tez savunma sinav tutanaĞi

ii

TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI

iii

T.C.

SÜLEYMAN DEMİRELÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

YEMİN METNİ

Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “Emine Işınsu’nun Romanlarında Dinî-

Tasavvufî Unsurlar” adlı çalışmanın, tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki

bütün süreçlerde bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma

başvurulmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin Bibliyografya’da

gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve

onurumla beyan ederim.

iv

(YILDIRIM, Hamdiye Deniz, Emine Işınsu’nun Romanlarında Dinî-Tasavvufî

Unsurlar, Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2016)

ÖZET Hazırlamış olduğumuz “Emine Işınsu’nun Romanlarında Dinî-Tasavvufî

Unsurlar” adlı çalışmamız, yazarımız romanlarının yazılış tarihlerine göre sıralanması

ve incelenmesinin bir sonucudur.

Dinî-Tasavvufî unsurların derlenmesi, değerlendirilmesi ve romanlarda bu

unsurların tespit edilmesiyle tamamlanan çalışmamızda yazarımızın romanlarında dinî

yapı ve tasavvufî öğretiye ne kadar yer verdiğini ortaya koymaya çalıştık.

Elde ettiğimiz veriler ışığında tasavvuf öğretisinin önemli şahsiyetlerini

yaşadıkları dönem ve yazar tarafından anlatıldıkları roman paralelinde ele aldık.

Anahtar Kelimeler

Dinî-Tasavvufî Unsur, Emine Işınsu, Roman, Tasavvuf

v

(YILDIRIM, Hamdiye Deniz, Religious-Sufistic Elements in the Novels of Emine Isinsu, Master's Thesis, Isparta, 2016)

ABSTRACT Our study named “Religious-Sufistic Elements in the Novels of Emine Isinsı” is

a result of organizing and analyzing novels of the so-called author in accordance with the date of writing.

In our study completed by collecting religious-sufistic elements, analyzing them and determining these elements in the novels, we tried to reveal how much emphasis the author placed on religious structure and sufistic discipline in her novels.

In the light of the obtained data, we dealt with leading figures of the sufistic discipline in parallel with the period in which they live and the novel in which they were told about.

Key Words

Religious-Sufistic Elements, Emine Isinsu, Novel, Sufism

vi

İçindekiler TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI................................................................................................... ii

YEMİN METNİ ................................................................................................................................ iii

ÖZET .............................................................................................................................................. iv

ABSTRACT ....................................................................................................................................... v

ÖN SÖZ ......................................................................................................................................... xii

GİRİŞ ............................................................................................................................................... 1

A.EMİNE IŞINSU ............................................................................................................................. 1

1.Hayatı ..................................................................................................................................... 1

2.Eserleri ve Edebi Kişiliği .......................................................................................................... 2

B.EMİNE IŞINSU’NUN ROMANLARI ................................................................................................ 5

C.DİNİ- TASAVVUFİ ROMANLAR HAKKINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR .............................................. 6

1.Emine Işınsu Romanları Hakkında Yapılan Çalışmalar ........................................................... 6

2.Dini- Tasavvufi Romanlar Hakkında Yapılan Çalışmalar ......................................................... 7

D.İNCELEDİĞİMİZ ROMANLAR HAKKINDA ..................................................................................... 9

E.ROMAN KAHRAMANLARININ ADLANDIRILMASINDAKİ HUSUSLAR ..........................................44

İNCELEME .....................................................................................................................................47

DİNÎ VE TASAVVUFÎ UNSURLAR ...................................................................................................47

1.Dinî Unsurlar ........................................................................................................................ 51

1.1.Allah .............................................................................................................................. 51

1.1.1.Allah ....................................................................................................................... 52

1.1.2.Yaradan .................................................................................................................. 92

1.1.3.Tanrı/Tengri ........................................................................................................... 95

1.1.4. O ......................................................................................................................... 101

1.1.5.Hakk ..................................................................................................................... 107

1.1.6.Dîdâr ..................................................................................................................... 109

1.1.7.Rabb ..................................................................................................................... 110

1.1.8.Cenab-ı Hakk ........................................................................................................ 113

1.1.9.Çalap .................................................................................................................... 114

1.1.10. Rahman ............................................................................................................. 115

1.1.11.Sevgili ................................................................................................................. 116

vii

1.1.12.Yarabbi ............................................................................................................... 118

1.1.13.Mevlâ ................................................................................................................. 119

1.1.14.Tek ...................................................................................................................... 119

1.1.15.Tek-Mutlak Varlık/Güzel/Büyük/Gerçek ............................................................ 120

1.1.16.Rahim ................................................................................................................. 121

1.1.17.Allah’u Teâla ....................................................................................................... 121

1.1.18.İlahi Kudret ......................................................................................................... 122

1.1.19.Hûdâ ................................................................................................................... 122

1.1.20.Halik ................................................................................................................... 122

1.1.21.Mitolojik Tanrılar ................................................................................................ 123

1.2.Melekler Ve Cennet Varlıkları ..................................................................................... 123

1.3.Kitaplar ........................................................................................................................ 125

1.3.1.Kur’an-ı Kerim ...................................................................................................... 125

1.3.2.Zebur .................................................................................................................... 129

1.3.3.İncil ....................................................................................................................... 129

1.3.4.Tevrat ................................................................................................................... 129

1.4.Ayetler, Sureler ve Hadisler ........................................................................................ 130

1.4.1.Ayetler .................................................................................................................. 130

1.4.2.Sûreler .................................................................................................................. 132

1.4.3.Hadisler ................................................................................................................ 137

1.5.Peygamberler .............................................................................................................. 139

1.5.1.Hz. Danyal ............................................................................................................ 139

1.5.2.Hz. Dâvud ............................................................................................................. 139

1.5.3.Hz. İbrahim ........................................................................................................... 139

1.5.4.Hz. İsâ ................................................................................................................... 140

1.5.5.Hz. Muhammed ................................................................................................... 141

1.5.6.Hz. Musa .............................................................................................................. 144

1.6.Dört Halife ................................................................................................................... 144

1.6.1.Ebubekir ............................................................................................................... 144

1.6.2.Ömer .................................................................................................................... 145

1.6.3.Osman .................................................................................................................. 145

1.6.4.Ali ......................................................................................................................... 146

1.7.Kader ........................................................................................................................... 147

viii

1.8.Ahiret ve İlgili Mefhumlar ........................................................................................... 148

1.8.1.Ahiret ................................................................................................................... 148

1.8.2.Cennet .................................................................................................................. 148

1.8.3.Cehennem ............................................................................................................ 149

1.9.Diğer İtikadî Mefhumlar .............................................................................................. 151

1.9.1 Ölü/Ölüm/Ecel ..................................................................................................... 151

1.9.2. Şeytan.................................................................................................................. 154

1.9.3. Rûh ...................................................................................................................... 156

1.10.Din ve Diğer Dinler İle İlgili Mefhumlar ..................................................................... 157

1.10.1. Din ..................................................................................................................... 157

1.10.2. İslâm-İslâmiyet .................................................................................................. 158

1.10.3. İmân-Mü’min .................................................................................................... 161

1.10.4. Müslüman ......................................................................................................... 162

1.10.5. Kul ..................................................................................................................... 165

1.10.6. Ümmet .............................................................................................................. 165

1.10.7. Günah ................................................................................................................ 165

1.10.8. Günahkâr ........................................................................................................... 166

1.10.9. Hristiyanlık-Hristiyan ......................................................................................... 167

1.10.10. Gâvur ............................................................................................................... 168

1.10.11.Dinsiz ................................................................................................................ 168

1.11.İbadet ile İlgili Mefhumlar ......................................................................................... 168

1.11.1. Cami .................................................................................................................. 168

1.11.2. İmam ................................................................................................................. 170

1.11.3. Ezân ................................................................................................................... 171

1.11.4. Abdest ............................................................................................................... 171

1.11.5. Seccade ............................................................................................................. 172

1.11.6. Namaz ............................................................................................................... 173

1.11.7. Oruç ................................................................................................................... 176

1.11.8. Kâbe .................................................................................................................. 177

1.11.9.Hacc .................................................................................................................... 177

1.11.10. Zekât ................................................................................................................ 178

2. Tasavvufi Unsurlar ............................................................................................................. 179

2.1.Hak Aşığı-Hak Ehli-Talip-Allah Dostu-Velî ................................................................... 179

ix

2.2. Tarikatlar ve İlgili Mefhumlar ..................................................................................... 181

2.2.1. Tarikat ................................................................................................................. 181

2.2.2. Bayramîlik- Bayrâmiyye ....................................................................................... 182

2.2.3.Bektâşîlik .............................................................................................................. 182

2.2.4. Halvetîlik-Halvetiye ............................................................................................. 183

2.2.5. Hurûfîlik ............................................................................................................... 184

2.2.6.Kadirîlik-Kadirîyye ................................................................................................ 184

2.2.7. Mevlevîlik-Mevlevîyye ........................................................................................ 185

2.2.8. Nakşibendîlik-Nakşibendiyye .............................................................................. 185

2.2.9. Rufaîlik ................................................................................................................. 186

2.2.10. Uşşakîlik............................................................................................................. 187

2.3. Tarikat Kıyafetleri ve Eşyaları ..................................................................................... 187

2.4. Tarikat Törenleri ......................................................................................................... 188

2.5. Tarikatların Kullandığı Müzik Aletleri ......................................................................... 188

2.6. Tarikatların İnsanî Unsurları ....................................................................................... 189

2.6.1. Şeyh ..................................................................................................................... 189

2.6.2. Mürîd ................................................................................................................... 190

2.6.3. Mürşid-Usta-Sedefkâr Dost-Dost ........................................................................ 191

2.6.4. Kutb ..................................................................................................................... 194

2.7. Tarikatlar İle İlgili Mekânlar........................................................................................ 194

2.7.1. Dergâh- Tezgâh ................................................................................................... 194

2.7.2. Tekke ................................................................................................................... 196

2.7.3. Halvethane .......................................................................................................... 197

2.8.Tarikatlara Ait Uygulamalar ........................................................................................ 197

2.8.1.Bağır Basmak-Ayak Bağlamak-Baş Eğmek ........................................................... 197

2.8.2. Çile Çıkarmak ....................................................................................................... 197

2.8.3. Erbain .................................................................................................................. 198

2.8.4. Halvet .................................................................................................................. 198

2.8.5. Semâ .................................................................................................................... 199

2.8.6. Sülûk .................................................................................................................... 200

2.8.7. Vird ...................................................................................................................... 201

2.8.8. Zikir ...................................................................................................................... 202

2.9. Nefs ............................................................................................................................ 203

x

2.10. Gönül ........................................................................................................................ 207

2.11. Tevhid ....................................................................................................................... 209

2.12. Vahdet-i Vücud- Vahdet- Tek Vücud ........................................................................ 210

2.13.Bezm-i Elest ............................................................................................................... 212

2.14. İlm-i Ledün ............................................................................................................... 212

2.15. Cezbe ........................................................................................................................ 213

2.16. İnsan-ı Kâmil ............................................................................................................. 214

2.17. Fenafillah .................................................................................................................. 214

2.18. Marifet ..................................................................................................................... 215

2.19. Riyazet ...................................................................................................................... 215

2.20. Fütüvvet ................................................................................................................... 216

2.21. Züht .......................................................................................................................... 216

2.22. Tecelli ....................................................................................................................... 217

2.23. Edep ......................................................................................................................... 217

2.24. Vahdet-i Şuhût ......................................................................................................... 218

2.25. Kâlu Belâ ................................................................................................................... 218

2.26. Bazı Mutasavvıflar .................................................................................................... 218

2.26.1. Abdülkadir Geylânî ............................................................................................ 218

2.26.2. Abdülmecid Sivasî ............................................................................................. 219

2.26.3. Akşemseddin ..................................................................................................... 219

2.26.4. Ahi Evran ........................................................................................................... 220

2.26.5. Ahmed Derviş .................................................................................................... 220

2.26.6. Bayezid-i Bistami ............................................................................................... 221

2.26.7. Çavdaroğlu Müftî Derviş ................................................................................... 221

2.26.8. Çelebi Ferruh ..................................................................................................... 222

2.26.9. Çelebi Hüsâmeddin ........................................................................................... 222

2.26.10. Gülaboğlu Askerî (Kütahyalı) ........................................................................... 222

2.26.11. . Hallaç Mahmud ............................................................................................. 222

2.26.12. Hallac-ı Mansur ............................................................................................... 223

2.26.13. Hamza-ı Şâmî (Şerefüddin).............................................................................. 224

2.26.14. Şeyh Hüseyin Halvetî ....................................................................................... 224

2.26.15. Şeyh Hüseyin Hamevî ...................................................................................... 224

2.26.16. İbn Arabî .......................................................................................................... 224

xi

2.26.17. İzzettin Baba .................................................................................................... 225

2.26.18. Karabaş-ı Velî - Ali Alaeddin ............................................................................ 226

2.26.19. Kenan Rifai ...................................................................................................... 226

2.26.20. Lokman Perende ............................................................................................. 226

2.26.21. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî ............................................................................. 227

2.26.22. Müslihüddin Mustafa (Uşaklı) ......................................................................... 228

2.26.23.Refet Kayserilioğlu ........................................................................................... 228

2.26.24. Sadreddin Erdebilî ........................................................................................... 229

2.26.25. Sâmiha Ayverdi ............................................................................................... 229

2.26.26. Soğancızâde Şeyh Ali Çelebi ............................................................................ 229

2.26.27. Somuncu Baba- Şeyh Hamidüddin Hazretleri ................................................. 230

2.26.28. Şâdî-i Rûmî ...................................................................................................... 231

2.26.29. Şeyh Atâ Efendi ............................................................................................... 231

2.26.30. Şeyh Edebâli .................................................................................................... 232

2.26.31. Şeyh Şücaeddin Karamânî ............................................................................... 232

2.26.32. Tapduk Emre ................................................................................................... 233

2.26.33. Ümmî Sinan ..................................................................................................... 234

SONUÇ ........................................................................................................................................236

KAYNAKÇA ..................................................................................................................................238

ÖZ GEÇMİŞ .................................................................................................................................242

xii

ÖN SÖZ İnsanoğlunun varlığı kadar eskidir inanma ihtiyacı. Kişi kendini güvende

hissetmek, yaşamında olup bitenleri bir kişi yahut makâmla ilişkilendirmek ister. Bu

istek doğrultusunda çeşitli inanışlar ortaya çıkar.

Türkler de tarihleri boyunca farklı inanışların peşinden gitmiş, sonunda

İslamiyet’i benimsemişlerdir. Bu tanışma göçebe Türklerin tasavvuf erbabından

edindiği bilgiler ışığında gerçekleşmiş ve tasavvufun hoşgörülü yaklaşımı ile

İslamiyetin yayılma süreci hızlanmıştır.

Geniş ölçüde tasavvuf etkisi ile Türk dünyasında yayılan Müslümanlık,

tasavvufî öğretiden ayrı düşünülemez. Bu fikir ile yola çıkarak “Emine Işınsu’nun

Romanlarında Dinî-Tasavvufî Unsurlar” adlı çalışmamızı hazırladık. Çalışmamız, giriş,

inceleme ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır.

Giriş bölümü kendi içinde beş kısma ayrılmıştır. Birinci kısım; yazarımızın

hayatı, eserleri ve edebî kişiliğini içerir. İkinci kısım, Emine Işınsu romanlarının

kronolojik sıralamasından oluşur. Üçüncü kısım, hem dinî- tasavvufî romanlar hakkında

hazırlanan akademik çalışmaların hem de Emine Işınsu romanları hakkında yapılan

akademik çalışmaların bilgisinin verildiği kısımdır. Dördüncü kısım, incelediğimiz

romanların tahlili, özeti ve tarihî şahsiyetlerinin yaşam öykülerinden oluşur. Beşinci ve

son kısım, roman kahramanlarının adlandırılmasındaki hususların aktarıldığı kısımdır.

İnceleme bölümü; Din ve Tasavvuf bilgisinin aktarıldığı, Türklerin İslamiyet ve

tasavvuf ile tanışmalarının anlatıldığı, din ve tasavvufun ne olduğunun çeşitli tanımlar

yardımıyla açıklandığı bölüm olmakla beraber, kendi içinde önce iki alt başlığa daha

sonra bu başlıklar da sırasıyla on bir ve yirmi altı alt başlığa ayrılmaktadır. Birinci

başlık; dinî unsurların tanımlanması ve romanlardaki yerlerinin belirlenmesini içerir.

Dinî unsurlar başlığı altındaki başlıklar; Allah, Melekler ve Cennet Varlıkları, Kitaplar,

Âyetler, Sûreler ve Hadisler, Peygamberler, Dört Halife, Kader, Ahiret ile İlgili

Mefhumlar, Diğer İtîkadî Mefhumlar, Din ve Diğer Dinler ile İlgili Mefhumlar, İbadet

ile İlgili Mefhumlar’dır.

İkinci başlık; tasavvufî unsurların tanımlanması ve romanlardaki yerlerinin

tespiti üzerine kuruludur. Tasavvufî unsurlar yirmi altı alt başlığa sahiptir, bu başlıklar;

Hak Âşığı-Hak Ehli-Talip-Allah Dostu-Velî, Tarikatlar ve İlgili Mefhumlar, Tarikat

Kıyafetleri ve Eşyaları, Tarikat Törenleri, Tarikatların Kullandığı Müzik Aletleri,

xiii

Tarikarların İnsanî Unsurları, Tarikatlar ile İlgili Mekânlar, Tarikatlara Ait

Uygulamalar, Nefs, Gönül, Tevhit, Vahdet-i Vücud, Bezm-i Elest, İlm-i Ledün, Cezbe,

İnsan-ı Kâmil, Fenâfillah, Marifet, Riyâzet, Fütüvvet, Züht, Tecelli, Edep, Vahdet-i

Şuhut, Kâlû belâ ve son olarak da Bazı Mutasavvıfların bilgilerinin veridiği başlıktır.

Sonuç bölümü ise elde ettiğimiz verilerin ışığında yaptığımız çıkarımların ifade

edildiği bölümdür.

Kitaplarını ve yaşamını konu edindiğimiz Emine Işınsu hanımefendiye

çalışmamızı hazırladığımız süreçte gerek çalıştığı yayınevleri gerek eşi İskender Öksüz

beyefendi kanadından röpörtaj yapabilmek adına ulaşmaya çalıştık fakat başarıya

ulaşamadık.

Bu çalışmada ve eğitim hayatımın her döneminde benden maddî ve manevî

desteğini esirgemeyen annem, babam ve eşime, kılavuzluğu ile her zaman yolumu

aydınlatan hocalarım, başta danışmanım Doç Dr. Halil Altay GÖDE’ye ve kıymetli

hocam Yrd. Doç. Dr. Mehmet ÖZÇELİK’e teşekkürü bir borç bilirim.

Hamdiye Deniz YILDIRIM

Isparta-2016

1

GİRİŞ

A.EMİNE IŞINSU

1.Hayatı Yakın tarih Türk edebiyatının önemli kadın kalemlerinden biri olan Emine

Işınsu, 17 Mayıs 1938’de Kars’ta dünyaya gelmiştir.

Babası Bulgaristan Türklerinden, emekli Tümgeneral Aziz Vecihi Zorlutuna, annesi

Erzurum’un tanınmış ailelerinde Zorluoğullarına mensup hürriyet mücahidi Avnullah

Kâzimi Bey’in kızı, tanınmış şair ve yazarlarımızdan Halide Nusret Zorlutuna’dır.1

Babaannesi ve babası Bulgaristan Eskicuma’dan göç etmişlerdir. Türklerin

yaşamış oldukları acı ve zorlu günlerin yakın tanığıdırlar. Çocukluğunun bir bölümünü

Kırklareli’nde geçiren Işınsu, babaannesinden ve babasından Balkan Türklerinin,

Türklük adına nelerle karşılaştıklarını ya da nelere katlandıklarını dinlemekle

büyümüştür. Bu nedenle Balkan Türkleri onun hayatında önemli yer tutar.2

Öğretmen bir anne ve asker bir babaya sahip olması dolayısıyla Işınsu eğitim

hayatını yurdun farklı şehirlerinde tamamlamıştır. İlkokul eğitimine Urfa’da başlayıp

Sarıkamış’ta devam ederek Ankara’da tamamlamıştır. Lise eğitimini TED Ankara

kolejinde tamamlanmıştır.

Işınsu’nun yüksek öğrenim hayatı oldukça hareketli geçer. İlk olarak babasının

isteği üzerine Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesinin İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümüne

kaydolur. Ancak felsefe ilmi tahsil etmek isteyen Işınsu, o dönem ABD’de bir

kuruluşun açtığı Fullbright burs imtihanlarını kazanır ve sosyal akademi uzmanlığı

kurslarına katılmak üzere fakülteyi yarıda bırakarak Amerika’ya gider. Dünyanın

değişik ülkelerinden seçilmiş elli dört kursiyerle sosyal hizmetler hakkında iki aylık

kurs gördükten sonra, sosyal hizmetlilerin çalıştığı yerlere gönderilirler. Kendisine de

bir çocuk kampı düşer. On bir çocuktan; onların giyimleri, sabahları kalkmaları, resim

1 İslam, Ayşenur, Emine Işınsu’nun Sekiz Romanında Şahıslar Dünyası (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 1992, s. 15. 2 Duman, Erol, Emine Işınsu’nun Romanları (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 1997, s. 9.

2

yapmaları, orman gezilerinden sorumlu tutulur. Altı ay süren bu kurstan sonra

Türkiye’ye geri döner.3

Işınsu, daha önce başladığı İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümünü yarıda bırakır ve

o yıllarda yeni açılan Orta Doğu Teknik Üniversitesinin İşletme Bölümüne kaydolur. O

sıralarda ilk eşi Mimar Erdoğan Cemil Okçu ile tanışır. Babasından üniversiteyi devam

ettirme şartı ile onay çıkınca 1959 yılı sonlarında evlenirler. Evlilikle okulu bir arada

yürütemeyeceğini anlayan Işınsu, kısa bir süre için fakülteyi yarıda bırakır. Daha sonra

bir ara Hukuk Fakültesine, ardından başından itibaren arzuladığı Dil-Tarih ve Coğrafya

Fakültesinin Felsefe Bölümüne girer. Aynı zamanda fakültenin tiyatro derslerini de

yakından takip eder (1960). Ancak ailevî nedenlerle birlikte omuzlarına binen yükün

artması üzerine arzulayarak devam ettiği felsefe öğrenimini de yarıda bırakır.

Eğitim hayatını gözden geçirdiğimizde karşılaştığımız çeşitliliğin yazın

hayatına da yansıdığını eserlerinde gördüğümüz Işınsu, kayıtlı olduğu hiçbir bölümü

tamamlayamamıştır. Zamanının çoğunu yazı hayatına ayıran Işınsu, bundan sonra

gazete, dergi, roman ve tiyatro yazarlığı yapmıştır.

2.Eserleri ve Edebi Kişiliği Kişilerin sanatsal faaliyetlerini; eğitimleri, kişisel yetenekleri ve yaşadıkları

sosyal çevreler belirleyip yönlendirmektedir.

Şair ve yazar bir annenin kızı olan Işınsu, küçük yaşlarda edebiyatla ve özellikle

de şiirle tanışmıştır.

Işınsu’nun okuma ve yazmaya olan ilgisi daha ilkokul yıllarındayken ortaya

çıkar. Bu dönemde Pollyanna türü klasiklerle tanışır, zaman zaman yazma

denemelerinde bulunur. Bunun neticesinde ilkokul çağlarının sonralarında “Minko’nun

Hatıraları” adlı eserini ortaya koyar. On beş-on altı yaşlarında şiir dünyasına açılan

Işınsu, ortaöğretimini tamamladığı TED Koleji’nde arkadaşları arasında şair olarak

tanınmaya başlar. Ortaöğretiminin sonunda (1956) iken ilk şiir kitabı “İki Nokta” ile

karşımıza çıkar.4

Işınsu, yazdığı “Küçük Dünya” adlı romanı ile Turizm-Tanıtma Bakanlığının

roman ödülünü kazanır. “Kadın”, “Hisar” gibi dergilerde yazı ve hikâyeleri neşredilir. 3 Erol, Gözdenur, Emine Işınsu’nun Tarihi romanları Üzerine Bir İnceleme (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa 2006, s. 15.

4 Erol, Gözdenur, a.g.e, s. 18.

3

Yeni İstanbul ve Sabah gazetelerinde fıkra yazarlığı yapar.

1970’lerin önemli fikir ve sanat süreli yayınlarından Töre Dergisi’ni 1971- 1981 yılları

arasında çıkarır.

Işınsu, Türkiye dışındaki Türklerle yakından ilgilenmektedir ve onlara karşı

ilgisini dış Türkleri konu alan üç romanında dile getirmiştir: Bunlar Balkan Türklerini

anlattığı Çiçekler Büyür ve Azap Toprakları ile Kerkük Türklerini anlattığı Tutsak adlı

romanlardır.

Eserlerini oluştururken kahramanlarıyla bütünleşen yazar, yazmadan önce büyük

bir hazırlığa girişir. Konuyla ilgili belgelere ve gerçek tanıklara ulaşmaya çalışır. Küçük

Dünya romanının Nur’u, Tutsak romanının Ceren’i ve Kaf Dağının Ardında adlı

romanının kahramanı Mevsim yazarın hayatından izler taşır. Kahramanlarının acılarını

yüreğinde hisseder.

Eserlerinde sıkça İslam inancının derinliklerine rastlamak mümkündür.

Yazar, insana hoşgörü ile yaklaşır ve her insanın hatalarıyla kabul edilmesi

gerektiğine, herkesin bir gün doğru yola ulaşacağına inanmaktadır.

Yazarın romanlarında olayları ve mekânları kahramanların duygu süzgecinden

geçtikten sonra ve onların algılamalarıyla görürüz. Bu psikolojik ağırlık zaman zaman

şuur akımını andırır.

Türkiye dışındaki Türklerin yaşanmışlıklarıyla karşılaştığımız kadar döneminin

Türkiye’sini de eserlerinde konu edinen Işınsu’nun Sancı, Cambaz, Atlıkarınca, Kaf

Dağının Ardında gibi eserleri bizlere dönemin sosyal ve siyasal hayatını da

aktarmaktadır.

Son dönem eserlerinde Türk tasavvufunun zirve isimleri Yunus Emre, Niyazi

Mısrî, Hacı Bayram Veli ve Hacı Bektaş Veli’nin hayatlarını ele almış ve bizlere

aktarmıştır.

YAZARIN ALDIĞI ÖDÜLLER

*“Küçük Dünya” romanı ile T. C. Turizm Bakanlığı Sanat Armağanı.

*“Ak Topraklar” romanı ile Türk Edebiyatı Vakfı Roman Ödülü.

*“Bir Yürek Satıldı” adlı oyunu ile Türkiye Radyo Televizyon Kurumu

Radyofonik Oyun Yarışması’nda dram dalı birinciliği.

*“Sancı” romanı ile Türkiye Millî Kültür Vakfı Roman ödülü.

https://tr.wikipedia.org/wiki/Yunus_Emre

https://tr.wikipedia.org/wiki/Hac%C4%B1_Bayram_Veli

https://tr.wikipedia.org/wiki/Hac%C4%B1_Bekta%C5%9F-%C4%B1_Veli

4

*“Canbaz” romanı ile Türkiye Yazarlar Birliği Roman ödülü.

*Türk Ocakları Hamdullah Suphi Tanrıöver Armağanı.

*Karaman Türk Dili Ödülleri, “Türkçeyi Doğru ve Güzel Kullanan Yazar

Ödülü”

*İLESAM (Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği), “Şeref

Ödülü”

*Türkiye Yazarlar Birliği- İstanbul Şubesi, “Ömür Boyu Roman Ödülü”

5

B.EMİNE IŞINSU’NUN ROMANLARI Küçük Dünya (1966)

Azap Toprakları (1970)

Ak Topraklar (1971)

Tutsak (1973)

Sancı (1974)

Çiçekler Büyür (1978)

Canbaz (1982)

Kaf Dağı’nın Ardında (1988)

Atlı Karınca (1990)

Cumhuriyet Türküsü (1993)

Nisan Yağmuru (1997)

Havva (1999)

Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri (2002)

Bukağı (2004)

Hacı Bayram (2005)

Hacı Bektaş (2008)

Bir Aile (2013)

6

C.DİNİ- TASAVVUFİ ROMANLAR HAKKINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

1.Emine Işınsu Romanları Hakkında Yapılan Çalışmalar

1. ASAR, Nesibe Ayşe, Füruzan’ın Kırk Yedi’liler ve Emine Işınsu’nun

Sancı Romanlarında Öğrenci Hareketleri: Karşılaştırmalı Bir Edebiyat Sosyolojisi

Çalışması, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, 2013

2. ATEŞ, Elanur, Emine Işınsu’nun ‘Cambaz’ romanında +(I) Durum

Biçimbirimi, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale, 2011

3. BİLİR, Defne, 12 Mart Romanları Tematik İnceleme, Yüksek Lisans Tezi,

Hacettepe Üniversitesi, Ankara 2001

4. ÇİÇEKLİ KOÇ, Göksu, Türk Kadın Yazarların Romanlarında İşledikleri

(1960-1980) Konular ve Eğitim Kavramına Yaklaşımları, Doktora Tezi, Dokuz

Eylül Üniversitesi, İzmir, 2014

5. DÖNMEZ, Mehmet, Emine Işınsu’nun Azap Toprakları Romanının

Arketipal Eleştirisi, Uluslaarası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, Ondokuz Mayıs

Üniversitesi, Samsun, 2011

6. DUMAN, Erol, Emine Işınsu’nun Romanları, Yüksek Lisans Tezi,

Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Çanakkale, 1997

7. DURAL, Ahmet Baran, 1980 Sonrası Türk Milliyetçiliği Hareketinde

Yaşanan Değişim ve Yenisağ, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar

Üniversitesi, İstanbul, 2000

8. EROL, Gözdenur, Emine Işınsu’nun Tarihi Romanları Üzerine Bir

İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa, 2006

9. FIRAT, Hatice, Cumhuriyet Sonrası (1969-1980) Türk Romanlarında

Sosyal Hareketler ve Eğitime Yansıyan Boyutları, Doktora Tezi, Dokuz Eylül

Üniversitesi, İzmir, 2007

10. İSLAM, Ayşenur, Emine Işınsu’nun Sekiz Romanında Şahıslar Dünyası,

Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara, 1992

11. KARAKURT, Aynur, Emine Işınsu’nun Romanlarında Söz Dizimi,

Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli, 2007

7

12. KARATAŞ, Evren, Türk kadın yazarların romanlarında işledikleri

(1980-2000) konular ve eğitim kavramına yaklaşımları, Doktora Tezi, Dokuz Eylül

Üniversitesi, İzmir 2009

13. KOÇAL, Abdullah, Emine Işınsu’nun “Azap Toprakları” ve “Çiçekler

Büyür”Adlı Romanlarında Balkan Türklerinin Trajedisi, Abdullah, SDÜ Fen

Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 22, Sayfa 139-146, Isparta, 2010

14. KÖKDEMİR, Ahmet, Emine Işınsu Hayatı-Şahsiye-Sanatı-Fikirleri-

Eserleri, Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun, 1995

15. ODACI, Serdar, Bilinç Akışı Tekniği Bakımından James Joyce, Oğuz

Atay, Adalet Ağaoğlu, Emine Işınsu Romanları, Doktora Tezi, Hacettepe

Üniversitesi, Ankara, 2007

16. ODACI, Serdar, Emine Işınsu’nun Hacı Bektaş Veli Romanında

Bektaşılık Algısı, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli araştırma Dergisi, 2010

17. SEZER, Özlem, Türk Kadın yazarların 2000 sonrası Romanlarında

Çocuk ve Eğitim, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 2014

18. TAŞ, Cumhur, Çağdaş Türk Romanında Din Ve Tasavvuf, Yüksek

Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van, 2009

19. TOPRAK, Abdulhamit, Emine Işınsu’nun Romanlarında Halk Kültürü

ve Halk Bilimi Unsurları, Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya, 2015

20. TÜRKOĞLU, Aynur, Emine Işınsu’nun Romanlarında Kadınlar,

Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya 1998

21. YILMAZ, Reyhan, Emine Işınsu’nun ‘Çiçekler Büyür’ Romanının

Cümle Yapısı, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2008

2.Dini- Tasavvufi Romanlar Hakkında Yapılan Çalışmalar 1. AKÇAL, Münire, Samiha Ayverdi’nin Üç Eserinde (Hancı Yusufcuk, Dile

Gelen Taş) Dini ve Tasavvufi Unsurlar, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar

Üniversitesi, Kütahya 2007

2. AKPINAR, Esra, Elif Şafak’ın Romanlarında ve Kitaplaşmış Eserlerinde

Din- Tasavvuf ve İnançlar, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2011

3. BOZKURT, Murat, Popüler Kültürün 1960 Sonrası İslami Romanlara

Yansıması Ve Eleştirisi, Yüksek Lisans Tezi, Yüzücü Yıl Üniversitesi, Van, 2009

8

4. ÇAKMAK, Turgut, Mustafa Necati Sepetçioğlu’nun Romanlarında

Tasavvuf, Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Üniversitesi, Erzincan, 2011

5. DEMİR, Zöhre, Nazan Bekiroğlu’nun Hayatı, Hikaye ve Romanlarnını ve

Çözümlemesi, Yüksek Lisan Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne, 2013

6. NOYAN, Sema, Türk Romanında Mistisizm 1923-1980, Doktora Tezi,

Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2013

7. SAĞDIÇ, Damla, Tasavvufun Derinliklerinden Modern Romana Açılan

Kapı A’mak-ı Hayal, Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Üniversitesi, Nevşehir, 2013

8. SANCILI, Fatih, Samiha Ayverdi’nin Dini Düşüncesi, Yüksek Lisans Tezi,

Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas, 2013

9. TAŞ, Cumhur, Çağdaş Türk Romanında Din ve Tasavvuf, Yüksek Lisans

Tezi, Yüzüncü yıl Üniversitesi, Van, 2009

10. TOKİZ, Onur, 2000 sonrası Türk Romanında Tasavvufi Söylem, Yüksek

Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ,2011

9

D.İNCELEDİĞİMİZ ROMANLAR HAKKINDA 1. Küçük Dünya

A) Özet

Otoriter bir anne tarafından sınırları çizilmiş ve baskı altına alınmış olarak

devam eden bir hayatın ana karakterimiz Nur’a yaşattığı gel-gitlerin anlatıldığı bir

roman Küçük Dünya.

İstanbul’da yaşamış ve tahsilini burada tamamlamış olan Nur anne baskısından

kurtulmak adına Ferit ile bir evliilik yapar ve Urfa’ya yerleşir. İstanbul’dan sonra Urfa

ve burada yaşayan yerli halk Nur’un alışmakta güçlük çektiği yeni yaşamıdır. Bu

yaşamda zaman geçtikçe aldığı evlilik kararını sorgulayan Nur, Ferit hakkında “Hep

birlikte susabileceğim biriyle evlenmek istedim. Onunla susuyorduk. Ama şimdi

anlıyorum ki susması konuşacak bir şey bulamayışındanmış.” diyerek pişmanlığını dile

getirmeye çalışmaktadır.

Kendi iç çatışmalarını yaşarken Ferit’in arkadaşı Murat ile tanışması ve zamanla

Murat’a karşı duyduğu ilgi Nur’un çıkmazlarını daha da çetrefilli bir hale getirmektedir.

Küçük Dünya romanında, kendi içinde ukde olarak kalan bir hayatı çocuklarına

dayatan yufka yürekli annelerin sebep olduğu dram, Nur’un kendisine tutunacak bir dal

arayışı ve bu arayışla gerçekleştirdiği yanlış evliliğinin hikâyesi bu yanlışlığın üzerine

dile getirilemeyen duygular ahlak sınırlarını geçmeden ve çirkinleşmeden

anlatılmaktadır.

B) Şahıs Kadrosu

Nur: İç çalkantılar yaşayan baş kahraman.

Ferit: Nur’un eşi

Murat: Ferit’in arkadaşı.

Mehlika: Nur’un annesi.

Fikret: Nur’un üvey babası.

Şeyh Ziyaeddin Efendi: Rufai ve Mevlevi Şeyhi.

Canan: Müdürün kızı.

Emel Hanım: Vali’nin eşi.

C) Zaman

Yaşanmakta olan bir yıl ve ani atlamalarla özetlenen geşmiş yıllar.

10

D) Mekân

Nur ve Ferit’in evi

Murat ve öğrencileri ile birlikte Nur’un gittiği kamp alanı.

Şeyh Ziyaeddin Efendi’nin evi

Ferit’in kaza sonrası yattığı hastane odası

2. Azap Toprakları

A) Özet

Yirminci yüzyılın ikinci yarısında Batı Trakya Türklerinin Yunan karakollarında

yaşadığı zulümler anlatılmaktadır.

Türk köylerine Rum aileler yerleştirilir ve ibadet edemedikleri gerekçesiyle

yapımında Türklerin çalıştırıldığı kiliseler inşaa edilir. Tüm bunlar iskân faaliyeti adı

altında gerçekleşirken temelde yatan fikir ise Müslüman Türklerin asimile edilmesidir.

Gerçekleştirilen asimilasyon çalışmaları bölgedeki köy karakollarında

gerçekleştirilen işkence ve işkencelerin sebep olduğu ölümlerle devam etmekteyken

Müslüman ve Türk halk Yunan’a karşı direnişe geçer.

Köy halkından Mahmut Ağa, Muhsine ve Bekir gibileri Yunan’ı topraklarından

atacağına inanarak direnirken Sakine ve Mehmet gibileri de kurtuluşu İzmir’e kaçmakta

buluyordu.

Azap Toprakları, her karışı atalarımızın kanı ile sulanmış Batı Trakya’da

yaşayan Türklerin maruz kaldığı işkenceleri ve tüm bunlara direnişlerini gözler önüne

sermektedir.

B) Şahıs Kadrosu

Muhsine: Yunan teğmenlerin işkenceleri sonucu ölen Türk kızı.

Mahmut Ağa: Muhsine’nin işkence sonucu beli kırılarak ölen babası.

Selim: Muhsine’ye aşık olan Türk genci.

Mehmet: İzmir’e kaçarak zulümden kurtulan Türklerden biri.

Sakine: Mehmet ile İzmir’e kaçmayı başaran Türk kadını.

Kamil: Mahmut Ağa ile beraber karakola alınan Türk köylü.

Bekir: Topraklarını Yunan’a vermeyeceğine inanan Türk genci.

Ak Hoca: Köyün dini ileri geleni.

Niko: Mahmut Ağa tarafından öldürülen Yunan teğmen.

11

Yuannis: Yunan teğmen.

C) Zaman

Kış mevsiminde başlayan hikâye yaz başlangıcında sona ermektedir, böylelikle

altı aylık bir süre anlatılmaktadır.

D) Mekân

Yunan karakolu

Köylülerin evleri.

3. Ak Topraklar

A) Özet

Elli üç bölümden oluşan eser Büyük Selçuklu Devleti’nin yurt edinme

macerasını ve Ak Topraklar adı verilen Anadolu’ya ulaşma çabasının anlatır.

Anadolu’nun kapılarının hangi çabalar sonucu Türklere açıldığını gözler önüne seren bu

eser, Büyük Selçuklu Devleti hükümdarlarından Tuğrul ve Çağrı Beyler döneminden

Alp Arslan Başbuğ’un Malazgirt’i fethine kadar geçen süreyi anlatmaktadır.

Baş kahraman Bayındır Bey’in beş oğlundan en küçüğü olan Yağmur’u ve

Yağmur’un Oğuz’un destanını yazma sevdasının anlatımıyla başlayan roman

Bayındır’ın eşi Selcen, diğer çocukları Yamtar, Ayaz, Kazan ve Dumrul’un başından

geçenlerin anlatımıyla devam etmektedir.

Selçuklu’nun zaferi ile sonuçlanan 1040 Dandanakan Savaşı’nın da anlatıldığı

eser Bizans casusu Yorgi’nin Selçuklu içine girmesi ve Bayındır Bey’in takma bir adla

Romen Diyojen’in ordusuna katılımının anlatımıyla sürer.

Malazgirt'te verilen büyük mücadelenin sonucunda Ak Topraklar olarak

adlandırılan Anadolu’nun artık Büyük Selçuklu yönetimine girmesiyle roman son bulur.

B) Şahıs Kadrosu

Bayındır Bey: Ak Toprakların fethine katılmayı arzu eden romanın

başkahramanı.

Alp Arslan: Büyük Selçuklu Hükümdarı Çağrı Bey’in oğlu.

Romen Diyojen: Türk düşmanı olan Bizans komutanı.

Yağmur: Bayındır Bey’in en küçük oğlu.

Yamtar: Bayındır Bey’in büyük oğlu.

Ayaz: Bayındır Bey’in oğlu.

12

Kazan: Bayındır Bey’in oğlu.

Dumrul: Bayındır Bey’in oğlu.

Selcen: Bayındır Bey’in hanımı.

Çağrı Bey: Selçuklu hükümdarı.

Tuğrul Bey: Selçuklu başbuğu.

Yorgi: Küçük yaşta Selçuklu içine dahil edilmiş Bizans casusu.

C) Zaman

1069 ve 1071 yılları arası anlatılmaktadır, yani Tuğrul ve Çağrı Beyler’in

zamanından Alp Arslan’ın Malazgirt’i fethine kadar olan süre anlatılmaktadır.

D) Mekân

Rey, İstanbul ve Malazgirt dolayları.

4. Tutsak

A) Özet

Esaretin romanı diyebileceğimiz Tutsak romanında Işınsu, 1960 öncesi

Türkiye’de ve Kerkük’te olup bitenleri anlatmakta bizlere.

Romanda üç farklı esaret ustaca birbiri içine geçirilerek işlenmiştir. Yanlış bir

evliliğin içine hapsolmuş kadının esareti, Kerkük Türkleri’nin dönemin yönetimindeki

esareti ve yaklaşan ihtilalin gerilimi altında Türkiye insanın siyasi akış altındaki esareti.

Ressam olan kadın kahramanımız Ceren Erbilli ve uzun zaman önce Erbil’den

Türkiye’ye gelen kocası Orhan Erbilli’nin evliliği dönemin Türkiye’sini de anlatarak

okuyucuya sunulur. Orhan’ın akrabası olan Tarık’ın vatanının sesini duyurmak

amacıyla Türkiye’ye gelmesi, bu ülküde başına gelenler ve öldürülüşü anlatırken olayla

birbirinden koparılmadan başarıyla gözler önüne serilir.

Hem siyâsî hem de ruhî gelgitlerin içinde bir dönem romanı diyebileceğimiz

Tutsak, Işınsu’nun Türklük ülküsünü okuyucuya ustaca aktardığı başarılı bir romandır.

B) Şahıs Kadrosu

Orhan Erbilli: Dönemin şartlarına ayak uydurmuş bir müteahhit.

Ceren Erbilli: Orhan Erbil’in eşi olan ressam.

Tarık: Orhan Erbil’in ülkü sevdalısı amca oğlu.

Selma: Ceren Erbilli’nin güzel hanım arkadaşı.

Alev: Ceren ve Orhan’ın kızları.

13

Selin: Ceren ve Orhan’ın oğulları.

Altın Hanım: Ceren’in evdeki yardımcısı.

Şaban: Ceren’in doktoru.

Albay: Alparslan Türkeş

C) Zaman

1959’dan ihtilalin gerçekleştiği 27 Mayıs 1960’a kadar olan süre.

D) Mekân

Ceren ve Orhan’ın evi.

Ceren’in resim atölyesi.

Selma’nın evi.

Şaban’ın muayenehanesi.

5. Sancı

A) Özet

1980 öncesi Türkiye’sini okuyucularının karşısına getiren Işınsu, Sancı

romanında 1968 ve 1980 yılları arasında siyasî kutuplaşmayı ele alır.

Sancı, Süleyman Özmen adlı bir öğrencinin ülküdaşlarına yardım etmeye

çalışırken 21 Mart 1970’de şehadet şerbetini içmesiyle başlayıp bir diğer ülkü şehidi

Ertuğrul Dursun Önkuzu’nun 23 Kasım 1970’de komünistlerce öldürülmesi ile son

bulur.

Romanlarındaki başarıyı olayların ve kişilerin gerçekçiliğine borçlu olan Işınsu,

örgüt, örgüt içi hiyerarşi, üniversite profesörleri ve öğrencilerin siyasi gündem içindeki

yerini anlatarak dönemin Türkiye’sini hem sağ hem de sol siyasî cephelerden

anlatmaktadır.

Sancı romanı bizlere aynı aile içerisinden iki kardeşin bile farklı siyasî görüşlere

sıkı sıkıya bağlı olabileceğini ve bu bağlılığın nelere sebep olabileceğini anlatmakta.

Dönemin yayın organı olan Devlet’ten ve dönemin fikir adamları olan Dündar

Taşer ve Galip Erdem’den de bahseden Işınsu, okuyucuya “Asıl kahramanlık, fikirleri

uğruna ölmeyi göze alabilmektir.” dedirtmektedir.

B) Şahıs Kadrosu

Süleyman Özmen: Şehit düşen ülkü sevdalısı genç.

Ertuğrul Dursun Önkuzu: İşkence görerek şehit olan ülkücü genç.

14

Leyla Koç: Sol görüş yanlısı genç kız. Saadettin Bey’in kızı.

Saadettin Koç: Dönemin orta yolcusu üniversite hocası.

Ali Koç: Ülkücü hareketi özümsemeye çalışan genç. Saadettin Bey’in oğlu.

Sabiha Koç: Saadettin bey’in eşi.

Turgut: Sol görüşe mensup bir üniversite hocası.

Seyhan: Sol görüşün militanlarından biri.

Nurten : Eski hemşire ve yeni sol görüşe mensup kadın.

Hasan Efendi: Okulun hademesi.

C) Zaman

21 Mart 1970 ile 23 Kasım 1970 arasında geçen sekiz aylık süre.

Ertuğrul Dursun Önkuzu’nun çocukken hastaneden yattığı süre.

D) Mekân

Koç ailesinin evi.

Turgut’un evi.

Turgut’un üniversitedeki odası.

Ankara Erkek Teknik Yüksek Öğretmen Okulu Fakülteleri.

Hemşire Nurten’in evi.

Ertuğrul Dursun Önkuzu’nun yattığı Zile Hastanesi.

Ertuğrul Dursun Önkuzu’nun evi.

6. Çiçekler Büyür

A) Özet

Balkanlarda yaşayan Türklerin yaşadığı sıkıntıları başarılı bir anlatımla aktaran

Işınsu, Çiçekler Büyür romanında 1960’lı yıllarda Yenipazar, Pazarcık, Razgrat ve

Deliorman civarında olup bitenleri okuyucularıyla buluşturur.

Müslüman ve Türk olan halkın tamamen asimile edilmesi bireysel çabanın

dışına çıkmış ve devlet politikası haline dönüşmüştür.

Sözü edilen bölgedeki Türklerin sosyalist düzene uygun yetişmesi istenir ve

bunun için köylerdeki Müslüman-Türk çocukları ilkokul çağlarından itibaren komünist

ve Bulgarmışçasına okullarda eğitilir.

15

Romanın başkahramanı İlay bu eğitimleri içten içe kabul etmeyen fakat okuyup

doktor olmak istediği için okul süresince bu aktarılanları çok iyi benimser görünerek

hem başarılı bir öğrenci hem de komsomol olmuştur.

Mehmet Ali İlay’ın hem sınıf arkadaşı hem de büyük aşkıdır. O da okulda

başarılı bir öğrencidir fakat Mehmet Ali Türk olmaktan İlay kadar hoşnut değildir.

Aldığı eğitimler başarıya ulaşacak ve Mehmet Ali ismini dahi değiştirip bir Bulgar

olacaktır.

Köydeki olaylar köyün camisine Türk bayrağının asılması ve cami duvarlarına

Türkleri öven yazıların yazılmasıyla kızışmıştır. Bu olaylardan sorumlu kişinin İlay’ın

babası olduğunun yazılı olduğu bir rapor İlay’ın komsomolluğunu sınamak için İlay’a

imzalatılmak istenir. İmzayı atmayan İlay okuldan atılır ve köyde tarım işçisi olur, bir

süre sonra kooperatifte hademelik yapmaya başlar. Köyde olup bitenlere sessiz

kalamayan İlay bir bodrumda esir edilir bir süre kaldıktan sonra suçsuz bulunarak yol

ameleliği yapmaya başlar.

Liseden sonra kampta eğitilen Mehmet Ali İlay ile evlenmesi için

görevlendirilerek İlay’ın yanına gönderilir. Başta ikna olmayan İlay sevgisine yenik

düşüp Mehmet Ali ile gitmeyi kabul eder. Türkiye’ye yakın bir köye yerleşirler ve

Mehmet Ali şoförlük yapmaya başlar ve geçirdiği kaza tüm planları alt üst eder.

Mehmet Ali’nin çantasını karıştıran İlay isminin değiştiğini ve diğer görevleri bulur.

Her şeyi öğrendiği için İlay’ı öldürmek zorunda olduğunu söyleyen Peter Jivkof

kendisine ait silahtan çıkan kurşunlarla İlay tarafından öldürülür. İlay hâlâ içten içe

Mehmet Ali’yi sevdiğini tekrar etmektedir.

B) Şahıs Kadrosu

Mehmet Ali Conof: İlay’ın Türk olmaktan huzursuz olan büyük aşkı.

İlay Eminofa: Ülküsü uğruna her şeyi göze alan romanın başkahramanı.

Con Ahmet: Mehmet Ali’nin babası.

Kemal Efendi: İlay’ın babası.

Zehra Gelin: İlay’ın annesi.

Hüseyin Dede: İlay’ın dedesi.

Fatma: İlay’ın arkadaşı.

Arif Ağabey: Köyde kurulan teşkilatın reisi.

Rıza Ağabey: Teşkilattan bir genç.

16

Stefan Karova: Komsomol eğitim sorumlusu.

Vera: İlay’ın Bulgar arkadaşı ve rakibi.

C) Zaman

İlay’ın Mehmet Ali’yi öldürmesi ile başlayan roman geri dönüşlerle 1960’lı

yılları anlatır.

D) Mekân

Çok belirgin tasvirler yapılmayan mekânlar daha çok isim olarak aktarılmıştır.

Razgrat, Şumnu, Deliorman, Yenipazar, Han Asparuh Politeknik Lisesi.

7. Canbaz

A) Özet

1970’lerin Türkiye’sinin siyasî ve sosyal hayatını konu edinen Canbaz

romanında Işınsu, basın-sendika-iş dünyası üçgeninde sürekli değişen gündemi

okuyucularına aktarmak istemiştir.

Köyden kente göç ederek başlayan umutların her insanda farklı sonuçlar

doğurarak nihayete erdiğini görüyoruz.

Denge kurmak için kullanılan canbaz sopası ve ideolojiler arasında bir benzerlik

kurulurken 70’li yıllara damgasını vuran siyasî kutuplaşmanın da ayrıntılı olarak

anlatıldığını gördüğümüz Canbaz romanında sağ-sol çatışmaları öğrenci hareketleriyle

aktarılmakta.

Romanda yöneltilen eleştirilerden biri de gazetelerin satın alınabilirliği ve

sermayece yönetilebilirliği olduğu için basınadır.

B) Şahıs Kadrosu

Sevgi Selen Atasoy: Gazi Eğitim Enstitüsü, İngilizce Bölümü öğrencisi.

Gülnaz Atasoy: Selen’in annesi, Birleşik Yağ-İş Sendikası Başkanı.

Atakan Atasoy: Selen’in Amcası, Yurt İşçileri Sendikaları Konfederasyonu

görevlisi.

Akif Koçsa: Fabrikatör

Tülin Koçsa: Akif Koçsa’nın kızı, Siyasal Bilgiler Basın Yayın Yüksek Okulu

öğrencisi.

Sevim Gün: Pansiyon sahibesi.

Mehmet Gün: Sevim’in yeğeni, Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunu.

17

İlhan Kasapoğlu: Orta Doğu Teknik Üniversitesi mezunu, Yüksek Endüstri

Mühendisi.

Mahmut Güleryüz: Yurt İşçileri Konfederasyonu Genel Başkanı.

Vehbi Işık: İşçi Sendikaları Konfederasyonu Genel Sekreteri

Zühtü Kaymak: Doyum- İş Sendikası Başkanı.

Ali Çubuk: Akif Koçsa’nın katili.

C) Zaman

1970 yılı ile 1979 yılı arasındaki süre.

D) Mekân

Sevim Gün’ün pansiyonu

Atasoy’ların evi.

Gülnaz Atasoy’uniş yeri.

Mahmut Güleryüz’ün evi.

Orta Doğu Teknik Üniversitesi

8. Kaf Dağı’nın Ardında

A) Özet

Işınsu bu romanında Türkiye’nin 80’li yıllarını sağ-sol kutuplaşmasıyla, askerî

darbesiyle ve san’at dünyasının durumuyla okuyucusuna aktarmıştır.

Romanımızın başkahramanı Mevsim Öz ve eşinin vefatı sonrasında kısa süre

tedavi göre babasının arasındaki ilişki bizleri karşılamakta. Baba- kız ilişkisini temele

alan hikâyemiz dönemin siyasi çalkantılarını, darbe sürecini ve edebi dünyasını etrafına

alarak şekillenmekte ve Mevsim’in kendi içine gerçekleştirdiği seyahati ile nihayet

bulmakta.

Mevsim, hiçbir ideolojik tarafı olmadığını söylese dahi yaptığı san’at çevresi

seçimi ve yaşam tarzı ile çoktan tarafını ortaya koymuştur. Sol cephede şöhret bulmuş

ve babasının habersizce ona destek olmasıyla ünlenmiştir. Okuyucu Mevsim Öz’ü

mücadeleleri ile değil, zaafları ve mutsuzluklarıyla da takip etmekte.

Özel hayatı gel-gitlerle dolu olan Mevsim’in din algısı özel ders aldığı Tahir

hocanın öğretileriyle zaman zaman su yüzüne çıkmaktadır.

18

Sağ cephenin edebi şahsiyetlerinden biri olarak değerlendirdiği Selma ile olan

arkadaşlığı bakış açısını değiştirecek ve yazdığı roman kahramanları Mehmet ve Hasan

Hoca ile kendi iç dünyasına yolculuğu devam edecektir.

İş adamı olarak bildiği babasının 12 Eylül darbesi sonrasında büyük bir silah

kaçakçısı olduğunu ve ülkeden kaçarken Bulgaristan sınırında vurularak öldüğünü

öğrenmesiyle alt üst olan Mevsim’in hikâyesi iç dünyasına doğru devam etmektedir.

B) Şahıs Kadrosu

Mevsim Öz: Yazar olma hayali ve çabası olan geç kız. Romanımızın

başkahramanı.

Orçun Deniz: Mevsim’in eski sevgilisi.

Ömer Kuzgunoğlu: Mevsim’in nişanlısı.

Hüsniye Hanım: Mevsim ve babasının yardımcısı bayan.

Selma İrem: Mevsim’in arkadaşı.

Erdal: Mevsim’in arkadaşı.

Tahir Karagöz: Mevsim’in özel ders aladığı din hocası.

Emel Hanım: Mevsim’in küçükken destek aldığı danışmanı.

Ali Rıza Bey: Aile doktorları.

Selim Efendi: Mevsim’in Kapıcısı.

Nurdan: Mevsim’in Eyüp Sultan’da tanıştığı arkadaşı.

Hasan Hoca: Mevsim’in yazdığı romandaki dinî yol gösterici.

Mehmet: Mevsim’in yazdığı romandaki başkarakter.

C) Zaman

1980 yılı darbe öncesi ve darbenin hemen sonrasını içine alan yaklaşık bir yıllık

süre.

D) Mekân

Mevsim’in evi.

Mevsim’in babasının evi

Mevsim’in yatırıldığı klinik.

Yeşil Koy’daki Kulübe

Eyüp Sultan Türbesi

Kütahya Ulu cami

Kütahya’da bir çini atölyesi

19

9. Atlıkarınca

A) Özet

Ressam olan başkahramanımızın gözünden kadın-erkek ilişkileri, YÖK

başkanlığı için yapılan çalışmalar ve üniversitelerde yürütülen politikalar okuyucuyla

buluşuyor bu romanda.

Ressamımız Nurgün ile aynı apartmanda oturan komşularının arasındaki

diyalog, üniversitede hoca olan komşularının başkanlık seçimi telaşeleri ve Nurgün’ün

hakikati bulma yolundaki ilerleyişleri başarılı ve akıcı bir üslupla anlatılmış.

Hem kadın erkek ilişkileri hem de Türkiye’deki yarı aydınların içinde

bulundukları kısır döngüyü özetliyor aslında ve arada bir yükselip inen ama esasen hep

aynı yerde dönüp duran atlıkarınca da bu döngünün en başarılı sembolü.

Başkanlık seçimlerinin sonuçlanması ve hiç akılda olmayan bir adayın seçilmesi

ile yaşanan hayal kırıklıkları ile romanımız sonlanmakta.

B) Şahıs Kadrosu

Nurgün Ay: Ressam

Mehmet Ali Tunagil: Nurgün’ün eski kocası ve Yök başkanlığı adayı.

Yağız Öz: Nurgün’ün erkek arkadaşı.

Zeki Tan: Üniversitede bölüm başkanı.

Kadriye Tan: Zeki Bey’in karısı.

Gül Tan: Zeki Bey’in kızı.

Galip Tan: Zeki Bey’in ağabeyi.

Merve: Zeki Bey’in yeğeni.

Ömer: Merve’nin nişanlısı.

Orhan: Avukat.

Serap: Gazeteci.

Ersan Serez: Üniversitede profesör

Mehtap Serez: Ersan Bey’in karısı.

Halim Bulgurlu: Üniversitede doçent.

Aysan Semir: YÖK başkan adayı.

Demir: Apartman görevlisi.

Sünbül: Demir’in karısı, apartman görevlisi

20

C) Zaman

Başkanlık seçimi öncesi yaklaşık bir aylık süre.

D) Mekân

Nurgün’ün evi.

Zeki Bey’in evi.

Ersan Bey’in evi.

10. Cumhuriyet Türküsü

A) Özet

1920’li yılların Anadolu’sunun içinde bulunduğu karmaşık durum okuyucuya

aktarılmıştır. İşgal altındaki İstanbul, Milli Mücadele için çabalayan Ankara ayrıntılarla

yer almıştır Cumhuriyet Türküsü’nde.

