technik ekonomista_341[02].o1.04_u.pdf

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI

Anna Rudzińska Halina Zwolska

Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 341[02].O1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: mgr Grażyna Gabryliszyn, mgr Małgorzata Sienna Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr Andrzej Zych Korekta: Małgorzata Niezgoda Edyta Kozieł

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik ekonomista.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 42. Wymagania wstępne 63. Cele kształcenia 74. Materiał nauczania 84.1. Istota, cele, funkcje i zakres zarządzania 4.1.1. Materiał nauczania 4.1.2. Pytania sprawdzające 4.1.3. Ćwiczenia 4.1.4. Sprawdzian postępów

88

101111

4.2. Współczesne modele i metody zarządzania 4.2.1. Materiał nauczania 4.2.2. Pytania sprawdzające 4.2.3. Ćwiczenia 4.2.4. Sprawdzian postępów

1212131414

4.3. Zasoby rzeczowe, ludzkie i finansowe 4.3.1. Materiał nauczania 4.3.2. Pytania sprawdzające 4.3.3. Ćwiczenia 4.3.4. Sprawdzian postępów

1515161717

4.4. Strategie zarządzania 4.4.1. Materiał nauczania 4.4.2. Pytania sprawdzające 4.4.3. Ćwiczenia 4.4.4. Sprawdzian postępów

1818191920

4.5. Rola strategicznego podejścia w marketingu 4.5.1. Materiał nauczania 4.5.2. Pytania sprawdzające 4.5.3. Ćwiczenia 4.5.4. Sprawdzian postępów

2121222223

4.6. Style zarządzania i kierowania 4.6.1. Materiał nauczania 4.6.2. Pytania sprawdzające 4.6.3. Ćwiczenia 4.6.4. Sprawdzian postępów

2424252526

4.7. Kierowanie pracą zespołu 4.7.1. Materiał nauczania 4.7.2. Pytania sprawdzające 4.7.3. Ćwiczenia 4.7.4. Sprawdzian postępów

2727292930

4.8. Cechy dobrego menedżera 4.8.1. Materiał nauczania 4.8.2. Pytania sprawdzające 4.8.3. Ćwiczenia 4.8.4. Sprawdzian postępów

3131333334


4.9. Zarządzanie jakością 4.9.1. Materiał nauczania 4.9.2. Pytania sprawdzające 4.9.3. Ćwiczenia 4.9.4. Sprawdzian postępów

3535363637

4.10. Systemy zarządzania jakością. Dokumentacja systemu zarządzania jakością

4.10.1. Materiał nauczania 4.10.2. Pytania sprawdzające 4.10.3. Ćwiczenia 4.10.4. Sprawdzian postępów

3838394040

4.11. Podstawowe miary statystyczne 4.11.1. Materiał nauczania 4.11.2. Pytania sprawdzające 4.11.3. Ćwiczenia 4.11.4. Sprawdzian postępów

4141444546

4.12. Analizowanie efektywności ekonomicznej jednostki organizacyjnej z zastosowaniem wskaźników statystycznych

4.12.1. Materiał nauczania 4.12.2 Pytania sprawdzające 4.12.3. Ćwiczenia 4.12.4. Sprawdzian postępów

4747505051

5. Sprawdzian osiągnięć 526. Literatura 56


1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci w przyswajaniu terminologii ekonomicznej, wiedzy o podstawowych pojęciach z zakresu zarządzania, kierowania oraz w kształtowaniu umiejętności wykorzystywania miar statystycznych i działań marketingowych w procesie podejmowania decyzji.

Poradnik zawiera: − wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki, − wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem, − materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści

jednostki modułowej, − zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy już opanowałeś podane treści, − ćwiczenia, które mają na celu wykształcenie Twoich umiejętności praktycznych, − sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw zadań i pytań, który umożliwi Ci

sprawdzenie poziomu wiedzy po wykonaniu ćwiczeń. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że zdobyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

− sprawdzian osiągnięć, który posłuży nauczycielowi do przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych przez Ciebie wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące treści z obszaru

zarządzania zasobami ekonomicznymi, w tym: istota i funkcje zarządzania, nowoczesne metody i techniki zarządzania, strategie zarządzania, style zarządzania i kierowania, system zarządzania jakością, strategie marketingowe, podstawowe miary statystyczne.

Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się: − przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji

wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

− po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, aby sprawdzić stan swojej wiedzy, która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń. Kolejnym etapem poznawania zagadnień z dziedziny zarządzania zasobami

ekonomicznymi będzie wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji.

Po wykonaniu ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów, rozwiązując test Sprawdzian postępów, zamieszczony po ćwiczeniach. W tym celu: przeczytaj pytania i odpowiedz na nie, podaj odpowiedź, wstawiając X w odpowiednie miejsce,

– wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest pozytywna, – wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest negatywna. Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich

zagadnień jeszcze dobrze nie opanowałeś. Oznacza to także powrót do treści, które nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości z dziedziny zarządzania zasobami ekonomicznymi będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę do przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się Zestawem zadań testowych, który zawiera: – instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu, – przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi

na pytania, będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym przez nauczyciela.


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do nowego etapu nauki w zakresie programu jednostki modułowej Zarządzanie zasobami ekonomicznymi, powinieneś umieć: – posługiwać się podstawowymi pojęciami ogólnoekonomicznymi, – poszukiwać informacji w różnych źródłach, – selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje, – korzystać z podstawowych źródeł prawa, – obsługiwać komputer na poziomie podstawowym, – współpracować w grupie, – uczestniczyć w dyskusji, przeprowadzić prezentację, – prezentować za pomocą działań matematycznych wyniki badań prostych zagadnień, – oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom wybranego zawodu, – wykazywać się znajomością podstawowych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − określić istotę i cele zarządzania, − scharakteryzować podstawowe funkcje i zakres zarządzania, − scharakteryzować współczesne techniki zarządzania, − określić etapy zarządzania, − scharakteryzować strategie zarządzania, − określić rolę marketingu w zarządzaniu strategicznym, − scharakteryzować style zarządzania i kierowania, − określić związki między strategiami zarządzania zasobami rzeczowymi, ludzkimi,

finansowymi a efektami ekonomicznymi, − określić znaczenie zarządzania jakością, − scharakteryzować systemy zarządzania jakością, − posłużyć się dokumentacją systemów zarządzania jakością, − rozróżnić miary statystyczne, − zastosować obliczenia statystyczne w procesie podejmowania decyzji, − przeprowadzić analizę efektywności ekonomicznej jednostki organizacyjnej

z uwzględnieniem wskaźników statystycznych.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Istota, cele, funkcje i zakres zarządzania 4.1.1. Materiał nauczania

Zarządzanie to najogólniej sztuka osiągania zamierzonych rezultatów poprzez działanie innych ludzi. Zarządzający osiągają cele własne i innych ludzi poprzez organizowanie pracy tych ludzi.

W najprostszym ujęciu proces zarządzania można przedstawić tak, jak oznaczono to na rys. 1.

A B C

Organ zarządzający

Organ zarządzany

Rys. 1. Model procesu zarządzania Na rys.1. organem zarządzającym jest osoba uprawniona, na mocy uregulowań

obowiązujących w organizacji, do wydawania poleceń określonego sposobu zachowania się. Zwykle jest to przełożony. Organ zarządzany to również osoba, ale zobowiązana do zachowania zgodnego z poleceniem organu zarządzającego. Jest to podwładny. Relacje zachodzące pomiędzy tymi organami to: A – polecenie określonego zachowania się wydane przez organ zarządzający, B – informacja zwrotna o stopniu realizacji polecenia lub ewentualnych przeszkodach, które pojawiły się w trakcie realizacji zadania, C – polecenie korygujące, wydane w celu spowodowania realizacji zadania.

Zarządzanie można również zinterpretować jako zestaw działań obejmujących planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie, tj. kierowanie ludźmi i kontrolowanie, skierowany na zasoby organizacji i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji w sposób skuteczny i sprawny.

Zarządzać można: – zasobami ludzkimi, – zasobami finansowymi, – zasobami rzeczowymi, – zasobami informacyjnymi.

Obszary zarządzania organizacją: 1. Zarządzanie celami organizacji – tworzenie celów dla poszczególnych części, które

pozwolą osiągnąć cele całej organizacji. 2. Zarządzanie organizacyjną efektywnością:

– zbieranie informacji na temat oceny produktów przez klientów, – ocena rzeczywistego funkcjonowania organizacji zgodnie z podstawowymi,

konsekwentnie stosowanymi kryteriami oceny, – przekazywanie informacji zwrotnych o ocenie osiąganych wyników do odpowiednich

części organizacji, – podejmowanie działań korygujących.

3. Zarządzanie zasobami organizacji – odpowiednia alokacja pracowników, wyposażenia, środków finansowych w postaci budżetów.


4. Zarządzanie na styku pomiędzy częściami organizacji – np. rozwiązywanie problemów międzywydziałowych, zrozumienie dla wspólnych przedsięwzięć.

Funkcje zarządzania opisano w tabeli 1, a graficznie przedstawiono na rys. 2.

Rys. 2. Proces zarządzania organizacją

Źródło: opracowanie własne Tabela 1. Funkcje zarządzania

Źródło: opracowanie własne

Funkcja Opis Planowanie Wytyczanie celów organizacji i określenie najlepszego sposobu ich

osiągnięcia. Częścią tego procesu jest podejmowanie decyzji, polegające na wyborze określonego sposobu działania spośród wielu dostępnych możliwości.

Najważniejsze zasady planowania: – cele wyznaczają zadania wzmacniające zdolność organizacji do przetrwania i

nadające kierunek działaniom kierownictwa i pracowników, – plany strategiczne i operacyjne wyznaczają ścieżki osiągania misji i celów

organizacji. Podstawowe typy planów:

1) strategiczne (cele ustalone na najwyższym szczeblu i dla najwyższego kierownictwa organizacji; plany strategiczne koncentrują się na ogólnych, ale najistotniejszych w działalności przedsiębiorstwa problemach),

2) taktyczne (cele ustalone na średnim szczeblu i dla menedżerów średniego szczebla; plany taktyczne określają sposoby realizacji działań niezbędnych do osiągnięcia celów strategicznych),

3) operacyjne (cele ustalone na niższym szczeblu i dla menedżerów niższego szczebla; dotyczą one krótkookresowych problemów związanych z celami taktycznymi.

Organizowanie Podział pracy, uprawnień i odpowiedzialności, które będą pomagały w realizacji przyjętych celów i ustaleń strategicznych. To proces, poprzez który praca w danej organizacji dzielona jest na poszczególne zadania i grupy zadań powiązanych ze sobą. To decydowanie o tym, w jaki sposób możliwie najlepiej pogrupować działania i zasoby organizacji. Zasady ważne dla organizowania: – kierownicy grupują podobne do siebie zadania w jednostkach organizacyjnych,

posługując się rozmaitymi modelami struktur organizacyjnych, – uprawnienia do wykonywania zadań rozłożone są zgodnie z hierarchią służbową,– większość dużych organizacji rozszerza uprawnienia na sztaby wspomagające i

doradcze.

Planowanie

i podejmowanie decyzji

Określenie celów i decydowanie

o najlepszym sposobie ich osiągnięcia

Organizowanie

Określanie najlepszego sposobu grupowania typów działań i zasobów

Kontrolowanie Obserwowanie

i wprowadzanie korekt do bieżących działań w

celu ułatwienia realizacji celów

Kierowanie

Motywowanie załogi organizacji do pracy

w interesie organizacji


Kierowanie Zespół procesów wykorzystywanych w celu motywowania i skoordynowania

działań ludzi zmierzających do osiągania celów organizacji. Jego zadaniem jest zapewnienie współdziałania ludzi ze sobą w rozwiązywaniu problemów gospodarowania i mobilizowanie ich energii i inteligencji do przemyślanego wypełnienia postawionych przed nimi zadań oraz wyboru środków do ich osiągnięcia.

W systemie zarządzania motywacja stanowi ważną funkcję kierowniczą, utożsamianą z bodźcem skłaniającym do działania.

Zasady ważne dla wykonywania funkcji kierowania: – kierowanie jest funkcją wyzwalającą energię w organizacji, wymagającą

licznych umiejętności interpersonalnych, – menedżerowie powinni być wyczuleni na wewnętrzne potrzeby i osobiste cele

pracowników, – motywowanie oznacza stosowanie narzędzi, dzięki którym każdy pracownik

dąży do osiągnięcia i osiąga cele przyczyniające się do spełnienia jego osobistych potrzeb.

Kontrolowanie Obserwowanie postępów organizacji w realizowaniu jej celów. Obejmuje trzy podstawowe czynności: określenie mierników efektywności (ilościowo określamy, co chcemy osiągnąć), pomiar bieżącej efektywności, porównanie efektywności z wyznaczonymi miernikami. Kontrolowanie jest funkcją zamykającą cykl zarządzania.

Kontrola może być skierowana na zasoby: – finansowe – obejmuje wszystkie zasoby, dba, by organizacja zawsze

dysponowała zasobem gotówki niezbędnym do pokrycia swoich zobowiązań, – rzeczowe – obejmuje zarządzanie zapasami, kontrolę jakości i sprzętu, – ludzkie – obejmuje działania w zakresie doboru i obsady, szkolenie i rozwój

kadr kierowniczych, ocenę wyników i poziom nagradzania, – informacyjne – obejmuje prognozowanie sprzedaży i marketingu, analizę

otoczenia, public relations, prognozowanie ekonomiczne. Zasady ważne dla wykonywania funkcji kontrolowania:

– kontrolowanie jest systematycznym wysiłkiem podjętym w celu określenia norm działań, porównania ich z osiągniętymi wynikami oraz podejmowania – w razie konieczności – działań korygujących,

– selektywna kontrola w punktach najważniejszych dla sukcesu przedsięwzięcia jest najbardziej efektywną formą kontroli.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest zarządzanie? 2. Jakie są funkcje zarządzania? 3. Jakie znasz obszary zarządzania organizacją? 4. Jakie znasz podstawowe typy planów? 5. Jakie zasady są ważne dla wykonywania funkcji: planowania, organizowania,

motywowania i kontrolowania?


