teeb poradnik dla miast pl

w

PORADNIK TEEB DLA MIAST: usugi ekosystemw w gospodarce miejskiej

w m te i ys c j os no lne ek rod ka ia no lo nej om r ce al on io lity ion Ek i b po eg ir

ISBN 978-83-62168-02-6 Wydanie polskie: Fundacja Sendzimira, Krakw 2011 www.sendzimir.org.pl Wydanie polskie donansowano ze rodkw Deutsche Bundesstiftung Umwelt

Tumaczenie i redakcja wydania polskiego: Fundacja Sendzimira, konsultacja naukowa: Jakub Kronenberg Korekta: Anna Kronenberg Wydrukowano na papierze z recyclingu Poradnik TEEB dla miast: usugi ekosystemw w gospodarce miejskiej Koordynator: Augustin Berghfer (UFZ, Helmholtz Centre for Environmental Research) Gwny zesp i autorzy: Andr Mader (ICLEI, Local Governments for Sustainability, Samorzdy lokalne na rzecz zrwnowaonego rozwoju), Shela Patrickson (ICLEI), Elisa Calcaterra (IUCN, International Union for the Conservation of Nature, Midzynarodowa Unia na rzecz Ochrony Przyrody), Jacques Smit (ICLEI). Autorzy wsppracujcy: James Blignaut, Martin de Wit, Hugo van Zyl. Recenzenci: Thomas Elmqvist (Stockholm Resilience Centre), Heidi Wittmer (UFZ), Holger Robrecht (ICLEI). Poradnik zosta opracowany w oparciu o raport: TEEB w polityce regionalnej i lokalnej (2010), koordynowany przez Heidi Wittmer i Haripriya Gundimeda. Kierownik badania TEEB: Pavan Sukhdev (UNEP, Program Narodw Zjednoczonych ds. Ochrony rodowiska). Grupa koordynacyjna TEEB: Pavan Sukhdev (UNEP), Aude Neuville (EC), Benjamin Simmons (UNEP), Francois Wakenhut (EC), Georgina Langdale (UNEP), Heidi Wittmer (UFZ), James Vause (Defra), Maria Berlekom (SIDA), Mark Schauer (UNEP), Sylvia Kaplan (BMU), Tone Solhaug (MD). Rada doradcza TEEB: Joan Martinez-Alier, Giles Atkinson, Edward Barbier, Ahmed Djoghlaf, Jochen Flasbarth, Yolanda Kakabadse, Jacqueline McGlade, Karl-Gran Mler, Julia Marton-Lefvre, Peter May, Ladislav Miko, Herman Mulder, Walter Reid, Achim Steiner, Nicholas Stern. Pogldy wyraone w tym dokumencie nale wycznie do autorw i w adnym razie nie mona ich uwaa za ocjalne stanowisko wystpujcych w nim organizacji. Powoujc si na ten dokument, naley stosowa nastpujcy tytu: TEEB (2011), Poradnik TEEB dla miast: usugi ekosystemw w gospodarce miejskiej, wydanie polskie: Fundacja Sendzimira, Krakw. TEEB ekonomia ekosystemw i biornorodnoci (www.TEEBweb.org) jest midzynarodow inicjatyw. Ma ona na celu zwrcenie uwagi na globalne korzyci ekonomiczne oferowane przez przyrod. Podkrela take wag rnorodnoci biologicznej, ktrej utrata lub degradacja oznacza koszty dla miast. TEEB gromadzi wiedz ekonomistw, politykw i naukowcw i praktyczne sposoby jej wykorzystania. Inicjatyw TEEB zarzdza Program Narodw Zjednoczonych ds. Ochrony rodowiska (UNEP) przy wsparciu Komisji Europejskiej i rzdw rnych pastw.

SOWO WSTPNE FUNDACJI SENDZIMIRASzlachetne zdrowie, nikt si nie dowie, jako smakujesz, a si zepsujesz to sawne zdanie nigdy by nie powstao, gdyby nie usugi ekosystemw, a mwic dokadniej pewnej lipy z Czarnolasu. Jej dobroczynny wpyw na mistrza Kochanowskiego trudno, wedug jego wasnych sw, przeceni. Ochrona przed promieniami sonecznymi i innymi czynnikami atmosferycznymi; wiee, nasycone tlenem powietrze; kojca, inspirujca ziele to tylko wybrane z usug lipy, ktre pomagay Janowi Kochanowskiemu w tworzeniu, midzy innymi przytoczonego zdania. Fraza ta nie tylko nie stracia na aktualnoci na przestrzeni wiekw, ale zyskaa znacznie szerszy kontekst, bardzo trafnie ujmujc powszechn tendencj do doceniania dopiero tego, co tracimy. Niestety, doskonale to opisuje take stosunek Polakw do usug ekosystemw. Na caym wiecie toczy si dyskusja o ich znaczeniu, podejmowane s prby wyceny tych usug i uwzgldniania ich w procesach decyzyjnych, w planowaniu miast i zarzdzaniu nimi. Prowadzone s kosztowne inwestycje naprawcze, takie jak renaturalizacja ciekw wodnych, rozszczelnianie powierzchni zurbanizowanych, odtwarzanie terenw zieleni i mokrade. Tymczasem w Polsce syszy si opinie, e nie jest to wany temat, poniewa dotyczy problemw krajw rozwinitych, a nas nie sta na takie dziaania. Fundacja Sendzimira wraz z licznymi partnerami z kraju i zagranicy prowadzi projekt Usugi ekosystemw dla zrwnowaonego rozwoju miast. Jego zasadniczym celem jest zmiana tej niekorzystnej sytuacji, docenienie i ochrona potencjau, ktry posiadamy oraz odwrcenie negatywnych zmian, ktre ju si pojawiy, jako efekty uboczne rozwoju gospodarczego. Mamy nadziej uwiadomi decydentom i opinii publicznej, e usugi ekosystemw maj zasadnicze znaczenie dla rozwoju naszego kraju. Ich uwzgldnienie w planowaniu i podejmowaniu decyzji jest niezbdne dla harmonijnego rozwoju miast, szczeglnie dla zapewniania wysokiej jakoci ycia mieszkacw i moliwoci trwaego prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Polska wersja Poradnika TEEB dla miast: usugi ekosystemw w gospodarce miejskiej jest jednym z produktw tego projektu. Inne dziaania to uruchomienie strony internetowej www.uslugiekosystemow.pl oraz wydanie specjalnego numeru pisma Zrwnowaony rozwj Zastosowania powiconego tej tematyce. Te dwa elementy maj za zadanie uzupeni treci przedstawione w poradniku, przede wszystkim uwzgldniajc polsk specyk i potrzeby w tym zakresie. Mamy nadziej, e pomoe to nam unikn puapki kopiowania bdw innych krajw rozwinitych i chocia ten jeden raz wyraona przez mistrza myl Polak i przed szkod, i po szkodzie gupi nie bdzie miaa zastosowania do usug ekosystemw w naszej rzeczywistoci.

Tomasz Bergier Prezes Fundacji Sendzimira

i

SOWO WSTPNE ICLEI DO WYDANIA POLSKIEGOMidzynarodowe stowarzyszenie ICLEI (Samorzdy lokalne na rzecz zrwnowaonego rozwoju), od powstania w 1990 roku, dziaa na rzecz zrwnowaonego rozwoju, zwaszcza jego aspektw rodowiskowych. Ju w 1995 r. zaczlimy wprowadza instrumenty zarzdzania rodowiskowego. Jednym z nich jest, powstay przy wsppracy wadz samorzdowych i do nich kierowany, ekoBudet. Dziki niemu moemy zarzdza zasobami rodowiskowymi rwnie starannie, jak zasobami nienaturalnymi. Naszym zaoeniem byo naladowanie procedur zarzdzania nansami, ktre s powszechnie znane i przyjmowane przez samorzdy na caym wiecie, jako standardowe procedury podejmowania decyzji na poziomie lokalnym. Postanowilimy jednak nie wprowadza wartoci pieninych do zarzdzania rodowiskiem. Chcielimy unikn sytuacji, w ktrej spienienie go spowoduje odwrcenie uwagi od przyrodniczego charakteru zasobw. Naszym zamierzeniem byo edukowanie lokalnych decydentw w zakresie wartoci przyrody oraz uwiadamianie im, e maj do czynienia z trzema rnymi rodzajami kapitau: ekonomicznym, spoecznym oraz przyrodniczym. Kiedy rozpoczlimy w ICLEI wspprac z konsorcjum badawczym pod przewodnictwem Centrum bada nad rodowiskiem im. Hermanna von Helmholtza w Lipsku, nad raportem Ekonomia ekosystemw i biornorodnoci w polityce lokalnej i regionalnej, a w konsekwencji nad Poradnikiem TEEB dla miast poczulimy, e jest to waciwy moment, aby pj o krok dalej. Przecieralimy szlak i nasze dziaania byy wielk przygod. Raport Sterna na temat ekonomii zmian klimatycznych suy nam za wzr do naladowania (raport na temat wpywu globalnego ocieplenia na wiatow gospodark, ujtego w kategoriach ekonomicznych, przygotowany dla rzdu Wielkiej Brytanii w 2006 r., przyp. tum.). Stawialimy sobie wiele pyta: czy jest moliwe wprowadzenie wyceny ekonomicznej przyrody w podejmowaniu decyzji politycznych? Czy naley to robi? Czy wskazanie na handlow warto przyrody nie uczyni z niej towaru? Opublikowanie Poradnika TEEB dla miast przed Posiedzeniem Stron Konwencji (COP 10) na temat biornorodnoci, w Nagoi w Japonii w 2010 roku, rozwiao nasze wtpliwoci. Poradnik okaza si przeomowy. Zainspirowa liderw politycznych na wszystkich szczeblach rzdowych na caym wiecie i uwraliwi ich na warto rodowiska przyrodniczego. Pokaza uzalenienie wspczesnych spoeczestw od usug oferowanych przez ekosystemy miejskie. Udowodni konieczno wiadomego zarzdzania tymi zasobami dla podtrzymania naszego ycia na Ziemi. Sta si take najwaniejszym narzdziem pracy ICLEI (i nie tylko) w zarzdzaniu zrwnowaonym rozwojem i rnorodnoci biologiczn. Chcielimy od razu przygotowa odpowiedniki Poradnika TEEB dla miast dla poszczeglnych pastw. Niestety, nasze zasoby nansowe i ludzkie okazay si ograniczone. Dlatego z duym zadowoleniem wspieramy inicjatyw wydania polskiej wersji Poradnika TEEB dla miast, podjt przez Fundacj Sendzimira. Jestemy przekonani, e przyczyni si on do dalszego rozpowszechniania zaprezentowanych idei. Mamy nadziej, e bdzie wspiera lokalne wadze samorzdowe w Polsce w codziennym podejmowaniu decyzji, co ostatecznie doprowadzi do wypracowania wielu doskonaych wzorw do naladowania i przykadw dobrych praktyk polskich miast.

Wolfgang Teubner Dyrektor Sekretariatu Europejskiego ICLEI

Holger Robrecht Dyrektor zarzdzania zrwnowaonym rozwojem ICLEI

ii

PRZEDMOWAWydajc w 2010 roku raport TEEB w polityce regionalnej i lokalnej mielimy nadziej, e bdzie on stanowi inspirujcy punkt wyjcia do rozwaa na temat nowego rodzaju polityki, w ktrej przyrody nie postrzega si jako bezwarunkowo gwarantowanej wartoci. Jestemy wdziczni za udzia wielu osb i organizacji, ktre podzieliy si swoim dowiadczeniem i studiami przypadku. Dorobek ten by jednak zbyt obszerny, by mg zmieci si na 200 stronach sprawozdania. Mamy wielk nadziej, e jego tre zachci do naladowania przedstawianych w nim przykadw. Aby dalej je promowa, przygotowalimy wsplnie z organizacj ICLEI t publikacj. Zostaa ona oparta na raportach z projektu TEEB i dostosowana do kontekstu miejskiego. Poradnik pokazuje, e koncentrowanie si na usugach ekosystemw oraz oszacowanie tworzonych przez nie wartoci moe dawa bezporednie korzyci dla obszarw miejskich. Mona to osign, dysponujc nawet ograniczonymi zasobami. Gratulujemy zespoowi Centrum ds. rnorodnoci biologicznej w miastach, dziaajcemu w ramach ICLEI (Cities Biodiversity Center), tej inicjatywy. Wyraamy nadziej, e ten poradnik i raporty TEEB stan si niezbdnym narzdziem w lokalnej i regionalnej polityce na caym wiecie. Heidi Wittmer i Haripriya Gundimeda Koordynatorzy TEEB for Local and Regional Policy Makers

PODZIKOWANIAAutorzy chcieliby w szczeglnoci podzikowa nastpujcym osobom: Gregg Oelofse i Heidi Wittmer Ponadto: Jos Bernal Stoopen, Kobie Brand, Marco Cerezo, Sabine Courcier, Thomas Elmqvist, Leonardo C. Fleck, Johannes Frster, Thomas Forster, Stephen Granger, Oliver Hillel, Daniel Hodder, Patricia Holmes, Georgina Langdale, Chris Manderson, Widar Narvelo, Susanne Nolden, Patrick OFarrell, Grant Pearsell, Leanne Raymond, Isabel Renner, Javier Riojas, Holger Robrecht, John Senior, Mark Shauer, Gabriel Valle i Johan Van Zoest.