Türkçülük ve Osmanlıcılık akımları arasındaki bağ ve anlaşmazlıkların kişilerin

fikir ve cümleleri üzerinden anlatıldığı romanımız 1922 yılının kışında başlar.

Osmanlıcı olan Hacı Hüseyin Hüsnü Bey ve torunları işgal altındaki İstanbul’da

yaşamaktadır, Türkçü olan babaları Selim Muhtar ise kızlarının Ankara’ya yanına

gelmesini ister.

Dedeleri tarafından Ankara’ya gönderilen kızlardan Nazan Ankara’daki

hastanede yaralıları tedavi etmeye hazırdır, ablası Hikmet ise babası ile beraber Milli

Mücadele için çalışacağını düşünmektedir.

Babaların da arkadaşı Celallettin Hikmet Bey’in eniştesi olan Şeyh Mehmet

Efendi ile tanışmaları Nazan’ın görmekte olduğu rüyalara adeta bir cevap olmuştur.

Bir yandan Milli Mücadele hazırlıklarını hem sosyal hem askerî açıdan takip

ederken diğer yandan da Şeyh Mehmet Efendi’ye olan bağlılığı sonucu Nazan’ın içsel

değişimine tanık oluyoruz.

İşgal altındaki İstanbul ile başlayan romanımız Mustafa Kemal’in 26 Ağustos

taarruz emri ve taarruzun başlaması ile son bulmaktadır.

B) Şahıs Kadrosu

Hacı Hüseyin Hüsnü Bey: Osmanlıcılık fikrine sahip bir mutasarrıf.

Nazan: Hacı Hüseyin Hüsnü Bey’in küçük torunu.

Hikmet: Hacı Hüseyin Hüsnü Bey’in büyük torunu.

Selim Muhtar: Milli Mücadele için çalışan bir Türkçü.

21

Abdülgalip Bey: Eski Türkçülerden bir genç.

Celalettin Hikmet Bey: Milli Mücadele yanlısı bir genç.

Şeyh Mehmet Efendi: Celalettin Hikmet Bey’in eniştesi.

Sevginur: Şeyh Mehmet Efendi’nin eşi.

Bedriye: Nazan’ın manda yanlısı arkadaşı.

Yüzbaşı Dougles: İngiliz kumandan.

Halide Nusret: Nazan ve Hikmet’in aile dostları.

Halide Edip: Milli Mücadele yanlısı bir bayan.

C) Zaman

1922 yılının baharından 26 Ağustos 1922’ye kadar olan süre.

D) Mekân

Hacı Hüseyin Hüsnü Bey’in İstanbul’daki konağı.

Bedriye’nin yalısı.

Halide Nusret’in evi.

Selim Muhtar’ın Ankara’daki evi.

Şeyh Mehmet Efendi’nin evi.

Ankara’daki Cebeci Hastanesi

11. Nisan Yağmuru

A) Özet

Hayat arkadaşı Cahit’i bir trafik kazasında kaybeden Meryem’in hikayesidir

Nisan Yağmuru.

Cahit’in ölümünün senesi dolmaya yakınken Ankara sokaklarında amaçsızca

dolaşan Meryem, farkında olmadan bir sedef tezgâhında bulur kendisini ve serüven

başlar.

Kayıp sonrası gidenin ardında kalanın Yaradan’ın rahmetine sığınıp yaşadığı

içsel yolculuğun vücut buluşudur bu hikâye.

Kişinin iç dünyasına ve Rabb’ine olan yolculuğu istiridye, Nisan yağmuru ve

ince metaforları kullanılarak okuyucuya aktarılmıştır.

Dergâh, mürşit ve mürid kavramları günlük yaşama adapte edilerek tezgah, usta

yahut sedefkar dost ve tezgahta sedef işlemeyi öğrenenler olarak karşımıza çıkmaktadır.

22

Sedef işlemeciliği süreci Rabb’e ulaşan yol ile ilişkilendirilmiş hatta ilk

adımlarının sabır sınavı olduğu ve bir gönül işi olduğu vurgulanmıştır.

Çalışmak, maddeden çok manaya ulaşmak için çalışmak sık sık

vurgulanmaktadır.

B) Şahıs Kadrosu

Meryem: Eşini trafik kazasında kaybeden bir seramik sanatçısı.

Cahit: Meryem’in kazada ölen kocası.

Zeynep: Meryem’in yakın arkadaşı.

Gülgün: Meryem’in yakın arkadaşı.

Erdal: Zeynep’in arkadaşı.

Ayfer Hanım: Meryem’in evdeki yardımcısı.

Yıldız: Tezgâhta sedef işleyenlerden biri.

Ahmet Ağabey: Tezgâhta sedef işleyenlerden biri.

Mehtap: Tezgâhta sedef işleyenlerden biri.

İbrahim: Tezgâhta sedef işleyenlerden biri.

Günfer: Tezgâhta sedef işleyenlerden biri ve tezgahın maskotu.

Usta/ Sedefkâr Dost: Sedef ustası

Refet Kayserilioğlu: Ustanın yakın dostu.

C) Zaman

Cahit’in ölümü öncesindeki geçmiş küçük kesitlerle anlatılırken ölümünden

yaklaşık bir yıl sonrasından başlayarak Sedefkâr Dost’un gidişine kadarki yaklaşık sekiz

ay ayrıntılarla anlatılmaktadır.

D) Mekân

Tezgâh

Meryem’in evi

Zeynep’in evi

Merih’in evi

23

12. Havva

A) Özet

Baskı ve annesinin rahatsızlığı yüzünden ilgisiz büyümüş bir kız çocuğudur

Havva. Hasta olan annesi ile ilgilenen babasını aciz bir pervane gibi büyümüş ve hep

mesafeli olan annesini sevemeden büyümüştür. Annesi çok güzel bir kadındır ve Havva

bu güzelliğin yanında kendisini ezilmiş hissetmektedir.

Üniversite yıllarında psikiyatriste devam etme gereği dahi duymuştur.

Romanımız annesi Hümeyra hanımın arkadaşı Berrin Hanım ile tanışması ve

onunla olan diyaloglarıyla başlar. Erkek arkadaşı Mehmet’i Berrin Hanım’la tanıştırır

ve Berrin Hanım’ın ısrarı ile “dost” adını verdikleri psikiyatr doktorun seminer ve

etkinliklerine devam eder.

“Dost”un seminerleri Havva üzerinde çok etkili olmaya başlar ve roman

boyunca hem kendi iç hesaplaşması ve yolculuğuna tanık olurken çevresindeki insanlara

karşı tutumunun değişimini de gözlemekteyiz.

Havva romanın sonunda aciz bir pervane olduğunu düşündüğü babasını ziyaret

eder ve onu affederek her şeyin hayırla yürüyeceğine inancını tamamlar.

B) Şahıs Kadrosu

Havva Erdem: Romanın başkahramanı olan öğretmen bayan

Rıfkı Bey: Havva’nın babası.

Hümeyra Hanım: Havva’nın annesi.

Berrin Hanım: Hümeyra Hanım’ın eski dostu.

Ferhat Bey: Rıfkı Bey’in eski dostu.

Mehmet: Havva’nın sevgilisi.

Ayşe: Dost’un seminerlerine devam eden güzel bayan.

Dost: Havva’nın iç yolculuğuna vesile olan psikiyatr.

C) Zaman

Yaklaşık altı aylık bir süre.

Zaman zaman geçmişe gidilerek Berrin Hanım’ın gençlik yılları da anlatılmakta.

D) Mekân

Havva’nın evi.

Berrin Hanım’ın evi.

24

Dost’un seminer verdiği salon.

Ayşe’nin evi.

Bolu Dağı’ndaki motel.

Rıfkı Bey’in evi.

Kafe Granfon.

13. Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri

A) Özet

Çocukluk yıllarında babaannesinin dinî baskı ve anlatıları yüzünden ölüm ve

kabirden korkan Yunus sıklıkla korkulu rüyalar görmektedir.

Dinî bilgilerini küçüklüğünden itibaren şekillendiren kişiler içinde

babaannesinin yanı sıra köyde ilk olarak gönderildiği Molla Kasım ve daha sonra

kendisinin Sevgi Hoca olarak adlandırdığı Arif Hoca vardır.

Şiir söylemeye on beş yaşında başlayan Yunus’u roman boyunca şiirleriyle

karşımızda görmekteyiz.

Din ve tasavvufun ağır bastığı romanımızda dönemin siyasî ve sosyal

yaşantısına tanık olduğumuz gibi kahramanımız Yunus’un beşerî dünya, aile hayatı,

çocukları ve mesleği ile olan bağlarını da yoğun olarak görmekteyiz.

İnsan olan Yunus’un dervişlik yolunda geçirdiği merhaleleri akıcı bir dil ile

anlatan Işınsu, romanında rüyalara önemli bir yer vermiştir. Rüyalar ilahî mesajlar taşır

özellikle dergâhta halvet esnasında görülen rüyalar bizlere seyr’u süluk aşamalarının

yaşandığını gösterir.

On sekiz yaşında evlendiği Zehra ile başlayan maddî aşk manevî aşkın eşiği

sayabileceğimiz Nurefşan ile değişim gösterir. Hacı Bektaş ile tanışması ve Taptuk

Emre’ye gönderilmesiyle dervişlik yolcuğunu kendini öne çıkarır. Dergâhta geçirdiği

seneler Yunus’u nefsinden ve dünyevî zevklerden arındırır.

B) Şahıs Kadrosu

Yunus Emre: Marangozluk yapan başkahramanımız.

Elif Kadın: Yunus’un annesi.

Zehra: Yunus’un karısı.

Nurefşan: Dişi olarak arzulanmayan fakat Yunus’un manevî aşkı yaşadığı kadın.

25

Aziz: Yunus’un dostu.

Ahmet Gökçek: Yunus’un oğlu.

Elif Aygülü: Yunus’un kızı.

Hüseyin: Yunus’un imam olarak yetiştirdiği genç.

Bekir: Hacı Bektaş’a giderken Yunus’un konuğu olduğu kişi.

Molla Kasım: Yunus’un altı yaşında Kur’an öğrenmesi için gönderildiği köy

hocası.

Arif Hoca: Yunus’un Sevgi Hoca olarak adlandırdığı hocası.

Zembilli Sıtkı Hoca: Konya’da eğitim aldığı Hoca.

Hacı Bektaş: Kıtlık zamanında Yunus’un buğday almaya gittiği dergâhın

mürşidi.

Tapduk Emre: Yunus’un Hacı Bektaş tarafından gönderildiği dergâhın mürşidi.

Bodur Musa: Yunus’un Tapduk Emre dergâhındaki arkadaşı.

C) Zaman

Olay anlatılmaya başlandığında Yunus yirmi bir yaşındadır fakar geriye

dönüşlerle Yunus’un iki yaşında olduğu Cengiz istilası dönemi de anlatılmaktadır.

D) Mekân

Yunus’un Evi

Hacı Bektaş dergâhı

Taptuk Emre dergâhı

Sulucakarahöyük

Zembilli Sıtkı Hoca’nın evi.

Konya

Şam

Yunus Emre’nin Hayatı

Anadolu 13. yy.’da karışıklık içindedir. Devlet otoritesi yoktur. Savaşlar,

yağmalar, kıyımlar sürüp gitmektedir. Bütün ekonomik ve siyasal bunalım

dönemlerinde her yerde görülen dinî inançların güç kazanması Anadolu’da da kendini

gösterir. Çaresizlik içinde bunalan Anadolu insanı da gözlerini yaşadığı dünyadan

ötelere çevirip mutlu olmanın yolunu başka âlemlerde aramaktadır.

26

13. yy’da Anadolu insanının tasavvufa, tarikatlara yönelmesinin diğer bir nedeni

de din adamlarının zorla vergi alan, halkı soyan devlet adamlarının yanında yer almaları

ve bütün bunların din adına yapıldığını söylemeleridir. Tarikatlar zorba devletin

karşısında; sevginin, hoşgörünün, bağlayıcılığın mistik mekânları olarak yer alıyor. Bir

yandan insanların imkânlar ölçüsünde maddi ihtiyaçlarının karşılıyor, bir yandan da

gerçek mutluluğun “aşk”la, Allah yoluna girmekle ve Allah’la bütünleşmekle

bulunabileceği inancını yayıyor.

Böyle bir ortamda yetişen Yunus Emre, ahlak anlayışını, tasavvuftan gelen

bilgilere bu dünyada insanca yaşamanın temel ilkelerini ekleyerek oluşturur. Kendini

bilen, akıl ve gönül yoluyla benliğini Allah’la özdeşleştiren, birlikte yaşamanın

gereklerinden olan adalet, eşitlik, hoşgörü, doğruluk, iyi yüreklilik; kibir, ikiyüzlülük

gibi beşerî zaaflardan kurtulma gibi temel ilkeleri yaşamın belirleyici doğruları olarak

görür.5

Türk edebiyatının burç ismi Yunus Emre (ö.1320-1321), aynı zamanda hayat

hikâyesi etrafında menkıbeler oluşmuş velilerin en ulularındandır. Tarihî hayatı

hakkındaki bilgiler oldukça sınırlı ve çelişkilidir. 1240-1241 yıllarında muhtemelen

Sivrihisar civarında doğmuş bir Türkmen köylüsüdür. 13. yy Anadolu coğrafyasının

tanınmış şeyhlerinden Taptuk Emre’ye intisap etmiş ve uzun yıllar onun hizmetinde

bulunmuştur. Şiirlerinde derin bir İslamî kültürün izleri rahatlıkla görülebilir. Bununla

beraber medrese öğrenimi gördüğünü söyleyemesek de tasavvufi eğitimi tam anlamıyla

sindirmiş bir arif olduğu kesindir. İlahi aşk ve seyahatlerden oluşmuş 82 yıllık bir

ömürden sonra 1320-1321 yıllarında vefat etmiştir. Şiirlerini asırlar boyunca dilinden

düşürmeyen Türk milleti tarafından onlarca kabre defnedilecek kadar benimsenmiştir.

Yunus Emre’nin doğduğu ve yaşadığı yer konusunda kesin bilgi yoktur. Kimi

araştırmacılar Sakarya yakınındaki Sarıköy’de kimileri Karaman’da kimileri de

Aksaray’ın Ortaköy’e bağlı Sarıkama köyünde yaşadığını ve orada öldüğünü ileri

sürmektedir. Bunlardan sonuncusu akla daha yakın gelmektedir. Doğum yeri gibi

doğum ve ölüm tarihleri de tartışmalıdır. 1250- 1320 yılları arasında yaşadığı

varsayılmaktadır.

Efsanelere ve özellikle Bektaşî ”Velayetnamesi”ne dayanarak Yunus Emre’nin

yaşamı şöyle özetlenmektedir: Yoksul bir köylü olan Yunus, bir kıtlık yılında Hacı 5 Artun, Erman, Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı, İstanbul, 2006,s. 206-207.

27

Bektaş Sultan’ın Kırşehir yakınlarındaki dergahına varıp buğday ister. Yolda topladığı

alıçları da hediye olarak götürür. Hacı Bektaş bu gönlü yüce köylüye dervişlerinden biri

aracılığıyla “ Buğday mı verelim, nasip mi?” diye sordurur. Yunus, üç kez yinelenen bu

soruya her seferinde çoluk çocuğun aç biilaç onu beklediğini ileri sürerek “buğday”

cevabını verir. Ne var ki buğdayı alıp köyüne dönerken hata ettiğini anlar, dergâha

dönüp “nasip” istediğini söyler. Kendisine nasip anahtarının Taptuk Emre’ye

verildiğini; gidip ona kapılanması gerektiği söylenince gider, Taptuk Emre’nin

dergâhına girer.

Taptuk Emre’nin dergâhında nasibini almak için kırk yıl hizmet eder. Dağdan

tekkeye odun taşırken hep dümdüz odunlar taşır. Dervişlik mertebesine erişince Taptuk

Emre ona nasibini verir. Asasını pencereden fırlatıp “ Bu asa nereye düşerse, git, orada

Allah’a kavuş!” der. Yunus yıllarca ilahiler söyleyerek Anadolu’yu gezer ve bu asayı

arar. Şeyhinin asasını Sarıköy’de bulur. Eline aldıktan kısa bir süre sonra orada ölür.6

Yunus Emre’nin romanda Geçen Şiirleri

Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri adlı romanda Yunus Emre’ye ait şiirler

aşağıda belirtilen kırk dokuz farklı yerde geçmektedir.

( 14, 21, 23, 39, 50, 51, 69, 91, 93, 94, 104, 114, 116, 117, 123, 124, 141, 158,

159, 169, 186, 199, 210, 215, 216, 222, 231, 242, 250, 254, 261, 262, 272, 279, 292,

312, 320, 326, 332, 336, 343, 345, 360, 362, 364, 370, 371, 384, 390)

Mezarlıkta vakit geçirdiği bir vakit dilinden dökülen dizeler:

Yalancı dünyaya konup göçenler

Ne söylerler ne bir haber verirler

Üzerinde türlü otlar bitenler


Toprağa gark olmuş nâzik tenleri

Söylemeden kalmış tatlı dilleri

Gelin, duadan unutman bunları


6 Artun, Erman, age., s. 207-208.

28

Gönlü ve nefsi arasında kaldığı bir vakit gönlünün Yunus’a söylediklerini

anlatan dizeler:

Doğruya varmayınca

Mürşide yetmeyince

Hak nasip etmeyince

Sen derviş olamazsın!

Yaradan ile tekleştiği bir vakit söylediği dizeler:

Ey yârânlar ey kardaşlar görün beni n’itdim ahî,

Ere erdim, eri buldum, er eteğin tutdum ahî

Cânım bir göğsüz cânıdı içi dolu sen ben idi,

Tutdum miskinlik eteğin ben menzile yetdim ahî.

Anladım kendi hâlimi gözledim doğru yolumu,

Tuttum ulular eteğin Hazret’e ben yetdüm ahî.

Giderdim gönlümden kinî, kîn tutanın yoktur dîni

Ey yârânlar ben bu sözü, uludan işitdim ahî.

Âşıksan miskînYunus, Hazret’e tutgıl yüzüni,

Anlayana gevher durur söz, sarrâfa satdım ahî.

Yaradan’ın yüzünü göstermeyişine sitem ettiğini anlattığı dizeler:

Sensin, bu gözümde gören, sensin dilimde söyleyen,

Sensin beni var eyleyen sensin hemin, önden sona.

Sen kim dedin Ya Yarab bana, “Ben yakınım senden sana”

Çün yakınsın benden bana, görklü yüzün göster bana.

Tapduk’un özleminin gönlünü yakıp kavurduğunda söylediği dizeler:

29

Acep şu yerde var m’ola şöyle garip bencileyin,

Bağrı başlı, gözü yaşlı şöyle garip bencileyin?

Kimseler garîp olmasın, hasret oduna yanmasın,

Hocam kimseler olmasın şöyle garip bencileyin.

Söyler dilim, ağlar gözüm, garîplere göynür’ özüm,

Meğer ki gökte yıldızım, şöyle garîp bencileyin.

Bir garip ölmüş diyeler, üç günden sonra duyalar,

Soğuk su ile yuyalar şöyle garip bencileyin.

Hey Emre’m Yunus bî-çâre, bulunmaz derdine çâre

Var imdi gez şârdan şâra, şöyle gârîp bencileyin.

14. Bukağı

A) Özet

Işınsu bu romanında, Malatya’lı Mehmet’nin yaşam öyküsünü ve bu öykünün

arka planında dönemin Osmanlı’sını gözler önüne sermiştir.

Mehmet’in çocukluğundan başlayarak okul hayatı, insanlarla ilişkileri, karakteri,

tefekkürü ve eserleri okuyucuya aktarılmaktadır.

Tasavvufa ilgisi çocuk yaşlarda ortaya çıkan Mehmet aynı zamanda pehlivan

olan Koca Derviş’ten eğitim almış Nakşibendi tarikatı şeyhi olan babasına rağmen

Halvetiliği kendisine yol olarak seçmiştir.

Hem zahir hem de batın ilme sahip olmak isteyen Mehmet, Mısrî ismini ilim

uğruna Mısır’a gidişinden sonra almıştır.

Mısrî’nin yaşamı çevresinde dönemin tarihi olaylarını mektuplaşmalar ve

bireysel diyaloglar sayesinde öğrenirken bukağılarla Mısrî’nin alakasını da romanın

ileriki sayfalarında öğreniyoruz.

Kadızâdeler olarak bilinen grup hakkıda sahip olduğu olumsuz düşünceleri

Kadızâdeleri’in tekke ve zaviyeleri kapatma çabalarıyla alevlenir, bu öfke ayağına

takılan bukağılarla gönderildiği sürgünlerle sonuçlanır.

30

Romanımız Limni Adası’nda seccade üzerinde elinde tesbihi ve dilinde zikri

Mısrî’nin Hakk’a yürüyüşü ile nihayete ermektedir.

B) Şahıs Kadrosu

Niyazi Mısrî: romanın başkahramanı Mehmet. Asıl ismi Muhammed fakat

Peygamber ismine hürmeten Mehmet diye çağrılır.

Soğancızade Şeyh Ali Çelebi: Mehmet’in Nakşibendî şeyhi olan babası.

Hatice Hanım: Mehmet’in annesi.

Ahmet: Mehmet’in erkek kardeşi

Kasım: Mehmet’in yakın arkadaşı.

Mehmet Zihni Efendi: Kasım’ın sarayda hekimbaşı olan babası.

Mihriban Hanım: Kasım’ın annesi.

Melekşan: Kasım’ın kız kardeşi.

Koca Halil Derviş: Mehmet’in aynı zamanda pehlivan olan hocası.

Sebbağ Ali Dede: Mısrî’nin Bursa’da tanıştığı ihtiyar Mevlevî.

Mehmet Efendi: Mısrî’nin Uşak’ta tanıştığı Halveti şeyhi.

Elmalılı Şeyh Ümmî Sinan: Uşak’ta tanıştığı Halveti Şeyhi ve Mısrî’nin mürşidi.

Feyzullah Efendi: Diyarbakır’da eğitim aldığı zat.

Gülsüm: Mısri’nin Ali Dede’nin vasiyeti üzerine evlendiği kadın.

C) Zaman

Mehmet ve Kasım’ın dünyaya geldiği 1618 yılının ilkbaharında başlayan ve

Niyazi Mısrî’nin ölüm tarihi olan 1694’e kadar yaşanan süre anlatılmıştır.

D) Mekân

Malatya’daki doğduğu ev ve gittiği okullar.

İstanbul’da Kasım’ın doğrudu ev, gittiği okullar ve saray.

Bursa’da Ali Dede’nin evi.

Uşak’da Elmalılı Şeyh Sinan Ümmî’nin tekkesi.

Sürgüne gönderildiği Limni ve Rodos Adalarında kaldığı yerler.

Diyarbakır’da Feyzullah Efendi’nin evi.

Kahire’de Abdülkadir Geylani Türbesi.

Edirne Ulu Cami

Mardin Şehri

Antalya Şehri

31

Bağdat Şehri.

Niyazi Mısrî’nin hayatı

Niyazi-i Mısri’nin asıl adı Mehmed’tir. Malatya’nın Soğanlı köyünde 12 Rebiu’l

–evvel 1027/1617’nde doğmuştur. Babası, Soğancızade lakabıyla tanınan Ali Çelebi,

başka bir yerden Malatya’ya gelmiş ve Nakşibendiye tarikatine intisap etmiş biridir.

Mehmed Niyazi, kardeşi Ahmet ile birlikte medreseye devam eder ve İslamî

konulardaki bilgisini ilerletir. Küçük yaştan itibaren tasavvufa ilgi duyar. Medreseden

icazet alıp çıkınca, çeşitli camilerde verdiği vaazlar halkın büyük ilgisini çeker. Önce

Malatya’da Halveti şeyhlerinden Hüseyin Efendi’ye intisap eder, onun nezaretinde

halvete girer.

Daha sonra şeyhi ile anne ve babasının da iznini alarak uzun bir seyahate çıkar.

Bu sırada yirmi bir yaşındadır. Diyarbekir, Bağdat ve Kerbela yoluyla ancak dört yılda

Mısır’a gelebilir. Kahire’de bir Kadiri şeyhine bağlanır. Burada iken gördüğü bir rüya

üzerine İstanbul’a geri döner. İstanbul’da devrin tanınmış alim ve mutasavvıflarıyla

görüşür.

Bir süre sonra Bursa’ya gider. Orada Ulu Cami’nin yakınındaki medreselerden

birine yerleşir ve riyazete devam eder. Bursa’dan Uşak’a geçer ve orada Elmalılı Şeyh

Yusuf Sinan’ın halifesi Şeyh Mehmed’in dergâhına yerleşir. Burada Ümmî Sinan’la

tanışır ve bütün varlığıyla ona bağlanır.7

Sultan 4. Mehmet, Lehistan Seferi’ne çıkmadan önce şöhretini duyduğu Niyazi-i

Mısrî’yi, ordunun manevî gücünü yükseltmek amacıyla İstanbul’a çağırtır. O da bu

davete uyarak İstanbul’a gelir ve orduyla birlikte sefere katılır. Bu sırada aleyhinde

çıkan bir iftira üzerine dervişleriyle birlikte tekrar Bursa’ya geri döner. Bir ara

Edirne’de Eski Cami’de va’zlar vermeye devam eder.

Bursa’da iken ikinci bir iftiraya daha uğrar ve 1673’te Rodos Adası’na sürgün

olarak gönderilir. Bir süre sonra padişahın iradesiyle affedilir ve Bursa’ya geri döner.

Bu sırada başlayan Rusya Harbi ile ilgili olmak üzer, halkı bu sefere hazırlamak üzere

üç yüz kadar dervişle beraber Edirne’ye gider.

Burada iken tekrar üçüncü bir iftiraya daha uğrar ve Rikab-ı Hümayun

kaymakamı tarafından önce Gelibolu’ya, oradan da Limni Adası’na gönderilir.

7 Güzel, Abdurrahman, Dini- Tasavvufi Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara 2009,s. 694-695.

32

1667’den başlayarak Ada’da tam on beş yıl süren çileli bir hayat yaşar. Ölümünden bir

yıl kadra önce affedilerek Bursa’ya geri döndüyse de, Bursa kadısının Baltacı Mehmet

Paşa’ya şikâyeti üzerine tekrar Limni’ye geri gönderilir. Ada’ya gelişinden iki ay kadar

sonra da vefat eder ve oraya defnedilir.8

Niyazi Mısrî’nin Romanda Geçen Şiirleri

Bukağı adlı romanda Niyâzî Mısrî’ye ait şiirler aşağıda belirtilen on altı farklı

yerde geçmektedir.

(84, 99, 104, 122, 134, 154, 164, 178, 191, 198, 206, 235, 237, 248, 272, 294)

Yaşadığımız dünyayı herkesin anlayacağı dilde anlattığı dizeler:

Uyan gafletten ey gâfil seni aldatmasın dünyâ

Yakanı al elinden ki seni sonra kılar rüsvâ

Ne sandın sen bu gaddârı ki böyle onu sevdin

Onu her kim ki sevdiyse dinini eyledi yağma

Adâvet kılma kimseyle sana nefsin yeter düşman

Ki asla senden ayrılmaz ömür âhir olunca tâ

Bu zâhir gözünü örtüpbana tut cânıla gönlün

Ki her bir sözün içinde duyasın cevher-i mânâ

Yaptığı hatalardan dolayı Allah’a kendini bağışlatmak istediği dizeler:

Hevâ ise yeter gönül, gel Allah’a dönelim gel

Sivâ ise yeter ey dil, gel Allah’a dönelim gel

Nice bir sevelim gayri, nice bir olalım gayri

Analım vuslat-ı yâri, gel Allah’a dönelim gel

Bize Hak’tan gel olmadan, ecel kûsı vurulmadan

Cânın Azrâil almadan, gel Allah’a dönelim gel

8 Güzel, Abdurrahman, age., s. 695.

33

Özenmez misin ol yâre ki, aldanmışsın ağyâre

Seni azdırmış emmâre, gel Allah’a dönelim gel

Niyâzî’ye olup hâldaş, olursan yoluna yoldaş

Döküp gözlerimizden yaş, gel Allah’a dönelim gel

Şeyhine olan biatı vesilesiyle yazdığı dizeler:

Aşkın meyine ben kana geldim

Şevkin odunahoş yana geldim

Halka-i zikri kurmuş âşıklar

Ben de sahnında cevlâna geldim

Mecnûn’um bugün Leylî derdinden

N’eylerim aklı, divâne geldim

Derdî cânânın açtı yareler

Bağrım üstünde dermânâ geldim

Ümmî Sinan’ın hâk-ı pâyine

Sürmeğe yüzüm sultâna geldim

Yaremi bildim yârimden imiş

Bunda Niyâzî Lokmân’a geldim

Ebced ve cifire olan merakını anlattığı dizeler:

Esma-ı ilâhîyede bî-had hünerim var

Her demde semâvat-hurûfa seferim var

Âlimlere ebcet hâcesi olmak olur ar

Alçak görünen ebcede âlî nazarım var

34

Allah’ın kendisini çağırdığını hissettiği bir sabah namazdan sonra kağıda

dökülen dizeler:

Hudâ davet eder elhamdülillâh

Bu can Hakk’a gider elhamdülillâh

Hakîkat şehrine çün rıhlet oldu

Gönül durmaz iver elhamdülillâh

Yakın geldi tulu’â şems-i rûhun

Bugün günüm doğar elhamdülillâh

Şahâdet mansıbıdır Ali mansıp

Bize veriliser elhamdülillâh

Gözüktü ma’ni yüzünden cemâli

Bozuldu hep suver elhamdülillâh

Biliştik bunda hem ihsânlar etti

Nasibimiz kadar elhamdülilâh

Ne gam giderse dünyadan Niyâzî

Visâline erer elhamdülillâh

15. Hacı Bayram

A) Özet

Ankara’nın Solfasol Köyünde yaşayan Koyunluca Ahmet ve karısı Nazlı bir

bebek beklemektedir. Dere kenarında çamaşır yıkarken iki erkeğin yanına geldiğini ve

nereden geldiğini bilmediği “Dokunmayın ona, o bir veli anasıdır.” sesiyle bu iki

erkekten kurtulduğunu anlatan Nazlı karnında veli olacak bir erkek bebek taşıdığı

hissine kapılır.

1353 yılında Koyunluca Ahmet ve Nazlı’nın Numan adını verdikleri oğulları

dünyaya gelir. Numan çok yaramaz ama akıllı bir çocuktur, 5 yaşında İzzettin Hoca’dan

35

eğitim almaya başlar. On beş yaşına gelen Numan zorlu bir imtihanı geçerek Kara

Medrese’ye kabul edilir. Bekir ile olan sağlam dostlukları Kara Medrese’de başlar.

Solfasol köyünden Gülçiçek kıza âşık olması fakat Gülçiçek’in annesinin kızı

Numan’a vermeyişi Numan’ın ilk tasavvuf deneyimini yaşamasına adı konmasa da

zemin hazırlar.

Medrese eğitimini başarıyla tamamlayan Numan müderris olur. Kendi köyünden

Meryem ile evlenir ve evlatları olur.

Müderrislik yaptığı sırada Kayseri’deki Hamidüddin-i Veli’nin daveti üzerine

Kayseri’ye gider ve Numan’ın tasavvuf yolculuğu ve Numan iken Bayram oluşu

başlamış olur.

Şeyi Somuncu Baba’dan aldığı eğitimler ve öğretilerle geçen yaşamına tanık

olduğumuz Bayram Şeyhi ile gittiği Hac sonrası Hacı Bayram olarak Şeyhinden

vekaleti alır.

Somuncu Baba’nın vefatı ile Aksaray’dan Ankara’ya geçen Bayram, ileride

Akşemsettin adını vereceği genç ile tanışır ve ona dersler vermeye başlar. Kısa sürede

başarı elde eden Akşemsettin Hacı Bayram’ın halifesi olur.

Yaşamını hem batıni hem zahiri ilimlere adayan Hacı Bayram 1429 senesinde

ciğerlerinin iflası sonucu Ankara’da Hakk’a yürür.

B) Şahıs Kadrosu

Numan: Romanın başkahramanı.

Koyunluca Ahmet: Numan’ın babası.

Nazlı: Numan’ın annesi.

Safiyuddin: Numan’ın kardeşi.

İzzettin Baba: Köydeki bir Ahi ereni ve Numan’ın ilk hocası.

Meczup Ali: Köydeki bir meczup, Numan’ın çok sevdiği Ali amcası.

Recep: Numan’ın köydeki arkadaşı.

Bekir: Numan’ın Kara Medrese’den dostu.

Gülçiçek: Numan’ın âşık olduğu kız.

Meryem: Numan’ın evlendiği kız.

Zehra: Bekir’in evlendiği kız.

Hallaç Mahmut Efendi: Kavaklı köyünde Numan’ın eğitim aldığı hoca.

Abdülkadir Yusuf Hoca: Numan’ın Kara Medrese’den hocası.

36

Şeyh Şucaeddin: Numan’ı Kayseriye götüren şeyh.

Somuncu Baba: Numan’ın şeyhi.

Akşemsettin: Numan’ın halifesi.

C) Zaman

Roman 1353 yılı Numan’ın doğuşu ile başlar ve 1429 yılı vefatına kadar devam

eder.

D) Mekân

Solfasol Köyü’ndeki Koyunluca Ahmet’in evi, Çınaraltı ve Meczup Ali ve

Numan’ın kaldığı samanlık.

Ankara’da Kara Medrese ve Veysel Amca’nın evi.

Kayseri’de Somuncu Baba tekkesi.

Bursa’da kaldığı ev.

Aksaray’da kaldığı ev.

Şam şehri.

Mekke şehri.

Medine şehri.

Hacı Bayram Veli’nin Hayatı

Hacı Bayram Veli’nin asıl adı Numan’dır. Ankara yakınlarındaki Solfasol

(Zülfad) köyünden Koyunlucalı Ahmed’in oğludur. Kendisi kuvvetli bir medrese tahsili

görmüş, ilim yolunda “müderrisliğe- profesörlüğe” kadar yükselmiştir. Müteakiben

Ankara’da Kara Medrese- Melike Hatun Medresesi’nde “Müderris- Profesör” olarak

hocalık yapmıştır.

Bu sırada Hamidüddin Aksarayi (Somuncu Baba) tarafından Şeyh Şüca

vasıtasıyla Kayseri’ye davet edildi. Burada şeyhinin bazı kerametlerini açıkça göre Hacı

Bayram Veli, ona intisap etti ve müderrisliği terk ederek büyük bir ruhî istidat gösterip

“tasavvuf-tefekkür ve iman yolu”nu seçti.

Kendisine tasavvuf yolunda el veren şeyhi Hamidüddin Aksarayi ile birlikte

Rum, Şam ve Hicaz’a gitti. Mekke’de üç yıl kadar kaldı. Daha sonra yine şeyhi ile

birlikte, Aksaray’a yerleşti. Şeyhinin vefatından sonra onun halifeesi olarak Ankara’ya

döndü. İlk icraat olarak da, ilim- tasavvuf- toplum hocalığındaki öncülüğü, birleştirici

37

bütünleştirici yönleriyle, Halvetiyye (Safaviyye) ve Nakşibendiyye tarikatlarını da

birleştirerek Bayramiyye tarikatını kurdu.

Hacı Bayram Veli; bilgi, sabır, beceri, tefekkür ve hoşgörü ile tasavvufî

olgunluğa ulaşarak “ilim- tasavvuf sentezi”ni yapmıştır. Bu cümleden olarak; Hacı

Bayram Veli’nin müridleri ve halifeleri arasında; Yazıcızade Mehmed Efendi, Fatih’in

hocası Akşemseddin ve Eşrefoğlu Rumi’nin bulundukları bilinmektedir.

Hacı Bayram Veli 1429-30’larda Ankara’da vefat edince, bugün yine Ankara’da

kendi adıyla anılan Hacı Bayram Cami Külliyesi’nde, yani İmparator Augustus

Mabedi’nin de yanındaki türbesinde ebedi istirahatgahındadır.9

Hacı Bayram’ın Romanda Yer Alan Şiirleri

Hacı Bayram Adlı romanda Hacı Bayram-ı Velî’ye ait şiirler aşağıda belirtilen

dört farklı yerde geçmektedir.

(299-300, 303, 320, 345)

Yüce Allah’a muhtaç olduğumuzu anlattığı dizeler:

“N’oldu bu gönlüm, n’oldu bu gönlüm

Derd ü gamınla doldu bu gönlüm

Yandı bu gönlüm, yandı bu gönlüm

Yanmada derman buldu bu gönlüm

Yan ey gönül yan, yan ey gönül yan

Yanmadan oldu derdine derman

Pervane gibi, pervane gibi

Aşk ateşiyle yandı bu gönlüm

Gerçi ki yandı, gerçeğe yandı

Rengine aşkın cümle boyandı

Kendinde buldu, kendinde buldu

Matlûbını hoş buldu bu gönlüm

“El- fakru fahrî, el- fakru fahrî

9 Güzel, Abdurrahman, age., s. 613-614.

38

Demedim mi ol âlemler fahri

Fahrini zikrin, fahrini zikrin

Mahv u fenâda buldu gönlüm

Sevdâ-yı âzam, sevdâ-yı âzam

Bana k’oluptur arş-ı muazzam

Mesken-i cânân, mesken-i cânân

Olsa acep mi şimdi bu gönlüm

Bayramî imdi, Bayramî imdi

Bayram ederler yâr ile şimdi

Hamd ü senâlar, hamd ü senâlar

Yâr ile bayram etti bu gönlüm

Yüce Sevgili’ye duyulan aşkın, âşığı sevgilisine ulaştırmak için yüksek bir araç

olduğunu anlattığı dizeler:

Çalab’ım bir şâr yaratmış iki cihan aresinde

Bakıcak Dîdâr görünür ol şârın kenaresinde

Nâgehan ol şâra vardım ol şârı yapılır gördüm

Ben dahi bile yapıldım taş u torak aresinde

Şâkirdleri taş oynarlar, yonup üstâda sunarlar

Mevlâ’nın adın anarlar taşın her bir pâresinde

Ol şârdan oklar atılır, gelir sîneme dokunur

Âşıklar cânı satılır ol şârın bâzâresinde

Şâr dedikleri gönüldür, ne âlimdir be câhildir

Âşıklar kanı sebildirol şârın kenâresinde

39

Bu sözümü ârif anlar, cahiller bilmeyip tanlar

Hacı Bayram kendi banlar ol şârın minaresinde

Emir Buharî Sultan’a gönderdiği şiirde:

Bilmek istersen seni

Can içre ara canı

Geç canından bul ânı

Sen seni bil sen seni

Kim bildi ef’alini

Ol bildi sıfatını

Anda gördü zâtını


Görünen sıfatındır

Anı gören zâtındır

Gayri ne hâcatındır


Kim ki hayrete vardı

Nûra müstağrak oldu

Tevhid-i Zât’ı buldu


Bayram özünü bildi

Bileni anda buldu

Bulan ol kendi oldu


2. Murad ile bir sohbetinde okuduğu şiiri:

Sâki getür getür yine dünkü şarâbımı

Söylet dile getir yine çeng ü rebâbımı

40

Ben var iken gerek bana bu zevk ü safâ

Bir gün gele ki görmeye kimse türâbımı

16. Hacı Bektaş

A) Özet

Hem tarihî hem de biyografik bir roman olarak karşımıza çıkan Hacı Bektaş

romanı, 1228 yılında elli yaşında ve hacdan dönen Hacı Bektaş’ın Sulucakarahöyük

köyüne gelmesi ile başlar.

Namaz kılmak için camiye giden Hacı Bektaş camide İdris isimli köylüyle

tanışır ve sohbet ederler. Babayi İsyanı’na katılmak istediğini anlatan İdris Hacı

Bektaş’ı evine davet eder. İdris’in evinde kızı Fatma ile tanışan Hacı Bektaş Fatma’dan

gelen vazifesinin ne olduğu sorusuna Lokman Perende tarafından irşad üzere

Sulucakarahöyük’e geldiğini söyler.

Sulucakarahökük’te ilk müridi Fatma olur ve Hacı Bektaş ona Kadıncık ismini

takar. Derhal bir dergâh yapılmaya başlanır ve bu arada İdris Babayi İsyanı’na katılmak

üzere köyden ayrılmıştır.

Hacı Bektaş ilk müridi olan Kadıncık ile evlenir ve Kadıncık, Kadıncık Ana

olarak çağrılmaya başlanır.

Dostu Ahi Evren’in Hacı Bektaş’ı ziyaretinden birkaç gün sonra Ahi Evren’in

ölüm haberini alırlar.

Yaşanan kıtlık sebebiyle dergâha buğday istemeye Yunus Emre gelir ve nefes

verme tekliflerine Yunus’tan aldıkları hayır cevabıyla buğday yüküyle geri gönderilir.

Yunus’un aklı başına gelir ve tekrar Hacı Bektaş dergâhına gelir ancak iş işten geçmiştir

ve Hacı Bektaş yunus’u Tapduk Emre’ye yönlendirir.

Son demlerinde postunu oğlu Timurtaş ve karısı Kadıncık Ana’ya emanet ederek

doksan iki yaşında Hakk’a yürür.

B) Şahıs Kadrosu

Hacı Bektaş: Romanın başkahramanı.

Kutlu Melek/ Fatma/ Kadıncık Ana: Hacı Beştaş’ın Sulucakarahöyük’teki ilk

müridi ve karısı.

Hoca İdris: Kadıncık Ana’nın babası ve Hacı Bektaş’ın müridi.

Hasan Kaptan: Hacı Bektaş’ın müridi.

41

Ahi Evren: Hacı Bektaş’ın dostu.

Ali Timurtaş: Hacı Bektaş’ın oğlu.

Ferhat Ağa: Yörenin ağası.

Yunus Emre: Dergaha buğday istemeye gelen köylü. Taptuk Emre’nin

gelecekteki müridi.

C) Zaman

1228 yılında elli yaşında olduğunu bildiğimiz Hacı Bektaşı’ın

Sulucakarahöyük’e gelmesiyle başlayan roman doksan iki yaşında Hakk’a yürüyüşüyle

sonlanır bu süreçte yaşanan kırk iki yıllık zaman dilimi anlatılır.

D) Mekân

Sulucakahöyük’teki cami.

Sulucakarahöyük’teki Hacı Bektaş Dergâhı.

Ahi Evren’in evi.

Hacı Bektaş Veli’nin Hayatı

Aslen Horasanlı olan ve Nişabur şehrinde doğduğu bilinen Hacı Bektaş Veli,

şeyhinin dergâhında üç yıl hizmet ettikten sonra, şeyhinden emanetleri ve icazatı alır.

Şeyhinin:

“Müjdeler olsun ki Kutbu’l-aktablık senindir; kırk yıl hükmün vardır. Şimdiye

dek bizimdi, bundan sonra senindir. Biz bu yokluk yurdunda çok eğlenmeyiz; Ahirete

gireriz. Var, seni Rum’a saldık, Sulucakarahöyük’ü sana yurt verdik, Rum abdallarına

seni baş yaptık.” demesiyle, Hacı Bektaş, Anadolu’ya gelmek üzere yola çıkar. Velayet-

name’deki bu kayıt, tarihî kaynaklarca da doğrulanmaktadır.

Hacı Bektaş’ın, Amasya, Kayseri, Sivas şehirlerine gittiği, daha sonra

Karacahöyük’e yerleştiği de Âşıkpaşazâde tarafından nakledilmektedir. Değişik

kaynaklarda Hacı Bektaş’ın önce Necef, Kerbela, Bağdat’a gittiği ve bazı imamların

makamlarını ziyaret ettiği; Şam, Kudüs, Halep, Gaziantep, Elbistan, Tarsus, Bozhöyük,

Muğlan Kalesi gibi birtakım yerleri de dolaştığı kaydedilmektedir.

Hacı Bektaş Veli, Sulucakarahöyük’e geldiği zaman İdris Hoca ile Kutlu Melek

(Kadıncık Ana)’in misafiri olur kendisinin ilk müridleri bunlardır.

Hacı Bektaş Veli’nin ölümü de doğumu gibi ihtilaflıdır. Kaynakların çoğu onun

63 yıl yaşadığı, H.606 (1209)’da doğup H.669 (1270)’de vefat ettiğini kaydetmektedir.

42

Müridlerinin doğum tarihleriyle uyuşması açısından 1270’den sonra verilen tarihlerin de

göz önünde bulundurulması gerektiğini hatırlatarak onun 13. yüzyılın sonu ile 14.

yüzyılın başına rastlayan tarihlerde vefat ettiğini söyleyebiliriz.10

17. Bir Aile

A) Özet

Çocuk yaşta aniden sorumluluk sahibi olmak zorunda kalan Işık’ın genç kızlık

ve üç çocuklu bir kadın olmak arasındaki sıkışmışlığına bir de kocası Behçet ve

sorumsuzlukları eklenince yaşanan buhranlar ve hayal kırıklıklarının romanıdır “Bir

Aile”.

Küçük yaşlarda önce babasını daha sonra da annesini kaybeden Işık, yakın

arkadaşı Sevgi ve Sevgi’nin babası Remzi Ağabey’in desteği ile yaşamına devam

etmeye çalışır.

Anne ve babasından kalan büyük evin kullanmadığı odalarını gelir elde etmek

amacıyla kiraya vermeye karar veren Işık böylelikle gelecekteki eşi ile tanışır.

Behçet, Sevgi’nin ağabeyi ve halleri, tavırları babası Remziye hiç benzemeyen

yakışıklı genç. Genç kız ışık’ın kiracısı ve gelecekteki 4 çocuğunun babası.

B) Şahıs Kadrosu

Işık: Çocuk hikayeleri yazan bir yazar.

Ayşe Gül Arda Hoca: Işık’ın annesi.

Behçet Hayırlı: Işık’ın kocası.

Sevgi Hayırlı: Behçet’in kız kardeşi ve Işık’ın en yakın arkadaşı.

Remzi Ağabey: Behçet’in babası.

Ayşe Sevinç Hanım: Behçet’in annesi.

Aziz: Işık ve Behçet’in oğlu.

Ergün: Işık ve Behçet’in oğlu.

Gül: Işık ve Behçet’in kızı.

Seval: Işık ve Behçet’in kızı.

Fatma Kız: Evin yardımcısı.

Emre Tunç: Işık’ın yazar arkadaşı.

C) Zaman

10 Güzel, Abdurrahman, age., s. 540-541.

43

Işık’ın çocukluk yıllarından başlayan hikaye evlatlarının evlilik çağına

gelmelerine kadar uzanmakta, yaklaşık yirmi yıllık bir zamanı kapsamaktadır.

D) Mekân:

Bandırma/Tanaşa’daki ev.

Işık’ın Ankara’daki evi.

Remzi Bey’in evi.

44

E.ROMAN KAHRAMANLARININ ADLANDIRILMASINDAKİ HUSUSLAR

Yazarımız roman kahramanlarına isim seçerken, kahramanların karakter

yapılarına, yaşadıkları dönemin sosyal ve siyasî yapısına ve varsa dönemin tarihî

şahsiyetlerine de yer vermiştir.

Yazarın romanlarını yazılış sırasına göre ad bilim doğrultusunda incelediğimizde

romanın konusunun yanı sıra kahramanların birbirleri ile olan bağlarının da

adlandırılmada göz ardı edilmediğini gördük. Bu bağlantıların yanı sıra isimlerin

kökenleri açısından Arapça, Farsça, Türkçe ve İbranice oluşları da dikkatimizi çeken

husurlar oldu.

Küçük Dünya romanında, ruhsal buhranlarına bir çıkış, bir aydınlık arayan

kahramanımız “Nur” ismini seçen yazarımız, Nur’un iç dünyasına bir ışık niteliği

taşıyan kahramanımıza “Ziyaeddin Efendi” demeyi uygun görmüştür.

Ak Topraklar romanı Büyük Selçuklu Dönemi’ni anlatan bir romandır ve yazar

isimleri dönemin gerçek kişilerinden “Alp Arslan, Romen Diyojen, Çağrı Bey”

seçmiştir.

Tutsak romanında, kahramanların isimleri ile fiziksel görünüşlerini bağlantılı

kullanmıştır. Bu bağlantı doğrultusunda “güzel, hoş kadın” anlamı da olan “Selma”

ismini romanımızın alımlı ve çekici bayanına uygun görmüştür. Dönemin siyasî

olaylarını da unutmayan yazarımız “Albay” diyerek Alparslan Türkeş’i de romana dahil

etmiştir.

Sancı romanında yazar, yazdığı dönemin yaşamış şahıslarına yer vermiştir. Sağ-

sol çatışmalarında şehit edilen ülkücülerden Süleyman Özmen ve Ertuğrul Dursun

Önkuzu başlarından geçenlerle romana konuktur. Fiziksel görünüş ve isim bağlantısı ile

siyah saçları ile dikkat çeken kadın kahramanımıza “saçları gece gibi siyah olan kadın”

manâsına da gelen “Leyla” ismi verilmiştir.

Çiçekler Büyür romanında yine isim ve fiziksel görünüş bağlantısı ile “ülkenin

en güzeli” anlamına gelen “İlay” ismi romanda güzelliği ve akıllılığıyla dikkat çeken

kadın kahramanımıza verilmiştir. Karakter- isim uyumu doğrultusunda da “bilgi, irfan

sahibi” anlamına gelen “Arif” ismi, köyde söyledikleri ve bildiklerine güvenilen erkek

kahramanımıza uygun görülmüştür.

45

Kaf Dağınınn Ardında romanında isim- karakter uyumu daha yoğun olarak

görülmektedir. Ruh hali mevsimler gibi değişkenlik gösteren başkahramanımızın ismi

“Mevsim”, “temiz, pak, günahtan arınmış” anlamına gelen “Tahir” ismi ise Mevsim’in

dinî bilgilerini edindiği, güvenilir özel ders hocasına verilmiştir. Mevsim’in Eyüp

Sultan Türbesi’nde karşılaştığı ve ona dinî anlamda güzel bilgiler veren bayana

“Nurdan”, “Hüsn, iyilik sahibi” anlamına gelen “Hasan” ismi de ideal, dinî yol gösterici

olarak aktarılan kahramana verilmiştir.

Cumhuriyet Türküsü romanında yazar, isim- karakter uyumuna yoğunlaşmıştır.

“Nazlı, naz eden” anlamına gelen “Nazan” ismi romanımızın küçük, şımarık ve nazlı

kızına verilmişken bilgelik, olgunluk ve mantıklılık rolünü üstlenen ablasına “Hikmet”

ismi uygun görülmüştür. Şeyh olan eşinin çevresinde toplanan kadın müritlerinin

çokluğuna ve eşine olan hayranlıklarına rağmen bu bayanlara sevgi ışığı saçan kadına

da “Sevginur” ismini verilmiştir. Kuva-i Millîye dönemini anlatan romanımızda

dönemin önemli isimlerinden Halide Edip de karşımıza çıkmaktadır.

Nisan Yağmuru romanında anlatılan dönemin popüler isimlerinden bir dergi

yazarı olan Refet Kayserilioğlu’na yer vermiştir.

Havva romanında yazarımız isim- karakter uyumunu ele almıştır. Bu bağlantıda

mülayim mizaçlı ve yumuşak başlı erkek kahramanımıza” Rıfkı”, zenginlik içinde

yaşayan kadın kahramanımıza da “rahat yaşayan” anlamında “Ayşe” ismini uygun

görmüştür.

Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri, Bukağı, Hacı Bayram ve Hacı Bektaş

romanları hem dönem romanı hem de yaşam öyküsü romanı oldukları için yazarımız bu

romanlarda aktardığı dönemin yaşamış şahsiyetlerini zikretmiştir. Yunus Emre, Tapduk

Emre, Niyazi Mısrî, Soğancızâde Şeyh Ali Çelebi, Elmalılı Şeyh Ümmî Sinan, Hacı

Bayram (Numan), Hallaç Mahmud Efendi, Şeyh Şücaeddin, Somuncu Baba,

Akşemseddin, Hacı Bektaş, Ahi Evren bu dört romanın gerçek yaşamdan

kahramanlarıdır.

Bir Aile romanında yazarımız isim seçiminde kahramanların birbirleri ile olan

bağlarını göz önünde bulundurarak yapmıştır. Başkahramanımız Işık, annesine karşı

beslediği olumsuz hislere rağmen kızlarından birine annesinin de adı olan “Gül” ismini

vermişken, Işık’ın kayınvalidesi Sevinç Hanım oğluna kendi ismi ile aynı anlamdaki

“Behçet” ismini vermiştir.

46

Yazarımızın romanlarına seçtiği isimleri köken açısında incelediğimizde

toplamda 3 adet İbranice (Süleyman,İbrahim,Yusuf), 9 adet Farsça (Gül, Mehtap,

Mihriban…), 28 adet Türkçe (Mehmet, İlay, Dursun,…), 74 adet Arapça (Berrin,

Meryem, Ahmet…) 3 adet Arapça-Türkçe (Nurdan, Nurgün, Sevginur), 3 adet Türkçe-

Farsça (Ayfer, Günfer, Gülçiçek), 2 adet Arapça-Farsça (Mehlika, Nurefşan) ve 1 adet

de Moğolca11 (Ceren) isim kullandığı sonucuna ulaştık.

11 http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_kisiadlari&view=kisiadlari

47

İNCELEME

DİNÎ VE TASAVVUFÎ UNSURLAR

Tarihte ilk insanların din görüşü, inanma ihtiyacının bir sonucu olarak ortaya

çıkar.

İnanmak, insanın dünyaya gözlerini açtığı ilk an adeta DNA’sına kodlanmış gibi

aradığı ve gerçekleştirdiği bir olgudur.

Doğuşuyla kendini güvende hissetmek adına inandığı kişi anne ve inandığı yer

anne kucağıdır. Yaşamın ilk saniyelerinde başlayan inanma güdüsü yaş aldıkça

farklılaşır ve güven hissine ek olarak bir şeye bağlı olmak, ona göre yaşamak halini alır.

Böylece dinler ve inanışların ortaya çıkma ihtiyacı doğmuş olur.

Mutlak yaratıcı ile yaratılmış insan arasındaki bağ olarak nitelendirebildiğimiz

din kavramının çok sayıda tanımı mevcuttur. Din; Allah tarafından peygamberi

vasıtasıyla vaz’ edilip uyanlarını dünya ve ahirette kurtuluşa erdiren itikat ve ameller

bütünü.12

Türkler, inandıkları en eski din olan Şamanizm’in bazı etkilerini Müslüman

olduktan sonra dahi devam ettirmişlerdir.

Hatta şamanların görevleri esnasında söylediği ilahiler Müslümanlık öncesi Türk

edebiyatının ilk örnekleri sayılabilir.

Türklerin İslâmiyet’le tanışmaları, milli benliklerine ve geleneklerine uygun olan

Horasan’ın melâmeti tasavvuf anlayışı aracılığıyla olmuştur. Melâmetilik, tasavvufu

güzel ahlak olarak gören halleri doğru, muameleleri edepli sûfilerin hayat tarzıdır.

Bunlar gönül dünyalarına önem verdikleri için başkalarının kınamalarına aldırmayan

insanlardır.13

Sözü geçen tanışma 8.yüzyılda başlamış fakat İslamiyet’in tam anlamıyla

benimsenmesi 10.yüzyılda gerçekleşmiştir.

İslamiyet’in Orta Asya bozkırlarında yayılmasıyla Mâverâünnehir’deki ilmî ve

ticarî faaliyetler arasında sıkı bir ilişki vardır. Buhârâ ve Semerkand medreselerinde

yetişen ilim ve tasavvuf erbabı dervişler bu ticaret kervanlarına karışarak göçebelere

12 Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiriri Sözlüğü, İstanbul 2010, s.117. 13 Bardakçı, Mehmet Necmettin, Sosyo-Kültürel Hayatta Tasavvuf, Isparta 2000, s. 211.

48

İslamiyet’i öğretmişlerdir. Mâverâünnehir’de güçlenen ve orayı ilim ve ticaret merkezi

yapan İslâm dini ve medeniyeti, hem Müslüman Türklerin fetihleri hem de ticaret

kafilelerine katılan âlim ve şeyhlerin seyahatleri sayesinde sınırlarını genişleterek

göçebe Türkmenler arasına nüfuz etmiştir. Kendi milletine mensup insanların

Müslüman olması diğer Türk kabilelerinin de İslâmiyet’e girmesini kolaylaştırmıştır.

Orduların yapamadığı dini yayılmayı ticaret kervanları ile beraber seyahat eden

dervişler ve din adamları yapmıştır.14

Orta Asya’da sûfilik kanalıyla teşekküle başlayan Türklerin Müslümanlık

anlayışı geniş ölçüde tasavvuftan etkilenmiştir. Bu yüzden Türklerin Müslümanlık

anlayışını tasavvuf ile birlikte düşünmek gerekir. Türkler tarafından kurulan bazı

tarikatlar üzerinde de Türk tesiri ve eski Türk dini ile kültürüne ait unsurlara rastlanır.

Bu da milli gelenekleri ve özellikleri ile İslamiyet’e giren çeşitli milletlerin farklı kültür

ve ananelerini Müslümanlıkta da sürdürmelerinden ileri gelmektedir. Kaynağını Kur’an

ve sünnetten alan İslâm tasavvufu Türkmenlerin kendi gelenekleri ile süslenerek yeni

bir biçimde sunulmuş ve göçebe Türkmen kabileleri arasında genel bir kabul

görmüştür.15

İslamiyet’in kabul görmesinden sonra ilerleyen yıllarda Anadolu’nun tasavvufla

iyiden iyiye tanışması gerçekleşti. Moğol istilasından kaçan şeyhlerin Anadolu’ya

sığınması, halkın sıkıntılı günler yaşaması ve dönemin siyasî-sosyal durumu insanların

tasavvufa yönelmesine zemin hazırladı. Gezici hayut yerleşik tasavvuf kurumları yani

dergâhlar, tekkeler ve zaviyeler Anadolu’da yer buldu.

Hazreti Türkistan olarak da anılan Ahmed Yesevi ve Yesevilik tarikatı

Anadolu’da yayılırken Ahmed Yesevi’nin müritleri Alperen ve Gazi sıfatlarıyla vatan

savunmasında ve fetihlerde büyük hizmetlerde bulunmuşlardır.

Tasavvufun kurumsallaştığı dönem olarak adlandırabileceğimiz dönem Selçuklu

Devleti dönemidir. Günümüzde de itibarını koruyan tarikat şeyhleri bu dönemde

yaşamıştır. Kadiriyye, Mevleviyye, Ekberiyye bu tarikatlardan bazıları iken şehir ve

kasabalarda; Evhadüddin Kirmânî, Muhyiddin İbn Arabî, Ahî Evran, Mevlânâ,

Sadreddin Konevî, Muînüddin Pervane, göçebe nüfuslu yerlerde ise; Hacı Bektaş Velî,

Barak Baba, Yunus Emre gibi isimler halka tasavvufu anlatıyordu.

