tengslamyndun og jafnrétti foreldra í fæðingarorlofi
TRANSCRIPT
Tengslamyndun og jafnrétti foreldra í fæðingarorlofi
Hugrún Helgadóttir
Lokaverkefni til BA-prófs
Uppeldis- og menntunarfræðideild
Tengslamyndun og jafnrétti foreldra í fæðingarorlofi
Hugrún Helgadóttir
Lokaverkefni til BA-prófs í Uppeldis- og menntunarfræði
Leiðbeinandi: Þórdís Þórðardóttir
Uppeldis- og menntunarfræðideild Menntavísindasvið Háskóla Íslands
Maí 2016
Tengslamyndunogjafnréttiforeldraífæðingarorlofi
Ritgerðþessier14einingalokaverkefnitilBA-prófs
íUppeldis-ogmenntunarfræðivið Uppeldis-ogmenntunarfræðideild
MenntavísindasviðiHáskólaÍslands
©HugrúnHelgadóttir2016
Óheimiltaðafritaritgerðinaánokkurnháttnemameðleyfihöfundar.
Prentun:Svanprent
Reykjavík,2016
3
Ágrip
Markmiðiðritgerðarinnareraðopnaumræðuumhversumikilvægtþaðerfyrir
foreldraaðnýtafæðingarorlofiðtilaðtengjastnýfæddabarninusínu.Íritgerðerleitast
eftiraðsvaraþremurrannsóknarspurningum.Hversvegnaertengslamyndunungabarns
viðforeldrasínamikilvægt?Hvaðaleiðirvirðastgagnastforeldrumveltilaðskapagóð
tengslviðnýfæddbörnsín?Hverniggagnastfæðingarorlofiðnýbökuðumfeðrumog
mæðrumhérálanditilaðmyndatengslviðnýfættbarniðsitt?
Svaraerleitaðmeðþvíaðrýnaífræðilegskrifumtengslamyndunforeldraungra
barnaviðbörnsín.Stuðsterviðtengslakenningarognýrrirannsóknirsemhafavarpað
nýjuljósiámikilvægiföðurogáhrifaytriþáttaátengslamyndunforeldraogbarna.Einnig
erathugaðhvernigfæðingarorlofslöggjöfinhérálandiýtirundirsamskiptiferðaog
mæðraviðungbörnsíníorðiogverki.Meginmarkmiðlöggjafarinareraðtryggjaaðbörn
fáiaðnjótaumönnunarbeggjaforeldraogaðfeðurogmæðurfáijöfntækifæritilað
samræmafjölskyldu-ogatvinnulíf.
Helstuniðurstöðureruaðtengsalmyndunbeggjaforeldraviðungbörnsíneru
undirstaðavelferðarbarnanna.Markmiðfæðingarorlofslöggjafarinnarhefurhinsvegar
ekkiskilaðþvíjafnréttisembúistvarviðhvorkiíumönnunbarnannanéatvinnuþátttöku
foreldranna.Feðurverðafyrirmeirihindrunumþegarkemuraðþvíaðtakafæðingarolof,
þásértaklegavegnateknaogviðhorfaísamfélaginu.Ensýndurannsókniraðlengd
fæðingarorlofsinssemfeðurtókuvareittaflykilatriðumtilaðmyndasnemmanáintengsl
viðbarnsitt.Þvímiðurvirðastbörnogforeldrartapaáþvífyrirkomulagisemskapast
hefurumskiptingufæðingarorlofsámilliforeldra.
Niðurstöðurritgerðarinnargetagagnastforeldrumsemeruaðfaraífæðingarorlofog
varpaðljósiámikilvægiþessaðfeðurnýtisérréttsinntilfæðingarorlofs.
4
Efnisyfirlit
Ágrip..................................................................................................................................3
Formáli...............................................................................................................................5
1. Inngangur....................................................................................................................6
2. LagalegarskyldurforeldraáÍslandi..............................................................................8
3. Tengslakenningar......................................................................................................10
3.1TengslakenningarBowlby..............................................................................................10
3.2TengslakenningarAinsworth.........................................................................................12
3.3 Nýrritengslakenningar................................................................................................13
3.4 Mikilvægitengslamyndunarfyrirvelferðbarna..........................................................16
4 Áhriffæðingarorlofsámöguleikaungbarnaforeldratilaðmyndagóðtengslviðbörnsín.............................................................................................................................18
4.1 Sögulegtyfirlitumfæðingarorlofáíslandi..................................................................18
4.2 Skiptingfæðingarorlofsmillimæðraogfeðra.............................................................20
4.3Áhrifytriaðstæðnaáákvarðanirfeðraumtökufæðingarorlofs...................................23
5 Hindranirviðtengslamyndunfeðraogbarna.............................................................26
5.1 Staðalímyndirummæðursemýtaundiraðfeðurveljivinnuumfram
fæðingarorlof...............................................................................................................27
6 Niðurstöður...............................................................................................................30
6.1 Mikilvægitengslamyndunarforeldraognýfæddrabarna...........................................30
6.2 Leiðirforeldratilaðskapagóðtenglsviðungabörnsín..............................................31
6.3 Hverniggagnastfæðingarorlofiðhérálandinýbökuðumforeldrumtilaðmynda
tengslviðnýfættbarniðsitt?.......................................................................................32
7 Lokaorð.....................................................................................................................35
8 Heimildir....................................................................................................................37
5
Formáli
Ritgerðþessier14einingalokaverkefnitilBA-prófsíuppeldis-ogmenntunarfræðivið
MenntavísindasviðHáskólaÍslands.
Hefuráhugiminnumtengslamyndunforeldraogbarnalengiblundaðímérogákvað
égfyrirnokkruaðþaðyrðiumfjöllunarefnimittíBA-ritgerðinniminni.Þarseméggeng
meðmittfyrstabarnvarégbyrjuðaðveltamikiðfyrirmérfæðingarolofinu,nýtinguþess
ogskiptingu.Vaknaðiþáuppsúhugmyndaðtengjatengslamyndunforeldraogungabarns
viðfæðingarorlofiðhérálandi.
LeiðbeinandiritgerðarinnarerÞórdísÞórðardóttirogvilégþakkahennifyrirgott
samstarf,góðanstuðningogleiðsögnígengumskrifritgerðarinnar.Vilégþakkafjölskyldu
minniogvinumfyriraðhafastuttvelviðbakiðámér.Vilégeinnigsértaklegaþakka
Alexanderfyriraðhafaekkieinungisveriðmínstoðogstyttaígengumskrifinárigerðinni
heldureinnigígegnumnámiðíheildsinni.
Þettalokaverkefniersamiðafmérundirrituðum.ÉghefkynntmérSiðareglurHáskólaÍslands(2003,7.nóvember,http://www.hi.is/is/skolinn/sidareglur)ogfylgtþeim
samkvæmtbestuvitund.Égvísatilallsefnisseméghefsótttilannarraeðafyrrieigin
verka,hvortsemumeraðræðaábendingar,myndir,efnieðaorðalag.Égþakkaöllum
semlagthafamérliðmeðeinumeðaöðrumhættienbersjálf(ur)ábyrgðáþvísem
missagtkannaðvera.Þettastaðfestiégmeðundirskriftminni.
Reykjavík,____.__________________20__
_________________________________ _________________________________
6
1. Inngangur
Aðverðaforeldrierstórstundílífieinstaklings.Foreldrarfáíhendurnarsmáan
ósjálfbjargaeinstaklingsemþauþurfaalfariðaðsjáum,elskaogkomatilþroska.
Fæðingarorlofsemíslenskirforeldrareigaréttáerætlaðtilþessaðbáðirforeldrarkynnist
barnisínu,læriinnáhegðunþessogmynditengslviðþað.Mikilvægterfyrirbarnaðná
aðmyndatengslviðmóðirogföður(Lamb,2010;IngólfurV.Gíslason,2007).Rannsóknirá
tengslamyndunmilliföðurogbarnshafam.a.sýntframáaðbörngeriekkimunákyni
foreldrasinnaogmynditengslviðbáðaforeldra(Grossmann,GrossmannogWaters,
2006;Lamb,2010).Erþvímikilvægtaðfaðirlíktogmóðirnýtifæðingarorlofiðveltilað
byggjauppsambandviðbarniðogtengjastþví(IngólfurV.Gíslason,2007;Haasog
Hwang,2008;ÁsdísAðalbjörgArnalds,GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2015).
Flestarrannsóknirátengslmyndunforeldraognýfæddrabarnabeinastaðmóðurogbarni
enþósýnanýrrirannsókniraðtengslamyndunfeðraogbarnaerekkisíðurmikilvæg.Til
dæmisbendaniðurstöðurCabrera,Tamis-LeMonda,Bradley,HofferthogLamb(2000)og
Jaffee,Moffitt,CaspiogTaylor(2003)tilþessaðbörnsemnjótahlýju,stuðnings,
umhyggjuogáhersluátilfinningatengslfeðrasinnafráfæðingu,búiaðmeðaltaliyfirmeiri
félagsfærnienbörnsemfaraámisviðþessaþátttökufeðraeðaannarranáinna
fullorðinnaífrumbernsku.
Íritgerðinnierfjallaðumþróunfæðingarorlofsinsoghvernigforeldrarnýtaþaðtilað
myndatengslviðnýburann.Lögðeráherslaaðskoðahvernigforeldrumtekstaðnýta
fæðingarorlofiðtilaðuppfyllaþautvömarkmiðaðmyndatengslviðbarniðogauka
jafnréttiforeldratilþátttökuíatvinnulífi.Markmiðiðmeðrigerðinnieraðopnaumræðu
umhversumikilvægtþaðerfyrirforeldraaðnýtafæðingarorlofiðtilaðtengjastbarninu.
Fjallaðerumhversumikilvægtengslbarnsogforeldraerufyrirvelferðbarnsinsog
fjölskyldunnar.Rætterummikilvægiþessaðforeldrarmynditraustogöruggtengslvið
börnsínfráfæðinguþeirraentengslamyndunertalinveraundirstaðavelferðarbarna.
Stuðsterviðtengslakenningarognýrrirannsóknirsemhafavarpaðnýjuljósiámikilvægi
föðurogáhrifaytriþáttaátengslamyndunforeldraogbarna.Meðþaðíhugaverður
leitastviðaðsvaraeftirfarandirannsóknarspurningum:
• Hversvegnaerutengslamyndunforeldraognýfæddrabarnamikilvæg?
• Hvaðaleiðirvirðastgagnastforeldrumveltilaðskapagóðtengslviðnýfædd
börnsín?
• Hverniggagnastfæðingarorlofiðhérálandinýbökuðumforeldrumtilað
myndatengslviðnýfættbarniðsitt?
7
Þessiritgerðgeturgagnastforeldrumsemeruaðfaraífæðingarorlofogvarpaðljósiá
mikilvægiþessaðfeðurnýtisérréttsinntilfæðingarorlofs.
8
2. LagalegarskyldurforeldraáÍslandi
Ýmsarbreytingarhafaorðiðáfjölskyldulífiogfjölskyldugerðseinustu30ár(Lamb,2010).
Semdæmimánefnafæðingarolofið,fæðingarolrofmæðravarmunskemmraenþaðer
núogekkierlangtumliðiðsíðanfeðurfengurétttilfæðingarolofs.Fyrsturéttindifeðra
tilfæðingarorlofskomuárið1980engatþámóðrinóskaðeftiraðfaðrinnfengieinn
mánuðefhennarolofi,enfenguþeirekkilögfestasjálfstæðanréttfyrrenárið2000
(GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2008).Samthefurhlutverkforeldralítiðbreyst
þegarkemuraðþvíaðtengjabarniðviðsamfélagið,hlúaaðþví,leyfaþvíaðþroska
tilfinningarsínarogmyndaviðþaðtengsl(SigrúnJúlísdóttir,2001).Uppeldierþólitiðá
semflóknarimálnúenáðurþarsembetriþekkingeráþeimmálum.ÍgreinHrundar
ÞórðardótturogSigrúnarAðalbjarnardóttur(2010)umsýnforeldraáuppeldishlutverksitt
takaþærframaðforeldrarséuekkieinsöryggiríforeldrahlutverkinueinsogáður.
Uppeldikrefstskilnings,þekkingar,orkuogtíma(HrundÞórðardóttirogSigrún
Aðalbjarnardóttir,2010).Foreldrarberaábyrgðábörnumsínumogaðskapaþeimlífsgildi
sembyggjaátraustumgrunnisemnýtistþeimseinnaálífsleiðinni.Foreldrarþurfaaðgefa
barninutímaogverasamstilltirtilaðgetaskapaðþvítengslsemhafaáhrifávelgengiþess
oghamingju(SigrúnJúlísdóttir,2001).
Lagalegarskyldursemfylgjaþvíaðverðaforeldrierutilgreindarí28.greinbarnalaga
ogerum.a.þessar:
Barnáréttáforsjáforeldrasinna,annarseðabeggja,unsþaðverðursjálfráða
ogeruþeirforsjárskyldirviðþað.Foreldrumberaðannastbarnsittogsýna
þvíumhyggjuogvirðinguoggegnaforsjár-oguppeldisskyldumsínumsvosem
besthentarhagbarnsogþörfum.Forsjábarnsfelurísérskylduforeldratilað
verndabarnsittgegnhverskynsofbeldiogannarrivanvirðandiháttsemi(Barnalögnr.76/2003)
Einnigeigabörnréttáþvíaðþekkjabáðaforeldrasínasamkvæmt1gr.Barnalaganr.76/2003.Foreldrarberasameignlegaábyrgðáþvíaðalauppbarnogkomaþvítilþroska
(LögumsamningSameinuðuþjóðannaumréttindibarnsinsnr.19/2013).Samakemur
framí1gr.Barnarvernarlaganr.80/2002enþarersvobættviðviðaðþeirsemsjáum
umönnunoguppeldibarnsséóheimiltaðbeitabörnofbeldiogskulisýnaþeimvirðingu
umumhyggju.
Öllþessihugtökerusamofintengslamyndunviðungabörn.Tilþessaðforeldrargetiaxlaðuppeldsiábyrgðinaþurfaþeiraðveranæmiráþarfirbarnasinna.Meðalannarsmeð
9
þvígetalesiðímerkisemungabörningefafrásérogbrugðistviðþeimþannigaðbarn
öðlistöryggi,getaþeirgertþaðtildæmismeðaðnáaugsambandiviðbarnið(Wallin,
2007;SæunnKjartansdóttir,2009;Duhn,2010).Grundvallarþörfbarnseraðfinnaí
augnaráðiforeldraumhyggjuognærveruogaðforeldrigefisértímaíaðhorfaíaugu
barnsins.Aðforeldrarséusamkvæmirsjálfumsér,færirbarninuöryggiogsjálfstraustog
gefurskýrskilaboðumhegðunogviðeigandiviðbrögð(SigrúnJúlíusdóttir,2002).Taliðer
aðfærniíaðskapanánd,skuldbindingarogsamskiptiviðungabarniðséumikilvægir
eignleikarforeldra(Schenk,KelleyogSchenk,2005).Tilþessaðbarnþroskisteðlilegaþarf
ekkiaðeinsaðsinnalíkamlegumþörfumþessheldureinnigtilfinngarlegumþörfumþess.