W poradniku TEEB wykorzystano rwnie wiedz zgromadzon w ramach programu Dziaania lokalne na rzecz rnorodnoci biologicznej (Local Action for Biodiversity, LAB), prowadzonego przez ICLEI we wsppracy z Midzynarodow Uni na rzecz Ochrony Przyrody (IUCN).

s ic s m m o e ty n t i o s s c y r e os ive e c d h e o T f bi o &

iii

Kapsztad

SPIS TRECISOWO WSTPNE FUNDACJI SENDZIMIRA SOWO WSTPNE ICLEI DO WYDANIA POLSKIEGO PRZEDMOWA I PODZIKOWANIA SPIS TRECI i ii iii v

ROZDZIA 1 WPROWADZENIE DO KONCEPCJI USUG EKOSYSTEMW DLA MIAST1.1. 1.2. 1.3. Warto przyrody dla miast Usugi ekosystemw: denicje i przykady Podejcie skoncentrowane na usugach ekosystemw: pomoc dla miast w zakresie osigania wyznaczonych celw

11 3 6

ROZDZIA 2 JAK WCZY USUGI EKOSYSTEMW DO POLITYKI I PROCESU DECYZYJNEGO. ETAPOWE PODEJCIE TEEBEtap 1. Etap 2. Etap 3. Etap 4. Etap 5. Etap 6. Okrelenie i uzgodnienie problemu z interesariuszami Ustalenie, ktre usugi ekosystemw s najwaniejsze i mog pomc w rozwizaniu danego problemu Wybr metod wyceny i okrelenie potrzeb informacyjnych Wycena i ocena przyszych zmian w usugach ekosystemw Okrelenie i ocena moliwoci rozwizania problemu Ocena wpywu moliwych rozwiza na poszczeglnych interesariuszy

1112 15 20 24 26 28

ROZDZIA 3 STOSOWANIE ETAPOWEGO PODEJCIA TEEB W ZARZDZANIU MIASTEM3.1. 3.2. 3.3. 3.4. Komunikacja z interesariuszami Cykl budetowy Planowanie przestrzenne Wnioski kocowe

3132 33 34 37

SOWNICZEK BIBLIOGRAFIA

38 39

v

Ekonomia ekosystemw i biornorodnoci w polityce lokalnej i regionalnej

ROZDZIA 1. WPROWADZENIE DO KONCEPCJI USUG EKOSYSTEMW DLA MIAST

Zarzdzanie ekosystemem w jednym miejscu czsto wpywa na jako usug ekosystemw gdzie indziej, przykadem na to s dostawy wody

1.1. Warto przyrody dla miastKondycja miast zaley od zdrowego rodowiska przyrodniczego, ktre wytwarza szereg korzyci zwanych usugami ekosystemw. S to na przykad: woda do picia, czyste powietrze, zdrowa ywno i ochrona przeciwpowodziowa. Zdrowe ekosystemy stanowi podstaw zrwnowaonego rozwoju miast, poniewa pozytywnie oddziauj na dobrobyt czowieka i dziaalno gospodarcz. W poradniku pokazano, w jaki sposb miasta mog wczy usugi ekosystemw do dziaa zwizanych z planowaniem i gospodark miejsk. Mona w ten sposb wprowadzi bardzo pozytywne zmiany: obniy koszty usug komunalnych, rozwin lokaln gospodark, poprawi jako ycia mieszkacw i zapewni bezpieczne rda utrzymania. Usugi ekosystemw czsto uznaje si za co, co naley si czowiekowi bezwarunkowo. Podejcie TEEB pozwala lepiej zrozumie znaczenie ekosystemw i wykorzysta t

wiedz przy dokonywaniu wyborw pomidzy rnymi rodzajami polityki, proponowanymi planami lub rozwizaniami infrastrukturalnymi. Brak wiedzy na temat skutkw decyzji zwizanych ze rodowiskiem moe doprowadzi do utraty niezbdnych i cennych usug ekosystemw. Jeli kapita przyrodniczy pozostaje niewykorzystany, prowadzi to do strat w budecie miasta oraz zmniejsza moliwoci gospodarcze i spoeczne. Zachowanie zdrowego rodowiska jest wane take dlatego, e istnieje tzw. punkt krytyczny, po osigniciu ktrego zniszczony ekosystem przestanie wiadczy usugi, od ktrych zaleymy. W rezultacie odtworzenie ekosystemw i/lub znalezienie rozwizania alternatywnego moe okaza si bardzo kosztownym, dugotrwaym, a niekiedy niemoliwym do realizacji procesem. Z tego wzgldu ekosystemy musz by uwzgldniane w planach miast, ich gospodarce i budetach. Dziki temu decyzje bd podejmowane na podstawie peniejszych

informacji. Okrelajc korzyci dostarczane przez rodowisko, planici, edukatorzy oraz menederowie mog osign wikszy postp w zakresie tworzenia zrwnowaonego miasta. W perspektywie dugoterminowej zachowanie dobrze dziaajcych ekosystemw stanowi najbardziej opacalne, i w niektrych przypadkach jedyne, rozwizanie prowadzce do zaspokojenia potrzeb ludzi.Andre Mader

Kiedy elementy przyrody byy postrzegane jako czynniki hamujce rozwj. Dzi naley je uznawa za nasz kapita przyrodniczy. Ekosystemy stref brzegowych chroni osiedla ludzkie przed klskami ywioowymi

DEFINICJERnorodno biologiczna (biornorodno) wystpuje na poziomie ekosystemw i ich skadnikw (np. gatunkw i materiau genetycznego). Jest ona niezbdna do funkcjonowania ekosystemw i wiadczenia przez nie usug. Ekosystem ilustruje funkcjonowanie przyrody. Skada si gwnie z rolin, zwierzt, mikroorganizmw, wody, powietrza, pomidzy ktrymi zachodz interakcje. Funkcjonowanie ekosystemw jest podstaw dobrobytu czowieka. Stanowi rwnie najbardziej ekonomicznie uzasadnion dziaalno, poniewa prawie kady zasb, z ktrego na co dzie korzysta ludzko, bezporednio lub porednio zaley od przyrody. Korzyci, ktre czowiek czerpie z przyrody, okrela si pojciem usug ekosystemw.

1

Andre Mader

Wprowadzenie do koncepcji usug ekosystemw dla miast

Sprawy zwizane ze rodowiskiem powinny by przedmiotem zainteresowania wszystkich pracownikw samorzdw lokalnych, poniewa dziaalno kadego pionu moe wpywa na rodowisko, a take korzysta z dostarczanych przeze korzyci. Decentralizacja rzdw jest coraz powszechniejszym zjawiskiem obserwowanym na caym wiecie. W zwizku z tym wadze lokalne staj si odpowiedzialne za coraz wikszy obszar zarzdzania, w tym za wiadczenie usug dla swoich obywateli (Bank wiatowy 2011). W szczeglnoci dotyczy to wadz miast, w ktrych mieszka ponad 50% ludnoci. Ponadto prognozy wskazuj, e przez nastpne dziesiciolecia urbanizacja bdzie nadal postpowaa (UNFPA 2007; UN-HABITAT 2006). Wyniki badania dotyczcego wyceny wartoci usug ekosystemw na obszarach rolniczych w Afryce wyranie pokazuj, e najwikszy wpyw na zmiany w sektorze rodowiskowym maj wadze lokalne. To one zarzdzaj budetami, dysponuj du wadz wykonawcz przy stosunkowo niewielkiej strukturze zarzdzania oraz dziaaj na najniszym (tzn. najbliszym swoim obywatelom) poziomie (Golder Associates 2010). Zrozumienie, zbadanie i wycena usug ekosystemw s niezbdne do dobrego zarzdzania rodowiskiem. To take obowizek wobec przyszych pokole. Poza tym usugi ekosystemw czsto w najbardziej trway i opacalny sposb zaspokajaj potrzeby spoeczne. Mona to zaobserwowa szczeglnie wyranie w ubogich spoecznociach, ktre w najwikszym stopniu zale od stanu otaczajcego je rodowiska. Poradnik ten wprowadza do tematyki usug ekosystemw, pokazuje jak oszacowa ich warto, jak wczy ten aspekt do dugoterminowych inwestycji, ktrych celem jest poprawa gospodarki komunalnej. Koncentruje si na wszystkich formach samorzdw lokalnych. Jego odbiorcami powinni by lokalni praktycy i decydenci, ktrzy bezporednio odpowiadaj za zarzdzanie biornorodnoci oraz ci, ktrych praca zwizana jest z ni porednio (np. planici).

Niektre usugi ekosystemw s kosztowne, wymagaj duych nakadw czasowych lub nie mona ich zastpi innymi. Na przykad ponowne zalesienie moe trwa kilkaset lat

Edukacja moe peni wan rol w ochronie usug ekosystemw. Dziaalno czowieka w bardzo duym stopniu wpywa na systemy, ktre daj mu korzyci

Naley uzna i rozpowszechnia wrd pracownikw i politykw kadego szczebla wiedz nt. wartoci usug ekosystemw i kapitau przyrodniczego. S one podstaw gospodarki i zrwnowaonego rozwoju w Kapsztadzie. Popularyzacja tej wiedzy zapewni rodki, dziki ktrym bdzie mona nimi optymalnie gospodarowa w nieskoczono. Dr Patricia Holmes, ekspert ds. biozyki, Kapsztad

2

Andre Mader

Andre Mader


1.2. Usugi ekosystemw: denicje i przykadyUsugi ekosystemw mona podzieli na cztery kategorie: usugi zaopatrujce (provisioning services), usugi regulacyjne (regulating services), usugi podstawowe lub siedliskowe (supporting lub habitat services), usugi kulturowe (cultural services). W tabeli 1 przedstawiono usugi ekosystemw zwizane z miastami (oznaczone symbolami opracowanymi w ramach inicjatywy TEEB) oraz ich przykady. Tabela 1. Usuga ekosystemu Symbol usugi Opis usugi Przykad

Usugi zaopatrujce: usugi ekosystemw opisujce materiay i energi, ktrych dostarczaj ekosystemyywno Ekosystemy zapewniaj warunki do produkcji ywnoci. Pochodzi ona najczciej z zarzdzanych przez czowieka ekosystemw rolniczych, chocia systemy morskie i sodkowodne, lasy i ogrodnictwo miejskie take dostarczaj ywnoci. Ekosystemy dostarczaj rnorodnych materiaw budowlanych oraz paliw, w tym drewna, biopaliw i olejw rolinnych, ktre s pozyskiwane bezporednio z dzikich i uprawnych gatunkw rolin. W Hawanie na Kubie (1996) dua cz ywnoci dla mieszkacw bya produkowana w miejskich ogrdkach: 8500 ton produktw rolnych, 7,5 mln jaj i 3650 ton misa (dane wg Altieri, 1999). W handlu i dziaalnoci prowadzonej na wasne potrzeby, bardzo wan rol peni produkty lene inne ni drewno, np. kauczuk, lateks, rattan i oleje rolinne. Ocenia si, e wiatowy handel tymi produktami generuje rocznie 11 mld USD (Roe i in. 2002). Szacowana warto usug wiadczonych przez fynbos (poudniowo-afrykaski ekosystem grski), zajmujcy obszar zaledwie 4 km2 wykazaa, e warto tego systemu w najwikszym stopniu zaley od dostarczania wody. Oszacowano, e ta warto wahaa si od ok. 4,2 mln do 66,6 mln USD w 1997 r., w zalenoci od poziomu jakoci gospodarowania tym systemem (Higgens i in. 1997). 80% ludnoci na wiecie nadal zaley od medycyny opartej na zioolecznictwie (WHO 2002), a warto sprzeday lekw produkowanych na bazie naturalnych skadnikw wynosi 57 mld USD rocznie (Kaimowitz 2005).

Surowce

Woda

Ekosystemy peni kluczow rol w dostarczaniu wody dla mieszkacw miast, zapewniajc jej przepyw, magazynowanie i oczyszczanie. Rolinno i lasy wpywaj na ilo dostpnych lokalnych zasobw wodnych.

Zasoby lecznicze

Biornorodne ekosystemy dostarczaj wielu rolin, ktre wykorzystuje si jako tradycyjne leki lub surowce dla brany farmaceutycznej. Wszystkie ekosystemy stanowi potencjalne rdo zasobw leczniczych.

Usugi regulacyjne: usugi ekosystemw regulujce jako powietrza i gleby lub zapewniajce kontrol przeciwpowodziow i przeciwchorobowJako powietrza i klimat Drzewa i tereny zielone obniaj temperatur w miastach. Lasy maj wpyw na opady i dostpno wody w skali lokalnej i regionalnej. Drzewa i inne roliny peni rwnie bardzo istotn rol w regulowaniu jakoci powietrza, usuwajc zanieczyszczenia z atmosfery. Udowodniono, e Park Cascine we woskim miecie Florencja utrzyma swoj zdolno usuwania zanieczyszcze na poziomie ok. 72,4 kg/ha rocznie (obniajc po 19 latach swoj wydajno o zaledwie 3,4 kg/ha do 69 kg/ha), pomimo pewnych start w drzewostanie i ekstremalnych zdarze pogodowych (Paoletti i in. 2011). Szkodliwe zanieczyszczenia, usuwane przez drzewa rosnce w parku, to gwnie: O3, CO, SO2, NO2, CO2 i zanieczyszczenia pyowe. Miejskie drzewa peni te bardzo wan rol w procesie sekwestracji wgla: w Stanach Zjednoczonych zatrzymuj one rocznie do 22,8 mln ton wgla (wg szacunkw wykonanych w 2002 r.) (Nowak i Crane 2002). Wskanik ten mona porwna do emisji tworzonych przez ludno zamieszkujc teren Stanw Zjednoczonych w cigu piciu dni. Usug sekwestracji wycenia si na kwot 460 mln USD rocznie i cakowit kwot wynoszc 14 300 mln USD. W kalifornijskim miecie Napa, dorzecze rzeki Napa zostao zrewitalizowane poprzez utworzenie wok miasta terenw zalewowych, bagien i mokrade (studium przypadku TEEB opracowane przez Almack 2010b). Dziaania te stworzyy skuteczn zapor przeciwpowodziow, ktra spowodowaa oszczdnoci nansowe, majtkowe oraz uratowaa ycie wielu ludziom. Gdyby w amerykaskim stanie Luizjana zastpi konwencjonalne oczyszczalnie ciekw mokradami, mona byoby zaoszczdzi od 785 do 34 700 USD na hektar mokrade (w 1995 r.) (Breaux i in. 1995).