4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Narysuj schemat modelu procesu zarządzania. Po jego wykonaniu zinterpretuj własnymi słowami pojęcie zarządzania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w literaturze informacje na temat procesu zarządzania oraz określeń, których

często używa się do zdefiniowania istoty zarządzania, 2) wykonać schemat modelu procesu zarządzania w formie graficznej na tablicy szkolnej, 3) zaprezentować swoją pracę na forum grupy, 4) zdefiniować pojęcie zarządzania.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Wymień funkcje zarządzania i scharakteryzuj je.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w literaturze informacje na temat funkcji zarządzania, 2) scharakteryzować pisemnie poszczególne funkcje, 3) przedyskutować w grupie charakterystykę funkcji zarządzania, 4) uzupełnić charakterystykę o uwagi uczestników dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) zdefiniować pojęcie zarządzania? 2) scharakteryzować funkcje procesu zarządzania? 3) zidentyfikować obszary zarządzania organizacją? 4) wymienić podstawowe typy planów? 5) wymienić zasady ważne dla wykonywania funkcji: planowania,

organizowania, motywowania i kontrolowania?


4.2. Współczesne modele i metody zarządzania 4.2.1. Materiał nauczania

Zarządzanie to dziś bardzo szerokie pojęcie, które dotyczy każdego działu w dużej firmie, począwszy od kadr aż po finanse. Współczesna literatura i praktyka gospodarcza daje wiele różnego typu przykładów nowoczesnych, dynamicznych metod zarządzania, które w mniejszy bądź większy sposób odpowiadają na wyzwania współczesnych czasów i przyczyniają się do sukcesu każdej organizacji. W tabeli 2 i 3 zaprezentowano wybrane modele i metody zarządzania. Modele zarządzania przedstawia tabela 2. Tabela 2. Modele zarządzania Źródło: opracowanie własne

Model Opis Organizacja wirtualna nowoczesny model zarządzania wdrażany w przedsiębiorstwach szukających

szans poprawy efektywności przez koncentrację na inwestycjach w zasoby niematerialne

Organizacja ucząca się organizacja, która wspomaga uczenie się wszystkich jej członków (indywidualne, zespołowe, organizacyjne) i sama ciągle się przekształca

Zarządzanie procesami zbiór czynności przebiegających równolegle, warunkowo lub sekwencyjnie, prowadzących do zmiany zasobów przedsiębiorstwa na wejściu w efekty końcowe w postaci produktu lub usługi

Organizacja sieciowa zbiór więcej niż dwóch samodzielnych organizacji, które powiązane są więziami kooperacyjnymi o następujących cechach: − decyzje w sprawie zasobów podejmowane są nie tylko integralnie przez

strony transakcji, ale również kolektywnie przez współpracujące strony, − wzajemne oczekiwania współpracujących stron obejmują dłuższy czas, − informacje dostępne stronom współpracy są znacznie obszerniejsze niż

w przypadku koordynacji rynkowej, − formą koordynacji działań między współpracującymi stronami są negocjacje

i porozumienia a nie konkurencja Benchmarking polega na doskonaleniu efektywności organizacji poprzez identyfikowanie,

analizowanie i wdrażanie rozwiązań stosowanych przez liderów na rynku światowym

Outsourcing polega na wydzieleniu realizacji różnych zadań poza obręb własnej firmy; outsourcing obejmuje swym zakresem usługi w zakresie: informatyki, organizowania specjalistycznych szkoleń, doradztwa personalnego, rachunkowości, finansów i analizy finansowej przedsiębiorstw, doradztwa prawnego, organizacji i zarządzania, marketingu, projektowania, technologii i produkcji, logistyki, funkcji administracyjnych

Metody zarządzania przedstawia tabela 3. Tabela 3. Metody zarządzania Źródło: opracowanie własne

Metody Opis Zarządzanie przez cele polega na realizacji integratywnego stylu kierowania: kierownik wyznacza

podwładnemu konkretne zadania po porozumieniu się z nim i po przedyskutowaniu ewentualnych trudności, jakie ono nastręcza; po wykonaniu zadania dokonuje się dokładnej analizy realizacji, oceny i ulepszeń sposobu pracy


Zarządzanie przez motywowanie

zespół działań obejmujących planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrolowanie oraz prowadzących do pozyskania i wykorzystania ludzi i innych zasobów w procesie osiągania celów organizacyjnych

Zarządzanie przez wyjątki uczula kierownictwo na te elementy systemu, jest nim organizacja, które wydają się odbiegać od stanu uznawanego za normalny albo mają tylko tendencje do odchylania się od takiego stanu

Zarządzanie przez innowacje

zmierza do rozwoju przedsiębiorstwa przez wprowadzanie szeroko pojętych zmian (usprawnień, udoskonaleń, innowacji) przede wszystkim w przełomowych obszarach działalności firmy

Zarządzanie przez delegowanie uprawnień

polega na przekazywaniu innej osobie, na niższym szczeblu zarządzania części formalnej władzy i odpowiedzialności za wykonanie określonych zadań

Zarządzanie przez wyniki nacisk położony jest na analizę wyników osiąganych przez pracowników lub jednostki organizacyjne, głównym punktem jest tu ciągła analiza dotychczasowej wydajności przedsiębiorstwa, mająca na względzie ewentualność wykorzystania ukrytych rezerw wydajności, jak też perspektyw rozwojowych w przyszłości

Zarządzanie przez partycypację

celem tej metody jest wzrost aktywności podwładnych oraz zaspokojenie ich potrzeb wyższego rzędu (samorealizacji, uznania, przynależności) w drodze dopuszczenia ich do procesu podejmowania decyzji

Zarządzanie przez zadania polega na formułowaniu przez kierownika konkretnych i mobilizujących zadań rzeczowych oraz na zlecaniu ich do wykonania podwładnym wraz z określeniem terminów ich realizacji; każdemu zadaniu ustala się normę czasu, w którym zadanie ma być wykonane (należy wyznaczać realne, ale możliwie krótkie, mobilizujące czasy realizacji zadań)

Zarządzanie przez komunikowanie się

bezpośrednim celem ZPK jest doinformowanie i dowartościowanie załogi, w nadziei, że przyczyni się ona do stworzenia klimatu wzajemnego zaufania pomiędzy kierownictwem a podwładnymi, a dzięki temu do lepszej motywacji i pozytywnych zachowań pracowników na rzecz organizacji

Zarządzanie przez konflikt polega na możliwie wczesnym wykrywaniu potencjalnych źródeł sporów i niepowodzeń, aby podjąć odpowiednie środki zapobiegawcze; zadaniem kierowników jest zapanowanie nad konfliktami w sensie sterowania tymi procesami w kierunku ich wykorzystania dla dobra przedsiębiorstwa


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie znasz modele zarządzania? 2. Czym charakteryzuje się organizacja wirtualna, organizacja ucząca się i organizacja

sieciowa? 3. Na czym polega zarządzanie procesami, benchmarking i outsourcing? 4. Jakie usługi najczęściej zlecane są w ramach zarządzania przez outsourcing ? 5. Jakie znasz metody zarządzania? 6. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez cele? 7. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez motywowanie? 8. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez wyjątki? 9. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez wyniki? 10. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez partycypację? 11. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez zadania? 12. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez komunikowanie się? 13. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez konflikt?



Spośród otrzymanych od nauczyciela karteczek samoprzylepnych z wypisanymi na nich terminami: organizacja wirtualna, organizacja sieciowa, zarządzanie systemowe, organizacja ucząca się, benchmarking, outsourcing, zarządzanie przez cele, zarządzanie przez motywowanie, zarządzanie przez wyjątki, zarządzanie przez innowacje, zarządzanie przez delegowanie uprawnień, zarządzanie przez wyniki, zarządzanie przez partycypację, zarządzanie przez zadania, zarządzanie przez komunikowanie się, zarządzanie przez konflikt, rozróżnij modele i metody zarządzania.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w literaturze informacje na temat modeli i metod zarządzania, 2) pogrupować otrzymane od nauczyciela kartki samoprzylepne, zgodnie z podziałem na

modele i metody zarządzania, 3) przykleić na odpowiednie kartony z napisem modele lub metody zarządzania.

Wyposażenie stanowiska pracy: − kartki samoprzylepne, karton, − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Wykorzystując wiedzę nabytą podczas omawiania treści materiału nauczania i wykonania ćwiczenia 1, zaprezentuj krótką charakterystykę jednej z wybranych metod lub jednego modelu zarządzania.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) do przeprowadzenia ćwiczenia wykorzystać efekty pracy z ćwiczenia 1, 2) krótko scharakteryzować jedną wybraną przez siebie metodę lub jeden z modeli

zarządzania.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. 4.2.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) wymienić modele zarządzania? 2) scharakteryzować organizację wirtualną, organizację uczącą się i organizację

sieciową? 3) powiedzieć, na czym polega zarządzanie procesami, benchmarking

i outsourcing? 4) podać przykłady usług najczęściej zlecanych w ramach zarządzania przez

outsourcing? 5) wymienić metody zarządzania? 6) scharakteryzować poznane metody zarządzania?


4.3. Zasoby rzeczowe, ludzkie i finansowe 4.3.1. Materiał nauczania

Aby organizacja mogła sprawnie funkcjonować, niezbędne jest wykorzystanie jej podstawowych zasobów: rzeczowych, ludzkich i finansowych.

Zasobem przedsiębiorstwa jest każdy znajdujący się w jego dyspozycji czynnik wytwórczy, który może być wykorzystany w procesie produkcji i wymiany.

Przedsiębiorstwo musi umiejętnie wykorzystywać swoje zasoby rzeczowe, ludzkie i finansowe (rys.3). Rys. 3. Zasoby przedsiębiorstwa Źródło: opracowanie własne

Zasoby przedsiębiorstwa powinny być wykorzystywane efektywnie i racjonalnie, gdyż ma to wpływ na poziom ponoszonych kosztów przez przedsiębiorstwo. Tym samym kadra zarządzająca musi właściwie zarządzać kosztami wykorzystania tych zasobów. Muszą być właściwie zaplanowane procesy technologiczne i ich obsługa, np. organizacja przepływu prefabrykatów na linii produkcyjnej, w których wykorzystuje się wymienione wcześniej zasoby. Również powinny być zidentyfikowane i zaplanowane wszystkie działania związane z pozyskaniem klienta i sprzedażą produktu, gdyż przy tych działaniach zasoby też są zużywane i w konsekwencji odzwierciedla się to w koszcie oferowanego produktu lub usługi. Opis poszczególnych zasobów przedstawia tabela 4. Tabela 4. Zasoby przedsiębiorstwa Źródło: opracowanie własne Zasoby ludzkie To pracownicy wraz z ich wiedzą, umiejętnościami i doświadczeniem, dzięki którym

przedsiębiorstwo osiąga przewagę konkurencyjną. Zarządzanie zasobami ludzkimi polega na wykorzystaniu umiejętności pracowników i osób, z którymi przedsiębiorstwo współpracuje. Ogół problemów związanych z zatrudnieniem, doskonaleniem zawodowym i płacami pracowników, a także z wydajnością ich pracy nazywa się polityką zatrudnienia. Cele polityki zatrudnienia: − określanie zapotrzebowania na pracowników, a następnie zatrudnianie pracowników

o odpowiednich kwalifikacjach, zainteresowaniach, uzdolnieniach i cechach osobistych,

− organizowanie szkoleń, podnoszących kwalifikacje pracowników, − tworzenie właściwych warunków pracy, − tworzenie systemu obiektywnej oceny efektów pracy pracowników przedsiębiorstwa, − motywowanie pracowników do coraz lepszej pracy.

zasoby rzeczowe zasoby ludzkie

zasoby finansowe

zasoby przedsiębiorstwa


Zasoby rzeczowe to: 1) środki pracy – maszyny urządzenia, narzędzia wszystkich generacji (ogólnie

wszystko to, co człowiek stwarza między sobą a przedmiotem pracy w celu oddziaływania na ten przedmiot);

2) przedmioty pracy – surowce, materiały, półfabrykaty, na które człowiek oddziałuje i które służą do produkowania danego dobra. Tę część środków, która jest własnością przedsiębiorstwa nazywa się majątkiem

przedsiębiorstwa. Majątek przedsiębiorstwa można rozpatrywać jako materialne przedmioty posiadające określoną użyteczność oraz jako wartość wyrażoną w pieniądzu.

Majątek przedsiębiorstwa dzieli się na: a) majątek trwały (aktywa trwałe)

− wartości niematerialne i prawne to wartość firmy, prawa autorskie, prawa do projektów, wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów zdobniczych, licencji,

− rzeczowy majątek trwały to grunty, budynki i budowle, urządzenia techniczne i maszyny, środki transportu,

− należności długoterminowe – to kwoty należne u kontrahentów, których termin płatności jest dłuższy niż jeden rok,

− inwestycje długoterminowe to długoterminowe akcje, udziały, udzielone pożyczki długoterminowe, nieruchomości,

b) majątek obrotowy (aktywa obrotowe) − zapasy – to towary, opakowania, materiały, półfabrykaty, − należności krótkoterminowe to należności z tytułu sprzedanych towarów, świadczonych usług, a także należności dochodzone na drodze sądowej,

− inwestycje krótkoterminowe to krótkoterminowe akcje, udziały, udzielone pożyczki, środki pieniężne w kasie przedsiębiorstwa, środki pieniężne na rachunkach bankowych, weksle i czeki obce płatne.

Zarządzanie zasobami rzeczowymi dotyczy ich optymalnego wykorzystania w procesie wykonywania pracy. Ogólnie można stwierdzić, że zasoby rzeczowe wyznaczają stopień nowoczesności organizacji.