Aðforeldrisinnibáðumþessumþörfumbarnsinsertalingrunnurgóðrargeðheilsuhjá
einstaklingiseinnameir.Mikilvægterþvífyrirungabörnaðfánæringu,nálægð,örvun,
hvíldogaðþvísésinntaðalúð.Einnigaðþaðséínánumogmiklumsamskiptumvið
foreldrasína(Music,2011).Líkamlegogtilfinningalegnálægðmeðaugnsambandi,
umhyggjusamrisnertinguoggagnvirkniermikilvægþegarkemuraðsamskiptumbarnsog
foreldrisogviðheldurþaðtengslumþeirra.Samskiptiafþessutagifaraeftirþvíhversu
góðirforeldrarnireruaðaðlagastforeldrahlutverkinuogytriaðstæðumfjölskyldunnars.s.
atvinnuöryggi,heilsu,o.fl.(Howe,T.2012).Þeirlæraaðbregðastviðþörfumbarnsins,
þekkjaþaðoglesaímerkiþess(Goulet,Bell,Tribble,PaulogLang,1998).Meðnánum
tengslumámilibarnsogforeldrisfærbarniðstaðfestinguáþvíaðþvíséætlaðurtímiog
aðforeldrarnirhafirýmifyrirþaðílífisínu.Tímiforeldranasemersvonýtturíaðhlusta,
horfaogstaðfestaogleiðréttastyrkirþessitengslogstaðfestingubarnsinsásambandi
þeirra(SigrúnJúlíusdóttir,2002).
Ínæstakaflaerfjallaðumtengslamyndunogtengslakenningaroghvernigtengslá
milliforeldrisogbarnsbyggjastáþvíaðforeldraskyldumsésinntvel.Rætterum
mikilvægiþátttökubeggjaforeldraíumönnunoguppeldiungabarnsins.
10
3. Tengslakenningar
Hugtakiðtengslamyndunvísarítilfinningalegtengslámilliforeldraogbarns.Íþessari
ritgerðerbæðiáttviðforeldraogaðranánaumönnunaraðilaþegarfjallaðerum
tengslamyndunforeldraogbarna.Tilfinningalegtengslbarnaogforeldraþróastgegnum
umönnun,umhyggju,virðinguogtímasemforeldrarveitabörnumsínum(Ainsworth,
Blehar,WatersogWall,1978).Mikilvægastiþátturinnítengslamynduneraðforeldrarnir
séunæmirfyrirþörfumbarnsinsogberialltafhagsmuniþessfyrirbrjósti(Lickenbrockog
Braungart-Riekerb,2015).Meðnánuogstöðugusambandiviðforeldraeða
umönnunaraðilaþróastþörfbarnsinsfyrirtrausti,öryggiognánd.Bowlby(1969)taldiað
börnbyggjuyfirlíffræðilegahvöttilaðviljatilaðtengjastannarilífveru.Aðmyndaörugg
tengslfullnægirþessarihvöt(Bowlby,1969).Barnsembýrviðeðilegaraðstæðurmyndar
tengslviðforeldrasína.CummingsogCummings(2002)teljaþvímikilvægaraaðbeina
sjónumaðgæðumtengslannaogöruggritengslamyndunheldurenaðathugahvortþau
séutilstaðar.
Bowlby(1969)segiraðSigmundFreudsétalinnsáfyrstitilaðbendaámikilvægi
tengslamóðurogungabarnsenhanntaldiaðöllframtíðarsamböndréðustaftengslumí
frumbernsku(Bowlby,1969).JohnBowlbyogMaryAinsworth(1969)vorubæðiundir
hansáhrifumþegarþauþróuðutengslakenningarinnar(e.attachmenttheory)(Bretherton,1991;Bowlby,1969;Ainsworth,1969).
Bowlbyertalinnhelstifrumkvöðullkenningaumtengslamyndun(Cummingsog
Cummings,2002)ogerfjallaðstuttlegaumkenningarhans.Þáerfjallaðumkenningar
Ainsworthsamstarfskonuhanssemþróaðikenningarhansáfram.Síðanerunýrri
rannsóknirátengslamyndunkynntarenþærbeinastíauknummæliaðtengslmyndun
beggjaforeldraviðbörnsín.
3.1TengslakenningarBowlbyJohnBowlby(1907-1990)taldiaðtengslværueinaffrumþörfumungbarnaogþróaði
kenninguognýttfræðilegtsjónarhornátengslforeldraogbarna(Cummingsog
Cummings,2002).Ífyrstubeindustrannsóknirhansaðbörnumsemhöfðumissttengsl
viðmæðursínar,semendaðimeðþvíaðþeimvarkomiðfyrirámunaðarleysingjahælum.
Seinnavarathyglinnibeintaðmargbreytileikasamskiptaforeldraog
barna.TengslakenningarBowlby‘serutaldarhafamarkaðtímamótíhugsunfræðimanna
umumönnunungbarna(Keller,2013)enlykilatriðiðíkenningumhanserhvernig
11
aðstæðurbarnaífrumbernskutilaðtengjastnánumumönnunaraðilamótategnslahæfni
fólks(Page,2016).KenningarBowlby‘ssnúastaðmestuumumönnunaraðilaogungabörn
þótthannbeiniorðumsínumaðallegatilmæðra.Bowlby(1969)fjallarumíbóksinni
Attachmentandlossaðhannteldiaðaðskilnaðurbarnsfrámóðirgætihaftlangtíma
skaðlegáhrifábarnið.Þessarhugmyndirbreyttustþóásjöundaáratugsíðustualdar
þegaráherslaáþátttökufeðraíumönnunbarnajókstsamhliðaaukinniatvinnuþátttöku
kvenna(Bowlby,1969;CummingsogCummings,2002).
ÍtengslakenninguBowlby‘s(1969)erlitiðsvoáaðbörnsembyggjauppöruggtengsl
viðeittforeldrinotiþaðsemeinskonargriðarstaðeðaöruggahöfnþaðansemþaðgetur
skoðaðogkannaðumhverfisitt.Bowlbytaldiaðmeðnánuogstöðuguumgengibarnsvið
móðureðaannanumönnunaraðilaþróistöryggi,nándogtraust.Efslíknánderekkitil
staðarnábörnekkiaðbyggjaupptraustogöruggtengslviðmóðursínaeðaannan
umönnuaraðila.Bowlby(1969)segiraðafleiðingaróöruggratengslmyndunarséuþærað
barniðgetiekkiþróaðmeðsérinnraöryggisemhanntaldiveraundirstöðusjálfstæðis
einstaklinga.Aukþessbyggjabörnupphræðsluogóöryggisemgetadregiðúr
tilfinningalegumþroska(Bowlby,1969).Tilþessaðöruggtengslmyndistþurfaforeldrar
aðveranæmirátjáningarformbarnasinna.Þeirþurfam.a.aðskiljaaðaugnsamband
foreldraogbarnserboðskiptaleiðþarsemhvorumsigtúlkarsvipbriðgioglíkamstjáningu
hinsogaðöllsjálfsprottinsamskiptinýburaogforeldrafaraframígegnumlíkamlega
skynjunauglititilauglitis(Bowlby,1969).
ÍtengslakenninguBowlby(1969)erufjögurstig.Fyrstastigiðíerfráfæðingubarnsað
8-12viknaaldri.ÁþeimtímagerirBowlbyráðfyriraðforeldrarlæriaðþekkjamerki
barnsinsoghorfirbarniðáforeldrasína,fylgirröddþeirrameðhöfðinuogsýnirþeim
athygli.Annaðstigerfrá8-12viknatil6mánaðaraldurs.Áþessustigiveðurbarniðháð
þeimeinstaklingumsemþaðumgengstmest,oftastforeldrunumognánustu
fjölskyldumeðlimum.Þriðjastigiðerfrá6mánaðatil24mánaðaþágræturbarniðeða
sýnirönnurstreitueinkenniefforeldrareruekkitilstaðar.Barniðhættiraðgrátaþegar
foreldrarsnúatilbakaoghelduríþaðísumumtilfellumáframtilaðtryggjaekkiannan
aðskilnað.Tengslineruþáorðinnokkuðtraustumeinsársaldurogásamatímaergert
ráðfyriraðbörnfarismáttogsmáttaðáttasigáeiginsjálfstæði.Fjórðaogsíðastastigið
erfrá24mánaðaaldriogframeftiraldrienþáeröryggibarnsinsbúiðaðstyrkjast,barnið
sérforeldrasemsjálfstæðaperónuroggerirsérgreinfyriraðþauséuekkialltafá
staðnum(Bowlby,1969).
KenningarBowlbyhafaveriðgagnrýndarfyriraðleggjaofuráhersluáaðaðskilnaður
barnsfrámóðurhafialvarlegarafleiðingaríförmeðsérenþærniðusrstöðurbyggðihann
12
árannsóknumafbörnumsemglímduviðmismunandiraskanir(Page,2016).Gagnrýnin
beinisteinnigaðþvígeraekkiráðfyrirþeimáhrifumsemmenningalegurmunurhefurá
uppeldiogþroskabarnsins.Rannsóknirþeirrastyðjastmikiðfólkúrvestrænum
millistéttumoghorfaframhjáþeimáhrifumsemaðrarstéttirogumhverfigetahaft
(Keller,2013:Page,2016).
3.2TengslakenningarAinsworthMaryAinsworthþróaðitengslakenningarBowlbyáfram.Fyrstuniðurstöðurhennarleiddu
íljósaðnæmiforeldraátjáningubarnam.a.grát,útréttarhendur,svipbrigðio.fl.höfðu
mikiláhrifáöruggatengslamyndunbarnaogforeldra.Húnkomstaðþvíaðbörngrétu
minnafyrstuþrjámánuðinaþegarmæðurvorunæmarfyrirþvíþegarbörninnotuðu
hendur,svipbrigðioghljóðtilaðtjásigfrekarengrát(Bretherton,1992).
Einafþekkusturannsókaraðferðumhennarvoruathuganiráókunnumaðstæðum(e.Strangesituation)semhúnvanníÚganda.Tilgangurinnvaraðgreinatengslamyndunút
fráviðbrögðumeinsársbarnaviðaðskilnað.Móðirogbarnvoruhöfðíherbergimeð
leikföngum.Eftirnokkrarmínúturbirtistókunnugmanneskjaíherberginuogspjallar
aðeinsviðbarniðogmóðirina.Móðirinfersvoútúrherberginuogskilurbarniðeftirmeð
ókunnugumanneskjunni.Eftirnokkrarmínúturkemurmóðirinsvotilbakaogókunnuga
manneskjanferút.Næstfermóðirinútúrherberginuogskilurbarniðeitteftir,kemurþá
ókunnugamenneskjanfljótlegainn.Móðirinkemursvoaðlokumafturinníherbergiðog
ókunnugamanneskjanferút.Ferliðvarkvikmyndaðogtókumþaðbilhálftíma.Hegðun
barnsinsgagnvartmóðirinni,ókunnugumanneskjunniogþegarþaðvareittvarskoðuðog
greind(Ainsworth,Blehar,WatersogWall,1978).
Viðbrögðbarnaviðendurkomumóðirinnarlýsirformgerðtengslaþeirra.Samkvæmt
Ainswortherhægtaðskiptatengslamynduninniífjóraflokkaeftirviðbrögðumþeirravið
ókunnugumaðstæðunum(Bretherton,1992).Einnflokkurinninnihéltöruggtengsl(e.secureattachment).Börnsemhöfðuþróaðmeðséröruggtenglsleituðutilmóðursinnarí
bæðifyrraogseinnaskiptiþegarhúnsnýrtilbaka.Börningrétuþegarhúnfórogleituðu
huggunarognálægðarþegarhúnkomtilbaka.Þessibörnvorufljótaðjafnasigogfara
leikaaftur.Annarflokkurinnkallastóöruggtengsl(e.insecureattachment)enundirþaufallatvíbent(e.ambivalentattachmentogruglingslegtengsl(e.disorganisedattachment).Óöruggtengsleinkennastafþvíaðbörnkippasérekkiuppviðaðmóðirinfariútúr
herberginu,þóttþausjáihanafara.Þegarhúnsnýrtilbakasýnaþauenginviðbrögð,
líkamlegtsnertingyfirleittlítil.Flokkurinntvíbenttengsleinkennistafþvíaðbörnsýna
13
sterkviðbrögðþegarmóðirinnferútúrherberginu,bregðastviðmeðmiklumgráti.Að
þessuloknutekurlangantímaaðhuggabarniðeftiraðmóðirkemurtilbaka.Þegarmóðir
reyniraðhuggabarniðgeturþaðbrugðistviðmeðþvíaðsparkaeðalemjamóður.
Ruglingslegtengslbirtastþegarbörnvirðasteigaerfittmeðaðskilgreinahvernigþeim
líður,getatildæmishlaupiðaðmóðurþegarhúnkemurinnensnúiðsvovið.Þaugeta
einnigfrosiðeðasýntönnurhræðsluviðbrögð(Ainsworth,Blehar,WatersogWall,1978;
SadockogSadock,2007).
Ainsworthtaldiaðmunurátengslamyndunmættirekjatilþesshvernigforeldiðkæmi
framviðbarniðfyrstaárið.Öruggtengslmyndastþegarforeldrisýnirbarninuáhuga,veitir
þvíathygliogsvararþörfumþess.Afturámótimyndastóöruggtengslef
umönnunaraðilareruekkifyrirsjánlegir,óöruggirogónærgætnir(WHO,2004).Ískýslu
WHO(2004)Theimportanceofcaregiver-childinteractionsforthesurvivalandhealthydevelopmentofyoungchildren;segiraðþaðséutveirgrundvallarþættirsemákvarða
hæfnifólkstilaðveitaungumbörnumáhrifaríkaumönnun.Annarsvegarerumaðræða
næmifyrirþörfumungrabarnaoghinsvegaraðbúayfirúrræðumtilaðbregðastvið
þörfumþeirra.
3.3 Nýrritengslakenningar
ÞegarBolwbyogAinsworthlögðugrunninnaðtengslarannsóknumvarmegináherslan
lögðásambandmóðursogbarnsoglítiðfjallaðumtengslbarnaogfeðra.Seinni
rannsóknirlögðuauknaáhersluárannsóknirátengslumfeðraogbarna.Niðurstöður
þeirrabendatilþessaðbörnséujafnlíklegtilþessaðmyndaöruggtengslóháðkyniog
geturbarnmyndaðtengslviðfleirieneinnaðila(CummingsogCummings,2002;Ludolph
ogDale,2012).