14 Turan, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, (1-2), İstanbul 1969, 1, 147-148. 15 Bardakçı, Mehmet Necmettin, a.g.e, s.213-214.

49

Osmanlı dönemi hükümdarları tasavvuf müesseselerinin disiplinine göre

yetişmiş kimselerdi. Savaş zamanı bağlı bulundukları şeyhlerinden hayır duası alır yeri

gelir savaş esnasında şeyhlerini de yanlarında bulundururlardı. Hem devlet yönetiminde

hem saray içi hadiselerde hem de vatan savunmasında şeyhlerinin öğütleri hükümdarlar

için oldukça önemliydi. Şeyh Edebali, Akçakoca, Konur Alp, Dursun Fakih, Abdal

Musa, Muhammed Buhârî, Hamidüddin Aksarayî, Hacı Bayram, Eşrefoğlu Abdullah

Rumî, Akşemseddin, Niyazi-i Mısrî ve İsmail Hakkı Bursevî dönemin önde gelen

şeyhlerindendir.

Tarikat şeyhleri milli mücadele döneminde de oldukça aktiflerdi. Erzak, silah ve

barınma yeri temininin yanında mücadeleye doğrudan katılarak da bu dönemde Mustafa

Kemal ve silah arkadaşlarına destek vermişlerdir. Şeyh Hüsnü Efendi, Enver Efendi,

Ahmed Cemaleddin Çelebi, Şeyh Ata ve Alvarlı Muhammed Lütfi Efendi mücadele

dönemine katkısı çok olan şeyhlerden bazılarıdır.

Geçmişten günümüze kadar hayatımızda varlığını sürdüren tasavvuf kavramının

ne olduğu pek çok âlim tarafından anlatılmıştır. Bunlardan bazılarına yer verecek

olursak:

Ma’Rûf el- Kerhî (ö.200/815): “Tasavvuf hakikatleri almak, insanların ellerinde

bulunan şeylere gönül bağlamamaktır.”16

Cüneyd-i Bağdadî (ö. 251/865): “Tasavvuf, Hakk’ın seni senden öldürmesi ve

seni kendisi ile diriltmesidir.”17

İmam Gazzâlî (ö. 505/1111): “Tasavvuf, kalbi yalnız Allah’a bağlayıp,

mâsivâdan ilgiyi kesmektir.”18

Abdülkâdir Geylânî’ye göre tasavvuf kelimesinin harflerinin her birinin ayrı bir

anlamı vardır

Şöyle ki:

T: Tevbe

S: Safâ, arınma

V: Velâyet

F: Fenâ’dır (yokluk)19

16 Türer, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, Kuşeyrî, Risâle, Mısır 1318, s.149. 17 Türer, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, Kuşeyrî, a.g.e, s.150 18 Türer, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, İmâm-ı Gazzâlî,el-Munkızu mine’d-Dalâl, s.32 19 Sargut, Cemâlnur, Dinle,İstanbul 2008,s.12.

50

Arapça bir kelime olan “Tasavvuf” kelimesinin etimolojik olarak, safâ (saflık),

el- saffu’l-evvel (ilk saf), ashabu’s-suffe’yi çağrıştıran “suffe”, ”sûf” (yün), veya

Yunanca “sophos” (hikmet) ya da “sophia” (bilgi) gibi kelimelerle ilişkili olduğu

yönünde çeşitli fikirler öne sürülmüşse de, kabul gören görüş, “sûf” kelimesinden

geldiğidir. Çünkü bu etimolojik yapısıyla olduğu kadar, ilk sufilerin, Hz. Peygamber

gibi “sûf” elbise giymeleri, bunu dünyanın gösteriş ve süsüne sırt dönmenin sembolü

saymalarıyla da anlamlı bir bütünlük oluşturmaktadır. Aslında saygın tasavvuf

teorisyeni Kuşeyrî’ye (ö. 465/1072) göre, kelime o kadar meşhurdur ki kökenini

aramaya gerek yoktur.20 Ama yine de etimolojik yapısını vermek zorunda olduğumuz

kelime, “tesavvafe/ yüne büründü” kelimesinden gelmektedir.21

Tasavvuf yolunda olanlardan kemâl noktasına ulaşanlara sûfî; onların öğrencisi

konumunda olanlara da mutasavvıf denmektedir.22

Tasavvuf sekiz temel üzerine kurulmuştur. Birincisi; cömertliktir. Bu İbrahim

(a.s.)’ın sıfatıdır. İkincisi; rızâdır ki, bu İshak (a.s.)’ın sıfatıdır. Üçüncüsü; sabırdır ve

Eyyüb (a.s.)’ın sıfatıdır. Dördüncüsü; işarettir ki (Allah’ın her hadisedeki rolünü

bilmek). Zekeriyya (a.s.)’ın sıfatıdır. Beşincisi; kurbettir ki (yakınlık) Yahya (a.s.)’ın

sıfatıdır. Altıncısı; tasavvuftur ki (mânâ yolculuğu) Mûsâ (a.s.)’ın sıfatıdır. Yedincisi;

aşktır ki Îsâ (a.s.)’ın sıfatıdır. Sekizincisi; fakirliktir (kulluğu bilmek) ki bu da

Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v.)’in sıfatıdır.23

Tasavvufun gayesi de, ahlâkın kemâl mertebesine ulaşmak için her hususta Hz.

Peygamber (s.a.v.)’in gösterdiği yolu takip ederek iç ve dış olgunluğu itibariyle O’nun

gerçek varisi olmanın yolunu göstermektir.

Tasavvufun gayesi, Hakk’ın rızasını kazanmak için nefisleri temizlemek, güzel

ahlâk sahibi olmaya çalışmak, kısaca Allah ve Resûlünün ahlâkıyla ahlâklanmaktır.24

Emine Işınsu’nun 17 romanı aşağıdaki sıra ile numaralandırılmış ve tek tek

incelenmiştir.

1.Küçük Dünya

2.Azap Toprakları

3.Ak Topraklar

20 Küçük, Hülya, Tasavvufa Giriş, İstanbul 2011, s.19. 21 Küçük, Hülya, age., İstanbul 2011, s.19-20. 22 Bardakçı, Mehmet Necmettin, age., Isparta 2000, s. 12. 23 Sargut, Cemâlnur, age., İstanbul 2008, s. 12-13. 24 Türer, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, İstanbul 1995, s.27.

51

4.Tutsak

5.Sancı

6.Çiçekler Büyür

7.Canbaz

8.Kaf Dağının Ardında

9.Atlı Karınca

10.Cumhuriyet Türküsü

11.Nisan Yağmuru

12.Havva

13.Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri

14.Bukağı

15.Hacı Bayram

16.Hacı Bektaş

17.Bir Aile

1.Dinî Unsurlar

1.1.Allah

“Kâinatı yaratan ve idare eden en yüce varlık.” 25 tanımlamasıyla sözlüklerde

karşılaştığımız Allah İslam inancında eşi benzeri olmayan, doğmamış ve doğrulmamış

yaratıcıdır. Lafza-i celâl, ism-i azam, yani Yüce Yaratıcının en büyük ve en muazzam

ismi. Bütün esma-i hüsnânın anlamlarını kendinde toplayan hak ilahın ismi.26 Allah’ın

ilmi, kudreti ve iradesi ve diğer sıfatları da sonsuzdur. O her şeyi ve herkesi her an bilir

ve görür. Allah’ın Müslümanlarca zikredilen 99 ismi vardır.

Işınsu’nun romanlarında müstakil olarak hem Allah sözcüğüne hem de Allah’ın

isim ve sıfatlarına rastlanmaktadır. Kitaplarında tespit edebildiğimiz Allah’a ait

zikredilen isim, sıfat ve mecâzî unsurlar şunlardır:

“Allah, Yaradan, Tanrı/Tengri, Cenab-ı Hakk’, Hûda, İlâhî Kudret,

Tek, Rabb’, Yarabbi, Çalap, Allah’u Teâla, Hâlik, Rahman, Rahim, Tek

Varlık/Mutlak Varlık/ Mutlak Güzel/ Mutlak Büyük, Dîdâr, Hakk’, Mevlâ, Sevgili, O.”

25 İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 1989,s.471. 26 Uludağ Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü,İstanbul 2012,s.37.

52

1.1.1.Allah Emine Işınsu’nun romanlarında Allah kavramı aşağıda belirtilen bin beş yüz elli

altı yerde geçmektedir.

(1/5, 1/7, 1/8, 1/8, 1/10, 1/11, 1/15, 1/30, 1/50, 1/143, 1/152, 1/171, 1/172, 1/174,

1/175, 1/176, 1/176, 1/179, 1/181, 1/182, 1/183, 2/8, 2/8, 2/15, 2/18, 2/19, 2/23, 2/28,

2/29, 2/57, 2/57, 2/59, 2/61, 2/61, 2/66, 2/68, 2/88, 2/89, 2/92, 2/108, 2/109, 2/123,

2/123, 2/126, 2/132, 2/138, 2/163, 2/175, 2/176, 2/201, 2/217, 2/223, 3/7, 3/25, 3/27,

3/28, 3/29, 3/30, 3/32, 3/47, 3/56, 3/63, 3/63, 3/64, 3/66, 3/69, 3/76, 3/76, 3/87, 3/100,

3/100, 3/102, 3/102, 3/135, 3/135, 3/138, 3/141, 3/149, 3/164, 3/174, 3/179, 3/184,

3/187, 3/187, 3/188, 3/188, 3/192, 3/193, 3/194, 3/195, 4/21, 4/21, 4/23, 4/24, 4/33,

4/36, 4/38, 4/65, 4/80, 4/82, 4/101, 4/101, 4/102, 4/109, 4/121, 4/154, 4/165, 4/165,

4/172, 4/175, 4/177, 4/177, 4/187, 4/192, 4/222, 4/224, 5/8, 5/19, 5/25, 5/27, 5/28, 5/29,

5/30, 5/30, 5/31, 5/69, 5/70, 5/71, 5/77, 5/81, 5/81, 5/83, 5/86, 5/100, 5/110, 5/110,

5/118, 5/118, 5/123, 5/124, 5/126, 5/128, 5/128, 5/128, 5/128, 5/131, 5/139, 5/141,

5/143, 5/178, 5/181, 5/181, 5/204, 5/206, 5/207, 5/209, 5/218, 5/231, 5/236, 5/285,

5/286, 5/290, 5/292, 5/294, 5/298, 5/299, 5/300, 5/301, 5/301, 5/306, 5/307, 5/308,

5/308, 5/310, 5/354, 5/355, 5/368, 5/406, 5/414, 5/418, 6/20, 6/21, 6/65, 6/105, 6/122,

6/122, 6/125, 6/129, 6/142, 6/144, 6/144, 6/147, 6/161, 6,161, 6/164, 6/167, 6/170,

6/170, 6/177, 6/180, 6/180, 6/180, 6/182, 6/186, 6/190, 6/204, 6/204, 6/205, 6/205,

6/212, 6/214, 6/215, 6/216, 6/216, 6/230, 6/259, 6/266, 6/267, 6/269, 6/272, 6/291,

6/293, 6/294, 6/312, 6/322, 6/324, 6/324, 6/326, 6/331, 6/332, 6/350, 6/352, 6/365,

6/366, 6/368, 6/393, 6/403, 6/406, 6/406, 6/412, 6/412, 6/413, 6/414, 6/414, 6/416,

6/417, 6/418, 7/8, 7/17, 7/17, 7/19, 7/26, 7/53, 7/53, 7/53, 7/63, 7/81, 7/81, 7/81, 7/82,

7/83, 7/89, 7/89, 7/89, 7/89, 7/89, 7/97, 7/99, 7/104, 7/110, 7/114, 7/120, 7/120, 7/151,

7/165, 7/166, 7/166, 7/188, 7/188, 7/189, 7/189, 7/190, 7/190, 7/190, 7/196, 7/236,

7/251, 7/252, 7/256, 7/259, 7/276, 7/289, 7/297, 7/298, 7/301, 7/301, 7/303, 7/309,

7/313, 7/317, 7/334, 7/334, 7/335, 7/335, 7/336, 7/336, 7/337, 7/348, 7/351, 7/363,

7/363, 7/368, 7/376, 7/376, 7/378, 7/379, 3379, 7/379, 7/379, 7/391, 7/391, 7/413, 8/13,

8/39, 8/40, 8/41, 8/41, 8/41, 8/42, 8/42, 8/42, 8/59, 872, 8/90, 8/102, 8/107, 8/108,

8/135, 8/135, 8/135, 8/135, 8/136, 8/138, 8/142, 8/142, 8/142, 8/155, 8/155, 8/168,

8/170, 8/172, 8172, 8/180, 8/183, 8187, 8/192, 8/194, 8/199, 8/205, 8/209, 8/212, 8/218,

8/220, 8/221, 8/223, 8/228, 8/228, 8/229, 8/231, 8/234, 8/235, 8/237, 8/241, 8/244,

8/245, 8/246, 8/249, 8/252, 8/255, 8/255, 8/256, 8/260, 8/269, 8/272, 8/277, 8/282,

53

8/282, 9/6, 9/10, 9/30, 9/31, 9/47, 9/47, 9/51, 9/55, 9/58, 9/62, 9/36, 9/66, 9/70, 9/82,

9/83, 9/91, 9/95, 9/95, 9/106, 9/108, 9/118, 9/121, 9/145, 9/157, 9/159, 9/162, 9/164,

9/165, 9/165, 9/166, 9/170, 9/170, 9/172, 9/179, 9/182, 10/8, 10/10, 10/10, 10/10, 10/14,

10/15, 10/16, 10/16, 10/16, 10/16, 10/20, 1021, 1021, 10/24, 10/34, 10/35, 10/39, 10/43,

10/25, 10/53, 10/54, 10/55, 10/56, 10/57, 10/57, 10/57, 10/58, 10/59, 10/59, 10/60,

10/60, 10/63, 10/63, 10/67, 10/72, 10/77, 10/84, 10/84, 10/84, 10/85, 10/88, 10/94,

10/95, 10/102, 10/103, 10/105, 10/105, 10/109, 10/109, 10/109, 10/111, 10/112, 10/120,

10/123, 10/123, 10/124, 10/124, 10/133, 10/135, 10/137, 10/149, 10/149, 10/150,

10/150, 10/150, 10/154, 10/154, 10,155, 10/156, 10/160, 10/167, 10/168, 10/170,

10/170, 10/170, 10/170, 10/171, 10/171, 10/172, 10/172, 10/178, 10/178, 10/185,

10/185, 10/199, 10/200, 10/202, 10/202, 10/214, 10/216, 10/218, 10/218, 10/219,

10/220, 10/222, 10/223, 10/226, 10/226, 10/228, 10/230, 10/231, 10/231, 10/233,

10/237, 10/240, 10/242, 10/247, 10/247, 10/254, 10/254, 10/254, 10/257, 10/257,

10/257, 10/257, 10/258, 10/260, 10/260, 10/265, 10/266, 10/266, 10/271, 10/272,

10/272, 10/272, 10/272, 10/272, 10/284, 10/284, 10/285, 10285, 10/289, 10/290,

10/291, 10/291, 10/292, 10/294, 10/295, 10/295, 10/296, 10/298, 10/298, 10/298,

10/299, 10/299, 10/300, 10/301, 10/301, 10/301, 10/303, 10/303, 10/304, 10/305,

10/308, 10/308, 10/309, 10/316, 10/320, 10/327, 10/327, 10/328, 10/328, 10/328,

10/329, 10/329, 10/329, 10/329, 10/329, 10/330, 10/330, 10/331, 10/332, 10/332,

10/332, 10/332, 10/332, 10/333, 10/333, 10/334, 10/335, 10/339, 10/340, 10/341,

10/341, 10/341, 10/341, 10/341, 10/342, 10/342, 10/343, 10/344, 10/346, 10/348,

10/348, 10/350, 10/351, 10/351, 10/351, 10/352, 10/353, 10/353, 10/356, 10/356,

10/356, 10/358, 10/359, 10/359, 10/360, 10/361, 10/361, 10/378, 10/378, 10/382,

10/383, 10/385, 10/386, 10/387, 10/388, 10/392, 10/394, 10/394, 10/395, 10/397,

10/397, 10/398, 10/403, 10/407, 10/408, 10/408, 10/408, 10/409, 10/410, 10/410,

10/412, 10/412, 10/412, 10/415, 10/416, 11/15, 11/17, 11/21, 11/23, 11/24, 11/28,

11/30, 11/39, 11/43, 11/46, 11/49, 11/52, 1165, 11/67, 11/70, 11/74, 11/75, 11/75,

11/76, 11/76, 11/78, 11/84, 1184, 11/92, 11/93, 11/93, 11/93, 11/93, 11/93, 11/95,

11/96, 11/97, 11/106, 11/108, 11/108, 11/109, 11/109, 11/109, 11/114, 11/115, 11/116,

11/118, 11/120, 11/0123, 11/123, 11/129, 11/139, 11/140, 11/144, 11/151, 11/152,

11/153, 11/153, 11/154, 11/156, 11/162, 11/173, 11/177, 11/189, 11/194, 11/194,

11/195, 12/12, 12/13, 12/20, 12/20, 12/25, 12/27, 12/32, 12/34, 12/34, 12/57, 12/57,

54

12/59, 12/68, 12/70, 12/71, 12/72, 12/73, 12/98, 12/102, 12/115, 12/115, 12/116,

12/125, 12/128, 12/137, 12/140, 12/140, 12/148, 12/153, 12/168, 12/168, 12/181, 13/15,

13/15, 13/17, 13/18, 13/21, 13/22, 13/23, 13/26, 13/36, 13/48, 13/54, 13/36, 13/67,

13/69, 13/70, 13/73, 13,77, 13,77, 13/80, 13/93, 13/94, 13/94, 13/97, 13/97, 13/98,

13/99, 13/100, 13/101, 13/103, 13/104, 13/105, 13/105, 13/108, 13/108, 13/112, 13/113,

13/122, 13/127, 13/128, 13/129, 13/130, 13/132, 13/133, 13/134, 13/136, 13/140,

13/145, 13/146, 13/147, 13/154, 13/154, 13/162, 13/163, 13/167, 13/170, 13/170,

13/172, 13/176, 13/177, 13/178, 13/178, 13/178, 13/179, 13/179, 13/179, 13/179,

13/182, 13/184, 13/184, 13/185, 13/188, 13/188, 13/196, 13/200, 13/200, 13/201,

13/208, 13/211, 13/217, 13/219, 13/220, 13/224, 13/224, 13/225, 13/227, 13/236,

13/237, 13/239, 13/240, 13/241, 13/242, 13/250, 13/252, 13/256, 13/259, 13/260,

13/274, 13/275, 13/277, 13/281, 13/284, 13/285, 13/285, 13286, 13/293, 13/298,

13/303, 13/303, 13/305, 13/306, 13/306, 13/310, 13/311, 13/316, 13/324, 13/328,

13/328, 13/329, 13/338, 13/338, 13/338, 13/339, 13/339, 13/339, 13/339, 13/340,

13/343, 13/346, 13/347, 13/353, 13/356, 13/356, 13/358, 13/359, 13/359, 13/261,

13/361, 13/362, 13/362, 13/363, 13/364, 13/365, 13/368, 13/368, 13/368, 13/368,

13/369, 13/369, 13/369, 13/370, 13/372, 13/376, 13/377, 13/377, 13/378, 13/379,

13/379, 13/379, 13/380, 13/381, 13/382, 13/384, 13/386, 14/7, 14/7, 14/7, 14/12, 14/12,

14/16, 14/19, 14/22, 14/24, 14/41, 14/47, 14/50, 14/51, 14/61, 14/63, 14/63, 14/64,

14/65, 14/66, 14/66, 14/69, 14/69, 14/72, 14/72, 14/73, 14/77, 14/78, 14/80, 14/85,

14/87, 14/88, 14/88, 14/89, 14/90, 14/91, 14/98, 14/99, 14/101, 14/101, 14/101, 14/102,

14/102, 14/102, 14/103, 14/103, 14/104, 14/105, 14/106, 14/107, 14/107, 14/107,

14/108, 14/108, 14/108, 14/108, 14/108, 14/110, 14/111, 14/111, 14/114, 14/114,

14/115, 14/116, 14/116, 14/116, 14/116, 14/118, 14/119, 14/119, 14/121, 14121,

14/121, 14/122, 14/124, 14/124, 14/124, 14/124, 14/125, 14/130, 14/135, 14/135,

14/135, 14/135, 14/135, 14/142, 14/142, 14/142, 14/145, 14/145, 14/147, 14/150,

14/151, 14/152, 14/162, 14/163, 14/167, 14/170, 14/170, 14/170, 14/171, 14/171,

14/171, 14/171, 14/175, 14/175, 14/175, 14/176, 14/176, 14/176, 14/177, 14/178,

14/178, 14/178, 14/179, 17/182, 14/182, 14/182, 14/185, 14/188, 14/190, 14/191,

14/191, 14/192, 14/195, 14/195, 14/195, 14/195, 14/195, 14/195, 14/195, 14/197,

14/198, 14/213, 14/213, 14/215, 14/215, 14/216, 14/216, 14/219, 14,219, 14/220,

14/223, 1/4224, 14/226, 14/226, 14/226, 14/227, 14/228, 14/231, 14/231, 14/233,

55

14/234, 14,236, 14,236, 14/236, 14/237, 14/237, 14/237, 14/238, 14/238, 14/239,

14/246, 14/246, 14/247, 14/247, 14/248, 14/249, 14/249, 14/250, 14/256, 14/256,

14/256, 14/259, 14/260, 14/263, 14/263, 14/265, 14/265, 14/265, 14/265, 14/267,

14/267, 14/267, 14/267, 14/267, 14/267, 14/268, 14/268, 14/269, 14269, 14/273,

14/274, 14/274, 14/280, 14/280, 14/281, 14/281, 14/281, 14/284, 14/287, 14/287,

14/288, 14/289, 14/289, 14/289, 14/289, 14/290, 14/290, 14/291, 14/291, 14/291,

14/294, 14/294, 14/295, 14/299, 14/300, 14/300, 14/301, 14/301, 14/302, 14/302,

14/302, 14/302, 14/302, 14/302, 14/312, 15/17, 15/18, 15/20, 15/21, 15/27, 15/27,

15/28, 15/38, 15/28, 15/28, 15/28, 15/29, 15/31, 25,32, 15/35, 15/46, 15/46, 15/49,

15/50, 15/68, 15/68, 15/69, 15/77, 15/77, 15/77, 15/80, 15/81, 15/81, 15/96, 15/98,

15/98, 15/103, 15/104, 15/118, 15/119, 15/124, 15/127, 15/129, 15/131, 15/133, 15/135,

15/136, 15/138, 15/140, 15/141, 15/142, 15/144, 15/152, 15/155, 15/158, 15/169,

15/177, 15/177, 15/177, 15/177, 15/177, 15/178, 15/178, 15/178, 15/179, 15/179,

15/179, 15/184, 15/189, 15/190, 15/193, 15/195, 15/197, 15/197, 15/197, 15/197,

15/197, 15/197, 15/197, 15/197, 15/198, 15/198, 15/198, 15/198, 15/198, 15/198,

15/208, 15/208, 15/209, 15/209, 15/210, 15/211, 15/211, 15/217, 15/219, 15/219,

15/222, 15/223, 15/226, 15/230, 15/231, 15/231, 15/231, 15/231, 15/231, 15/232,

15/232, 15/232, 15/232, 15/232, 15/232, 15/233, 15/234, 15/234, 15/235, 15/237,

15/237, 15/238, 15/238, 15/239, 15/242, 15/242, 15/244, 15/248, 15/251, 15/255,

15/256, 15/256, 15/257, 15/260, 15/261, 15/263, 15/263, 15/264, 15/266, 15/266,

15/266, 15/266, 15/266, 15/266, 15/267, 15/267, 15/267, 15/267, 15/267, 15/268,

15268, 15/274, 15/277, 15/284, 15/284, 15/285, 15/289, 15/290, 15/290, 15/290,

15/290, 15/294, 15/295, 15/295, 15/296, 15/296, 15/296, 15/297, 15/297, 15/298,

15/298, 15/299, 15/299, 15/301, 15/301, 15/302, 15/302, 15/302, 15/315, 15/317,

15/317, 15/317, 15/317, 15/317, 15/318, 15/318, 15/321, 15/324, 15/327, 15/328,

15/328, 15/328, 15/328, 15/328, 15/331, 15/332, 15/345, 15/347, 15/347, 15/348,

15/352, 15/358, 15/358, 15/159, 15/359, 15/364, 15/365, 15/365, 15/366, 15/367,

15/367, 16/7, 16/8, 16/8, 16/12, 16/13, 16/16, 16/18, 16/27, 16/27, 16/28, 16/28, 16/29,

16/29, 16/30, 16/32, 16/32, 16/35, 16/38, 16/38, 16/38, 16/38, 16/39, 16/39, 16/39,

16/42, 16/44, 16/48, 16/49, 16/50, 16/50, 16/50, 16/50, 16/52, 16/52, 16/52, 16/53,

16/53, 16/54, 16/58, 16/59, 16/60, 16/66, 16/75, 16/77, 16/77, 16/77, 16/82, 16/82,

16/85, 16/92, 16/93, 16/93, 16/93, 16/94, 16/94, 16/94, 16/94, 16/94, 16/95, 16/95,

56

16/95, 16/96, 16/96, 16/96, 16/96, 16/97, 16/97, 16/97, 16/98, 16/98, 16/100, 16/101,

16/101, 16/102, 16/102, 16/104, 16/104, 16/108, 16/109, 16/110, 16/110, 16/110,

16/110, 16/120, 16/120, 13/121, 16/124, 16/124, 16/125, 16/125, 16/127, 16/128,

16/129, 16/133, 16/133, 16/133, 16/135, 16/135, 16/136, 16/138, 16/140, 16/140, 16/

140, 16/140, 16/143, 16/144, 16/145, 16/145, 16/146, 16/146, 16/146, 16/147, 16/147,

16/148, 16/148, 16/148, 16/150, 16/150, 16/150, 16/151, 16/152, 16/155, 16/159,

16/162, 16/163, 16/165, 16/165, 16/166, 16/167, 16/168, 16/168, 16/168, 16/168,

16/170, 16/171, 16/172, 16/173, 16/175, 16/179, 16/179, 16/180, 16/187, 16/188,

16/188, 16/190, 16/193, 16/198, 16/201, 16/202, 16/202, 17/11, 17/16, 17/16, 17/18,

17/18, 17/20, 17/30, 17/38, 17/43, 17/48, 17/50, 17/58, 17/58, 17/70, 17/77, 17/82,

17/83, 17/85, 17/90, 17/93, 17/96, 17/101, 17/101, 17/106, 17/106, 17/112, 17/114,

17/114, 17/125, 17/128, 17/139, 17/139, 17/155, 17161, 17/164, 17/165, 17/165,

17/177, 17/178, 17/86, 17/198, 17/200, 17/206, 17/207, 17/208, 17/226, 17/237,

17/246, 17/247, 17/258, 17/258)

1.1.1.1. Yazar, roman kahramanlarının dualarını okuyucuya aktarırken

Allah lafzını kullanmıştır.

“Ee, ya ben nasıl dua edeceğim, “Allah’ım, yağmur ver; ver ki eski günlere

dönebileyim.” mi diyeceğim?” (1,7)

“ Hanımefendiciğim, Allah ömürler versin…” (1,11)

“ Duaları Allah’a ulaşan adamlar!” (1, 176)

“ Allah rahmet eylesin!” (2,8)

“ Allah razı olsun, yemekciğimizi de yapıveriyor bazı bazı.” (2, 89)

“ Dur bakalım Hoca, Allah gecinden versin.” (2, 123)

“Allah! Bu günler için mi almadın canımı, Allah al canımı…” (2, 126)

“ Allah etmesin, Allah korusun.” (2, 138)

“ Allah’ım, sen affet bizi…” (2, 163)

“ Ağlayım Oytun için, dua edeyim Oytun için, iyilik edeyim Allah Tanrı rızası

için, varsın ulaşsın Oytun’un kuş canına.” (3, 25)

“ Allah onun koruyucusu olsun kim, o da bizleri koruyabilsin.” (3,141)

“ Allah yardımcın olsun.” (3,149)

57

“Allah’ım! İslâm’ın sancaklarını yükselt ve hayatlarını sana kulluk için

esirgemeyen erlerini yalnız bırakma.” (3,192)

“ Allah’ım ne olur, kızım mesut olsun…” (4,53)

“ Allah’ım mes’ut et…” (4,101)

“ Allah korusun” (4,177)

“ Hele ben bi namazımı kılayım, Allah yardım etsin, sana da, cemi cümlenin

masum yavrularına da.” (5,30)

“ İnni lillâhi ve inna ileyhi râciun, Allah rahmet eylesin!” (5,83)

“ Şimdi birisini yolla Allah’ım, bak inanacağım sana, gerçekten inanacağım,

n’olur birisini yolla, en iyisi Turgut geri dönüversin, n’olursun, bak sana inanacağım o

zaman Allah’ım.” (5,100)

“ Tanrı’sına sığınmış, “Allah’ım sen yardım et” ve ibriği buz gibi suyla

doldurup, içinden gelen bir nefesle üfleyip ısıtmaya çalışmış.” (5,126)

“ Allah korusun.” (5,204)

“Ama bak Allah’ım, Allah’ım, biliyorsun ne derlerse desinler, ben inanırım

sana, onun için Allah’ım şu çocuğu öldürmesinler, ne olursun Allah’ım.” (5,308)

“Şu ses, Allah’ım… hep böyle duyabilsem.” (6, 125)

“Allah yardımcın olsun.” (6,144)

“Öldüler, Allah’ın rahmeti üzerlerinden eksik olmasın.” (6,293)

“Ne olur Allah’ım ne olur al şu şüpheyi içimden.” (6,412)

“Bana dünyayı bağışladın çocuk, Allah senden razı olsun..” (6,414)

“Niçini var mı güzel kızım, o yurttaki olaylar, Allah bir daha

göstermesin!”(7,63)

“Allah mesut etsin.” (7,83)

“Allah uzun ömür versin.” (7,120)

“Allah seni başımızdan eksik etmesin Başkan.” (7,196)

“Allah’ım bunu yapma ona, yapma Allah’ım.” (7,334)

“Allah cümlemizin yardımcısı olsun.” (7,337)

“Allah korusun! Dedim doktora.” (8, 39)

“Gayri sana teslimim be Allah’ım, teslimim işte, gayri ne yapacaksan yap beni!”

(8, 172)

“Allah mutlu etsin kardeşim.” (8,220)

58

“Allah kolaylık versin, dedi.” (8,228)

“Allah kabul etsin.” (8,231)

“Allah başımdan eksik etmesin.” (9,51)

“Hâlâ Almanya’da mı, Allah etmesin, evlendi mi?” (9,82)

“Allah’ım yardım et.” (9,83)

“Allah rahatlık versin.” (9,106)

“Allah, “sa’ylerini” heba etmesin!” (10,21)

“İçinden dua ediyor: “Allah’ım, memleketimiz için ne hayırlısı ise o olsun, ben

bilemem, Sen bilirsin!”” (10,124)

“Allah’ım, ömrümün her anını, Seni anmayı, bana nasip et.” (10,170)

“Şimdi müddeti nihayet bulan Osmanlı’dan yeni bir millet doğarken, Allah

yardımcımız olsun, âmin!” (10,178)

“Allah cümlemize iç mücahede yoluyla kesif yüzden, latif yüze geçebilmeyi

nasip etsin.” (10,329)

“İçinden Allah’a hitap etti: “Güzel Allah’ım Mehmed’im bu kızdan çok şeyler

ummakta, onun hatırı için hiç olmazsa, şu kızın kalbine serinlik ver, benim de hatırım

için Allah’ım!” (10,410)

“ Haydi Allah yardımcınız olsun, biliniz ki O, sizden yapamayacağınızı değil,

yapabileceğinizi en iyi şekilde yapmanızı ister…” (11,24)

“Artık oldum” demeyi bana nasip etme Allah’ım.” (11,106)

“Aman, Allah korusun, dedi Sabiş.” (11,123)

“Allah burada bulunan bütün bekâr kızlarımıza ve cümleye nasip etsin.”

(11,129)

“Allah senden razı olsun.” (11,140)

“Allah birbirlerine bağışlasın.” (11,144)

“Allah korusun, ne biçim laflar…” (12,25)

“Allah sizden de razı olsun.” (12,115)

“Hayır hayır Allah’ım, ona eza çektirme!” (12,140)

“Ya Allah, ey âlemlerin Rabb’i, işte sana sığındım, hakkımda ve ailemin

hakkında ve Tapduk’un hakkında ne hayırlı ise onu yap.” (13,97)

“Tanrı’m, Rahman ve Rahim Allah’ım, Tek Allah’ım, Vedud Allah’ım bana

yardım et, bak sana sığındım, doğru yol göster bana.” (13,104)

59

“Tanrı’ya yakarıyordu iki de bir , “ Allah’ım diyordu, benim güzel Allah’ım,

n’olursun Yunus’u bağışla bana, canını bağışla tek, gitsin yıllarca dönmesin, razıyım

benim güzel Çalab’ım, razıyım ben!..” (13,128)

“Benim güzel Allah’ım, n’olur yüzümü kara çıkarma, yardımını esirgeme…

becerememekten çok korkuyorum bana yardım et Rabb’im.” (13,184)

“Allah’ım senin isteğin üzerine hücreye girdim, bana buradan çıkabilecek gücü

de ver.” (13,188)

“Ah Allah’ım ne büyüksün, güldür şu Osmanlı’nın yüzünü…” (14,47)

“Allah sana da nasip etsin inşallah tövbeyi.” (14,96)

“Allah esirgesin!” (14,114)

“Allah sana da nasip eder inşallah.” (14, 121)

“Allah sonumuzu hayreyleye…” (14,190)

“Allah’ın selamı üzerine olsun.” (14,195)

“Allah sırrını kutsasın, doksan yedi yaşındaymış.” (15,223)

“Ve Mekke’ye dönüp Kâbe’ye gitti, orada evini koruması için Allah’a dua etti.”

(15,263)

“Allah’ım, hac yapmak istiyorum, onu bana kolaylaştır.” (15,266)

“Sevgili Allah’ım, bütün kullarını Müslüman eyle. Allah’ım hiç kimseyi aç

susuz bırakma. Sevgili Allah’ım bütün Müslümanlara haccı nasip eyle. Büyük

Allah’ım, Sen Osmanlı’ya güç kuvvet ver.” (15,267)

“Büyük Allah’ım karımı, çocuklarımı, beni Sen’in yolundan ayırma. Sana yakın

olanlardan eyle, sevdiğin kullarından eyle. Güzel Allah’ım şeyhimi benden ayırma,

Sen’in izninle beni yetiştirmesini, terbiye etmesini nasip eyle. Büyük Allah’ım, şeyhime

hayırlı, sağlıklı, uzun ömürler ver. Güzel Allah’ım ruhumu yükselt ve ince kıl, nefsimin

kötü huylarından kurtar beni, nefsimi arıtmamı nasip eyle.” (15,268)

“Yüce Allah sırrınızı kutsasın.” (15,364)

“Allah’ım bu ne büyük bir şey; Sen beni layık kıl, Rabb’im ne olursun.” (16,38)

“Hemen Allah, cümlemize nasip etsin, âmin.” (16,53)

“Allah’ın izniyle, ettiği dualar yaşattı beni herhâlde.” (16,85)

“Yüce Allah bana sizin gidişinizi göstermesin.” (16,101)

“Ulaştır Allah’ım tez elden.” (16,133)

“Yüce Allah hayırlı uğurlu etsin.” (16,148)

60

“Allah’ın bileceği iş; ne yapalım, hayırlı uğurlu ve tabii sağlıklı bir bebek olsun,

inşallah da.” (17,11)

“Ne diyeyim Allah kabul etsin.” (17,16)

“Allah sizleri mutlu etsin.” (17,18)

“Allah Allah, müşteri kaybı meğer; Büyük Allah’ım korusun; ne kadar da

kolaymış!..” (17,106)

“Öldür beni Allah’ım! Diye dua etmiyorum.” (17,165)

1.1.1.2. Yazar, roman kahramanlarının beddualarını okuyucuya aktarırken

Allah lafzını kullanmıştır.

“Allah kahretsin ikisini de…” (4,21)

“İş güç Allah kahretsin, iki yakamız bir araya mı geliyor, eşek gibi çalışıyorum

kardeşim, eşek gibi.” (4,80)

“Allah kahretsin!” (4, 175)

“Allah kahretsin, ne yaptığınızı biliyor musunuz acaba?” (5,31)

“Tüh Allah kahretsin!” (5,69)

“Allah kahretsin, delikanlıyız, değil mi, başka bir kelime ile açız demek.”

(5,206)

“Allah seni kahretsin Seyhan!” (5,368)

“Seni götürecekler seni, Allah kahretsin, seni götürecekler!” (6,161)

“Dilerim Allah’tan yaran hep kanasın!...” (6,164)

“Allah kahretsin bu herifleri!” (6, 182)

“Allah kahretsin bu Vera’yı onun ismi geçmeyen bir cümle kuramaz mısın?!”

(6,215)

“Bunu da hangi Allah’ın belâsı havası yapıyor bilmem.” (6,230)

“Allah sizi kahrıyla kahretsin!” (6,312)

“Allah kahretsin..” (7,276)

“Allah kahretsin, karınıza ve çocuklarınıza nasıl kaba olabildiğinizi

görmüştüm.” (7,351)

“Sallanmaktalar, Allah kahretsin, iki taraf da, ne beni, ne de seni tesir altına

alabilir, çünkü müsaade etmem.” (8,102)

““Allah kahretsin!” Diyordum.” (8,194)

61

“Allah kahretsin!” (10,320)

“Allah senin belanı versin!” (17,38)

“Beddua ettim, n’apim, derim, boyun bükerim Yüce Allah’ın karşısımda.”

(17,200)

1.1.1.3. Roman kahramanlarının Yaratıcıya olan yalvarış ve yakarışlarında

Allah adı kullanılmıştır.

“Ellerine sarılıp , “Beni de götür demek istiyorum. Allah’a varan yolun eşiğine

erişebilsem bunu sen yaparsın ancak, götür beni.”” (1,176)

“Allah’ım cezamı böyle verme” diye yalvarıp duruyordum.” (1, 182)

“Tanrı’nın önünde beraber diz çöküp yalvaralım, aşkımızın harareti,

günahımızın kefaretini ödeyecektir. Ben Allah’a onun adaletine inanıyorum, O’na

sığınıyorum.” (4,165)

“Günler boyu, Allah’a açık bir delil diye yalvarmasına rağmen, şimdi bu delili,

yumrukları ile itip, yüzü kızararak itiraz ediyor.” (4,187)

“Dinlerken ağlıyorum ve Allah’a yalvarıyorum, ne olur, doğruyu gösterse ona,

şu hepimizin gördüğü gerçeği… gösterse.” (4,192)

“Of Allah’ım neler geçiririm aklımdan, Allah’ım af’et beni, af’et… Benim

canımı al, Allah’ım çok yorgunum gayri çok.” (6,21)

“Ah çok korkuyordum, yüksek sesle dua ediyor, Allah’a yalvarıyordum…”

(6,65)

“Allah’ım şu oğlanı bir mahçup et.” (6,105)

“Allah’ım bu ses.. hep devam etsin, bu ses!” (6,418)

“Allah’ım ben ölmek istiyorum.” (8, 155)

“Şeytandan sana sığınıyorum Allah’ım, al bu korkuyu Allah’ım.” (8,252)

“Yetsin artık Allah’ım cezan belan.” (10,304)

“Bazen Allah’a, hayvanlara karşı duyduğum bu sevgiyi, insanlara karşı da

duyabilmek için yalvarırım.” (11,156)

“Allah’a yakarma hiç bitmezdi ki..” (13,69)

“Allah’a yakardı, “Çağırsınlar Rabb’im, tek çağırsınlar da…”” (13,80)

“Kurumuş toprağı seccâde edip, sabah namazını kıldı ve ellerini açıp yukarı,

Allah’a yalvardı.” (13,97)

62




“ Toprağa secde etti, Allah’a yalvardı…” (13,130)

“Ben dışarıda Allah’a yakardım, dedim ki, onları bana bağışla Tanrı’m.”

(13,133)

“Bağışla ben Allah’ım, sana isyan etmeyi istemiyorum, hiç istemiyorum.”

(14,135)

“Kaç zamandır.. güzel Allah’ıma yalvarıyordum… artık beni yanına alması

için…” (14,223)

“Yüce Allah’a yakardı; “Ne olur Rabb’im, ne olur çağırsınlar.” (16,124)

“Aman Allah’ım, n’olur olmasın!” (17,237)

1.1.1.4. Yazar roman kahramanlarının içsel konuşmalarında ve yaratıcı ile

diyaloglarında Allah lafzına sıkça yer vermiştir.

“Allah’ın en zayıf kullarından biri, bunu değiştirmeye kalkarmışım…” (1, 5)

“Böyle dindarlık olmaz, bebek! Ya, Allah’ın emirlerine uy; ya da günahı bile

bile işle canına, değsin!” (1,8)

“ Boş çıktı “Allah’ım ben ne istiyorum.”” (1, 50)

“O da benim gibi hissediyordu, bunu Allah’ım gibi biliyorum.” (1, 152)

“ Müzik yolu ile Allah’a ulaşmak isteyen bir san’atkâr.” (1,171)

“Ya Allah, ya Allah…” diyordum habire…” (2,8)

“Allah niye felâketleri üst üste verir?” (2,15)

“Niçin öldürmedin Allah’ım, niçin?” (2,18)

“Baba’nın kafasında, “niçin öldürmedin Allah’ım, niçin” zincirini bir kelime

kesti; Maymun! Biri daha söyledi bunu bana, diye düşündü, kimdi Yarabbi…” (2,19)

“Allah bizi unuttu burada, elhak unuttu; fakat tümümüzün aklını da almadı ya,

bu da bir nimet!” (2, 88)

“ Allah’ım, gör bizi diye geçirdi içinden.” (2,223)

“Hay Tanrım, Gök Tanrım, Ulu Tanrım!

Allah Tanrım!

Yücelerden yücesin

63

Kimse bilmez nicesin.” (3,69)

“Döneceğim, Allah tanığım olsun çabuk döneceğim, Aybala’m, görklü

Aybala’m!” (3,149)

“Has bin Allah ve ni’mel vekil… Ya ulu Tanrım! Seni özüme vekil yapıyor,

görkemin önünde yüzüm yere sürüyor senin uğrunda savaşıyorum. Ya Allah’ım,

niyetim halistir.” (3,187-188)

“Birliğine sığındım kadir Allah!

Birliğine sığındım çalabım kadir Allah!” (3,193)

“Allah’ım ne yapayım, ne yapayımmm?” (4,23)

“Allah’ım, eğer Orhan bana ihanet ediyorsa, açıkça öğreneyim. Açık apaçık bir

delil istiyorum, Allah’ım…” (4,24)

“Allah’ım kesin delil bu muydu?” (4,33)

“ Bir yıl önce Tarık burdaydı, Allah’ım buradaydı!” (4,65)

“Allah’ım, Orhan bana ihanet ediyorsa, elime açık delil geçsin, yok değilse…”

(4, 102)

“Ne yani, Allah korusunmuş, laf!” (4,177)

“Benden can al ona ver Allah’ım, Allah’ımmm!” (5, 8)

“Beni seçseydin ya Allah’ım!” (5,25)

“Allahla kul arasına girilmez, kimin cennete, kimin cehenneme gideceğini

Allah’tan başka kimse bilmez!” (5,118)

“Bilmem, zaar Allah rızkımı demircilikten kesmiş; soba yapsın, ibrik yapsın

Abdullah kulum, demiş, olur a!” (5,123)

“Allah’ım onlar mı korkuttular ablamı?” (5,139)

“Bir sarı örümcek vardı, kocamandı, aman Allah’ım neydi o öyle, bir sürü kolu

bacağı vardı hayvanın.” (5,141)

“Vakit, zaman senin Allah’ım, getir onu artık bana, al canımı, İsmail’in yanına

selametle.” (6,180)

“Allah’ım sen bilirsin, neler oluyor bugün?” (6,216)

““Bu onun yüzü mü Allah’ım Allah’ım; burnu dağılmış, yanakları mosmor

şişmiş, ağzı ince bir kara yarık, yuvalarından fırlayan gözleri cam cam bakmakta!”

(6,322)

64

“Hay Allah’ım vücudumda iş yok hiç iş yok, bıçakların biri girip biri çıkmakta,

başımı döndüremiyorum..” (6,324)

“Allah’ım bir şey mi geldi başına, benim yüzümden mi?” (6,366)

“Başka bir sebebi yok, o naziktir Allah’ım biliyorsun..” (6,412)

“Allah’ım kendimi sana teslim ediyorum.” (7,8)

“Allah sevilir mi?” (7,89)

“Allah’ım bu haksızlık, haksızlık…” (7,251)

“Allah’ım, ne yapacağım?..” (7,298)

“Bana yardım edeceksin Allah’ım, hissediyorum…” (7,336)

“Allah’ım bu nasıl işdir, ne biçim bir yumaktır, kaç ip vardır ve nasıl

dolaşmıştır, Allah’ım bu, kaç renkli bir yumaktır?...” (7,368)

“Bence kişi, şu dünyada Allah’ın halifesi olduğu ve onu sevdiği için… O’nun

rızası için…” (8,170)

“Allah’ım Allah’ım…” (8,172)

“Allah’ım “ne kadar vahşiyim!” (8,205)

“İş arıyormuş, aman Allah’ım, bu adam evli, çocuğu var.” (8,218)

“Midem kasıldı, şoföre adresimi söyledim, içimden: “İşte gördün Allah’ım.”

Dedim.” (8,237)

“Allah’tan gayri, hiç kimseye mecbur değilim, diyorum ve kimse de bana!”(9,6)

“Daha öncesi de yok oysa, senin parçalamana müsaade ettiklerim, oh Allah’ım

nasıl bilinçsizce..” (9,10)

“Güzel Allah’ım, bu kadın neden bu kadar aptal?” (9,30)

“Aman Allah’ım sen beni Ersan’sız bırakma, iyi kötü n’apalım.” (9,47)

“Yine her Allah’ın kulunu sevmeye başladım.” (9,159)

“Galip. “ Allah’ım..” diye düşündü, “ihsan ettiğin akıl pek de küçükmüş, işe

yaramıyor baksana.”” (9,179)

“İçinden, “ölüm Allah’ın takdiri” diyor.” (10,57)

“Allah’ım, Kur’an’da bahsettiği cehennem miydi burası, değilse bile pek

yakın!..” (10,63)

“ Nazan, ufukla el ele, içinden tekrarlıyor: “ Allah’ım ne büyüksün!”.” (10,123)

“Allah’ım, Yarabbim, beni sınayacağını önceden bir çıtlatsan olmaz mı ki, ha?!”

(10,220)

65

“Derken, “Yoksa şirke mi giriyorum, Mehmed Efendi’yi, Allah’a şirk mi

koşuyorum?” (10,272)

“Sen ne buyuruyorsun Allah’ım?” (10,327)

“Allah’ım her gün daha yaşlanarak, güçsüzleşerek!” (11,39)

“Allah’ı içimde daha çok hissediyor, onu kendi gönlümde keşfediyordum…

Gönlüme, Yaradan’ı yer ediniyordum.” (11,65)

“Eğer Allah’ı içimde hissedebiliyorsam, ondandır…” (11,108)

“Aman Allah’ım bu devam ederse kolsuz siyah elbisemi giyemem bu gece,

düşünebiliyor musun, ne felaket olur!” (12,12)

“Şu günlere kadar Allah’ın varlığına tam inanıp inanmadığımı bile

bilmiyorum…” (12,20)

“Allah’ın nasibi miydi Fahrettin Bey ona? “(12,72)

“Aman Allah’ım, o çirkin, sakat hayvanlara bile onun hatırına göz yumuyorum.”

(12,125)

“Endişe etmek, belki de Allah’a şirk koşmaktır..” (13,21)

“Allah’ım işte bu senin nurundur!” (13,23)

“Hay Allah’ım ne ettim ben, bir yol açacaktı önüme nurdan hani Allah aşkını

merak ederdin sen.” (13,77)

“Yoksa Allah’ım, yoksa Senin yolunun, Senin aşkının bir gereği miydi o hâl?”

(13,105)

“Ah Allah’ım doğrusunu yalnız sen bilirsin.” (13,363)

“Allah’ım, dedi kendi kendine, bizlere akıl ve hür irade, hür seçim verdin ama

şu yaşadığımız ömrün ne kadarını Sen, ne kadarını biz yapıyoruz?..” (13,383)

“Mehmed, “Allah bana yardım ediyor, demek ki doğru yoldayım” diye

düşünüyor.” (14,102)

“Allah beni affetsin.” (14,122)

“Bak Allah’ın işine, beni önce ona âşık etti, sonra da manevi terbiyesini bana

verecek!” (14,198)

“ Güzel Allah’ım ne hoş, ne anlamlı işlerin var senin.” (14,198)

“Allah’ım güzel Allah’ım galiba evlenmek o kadar kötü değilmiş, iyi bir

şeymiş.” (14,224)

66

“Epey zaman önce, bir akşamüstü, kıbleye oturmuş; “Fakirlik tamamlandığı

zaman, o Allah’tır.” Sözünü içimden tartışıyordum.” (14,236)

“Allah’ım niçin bana normal çocuklar vermedin!” (15,69)

“Yüce Allah nasıl isterdi acaba?” (15,144)

“Numan Allah’la konuşuyor, neden kendisine bir kız çocuğu vermediğini

soruyordu.” (15,177)

“Hiç Allah’a isyan etmemişti lâkin ölü kız bebeği kucağına alınca, yüreği kan

ağladı; O’na soru sorma hakkını kendisinde buldu.” (15,177)

“Buyur Allah’ım buyur!..” (15,266)

“Şerikin yok Allah’ım!” (15,266)

“ “Sevgili Allah’ım, diye düşünüyordu, “burası Peygamberimiz Efendimiz’in,

ona bağlı olan ilk Müslümanların dolaştığı yerler, Allah’ım yürüdüğüm yollar onların

yolları.” (15,266)


“Allah’ım, güzel Allah’ım ne yaptım ben!..” (16,120)

“Büyük Allah’ım sen bilirsin.” (16,165)

“Allah’ım sen nelere kadirsin!” (16,187)

“Allah’ım, n’olur n’olur gör beni, rahatlat beni!..” (17,93)

“Yardım et Allah’ım.” (17,93)

“Yüce Allah’a şikayet ediyorum işte; “Sen bildiğin gibi yap Allah’ım.”

Diyorum.” (17,198)

1.1.1.5. Yüce Yaradan’ın zâtına dair övgü içeren ifadeler romanlarda sık

olarak karşılaştığımız cümlelerdir.

“Bu gavur oyununa kanmayacaksınız, Allah büyüktür, elbet bir gün bize asıl

gözümüzü verir.” (2, 61)

“Yollar Türk’ün önünde, ulu Allah nuru ile açılırken…” (3,76)

“Allah kerim be bacım.” (7,53)

“Allah kerim…” (7,303)

“Sonrasına “ Allah Kerim” diyordu.” (10,289)

“Allah Kerim, derim. Siz verin ki, Allah da size versin, demişti.” (10,296)

67

“Yüce Allah’ın içimize üflediği ruh, fâni ruh ve hayvani ruh diye bir tanımlama

yapıyorlar bir kısmı…” (11,151)

“Yüce Allah’ın bağışlamayacağı tek günah, birbirinizin haklarını yemenizdir.”

(13,237)

“Yüce Allah’ımız, daima tövbe kapısını açık bırakmıştır.” (13,316)

“Yüce Allah bana böyle bir şey bahşetmiş olsun.” (13,324)

“Muktedir Allah, yüce dinini korumaya yeterlidir.” (13,369)

“Güzel Allah’ıma sığınırım abe, ama olabilir insan, isyana bile kalkabilir!..”

(14,63)

“Sonrasına Allah kerim…” (14,101)

“Hamdolsun, Yüce Allah dört şirkin karşısına, onu yok eden, dört tevhid ile,

kulunu esenlik evine çağırır.” (14,195)

“O Yüceler Yücesi Allah, doğrudur.” (14,226)

“Aslında başkasını aldattığını sanan, sadece kendisini aldatmış olur, çünkü

aldatmak, Güzel Allah’ı inkâr etmektir.” (14,227)

“O Büyük Allah, iyi kötü ayırmadan herkese verir, almadan verir.” (15,28)

“Güzel Allah” daha ziyade Meczup Ali’nin kullandığı bir tabirdi.” (15,210)

“Canım Allah vermiş bu yeteneği bize, sonradan kazanılmış değil, bu yüzden

ticaret birinci iştir burada…” (15,217)

“Tasavvuf Allah’ın mukaddes varlığı olduğu gibi, bu bilginin kuralları dahi

Allah’ın varlığına bağlı olan hakikatlerin asıllarıdır.” (15,231)

“Burası Yüce Allah’ın, Güzel Allah’ın eviydi, hangi büyüklük ve yükseklik

O’nu ifade edebilirdi ki, hangi süs O’nu tam anlamıyla anlatabilirdi ki… hangi dil O’nu

hikâye edebilirdi i…” (15,267)

“Yücelerin Yücesi Allah böyle buyurmuştur.” (15,331)

“Yüce Allah’ın yüceliğine ermeye çalışan biri için, “ben” demek, bir bakıma,

O’nun karşısında benlik taslamaktır ki, bu, O’nun izni ile asla yapmamamız gereken bir

şey, işte bu sebepten “ben” demeyiz, “biz” deriz.” (16,29)

“Bir velî, Yüce Allah’a yakınlaşma yolunda müridinin rehberidir, onun

yardımcısıdır.” (16,32)

“Yüceler yücesi Allah’ın selametini, bağışlayıcılığını, şeriatının emirlerini,

yolumuzun hizmetlerini ve neşesini taşıyacaksınız.” (16,82)

68

“Kabul olup olmadığını Aziz Allah, bilir.” (16,175)

“Büyük Allah sizlere, size, Kadıncık Ana’ya, Ali Timurtaş’a çok uzun hayırlı

ömürler versin, bana da okuduklarımı anlayacak kafa gücü.” (16,179)

“Yüce Allah’a şükürler olsun ki; babam o evi anneme düğün hediyesi olarak

almış.” (17,56)

“Yüce Allah’ın izniyle, il iş; şu uzun saçlarımdan kurtulmak olacak.”(17,96)

“Yüce Allah bilir, öyle daha fazla para falan istemem.” (17,101)

“Yüce Allah’ın yükünü o taşımaktadır...” (17,101)

““Ancak Yüce Allah’ın işine bak ki, yollarda öyle başıboş yürürken, tesadüfen

benim evi bulmuş.” (17,246)

1.1.1.6. Roman kahramanlarının Allah’a karşı duyduğu saygı, sevgi, korku

ve Allah’ın onları cezalandırdığını düşündüğü zamanları ifade etme amacı ile

Allah lafzı kullanılmıştır.

“Allah’ın gazabından korunmağa çalışıyorum!” (1,8)

“Yoluna giden yolu gösterdikten sonra, beni yalnız başıma suçlu ve perişan

bırakan Allah’tan korkuyorum.” (1, 179)

“Bu işi Allah’ın bana verdiği bir ceza olarak görmem, yani benim yüzümden o

ıstırap çekiyor gibi geliyor.” (1, 183)

“ Ulan, Niko Allah’tan korkmaz be…(2,28)

“Allah’tan korkmayanın, korktuğu çok şey vardır.” (2, 28)

“Allah korkusundan Allah ve gayri, bir başka korku, hiç bilmemiş Mervâni

Emîri Nizâmüddin erleri…” (3,187)

“Bir Allah korkusu duyuyorlar.” (5,118)

“Allah korkusu…Allah korkusu..” (7,89)

“Allah’ı çok seviyorum ve o da beni seviyor.” (7,89)

“Emine teyze: “ Kocasından korkmayan Allah’tan korkmaz” derdi.” (9,55)

“Kocadan korkmayan Allah’tan korkmaz, tabii korkacaksın Ersan Bey’den”

(9,170)

“Cenab-ı Hakk’ın Kur’an-ı Kerim ‘de buyurduğu gibi; “ en hayırlısının takva

elbisesi” olduğunu söylemişler, Allah korkusunu tıpkı elbise, hatta bir ikinci deri gibi

69

bürünen edepli hanımların, erkeklerden asla rahatsız olmayacaklarını ve onları rahatsız

etmeyeceklerini, söylemişlerdi…” (10, 14)

“Allah’ın bir hikmeti olarak, o gece bir fırtına bir fırtına, pencere kepenkleri

çatur çutur kırılıyor, deniz kudurmuş olmalı, sanki bağrında duran düşman gemilerine

nispet, havada Allah gazabının şimşekleri, ortalığı mavi çelik pırıltılı gündüz aklığına

döndürmekte, gök gürültüsü ise hafazanallah!” (10,34)

“Bir vazifeden ziyade, sırf Allah rızası için kılınmalı namaz… derdi Nazan,

“Sırf O’nu sevdiğin ve O’ndan korktuğun için, sırf rızasını almak için…” ” (10,102)

“Allah’ı andıkça, sevmeyi öğrenebileceğimi düşünmüştüm.” (10,222)

“Bu doğruluğu şüphe götürmeyen ve Allah’a karşı gelmekten sakınanlara,

Allah’tan korkanlara yol gösteren Kitap’tır.” (10,265)

“Hepimiz Allah’ın sevgisinden yaratılmıştık.” (11,46)

“Allah’tan gelen sevgi tohumunun açılıp, gelişmesi için, bizim mutlaka

gönlümüzün sınırlarını genişletmemiz ve başkalarının da, gönüllerini geliştirmelerine

yardımcı olmamız icap eder.” (11,49)

“Allah’ın sevgisi de şüphesiz, yedi rengi içmiş.” (11,123)

“Allah’ın sevgi çemberine, rahmetine dahil olan herkesi, her şeyi;

yaratılmışların hepsini…” (11,195)

“Allah’ı unutuyorlar, Allah da tabii ceza veriyor onlara.” (13,22)

“Allah sevgisi, Muhammet sevgisi öğrenmişti.” (13,37)

“Korkudan Allah’a sığındı.” (13,69)

“Allah’ı, canını hemen kurban edecekmiş gibi çok seviyordu ama acaba daha da

fazla yanamaz mıydı?..” (13,286)

“İnsanı kötülük yapmaktan esirgeyen, âşığa göre, Allah sevgisi olmalı, O’nun

tarafından sevilmemek korkusu olmalı…” (13,339)

Biz deriz ki, Allah sevgisi, Allah aşkı yeter, bir insanın gerçek insan

olmasına…” (13,339)

“ Bu Allah’ın bir gazabı olmalı, dineceğe hiç benzemiyor.” (14,7)

“ Hayır hayır bu Allah’ın gazabı değil.” (14,7)

“Allah her şeyi, her insanı sevgisinden yarattı.” (14,51)

“Allah onun için daima kızgın ve cezalandırıcı bir Varlık’tı.” (14,61)

70

“Allah korkusu vardır elbet, seni sevmeyeceğinden doğan bir korkudur o.”