Zasoby finansowe To kapitał finansowy wykorzystywany przez organizację do finansowania zarówno funkcjonowania bieżącego, jak i długofalowego rozwoju. Zaliczamy do nich: 1) pieniądze gotówkowe, 2) zaciągnięte kredyty, 3) posiadane wkłady bankowe, 4) papiery wartościowe.

Gospodarka finansowa (czyli racjonalne zarządzanie zasobami finansowymi) obejmuje:

− pozyskiwanie środków finansowych niezbędnych do finansowania działalności, − dokonywanie podziału środków finansowych poprzez wybieranie takich

przedsięwzięć, które zapewnią najlepsze ulokowanie zgromadzonych środków finansowych,

− bieżące działania związane z przepływem środków pieniężnych.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to są zasoby organizacji? 2. W jaki sposób dzieli się zasoby organizacji? 3. Jak można zdefiniować zasoby ludzkie? 4. Jakie znasz cele polityki zatrudnienia? 5. Co składa się na zasoby rzeczowe przedsiębiorstwa? 6. Jak klasyfikuje się majątek przedsiębiorstwa? 7. Jakie składniki zalicza się do zasobów finansowych? 8. Jakie elementy obejmuje gospodarka finansowa?



Omów cele polityki zatrudnienia na przykładzie dowolnego, znanego Ci przedsiębiorstwa (określ zapotrzebowanie na pracowników, zatrudnianie pracowników o odpowiednich kwalifikacjach, zainteresowaniach, uzdolnieniach i cechach osobistych; w jaki sposób odbywa się organizowanie szkoleń, podnoszących kwalifikacje pracowników; w jaki sposób tworzy się właściwe warunki pracy; w jaki sposób tworzony jest system obiektywnej oceny efektów pracy pracowników przedsiębiorstwa; jak motywuje się pracowników do coraz lepszej pracy).


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wybrać przedsiębiorstwo, którego cele polityki zatrudnienia chcesz omówić (może to być

zakład pracy, w którym pracują Twoi rodzice), 2) opisać w zeszycie, w jaki sposób to przedsiębiorstwo realizuje cele polityki zatrudnienia.


− literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Przyporządkuj podane pozycje majątku przedsiębiorstwa produkcyjnego do majątku trwałego lub obrotowego: 1) wartość firmy, 2) środki pieniężne w kasie przedsiębiorstwa, 3) należności dochodzone na drodze sądowej, 4) budynek zarządu przedsiębiorstwa, 5) długoterminowe akcje, 6) udzielona pożyczka na okres 5 miesięcy, 7) maszyny i urządzenia, 8) materiały, 9) czeki obce, 10) środki transportu.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać uważnie wszystkie wymienione pozycje majątku przedsiębiorstwa, 2) narysować w zeszycie tabelę, której kolumny to: majątek trwały i majątek obrotowy, 3) wpisać w odpowiednie kolumny podane składniki majątku.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. 4.3.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) zdefiniować pojęcie zasoby organizacji? 2) sklasyfikować zasoby organizacji? 3) zdefiniować zasoby ludzkie przedsiębiorstwa? 4) wymienić cele polityki zatrudnienia? 5) wymienić zasoby rzeczowe przedsiębiorstwa? 6) sklasyfikować majątek przedsiębiorstwa? 7) wymienić zasoby finansowe przedsiębiorstwa? 8) wymienić elementy gospodarki finansowej?


4.4. Strategie zarządzania 4.4.1. Materiał nauczania

Strategię najogólniej można zdefiniować jako długofalowe cele przedsiębiorstwa oraz

środki i sposoby ich realizacji. Na strategię przedsiębiorstwa składa się pięć zasadniczych elementów:

• misja firmy, • domena działania, • przewaga strategiczna (silna strona), • cele strategiczne, • funkcjonalne programy działania.

Model strategii obejmujący te kluczowe elementy obrazuje rys. 4. Rys. 4. Model strategii Źródło: opracowanie własne

Szczegółowy opis poszczególnych elementów strategii zawiera tabela 5. Tabela 5. Model strategii Źródło: opracowanie własne

Elementy strategii Opis Misja firmy Wyraża rolę, jaką firma chce spełnić na rzecz otoczenia. Wyjaśnia, w jakim

zakresie i ewentualnie, w jaki sposób firma ma zamiar rozwiązać problemy. Misja odpowiada na pytania, po co działamy, w jakim biznesie i jaki jest zakres naszych działań oraz jaką wartość reprezentujemy na rynku.

Domena działania Określa, gdzie i komu firma zamierza sprzedawać swoje wyroby i usługi.

Przewaga strategiczna Polega na tym, aby w ramach wybranej domeny być bardziej atrakcyjnym partnerem niż inne firmy.

Cele strategiczne Określają, co konkretnie firma chce osiągnąć w kolejnych odcinkach czasu i pozwalają mierzyć, czy firma osiąga sukces.

Funkcjonalne programy działania

Są przełożeniem koncepcji strategii na konkretne działania firmy i na codzienne zachowanie każdego pracownika.

Podstawowe rodzaje strategii przedsiębiorstwa:

− marketingowa, − finansowa, − w zakresie działalności podstawowych i pomocniczych, − w zakresie zarządzania i organizacji, − personalna. Typy strategii przedsiębiorstwa przedstawia tabela 6.

DOMENA DZIAŁANIA

MISJA FIRMY

CELE STRATEGICZNE

PRZEWAGA STRATEGICZNA

FUNKCJONALNE PROGRAMY DZIAŁANIA


Czynniki uwzględniane przy wyborze strategii: – aktualna pozycja konkurencji, – przyjęta misja przedsiębiorstwa i przewidywane zmiany w otoczeniu, – przyjęte kryteria wyboru, – warunki ograniczające. Tabela 6. Typy strategii przedsiębiorstwa Źródło: opracowanie własne Lp. Typ strategii Opis 1 Strategia ofensywna Jest nastawiona na działanie przedsiębiorcze wymagające wyobraźni,

kreatywności, elastyczności i odwagi. Dzieli się na: − strategię pionierską (przodowania) – inicjującą postępowe działania

w swej dziedzinie i wyprzedzające konkurentów w zastosowaniu oryginalnych innowacji;

− strategię naśladowczą (adaptacyjną) – dążącą do utrzymania się tuż za przedsiębiorstwami pionierskimi przez jak najlepsze przejmowania ich przykładów i wzorców.

2 Strategia defensywna Jest nastawiona na minimalizację niepowodzeń i zachowanie dotychczasowych zdobyczy, preferowanie tradycji, unikanie ryzyka i błędów. Może przyjmować trzy formy: – strategii izolacji – oznacza minimalizację powiązań z otoczeniem, co sprzyja

uproszczeniu zarządzania i zwiększeniu stabilności organizacji, która dąży do samowystarczalności i otoczenie traktuje jako źródło zakłóceń;

– strategii hierarchizacji – dokonuje segmentacji otoczenia w celu minimalizacji zakłóceń;

– strategii nadmiaru – oznacza utrzymywanie nadmiaru zasobów w firmie, co ułatwia przetrwanie w okresach gwałtownych zmian w otoczeniu i ogranicza proces dostosowywania się do nich.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie elementy składają się na strategię przedsiębiorstwa? 2. Jakie znasz podstawowe rodzaje strategii? 3. Czym charakteryzuje się strategia ofensywna i defensywna ? 4. Na jakie rodzaje można podzielić strategię ofensywną i defensywną? 5. Jakie czynniki uwzględnia się przy wyborze strategii? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj strategię stosowaną przez znaną Ci firmę. Odpowiedz na pytania: – Jakie są charakterystyczne cechy tej strategii? – Co ją wyróżnia spośród innych?


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w literaturze informacje na temat strategii zarządzania, 2) scharakteryzować strategię jednej ze znanych Ci firm, uwzględniając:

• charakterystyczne cechy strategii, • różnice pomiędzy opisaną strategią a pozostałymi.



Zaprojektuj strategię organizacji usługowej w zakresie doradztwa personalnego oraz sporządź jej „mapy strategii”. Mapę strategii sporządź według poniższych zasad: – Komu organizacja ma służyć? – Jakie rezultaty ma osiągać? – Jakie ma świadczyć usługi? – Jaki jest charakter instytucji?


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wykorzystać wiedzę nabytą podczas zapoznawania się z materiałem nauczania, 2) wykonać „mapę strategii” hipotetycznej organizacji, 3) zaprezentować rezultaty pracy na forum grupy.


− literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. 4.4.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) podać definicję strategii? 2) wymienić elementy składające się na strategię przedsiębiorstwa? 3) wymienić podstawowe rodzaje strategii? 4) scharakteryzować strategię ofensywną i defensywną? 5) wymienić rodzaje strategii ofensywnej i defensywnej? 6) wymienić czynniki, które uwzględnia się przy wyborze strategii?


4.5. Rola strategicznego podejścia w marketingu 4.5.1. Materiał nauczania Istota marketingu

Marketing jest procesem, dzięki któremu konkretne osoby i grupy (nabywcy) otrzymują to, czego potrzebują i pragną osiągnąć poprzez tworzenie, oferowanie i wymianę produktów mających wartość (Ph Kotler). Zgodnie z tą definicją, aby nabywcy otrzymali właśnie to, czego potrzebują, niezbędne jest dokładne rozpoznanie i przewidywanie ich potrzeb i wymagań. Działania zmierzające do osiągnięcia tak zadanego celu nazywane są działaniami marketingowymi.

Celem głównym działań marketingowych jest doprowadzenie do możliwie najkorzystniejszych warunków sprzedaży i zadowolenia klienta poprzez dostarczenie mu tego, czego właśnie potrzebuje.

Przedsiębiorstwa działające zgodnie z zasadami marketingu muszą uzyskać odpowiedź na następujące pytania: 1) Jakie są potrzeby konsumentów i które nabywców nich mogą być zaspokojono przez

przedsiębiorstwo? 2) Jakie produkty zaspokajają potrzeby konsumentów i czy przedsiębiorstwo może

zaoferować konsumentom oczekiwane przez nich produkty? 3) W jaki sposób należy dostarczyć produkty ostatecznemu nabywcy i w jakich warunkach

powinno się je sprzedawać? 4) Po jakiej cenie produkty powinny być sprzedawane? 5) W jaki sposób przedsiębiorstwo powinno informować nabywców o oferowanych przez

siebie produktach? Narzędzia marketingu Narzędziami marketingu wykorzystywanymi przez przedsiębiorstwa są: produkt, cena

dystrybucja i promocja. − Produkt – zbiór korzyści (użyteczności, przyjemności) dla nabywcy (klienta) i stanowi

faktyczną ofertę rynkową przedsiębiorstwa lub innej organizacji, obejmującą: jakość, wzór, parametry techniczne, markę, asortyment i opakowanie,

− Cena – wartość towaru odzwierciedlona w jednostkach pieniężnych, to znaczy suma pieniędzy, jaką klienci muszą zapłacić za towar,

− Dystrybucja – obejmuje różne rodzaje czynności, jakie przedsiębiorstwo podejmuje, aby uczynić produkt łatwo dostępnym dla klientów (logistyka sprzedaży, polityka transportu, sposób lub tzw. kanał dystrybucji),

− Promocja – obejmuje różne rodzaje czynności, jakie podejmuje przedsiębiorstwo, aby poinformować o cechach produktu i przekonać potencjalnych klientów, aby go kupili (sprzedaż osobista, reklama, środki akwizycji, instrumenty zakresu „public relations”). Każde z wymienionych narzędzi posiada szereg instrumentów, które są tak

skonstruowane, aby zapewnić jak najwyższe zadowolenie klienta. Ta czteroczynnikowa klasyfikacja narzędzi jest nazywana popularnie „4P” – od

pierwszych liter ich nazw w języku angielskim: Product, Price, Place, Promotion. Zgodnie z teorią „4P”, marketing mix służy do produkcji właściwego produktu,

dostępnego we właściwym czasie i miejscu, przy właściwych rozmiarach promocji i posiadającego odpowiednią cenę.


Strategia marketingowa: Określa ona szeroki zakres działań marketingowych wykorzystywanych w procesie

realizacji celów przedsiębiorstwa. Każdy element strategii musi odpowiedzieć na pytania: − Jakie działania należy podjąć? − Kiedy należy do nich przystąpić? − Kto je wykona? − Ile to będzie kosztować?

Cele te dotyczą zdobycia nowych rynków, ulokowania na nich odpowiedniej ilości towarów, zwiększenia udziału firmy w danym rynku, utrwalenia jej dobrego imienia oraz powiększenia zysku.

Koncepcja marketingowa zakłada, że najważniejszym celem przedsiębiorstwa jest zaspokajanie potrzeb klientów w sposób lepszy niż robi to konkurencja.

Podstawowe zasady to: 1) rynek w centrum zainteresowania, co jest związane ze ścisłym określeniem rynku

docelowego dla wyrobów przedsiębiorstwa; 2) koncentracja na kliencie, czyli zabieganie o to, żeby klient byt zadowolony z produktów

i usług, dążenie do ciągłego podnoszenia satysfakcji konsumenta, pozostawanie otwartym na jego sugestie itp.;

3) koordynacja działań marketingowych oraz prac poszczególnych pionów firmy, co jest związane z prowadzeniem wewnętrznego marketingu (zatrudnianie odpowiednich pracowników, szkolenie ich oraz motywowanie, tak aby mogli działać jak najlepiej dla klienta); wszyscy pracownicy w firmie muszą być przekonani, że klient jest najważniejszą osobą w firmie, ponieważ z jego pieniędzy firma żyje; dopiero później można wprowadzić marketing zewnętrzny;

4) zyskowność, czyli zaspokojenie potrzeb klientów w sposób korzystny dla firmy. (Zasada ta nie dotyczy organizacji nie zorientowanych na zyski (non-profit), np. szkół, szpitali, domów kultury). Realizacja w przedsiębiorstwie tych czterech zasad pozwala na stwierdzenie, że firma

działa zgodnie z koncepcją marketingu. 4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest istota marketingu? 2. Jakie znasz zasady marketingu? 3. Co zaliczamy do podstawowych narzędzi marketingu? 4. Na czym polega strategia marketingowa? 5. Czym charakteryzuje się koncepcja marketingowa i jakie znasz zasady tej koncepcji? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj strategię marketingową stosowaną przez znaną Ci firmę, wybraną sieć handlową. Odpowiedz na pytania: – Jakie są charakterystyczne cechy tej strategii? – Co je wyróżnia spośród innych (z Twojego punktu widzenia jako konsumenta czy

klienta?)



Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w literaturze informacje na temat strategii marketingowych, 2) scharakteryzować strategię jednej ze znanych Ci firm.


Opracuj koncepcję marketingową swojej firmy. Musisz zadecydować, jak mają wyglądać instrumenty Twojej polityki zbytu. Oznacza to, że powinieneś wybrać konkretne instrumenty, które zagwarantują wysoki poziom sprzedaży Twoim produktom lub usługom. Aby rozwinąć swoją koncepcję marketingową, musisz podjąć pięć następujących kroków: 1. Zaplanuj otoczenie zewnętrzne firmy, a więc:

− klientów, − konkurentów, − pośredników sprzedaży i przedstawicieli handlowych, − wpływ pozostałych instytucji, na przykład rządu.

2. Przeanalizuj sytuację wewnętrzną, a więc własną firmę, jej politykę i zasoby. 3. Sformułuj cele marketingowe. 4. Ustal w strategicznym planie marketingowym, na czym opierać się będzie Twoja

strategia oraz na jaki aspekt rynku, z punktu widzenia marketingu, powinna się firma orientować długoterminowo.

5. W taktycznym planie marketingowym wyznacz konkretne instrumenty marketingu mix, które mają być wprowadzone w życie.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wykorzystać wiedzę nabytą podczas zapoznawania się z materiałem nauczania, 2) opracować koncepcję marketingową własnej firmy na podstawie zasad zawartych

w materiale nauczania, 3) zaprezentować swoją koncepcję na forum grupy,


− literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. 4.5.4 Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) zdefiniować istotę marketingu? 2) wymienić zasady marketingu? 3) nazwać podstawowe narzędzia marketingu? 4) określić, na czym polega strategia marketingowa? 5) scharakteryzować koncepcję marketingową i scharakteryzować jej zasady?


4.6. Style zarządzania i kierowania 4.6.1. Materiał nauczania

Styl kierowania to utrwalony, indywidualny sposób zachowania się kierownika w stosunku do podwładnych, w celu wywarcia wpływu na ich zachowanie i pobudzenia ich do działania w procesie realizacji celów organizacji.

Wyznaczniki stylu zarządzania: − kwalifikacje i charakter podwładnych, − specyfika pracy (charakter realizowanych zadań), − umiejętności i osobowość kierownika, − kultura organizacyjna przedsiębiorstwa, − styl kierowania zwierzchnika, − sytuacja przedsiębiorstwa, − wymogi otoczenia. Style kierowania przedstawia tabela 7. Tabela 7. Style kierowania Źródło: opracowanie własne

Styl kierowania Opis Styl autokratyczny Kierownik sam ustala cele grupy i metody działania. Sam dokonuje podziału

pracy, oddziałuje przez polecenia i kary. Kierownik utrzymuje dystans wobec członków grupy, nie uczestniczy w jej pracach. W stylu autokratycznym rolę bardzo istotną odgrywa kontrola i represja w postaci kar i nagród. Zespoły pracownicze kierowane w sposób autokratyczny cechuje większa wydajność pracy i szybsze wykonywanie zadań. W dłuższej perspektywie maleje zaufanie między członkami zespołu. W efekcie w zespołach kierowanych w sposób autokratyczny występuje mniejsza zdolność do pracy zespołowej, obniża się pozytywna motywacja i zachodzi niebezpieczeństwo wewnętrznych konfliktów. Styl autokratyczny sprawdza się, gdy niezbędne jest pełne posłuszeństwo przy wykonywaniu zadań, decyzje podejmowane są w warunkach presji czasowej lub gdy członkowie grupy nie mają dostatecznych kwalifikacji i obawiają się ponoszenia odpowiedzialności.

Styl demokratyczny Kierownik zachęca grupę do podejmowania decyzji odnośnie: celów, metod, podziału pracy. Często kontaktuje się ze współpracownikami i uczestniczy w pracach zespołu. Dąży do likwidowania barier utrudniających komunikowanie się. Inną rolę odgrywa kontrola oraz system kar i nagród. Zadania przedstawia się pracownikom w postaci głównych kierunków działania, pozostawiając podwładnym możliwość wykazania się inicjatywą. Kierownik tego stylu kierowania jest kompetentnym doradcą, pobudza inicjatywy podwładnych i stara się o podnoszenie ich kwalifikacji. Rezultatem stosowania stylu demokratycznego jest mniejsza – niż przy stylu autokratycznym – ilość wykonanej pracy. Jednak uzyskiwane rezultaty są wyższej jakości, bardziej oryginalne. Dobre kontakty interpersonalne, częste przyjaźnie; styl jest bardzo dobrze akceptowany.

Styl liberalny Kierownik pozostawia członkom grupy dużą swobodę w planowaniu i organizacji, sam stara się nie podejmować decyzji. Nie kontroluje grupy, ani też nie uczestniczy w jej pracach. Rezultatem stosowania stylu liberalnego jest stosunkowo niewielka ilość i kiepska jakość. Panuje niezadowolenie, członkowie grupy często są sfrustrowani brakiem przywództwa, sytuacja sprzyja powstawaniu struktur nieformalnych.


Styl wspierający Odpowiedni dla zespołów słabych, niepewnych, przechodzących kryzys, zwłaszcza takich, które działają w przedsiębiorstwach krytycznie lub wręcz wrogo do nich nastawionych. Cechy charakterystyczne dla tego stylu kierowania to: stopień interakcji kierownika z zespołem jest bardzo wysoki, członkowie zespołu przewodniczą zebraniom, rozdzielają pracę itp., członkowie zespołu obdarzają szefa zaufaniem.

Styl inspirujący Użyteczny dla zespołów kompetentnych w sytuacjach wysokiego ryzyka. Cechy charakterystyczne dla tego stylu kierowania to: stopień interakcji kierownika z zespołem jest wysoce zróżnicowany – może on nie opuszczać zespołu ani na chwilę, może też zachować dystans; komunikacja szefa z członkami zespołu ma charakter głównie wizjonerski, motywacyjny. Szef reprezentuje zespół w przedsiębiorstwie, cieszy się wysokim autorytetem osobistym; szef może lub nie przewodniczyć zebraniom, stara się nie angażować w szczegóły zagadnień; członkowie zespołu darzą szefa podziwem.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co rozumiesz pod pojęciem styl kierowania? 2. Jakie są wyznaczniki stylu zarządzania? 3. Jakie znasz style kierowania według tradycyjnej klasyfikacji stylów kierowania? 4. Czym różnią się od siebie poszczególne style kierowania? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykorzystując podane w tabeli cechy, jakie mogą charakteryzować kierownika, określ, które z nich opisywałyby najlepiej kierownika stosującego styl: autokratyczny (A), demokratyczny (D), liberalny (L), wspierający (W), inspirujący (I).

Lp. Cecha Styl (A) Styl (D) Styl (L) Styl (W) Styl (I) 1 Sam w minimalnym stopniu decyduje o sprawach

grupy

2 Zachęca pracowników, aby sami zgłaszali swoje pomysły, sposoby rozwiązania problemów

3 Pozostawia grupie podejmowanie decyzji dotyczących wykonywanego przez nią zadania

4 Podwładni mogą zgłaszać uwagi krytyczne dotyczące jego pracy

5 Nie oczekuje informacji zwrotnej 6 Zmienia obowiązki podwładnych nie wyjaśniając

powodów zmian

7 Sam podejmuje decyzje 8 Ocenia członków grupy tylko wyraźnie o to

poproszony


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wykorzystać wiedzę nabytą podczas zapoznawania się z materiałem nauczania, 2) zaznaczyć w odpowiedniej kolumnie, wstawiając znak x przy opisie cechy

odpowiadającej wybranemu stylowi kierowania.



Scharakteryzuj autokratyczny, demokratyczny, liberalny, wpierający i inspirujący styl kierowania.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w literaturze informacje na temat stylów kierowania, 2) zapisać w zeszycie najważniejsze cechy autokratycznego, demokratycznego, liberalnego,

wspierającego i inspirującego stylu kierowania.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. 4.6.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) zdefiniować pojęcie stylu kierowania? 2) nazwać wyznaczniki stylu kierowania? 3) wymienić style kierowania według tradycyjnej klasyfikacji? 4) wymienić inne style kierowania? 5) scharakteryzować autokratyczny, demokratyczny i liberalny styl kierowania? 6) rozróżnić wspierający i inspirujący styl kierowania?


4.7. Kierowanie pracą zespołu 4.7.1. Materiał nauczania

Zespół to grupa ludzi, której wszyscy członkowie mają chociaż jeden wspólny cel, który może zostać osiągnięty jedynie wspólnym wysiłkiem wszystkich.

Kierownik zespołu to lider odpowiedzialny za organizację zespołu, umożliwiającą mu osiąganie zamierzonych celów, za jakość efektów pracy zespołu, jego rozwój oraz kontakty i powiązania zespołu z całym przedsiębiorstwem.

Zadania kierownika zespołu: − Planuje: jak praca powinna być wykonana, co ma być zrobione, jacy ludzie są potrzebni,

jak skonstruować zespół i podzielić zadania. − Dobiera ludzi o odpowiednich kwalifikacjach, odpowiedniej wiedzy i osobowości

i potencjalnych zdolnościach do wykonywania takiej pracy – teraz i w przyszłości. − Szkoli i trenuje ludzi do danej pracy, osiągania określonych celów i rozwijania

umiejętności. − Rozwija skuteczne metody pracy. − Uzgadnia plany pracy zespołowej i cele, a także indywidualne plany i zamierzenia

poszczególnych pracowników, tak by każdy z nich widział, co i dlaczego ma robić oraz jakie jest miejsce tych jednostkowych planów w ogólnych zadaniach przedsiębiorstwa.

− Kieruje pracą poszczególnych pracowników – ustala standardy jakości, rozwiązuje problemy, ocenia efekty pracy.

− Zapewnia ludziom właściwe wynagrodzenie, zróżnicowane zgodnie z wniesionym wkładem pracy, wysiłku i osiąganymi rezultatami.

− Zarządza budżetem zespołu. − Kieruje zmianami.

Podstawowe umiejętności menedżerskie kierownika zespołu: − Motywowanie zespołu: • wzbudzanie w ludziach poczucie, że są

doceniani, • dzielenie się doświadczeniami i wiedzą, • oferowanie pomocy, • okazywanie im szacunku, • otwartość na odmienne postawy

i proponowane rozwiązania, • uczciwość i spolegliwość, • zauważanie i docenianie specjalnych

wysiłków.

− Dzielenie się odpowiedzialnością: • powierzanie zadań ludziom, którzy są w danej dziedzinie dobrzy lub bardzo lubią taką pracę wykonywać,

• obdarzanie ludzi zaufaniem w samodzielnym podejmowaniu decyzji,

• zachęcanie do samodyscypliny.


− Formułowanie jasnych celów i zadań: • precyzyjne określanie oczekiwań i rezultatów wykonania zadań.

− Skuteczna komunikacja: • umiejętność słuchania,

• dostarczanie ludziom potrzebnych informacji,

• angażowanie ludzi. − Kierowanie zebraniami. − Działania menedżerskie. − Wrażliwość na ludzkie skrywane lęki, obawy i nadzieje. − Umiejętność dokonywania konstruktywnych podsumowań. − Trenowanie indywidualnych osób oraz zespołów w nowych metodach pracy. − Wspieranie indywidualnych osób oraz zespołów w chwilach trudności i porażek.

Czynniki decydujące o skuteczności pracy zespołowej: − efektywna i przyjazna komunikacja między członkami zespołu, − twórczy stosunek do pracy zespołowej, jednakowy dla wszystkich członków, − pełne wzajemne zaangażowanie w osobisty rozwój i sukces pozostałych członków

zespołu, jak również w osiąganie wspólnych celów, − uwieńczone sukcesem poszukiwanie sposobów stałego doskonalenia metod i wyników − wysoka kreatywność, − umiejętność rozwiązywania najtrudniejszych, najbardziej delikatnych i drażliwych

kwestii.

Aby zespół mógł dobrze pracować, potrzebne są mu zarówno właściwe procesy wewnętrzne i zewnętrzne, jak i odpowiednie narzędzia (tab. 8). Tabela 8. Narzędzia pracy zespołów Źródło: opracowanie własne Narzędzie pierwsze: „burza mózgów” Metoda generowania przez grupę osób jak największej

liczby pomysłów w jak najkrótszym czasie. Dwie podstawowe zasady burzy mózgów: − każdy pomysł jest zapisywany: „żaden pomysł nie

jest zły”; − żaden pomysł nie jest poddawany ocenie.

Narzędzie drugie: porządkujący system rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji,

jego etapy: − etap pierwszy: zdefiniowanie problemu, − etap drugi: przedstawienie pomysłów, − etap trzeci: pomysły grupowe, − etap czwarty: wybór pomysłu (pomysłów), − etap piąty: sprawdzenie zaangażowania.

Narzędzie trzecie: „Planowanie Skutecznych Działań” Składają się na nie trzy proste pytania, które, powtarzane jak najczęściej, powinny stać się dla zespołu źródłem wiary we własne siły oraz stałym narzędziem podnoszenia efektywności pracy: − Co zrobiliśmy dobrze? − Co zrobiliśmy źle? − Co wobec tego zrobimy następnym razem?