LudolphogDale(2012)segjaaðnæstumtvöafhverjumþremurbörnummyndiörugg
tengslviðmóðureðaföður.Takaþeirframaðbörnmótmælimeðsamahættiaðskilnaði
viðbáðaforeldrafráeinsárstilþriggjaára.Ekkiermælanlegurmunurátengslamyndun
barnsviðannaðhvortforeldrið.Fráþvíaðrannsóknirhófustátengslamyndunföðurvið
barnsitthefurítrekaðkomiðíljóstengslamyndunþeirraséeinsogtengslamyndunmóður
ogbarns.Þessarniðurstöðurrennastoðumundiraðforeldrarnirséubáðirjafnmikilvægir
fyrirbarnið(LudolpdhogDale,2012;CummingsogCummings,2002).
Lamb(1982;2010)hefurskoðaðtengslfeðraviðungbörnsín.Ífyrsturannsóknum
hanstaldihannveramunátengslamyndunmæðraogfeðraviðbörnsín.Taldihannað
feðureyddumeiritímaíaðörvabörninlíkamlegaogleikaviðþauenmæðurmeiritímaí
aðhaldaáþeim,sýnaþeimástúðoghugaaðþeim(Lamb,Frodi,Hwang,Frodiog
14
Steinberg,1982).Eftirfrekarirannsóknirnæstu30árinvirtustþessarniðurstöðurekki
halda(Lamb2010)þarsemniðurstöðurseinnirannsóknabenditilaðfeðursýndubörnum
sínumástúðeðahlýjujafntmæðrunumogaðmæðurlékuekkertsíðurviðbörninsínen
feður.Lamb(2010)telurþaðekkiskiptamálihversulöngumtímafeðurogmæðureyða
meðbörnumsínumdaglega,heldurskiptagæðitímanssemvariðersamanmeginmáli
fyrirtengslamyndunfeðraogbarna.NiðurstöðurBrown,MagelsdorfogNeff(2012)eruí
samræmiviðniðurstöðurLamb(2010).Semdæmiumgæðisamverumánefnaaðtaliðer
mikilvægaraaðleikasamaneðafaraísundheldurenhorfaásjónvarpiðsaman(Lamb,
2010;Brown,MagelsdorfogNeff2012)
Brown,MagelsdorfogNeff(2012)rannsökuðumikilvæginæmiogþátttaökufeðraí
tengslamyndunviðbörnsínfyrstuþrjúárin.Niðurstöðurþeirrabentutilaðnæmifeðrasé
mikilvægastiáhrifaþátturtilaðaðbyggjauppöruggtengslviðbarnið.Meðnæmierátt
viðaðfeðurséunæmirfyrirþörfumbarnasinna,hlustiáþauogsinniþeim.Þátttakavar
líkatalinmikilvægurþátturítengslamyndunfeðraogbarna.Þáttakafeðrafólstíaðhafa
samskiptiviðbörninsín,veratilstaðarþegaráþurftiaðhaldaogtakaábyrgðáheilsuog
velferðþeirra(Brown,MagelsdorfogNeff,2012).
Grossman,GrossmanogWaters(2006)gerðulangtímarannsóknumtengslamyndun
hjáungabörnumogáhrifumhennarásamböndþeirraáunglingsárum.Rannsóknþeirra
bendirtilþessaðöruggtengslmótistafreynslumeðbáðumforeldrumígegnumhelstu
þroskaárin.Reynslanaftengslumviðforeldravirðistmótahvernigbörninogungmenni
hugsaoghagasérþegarþauverðafyrirtilfinngalegumáskorunumáunglingsárum.
Mæðurogfeðursemsýnabörnumsínumviðurkenningu,erunæmirfyrirþörfumþeirra
ogstuðningsríkireflaandlegtöryggiþeirrafráfæðingusemspannarsvoyfirnæstu20ár.
Ínýrrirannsóknumátengslmyndunhafaýmsirfræðimennveltfyrirsérþeimytri
þáttumsemgetahaftáhrifátengslamyndunbarnaogforeldra(CummingsogCummings,
2002).Núerlögðaukináherslaágæðisambandsmilliforeldraogbarnafyrirvelferð
þeirra.Efbörnfinnafyriröryggiísamskiptumviðforeldrastyrkjasttengslin(Cummingsog
Cummings,2002).SömuniðurstöðurmásjáhjáLickenbrockogBraungart-Riekerb(2015)
enþeirteljamikilvægtaðlítaekkiaðeinsánærliggjandiþættieinsognæmiforeldraþegar
tengslamyndunmilliforeldraogungabarnaerskoðuð.þaðþarfekkisíðuraðskoðaþætti
einsogefnahagslegastöðuforeldra,þátttökuforeldraíumönnunoggæðisambands
þeirra.Núertaliðaðytriþættirgetihaftólíkáhirfátengslamyndunmilliforeldraog
barna.Hjáfeðrumvirðastgæðisambandsviðmóðurhafaáhrifátengslamyndunföðurog
ungabarnsensambandforeldraereinnafmikilvægumáhrifaþáttumítengslmyndunvið
börnin.Sambandforeldrasemhafalægritekjurhefurmeiriáhrifátenglsamyndunmilli
15
barnsogföður.Þarséstaðefóhamingjusemiertilstaðarísambandinufjarlægistfaðirinn
ekkiaðeinsmakaheldureinnigheimiliðsemminnkaþáeinnigsamskiptihansviðbarnið
(LickenbrockogBraungart-Riekerb,2015).LickenbrockogBraungart-Riekerb(2015)
beinduekkisjónumáhvortslæmtsambandhafðiáhirfátengslamyndunmóðurogbarns
enværiáhugavertaðsjániðurstöðurþess.
Áhugavertereinnigaðbeinasjónumánýrrirannsóknirsemhafasýntframáþá
læknisfærðileguhliðtengslamyndunar.ÍrannsóknMusic(2011)fjallarhannumað
hormónargetaeinnigáttþáttítengslamyndunbarnaogforeldra.Þarmánefnahormónið
Oxytocinsemhefurmikiðveriðrannsakaðítengslumviðtengslamyndun.Þegarvið
upplifumánægjulegastundir,einsogtildæmisþegarviðverðumástfanginframleiðum
viðþettahormón(Music,2011).Rannsóknirhafasýntaðefmæðurmælastmeðhátt
hlutfalloxytocinsíblóðinusnemmaámeðgönguogþaðhelstháttútmeðgönguogeftir
fæðingueigaþærauðveldarameðtengslamyndunviðbarniðsittenþærmæðursem
mælastmeðlágthlutfallhormónsins.Oxytocinvirðistundirbúamæðurstraxámeðgöngu
undirmóðurhlutverkiðogvoruþærmæðurmeðhátthlutfallhormónsinsmeðjákvæðara
viðhorfgangnvartófæddubarnisínu(Feldman,2007).Ekkieraðeinsaðfinnamuná
þessumhormónhjámóðirheldureinnigföður.Magniðafoxytocinmælistsvipaðhjá
móðurogföðurámeðgönguogeftirfæðingubarnsogundirstikarþaðhlutverk
hormónsinsíundirbúningiforeldrahlutverksins(Feldman,GordonogZagoory-Sharon,
2011).NiðurstöðurGordon,Zagoory-Sharon,LeckmanogFeldman(2010)sýnduþó
kynbundinmunáauknuoxytociníblóði.Þarsástaðmikiðmagnafhormóninuíblóði
föðurtengdistörvandisamskiptumeinsogleikentengdistástúðlegumsamskiptumhjá
móður.Niðurstöðurnarsýndueinnigaðaukningoxytocinsvarmestáfyrstusexmánuðum
barnsins.Nefnduþeirtværmögulegarástæðurþess.Fyrrivaraðþessafyrstumánuði
þroskastbarniðmikiðogsamskiptiþessviðforeldranaverðagangvirkari.Síðariástæðan
varsúaðhækkunhormónsinsgætiveriðtilaðhjálpaforeldrumaðtakastáviðstreituna
semþeirtakastáviðfyrstumánuðibarnsins.Oxytocinhefuráhrifáfélagslegareynslu
barnsogeruþaðhelstukosturhormónsins.Ungabörnsemfámeirisnertinguogathygli
fráforleldrihafaþéttarinetafoxytociniíheilanumsemsérumfélagslegtengsl.Getaþau
þvísinntsínumbörnumbeturíframtíðinniogtekistbeturáviðstreitu(Feldmano.fl.,
2011).Nýfæddbörneruviðkvæmfyriráreitiíumhverfinu,þarsemfyrstuvikurþessog
mánuðierheilaþroskiþesssemmestur(Halligan,Herbert,GoodyerogMurray,2004).Eitt
afþvísemhefuráhrifáþroskaheilanserstreitaogsamskipti.Ánægjulegsamskiptihafa
góðáhrifáheilanognæraþroskahans.Einnigáþaðviðþegarforeldrarlesavelímerki
barnsogsinnaþvíaðalúðogást.Afturámótihefurstreitaogerfiðreynslaneikvæðáhrif
áþroskaogmótunbarnsins.Ungabörnerusérstaklegaviðkvæmfyrirstreituogeykst
16
viðkvæmninefbarniðfinnurfyriróöryggi,einsogaðskilnaðviðforeldri.Einsogtekiðvar
framáðurerbarnháðöðrum,afarósjálfbjargaogþarfþvíaðtreystaáaðratilaðuppfylla
þarfirsínar.Efforeldrihefurekkigetutilaðsinnaþessumþörfumnægilegaveldurþað
streituhjábarninu.Streitabarninsveldurofframleiðislukortisólsílíkamaþess.Ofmikið
kortisólhefurslæmáhrifáþroskaheila-ogtaugakerfibarnsins(Gerhardt,2004).
3.4 Mikilvægitengslamyndunarfyrirvelferðbarna
Þegarbarnfæðistþarfnastþaðmeðalannarsaðfinnafyriröryggiskenndogfáfélagslega
örvun.ÍniðurstöðumDuhn(2010)kemurframaðungabörnhafimiklaþörftilaðtengjast
öðrumogbúiyfirsterkumsamskiptahæfileika.Þaðmám.a.merkjaafþvíaðnýfættbarn
snýrhöfðisínuíáttaðröddforeldraogleitaraðandlitum.Þáríðuráaðforeldrarnirskynji
hreyfingarbarnsinsogbregðistviðþeimáuppbyggjandihátt.Lífshæfnibarnsoghæfni
þesstilmannlegrasamskiptabyrjarífangiumönnunaraðlia(Duhn,2010)ennærandi
samskiptibarnsogforeldraerunauðsynlegþegarkemuraðtryggjabarniheilbrigðan
tilfinnga,félags,mál-ogvitsmunaþorska.Barniðbregstviðþeirriumönnunsemþaðfær
ogþeimaðstæðumsemþaðbýrvið(Duhn,2010).
Ungabörneruólíkireinstaklingarmeðólíkarþarfirogólíktlundarfar.Ekkiernógað
passaaðþaufarisérekkiaðvoðaoggefaþeimaðborða.Hvertbarnþarfnastaðilasem
bregstviðlíðanþess,semsérogbregstviðhegðunþeirra.Foreldrarsembregðastvið
hegðunbarninssíns,tildæmismeðþvíaðbrosaþegarþaðbrosireðasýnasvipbrigðisem
lýsaleiðaþegarbarniðvirðistleitt,kennabarninuaðþekkjasjálftsig.Umleiðlærirbarnið
aðþekkjalíðansínogbregðastviðhenni(Wallin,2007;SæunnKjartansdóttir,2009).Frá
fæðinguhafaungabörnsitteigiðtjáningarformogmerkjamál.Gráturerfyrstaleiðbarns
þesstilaðtjálíðaneinsogþreytu,svengdeðaþörffyrirnærrveru.Barniðgræturminnaef
þaðfinnurfyriröryggiogþvíervelsinnt(EmbættiLandlæknis,2013).Tilþessaðhnyggjaá
hversualvarlegáhirfengintengslgetahaftábörnveðrumviðaðlítaíþærrannsóknirsem
tileru,semerurannsóknirsemgerðarhafaveriðímunaðarleysingjarhælum.Þarmá
nefnarannsóknsemgerðvarímunaðarleysingjarhælumíRúmeníuábörnumsemláguí
rúmifyrstuárævisinnarogáttuekkineintengslviðforeldrakomíljósaðhlutiheilans
þeirrahafiekkiþroskast.Varþaðvegnaþessaðþroskiheilanserháðurumhverfinuog
ánægjulegumtengslumviðaðramenneskju.Ánægjaungabarnsþróastviðsnertingu
foreldra,röddþeirra,augnsambandieðalyktþeirra.Ungabarniðþroskastbestþegar
foreldrihelduráþvíognýturþess.Efbarninuersinntafaðilasemgleðstyfirþvihefurþað
beináhrifáþroskaheilanshjáþví(Schore,2003).
17
Eftiraðhafagreinthérfyrirofanummikilvægitengslamyndunarforeldraog
ungabarnaermikilvægtaðskoðahvernigforeldrumerutryggðskilyrðiínútímasamfélagi
tilaðmyndatengslviðbörnsín.Íþvísambandiernærtæktaðskoðahvortogþáhvernig
fæðingarorlofgagnastforeldrumtilaðsinnanýfæddumbörnumsínum.Ekkiþarfaðlíta
langtafturtilaðfinnaupphaffæðingarorlofslöggjafarhérálandiogtengistþaðaðhluta
tilaukinniatvinnuþátttökukvennaáopinberumvinnumarkaðiásjöundaáratugsíðustu
aldar(IngólfurV.Gíslason,2007).Meðauknumréttindumkvennaáseinnihluta20.aldar
fórhugmyndinnumaðmóðirinættiaðverainnanveggjaheimilsinsogaðábyrgðinum
velferðheimilinslægiaðeinsáhennarhöndumaðúreldast(AuðurStyrkársdóttir,1997).
Eftiraðmæðurfóruaðfaraímeiramagniútávinnumarkaðinnfórufeðureinnigaðvera
aðverameiriþátttakendurinnanheimilisins(GuðnýBjörkEydal,2007).Réttindifeðra
fóruþáaðaukastsemýttiundirþátttökuþeirraíumönnunbarnanaogþarmáeinnar
helstnefnabreytingaráfæðingarorlofinuárið1980þarsemfyrstuskerfinvorutekiníað
aukaréttindifeðratilfæðingarorlofs(IngólfurV.Gíslason,2007;GuðnýBjörkEydalog
IngólfurV.Gíslason,2008).
18
4 Áhriffæðingarorlofsámöguleikaungbarnaforeldratilað
myndagóðtengslviðbörnsín
Íþessumkaflaverðurfyrstskoðaðhvernigfæðingarorlofiðhefurþróasthérálandiogsvo
nánarfariðútíhvernigþaðernúídag.Næstverðursvoskoðaðhvernigforeldrarskipta
fæðringarorlofinuogþvínæstveðurlitiðááhirfytriaðstæðnaátökufæðingarorlofs.