Sekwestracja wgla

Ekosystemy reguluj klimat w wymiarze globalnym, magazynujc gazy cieplarniane. Rosnce drzewa i roliny usuwaj dwutlenek wgla z atmosfery, skutecznie zamykajc go w swoich tkankach (sekwestracja, czyli wychwytywanie i magazynowanie wgla).

Zdarzenia ekstremalne

Ekosystemy i ywe organizmy tworz strefy ochronne, zabezpieczajce przed klskami ywioowymi. Dziki temu chroni lub obniaj skal zniszcze powodowanych przez ekstremalne zdarzenia pogodowe lub naturalne zagroenia, np. powodzie, sztormy, tsunami, lawiny, osunicia ziemi. Roliny stabilizuj zbocza gr, a rafy koralowe i lasy namorzynowe pomagaj chroni wybrzea przed zniszczeniami powodowanymi przez sztormy. Ekosystemy w postaci mokrade oczyszczaj cieki. Biologiczna aktywno mikroorganizmw znajdujcych si w glebie prowadzi do rozkadu wikszoci odpadw, dziki czemu dochodzi do eliminacji patogenw (bakterii powodujcych choroby) oraz obnienia iloci biogenw i zanieczyszcze.

Oczyszczanie ciekw

3


Usuga ekosystemuErozja i yzno gleby

Symbol usugi

Opis usugiErozja gleby jest kluczowym czynnikiem degradacji gruntw oraz pustynnienia. Tymczasem pokrywa rolinna zapobiega erozji gleby, a jej yzno jest niezbdna do rozwoju rolin oraz rolnictwa. Dobrze funkcjonujce ekosystemy dostarczaj glebie biogenw, ktre s niezbdne do rozwoju rolin. Owady, ptaki, nietoperze i wiatr zapylaj roliny, co umoliwia rozwj owocw, warzyw i nasion.

PrzykadW pewnym badaniu oszacowano, e cakowite nakady niezbdne do zahamowania procesw erozji na terenie USA wyniosyby 8,4 mld USD. Straty powodowane przez erozj kosztuj budet Stanw Zjednoczonych 44 mld USD rocznie. Dane te wskazuj, e kady zainwestowany dolar moe przynie 5,24 USD oszczdnoci (Pimentel i in. 1995). Ze 155 wiodcych na wiecie upraw rolin konsumpcyjnych ok. 87 zaley od zapylenia przez zwierzta, take te uwaane za najbardziej dochodowe, np. kakao i kawa (Klein i in. 2007).

Zapylanie

Kontrola biologiczna

Ekosystemy peni wan rol w walce ze szkodnikami i chorobami przenoszonymi przez roliny, zwierzta i ludzi. Ekosystemy, poprzez dziaalno drapienikw i pasoytw, kontroluj szkodniki i choroby. Ptaki, nietoperze, muchy, osy, aby i grzyby dziaaj jako naturalne mechanizmy kontroli.

W poudniowym Beninie udao si opanowa hiacynta wodnego przy zastosowaniu trzech naturalnych wrogw tej roliny (De Groote i in. 2003). Koszt projektu dotyczcego kontroli biologicznej wynis zaledwie 2,09 mln USD (warto bieca), ale jego skumulowan warto oszacowano na kwot 260 mln USD (warto bieca) (przy zaoeniu, e projekt bdzie nieprzerwanie tworzy korzyci przez okres 20 lat). Stosunek korzyci i kosztw wynis 124:1.

Usugi podstawowe lub siedliskowe: na nich opieraj si prawie wszystkie pozostae typy usug. Ekosystemy zapewniaj przestrze yciow rolinom i zwierztom, utrzymuj rwnie ich rnorodno.Siedliska dla gatunkw Siedliska zapewniaj wszystko, co jest potrzebne kadej rolinie i zwierzciu, aby przetrwa: ywno, wod i schronienie. Kady ekosystem udostpnia rne siedliska, ktre mog by niezbdne do cyklu yciowego danego gatunku. Wszystkie gatunki wdrowne, np. ptaki, ryby, ssaki i owady, zale od rnych ekosystemw, z ktrych korzystaj podczas swoich wdrwek. Rnorodno genetyczna (pomidzy populacjami gatunkw oraz wewntrz tych populacji) wyodrbnia wiele odmian lub ras. Jest ona podstaw dobrze dostosowanych do danego miejsca kultywarw (odrbnych, jednorodnych, trwaych odmian). Biornorodno zapewnia take pul genw potrzebnych do rozwoju upraw komercyjnych i zwierzt hodowlanych. W niektrych siedliskach wystpuje wiele gatunkw. Powoduje to, e w stosunku do innych siedlisk s one bardziej rnorodne pod wzgldem genetycznym. Ten rodzaj siedlisk nazywamy zagroonymi obszarami biornorodnoci (biodiversity hotspots). W marcu 2010 r. IUCN stwierdzia w swoim raporcie, e utrata siedlisk jest najwikszym zagroeniem dla motyli europejskich i moe doprowadzi do wyginicia kilku gatunkw. Utrata siedlisk nastpuje w wyniku zmian klimatycznych oraz przez niezrwnowaon dziaalno roln. Winne s take poary lasw i rozwj turystyki (IUCN 2010). Na Filipinach podjto inicjatyw dotyczc ochrony lokalnych odmian ryu. Starano si take wyhodowa takie szczepy, ktre bd lepiej dostosowane do lokalnych warunkw. Celem byo zwikszenie zbiorw i podniesienie jakoci nasion. Daoby to mieszkacom wiksz niezaleno wobec hodowcw rolin. Hodowla taka byaby te znacznie tasza (SEARICE 2007).

Rnorodno genetyczna

Usugi kulturowe: zaliczamy do nich niematerialne korzyci, ktre ludzie czerpi z kontaktu z ekosystemami. Usugi kulturowe oferuj korzyci estetyczne, duchowe i psychiczne.Rekreacja Spacery i uprawianie sportu na terenach zielonych pomagaj mieszkacom zachowa zdrowie i si zrelaksowa. Rola, ktr peni ziele miejska w utrzymaniu kondycji zycznej i psychicznej jest coraz bardziej doceniana, chocia wci trudno j zmierzy. Profesor Thomas Elmqvist zbada warto pienin usug ekosystemw zwizanych z miejskimi terenami zieleni, biorc pod uwag 10 bada dotyczcych 9 miast w Chinach i 1 w USA (Elmqvist i in. 2011). Okazao si, e pozycje rekreacja i skutki zdrowotne odpowiednio wygeneroway redni warto 5882 i 17 548 USD na hektar rocznie, przy cznej redniej wartoci siedmiu rodzajw usug w wysokoci 29 475 USD na hektar rocznie. W oparciu o kwoty, ktre ludzie wydali na podr i lokalne wydatki zwizane z wycieczkami na rafy koralowe na Hawajach oszacowano, e warto zwizana z tymi rafami wynosi 97 mln USD rocznie (studium przypadku TEEB opracowane przez van Beukering i Cesar 2010). Informacja ta pokazuje, jak due dochody moe wygenerowa ekosystem (dla osb indywidualnych, rm i pastwa). Prehistoryczne dziea sztuki naskalnej w Poudniowej Afryce, Australii i Europie oraz inne podobne przykady znajdujce si na caym wiecie s dowodem na to, jak mocno przyroda inspirowaa sztuk i kultur od pocztku historii ludzkoci. Wspczesna kultura, sztuka i wzornictwo nadal czerpie ze rodowiska przyrodniczego. W kociele maronickim w Libanie duchowni bronili posiadanego przez nich wzgrza poronitego dziewiczym lasem rdziemnomorskim. Zaangaowali si w walk nie ze wzgldu na argumenty naukowe i prawne, ale dlatego, e obrona wzgrza wpisywaa si w kultur maronick, teologi i religi (Palmer i Finlay 2003).

Turystyka

Ekosystemy i biornorodno przyczyniaj si czsto do rozwoju turystyki, ktra z kolei tworzy korzyci gospodarcze i jest wanym rdem dochodw wielu pastw. W 2008 r. globalne zyski w brany turystycznej osigny wysoko 944 mld USD. Turystyka kulturowa i ekoturystyka mog edukowa ludzi w zakresie znaczenia rnorodnoci biologicznej.

Warto estetyczna

Jzyk, wiedza i rodowisko przyrodnicze byy ze sob mocno zwizane od zarania ludzkoci. Biornorodno, ekosystemy i naturalne krajobrazy zawsze stanowiy i stanowi rdo inspiracji dla sztuki, kultury i, w coraz wikszym zakresie, dla nauki.

Dowiadczenia duchowe

W wielu czciach wiata elementom przyrody, m.in. lasom, jaskiniom lub grom przypisuje si szczeglne znaczenie (uwaane s za wite). Przyroda odgrywa wan rol w niektrych tradycjach religijnych i w wiedzy przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Zwizane z ni zwyczaje maj due znaczenie w tworzeniu poczucia przynalenoci.

4


Kapsztad

Nie wszystkie usugi ekosystemw da si wyceni w jednostkach pieninych, np. pikno motyla w ogrodzie

Rolina lecznicza (Sutherlandia frutescens) z Afryki Poudniowej nie naley bagatelizowa wartoci tradycyjnych lekw naturalnychStephen Granger

Ekoturystyka moe by cennym rdem przychodw, jak np. w tym parku w Chorwacji

5

Kapsztad


1.3. Podejcie skoncentrowane na usugach ekosystemw: pomoc dla miast w zakresie osigania wyznaczonych celwW tym rozdziale zwracamy uwag, w jaki sposb miasta mog odnosi korzyci, koncentrujc si na usugach ekosystemw w planowaniu przestrzennym, dystrybucji rodkw, wiadczeniu usug komunalnych. Przedstawione przykady poka take korzyci spoeczne. Usugi ekosystemw mog wspomaga prac wadz miejskich na co najmniej trzy rne sposoby: Po pierwsze korzyci czerpane z funkcjonowania rodowiska staj si widoczne na poziomie lokalnym, np. zwizek ekosystemw ze wiadczonymi usugami komunalnymi. Miasta czsto odpowiadaj za dostarczenie swoim mieszkacom wody. Podkrelanie usug ekosystemw zwizanych z dostaw wody zwrci uwag na zdolno oczyszczania wody, posiadan przez np. pobliskie lasy. Wtedy ich ochrona stanie si nieodcznym elementem strategii majcej na celu dostarczanie wody mieszkacom. Po drugie uwzgldnienie usug ekosystemw pozwala decydentom lepiej przewidywa skutki decyzji lub polityki. Ekosystemy wiadcz wiele usug, zatem analizujc je mona porwna koszty i zyski rnych rozwiza. Na przykad dany obszar leny tworzy korzyci dla mieszkacw i dla lokalnych decydentw, w zwizku ze wiadczonym przez niego penym zakresem usug. Jeli jest on zagroony wskutek budowy osiedla, plan inwestycji trzeba rozway pod ktem korzyci, ktre w wyniku jej realizacji zostan utracone. Po trzecie branie pod uwag usug ekosystemw umoliwia skuteczn komunikacj pomidzy osobami penicymi rne funkcje na wszystkich szczeblach administracji i spoeczestwem. Komunikacja ta dotyczy prac na rzecz rodowiska oraz szerszych gospodarczych i/lub spoecznych skutkw danej decyzji. Jeeli rozwaany jest szeroki zakres usug ekosystemw pod ktem zysku lub utraty naturalnych zasobw i korzyci i jeeli takie informacje s skutecznie przekazywane wszystkim interesariuszom, to zwiksza si prawdopodobiestwo osignicia najbardziej podanych rezultatw. Koncentrujc si na usugach ekosystemw, uznajemy ich warto. Wtedy ochrona zasobw przyrodniczych przestaje budzi jakiekolwiek wtpliwoci, a zostaje uznana za skuteczny rodek tworzenia i utrzymywania zrwnowaonych i zdrowych miast. Podejcie skoncentrowane na usugach ekosystemw jest komplementarne z innymi dziaaniami zwizanymi z ochron przyrody. Zachca te decydentw do brania pod uwag w planowaniu, dystrybucji rodkw budetowych i innych podejmowanych decyzjach powiza pomidzy stanem systemu przyrodniczego i jakoci ycia obywateli. Uwzgldnienie ekosystemw umoliwi rwnowaenie celw gospodarczych i rodowiskowych. Jak takie podejcie wyglda w praktyce? Nie ma jednego i uniwersalnego rozwizania, trzeba je dopasowa do danej lokalizacji. W podejciu etapowym, opisanym w rozdziale 2, przedstawiono wskazwki dotyczce wyceny usug ekosystemw w miastach. Usugi ekosystemw s zagadnieniem interdyscyplinarnym. W wielu przypadkach nie ma potrzeby wprowadzania nowych jednostek lub procedur zwizanych z zarzdzaniem tymi usugami, poniewa mona udoskonali istniejce procesy zarzdzania. Brakujcym elementem moe by kompleksowa analiza. Tak byo w przypadku Kapsztadu (patrz studium przypadku przedstawione w rozdziale 2). Analiza taka moe by wykonana nawet w sytuacji ograniczonych zasobw, w postaci wstpnej oceny. W tabeli 2 przedstawiono przykady ktre pokazuj, jak koncentrowanie si na usugach ekosystemw pomogo miastom.