(14,63)

“”Allah yardımcın olsun evlat.” Dedi, “O,sevdiği kulları daha zorlu imtihanlara

çeker.” (15,77)

“Ve Allah’ın sevgisi, halkın sebeb-i vücudu.” (15,232)

“İman edenlerin, Allah için sevgileri, en şiddetli sevgidir.” (15,232)

“Ne demiş Yunus büyüğümüz; “Yaratılanı severim, Yaratan’dan ötürü.” Güzel

Allah için seveceksiniz.” (15,290)

“Muhabbetullah, dedi Allah sevgisi demektir.Kur’an-ı Kerim’de, “Allah onları

sever, onlar da Allah’ı severler.” âyeti ile anlatılan muhabbet; yolumuzda ve Allah

yolunda başka tarikatlarda da elde edilmesi gereken bir makamdır.” (15,301)

“Allah’ı sevmek mutlak aşktır, ikincisi mecazî aşktır ki, bu, Allah’tan gayri

şeylere duyulan sevgidir.” (15,301)

“Bizler de O’nu ve yarattıklarını seveceğiz, bizi kim yarattı, Allah!” (16,52)

“Efendim, Yüce Allah’ı gün içinde çeşitli işlerin arasında böyle sık sık anmak,

bana sanki O’na karşı yapılan saygısızlıkmış gibi geliyor.” (16,58)

“Hayır, saygısızlık değil bilâkis, her fırsatta O’nu anmak, O’nu hatırlamak;

hareketlerimize, davranışlarımıza, doğrudan bize yansır, Yüce Allah’a saygıda ve

sevgide kusur etmemiş oluruz.” (16,59)

“İnsanlar içinde öyleleri vardır ki, Allah dışında bazılarını, Allah’a eş tutarlar

da, onları Allah’ı sevmiş gibi severler.” (16,168)

“İman sahipleri ise Allah’a sevgide çok kararlı ve taşkındırlar.” (16,168)

“Eğer Allah’ı seviyorsanız, bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı

bağışlasın.” (16,168)

“Günde beş kere taptığınız Allah’ınız, size cezanızı verecektir!” (17,16)

1.1.1.7. Kulun Yaratıcısına olan müteşekkirliğini anlatmak amacıyla yazar,

romanlarında “şükretmek”, “hamd etmek”, “teşekkür etmek” ve bu anlama gelen

“Allah’tan…” ifadelerini kullanmıştır.

“Allah’tan, Ferit’in yine bir Siverek seyahati çıktı o gün; bir gece kalıp

dönecekti.” (1,172)

71

Allah’tan mehtap vardı, bu gece yenge abla, yoksa devrilmiş makineyi,

mümkünü yok göremezlerdi hendekte.” (1,181)

“Niye be Hoca, Allah’a şükür hepimizin kızanının, ne olduğumuzdan haberi

var…” (2, 132)

“Şol vazife özüne verildiği için, Allah’ına daha çok şükrediyordu.” (3,135)

“Allah’ım sana şükürler olsun!” (4,222)

“Sonra tabi hastanede, Allah’a şükrettim.” (5, 178)

“Allah’ım sana şükür…” (6,352)

“Onu öldürmediği için Allah’a ne çok şükrettim.” (6,417)

“Allah’ım sen büyüksün, sana şükrediyorum.” (7,301)

“Allah’tan ve Ankara’dan ümitliydiler.” (10,94)

“Gördüğüm Nur’a gelince ; bunun için Allah’a şükreder ve O’na sığınırım.”

(10,285)

“Allah’a hamd eder…” (10,334)

“Allah ‘tan dikiş biliyordu…” (12,32)

“Allah’tan Devlet Tiyatroları’nın temsilleri, Cumhurbaşkanlığı Senfoni

Orkestrası’nın konserleri fazla para tutmuyordu.” (12,59)

“ Çok şükür Allah’ıma yaşıyorsunuz.” (13,132)

“Ve şükret, diyordu, çünkü Allah’a şükretmek O’na hizmet etmeye başlamak

demektir. O, hizmetin yalnız insanlardan gelenini pek sever .” (13,154)

“Allah’ım dedi, Allah’ım bana bunu nasip ettin, Sana şükürler olsun!” (13,201)

“Allah’a hamdolsun, ona hizmet sayesinde muradıma nail oldum.” (14,116)

“Hamdolsun Allah’ım” (14,145)

“Bak şu güzel Allah’ın işine, dedi, tekkemiz onunla şereflendi hamdolsun.”

(14,147)

“Allah’a hamdolsun!” (14,163)

“Ona varis kılan Allah’a hamdolsun.” (14,178)

“Allah’a hamdolsun, dedi Sinan Ümmî, hamdet yavrum hamdet…” (14,178)

“Biliyorum biliyorum, Allah yardımcın olsun oğlum var git istediğini ol, ister

velî, ister hoca, bana düşen, böyle yükselmek isteyen bir oğul verdiği için Allah’a

şükretmek.” (15,50)

“Ve ana kalbi hissetti bunu, içinden Allah’a hamdetti Nazlı.” (15,152)

72

“O anda aklına geldi; çocuklar kendi gibi sıkı çalışmak istemiyorlarsa, bu da

Allah’ın bir nasibidir, çok şükür ki Allah ona öğrenme ve öğretme aşkı vermiş.”

(15,190)

“Şerif Derviş, Hacı Bayram evlâdımız, bugün yola ilk adımını attı Allah’a

şükürler olsun.” (15,211)

“Seni buldum ya efendim, ne güzel, Allah’a şükürler olsun.” (15,255)

“Bir taze abdest alıp, kendi odasına geçti, namazını kıldı ve Allah’a

hamdetti.”(16,39)

“O der ki , “Hamd yalnız Allah’adır.”” (16,94)

“Hemen secdeye kapanıp, Yüce Allah’a hamdettim.” (16,188)

“Allah’ıma şükrederim ki, üçünün de, ciddi bir hastalıkları olmadı.” (17,90)

“Allah’tan akılla yoğrulmuş bir Sevgi arkadaşım var da, yetişti bana, üniversite

kaydımı sildirtmedi; sadece dondurttu….” (17,112)

“Şükür Allah’a ve sayılarını bile hatırlayamadığım, taze et parçaları!..” (17,114)

“Allah’a şükret ki üçü de iyi ve kaliteli çocuklar!” (17,125)

“Allah’tan Fatma Hanım aklı başında bir kadın.” (17,128)

“Allah’tan çoluk çocuk sahibi olmamış.” (17,208)

1.1.1.8. Yazar, roman kahramanlarının şaşkınlıklarını ve ani tepkilerinde

dile getirişlerini ifade ederken Allah lafzını kullanmıştır.

“Allah Allah, yanında yatan benim.” (4, 109)

“Aman Allah’ın daha neler duyacak bu kulaklarım, Saadettin, Saadettin, çocuğa

hizmetçilik yaptırmışlar.” (5,181)

“Allah yandım!” (5,286)

“Aman Allah’ım!” (5,290)

“Hay Allah ben de niçin Adnan’la arkadaşlık etmiyorsun diye sorarmışım sana!”

(5,298)

“Niçin artık görev istemediğini söylemiyorsun, bunlar bir teşkilat da, sen esir

misin ellerinde, Allah, Allah!” (5,418)

““Allah’ım Allah’ım” diye biri söyleniyordu yanımda, Fatma’ymış.” (6,142)

“Allah Allah, Allah Allah!” (6,144)

“Bu ses oh Allah’ım..” (6,147)

73

“Sesiyle irkildim, aman Allah’ım kaç ay var ki ismimle hitap etmedi bana,

unuttu sanıyordum.” (6, 204)

“Allah Allah, deli misin ne, zamandan bütünden sana ne,görüp yaşadığın hayat

senindir, feda mı edeceksin onu?” (6,272)

“ Hay Allah iyi iyi.” (7,17)

“ Allah Allah, hiç aklıma gelmezdi, doğrusu cahilim bu konularda, evet

basbayağı cahilim.” (7,17)

“ Hay Allah, yani belki ilerde kendi ödemek ister pansiyon parasını, borçlanmak

derken onu kasdetettim, öğretmen olduktan sonra taksit taksit verir bana.” (7,19)

“Allah Allah demek patronda fedakârlık yapmak zorunda kalacak, hiç olmazsa

keyfi gidişe bir son verecek ve adımlarının hesabını tutmaya başlayacak?” (7,99)

“Allah Allah, dedi, o ki, belirli sizin için, daha kolay yazmanız gerekir.” (8,187)

“Allah Allah, beni hiç tanımıyor mu bu çocuk?” (9,63)

“Hay Allah, kuzum vaktimiz var mı yok mu?” (9,108)

“Hay Allah’ım, ben niye onlar gibi şen-şakrak değilim?...” (9,118)

“Aman Allah’ım, ya dedemiz!..” (10,10)

“Allah Allah, kalb-i derûnundaki bu arzudan hiç de haberdar değilmiş.” (10,59)

“Aman Allah’ım evli bir zat!” (10,150)

“Allah’ım Allah’ım! Yüreğine serin kar suları salınmış gibi, bir iç temizliği,

sevinç!” (10,170)

“Allah Allah, söz benim değil mi söylerim de, geri de alırım!” (10,394)

“Aman Allah’ım Gülgün’dü.” (11,52)

“Allah Allah, canım senin için üzülüyorum.” (12,27)

“Ya Allah, ey âlemlerin Rabb’i, işte sana sığındım, hakkımda ve ailemin

hakkında ve Tapduk’un hakkında ne hayırlı ise onu yap.” (13,97)

“Hay Allah’ım, yüce Allah’ım, dedi kendi kendine, şu güzel dile sahip çıkan bir

bey oldu nihayet!..” (13,328)

“Allah Allah dedi yaşlı adam, ben de bu hikâyeyi, rivâyet diye size anlattım,

demek doğruymuş!” (14,12)

“Aman Allah’ım bir anlamlı rüya görmüş ve her bir ayrıntıyı da

hatırlayabiliyor..” (14,118)

74

1.1.1.9. Roman kahramanlarının Allah’ın rızasını talep edişlerini

okuyucuya aktarırken de yazar Allah lafzına yer vermiştir.

“ …yoksullara kazan kaynatması; yalnız görkemini duyurur olmak için değildi,

Allah rızası içindi.” (3,100)

“Allah rızası için yaparım.” (3, 102)

“Allah rızası için, diye cevaba durdu.” (3,102)

“Allah rızası için babamın deli sözlerine aldırma, korkudan ne dediğini

bilemedi.” (6,180)

“Allah rızası için gitme Mehmet, burada kal.” (6,266)

“Allah rızası için sus, bağırma.” (6,326)

“Allah rızası için konuşalım, yine ilk günlerdeki gibi yardım edelim birbirimize,

ne oldu neden dargınlık düştü aramıza?” (6,331)

“Allah rızası için söyle çocuk, o hayatta mı?” (6,414)

“Allah rızası için, şu çocuklara sahip çıkın.” (7,335)

“Allah razı olsun sizlerden..” (7,413)

“Allah Bâkî’den razı olsun, işte şu beyit içinde gizlidir Osmanlı’nın imanı!”

(10,59)

“Allah rızası için, Osmanlı kızları vahşiymiş, dedirtmeyin şu insanlara, bakın

çarşaflarınızı giydiniz işte, kendi hatırımdan geçtim, Allah aşkına oturun, şu

kahvelerinizi bitirin hiç olmazsa.” (10,105)

“Allah senden razı olsun kızım.” (10,258)

“Allah ikinizden de razı olsun, lakin artık Mehmed Efendi’ye ihtiyacım var!”

(10,260)

“Allah rızası için bu işi yapmalıyız.” (10,359)

“ Ona Allah razı olsun, diyen bir tek Dadı çıktı.” (10,412)

“Allah rızası için, beddua edemedim, küfür edemedim o kadar.” (11,177)

“Allah’ın rızası yolundaki ülküsünü, yalanla kirletmiş miydi?!” (12,68)



“Tasavvufta ise ihlas; Allah’ın rızasını gözetme.” (14,267)

“Burada en önemli nokta, yaptığımız her işi, Allah’ın rızasını kazanmak için

yapıyor olmamızdır.” (14,267)

75

“Allah ondan razı olsun.” (15,21)

“Allah rızası için doğrusunu söyleyin.” (15,119)

“Allah’ın rızası ve annemle benim hatırımız için, dersleri biraz kolayından al.”

(15,189)

“Allah ikinizden de razı olsun, dedi Hacı Bayram.” (15,222)

“Allah ondan razı olsun, gözü hep üstümüzde, dedi Nazlı.” (15,230)

“Allah’ın rızası için, Türkmen’in tarafını tutmaktadır, çünkü zaten şeyh olmuş,

bu dünyanın değil, öte tarafın adamıdır.” (16,16)

“Allah senden razı olsun hacım, duanı eksik etme.” (16,42)

“Allah senden razı olsun sevdiğim.” (16,102)

“Allah sizden razı olsun.” (16,120)

1.1.1.10. Yazarımız Allah’ın çeşitli isim ve sıfatlarını kullanarak da Allah

lafzını ifade etmiştir.

“Şüphesiz Allah katında en değerliniz, O’na karşı gelmekten en çok

sakınanınızdır. Allah bilendir, haberdardır.” (10,332)

“Uykuya geçerken, bir “Vedud” ismi hatırladım, O’nun isimlerinden biriydi ve

galiba, sevginin kaynağı, seven, sevdiren…” (11,21)

“Kim içinden gelerek bir hayır işlerse, Allah Şakir’dir, teşekkür eder.” (11,139)

“Allah ganidir, cömertliğine sınır yoktur.” (12,102)



“Şeyh’in azarı, Celâl ile terbiyedir, yani Allah’ın Celâli ile.” (13,146)

“Yaratan’ın isimlerinden yola çıkan, bilgisini hazmetmiş bilgin kişilere,

isimlerin özü olan Allah’tan bilgiler ulaşır. Benliğini yok eden, fenafillah, Allah’ta yok

olma mertebesindeki insan, cümle sorulardan ve dünya meselelerden ve kirlerden

arınmış nefsi ile, isimleri özü ve Ahat olan “ Gerçek Varlık’a” secde eder.” (13,178)

“İçinden “ Sen büyüksün, Rahman ve Rahim’sin Allah’ım, Gafur’sun. Aziz’sin,

Vedud’sun..” (13,293)

“Yine hep biliriz ki varlık tektir ve O’da yalnız Rahman ve Rahim Allah’tır!..”

(13,352)

76

“Bizlerde Allah fikri, Esmaül Hüsna’ya, yani O’nun güzel isimlerine bağlıdır,

bu isimleri belli bir sırayla zikrederiz.” (13,368)

“Yüce Mevlâ’nın “ Celâl” sıfatı ile sıfatlanmış biriymiş, lâkin bu kadar öfkenin

hikmetini bir Allah bilir herhâlde.” (14,12)

“Çünkü Yüce Allah’ın Celâl ve Cemâl sıfatları vardır.” (14,108)

“Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla, dedi.” (15,46)

“İlim öyle bir şey ki Yüce Allah’ın sıfatlarından bir sıfat, O’nun nurudur

biliyorsun.” (15,141)

“Bu makamda; hayat, ilim, irade, kudret, işitme ve görme, söz söyleme sıfatları

Allah’ındır.” (15,198)

“Çünkü diri olan, bilen, irade eden, kudret sahibi ve işiten, gören, söyleyen

Allah’tır.” (15,198)

“İşte kişi bilecek ki, bu sıfatlarla, niteliklerle sıfatlanan ancak Allah’tır.”

(15,198)

“Bu kişi Yüce Allah’ın Celâl sıfatıyla sıfatlanmışsa çabuk öfkelenir.”(16,96)

“Eğer o velî Yüce Allah’ın Cemal sıfatı ile sıfatlanmışsa; hemen öfkelenmeyen,

gülümseyen.” (16,96)

“Şu iyidir, bu kötü mizaçlıdır diyemem, tümü de Yüce Allah’ın muhtelif

sıfatlarıyla sıfatlanmışlardır.” (16, 96)

“Bizler ne biliriz ki; Allah bilir elbet.” (17,165)

1.1.1.11. Roman kahramanlarının ölümlerini, ölüm hakkındaki söylemleri

ve ölüm sonucunda dile getirilen rahmet dileklerini okuyucuya iletirken Allah lafzı

kullanılmıştır.

“Allah rahmet eylesin!” (2,8)

“ Dur bakalım Hoca, Allah gecinden versin.” (2, 123)

“Eğer şehit olursam, bu ak elbise kefenim olsun, ruhum Allah’a kavuştuğu dem,

beni olduğum yere gömün ve dahi Melikşah’ı yerime Sultan kılın.” (3,188)

“Allah ne kadar takdir etmişse, vakti saati gelince ölür. Hem belki de ölmez. Sen

ne biliyorsun, Allah’ın işi.” (5,81)

“Allah rahmet eylesin.” (5,110)

“Allah rahmet eylesin, diye mırıldandı.” (5,110)

77

“Allah rahmet eylesin!” (5,354)

“Ölüm Allah’ın emri.” (7,252)

“Eh, ölüm Allah’ın emri, vakit geldiği zaman, er yahut geç.” (7,259)

“Eh, ölüm Allah’ın emri, vakit geldiği zaman, er yahut geç.” (7,259)

“Annemle babam kazada ölünce, Allah rahmet eylesin, ben küçüktüm o zaman,

mal mülkün idaresi amcama kaldı, o da sattı savdı sanırım…” (9,62)

“Evet nihayeti, ölüm Allah’ın emri…” (10,57)

“Bu kadar arkadaş canlısı olan bir insanın, bütün arkadaşlarına rağmen yine de

yalnız bir ömür sürmesi ve muhtemelen yalnız ölecek olması, Allah’ın bir takdiri başka

bir şey değil.” (10,135)

“… öldüm öleceğim diye beklemişler, ee öldürmeyen Allah, öldürmez ki…”

(10,185)

“Dedeniz, ramazanın ilk sabahı, Hakk’a yürümüş, Allah rahmet eylesin!”

(10,230)

“Yasin okuyunuz, dedi Hoca. Allah rahmet eylesin” (10,231)

“Bilemiyorum, dedi Abdülgalip, hep şunu düşünmüşümdür; insan vatan millet

için , din için, Allah aşkına ölebilir, serden geçer lakin böyle demokrasi gibi insan icadı

bir müessese için, canını vermez!” (10,240)

“Allah rahmet eylesin.” (10,308)

“Allah gani gani rahmet eylesin Beyefendi’ye, sizin de başınız sağ olsun.”

(10,309)

“ Velhasıl ölüm; öyle kutlu bir kavuşmadır ki, ona, Allah’ın insanlara lûtfettiği

en büyük hayır demekten başka bir yakıştırma bulamaz kişi..” (13,275)

“Ölmek öyle Allah’a kavuşmadan olabilmezdi!” (13,377)

“Geçenlerde Allah’ına kavuşan Bekir dayının evini verelim.” (13,379)

“Allah rahmet eylesin babam da, annem de çok vakitsiz, çok erken gittiler.”

(17,206)

1.1.1.12. Roman kahramanlarının işledikleri günahlar ve yaptıkları hatalar

sonucu yaradandan af dileyişlerini okuyucuya aktarırken, yazar Allah lafzına yer

vermiştir.

“Allah’ım, sen affet bizi…” (2, 163)

78

“Allah affetsin söylediğimiz, anca hatun öyle düşündü; bu bağışlamada, sanki

Tanrı’nınkine yaklaşan bir yücelik vardı.” (3, 141)

“Görmesin gözlerim onun çatlayan ellerini, bilemedim Allah’ım suç benim,

af’et…” (6,180)

“Allah’tan af dile..” (12,140)





(13,133)

“Şu dünyada baba hakkı var, ben bu hakkı çiğnedim, Allah’ım beni bağışla.”

(14,56)

“ Allah’ın O’nu bağışlayacağını biliyordu.” (14,98)

“Yanlış yaptım, bilemedim Allah’ım, beni affet.” (14,135)

“Allah affetsin oruçlarımı bile zor belâ tutarım, sen orada kırk gün aç

kalacaksın!” (14,142)

“Allah ikimizi de affetsin.” (14,312)

“Çok samimi bir dönüşle Allah’a tövbe ediniz.” (16,93)

“Kul kötü hâlden dönünce tövbe veren Allah’ın kendisidir.” (16,93)

“Onların tövbe etmeleri için Allah onlara teveccüh buyurdu.” (16,93)

“Allah tövbeleri çok kabul eden, rahmeti sonsuz olandır.” (16,109)

1.1.1.13. Yazarımız, Yaradan’ın yapılmasını istediği ibadetleri, emir ve

yasaklarını ifade edebilmek amacıyla Allah lafzını kullanmıştır.

“Böyle dindarlık olmaz, bebek! Ya, Allah’ın emirlerine uy; ya da günahı bile

bile işle canına, değsin!” (1,8)

“Îman Allah’a inanmak, inanç milletine inanmak demektir. Bu ikisini yani

Allah’ı ve milletimizi daima kalbinizde taşıyacak, hareketlerinizde bu iki varlığa saygılı

olacaksınız, Müslüman ve Türk etle tırnak gibi birbirinden ayrılmaz.” (2, 61)

79

“Kalk namazını kıl, şükreyle; oğlun genç iken Allah’ına kavuştu. Bu dünyanın

son ucu ölümlüdür: şükreyle oğlun, Allah’ın en sevgili kuluymuş, çabuk tamam eyledi

çekisini, bizden çok severmiş Tanrı ki, erken aldı yanına.”” (3,32)

“Çünkü Allah Tanrım buyurmuş kim, “İçkiliyken namaza yaklaşmayın”” (3, 66)

“Ailen sana bir takım değerler vermiş, en azından Müslümansın, İslamiyete

inanıyorsun, Allah’a inanıyorsun, emirlerini tam yerine getirmesen bile, bu emirleri

alaya almıyorsun, inançlısın yani.” (5,231)

“Allah’ın düzeninde bir süreklilik vardır, mutlak bilgi ve mutlak akıl olan Allah,

kendi vasıflarıyla insanı süsleyerek, bizim bu hakikate ulaşmamızı sağladı.” (6,122)

“Dedem ölürken, “İnan, Allah’a inan…” demişti…” (6,294)

“İnan, Allah’a inan kızım.” (6,365)

“Mahmut, içinde bulunduğu çevrelerin eğilimlerine göre, toplum değerlerine

büyük bağlılık gösterilerinde bulunur, rakı sofrasında Allah’ın varlığını tartışırken,

icabında işçilerle Cuma Namazları’na gider, vaaz esnasında kocaman sarı gözlerinden,

pembe yanaklarına inci inci yaşlar akıtırdı.” (7,97)

“Eğer insanlar Allah’ı bilir, O’nun hükümlerini tam uygularlarsa, yani İslami

düzende, ne sendikalara lüzum kalır ne partilere.” (7,114)

“Şu sınıf dedikleri, Allah’ın emri gibi mübarek, değiştirilemez!..” (7,165)

“Allah’ın varlığını reddetmeyi, “aydın olmanın” bir özelliği kabul etmişler,

böylece düşünüp duymak gereğini duymadan, kurala uymuşlardı…” (8,135)

“Böyle bir yolun yolcusu, artık bir noktada Allah’ı sezecektir, O’nu kabul edip,

O’na ulaşma çabası gösterecektir.” (8,228)

“Allah’a inancını ve O’nun karşısında hayretini perçinliyordu. Nazan Allah’a

inanmak, derinine inanmak ihtiyacındaydı.” (10,16)

“Sanki bir kudret beni Ankara’ya çekiyor, Allah emri gibi!..” (10,88)

“Ankara’ya gitmek de, Allah emri gibi gelmişti…” (10,109)

“Namazı kıldıktan başka, Allah’ı ayakta iken, otururken, yan yatarken de anın.”

(10,170)

“Ne demişti Sevginur, “Mehmed Efendi, her an Allah’ı tesbih halindedir.”

(10,272)

“Fakat ne kadar zor; bazen namaz kılarken, sureler ağzından dökülürken bile,

havatıra dalıp, Allah’ı hatırlamadığını dehşetle düşünüyor.” (10,272)

80

“Şüphesiz Allah katında en değerliniz, O’na karşı gelmekten en çok

sakınanınızdır. Allah bilendir, haberdardır.” (10,332)

“Allah’ın emri “orta yol”muş meğerse ve hasretim elbet Allah’a!” (10,361)

“Zeynep güya Allah’a inanmaz ama her türlü hurafeye inanır.” (11,74)

“Allah’ın kanunları her zaman, her yerde, her şartta, her şey için geçerlidir.”

(11,118)

“Bu yasa, Allah’ın yasasıdır, er veya geç, ama hükmü mutlak yürür.” (11,173)

“Allah’a, ruhun varlığına ve ahrete inanıyor.” (12,20)

“Allah’ın varlığına birliğine inanan kimseler oldukları için, sohbet kolay açıldı.”

(12,153)

“Kurumuş toprağı seccâde edip, sabah namazını kıldı ve ellerini açıp yukarı,

Allah’a yalvardı.” (13,97)

“Aslında gerçek zikrin, her an Allah’ın hatırlamak olduğunu söyledi.” (13,170)

“Toplu veya şahsî zikrin kuru kuru “ Allah Allah” diyerek veya O’nun herhangi

bir ismini tekrar ederek yapılmayacağını, zikrin dilden gönüle, gönülden bütün vücuda

yayılması lâzım geldiğini, böyle zikirlerde, O’ndan başka bir şeyin düşünülmemesi

lâzım geldiğini, kişinin aklını ve ruhunu tam anlamıyla ve teslimiyetle Yaratan’ına

vermesi gerektiğini anlattı.” (13,170)

“Zikir ve müzik onu sarhoş etmişti kâfi derecede, “ Allah Allah” diyerek daldı,

kısa bir süre sonra, ezan sesiyle uyandı.” (13,172)

“Tabii Allah’ın ve ibadetlerimin yardımıyla, çektiğim tevhitlerin yardımıyla

şimdiye kadar sıyrıldım nefsin bu arzusundan.” (13,256)

“Allah’ın düzeni, iman edenleri daha çok zorluyordu!” (13,260)

“Kulun Allah’a olan imanı, ancak cahil insanların, ona delilik yakıştırmasıyla

olur.” (13,274)

“Namaz biter bitmez, adamlar Yunus ‘un çevresinde toplandılar;” Seni Allah

gönderdi, seni Allah gönderdi.” diyorlar, ona gülümseyerek bakıyorlardı.” (13,347)

“Yunus sabah namazını kıldı, ona denizi gösterdiği için hamd etti Allah’a.”

(13,356)

“Allah’ın en değer verdiği konu ise; insanî ilişkiler ve “ hak” kavramıydı çünkü;

“ Halka hizmet Hakk’a hizmet” demekti ve insanların birbirlerinde hakları asla

81

kalmamalıydı, öyle bir günahla Yaratan’ın karşısına çıktıkları vakit, O, bunu

bağışlamaz; “ Önce hakkını yediğiniz kişi sizi bağışlasın” derdi.” (14,16)

“ “ Allah’ın arzusu ve emri olmadan bir yaprak bile kımıldamaz.” dedi.” (14,56)

“Bence bu Allah’ın insana verdiği görevlerden biridir, evet, ilim öğrenmeli.”

(14,124)

“Benim bildiğim şirk, Allah’a eş koşmaktır, yani putlara tapmaktır.” (14,195)

“Evet, anlamı Allah’a eş koşmaktır ve dört türlü olur.” (14,195)

“Deden çok ihtiyarlamıştı zaten, hep ibadet yaptığı için de, Allah onu mutlaka

cennetine koyar.” (15,27)

“İhtiyarların hatta bazen gençlerin ölmesi Allah’ın düzeninin bir parçasıdır.”

(15,27)

“O, Allah’ın, camide kılınan namazlara daha çok sevap yazacağına inanırdı,

daha doğrusu öyle olmasını umut ederdi.” (16,7)

“Allah etmesin size, bizlere günah olabiliyor mu?” (16,50)

“Bence önemli olan; Allah’ın emirlerine elinden geldiği kadar uymaya

çalışmaktır.” (17,139)

1.1.1.14. Yaradan’a kalbî ve dinî yakınlığı ile bilinen, “Allah dostu” olarak

anılan velî, derviş, mürid, şeyh vb. şekillerde isimlendirilen kişiler anlatılırken

Allah lafzı kullanılmıştır.

“Şeyh, Allah’a nasıl inanıyorsa mürit de şeyhe öyle inanmış..” (1,175)

“Duaları Allah’a ulaşan adamlar!” (1, 176)

“Aralarında kopuz çalan âşıklar, Allah’ın buyruklarını anlatan erenler ve dahi

alp yiğitler varmış.” (5,124)

“Ben, sevgiye dair Tahir hoca’nın sonu Allah’a ulaşan derviş aşklarını

dinlemiştim.” (8,136)

“Celaleddin Hikmet’in eniştesi, bir Allah dostu imiş, baksana, dervişmiş.”

(10,150)

“O ki bir Allah dostudur, şu korktuğun Allah aşkı var ya…” (10,150)

“Olsun, o bir Allah dostudur!” (10,272)

“Allah dostlarını, tıpkı böyle gözlükler olarak düşünmeniz lazım gelir.” (10,272)

“Allah âşıkları arasında bir yer arıyorsun kendine.” (10,294)

82

“Allah’ın izni ile Efendi, bana çok sahip çıktı.” (10,341)

“Efendi, rahibelerin yaşayışlarını anlatıyordu hanımlara; dünya hayatından,

nimetlerinden vazgeçip manastırlara kapanarak, kendilerini Allah’a adayışlarını, sadece

ibadetle meşgul oluşlarını…” (10,360)

“Ne haşa Allah’ın, ne de sedefkâr dostumun sembolleridir.” (11,67)

“Usta ile birlikteyken, gönlüm O’na uzanıyor, iyice sezebiliyorum bu halimi,

ustam Allah’ın bir rahmetidir.” (11,96)

“Tekrar Allah’tan ve tekrar ustamdan medet ummalıyım.” (11,114)

“Dost bunları anlatıyor, dinleyenlerini Allah’a özendiriyordu.” (12,34)

“Allah’ın ahlakı ile ahlâklandırmak istiyor bizi Dost..” (12,168)

“Allah’la kul arasına güya kutsal insanlar sokarlar…” (13,67)

“Bunlar, dedi, tövbe estağfurullah Allah’a âşık olduklarını iddia eden, meczup

kişilerdir.” (13,361)

“Şeyhim dedi ki; “Allah’a giden yollar mahlûkatın nefesleri sayısınca çoktur.”

(14,58)

“Babam Nakşî Şeyhi idi, ben Halvetî’yim Allah kabul ederse.” (14,78)

“ Babası dahil birçok Allah dostu, buna gönülden inanıyorlardı.” (14,111)

“İlk Şeyhi Hüseyin Efendi, onu virdinde çekmesi lazım gelen, yedi Allah

isminin, ikincisine geçirmişti.” (14,162)

“Böyle olunca, Allah dostları, müritlerine taşıyamayacağı yükü verebilirler mi?”

(14,170)

“Şeyh babam, dedi,camide yapacağın vaazda, neden Allah’ın doğru yolundan

bahsetmezsin, sence zamanımız insanlarının buna ihtiyacı yok mudur?” (14,300)

“Bir Allah dostu ona, harama bakmamak gözün zekâtıdır, demişti.” (15,77)

“Allah dostlarının ahretteki hâlleri, durumları görünmeye başladı, mukayese

edilirse, Allah dostlarının itibarları, öbürlerinkinden katbekat fazlaydı.” (15,209)

“Allah bilir âmennâ da, dedi Bekir, şeyhine bunca bağlılığını, aklım cidden

almıyor.” (15,231)

“Gönül adamı, Allah dostu ayrıca zahir ilimde de ilerlemiş biri.” (15,237)

“Ben Kayseriliyim, babam Allah sırrını kutsasın, bir Ebheriyye mürşidi idi.”

(15,248)

83

“Allah bana üçünün de mürşidi olma görevini ve hazzını verdi, daha ne

isteyeyim.” (15,251)

“Bir Allah dostu,” İyilik huzurun kardeşidir.” Demişti.” (15,365)

“Yüce Allah’ın kendi has odunudur ki o odunun ocağı, erenlerin gönlüdür.”

(16,32)

“Ve eğer âlimler olmazsa, Yüce Allah’a giden yolu kim, nasıl fark edecektir?..”

(16,110)

1.1.1.15. Yaradan’a duyulan aşkı anlatırken Allah lafzına yer verilmiştir.

“Ver Bekir, Allah aşkına ver…” (2, 66)

“Allah aşkına yap bir şeyler…” (5,19)

“Allah aşkına kendine gel, nen var, ne oldu?” (5,218)

“Leylâ, Nurten’in çığlık çığlığa, “Amerika’ya mı gidiyormuş, ayol n’olur söyle

beni de götürsün, Allahaşkına, her bir işini yaparım.” Dediğini, Seyhan’ın “ çekil git be

karı başımdan, hayır öbür odaya git çabuk!” diye terslediğini telefondan duydu.”

(5,414)

“Allah aşkına kop benden, kendine dön.” (7,81)

“Allah aşkına ne istiyorsan onu yap.” (9,121)

““ Yoksa Allah aşkı mı?” diye sordu kendi kendine” (10,109)

“Niçin böyle söylediğini bilmiyor, ama “ Allah aşkı” deyince duyduğu o eski

korkunun artık, şu mübarek yüzü gördükten sonra, yitip gittiğini biliyor, onun yerine

göğsünün ortasında bir ateşin yandığını hissediyordu…” (10,223)

“Bilemiyorum, dedi Abdülgalip, hep şunu düşünmüşümdür; insan vatan millet

için , din için, Allah aşkına ölebilir, serden geçer lakin böyle demokrasi gibi insan icadı

bir müessese için, canını vermez!” (10,240)

“Allah Nuru’na âşık olmak üzeredir.” (10,284)

“Allah aşkıymış, hayır inanmıyorum, bu cismanî ve çok adi, çirkin bir aşk!”

(10,356)

“Kıskanmıyorum artık eskisi gibi Nazan’ı, onun aslında Allah aşkı, Allah yolu

arandığını anlar gibiydi.” (10,410)

“Aşk tektir, dereceleri vardır; yükseği, en,en, en yükseği ancak O’na, Allah’a

ulaşır.” (11,109)

84

“O gideceği yerde Allah aşkından bahsederler, güya bunlar O’na âşıkmışlar!”

(13,122)

“Allah aşkı, genellikle bir kadının aşkından geçer, dedi.” (13,211)

“Hepsi doğru, dedi, Allah aşkım gerçek olsaydı..” (13,285)

“İnsanı kötülük yapmaktan esirgeyen, âşığa göre, Allah sevgisi olmalı, O’nun

tarafından sevilmemek korkusu olmalı…” (13,339)

“Biz deriz ki, Allah sevgisi, Allah aşkı yeter, bir insanın gerçek insan

olmasına…” (13,339)

“Allah aşkı onu da çekecekti.” (14,24)

“Ama bir gün “Allah aşkı”nda tam anlamıyla buluşacaklarını seziyordu

Mehmed, yoksa bu kadar sevebilir miydi Yunus’u?” (14,111)

“Allah aşkıyla dolan kalbi o kadar yumuşamıştı ki, herkese ve her şeye sevgi

doluydu, hepsi ile dosttu genç adam…” (14,179)

“Bir zamanlar, kendisi hiç farkında olmadan Mısrî’nin Allah aşkına basamak

olan bu kadın, şimdi kendisi Allah aşkı ile yanmaktaydı.” (14,280)

“Allah aşkına, dediklerimi düşün.” (15,131)

“Kuzum sen ne yapıyorsun Allah aşkına?” (15,179)

“Allah aşkı ki bunu duyanlar bile tarif etmekten âcizdirler, bir çeşit yangındır

gönülde…” (15,302)

“Allah aşkı Allah’tan başka şeyler için duyulan mecazî aşka benzemez.”

(15,302)

“Efendim, derler ki, kişi Allah aşkına varmadan önce mutlak bir insan aşkından

geçmeli.” (15,359)

“Bu sevgi gönlü, Allah aşkına, gerçek aşka hazırlar.” (15,359)

“Allah onları, onlar da Allah’ı aşkla severler.” (16,98)

“Hani Allah aşkını merak ederdin sen.” (16,120)

“Ey âşıklar, Allah deyin ki, düşmanların eziyetlerinden kurtulup, Dost’a

kavuşasınız.” (16,180)

“Neden olmasın sevdiğim, bir gün o da, bu yangının Yüce Allah aşkı olduğunun

tam şuuruna varacak.” (16,188)

85

1.1.1.16. Roman kahramanlarının Yaradan’ın iznine başvurduğu zamanları

ifade etmek amacıyla Allah lafzı kullanılmıştır.

“Allah’ın izni ile kurtuluruz Hocam.” (2, 123)

“Git Hıristo, Allah’ın izni ile kurtulursanız, ayağınız değerse İzmir’e, camilere

git, benim için git…” (2, 217)

“Alacak Ziya Bey’in fikirlerini önüne, Allah’ın izni ile tek tek, hepsini cerh

edecekti!” (10,39)

“Allah’ın izni ile Ankara seyahatiniz için, görüşmelere başlayacağım.” (10,85)

“Allah’ın izni ile Ankara’ya geçmeye çalışacaktı.” (10,156)

“Zafer Allah’ın izni ile bizim olacaktır!” (10,254)

“Göstermeyecek, sen bakma biz Sakarya’yı atlattık ya, ondan sonrası kolay,

sürüp çıkaracağız Allah’ın izni ile.” (10,299)

“Allah’ın izni ile Türkleri yeni bir tevellüde hazırlamaktır.” (10,332)

“Allah’ın izni ile bitiririz tahmin ediyorum.” (13,48)

“Allah’ın izni ile gideceğim Tapduk Emre’ye!” (13,113)

“Allah’ın izni ile artık sorumluluğumuz ona aittir ve o mürşit bizi kendi

mizacımıza göre yetiştirir, içimize ve sonra eğer nasipse O’na ulaştırır.” (13,162)

“Allah’ın izni ile bana yardım et.” (13,178)

“Allah’ın izni ile bu ilerleme hep devam edecek.” (14,66)

“Sultan’ım, dedi, Allah’ın izni ile, şu öfke belasını al içimden.” (14,115)

“Seni Allah’ın izni ile ben yetiştirdim, bu hâle getirdim.” (14,119)

“Ben artık Allah izin verirse, burada bulana Allah dostlarını ve ulemayı ziyarete

başlayacağım.” (14,151)

“Efendim, Allah izin verirse, ilim tahsil etmek istiyorum.” (14,289)

“Allah’ın izni ile sen karar ver.” (14,290)

“Allah’ın izni ile Rahime Nine engelini geçeriz diye düşünüyorum.” (15,96)

“Allah’ın izni ile Bursa’ya dönüp serin kafayla kitabımı yazacağım.” (15,184)

“Allah’ın izni ile, Emir Sultan dostumuzun Ali Efendi’si sayesinde hakikaten iyi

Arapça öğrendiler.” (15,242)

“Mekke’nin hikâyesi, yarın akşam, Allah izin verirse, devam edelim.” (15,261)

“Evet dostlar, hikâyemizi bu gece de noktalayalım, Allah’ın izni ile yarın gece

devam ederiz.” (15,263)

86

“Efendimiz önce Müslümanlara Medine’ye gitmeleri için izin veriyor, sonra da

kendisi Allah’ın müsadesiyle Medine’ye hicret ediyor.” (15,266)

“Allah izin verirse; Kırşehir’den beş tane mürit olmak isteyen delikanlı gelecek,

eli kulağında.” (16,30)

“Allah’ın izni ile orada toplanılacak, orada sohbet edilecek, zikir yapılacak

falan.” (16,35)

“Allah’ın izni ile başaracağım demek ki, yoksa efendim beni bu işe sokmazdı.”

(16,104)

“Allah’ın izni ile bundan sonra susmam.” (16,104)

“Allah’ın izni ile yarınki Cuma günü, senin dervişliğinin ilk günü olacak.”

(16,136)

“Allah izin verirse köye geçeceğiz.” (17,18)

1.1.1.17. Yaradan’a kavuşmaktan ve O’na ulaşabilmek için gidilecek bir

yoldan bahsederken Allah lafzı kullanılmıştır.

“Allah yolunda her türlü telkine koşmuştu.” (7,236)

“Allah’a yaklaşır.” (8,142)

“Yahu be, ta Allah’a kadar gideceğine, şu çocuklarla bütünleşsen olmaz mı?”

(8,142)



“Allah demiş ki kızım: “Mahlukâtımın nefeslerince bana uzanan yol vardır.”

(8,244)

“Belki Allah yoluna açılan bir pencere bellemiştir.” (10,284)

“O hâlde Allah’a ulaşabilmek için, O’nun eserlerinden kaçmak olur mu?”

(10,328)


ulaşır.” (11,109)

“ Çünkü Allah ve O’nun yolu sonsuzdur, geniştir, çizilmez.” (13,154)

“O, Allah’ın yoluna yönelmişti, Hakk’ı bilmek için hücreye girip, halvet

çıkarmıştı…” (13,242)

87

“Sülûk, Allah’a varış yoludur, diyordu, işte bu bizim yolumuz; sıfatları ile

tanıdığımız Allah için kullara hizmet ve onları sevmek esaslarına göre kurulmuştur.”

(13,305)

“Dünya sevgisini terk ettikçe duyguları incelir, hassaslaşır, Allah yolunda

yürüyüşü hızlanır.” (13,338)

“Ancak, Allah yolunun hasreti gönlümü daha fazla kıymaya başladı son

aylarda.” (14,102)

“Hemen aklına İbn Arabî gelmişti, o Allah’ın yollarına düştüğü vakit; kızdan

kadından kesildiğini yazmıştı, çok çok sonraları evlenmişti.” (14,106)

“Allah’ım nasıl olursa olsun, tek beni Sen’in yoluna, Sana ulaştırsın da, her şeye

razıyım.” (14,152)

“O hâlde ey Allah yoluna sülûk eden talip! (14,247) “Bu Allah’ın yoludur.”

(14,300)

“Evet sülûk; bir manevi yola girmek demektir, yani Allah’a ulaşmak için,

ahlâkını, nefsini temizleme yolu.” (14,268)

“Çünkü Allah’a giden yollar, yaratılmışların nefes sayısı kadar çoktur.” (14,302)

“İnsan ancak bir tek şeyin yolunda olur, Allah’ın.” (15,66)

“Çok şükür Allah’ın yoluna düşeli beri, benim bu dünyaya ait bir hayatım var

mı ki?..” (15,294)

“Gözlerinizi yumup sadece Allah’a yöneleceksiniz.” (15,295)

“Muhabbetullah, dedi Allah sevgisi demektir.Kur’an-ı Kerim’de, “Allah onları

sever, onlar da Allah’ı severler.” âyeti ile anlatılan muhabbet; yolumuzda ve Allah

yolunda başka tarikatlarda da elde edilmesi gereken bir makamdır.” (15,301)

“Kendini Allah’a yakınlaştıracak bir yol peşindeydi.” (16,38)

“Tekke sakinlerinin Allah yolunda hayırla yürümelerini, içinde bulundukları

köye ve Anadolu’ya ve ta ötelere kadar hayırla hizmet edebilmelerini, Yüce Allah’tan

diledi.” (16,39)

“Bana soracak olursan, doğrusu ben Allah’a, çok da yaklaşmak istemem, beride

dururum.” (16,77)

“Cahil Yunus’a, merhamet edip, Yüce Allah yolunu açacaktı.” (16,121)

88

1.1.1.18. Yazar, roman kahramanlarının birbirleri ile olan münasebetlerini

sonlandırışlarını ve ayrılık konuşmalarını okuyucuya aktarırken Allah lafzını

kullanmıştır.

“Allahaısmarladık Nurten abla…” (5,308)

“Şu kızan evel Allah, sana emanet.” (6,204)

“Fatma “ Allahaısmarladık” bile demeden, yavaş sıyrılıyor kapıdan, annem:

“Gitme kızım, otur Allahrızası için…” nerdeyse yalvaracak!” (6,212)

“Evel Allah, küçük Mehmet sana emânet!” (6,267)

“Allahaısmarladık!” (6,332)

“Seni, inandığın Allah’ına, Hasan Hoca’ya, Mehmet’e ve bilhassa kendine

ısmarlıyorum.” (8,282)

“Allahaısmarladık kızcık, sana, tekrar görüşmek üzere diyorum.” (8,282)

“Haydi bize Allah’a ısmarladık.” Dediler.” (10,105)

“Ustaya, Allah’a ısmarladık, deyip, onu yukarı dairesine yolculadıktan sonra,

dükkânın kapısını kilitledik.” (11,78)

“Seni Allah’a emanet eder, mübarek ellerinden öperim.” (14,220)

“Kalın sağlıcakla, Allah’a emanet olun.”(15,332)

“Işık’ı önce Allah’a sonra da size ve beni tanıyan o sevimli kızım Sevgi’ye

emanet ediyorum.” (17,43)

“Allah’a ısmarladık.” (17,50)

“Allah’a ısmarladık, dememiş olan ağabeysine de, fena hâlde kızmıştı.” (17,177)

1.1.1.19. Yaradan’ın takdirinden bahsedilirken Allah lafzı kullanılmıştır.

“Allah ne kadar takdir etmişse, vakti saati gelince ölür. Hem belki de ölmez. Sen

ne biliyorsun, Allah’ın işi.” (5,81)

“Başımıza gelen her şey takdiriilâhidir, Allah’ın taktirinden öte hiçbir şey

olmaz.” (10,124)

“Bu kadar arkadaş canlısı olan bir insanın, bütün arkadaşlarına rağmen yine de

yalnız bir ömür sürmesi ve muhtemelen yalnız ölecek olması, Allah’ın bir takdiri başka

bir şey değil.” (10,135)

“Allah’ın bir takdiri.” (10,385)

89

“Allah’ın takdirine bu kadar acı fazla, hiç olmazsa bizlere fazla, çünkü bu kadar

acı, bir anlamda O’na karşı gelmek oluyor.” (14,215)

“Allah’ın takdirine karşı koyacak halimiz yok ya!..” (14,219)

“Ve Mısrî, ne zaman Allah’ın takdirine karşı gelmişti ki, bu sefer gelsin.”

(14,274)

1.1.1.20. Yaradan’ın nurundan bahsaçıldığında Allah lafzı yazar tarafından

kullanılmıştır.

“Hasan Hoca’mın yüzünde ise Allah’ın hoş gören nuru.” (8,249)

“Allah’ın sevgi nurunu senin yüzünde gördüm.” (10,348)

“O an gördü, Allah’ın sevgi nurunu senin yüzünde gördüm.” (10,348)

“Allah ismi anılarak parlatılan gönülde, hakikat nuru belirir.” (13,179)

“O insan da bu ilim sayesinde Allah’ın nuruyla görür, işitir ve konuşur.”

(14,124)

“Allah’ın nuru halkta ışır, halk bırakılır mı adamım!” (14,142)

“Sonra Allah Tealâ’nın saf suresinde buyurduğunu söyledi: Allah’ın nurunu

ağızlarıyla söndürmek istiyorlar.” (14,288)

1.1.1.21. Yaradan’ın Tek’liğini ifade etmek için Allah lafzı kullanılmıştır.

“Yani Allah tek değil mi, yoksa seninki başka, benimki başka mı?” (7,81)

“Allah tek fakat O’nun her gönülde bir ayrı keşfedilişi vardır, her gönül ayrıdır

çünkü, Allah rahmetini dilediğine dilediği kadar verir.” (7,81)

“Tek Allah vardı, artık.” (7,391)

“Tek Olan’ın değişik görüntüleriydi. En önemlisi, hayır ve şer

Allah’tandı.”(8,41)

“Tek ve ebedî olan Allah’ı, yani kesret içinde, kürsüsü âlemlere şamil Tekliği

sezebilme gayretidir.” (10,328)

“Tevhid’i, dedi, Allah’ın tekliğini, O’nun eserleriyle bir’liğini; eserlerin

bir’liğini; sevgiyi, hoşgörüyü, adaleti, saygıyı, ruhumuza rehber edinip, bir hayat görüşü

olarak benimseyip, başkalarının da bu yolda görüş kazanmasını temin etmeye

çalışalım.” (10,333)

“Hepimizin Allah’ı tektir, O, birdir…” (11,189)

90

“ O’nun bize üflediği nefes, ruhun özüdür.” (13,103)



“Şerde ve hayırda; evvelde ve sonra, insan içinde.. yalnız ve Tek vardı.. Bir tek

Allah vardı!” (13,364)

“İnancımız, Allah’ın Tek ve Mutlak Varlık olduğudur, O aynı zamanda mutlak

güzel, mutlak faildir ve gönül, Hakk’ın tecelli yeridir…” (13,368)

“Vücut yalnız ve yalnız tek Allah’ındır!..” (13,370)

“Çünkü varlık, vücut tektir, o da Allah’tır.” (14,238)

“Bizim Tek ve Yüce Allah’ımızı karşısında onların üçlüsü; Allah, oğul İsa ve

Kutsal Ruh, değil midir?..” (15,197)

“Allah tektir elbet ancak, gerek tasavvufî, gerek zahirî tek tek bütün ilimler de

O’nun çeşitli yüzlerinin nurlarından ibarettir.” (15,208)

“Gönülde yalnız Tek’in, yalnız Allah’ın bulunması demektir.” (15,299)

“Ve Allah Tek’tir.” (15,328)

“Şimdi bn Hacı Bektaş Velî’den el alırken, Sevgili Muhammed Hazretleri’ne

biat etmiş oluyorum ve ondan el alarak Tek Allah’ımla bey’atleşiyorum.” (16,38)

“Yüce Allah’a, yakınlığı itibarıyla, tektir ve Yüce Allah’a aynalık ede.”

(16,127)

1.1.1.22. Kader’den söz edilirken Allah lafzı kullanılmıştır.

“Aman be anne, kişinin kaderini Allah yazar, isim yazdırmaz onu.” (5,128)

“Kader, Allah’ın emri.” (7,289)

“Kader, Yüce Allah’ın kişiye verdiği seçme hakkıdır.” (9,164)

“Mustafa Kemal’i ikaz edin dedi ya, aklımdan geçti doğrusu, Allah onun

kaderini yazmıştır yazacağı kadar, artık ne ikazı, dedim!” (10,257)

“Derken gördün ya; iyilik erişirse Allah’tandır, kötülük kendinizdendir diye

Allah kelâmı söyledi, demek yazılan kaderde insanın da payı var, öyle değil mi?”

(10,257)

1.1.1.23. Allah isminden ve Allah isminin harflerinden bahsedilirken Allah

lafzı kullanılmıştır.

91

“Neden, Elif, Allah’ın ismi, isminin ilk harfi de ondan.” (5,128)

“Fakat konu Allah’ın isimlerinden açılmıştı, Tapduk Emre dedi ki:” (13,177)

“Çünkü Allah’ın ismi, Elif harfi ile başlıyordu.” (13,252)

“Böylece dört kitabın mânâsı, Hakk’ın bizzat zatı demektir. Ve Elif, bildiğiniz

gibi, Allah isminin ilk harfidir.” (13,311)

“Bizlerde Allah fikri, Esmaül Hüsna’ya, yani O’nun güzel isimlerine bağlıdır,

bu isimleri belli bir sırayla zikrederiz.” (13,368)

“Hakikatleri bilmek demek, Allah’ın bütün isimlerini ve O’nun her şeyde tecelli

ettiğini bilmelidir.” (15,366)

1.1.1.24. Yaradan’ın nasip ettiklerinden söz edilirken Allah lafzı

kullanılmıştır.

“Bak Allah’ın nasibi diyorsun, ya nasip etmemişse?” (7,379)

“Allah’ın nasip ettiği kadar.” (8,42)

“Nasip, o insana Allah’ın bir lûtfudur, ki O, seni kendine doğru çeker,

cazibesine kapılır gidersin..” (13,100)

“Allah sana nasip vermişse, çağırmamak onun elinde değildir!” (13,105)

“Evlâdım, dedi, eğer Allah nasip etmişse sana, her yerde erebilirsin! Unutma

bütün kâinat dergâhtır, çünkü dergâh Allah’ın huzurudur, gönlün sağlam olsun yeter.”

(13,239)

“Allah nasip eder lâkin senin de istemen gerek.” (13,285)

“Ancak herkese nasip olmaz, nasip olması için, bağrı yanık gözü yaşlı bir Allah

âşığı olması lâzım gelir fakat yine de her Âşığa kısmet olmayabilir.” (13,368)

“Tek Allah nasip etmiş olsun.” (14,103)

“Eğer Allah ona teslimiyet nasip etmişse, bu işi kim halledebilir ki…” (14,103)

“Zor olacak ama Allah ona nasip edecek Girit’in alınmasını, tasalanma.”

(14,234)

“Velhasıl oğlum eğer iki ilim sana nasip edilmişse, Allah gönlüne şiddetli bir

arzu koyar, sen de yaparsın.” (14,290)

“Allah nasip ederse tutacağım.” (16,13)

“Bir insan ne zaman kendisini bilirse; aşk gelir, Hak’tan yana çağırır, Yüce

Allah ne kadar talih nasip etmişse, o kadar ileri gider.” (16,129)

92

1.1.2.Yaradan Yaratıcı, Tanrı, Allah sözcükleri ile karşılık bulan bu sözcük Emine Işınsu’nun

romanlarında yüz on altı yerde geçmektedir.

( 5/143, 7/82, 7/89, 8/246, 9/9, 10/222, 11/11, 11/15, 11/17, 11/27, 11/27, 11/27,

11/27, 11/27, 11/27, 11/28, 11/46, 11/49, 11/59, 11/65, 11/69, 11/70, 11/74, 11/83,

11/92, 1195, 11/106, 11/108, 11/109, 11/116, 11/116, 11/119, 11/121, 11/122, 11/123,

11/132, 11/140, 11/143, 11/153, 11/165, 11/165, 11/172, 11/177, 11/178, 11/180,

11/180, 11/191, 11/196, 12/19, 12/29, 12/33, 12/34, 12/62, 12/62, 12/73, 12/84, 12/115,

12/115, 12/116, 12/128, 12139, 12/140, 12/153, 12/154, 12/154, 12/155, 12/168, 13/17,

13/69, 13/89, 13/154, 13/155, 13/160, 13/178, 13/195, 13/195, 13/196, 13/231, 13/234,

13/242, 13/253, 13/305, 13/308, 13/309, 13/338, 13/352, 13/353, 13/375, 14/16, 14/16,

14/51, 14/52, 14/55, 14/56, 14/56, 14/57, 14/58, 14/63, 14/64, 14/124, 14/135, 14/228,

14/256, 14/266, 14/291, 15/290, 15/290, 15/317, 15/358, 16/51, 16/59, 16/76, 16/98,

16/137, 16/169, 16/202)

1.1.2.1. Allah ile yakın, iç içe ve bir arada olmak anlamlarını taşıyan

cümlelerde Yaradan sözcüğü kullanılmıştır.

“Yaradan’ı ile böyle iç-içeliği, önce pek çok korkutuyor beni, sonra yavaş

yavaş alışıyorum.” (7,89)

“Yaradan’ıma yakın olmayı mı desem, kendime mi? Mevla’ya mı desem,

yarattıklarına mı?” (8,246)

“Âlemleri Yaradan’da sevgi ile tekleşmeye, bütün yaratılanları Yaradan’la

birlemeye, “bir” olmaya davettir şüphesiz.” (11,17)

“Biz mesela Yaradan ile hem biriz, hem ayrıyız.” (11,165)

“Yine yüreğim, Yaradan’a ve sedefkâr dostuma duyduğum sevginin gücünden

çatırdıyordu…” (11,196)

“Hazretle bütünleşme, bin bir nurlu Muhammet’le bütünleşme ve işte nihayet

Yaratan’la bütünleşme!..” (13,160)

“Eksikli insanlar, Yaratan’ına benzemeye çalıştıkça bütünleşir…” (13,195)

1.1.2.2. Allah’a duyulan saygı ve sevgiyi O’nun bizi sevgiden yarattığını

ifade eden cümlelerde Yaradan sözcüğü kullanılmıştır.

“Yaradan’ı var… Yaradan’a olan saygımdan, açmayayım ağzımı…” (9,9)

93

“Sevin Nazan Hanım, Yaradanımız’ı ve yaratılanları sevmeyi öğrenin önce.”

(10,222)

“O bize ruhundan, sevgisinden üflemişti, işte bütün insanların ortak noktası, özü,

bu, kendilerine Yaradan tarafından verilmiş olan sevgi tohumu idi.” (11,46)

“Ana baba, sevgili, şu şey, bu şey diye sevgiyi bölemezsin, sevgi senin içindedir,

sevgi tektir, Yaradan’ın gönlüne attığı tohumdur, sen onu geliştirmeye, yeşertmeye

çalışırsın, böylece elde edersin sevgiyi.” (11,69)

“Yaradan sevgi tohumu attı içine.” (11,108)

“Demek hayır gözü ile bakmak, Yaradan’ın sevgisi ile bakmak ,

Yaradan’ınsevgisi ile bakmak oluyor! Dedi.” (11,123)

“Yaratan insanları, sevgisinden, sevgiyle yaratmıştı, onların birbirlerini ve her

yaratılanı sevmelerini isterdi.” (14,16)

“Abe ne demiş yunus, unuttun mu yoksa; “ Yaratılanı severim/ Yaradan’dan

ötürü.” (14,51) “

“Ve bu ilim insan kalbine Yaratan sevgisi, saygısı ve korkusu salar.” (14,124)

“O kişinin Yaratan’a ve kendine güven duygusunu, sevgi duygusunu artırır.”