Leitasterviðaðfinnaáhrifþessaraþáttaátengslamyndunforeldraogbarnaviðíslenskar
aðstæður.
4.1 Sögulegtyfirlitumfæðingarorlofáíslandi
Fráárinu1943fengumæðurgreiðslurtilaðkomaámótsviðþannkostaðsemfylgdiþví
aðeignastbarnogþáaðeinsíboðisvokallaðurfæðingarstyrkur.Fæðingarorlofsgreiðslur
komusvofyrsttilsöguárið1954þegaropinberirstarfsmennásamtstarfsmönnum
nokkurrastéttarfélagafengurétttilfæðingarorlofsgreiðslna(GuðnýBjörkEydalog
IngólfurV.Gíslason,2008).
Árið1975varífyrstaskiptiopinberlegafjallaðumaðfeðurættueinnigaðfárétttil
fæðingarorlofs.Varstórástæðaþessaðmóðirinþyrftiaðjafnasigeftirfæðinguogþyrfti
húnþvíáaðstoðföðurinsaðhaldatilaðsinnabæðibarnioghvílast.Einnigvartalið
mikilvægtaðfeðurfengjutækifæritilþessaðtengjastbörnumsínumsemfyrst(Ingólfur
V.Gíslason,2007).Lögvorusettumréttmæðraávinnumarkaðiþettasamaár,1975,um
rétttilþriggjamánaðargreiðslnaífæðingarorlofi(GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.
Gíslason,2008).
Lögumfæðingarorlofnr.97/1980vorusvosamþykktáAlþingiensamkvæmtþeim
lögumáttiforeldrimeðlögheimiliáÍslandiréttáþriggjamánaðafæðingarorlofi.Íþessari
fæðingarorlofslöggjöffengufeðurvissanrétttilfæðingarorlofstöku.Móðiringatþáóskað
eftirþvíaðfaðirinnfengiseinastamánuðinnafþessumþremmánuðum(IngólfurV.
Gíslason,2007).
Árið1987vartekinsúákvörðunaðlengjafæðingarorlofiðíáföngum,árið1990varþá
fæðingarorlofiðoriðsexmánuðir.Meðþeirrilagabreytingufylgdisúbreytingaðeftirað
móðirværibúinaðtakafyrstamánuðinníorlofgátuforeldrarskipthinumfimm
mánuðunumsemeftirvoruámillisíneinsogþeimhentaðibest.Mjögfáirfeðurnýttusér
þessiauknuréttindi.(GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2008).Fráárinu1987
vorumörgfrumvörpflutttilaðreynatryggjafeðrumrétttilfæðingarorlofstökuenkomust
aldreiígegn.Árið1998tókAlþingiþáákvörðunaðbreytalögumumfæðingarorlofáþann
19
vegaðfeðurætturéttátveggjaviknaorlofieftirfæðingubarns(GuðnýBjörkEydalog
IngólfurV.Gíslason,2014).
Árið2000varsamþykktnýlöggjöfumfæðingarorlofogeruþauennígildi.Fá
foreldrarallsníumánuðiífæðingarorlofsemskiptastþannigniðuraðmóðirogfaðirfá
þrjámánuðihvortogaðraþrjámánuðisemþeirgetaskiptsínámilliafvildeða3+3+3
mánuðir(ÁsdísA.Arnalds,GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2013).VarþáÍsland
síðastafnorðurlandaþjóðunumtilaðlögfestasjálfstæðanréttfeðratilfæðingarorlofs
(GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2014).Þónokkursveigjanleikierítöku
fæðingarorlofsinsenforeldrarmegatakaþaðásamatímaefþeirviljaogmáeinnigtaka
orlofiðsamhliðahlutastarfi.Móðirverðurþóaðtakafæðingarorlofaðminnstakostií
tværvikureftirfæðingubarnsinsenaðþvíundanskylduráðaforeldrarhvernigþeirskipta
þessumtímaámillisínséþaðgertinnan18mánuðifráfæðingubarns(Lögumfæðingar-
ogforeldraorlofnr.95/2000).Markmiðiðmeðþessumlögumvaraðtryggjaaðbörn
fengjuaðnjótaumönnunfrábáðumforeldrumogeinnigtilaðbæðikarlarogkonur
fengjutækifæritilþessaðsamræmafjölskyldu-ogatvinnulíf(ÁsdísA.Arnalds,Guðný
BjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2013).
Þessitvömarkmiðerutilrauntilaðtryggjaaðbörnnjótisamvistajafntviðmæðurog
feðurstyrkitengslviðbáðaforeldra.Tengslfeðraogmæðraerutalinjafnmikilvægfyrir
börn(Belsky,1999;CummingsogCummings,2002;Lamb,2010)ogmikilvægtaðafbyggja
ríkjandistaðalímyndirumaðfaðirinnséfyrirvinnaheimilisinsogmóðirinsjáium
umönnunbarnana(IngólfurV.Gíslason,2007).Ískýrsluvelferðarráðuneytisins(2016)um
framtíðarstefnuífæðingarorlofsmálumkemurframaðbæðiþessimarkmiðjukujafnrétti
kynjannaífyrstu.Feðurtókulengrafæðingarorlofogmeirajafnvægiskapaðisthjá
foreldrumífjölskyldu-ogatvinnulífi.Hinsvegarfórþaðsvoaðfæðingarorlofstakafeðra
dvínaðiþegarþakvarsettáfæðingarorlofsgreiðslurnar.
Þegarlöginvorusettvarekkertþakágreiðslumtilforeldra(ÁsdísA.Arnalds,Guðný
BjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2015).Greiðslurnarvorutekjutengdarenárið2004var
settþakágreiðslurtilforeldraífæðingarorlofi.Hafðiþaðaðeinsáhrifágreiðslurtil2.6%
feðraog0,4%mæðra,þarsemþakiðvarsettþaðháttaðaðeinsþeirtekjuhæsturákustí
þakið.Eftirefnahagshrunið2008varþakiðágreiðslumtilforeldralækkaðþrisvaráeinu
ári.Núfáforeldrargreidd80%afmeðaltaliheildarlaunasinnaogeruhámarksgreiðslur
350þúsundkrónurámánuði(Velferðarráðuneytið,2016).Vegnaþessara
hámarksfjárhæðarurðumargirnýbakaðirforeldrarfyrirskerðingueða45,7%feðraog
19%mæðra(ÁsdísA.Arnalds,GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2015).
Skerðinginsemfeðururðufyrirdróguúrþvíaðþeirtækjufæðingarorlof
20
(Velferðarráðuneytið,2016).Lengdfæðingarorlofssemfeðurtakaereittafmikilvægum
þáttumþessaðfeðurmyndisnemmanáintengslviðbarnið(HaasogHwang,2008;Wall,
2014).Wall(2014)gerðieigindlegarannsókná14feðrumíPortúgalsemallirhefðuverið
einirífæðingarorlofimeðbarninuí30dagaeðameira.Niðurstöðurhennarsýnduað
feðurtölduaðtilþessaðmyndasterktilfinngarlegatengslviðbarniðþurfifeðuraðeyða
löngumtímaeinirmeðbarninu(Wall,2014).Erþettaítaktviðniðurstöðurúr
viðtalsrannsóknSnjólaugarAðalgeirsdóttur(2015)viðHáskólaÍsland,þarsemhún
rannsakaðimatforeldraámikilvægiþessaðbáðirforeldrartakifæðingarorlof,enþær
bendatilaðfeðursemtakafæðingarorlofeinirgefibarninutækifæritilaðkynnastsér
jafnvelogmóðurinni.Þarafleiðandileitibarniðjafnttilföðurogmóður.
ÍsamanburðiviðhinNorðurlöndinvarÍslandmeðstystafæðingarorlofiðenlengsta
orloffyrirfeðursemekkivarhægtaðúthutatilhinsforeldrisinseða90daga(ÁsdísA.
Arnalds,GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2015).Lengdfæðingarorlofser
mikilvægtþegarkemuraðtenglsamyndun.LengdfæðingarorlofsáNorðurlöndunumætti
aðveitaforeldrumnægantímatilþessaðtengjastbarnisínu,ensumirfeðurtaka
skemmrafæðingarorlofenþeimstendurtilboða(BrandthogIngólfurV.Gíslason,2011).
HaasogHawng(2008)semhafalengirannsakaðfæðingarorloffeðraíSvíþjóð,teljaaðef
tengslmyndastsnemmaaukastlíkurágóðumtengslumámilliföðurogbarnstillengri
tíma.Þeirfeðursemtókulengraorlofvorulíklegritilþessaðhafajákvæðáhrifálíf
barnsinsogtakameiraþáttíþví.Einnigvoruþeirfeðursemtókulengraorloflíklegastirtil
þessaðlýsaþvíyfirhversuánægðirþeirværumeðsamskiptimillisínogbarnsinssíns
(HaasogHwang,2008).ViðmælendurírannsóknSnjólaugarAðalgerisdóttir(2015)voru
sammálaumaðbæðibarnogforeldrarmunduhagnastáþvíeffæðingarolrofiðhérá
landiyrðilengtuppíeittár.Fannstþeimþáaðþaðættiaðskiptaorlofinujafntámilli
foreldrasvofaðrinngætiáttlengritímameðbarninu.
4.2 Skiptingfæðingarorlofsmillimæðraogfeðra
Fæðingarorlofiðermikilvægtfyrirforeldratilaðlæraáhiðnýjahlutverksittsem
foreldrarogáttasighvaðfelstíaðannastbarnið.AfáttafeðrumírannsóknSnjólaugar
Aðalgeirsdóttur(2015)sögðustflestirhafðalitlaþekkinguáumönnunungbarnaogáttuðu
sigekkiáhversumikilvinnaværiaðsjáumbarn.Mæðurnarsemvoru12talsinsí
rannsókninnivorulíklegritilaðhafasinntumönnunábörnumáðurenþæreignastbarn
sjálfarogáttuðusigþarafleiðandimeiraáhvaðfælistíumönnunni.Þóvorueinnig
mæðursömusporumogfeðurnir.AuðurArnaArnardóttir(2008)ermeðsvipaðar
21
niðurstöðurúrmeigindlegarirannsóknsinniumhvortfæðingarorlofiðhafiárhifáatvinnu-
,fjölskyldu-ogheimilislífforeldra,þarsvöruðualls683feðurogmakarþeirra
spurningarlistum.Þarkomframaðskoðunforeldraeralmenntsúaðsamverameð
barninufyrstumánuðilífsýtiundirbetritengslmilliþeirraogbarnsins.
Einsogáðurhefurkomiðframerfyrstamarkmiðiðmeðlögumnr.95/2000um
fæðingarogforeldraorlofaðtryggjaaðbörnfengjuaðnjótaumönnunfrábáðum
foreldrum.Íþessumkaflaverðurnúskoðaðhvortþettamarkmiðhafináðaðskilaðsértil
foreldra.
Mæðurnotaaðmeðaltaliþáþrjámánuðisemerueyrrnarmerktirþeimaukþeirra
þriggjamánaðasemforeldrarnirgetaskiptámillisín,aðmeðatalium178til187dagaí
fæðingarorlofiafþeim252semeruíboði.Aukþesslengjaþærfæðingarorlofstímann
meðýmsumráðum(ÁsdísA.Arnalds,GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2015).
BrynjuRutarVillhjálmsdóttur(2013)gerðieigindlegarannsóknhérálandiábreytingumí
parsambandieftirfæðingufyrstabarns,þarsemhúntókviðtölvið10pör.Írannsókn
hennartókuallarmæðurþaðframaðþeimþættifæðingarorlofiðofstuttogekkitilbúnar
aðfarafrábarninuumsexmánaðaaldur(BrynjuRutarVillhjálmsdóttur,2013).Lengja
mæðuroftfæðingarorlofiðsittuppíalltaðári,meðaðdreifaannaðhvortgreiðslunum
eðaveraálaunumfráVinnumálastofnun.(AuðurArnaArnardóttir,2008;ÁsdísA.Arnalds,
GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2013;2015;SnjólaugAðalgerisdóttir,2015;
BrynjuRutVillhjálmsdótt,2013).Þessarniðurstöðurbendatilaðþóttlöginumfæðingar-
ogforeldraorlofhafiveriðsettmeðjafnréttiámilliforeldraíhugaerumæðurímeirihluta
meðbörninheimaífæðingarorlofi.
Næstumallirfeðurnýtasérsinnréttfæðingarorlofinsinnanársfráfæðingubarns.Að
meðaltalitókuþeir100dagaífæðingarorloffráárinu2000framaðefnahagshruni2008
enþádróúrnýtinguþessniðuríum85daga.Enaðmeðaltalinýtafeðursérum90daga
(ÁsdísA.Arnalds,GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2013;2015;AuðurArna
Arnardóttir,2008).ÍrannsóknSnjólaugarAðalgerisdóttir(2015)kemurframaðþaðsé
mjögmisjafnthvortfeðurtækjufæðingarorlofiðmeðmóður,eftirhennieðadreyfðuþví
yfirlengritíma.ÍniðurstöðumAuðarÖrnuArnardóttur(2008)kemurframaðfeðrum
fannstfæðingarorlfostakanhafiaukiðtilfinngalegtengslþeirraviðbörnin.Voruþarþá
sértaklegayngrifeður,áaldrinum26til36ára,ogþeirsemhefðunýttsérbetur
fæðingarorlofiðsemlýstuyfiraukinniánægjuogskilningyfirþörfumbarnsinsáþessum
tíma.NiðurstöðurWall(2014)hnígaísömuáttvorufeðursammálaumaðveraeinirmeð
barninuífæðingarorlofistyrktisamabandsþeirraviðbarnið,þarsemsamverustundirnar
fólustínánd,umhyggju,gagnkvæmumskilningiogþátttökuílífibarnsins.Þaðhafðieinnig
22
góðáhrifásambandviðmakaogviðnánustufjölskylduþarsemforeldrarþeirrasýndu
mikinnáhugaágengiþeirrameðbörnunum(Wall,2014).TanakaogWaldfoge(2007)
tókusamangögnúrbreskrilangtímarannsókntilaðrannsakahvernigfæðingarorlofog
vinnutímihefuráhrifáþáttökufeðraíumönnunbarnasinna.Niðurstöðurþeirrasýnduað
feðursemtakafæðingarorloftakameiriþáttíumönnunbarnsinssíns.Þegarbarniðvar8-
12mánaðavoruþeirfeðursemtókufæðingarorloflíklegritilþessaðskiptaumbleyjur,
gefaþeimaðborðaogvaknameðþeimánóttinniheldurenþeirfeðursemtókuekkiorlof
(TanakaogWaldfoge,2007).ErþaðítaktviðniðurstöðurúrsænskrirannsóknDuvander
ogJans(2009)umlengdfeðraífæðingarorlofiogtengslfeðraviðbörninseinnameir.Því
lengrafæðingarorlofsemfeðurnirtókuþvíminnitímaeydduþeirívinnunniseinnameir
semgerðiþaðaðverkumaðþeirhöfðumeiritímameðbörnunum(DuvanderogJans,
2009).