Edukacja ekologiczna podnosi wiadomo obywateli na temat znaczenia i wartoci usug ekosystemw, przynoszc jednoczenie wane korzyci spoeczneBarcelona

Inwazyjne gatunki rolin zagraaj biornorodnoci i zaburzaj procesy dostarczania usug ekosystemw

6

Kapsztad

So Paulo


Poprzecinane wieloma tarasami zbocze gry przypomina, jak bliskie jest wspdziaanie ludzi, gospodarki i przyrody

Tabela 2. Jak podejcie skoncentrowane na usugach ekosystemw moe pomc wadzom miejskim? PrzykadCanberra, Australia: lokalne wadze sadz i utrzymuj drzewa, ktre generuj szereg korzyci. 400 000 drzew rosncych w granicach miasta reguluje klimat miejski, obnia zanieczyszczenie powietrza oraz koszty energii niezbdnej do dziaania systemw klimatyzacyjnych. Drzewa wychwytuj dwutlenek wegla i spowalniaj spyw wd opadowych. Warto tych usug szacuje si na ok. 4 mln USD rocznie, na co skadaj si generowane korzyci i oszczdnoci osigane przez miasto (studium przypadku TEEB opracowane na podstawie Brack 2002).

Gwne usugi ekosystemw

Zadania i cele komunalne, ktrym moe pomc uwzgldnienie usug ekosystemwOcena korzyci tworzonych przez drzewa rosnce na obszarach miejskich moe: udostpni kilku wydziaom urzdu miasta (w tym wydziaom ds. zieleni miejskiej, mieszkalnictwa i gospodarki wodnej) informacje dotyczce planowania i podziau rodkw budetowych, wspomc proces tworzenia zdrowego rodowiska miejskiego (co wie si z wysz jakoci ycia mieszkacw), okreli oszczdnoci dla miasta (np. obnione zuycie energii). Ocena korzyci tworzonych przez zlewni moe: wykaza kluczow zaleno miasta od stanu ekosystemw, z ktrych pochodzi zuywana w miecie woda, udostpni wane informacje dotyczce planowania przestrzennego na tym obszarze (w celu zapewnienia wystarczajcych dostaw wody dla obecnych i przyszych pokole), udostpnia informacje na rzecz dugofalowych strategii gospodarczych.

Sekwestracja Jako powietrza wgla i klimat

Uan Bator, Mongolia: stolica Mongolii i centrum gospodarcze kraju, uzaleniona jest od zlewni rzeki Tuul gol, ktra obecnie podlega procesowi degradacji. Na podstawie rnych scenariuszy oceniono przysz dostpno wody oraz inne usugi ekosystemw. Porwnanie scenariusza opartego na zrwnowaonym zarzdzaniu z takim, w ktrym tego nie uwzgldniono (wtedy degradacja nadal bdzie postpowa) wykazao, e zaniechanie wprowadzenia zmian bdzie kosztowne. Waniejsza od bezporednich strat (50100 mln USD w cigu 25 lat) jest utrata usug ekosystemw z perspektywy rozwoju przemysu i gospodarki w tym miecie (300500 mln USD w cigu 25 lat) (studium przypadku TEEB opracowane przez Almack i Chatreaux 2010). Melbourne, Australia: midzynarodowa sie regionalnych parkw, szlakw, pla i ciekw wodnych w duej mierze przyczynia si do wysokiego standardu ycia i zdrowia publicznego mieszkacw Melbourne. Uznanie korzyci zdrowotnych, wynikajcych z dostpu do obszarw przyrodniczych, zachcio organy odpowiedzialne za tereny chronione do promowania tej kwestii. Dwie instytucje: Parks Victoria oraz fundacja People and Parks zawary partnerstwo z jednym z wiodcych zakadw ubezpiecze zdrowotnych, inwestujc ponad 1 mln USD na rzecz programu ochrony zdrowia, w ktrym zachca si obywateli do aktywnoci zycznej na terenie parkw (Senior 2010). Limburg, Belgia: w tej gsto zaludnionej prowincji, lokalna organizacja pozarzdowa przekonaa w 2006 r. decydentw do utworzenia pierwszego parku narodowego Belgii, uywajc argumentu ekonomicznego (nowe miejsca pracy). Oprcz ochrony biornorodnoci, Park Narodowy Hoge Kempen stworzy ok. 400 miejsc pracy i przycign prywatne inwestycje w sektorze turystyki. Stao si to w regionie, ktry kiedy syn z intensywnej dziaalnoci przemysowej. Przyroda, ktra odradza si w byych kopalniach wgla, jest du atrakcj turystyczn ze wzgldu na wyjtkowy krajobraz i wartoci oferowane przez biornorodno (studium przypadku TEEB opracowane przez Schops 2011).

Woda

Siedliska dla gatunkw

Jako powietrza i klimat

Turystyka

Ocena korzyci zdrowotnych tworzonych przez parki miejskie moe: uatwia wspprac z instytucjami sektora opieki zdrowotnej w celu promowania prolaktyki, wspomaga program ochrony biornorodnoci prowadzony przez wydzia ochrony rodowiska i zarzdcw parkw.

Rnorodno Rekreacja Sekwestracja genetyczna wgla


Turystyka

Rnorodno genetyczna

Rekreacja

Wycena korzyci ekonomicznych tworzonych przez obszary chronione moe: zapewni, e decydenci dziaajcy w pobliskich gminach wezm pod uwag potencja dostpnych zasobw przyrodniczych na rzecz promocji zrwnowaonego rozwoju, pokaza, jak zasoby przyrodnicze przyczyniaj si do tworzenia miejsc pracy, uzasadni przygotowanie strategii rozwoju uwzgldniajcych zasoby przyrodnicze.

7

Wikimedia Commons


PrzykadMoyobamba, Peru: co moe zrobi miasto zamieszkae przez 42 000 osb i dysponujce maym budetem, aby zapobiec brakowi wody i jej postpujcemu zanieczyszczeniu? Aby podnie wiadomo spoeczn, miasto odwoao si do wartoci ekonomicznej dwch maych zlewni. Obywatele zgodzili si wnosi dodatkow opat na ochron przyrody, uwzgldnion w ich opatach za wod. Robi to, aby odtworzy te dwie zlewnie i zabezpieczy rda utrzymania mieszkacw pobliskich wiosek, ktrzy pracuj przy ich ochronie (studium przypadku TEEB opracowane przez Renner 2010). Durban, RPA: wadze miasta zbaday rol przestrzeni otwartych, w szczeglnoci pod wzgldem zaspokojenia podstawowych potrzeb (woda, drewno na opa i ywno) osb ubogich, ktre nie miay dostpu do odpowiedniej infrastruktury lub usug komunalnych. Wycena usug ekosystemw wykazaa, e miejskie przestrzenie otwarte przyczyniy si znacznie do poprawy jakoci ycia tych osb oraz zwikszyy ich moliwoci zaspokajania podstawowych potrzeb (studium przypadku TEEB opracowane przez Boon 2010).

Gwne usugi ekosystemw

Zadania i cele komunalne, ktrym moe pomc uwzgldnienie usug ekosystemwPodejcie uwzgldniajce usugi ekosystemw pomogo wadzom miejskim: uzyska szerokie poparcie spoeczne oraz rodki na dobrze wybrane dziaania ochronne, zapewniajce dobr jako wody dla mieszkacw miasta, zaprojektowa odpowiednie procesy planistyczne i przydzieli rodki budetowe na rzecz ochrony zlewni.

Woda

Woda


Turystyka

ywno

Surowce

Rekreacja

Podejcie do planowania opartego na usugach ekosystemw pomogo: ustali priorytetowe obszary, w ktrych miasto ma si rozwija, uwiadomi decydentom due znaczenie przyrody, ktr wczeniej postrzegano jako dobro luksusowe, motywowa wadze Durbanu oraz lokalnych politykw do podjcia trudnych decyzji majcych na celu ochron rodowiska. Koncentrowanie si na korzyciach tworzonych przez zielon infrastruktur moe: wspomc skuteczno i wydajno dziaa miasta majcych na celu ochron przeciwpowodziow, pomc wadzom miasta w zapewnianiu mieszkacom dobrej jakoci powietrza i wody, podkreli pozytywny wpyw na warto nieruchomoci. Skoncentrowanie si na wartoci obszarw podmokych wykazao: potencja retencji w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, oszczdnoci dla miasta (np. mniejsze szkody w infrastrukturze), znaczenie podejcia skoncentrowanego na usugach ekosystemw w planowaniu przestrzennym. Ocena wartoci mokrade wskazuje, e: planici miejscy i wydzia odpowiedzialny za warunki sanitarne mog skorzysta ze szczegowych informacji, przeksztacenie mokrade na grunty rolne mona wyceni jako utracon zdolno w zakresie oczyszczania ciekw, bezporednia inwestycja na rzecz utrzymania mokrade to opacalne dziaanie, zapewniajce oczyszczanie ciekw.

Miami, Stany Zjednoczone: miasto skorzystao z narzdzia CITYgreen, uwzgldniajc zielon infrastruktur (parki, lasy komunalne i mokrada) w planowaniu przestrzennym. Podejcie to dotyczyo gwnie ochrony wd burzowych, poprawy jakoci powietrza i wody oraz regulacji klimatu. Zrewitalizowano obszar przyrzeczny, co przynioso wiele pozytywnych skutkw (np. moliwo rekreacji, wzrost wartoci nieruchomoci) (studium przypadku TEEB opracowane przez Frster 2010).

Jako powietrza Zdarzenia i klimat ekstremalne

Erozja i yzno gleby

Wientian, Laos: czste i intensywne opady powoduj przelewy studzienek kanalizacyjnych i zalewanie obszarw miasta co najmniej 6 razy w cigu roku, niszczc budynki i infrastruktur. Kilka obszarw podmokych pochania cz wd powodziowych, dziki czemu w duym stopniu udaje si ograniczy straty. Zmierzono warto usug ekosystemw tworzonych przez mokrada (biorc pod uwag roczn warto strat popowodziowych, ktrych udao si unikn) i okazao si, e jest to prawie 5 mln USD (studium przypadku TEEB opracowane przez Gerrard 2010). Kampala, Uganda: obszary podmoke Nakivubo, znajdujce si na obrzeach stolicy Ugandy, wiadcz wan usug: oczyszczaj i ltruj cieki biologiczne pochodzce z wikszoci miasta. Zrezygnowano z pomysu osuszenia mokrada w celu pozyskania gruntw rolnych po tym, jak oszacowano, e prowadzenie oczyszczalni ciekw o tej samej wydajnoci kosztowaaby miasto ok. 2 mln USD rocznie (studium przypadku TEEB opracowane przez Almack 2010).


Oczyszczanie ciekw

Woda to najbardziej oczywista i poszukiwana z usug ekosystemw. Usugi te s cile powizane i dlatego naley wzi pod uwag ich peny zestaw, a nie koncentrowa si wycznie na jednej, kosztem pozostaych

8

Kapsztad

Identyfikujc usugi ekosystemw, warto zwrci uwag na korzyci zwizane ze zbiornikami wodnymi, np. turystyk, odpoczynek. Woda jest take zasobem dla rolnictwa i przemysu (umoliwia transport osobowy i towarowy)

Stephen Granger


ROZDZIA 2. JAK WCZY USUGI EKOSYSTEMW DO POLITYKI I PROCESU DECYZYJNEGO. ETAPOWE PODEJCIE TEEBRozdzia 2 przedstawia sze gwnych dziaa jakie naley podj, wprowadzajc podejcie ekosystemowe do zarzdzania miastem i podaje przykady ich wdroenia (niektre z nich ilustruj kilka dziaa). Oczywicie poszczeglne kroki mog wymaga dostosowania do lokalnych warunkw. Podejcie zawiera nastpujce etapy: Etap 1. Okrelenie i uzgodnienie problemu z interesariuszami. Etap 2. Ustalenie, ktre usugi ekosystemw s najwaniejsze i mog pomc w rozwizaniu danego problemu. Etap 3. Wybr metod wyceny i okrelenie potrzeb informacyjnych. Etap 4. Wycena i ocena przyszych zmian w usugach ekosystemw. Etap 5. Okrelenie i ocena moliwoci rozwizania problemu. Etap 6. Ocena wpywu moliwych rozwiza na poszczeglnych interesariuszy. Objanienia dotyczce etapowego podejcia TEEB s oparte na studiach przypadku, ktre pokazuj praktyczne zastosowanie modelu opartego na usugach ekosystemw. Badany przypadek dotyczy najwaniejszych aspektw sytuacji w Kapsztadzie, ktre ksztatoway proces wdroenia i sukcesy osigane dziki stosowaniu podejcia TEEB.