Narzędzie czwarte i piąte: „gadające ściany” i papierowa tablica

„Gadająca ściana” to dobrze widoczne miejsce, wyznaczone do prezentowania informacji na temat członków zespołu, jego osiągnięć, zadań, zamiarów i wątpliwości. Jest to środek wewnętrznej komunikacji w zespole. „Papierowa tablica” – praktyczne narzędzie wspierające pracę koncepcyjną, lecz jednocześnie wymagającą pewnego uporządkowania.

Tabela 9. Wady i zalety zespołów pracowniczych: Źródło: opracowanie własne Główne i najczęściej notowane wady pracy zespołowej

to: Główne korzyści wynikające z pracy zespołowej to:

Za wiele czasu i energii poświęca się usprawnianiu komunikacji i interakcji międzyludzkich. Cierpi na tym praca.

Pewne jednostki czują się nie na miejscu, są lekceważone i spychane na margines, ponieważ praca zespołowa wydaje im się trudna i sprzeczna z ich naturalnym stylem

Zespoły podejmują walkę konkurencyjną między sobą, ze stratą dla całego przedsiębiorstwa.

Praca w zespole uwalnia zdolności twórcze i energię. Pozwala ludziom wspólnie rozbudowywać pomysły, rozwijać sugestie, dodając nowe perspektywy oraz okazując innym zainteresowanie dla ich opinii i zdania.

Udział w zespole może oznaczać większy zapał do pracy. Praca zespołowa zaspokaja jedną z podstawowych ludzkich potrzeb.

Praca w zespole może zwiększać wydajność. Wspólnie planując i realizując różnorodne zadania, ludzie dowiadują się o możliwościach dokonania zmian organizacyjnych, poznają obieg informacji i pomysłów.

Czasami praca zespołowa jest jedynym sposobem wykonania jakiegoś zadania.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaka jest definicja zespołu i kierownika zespołu? 2. Na czym polega praca kierownika zespołu? 3. Jakie umiejętności menedżerskie powinny cechować lidera zespołu? 4. Jakie czynniki decydują o skuteczności pracy zespołowej? 5. Jakie znasz wady i zalety zespołów pracowniczych? 6. Jakimi narzędziami powinien posługiwać się zespół, który chce osiągnąć sukces? 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj podstawowe zadania kierownika zespołu.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w literaturze informacje dotyczące zadań pełnionych przez osoby kierujące

zespołami, 2) zapisać je w zeszycie.



Opisz znany Ci zespół: futbolowy, rockowy lub inny pod względem jego skuteczności. Dokonaj jego porównania z typowym zespołem pracowniczym. Wskaż podobieństwa i różnice. Oceń jego skuteczność.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zestawić w formie tabeli cechy znanego Ci zespołu z cechami zespołu pracowniczego, 2) w formie opisowej wynotować podobieństwa i różnice między zespołami, oceń

skuteczność opisanego zespołu.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. 4.7.4 Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) zdefiniować pojęcie zespołu i kierownika zespołu? 2) scharakteryzować umiejętności menedżerskie lidera zespołu? 3) wymienić czynniki decydujące o skuteczności pracy zespołowej? 4) wskazać wady i zalety zespołów pracowniczych? 5) scharakteryzować narzędzia działania zespołu?


4.8. Cechy dobrego menedżera 4.8.1. Materiał nauczania

Menedżerem jest osoba spełniająca funkcje kierownicze, posiadająca odpowiednie kwalifikacje, wyspecjalizowana w zarządzaniu przedsiębiorstwem, instytucją lub grupą czynności stanowiących pewną całość. Jest to osoba, która niezależnie od noszonego tytułu zawodowego realizuje określone zadania za pośrednictwem innych ludzi.

Istotą pracy menedżera jest: a) ustalanie celów organizacji – określanie, co nimi jest, b) organizowanie w niej pracy – ustalanie działania, grupowanie zadań, c) motywowanie i informowanie – karanie i nagradzanie, porozumiewanie się

z podwładnymi, d) dokonywanie pomiaru pracy podwładnych – ustalanie mierników ocen pracowników, e) określanie kierunków rozwoju.

Rolę menedżera w organizacji określa się w literaturze różnorako, przyjmując koncepcję kanadyjskiego profesora zarządzania Henry`ego Mintzberga, można je podzielić na trzy podstawowe kategorie, przedstawione w tabeli 10. Tabela 10. Role menedżera w organizacji Źródło: opracowanie własne Role interpersonalne

a. rola reprezentanta – dotyczy kontaktów z otoczeniem, np. komunikowanie się z klientami dostawcami, udział w uroczystościach poza organizacją;

b. rola przywódcy grupy – odpowiedzialność za kierowanie grupą ludzi, rozwiązywanie ich problemów, podejmowanie decyzji, przygotowywanie działań wdrażanych przez grupę, motywowanie pracowników, pociąganie ich za sobą;

c. rola łącznika – komunikowanie się w imieniu grupy z innymi jednostkami i grupami

Role informacyjne

a. rola odbiorcy informacji – poszukiwanie informacji w otoczeniu organizacji, w samej organizacji oraz grupie;

b. rola popularyzatora informacji – dotyczy zarówno grupy, jak i całej organizacji; polega na upowszechnianiu informacji wewnątrz organizacji;

c. rola rzecznika – ukierunkowana jest na otoczenie organizacji, polega na upowszechnianiu w otoczeniu informacji o organizacji

Role decyzyjne

a. rola innowatora – tworzenie i uczestnictwo w rozwijaniu nowych pomysłów i rozwiązań,

b. rola delegującego – decydowanie, jaką pracę powinien wykonywać dany pracownik w organizacji,

c. rola niwelatora zakłóceń – odpowiedzialność za łagodzenie konfliktów oraz problemy dyscyplinarne w organizacji,

d. rola negocjatora – pertraktacje w organizacji i otoczeniu Charakterystyka dobrego menedżera

Dobry menedżer działa sprawnie i racjonalnie, dokonuje zmian usprawniających i doskonalących działania przedsiębiorstwa. Tworzy koncepcje postępowania i umiejętnie łączy je z działaniem prowadzącym do urzeczywistnienia celu. Dobrym menedżerem jest osoba, która potrafi nawet w niesprzyjających warunkach założyć przedsiębiorstwo i wkładając maksymalny wysiłek, osiągnąć sukces. Menedżerowie, obok innych cech, powinni charakteryzować się takimi umiejętnościami, jak:· dostrzeganie potrzeb ludzkich, pomysły na ich zaspokojenie, tworzenie nowych potrzeb i nowych nabywców, a nawet


nowych rynków. Panuje powszechny pogląd, że dobry kierownik powinien wyróżniać się: siłą oddziaływania, zdolnościami przekonywania i motywacjami wynikającymi z aspiracji. Cechy dobrego menedżera przedstawia tabela 11. Tabela 11. Cechy dobrego menedżera Źródło: opracowanie własne Lp. Cecha Opis

1 Koncentracja na działaniach i osiąganych rezultatach, duża wyobraźnia

− wyznacza jasny kierunek − wyznacza jasną strategię i zadania prowadzące do jej realizacji − powoduje, że zespół stale skoncentrowany jest na postawionych

przed nim zadaniach 2 Jest charyzmatyczny

− inspiruje i motywuje − jest entuzjastyczny i pozytywny

3 Solidność, uczciwość, odwaga i energia, w tym gotowość do ryzyka

− jest kompetentny i skuteczny − kieruje się zasadami etyki, przede wszystkim uczciwością − okazuje wewnętrzną integralność − jest ponad uczuciami osobistymi i polityką − podejmuje ryzyko, jest innowacyjny

4 Zdolność podejmowania szybkich decyzji i działań,

− jest zrównoważony − trzeźwo ocenia sytuację − korzysta z dostępnych informacji i rad

5 Odpowiedzialność

− postępuje tak, jak zobowiązał się postępować − dotrzymuje słowa

6 Jest pomocnym liderem

− opiekuje się − pomaga ludziom osiągać ich cele − dzieli się władzą − jest dobrym słuchaczem − wspiera, obdarza zaufaniem − jest przystępny i dostępny ilekroć inni go potrzebują − wydobywa z ludzi to, co w nich najlepsze − pomaga znajdywać skuteczne rozwiązania

7 Spaja zespół

− kreuje dobrą atmosferę w zespole − dba o utożsamienie się wszystkich pracowników z celami i wizją

przedsiębiorstwa − promuje zespół i jego wkład w przedsiębiorstwo − zapewnia dobre środowisko pracy

8 Dba o komunikację

− słucha − dba, by ludzie byli dobrze poinformowani − wnosi własny wkład − jest otwarty na nowe cele

9 Docenia osiągnięcia

− zauważa dokonania swoich ludzi − odpowiednio nagradza wkład pracy

10 Skutecznie kieruje zmianami

− czyni z nich fakt pozytywny i ekscytujący − jest elastyczny i łatwo przystosowuje się



Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaką osobę można określić mianem menedżera? 2. Co jest istotą pracy menedżera? 3. Jakie znasz role interpersonalne menedżera? 4. Jak charakteryzuje się role interpersonalne? 5. Jakie role określamy mianem informacyjnych? 6. Jak charakteryzuje się role informacyjne? 7. Jakie znasz role decyzyjne menedżera? 8. Jak charakteryzuje się role decyzyjne? 9. Jakie cechy charakteryzują dobrego menedżera? 4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny umiejętności menedżera. Twoim zadaniem będzie przypisanie poszczególnym umiejętnościom podanym w tabeli oceny od N do 4, przyjmując kryteria: N – nieistotne, 1 – mało ważne, 2 – ważne, 3 – bardzo ważne, 4 – najważniejsze.

Ocena Lp. Umiejętności N 1 2 3 4

1 Adaptacyjność (zdolności przystosowawcze) 2 Zdolność analitycznego myślenia 3 Zorientowanie na klienta 4 Delegowanie uprawnień 5 Rozwijanie innych 6 Wiedza funkcjonalna 7 Inicjatywa 8 Empatia 9 Decyzyjność


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w literaturze informacje na temat umiejętności, które powinien posiadać

menedżer, 2) zaznaczyć znakiem X w odpowiedniej kolumnie znaki: N, 1, 2, 3, 4, przypisując ocenę

poszczególnym umiejętnościom, 3) sporządzić pisemnie raport wyników, 4) zaprezentować na forum grupy uzyskane wyniki.


Wymień cechy skutecznego menedżera i scharakteryzuj je. Charakterystykę poszczególnych cech przedyskutuj wspólnie z grupą. Dokonaj uzupełnienia swoich charakterystyk, uwzględniając ciekawe uwagi innych uczniów.



Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o cechach decydujących

o skuteczności pracy menedżera, 2) zanotować cechy i scharakteryzować je, 3) przedyskutować wyniki pracy w grupie, 4) uzupełnić opracowanie.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. 4.8.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) scharakteryzować osobę określaną mianem menedżera? 2) określić, co jest istotą pracy menedżera? 3) wymienić role interpersonalne menedżera? 4) scharakteryzować role interpersonalne menedżera? 5) określić role określane mianem informacyjnych? 6) scharakteryzować role informacyjne? 7) wymienić role decyzyjne menedżera? 8) scharakteryzować role decyzyjne? 9) wymienić cechy charakteryzujące dobrego menedżera?


4.9. Zarządzanie jakością 4.9.1. Materiał nauczania

Definicja jakości „Jakość to stopień, w jakim zbiór właściwości nierozerwalnie związanych z wyrobem

spełnia nasze wymagania”. Inną definicję jakości przedstawia ekonomia, według której jakość to rodzaj

zadowolenia, jakie daje konsumentowi użytkowanie lub posiadanie danego wyrobu. Zarządzanie jakością należy rozumieć jako zbiór wzajemnie powiązanych procesów,

ukierunkowanych na doskonalenie i pozwalających z jednej strony na poprawę funkcjonowania przedsiębiorstwa w zakresie realizacji celów wynikających z oczekiwań klientów oraz innych zainteresowanych stron, a z drugiej osiąganie optymalnych korzyści przez wszystkie zainteresowane strony.

Skoncentrowanie się na kliencie poprzez monitorowanie jego potrzeb i wymagań stanowi podstawowy wyznacznik oceny funkcjonowania procesu Zarządzania Jakością w przedsiębiorstwie.

Podstawy nowoczesnego zarządzania jakością wyznacza 8 zasad zarządzania jakością: 1. Orientacja na klienta. 2. Przywództwo. 3. Zaangażowanie wszystkich pracowników. 4. Ciągłe doskonalenie. 5. Podejście procesowe. 6. Podejście systemowe. 7. Podejmowanie decyzji na podstawie faktów. 8. Dobre kontakty z dostawcami.

Procesy zarządzania jakością w firmie należy realizować na podstawie pętli Deminga (rys. 5): Rys. 5. Pętla Deminga ZAPLANUJ – określ cele i procesy niezbędne do osiągnięcia efektów odpowiednich do wymagań klienta i polityki firmy, WYKONAJ – wdróż procesy, SPRAWDŹ – monitoruj i mierz procesy i produkty zgodnie z polityką, celami i wymaganiami dotyczącymi produktu, raportuj wyniki, SKORYGUJ – podejmij działania w celu ciągłego doskonalenia realizacji procesów. Wdrażanie Systemu Zarządzania Jakością:

SPRAWDŹ

ZAPLANUJ

WYKONAJ SKORYGUJ


Każda firma wdrażająca SZJ musi uwzględnić kluczowe działania: − szkolenie wstępne dla kadry kierowniczej na temat systemów jakości serii ISO, − określenie celów wprowadzanego systemu, − podjęcie decyzji o wdrożeniu i poinformowanie o tym całej załogi przedsiębiorstwa, − audyt wstępny – analiza istniejącego systemu jakości, − opracowanie harmonogramu wdrożenia – zakres tematyczny i czasowy, − szkolenie pracowników w zakresie norm jakości oraz zasad dokumentowania systemu, − opracowanie polityki jakości, − projekt systemu, − wstępny projekt księgi jakości, − opracowanie procedur wdrażania i audytu, − wdrożenie systemu, − opracowanie księgi jakości, − audyt końcowy – próbny, − działania korygujące, − audit certyfikujący.