Stuttfæðingarorloffeðramiðaðviðmæðureráhyggjuefnibæðihérálandisemogá
hinumNoðurlöndunum.FlestirfeðuríNoreginýtasérsínadagaífæðingarorlofiennýting
ádögunumsemerutilskiptannaerverulegalág(Naz,2010).ÍSvíþjóðtókumæður79%af
fæðingarorlofinuárið2007enfeður21%(HaasogHwang,2009).ÍSvíþjóðhefurverið
brugðistviðþessumeðjafnréttisbónusi.Markmiðiðmeðhonumvaraðýtaundirog
auðveldaforeldrumaðskiptafæðingarorlofinujafntámillisín.Fáþáforeldrarum800
íslenskarkrónurborgaðaukalegaádagfyrirjafnaskiptingu(Babyhjälp,e.d.).
WissöogPlatin(2015)gerðueigindlegarannsókníSvíþjóðþarsemþautókuviðtölvið
30foreldraumstuðnigsemfeðurogforeldrarfáídaglegulífimeðfjölskyldu.Feðurnir
semtókuþáttírannsóknþeirravoruallirsammálaumaðdeilaumönunnijafntámilli
foreldraogaðveratilstaðarfyrirbörninværimikilvægt.Bættuþeirsvoviðað
nauðsynlegtværifyrirtengslamyndunaðeyðatímameðbarninuáfyrstuárumþessog
ættiþvíforeldraraðnýtasérsinnrétttilfæðingarorlofs(WissöogPlatin,2015).Miðaðvið
svörflestrafeðraíþeimrannsóknumsemfjallaðerumhéraðframanvirðastþeirvilja
takalengrafæðingarorlof.Þaðvekuruppspurningarumhvaðhindriþá.Þvíerfjallaðum
ytriaðstæðursemmögulegavaldaþessummunáfæðingarolofsdögummæðraogfeðraí
næstakafla.
23
4.3Áhrifytriaðstæðnaáákvarðanirfeðraumtökufæðingarorlofs
SnjólaugAðalgeirsdóttir(2015)segiraðnúsélögðáherslaáþáttökubeggjaforeldraí
umönnunbarnaogaðfeðurséufarniraðtakaaukinþáttíumönnunbarnasinna.Enner
þótilstaðarsústaðalímyndaðmóðirineigiaðsjámeiraumbarniðenfaðirinn.Í
meigindlegrirannsóknSöndruDaggarPálsdóttur(2015)viðHáskólaÍslandslagðihún
spurningarlistatilaðrannsakaálitnemendaááhirfbarneignaástarfsframa,tókuþaralls
58mannsþátt,45konurog13karla.Íniðurstöðumrannsóknhennarkomíljósaðkarlar
vorujafntilbúnirogkonuraðsetjastarfsframasinnábiðvegnafjölskylduaðstæðna.Enn
ríkirþótalsvertójafnvægiískipitnguáfæðingarorlofisemskýramámeðkröfum
vinnumarkaðarogstarfsframa(SandraDöggPálsdóttir,2015).
IngólfurV.Gíslason(2007)skrifaðiumhugsanlegarskýringaráójafnvægiskiptingará
fæðingarorlofi.Hannbendiránokkraþættisemsnertavinnumarkaðforeldra.Helsta
ástæðanvirðistveralaunaójöfnuðurkynjanna.ÍniðurstöðumSnjólaugarAðalgeirsdóttur
(2015)kemurframaðforeldrarsegjafjáhaginnskiptamiklumáliþegarþeirskipuleggja
fæðingarorlofið.Karlareruyfirhöfuðtekjuhærrienkonur,árið2014fengukarlarað
meðaltali460þúsundkrónurenkonur380þúsundkrónurámánuði(HagstofaÍslands,
e.d.).Verðurheimiliðþvífyrirmeiritekjutapiþegarfaðirinntekurfæðingarorlofiðheldur
enmóðirin(IngólfurV.Gíslason,2007).SnjólaugAðalgeirsdóttir(2015)tekurundirþetta
ogteluraðfeðurgetisíðurtekiðfæðingarorlofvegnahversulágtþakiðséá
orlofsgreiðslunum.
FramkemuríniðurstöðumSnjólaugarAðalgeirsdóttur(2015)aðminnavarumað
tekjuhærrafólktækifæðingarorlofheldurentekjulægri.Hugsanlegarástæðurþesseruað
breyttaraðstæðurfyrirogeftirefnahagshrunþegarþakáfæðingarorlofsgreiðslurvarsett
á.ÞegarforeldrarnirírannsóknSnjólaugarAðalgeirsdóttur(2015)litunútil
tekjuskerðingarsemmynduverðafyrirviðtökufæðingarolofssáuþauekkiframáað
faðirinnmyndinýtasérsinnrétt.ErþaðítaktviðniðurstöðurrannsóknarÁsdísA.
Arnalds,GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason(2015)enþarkomframaðstjórnendur
eruólíklegritilþessaðfullnýtasérsínaþrjámánuðimiðaðviðfeðuríörðumstarfshópum.
AuðurArnaArnardóttir(2008)fékkeinnigþániðrstöðuírannsóknsinniþaðeraðfeður
semhafamannaforráðávinnustaðogfeðursemhafalokiðdoktorsprófinýttuorlofsrétt
sinnverrenhinirsemhvorkihöfðumannaforráðnédoktorspróf.Rannsókninvargerðrétt
eftiraðþakáhámarksgreiðlsumvarlækkaðogþvílíklegtaðástæðurnartengist
tekjuskerðingum.
24
Fleiriþættirvirðasthafaáhrifátökufeðraáfæðingarorlofi.Naz(2010)rannsakaði
áhrifaþættiáskiptingufæðingarorlofsíNoregiogkomþaríljósaðfeðurkjósifrekarað
takalengraorlofefmóðirinerífullrivinnuoghefurhærritekjureðamenntunenhann.
Einnigvorufeðurlíklegritilaðtakalengrafæðingarorlofeftekjurogmenntunforeldranna
varjöfn.IngólfurV.Gíslasonbendiráþaðíritisínuaðkonurerulíklegriaðstarfahjáhinu
opinberaogaðvegnaöryggisinssemfylgirþvíverðisjálfsöryggikvennameiraívinnunni
semgeturleitttilþessaðauðveldaraerfyrirþæraðtakafæðingarorlof(IngólfurV.
Gíslason,2007).
Viðhorfatvinnurekendaskiptirmáliþegarkemuraðskiptingufæðingarorlofs.Mikill
meirihlutiforeldrataldivinnuveitandasínaverajákvæðagagnvartfæðingarorlofstöku.Þó
töldufleirifeðurenmæðurvinnuveitandasinnneikvæðangagnvartfæðingarorflofstöku
þeirra(AuðurArnaArnardóttir,2008;SandraDöggPálsdóttir,2015).Vinnuveitendur
virðastþvílítaákarlasemmeiraómissandiístarfienkonur(IngólfurV.Gíslason,2007)og
viðhaldaþannigúreltumsaðalímyndumumkynin.
HaasogHwang(2009)geðruvíðtækarannsókníSvíþjóðumhvortfeðursemtækju
fæðingarorlofnytustuðningsfrávinnuveitendum,notuðustþeirviðmeigndlega
rannsóknaraðferðþarsemþeirsenduspurningarlistatilfyrirtækjaogfengusvörtilbaka
frá200fyrirtækjumárið1993og244fyritækjumárið2006.Íniðustöðumþeirrakomíljós
aðstórhlutiástæðnafyrirþvíaðfeðurhöfðuekkitekiðfæðingarorlofværivegna
vinnutengdraerfileika.Einnigkomþaðíljósaðstórhlutisænskrafyrirtækjastudduen
ekkinóguvelviðfeðurogfæðingarorlof.Hvorkisamstarfsfólknéyfirmenntækjuvelíþað
aðverðandifeðurvildutakafæðingarorlofsemleidditilþessaðmargirfeðurtækjuekki
mikiðorlof.Þaufyrirtækisemtókubestíorlofstökufeðravoruþausemhöfðustærri
hlutakvennmannaístjórnendastöðum(HaasogHwang,2009).Merkilegtaðsjáaðþaðer
ítaktviðniðurstöðurNaz(2010)semsegirlíklegraaðfeðurtakilengraorlofefþeireruí
starfisemkonureruímeirihluta.
Einsogkomframfyrríkaflanumvarmarkmiðlöggjafarinnarsemnúgildirum
fæðingar-ogforeldraorlofaðtryggjaaðbörnfengjuaðnjótaumönnunfrábáðum
foreldrumogeinnigtilaðbæðikarlarogkonurfengjutækifæritilþessaðsamræma
fjölskyldu-ogatvinnulíf.Ífyrstutókufeðurtókulengrafæðingarorlofogmeirajafnvægi
skapaðisthjáforeldrumífjölskyldu-ogatvinnulífi.Eftiraðþakvarsettá
fæðingarorlofsgreiðslurnarstyttistsátímisemfeðurtakaífæðingarolofogerstaðan
þannigaðmæðureruaðtakastóranhlutafæðingarorlofinsins.Launogviðhorf
atvinnurekendaogvinnufélagatilfæðingarorlofsfeðrahamlarþvíaðþeirtreystisértilað
takalangtfæðingarorlofþráttfyrirniðurstöðurumaðþeirviljiþaðgjarnanogteljiþann
25
tímadýrmætanþegarkemuraðtengslamyndunþeirraviðbarnsitt.Skoðaþarfþvínánar
þærhindrarnirsemfeðurverðafyrirviðtengslamyndunþeirraviðbarniðsitt.
26
5 Hindranirviðtengslamyndunfeðraogbarna
Einsoggreinthefurveriðfráhéraðframanvirðistjákvæðaraviðhorftilumönnunarfeðra
ábörnumsínumstrandaátekjumogstaðalmyndumkynjanna.Íeigindlegrirannsóknsem
Roggman,Boyce,CookogCook(2002)gerðuíBandaríkjunumá72feðrumtilaðrannsaka
þátttökuþeirraíumönnunnýfæddrabarnasinnakomuíljósnokkrarhindranir.
Fyrstahindruninsemþaunefnaerefnahagurogmenntun.Þeirfeðursemerumeira
menntaðirtakameiriþáttílífibarnsins.Þaðvirðisttengjastþvíaðfeðursemeruminna
menntaðirþurfaaðvinnalengrivaktirogfleiritímaenfeðursemhafahærra
menntunarstigtilaðskapatekjurfyrirfjölskylduna.Lengrivinnutímivirðistþvískerða
tímasemannarsnýttisttilsamverumeðbarninusínu.NiðurstöðurLickenbrockog
Braungart-Riekerb(2015)bendajafnframttilaðfeðursemerutekjuhærrihafaoftmeiri
tímatilaðverameðbörnunumsínumenþeirsemerutekjulægriogauðveldarþaðþeim
tengslamyndunviðbarniðsitt.Lickenbrockogfl.(2015)takaframaðýmislegtbenditilað
tekjulægrifeðurgetiáttsömumöguleikaogþeirtekjuhærritilaðbyggjauppöruggtengsl
viðbörnsínefþeirnýttuvelþanntímasemþeimgefstmeðbarninu.Þvíeinsogáður
hefurkomiðkomframskiptagæðitímansmeiramálienlengdhans(Lamb,2010;Brown,
MageldorfogNeff,2012).
GeðheilsafeðravarönnurhindruninsemRoggmano.fl.(2002)nefndu.Feðursem
glímaviðtildæmiskvíðaeðaþunglyndivorulíklegrienþeirsemvorulausirviðslíkar
raskanirtilaðhaldaafturaðséríumönnunbarnsins.
Þriðjahindruninvoruýmsarstaðlímyndirumkarlmenn.Feðrumgeturfundistþaðað
takamikinnþáttíumönnunbarnsinsógnaímyndkarlmennskuþeirra(Roggmano.fl,
2002).ÞettaerísamræmiviðniðurstöðurúreigindlegrirannsóknKazura(2000)um
þátttökufeðraíumönnunogáhrifþessátengslamyndunþeirraviðbarnsitt.Þarkemur
framaðkarlaskortifyrirmyndirumhlutverkfeðraíumönnunbarnaogannarra
fjölskyldumeðlima.Ungirfeðureruflestirvirkariíumönnunbarnasinnaenfeðurþeirra
voruogeigaþvííörðugleikummeðaðsamsamasigviðþeirriföðurímyndsemþeirþekkja
(SæunnKjartansdóttir,2009).Ánskýrraviðmiðareynayngrifeðurniraðmóta
föðurhlutverkiðogaðfallaekkiíþaugömluviðmiðsemfeðurþeirrafórueftir.Kazura
(2000)tekurgottdæmiþarsemhúnsegiraðírannsóknsinnihafinokkrirfeðurdæmtsinn
eiginföðurfyriraðhafaekkieyttmeiritímameðþeimvegnavinnu,ennotuðusíðan
kröfurívinnunnisemafsökunfyrireiginfjarverufrábörnunum.Þessidæmimátúlkasem
merkiumáhrifhamlandifyrirmyndafeðraviðaðbyggjaupptengslviðbörninsín(Kazura,
2000).
27
Sambandforeldrahefureinnigáhrifáátengslamyndunfeðraogbarna(Lickenbrock
ogBraungart-Riekerb,2015).Effaðirerhamingjusamurísambandinusínuerhannlíklegri
tilaðveravirkariþátttakandiílífibarnsinsheldurensásemerekkihamingjusamurog
þessvegnameirafjarverandifráheimilinu(Roggmano.fl.,2002;Lickenbrockog
Braungart-Riekerb,2015).Gætiþvíveriðjafngottfyrirföður,semhefurekkináðað
tengjastbarnisínuvegnatregðuísambandiviðmóður,aðvinnaísambandinuviðhana
einsogaðleikaviðbarnið.Hafaberíhugasambandforeldraerbetraeffaðirinntekur
virkanþáttílífibarnsins(Roggmano.fl.,2002).