Czsto mwi si, e bezchmurne niebo nad Kapsztadem jest zasug Doktora Cape, czyli dominujcego letniego wiatru, ktry pomaga usuwa zanieczyszczenia powietrza. Niewtpliwie jest to jeden z wielu przykadw usugi wiadczonej przez ekosystem na rzecz ludzkiego zdrowia i jakoci ycia

Studium przypadku: ocena zasobw przyrodniczych Kapsztadu, RPAKapsztad moe pochwali si znanymi na caym wiecie zasobami naturalnymi: grami, plaami, otwartymi terenami zieleni, mokradami i rodowiskiem morskim. Znajduj si one w obrbie ttnicego yciem miasta, zamieszkaego przez ok. 3,6 mln osb. W Kapsztadzie funkcjonuje wzgldnie zdywersykowana gospodarka i miasto cieszy si popularnoci wrd turystw z caego wiata. Ponadto naley do tzw. global biodiversity hotspot, czyli najwaniejszych miejsc na wiecie ze wzgldu na skal biornorodnoci i jej zagroe. Kapsztad ley w tzw. Regionie Krlestwa Kwiatw ronie tam prawie 9000 rodzimych gatunkw kwiatw, z ktrych 70% to roliny endemiczne. Z ostatniego raportu o stanie rodowiska w Kapsztadzie wynika, e miasto utracio 60% swoich pierwotnych obszarw przyrodniczych, a pozostae 30% rolinnoci uznano za zagroone lub krytycznie zagroone. Na zasoby przyrodnicze ogromn presj wywieraj przeksztacenia gruntw, zanieczyszczenia oraz obce, inwazyjne gatunki rolin. W zwizku z tym, zasoby te wymagaj wikszych inwestycji i lepszego zarzdzania. W Kapsztadzie panuje dua konkurencja o rodki z budetu miejskiego, poniewa w miecie wystpuje wiele rnych pilnych potrzeb. Wydzia ds. ochrony rodowiska potraktowa priorytetowo wykonanie ekonomicznej oceny korzyci i kosztw zwizanych z inwestycjami w ochron zasobw przyrodniczych. Ocena ta wykazaa ogromn warto usug ekosystemw dla Kapsztadu i podkrelia, e odgrywaj podstawow rol w kliku obszarach: turystyce, oczyszczaniu ciekw, ochronie przed naturalnymi zagroeniami. Ta ostatnia usuga bywa pomijana, gdy nie jest tak oczywista jak pozostae. Jednym z kluczowych dowiadcze pyncych z tej oceny jest wczenie si w cay proces pracownikw z rnych wydziaw urzdu miasta. Bardzo cenne jest ustalenie wsplnego sposobu postrzegania ekosystemw, jako naturalnego bogactwa miasta. Takie dziaanie, tak jak to si stao w Kapsztadzie, przygotowuje grunt dla zabezpieczania i ochrony ekosystemw w przyszoci. rdo: De Wit i van Zyl 2011; De Wit i in. 2009.

PR ST ZY UD PA IU DM K U

11

Kapsztad

Jak wczy usugi ekosystemw do polityki i procesu decyzyjnego. Etapowe podejcie TEEB

ETAP 1.

Okrelenie i uzgodnienie problemu z interesariuszamiDobrym punktem wyjcia dla wdroenia TEEB w zarzdzaniu miastem jest wybr konkretnego wyzwania. Planowanie naley skoncentrowa na przyszoci miasta. Wtedy atwo jest stwierdzi, czy dane ekosystemy przyczyni si do rozwizania analizowanego problemu. Moe nim by: zabezpieczenie ywnoci, potrzeba przystosowania si do zmian klimatu lub zaopatrywanie w wod. Naley uwzgldni te wyzwania, ktre maj krytyczne znaczenie dla kondycji ekosystemw oraz mog wzbudzi szerokie zainteresowanie wrd podmiotw dziaajcych w innych sektorach. Wycena wartoci ekosystemw niekoniecznie musi by prowadzona w zwizku z rozpoznaniem jakiego problemu. To moe by take sposb prowadzcy do poprawy sytuacji lub uniknicia problemu. Wadze Montrealu i Calgary w Kanadzie zdaj sobie spraw z poznawczych, spoecznych i zdrowotnych korzyci pyncych z ycia w bliskim kontakcie z natur. Dlatego np. planujc duy projekt budowy domw opieki dla osb starszych, wadze Montrealu zasugeroway utworzenie terenw zieleni w ssiedztwie budynkw, dziki czemu zostan zaspokojone potrzeby zdrowotne i spoeczne obywateli (Daniel Hodder, UM Montrealu; Chris Manderson, UM Calgary oraz Grant Pearsell, UM Edmonton, informacje przekazane osobicie). Zaangaowanie interesariuszy na wczesnym etapie danego projektu pomaga okreli odpowiednie obszary dziaania i wyzwania. Dlatego warto zasign opinii pracownikw innych wydziaw i zapyta, co ich zdaniem stanowi najwiksze wyzwanie w danym obszarze. Pniej skonsultowa

Wydzia ds. zasobw rodowiska razem z Urzdem Miasta i innymi wydziaami zaangaowa si w proces wyceny naturalnych zasobw miasta

Wykonanie wyceny usug ekosystemw dla Kapsztadu (cd.)Wydzia ds. zasobw rodowiska Urzdu Miasta Kapsztadu postanowi okreli ekonomiczn warto tworzon przez usugi ekosystemw w obliczu gwatownej utraty biornorodnoci w miecie. W celu zaangaowania interesariuszy, pracownicy tego wydziau zaczli aktywnie wsppracowa z personelem innych wydziaw odpowiedzialnych za miejskie zasoby przyrodnicze lub majcych na nie wpyw. Na przykad wydzia nansowy pomg w wycenie. Dziaania te podjto jeszcze przed zleceniem konsultantom wykonania badania, poniewa chciano najpierw zainicjowa wspprac z innymi wydziaami. Ten element procesu TEEB jest wany nie tylko dla samego badania, ale rwnie dla oglnego zarzdzania opartego na wsppracy wszystkich wydziaw miasta. rdo: De Wit i van Zyl 2011; De Wit i in. 2009.

12

Kapsztad


z ekologami lub specjalistami ds. ochrony przyrody, aby dowiedzie si, ktre z tych wyzwa mona rozwiza koncentrujc si na usugach ekosystemw. Kontakty na wczesnych etapach wdraania TEEB pomagaj unika nieporozumie; informuj o podejciu TEEB na samym pocztku procesu; zapewniaj krytyczn analiz danego wyzwania pod wzgldem rnych

punktw widzenia; sprzyjaj wsppracy i porozumieniu. W razie koniecznoci mona stworzy komitet gwny, ktry bdzie prowadzi i werykowa proces oceny, co zagwarantuje te rzetelno (OFarrell i Reyers 2011). Angaowanie interesariuszy jest wane na wszystkich szeciu etapach. Z administracji miejskiej wywodz si najprawdopodobniej najwaniejsi interesariusze (urzdnicy

i przywdcy polityczni). Bardzo wan stron procesu s czonkowie spoecznoci reprezentowani przez lokalne grupy, ktrzy czsto s gotowi wspomc te dziaania jako wolontariusze. Organizacje i instytucje naukowe mog podzieli si wiedz na temat danych ekosystemw lub okreli, czy zidentykowane wyzwanie jest rzeczywicie zwizane z usugami ekosystemw.

Studium przypadku Parku Drakensberg ilustruje elastyczne podejcie czce etapy procesu TEEB oraz sposb, w jaki mona je dostosowa do konkretnych sytuacjiStephen Granger

Zasoby przyrodnicze dostarczaj korzyci lokalnym spoecznociom RPAOrganizacja Narodw Zjednoczonych do Spraw Owiaty, Nauki i Kultury (UNESCO) wpisaa Park Drakensberg (uKhahlamba, Gry Smocze) na List wiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego w listopadzie 2000 r. Park jest najduszym i najwyszym pasmem grskim w RPA, w ktrym wystpuje unikatowa i zagroona biornorodno oraz dua kolekcja sztuki naskalnej. Pod tym wzgldem park jest jednym z najbogatszych obszarw na wiecie. Jego wartoci kulturowe, estetyczne oraz turystyczne s olbrzymie. Natomiast jego oddziaywanie nansowe na gminy i lokalne spoecznoci jest ograniczone, poniewa gwnymi benecjantami s prywatni operatorzy turystyczni. W zwizku z tym, mieszkacy tych terenw nie maj motywacji do ochrony rodowiska i promowania zrwnowaonych sposobw korzystania z ziemi. Naleao zapewni lokalnym spoecznociom korzyci z usug ekosystemw, uwzgldniajc priorytety niezwizane ze statusem nadanym przez UNESCO. Wyjtkowo skutecznym dziaaniem politycznym byo wczenie lokalnych interesariuszy oraz uwzgldnienie ich potrzeb i aspiracji, wykorzystujc cele zwizane z ochron przyrody. Zidentykowane priorytety dotyczyy zabezpieczenia ywnoci, wody i energii. Na ich podstawie opracowano strategi rozwoju gospodarczego. Uwzgldniono zrwnowaone korzystanie z usug ekosystemw. rdo: Golder Associates 2010; Blignaut i in. 2011. Podzikowania: W Komitecie Sterujcym ds. otuliny parku zasiadaj przedstawiciele urzdu z okrgu uThukela. Dziki ich pomocy udao si pozyska fundusze na opracowanie tego studium przypadku. Otulin parku zarzdza organizacja Ezemvelo KZN Wildlife, ktra zaoya Komitet Sterujcy w celu zainicjowania wsppracy pomidzy gwnymi interesariuszami. Dziki temu mechanizmowi, projekt otrzyma znaczne wsparcie. Szczeglne podzikowania nale si Przewodniczcemu Komitetu Sterujcego, panu Oscarowi Mthimkhulu.


Docenienie bogactwa naturalnego poprzez wpisywanie miejsca na List wiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego jest jednym ze sposobw publicznego uznania wartoci tworzonej przez usugi ekosystemw

13

Myles Mander


Wskazwki dotyczce angaowania interesariuszyPo rozpoczciu procesu wczania interesariuszy do podejcia TEEB, naley rozway nastpujce zagadnienia uatwiajce konsultacje: W kadym procesie partycypacyjnym organizatorzy powinni ustali: kto bdzie uczestniczy? Na jakich zasadach? W jakim celu? Uczestnicy musz dokadnie wiedzie, czego mog oczekiwa od procesu. Organizatorzy powinni wykona analiz interakcji i ukadu si w kontekcie lokalnym i ponadlokalnym (pod wzgldem politycznym i gospodarczym). Istotnych informacji w tym kontekcie dostarcza rwnie analiza rozmieszczenia usug ekosystemw. Jeeli pominiemy istniejcy ukad si, kontrol nad procesem mog przechwyci podmioty dysponujce najwiksz wadz, w celu uzyskania dodatkowych korzyci. W procesie powinny uczestniczy wszystkie strony bezporednio podlegajce wpywom dyskutowanej decyzji oraz podmioty zwizane z jej wykonaniem. Uczestnicy procesu bd mieli rne interesy, dlatego spotkania dwustronne i zaangaowanie obiektywnego moderatora mog wzmocni projekt. Sukces procesu partycypacyjnego w duej mierze zaley od zaufania, ktrym bd go darzy uczestnicy, dlatego kluczowe znaczenie ma wiarygodno moderatora. rdo: Berghfer i Berghfer 2006.

Lektura uzupeniajca Wicej oglnych informacji dotyczcych angaowania interesariuszy i uzyskania ich wsparcia mona znale w: ICLEI (2010), Local Action for Biodiversity Guidebook: Biodiversity Management for Local Governments, s. 3334. TEEB (2010), The Economics of Ecosystems and Biodiversity for Local and Regional Policymakers, s. 5760. Zawiera wicej szczegowych informacji nt. oceny partycypacyjnej (participatory appraisal), np. rne sposoby wykorzystania danych dotyczcych zwizkw pomidzy rdami utrzymania obywateli oraz czynnikami spoeczno-ekonomicznymi i ekologicznymi. Richards C, Blackstock K i Carter C (2004), Practical Approaches to Participation, SERG Policy Brief 1, The Macauley Institute. Przedstawia praktyczne wskazwki dotyczce organizowania udziau interesariuszy. www.macaulay.ac.uk/socioeconomics/ research/SERPpb1.pdf Dodatkowe informacje nt. wyceny usug ekosystemw w Kapsztadzie: De Wit M, Van Zyl H, Crookes D, Blignaut J, Jayiya T, Goiset V i Mahumani B (2009b), Why investing in natural assets makes nancial sense for the municipality of Cape Town: A summary for decision makers, Cape Town.

W polityce czsto trzeba godzi interesy konkurujcych ze sob grup interesariuszy. Mona ich zjednoczy i zaprosi do dyskusji w oparciu o wsplne zapotrzebowanie na ten sam zasb, np. wod

14

Stephen Granger


ETAP 2.

Ustalenie, ktre usugi ekosystemw s najwaniejsze i mog pomc w rozwizaniu danego problemuPo zidentykowaniu problemu, ktry bdzie mona rozwiza dziki wykorzystaniu usug ekosystemw, trzeba ustali ranking tych usug ze wzgldu na ich wpyw na ten problem. Naley rwnie uwzgldni te usugi ekosystemw, na ktre potencjalne rozwizanie problemu bdzie miao wpyw, poniewa moliwoci zrwnowaonego rozwoju miasta zale odKapsztad

caociowego spojrzenia na usugi ekosystemw. Na pocztek naley rozway cztery podstawowe kwestie, najlepiej we wsppracy z interesariuszami (TEEB 2010b): Ktre usugi ekosystemw maj nadrzdne znaczenie dla lokalnej/regionalnej spoecznoci i gospodarki?