Korzyści z wdrożenia systemu zarządzania jakością obejmują: − ustalanie polityki i celów przez kadrę kierowniczą najwyższego szczebla, − poprawę wyników jakościowych, koordynacji i produktywności, − zrozumienie wymagań klienta z punktu widzenia uzyskania jego zadowolenia, − usprawnienie komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej, − lepsze zrozumienie procesów zachodzących w organizacji, − zrozumienie wpływu wymagań ustawowych i regulacyjnych na organizację i jej klientów, − uzgodnienie wyraźnego zakresu odpowiedzialności i uprawnień dla całego personelu, − usprawnienie wykorzystania czasu i zasobów, − zmniejszenie marnotrawstwa, − otwarcie nowych możliwości rynkowych lub utrzymanie posiadanej pozycji na rynku. 4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest jakość i zarządzanie jakością? 2. Jakich 8 zasad wyznacza podstawy nowoczesnego zarządzania jakością? 3. Jakie elementy obejmuje pętla Deminga? 4. Według jakich działań musi postępować firma wdrażająca System Zarządzania Jakością? 5. Jakie korzyści wynikają dla firmy z wdrożenia Systemu Zarządzania Jakością? 4.9.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj korzyści wynikające dla firmy z wdrożenia Systemu Zarządzania Jakością.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w literaturze informacje na temat zarządzania jakością, 2) zapisać listę propozycji na arkuszu papieru w ciągu 10 minut, 3) zaprezentować treść wspólnych zapisów na forum grupy, 4) przedyskutować wspólnie z prowadzącym, jakie korzyści zostały uznane za priorytetowe,

jakie się najczęściej powtarzały.




Przygotuj propozycję harmonogramu wdrażania systemu zarządzania jakością w organizacji o dowolnym profilu działalności.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o etapach wdrażania SZJ, 2) sporządzić harmonogram, uwzględniając przedziały czasowe poszczególnych etapów.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. 4.9.4 Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) zdefiniować pojęcia jakość i zarządzanie jakością? 2) wymienić 8 zasad, które wyznaczają podstawy nowoczesnego zarządzania

jakością? 3) wymienić elementy pętli Deminga? 4) opisać, według jakich działań musi postępować firma wdrażająca SZJ? 5) podać korzyści wynikające z wdrożenia SZJ?


4.10. Systemy zarządzania jakością. Dokumentacja systemu zarządzania jakością

4.10.1. Materiał nauczania

System zarządzania jakością (SZJ) zgodny z ISO 9001:2000 udostępnia organizacji zestaw procesów zapewniających odpowiednie, rozsądne podejście do zarządzania organizacją. System powinien zapewniać spójność i doskonalenie procedur, a tym samym zapewniać powstawanie produktów i usług spełniających wymagania klienta.

ISO 9000 jest najczęściej stosowaną normą międzynarodową udostępniającą strukturę do stworzenia efektywnego systemu zarządzania jakością.

Poszczególne elementy systemów jakości w zależności od zakresu, który obejmuje system jakości pogrupowane zostały w grupy norm (tabela 12). Tabela 12. Grupy norm systemów jakości Źródło: opracowanie własne ISO 8402 norma terminologiczna, zebrane definicje jakości i wszystkich pojęć, które wiążą się z jakością ISO 9000 zarządzanie jakością i zapewnienie jakości. Wytyczne wyrobu i stosowanie danego modelu;

pomaga wybierać jeden z trzech modeli (czy pełny zakres, czy tylko produkcja lub kontrola ISO 9001 System Zarządzania Jakością – model zapewnienia jakości podczas projektowania

(konstruowania), produkcji, instalowania i obsługiwania; stosuje się, gdy zgodność z podstawowymi wymaganiami ma być zapewniona przez dostawcę we wszystkich wymienionych etapach

ISO 9002 System Zarządzania Jakością – model zapewnienia jakości podczas produkcji i instalowania; Stosuje się, gdy zgodność z postawionymi wymaganiami ma być zapewniona przez dostawcę w trakcie tych dwóch etapów

ISO 9003 System Zarządzania Jakością – model zapewnienia jakości podczas kontroli i badań ostatecznych; stosuje się, gdy zgodność z postawionymi wymaganiami ma być zapewniona jedynie w trakcie tych dwóch etapów

ISO 9004 System Zarządzania Jakością – dotyczy zarządzania jakością i elementów systemu jakości; zawiera wytyczne dotyczące czynników technicznych, administracyjnych i ludzkich, wpływających na jakość wyrobów lub usług na wszystkich etapach tzw. spirali jakości od identyfikacji potrzeb odbiorcy do ich zaspokojenia

ISO 90011 wytyczne do audytowania systemów zarządzania jakością Nadzór nad dokumentacją systemu zarządzania jakością:

Norma ISO 9001:2000 wymaga, aby dokumenty systemu zarządzania jakością podlegały nadzorowi, a mianowicie: − powinna zostać ustanowiona udokumentowana procedura nadzoru nad dokumentacją, − dokumenty, zanim zostaną wydane, powinny by zatwierdzane, − powinny być dokonywane okresowe przeglądy dokumentów, − dokumenty powinny być zawsze aktualne, − zmiany w dokumentach powinny być identyfikowalne, − dostęp do dokumentów powinien zostać zapewniony odpowiednim użytkownikom, − dokumenty powinny być czytelne, − dokumenty nieaktualne, aby zapobiec ich stosowaniu, powinny być odpowiednio

oznaczane.


Dokumentację systemu zarządzania jakością przedstawia tabela 13.

Tabela 13. Dokumentacja systemu zarządzania jakością

Źródło: opracowanie własne Lp. Dokument Opis 1 Księga jakości Dokument określający politykę jakości i opisujący system jakości

w organizacji. Obejmuje ona: − zakres odpowiedzialności; − zależności personelu zajmującego się sprawami jakości; − działania w zakresie jakości w przedsiębiorstwie; − czynności weryfikujące jakość; − dokumenty związane z księgą jakości.

2 Procedura Definiuje działania w ujęciu ogólnym: − jakie działania powinny zostać podjęte; − kto za nie jest odpowiedzialny; − kiedy należy je podejmować i w oparciu o jakie dokumenty; − kto opracowuje i przechowuje zapisy z podejmowanych działań.

3 Instrukcje Definiują działania szczegółowo i jako dokumenty operacyjne, powinny znajdować się na stanowiskach wykonawczych.

4 Inne dokumenty Stanowią dowód realizowania celów systemu zarządzania jakością, są to: harmonogramy, specyfikacje, wyniki badań i kontroli, wydruki czy zapisy.

Strukturę dokumentacji SZJ przedstawia się najczęściej w postaci piramidy (rys. 6). Rys. 6. Typowa struktura dokumentacji należącej do SZJ Źródło: opracowanie własne 4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest system zarządzania jakością? 2. Jakie znasz podstawowe normy zarządzania jakością?

MISJA, POLITYKA JAKOŚCI, KSIĘGA

JAKOŚCI, PRZEPISY PRAWNE

PLANY JAKOŚCI, NORMY, UMOWY

PROCEDURY, PLANY WYDZIAŁOWE, REGULAMINY

PLANY (PROGRAMY) OPERACYJNE, SCHEMATY BLOKOWE, INSTRUKCJE ROBOCZE, SPECYFIKACJE, FORMULARZE

Dokumentacja dotycząca:

szczegółowych ś i

procesów / wydziałów / funkcji

wyrobów / usług / kontraktów

całej organizacji


3. Co obejmuje dokumentacja systemu zarządzania jakością? 4. Na czym polega nadzór nad dokumentacją systemu zarządzania jakością? 5. W jakiej postaci przedstawia się strukturę dokumentacji SZJ? 4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Opracuj projekt dokumentacji systemu jakości. W trakcie wykonywania ćwiczenia staraj

się przedyskutować następujące zagadnienia: – Czemu ma służyć dokumentowanie SZJ? – Jaka będzie wielkość organizacji? – Jaka jest specyfika realizowanych procesów? – Jakie są kwalifikacje personelu? – Jaki jest dostęp i jakie są umiejętności wykorzystywania jej przez pracowników do

technologii informacyjnej?


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w literaturze informacje na temat dokumentowania systemu jakości, 2) przedstawić swoje przemyślenia na forum grupy, 3) wspólnie stworzyć projekt dokumentacji, 4) zaprezentować wypracowany projekt.



Porównaj projekt przykładowej dokumentacji SZJ z projektem wypracowanym przez waszą grupę.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się z projektem dokumentacji SZJ przygotowanym przez nauczyciela, 2) porównać go z projektem grupy, 3) zastanowić się nad zmianami, jakie wprowadzilibyście do swojej dokumentacji, 4) podsumować prace w grupie, 5) omówić zaproponowane przez uczestników zmiany.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia,

4.10.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) zdefiniować system zarządzania jakością? 2) wymienić podstawowe normy systemu zarządzania jakością? 3) wymienić elementy dokumentacji SZJ i je scharakteryzować? 4) opisać, na czym polega nadzór nad dokumentacją SZJ? 5) powiedzieć, w jakiej postaci przedstawia się strukturę dokumentacji SZJ?


4.11. Podstawowe miary statystyczne 4.11.1. Materiał nauczania Wskaźniki struktury

Struktura zbiorowości określana jest przez podział badanej zbiorowości statystycznej na grupy jednostek różniących się od siebie wartościami rozważanej cechy. Wskaźniki struktury przedstawiają udział poszczególnych części zbiorowości w całej zbiorowości. Oblicza się je dzieląc liczebność danej części przez liczebność całej zbiorowości. Wskaźniki struktury przedstawia tabela 14. Tabela 14. Wskaźniki struktury Źródło: opracowanie własne Lp. Nazwa wskaźnika Wskaźnik Suma wskaźników 1 Ułamkowe wskaźniki struktury

Nn

p ii = 1

11== ∑∑

==

k

i

ik

ii N

np

2 Procentowe wskaźniki struktury

Nn

p ii = 100% 100100

11== ∑∑

==

k

i

ik

ii N

np %

k – liczba klas (części), na które została podzielona zbiorowość, i – liczba jednostek, pi – oznaczenie wskaźnika struktury, ni – liczebność poszczególnych klas zbiorowości, N – liczebność całej zbiorowości.

Stosując do analizy zjawisk wskaźniki struktury, można łatwo porównać różne zbiorowości niezależnie od wielkości bezwzględnych. Prezentują one udział poszczególnych części zbiorowości w całej badanej zbiorowości w sposób przejrzysty i czytelny.

Porównywanie wskaźników struktury wyznaczonych dla podobnych grup klasyfikacyjnych w kilku zbiorowościach pozwala jedynie na rozstrzygniecie, w której zbiorowości dana grupa jest liczniejsza, wskaźniki te nie wskazują natomiast, która z tych grup liczy więcej jednostek. Średnia arytmetyczna

Średnia arytmetyczna jest miarą najczęściej stosowaną w analizach statystycznych. Otrzymuje się ją w wyniku podzielenia sumy wartości cechy wszystkich jednostek zbiorowości przez liczebność zbiorowości. Jeżeli dane są pogrupowane w klasy, wówczas stosuje się średnią ważoną.

Wzory średniej arytmetycznej i średniej ważonej przedstawia tabela 15. Średnia arytmetyczna jest jedną z najbardziej intuicyjnych miar oceny populacji,

stosowanych często w codziennym życiu – przykładem może być średnia płaca w przedsiębiorstwie czy średnia ocen ucznia w roku szkolnym.

W przypadku, gdy warianty cechy są wyodrębnione w postaci grup (przedziałów), należy obliczyć średnią ważoną.


Tabela 15. Wzory na obliczanie średniej arytmetycznej i średniej ważonej Lp. Nazwa wskaźnika Wzór 1 Średnia arytmetyczna

n

x

nxxx

x

k

ii

n∑==

+++= 121 ...

2 Średnia ważona I

N

nx

n

nx

nnnnxnxnx

x

k

iii

k

ii

k

iii

k

kkw

∑

∑

∑=

=

= ==++++++

= 1

1

1

21

2211

......

3 Średnia ważona II

N

nx

n

nx

k

iii

k

ii

k

iii

w

x ∑

∑

∑=

=

= == 1

1

1

o

xi – wartość cechy, ni – liczebność klas,

ixo

– środek przedziału klasowego. Dominanta

Dominanta jest to wartość cechy, która najczęściej (najliczniej) występuje w badanej zbiorowości statystycznej. Można więc powiedzieć, że jest to wartość typowa dla tej zbiorowości.

Obliczanie dominanty jest przydatne w badaniach marketingowych, np. przy ustalaniu przeciętnej ceny rynkowej różnych towarów.

W przypadku szeregów indywidualnych, ustalenie dominanty polega na wskazaniu cechy, która jest przyjmowana przez największą liczbę jednostek.

Jeżeli natomiast występują przedziały klasowe, wówczas wyznaczenie dominanty polega na obliczeniu jej według wzoru z tabeli 16. Tabela 16. Wyznaczanie dominanty Lp. Dominanta Wzór 1 Szereg indywidualny Wskazanie cechy, która jest przyjmowana

przez największą liczbę jednostek 2 Szereg rozdzielczy

)()( 11

10

+−

−

−+−−

+=dddd

ddx nnnn

nnlxD

x0 – dolna granica przedziału dominanty, nd – liczebność przedziału dominanty, nd-1 – liczebność przedziału poprzedzającego przedział dominanty, nd+1 – liczebność przedziału następującego po przedziale dominanty, l – rozpiętość przedziału dominanty.