Kazura(2000)bendiráaðþaðskortirannsóknirsemskoðaáhrifmóðurásamband
föðurogbarns.EnþaðersíðastahindruninsemRoggmano.fl.(2002)nefna.Þauteljaað
áhrifmóðuráþáttökufeðraíumönnunbarnaveravanmetnarienáðurnefndarhindranir
(Roggmano.fl.,2002).Staðalmyndirnarummæðurgetavaldiðsektarkenndhjámæðrum
semeruvirkarávinnumarkaðisemgeturgertþeimerfittfyrirmeðaðdeilaábyrgðinni
meðföðurnum.Ábyrgðáumönnunbarnainniheldurtímastjórnumogvegna
staðalímyndaumkyningeturmóðirfalliðíþágryfjuaðúthlutaföðurnumskemmritímaí
umönnuninavegnaeiginvæntingaumsvokallaðasérþekkingumæðraáþessusviði
(Kazura,2000).Roggmano.fl.(2002)segjamæðurveraeinskonarhliðverðiþegarkemur
aðþátttökufeðraíumönnunbarnasinnasemlýsirsérþannigaðannaðhvortbiðjiþær
feðurnaumhjálpoghvetjiþátilaðveravikiríumönnunnieðaþærgagnrýniþáogdragi
úrþeirrahlutíuppeldibarnsins.(Roggmano.fl.,2002).Möguleikierþvíaðmóðirinsé
vanmetinhindrunþegarfeðureruaðmyndatengslviðbarniðsitt.Kaflinnhéráeftir
fjallarumhvernigstaðalímyndirumhlutverkforeldrasémögulegástæðaþessaðfeður
takastyttrafæðingarorlofenmæður.
5.1 Staðalímyndirummæðursemýtaundiraðfeðurveljivinnuumframfæðingarorlof.
IngólfurV.Gíslason(2007)skrifarumaðfyrstahugsanlegaskýringinséaðúreldviðhorf
séuenníföstumskorðum.Litiðséámæðursembetriumönnunaraðilaogfeðursembetri
fyrirvinnurþráttfyrirbreyttahlutverkaskipanforeldrasíðustu30ár.Feðurupplifa
stundummeirierfiðleikaviðaðsamræmavæntingarfránýjufjölskyldunni,atvinnunniog
persónulegarþarfirenmæðurnar.Þaðbirtistmeðalannarsíþvíaðfyrstaáriðeralgengt
aðfeðurhaldifélagslífiogatvinnuóbreyttuenmæðurdragaúrfélagaslífiogatvinnutilað
sinnadaglegumþörfumbarnsins(GenesoniogTallandini,2009).Þettakomþannigframí
niðurstöðumAuðarÖrnuArnardóttir(2008)aðmæðursjáum60%afheildarumönnunen
28
feður40%.Niðurstöðurhennarerusambærilegarviðsamskonarkannaniráhinum
Norðurlöndunum(IngólfurV.Gíslason,2005).
Mæðurvirðasteigaerfittmeðaðsleppaábyrgðinniábarniogheimilisstörfunum
(IngólfurV.Gíslason,2005;Kazura,2000).McKayogDoucet(2010)gerðueigindlega
rannsókníKanadaumákvörðunartökuforeldraáskiptingufæðingarorlofsins,í
niðurstöðumþeirrakomframaðþegarforeldrarskipulögðufæðingarorlofstökuréðu
mæðurnarferðinni.Aðeinseinnfaðirafþeim25semtókuþáttírannsókninnihafði
mótmæltákvörðunmóðurinnarogkrafðistlengrafæðingarorlofstilaðfámeiritímameð
barninusínu(McKayogDoucet,2010).ÍniðurstöðumSnjólaugarAðalgeirsdóttur(2015)
tölduviðmælenduraðviðhorftilfæðingarorlofsogforeldrahlutverksmótistá
uppvaxtarárunum.Foreldrarídaghafaalistuppviðmóðursemsámestmegniðum
umönnunbarnanna,þarsemfaðurinnhafðiekkiþannsamarétttilfæðingarorlofsog
feðurídagoghöfðuþvíekkisömumöguleikatilþessaðsjáumbörnin.Mæðurtaka
móðursínatilfyrirmyndaríuppeldishlutverkinu.Mæðurþeirrasáuumumönnun
barnannaásamtstörfumutanheimilisenþaðhefuráhrifáhvernigþærskipuleggja
umönnuneiginbarna,þráttfyriraðtilraunirþeirratilaðreynaaðdeilahennijafntmeð
föðurnum(SnjólaugAðalgeirsdóttir,2015).Viðhorftilvinnuogfjölskydlulífseruopnarinú
enþegarforeldrarólustuppogþaðskaparfeðrumauknamöguleikaáaðtakaþáttí
umönnunbarnasinna(SnjólaugAðalgeirsdóttir,2015;McKayogDoucet,2010).
Fyrirmyndirmæðrannaogfeðrannavirðastveragagnkvæmarhindrarnirítengslamyndun
feðraogbarna.
AukstaðalímyndannanefnirIngólfurV.Gíslasonlíkamlegaendurhæfingumóður,sem
þurfitímatilaðjafnasigeftirmeðgönguogfæðingusemástæðufyrirdræmariþátttöku
feðraíumönnunbarnasinna(IngólfurV.Gíslason,2007).Margirfeðurtakahlutaorlofs
meðmóðurfyrstutværvikureftirfæðingu(McKayogDoucet,2010)oglítaáþaðsemsitt
hlutverkaðhlúaaðmóðurogbarni.Þettagefurföðurnumeinnigmeiritímafyrir
tengslamyndunviðbarnsitt(SæunnKjartansdóttir,2009).Foreldrarreynasamanaðlæra
ábarniðsittogstyðjahvortannað.Sjáþauþennantímaoftsemtækifæritilsamvinnuí
umönnunni(McKayogDoucet,2010).
ÞriðjaskýringIngólfsV.Gíslasonar(2007)áskemmrifæðingarorlofumfeðraen
mæðraerbrjóstagjöf.HannbendiráaðAlþjóðaheilbrigðisstofnunin(WHO)mælimeðþví
börnumségefiðábrjóstfystusexmánuðina.Einnigeruíslenskarmæðurbæðiá
meðgönguogeftirhanahvattartilbrjóstagjafar(KarítasÍvarsdóttirogRagnheiður
Bachmann,2008).BæðiniðurstöðurúrrannsóknSnjólaugarAðalgerisdóttir(2015)og
McKayogDoucet(2010)styðjaviðþetta,enþarvarbrjóstagjöfintalinmeginástæðaþess
29
aðmæðurtækjulengrafæðingarorlof.Mæðurogfeðurvorusammálaumaðungabörn
væruháðarimóðursinnivegnabrjóstagjafarogþvígætufeðurekkisinntbarninueinsvel
áþeimtíma(SnjólaugAðalgeirsdóttir,2015).Fannstforeldrumaðbrjóstagjöfættiað
minnstakostiaðstandayfirísexmánuðisemþeirtölduaðlokaðifyrirmöguleikafeðraá
aðveraíorlofiáþeimtíma(McKayogDoucet,2010).Þegarkemuraðtenglsumbarnsog
móðurhefurbrjóstagjöfveriðtalingóðvegnaþessaðhúnskaparnánd(Jansen,de
WeerthogRiksen-Walraven,2008).Ingólfurbendirþóáaðbrjóstagjöflokiekkifyrir
möguleikaáaðstundavinnu.Tildæmisgætifaðirinnkomiðmeðbarniðtilhennarí
vinnunaeðahúnskotistheimtilaðsinnabrjóstagjöfinni(IngólfurV.Gíslason,2007).
Mikilvægteraðítrekamikilvægiþessaðbáðirforldrarséutilstaðarílífibarnsins
þegarþaðerunnt.Lamb(2004)leggurmegináhersluáþrjáþættiummikilvægiþátttöku
beggjaforeldra.Fyrstiþátturinneraðþegarforeldrarvinnagegnstaðalímyndunkynjanna
erubörninólíklegritilþessaðhafastaðlaðarhugmyndirumkynin.Íöðrulagihagnast
börnáþvíaðhafafleirieneinnnáinnumönnunaraðilasemtekurmikinnþáttílífiþeirra.
Þáfábörnfjölbreyttarifyrirmyndirenellasemergottfyrirvitsmunaleganþroskaþeirra.
Þriðjiogsíðastiþátturinneraðþegarforeldrardeilaábyrgðíumönnungetaþaubæði
tekiðaðsérhlutverksemþeimfinnstgefandiogfullnægjandi.Báðirforeldrarfátækifæri
tilaðtengjastbörnunumsínumogtilaðnámarkmiðumsínumístarfi.ÍniðurstöðumWall
(2014)komframaðmörgumfeðrumfannstþeirfrekarveraaðhjálpatilenaxlaábyrgðá
umönnuninniefmóðirinvartilstaðar.Viðþaðaðveraeinirmeðbarninuóx
ábyrgðartilfinninginogþanniglærðuþeiraðverasjálfstæðirogsjálfbjargaíumönnun
barnsins.
30
6 Niðurstöður
Íþessumkaflaverðurritgerðarspurningunumsemhöfundurlagðiuppmeðsvarað.Hvers
vegnaerutengslamyndunforeldraognýfæddrabarnamikilvæg?Hvaðaleiðirvirðast
gagnastforeldrumveltilaðskapagóðtengslviðnýfæddbörnsín?Hverniggagnast
fæðingarorlofiðhérálandinýbökuðumforeldrumtilaðmyndatengslviðnýfættbarnið
sitt?Niðurstöðunumerskiptniðuríþrjákaflaþarsemeinnispurninguersvaraðútfrá
umfjölluninnihéraðofanumskriffræðimannaásviðinu.
6.1 Mikilvægitengslamyndunarforeldraognýfæddrabarna
Hérnaverðursvaraðfyrsturannsóknarspuningunnisemlögðvarfyriríbyrjun:Hversvegnaertengslamyndunforeldraognýfæddrabarnamikilvæg?
Bowlby(1969)heldurþvíframaðbörnhafilíffræðilegaþörftilaðtengjastannari
manneskjuogmeðþvíaðnáöruggumtengslumerþeirriþörffullnægt.Þroskiheilanser
háðurumhverfinuogánægjulegumtengslumviðaðramanneskju.Ánægjaungabarns
þróastviðsnertinguforeldra,röddþeirra,augnsambandieðalyktþeirra,Þaðereinmitt
eittafgrundvallarþörfumnýfæddsbarnsaðfinnaíaugnaráðiforeldraöryggiogumhyggju
(SigrúnJúlíusdóttir,2002).Ekkinægiraðsinnalíkamlegumþörfumbarnsheldurþarfað
hlúasamhliðaaðtifinnigarlegumþöfumþesssvoþaðþroskisteðlilega.Efforeldrarsinna
líkamlegumogtilfinningaleggumþörfumungabarnsvelstyrkisttengslmynduninsemer
grunnurgóðargeðheilsueinstaklingsseinnameir(Music,2011).Nærandisamskiptimilli
barnsogforeldrisernauðsynlegþegarkemuraðþvíaðtryggjabarniheilbrigðan
tilfinninginga-,félags-,mál-ogvitsmunaþroska.
Efbarnnærekkiaðöruggumtengslumviðforeldrigeturþaðekkiþróaðmeðsérinnra
öryggiogþáskapasthræðslaogóöryggihjáþeimsemdregurúrtilfinningalegumþroska
þess(Bowlby,1969).Heilaþroskinýfæddsbarnsermesturfyrstuvikurþessogmánuðiog
heilinnermótttækilegriennokkurntímasíðarálífsleiðinnifyriráreitumúrumhverfinu
(Halligano.fl.,2004).Barnsemupplifiróöruggtengslviðforeldrisittupplifirstreituog
óöryggisemhefurslæmáhrifáþroskaheilaþeirra.
Tengslamyndunífrumbernskuertalinhafamikiláhrifávellíðanbarnsogvelferðþess
umókominár.Þaubörnsemupplifaandlegtöryggifráfæðinguerulíklegritilaðbúayfir
samaörygginæstu20árin.Reynslaaftengslumviðforeldravirðistmótahvernig
ungmennihugsaoghagasérþegarþautakastáviðtilfinningalegumáskorunumá
unglinsárunum(Grossman,GrossmanogWaters,2006).Tengslamyndunereinnig
mikilvægfyrirfélagslegtengslbarnsins.Þaubörnsemfánægasnertinguogathyglifrá
31
foreldrumsínumþróameðsérýmsafærnitilaðtakastáviðumheiminntilfinninga-
félags-ogtilfinningalega(Feldmano.fl.,2011).
Niðurstöðurnargefatilkynnaaðöruggtengslviðforeldraséumikilvægfyrirþroskaog
vellíðanbarnsins.Löngunforeldratilaðmyndaöruggtengslviðbörninsínerstaðfestmeð
lýsinguáforeldraskyldumíBarnalögumnr.73/2003þarsemsegiraðforeldrumberi
skyldatilaðannastbarnsitt,sýnaþvívirðinguogumhyggjuoggegnaforsjárog
uppeldisskyldumsínumþannigsembesthentarþörfumbarnsins.
6.2 Leiðirforeldratilaðskapagóðtenglsviðungabörnsín
Eftiraðhafatekiðfyrirhversumikilvægtegnslamyndunerfyrirbarnliggurvelviðaðsvara
næsturannsóknarspurningusemlögðvarfyriríbyrjun:Hvaðaleiðirvirðastgagnastforeldrumveltilaðskapagóðtenglsmilliþeirrraogbarnanna?
Mikilvægastiþátturinnítengslamyndunforeldriogbarnseraðforeldrarséunæmir
fyrirþörfumbarnsinsogberihagsmuniþeirrafyrirbrjósti(LickenbrockogBraungart-
Riekerb,2015).Aðlæraaðþekkjamerkibarnsinsermikilvægtfyrirforeldra.Tildæmis
þurfaforeldraraðlærahvenæroghvernigbarniðgefurmerkiumþreytu,svengdeðaþörf
fyrirnærveru.Efforeldrisvaramerkjumþessáréttanháttmyndarhannþannigörugg
tengslviðbarniðEfbarnupplifirítrekaðaðmerkiþessséekkisvaraðþróarþaðmeðsér
varnirtilaðforðastþannigframkomu.(WHO,2004).
Líkamlegogtilfinningalegnálægðmeðaugnsambandi,umhyggjusamrisnertinguog
gangvirknierumikilvægþegarkemuraðtengslamyndunforeldraogbarna(Gouleto.fl.,
1998).Aðgefabarninutímameðþvíaðhlustaáþað,horfa,staðfestaogleiðrétta
styrkjastrtengslforeldraogbarnaogþaufástaðfestinguáaðforeldrarnirhafirýmifyrir
þauílífisínu(SigrúnJúlísdóttir,2002).Enmikilvægteraðnefnaaðþegarkemuraðþvíað
myndatengslviðbarniðsittergæðitímansmeðbarninumikilvægarienlengdhans
(Lamb,2010;Brown,MageldorfogNeff,2012).
Niðurstöðurbendatilþessaðbáðirforeldrarhafijafnamöguleikatiltengjastbarninu
sínu(CummingsogCummings,2002;LudolphogDale,2012).Mikilvægteraðbarnmyndi
tengslviðbáðaforeldrasína.Fleirinánirumönnunaraðilarskapafjölbreyttarifyrirmyndir
ogjöfnþátttakaforeldraíumönnunbarnasinnaaukavellíðanífjölskyldum(Lamb,2004).