Ktrzy interesariusze najbardziej zale od tych usug ekosystemw? Ktre usugi ekosystemw s zagroone? Jak na usugi ekosystemw oddziauje analizowany problem?

Lista pyta dotyczcych usug ekosystemw zamieszczonych w tabeli 4 pomaga rozpocz podstawow analizMonika Hachtel/Bonn

Wiele gatunkw jest wraliwych na dziaanie zanieczyszcze i w zwizku z tym stanowi one przydatne gatunki wskanikowe. Pomiar jakoci rodowiska mona uzna za usug ekosystemu

Warto nieruchomoci czsto wzrasta dziki bliskoci obszarw naturalnych lub pnaturalnych, a rewitalizacja rodowiska prowadzi do wzrostu cen przylegych nieruchomoci

15

Edmonton


Interesariusze wsplnie zbadali rne moliwoci tworzenia motywacji do ochrony usug ekosystemw w Parku Drakensberg

Badanie wartoci usug ekosystemw w RPA (cd.)Czasami moe si okaza, e etapowe podejcie TEEB naley stosowa inaczej. Tak sytuacj ilustruje nastpujcy przykad. W wiejskiej gminie rejonu uThukela w RPA zesp badawczy przyj nieco inny kierunek: jego czonkowie zbadali wielko i kondycj ekologiczn tego obszaru (naturalnego i przeksztaconego), pokrycie terenu i typy siedlisk. Na podstawie tych danych mogli okreli biecy (i przyszy) stan usug ekosystemw (etap 4). Wsplnie z grup uytkownikw poszczeglnych usug mogli ustali, ktre zasoby naturalne znajduj si w stanie krytycznym (etap 2). To pomogo dokadniej okreli problem (etap 1). rdo: Golder Associates 2010; Blignaut i in. 2011.

wanych dla miasta zagadnie (czsto zwizanych z polityk). Kade z pyta naley omwi z waciwymi interesariuszami, wczajc ich do procesu TEEB jak najwczeniej. To pomoe utrzyma ich wsparcie na dalszych etapach. Naley rozway kad wymienion usug ekosystemu w danym miecie, nawet tak, ktra dotychczas nie bya postrzegana jako szczeglnie istotna.


Po identyfikacji usug ekosystemw naley ustali, ktre z nich maj charakter priorytetowy. Przede wszystkim trzeba skoncentrowa si na tych usugach, od ktrych zale interesariusze lub na przypadkach, w ktrych zmiany w wiadczeniu usug ekosystemu bd miay na nich wpyw. Czsto problem (etap 1) wskazuje na istotno zidentykowanych usug. Jeeli tak nie jest,

interesariusze musz wsplnie zbada poziomy popytu na kad z usug ekosystemu i ich poda na podstawie dostpnych danych i dowiadczenia. W tabeli 3 przedstawiono aspekty, ktre warto uwzgldni oraz jak naley ustala priorytety.

Tabela 3. Przykad metody ustalania priorytetw usug ekosystemwLokalne usugi ekosystemw, na ktre popyt jest szczeglnie wysoki (naley rozrni kontekst lokalny, krajowy i wiatowy) Drugi priorytet: Naley upewni si, e poziom korzystania z danej usugi nie przekracza zdolnoci ekosystemu do jej dostarczania. Naley dziaa ostronie i uwaa na zmiany dotyczce zagroe zewntrznych. Pierwszy priorytet: Jeeli presja na dany ekosystem wynika z wysokiego popytu na jego usugi, naley skoncentrowa si na poszukiwaniu substytutw lub na obnieniu popytu. Jeeli presja ma charakter zewntrzny (niezwizany z popytem), naley jej przeciwdziaa wsppracujc z uytkownikami usug. Trzeci priorytet: Powane straty w zakresie jednej usugi mog spowodowa nieoczekiwany skutek dla innych. Z ekspertami ds. ekosystemw naley omwi punkty krytyczne, ktre mog spowodowa zmian w funkcjonowaniu ekosystemu. Lokalne usugi ekosystemw naraone na du presj (wysokie ryzyko)

Lokalne usugi ekosystemw, na ktre popyt jest niski (naley rozrni kontekst lokalny, krajowy i wiatowy)

Czwarty priorytet: Naley sprawdzi, czy nie nastpuj ubytki zasobw naturalnych. Popyt, ktry obecnie znajduje si na niskim poziomie, moe doprowadzi do znaczcych skumulowanych strat wartoci zasobu (np. rnorodno genetyczna). Lokalne usugi ekosystemw naraone na niewielk presj (niskie ryzyko)

16

Myles Mander


Tabela 4.

Pytania, ktre mog pomc w identykacji priorytetowych usug ekosystemw (etap 2) Czy ta usuga jest wana w kontekcie gospodarki komunalnej lub omawianego problemu?Czy w miecie prowadzona jest rolnicza dziaalno gospodarcza (uprawy rolin, hodowla zwierzt lub rybowstwo)? Czy mieszkaj w nim spoecznoci, ktrych moliwo zdobycia ywnoci zaley bezporednio od przyrody?

Usuga ekosystemu

ywno

Czy w miecie pozyskuje si surowce, np. drewno, biopaliwa lub wkna? Czy mieszkaj w nim spoecznoci, ktrych moliwo zdobycia tych surowcw zaley bezporednio od przyrody?Surowce

Czy w miecie s zbiorniki wodne, rzeki lub inne akweny dostarczajce wody do picia lub irygacyjnej? Czy znajduj si na jego terenie obszary zlewni, zasilajce ww. akweny?Woda

Czy w miecie wystpuj populacje dzikich lub hodowlanych rolin lub zwierzt, oferujcych warto lecznicz lub ktre prawdopodobnie maj waciwoci lecznicze?Zasoby lecznicze

Czy drzewa i inne roliny rosnce na terenie miasta peni wan rol regulujc temperatur na terenach zabudowanych (m.in. cie, chd)?Jako powietrza i klimat

Czy w miecie sadzi si i utrzymuje drzewa lub inne roliny, w szczeglnoci na terenach zabudowanych?Sekwestracja wgla


Czy w miecie s jakie mokrada, namorzyny, rafy koralowe lub inne ekosystemy mogce agodzi skutki ekstremalnych zdarze pogodowych, np. susz, poarw, powodzi i sztormw?

Czy proces ltrowania wd miejskich zaley od mokrade, ktre oczyszczaj wod zanim tra z powrotem do przyrody? Takie oczyszczanie daje miastu oszczdnoci. W przeciwnym razie miasto ponosi koszt budowy i utrzymania sztucznych oczyszczalni.Oczyszczanie ciekw

Czy w miecie wystpuj strome zbocza z korzystn pokryw rolinn, spowalniajc spyw wody deszczowej i chronic gleb?Erozja i yzno gleby

Czy w miecie prowadzone s uprawy, ktre zale od zapylania ich przez zwierzta (w szczeglnoci przez owady)? Dotyczy to wikszoci owocw i warzyw.Zapylanie

Czy w miecie wystpuj gatunki kontrolujce szkodniki zagraajce ludzkiemu yciu? Czy wystpuj gatunki drapiene, ktre chroni uprawy przed szkodnikami?Kontrola biologiczna

Czy w miecie s ekosystemy, ktrych stan jest na tyle dobry, e przebywaj w nich dzikie gatunki?Siedliska dla gatunkw

Czy w miecie wystpuj gatunki endemiczne, ktre utrzymuj swoj rnorodno genetyczn wycznie dziki konkretnym ekosystemom? Czy wystpuj znane rzadkie odmiany uprawianych gatunkw?Rnorodno genetyczna

Czy wielu obywateli regularnie korzysta z zasobw przyrodniczych (lasw, parkw itd.), znajdujcych si w miecie w celach rekreacyjnych? Czy miasto ma potencja w zakresie przygotowania dziaa rekreacyjnych opartych na zasobach przyrodniczych?Rekreacja

Czy naturalne pikno miasta przyciga do niego turystw?Turystyka

Czy mieszkacy doceniaj naturalne pikno tego obszaru, np. korzystaj z jego uroku robic zdjcia, malujc pejzae i traktujc z szacunkiem?Warto estetyczna

Czy w miecie wyznawane s religie, ktre zale od obszarw przyrodniczych? Czy ktry z naturalnych obszarw ma szczeglne znaczenie religijne?Dowiadczenia duchowe

17


Przykady ekosystemw i wiadczonych przez nie usug

Woda

Oczyszczanie ciekw

ywno

Woda

Oczyszczanie ciekw

ywno

Erozja i yzno gleby

Jako powietrza i klimat

Dowiadczenia duchowe

ywno

Surowce

Turystyka

Erozja i yzno gleby

Zdarzenia Siedliska dla Rekreacja ekstremalne gatunkw

Sekwestracja wgla


Rekreacja



Przykady ekosystemw i wiadczonych przez nie usugJan Sasse dla TEEB


Surowce

Erozja i yzno gleby

ywno

Woda

Rnorodno genetyczna

Zasoby lecznicze

Warto estetyczna

Zapylanie

18


Kluczowi decydenci zostali zaangaowani w proces partycypacyjny majcy na celu identykowanie, wybr i ustalenie rankingu wanych dla miasta usug ekosystemw

Identykowanie i ustalanie hierarchii wanoci usug ekosystemw w Kapsztadzie (cd.)W oparciu o Milenijn Ocen Ekosystemw przebadano rne zasoby przyrodnicze wiadczce usugi wymienione w opracowaniu. W ocenie wykorzystano proces partycypacyjny z udziaem gwnych decydentw, podczas ktrego identyfikowano, wybierano i ustalano hierarchi wanoci usug ekosystemw. Przeprowadzono bezporednie rozmowy i moderowane sesje, w ktrych uczestniczyli kierownicy i wysi rang pracownicy poszczeglnych wydziaw urzdu miasta, reprezentujcy wszystkie funkcje zwizane z zarzdzaniem usugami ekosystemw w Kapsztadzie. W procesie wykonano nastpujce etapy: 1. Okrelenie znaczenia poszczeglnych zasobw przyrodniczych (np. rezerwatw przyrody, mokrade, strefy przybrzenej itd.) w tworzeniu usug ekosystemw. Ocena ta daa podstawow wiedz nt. zwizkw pomidzy zasobami przyrodniczymi i przepywami usug ekosystemw. To umoliwio wybr najwaniejszych z usug oraz zasobw przeznaczonych do doinwestowania. 2. Oszacowanie wartoci usug ekosystemw dla uytkownikw/benecjentw. Liczba benecjentw oraz przewidywana warto, jak ma dla nich kada usuga ekosystemu pomogy okreli, ktre z nich stanowi najwyszy priorytet lub maj najwysz warto. 3. Ocena i informacje o charakterze jakociowym nt. szerokich powiza pomidzy zasobami przyrodniczymi i rozwojem gospodarczym. Brak powizania inwestycji w zasoby przyrodnicze z podanym stanem rozwoju obnia prawdopodobiestwo przeznaczenia rodkw na ochron rodowiska. 4. Ocena moliwoci wpywu miasta na warto usug ekosystemw. Zasoby i przepywy, na ktre miasto nie ma adnego wpywu, mog mie wysok warto. Jednak s mniej istotne, poniewa miasto w mniejszym stopniu jest skonne inwestowa w ich ochron. 5. Ranking usug ekosystemw wedug poziomu zagroe ekologicznych i spoeczno-ekonomicznych, na ktre s naraone. Ranking pozwala dostrzec, e pewne rodowiska mog by bardziej naraone na utrat siedlisk i degradacj. W zwizku z tym podlegaj wikszym zagroeniom. rdo: De Wit and van Zyl 2011; De Wit i in. 2009.

Lektura uzupeniajca W stosunku do poszczeglnych rodzajw usug ekosystemw uywa si czasami nieco innych poj, ale przedstawiona lista jest zgodna z wikszoci rde. Nasz poradnik oraz raport TEEB zawiera wykaz usug ekosystemw, ktry oparto na wiedzy naukowej i ktry jest podobny do wykazu przedstawionego w Milenijnej Ocenie Ekosystemw. Wicej informacji w raporcie ds. rnorodnoci biologicznej Millennium Ecosystem Assessment: Biodiversity Synthesis Report. www.maweb.org/documents/ document.354.aspx.pdf WRI 2008, Ecosystem Services: A guide for decision makers. W tym przystpnym poradniku opisano zwizki pomidzy rozwojem i usugami ekosystemw, wymieniono zagroenia i szanse oraz przedstawiono jasne wytyczne dla decydentw. www.wri. org/publication/ecosystem-services-a-guide-for-decision-makers W rozdziale 1 TEEB (2010), TEEB for Local and Regional Policy Makers, przedstawiono wicej informacji nt. wanych usug ekosystemw. www.teebweb.org/Portals/25/Documents/TEEB_D2_PartI-ForUpload[1].pdf TEEB Foundations (2010), TEEB: Ecological and Economic Foundations. Wyjania fundamentalne zasady ekologiczne i ekonomiczne pomiaru i oceny usug ekosystemw i biornorodnoci oraz moliwoci wdroenia ich w gwny nurt polityki publicznej.


19

Kapsztad


ETAP 3.