(16,59)

1.1.2.3. Allah’a uzanan yolu ifade etmek içi Yaradan sözcüğü kullanılmıştır.

“Bu dünyadan ibaret sayıp her bir şeyi, Yaradan’ı ve O’na giden yolları hiç

düşünmeden!” (11,59)

“Yaradan’ın yolunda sadece “vasıta” olmayan ne vardır ki?” (11,11)

“O’nun en şerefli yaratığı olarak insan; bilincinde olarak veya olmayarak manen

Yaratan’ına doğru koşar durur.” (12,115)

“Yüce Yaratan’ın yolunda: O’nun güzel bulup sevdiğini seveceksiniz önce,

yani mürşidinizi.” (15,290)

1.1.2.4. Allah’ın bulunduğu ve hissedildiği yerden bahsedilirken Yaradan

sözcüğüne yer verilmiştir.

“Allah’ı içimde daha çok hissediyor, onu kendi gönlümde keşfediyordum…

Gönlüme, Yaradan’ı yer ediniyordum.” (11,65)

94

“Gönüllerde Yaradan’a yer yapmak olsun da, neden bir de o toprakların manevi

sahiplerini ziyaret olmasın?” (11,143)

“Yaratan’ı bilip gönüllerde O’na yer yapma ve daha başka nedir, sizlerce nedir

insanın yaratılış gayesi?” (12,154)

1.1.2.5. Allah aşkı ifade edilirken Yaradan sözcüğü kullanılmıştır.

“Hazreti Mevlâna da, “Aşk ve muhabbet Hakk’ın sıfatıdır. Aşk kurallara evvela

Yaradan’dan gelir, sonra kulda zuhur eder.” Diye söylemiştir.”(11,49)

“Yüce Yaratan’a ve yarattığı her şeye duyulması lâzım gelen aşk ve edep.”

(16,32)

1.1.2.6. Allah’ın emirleri, yasakları ve kulunu cezalandırışından

bahsedilirken Yaradan sözcüğü kullanılmıştır.

“Bilmez misin Meryem, bunlar ustanın değil, O’nun emirleridir. Yoksa ustanla,

şirk mi koştun Yaradan’ına?” (11,109)

“Ama Yaradan’la ayrılıkta olmak, ustanın kastettiği de budur, O’nu, O’nun

kanunlarını bilmemek, önemsememektir.” (11,165)

“Yüce Yaratan’ım sen küslerin barışmasını istersin.” (12,128)

“Bak Yaradan’ın gazabının şiddetli olduğunu biliyorum.” (14,63)

1.1.2.7. Allah’ın isim ve sıfatlarından bahsedilen cümlelerde Yaradan

sözcüğü kullanılmıştır.

“Yaradan’ın türlü isim ve sıfatlarının akisleridir.” (11,119)

Allah’a şükretmekten bahsedilen cümlelerde yazar Yaradan sözcüne yer

vermiştir.

“Birbirinize gönülden teşekkür de, Yaradan’a şükürdür.” (11,140)

“Elbet Yaratan’a benzemek, O’nun isimleri ve sıfatları ile bezenmek bir’leşmek

isteriz.” (12,116)

“Şüphesiz ki Yaratan’ın isim ve sıfatlarının, bir belirişi, Yaşar Nuri ‘nin

tabiriyle, “açılıp saçılmasıdır..” Yaratılana sevgi ile bakmak, elbet, Yaratan’a sevgiyle

bakmak demektir, sevgi ve saygıyla…” (12,154)

95

“Yaratan’ın isimlerinden yola çıkan, bilgisini hazmetmiş bilgin kişilere,

isimlerin özü olan Allah’tan bilgiler ulaşır. Benliğini yok eden, fenafillah, Allah’ta yok

olma mertebesindeki insan, cümle sorulardan ve dünya meselelerden ve kirlerden

arınmış nefsi ile, isimleri özü ve Ahat olan “ Gerçek Varlık’a” secde eder.” (13,178)

1.1.3.Tanrı/Tengri Kainatı var eden yüce varlık. Yaradan, Allah, Rab, Mevlâ vb. Emine Işınsu

romanlarında iki yüz elli bir yerde Tanrı/Tengri sözcüklerine yer vermiştir.

(1/74, 1/147, 1/152, 1/169, 1/175, 2/7, 3/7, 3/7, 3/7, 3/17, 3/17, 3/22, 3/25, 3/27,

3/30, 3/32, 3/35, 3/35, 3/38, 3/47, 3/51, 3/52, 3/54, 3/56, 3/56, 3/61, 3/63, 3/64, 3/66,

3/66, 3/66, 3/69, 3/72, 3/76, 3/77, 3/79, 3/79, 3/98, 3/100, 3/100, 3/102, 3/103, 3/104,

3/107, 3/107, 3/129, 3/130, 3/130, 3/130, 3/131, 3/131, 3/131, 3/134, 3/135, 3/135,

3/135, 3/140, 3/141, 3/143, 3/149, 3/151, 3/151, 3/159, 3/161,3/161, 3/163, 3/164,

3/171, 3/172, 3/179, 3/180, 3/184, 3/185, 3/187, 3/188, 3/189, 3/191, 4/10, 4/19, 4/22,

4/22, 4/36, 4/53, 4/53, 4/62, 4/80, 4/85, 4/94, 4/95, 4/97, 4/101, 4/104, 4/106, 4/115,

4/165, 4/166, 4/182, 4/186, 4/199, 4/213, 4/220, 4/221, 4/222, 4/222, 5/73, 5/100, 5/101,

5/124, 5/125, 5/126, 5/129, 5/176, 5/221, 5/249, 5/312, 5/323, 5/326, 5/344, 5/389,

5/390, 5/422, 5/436, 6/129, 6/147, 6/258, 7/34, 7/55, 7/80, 7/89, 7/99, 7/270, 7/395,

7/413, 8/171, 8/193, 8/204, 9/144, 10/255, 11/15, 11/27, 11/27, 11/28, 11/32, 11/39,

11/49, 11/63, 11/66, 11/74, 11/96, 11/123, 11/123, 11/125, 11/151, 12/19, 12/27, 12/28,

12/28, 12/28, 12/51, 12/63, 12/68, 12/71, 12/73, 12/82, 12/116, 12/117, 12/140, 12/146,

12/153, 13/27, 13/29, 13/36, 13/38, 13/40, 13/85, 13/86, 13/89, 13/97, 13/100, 13/100,

13/101, 13/104, 13/105, 13/105, 13/109, 13/111, 13/111, 13/113, 13/119, 13/128,

13/133, 13/136, 13/145, 13/146, 13/153, 13/162, 13/172, 13/175, 13/182, 13/195,

13/209, 13/214, 13/223, 13/251, 13/253, 13/274, 13/275, 13/285, 13/298, 13/299,

13/300, 13/305, 13/307, 13/328, 13/333, 13/346, 13/358, 13/358, 13/359, 13/368,

13/376, 13/386, 14/76, 14/291, 15/104, 16/77, 16/82, 16/88, 16/92, 16/95, 16/95,

16/102, 16/110, 16/120, 16/126, 16/127, 16/129, 16/138, 16/146, 16/151, 16/159,

16/173, 16/174, 16/175, 16/187, 16/190, 16/194, 17/92, 17/105, 17/105, 17/125)

1.1.3.1. Allah’ın zatına yapılan övgüler aktarılırken Tanrı sözcüğüne yer

verilmiştir.

96

“Elif’leri ulu Tanrı’nın adına yakışır mı?” (3,7)

“Nun’lar büyük Allah Tanrı’nın sardığı gibi mi sarıyor her şeyi, öyle esirgeye

ve bağışlaya… Ulu Tanrı, yüce Tanrı; alaca gökte, kara yerde her yerde. Birdir, ezeli ve

ebedîdir. Ve O’na eş, ve O’na benzer olacak hiçbir varlık yoktur!” (3,7)

“Men özüm dahi ulu Tanrı adına and içebilirim kim. Bu deliden bize hayır

gele.” (3, 22)

“Hay Tanrım, Gök Tanrım, Ulu Tanrım!

Allah Tanrım!

Yücelerden yücesin

Kimse bilmez nicesin.” (3,69)

“Sağlık ile devletin Hak artırsın

Ol övdüğün yüce Tanrı dost olup. Meded etsin.

Yöm vereyim sultanım,

Yarlı kara dağların yıkılmasın

Gölgelice kaba ağacın kesilmesin

Durmayıp akan görklü suyun kurumasın

Kanatlarının uçları kırılmasın

Koşar iken ak boz atın sendelemesin

Dürtüşürken ala gönderin ufanmasın

Hâk yandıran çırağın yanadursun.

Kadir Tanrı seni namerde muhtaç eylemesin…” (3, 130)

“Tanrım çıldıracağım! Sen büyüksün, esirgeyensin, çocuklarımı, evimi,

memleketimi, bütün Türkleri koru Yarabbim…” (4,104)

“Şu dünya, elbet Yüce Tanrı’nın bir mucizesiydi ve onu öğrenmek de kulların

vazifesiydi.” (13,36)

“Yüce Tanrı şahidimdir.” (17,92)

1.1.3.2. Allah’ın emir ve yasaklarından bahsedilen cümlelerde Tanrı

sözcüğü romanlarda yer almıştır.

“Tanrı buyruğu bu olmalıdır, söyledi; yüreğim oynadı, Tuğrul sultan’ımızın

seferine katılmak gerektir.” (3,38)

97

“Çünkü Allah Tanrım buyurmuş kim, “İçkiliyken namaza yaklaşmayın”” (3,

66)

“Tanrı buyruğu ve Peygamber kavli ile Çiçek kızı sana evdeş etmek isterim.”

(3,107)

“Şimdi de gil, bana, nedir bu Tanrı’nın buyruğu, Peygamber kavli?” (3,107)

“Türk’ün töresiyle Tanrı buyruğunun birbirlerine uygun düştüklerini; çocuk

kafasının iyice çözüp sezemediği, anca duyup öğrendiklerinden anlattı bir bir.” (3,131)

“..Sonra Tanrı, buyruğunu yaptırdığını yanına çağıracaktır.” (3,135)

“Hani delikanlı gidip, kızın babasının önünde, el bağlayıp Tanrı’nın emri,

Peygamber’in kavli ile istese menekşe gözlüyü.” (5,125)

“Biliyorsunuz şirk yapmak, Tanrı’ya eş koşmaya çalışmak, sadece puta

tapmakla sınırlı değildir.” (11,63)

“Tanrı’nın düzeninde biliyorsun, sınavlar vardır.” (13,100)

“Yıldızlarla, güneşle de öyle, velhasıl Tanrı’nın düzeninde, yaratılmışlar

arasında bir alışveriştir hayat…” (13,145)

“Tanrı’nın düzeni, bir değişimler düzenidir biliyorsun.” (13,146)

“Ne demiş Çalap Tanrı “Yiyin, için ama, ziyan etmeyin, savurganlık

yapmayın.” (16,159)

1.1.3.3. Roman kahramanlarının Allah ile konuşmalarını okuyucuya

aktarırken Tanrı sözcüğü yazarımız tarafından kullanılmıştır.

“Niye bu kadar çabuk alınıyor bu adam, Tanrı’m.” (1, 74)

“Hay Tanrı’m bana ne Selma’nın sesinden.” (4,10)

“Tanrım! Dün gece!... kocandan kurtarsana beni..” (4,19)

“Bunca perişanlığım, kaybolmuşluğum… Nedendir Tanrı’m?” (4,22)

“Tanrı’m tutunacak bir dalım olsa..” (4,22)

“Bak canım, dinle , hay Tanrım kafam karıştı be..” (4,36)

“Tanrım, diye yüksek sesle söylendi, bana da tesir etti, bir an öldürüleceğine

inandım.” (5,326)

“Hay Tanrım, diye düşündü, - Tanrı tanımaz ise de, ismini kullanırdı- bütün

mesele buymuş; kendi kendime yetmezliğimmiş!” (5,344)

98

“Tanrı’m, ruhumu koparıp sürüklüyor sandım, bedenim bomboş kaldı giden

trenin ardından…” (7,55)

“Hay Tanrı’m sesine yaraşır bir yürek verseydin şu adama!” (7,270)

““Tanrı’m beni baştan yarat” diyen ses, resmen sinirlerimi eritiyor.” (8,204)

“Tanrı’m dans etmeyi ne çok severim.” (9,144)

“Sen hepsini biliyorsun Tanrı’m..” (13,97)

“Hay Tanrı’m bu ne hâldir başıma gelen, acaba demin düşündüğüm gibi

dönsem mi Malatya’ya?” (14,76)

1.1.3.4. Kulun Yaradan’a ilettiği dua ve bedduaları okuyucuya aktarırken

Tanrı sözcüğü kullanılmıştır.

“Tanrı, Bayındır’ı kargışlamaz, esirgeye kor, belli bil.” (3,72)

“Yağmur, şol duaya katılırken, bütün vücudu titriyor, sanki canı kuş olup

Tanrı’ya eriyor.” (3, 130)

“Tanrı’sına yakardığında, onu özüne ve soyuna bağışlamasını diler. Sonra, bir

serin esen rüzgar gelirse de içinden, Tanrı’nın özü duasını kabul eylediğini anladığı için

değildir. Allah’tan buyruk aldığına inandığı Başbuğ’un görkemine erebilişindendir.” (3,

135)

“Özünü yere attı, Başbuğ’un ayakları altındaki yeri üç kez öptü, sonra başın

kaldırıp, ellerini Tanrı’ya doğru açtı.” (3,179)

“Tanrım, sen çocuklarımı mutlu kıl.” (4, 53)

“Tanrım, bu ses, o albayınsa, izin ver, muvaffak olsunlar, hayırlıdır gelişleri.

Sen Türk’ü korursun Rabbim.” (4,224)

“Tanrı sonumuzu hayreyleye, inşallah sen fakülte yaşına geldiğin zaman…”

(5,176)

“Ve eğer artık O’na inanıyorsam… Tut ellerimi Tanrı’m, tut ne olur!..” (12,140)

“Bana rüyamda göster, bir işaret ver Tanrım…” (13,40)

“Çalap Tanrı yazdıysa bozsun.” (16,88)

1.1.3.5. Allah sevgisi, aşkı ve Allah’ın kullarını sevgisinden yarattığını ifade

eden cümlelerde Tanrı sözcüğü kullanılmıştır.

“Biz insanlar hepimiz Tanrı’nın sevgisinden yaratılmışız.” (11,96)

99

“”Hayırlı olsun” mesela, Tanrı’nın sevgisiyle olsun anlamındaydı…” (11,123)

““Hayırla gidiniz” Tanrı’nın sevgisi ile gidiniz.” (11,123)

“Tanrı aşktır,, sevgidir ve bizim ruhumuza nefesinden üflemiştir.” (12,19)

“Tanrı korkusu pek azdır, Tanrı sevgisi yoktur…” (13,89)

“Yani demek isterim ki, sanki Tanrı’ya duyulan aşk gibi.” (13,105)

“Tanrı’ya duyulan aşk gibi!...” (13,105)

“Yunus’un da bir eren, Tanrı sevgilisi olacağını düşünürken pek seviniyor.”

(13,119)

“Tanrı’nın yarattığı her şeye karşı sevgiyle donanmalıyız.” (13,358)

1.1.3.6. Allah’ın koruyucu olduğunun ifade edildiği cümlelerde Tanrı

sözcüğü yer almıştır.

“Bismillâhirrahmanirrahîm; esirgeyen ve bağışlayan Tanrı’nın adı ile başlarım.”

(3,7)

“Tanrı Türk’ü koruyordu.” (3, 17)

“Ne eksikliğimi gördün Emre ağam, vuruşmadım mı, belki arkamı

gözetmemişim, ancak ne oldu, Tanrı esirgeyekodu, uçmağa varamadım.” (3,143)

““Tanrı Türk’ü korusun” levhası asılıydı.” (5,221)

“Devleti, Tanrı’dan sonra koruyucu ve esirgeyici bilmiş Türk, “Devlet Baba”

demiş ona, ondan beklemiş, ummuş, bir eli hep sırtında olsun istemiş, asırlarca böyle

devam etmiş.” (5,389)

“Şeyh Sait, Tanrı Türk’ü Korusun.” (5,436)

1.1.3.7. Roman kahramanlarının Allah’a olan yalvarış ve yakarışlarını

okuyucuya aktarırken yazar, Tanrı sözcüğünü kullanmıştır.

“Çare bulamaz mısın, sen yalvarsana Tanrı’ya!” (4,106)

“Ve Tanrı’ya yalvarmak.” (12,146)





(13,133)

100

“Yunus; içinden, “ Şu dilimle ifade ettiğim sözü, tam anlamıyla hissetmemi

nasip eyle Tanrı’m” diye yakardı…” (13,136)

“Ben de içimden Tanrı’ya yakardım ve dedim ki; “ Rabb’im, eğer oğlum İsmail

yaşarsa, bu dervişe bir gömlek dikip, dönüş yolunu gözleyeceğim.” (13,386)

1.1.3.8.Allah’a uzanan yoldan bahsaçıldığında Tanrı sözcüğü yazar

tarafından kullanılmıştır.

“Yurdumu yele verip savurmak, Tanrı yolunda ve dahi kırış demlerinde yoldaş

birliklerimi benden kaçırmak mı istersin?” (3,98)

“Selçuklu erleri Tanrı yolunda” (3,189)

“Evet – Dursun ilgisizce izah etti- kişi inanır ve inancı onu Tanrı katının yoluna

eriştirirse, ona eren denebilir, neden sordun?” (5,323)

“Bu evrensel doğruların yolu, Tanrı’nın yolu idi.” (11,66)

“Tanrı yolunda ilerlerken, hayrı şerden seçer olursun…” (13,100)

1.1.3.9. Allah’ın rızasının kul tarafından talep edilmesi söz konusu

olduğunda Tanrı sözcüğü kullanılmıştır.

“Baka Yorgi, benim rızam değil, Tanrı’nın rızası gerek bu işte.” (3,103)

“Ben Tanrı rızası için, bir de Ak Topraklar’ı özü soyuma yurt edinmek için

isterim.” (3,104)

“Şimdi Tanrı rızası ile kırış günüdür.” (3,161)

“Baka vezir, Tanrı rızası için Diyojen’e karşı çıktığımızda eğer, Allah bizi bu

uğurda şehit olmaya lâyık görürse, oğlum Melikşah sultanınız olacaktır.” (3,164)

“Tanrı razı olsun o öğretmeninden, sevdim onu.” (5,73)

1.1.3.10. Yaratıcının izninin istendiğinin ifade edildiği cümlelerde Tanrı

sözcüne yer verilmiştir.

“Tanrı’nın izniyle buralarda, öyle kış olmuyor, kar yüzün görmüyorlar, rüzgâr

serin esiyor, bazı bazı da yağmur var.” (3,129)

“Tanrı’nın izni ile, İslam’ın dirilticisi olan amcam Tuğrul Sultan ulusunun

başbuğunu, böyle beklettikten sonra mı gelir olunur?” (3,140)

“Tanrı’nın izni ile, savaşımız Cuma günüdür.” (3, 180)

101

“Tanrı izin verirse…”( 3, 185 )

1.1.3.11. Roman kahramanlarının Allah’a şükredişini anlatan cümlelerde

yazar, Tanrı sözcüğünü kullanmıştır.

“Tanrıya Şükreyle, oğulların akına çıktı.” (3, 30)

“Başbuğ Alp Arslan ise, bu söz için Tanrı’ya hamdeyledi.” (3,135)

“Böyle sevildiği için Tanrı’ya şükretmişti ama..” (12,68)

“Tanrı’ma bin şükür, dedi, bir görevi üzerimden aldı!..” (13,172)

1.1.4. O Allah, kendisine atfedilen diğer sözcüklerin haricinde Emine Işınsu’nun

romanlarında kimi yerde “O” kelimesiyle de karşılık bulmuştur. O kelimesi romanlarda

üç yüz on beş yerde geçmektedir.

(3/7, 7/82, 7/114, 7/189, 7/336, 8/42, 8/42, 8/42, 8/170, 8/228, 10/16, 10/102,

10/221, 10/221,10/221, 10/271, 10/285, 10/289, 10/290, 10/290, 10/290, 10/291,

10/328, 10/329, 10/332, 10/333, 10/342, 10/410, 11/15, 11/18, 11,21, 11/22, 11/22,

11/24, 11/27, 11/28, 11/46, 11/47, 11/51, 11/51, 11/59, 11/63, 11/63, 11/66, 11/66,

11/71, 11/71, 11/74, 11/74, 11/75, 11/75,11/76, 11/76, 11/92, 11/96, 11/97, 11/109,

11/109, 11/109, 11/116, 11/116, 11/117, 11/120, 11/121, 11/122, 11/122, 11/122,

11/123, 11/123, 11/124, 11/125, 11/129, 11/131, 11/138, 11/139, 11/139, 11/139,

11/140, 11/140, 11/155, 11/155, 11/165, 11/172, 11/172, 11/177, 11/178, 11/180,

11/181, 11/181, 11/189, 11/191, 11/191, 11/192, 11/192, 11/193, 11/193, 11/193,

11/194, 11/195, 12/19, 12/19, 12/19, 12/19, 12/22, 12/28, 12/34, 12/34, 12/34, 12/34,

12/36, 12/36, 12/36, 12/47, 12/51, 12/62, 12/62, 12/70, 12/70, 12/102, 12/102, 12/103,

12/115, 12/116, 12/131, 12/131, 12/140, 12/140, 12/147, 12/153, 12/153, 12/153,

12/153, 12/153, 12/154, 12/154, 12/154, 12/154, 12/154, 12/154, 12/154, 12/155,

12/157, 15/157, 12/168, 12/184, 12/184, 12/184, 13/27, 13/39, 13/73, 13/86, 13/89,

13/94, 13/100, 13/103, 13/122, 13/127, 13/153, 13/154, 13/154, 13/154, 13/154, 13/154,

13/154, 13/155, 13/155, 13/155, 13/155, 13/161, 13/162, 13/163, 13/170, 13/171,

13/182, 13/185, 13/194, 13/194, 13/195, 13/196, 13/196, 13/207, 13/207, 13/207,

13/214, 13/217, 13/219, 13/224, 13/224, 13/225, 13/234, 13/236, 13/242, 13/250,

13/256, 13/261, 13/262, 13/281, 13/293, 13/299, 13/305, 13/305, 13/308, 13/309,

102

13/310, 13/338, 13/338, 13/338, 13/339, 13/352, 13/353, 13/353, 13/357, 13/358,

13/362, 13/368, 13/377, 14/59, 14/61, 14/61, 14/63, 14/64, 14/73, 14/99, 14/101,

14/108, 14/108, 14/116, 14/171, 14/176, 14/176, 14/195, 14/215, 14/226, 14/226,

14/228, 14/231, 14/237, 14/247, 14/256, 14/256, 14/260, 14/260,14/260, 14/260,

14/263, 14/263, 14/267, 14/268, 14/268, 14/269, 14/289, 14/291, 14/291, 14/291,

14/291, 14/291, 14/291, 14/291, 14/302, 14303, 15/18, 15/28, 15/28, 15/77, 15/96,

15/96, 15/103, 15/103, 15/104, 15/118, 15/123, 15/130, 15/130, 15/130, 15/141, 15/177,

15/219, 15/219, 15/231, 15/232, 15/290, 15/197, 15/328, 15/358, 15/359, 15/366,

15/366, 15/366, 15/367, 16/29, 16/29, 16/29, 16/52, 16/53, 16/58, 16/59, 16/77, 16/94,

16/94, 16/110, 16/111, 16/128, 16/128, 16/137, 16/146, 16/147, 16/151, 16/163, 16/167,

16/167, 16/175, 16/194, 16/200, 16/202)

1.1.4.1. Yazar roman kahramanlarının Allah’ın yardımını umduğu, Allah’a

güvenini ifade ettiği, Allah’a sığındığı ve teslim olduğu durumları anlatırken O

sözcüğünü kullanmıştır.

“Bunca ezilen yoksul kişi, şimdiye kadar Allah’ın varlığına inanacaklarına ve

O’ndan medet umacaklarına, sosyalist devlete inansalar ve devrimi gerçekleştirmeğe

çalışsalar, çoktan kurtulmuşlardı.” (7,189)

“Allah’tan gayri kimsemiz yok. O’na ve kendi gücümüze güveneceğiz, o kadar.”

(7,336)

“Yalnız O’na sığın, yalnız O’ndan iste. Allah’ın bereketi , rahmeti tükenesi

değildir.” (8,42)

“Allah’a, yalnız, tek O’na teslimiyette.” (8,42)

“O’na teslimiyet, O’ndan gelen her şeye eyvallah çekebilmektir.” (11,75)

“Şükretmek, bir bakıma O’na teslimiyetse, O’nun karşısında küçüklüğümüzü

idrak etmekse.” (11,139)

“Şimdi siz böylece O’na teslim olunuz.” (11,193)

1.1.4.2. Roman kahramanlarının Allah’a ulaşma çabalarından ve ulaşmak

için gittiği yoldan bahsederken O sözcüğü kullanılmıştır.



103

“O hâlde Allah’a ulaşabilmek için, O’nun eserlerinden kaçmak olur mu?”

(10,328)

“Bu dünyadan ibaret sayıp her bir şeyi, Yaradan’ı ve O’na giden yolları hiç

düşünmeden!” (11,59)

“Yolculuğun gayesi, O’nunla bir olmakmış…” (11,66)

“Gördüm, bildim, öğrendim, maksat O’na varmakmış.” (11,66)


ulaşır.” (11,109)

“Şüphesiz bu aşkınız O’nun aşkına bir yol, bir seccadedir.” (11,129)

“Yolumuz; yalnız O’na doğrudur. Yaratan’ımıza lâyık olmamız gerek.. yolunuz,

gönlünüz ve zihninizle hemhâl olmalı.. Şunu da asla unutmayınız Cenab-ı Allah;

aşırılıktan hoşlanmaz, bize “orta yol” tavsiye eder.” (13,89)

“Yolunu önceden hayrınıza vareden O‘dur.” (13,154)

“O’nun emri, ilk varoluştaki işareti, sizler için işte bu yoldadır.” (13,155)

“Bak benim gönlüm der ki: “ Hakk’ı gerçek sevenlere cümle âlem kardeş gelir.”

Tanrı’yı seven, O’nun yolunda olan; her kişiyi gerçek sever.” (13,227)

“O, Allah’ın yoluna yönelmişti, Hakk’ı bilmek için hücreye girip, halvet

çıkarmıştı…” (13,242)

“Ve gönlümün tek büyük arzusu, tekrar O Sevgili’nin herhangi bir yolunda

yürüyebilmekti.” (14,97)

“O’nun doğru yolu vardır.” (14,226)

“Tabii ki sen Allah’ın yolundasın, tabii ki O’nun sevgili kulusun.” (15,179)

“Bu yol, sadece ve sadece O’na giden yoldur, O’na yaklaşmak isteyenlerin

yoludur.” (16,77)

1.1.4.3. Allah’ın yerinin kul nazarında nerede olduğu ve olması gerektiği

hakkındaki cümlelerde O sözcüğü kullanılmıştır.

“Onu göklerde arayın! Yıldızların ötesinde O oturuyor olmalı.” (11,15)

“Ve sonra başkalarının gönlünde de O’na yer yapmaya çalışmak.” (11,28)

“O’na gönlünüzde ve diğer gönüllerde de yer yapın.” (11,178)

“Gönlünüzün O’na yer olduğunu biliyorsanız, orada kin, orada nefret olmasın.”

(11,193)

104

“O bağışlayandı, O sonsuz vericiydi, O güzeldi; O, Tek’ti, O erişilmez olandı ve

O, bize şah damarımızdan daha yakındı, O’nun yeri gönüllerdeydi. O, her şeyi gören ve

bilendi… (12,34)

“O’nun yüreğimizde ve kafamızda yer almasını istediği şeyler sevgiydi,

bilgiydi.” (12,36)

“O’na gönlümüzde yer yapma imkânı ve lütfu veriliyor…” (12,153)

“Çünkü bu iki şey gönlü yumuşatır, bilirsiniz gönül ise O’nun yeridir.” (13,305)

1.1.4.4. Allah’ın hükümleri, emir, yasak ve kanunları ifade edilirken O

sözcüğü kullanılır.

“Eğer insanlar Allah’ı bilir, O’nun hükümlerini tam uygularlarsa, yani İslami

düzende, ne sendikalara lüzum kalır ne partilere.” (7,114)

“Bu değişim O’nun kanunlarına uygun…” (11,172)

“O’nun idare kanunlarının zorunlu sonuçları değil mi?” (12,103)

“O’nun emirleri doğrultusunda.” (12,147)

“Eğer akılla gönlü “bir” edebilirsek O’nun düzenine uyabilmemiz daha kolay

olur.” (12,154)

“O’nun yapma dediğini yapmak ise, O’na inanmamaktır.” (16,77)

“En basitinden O’nun yap dediğini yapmak, yapma dediğini yapmamak

gerekir.” (16,147)

1.1.4.5. Allah’a duyulan sevgi ve Allah’ın kullarını sevgiden var ettiğini

ifade eden cümlelerde O sözcüğü kullanılmıştır.

“O’nun rahmetinin, sevgisinin, affının genişliğini âlemleri kapladığını biliyoruz,

değil mi?” (10,221)

“Bitmeyen yalnız O’nun sevgisidir ve bitmeyen yalnız bilgidir.” (11,22)

“O hâlde birbirimizi sevmeye, en azından mecburuz, çünkü hepimizdeki O’nun

emanetidir, O’ndandır, O’nun sevgisindendir ve siz bütün insanlar O’ndansınız!(11,47)

“Çünkü O, sizi sevgisinden var etti, çünkü O’na ulaşan yol yalnız sevgi

doludur.” (11,51)

“Her şeyi O’nun var ettiğini biliyorsanız, O’nun var ettiği her şeyi sevmelisiniz.”

(11,51)

105

“Gerçekten O’nun sevgisidir aslında.” (11,123)

“Sonra işimizi, tabiatı, dünyayı, kainatı ve en mühimi O’nu sevmek.” (12,22)

“Cenab-ı Hak, sizi güzel, eksiksiz, kusursuz varetti; O’na benzemeniz için. O,

size yol gösterdi, hayrı gösterdi, O’nun gibi vermeniz için. O sizi sevdi, seviyor, O’nun

gibi sevmeniz için…” (13,86)

“Yüreğimdeki sevgi dağları, denizleri, kâinatı kapladı, O’ndan dolayı, ama şimdi

bir aile hayatını çekmiyor içim.” (13,234)

“Ve O’nun sevgisinin sırrı bütün âlemi kaplıyor.” (15,232)

“O bizleri ve her şeyi, sevgisinden, sevgi ile yarattı.” (16,53)

1.1.4.6. Yaratılmışların Allah’tan gelip Allah’a geri döneceğinin ifade

edildiği cümlelerde yazarımız O sözcüğünü kullanmıştır.

“Allah’tan gelip, Allah’la yaşayan ve yine O’na döneceğini bilen insan, bu

emanete ihanet etmez.” (10,290)

“O’ndan gelip, O’na gideriz” gerçeğinin ayrılmaz bir parçasıdır bu görev; O’nu

bilmek, tanımak ve sonra bildirmek…” (11,124)

“Ya siz, O’ndan gelen, O’na gidecek olan gerçek yolun yolcuları değil misiniz?

Sizde O’ndan yok mu? Gönlünüz O’nun yeri değil mi şüphesiz? Öyle ise, O’nun

yaptığını aynen yapınız…” (11,192)

“Bütün insanlar O’ndan gelip yine O’na dönen bir sevgi, bir aşk kuşağı

içindedirler…” (12,19)

“Allah’tan da kıskanamam ya!.. O’ndan gelmişsin, O’nunla O’na gideceksin..”

(13,250)

“Ezel bezminden önce, ruhlar O’nunla beraberdiler ve yine dönüp O’na

gideceklerdi..” (13,261)

“Evet ne diyordum, yeter ki insan, bu güzellik ve gücün Allah’ın kendisine

vermiş olduğu emanetler olduğunun idrakine varsın ve bütün şeyler gibi tekrar O’na

döneceğini bilsin.” (14,269)

“Yani bütün varlık, Hakk’ın vücudundandır, Hakk’ın vücudundan çıkar, yine

O’na döner.” (15,366)

106

1.1.4.7. Roman kahramanlarının Allah’ın rızasını talep edişini okuyucuya

aktaran cümlelerde O sözcüğü kullanılmıştır.

“Bir vazifeden ziyade, sırf Allah rızası için kılınmalı namaz… derdi Nazan, “Sırf

O’nu sevdiğin ve O’ndan korktuğun için, sırf rızasını almak için…” ” (10,102)

“Eğer daima, Allah’la beraber bulunduğumuz şuurumuza yerleşir, her an bu

beraberliği hissedersek ve yaptığımız her şeyi O’nun rızası için yaparsak, zaten hep

güzeli yapmış oluruz.” (10,410)

“O’nun rızasını almak için O’na benzemeye çalışmalı; sıfatları ile hallenip

isimleriyle taçlanmalıydılar..” (12,34)

“Ya da O’nun rızası ile, bir sınava çekilmek, bir şeyler öğrenmek, bir ileriki

merhaleye tırmanmak içindir.” (12,47)

“Dön Rabb’ine O’ndan razı olarak.” (13,207)

“O’nun rızasını kazanmak için.” (13,242)

“Ben sadece senin hatırın için fırtına dursun, diye O’nun rızasını istedim.”

(14,260)

1.1.4.8. Kulun Allah’a yakınlığını anlatan cümlelerde O sözcüğüne yer

verilmiştir.

“ Evet, doğru, ayrıca Allah’ı bulmak için uzaklara kaçmaya lüzum yoktur Nazan

Hanım, O, bize şah damarımızdan daha yakındır, bizde Allah’ı bulmak için, başını alıp

uzaklara kaçmak yoktur.” (10,291)

“Ve Allah isterse elbet, O’na yakın olmak.” (10,342)

“Mesele O’nu yüreğinde duymakta, nerede olursan ol.” (11,27)

“Tabii O’na yakınlığın sonu yok…” (16,29)

“Mürit ise; O’na yakınlaşmayı gönlü ve kafasıyla çok fazla isteyendir.” (16,29)

1.1.4.9. Roman kahramanlarının Allah’a şükür ve hamdlarını iletmek için

kurduğu cümlelerde O sözcüğüne yer verilmiştir.

“Ben birisine bir şey verebiliyorsam, bunun için O’na şükretmeliyim, alansa,

aldığı için O’na şükretmeli…” (11,139)

“İnancımız, O’na şükretmemiz eksilmedi yüreğimizden.” (11,139)

“O’na yapınız ki, nezaket teşekkürünüz, O’na şükrünüz olsun.” (11,140)

107

“O’na şükretmek için, birbirimize teşekkürden vaz mı geçeceğiz?” (11,140)

“O’na şükretmek, O’na hizmet etmeye başlamak demektir.” (12,153)

“O’na yapılan bir teşekkür mü sadece?” (12,153)

“Onun için şükür kılmak sizlerden, nimetinizi artırmak O’ndandır.” (16,94)

“O der ki , “Hamd yalnız Allah’adır.”” (16,94)

1.1.5.Hakk İnkârı imkânsız şey.27 Allah’ın Esma-i Hüsnâsından bir isimdir. Allah ve yaratan

anlamları taşıyan Hakk sözcüğü Emine Işınsu’nun romanlarında yetmiş sekiz yerde

kullanılmıştır.

(3/132, 5/24, 5/127, 8/212, 8/255, 8/266, 10/176, 10/230, 10/291, 10/329,

10/329, 11/49, 11/96, 11/96, 11/154, 11/180, 12/35, 12/35, 12/36, 12/71, 13/39, 13/70,

13/80, 13/111, 13/116, 13/159, 13/173, 13/178, 13/219, 13/219, 13/227, 13/240, 13/242,

13/261, 13/305, 13/305, 13/309, 13/310, 13/311, 13/327, 13/330, 13/338, 13/349,

13/356, 13/357, 13/357, 13/357, 13/358, 13/359, 13/369, 13/393, 13/393, 14/16, 14/116,

14/142, 14/175, 14/196, 14/237, 14/237, 14/237, 14/239, 14/289, 14/289, 14/291,

14/291, 14/304, 15/87, 15/198, 15/198, 15/198, 15/255, 15/295, 15/358, 15/366, 15/366,

15/366, 16/110, 16/129 )

1.1.5.1. Yazarımız Allah aşkını ve Allah aşıklarını ifade ederken Hakk


“Hak âşığı olmanın nasıl bir şey olduğunu anlamaya çalışırdı.” (13,39)

“Sen bu gönülle Hâk âşığı olabilirsin.” (13,70)

“Sanki ikimiz de derviştik, Hak âşığı idik de..” (13,159)

“Hak âşıkları, benden, benlikten yani neftsen, evlâttan, hatundan, dünyadan

geçip, buna rağmen dünyadaki her bir şeyde O’nun nurunu görüp, yalnız Hakk’a

yönelen kişilerdir.” (13,219)

“Ancak ikisi de din bilimi âlimiydiler, Hak âşığı değildiler.” (13,309)

“ Hak aşkını anlamıyor, üzerinde düşünmüyordu bile..” (13,116)

“Hak aşkına yana yana, iyi bir derviş olacağımı mı kestirmiştin, baştan beri öyle

mi?” (13,173) 27 Uludağ Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 2012, s.152.

108

“Ali amcasıydı, o da Hak âşığı idi ve bu aşk kendisine ağır geldiği için böyle

olmuştu.” (15,87)

“Ve işte ben gördüm, anladım ki, Hak aşkına şu dünyadan bir misal bulmak,

mümkün değildir!” (13,357)

“Yunus gönül şiirleri, Hak aşkı şiirleri okudu…” (13,357)

“Hak aşkından bahsetmedi, Allah’ın insana koyduğu kuralları anlattı.”

(13,359)

1.1.5.2. Allah’ın dünyadaki yansımalarından bahsedildiğinde Hakk

sözcüğüne yer verilmiştir.

“İşte o, Mevlâna’yı insanlık âlemine Hakk’ın bir “tebessümü” olarak görür.”

(11,96)

““Hakk’ın tebessümü” , işte ben sedefkâr dostumu yalnız öyle görüyorum.”

(11,96)

“Hak, kendi güzelliğini bizlerde seyreder…” (12,71)

“Çünkü Hak, halkın hakikati.. halk, Hakk’ın zuhurudur.” (13,305)

“Gönül, dedi Yunus, muhakkak ki, Hakk’ın tecelli makamıdır, çünkü O, onu yer

bellemiştir kulunda..” (13,357)

“Efendim, Hak her şeyde tecelli ediyor, diyorlar.” (15,366)

1.1.5.3. Yazar roman kahramanlarının Allah için yapmış olduğu işleri

anlatırken Hakk sözcüğünü kullanmıştır.

“Halka hizmet, Hakka’a hizmettir.” (8,212)

“Halka hizmetin, Hakka’a hizmet olduğunu öğren.” (8,266)

“Zaten halka hizmeti olmayanın Hakka’a, Hakk’a hizmeti olmayanın halka

dost olması mümkün değildir.” (12,36)

“Allah’ın en değer verdiği konu ise; insanî ilişkiler ve “ hak” kavramıydı çünkü;

“Halka hizmet Hakk’a hizmet” demekti ve insanların birbirlerinde hakları asla

kalmamalıydı, öyle bir günahla Yaratan’ın karşısına çıktıkları vakit, O, bunu

bağışlamaz; “ Önce hakkını yediğiniz kişi sizi bağışlasın” derdi.” (14,16)

“Halka hizmet Hakk’a hizmet demektir.” (14,142)

109

1.1.5.4. Dünyada Allah’tan gayrı bir şey olmadığını aslında her görünenin

O olduğunu ifade etmek için Hakk sözcüğü kullanılmıştır.

“Evet özeti şu; Hak’tan başka varlık yoktur ve Hak’tan başka şeyler izafidir,

görecedir.” (14,291)

“Her ne ki var; o, Hakk’ın vücudu ile vardır.” (15,197)

“Yani bütün var olan şeyler, Hakk’ın vücudundan olmuştur.” (15,197)

“Yani bütün eşya dediğimiz her şey Hakk’ın vücudundan çıkar ve yine Hakk’ın

Zat’ına döner.” (15,197)

“Buna göre, Vücut Hakk’ındır, başka bir şeyin vücudu yoktur.” (15,198)

“Yani bütün varlık, Hakk’ın vücudundandır, Hakk’ın vücudundan çıkar, yine

O’na döner.” (15,366)

1.1.5.5. Yazar ölüm anlamı taşıyan cümlelerde Hakk sözcüğünü

kullanmıştır.

“Ve pazartesi günü de Hakk’a yürüdü…” (5,24)

“Dedeniz, ramazanın ilk sabahı, Hakk’a yürümüş, Allah rahmet eylesin!”

(10,230)

“Şeyhim çoktan Hakk’a yürüdü ya, acaba kıymetli bir arkadaşım olan Şeyh

Muhammed Rıza burada mı, bir soralım dedi somuncu Baba.” (15,255)

1.1.6.Dîdâr İlahi güzelliği temaşa, sevgili.28 Allah’ın yüzü ve kimi zaman da bizzat Allah’ı

ifade etmek maksadıyla Emine Işınsu romanlarında on yerde Dîdâr sözcüğü

geçmektedir.

(13/224, 13/263, 13/327, 13/338, 13/338, 13/365, 13/379, 13/331, 13/333,

13/379)

1.1.6.1. Allah’ın yüzünü ifade etmek amacıyla Dîdâr sözcüğü kullanılmıştır.

“Erenleri inkâr edenler, dervişleri sevmeyenler, Dîdâr’dan, yani O’nun

yüzünden mahrum olurlar.” (13,224)

“Ben kendimi Tanrı’ya adamışım bir kere, O’nunla, Onun Dîdâr’ı ile bir

olmaktan başka bir dileğim yok.” (13,293)

28 Uludağ Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 2012, s.107.

110

“Bu dünyada Yaratan’ınıza kavuşabilir, O’nun Dîdâr’ını görebilirsiniz.”

(13,305)

“Ona artık ne bu dünya, ne öbür dünya lâzımdır gerçekten, o kişi, yalnız Hak

sırları ile uğraşmayı seçer, gayesi, O’nun Dîdâr’ını bu dünyada görebilmektir.”

(13,310)

“Yürüdüğümüz yolun varacağı son hedef Allah’tır, bu fani dünya ise O’nun

Dîdâr’ını görmeyi dileriz.” (13,338)

“Çalap biliyorsunuz, Türkçe Allah demektir, Dîdâr ise O Sevgili’nin yüzü. ”

(15,302)

1.1.6.2. Romanlarda Allah aşkından bahsederken Dîdâr sözcüğüne yer

verilmiştir.

“Yalnız Dîdâr sevgisinden yanıp duran âşık, gün gelir cennet ve cehennemden

geçer; cehennem korkmaz, cennete baş indirmez…” (13,338)

“Dervişler Dîdâr aşkında, öğrenciler ilim yolundaydı.” (13,365)

1.1.7.Rabb 1.Yetiştiren, besleyen, kayıran, perverdigar; Allah. 2.Mürebbi, seyit, malik, Rab-

abd, rububiyet-ubûdiyet, kayıran-kayrılan ilişkisi tasavvufta önemlidir. Tüm varlıklar ve

şeyler Allah’ın bir ismine bağlıdır. Allah’ın ismi Rab (kayıran) ona bağlı olan şey ise

merbuptur (kayrılan). 29 Yazarımız romanlarında yetmiş iki yerde Rabb sözcüğünü

kullanmıştır.

(4/224, 7/151, 9/74, 10/57, 10/58, 10/132, 10/285, 10/328, 10/352, 11/114,

11/133, 11/171, 12/174, 13/36, 13/64, 13/64, 13/64, 13/80, 13/95, 13/97, 13/134,

13/183, 13/184, 13/188, 13/191, 13/195, 13/207, 13/207, 13/237, 13/260, 13/306,

13/310, 13/325, 13/328, 13/353, 13/378, 13/381, 13/386, 13/393, 14/41, 14/95, 14/96,

14/96, 14/96, 14/96, 14/108, 14/108, 14/115, 14/124, 14/133, 14/134, 14/135, 14/152,

14/156, 14/179, 14/202, 14,237, 14/238, 14/238, 14/260, 15,138, 15/155, 15/324,

15/327, 15/328, 16/38, 16/94, 16/97, 16/124, 16/129, 16/140, 16/168)

29 Uludağ Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, , İstanbul, 2012, s.289.

111

1.1.7.1. Yazarımız, roman kahramanlarının Allah ile diyaloglarını

okuyucuya aktarmak için Rabb sözcüğüne yer vermiştir.

“Nasıl, ya Rabbim, nasıl?” (9,74)

“Ne çok aldandık Rabb’im, ne çok!..” (10,57)

“Evet Sen Rabbi’mizsin.” (13,64)

“O sormadı mı, “Ben Rabb’iniz değil miyim?” diye.” (13,64)

“Ya Rab, diye düşünüyordu, bir buğday istemeye gittim Hacı Bektaş’tan,

görsünler bana neler oldu, bir kâmil mürşide yettim ki, yüzünde senin nurunu

taşımakta!..” (13,183)

“Nedir bu insanlardaki haset, nedir Rabb’im?” (14,115)

“Bu ne çok ve uzun denenme ya Rabb’im, yetmedi mi daha!” (14,134)

1.1.7.2. Roman kahramanlarının Allah’a ulaştırmak istedikleri dua ve

beddualarda Rabb sözcüğü kullanılmıştır.

“Rabb’im, çocuklara, ele güne, kimselere el açmadan, al canımı!” (10,58)

“Arkasından, Mehmed Efendi gözlerini kapattı:” Allah’ım” dedi içinden, “

karım, boyundan büyük bir iç mücahedesi geçiriyor, Rabb’im, ona yardım et, ben

kırılmadım, sen de kırılma Allah’ım, ona yardım et, bu mücahedesinde onu muzaffer

eyle.” (10,352)

“Rabb’im, senden gelenden, sana sığınırım…” (11,114)

“Ya Rabbi, birliğimiz bozulmasın, diye dua ettim.” (11,133)

“Benim güzel Allah’ım, n’olur yüzümü kara çıkarma, yardımını esirgeme…

becerememekten çok korkuyorum bana yardım et Rabb’im.” (13,184)

“Rabbim, bana ve cümle kullarına yardımını esirgeme, hayırlar ver.” (13,188)

“Geri döndürme beni Ya Rab’, diye dua ediyor ve ağlıyordu…” (13,325)

“Bu acizâne şiirlerim eğer hayırlı olacaksa millete hep hatırlansın, okunsun

dursun Ya Rabb’im!” (13,328)

“Rabb’im bana yardım et!” (14,95)

“Rabb’im ulaştır artık beni şeyhime;içim çok yoruldu, çok!” (14,133)

“Yine ağlayarak niyaz etti Rabb’ine, iki rekât namazını kıldı, dualarını etti.”

(14,152)

112

“Numan uyumadan önce;”Rabb’im,” dedi “bu aşk senin yolunda bir aşk mıdır,

senin yolunda kurban verip Gülçiçek’i, kendim mi kurban oldum?” (15,138)

“Sen çok yücesin Rabb’im, sevginin kaynağısın, bizi sevgiden, sevebilmemiz

için yarattın, ama içinde bulunduğum hâlden ben bunaldım, güzel Allah’ım ne olur,

Meryem’e karşı Gülçiçek’i unutturacak bir sevda ver içime.” (15,155)

“Güzel Allah’ım sen de biliyorsun kızı evlendirmek istiyorum, şimdiye kadar hiç

böyle yakışıklı biri istememişti onu, Sen hayırlısını yap Rabb’im.” (15,324)


1.1.7.3. Kulun Allah’a olan yalvarış ve yakarışlarını okuyucuya aktarmak

için Rabb sözcüğü kullanılmıştır.

“Allah’a yakardı, “Çağırsınlar Rabb’im, tek çağırsınlar da…”” (13,80)

“Ben de içimden Tanrı’ya yakardım ve dedim ki; “ Rabb’im, eğer oğlum İsmail

yaşarsa, bu dervişe bir gömlek dikip, dönüş yolunu gözleyeceğim.” (13,386)

“Hakk’a Hak ile yalvardı: “ Ya Rabb’im, dedi Ya Rabb’im!” başka bir şey

söyleyemedi.” (13,393)

“Hâlinin değişmemesi için, Rabb’ine yalvarıp dua ediyordu.” (14,179)

“Yüce Allah’a yakardı; “Ne olur Rabb’im, ne olur çağırsınlar.” (16,124)

1.1.7.4. Roman kahramanlarının Yaratıcısına şükredişini okuyucuya

aktarmak amacıyla Rabb kelimesi kullanılmıştır.

“Rabb’im sana şükürler olsun.” (13,63)

“Sana hamdolsun ya Rabb’im, bu sefer öldüğümü bana göster, fakir sırrına

ulaştır ya Rabb’im!..” (14,202)

“Ancak âlemlerin Rabb’ine hamdedilebilir.” (16,94)

1.1.7.5. Kulun yaptığı hatalar sonucunda Allah’tan af dileyişini anlatan

cümlelerde Rabb sözcüğü kullanılmıştır.

“Ya Rabb affet.” (13,191)

“Senden gelen her şeye razıyım ya Rabbi bu fakir kulunu affet!” (14,135)

113

1.1.8.Cenab-ı Hakk Cenap sözcüğü anlam itibariyle taraf, cihet ifade etmesine rağmen Hakk

sözcüğüyle kullanılınca asıl anlamından öteye geçerek büyüklük ifade etmesi için

hürmet maksadıyla kullanılan bir sözcük öbeği halini alır. Emine Işınsu romanlarında

otuz dokuz yerde Cenab-ı Hakk söz öbeğine yer vermiştir.

(7/105, 10/14, 10/176, 10/222, 10/256, 10/285, 10/328, 10/351, 10/409, 13/17,

13/86, 13/89, 13/122, 13/171, 13/207, 13/213, 13/214, 13236, 13274, 13/330, 13/352,

13/358, 13/358, 14/163, 14/167, 14/175, 14/192, 14/195, 14/227, 14/228, 14/237,

14/248, 14/256, 14/263, 14/266, 15/16, 15/177, 15/211, 15/358)

1.1.8.1. Yazar romanlarında ayet ve hadislere yer verdiği cümlelerde

Cenab-ı Hakk söz öbeğini kullanmıştır.

“Allah güzeldir, güzelleri sever.” Hadis-i şerifini unutmayalım bir kere, evet

mutlak güzel Cenab-ı Hak’tır…” (10,409)

“Mesela levvâme ile ilgili, Cenab-ı Hak, Kur’an’ın Kıyame Suresi’nde, bu

nefse yemin ederek konuşur.” (13,207)

“Yunus suresinin 25. Âyetinde ise, Cenab-ı Hakk; “Allah kullarını selâmet

evine çağırır.”buyurur, bununla işte O, kullarını fiiller, sıfatlar ve zat tevhidine çağırır.”

(14,175)

1.1.8.2. Allah’ın yaratıcılığını anlatan cümlelerde Cenab-ı Hakk söz öbeği

kullanılmıştır.

“Cenab-ı Hak, âlemleri ve tabii ki, şu dünyayı ve üzerindekileri, aşk ile yarattı,

bunu hiç unutma..” (13,17)

“Cenab-ı Hak, sizi güzel, eksiksiz, kusursuz varetti; O’na benzemeniz için. O,

size yol gösterdi, hayrı gösterdi, O’nun gibi vermeniz için. O sizi sevdi, seviyor, O’nun

gibi sevmeniz için…” (13,86)

“Şimdii, madem ki Cenab-ı Hak, bu varlık âlemini; sırf yokluktan yaratmıştır, o

hâlde senden de bir şey yapıp vücuda getirmeleri için, yok olman lâzımdır!” (13,274)

“Hep biliriz ki Cenab-ı Hak, şu gözlerimizle görüp göremediğimiz, aklımızla

ve gönlümüzle bilip bilemediğimiz, varlık âlemini, kendisinin bilinip tanınması için

yaratmıştır.” (13,352)

114

“Bu üçüncü şirke karşılık olarak birlemesi; Cenab-ı Hakk’ın “ Hamd âlemlerin

Rabb’ine mahsustur.” Âyetidir.” (14,195)

1.1.8.3. Roman kahramanlarının Allah’ın düzeninden ve kanunlarından

bahsettiği cümlelerde Cenab-ı Hakk söz öbeği kullanılmıştır.

“Bilmelisiniz ki, Allah’ın düzeninde, her şeyin temelinde Cenab-ı Hakk’ın

emriyle gizlenmiş, ince bir dengeyle duran hak ve adâlet vardır.” (13,236)

“Cenab-ı Hak, yalanı istemez, başkasını aldattıklarını sananları sevmez.”

(14,227)

1.1.9.Çalap Eski Türkçe’de Allah, Tanrı anlamı taşıyan kelime. Emine Işınsu romanlarında

otuz dört yerde Çalap sözcüğünü kullanmıştır.

(13/128, 15/302, 16/77, 16/82, 16/88, 16/92, 16/95, 16/102, 16/110, 16/120,

16/126, 16/127, 16/129, 16/138, 16/146, 16/151, 16/152, 16/155, 16/156, 16/159,

16/162, 16/167, 16/169, 16/173, 16/173, 16/175, 16/179, 16/179, 16/187, 16/190,

16/192, 16/194, 16/197, 16/201)

1.1.9.1. Yazar roman kahramanlarının Allah’a olan aşkını ve O’na ulaşmak

için gittiği yolu ifade etmek için Çalap kelimesini kullanmıştır.

“Elimizin ulaşacağı her er ve hatun kişiyi Çalap Tanrı’nın yoluna çağırmak

lâzım gelir.” (16,77)

“Aşkın sahibi Yüce Çalap’tır.” (16,162)

1.1.9.2. Kulun yaratıcısına iletmek istediği dua ve bedduaları okuyucuya

aktarırken Çalap sözcüğü kullanılır.

“Çalap Tanrı yazdıysa bozsun.” (16,88)

“Yüce Çalap Tanrı, senden razı olsun hünkârım.” (16,92)

“Haydi Yüce Çalap sizinle beraber olsun, sağlıcakla varın varacağınız yerlere;

Yüce Allah’ın rahmeti, esirgeyiciliği üzerinize olsun…” (16,152)

“Ya vah vah, Yüce Çalap Tanrı rahmet eylesin!..” (16,173)

“Yüce Çalap Tanrı, sana sabır ihsan etsin Ferhat Ağam.” (16,197)

115

1.1.9.3. Yazar, Yaratan’ın yapmamızı ve yapmamamızı istediği kurallardan

bahsettiği cümlelerde Çalap sözcüğü kullanılır.

“Ne demiş Çalap Tanrı “Yiyin, için ama, ziyan etmeyin, savurganlık

yapmayın.” (16,159)

“Yüce Çalap’ın hiç kabul etmedi bir hâldir kibirlilik.” (16,167)

“Bal İdris Efendi, Yüce Çalap Tanrı’nın düzeninde, her oluş, bazen bize

olumsuz görünse de, her olmakta olan hayırlıdır.” (16,187)

“Ancak Yüce Çalap Tanrı’yı tanıman, bilmen, İslamiyet’i özellikle O’nun

kurallarını bilmen gerekir.” (16,194)

1.1.10. Rahman Dünyada her canlıya ayırım yapmaksızın acıyan Allah. 30 Emine Işınsu

romanlarında yirmi sekiz kez Rahman sözcüğünü kullanmıştır.

(13/104, 13/376, 15/28, 15/28, 15/46, 15/46, 16/26, 16/27, 16/27, 16/28, 16/33,

16/48, 16/52, 16/105, 16/109, 16/128, 16/140, 16/140, 16/141, 16/141, 16/143, 16/147,

16/148, 16/167, 16/180, 16/180, 16/200, 16/201)

1.1.10.1 Roman kahramanlarının Allah’ı övmek amacıyla kurduğu

cümlelerde Rahman sözcüğü kullanılmıştır.

“Yüce Rahman’ın düzeni böyle; değişerek ilerlemek, değişerek olgunlaşmak.”

(16,26)

“Yüce Rahman ile sürekli ilişki kuran, bundan dolayı sürekli ağlayıp yalvaran

bir insana, O’ndan gelen bazı sırlar vardır.” (16,128)

“Onun ilk cümlesi “Besmele” olup, Yüce Allah’ın bağışlayıcı anlamını dile

getiren; “Rahman” ve “Rahim” isimlerinden oluşur.” (16,140)

“Eminim Yüce Rahman’ın pek hoşuna gidecek, sana sürü üstüne sürü

bağışlayacaktır.” (16,143)

“Yüce Rahman da sevmez bu iki duyguyu, o insanı tüketirler çünkü.” (16,201)

1.1.10.2. Kulun Allah ile olan yakınlığını anlatırken Rahman sözcüğüne yer

verilmiştir.

“O kadar Rahman’a yaklaşacaklar ve mutlu olacaklardır.” (13,376)

30 Pala İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul, 2010, s. 373.

116

“Yüce Rahman’a da kuldan yakını yok.” (16,147)

“Sevmeyi bildiğimiz kadar Rahman’a yakın oluruz.” (16,52)

1.1.10.3. Allah’ın zatından bahsederken Rahman kelimesi kullanılmıştır.

“Ama Ruh Allah’a ait bir parçadır dediniz, Allah’a ait bir parça niçin kötü

adamın içinde bulunsun, Allah Rahman değil midir?” (15,28)

“Evet Allah Rahman’dır, koruyan, esirgeyendir, merhameti sonsuzdur.” (15,28)


“Rahman ve Rahim’den başlayalım, anlamlarını söyle bakayım.” (15,46)

1.1.10.4. Roman kahramanlarının dualarını ifade etmek maksadıyla

Rahman sözcüğü kullanılmıştır.



“Rahman’ım ne olur şu insanları; kötülerin, yalancı, yobaz dindarların eline

düşürme.” (16,105)

1.1.10.5. Allah’ın dünyadaki yansımalarından bahsederken Rahman

kelimesi kullanılmıştır.

“Benim anladığım ise, sizlerin bu dünyada Rahman’a bir şekilde aynalık

etmeniz.” (16,33)

“Bilmeniz lazımdır ki, yeryüzünde akıl Rahman’ın terazisidir.” (16,109)

1.1.11.Sevgili Tasavvufta sevgili Allah’tır. Aşk ise İlâhî aşktır.31 Emine Işınsu romanlarında

yirmi yedi defa Sevgili sözcüğünü kullanmıştır.