Ýmsirytriþættirgetaþóhindraðtengslamyndunforeldrisogbarns.Máþáhelstnefna
efnahagslegstaðaforeldra,gæðisambandsforeldraogónógþátttakaforeldraí
umönnunni(LickenbrockogBraungart-Riekerb,2015).Tengslamyndunföðursogbarnser
32
hættaraáaðverðafyrirskerðinguvegnaþessarahindranaþarsemennerlitiðámæður
semmeginumönnunaraðilaífjöskyldum(IngólfurV.Gíslason2005).
Góðarleiðirfyrirforeldrartilaðmyndatengslviðbarniðsitterufyrstogfremst
líkamlegogtilfinngarlegnálægð,bregðastviðþörfumþess,getalesiðímerkiþeirra,og
eigagæðastundirmeðþeim.
6.3 Hverniggagnastfæðingarorlofiðhérálandinýbökuðumforeldrumtilaðmyndatengslviðnýfættbarniðsitt?
Eftiraðhafasvaraðspurningumummikilvægitengslamyndunaroghvernigforeldrargeti
myndaðtengslviðbörninsínkemuraðþvíaðsvaraspurningunni:Hverniggagnastfæðingarorlofiðhérálandinýbökuðumforeldrumtilaðmyndatengslviðnýfættbarniðsitt?
Þátttakafeðraíumönnunbarnaþeirratókbreytingumþegarmæðurfóruaðvera
meiraútiávinnumarkaðinumásjöundaáratugsíðustualdar.Breytngaráfæðingarorlofinu
ereittafþvísemhefurstyrktþátttökufeðraíumönnunbarnasinnaásíðustuárum
(GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2008).Löggjöfintekureinnigtilþátttöku
beggjaforeldraeinsogtildæmiskemurframíLögumumsamningSameinuðuþjóðana
umréttindibarnsinsnr.19/2013.Þarsegiraðforeldrarberisameiginlegaábyrgðáþvíað
alauppbörninsínogkomaþeimtilþroska.Löggjöfinumfæðingarorlofiðsemnústendur
varsamþykktárið2000.Fáforeldrarþáalls9mánuðiíorlofmóðirogfaðirfáþrjámánuði
hvorogþrjámánuðitilviðbótarsemforeldrarnirgetaskiptámillisín.Markmiðiðmeð
þessumlögumvaraðtryggjaaðbörnfáiaðnjótaumönnunarfrábáðumforeldrumog
einnigtilaðbæðimæðurogfeðurfengjutækifæritilþessaðsamræmafjölskyldu-og
atvinnulíf(ÁsdísA.Arnaldsóttir,GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2013).Þvíer
mikilvægtaðveltafyrirsérhvortogþáhvernigþessimarkmiðhafináðst?Fenguforeldrar
aukintækifæritilaðmyndatengslviðbörninsíníkjölfarþeirra?Hafastaðalímyndir
kynjanaveriðbrotnarupp?
Skriffræðimannasemreifuðeruhéraðframanbendatilaðífyrstuhafináðsttilað
uppfyllaþessimarkmiðaðhluta.Feðurfóruaðtakalengrafæðingarorlofogmeira
jafnréttináðist.Eftirefnahagshrunið2008dróúrfæðingarorlofstökufeðra.Nútaka
mæðurum187dagaaðmeðatalienfeðurum85daga,afþeim252semeruíboði
(Velferðarráðurneytið,2016).Feðurberaþvískarðanhlutfráborðienþeirnýtaekkiað
meðaltaliallansinnrétt.Lengdfæðingarorlofinsskiptirmáliþegarhorftertil
33
tengslamyndunarforeldrisogbarns.Rannsóknirsýnduaðlengdfæðingarorlofsinssem
feðurtókuvareittaflykilatriðumtilaðmyndasnemmanáintengslviðbarnsitt.Þeir
feðursemtókulengraorlofvorulíklegritilaðhafajákvæðariáhrifálífbarnsinsogtaka
meiriþáttíþví(HassogHwang,2008;Wall,2015).Einnghefurlengdfæðingarorlofsáhirf
ávinnutímafeðraseinnameir.Þeirfeðursemtókulengraorlofeydduminnitímaí
vinnunniseinnaáævibarnsinsoghafðiþarafleiðandimeiritímameðþeim(Duvanderog
Jans,2009).
Fæðingarorlofiðermikilvægtfyrirbáðaforeldraþarsemþaueruaðlæraánýtt
hlutverkogáttasigáþvíhvaðfelstíþvíaðannastbarnið(SnjólaugAðalgerisdóttir,2015).
Samverameðbarninufyrstumánuðiþesseykureinniglíkurábetritengslummilliforeldra
ogbarnaþeirra(AuðurArnaArnardóttir,2008).Margtbendirtilaðfeðurviljitakalengra
fæðingarorlofenýmsirytriþættirhamlaþvíaðþeirgetiþað,jafnvelþóttþeirsegistvera
jafntilbúnirogmæðurtilaðsetjastarfsframasinnábiðfyrirfjölskylduna(SandraDögg
Pálsdóttir,2015).Feðrumviðristþykjamikilvægtaðskiptafæðingarolofinujafntsvobáðir
foreldrarfáitækifæritilaðveratilstaðarfyrirbörnin(WissöogPlatin,2015).Feðurtelja
aðtilfinngarlegtengslþeirraviðbörninaukistífæðingarorlofinu(AuðurArnaArnardóttir,
2008)ogviðþaðaðfáaðveraeiniríorlofináiþeiraðstyrkjasambandsittogbarnsins
(Wall,2014).Mikilvægterþvíaðbeinasjónumaðþvísemhindrarfeðuríaðnýtaréttsinn
tilfæðingarorlofs.
Helstahindrunfeðraviðtökuorlofsinsertekjuskerðing.Eftirefnahgshrunið2008var
greiðsuþakiðlækkaðniðurí350þúsundogstendurþaðeníþví(ÁsdísA.Arnaldsóttir,
GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2013).Veldurþaðmikillitekjuskerðinguhjá
foreldrumogþásértaklegafeðrumþarsemmeðallaunþeirraeru480þúsundkrónurá
mánuðienaðeins380þúsundkrónurhjámæðrum(HagstofaÍslands,e.d.).Vegna
þessararskerðingarfarafeðursíðurífæðingarorlofsembitnarásambandiþeirraog
tengslamyndunviðbörninþeirra.Þvífjárhagurinnskiptirmikluþegarskipuleggjaþarf
fæðingarorlofið(SnjólaugAðalgerisdóttir,2015).
Munfleirifeðurenmæðurfinnafyrirneikvæðuviðhorfifráatvinnurekendumtilþess
aðþeirtakifæðingarorlof.Einnigvorusamstarfsaðilarneikvæðarigagnvartfeðrumog
fæðingarorlofstökuþeirraenmæðra(AuðurArnaArnardóttir,2008;HassogHwang,
2009).Gamlarmýturumábyrgðkvennaáumönnunbarnavirðasthafaáhrifáskiptingu
fæðingarorlofsinsmillifeðraogmæðra(MckayogDoucet,2010;SnjólaugAðalgerisdóttir,
2015).Þráttfyriraðhlutverkaskiptingforeldrahafibreystáseinustu30árumerenn
viðloðandiííslenskusamfélagiþauviðhorfaðkonurberiábyrgðáumönnunbarnanaog
heimilinuogfeðurséufyrirvinnaheimilisins(IngólfurV.Gíslason).
34
Súhindrunsemkomeinnarhelstáóvart,varaðmæðurvirðasteigaerfittmeðað
gefauppábyrgðinagagnvartbæðibarninuogheimilistörfunum(IngólfurV.Gíslason,
2007).Mæðurhafamikiðvaldþegarkemuraðþvíaðskiptaniðurfæðingarorlofinuog
setjaþæroftastframsínaróskirsemsvofaðirinnfylgir(MckayogDoucet,2010).Erþá
brjóstagjöfnotuðsemhelstaástæðaþessaðmóðirintakisexmánuðiíorlofenfaðrinn
þrjá.Þóvissulegaskapistmikilnándmillimóðurogbarnsviðbjróstagjöfhefurekkiverið
vísindalegasannaðaðbrjóstagjöfhafimikiláhrifátengslamyndunmillibarnsogmóður
(Jansen,deWeerthogRiksen-Walraven,2008).Feðurnýtasjaldnastfæðingarorlofiðsem
þeimstendurtilboðaogmæðurfinnaýmsarleiðirtilaðlengjafæðingarorlofiðsittuppí
alltaðári(ÁsdísA.Arnaldsóttir,GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason,2013).
Foreldrarteljaaðbæðiþauogbörnþeirramunduhagnastaðþvíaðfæðingarorlofiðyrði
lengtuppíár(SnjólaugAðalgerisdóttir,2015).
Markmiðfæðingarorlofsinseruaðskapajafnvægihjáforeldrumámilifjölskyldu-og
atvinnulífs.Ennerlangtílandaðþaumarkmiðnáisttildæmistekstfáumforeldrumað
deilaábyrgðíumönnunþannigaðbæðigetitekiðaðsérhlutverksemþeimfinnstgefandi
ogfullnæjandi.Þaraðsegjaaðfaðirnnfáiaukinrtækifæritilaðtengjastbörnunumsínum
ámeðanmóðirinfáitækifæritilaðnámarkmiðumsínumístarfi(Lamb,2004).
Niðurstöðurbendatilþessaðfæðingarorlofiðhérálandigagnistekkiforeldrum
næginlegaveltilþessaðmyndatengslviðbarniðsittogsértaklegaekkifeðrum.Feður
verðafyrirmiklumeirihindrunumþegarkemuraðþvíaðtakafæðingarolof,þásértaklega
vegnateknaogviðhorfaísamféaginu.Einsogkomframíniðurstöðukaflanumum
tengslamyndunermikilvægtaðbarnfáiaðnjótasamverstundameðbáðumforeldrumog
erþvísorglegtaðfeðurnáiekkinýtasérþannréttsemþeireigatilfæðingarorlofsog
bitnarátengslamyndunþeirraviðbarnsitt.Þvímiðurvirðastbörnogforeldrartapaáþví
fyrirkomulagisemskapasthefurumskiptingufæðingarorlofsámilliforeldra.
35
7 Lokaorð
Viðgerðlokaverkefnisinslærðiégheilmargtumtengslamyndunogfæðingarorlofiðhérá
landi.Ámeðanverkinustóðvoruþónokkuratriðisemvöktuathyglimína.
Fyrstvaránefahversustaðlaðarímyndirnareruumforeldrahlutveriðísamfélaginu.
Hafðiéggrunumaðþettaværitilstaðarenkomméráóvarthversuföstviðerumí
hugmyndumokkarumaðmæðureigiaðsjáumbarniðogfaðirinneigiaðvinna.Þörfer
fyrirmeirivitundarvakninguáþessusviðiogvonandimeðfjölgandifyrirmyndumaf
útivinnandimæðrumogheimavinnandifeðrummunkomameirajafnréttií
foreldrahlutverkið.
Annaðsemvaktiathyglimínavarhversubrýntþaðeraðbætafæðingarorlofiðhérá
landi.Þarþarffyrstogfremstaðhækkaþakiðáhámarksgreiðslumþarsemþaðvirðist
verameginástæðaþessaðþaðnáistekkiuppfyllaþaumarkmiðsem
fæðingarorlofslöggjöfinsetur.Ótrúlegteraðhámarksgreiðlsurséuennþærsömuogeftir
efnahagshrun.Meðallaunhafahækkatöluvertsíðanþáogþurfahámarksgreiðslurað
fylgjaþeirriþróunsvofjölskyldurþurfiekkiaðbyggjasínarákvarðanirnæstumeingönguá
tekjutapifjölskyldunar.
Égteleinnigmikilvægtaðlengjafæðingarorlofiðtilaðgefaforeldrumbetratækifæri
tilaðsinnabörnumsínumogmyndatengslviðþau.Meðlenginguþyrftufeðureinnig
lengraorlofsemekkierunntaðskiptamilliforeldranna.Þaðgætiauðveldaðþeimað
réttlætafæðingarorlofiðávinnustað.Myndiþaðaðeinnigstyjaðviðmæðurá
vinnumarkaðiogþeimsemviljaveralengurheima.Enstaðaneinsoghúnernúýtirundir
aðmæðurdreifiorlofsgeiðslunumsínumtilaðlengjafæðingarorlofiðeðaþyggibæturfrá
Vinnumálastofnun.
Semverðandimóðirlærðiégmargtafþessariritgerð.Þaðvarmjögerfittaðáttasigá
aðégværieinafþeimmæðrumsemmyndiskerðaréttindibarnsföðurmínstil
fæðingarorlofsogdragaumleiðúrréttindumbarnsinstilaðmyndatengslviðföðursinn
vegnalöngunarminnartilaðverasexmánuðiífæðingarorlofi.Þykirmérlíklegtaðaðrar
verðandieðanýbakaðarmæðurséuísömusporumogégogáttisigekkiáaðviðsjálfar
getumveriðhindrunþegarkemuraðtengslumbarnaokkarogföðurþeirra.Erþágottað
bendaafturáfyrirmyndirnar,viðerumaðmikluleytiaðgeraþettavegnaviðtekinnavenja
ísamfélaginuognýtumþærtiluppfyllaokkarlanganir.
Þóttmargthafiveriðrannsakaðaáþessusviðhérálandierþörfáfrekarirannsóknum
sambandifeðraogbarnaþeirra.Einnigsárvantarrannsóknirsemlítaáforeldranasem
36
teymiogskoðahvernigsamvinnafeðraogmæðrageturbrotiðuppstaðalmyndirog
stuðlaðaðaukinnivelferðbarnaogfjölskyldnaþeirra.
37
8 Heimildir
Ainsworth,M.D.S.(1969).Objectrelations,dependency,andattachment:Atheoreticalreview
oftheinfant–motherattach-mentrelationship.ChildDevelopment,40,969–1025.Sóttafhttp://goo.gl/eZToiQ.
Ainsworth,M.D.S.,Blehar,M.C.,Waters,E.,ogWall,S.(1978).Patternsofattachment:ApsychologicalstudyoftheStrangeSituation.Hillsdale,NJ:LawrenceErlbaumAssociates.
ÁsdísAðalbjörgArnalds,GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason.(2013).Equalrightstopaid
parentalleaveandcaringfathers-thecaseofIceland.Stjórnmálogstjórnsýsla,9(2),323-344.Sóttafhttp://goo.gl/u3ZtJk.
ÁsdísAðalbjörgArnalds,GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason.(2015).Fæðingarorlofog
þátttakafeðraíumönnunbarnasinnaþremurárumeftirfæðingufyrstabarns.ÍHalldór
GuðmundssonogSigrúnHarðardóttir(ritstjórar),Þjóðarspegillinn(bls.1–9).Sóttafhttp://hdl.handle.net/1946/23147.