Wybr metod wyceny i okrelenie potrzeb informacyjnychNaley dobra najlepsz metod oceny dla okrelonej usugi ekosystemu. Nie wszystkie metody mona stosowa dla kadej usugi. Na wczesnym etapie trzeba te ustali, czy wybrana metoda wymaga przeprowadzenia analizy statystycznej (wymagajcej oprogramowania komputerowego i wykwalikowanych pracownikw). Na wstpie naley okreli, ktre informacje s niezbdne do przeprowadzenia oceny priorytetowych usug ekosystemw we wasnym zakresie lub przez wynajt w tym celu organizacj. Ocena musi by dopasowana do konkretnej sytuacji i spenia wymogi okrelone podczas konsultacji z interesariuszami. Pozwoli to unikn zbdnych nakadw czasowych i nansowych. Wybrana metoda pokae, jakie umiejtnoci i dane s potrzebne, aby uzyska przydatne informacje. Wybierajc metod, warto zwrci uwag na cztery aspekty: 1. Na jakie pytania ma odpowiedzie ocena? W jaki sposb uzyskane odpowiedzi pomog w znalezieniu rozwizania problemu? 2. Jakie informacje nt. problemu ju s dostpne? Jakie istotne dane, wiedz i dowiadczenie ma ju zesp prowadzcy proces TEEB lub interesariusze? 3. Jakie ograniczenia wystpuj w zakresie czasu, zdolnoci i zasobw nansowych? 4. Na ktre z tych pyta mona w miar szybko i atwo odpowiedzie? Ktre wymagaj niewielkich nakadw, natomiast udzielone na nie odpowiedzi mog udostpni nowe informacje, ktre bd istotne dla rozwizania problemu? Naley omwi struktur badania z ekspertami i zdecydowa, czy skoncentrowa si na szerszym zakresie usug ekosystemw, czy bardziej szczegowo zaj si kilkoma najwaniejszymi. Trzeba okreli terminy, w ktrych zostanie rozpatrzony dany problem. Po zdobyciu niezbdnych informacji naley wybra odpowiedni rodzaj oceny (patrz ramka poniej).

Rodzaje ocen i zwizane z nimi potrzeby informacyjne:a) ocena jakociowa: opisanie znaczenia poszczeglnych usug ekosystemw lub ocena ich stanu (moe suy jako narzdzie komunikacji i podnoszenia wiadomoci oraz zwrci uwag na niekiedy pomijane wane usugi ekosystemw); b) ocena ilociowa: np. wskazanie wzrostw/spadkw w poday usug ekosystemw lub oszacowanie liczby miejsc pracy, na ktre negatywnie wpywa problem, ktry mona rozwiza dziki ochronie usug ekosystemw; c) wycena ekonomiczna: obliczenie wartoci wybranych usug ekosystemw lub wartoci wzrostu/spadku ich poday na podstawie rnych scenariuszy.

Specyka danej sytuacji wskae, z ktrej metody identykacji i oceny usug ekosystemw naley skorzysta

Takie usugi ekosystemw, jak np. zaopatrywanie w ywno i surowce, wycenia si jako element typowych systemw gospodarczych (chocia usugi te nie zawsze s w ten sposb postrzegane!). Dla wikszoci usug ekosystemw trudno jest okreli ich warto, poniewa nie s one przedmiotem obrotu na rynku. Mona wzi pod uwag koszt zastpienia danej usugi lub oszczdnoci, ktre zapewniaj usugi ekosystemw (np. mokrada penice funkcj przeciwpowodziow). Metody te przydaj si w sytuacji, gdy dla danej usugi ekosystemu wystpuje sztuczny zamiennik, ktrego koszt mona obliczy lub uzyska z dostpnych rde.

Leicester

Inne rozwizanie, przyjte przez miasto Montreal, to okrelenie wpywu przyrody (zwaszcza zieleni lub wody) na warto nieruchomoci. W wyniku przegldu tego typu bada, przeprowadzonego w Montrealu stwierdzono, e warto nieruchomoci znajdujcych si w odlegoci do 30 metrw od parku bya o 520% wysza od porwnywalnych nieruchomoci lecych dalej od parkw. Wysza warto nieruchomoci przekada si na wysze podatki dla miasta, a nieruchomoci te atwiej znajduj nabywcw (Montreal 2010). Mona te rozway zbadanie preferencji czonkw lokalnej spoecznoci

na podstawie ich gotowoci do zapaty (willingness to pay, WTP) za usugi ekosystemu. W badaniu WTP pyta si respondentw o kwot, ktr byliby gotowi zapaci za konkretn usug. Ta metoda moe by przydatna, jednak naley do niej podchodzi ostronie. Jej wyniki mog by niedokadne ze wzgldu na trudno ocenienia przez respondentw przedstawianych im hipotetycznych sytuacji. WTP najlepiej sprawdza si w przypadku, w ktrym usugi mona atwo powiza z konkretnymi wydatkami, np. opata za wstp na teren obszaru chronionego lub za wiksze bezpieczestwo dostaw wody.

20


Nadajc wymiar gospodarczy usugom ekosystemw Kapsztadu, naleao okreli wartoci ekonomiczne tworzone przez biornorodno

Kapsztad: wycena usug ekosystemw (cd.)Konsultanci rozpoczli swoj prac od przegldu literatury dotyczcej usug ekosystemw i dobrych praktyk zwizanych z wycen. Uwzgldnili rwnie wczeniejsze badania dotyczce wartoci usug ekosystemw w Kapsztadzie. W pocztkowej fazie badania celem byo ustalenie ich wartoci ekonomicznej. Na tym etapie wykazano potencja gospodarczy tych usug wadzom miejskim i poszczeglnym komrkom odpowiedzialnym za zarzdzanie przyrod w miecie. Zbadano wycznie warto usug ekosystemw wanych dla ludzi. Pominito inne aspekty wartoci przyrody, ktre cho rwnie istotne, miay charakter typowo ekologiczny lub nie zaleay od czowieka. rdo: De Wit i van Zyl 2011; De Wit i in. 2009.

Wadze miast musz godzi rne potrzeby dotyczce wykorzystania przestrzeni zwizane z rosnc liczb ludnoci, co wida na zdjciu zrobionym w Addis Abebie w Etiopii

21

Augustin Berghfer

Kapsztad


Tabela 5. Metoda

Porwnanie metod stosowanych do wyceny ekonomicznej (TEEB 2010) OpisCeny rynkowe a) Koszty substytutw b) Uniknite szkody c) Funkcja produktywnoci Obserwacja cen rynkowych Znalezienie rozwizania tworzonego przez czowieka, jako zamiennika usugi ekosystemu Jak kwot udao si zaoszczdzi, dziki wykonanej usudze ekosystemu? Ile wynosi warto dodana wytworzona przez usug ekosystemu, w oparciu o jej wkad na rzecz produkcji dbr rynkowych? Dodatkowa kwota pacona za wysz jako rodowiska Koszty dotarcia do danego miejsca: koszty podry (opaty za przejazd, koszt eksploatacji pojazdu itd.) i warto czasu spdzonego w podry Jak kwot jest w stanie zapaci respondent, aby otrzyma wikszy zakres konkretnej usugi ekosystemu? Dajc respondentowi menu opcji oferujcych rne poziomy usug ekosystemw i rone koszty pytamy, ktr z nich preferuje Prosimy czonkw danej spoecznoci, aby okrelili warto usugi ekosystemowej w porwnaniu do wartoci znanych im towarw lub usug Poyczenie lub przeniesienie wartoci z innego dostpnego badania, aby dysponowa orientacyjn liczb

Analiza statystycznaProsta Prosta Prosta Zoona

Przykady usug, ktre podlegaj wycenieUsugi zaopatrujce Zapylanie Uzdatnianie wody agodzenie strat Sekwestracja wgla Uzdatnianie wody Dostpno czystej wody Usugi zaopatrujce Wycznie wartoci uytkowe Rekreacja i wypoczynek Jako powietrza Wycznie wartoci uytkowe Rekreacja i wypoczynek Wszystkie usugi

1. Wycena rynkowa 2. Zamienniki dostpne na rynku

3. Rynki zastpcze

a) Metoda ceny hedonicznej

Bardzo zoona

b) Metoda kosztu podry

Zoona

4. Preferencje deklarowane

a) Metoda wyceny warunkowej

Zoona

b) Metoda wyboru warunkowego 5. Partycypacyjna Partycypacyjna wycena rodowiskowa Przenoszenie wartoci ustalonej w innym miejscu i czasie do nowych warunkw (warto rednia, warto skorygowana, funkcja korzyci)

Bardzo zoona

Wszystkie usugi

Prosta

Wszystkie usugi

6. Transfer wartoci

Czasem prosta Czasem zoona

Dowolne usugi, ktre zostay wycenione w badaniu referencyjnym

Moliwoci okrelenia wartoci podstawowych (siedliskowych) usug ekosystemwW miecie Abu Dhabi w Zjednoczonych Emiratach Arabskich (ZEA) szacowano, e w 2008 r. warto hurtowa dostaw ryb z Laguny Wysp Wewntrznych wyniosa 1 mln AED (272 294 USD) i 105 mln AED (28,5 mln USD) z caego obszaru ZEA (Hartmann i in. 2009). Lasy namorzynowe wiadcz wan usug siedliskow, ktrej warto atwo mona obliczy na podstawie ceny tych dostaw. Peni rol stref wzrostu i rozwoju narybku kilku wanych pod wzgldem komercyjnym gatunkw, jak rwnie innych gatunkw istotnych dla funkcjonowania ekosystemu. Odtwarzajc i chronic lasy namorzynowe, miasto otrzymuje rwnie wiele innych korzyci, w tym ochron przed sztormami i erozj gleby. W latach siedemdziesitych ubiegego wieku, dziki bezporedniej interwencji byego prezydenta ZEA, Szejka Zayeda, na terenach przylegych do miasta wdroono programy nasadze namorzynw. Obecnie negatywne konsekwencje niedawnej rozbudowy miasta przyczyniy si do tego, e Agencja Ochrony rodowiska ZEA i Rada Planowania Miasta Abu Dhabi postanowiy zrekompensowa utrat lasw namorzynowych i zobowizay deweloperw do zasadzenia nowych rolin w miejsce zniszczonych. W rezultacie doszo do powikszenia powierzchni zajmowanej przez namorzyny na terenie caych Emiratw. rdo: raport w sprawie rnorodnoci biologicznej dla miasta Abu Dhabi 2011.

Warto sektora rybowstwa w Abu Dhabi jest znana od dawna. Lasy namorzynowe wiadcz na rzecz tego sektora niezbdne usugi ekosystemw o charakterze podstawowym i regulacyjnym

22


Abu Dhabi


W 2009 r. miasto Edmonton wykonao analiz skutkw rodowiskowych, wartoci i struktury drzew rosncych na jego terenie. Wykorzystano model oceny usug tworzonych przez drzewa w miecie (Urban Forest Effects Model, www. nrs.fs.fed.us/tools/ufore). To oprogramowanie pozwala na okrelenie przyblionej wydajnoci drzew w zakresie dostarczania co najmniej trzech usug ekosystemw: oczyszczania powietrza; sekwestracji wgla; zmniejszenia spywu wd opadowych w miecie. Wykorzystano metod transferu wartoci, ktra polega na dostosowaniu informacji nt. wartoci usug ekosystemw, uzyskanych podczas bada prowadzonych na podobnych terenach, do lokalnych warunkw. Otrzymywane wyniki mog by nieprecyzyjne. Zalet tej metody jest jednak atwo jej uycia. Jeeli bdzie stosowana na rzecz podobnych obszarw (np. pnocno-amerykaskich), uytkownik w krtkim czasie uzyska orientacyjne dane. W Edmonton ronie 12,8 mln drzew. Zastosowanie metody transferu wartoci dostarczyo informacji Radzie Miejskiej

i mieszkacom nt. dodatkowych usug oferowanych przez drzewa i jakie generuj one oszczdnoci dla miasta. Analitycy oszacowali korzyci oraz koszty zwizane z drzewami w rnych obszarach miasta, koncentrujc si na: strukturze (skad gatunkowy, wielko i rnorodno); funkcjonalnoci (korzyci rodowiskowe i estetyczne); wartoci (roczna warto ekonomiczna uzyskanych korzyci i ponoszonych kosztw) i na potrzebach w zakresie


Wycena drzew w Edmonton, Kanada

ich utrzymania (rnorodno, korona drzew, przycinanie). Okazao si, e pojedyncze drzewo w Edmonton wygenerowao redni korzy w wysokoci 74,73 USD. redni koszt utrzymania drzewa wynosi 18,38 USD, co daje korzy netto w wysokoci 56,35 USD.

rdo: Grant Pearsell, Urzd Miasta Edmonton (informacje przekazane osobicie).