Dominantę można również wyznaczyć graficznie. Należy w tym celu wykreślić histogram. Wyznaczenie dominanty polega na wykreśleniu z górnej podstawy prostokąta, odzwierciedlającego przedział dominanty, dwóch przekątnych łączących wierzchołki tego prostokąta z przylegającymi punktami (wierzchołkami) górnych podstaw sąsiednich prostokątów. Rzut punktu przecięcia tych przekątnych na oś odciętych umożliwia odczytanie dominanty.


0 5 0

1 0 0 1 5 0 2 0 0

i w ię c e j 0 – 9 1 0 – 1 9 2 0 – 2 9 3 0 – 3 9 4 0

Rys. 7. Graficzne przedstawienie dominanty Mediana

Mediana (zwana też wartością środkową) to wartość cechy w szeregu uporządkowanym, powyżej i poniżej której znajduje się jednakowa liczba obserwacji.

Aby obliczyć medianę ze zbioru n obserwacji, sortujemy je w kolejności od najmniejszej do największej i numerujemy od 1 do n.

W przypadku uporządkowanego szeregu indywidualnego o nieparzystej liczbie wyrazów

medianą jest wartość tego wyrazu szeregu, którego miejsce w szeregu jest równe 2

1+N .

W przypadku uporządkowanego szeregu indywidualnego o parzystej liczbie wyrazów, mediana jest średnią arytmetyczną dwóch wartości środkowych.

W przypadku szeregu rozdzielczego, najpierw wyznacza się klasę mediany, czyli klasę, w której znajduje się jednostka środkowa, następnie należy wyznaczyć wartość mediany, przy założeniu, że między sąsiadującymi jednostkami z klasy mediany występuje stała różnica wartości.

Wzory na obliczanie mediany przedstawia tabela 17. Tabela 17. Wyznaczanie mediany Lp. Mediana Wzór

nieparzysta liczba wyrazów 2

1+= Nx xM

1 Szereg indywidualny parzysta liczba wyrazów

2

122+

+=

NN

x

xxM

2 Szereg rozdzielczy )2

( 10

0 fNflxM x −+=

x0 – dolna granica przedziału klasowego mediany, l – rozpiętość przedziału klasowego mediany, f0 – liczba jednostek obserwacji w klasie, w której znajduje się mediana, f1 – łączna liczba obserwacji w klasach poprzedzających klasę zawierającą medianę (skumulowana liczba

jednostek do klasy mediany), N – ogólna liczba obserwacji.

Podobnie jak dominantę, medianę można przedstawić graficznie. W tym celu wykreśla się skumulowany histogram. Na osi rzędnych należy znaleźć wartość numeru mediany i przez ten punkt poprowadzić prostą poziomą. Pierwszy prostokąt skumulowanego histogramu, który jest przecięty przez tę prostą jest prostokątem zbudowanym na przedziale mediany.


Następnie należy narysować przekątną łączącą prawy górny wierzchołek tego prostokąta z prawym górnym wierzchołkiem prostokąta poprzedniego. Prosta równoległa do osi odciętych, poprowadzona przez punkt odpowiadający numerowi mediany, przecina wyznaczoną w ten sposób przekątną i odczytujemy z osi rzędnych wartość mediany.

0102030405060708090

100

15 – 16 16 – 17 17 – 18 18 – 19 19 – 20

Rys. 8. Graficzna prezentacja mediany 4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim celu oblicza się wskaźniki struktury? 2. Jakim wzorem przedstawia się ułamkowe wskaźniki struktury? 3. Jakim wzorem przedstawia się procentowe wskaźniki struktury? 4. Jakim wzorem przedstawia się wskaźniki struktury wyrażone w promilach? 5. O czym informuje średnia arytmetyczna? 6. Jakim wzorem przedstawia się średnią arytmetyczną dla szeregu indywidualnego? 7. Kiedy stosuje się średnią ważoną? 8. Jakim wzorem przedstawia się średnią ważoną? 9. Jaka jest procedura obliczania średniej ważonej? 10. W jakim celu oblicza się dominantę? 11. Jakim wzorem przedstawia się dominantę? 12. Jak graficznie przedstawia się dominantę? 13. Do czego służy mediana? 14. Jakie wzory stosuje się, obliczając medianę dla szeregu indywidualnego o parzystej

liczbie wyrazów oraz nieparzystej liczbie wyrazów? 15. Jak przedstawia się wzór mediany dla szeregu rozdzielczego? 16. Jak graficznie przedstawia się medianę?


4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Wynagrodzenie pracownika przedsiębiorstwa X w roku 2004 w kolejnych miesiącach

przedstawiało się następująco: 1 100, 1 230, 1 230, 1 100, 1 520, 1 230, 1 230, 1 230, 1 100, 1 230, 1 230, 1 520. Oblicz średnią arytmetyczną, dominantę i medianę, a następnie zinterpretuj otrzymane wyniki.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć średnią arytmetyczną, korzystając z wzoru na średnią arytmetyczną dla szeregu

indywidualnego, 2) wskazać dominantę szeregu indywidualnego, 3) obliczyć medianę, korzystając z wzoru na medianę dla uporządkowanego szeregu

indywidualnego o parzystej liczbie wyrazów, 4) zinterpretować otrzymane wyniki (zapisz w zeszycie).

Wyposażenie stanowiska pracy: − kalkulator, − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Na podstawie danych zawartych w tabeli, przedstawiającej wynagrodzenia pracowników przedsiębiorstwa X we wrześniu 2005 r., oblicz i przedstaw graficznie wskaźniki struktury, średnią arytmetyczną, dominantę i medianę. Następnie zinterpretuj wyniki.

Wynagrodzenie (w zł) Liczba pracowników 0

400 800

1 200 1 600 2 000 2 400 2 800 3 200

3 600

– – – – – – – – – –

400 800 1 200 1 600 2 000 2 400 2 800 3 200 3 600 4 000

15 50

360 420 150 15 10 5 3 2

Razem 1 030


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć średnią arytmetyczną, korzystając z wzoru na średnią arytmetyczną dla szeregu

rozdzielczego, 2) przedstawić wyniki graficznie, 3) obliczyć dominantę, korzystając z wzoru na dominantę dla szeregu rozdzielczego, 4) przedstawić otrzymany wynik na wykresie, 5) obliczyć medianę, korzystając z wzoru na medianę dla szeregu rozdzielczego, 6) przedstawić otrzymany wynik na wykresie, 7) zinterpretować wyniki.


Wyposażenie stanowiska pracy: − kalkulator, − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. 4.11.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) obliczyć średnią arytmetyczną dla szeregu indywidualnego? 2) obliczyć średnią arytmetyczną dla szeregu rozdzielczego? 3) przedstawić średnią arytmetyczną graficznie? 4) wskazać dominantę w przypadku szeregu indywidualnego? 5) obliczyć dominantę dla szeregu rozdzielczego? 6) przedstawić dominantę na wykresie? 7) obliczyć medianę w przypadku szeregu indywidualnego? 8) obliczyć medianę dla szeregu rozdzielczego? 9) przedstawić medianę na wykresie?


4.12. Analiza efektywności ekonomicznej jednostki organizacyjnej z zastosowaniem wskaźników

4.12.1. Materiał nauczania

Pojęcie analizy ekonomicznej odnosi się do metody badania, która polega na rozłożeniu badanego przedmiotu lub zjawiska na części składowe, w celu określenia składników przyczyniających się do kształtowania danego podmiotu lub zjawiska.

Celem analizy ekonomicznej jest przygotowanie odpowiednich informacji, stanowiących podstawę do podejmowania decyzji gospodarczych. Analiza ekonomiczna zapoznaje z występującymi faktami i zjawiskami oraz ustala przyczyny tych zjawisk i faktów, służy do oceny działalności i jej skutków.

Ogół metod funkcjonujących w analizie ekonomicznej można podzielić na: − metody jakościowe, − metody ilościowe (które są istotą tego rozdziału).

Do metod jakościowych zalicza się: − metodę porównań (odchyleń), która polega na porównaniu badanych zjawisk z innymi

wielkościami oraz na ustaleniu różnic między cechami porównywanych zjawisk, − porównania w czasie, które określają kierunki rozwoju przedsiębiorstwa, polegają na

ocenie zmian wskaźników okresu badanego w stosunku do danych z okresów poprzednich lub wielkości przyjętych na okres przyszły,

− porównanie danych rzeczywistych z wielkościami planowanymi, wśród tych porównań wyróżnia się porównania z planem pierwotnym i planem skorygowanym,

− porównania w przestrzeni (międzyzakładowe), w których przedmiot oceny obejmuje wielkości porównawcze z dwóch lub większej liczby przedsiębiorstw. Do metod ilościowych zalicza się:

− metodę kolejnych podstawień, − metodę różnic cząstkowych, − metodę podstawień krzyżowych, − metodę logarytmowania.

Metoda kolejnych podstawień polega na matematycznym sformułowaniu funkcji ekonomicznych, stanowiących przedmiot badań oraz określenia odpowiedniego łańcucha przyczyn. W tabeli 18 przedstawiono kolejność wykonywanych czynności.

Istota tej metody wyraża się w kolejnym podstawianiu poszczególnych czynników w wielkości określającej wartość wskaźnika, będącego przedmiotem porównania, w miejsce wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia. Oblicza się w ten sposób wpływ poszczególnych czynników na odchylenia łączne. Przykład 1 PLAN

(podstawa odniesienia) WYKONANIE

Liczba krzeseł n (w szt.) Cena krzesła c (w zł)

n0 = 200 c0 = 30

n1 = 250 c1 = 35

Przychody ze sprzedaży P (w zł) P0 = 6 000 P1 = 8 750


Tabela 18. Kolejność wykonywanych działań w metodzie kolejnych podstawień Lp. Działanie Obliczenia 1 Ustalenie zależności między

czynnikami 875035250111 =⋅=⋅= cnP

600030200000 =⋅=⋅= cnP

27506000875001 +=−=−= PPR 2 Ustalenie odchyleń

cząstkowych 15006000750030200302500001 +=−=⋅−⋅=⋅−⋅= cncnRn

12507500875030250352500111 +=−=⋅−⋅=⋅−⋅= cncnRc 3 Zestawienie wyników i ich

interpretacja • zwiększenie liczby krzeseł o 50 sztuk (n1 – n0) przy bazowej liczbie

krzeseł spowodowało wzrost przychodów ze sprzedaży o 1 500 zł (Rn) • wzrost ceny krzeseł o 5 zł (c1 – c0), przy rzeczywistej liczbie sprzedanych

krzeseł wpłynął na zwiększenie przychodów o 1 250 zł (Rc) • razem odchylenia wynoszą 2 750 (Rn + Rc)

R – odchylenie łączne, Rn – odchylenie wywołane zmianą liczby krzeseł (czynnikiem n), Rc – odchylenie wywołane zmianą ceny krzeseł (czynnikiem c).

Metoda różnic cząstkowych polega na jednoczesnym wyodrębnianiu cząstkowych odchyleń indywidualnych i cząstkowych odchyleń wyrażających łączny wpływ czynników oraz traktowaniu ich jako odrębnych elementów badania analitycznego.

Kolejność wykonywania działań w przypadku metody różnic cząstkowych przedstawiono w tabeli 19 (przy wykorzystaniu danych z przykładu 1). Przykład 2 Tabela 19. Kolejność wykonywania działań w metodzie różnic cząstkowych Lp. Działanie Obliczenie 1 Ustalenie wpływu zmiany

pierwszego czynnika (n) zakładając, że czynnik drugi (c) pozostaje w wielkości przyjętej dla podstawy odniesienia

15006000750030200302500001 +=−=⋅−⋅=⋅−⋅= cncnRn

2 Ustalenie wpływu zmiany drugiego czynnika (c) przyjmując, że czynnik pierwszy (n) występuje w wielkości odpowiadającej podstawie odniesienia

10006000700030200352000010 +=−=⋅−⋅=⋅−⋅= cncnRc

3 Ustalenie wpływu obydwu czynników łącznie

( ) ( ) =⋅−⋅−⋅−⋅= 00100111 cncncncnRnc

( ) ( ) =⋅−⋅−⋅−⋅= 30200352003025035250

( ) ( ) 250100012506000700075008750 +=−=−−−= 4 Zestawienie wyników i ich

interpretacja • zwiększenie liczby krzeseł o 50 sztuk przy planowanej cenie 30 zł

spowodowało wzrost przychodów ze sprzedaży o 1 500 zł • wzrost ceny krzesła o 5 zł, przy uwzględnieniu planowanej ceny wpłynął

na wzrost przychodów ze sprzedaży o 1 000 zł • wzrost liczby krzeseł o 50 sztuk, przy przyjęciu wzrostu ceny krzesła

o 5 zł, spowodował wzrost przychodów ze sprzedaży o 250 zł • razem odchylenia wynoszą (Rn + Rc + Rnc) = 2 750

Metoda podstawień krzyżowych zakłada równy podział odchyleń łącznych na

poszczególne czynniki. Istotę tej metody przedstawiono na przykładzie (przykład 3).


Przykład 3 Metodę podstawień krzyżowych można przedstawić za pomocą prostokątnych pól [na podstawie 3, s. 48–49].

Liczba krzeseł (w szt.)