(13/161, 14/50, 14/59, 14/61, 14/64, 14/64, 14/64, 14/65, 14/71, 14/76, 14/88,

14/97, 14/98, 14/103, 14/103, 14/178, 14/213, 14/213, 14/213, 14/213, 14/294, 14/311,

14/311, 14/311, 15/297, 15/301, 15/302)

31 Pala İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul, 2010, s. 402.

117

1.1.11.1. Roman kahramanlarının Allah’ı öven cümlelerinde yazar, Sevgili


“Gaye, o yüce Sevgili’mizle, bu dünyada temasa geçmektir.” (13,161)

“Demek ki bu yüce Sevgili’ye duyulan aşk, âşığı sevgilisine kavuşturmak için

bir yüksek, bir güzel araçtır.” (15,301)

1.1.11.2. Kulun Allah’ı tanıması ve O’na yakınlaşması ile ilgili cümlelerde

Sevgili sözcüğü kullanılmıştır.

“O Sevgili’ye yakınlaşmış, şüpheden ve yalandan kurtulmuş kişiler yapabilir

bunu.” (14,50)

“Birazcık olsun O Sevgili’yi tanıyabilmek için değil mi? (14,64)

1.1.11.3. Allah’ın bağışlayıcılığı ve rahmetinden söz edilen cümlelerde

Sevgili sözcüğü kullanılmıştır.

“Oysa Koca Derviş ona, hep O Sevgili’nin rahmetinden, bağışlayıcılığından

bahsaçmıştı.” (14,61)

“O Sevgili’nin rahmetini, bağışlayıcılığını, esirgeyiciliğini, biz insanlara yaptığı

lütufları neden düşünmüyorsun?” (14,64)

“Kur’an’da birçok yerde O Sevgili’nin rahmetinin, gazabından çok olduğu

söylenir.” (14,64)

“O Sevgili’sinin Türklere merhamet etmesini diledi.” (14,294)

1.1.11.4. Allah’ın dünyadaki yansımalarından bahsedilen cümlelerde Sevgili


“Fakat gönlü kanıyor, konuşup duruyordu: “O Sevgili bir kuş değil ki, uçup da

kaçtı desem, ama yansıması kuştadır.” (14,213)

“O Sevgili bir çiçek değil ki, soldu desem, ama yansıması çiçektedir.” (14,213)

“O Sevgili bir insan değil ki, sıkıldı bıraktı desem, ama yansıması insandadır.”

(14,213)

118

1.1.12.Yarabbi Yaratılmışlar tarafından yaratıcısına seslenişte kullanılan isimlerden biridir.

“Allah’ım” anlamı taşımaktadır ve Emine Işınsu, romanlarında on yedi defa Yarabbi


(1/5, 2/19, 2/89, 2/123, 2/160, 5/180, 8/260, 9/6, 10/220, 10/263, 10/337, 10/346,

10/346, 10/347, 10/347, 12/130, 17/221)

1.1.12.1. Yazar, roman kahramanlarının Allah ile diyaloglarında ve içsel

konuşmalarında Yarabbi sözcüğüne yer vermiştir.

“Küçücük bir pencereden ayı görüyorum ve ne kadar çok ağlıyorum,

Yarabbi…” (1,5)

“Baba’nın kafasında, “niçin öldürmedin Allah’ım, niçin” zincirini bir kelime

kesti; Maymun! Biri daha söyledi bunu bana, diye düşündü, kimdi Yarabbi…” (2,19)

“Hep şeytanın işi! “Yarabbi sen bizi hiç görmez misin? Görmez misin””(2, 160)

“Yarabbi, yakalamaya çalıştığım, bazen ellerimle kavradığımı sandığım anlamı

niçin veremiyorum, niçin bu kadar yüzeydeyim?” (8, 260)

“Allah’ım, Yarabbim, beni sınayacağını önceden bir çıtlatsan olmaz mı ki,

ha?!” (10,220)

“Yarabbim! İstiklalimizden şüpheye düşmüş bulunuyorum.” (10,263)

“Ne yapacağız Yarabbim?” (10,337)

““Bana akıl öğretiyor, ne günlere kaldık Yarabbi’m.” (10,346)

“Evet öyle, fakat ben de çatlayayım mı Yarabbi’m, şu kadarcık günahımı hoş

gör, ha?” (10,346)

“Ne kadar mutluyum Ya Rabbi..” (12,130)

“Ne yapsam Yarabbim?..” (17,221)

1.1.12.2. Roman kahramanlarının Allah’a ulaştırak istedikleri duaları

anlatan cümlelerde Yarabbi sözcüğü kullanılmıştır.

“Beş vakit namazda ellerini açıp, “ Ben gâvurdan öcümü alayım, sen de canımı

al Yarabbi!” diye yalvarıyor.” (2, 89)

“Bekir bu yaşları gördü, Hoca’nın zayıf beyaz yüzünü gördü, titreyen

dudaklarını gördü, “ İhtiyarladı artık, diye düşündü ölmesin Yarabbim, ölmesin!””

(2,123)

119

“ Üç “M” kuralı, daha doğrusu, duam: Mecbur, mahcup, muhtaç etme ya

Rabbi!” (9,6)

1.1.13.Mevlâ Tanrı, sahip, malik anlamları taşıyan Mevlâ sözcüğü Emine Işınsu romanlarında

on altı defa kullanılmıştır.

(2/123, 3/32, 4/104, 4/174, 8/197, 8/235, 8/246, 10/101, 13/358, 14/12, 14/61,

14/227, 14/228, 14/248, 14/260, 16/29)

1.1.13.1. Allah’ın gerçekleştirdiği ve gerçekleşmesini istediği şeylerin güzel

ve iyi olduğunu ifade etmek için Mevlâ sözcüğü kullanılmıştır.

“Görelim Mevlâ neyler- Neylerse güzel eyler…” (2, 123)

“Görelim Mevlâ neyler- Neylerse güzel eyler…” (2, 123)

““Görelim Mevlâ’m neyler. Neylerse güzel eyler.” Demekte. “ (8, 197)

“Görelim Mevlâm neyler, neylerse güzel eyler!..” (10,101)

1.1.13.2. Yazar, roman kahramanlarının Allah’ı övdüğü cümleleri

okuyucuya aktarırken Mevlâ sözcüğünü kullanmıştır.

“Kadir Mevlâ’nın kitabında böyle yazmaz, diyebilmezdi.” (3, 32)

“Yüceler yücesi Mevlâ, sizin kalbinizi en iyi görendir.” (14,227)

1.1.13.3. Kulun Allah’a yakın olmak istemesi, yakın olması ve O’na ulaşan

yoldan bahseden cümlelerde Mevlâ sözcüğü kullanılmıştır.

“ Yaradan’ıma yakın olmayı mı desem, kendime mi? Mevlâ’ya mı desem,

yarattıklarına mı?” (8,246)

“ Her an Yüce Mevlâ ile olunuz, çünkü O, her an sizinledir.” (14,228)

1.1.14.Tek Allah’ın kâinattaki yegâne yaratıcı, var edici olduğunu ifade etmek amacıyla

yazarın kullanıdığı bir sözcüktür. Emine Işınsu romanlarında on defa Tek sözcüğünü

kullanmıştır.

120

(10/221, 10/221, 13/252, 13/368, 14/291, 14/291, 15/197, 15/229, 15/367,

16/188)

1.1.14.1. Yazarımız, Allah’ın zatından söz edilen cümlelerde Tek sözcüğünü

kullanmıştır.

“Tek’in ruhundan, bir nefes olduğumuzu biliyoruz, değil mi?” (10,221)

““O Tek’in, ruhundan üflediği ruhumuzun idrakine varabilmektir.” (10,221)

1.1.14.2. Allah’ın biricikliğinden bahsedilen cümlelerde Tek sözcüğü

romanlarda yer almıştır.

“İnancımız, Allah’ın Tek ve Mutlak Varlık olduğudur, O aynı zamanda mutlak

güzel, mutlak faildir ve gönül, Hakk’ın tecelli yeridir…” (13,368)

“O, hiçbir şeyle mukayese edilemeyen Tek’tir.” (14,291)

“Ve O Tek’ten başka hiçbir varlık yoktur.” (14,291)

“Gerçek varlık Tek’tir ve O tek, Allah’tan gayri bir şey değildir.” (15,367)

“Tek Olan’ın görüntüleri olduğumuz için, evet biriz, Bir’deyiz.” (16,188)

1.1.15.Tek-Mutlak Varlık/Güzel/Büyük/Gerçek Allah’ın hiçbir şeye bağlı olmadığını ve eşi benzeri olmayan övülesi

yükseklikteki mertebesinden bahsederken kullanılmış sözcüklerdir. Emine Işınsu,

romanlarında dokuz yerde bu sözcüklere yer vermiştir.

(13/309, 13/368, 13/368, 13/376, 14/61, 14195, 15/130, 15/130, 16/163)

1.1.15.1. Yazarımız, roman kahramanlarının Allah’ın emir, yasak ve

cezalarını ifade ettikleri cümleleri okuyucuya aktarırken Tek-Mutlak

Varlık/Güzel/Büyük sözcüklerini kullanmıştır.

“O Mutlak Varlık’a ortak koşmaktır!” (13,368)

“Hepsi Tanrı’nın nuru idi, belki bizlere kıyas olsun diye böyleydi, çünkü hiçbiri

Mutlak Güzel’le boy ölçüşemezdi, hiçbiri o sınırsız Mutlak Büyük’le boy

ölçüşemezdi..” (13,376)

“Allah onun için daima kızgın ve cezalandırıcı bir Varlık’tı.” (14,61)

121

“Dördüncü şirk ise Gerçek Varlık’ta şirktir ki, buna karşılık olarak tevhid de;

Kasas suresindeki, “ O’nun yüzünden başka her şey helâk olacaktır.” Âyetidir.”

(14,195)

1.1.15.2. Allah’ın biricikliği hakkındaki cümlelerde Tek-Mutlak

Varlık/Güzel/Büyük sözcükleri kullanılmıştır.

“Gerçek olan Tek Varlık vardır. Tek!” (15,130)

“Tek varlık ve pek çok hayal ki, çokların hepsi O’nun tenezzülüdür.” (15,130)

“Çünkü Tek Varlık; Yüce Allah’u Tealâ’dır, bu dünyada ve kendinizde

gördükleriniz O’nun çeşitli yüce sıfat ve yüce isimlerinden ibarettir.” (16,163)

1.1.16.Rahim Özel anlamda müminlere rahmet ve merhamet eden.32 Merhametli, esirgeyen.

Besmelede geçen bu kelime, Allah’ın adlarındandır. 33 Emine Işınsu, romanlarında

sekiz yerde Rahim sözcüğüne yer vermiştir.

(13/104, 15/46, 15/46, 16/140, 16/140, 16/141, 16/141, 16/180)

1.1.16.1. Yazar roman kahramanlarının dualarını okuyucuya aktarmak

amacıyla Rahim sözcünü kullanmıştır.

“ Tanrı’m, Rahman ve Rahim Allah’ım, Tek Allah’ım, Vedud Allah’ım bana


1.1.16.2. Allah’ın sahip olduğu özelliğini ifade etmek maksadıyla Rahim



“Rahman ve Rahim’den başlayalım, anlamlarını söyle bakayım.” (15,46)

“Ey ümit besleyenler; Rahim deyin ki umudunuza eresiniz.” (16,180)

1.1.17.Allah’u Teâla Allah lafzı Teâla sözcünü almakla ulu, yüce Allah anlamı taşır hale gelmiştir.

Emine Işınsu, Allah’u Teâla sözcük grubunu romanlarında altı defa kullanmıştır.

32 Uludağ Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 2012, s.290. 33 Pala İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul, 2010,s. 373.

122

(10/256, 15/358, 15/379, 16/128, 16/162, 16/163)

1.1.17.1. Roman kahramanlarının Allah’tan övgü ile bahsettikleri

cümlelerde Allah’u Teâla kullanılmıştır.

“İnsanın bilinçsiz veya bilinçli benzemeye çalıştığı varlık Allah Tealâ’dır.”

(15,358)

“Kim ki hazreti şeyhin namazını kılmıştır, Allah Teâla onu cehennemde

yakmaz, bu ona delildir.” (15,379)

“Çünkü Tek Varlık; Yüce Allah’u Tealâ’dır, bu dünyada ve kendinizde

gördükleriniz O’nun çeşitli yüce sıfat ve yüce isimlerinden ibarettir.” (16,163)

1.1.17.2. Kulun Allah ile yakınlığı, Allah’a duydu aşk ve bu aşkın yolundan

bahseden cümlelerde Allah’u Teâla sözcük grubu kullanılmıştır.

“Hak Teâla Hazretleri’ni her yerde hazır bilmek, gönlümüzle O’nunla ilişkiye

girmeye çalışmaktır.” (16,128)

“Aşk dedikleri, Allah Tealâ’’nın kendi ateşidir ki, bütün âlemi tutup durur.”

(16,162)

1.1.18.İlahi Kudret Yüce Allah’ın gücü ve kudreti anlamına gelen bu sözcük grubu Emine Işınsu

romanlarında bir kez kullanılmıştır.

(11/181)

“ Sevgi, İlahî Kudret’in yansımasıdır bir bakıma.” (11, 181)

1.1.19.Hûdâ İlah, Rab, Allah anlamı taşıyan sözcük. Emine Işınsu romanlarında Hûdâ

sözcüğünü bir defa kullanmıştır.

(14/308)

“Seni Yüce Hûdâ’ya emanet ederim.”

1.1.20.Halik Allah’ın yoktan var edicilini ifade eden sıfattır. Emine Işınsu bu sıfatı

romanlarında bir kez kullanmıştır.

123

(15/357)

“Yüce Hâlîk, insanı ve canlı cansız her şeyi sevgisinden, sevgiyle yaratmıştır.”

1.1.21.Mitolojik Tanrılar İlah, yaratıcı anlamı taşıyan kelimedir. Bu başlık altında çok Tanrılı dinlerde

Tanrı kavramını ve yazarın bizlere sunduğu örnekleri ele aldık. Çok Tanrılı dinlerde

Tanrılar cinsiyet sahibidirler ve dişilerine Tanrıça, erkeklerine ise Tanrı ismi verilir.

Emine Işınsu mitolojik anlamda Tanrı sözcüğünü romanlarında beş defa kullanmıştır.

(1/30, 1/150, 1/151, 1/151, 1/152)

“Fakat sonra bir gün, Olimposlu Tanrıları, Allah’a tercih ettiğimi söyleyince,

Mitoloji faslı kapandı.” (1, 30)

“Artık tam tepedeyiz. Birinci Antichos kendine yakın bildiği Tanrı heykelleri

arasında yaptırmış mezarını.” (1, 150)

“Yazık, Tanrı heykellerinin başları gitmiş, gitmeseydi…” (1,151)

“ Evet o, Bereket Tanrıçası.” (1,151)

“Antichos’un tanrılaşan ruhu bizi içine alıp eritmiş gibiydi.” (1, 152)

1.2.Melekler Ve Cennet Varlıkları

Nurdan yaratılmış olan melekler dişi ve erkek değildirler; yemezler, içmezler,

uyumazlar. Hâlleri başka yaratılmışlara benzemez. İlâhî emirlerin

gerçekleştirilmesinden sorumludurlar. Allah bunlara kudret vermiştir. Daima tesbîh ve

zikir içindedirler. Bunların içinde 4 tanesi (Cebrâil, Mikaîl, İsrafil, Azraîl) büyük

melekler olarak bilinir. Kirâmen kâtibîn, Münker- Nekir, Rıdvân da diğer meleklerden

ayrı ve üstündürler.

Melekler gece-gündüz Allah’a ibadet edip O’nun emri ile iş görür, O’ndan önce

söz söylemezler. Allah’ın kendilerine emrettiği hususlarda asla asî olamazlar.34

Emine Işınsu romanlarında on yerde Melekler ve Cennet varlıklarından

bahsetmiştir.

(2/11, 12/18, 12/27, 13/12, 13/13, 13/23, 13/25, 13/43, 13/117, 13/278)

34 Pala İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul 2010, s.303.

124

1.2.1. Yazarımız dört büyük melekten biri olan ve canlıların ruhunu

almakla görevlendirilmiş melek olan Azraîl’den bahsetmiştir.

“Azrail, “Onla beraber sizin de canınızı alacağım” dese, “al” derdik.” (2,11)

“Azrail’in gelip canını alacağına inanırdı…” (13,117)

Romanlarda meleklerin insanlara yakın olabileceği ve insanlara yardım

edebileceğine inanıldığından bahsedilmiştir.

“Dost sanki bir melektir, oradan buraya görevli olarak bize yol göstermesi için

gönderilmiş bir melek.” (12,18)

“Neyse, evet ondan etkileniyorum ve onunla derin ilişkim sanki tamamen

simgesel, hani siz melek gibi diyorsunuz ya, ben de sanki onu, biz insanlara gökten

yardım etmesi için gönderilmiş, insanüstü bir varlık olarak hayal ediyorum.” (12,27)

“Meleklerin bizimle olduğunu gerçekten hissettin mi?” (13,278)

Mezarda insanları sorguya çekecek melekler olan Münkir ve Nekir de

romanlarda yer almıştır. “Rabbin kim? Kitabın ne? Peygamberin kim? Kıblen neresi?”

gibi sorular soracaklardır.

“Peki sorgu melekleri neredeydi, Münkir ile Nekir, o zorlu suallerini

tamamlamadan, zebaniler görünür mü ki?”(13,12)

“Münkir Nekir gelecek, sorgu sual edecek…” (13,25)

“Çocukken sorgucu melekler Münkir Nekir’le karşılaşmamak , kabirlerden

gelen iniltileri duymamak için mezarlıktan geçemediğinden, Arif Hoca’dan onun

kendisini yatıştırmaya çalıştığından bahsetti.”(13,43)

1.2.2. Kulların güzellikleri yönüyle meleklere benzetilişi de romanlarda yer

almıştır.

“Oğlu yer yatağında uyumakta, Yunus, ona bakakaldı, öyle güzeldi ki çocuk,

tıpkı Konya kilisesinde gördüğü, melek resimleri gibiydi, içi çığıl çığıl aktı Mehmet

Gökçe’ye.” (13,13)

“Genç adamın içinden acayip duygular geçiyordu, kalkıp kendini kızın ayakları

altına atmak istiyordu, gidip kıza daha yakından bakmak, sonra bir melek olup

olmadığını sormak istiyordu ve gönlüne o an düşen ateşten, alevler uzanıp uzanıp kıza

doğru akıyordu.” (13,23)

125

1.3.Kitaplar

Allah insanlara peygamberler göndermiştir. Bu peygamberlerden bir kısmına da

kendi emirlerini ve yasaklarını, kendisine ibadet şekillerini öğreten kitaplar indirilmiştir.

Gönderilen kitapların dördü büyük kitaplardır. Tarih sırasına göre bunlardan birincisi

Hz. Musa’ya indirilen Tevrat’tır. İkincisi Hz. Davut’a indirilen Zebur’dur. Üçüncüsü

Hz. İsa’ya indirilen İncil’dir. Dördüncüsü de Hz. Muhammet’e indirilen Kur’an-ı

Kerim’dir.

Bu kitaplar vahiy yoluyla seçilmiş peygamberlere gönderilmiştir ve meleklerden

Cebrail vasıtasıyla bildirilmiş veya başka şekillerde ilham edilmiş kitaplardır. Sahip

oldukları yüksek vasıflar dolayısıyla “İlahî Kitaplar” yahut “Semavî Kitaplar”

denilmektedir.

Emine Işınsu’nun romanlarında semavî kitaplardan dördüne de yer verilmiştir ve

toplamda yüz dokuz yerde isimleri geçmektedir.

(2/58, 2/59, 2/59, 2/61, 3/32, 3/34, 3/132, 7/378, 7/379, 7/379, 7/381, 8/41,

8/208, 8/208, 8/208, 8/208, 8/209, 8/209, 8/209, 8/212, 8/235, 8/240, 10/29, 10/145,

10/149, 10/210, 10/265, 10/265, 10/272, 10/277, 10/278, 10/279, 10/331, 10/331,

10350, 11/10, 11/46, 11/86, 11/86, 11/118, 11/118, 11/118, 11/118, 11/178, 11/183,

11/191, 12/19, 12/25, 12/29, 12/102, 12/168, 12/168, 12/168, 12/168, 13/36, 13/36,

13/37, 13/37, 13/47, 13/94, 13/143, 13/197, 13/207, 13/237, 14/53, 14/60, 14/64, 14/65,

14/65, 14/68, 14/78, 14/97, 14/198, 15/46, 15/68, 15/109, 15/109, 15/231, 15/301,

15/305, 15/317, 15/327, 15/327, 16/27, 16/38, 16/93, 16/95, 16/97, 16/140, 16/140,

16/140, 16/140, 16/146, 16/146, 17/16, 17/23, 17/23, 17/23, 17/23, 17/23, 17/60,

17/100, 17/101, 17/116, 17/116, 17/146, 17/153, 17/209, 17/209, 17/230)

1.3.1.Kur’an-ı Kerim Dört semavî kitabın en son indirilenidir. Vahiy yoluyla, Cebrail vasıtasıyla

Peygamberimize gönderilmiştir. Diğer kutsal kitaplar bir kavme indirildiği halde

Kur’an-ı Kerim bütün insanlık içindir. 114 sûre ve 6666 âyettir. Âyetlerin her biri ve

tertipleri tevatür yoluyla sabittir. Vahiy katipleri tarafından yazılan bu âyetler tek

kelime, hatta tek nokta eksik veya fazla olmayıp Allah’tan Peygamberimize

gönderildiği şeklini korumaktadır. Halife Hz. Ebubekir zamanında da çoğaltılarak çeşitli

126

İslam merkezlerine gönderilmiştir. Söz ve anlamca tam bir mucize olan Kur’an, daima

“Kerim” sıfatıyla birlikte anılır. O vahyin en yüksek şeklidir. Hiç bozulmadan kıyamete

kadar kalacağını Allah yine onda söyler. Allah’ın varlığını ve birliğini delilleriyle ortaya

koyan, insanlığın iki dünya saadetini ve hayatını düzenleyen, onlara kurtuluş yolunu

gösteren Kur’ân-ı Kerim için Mushaf, Kitâb, Furkan, Nûr vs. adlar da

kullanılmaktadır.35

“Bir kısmı, Kâzım Hoca’nın dediğine uyar, “Kur’an-ı Kerim’i belleyim yeter;

başka kitap şeytanlık sokar aklıma, şeytan da bana zarar getirir.”” (2,58)

“Kur’an-ı Kerim’in ilk ayeti “oku” diyor Hoca, sen bunlara okuma derken

bizzat Kur’an’a karşı geliyorsun!” (2,59)

“Bilhassa gençleri toplar, Kur’an-ı Kerim’i anlayacakları dilde anlatır, hadisleri

açıklardı.” (2,61)

“Kör kandilin ışığında Kur’an’ı hatmeylemeye çalışıyor.” (3,34)

“Kentlerdeki ulu binalarını sırlı tuğla ve çinilerler süslemekte, taşları oyup

Kur’an-ı Kerim yazısını işlemektedirler…” (3,132)

“Kur’an-ı Kerim’de emrediliyor, nefse eziyet edilmemelidir.” (7,378)

“Bismillah deyip, yola adımını atarken, önce farzları ve Kur’an’ın şu anda

anlayabildiğin ahlâkını uygulamaya çalışacaksın.” (7,379)

“Kur’an-ı Kerim’de “İsteyin, vereyim.” Diyor.” (7,379)

“Saçlarımı ıslatıp, incitmemeğe çalışarak tarayıp ören, yumuşak beyaz ellerini

hatırlıyorum, beni- herhalde kirletirim endişesiyle- seccadeden, tesbihden, Kur’an’dan

uzak tutuşunu; cehenneme, günaha dair anlattıklarını ve birkaç masalını.” (7,381)

“Sana anlatmıştım, yine Kur’an’da, dağların taşların kabul etmek istemediği

mesuliyeti, insanın yüklendiği söylenmektedir.” (8,41)

“Kur’an-ı Kerim’i bir anahtar geçirip bir Elham, üç İhlas okuyup niyetini

söylüyormuşsun, eğer niyet olacaksa ve ya olumluysa, Kur’an dönüveriyormuş!”

(8,208)

“Mevsim Hanım kızım, istersen ben sana Kur’an okumayı belletirim, günahı

sevabı belletirim.” (8,209)

“Çünkü ne demişler, Kur’an’ın tümü Bismillahirrahmanirrahim’de.” (8,212)

35 Pala İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul, 2010, s.278.

127

“Yol, dedi, Kur’an’ın emirleri ve sünnetin gereklerinden açılan, Mevlâ’ya

ulaşan pek çok yol olmalı değil mi?” (8,235)

“Kur’an ve silah üzerine el basmalar.” (10,29)

“Zaten, Ayşe Çavuş’un Mehmed Efendi’ye emanet bıraktığı kızını, hala

sahiplenmiştir ki, odasında yatırır onu, tertip terbiyesi ile alakadar olur, Kur’an

öğretir.” (10,210)

“Hadislerde, Kur’an’a hilaf bir tek harf bile yoktur, hadislere Kur’an’ı Kerim

zaviyesinden bakmalıyız.” (10,256)

“Hikmet kalktı, sedirin üstünde oturan ve kucağındaki Kur’an mealine sımsıkı

yapışmış Nazan’ın yanına geldi, oturdu, kolunu boynuna doladı.” (10,279)

“Yanında kimse yok, Mehmed Efendi dalmış, Kur’an-ı Kerim tercümesiyle

meşguldü.” (10,350)

“Bir Kur’an rahlesi süslüyordu.” (11,10)

“Sonra, Yaşar Nuri’nin Kur’an tercümesini göstermişlerdi.” (11,46)

“Kur’an’a gösterilen saygının bir ifadesi olarak, onu yerden yüksekte tutmak

amacından doğmuştur.” (11,86)

“Çeşitli boylarda Kur’an yazılınca, rahleler de çeşitlenmeye, değişik

malzemelerle süslenmeye başlandı.” (11,86)

“Yalnız Kur’an hiç bozulmadan elimize ulaşmış saf ve doğru bilgilerdir.”

(11,118)

“İnsanın topraktan ve bu Nefes’ten yaratıldığını Kur’an söylüyor.” (12,19)

“Kur’an der ki; “Başınıza gelen herhangi bir musibet, kendi ellerinizle

işledikleriniz yüzündendir.” (12,29)

“Berrin Hanım’ın da söylediği gibi, Kur’an-ı Kerim’in bir çeşit yorumu,

tefsiri.” (12,168)

“Ben Kur’an’ı okuyuncaya kadar bunu bilmiyordum...” (12,168)

“Onun ahlakı, Kur’an’ı yaşamaktan ibaretti.” (12,168)

“O Kur’an’ında da tavsiye etmiyor muydu, gezin, görün, öğrenin, demiyor

muydu?” (13,36)

“Kur’an öğrenmesi için babaannesi, pek tabii onu Kasım Hoca’ya vermişt.”

(13,36)

“Öyle herkes Kur’an’ı anlamaz, derin hocalar anlar.” (13,37)

128

“Yunus, İslâm ve Kur’an adına ne öğrendiyse, önce ondan öğrendi.” (13,37)

“Altı yaşında, Kur’an öğreten hocayı beğenmeyip değiştirdim.” (13,143)

“Kur’an’a göre melekler insanları, kan dökücü ve bozguncu yaratıklar olarak

görürlerdi.” (14,53)

“Kur’an’da birçok yerde O Sevgili’nin rahmetinin, gazabından çok olduğu

söylenir.” (14,64)

“Abe hiç olmazsa Kur’an’ı kendin anlayacak kadar Arapçan olsaydı.” (14,65)

“Dört yaş, dört ay, dört günlükken okumaya başladım, sıbyan okuluna gidinceye

kadar Kur’an’ı hıfzetmiştim.” (14,78)

“Kur’an, namaz ve sıbyan okulunda okutulan ne varsa, hepsini öğretebilirdi.”

(14,97)

“Kur’an’ın manasını bilmemek, bizzat Kur’an’a aykırı bir şey.” (15,68)

“Numan bütün vaazlarında Kur’an’dan ayrılmadı; Kur’an’a göre yetimlere

muamele, Kur’an’a göre “selâm”ın anlamı, Kur’an’a göre iç ve dış temizliği,

Kur’an’a göre ana babaya muamele, Kur’an’a göre cihat kimlere karşı yapılır,

Kur’an’a göre hak, hukuk derken hep Kur’an’ı anlattı, nasihatlerinde Kur’an’ın

anlaşılması için, mutlaka hocalardan Türkçe anlamlarını öğrenmelerini istedi.” (15,109)

“Hacı Bayram onun başında bekledi, devamlı Kur’an okudu.” (15,305)

“Kur’an okumamaları canını sıkıyordu Hacı Bayram Velî’nin.” (15,327)

“Yüce Allah’ın izni ile Kur’an okumaya ve onu anlamaya davet ettim ve

ediyorum.” (15,327)

“Edindiğin bilgileri mutlak kafa, gönül ve yapabiliyorsan Kur’an süzgecinden

geçirmek, insanlara mutlaka hoşgörü ve sevgiyle yaklaşmak ve burası çok önemli.”

(16,27)

“Kur’an der ki, “Benliğini temizleyip arıtan gerçekten kurtulmuştur.” (16,97)

“Bu demektir ki Kur’an’ın tanıttığı Yüce Allah’ın âlemlerle münasebeti de

merhamet üzeredir.” (16,140)

“Efendim, bir süreden beri Kur’an’-ı Kerim üzerinde çalıştığımı size arz

etmiştim.” (16,146)

“Kur’an’da ifade edildiği gibi, O, insanlar için her türlü örneği, gözler önüne

koymuştur.” (16,146)

“Annemi pek tabii, öyle Kur’an okurken falan hiç görmedim.” (17,23)

129

“Kur’an’a el basarak ve başka yeminlerle de söyledim!..” (17,100)

“N’olursun kızım N’olursun ben ölmeden; senin Kur’an-ı Kerim’i hiç olmazsa

bir kere baştan sona devrettiğini bileyim.” (17,116)

“Kur’an okuyan Fatma Hanım’ı; oğlumu, kızlarımı öylece bırakıp, alıp başımı

gidemem ya!” (17,153)

“Namazlarını hiç kaçırmaz ve orada başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere bir

sürü dinî kitap okurdu.” (17,230)

1.3.2.Zebur Davud Peygambere indirilen kutsal kitap. Sonradan bozulmuş ve insanlar

tarafından değiştirilmiştir.

“Zebur okurken, Cahit’i hatırladım yine…” (11,118)

“Senin ümmetinden biri bir kez, doğru bir inançla “Bismillahirrahmanirrahim”

derse Tevrat, İncil, Zebur ve Kur’an’ı okumuşçasına sevap kazanır.” (16,140)

1.3.3.İncil İsa Peygambere indirilmiş kutsal kitaptır. Tahribata uğramıştır ve gerçek hali

mevcut değildir.

“O, bana pek çok kitap hediye ederdi, Kur’an tercümeleri, tefsirleri, sahih hadis

kitapları, İncil ve Tevrat’ı da getirmişti.” (11,118)



1.3.4.Tevrat Musa Peygambere indirilmiş kutsal kitaptır. Günümüze kadar değişikliklere

uğramıştır ve mevcutta orijinal hali yoktur.

“O, bana pek çok kitap hediye ederdi, Kur’an tercümeleri, tefsirleri, sahih hadis

kitapları, İncil ve Tevrat’ı da getirmişti.” (11,118)

“Yalnız dur bakayım, Tevrat’da çok uzun betimlemeler falan vardır, bence

gereksiz olanları atlamak lazım.” (13,47)



130

1.4.Ayetler, Sureler ve Hadisler

1.4.1.Ayetler Açık, alâmet, nişan, eser; Kur’an-ı Kerim’in her bir cümlesi. Kelimenin çoğulu

ayat olup her ikisi de dâima “kerime” sıfatıyla birlikte kullanılır36. Kur’an’daki ayet

sayısı 6666’dır.

Emine Işınsu’nun romanlarında otuz dört yerde çeşitli ayetlerden bahsedilmiştir.

(2/59, 2/76, 2/106, 2/187, 5/124, 8/194, 8/209, 8/212, 8/288, 10/7, 10/57, 10/57,

10/117, 10/170, 10/228, 10/253, 10/265, 10/265, 10/321, 11/51, 11/66, 11/106, 13/168,

13/188, 13/197, 13/364, 14/76, 14/162, 14/174, 15/46, 15/266, 16/140, 16/180, 16/180)

1.4.1.1. “Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla” anlamı taşıyan Besmele

romanlarda karşımıza, bazen tam yani “Bismillahirrahmanirrahim” hali ile

((8,212) (8,288) (10,7) (10,57) (10,57) (10,228) (13,168) (15,46)) bazen de

çağrışımları olan “Besmele” ((10,321)), “Bismillah” ((10,253) (11,51) (11,106)

(14,76)) ve “Euzübillahimineşşeytanirracim bismillahirrahmanirrahim” ((16,180))

şekilleriyle çıkmaktadır.

1.4.1.2. Allah’tan başka ilah yoktur, Hz. Muhammed O’nun kulu ve

elçisidir.” anlamı taşıyan Kelime-i Tevhîd, “Lâ ilâhe illallah, Muhammedün

Resûlullah” olarak ((2,76) (5,124)) karşımıza çıkmaktayken aynı anlamı

çağrıştıran “Lâ ilâhe illallah” ((8,194) (13,188) (13,197) (13,364) (14,162)) ve

“tevhid” ((14,174)) sözcükleri de kullanılmıştır.

1.4.1.3. Salavat-ı Şerif, Hz. Peygamber için okunan, Allah’ın rahmet ve

selamının onun üzerine olması dileğini dile getiren, ekseriya “Allahümse salla…”

diye başlayan, bir kısmı bestelenmiş bulunan dualardır.37 Romanlarda “Salavat”

((2,106) (10,117) (10253)) ifadesi kullanılmıştır.

36 Pala İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul, 2010,s.44. 37 Uludağ Süleyman, age. s.306.

131

1.4.1.4. Kur’an-ı Kerim’in 3. suresi olan Âl-i İmrân’ın 173. ayetinin “Allah

bize yete, O ne güzel vekildir.” anlamına gelen kısmına da romanlarda yer

verilmiştir.

“Has bin Allah ve ni’mel vekil…” (2,187)

1.4.1.5. Kur’an-ı Kerim’in 1. suresi olan Fatiha’nın 6. ayetinin “Bizi doğru

yola ilet.” anlamına gelen kısmına da yer verilmiştir.

“Ihdi-nes sırat-el müstakim.” (11,66)

1.4.1.6. Alâk suresinin ilk ve ikinci ayetinin telmihi de romanlarda yer

almıştır ve bu ayetler sırasıyla “Yaratan Rabb’inin adıyla oku!” ve “O, insanı bir

alekadan (embriyodan) yarattı.” anlamları taşır.

“Kur’ân-ı Kerim’in ilk âyeti “Oku” diyor hoca.” (2,59)

“Orada, Alak suresinde deniyordu ki, “ İnsanı embriyodan/ilişip yapışan sudan/

sevgi ve ilgiden yarattı.”” (11,47)

1.4.1.7. Kur’an-ı Kerim’in 4. suresi olan Nisâ’nın 103. ayetine de kısmen yer

verilmiştir.

“Namazı kıldıktan başka, Allah’ı ayakta iken, otururken, yan yatarken de anın.”

(10,170)

1.4.1.8. Kur’an’ın 12. suresi olan Yusuf suresinin 2. ve 104. ayetlerinden

alıntı yapılmıştır.

“Şu anda hatırlamıyorum hangisi fakat bir ayette, Allah: “Kitap’ı size,

anlayasınız diye Arapça gönderdik.” Diyor.” (8,209)

“Yusuf suresi de, açık açık “Bu Kur’an bütün insanlar için bir nasihat, ikazdır.”

Deniliyor.” (10,333)

1.4.1.9. Kutsal kitabımızın 7. suresi olan A’râf suresine telmihte

bulunulmuş ve 205. ayetinden de bahsedilmiştir.

“Sadi Efendinin kendisine tercüme ettiği bir âyet geliyor: “Rabb’ini gönülden ve

korkarak içinden hafif bir sesle sabah akşam an, gafillerden olma.”” (10,170)

132

“Mehmed Efendi, A‘râf suresinden bir ayet okudu.” (10,330)

1.4.1.10. Kur’an-ı Kerim’in 2. suresi olan Bakara suresinin 2. ayeti de

romanlarda yer alır.

“Elif, Lâm, Mîm, Zâlikel kitâbu lâ reybe fîhi, huden lil muttekıyne.”

(10,265)

“Elif Lâm Mîm, Bu o kitaptır ki kendisinde (Allah katından gönderilmiş

olduğundan) hiç şüphe yoktur, (o) takva sahipleri için doğru yolun ta kendisidir.”

(10,265)

“Mehmed Efendi öfkelenmişti, onun sözünü Bakara’dan bir ayetle kesti.”

(10,333)

1.4.1.11. Kur’an’ın 5. ve 11. sureleri olan Mâide ve Hûd surelerinin sırasıyla

48.ve 118. ayetlerinden de romanlarda bahsedilmiştir.

“Yine Maide ve Hûd sûrelerinde, “Eğer Allah dileseydi, sizi tek bir

ümmet yapardı.” Denmekte.” (10,332)

1.4.2.Sûreler Kur’an’ı Kerim’in her bir bölümüne verilen ad. Toplamda 114 sûre vardır.38

Emine Işınsu’nun romanlarında kırk beş yerde çeşitli surelerden bahsedilmiştir.

(8/208, 10/170, 10/265, 10/265, 10/266, 10/267, 10/271,10/330, 10/332, 10/333,

10/333, 11/47, 11/66, 11/92, 11/118, 13/12, 13/23, 13/69, 13/197, 13/207, 13/207,

13/207, 13/224, 14/175, 14/175, 14/228, 14/246, 14/288, 14/288, 14/288, 15/263,

15/317, 15/327, 16/38, 16/108, 16/140, 16/146, 16/146, 16/146, 17/16, 17/23, 17/60,

17/104)

1.4.2.1. Mekke döneminde inen ve 7 ayetten oluşan Fatiha suresine

romanlarda yer verilmiştir.

“Kur’an-ı Kerim’i bir anahtara geçirip bir Elham, üç İhlas okuyup niyetini

söylüyormuşsun, eğer niyet olacaksa veya olumluysa, Kur’an dönüveriyormuş.” (8,208)

38 Pala İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul, 2010,s.410.

133

“Hani, demişti, “Fatihâ-yı Şerif’te; yalnız Sana ibadet eder, Sen’den isteriz, var

ya, işte bu ayettedir hürriyet hissi, bakın yalnız O’na ibadet edip, yalnız O’ndan

istiyorsunuz, hiçbir kuldan değil, hiç kimseye muhtaç değilsiniz, O’ndan gayri, siz ve

Allah karşılıklısınız, kimse yok arada, O’nunla yalnızsınız, işte bu idrak, size hakiki

hürriyet hissini verir, yoksa ne bu, ne de şu…” (10,271)

“Fatiha suresini okurken yaşadığım bir hâl vardı: “ıhdi-nes sırat-el müstakim”

dedikçe, önüme kırlık manzarada, bir yol açılıyor.” (11,66)

“Kendi şiirinden etkilendi, otlarını yolduğu mezarda yatana da bir Fatiha

okudu.” (13,23)

“Yunus, bütün yatanlar için Fatiha okudu, üç de ihlas ilâve etti.” (13,69)

“Yüce Allah elçisine şöyle dedi: “Ey Muhammed; gökten inen dört kitapta ne

varsa, hepsini toplayıp Fatiha’nın içine koydum. Fatiah’da ne varsa, hepsini toplayıp

Besmele’nin içine koydum. Senin ümmetinden biri bir kez, doğru bir inanaçla

“Bismillahirrahmanirrahim” derse Tevrat, İncil, Zebur ve Kur’an’ı okumuşçasına sevap

kazanır. Ve yine bunlara namaz kılmışgibi sevap yazarım.” (16,140)

1.4.2.2. Medine döneminde inen ve 286 ayetten oluşan Bakara suresi de

romanlarda bulunmaktadır.

“Bu Bakara suresi! Siz de okuyun.” (10,265)

“Heyecanla arıyor meal kitabını, buluyor; Bakara’yı çevirip, ilk iki ayeti

okuyor:” (10,265)

“Mealden, Bakarayı okumaya başlıyor…” (10,266)

“Rüyamda, diyebildi, Bakara suresinin ilk iki ayeti gösterildi bana, onun

Mealine bakmak için geldim.” (10,267)

“Konu; Bakara Suresi’nden bir âyetti: “Yüzünüzü ne tarafa çevirirseniz,

Allah’ın vechi oradadır.” (13,224)

“Bakara 15’deki “Her nereye bakarsanız Allah’ı görürsünüz.” Âyetinin sırrına

ermiş olur…” (14,175)

1.4.2.3. Mekke dönemine ait ve 83 ayetten ibaret olan Yasin sûresi de

yazarımızın romanlarında yerini almıştır.

“Belki de kendini hatırlatıp, bir Yasin istemekte…” (13,12)

134

“Yasin suresi, elli beş ve elli altıda, şöyle söyler Yaratan:” O gün cennet halkı

bir uğraş içinde eğlenip ferahlamaktadır. Kendileri ve eşleri, gölgeliklerde koltuklar

üzerinde yaslanmışlardır.” (14,228)

“Ben Kur’an’ımı alıp Turhan’ın ruhuna bir Yasin okudum.” (17,16)

“Kur’an-ı Kerim’in Türkçesinden “Yasin” okudum.” (17,23)

“Kur’an’dan Yasin okumayı da ihmal etmedim.” (17,60)

“Senin için bir Yasin-i Şerif okuyacak ve dua edeceğim.” (17,104)

1.4.2.4. Mekke dönemi surelerinden olup 206 ayetten ibaret A’râf suresi de

romanlarda bahsi geçen suredir.

“A’râf suresindendi galiba.” (10,170)

1.4.2.5. Medine döneminde inen surelerden ve 176 ayetten ibaret olan Nisâ

suresi de romanlarda bulunmaktadır.

“Bu, Nîsa’dan!...” (10,170)

1.4.2.6. Mekke dönemi surelerinden olan İhlas suresi 4 ayettir ve

romanlarda bulunmaktadır.

“Kur’an-ı Kerim’i bir anahtara geçirip bir Elham, üç İhlas okuyup niyetini

söylüyormuşsun, eğer niyet olacaksa veya olumluysa, Kur’an dönüveriyormuş.” (8,208)

“Yunus, bütün yatanlar için Fatiha okudu, üç de İhlas ilâve etti.” (13,69)

1.4.2.7. 8 ayetten oluşan ve Mekke döneminde inen Tîn suresi de

romanlarda yer almaktadır.

“Ve buldum, bir de Yaşar Nuri Bey’in makalesini iliştirmişim yanına, sure Tîn,

ayet bir-beş…” (11,92)

1.4.2.8. Mekke dönemi surelerinden olan Ra’d suresi 43 ayettir ve

romanlarda karşımıza çıkar.

“Râd sûresinde, “Her olacak iş için, tayin edilmiş bir vakit zvardır.”Diyor.”

(11,118)

135

1.4.2.9. Şems suresi Mekke dönemi surelerindendir ve 15 ayettir ve

romanlarda yer almıştır.

“Kur’an’dan bir ayeti gördü, okudu: “And olsun o güneşe ve pırıltısına. Ve ona

uyduğu zaman aya. Ve onu ortaya çıkardığı zaman gündüze. Ve onu bürüdüğü zaman

geceye. Ve göğe, ona bina edene. Ve yere onu döşeyene. Ve nefse, onu düzene koyana.

Sonra ona bozukluğunu, kötülüğünü, takvasını ilham edene. Ki o nefsi temizleyip

arıtan, tam kurtulmuştur. Ve onu kirletip gömen, tam kaybetmiştir.” Yunus, “Şems

Âyeti” dedi kendi kendine.” (13,197)

“Mülhime’ye ise Şems Suresi’nin birinciden onuncuya kadar olan âyetlerinde

rastlarız.” (13,207)

1.4.2.10. Medine dönemi surelerinden olan Hucurat suresi 18 ayetten

ibarettir. Emine Işınsu romanlarında bu sureye de yer vermiştir.

“Mısrî konuşmasına Hucurat suresinin on ikinci ayeti ile başlaldı: “Ey iman

edenler! Zan’dan çok sakının! Çünkü zannın bir kısmı günahtır. Sinsi casus gibi ayıp

aramayın! Gıybet ederek biriniz, ötekini arkasından çekiştirmesin! Siz biri ölmüş

kardeşinin etini yemek ister mi? Bakın bundan iğrendiniz. Allah’tan korkun. Hiç

kuşkusuz Allah, tövbeleri çok kabul eden, rahmeti sonsuz olandır.” (14,246)

1.4.2.11. Fecr suresi 30 ayetten ibarettir ve Mekke döneminde inen

surelerdendir.

“Kur’an-ı Kerim’de Fecr suresi’nin yirmisekizinci, “Dön Rabb’ine O’ndan razı

olarak” âyeti, bunu işaret etmektedir.” (13,207)

1.4.2.12. Mekke dönemi surelerinden olan Kıyâmet suresi 40 ayettir.

“Terkettiğin nefis kademelerini de sakın küçümseme meselâ levvâme ile ilgili,

Cenâb-ı Hak, Kur’an’ın Kıyâmet suresi’nde, bu nefse yemin ederek konuşur.” (13,207)

1.4.2.13. Zâriyât suresi Mekke dönemi surelerindendir ve 60 ayetten

ibarettir.

“Efendim dedi Mısrî, Zâriyât suresinin 56. Âyetinde Yüce Allah şöyle buyurur:

“Ben insanları ve cinleri bana ibadet etsinler diye yarattım.” (14,175)

136

1.4.2.14. 61. sure olan Saff suresi 14 ayettir ve romanlarda karşımıza

çıkmaktadır.

“Sonra Allah Teâla’nın Saff suresinde buyurduğunu söyledi: “Allah’ın nurunu

ağızlarıyla söndürmek istiyorlar. Hâlbuki Allah, kafirler istemese de, nurunu muhakkak

tamamlayacaktır.” (14,288)

1.4.2.15. Mekke dönemi suresi olan Kehf 110 ayetten ibarettir ve 18.

suredir.

“Şeyhim, Kefh suresi, yirmi üçüncü âyette, “Hiçbir şey için “Ben bunu yarın

kesinlikle yapacağım” deme.” Deniyor.” (14,289)

1.4.2.16. Mekke döneminde indirilen bir sure olan Yunus suresi Kur’an-ı

Kerim’in 10. suresi olup 109 ayetten ibarettir.

“Yunus suresinin 25. Ayetinde ise, Cenab-ı Hak; “Allah kullarını selâmet evine

çağırır.” Buyuruyor.” (14,175)

1.4.2.17. Kur’an’ın 8. suresi olan Enfâl 76 ayettir.

“Enfâl suresi on yedinci âyete dikkatinizi çekerim, orada buyurur ki:” attığın

zaman sen atmadın fakat Allah attı.” (14,289)

1.4.2.18. Âyet sayısı 5 olan Fil suresi Kur’an’ı Kerim’in 105. suresidir.

“Kitap’ımızın yüz beşinci suresinde anlatılır, ismi Fil suresidir.” (15,263)

1.4.2.19. Kur’an’ın 5. suresi olan Mâide suresi 120 ayetten oluşmaktadır.

“Kur’an-ı Kerim’de Maide suresi elli dördüncü âyette; “Allah onları sever, onlar

da Allah’ı severler” denir.” (15,317)

1.4.2.20. Kur’an-ı Kerim’in 16. suresi olan Nahl suresi 128 ayettir.

“Nahl suresi, kırk dördüncü âyetinde Rabb’imiz Resulü’ne şöyle söyler:

“İnsanlara, kendilerine ineni açıklaman için ve düşünüp anlasınlar diye sana Kur’an

indirdik.” (15,327)

137

1.4.2.21. Fetih suresi 48. sure olup 29 ayetten oluşmaktadır.

“Kur’an’dan bir ayet hatırladı, Fetih suresindeydi, şöyle diyordu: “O sana bey’at

edenler, gerçekte Allah’a beyat etmiş olmaktadırlar. Allah’ın eli onların elleri

üzerindedir.” (16,38)

1.4.2.22. Yazar tarafından aynı cümlede ele alınan sureler sırasıyla: Vakıa,

56. sure ve 96 ayet, Kaf, 50. sure ve 45 ayet son olarak Mücadele ise 58. sure ve 22

ayetten ibarettir.

“Ayrıca Vakıa’da, Kaf’ta, Mücâdele surelerinde de aşağı yukarı aynı fikir

işleniyor, Yüce Allah’ın insana yakınlığı, Kaf on altıda mesela, “biz ona şah

damarından daha yakınız.” Deniyor.” (16,146)

1.4.3.Hadisler Kelime anlamı “Sonradan meydana gelen, yok iken var olan” demekse de

bir ıstılâh olarak Peygamberimizin kutsal söz ve fiillerine denilir.39 Emine Işınsu’nun

romanlarında dokuz yerde hadislerden alıntılar yapılmıştır.

(2/59, 7/54, 9/75, 10/145, 10/329, 11/109, 13/178, 13/310, 13/353)

“Ama ne demiş Hazreti Peygamber: “yarın ölecek gibi öbür dünya için, hiç

ölmeyecek gibi bu dünya için çalışın.”40 (2,59)

“Ne demiş Hazreti Peygamber, işçinin hakkını, alnının teri korumadan

vereceksiniz, öyle mi?”41 (7,54)

“Acaba Peygamberimizin, “Evleniniz.” Hadisinden dolayı mı, yoksa çok

düşündüğüm hâlde, “aile” yerine, hiçbir başka kurumu koyamadığımdan ötürü mü?”42

(9,75)

39 Pala İskender, a.g.e, s.183. 40 Ali el-Müttakî, Kenzu’l-Ummâl, c. III, s.238, hadis no: 6336,hadisin metni:

خيركم من لم يترك آخرته لدنياه، ولا دنياه لآخرته41 İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünen, thk. Muhammed Fuad Abdülbâki, Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1918, c. III, s. 817, Rehin 4, hadisin metni: أعط الأجير أجره قبل أن يجف عرقه42 Abdurrezzak, İbn Hümâm, Ebû Bekir, el-Musannef, 1. Baskı, I-XII, thk. Habîbu’r-Rahmân el-A’zamî,

138

Aslı “Benden sonra ümmetim yetmiş üç parçaya bölünecek, yalnız biri benim

yolumdan gelecek.” olan hadis de yazarımız romanlarında aşağıdaki gibi yer almıştır:

“Hazreti Muhammed demiş ki; “Benden sonra ümmetim yetmiş iki parçaya

bölünecek, yalnız biri benim yolumdan gelecek.”43 (10,145)

“Malum bir muharebe sonrası, sevgili Peygamberimiz; ”Küçük cihattan, büyük

cihada döndük.” Demiş.”44 (10,329)

Aslı “İnsana şükrünü bilmeyen, Allah’a da şükretmiş olmaz.” olan hadis de

yazarımız romanlarında aşağıdaki gibi yer almıştır:

“Annemin tekrarladığı bir hadisi hatırlıyorum, Peygamber efendimiz “Vasıtaya

şükrünü bilmeyen, Allah’a da şükretmiş olmaz.” Dermiş.”45 (11,109)

“Peygamberimiz efendimizin şöyle bir sözü var; “Fakirlik iki cihanda yüz

karasıdır.”46 (13,178)

“Peygamberimiz Efendimiz’in sözünü bir kere daha zikredelim; “Nefsini bilen,

Rabb’ini bilir.”47 (13,310)

“Sevgili Peygaamberimiz der ki; “vatan sevgisi imandan gelir.”48 (13,353)

Beyrût: Meclisu’l-İlmî, 1970, c. VI, s.173. 43 İbn Mace, Fiten 17, hadis no:3992, والذي نفس محمد بيده لتفترقن أمتي على ثلاث وسبعين فرقة . واحدة في الجنة 44 Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, Mektebetül-Kudüs, 1351, c. I, s.424, 425, hadis no:1362, hadisin metni:

الأصغر إلى الجهاد الأكبر قالوا وما الجهاد الأكبر قال جهاد القلبرجعنا من الجهاد 45 Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsa b. Sevre, Sünen, 2. Baskı, I-V, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, y.y. 1978, , Birr ve Sıla 35. 46 Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, Mektebetül-Kudüs, 1351, c. II, s.87, hadis no:1837, hadisin metni: الفقر سواد الوجه في الدارين47 Münavi, Feyzü’l-Kadir, 2. Baskı, Darul Marife, Beyrut, 1972, c. I, s. 291, hadis metni: من عرف نفسه فقد عرف ربه 48 Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, Mektebetül-Kudüs, 1351, c. I, s.345, hadis no:1102, hadis metni: حب الوطن من الإيمان

139

1.5.Peygamberler

Haber getiren; Allah’ın buyruklarını insanlara haber veren, rasûl, nebî

anlamlarında kullanılır.49

1.5.1.Hz. Danyal İsrailoğulları peygamberlerinden olduğu rivayet edilen Danyâl, Hirekyel’in

oğludur.50 Emine Işınsu romanlarında Danyâl peygambere bir yerde yer verilmiştir.

(14/130)

“Mehmed önce Danyal Peygamber’i, sonra Hazreti Ali, İmam Hüseyin,İmam

Hasan ve İmam-ı Âzam’ı ziyaret etti.” (14,130)

1.5.2.Hz. Dâvud Yehûda kabilesi ile İsrailoğulları’nın peygamberi. Peygamberlik ile sultanlığı

şahsında toplamıştı. Kudüs’ü fethedip iki defa başşehir yapan odur. Dört semavi

kitaptan biri olan Zebûr ona indirilmiştir. 51 Emine Işınsu romanlarında bir yerde

karşımıza çıkmaktadır.

(13/48)

“Böylece sıra takip edip, önce Hazreti Davut’a inen Zebur’dan başladılar.”

(13,48)

1.5.3.Hz. İbrahim İbrahim peygamber. M.Ö XII. yy.da yaşamıştır. Babası mesabesinde olan Âzer,

put yapıp satmakla geçinen, bir rivayete göre de Nemrut’un veziri bir kişiymiş. Bir gün

bütün insanlar kurban kesmek için şehri terk edince puthâneye girip bir balta ile bütün

putları kırmış ve baltayı da en büyük putun boynuna asmış. Bunun üzerine Nemrut onu

cezalandırmak ve öldürmek için büyük bir ateş yaktırdı. Bir mancınık ile onu ateşe

attılar. Cebrâil Allah’ın emri ile onu havada tuttu ve isteğini sordu. O zaman İbrahim,

“Ben Allah’ın kuluyum dileğim O’nadır, sana değildir, Allah ne dilerse yapsın”

cevabını verdi. Bu olaydan sonra İbrahim’e Halîlullâh denildi. Ateşe atılan İbrahim bir

gül bahçesine düştü. Ateş günlerce yandı. Oysa içi bir mucize ile gülistâna dönmüştü.

49 Pala İskender, age. s.370. 50 Pala, İskender, age. s.105. 51 Pala, İskender, age. s.108.

140

İbrahim Allah’a yalvarıp kendisine bir evlat vermesi halinde, evladını O’nun

adına kurban edeceğini söyledi. Sonra Hacer’den İsmail doğdu, Sârâ onu kıskanmaya

başlamıştı. Bu sırada Sârâ’nın da İshak adlı oğlu oldu. İsmail yedi sekiz yaşlarına

gelince gaipten bir ses İbrahim’e oğlunu kurban edeceği sözünü hatırlattı. İsmail bu

emre samimiyetle boyun eğdi. Nihayet bir gün İsmail’i kurban etmeye götürdü. Bıçak

İsmail’i kesmedi. O sırada bir melek bir koç getirdi ve oğlunun yerine o koçu kurban

etmesini söyledi. İslam dinindeki kurban farizası o günün anısıdır.

İki oğlunun ikisi de peygamber olup İshak’ın soyundan İsrailoğulları

peygamberleri; İsmail’in soyundan da Hz. Muhammed gelmiştir. İbrahim’e Allah

tarafından ilâhî nizam olarak 20 sahife indirilmiştir. 52 Emine Işınsu romanlarında

İbrahim Peygamber üç yerde anılmaktadır.

(1/15, 13/47, 15/273)

“Allah’a uzanan ilahilerin müziğinde, Nemrut’un ateşini gülistana çeviriveren

İbrahim Peygamber’in aşkında benim dünyamı duyuyor gibiyim.” (1,15)

“Hattâ Hazreti İbrahim’e de, bazı sayfalar indiği, iddialar arasındadır.” (13,47)

“Hicretten sonra, Efendimiz, “ Hazreti İbrahim’in Mekke’yi harem yaptığı gibi

ben de Medine’yi harem yaptım.” demiştir.” (15,273)

1.5.4.Hz. İsâ İsrailoğulları’nın son peygamberi. Kendisine İncil indirilmiştir. İsâ Peygamber

bir mucize olarak Meryem’den babasız olarak doğdu. İsâ, Cebraîl’in Meryem’e üflediği

ruhtur. Bu nedenle neye dokunsa ona can verir, ölüleri diriltir. İsâ peygamber hakkında

birçok kaynakta geniş malûmât vardır. İsâ Peygamber’in doğumu milâdi takvimin

başlangıcı olmuştur. 53 Hristiyan dünyasının peygamberidir ve Emine Işınsu’nun

romanlarında daha çok gayrimüslim roman kahramanlarının inanışlarından bahsederken

yirmi beş yerde adı geçmektedir.

(2/39, 2/40, 2/118, 2/119, 2/169, 2/212, 3/116, 3/124, 3/124, 3/127, 3/190, 6/349,

6/349, 6350, 6/350, 6/362, 6/364, 6364, 6/365, 6/365, 6/378, 11/130, 13/174, 13/174,

16/15)

52 Pala İskender, age. s.224. 53 Pala İskender, age. s.235.

141

“Vire Bekir, bak sen şu işe İsa yardım etti, kayıt memuru benim arkadaş çıktı.”