Lektura uzupeniajca TEEB (2010), TEEB for Local and Regional Policy Makers, s. 4349. Dodatkowe informacje nt. metod, ktre przedstawiono w tabeli 5. Pearce D i in. (2002), Handbook of Biodiversity Valuation: A Guide for Policy Makers, OECD. Poradnik dla praktykw, zawiera wskazwki dotyczce wyceny rnorodnoci biologicznej, wskazuje moliwe kompromisy i porwnuje wycen ekonomiczn z nieekonomiczn. Bank wiatowy, IUCN, TNC (2004), How much is an ecosystem worth? Assessing the economic value of conservation. Ta broszura wprowadza podejcie oparte na usugach ekosystemw i porwnuje rne metody wyceny. www.biodiversityeconomics. org/document.rm?id=710 Napisane prostym jzykiem wprowadzenie do wyceny usug ekosystemw, z uwzgldnieniem podstawowych aspektw i przegldu aktualnie dostpnych metod wyceny. www.ecosystemvaluation.org Bann C (2003), The Economic Valuation of Mangroves: A Manual for Researchers. Podrcznik akademicki przedstawiajcy metod analizy kosztw i korzyci na przykadzie lasw namorzynowych oraz moliwoci jej wykorzystania. http://web.idrc.ca/ uploads/user-S/10305674900acf30c.html Department for Environment, Food and Rural Affairs (DEFRA, Brytyjskie Ministerstwo rodowiska, ywnoci i Obszarw Wiejskich) (2007), An introductory guide to valuing ecosystem services. Przewodnik ten stanowi dobre wprowadzenie do technik wyceny. http://archive.defra.gov.uk/environment/policy/natural-environ/documents/eco-valuing.pdf Kumar P, Verma M, Wood MD, Negandhi D (2010), Ecosystem Services Economics (ESE), UNEP, Nairobi. Poradnik dotyczcy wyceny usug regulacyjnych. Green infrastructure Northwest (2011), Building natural value for sustainable economic development. The green infrastructure valuation toolkit user guide. Poradnik, ktry wspiera interesariuszy w procesie podejmowania waciwych decyzji nt. zielonej infrastruktury. www.greeninfrastructurenw.co.uk/resources/Green_Infrastructure_Valuation_Toolkit_UserGuide.pdf Turner RK, Georgiou S and Fisher B (2008), Valuing Ecosystem Services. Wskazwki dotyczce wyceny usug ekosystemw z wykorzystaniem np. wielofunkcyjnych mokrade. TEEB (2011), The Economics of Ecosystems and Biodiversity in National and International Policy Making. W pozycji tej, a zwaszcza w jej rozdziale czwartym, opisano narzdzia suce wynagradzaniu tych, od ktrych zaley zdolno ekosystemw do dostarczania usug oraz ograniczaniu zacht do degradowania kapitau przyrodniczego.

23

Edmonton


ETAP 4.

Wycena i ocena przyszych zmian w usugach ekosystemwPo wyborze metody wyceny usug ekosystemw na etapie trzecim, naley wykona t wycen. Etap 4 polega take na okreleniu, jak problem stanowicy przedmiot analizy wpynie na usugi ekosystemw w przyszoci. Ponisze przykady ilustruj niektre sposoby praktycznego zastosowania ww. metod. Ten etap wymaga specjalistycznej wiedzy, dlatego warto rozway zatrudnienie ekspertw, ktrzy przeprowadz ocen. Naley zbada warto usug ekosystemw w miecie oraz to, jak te wartoci bd zmieniay si w czasie i w zalenoci od rnych scenariuszy (w wyniku dziaania problemu lub rnych decyzji politycznych). Nieodzownym elementem oceny jest uzyskanie wiedzy nt. czynnikw wywoujcych zmiany w ekosystemach. Nie zawsze mona uwzgldni wszystkie ww. aspekty w ramach jednej oceny lub wyceny. Wane jednak, aby przy projektowaniu analizy (etap 3) i interpretacji jej wynikw (etapy 4 i 5), uwzgldni wszystkie dostpne informacje dodatkowe.

Proces wyceny usug ekosystemw Kapsztadu (cd.)Specjalistycznych porad udzielaa grupa dowiadczonych ekonomistw rodowiska i zasobw naturalnych, dziaajca w zespole konsultantw. Porady byy zatwierdzane przez ekspertw spoza zespou. W ramach tego etapu zastosowano ponisze techniki wyceny i otrzymano nastpujce podstawowe wyniki (wszystkie wartoci dotycz roku 2007): Turystyka: cakowita warto turystyki: od 137 do 418 mln USD rocznie, na podstawie przychodw wygenerowanych w wyniku przyjazdu turystw do miasta lub w obrbie miasta, w zwizku z atrakcyjnoci jego zasobw przyrodniczych. Rekreacja: warto lokalnej rekreacji: od 58 do 70 mln USD rocznie w oparciu o korzyci przeniesione z poprzednich bada wyceny wartoci rekreacji w Kapsztadzie. Biornorodno istotna w perspektywie globalnej: rodki, ktre region otrzyma od sponsorw na cele ochrony przyrody, w wysokoci 32 mln USD, pokazuj jej warto. Kapsztad jest jednym z najwaniejszych miast wiata pod wzgldem ochrony rnorodnoci biologicznej. Wartoci estetyczne i wynikajce z poczucia przynalenoci do danego miejsca: obszary przyrodnicze peni wan rol z punktu widzenia stanu zdrowia i innych aspektw jakoci ycia mieszkacw miast; zasoby przyrodnicze pomagaj przyciga wyksztaconych przedsibiorcw i podmioty przyczyniajce si do rozwoju gospodarczego (marka Kapsztadu jest mocno zwizana z zasobami przyrodniczymi tego miasta);Kapsztad

zasoby przyrodnicze s gwn si napdow brany lmowej i reklamowej i pod tym wzgldem wycenia si je na kwot od 18,8 do 56,4 mln USD rocznie, w oparciu o nakady tego sektora zwizane z obszarami, w ktrych znajduj si zasoby przyrodnicze; nieruchomoci w Kapsztadzie nale do jednych z najbardziej poszukiwanych, gwnie z powodu zasobw przyrodniczych znajdujcych si w tym miecie (w skali lokalnej wan warto stworzyy projekty dotyczce rewitalizacji rodowiska). Zapobieganie naturalnym zagroeniom: dziki funkcji ochronnej penionej przez zasoby przyrodnicze udao si unikn kosztw w wysokoci od 50 tys. do 8,6 mln USD rocznie zwizanych z zapobieganiem naturalnym zagroeniom (poary, powodzie i fala sztormowa), w oparciu o szacunki wartoci uniknitych szkd. Uzdatnianie wody i oczyszczanie ciekw, asymilacja: w studiach przypadku wykazano wartoci i zagroenia, np. konieczno oczyszczenia mokrada Zeekoevlei: koszt 8,59,9 mln USD stanowi minimalny koszt oczyszczenia, ktre jest niezbdne do waciwego funkcjonowania mokrada i zapobiega zaamaniu si ekosystemu. rdo: De Wit i van Zyl 2011; De Wit i in. 2009.

Wartoci usug ekosystemw Kapsztadu oceniali eksperci


24


Wykorzystanie metody transferu wartoci w miecie eThekwini (Durban)Lece w RPA miasto eThekwini (Durban) wykorzystao znane badanie dotyczce wyceny globalnego ekosystemu (Costanza i in. 1997). Oszacowano w nim ogln warto rnych ekosystemw, wedug dostarczanych przez nie usug. W oparciu o badanie Costanzy i in., miasto eThekwini przypisao wartoci wszystkim typom rolinnoci wystpujcym na terenie, ktrym zarzdza. Kady typ by w pewnym zakresie powizany z biomami wyrnionymi w badaniu Costanza, jednak ich warto dostosowano do lokalnych warunkw i sytuacji. Oparto j na wycenie, ustalonej wczeniej przez midzynarodowy zesp naukowcw. Korzystajc z tej metody trzeba zachowa ostrono, gdy wartoci te s szacunkowe. rdo: raport w sprawie rnorodnoci biologicznej w eThekwini (2007).

Zdobywajc informacje na temat zmian, przewidujc nowe lub badajc te, ktre nastpiy w przeszoci, naley zadawa waciwe pytania. Oto przykady pyta dla kadej priorytetowej usugi ekosystemu, wybranej w ramach etapu 2 (rda: Ranganathan 2008, TEEB 2010): W jakim stopniu miasto zaley od danej usugi ekosystemu (w duym, rednim czy niskim)? Jakie trendy ostatnio wystpuj w tej usudze ekosystemu (stabilne, wzrostowe, spadkowe)? Jakie czynniki stymuluj lub hamuj powysze trendy oraz wpywaj na poziom ich oddziaywania (wysokie, rednie lub niskie oddziaywanie; powodowane przez np. eksploatacj gruntw, zanieczyszczenie itd.)?


Sztuczna ochrona przed klskami ywioowymi czsto jest drosza i mniej skuteczna ni naturalne, ekosystemowe strefy ochronne

Andr Knzelmann/UFZ

Usugi ekosystemu zmieniaj si z biegiem czasu, nawet w cigu sezonu. Zmieniaj si one take w wyniku zamierzonej lub niezamierzonej antropopresji (oddziaywania czowieka na rodowisko). W celu optymalnego wykorzystania zasobw przyrody, naley planowa w oparciu o zmiany i dostosowywa si do nich lub agodzi ich skutki

25

Stephen Granger

Richard Boon


ETAP 5.

Okrelenie i ocena moliwoci rozwizania problemuDysponujc informacjami dotyczcymi dostpnoci, wartoci i/lub zmian wystpujcych w wybranych usugach ekosystemw, mona okreli i porwna rne rozwizania danego problemu. Wypracujemy wtedy najskuteczniejsze i najbardziej przydatne rozwizanie oraz sposb jego wdraania. Mona wyrni trzy kategorie rozwiza ze wzgldu na rol, jak odgrywaj w nich usugi ekosystemw: 1. brak podjcia dziaa w zwizku z problemem; 2. stosowanie rozwiza nie zwizanych z ekosystemami; 3. stosowanie rozwiza umoliwiajcych korzystanie z ekosystemu w celu rozwizania problemu. Uwzgldnienie nastpujcych aspektw pomoe oceni, ktra z moliwoci jest najlepszym rozwizaniem. Po pierwsze naley uwzgldni now wiedz, uzyskan w ramach: badania, rozmw prowadzonych podczas sesji dotyczcych planowania, sesji rady miasta oraz konsultacji spoecznych. S to istotne informacje, przydatne w (ponownym) okreleniu stanowisk i argumentw. Dziki temu w procesie decyzyjnym mona uwzgldni korzyci oferowane przez usugi ekosystemw. Po drugie naley uwzgldni wiedz dotyczc wartoci usug ekosystemw w analizie kosztw i korzyci poszczeglnych polityk lub moliwoci planistycznych. W tym procesie naley rozway szeroki zakres tych usug, uwzgldniajc rwnie te, ktre niekoniecznie bezporednio dotycz problemu, ale mog na niego wpywa porednio. Analiza kosztw i korzyci moe obj rne okresy, np. regeneracja ekosystemw daje zazwyczaj lepsze (w stosunku do innych moliwoci) wyniki, ale dopiero po duszym czasie. Po trzecie potencjalne rozwizania mona oceni za pomoc przejrzystej analizy wielokryterialnej. To narzdzie jest szczeglnie przydatne przy kwestiach spornych, budzcych zainteresowanie spoeczestwa. Pozwala w sposb systemowy zbada korzyci nansowe, jakociowe preferencje uytkownikw oraz inne dane (np. wskaniki ekologiczne) w obrbie jednego modelu. W ramach tej analizy poszczeglnym aspektom rozwaanych rozwiza naley nada wagi, a take na pocztku okreli sposb postpowania z zagadnieniami niestandardowymi. Trzeba pamita, e analizy usug ekosystemw mog zmienia si w wyniku zainteresowania opinii publicznej. Bywa, e media skoncentruj si na wybranych wynikach, natomiast decydenci lub przedsibiorcy bd zainteresowani innymi aspektami badania. Szacowane wartoci ekonomiczne mog wywiera due wraenie, ale zazwyczaj s one przedstawiane bardzo oglnie rwnie dlatego, e szczegy badania mog by niezrozumiae dla szerszych grup odbiorcw (na co mog wpywa np. ograniczenia w jakoci danych, zaoenia upraszczajce lub hipotezy niezbdne do waciwej interpretacji wynikw).

Proces wyceny usug ekosystemw Kapsztadu (cd.)Badanie przeprowadzone w Kapsztadzie dostarczyo argumentw ekonomicznych przemawiajcych za ochron przyrody w miecie. Wykazao te konieczno wykonania dodatkowych analiz dotyczcych wpywu rnych strategii na rodowisko. Oprcz wartoci ekonomicznej usug ekosystemw, odkryto kilka innych argumentw przemawiajcych za inwestowaniem w ochron przyrody. Inwestycje w ochron usug ekosystemw mog by postrzegane jako wspieranie lokalnej gospodarki. Stosunek tych inwestycji do miejskiego produktu brutto stanowi orientacyjn miar wpywu miasta na lokaln gospodark. Obliczono ten wskanik dla Kapsztadu i okrelono, jak warto dodan otrzymuje miasto w zwizku z tymi inwestycjami oraz

z wynikajc z nich zwikszon poda usug ekosystemw. Oceniono, e stosunek korzyci do nakadw jest 1,22 razy wyszy w przypadku inwestycji w ochron rodowiska w porwnaniu z innymi wydatkami publicznymi. Innym wskanikiem, ktry wykorzystano do zbadania ekonomicznego uzasadnienia dla inwestycji w ochron rodowiska, by nakad niezbdny do wygenerowania korzyci wartych 1 randa (ZAR). Nakad


ten wynis 0,16 randa w przypadku usug ekosystemw. Dla porwnania, w przypadku inwestycji w infrastruktur wodno-kanalizacyjn ten sam wskanik wynosi 25 randw. Podsumowujc, zwrot z inwestycji w ochron przyrody w Kapsztadzie by wysoki, poniewa wizao si to z dostarczaniem wartociowych usug ekosystemw. rdo: De Wit i van Zyl 2011; De Wit i in. 2009.

26

Kapsztad


Badanie wartoci usug ekosystemw na obszarach wiejskich w RPA (cd.)Zesp przygotowa list wszystkich moliwych czynnikw (globalnyc