Plan 200

Wykonanie 250

Plan 30 Cena krzesła (w zł) Wykonanie 35 W obramowane pola wpisuje się iloczyn krzyżujących się czynników:


Plan 200

Wykonanie 250

Plan 30 6 000 7 500 Cena krzesła (w zł) Wykonanie 35 7 000 8 750 Następnie należy odjąć od danych wiersza drugiego wielkości z wiersza pierwszego, a od danych kolumny drugiej wielkości z kolumny pierwszej:


Plan 200

Wykonanie 250

Plan 30 6 000 7 500 +1 500Cena krzesła (w zł) Wykonanie 35 7 000 8 750 +1 750 +1 000 +1 250

Liczba +1 000 oznacza wzrost przychodów ze sprzedaży spowodowany zmianą ceny krzeseł (+5 zł) przy założeniu, że liczba krzeseł zostaje w wielkości przyjętej w podstawie odniesienia (200 szt.). Liczba +1 250 wskazuje na wzrost przychodów ze sprzedaży wskutek wzrostu ceny krzeseł i jednoczesnego wzrostu liczby krzeseł (z 200 do 250). Liczba +1 500 oznacza wzrost przychodów ze sprzedaży spowodowany zmianą liczby sprzedanych krzeseł (+50) przy założeniu niezmienności ceny (30 zł). Liczba +1 750 wskazuje na wzrost przychodów ze sprzedaży wskutek wzrostu liczby krzeseł przy jednoczesnym wzroście ceny (z 30 na 35). W metodzie podstawień krzyżowych odchylenie łączne, wywołane zmianą liczby krzeseł i ich ceny podlega równemu podziałowi za pomocą średniej arytmetycznej. Stosuje się przy tym wzory:

( ) ( ) 16255,32502

30352002502

0101 +=⋅=

+⋅−=

+⋅−=

ccnnRn

( ) ( ) 112522552

20025030352

0101 +=⋅=

+⋅−=

+⋅−=

nnccRc

( ) 275011251625 +=+++=+ cn RR

Metoda logarytmowania pozwala na osiągnięcie dokładnych wyników, które są najbardziej zbliżone do wielkości odchyleń obliczonych za pomocą metody podstawień krzyżowych. Funkcjonowanie metody logarytmowania przedstawiono w tabeli 20.


Przykład 4 Do metody tej wykorzystano dane z wcześniejszych przykładów. Tabela 20. Kolejność wykonywania działań w metodzie logarytmowania Lp. Działanie Obliczenie 1 Ustalenie odchylenia łącznego 27506000875001 +=−=− PP 2 Ustalenie równowagi dynamika przychodów ze sprzedaży = dynamika

liczby krzeseł · dynamika ceny =

47,117,125,13035

200250

=⋅=⋅

3 Po zlogarytmowaniu tej równości stronami otrzymuje się:

17,1log25,1log47,1log += 0,17 = 0,10 + 0,07 /: 0,17 1 = 0,59 + 0,41

4 Ustalenie wpływu poszczególnych czynników na kształtowanie się przychodów ze sprzedaży

wpływ dynamiki liczby krzeseł: 5,162259,02750)( =⋅=⋅= nn uPRR

wpływ dynamiki ceny: 5,112741,02750)( =⋅=⋅= cc uPRR

5 Zestawienie wyników Rn = +1 622,5 Rc = +1 127,5 Razem odchylenia +2 750


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co jest celem analizy ekonomicznej? 2. Jakie metody zalicza się do metod jakościowych? 3. Na czym polega metoda kolejnych podstawień? 4. Na czym polega metoda różnic cząstkowych? 5. Na czym polega metoda podstawień krzyżowych? 6. Na czym polega metoda logarytmowania? 4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zbadaj metodą kolejnych podstawień lub metodą różnic cząstkowych wpływ liczby godzin przepracowanych przez pracownika oraz stawki wynagrodzenia przypadającej na godzinę na miesięczne wynagrodzenie według danych zawartych w tabeli. PLAN

(podstawa odniesienia) WYKONANIE

Liczba godzin przypadająca na pracownika n Stawka płacy za godzinę p (w zł)

n0 = 160 p0 = 16

n1 = 180 p1 = 18

Miesięczne wynagrodzenie W (w zł) P0 = 2 560 P1 = 3 240


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: Metodą kolejnych podstawień: 1) ustalić odchylenie łączne między wielkością wykonania a wielkością będącą podstawą

odniesienia, 2) określić zależności między czynnikami,


3) ustalić odchylenia cząstkowe, 4) zestawić wyniki i zinterpretować je (zapisać w zeszycie). Metoda różnic cząstkowych: 1) ustalić wpływ zmiany pierwszego czynnika (n) zakładając, że czynnik drugi (p) pozostaje

w wielkości przyjętej dla podstawy odniesienia, 2) ustalić wpływ zmiany drugiego czynnika (p) przyjmując, że czynnik pierwszy (n)

występuje w wielkości odpowiadającej podstawie odniesienia, 3) ustalić wpływ obydwu czynników łącznie, 4) zestawić wyniki i zinterpretować je.

Wyposażenie stanowiska pracy: − kalkulator, − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Na podstawie danych z ćwiczenia 1, zbadaj wpływ liczby godzin przepracowanych przez pracownika oraz stawki wynagrodzenia przypadającej na godzinę, na miesięczne wynagrodzenie, wykorzystując metodę podstawień krzyżowych lub metodę logarytmowania.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: Metodą podstawień krzyżowych:

1) przedstawić dane z tabeli 18 za pomocą prostokątnych pól, 2) w obramowane pola wpisać iloczyn krzyżujących się czynników, 3) odjąć od danych wiersza drugiego wielkości z wiersza pierwszego, a od danych kolumny

drugiej wielkości z kolumny pierwszej, 4) dokonać podziału odchylenia łącznego za pomocą średniej arytmetycznej, 5) zestawić wyniki i zinterpretować je. Metodą logarytmowania: 1) ustalić odchylenie łączne, 2) ustalić dynamikę miesięcznego wynagrodzenia, 3) zlogarytmować otrzymane równanie stronami, 4) ustalić wpływ poszczególnych czynników na kształtowanie się miesięcznego

wynagrodzenia, 5) zestawić wyniki i zinterpretować je.

Wyposażenie stanowiska pracy: − kalkulator, − literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia. 4.12.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) dokonać obliczeń wykorzystywanych przez metodę kolejnych podstawień? 2) dokonać obliczeń wykorzystywanych przez metodę różnic cząstkowych? 3) dokonać obliczeń wykorzystywanych przez metodę podstawień krzyżowych? 4) dokonać obliczeń wykorzystywanych przez metodę logarytmowania? 5) zinterpretować uzyskane wyniki?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test pisemny zawiera 19 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu zarządzania

zasobami ekonomicznymi. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną

odpowiedź prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zakreślić kółkiem i zaznaczyć odpowiedź poprawną.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu pisemnego masz 40 minut.

Powodzenia!


Zestaw zadań testowych

1. Zarządzanie zasobami organizacji to: a) tworzenie celów dla poszczególnych części organizacji, b) ocena rzeczywistego funkcjonowania organizacji, c) odpowiednia alokacja pracowników, wyposażenia, środków finansowych, d) rozwiązywanie problemów międzywydziałowych.

2. Kierowanie organizacją polega na: a) określeniu celów i decydowaniu o najlepszym sposobie ich osiągnięcia, b) określeniu najlepszego sposobu grupowania typów działań i zasobów, c) obserwowaniu i wprowadzaniu korekt do bieżących działań dla ułatwienia realizacji celów, d) motywowaniu załogi organizacji do pracy w interesie organizacji.

3. Outsourcing polega na: a) wydzieleniu realizacji różnych zadań poza obręb własnej firmy, b) doskonaleniu efektywności organizacji poprzez identyfikowanie, analizowanie

i wdrażanie rozwiązań stosowanych przez liderów na rynku światowym, c) szukaniu szans poprawy efektywności poprzez koncentrację na inwestycjach w zasoby niematerialne, d) wspomaganiu uczenia się wszystkich członków organizacji.

4. Zarządzanie przez partycypację polega na: a) planowaniu, organizowaniu, motywowaniu, kontrolowaniu oraz pozyskaniu

i wykorzystaniu ludzi i innych zasobów w procesie osiągania celów organizacyjnych, b) dążeniu do wzrostu aktywności podwładnych oraz zaspokajaniu ich potrzeb

wyższego rzędu w drodze dopuszczenia ich do procesu podejmowania decyzji, c) formułowaniu przez kierownika konkretnych i mobilizujących zadań rzeczowych dla

podwładnych, d) doinformowaniu i dowartościowaniu załogi w nadziei, że przyczyni się ona do

stworzenia klimatu wzajemnego zaufania pomiędzy kierownictwem a podwładnymi. 5. Zasobami rzeczowymi organizacji są:

a) ludzie, b) maszyny i urządzenia, c) pieniądze, d) zaciągnięte kredyty.

6. Domena działania firmy określa: a) gdzie i komu firma zamierza sprzedawać swoje wyroby, b) co konkretnie firma chce osiągnąć w kolejnych odcinkach czasu, c) atrakcyjność firmy na tle innych jednostek, d) rolę, jaką firma chce pełnić w otoczeniu.

7. Strategią ofensywną zarządzania jest: a) strategia minimalizująca powiązania z otoczeniem, b) strategia dokonująca segmentacji otoczenia w celu minimalizacji zakłóceń, c) strategia dążąca do utrzymania się tuż za przedsiębiorstwami pionierskimi przez jak

najlepsze przyjmowanie ich wzorców i przykładów, d) strategia polegająca na utrzymaniu nadmiaru zasobów w firmie.


8. Promocja obejmuje: a) jakość, wzór, markę, asortyment, b) sumę pieniędzy, jaką klient musi zapłacić za towar, c) sprzedaż osobistą, reklamę, akwizycję, d) logistykę sprzedaży, politykę transportu.

9. Rezultatem stosowania stylu liberalnego zarządzania jest: a) dość duża ilość wykonanej pracy, o wysokiej jakości, b) stosunkowo niewielka ilość wykonanej pracy, ale wysokiej jakości, c) dość duża ilość wykonanej pracy, ale o niskiej jakości, d) stosunkowo niewielka ilość wykonanej pracy i o niskiej jakości.

10. Skuteczna komunikacja w zespole polega na: a) słuchaniu innych członków zespołu, b) oferowaniu swojej pomocy innym członkom zespołu, c) uczciwości i spolegliwości wobec innych członków zespołu, d) okazywaniu szacunku innym członkom zespołu.

11. Rola interpersonalna menedżera polega na: a) pertraktacjach w organizacji i otoczeniu, b) odpowiedzialności za łagodzenie konfliktów, c) upowszechnianiu informacji wewnątrz organizacji, d) komunikowaniu się z dostawcami.

12. ISO 9002 dotyczy: a) projektowania, produkcji, instalowania i obsługiwania, b) produkcji i instalowania, c) kontroli i badań ostatecznych, d) czynników technicznych, administracyjnych i ludzkich.

13. Dokumentem określającym politykę jakości jest: a) księga jakości, b) procedura, c) instrukcja, d) specyfikacja.

14. Dokumentacja dotycząca procesów/wydziałów/funkcji obejmuje: a) misję, politykę jakości, księgę jakości, przepisy prawne, b) plany jakości, normy, umowy, c) procedury, plany wydziałowe, regulaminy, d) plany operacyjne, schematy blokowe, instrukcje robocze, specyfikacje, formularze.

15. Mediana to: a) wartość cechy w szeregu uporządkowanym, powyżej i poniżej której znajduje się

jednakowa liczba obserwacji, b) wartość cechy, która najczęściej występuje w badanej zbiorowości statystycznej, c) najbardziej intuicyjna miara oceny populacji, d) wartość przeciętna zbiorowości statystycznej.


16. Istotą metody podstawień krzyżowych jest: a) porównanie badanych zjawisk z innymi wielkościami oraz ustalenie różnic między

cechami porównywanych zjawisk, b) matematyczne sformułowanie funkcji ekonomicznych oraz określenie odpowiedniego

łańcucha przyczyn, c) jednoczesne wyodrębnienie cząstkowych odchyleń indywidualnych i cząstkowych

odchyleń wyrażających łączny wpływ czynników, d) równy podział odchyleń łącznych na poszczególne czynniki.

17. Średni wzrost 10-osobowej grupy uczniów, którzy mają odpowiednio: 176, 173, 182, 143, 175, 190, 176, 176, 172, 176 wynosi: a) 143 cm, b) 166,5 cm, c) 173,9 cm, d) 190 cm.

18. Dominantą w grupie uczniów z zadania 17 jest: a) 143 cm, b) 175 cm, c) 176 cm, d) 190 cm.

19. Medianą w grupie uczniów z zadania 17 jest: a) 173,4 cm, b) 175,5 cm, c) 176 cm, d) 182,5 cm.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko……………………………………………………………………..................... Zarządzanie zasobami ekonomicznymi Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Adamiec M., Kożusznik B.: Zarządzanie zasobami ludzkimi. Wydawnictwo

Akademickie, Kraków 2000 2. Banaszyk P.: Zasady zarządzania w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo Wyższej Szkoły

Bankowej, Poznań 1997 3. Bednarski L., Borowiecki R., Duraj J., Kurtys E., Waśniewski T., Wersty B.: Analiza

ekonomiczna przedsiębiorstwa. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 1998 4. Begg D., Fischer S., Darnbusch R.: Mikroekonomia. PWE, Warszawa 2003 5. Begg D., Fischer S., Darnbusch R.: Makroekonomia. PWE, Warszawa 2003 6. Biernat B., Grobelna A., Warachim A.: Ćwiczenia z mikro- i makroekonomii. Edukator,

Wrocław 2003 7. Duliniec E.: Badania marketingowe w zarządzaniu przedsiębiorstwem. PWN, Warszawa

2002 8. Griffin Rycky W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 2002 9. Hamrol A., Matura W.: Zarządzanie jakością: teoria i praktyka. PWN, Warszawa 2002 10. Holtz I.: Technika doskonalenia jakości. WSiP, Warszawa 1999 11. Jog V., Suszyński C.: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Wydawnictwo CIM,

Warszawa 1995 12. Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik S.C., Warszawa 2002 13. Nasiłowski M.: System rynkowy. Podstawy makro- i mikroekonomii. PWE, Warszawa

2002 14. Paczkowski A.: Zarządzanie zasobami ludzkimi: strategia – procesy – metody. PWE,

Warszawa 2003 15. Safin K.: Zarządzanie małą firmą. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław

2003 16. Żurakowski F.: Funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Zarządzanie. Cz. 1. WSiP, Warszawa

2003

technik ekonomista_341[02].o1.04_u.pdf

Documents