(2,39)

“Tuuh, İsa kimseyi hastaneye düşürmesin, her neyse.” (2,40)

“Çakı gibi İsa hakkı için, Niko’ya hiç benzemiyor.” (2,118)

“İsa yardım etsin.” (2,119)

“Hayır efendim, İsa hakkı için doğru söylüyorum.” (2,169)

“İsa hepinizi kahretsin.” (2,212)

“İsa adına and içerim ki, onlar dahi, Oğuz’un hepsi iyidir kırışta.” (3,116)

“Bu zafer, İsa’nın dahi zaferi olacak.” (3,124)

“İmparator, kendi zaferini İsâ’ya mâletmek niyetinde değildi.” (3,124)

“Meryem anamız ve İsa tanrımız adına and içerim ki..” (3,127)

“İsa peygamberlerine, Meryem analarına yakarışları tükenen…” (3,190)

“Anam Meryem’e, İsa’ya yalvardım, ağladım, yalvardım.” (6,349)

“Özür dilerim İsa’dan, çünkü alışmadım hiç rahiplere günah çıkartmaya, İsa

anlar beni ceza falan vermez.” (6,350)

“İsa aşkına, onlara iyi davranmayı, görev kabul ediyor.” (6,350)

“Kilisede İsa’ya bir mum yakıp, hepsini anlatacağım.” (6,364)

“İsa pek hoşlanmayacak bundan, günah kokusu alıyorum.” (6,364)

“Hristiyan olduğunu, İsa’nın da bir gün mutlaka mucize gösterip, şu

koministliğin kökünü kurutacağına, samimiyetle inanıyor.” (6,365)

“Mehtap, Hz. İsa’nın bir vaazını hatırlattı.” (11,130)

“Hazreti İsa’nın da var mıydı dağda geçen bir olayı acaba?” (13,174)

“Bir ara Hazreti İsa sevgisi ile yârim Muhammet sevdası arasında gidip

gelmiştim çünkü!” (13,174)

“Sen şimdi uzun lafı kısa et; söyle bana, bu adam Hazreti Muhammed’e mi

inanır, yoksa Hazreti İsa’ya mı? (16,15)

1.5.5.Hz. Muhammed İslam Peygamber’i Hz. Muhammed Mustafa. Hz. Muhammed milâdî 571

senesinde, Rumî aylardan Nisan ayı içerisinde, kamerî Rabiulevvel ayının on ikinci

pazartesi gecesi sabaha doğru dünyaya gelmiş; o gece gün doğmadan âlem nur ile

dolmuştur. İlk peygamber ve ilk insan Hz. Âdem’den itibaren evlâttan evlâda geçen

142

“son peygamberlik nuru” O’nda sahibini bulmuştur. 54 Kutsal Kitaplardan Kur’an-ı

Kerim’in indirildiği peygamber’dir. Emine Işınsu’nun romanlarında en sık rastladığımız

peygamber Hz. Muhammet’tir. Hazreti övmek, O’nun yaşayışı ve öğretilerini ifade

etmek için elli dört yerde Muhammed ve Peygamberimiz sözcükleri karşımıza çıkar.

(1/30, 3/47, 3/76, 3/79, 3/87, 3/99, 3/100, 3/106, 3/106, 3/131, 3/174, 3/187,

10/42, 10/42, 10/145, 10/168, 10/168, 10/205, 10/329, 11/109, 13/85, 13/108, 13/116,

13/122, 13/160, 13/174, 13/174, 13/178, 13/184, 13/253, 13/253, 13/299, 13/310,

13/353, 13/389, 14/101, 14/109, 14/113, 15/159, 15/265, 15/265, 15/265, 15/265,

15267, 15/273, 16/15, 16/16, 16/20, 16/66, 16/69, 16/76, 16/142, 16/169, 16/187 )

“Hazret-i Muhammed’in hayatını dinlemeye başladım.” (1,30)

“Bil ki sen töremize uygun iş işlersen, görklü yüzlü Muhammed’in sözlerine,

Allah’ın buyruğuna uygun gelirsen; o dahi doğruyu bulmuş olur sende.” (3,47)

“Ata deyişinde ulu Allah Tanrı’yı ve görklü yüzlü Muhammed’i anlatır

dururmuş.” (3,76)

“Sanasın adı güzel Muhammed’in akça parmağı, gökten işaret eylemektedir

onu ve dahi gideceği yolları…” (3,79)

“Hepsine adı güzel Muhammed’in sözlerini ulaştırsın diye…” (3,131)

“Ve kulları, ak alınlarını seccadeye koyup, kırışımız için dua etmekte, adı güzel

Muhammed’e selâvat geyirmektedirler.” (3,174)

“Mal Hatun size bakıyor, onun üstünde Hazreti Muhammed size bakıyor,

herkesi esaretten kurtaran dinimizin, esir olduğunu görmek için mi bekliyorsunuz?”

(10,42)

“Hazreti Muhammed demiş ki; “Benden sonra ümmetim yetmiş iki parçaya

bölünecek, yalnız biri benim yolumdan gelecek.”” (10,145)

“O, sedef içindeki inci gibiydi. Hazreti Muhammed!” (10,168)

“Hayır hayır eğer o olsaydı, bana bir şekilde bildirilirdi, Hazreti Muhammed’i

rüyasında gördüğünü söyleyen bunca insan, Hüsniye Dadı dâhil, elbet yüz şeklinden

bilmediler onu, onlara bildirildi.” (10,168)

54 Pala İskender, age. s.330.

143

“Cihan serveri Peygamber Efendimiz’in hayatından kıssalar anlatırdı.”

(10,205)

“Annemin tekrarladığı bir hadisi hatırlıyorum, Peygamber efendimiz “Vasıtaya

şükrünü bilmeyen, Allah’a da şükretmiş olmaz.” Dermiş.” (11,109)

“İşte nur budur, bu nur, adı güzel, kendi güzel Muhammet’in nurudur!...”

(13,85)

“Bunlara ne ben, ne de Hazreti Muhammet şefaat ederiz!” (13,122)

“Hazretle büyünleşme, bin bir nurlu Muhammet’le bütünleşme ve işte nihayet

Yaratan’la bütünleşme!..” (13,160)

“Daha sonra dede, ona Tanrı’nın birliğini, Tanrı’dan başka ilah olmadığını ve

Hazreti Muhammet’in, O’nun kulu ve elçisi olduğunu öğretince, bir adını da

Muhammet koymuş…” (13,299)

“Yunus, kanayan ayaklarına bakıp, gül yüzlü Muhammet’e de Taif’de atılan

taşları hatırladı ve onun için ağladı..” (13,389)

“Hazreti Peygamber’in hayatını tekrar oturmaya başladı.” (14,101)

“Hazreti Peygamber sevmiyor muydu güzel kokuları!”(14,109)

“Geç de olsa Peygamberimiz’in sünnetini yerine getirebildiğim için

sevinçliyim.” (14,113)

“Hazreti Muhammed, peygamber olunca; İslamiyet’in tebliğine yönelik

faaliyetlerde bulunuyor.” (15,265)

“Peygamberimiz efendimiz İslamiyet’i önce gizlice tebliğ ediyor.” (15,265)

“Şehrin ileri gelen kabilelerinin büyük bir kısmı İslamiyet’e ve Peygamberimiz

Efendimiz’e karşı cephe alıyorlar.” (15,265)

“Müslümanların bir kısmı, Hazreti Peygamber’in izni ile Habeşistan’a hicret

ediyor.” (15,265)

“Hazreti Peygamber’e salatü selâm getirip dua ettiler.” (15,267)

“Sen şimdi uzun lafı kısa et; söyle bana, bu adam Hazreti Muhammed’e mi

inanır, yoksa Hazreti İsa’ya mı? (16,15)

“Hazreti Muhammed’e inanıyor.” (16,16)

“Hazreti Muhammed Efendimiz’in, Hazreti Ayşe’yi nasıl yetiştirdiğini

unutuyor musunuz?”(16,69)

144

“Çünkü Hazret’i Peygamber, son peygamber, dinimiz son dindir.” (16,76)

“Birden içinden gelip Büyük Çalap Tanrı’ya, Nur Muhammed’e, Hazreti

Ali’ye, velîsine bu biçim sevdalansın!..” (16,187)

1.5.6.Hz. Musa Hz. Musa. Mısır’a giderken, Tûr dağında Allah kendisiyle söyleşti ve O’na

peygamberlik verdi. Kır gün Tûr’da yanlız başına ibadet edip vasıtasız olarak Allah’ın

kelâmını işitti. O vakir O’na Tevrat indi.55 Emine Işınsu romanlarında bir yerde bahsi

geçmektedir.

(13/174)

“Peygamber Efendimizin Hira’sı ile Hazreti Musa’nın tur Dağı’nı hatırlattı.”

(13,174)

1.6.Dört Halife

Dört dost’a verilen isimdir. Hz. Ebubekir, Ömer, Osman ve Ali, ashabın ileri

gelenlerindendir.

1.6.1.Ebubekir Dört büyük halifenin birincisi. Adı Abdullah’tır. Ebu Kuhâfe’nin oğlu olup

Ashâb-ı kiram ve aşere-i mübeşşere’nin en üstünüdür. Kureyş’in ileri gelenlerinden olan

Ebubekir Müslümanlığı kabul eden dördüncü kişidir. Mi’rac hadisesini duyduğu zaman

hemen inandığı için Sıddîk lâkabını almıştır. Peygamberimizin zevcesi Âişe, onun

kızıdır. 56 Emine Işınsu romanlarında üç yerde Ebubekir’e yer vermiştir.

(10/52, 13/48, 16/57)

“Müslümanlığından şüphe ettiğimiz ve fakat şeyh geçinen bazı zevatın,

Bolşevikliği tasvip ederek, İslami esaslara uygun bulmalarıdır, bunların arasında Hazreti

Ebubekir’in bile komünist olduğunu iddiaya cüret edenler var..” (10,52)

“Şöyle söylemişti Mevlâna: “Hazreti Ebu Bekir’in diğerlerine üstün olması,

namaz,oruç ve sadakasının çokluğundan değil, belki ona inayet olması yüzündendir.”

(13,48)

55 Pala, İskender, age. s.334. 56 Pala, İskender, age. s.131.

145

“Hazreti Peygamber ve halifeleri bir el gibi düşünürsek; Peygamberimiz

başparmak, diğerleri sırayla Hazreti Ebubekir’i şahadet, Hazreti Ömer’i orta, Hazreti

Osman’ı taharet, Hazreti Ali’yi de küçük parmak olarak değerlendirebiliriz.” (16,57)

1.6.2.Ömer İslamın ikinci halifesi olup hayatında cennetle müjdelenen on kişiden biridir.

Önceleri koyu bir İslam düşmanı iken 26 yaşında kırkıncı kişi olarak Müslüman

olmuştur. Kızı Hafsa peygamberimizin eşi idi.57 Emine Işınsu’nun romanlarında iki

yerde bahsi geçmektedir.

(10/136, 16/57)

“Ne, kime göre, neye kadar, nasıl bir hakikattir, bilhassa insanî ve içtimaî

meselelerde ve imanda, kim Ebu Cehil, kim Hazreti Ömer’dir?” (10,136)




1.6.3.Osman İslam’ın üçüncü halifesi olup hayatında cennetle müjdelenen on kişiden biridir.

Peygamberimizin iki kızı (Rukiyye ve Ümmü) ile evlendiği için “Zü’n- Nûreyn” (iki

nur sahibi) ünvanıyla anılır.58 Emine Işınsu romanlarında bir defa adı geçmektedir.

(16/57)




57 Pala, İskender, age. s.367. 58 Pala, İskender, age. s.365.

146

1.6.4.Ali Dört büyük halifenin sonuncusu (598-661). Hazreti Muhammed’in amcazadesi

ve damadıdır. Soyu anne ve baba tarafından Peygamber soyuyla birleşir. İslam dinini

kabul eden dört kişiden biridir. 59 Emine Işınsu romanlarında en sık karşılaştığımız

halifedir ve on yerde adı anılmaktadır.

(15/159, 15/159, 15/159, 16/20, 16/57, 16/57, 16/57, 16/59, 16/169, 16/187)

“İşte peygamberimiz, Hazreti Ali için kullanmış bu kelimeyi.”15,159)

“Biz bunun için de Hazreti Ali’yi çok severiz, onu örnek alırız.” (15,159)

“Hazreti Ali biliyorsun belki, bir İslamiyet düşmanını savaşta yenmiş, tam

hançerini adamın göğsüne indirecekken, o, Hazreti Ali’nin yüzüne tükürmüş, bunun

üzerine hazreti Ali adamı bırakmış.” (15,159)

“Bir gün sahabeden birkaç kişiyle yolda yürüyorlarmış, bir köpek leşi görmüşler,

yanındakiler, burunlarını tutup öf pöf edip kaçarlarken, Peygamberimiz, “Ne de güzel

dişleri varmış bu hayvanın.” Demiş, bunun üzerine Hazreti Ali utanıp, dönmüş,

sevabına leşi sürükleyip, bir yere gömmüş.” (16,20)

“Efendim, Peygamber Efendimiz’in, halifeler arasında en çok Hazreti Ali’yi

sevmiş olduğu doğru mudur?” (16,57)

“Peygamber Efendi’miz, Hazreti Ali’yi bir kardeş, belki de bir evlat olarak

görmüştür.” (16,57)




“Peygamber Efendimiz; velâyet yolunun feyiz ve hidayet kaynağı olarak Hazreti

Ali’yi görevlendirmiş ve arkasından gelecek, kendisinin vekil olan velilere de Hazreti

Ali’yi işaret etmiştir.” (16,59)

“Ne Hazreti Peygamber soyundan geliriz seyidiz, ne de Hazreti Ali soyundan

geliriz şerifiz!” (16,169)

“Birden içinden gelip Büyük Çalap Tanrı’ya, Nur Muhammed’e Hazreti Ali’ye,

velîsine bu biçim sevdalansın!...” (16,187)

59 Pala, İskender, age. s.18.

147

1.7.Kader

Cenab-ı Hakk’ın kâinatta mevcut her şeyin bütün özelliklerini ezelden bilip

takdir etmesidir. 60 Allah’ın ezeli hükmü, takdîr. Kader imanın şartlarından biridir.61

Emine Işınsu’nun romanlarında on bir yerde kader’den bahsedilmiştir.

(1/160, 1/160, 1/161, 1/166, 1/166, 1/167, 2/62, 4/199, 10/87, 10/185, 16/16)

“Yazı” sözcüğüyle de karşımıza çıkan kader anlayışı kulun ilahî takdir

karşısındaki çaresizliğini ifade etmek amacıyla kullanılmıştır.

“Senin kaderin.” (1,160)

“Kaderini zorlama.” (1,160)

“Kaderini zorlama!” (1,161)

“Kaderimiz böyleymiş abla.” (1,166)

“Kader meselesiyle karşılaşıyorum, diye düşündüm.” (1,166)

“Biraz öyle, biraz da kızcağızın kaderine teslim oluşu, güzel değil mi?” (1,167)

“Ama bir de kader denen bir şey var ki alınyazısı daha biz doğmadan çizilen

yazımız…” (1,167)

“Olaylara karşı bir tepki gösteremez, “kader” fikri ile izah ederdi.” (2,62)

“Kaderse bu, daha ne kadar sürükleyecek?” (4,199)

“Bir bunu bilebilsem, bazen kaderimdir, gibi geliyor, Ankara’ya mutlaka

gitmem lazım.” (10,87)

“Ben gitmiyorum, aslında yolum gidiyor, Allah yazmış yazımı, kim

değiştirebilir…” (10,185)

“Hacı Bektaş, önüne gelen mesele İslamiyet’le ilgiliyse, karşısındakini ikna

edebilmek için uğraşır, yok dünya ile alakalıysa fazla itiraz etmez, bunun bir “kader”

olayı olduğuna inanırdı.” (16,16)

60 Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, 2011, cilt.10, s.440. 61 Pala, İskender, age.s.247.

148

1.8.Ahiret ve İlgili Mefhumlar

1.8.1.Ahiret Son ikâmet mahalli, öbür dünya. Kıyamet koptuğu zaman her varlık dünya

hayatını terk edecek ve ahiret hayatı başlayacaktır. Bu hayat dünyadaki iyi yahut kötü

amellere göre cennet veya cehennemde sürecek olup bundan kaçış yoktur. 62 Emine

Işınsu romanlarında dokuz yerde ahret inancından bahsedilmektedir.

(2/108, 2/108, 3/131, 11/153, 11/153, 12/20, 12/20, 12/20, 12/20)

“Şimdi halt ettin ahretlik.” (2,108)

“Bugün burada biz yalnızız ahretlik, bi Allah, bi biz.” (2,108)

“Tek Tanrı’yı, varlıların yaratıcısı kabul eyleyip, cennete ve öbür dünyaya

inandıklarını, bu yüzden de ölen yiğitlerini, dünyada yoldaşı oldukları at ve silâhlarıyla

bilece gömdüklerini yaza gördü.” (3,131)

“Peki, ahrette tekâmül mümkün mü?” (11,153)

“Hımm serin mantığımı kullanırsam, ahretteki tekâmül daha yavaş olmalı.”

(11,153)

“Allah’a, ruhun varlığına ve ahrete inanıyordu.” (12,20)

“Ahiret inancına gelince bende de şöyle böyle vardır.” (12,20)

“Anneannem bahsederdi ahretten, yaramazlık edersem bir gün cehenneme

gideceğimi, orada alevler arasında uslanmayı öğreneceğimi söylerdi.” (12,20)

“Benim ahretim, pembeli, mavili denizde bir beyaz kayık olmaktı.” (12,20)

1.8.2.Cennet Ruhani cennet, yani bedenin aracılığı olmadan kalbin duyduğu zevk ve hazlar.63

“Gölgelik bahçe” anlamında olup ahirette müminlerin gidecekleri yerdir. 64 Emine

Işınsu romanlarında cennet kavramı on iki yerde geçmektedir. Cennet kavramı eski

Türkçe’de kullanılan “Uçmag/Uçmak” sözcüğüyle de karşımıza çıkmaktadır.

(2/61, 3/131, 5/118, 11/153, 11/153, 12/20, 13/18, 13/33, 13/71, 13/71, 14/288,

17/219)

62 Pala, İskender, age. s.12. 63 Uludağ, Süleyman, a.ge. s.76. 64 Pala, İskender, age. s.88.

149

“Bu sözler iyi gelirdi köylülere, “cennet” fikrine yakın hissederlerdi kendilerini,

kayıp olan gözlerinin hasretini duyarlardı.” (2,61)

“Tek Tanrı’yı, varlıların yaratıcısı kabul eyleyip, cennete ve öbür dünyaya

inandıklarını, bu yüzden de ölen yiğitlerini, dünyada yoldaşı oldukları at ve silâhlarıyla

bilece gömdüklerini yaza gördü.” (3,131)

“Allahla kul arasına girilmez, kimin cennete, kimin cehenneme gideceğini

Allah’tan başka kimse bilmez!” (5,118)

“Kısaca ve dince söylersek, cennetlikler cennete; cehennemlikler cehenneme!”

(11,153)

“Ama çeşitli cennetler var.” (11,153)

“Hayır anneanneciğim cennet sizin olsun!” (12,20)

“Garip sualler sorardı; ölüm, cennet, cehennem, hayat ve bilhassa Allah

üzerine…” (13,18)

“Uçmak kokusu, işte cennet kokusu bu!” (13,33)

“Ben uçmak’a gideceğim lâkin!” (13,71)

“Hayvanlar cennete giremez.” (13,71)

“Cennet sıkıntılar, kötülükler ve dertlerle süslenmiştir.” (14,288)

“O küçücük bebekler, seni cennette bekliyor olacaklar, biliyor musun?”

(17,219)

1.8.3.Cehennem Ruhani cehennem, yani bedenin aracılığı olmadan kalbin duyduğu elem ve

ıstıraplar.65

Âhiretteki azap yurdu. İmansız ölenler ile suçları bağışlanmayan günahkarların

durağıdır. 66 Emine Işınsu romanlarında cehennem kavramından kırk iki defa

bahsedilmiştir. Cehennem sözcüğü eski Türkçedeki karşılığı olan “Tamu” sözcüğüyle

de karşımıza çıkmaktadır.

(3/113, 3/113, 4/165, 4/177, 5/117, 5/117, 5/117, 5/117, 5/117, 5/117, 5/118,

5/118, 5/118, 5/120, 5/120, 5/121, 5/121, 5/121, 5/235, 5/235, 5/281, 5/299, 7/89, 7/381,

65 Uludağ,Süleyman, age. s.112. 66 Pala, İskender, age. s.85.

150

8/209, 8/230, 8/236, 10/63, 10/117, 10/317, 11/153, 12/20, 12/21, 13/11, 13/11, 13/13,

13/13, 13/16, 13/18, 13/24, 13/24, 13/36)

“Topallığından olsa gerek, bize karşı koyamayışı, tatlı canını tamuya gönderişi.”

(3,113)

“Bu böyledir işte, tatlı canlarını tamuya gönderdikleri hep, er kişiydiler!”

(3,113)

“Cehennem, fakat ikimizin.” (4,165)

“Boş ver canı cehenneme.” (4,177)

“Korların, kocaman diller gibi uzayan alevlerin karşısında adamakıllı terler ve

babaannesinin bahsettiği cehennemi görür gibi olurdu.” (5,117)

“Ben cehennemden çok korkuyorum.” (5,117)

“Kur’an okur babaannem, hiç gider mi cehenneme, kaçık mısın sen?” (5,118)

“İşte bu yüzden ateşi görünce, şıppadak aklıma cehennem gelmiyor, hiçbir şey

gelmiyor.” (5,121)

“Yani ateşi görünce, akla cehennemin gelmesi mi düşünmek? Yoksa meselâ

ateşin, cehennemin ne olduğunu anlamaya çalışmak mı, düşünmek?..” (5,121)

“Hepsi uzak, aramızda cehennem var, ceza var.” (7,89)

“Beni- herhalde kirletirim endişesiyle- seccadeden, tesbihten, Kur’an’dan uzak

tutuşunu; cehenneme, günaha dair anlattıklarını ve birkaç masalını..” (7,381)

“O sadece okurmuş, hele yanık ve güzel bir sesle okunursa insan kendini

tutamaz ağlarmış, çünkü cehennem gelirmiş aklına!” (8,209)

“Türlü türlü günahtan, cehennemden, çirkin vücudumdan, buraya erkekleri

baştan çıkarmaya geldiğimden yakındı.” (8,230)

“Cehennemlik bunlar.”(8,236)

“Allah’ın Kur’an’da bahsettiği cehennem miydi burası, değilse bile pek

yakın!..” (10,63)

“Bir cehennemlik yağmur, yerler hepten yapış yapış kaygan balçık…” (10,117)

“Yunanlıları defetmekle kalmayacağız, İstanbul’dakileri de… sizi, hepinizi

cehenneme yollayacağız!” (10,317)

“Taşı toprağı buz ateş olan, iblisin bekçilik ettiği ve her geleni kırbaçladığı

cehennemden ise ne kadar korkardım.” (12,20)

151

“Anneannemin beni cehennemle tehdit etmesine rağmen ona karşı bir hıncım

yoktur.” (12,21)

“İşte öldüm, tamudayım!.. Cehennemdeyim!” (13,11)

“Tamunun ateşinde yanacaksın…” (13,11)

“Yeri cehennemlik, doğru tamuya gidecek!” (13,13)

“İşte daha çok o zamanlar başlardı, “tamu” tasvirleri; karanlığın içinden birden

parlayan alevler, sorgu melekleri…” (13,13)

“Onları korkutmak için de sık sık cehennemden bahsederdi.” (13,16)

“Tamunun ateşi korkunç ıstıraplar verir insana, bu ıstırap vermiyor ki…”

(13,24)

1.9.Diğer İtikadî Mefhumlar

1.9.1 Ölü/Ölüm/Ecel 1.Mevt. 2.Tasavvufta tabii ve ihtiyârî, yani iradi olmak üzere iki ölüm vardır.

“Ölmeden evvel ölmek,” deyimi, iradi ölümü ifade eder.67

Emine Işınsu’nun romanlarında gerek ihtiyari gerek iradi ölüm olsun elli yedi

yerde ölüm kavramı karşımıza çıkmaktadır.

(1/36, 1/36, 1/36, 1/152, 2/18, 2/19, 4/207, 4/213, 5/8, 5/24, 5/25, 5/26, 5/81,

5/110, 5/308, 5/413, 6/293, 6/325, 6/417, 7/120, 7/404, 8/40, 8/155, 10/57, 10/57,

10/135, 11/119, 11/119, 11/150, 12/19, 13/11, 13/54, 13/274, 13/275, 13/296, 13/338,

14/69, 14/205, 15/255, 15/266, 15/266, 15/305, 15/377, 16/47, 16/162, 16/162, 16/162,

16/163, 16/163, 16/163, 16/163, 17/60, 17/116, 17/165, 17/165, 17/165, 17/165)

1.9.1.1. Tabii ölümün ifade edildiği cümlelerde ölüm kavramı ve bu

kavramı çağrıştıran “vefat etmek”, “Hakka’a yürümek” gibi söz grupları

kullanılmıştır.

“Nur baban öldü kızım. Sen ölmek ne demek biliyor musun?” (1,36)

“Tülin’in kedisi ölmüştü, annesi beze sarmış, biz de bahçeye

gömmüştük.”(1,36)

67 Uludağ, Süleyman, age. s.284.

152

“Madem ki zaman yok öyle ise yaşamanın veya ölmüş olmanın mânâsı

ne?”(1,152)

“Niçin öldürmedin Allah’ım niçin?” (2,18)

“Babanın kafasında, “niçin öldürmedin Allah’ım, niçin” zincirini bir kelime

kesti; Maymun!” (2,19)

“Evrenin sınırı yok diyorsun, ya bir de öldükten sonra yaşayacağız diyorsun.” (4,207)

“Süleyman, ülkücülerin son şehididir, biz artık ölmeyeceğiz!” (5,24)

“Ben öleydim Süleyman’ın yerine keşke, ben öleydim!” (5,25)

“Hem belki de ölmez.” (5,81)

“Ölüm bu, vakti saati gelince buluyor insanı, kısmet, ne yapalım, alın yazısı.” (5,110)

“Allah’ım şu çocuğu öldürmesinler.” (5,308)

“Öldüler, Allah’ın rahmeti üzerlerinden eksik olmasın.” (6,293)

“Siz ne yaptınız ona, kahrolun!.. Öldürdüler.” (6,325)

“Onu öldürmedi için Allah’a ne çok şükrettim.” (6,417)

“Sen çalışmazsan çökersin baba, ecelsiz ölürsün, Allah korusun.” (7,120)

“Yoksa tek gerçek, tek sağlam güç ölüm mü?” (7,404)

“Ölüp yok olan, hayvandır, hayvan misali kişidir.” (8,40)

“Allah’ım ben ölmek istiyorum.” (8,155)

“Ölüm Allah’ın takdiri diyor...”(10,57)

“Hüseyin Hüsnü Bey, kızlara ve ev ahalisine işin ciddiyetini söylemedi, onları endişelendirmek istemiyordu, evet nihayeti ölüm, Allah’ın emri…” (10,57)

“Yine “ölüm” fikri yapışmakta yakasına; uzanıp yatıvermek tabuta anacığım o kadar müşkül değil.” (10,135)

“Hiç belli olmaz ama, şu an için ölüm bana uzak geliyor.” (11,119)

“Sanki tezgâhta aldığım terbiye, bilgiler hatta sedefkârlık öğretisi tamamlanmadan ölmeyeceğim!” (11,119)

153

“Ne kadar öldüğünü kabul etmeye yanaşmasan da!” (11,150)

“İşte öldüm, tamudayım!..” (13,11)

“Mezarlıklar huzur verir insana, sonra ölümü hatırlattığı için, insan hem Allah rızasına uygun hareket etmeye başlar, hem de hayata daha sıkı bağlanır.” (13,54)

“Ölümle yüz yüze savaşlar ettim ve nihayet ölüm bayramı ile mutlu ve neş’eli oldum, dedi.” (13,274)

“Velhasıl ölüm; öyle kutlu bir kavuşmadır ki, ona, Allah’ın insanlara lûtfettii en büyük hayır demekten başka bir yakıştırma bulamaz kişi..” (13,275)

“Ölüm, bir doğuştu… yok oluş değil!..” (13,196)

“Soğancızade Şeyh Ali Çelebi el- Nakşibendî, altı ay sonra ramazan ayının ilk Perşembe günü, sabah ezan okunurken vefat etti.” (14,69)

“Şeyhim çoktan Hakk’a yürüdü ya, acaba kıymetli bir arkadaşım olan Şeyh Muhammed Rıza burada mı, bir soralım, dedi Somuncu Baba.” (15,255)

“Ertesi gün, sabah namazından sonra, abdest alıp ihrama girdiler, bir bakıma kefenine bürünüyormuş gibi geldi Hacı Bayram’a, garip bir histi, ölüm bunca yakındı demek, yoksa hac ölüm müydü?..” (15,266)

“Değil! Fakat belki de ölüme bir hazırlık!..” (15,266)

“son üç gün böyle geçti, bir ara gece vakti, kendine gelir gibi oldu, baş ucunda mum ışığında Kur’an okuyan kocasının elini tutup, hafifçe sıktı ve vefat etti…” (15,305)

“Rahat ve sakin Hakk’a yürüdü.” (15,377)

“Hacı Bektaş’ın gönlüne gelen, İdris’in ölmediği idi.” (16,47)

“Efendim şimdi soğuk kaçacak belki ama ölümden de bahseder misiniz?” (16,162)

“Ben ölmekten çok korkuyorum da.” (16,162)

“Evlâdım, eğer Yüce Allah’ın yap dediğini yapar, yapma dediğini asla yapmazsan, ölümden korkacak bir şey yoktur.” (16,162)

“Ancak sakın sakın dinleri ve vatanları uğruna şehit edilenleri, asla ölü sanmayın, onlar Yüce Allah katında diridirler, cennet meyvelerinden rızıklanırlar.” (16,163)

“Ayşe Hanım’ın vefatına “kalp” dediler, ama bilemiyoruz artık…” (17,60)

154

“N’olursun kızım, n’olursun ben ölmeden; senin Kur’an’ı Kerim’i, hiç olmazsa bir kere baştan sona devrettiğini bileyim.” (17,116)

“Her namazımdan sonra dua ederken, içimden ta içimden; ölmeyi diliyorum.” (17,165)

“Öldür beni Allah’ım! Diye dua etmiyorum.” (17,165)

“Ölümü istemek de bir anlamda günahmış.” (17,165)

“Ben de işte artık sustum, ölümün lafını bile etmiyorum!” (17,165)

1.9.1.2. İhtiyârî ölümün ifade edildiği cümlelerde ölüm kavramı kullanılmıştır.

“Ruhun Tanrı’ya erdi, sen ölü değilsin!” (4,213)

“Toprak bedenimizdir, ölümlü olandır, tekamül içindeki ruhumuz ise sonsuzdandır, O’ndandır.” (12,19)

“İşte hâlden hâle geçip, ölmeden ölen, bu dünyanın aslında geçici olan cilvelerinden uzaklaşıp, yalnız Dîdâr sevgisinden yanıp duran âşık, gün gelir cennet ve cehennemden geçer.” (13,338)

“Yürü evlâdım Mehmed Mısrî, dedi, ölmeden önce öldün şükür, yürü!” (14,205)

“Aslında ölüm iki türlüdür çünkü bazılarının gönlü, bazılarının teni ölüdür.” (16,163)

“Gönlü ölenlerin bu dünyada da rahatları yoktur, şeytan onları ele geçirmiştir, olmadık vesveseleri yükler.” (16,163)

“Hayatta tenleri ölüp de gönülleri ölmeyenler âşıklardır, müminlerdir.” (16,163)

1.9.2. Şeytan Şeytan, İblis. Önceleri Hâris adlı bir melek imiş. Allah, Âdem’i yaratıp da bütün

meleklere secde etmelerini buyurduğunda hepsi birden secde etmişler. Ancak meleklerin en ulusu ve onların hocası olan Hâris, kendisinin Cin olup ateşten yaratıldığını, bu nedenle topraktan yaratılmış olan Âdem’e secde etmeyeceğini söyleyerek Allah’a âsi olmuştur.68


155

İnsanlara kötülük yapmaları hususunda ilham verdiğine inanılan şeytan, Emine Işınsu romanlarında yirmi defa karşımıza çıkmaktadır.

(2/160, 5/222, 5/365, 8/213, 8/213, 8/253, 10/253, 10/253, 10/253, 11/25, 11/25, 11/48, 11/48, 11/53, 11/73, 11/167, 11/167, 12/175, 16/163, 17/240)

1.9.2.1. İnsanları kötülük yapmaları konusunda yönlendirdiğini anlatan ve şeklen tasvirinin yapıldığı cümlelerde “Şeytan” ve aynı anlama sahip “İblis” sözcüğü kullanılmıştır.

“Hep şeytanın işi!” (2,160)

“Sağ yumruğum bir kaşındı, şeytan dedi, şöyle suratına doğru…” (5,222)

“Şeytan mı aklına getirdi ne, babasının Yalova’daki hayali arazisinin gelirini düşündü.” (5,365)

“Şeytan tasvirlerindeki ellere benziyordu.” (8,213)

“Sen şeytan mısın yoksa sarı adam?” (8,213)

“Şeytan burada! Şimdi ümit şeytanda mı?” (8,253)

“Ablam yahut şeytan, işte birisi kuvvetle, çok kuvvetle gitmeme mani olmak istedi!” (10,253)

“Ablası ile şeytanı birbirine karıştırmaya başlamıştı, alelacele nazar duası okuyup, kıza üfledi.” (10,253)

“Şeytan değil ama belki nazara uğradın, sevmedim o soğuk teri!” (10,253)

“Kıskançlığın, yükselmemizi engelleyen, bizi aşağılara indiren bir duygu olduğunu anlattılar ve öğrendik ki, bu duyguda başı çeken İblis olmuş, Âdemi’i kıskanmış!” (11,25)

“Ama işte bazen, vesvese veren şeytan mı dürtüyor beni ne, acaba, diyorum bu “hata yapmak” hakkına fazla mı sığınılıyor.” (11,25)

“Çünkü bütün vesvese veren şeyler, bizzat vesvese veren şeytanın marifetiydi.” (11,48)

“Bir taraftan yüreğe vesvese vererek korku yaratan şeytan, diğer taraftan bu korkuyla şahısları tehdit edebiliyordu.” (11,48)

“Kıskançlık da bunlardan biri, biliyorsun değil mi, İblis başı çekmiş, çünkü, Âdem’ı kıskanmış.” (11,53)

156

“Şeytana uyup yalana başlayan kişi, çevresinde vesvese veren görevini yapmaya başlar…” (11,73)

“O işi yapan, vesvese veren şeytandır.” (11,167)

“Bırak şimdi şeytanı meytanı, dedi, sana yaşadım bir hâli anlatıyorum.” (11,167)

“Şeytan bu vesvese veren!” (12,175)

“Gönlü ölenlerin bu dünyada da rahatları yoktur, şeytan onları ele geçirmiştir, olmadık vesveseleri yükler.” (16,163)

“Hay aksi şeytan!...” (17,240)

1.9.3. Rûh Canlılığı sağlayan şey. Duygu ve tutkuların merkezidir. Dünya yaratılmadan

önce bütün varlıklarım rûhları yaratılmıştır.69 Emine Işınsu romanlarında on dört defa rûh kavramı kullanılmıştır.

(1/152, 1/152, 4/213, 11/125, 11/151, 11/151, 11/151, 11/151, 11/151, 11/151, 11/151, 11/151, 11/151, 12/19)

1.9.3.1. Rûhun ölümlü oluşu yahut ölümsüz oluşunun anlatıldığı cümlelerde “rûh” kavramı kullanılmıştır.

“Bu vaktiyle bölünen, şimdi yeniden birleşen tek bir rûhun bayramı.” (1,152)

“Kendi küçük dünyasına kavuşan rûhun bayramı…” (1,152)

“Rûhun Tanrı’ya erdi, sen ölü değilsin!” (4,213)

“Madde ile Mânâyı, rûh ile nefsi, gönülle aklı ve sonra şerri, hayrın içinde eritebilmişsen O’nun sonsuz Tek’liğine karışabilmen belki mümkün.” (11,125)

“Eflatun’dan bizim mutasavvıflara kadar rûhu, ebedî, fâni, hayvani vs. diye, ayrı ayrı, parçalar hâlinde tasavvur etmişler…” (11,151)

“Eflatun’a göre, tohumlarını yüce Tanrı’nın attığı akıllı ve ebedî rûh başta…” (11,151)

“Tohumlarını aşağı tanrıların attı fâni rûh göğüste bulunuyor, bu rûh bütün duyguları ve arzuları beraberinde taşıyor…” (11,151) 69 Pala, İskender, age. s.379.

157

“Yiyecek ve içecek isteyen, diğer bir takım ihtiyaçları harekete geçiren rûh ise karın bölgesinde yaşıyor.” (11,151)

“Toprak bedenimizdir, ölümlü olandır, tekâmül içindeki rûhumuz ise sonsuzdandır, O’ndandır.” (12,19)

1.10.Din ve Diğer Dinler İle İlgili Mefhumlar

1.10.1. Din Tefrika makamında meydana çıkan itikat.70 Emine Işınsu romanlarında otuz

beş yerde din kavramında bahsetmiştir.

(2/69, 5/202, 5/258, 5/316, 6/26, 6/108, 6/286, 6/286, 6/306, 7/10, 1/116, 8/170, 8/171, 8/171, 8/171, 8/183, 8/234, 8/244, 8/280, 10/118, 10/145, 10/205, 10/231, 10240, 10/247, 10/250, 10/291, 10/296, 10/315, 10/382, 11/27, 13/16, 13/72, 13/116, 16/8)

1.10.1.1. Dinin emir ve yasakları ifade edilirken “din” kavramının kullanıldığı cümleler.

“Fakat dinimizde ibadet, kabahat saklı olduğu için, yardım müessesesini reklâm etmek de yasaktır.” (5,258)

“Haydi canım, din, dünyadan bunca kopmanı emretmiyor, sen cambazların en delisisin!” (7,10)

“Hâlbuki onun dini vardı, bu dinin kitabı, peygamberi ve kuralları vardı ve bu din, Allah’ı tanımıyordu!” (8,135)

“Bunun ötesinde, din çok kişisel bir olaydır.” (8,170)

“Tanrı aşkına, eğer bir din yoluna girmek istiyorsanız, buyurun girin.” (8,171)

“Din yoluna girme düşüncesi…” (8,171)

“Dinimizde doğruya, iyiye davet var.” (8,183)

“Böyleleri insanı dinden eder, her ne kadar söylediklerini ciddiye almasam da.” (8,234)

“Dinimizde çile çekmek var mı?”(8,244)

70 Uludağ, Süleyman, age.s. 108.

158

“Dinimizde nefse eziyet yasaktır çünkü günahtır.” (8,244)

“Bir Müslüman’la görüşüyor olmam bile, aslında dinime ihanet demektir.” (10,145)

“Dinimizde matem tutmak yoktur, biliyorsunuz değil mi?” (10,231)

“Bütün dinî vecibelerini yerine getirdiler ve ramazan münasebetiyle, nafile ibadetlerini artırdılar.” (10,247)

“O hâlde dinimizde yalnızlık yoktur, tevhid vardır, İslamiyet tevhid dinidir.” (10,291)

“Kasım Hoca, din adına pek çok şey uydururdu, onları korkutmak için de sık sık cehennemden bahsederdi, dini; bir kurallar, vazifeler ve cezalar hükmüne indirmişti.” (13,16)

“Değişmesi, sadece dininin kurallarına daha sıkı bir şekilde bağlanmasıydı…” (13,116)

1.10.1.2. Din hakkındaki olumsuz fikirleri aktaran cümleler.

“Din biliyorsunuz, geçen gün Parti müfettişinin pek güzel anlattığı gibi; insanlar üzerinde afyon niteliğine sahiptir.” (6,26)

“İslâmiyet beyinleri uyuşturan, gerici bir dinmiş.” (6,286)

“Bilmez misin din afyondur!” (11,27)

1.10.2. İslâm-İslâmiyet Son ilâhî din. İslamın getirdiği hükümlerin uygulanması ve Hz. Peygamber’e uyulması.71

Emine Işınsu romanlarında İslâm ve İslâmiyet sözcükleri elli altı yerde kullanılmıştır.

(2/61, 2/61, 2/61, 3/8, 3/105, 3/114, 3/122, 3/131, 3/131, 3/131, 3/135, 3/135, 3/140, 3/166, 3/172, 3/179, 3/192, 5/10, 5/129, 5/202, 5/202, 5/202, 5/231, 5/316, 6/44, 6/91, 6/107, 6/107, 6/286, 6/286, 6/394, 7/114, 7/114, 8/32, 8/33, 8/170, 8183, 8/233, 10/42, 10/63, 10/68, 10/118, 10/145, 10/190, 10/291, 11/99, 12/145, 13/316, 14/16, 15/61, 15192, 15/321, 16/7, 16/15, 16/16, 16/194)

71 Uludağ,Süleyman, age. s.190.

159

1.10.2.1. İslam-İslamiyet’in kurallarından bahsedilirken İslam-İslamiyet sözcükleri kullanılmıştır.

“Bir İslâm esasları vardır, beştir, biliyorsunuz.” (2,61)

“Bana Yunus’u okuyan, bu arada namaz surelerini, İslam’ın şartını şurtunu belleten Tahir Hoca idi.” (8,32)

“İslâm’ın kuralları fakat daha ziyâde mânâsı.” (8,33)


“Buda “orta yol” önermiş, , İslâm bu gerçeği tekrar etmişti ya…” (12,145)

“Bazı bazı koca adam, Mehmed’i kocağına oturtuyor, ona İslamiyet’in ahklâkî değerlerini anlatıyordu.” (14,16)

“İslamiyet’in hoşgörüsünü tatbik edin.” (15,192)

“İslamiyet’in haram kıldığı şeylerin aslında helâl olduğunu, Müslümanlık, Hristiyanlık ve Yahudilik arasında hiçbir fark olmadığını söylüyordu.” (15,321)

“Çünkü İslâm’ın beş şartı içinde, yalnız namazla aşinalığı vardı.” (16,7)

“Tanrı’yı tanıman, bilmen, İslâmiyet’i ve özellikle O’nun kurallarını bilmen gerekir.” (16,194)

1.10.2.2. Diğer dinler ile beraber İslâmiyet’in bahsinin geçtiği cümleler.

“Hak dini İslamiyet’i kabul etmeden önce, Oğuzlar’ın şaman olup bu dinin dahi İslâm’ın buyruklarına fazla aykırı düşmediğini yaza gördü.” (3,131)

“Ey Türk’ün ve İslam’ın biricik sultanı, sen Allah’ın başka dinler üstüne zafer vaadeylediği İslamiyet uğruna gaza yapıyorsun.” (3,179)

“İslam’ı küçümsersen adam oluyorsun, camiye gitmek gericilik, kiliseye gitmek ilericilik oluyor…” (5,202)

“Dursun ulen, İslamiyet Hristiyanlıktan sonra çıkmadı mı, nasıl Hristiyanın yanında gerici oluruz be!” (5,202)

“İslâm dinini bırakıp, Ortodoks Hristiyan olmadı diye!..” (6,394)

160

“İslâmiyet, Hristiyanlık gibi dünyadan, dünya işlerinden, çalışmaktan, mücadele etmekten koparmaz insanı.” (7,114)

1.10.2.3. İslam dini, yayılışı ve benimsenişinin ifade edildiği cümleler.

“İslâmiyet’in asıl bir ikinci kısmı vardır ki, size insan olmayı, insanlara karşı vazifelerinizi öğretir.” (2,61)

“İslamın dirilticisi olabilmek..” (3,8)

“Selçuklu bayrağı; yalnız düzeni, sanatı, İslâm’ı değil, ilmi dahi beraberinde taşımakta.” (3,105)

“Baktım, benim erler bölük bölük oluyor, kimi İslâm sözü eder oldu.” (3,114)

“İslâm obalarının tümünü ele geçireceği ve gayri Selçuklu’ya hiç aman vermeyeceğine, bir daha inanası geliyordu.” (3,122)

“Oğuz’un, İslâm dininde karşılaştığı birçok şey; ona ulaşagörmeden çok önce, inanıp ad koyduklarına birdi.” (3,131)

“Zira bu suyu eski zamanlarda ve dahi İslâm devrinde.. köleler hariç, Türk hükümdarı olarak, ilk defa siz geçiyorsunuz…” (3,135)

“Doğu ve Batı’nın Sultanı, hak dini İslâm’ın taşıyıcısı, ulu başbuğumuz Alp Arslan.” (3,172)

“Allah’ım! İslâm’ın sancaklarını yükselt ve hayatlarını sana kulluk için esirgemeyen erlerini yalnız bırakma.” (3,192)

“Hareketin İslam yönünden menfiî izahını yapmaya çalışıyor.” (5,10)

“Dede Korkut zamanında, Türkler İslamiyet’i kabul etmişlerdi.” (5,129)

“Ama İslam’a karşı da dinsizlik modası çıktı.” (5,202)

“Ailen sana bir takım değerler vermiş, en azından Müslümansın, İslamiyete inanıyorsun, Allah’a inanıyorsun.” (5,231)

“Tövbe tövbe İslamiyet gibi, Marksizmi de bir nizam, milletin bütün ihtiyaçlarına cevap verecek bir nizam olarak görüyorlar…” (5,316)

“Canım oğul, o senin dediğin İslâmî düzen ta Hazreti Ali’nin zamanında bozulmaya başlamış.” (7,114)

“İslâmiyet, ulusun bütünlüğünü sağlayan çok sağlam bir öğe olduğu için, devletçe korunmalıdır.” (8,170)

“İslamiyette, ikaz müessesesi yok mudur?” (8,183)

161

“İslam tarihinden misaller vererek konuşmuş.” (10,42)

“İslâmiyet’le hemen hiç alakası olmamasına rağmen Celaleddin Hikmet, eh yapamamıştı işte.” (10,63)

“Celaleddin Hikmet artık İslamiyet’e muhalif değildi…” (10,68)

“Ne var ki İslâmiyet’i unutalım!” (10,190)

“Dinleri iyi biliyor, bilhassa İslamiyeti, konuşurken ekseri ayetlerden, hadislerden misaller veriyor.” (11,99)

“İslâm dünyasının artık klasik metinler haline gelmiş.” (15,61)

“Hacı Bektaş, önüne gelen mesele İslâmiyet’le ilgiliyse, karşısındakini ikna edebilmek için uğraşır.” (16,16)

1.10.2.4. İslam hakkında menfî fikirlerin aktarıldığı cümleler

“Gerici İslâm dininin bu insanı aptallaştırıp, pasifleştiren kader, kısmet, anlayışı, falan filan…” (6,44)

“İslâm dininin uyuşturduğu, örümcekli beyinleri teker teker yok edeceğiz!..” (6,91)

“İslâmiyet’in halkı sömürüsü üzerinde durun.” (6,107)

“Başlarına ne gelmişse İslâmiyet yüzünden!” (6,107)

“Zaten bütün ayrılık İslâmiyet’ten doğmuş.” (6,286)

“İslâmiyet beyinleri uyuşturan, gerici bir dinmiş.” (6,286)

1.10.3. İmân-Mü’min İnanma, inanç, İslâm dinini kabul ve tasdik etme. Peygamberin dinine kesin

olarak bağlanma. 72

İman sahibi olan, Allah’a güvenerek inanan ve kendisine güvenilen anlamı taşıyan sözcük mü’min sözcüğüdür.

Emine Işınsu romanlarında yedi yerde İmân ve Mü’min sözcükleri kullanılmıştır.

72 Pala, İskender, age. s. 232.

162

(2/61, 2/61, 2/111, 8/135, 10/149, 16/8)

1.10.3.1. İman’ın ve Mü’min’in nasıl olduğu yahut olması gerektiğinin ve imanın esaslarının anlatıldığı cümleler.

“Bir iman esasları vardır, Âmentü’nün esasları.” (2,61)

“Îman Allah’a inanmak, inanç milletine inanmak demektir.” (2,61)

“Kuvvet birlikten gelir, bir de birliğin bağlı olduğu imandan gelir önce.” (2,111)

“Orçun imanlı olabilseydi.” (8,135)

“İman tazelemek için, tabiiyyat öğreniyoru!” (10,149)

“Namaz müminin miracı!” (10,294)

“İşte istemiyorum sormayı, koskoca adam, küçük kızından din, iman öğrenecek…” (16,8)

1.10.4. Müslüman İslam dinine mensup, bu dinin gereklerini yerine getiren, ilahi kitabına inanan

ve Peygamberine itaat eden kişilere verilen isim.

Emine Işınsu romanlarında altmış dokuz yerde “Müslüman” sözcüğü kullanılmıştır.

(2/61, 2/61, 2/61, 2/61, 2/61, 2/61, 2/61, 2/119, 2/120, 2/120, 3/63, 3/102, 3/102, 3/103, 3/103, 3/103, 3/104, 3/135, 3/140, 3/166, 3/179, 3/180, 5/231, 5/257, 6/306, 7/114, 8/233, 8/233, 10/37, 10/38, 10/38, 10/42, 10/52, 10/68, 10/91, 10/102, 10/145, 10/145, 10/190, 10/198, 10/256, 10/257, 10/257, 10/257, 10/257, 10/270, 10/313, 10/315, 10/333, 10/382, 13/31, 13/36, 13/156, 14/32, 14/89, 14/90, 14/226, 15/192, 15/321, 15/321, 15/321, 15/331, 15/331, 16/167, 16/168, 16/169, 16/169, 17/239)

1.10.4.1. Müslüman’ın nasıl olduğu ve olması gerektiğinin ifade edildiği cümleler.

“Siz bunları yapabildiklerinizi yapınca Müslüman oldum sayıyorsunuz kendinizi, olmaz..” (2,61)

“Bu ahlâkla ahlâklanmayınca kendinizi Müslüman saymayın.” (2,61)

“Müslümanlar îman ve inanç birliğinde buluşmuş kimselerdir.” (2,61)

163

“Ailen sana bir takım değerler vermiş, en azından Müslümansın, İslamiyete inanıyorsun, Allah’a inanıyorsun.” (5,231)

“Müslüman olarak vazifemiz dediniz, evet, fakat bir düşünün; her Müslüman, bu işin ehli midir?” (8,233)

“Müslüman kişi, iman edip, çalışan, mukaddesatı uğruna, kendi hakları ve insanî haklar uğruna mücadele veren kişidir.” (7,114)

“Bir Müslüman olarak görevimiz, diğerlerinin hatalarına da işaret etmek, göstermek, düzeltmek değil midir?” (8,233)

“Bir de âdet diye Müslüman adı koyacaktı elbet.” (13,36)

“Müslümanlığı yaşayarak örnek olun ama sakın ha, onları dininize geçmek için zorlamayın.” (15,331)

“Ama yaşantılarınızla, davranışlarınızla onların karşısında ve tabii her zaman örnek Müslüman olun, kendinize özendirin.” (15,331)

1.10.4.2. Müslüman-Türk olmak hakkındaki cümleler.

“Müslüman ve Türk etle tırnak gibi birbirinden ayrılmaz.” (2,61)

“Türk demek Müslüman, Müslüman demek Türk’tür.” (2,61)

“Unutmayın Türkler dünyadaki bütün Müslümanların başıdır.” (2,61)

“Çünkü Müslümanlık hakiki kıymetini Türkler’le bulmuştur.” (2,61) “Evet, işte bu Müslüman halka, hasta halka Türk olmayıp, Grek soyundan olduklarını ve Yunan devletine kayıtsız şartsız bağlanmalarını temin için, sizin yardımınıza ihtiyacım var…” (2,119)

“Türk ve Müslüman isimleri gericiliğin ifadesidir.” (6,306)

“Türkçüler, tamamıyla Türk ve Müslüman kalarak, Garp medeniyetine tam ve kati surette girmek isteyenlerdir.” (10,37)

“Bu medeniyet Müslümanların eline geçince, Şark medeniyeti ismini aldı ve Türkler Müslüman olduktan sonra, tabii bir şekilde bu medeniyeti yaşamaya başladılar…” (10,37)

“Müslüman Türkler arasında tam bir ikilik yaratmışlardı.” (10,38)

“Müslümanlığımızı, Türklüğümüzü, edebimizi korumak ihtiyacını hissediyorum!” (10,91)

164

“Acaba mı, fakat bu ev haddizatında bir Müslüman Türk evidir; artık ne kadar Müslüman ne kadar Türkse…” (10,313)

1.10.4.3. Müslüman olmaya karar vermek hakkındaki cümleler.

“Anacığım, razı gelirsen, ben dahi Müslüman olmak isterim.” (3,102)

“Bu yüzden de onun Müslüman olmasına aracılık edersem, hem Tanrı’ya hem özüme, hem imam’a karşı utanır olurum.” (3,102)

“Duydum ki, karındaşım Yorgi, Müslüman olmak istermiş.” (3,103)

“Müslüman olduktan sonra, özüm soydaşım kalmaz.” (3,103)

“Anca Müslüman olmanın sözün bir daha hiç etmedi.” (3,104)

“Ben, söyledi; Müslüman olduğum için, bir Müslüman kentin üstüne kılış ile yürümeğe ar ettim, sen kim, bu kentin emîrisin ve Tanrı’nın izni ile, İslâm’ın dirilticisi olan amcam Tuğrul Sultan ulusunun başbuğunu, böyle beklettikten sonra mı gelir olunur?” (3,140)

“Müslüman olmak için Hazreti Muhammed’in kendisini yenmesini şart koymuş, o da bir güzel yenmiş, Rükâne böylece Müslüman olmuş..” (14,32)

“Halkın yarısı Müslüman’dı.” (14,89)

“Sakın zorlamayın Müslüman olmaları için, çünkü dinimizde “zorlama” yoktur.” (15,192)

1.10.4.4. İslam dininin emir, yasak ve gerekliliklerini anlatan cümleler.


“Öylece Müslüman olmayanlarla hallerinden bıkmış fakir fukarayı da çevrelerine toplayan Batınîler; Müslüman ve Ehl-i sünnet akidelerine dayanan Osmanlı Devleti’ni, büyük fetret sarsıntısından yeni çıkmış olduğu bir sırada büsbütün ortadan kaldırmak istiyordu.” (15,321)

“Yalan günahtır, her Müslüman’ın bunu bilmesi gerektir.” (16,167)

“Müslümanlar, aralarındaki sorunları, serinkanlılıkla, akıl ve sevgi ile çözmeyi bilmelidirler.” (16,168)

165

“Hata yapa yapa öğrenmekten bahsettiniz, bu Müslümanlar için de geçerli midir?” (16,169)

1.10.5. Kul Abd, bende, köle. 73 Emine Işınsu romanlarında bu sözcüğe üç cümlede yer

vermiştir.

(1/5, 11/09, 15/179)

1.10.5.1. Yaradan’a olan köleliği ifade eden cümleler.

“Allahın en zayıf kullarından biri, bunu değiştirmeğe kalkarmışım…” (1,5)

“Sedefkâr dostum, O’nun bir sevgili kuluydu, bilmez miyim bunu sanki…” (11,109)

“Tabii ki sen Allah’ın yolundasın, tabii ki O’nun sevgili kulusun.” (15,179)

1.10.6. Ümmet İslam dinine inanan kişilere verilen genel isim. Emine Işınsu romanlarında iki

yerde bu sözcüğü kullanmıştır.

(10/195, 10/254)

1.10.6.1. İslamiyet’e mensup herkesi ifade eden cümleler.

“Yalnız senin değil cümle ümmet-i müslimînin oğulları cephede, sen kendini işe ver.” (10,195)

“Anadolu uyanmıştır; murad, Muhammed ümmetinin en kıymetlisi olan Türklerin istiklalidir.” (10,254)

1.10.7. Günah İlahî yaratıcının emir ve yasaklarına uymamak sureti ile işlenen hata, dinî

açıdan yapılan yanlışlara verilen genel isim. Emine Işınsu romanlarında yirmi iki kez günah kavramından bahsedilmiştir.

(1/8, 1/8, 1/183, 3/106, 7/387, 9/56, 11/132, 13/11, 14/62, 14/64, 14/64, 14/64, 14/64, 14/65, 14/87, 14/253, 15/260, 16/100, 17,29, 17/48, 17/96, 17/100)

“Ya, Allah’ın emirlerine uy; ya da günahı bile bile işle canına değsin!” (1,8)

“İçine tuz atınca şarap sirke olur da ondan, günaha girmezsin!” (1,8) 73 Uludağ, Süleyman, age. s.220.

166

“Günahları görklü yüzlü Muhammed’in yüzü suyuna bağışlanası Aybala kız olmasa, daha da bilmeyeceklerdi bu işi!..” (3,106)

“Hayâli bir sevgiliyi düşünmek.. günah olur muydu acaba?..” (7,387)

“Emine teyze, ama bak günaha girmeyeyim, aramızda kalsın.” (9,56)

“Hayır, varsa da ben bilmiyorum; şimdi sadece bir mantık yürüttüm, sevabı ve günahı bana ait!” (11,132)

“Sen daha kaç bakalım yanımdan, kaç da yaramazlık yap, günaha gir!..” (13,11)

“Efendim ben durmadan günah işliyorum.” (14,62)

“Zorla günaha sokamaz kimse kimseyi, ısrara dayanamayan da sensin, günahı işleyen de!..” (14,64)

“Bak işte bir günahım da bu; Allah’ı iyi tanımıyorum!” (14,64)

“İslamiyet’te hak yemek en büyük günahtır, bunu bilmez misin?” (14,87)

“Adam öldürmek en büyük günahlardan bir tanesidir oğlum, seni bu günaha sokacaklarmış neredeyse…” (14,253)

“Müslüman Müslüman’ın kardeşidir biliyorsunuz, bu güzel günleri değerlendirmek varken gıybet yapmak günahtır.” (15,260)

“Ayrıca iftira büyük günahtır.” (16,100)

“Neyse, günahı boyunlarına, derim de hiçbirinin boynuna kıyamam tabii!..” (17,29)

“Neden iki meslek, günah mı?” (17,48)

“Fakat şimdilerde bir sürü çocuk aldırmış olmanın günahını, acısını, hep hep yüreğimde duyuyorum; ve bu meselenin günahından da çok fazla korkuyorum.” (17,96)

“Benden günah gitti haberin olsun.” (17,100)

1.10.8. Günahkâr İslâm dininin emir ve yasaklarına uymayarak günah işlemiş kişi ve kişilere

verilmiş isimdir. Emine Işınsu romanlarında iki yerde bu sözcüğü kullanmıştır.

(10/220, 13/11)

1.10.8.1. Günah işleyen kişileri ifade eden cümleler.

167

“Günahkâr mıyım, yoksa masum mu?” (10,220)

“Baba bak vallahi yaramaz değilim ben, günahkâr değilim ben, vallahi, yetiş baba, günahkâr değilim, değilim…” (13,11)

1.10.9. Hristiyanlık-Hristiyan Hz. İsa’nın öncülüğünü yaptığı ve teslis (Baba-Oğul-Kutsal Ruh) inancının

mevcut olduğu ilahî din Hristiyanlık’tır. Bu ilahi dine mensup ve Hz. İsa izinden giden kişilere verilen isim de Hristiyan’dır.