AuðurArnaArnardóttir.(2008).Fæðingarorloffrásjónarhólifeðraogmæðra.Rannsóknirífélagsvísindum,9,139-150.Sóttafhttp://hdl.handle.net/1946/7639.
AuðurStyrkársdóttir(1997).Mæðrahyggja.Frelsisafleðakúgunartæki?'Íslenskarkvennarannsóknir1995.ÍHelgaKressogRannveigTraustadóttir(Ritstýrðu).Reykjavík:RannsóknastofaíkvennafræðumogHáskóliÍslands.
Babyhjälp.(e.d.).Reglerförföräldraledighet.Sóttafhttp://www.babyhjalp.se/ledighet.
Barnalögnr.76/2003.
Barnaverndarlögnr.80/2002.
Belsky,J.(1999).Interactionalandcontextualdeterminantsofattachmentsecurity.ÍJ.Cassidy&
P.R.Shaver(ritstjórar),Handbookofattachment:Theory,researchandclinicalapplications(bls.249–264).NewYork:GuilfordPress.
Bowlby,J.(1969).Attachmentandloss.NewYork:BasicBooks.
Brandth,BogIngólfurV.Gíslason.(2011).Familypoliciesandthebestinterestofchildren.Í
IngólfurV.GíslasonandGuðnýBjörkEydal(ritstjórar),Parentalleave,childcareandgenderequalityintheNordiccountries(bls.109-145).Denmark:TermaNord.
Bretherton,I.(1991).Therootsandgrowingpointsofattachmenttheory.ÍC.M.Parkes,J.
Stevenson-HindeogP.Marris(ritstjórar),AttachmentAcrossTheLifeCycle(bls.9-33).London:Routledge.
38
Bretherton,I.(1992).Theoriginsofattachmenttheory:JohnBowlbyandMaryAinsworth.
Developmentalpsychology,28,759-775.Sóttaf:http://www.psychology.sunysb.edu/attachment/online/inge_origins.pdf.
Brown,G.L.,Mangelsdorf,S.C.ogNeff,C.(2012).FatherInvolvement,PaternalSensitivity,and
Father-ChildAttachmentSecurityintheFirstThreeYears.JournalofFamilyPsychology,26(3),421-430,doi:10.1037/a0027836.
BrynjaRutVilhjálmsdóttir.(2013).BreytingaríparsambandieftirfæðingufyrstabarnsYtrioginnriáhrifaþættir.(óútgefinmeistararitgerð).Sóttafhttp://hdl.handle.net/1946/16960.
Cabrera,N.J.,Tamis-LeMonda,C.S.,Bradley,R.H.,Hofferth,S.,&Lamb,M.(2000).Fatherhood
inthetwenty-firstcentury.ChildDevelopment,71(1),127-136.Sóttafhttps://goo.gl/ulyYMs.
Cummings,E.M.,ogCummings,J.S.(2002).Parentingandattachment.ÍM.H.Bornstein
(ritstjóri.),Handbookofparenting:Vol.5.Practicalissuesinparenting,2(35–58).Mahwah,NJ:Erlbaum.
Duhn,L.(2010).TheimportantofTouchintheDevelopementofAttachment.AdvancesinNeonatalCare,10(6),294-300.
Duvander,A.,ogJans,A.(2009).ConsequencesofFather’sParentalLeaveUse:Evidencefrom
Sweden.FinnishYearbookOfPopulationResearch,44,49-62.Sóttafhttp://ojs.tsv.fi/index.php/fyp/article/view/45044/11322.
EmbættiLandlæknis(2013).Ung-ogsmábarnavernd.Leiðbeiningarumheilsuverndbarna0-5ára.Reykjavík:EmbættiLandlæknis.
Feldman,R.(2007).Parent–infantsynchrony.Biologicalfoundationsanddevelopmental
outcomes.CurrentDirectionsinPsychologicalScience,16(6),340-345.Sóttafhttp://goo.gl/UwgC3l
Feldman,R.,Gordon,I.ogZagoory-Sharon,O.(2011).Maternalandpaternalplasma,salivaryand
urinaryoxytocinandparent-infantsynchrony:consideringstressandaffiliation
componentsofhumanbonding.DevelopmentalScience,14(4),752-761.Sóttafhttp://goo.gl/AnZdjh.
Genesoni,L.ogTallandini,M.A.(2009).Menspsychologicaltransitiontofatherhood:Ananalysis
oftheliterature,1989-2008.Birth,36(4),305-318.Sóttafhttp://goo.gl/bt9d9v.
Gerhardt,S.(2004).WhyLoveMatters.London:Brunner-Routledge.
Gordon,I.,Zagoory-Sharon,O.,Leckman,J.F.ogFeldman,R.(2010).Oxytocinandthe
developmentofparentinginhumans.BiologicalPsychiatry,68(4),377-382,doi:10.1016/j.biopsych.2010.02.005.
39
Grossmann,K.E.,Grossmann,K.,ogWaters,E.(2006).AttachmentfromInfancytoAdulthood:TheMajorLongitudinalStudies.NewYork:GuilfordPress.
GuðnýBjörkEydal(2007).Fæðingarorlof:löggjöfoglífstíll.ÍGunnarÞórJóhannessonogHelga
Björnsdóttir(ritstjórar),RannsóknirífélagsvísindumVIII,241–250.Reykjavík:FélagsvísindastofnunHáskólaÍslands.
GuðnýBjörkEydalogIngólfurV.Gíslason.(2008).PaidparentalleaveinIceland-historyand
context.ÍGuðnýBjörk.EydalogIngólfur.V.Gíslason(ritstjórar),Equalrightstoearnandcare-parentalleaveinIceland(bls.15–44).Reykjavík:FélagsvisindastofnunHáskólaÍslands.
GuðnýBjörkEydalogIngólfur.V.Gíslason.(2014).Hruniðogfæðingarorlof.Áhrifáforeldraog
löggjöf.Íslenskaþjóðfélagið,5(2),77–93.
Haas,L.ogHwang,C.P.(2008).Theimpactoftakingparentalleaveonfathersparticipationin
childcareandrelationshipswithchildren:lessonsfromSweden.Community,Work&Family,11(1),85–104.
Haas,L.,ogHwang,C.P.(2009).Isfatherhoodbecomingmorevisibleatwork?trendsin
corporatesupportforfatherstakingparentalleaveinsweden.Fathering,7(3),303-321.Sóttafhttp://goo.gl/zSlJsl.
HagstofaÍslands.(e.d.).Launeftirlaunþegahópiogkyni2008-2014.Sóttafhttp://goo.gl/reB479
Halligan,S.,Herbert,J.,Goodyer,I.M.ogMurray,L.(2004).Exposuretopostnataldepression
predictselevatedcortisolinadolescentoffspring.BiologicalPsychiatry,55(4),376-381,doi:10.1016/j.biopsych.2003.09.013.
Howe,T.(2012).MarriagesandFamiliesinthe21stCentury:ABioecologicalApproach.Malden,
MA:WileyBlackwell.
HrundÞórðardóttirogSigrúnAðalbjörnsdóttir(2010).Sýnforeldraáuppeldishlutverksitt.Í
SalvörNordal,SigrúnJúlíusdóttirogVilhjálmurÁrnason(ritstjórar),Velferðbarna,gildismatogábyrgðsamfélags(bls.115-132).Reykjavík:Siðfræðistofnun-
Háskólaútgáfan.
IngólfurV.Gíslason.(2005).Feðursemtakalengrafæðingarorlof.ÍÚlfarHauksson(ritstjóri),
RannsóknirífélagsvísindumVI.Félagsvísindadeild(bls.293-305).Reykjavík:FélagsvísindastofnunHáskólaÍslands.
IngólfurV.Gíslason.(2007).ParentalleaveinIceland:bringingthefathersin:developmentsinthewakeofnewlegislationin2000.Reykjavík:MinistryofSocialAffairs:Centrefor
GenderEquality.
40
Jaffee,S.R.,Moffitt,T.E.,Caspi,A.,&Taylor,A.(2003).Lifewith(orwithout)father:Thebenefits
oflivingwithtwobiologicalparentsdependonthefather'santisocialbehavior.ChildDevelopment,74(1),109-126.Sóttafhttp://goo.gl/d3S9oH.
Jansen,J.,deWeerth,C.ogRiksen-Walraven,M.(2008).Breastfeedingandthemother-infant
relationship.DevelopmentalReview,28,503-521.Sóttafhttp://goo.gl/dLp8yq.
KarítasÍvarsdóttirogRagnheiðurBachmann.(2008).Brjóstagjöf.Sóttafhttps://goo.gl/UiW7Dx.
Kazura,K.(2000).Fathers’QualitativeandQuantitativeInvolvement:AnInvestigationof
Attachment,Play,andSocialInteractions.TheJournalofMen’sStudies,9(1),41–57,doi:10.3149/jms.0901.41
Keller,H.(2013).Attachmentandculture.Journalofcross-culturalpsychology,44(2),175-194,doi:10.1177/0022022112472253.
Lamb,M.E.(2004).Theroleofthefatherinchilddevelopment.NewJersey:JohnWiley&sons.
Lamb,M.E.(2010).Theroleofthefatherinchilddevelopment.(5.útgáfa).NewJersey:John
Wiley&sons.�
Lamb,M.E.,Frodi,A.M.,Hwang,C.P.,Frodi,M.ogSteinberg,J.(1982).Mother–andfather–
infantinteractioninvolvingplayandholdingintraditionalandnontraditionalSwedish
families.DevelopmentalPsychology,18(2),215-221.
Lickenbrock,D.M.,ogBraungart-Rieker,J.M.(2015).Examiningantecedentsofinfant
attachmentsecuritywithmothersandfathers:Anecologicalsystemsperspective.InfantBehaviorandDevelopment,39,173–187,doi:10.1016/j.infbeh.2015.03.003.
Lögumfæðingar-ogforeldraorlofnr.95/2000.
Lögumfæðingarorlofnr.57/1987.
LögumsamningSameinuðuþjóðannaumréttindibarnsinsnr.19/2013.
Ludolph,P.S.,ogDale,M.D.(2012).AttachmentinChildCustody:AnAdditiveFactor,Nota
DeterminativeOne.FamilyLawQuarterly,46(1),1–40.Sóttafhttp://goo.gl/6K3MeJ.
McKay,L.,ogDoucet,A.(2010).„WithoutTakingAwayHerLeave“:ACanadianCaseStudyof
Couples’DecisionsonFathers’UseofPaidParentalLeave.Fathering,8(3),300–320.Sóttafhttp://goo.gl/KkJjPa.
Music,G.(2011).Nurturingnatures:Attachmentandchildrensemotional,socioculturalandbraindevelopment.Sussex:PsychologyPress.
Naz,G.(2010).Usageofparentalleavebyfathersinnorway.TheInternationalJournalofSociologyandSocialPolicy,30(5),313-325,doi:10.1108/01443331011054262.
41
Page,J.(2016).ThelaegacyofJohnBowlby’stheory.ÍT.David,K.GoouchogS.Powell
(ritstjórar),TheRoutledgehandbookofphilosopeieandtheoriesofearlychildhood,educationandcare(bls.80-90).NewYourk:Routledge.
Paquette,D.(2004)TheorizingtheFather-ChildRelationship:MechanismsandDevelopmental
Outcomes.HumanDevelopment47(4),193–219,doi:10.1159/000078723.
Roggman,L.A.,Boyce,L.K.,Cook,G.A.,ogCook,J.(2002).Gettingdadsinvolved:Predictorsof
fatherinvolvementinEarlyHeadStartandwiththeirchildren.InfantMentalHealthJournal,23(1-2),62–78,doi:10.1002/imhj.10004.
Sadock,B.J.ogSadock,V.A.(2007).SynopsisofPsychiatry:Behavioralsciences/clinicalpsychiatry(10.útg).Philadelphia:LippincottWilliamsogWilkins.
SandraDöggPálsdóttir.(2015).Áhrifbarneignaástarfsframa:ViðhorfmeistaranemaáFélagsvísindasviði(óútgefinmeistararitgerð).Sóttafhttp://hdl.handle.net/1946/21394.
Schenk,L.K.,Kelley,J.H.ogSchenk,M.P.(2005).Modelsofmaternal-infantattachment:Arole
fornurses.PediatricNursing,31(6),514-517.Sóttafhttp://goo.gl/L4U0Mj.
Schore,A.N.(2003).Thehumanunconscious:thedevelopmentoftherightbrainanditsrolein
earlyemotionallife.ÍV.Green(ritstjóri),EmotionalDevelopmentinPsychoanalysis,AttachmentTheory,andNeuroscience:CreatingConnections(bls.23-54).London:Brunner-Routledge.
SigrúnJúlíusdóttir.(2001).Fjölskyldurviðaldahvörf.Reykjavík:Háskólaútgáfan.
SigrúnJúlíusdóttir.(2002).Foreldrahlutverk–rétturbarnatilsinnuogsamveru.FyrirlesturflutturáráðstefnunniStöndumvörðumæskuna.Rétturbarnatilverndar,Reykjavík.Sóttaf
http://goo.gl/7Qjb3D.
Slade,A.(2002).Keepingthebabyinmind:Acriticalfactorinperinatalmentalhealth.ZerotoThree,22(6),10-16.Sóttafhttp://goo.gl/paULkT.
SnjólaugAðalgerisdóttir.(2015).,,Húnerekkertmeiramömmustelpaenpabbastelpa.“Mat
foreldraámikilvægiþessaðbáðirforeldrartakifæðingarorlof.(óbirtmeistararitgerð).
Sóttafhttp://hdl.handle.net/1946/23358.
SæunnKjartansdóttir.(2009).Árinsemenginman:Áhriffrumbernskunnarábörnogfullorðna.Reykjavík:MálogMenning.
Tanaka,SakikoandWaldfogel,Jane(2007)Effectsofparentalleaveandworkhoursonfathers'
involvementwiththeirbabies:evidencefromthemillenniumcohortstudy.Community,WorkandFamily,10(4).pp.409-426,doi:10.1080/13668800701575069.
42
Velferðarráðuneytið.(2016).Framtíðarstefnaífæðingarorlofsmálum:Tillögurstarfshóps.Sóttafhttps://goo.gl/72o0V9.
Wall,K.(2014).Fathersonleavealone:Doesitmakeadifferencetotheirlives?Fathering,12(2),196-210.Sóttafhttp://goo.gl/nVwSrJ.
Wallin,D.J.(2007).Attachmentinpsychotherapy.NewYork:TheGuilfordPress.
Wissö,T.ogPlantin,L.(2015).Fathersandparentalsupportineverydayfamilylife:informal
supportinSwedenbeyondauspicesofthewelfarestate.Families,RelationshipsandSocieties,4(2),267-280,doi:10.1332/204674315X14327182532695.
WorldHealthOrganization(WHO)(2004).Theimportanceofcaregiver-childinteractionsforthesurvivalandhealthydevelopmentofyoungchildren.Sóttafhttp://goo.gl/Bv9UKX.