Emine Işınsu romanlarında sekiz yerde Hristiyanlık ve Hristiyan kavramları kullanılmıştır.

(5/202, 6/294, 6/365, 6/394, 10/257, 13/156, 15/321, 16/15)

1.10.9.1. Diğer dinler ile birlikte Hristiyanlığın okuyucuya aktarıldığı cümleler.

“Dursun ulen, İslamiyet Hristiyanlıktan sonra çıkmadı mı, nasıl Hristiyanın yanında gerici oluruz be!” (5,202)

“İslâm dinini bırakıp, Ortodoks Hristiyan olmadı diye!..” (6,394)

“Müslüman, Hristiyan veya inkârcı da olabilir, kendisine kalmış, anlıyor musun?” (10,257)

“Yoksa sen Müslüman tekkesini, Hristiyanların manastırı ile mi karıştırdın?!...” (13,156)


“Tarikatının yani yolunun inançları daha ziyade çok eski çağlardan kalmış, çok tanrılı devirlerden seçilmiş Türkmen inançları ile Şamanizm, Budizm, Zerdüştlük, Manihaizm, biraz Hristiyanlık, derken hepsin karıştırıp bir yemek yapmış, üstüne de tuz niyetine biraz İslâmiyet eklemiştir.” (16,15)

1.10.9.2. Hristiyanlığın Peygamberi de olan Hz. İsa’nın yer aldığı cümleler.

““Sonra üçlü üçlü deyişi bana, Hristiyanlık’da (baba-oğul-Ruhül Kudüs) üçlüsünü hatırlattı.” (6,294)

“Herkesin Hristiyan olduğunu, İsa’nın da bir gün mutlaka mucize gösterip, şu komünistliğin kökünü kurutacağına, samimiyetler inanıyor.” (6,365)

168

1.10.10. Gâvur Müslüman olmayan kişileri ifade etmek için kullanılan sözcük. Emine Işınsu

romanlarında üç yerde bu sözcüğü kullanmıştır.

(2/25, 2/61, 2/89)

1.10.10.1. Müslüman olmayan kişi ve kişileri ifade eden cümleler.

“Boynun altında kalsın emi gâvur, gün yüzü görme.. kara topraklar doyursun gözlerini.. geberisice gâvur…” (2,25)

“Bu gâvur oyununa kanmayacaksınız.” (2,61)

“Beş vakit namazda ellerini açıp, “Ben gâvurdan öcümü alayım, sen de canımı al Yarabbi!” diye yalvarıyor.” (2,89)

1.10.11.Dinsiz Belli bir inanca sahip olmayan kişi. Emine Işınsu romanlarında dört kez

kullanılmıştır.

(5/257, 8/170, 8/170, 10/68)

1.10.11.1. Herhangi bir inanç sahibi olmayan kişileri ifade eden cümleler.

“Gericilerde, Müslüman zenginlerde para var, fakat komandoların dinsiz oldukları fikrini yutturduğumuz için, onlar da yardım etmiyormuş, bu kesin.” (5,257)

“Hiç kimseyi dindardır yahut dinsizdir diye suçlamam yahut beğenmem.” (8,170)

“O zaman dinsizleri ahlaksız kabul etmek yahut dindarların ahlakını sadece cehennem korkusuna bağlamak gerekecektir.” (8,170)

“Bütün Osmanlıcı Müslümanlar karşısında, âdeta dinsizleştiğini düşündü.” (10,68)

1.11.İbadet ile İlgili Mefhumlar

1.11.1. Cami Müslüman halkın ibadetlerini toplu halde gerçekleştirmek için bir araya

geldikleri dinî mekân. Emine Işınsu romanlarında otuz yedi kez bu mekandan bahsetmiştir.

(1/148, 1/148, 2/83, 2/124, 2/124, 2/217, 2/217, 2/224, 3/132,6/308, 8/236, 8/237, 8/237, 8/239, 8/243, 10/217, 11/105, 13/14, 13/21, 13/40, 14/29, 14/95, 14/97,

169

14/128, 14/128, 14/199, 14/199, 14/300, 15/207, 15/341, 15/341, 16/7, 16/7, 16/13, 16/13, 16/112)

1.11.1.1. Roman kahramanlarının ibadet amacıyla camide toplanışlarını ve bu kutsal mekâna verdikleri önemi anlatan cümleler.

“Nur, camileri daha çok sever.” (1,148)

“Mağaralarda tarih öncesini yaşarken, camilerde; hem tarihi, hem de büyük imanları duyuyorum, ondan galiba.” (1,148)

“İşte, şimdi de, her caminin karşısına bir kilise, anladın mı?” (2,83)

“Bana da İzmir camilerinde dua edin.” (2,217)

“Allah’ın izni ile kurtulursanız, ayağınız değerse İzmir’e, camilere git, benim için git..” (2,217)

“Çok uzun zamanlar çadırlarda yaşayadurduklarından, kentlerde evlerini, camilerini ve mezarlarını çadır şekline benzetekomaktadırlar.” (3,132)

“Burjuva sünnetinize, arada bir camiye gitmenize, caminin orada durmanıza karışmıyorduk.” (6,308)

“Ulan, erkek ayartmak için ille bir yere gidilecekse herhalde camiye değil.” (8,237)

“Acaba camiye gelen erkekler de tıpkı o kadın gibi, gelenleri mi gözlüyorlar?” (8,237)

“Bak pantolon giymem, dedim, cami deneyimi yeterli bir ders oldu.” (8,239)

“Düşünüyorum, camiye girdiğim andan bu dakikaya.” (8,243)

“İstanbul’un bir iki küçük camiinde imamlığımız, vaizliğimiz oldu, bu kadar efendim.” (10,217)

“Gönlünden geçenleri tam da kavrayamadan, ibriği alıp, abdest tazeledi Yunus, sonra caminin yolunu tuttu…” (13,14)

“Kâbuslu bir gecenin sabahı, Yunus camiden döndükten sonra, küçük aile; kaynana, gelin, yer sofrasına oturdular.” (13,21)

“Ertesi gün sabah namazından sonra camide buluşmaya karar verdiler.” (13,40)

“Anadolu Selçukluları döneminden, cami planı ve mimarisiyle İran’daki Büyük Selçuklular zamanı anıtlarının benzerlerindendir.” (14,29)

170

“Zorla kalktı yerinden, nerede olduğunu bilmiyordu, önce camiye gitmeye yeltendi, sonra aklına içmiş olduğu geldi, vazgeçti.” (14,95)

“İmama danış, belki camide yatmana izin verir, çünkü mum almaya gelenlerin camide yatmalarına göz yumar, ama onlardan para gelecektir diye izin verir.” (14,128)

“İmam, sabah namazından önce camiyi süpürüp temizlemesi şartı ile, orada yatmasına izin vermişti.” (14,128)

“Ramazan ve oruç üzerine güzel bir konuşma hazırlamıştı Mısrî, camiye giderken, şeyhinin elini öpmek üzere yanına uğradı.” (14,199)

“İki gün sonra Kayseri’ye girdiklerinde, öğlen namazı yaklaşıyordu, yakın bir camide abdest tazeleyip ezanı beklediler, sonra namaz kıldılar.” (15,207)

“Nihayet büyük bir camide vaaz vermek istedi, ola ki çocuklar bu vaaza gelebilirlerdi…” (15,341)

“Cami imamı tarafından pek hoş karşılandılar, yüzlerindeki nurlar daima karşı tarafı etkilerdi.” (15,341)

“Camiye gelmekte, şüphesiz, İdris başı çekmişti.” (16, 7)

“Hava nasıl olursa olsun, namazını mutlaka camide kılar-kılmayanları ayıplar-, orucu tutmaz, hâli vakti yerinde olmasına rağmen, zekâtta eli cimrileşir ve hacca gitmeyi aklından bile geçirmezdi.” (16,7)

“Önce şunu itiraf edeyim, beni camide buldun ama, dinle imanla fazla ilgim yoktur.” (16,13)

“Hacı Bektaş, camiye gitmedi, evde kıldı namazını…” (16,112)

1.11.2. İmam Lider, önder, Müslümanlara namaz kıldıran, ibadette öncülük eden kişi. Emine

Işınsu romanlarında imam yedi kez yer almıştır.

(3/102, 5/127, 10/217, 14/128, 14/128, 15/341, 15/341)

“Hem Tanrı’ya hem özüne, hem imam’a karşı utanır olurum.” (3,102)

“Gayrı o, Zile’nin Ulu Camii’ne imamlık edecekmiş.” (5,127)

“İstanbul’un bir iki küçük camiinde imamlığımız, vaizliğimiz oldu, bu kadar efendim.” (10,217)

171

“İmama danış, belki camide yatmana izin verir, çünkü mum almaya gelenlerin camide yatmalarına göz yumar, ama onlardan para gelecektir diye izin verir.” (14,128)


“Cami imamı tarafından pek hoş karşılandılar, yüzlerindeki nurlar daima karşı tarafı etkilerdi.” (15,341)

“İmam, “Yarınki Cuma siz vaaz verin.” Dedi.” (15,341)

1.11.3. Ezân Müslümanları ibadete çağırmak için genelde minareden okunan davet sözleri.

Emine Işınsu romanlarında bu sözlere sekiz kez yer verilmiştir.

(8/236, 13/73, 13/79, 14/95, 14/105, 14/117, 14/136, 16/122)

“Biz yokuş aşağı inerken ezân okunmaya başladı.” (8,236)

“Bir saat anca uyudu ve sabah ezânı sesiyle uyandı.” (13,72)

“Vakit geçti, ikindi ezânı okundu…” (13,79)

“Titreye titreye kendine geldi; ezân okunuyordu.” (14,95)

“Ve bir gün sabah ezânı okunmadan, bir azık torbasıyla yola vurdu kendini, sabah namazını yolda kırlık bir yerde eda etti.” (14,105)

“Yatsı ezânı okununca, Mehmed, yerinden kalkmadı,; camiye gitmek, o kalabalığın arasına girmek istemiyordu, yalnızlığa ihtiyacı vardı.” (14,117)

“Akşam ezânı okunuyordu.” (14,136)

“Vakit geçti, ikindi ezânı okundu.” (16,122)

1.11.4. Abdest Müslümanların namaz gibi bazı ibadetleri yapabilmek için belirli bir düzen

içerisinde bazı organları yıkamak ve mesh etmek yoluyla arınmalarına verilen isimdir.

Emine Işınsu romanlarında abdest kavramı yirmi bir defa kullanılmıştır.

(2/21, 3/34, 3/34, 3/54, 10/229, 13/14, 13/32, 13/33, 13/64, 14/64, 14/95, 14/97, 14/117, 14/221, 15/20, 15/207, 15/375, 16/18, 16/18, 16/39, 17/148)

172

1.11.4.1. Namaz kılmak amacıyla alınan abdesti anlatan cümleler.

“Gönlünden geçenleri tam da kavrayamadan, ibriği alıp, abdest tazeledi Yunus, sonra caminin yolunu tuttu…” (13,14)

“Var git abdest al, iki rekât namaz kılıp, tövbe et!” (14,64)

“Titremeleri biraz hafifleyince, kalktı abdest aldı, iki rekat istihare namazı kıldı.” (14,117)

“Bir Cuma sabahı, gusül abdestinden sonra iki rekât şükür namazı kılarak, virdini yapmaya başlasın, sonra devam etsin.” (14,221)


“Zorlukla bir abdest alıp oturduğu yerde eda etti namazını…” (15,375)

“Bir taze abdest alıp, kendi odasına geçti, namazını kıldı ve Allah’a hamd etti.” (16,39)

“Sonra gidip, abdest aldım ve salonda, seccademi serip, namaza durdum.” (17,148)

1.11.4.2. Temizlenme maksatlı abdest alımı ve her daim abdestli bir yaşam sürme isteğinde olan roman kahramanlarını ifade eden cümleler.

“Abdestsiz yere basmaz.” (3,34)

“Her zaman ki gibi, “Selam” dan sonra hoş beş etmedi kızlarla abdest aldı, gidip sofraya oturdu.” (10,229)

“Evvela bir hamama gidip, yıkanıp temizlenip, abdest almalıydı, fakat nerede bulunur bir hamam?” (14,95)

“Yıkanıp, bir de abdesti alınca, biraz ferahladı Mehmed.” (14,97)

“Fatma da ekseri abdestlidir, bunun için ayrıca sevap yazar mı Allah?” (16,18)

1.11.5. Seccade Namazlık olarak da adlandırılan ve üzerinde namaz kılınan herhangi bir yaygı.

Emine Işınsu romanlarında seccade beş kez kullanılmıştır.

(7/89, 10/206, 10/230, 14/294, 17/148)

173

“Hay Tanrım, anneannemin el sürülmeyen seccadesini, tesbihini hatırlıyorum.” (7,89)

“Sabah namazını kıldıktan sonra Nazan, seccade üstünde, başı önünde düşünürken, içi yavaş yavaş ferahladı.” (10,206)

“”Emaneti teslim ettim” demişti, o sabah kız seccade üstündeyken.” (10,230)

“O gece seccade üzerinde sabah namazına kadar oturdu.” (14,294)


1.11.6. Namaz Müslümanların belli zaman veya durumlarda Kur’ân-ı Kerim’de emredildiği ve

Peygamberimizin de tarif edip yaptığı şekilde Allah’a karşı yapmış oldukları ibâdet.74

Emine Işınsu romanlarında yüz defa namaz ibadetinden bahsedilmiştir.

(2/89, 3/17, 3/21, 3/21, 3/21, 3/29, 3/30, 3/36, 3/54, 3/99, 5/10, 5/126, 8/32, 8/210, 8/212, 8/212, 8/213, 8/228, 8/228, 8/236, 9/38, 10/195, 10/206, 10229, 10/229, 10/230, 10/246, 13/33, 13/40, 13/40, 13/59, 13/63, 1374, 13/78, 13/78, 13/79, 13/79, 13/140, 13/161, 13/180, 13/188, 13/188, 13/192, 14/42, 14/63, 14/64, 14/77, 14/77, 14/87, 14/97, 14/98, 14/98, 14/117, 14/128, 14/152, 14/221, 14/221, 14/266, 14/294, 15/14, 15/18, 15/20, 15/35, 15/49, 15/76, 15/76, 15/91, 15/179, 15/207, 15/295, 15/353, 15353, 15/360, 15/375, 15/376, 15/379, 16/7, 16/7, 16/7, 16/13, 16/39, 16/88, 16/112, 16/112, 16/122, 16/122, 16/191, 17/23, 17/72, 17/118, 17/118, 17/118, 17/138, 17/139, 17/139, 17/148, 17/165, 17/208, 17/219, 17/230)

1.11.6.1. İslamiyet gereği namazın günde kaç vakit olduğunu ve bu vakitlerin ifade edildiği cümleler.

“Beş vakit namazda ellerini açıp…” (2,89)

“İlle de sabah namazı için çağıran müezzin sesinde.” (3,17)

“Sabah namazı okunurken kalktı, secdeye vardı, sonra kararını bildirdi.” (3,36)

“Gençlerin pek çoğu, fakültenin mescidinde iki rekat namaz kıldı.” (5,10)

“Bu görev, her sabah gök ağarırken su ısıtmak ve eren, sabah namazı için abdest alırken, ellerine su dökmekmiş..” (5,126)

74 Pala, İskender, age.s.349.

174

“Her neyse, bana Yunus’u okuyan, bu arada namaz surelerini, İslam’ın şartını şurtunu belleten Tahir hoca idi.” (8,32)

“Yeni Türkçe kelimeleri hiç düşürmeyen; kaç vakit namaz olduğunu değil, namazın ne olduğunu bilmeyen Orhan, bir araya gelemezlerdi.” (9,38)

“Artık beş vakit namazlarını da muntazam kılmanı istiyorum.” (10,195)

“Sabah namazını kıldıktan sonra Nazan, seccade üstünde, başı önünde düşünürken, içi yavaş yavaş ferahladı.” (10,206)

“Ertesi gün sabah namazından sonra camide buluşmaya karar verdiler.” (13,40)

“Sabah namazından sonra buluştular, adam, ki isminin Osman olduğunu söylemişti.” (13,40)

“Bazen namaza verdi kendini… beş vakte beş daha kattı…” (13,59)

“Sabah vaktinden sonra, Yunus’un en çok tad aldığı namaz, bu kez o tada hüzün karışmıştı…” (13,79)

“Şimdi çok meşgulmüş, yarın ikindi namazından sonra geleceksin, dedi.” (14,77)

“Sabahleyin herkes namaza kalktı, sonra mallarını kontrol ettiler.” (14,87)

“Ertesi günü, öğlen namazını Hoca Tahir Mahallesi’nde bir camide kılar kılmaz, doğru evin yolunu tuttu.” (14,77)

“Ve bir gün sabah ezanı okunmadan, bir azık torbasıyla yola vurdu kendini, sabah namazını yolda kırlık bir yerde eda etti.” (14,105)


“O gece seccade üzerinde sabah namazına kadar oturdu.” (14,294)

“Gerçi Koyunluca Ahmed, beş vakit namazını kılar, orucunu tutardı ama böyle okumaymış falan filan hiç inanmazdı.” (15,14)


“Haa, beş vakit namazımı hem de camide kılarım, bunu aklından çıkarma!” (16,13)

“Akşam namazımda da, mutlaka senin için dua ederim.” (17,72)

175

1.11.6.2. Roman kahramanlarının namaz kılıp kılmadığını ifade eden cümleler.

“Ancak kayguluydu, begler arasında namaz kılmayan bir o var.” (3,21)

“Sahi Mevsim, sen niçin kılmıyorsun namaz?” (8,210)

“Sahi, ben neden namaz kılmıyorum?” (8,212)

“Namaz kılma düşüncesi bu kadar korkutmamalı seni.” (8,212)

“Namaz senin neyine, deli misin nesin? (8,213)

“Çocuk, büyük pek çok insan namaz kılmak için koşuyordu.” (8,236)

“Selim Muhtar, hemen hiçbir şey yemedi, birkaç kaşık çorba içmiş, namaza kalkmıştı.” (10,229)

“Bayılması, hele namazdan oruçtan kesilmiş olması, , pek ayıptı, pek!” (10,246)

“Sonra, gelin kaynana, yan yana namaza durdular.” (13,33)

“Garip Yunus sen de namaz kılıp oruç tutarsın, hepimiz yaparız bunu.” (13,121)

“Peki namaz da kılacak mısın?” (15,20)

“Babamın dindar olduğunu ve nerede olursa olsun muntazam namaz kıldığını söylemişti…” (17,23)

“Arada sırada, namaz kıldığım da oluyor bittabi.” (17,118)

“Bilirim, namaz kılmayı, yıllar önce biraz Fatma kız, biraz da annem öğretmişlerdi bana…” (17,118)

“Babam herkesten gizli namazlarını kılmış ya!...” (17,118)


1.11.6.3. Kılınış amaçları beş vakitten farklı olan namazların ifade edildiği cümleler.

“Ve kalkıp şükür namazına durdu.” (13,188)

176

“Ali Efendi bu yeni dostunun cenaze namazını kıldırdığı gibi olaya da el koydu.” (14,42)

“Var git abdest al, iki rekât namaz kılıp, tövbe et!” (14,64)

“Titremeleri biraz hafifleyince, kalktı abdest aldı, iki rekat istihare namazı kıldı.” (14,117)

“Bir Cuma sabahı, gusül abdestinden sonra iki rekât şükür namazı kılarak,virdini yapmaya başlasın, sonra devam etsin.” (14,221)

“Şükür namazı bir kereye mahsustur.”(14,221)

“Namaz uzun sürdü, bekledi. Bazen böyle nafile namazları uzatır da uzatırdı.” (15,76)

1.11.7. Oruç İslamın beş şartından biridir. Niyetlenerek gün doğumu ile gün batımı arasında

hiçbir şey yiyip içmemek şeklinde yapılan bir ibadettir. Emine Işınsu romanlarında on iki kez bu ibadetten bahsetmiştir.

(10/209, 10/230, 10/232, 10/246, 14/199, 14/199, 15/14, 15/18, 16/7, 16/13, 16/24, 1624)

“İftarda, orucun ilk günü olduğu için mi nedir, hepsi acıkmışlardı, pek fazla konuşmadılar.” (10,209)

“İki üç gün kendine gelemedi Hikmet, oruçtan, namazdan kesilmişti.” (10,230)

“Ben, orucumu da tutarım, iftarda rakımı da içerim. Böyledir.” (10,232)

“Bayılması, hele namazdan oruçtan kesilmiş olması, , pek ayıptı, pek!” (10,246)

“İyi ki döndün evlâdım, dedi, ben de ramazanın birinci günü camide, orucun faziletleri konusunda yapılacak konuşmayı bu dört erimden hangisine versem diye düşünüyordum.” (14,199)

“Ramazan ve oruç üzerine güzel bir konuşma hazırlamıştı Mısrî, camiye giderken, şeyhinin elini öpmek üzere yanına uğradı.” (14,199)

“Gerçi Koyunluca Ahmed, beş vakit namazını kılar, orucunu tutardı ama böyle okumaymış falan filan hiç inanmazdı.” (15,14)

177

“Tövbe de kız, bendeki iman sendekinden fazladır, sen namazlarını kaçırırsın ama ben kaçırmam, oruç tutarken dayanıklıyımdır, senin gibi vızırdamam, ayılıp bayılmam.” (15,18)


“Orucu da tutmaya birkaç defa niyetlendim ama ki tutamadım.” (16,13)

“Onun zamanında da orucu falan boşlar mıydın?” (16,24)

“Onun zamanında ben değil, köyün bir adamı bile orucunu kaçırmadı, köyün zenginleri hacca gitti, herkes zekâtını verdi..” (16,24)

1.11.8. Kâbe Müslümanların kıblesi olarak bilinen mabed. Hac ibadetini yerine getirmek için

gidilen ibadethane. Emine Işınsu romanlarında bu kutsal mekân bir kez kullanılmıştır.

(11/22)

“Atom çekirdeğinin etrafında dönen elektronlar, Kâbe’yi tavaf eden hacılar, etekleri ak buluttan dervişler birer kaba imajdır sadece.” (11, 22)

1.11.9.Hacc Müslümanların Zilhicce ayında Kâ’be’yi ve çevresindeki belli yerleri usûlüne

göre ziyâret etmeleridir. Hac, İslâm’ın beş şartından biridir. 75 Emine Işınsu romanlarında Hac ibadeti sekiz kez yer almıştır.

(13/106, 13/107, 15/260, 15/260, 16/7, 16/11, 16/11, 16/24)

“Kasım Hoca, Kasım Hoca, dedi sen hacca gidecek kadar zenginsen, ki öylesin, şu buğdaydan ne sana ne de ailene düşer, var git evine, ambara sakladığın buğday çuvallarına bak!” (13,106)

“Ben.. diye bağırdı, köylüm için gidiyorum hacca, sizler için dua edeceğim.” (13,107)

“Bakın güzelim hac yolundayız, mümin kardeşleriz.” (15,260)

“Haydi bir şükür duası yapalım, diye de adamları Müslüman doğup şimdi hac yoluna düştükleri için şükrettiriyordu.” (15,260)


178


“Bize Hacı Bektaş derler, hac vazifemizi de yapıp geldik şükür.” (16,11)

“Epey dolaşıp geldik, hacda kırk yaşındaydık, aradan on yıl geçti, şimdi elliyi bulduk.” (16,11)


1.11.10. Zekât İslâm’ın beş şartından biri olup malî ibâdetlerdendir. Zenginlerin, seneden

seneye mallarının kırkta birini fakirlere vermeleridir.76 Emine Işınsu romanlarında bu ibadet üç kez yer almıştır.

(8/170, 16/7, 16/24)

“Gözün zekâtı başkalarının ayıbını görmemektir.” (8,170)




179

2. Tasavvufi Unsurlar

2.1.Hak Aşığı-Hak Ehli-Talip-Allah Dostu-Velî

Yüce Yaradan’a büyük bir aşk ile bağlı ve O’na koşulsuz teslim olan kişi. Bu kişi kimi zaman Allah yoluna düşmeye niyetli anlamında “talip” olarak adlandırılırken kimi zaman da Hakk’ın dostu ve sevgili kulu anlamına gelen “Velî” sözcüyle karşılanır. Tasavvuf ıstılâhında Velî, Kur’an-ı Kerîm’de bu kelimenin tekil ve çoğul şekliyle dost anlamında geçtiği âyetlere dayandırılmak suretiyle, “Allah’ı seven, dost edinen ve O’nun tarafından dost edinilen” mânasında alınıp kullanılmıştır.77

Emine Işınsu romanlarında bu sözcükleri yirmi altı kez kullanmıştır.

(13/49, 13/49, 13/70, 13/159, 13/219, 13/219, 13/220, 13/220, 13/220, 13/220, 13/338, 14/247, 15/11, 15/49, 15/50, 15/81, 15/87, 15/198, 15/209, 15/234, 15/298, 16/28, 16/29, 16/29, 16/30, 16/30)

2.1.1. Hak âşığı sözcük grubunun kullanıldığı cümleler.

“Fakat Mevlâna hem bilgindir, hem de Hak âşığı!” (13,49)

“Biliyor musun Yunus, sen Hak âşığı olabilirsin!..” (113,49)

“Sen bu gönülle Hak âşığı olabilirsin.” (13,70)

“Daha Hak âşığı olamadan, bilmeden, yaşamadan.. gelip geçen dervişlere, biraz örendiğim şeylere bakılıp yazılmış lâflar, bizim değirmenin oradaki dolap, sanki o ben, ben oymuşum gibi hissederdim de ve sanki ikimiz de derviştik, Hak âşığı idik de.. herneyse, bir kıymeti yoktur, unut gitsin.” (13,159)

“Hak âşıkları, benden, benlikten yani neftsen, evlâttan, hatundan, dünyadan geçip, buna rağmen dünyadaki her bir şeyde O’nun nurunu görüp, yalnız Hakk’a yönelen kişilerdir.” (13,219)

“Hak âşıkları bir köyden geçerlerse ve dâhi ikram edilirse, Belki bir kase çorba içerler, o kadar.” (13,220)

“Numan’ın Bekir’den önce tanıdığı tek aşık adam Ali amcasıydı, o da Hak âşığı idi ve bu aşk kendisine ağır geldiği için böyle olmuştu.” (15,87)

77 Ocak, Ahmet Yaşar, Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler: Metodolojik Bir Yaklaşım,Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1997, s.1.

180

2.1.2. Allah dostu sözcük grubunun kullanıldığı cümleler.

“Hızlı adımlarla çeşmeye doğru yürüdü, evet kızlar oradaydı, bu kez Allah dostunun sözü hiç aklına gelmeden baktı hepsine, hiçbiri dünkü yıldız gözlü kız değildi.” (15,81)

“Allah dostları fiillerin cümlesini Hakk’a verir fakat yine de “Allah kötü yaptı” denmez.” (15,198)

“Ortada zahir ilim âlimlerinin ve Allah dostlarının ahretteki halleri, durumları görünmeye başladı, mukayese edilirse, Allah dostlarının itibarları, öbürlerinkinden katbekat fazlaydı.” (15,209)

“Allah dostları böyle işleri ücretle yapmazlar.” (15,234)

2.1.3. Hak ehli ve hal ehli sözcük gruplarının kullanıldığı cümleler.

“Hak ehli olanlara, dünyayı, rahatı ve canı terk etmek gerektir.” (13,219)

“Hâl ehlinin hâlini, ancak hâl ehli olanlar bilir.” (13,220)

2.1.4. Velî sözcüğünün kullanıldığı cümleler.

“Dokunmayın ona o bir velî anasıdır.” (15,11)

“Sen velî olarak doğdun ve elbet velî olacaksın.” (15,49)

“Allah yardımcın olsun oğlum var git istediğini ol, ister velî, ister hoca, bana düşen, böyle yükselmek isteyen bir oğul verdiği için Allah’a şükretmek.” (15,50)

“Şöyle diyelim, kişi velî olduktan sonra bin yıllık ömrü olsa, bu ömrü nefsiyle savaşarak ve riyazet ederek geçirse, henüz peygamberlerden birisinin ayağı vardığı yere, o velînin başı varmak hayalidir.” (15,298)

“Düşüncelerinin arasında, Kadıncık’ın sesini işitti, birden soruvermişti Hacı Bektaş’a; ” Siz de bir velî misiniz?”” (16,28)

“Bir şeyh veyahut velî diyelim; Yüce Allah’a çok yakın insandır.” (16,29)

“Bir velî, Yüce Allah’a yakınlaşma yolunda müridinin rehberidir, onun yardımcısıdır.” (16,32)

2.1.5. Talip sözcüğünün kullanıldığı cümleler.

“O hâlde ey Allah yoluna sülûk eden talip!” (14,247)

181

2.2. Tarikatlar ve İlgili Mefhumlar

2.2.1. Tarikat Tarikat, kelime mânâsı itibariyle yol demektir. Tarik, yol demek, çoğulu tarâik

de yollar. Tasavvuf edebiyatında ise, ıstılahî bir mânâ kazanır. Allah’a giden yol; Allah düşüncesiyle beraber olmak için kullanılan yol manasına gelir. Allah düşüncesinin, âmil ve etken olmasını temin gayesiyle teşekkül etmiş müessese mânâsı da bu ifadelerin içinde yer alır. Bir diğer mânâda ise, tasavvufî planda gerçekleştirilecek biyolojik ve psikolojik uygulamaların teşkilâtlanmasıdır.78

Emine Işınsu romanlarında “Tarikat” sözcüğü on bir yerde kullanılmıştır.

(10/117, 10171, 10/188, 11/20, 14/78, 14/206, 14/214, 15/210, 15/309, 15/361, 16/96)

2.2.1.1. Genel hatlarıyla tarikatlardan bahseden cümleler.

“Kimdir bu Mehmet Efendi; ismini duymuş olmamız muhtemeldir, hangi tarikatın şeyhi?” (10,117)

“Sadi Hoca, öğretmedi öyle şeyler, kendisi tarikat ehli değildi ve üstüne üstlük tasvip etmezdi tarikatları; şeyhler hakkında, edebi müsaade ettiği nispette alaylı konuşurdu.” (10,171)

“Bu zat, şeyh değil, Bektaşî yine hiç değil, belki bir tarikatta mürittir, bilmiyorum, aklı başında ve derin bir zat, aynı zamanda Türkçü!” (10,188)

“Aslında tarikatlara bir diyeceğim yok, birçok insanın yaptığı gibi tarikatlarla “öncülüğü”, “yobazlığı” karıştırmam.” (11,20)

“Evet, şu tarikatlara, sesli zikre ve devrâna karşı olanlar!..” (14,78)

“ “Dirhemler zahir ilimdir, öğren ve onunla amel et.” dedi, “dinarlar ise tarikat ilmidir, onu ancak sana uygun görülmüş mürşidinin yanında elde edebilirsin ve senin şeyhin, bu şehirde değildir.” (14,118)

“Çünkü o senin tarikatındadır ve gerçekten yetişmiş bir mürşittir, bu yüzden ısındın ama seninki değildir.” (14,131)

“Tarikat âdâbına göre böyle saadet tacı giyen kimsenin, kötü görülmüş on iki sıfatı terk etmiş olması gerekirdi.” (14,206)

“Mısrî gelenlere tarikat adâbını düzenini telkin ediyor, irşatla uğraşıyor, gelenleri aydınlatıyordu.” (14,214)

78 Altıntaş, Hayrani, Tasavvuf Tarihi, Ankara, s.79.

182

“Ebheriyye, Nakşiyye ve Halvetiyye tarikatlarını kabul eyledim.” (15,210)

“Birleştir, tek et, kendi yolunu kur…Bayramiyye Tarikatı’nı…” (15,309)

“Eşrefoğlu sülûkünü bitirmiş, artık tarikatını yayma zamanı gelmişti.” (15,361)

“Tarikata gelince; İlk makamı pirden el almak, ikincisi o güne kadarki geçmiş günahlarına tövbe etmektir.” (16,96)

2.2.2. Bayramîlik- Bayrâmiyye Anadolu’nun yetiştirdiği Meşhur sûfî Hacı Bayram-ı Velî (ö.833/1430)

tarafından kurulmuştur.79 Bu târikatta hem cehrî, hem de hafî zikir uygulanmaktadır.80

Emine Işınsu romanlarında Bayramîliğe üç kez yer verilmiştir.

(15/309, 15/317, 15/318)

2.2.2.1. Tarikatın genelinden bahseden cümleler.

“Birleştir, tek et, kendi yolunu kur…Bayramiyye Tarikatı’nı…” (15,309)

“Bayramîliğin dayandığı üç temel vardır, bunlar: cezbe, muhabbet yahut sevgi ve sırr-ı ilâhidir ki bilhassa sırr-ı ilâhî büyük önem taşır.” (15,317)

“Her yolda, özellikle Bayramîlikte ilâhî sırları elde etmek hedeftir…” (15,318)

2.2.3.Bektâşîlik Hacı Bektaş Veli tarafından kurulan tarikattır. Bâtınî esaslara dayalı bir tarîkat

olan Bektaşîlikte Ahîlik ve Babaîliğin büyük etkisi vardır. Hacı Bektaş’ın vefatı üzerine Balım Sultan halîfe olmuştur. 81

Emine Işınsu romanlarında bu tarikata dört yerde yer verilmiştir.

(16/104, 16/151, 16/152, 16/202)

2.2.3.1. Tarikat hakkında genel söylemlerin olduğu cümleler.

“Halk onun yoluna kısaca, “Bektaşilik” ismini takmıştı…” (16,104)

“Bir durdu, nefes aldı Hacı Bektaş, devam etti: “Rumeli, ‘Bektaşîlik’ dediğiniz yolumuza açıktır, nerede olursanız olun, yolumuzu işitip yanınıza yanaşanı, bağrınıza basın.” (16,151)

79 Türer, Osman, age. s.203. 80 Türer, Osman, age. s.205. 81 Pala, İskender, age. s.63.

183

“Bektaşîliği seçenleri bilginizle aydınlatın, iyiliğinizle, sabrınızla onları etkileyin ki; sizler gibi olmaya heveslensinler.” (16,152)

“Ali Timurtaş, ancak on yedi yaşından sonra ana babasının ve Bektaşilik yolunun kıymetini takdir etmeye başladı.” (16,202)

2.2.4. Halvetîlik-Halvetiye En çok kolu olan, kendisinden en çok tarikat çıkan Halvetiyye için eskiler,

“Tarikat Kuluçkası” demişlerdir.82 Kurucusu Şeyh Sirâceddin Ömer bin Ekmelüddin Lâhcî el- Halvetî olmakla beraber intisab ettiği kişi amcası Şeyh Muhammed bin Nûrî el- Helvetî’dir. Bu zât tıpkı amcası gibi halvete çok önem verirdi. Hatta kırk erbaîni peşpeşe çıkardığı (toplamda 1600 gün eder) kaynaklarda rivayet edilir. 83 Halvetiyye tarikatında cehrî zikir esas alınmıştır.

Emine Işınsu romanlarında bu tarikattan otuz iki yerde bahsedilmiştir.

(14/41, 14/44, 14/45, 14/55, 14/56, 14/56, 14/56, 14/57, 14/57, 14/57, 14/57, 14/57, 14/60, 14/66, 14/67, 14/76, 14/78, 14/78, 14/83, 14/105, 14/131, 14/139, 14/157, 14/192, 14/205, 14/218, 14/275, 14/276, 14/278, 15/210, 15/210, 15/250)

2.2.4.1. Tarikatın kuralları ve gerekliliklerinden bahseden cümleler.

“Doğrusu Halvetîlik görünüşte pek basit; uyman gereken üç temel kural var; zikr-i daimi, sıddıkiyet yani doğruluk dürüstlük ve teslimiyet!” (14,57)

“Mehmed Halvetîlikte rüyaların ne karda önemli olduğunu biliyordu.” (14,67)

“Gelenek gereği, hepsinin başlarına siyah Halvetî tacını Sinan Ümmî tekbirle geçirdi ve destarlarını sardı.” (14,205)

2.2.4.2. Halvetî dergâhının bahsinin geçtiği cümleler.

Şehrin içlerinde kendilerine Devrânîler denilen Halvetîlerin bir dergâhı ilgisini çekmişti.” (14,41)

“Mehmed artık, kaçıp kaçıp Halvetî dergâhına gitmeye, orada zikir meclislerine katılmaya başlamıştı.” (14,44)

“Mehmed babasının tekkesindeki sohbetlere katılmaktan da vazgeçti, Halvetî dergâhının sohbetlerine katılmaya başladı.” (14,56)

“Halvetî dergâhına devama başlayalı iki yıl dolmuş.” (14,66)

82 Güner, Ahmet, Tarikatlar Ansiklopedisi, İstanbul, 1991. 83Türer, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, İstanbul, 1995, s.183.

184

2.2.4.3. Diğer tarikatlar ile birlikte adının geçtiği cümleler.

“Ben üç tarikatın; Ebheriyye, Nakşiyye ve Halvetiyye’nin şeyhiyim, sen hangisine talip olmak istersin?” (15,210)


2.2.5. Hurûfîlik Horasan’ın Esterâbâd şehrinde Fazlullah (öl. 1393) adlı biri tarafından

kurulmuştur. Kelâm şeklinde tecelli eden Tanrı’nın harflerle ortaya çıktığına inanılır. Bu tarikatta 4,7,14, 28, ve 32 rakamları önemli yer tutar.84

Emine Işınsu romanlarında Hurûfilik bir kez yer almıştır.

(14/236)

“Bu inanışı benimseyen Hurufîlik Osmanlı’da hoş karşılanmamış, bazı Hurufî şeyhleri öldürülerek, Hurufîlik yasaklanmıştı.” (14,236)

2.2.6.Kadirîlik-Kadirîyye Kurucusu dört büyük kutuptan biri olarak bilinen Abdülkadir Geylani’dir.

Kadirîler cehrî yani sesli zikir yaparlar. Zikirlerine Devran, dergâhlarına da Kadirîhâne denir. 85

Emine Işınsu romanlarında altı yerde Kadiriyye tarikatından bahsedilmiştir.

(14/112, 14/112, 14/113, 14/123, 14/205, 15/364)

2.2.6.1. Tarikat özellikleri ve kurucusundan bahseden cümleler.

“Bu arada Mehmed, camide tanıdığı bir adam vasıtasıyla, bir Kadirî şeyhiyle ahbaplık kurduğu için İskenderiye’de onun tekkesinde bir buçuk ay kaldı.” (14,112)

“Kadirîliğe de ısındı.” (14,112)

“Bir taraftan Kadirî yolunun inceliklerini öğrenip, zikre, semâya, sohbetlere katılırken, bir taraftan da El-Ezher’de derslere başladı.” (14,113)

“Burada bir efendiden, senin hem El- Ezher’e devam ettiğini hem de Şeyhûniye’de Kadirî tekkesinde kaldığını, orada da hakikat ilmi tahsil ettiğini öğrendim.” (14,123)

“Ancak Mısrî’nin tacında Kadirî tarikatındaki sülûkünden dolayı Kadirilik sembolü olan, iç içe geçmiş üç halkadan oluşan bir kırmızı gül bulunuyordu.” (14,205)

84 Pala, İskender, age. s.214. 85 Altıntaş, Hayrani, age. s.82.

185

“Kendisi Abdülkadir-i Geylânî Hazretleri’nin soyundan olup, Kadirî tarikatının temsilcisidir.” (15,364)

2.2.7. Mevlevîlik-Mevlevîyye Mevlâna Celaleddin Rumî’nin oğlu Sultan Veled tarafından kurulmuş ancak

Mevlâna’nın fikirlerinin mahsulü olan tarikattır.

Semâ Mevlevilerin raksı, sikke külâhı, ney ve kudûm de başlıca musiki âletleridir.86

Musikî ve semâ bu tarikatın âdeta sembolü haline gelmiştir. Elbette tarikatın esası Kur’anî bilgi üzerine kurulmuştur. Musikî ve semâ mutasavvıfı vecd haline ulaştıran bir vasıtadır.87

Emine Işınsu romanlarında bu tarikata beş kez yer vermiştir.

(8/250, 8/266, 13/155, 14/24, 14/149)

2.2.7.1. Tarikat esaslarını, mekânını ve mensuplarını ifade eden cümleler.

“Mevlevihâne, tipik bir Osmanlı yapısı.” (8,250)

“Mevlevi semaının böyle bir tarifini işitmiş yahut okumuş muydum, hatırlamıyorum, yalnız rüyamdaki açık, güzel matbaa harfleri gözlerimin önünde.” (8,266)

“Yunus’un aklına, çileye giren Mevlevî dervişleri geldi, bu halvet, çile gibi bir şey olmalıydı, dayanabilecek miydi?..” (13,155)

“Konya’da oturan Mevlevî tarikatının başı Ferruh Çelebi, Sultan Osman’ın kan davası için Abaza Megmed Paşa’ya destek verdiğini açıkladı.” (14,24)

“Ufak tefek sevimli bir ihtiyardı, Mevlevî idi.” (14,149)

2.2.8. Nakşibendîlik-Nakşibendiyye Bu tarîkat, Şeyh Bahâuddin Nakşbend tarafından kurulmuştur. 88

Nakşbendiyye’nin silsilesi iki ayrı koldan Hz. Ali’ye, bir koldan da Hz. Ebû Bekr’e ulaşır.89 Zikir ve âdâbında sükûnet ve mahviyatın hâkim olduğu bu tarikat, halk arasında büyük rağbet görmüştür. Tarikat, nafilelere çok itibar eder.90

Emine Işınsu romanlarında Nakşibendiyye tarikatı on altı yerde anılmaktadır.

86 Levend, Agâh Sırrı, Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul, 1943, s.54. 87 Altıntaş, Hayrani, age. s.84. 88 Türer, Osman, age. s. 176. 89 Türer, Osman, age. s.177. 90 Altıntaş, Hayrani, age. s.86.

186

(8/240, 10/117, 14/16, 14/41, 14/45, 14/55, 14/57, 14/60, 14/69, 14/78, 14/78, 14/186, 15/210, 15/210, 15/249, 15/279)

2.2.8.1. Tarikata mensup kişilerden bahseden cümleler.

“Soğancızade Şeyh Ali Çelebi el- Nakşibendî, altı ay sonra ramazan ayının ilk Perşembe günü, sabah ezan okunurken vefat etti.” (14,69)

Ben üç tarikatın; Ebheriyye, Nakşiyye ve Halvetiyye’nin şeyhiyim, sen hangisine talip olmak istersin?” (15,210)


“Ve haliyle, Nakşibendiyye mensubu oldum.” (15,249)

“Orada şeyhlerini Hakk’a uğurlamış, ne yapacağını bilmeden yaşayan birkaç Nakşibendî dervişinin de yardımıyla tekke onarıldı, yenilendi.” (15,279)

“Bir şey bilir ve onu söylerim, yol babanın şeyh Ali Çelebi el Nakşibendî’nin yoludur.” (14,55)

“Ben Nakşîyim, ne yapayım Allah’ın Halvetîliğini, bilip de ne olacak!” (14,57)

“ “Hasan Hoca Nakşibendîdir!” Onu, öylece benimsedim…” (8,240)

“O, bir şeyh midir, tam manasıyla bilemem, zannederim sadece bir derviştir, Kütahyalı Mehmed Efendi, derler, İfadesine göre kendisinin şeyhi Bursalı Hasan Efendi imiş, Nakşibendî…” (10,117)

“O, elbette ki babasını takip edecek, büyük bir Nakşibendî şeyhi olacaktı!..” (14,16)

2.2.9. Rufaîlik Kurucusu Ahmed Rifaî’dir. Bütün tarikatlar gibi onlar da nefs terbiye ve

tezkiyesine büyük önem verirler.91

Emine Işınsu romanlarında bu tarikattan bir kez söz edilmiştir.

(8,262)

“Kızım sen Rufailere karışmışsın! dedi.” (8,262)

91 Altıntaş, Hayrani, age. s.82.

187

2.2.10. Uşşakîlik Pir Seyyid Hasan Hüsameddin Uşşakî tarafından kurulmuş bir tarikattır. Emine

Işınsu romanlarında bu tarikattan bir yerde bahsedilmiştir.

(14/141)

“Kasımpaşa’daki Uşşakî Tarikatı Piri Hüsameddin Efendi tanıdım, sevgim ve saygım olan bir zattır.” (14,141)

2.3. Tarikat Kıyafetleri ve Eşyaları

Her tarikat kendine has bir kıyafet geliştirmiştir. Bu kıyafetlerden bir kişinin hangi tarikata mensup olduğu rahatça anlaşılabilmektedir. Bu belirli kıyafetlerin genelde mistik anlamları bulunmaktadır.

Kıyafetler gibi bazı eşyaların da tarikatlara göre farklı anlamları bulunmaktadır.

Emine Işınsu romanlarında sözü edilen kıyafet ve eşyalar, Tac, Sarık, Kaftan, Hırka, Kuşak, Alem, Tesbih ve Âsa’dır. Bu kıyafet ve eşyalardan toplamda yedi yerde bahsedilmiştir.

(14/186, 14/205, 14/205, 14/206, 14/206, 14/206, 15/216)

2.3.1. Rengi ve şekli tarikatlara göre değişen Tac’ın bahsedildiği cümleler.

“Başında Nakşî tacı, siyah sarığı üzerinde siyah bir kaftan, saçlarına, sakallarına kır düşmüş, yaşlanmış gibiydi.” (14,186)

“Gelenek gereği, hepsinin başlarına siyah Halvetî tacını Sinan Ümmî tekbirle geçirdi ve destarlarını sardı.” (14,205)

“Tarikat âdâbına göre böyle saadet tacı giyen kimsenin, kötü görülmüş on iki sıfatı terk etmiş olması gerekirdi.” (14,206)

“Bir salikin saadet tacına lâyık olması için; tevhidi dilinden ve kalbinden bırakmaması ve O Sevgili’ye ulaşmak için yol bulmaya gayret etmesi gerekirdi.” (14,206)

“Yatsıdan sonra, dervişler kendi aralarında muhabbete daldılar, gece yarısında efendi geldi, başında tacı, üstünde dede hırkası vardı.” (15,216)

188

2.3.2. Tarikat eşyalarının söz edildiği cümleler.

“Ve hepsinin ayrı bir manevi anlamı olan diğer hediyeleri de yine Sinan Ümmî tarafından verildi; hırka, bel kuşağı, tespih, alem, asâ ve seccade…” (14,206)

2.4. Tarikat Törenleri

Dergâhtaki müritlerden sülûkunu tamamladığına inandığı müridine, mürşidi tarafından halifesi olduğunu açık eden müsadenin verildiği törenler “Hilafet ve İcazet Törenleri”dir. Tarikat törenleri içerisinde Emine Işınsu romanlarında karşılaştığımız tek tören bu müsaade törenleridir.

Yazarımız Hilafet ve İcazet törenlerinden iki yerde bahsetmiştir.

(14/204, 14/205)

“Gelenek olarak esmâsını ve sülûkünü tamamlamış bulunan dört gönül erine hilâfet ve icazet töreni yapılması gerekiyordu fakat Sinan Ümmî bu konuda hiç konuşmuyordu.” (14,204)

“Bir Cuma günü, Mısrî’nin ve dört arkadaşının hilâfet ve icazet töreni, dervişlerin ve halkın önünde yapıldı.” (14,205)

2.5. Tarikatların Kullandığı Müzik Aletleri

Tarikatlarda törenler ve bazı ibadetler müzik eşliğinde gerçekleşmektedir ve bu müziği oluşturan bazı müzik aletleri ustaları tarafından icra edilmektedir. Emine Işınsu romanlarında sözü edilen müzik aletleri; Ney, Kudüm, Tef ve Rebab’dır.

Yazarımız romanlarında dört kez bu müzik aletlerinden bahsetmiştir.

(13/270, 13/271, 14/221, 14/278)

“Mevlâna’yı, köşedeki sanki öbürlerinden daha büyücek yapılmış bir oyu yeşil atlas mindere oturttuktan sonra, tam karşısındaki minderleri işaret ederek, ney, kudüm, tef ve rebab çalacakları buyur etti.” (13,270)

“Ney inledi, tefler çalmaya, kudümler vurulmaya başladı. Rebab, gözyaşından ve ciğer yanığından bahsediyordu.” (13,271)

“Ney eşliğinde yapılan devrân, halka rahmet oluyordu.” (14,221)

“Ney ve kudüm eşliğinde zikir ve devrân meclisleri başlamıştı.” (14,278)

189

2.6. Tarikatların İnsanî Unsurları

2.6.1. Şeyh Yaşlı, ihtiyar, pir, bey, önder, kabile başkanı.Nefsinden fâni,Hak’ta baki velî;

Hak dostu. Taliplere rehberlik etmek ve onları irşat etmek ehliyetine ve liyakatine sahip olan insan-ı kâmil; rehber; delil; mürşit.92

Emine Işınsu romanlarında elli dokuz kez “şeyh” sözcüğü kullanılmıştır.

(10/117, 10/117, 10/171, 10/188, 10/188, 10/217, 10/217, 10/217, 10/315, 10/315, 10/315, 10/315, 10/317, 10/317, 13/61, 14/9, 14/9, 14/19, 14/19, 14/45, 14/45, 14/49, 14/49, 14/49, 14/54, 14/55, 14/57, 14/57, 14/58, 14/64, 14/64, 14/64, 14/112, 14/121, 14/131, 14/154, 14/156, 14/173, 14/174, 14/190, 14/199, 14/199, 14/200, 14/214, 14/279, 15/210, 15/211, 15/227, 15/231, 15/231, 15/240, 15/248, 15/248, 15/257, 15/279, 15/291, 16/29, 16/96, 16/172)

2.6.1.1. Tarikatlarıyla birlikte şeyhlerin zikredildiği cümleler.

“O, bir şeyh midir, tam manasıyla bilemem, zannederim sadece bir derviştir, Kütahyalı Mehmed Efendi, derler, İfadesine göre kendisinin şeyhi Bursalı Hasan Efendi imiş, Nakşibendî…” (10,117)

“Eyüp Sultan’daki Şeyh Ahmed Efendi de, hanımlarla görüşmekte bir beis görmez, hele Bektaşî Şeyhleri hanım ben, bir arada sohbete dalarlar bilirsiniz…” (10,188)

“Bu zat, şeyh değil, Bektaşî yine hiç değil, belki bir tarikatta mürittir, bilmiyorum, aklı başında ve derin bir zat, aynı zamanda Türkçü!” (10,188)

“Nakşiliğe devamı ister, kendi şeyhine bağlamak ister.” (14,45)

“Ben üç tarikatın; Ebheriyye, Nakşiyye ve Halvetiyye’nin şeyhiyim, sen hangisine talip olmak istersin?” (15,210)

2.6.1.2. Müritlerin şeyhlerine bağlılığını ifade eden cümleler.

“Ben şeyh değilim, bir şeyhim var elhamdülillah, Bursalı Hasan Efendi!” (10,217)

“Şeyhimi üzmeyi istemeyiz değil mi?” (14,19)

“Şeyhinin karşısında bu iri yarı adam, bir çocuk kadar saf ve ürkekti, yine de soruları geçiştirmeye çalıştı.” (14,19)


190

“ “Dirhemler zahir ilimdir, öğren ve onunla amel et.” dedi, “dinarlar ise tarikat ilmidir, onu ancak sana uygun görülmüş mürşidinin yanında elde edebilirsin ve senin şeyhin, bu şehirde değildir.” (14,118)

“Allah bilir âmennâ da, dedi Bekir, şeyhine bunca bağlılıını aklım cidden almıyor.” (15,231)

“Ahi Evren Hazretleri birçok sohbetinde; “Kim ki bizi şeyh edinirse, onun şeyhi ancak Hacı Bektaş Hünkâr’dır.” demişti.” (16,172)

2.6.2. Mürîd Bir şeyhe bağlı olan kişi. Kelime anlamı “dileyen, isteyen” demektir. Mürîd

kendi iradesinden sıyrılıp Allah’ın mutlak iradesine boyun eğmiştir.93

Emine Işınsu romanlarında kırk iki defa Mürîd söcüğü kullanılmıştır.

(11/180, 13/162, 14/15, 14/19, 14/61, 14/61, 14/62, 14/63, 14/69, 14/170, 14/193, 14/199, 14/200, 14/218, 14/278, 15/105, 15/105, 15/219, 15/257, 15/295, 15/299, 15/341, 15/350, 15/350, 15/376, 15/377, 16/29, 16/33, 16/36, 16/72, 16/79, 16/80, 16/84, 16/87, 16/96, 16/96, 16/99, 16/113, 16/137, 16/152, 16/202)

2.6.2.1. Mürşid, şeyh ve mürid kavramlarının birlikte kullanıldığı cümleler.

“Allah Allah, Kenan Rifâî Hazretleri’ne de bir müridi buna benzer bir sual sormuş.” (11,180)

“İşte bu kıvılcımlar yüzünden istek çok şiddetlidir, öyle ki onun etkisiyle bize nasip olan mürşidi bulur, ona mürit oluruz..” (13,162)

“Mehmed’inki ise Şeyh Ali Efendi’nin pek sevdiği müritlerinden Trakyalı eski pehlivan Koca Halil Derviş’ti.” (14,15)

“Şeyh Ali Efendi, pek sevdiği müridinin burnunun üstündeki yara izini görüp, sordu.” (14,19)

“Müritler arasında şeyhin dikkatini çekecek kadar coşkulu ve aynı zamanda edepliydi.” (14,61)

“Şeyhi Hüseyin Efendi, müritlerine, gece yattıktan sonra, yaşadıkları günü mutlaka gözden geçirmelerini, üzerinde düşünmeleri ve o gün Mevlâ’nın emirlerini ve yasakladıklarını nasıl uyguladıklarını sorgulamalarını söylemişti.” (14,61)

“Padişahımız 4. Mehmed, bildiğimiz kadarla Şeyh Karabaş velî’nin müridi olmuştur, yani bizzat kendisi Halvetî’dir.” (14,218)


191

“Şeyh uçmaz, mürit uçurur derler, sen biraz bunu yaptın.” (15,257)

“Hacı Bayram Velî, bu şehirde iki kıymetli mürit adayı olduğunu hissedebiliyordu.” (15,341)

2.6.2.2. Müritlerin neler yaptığını ve yapması gerektiğini anlatan cümleler.

“ “Evlâdım, dedi, bize müritliğin ilk adımı, şu söyleyeceklerime gönülden inanmakla atılır.” (15,219)

“Gençler, dedi, ilk sınavı geçtiniz, şimdi dört günlük halvetinize gireceksiniz, bu ikinci sınavınızdır, hayırla bunu da bitirdikten sonra inşallah birer mürit olacaksınız, sülûkünüz başlamış olacak…” (15,295)

“Öbür hücrede ise bir hanım mürit kırk günlük halvetinin ortalarındaydı.” (15,350)

“Müritler, meydanın öbür ucunda toplanmışlardı, onların da ekserisi Kur’an okuyordu.” (15,376)

“Mürit ise; O’na yakınlaşmayı gönlü ve kafasıyla çok fazla isteyendir.” (16,29)

“Her şey müridi alıştıra alıştıra olur, baştan üç günlük, bir haftalık gibi süreler de konabilir.” (16,80)

2.6.3. Mürşid-Usta-Sedefkâr Dost-Dost Rehber, delil, kılavuz, yol gösteren. Sırat-ı Müstakimi gösteren, dalâletten önce

hak yola ileten. şeyh, velî, pir. Mürşit merdiven gibidir, başkaları ona basa basa yükselir; mum gibidir, kendisi yanar ama çevresindekileri aydınlatır.94

Yazarımız romanlarında seksen bir yerde mürid kavramı ve bu kavramı çağrıştıran sözcükler (Usta, Sedefkâr Dost, Dost) kullanılmıştır.

(11/20, 11/30, 11/35, 11/49, 11/67, 11/95, 11/111, 11/111, 11/139, 11/140, 11/144, 11/144, 11/170, 11/172, 11/179, 11/180, 11/180, 11/180, 11/182, 11/183, 11/188, 11/190, 11/190, 11/190, 11/192, 11/192, 11/195, 12/15, 12/16, 12/16, 12/17, 12/18, 12/21, 12/22, 12/22, 12/24, 12/25, 12/25, 12/27, 12/33, 12/34, 12/39, 12/46, 12/101, 12/184, 13/95, 13/100, 13/162, 13/162, 13/183, 14/118, 14/125, 14/125, 14/125, 14/131, 14/132, 14/133, 14/135, 14/151, 14/152, 14/163, 14/312, 15/90, 15/92, 15/105, 15/105, 15/138, 15/139, 15/207, 15/248, 15/249, 15/251, 15/252, 15/252, 15/253, 15/254, 15/290, 15/299, 15/350, 15/351)


192

2.6.3.1. Mürşit kavramının “Sedefkâr Dost” olarak karşılandığı cümleler.

“Sedefkâr dostumun yakışıklılığını ben de, tabii fark etmiştim ancak, şimdi bunu Zeynep’in ağzından işitmek ve ona herhangi biri gibi, “adam” demesi hiç hoşuma gitmedi.” (11,20)

“Allah’a büyük bir inançla havale edip rahatlayan bu kadın, sedefkâr dostumu tanımalı.” (11,30)

“Çünkü onlar koparılmış ve benim kolumda olduklarına göre, ne haşa Allah’ın, ne de sedefkâr dostumun sembolleridir.” (11,67)

“Omuzlarına dökülen dalgalı kumral saçlarına bakıyorum ve yüzünün aklığı gözlerinin karası ile nasıl bir tezat teşkil ediyor; ezadın içinde bu harikulade uyuşma, ancak sedefkâr dostuma has olmalı…” (11,180)

2.6.3.2. Usta sözcüğünün mürşit kavramına karşılık olarak kullanıldığı cümleler.

“Ustanın beş basamaklı yükselme merdiveni de, sakınmamızı istediği şeylerin tümü de, aslında dört kitabın anlamına denk düşüyor.” (11,35)

“Ustamız bize, birkaç defa, “O sevgidir” demişti.” (11,49)

“Usta’nın yanımızda olmasından dolayı mı o aydınlık acaba?” (11,172)

“Ustam bana baktı, gülümsedi ve böylece sonsuzu kucakladı yine ve ben hiçbir giriş yapamadan pattadanak sordum.” (11,180)

“Ustam, bize verdiklerini nasıl değerlendireceğimiz hakkında konuştu daha çok.” (11,192)

2.6.3.3. Mürşid’in “Dost” sözcüğüyle karşılandığı cümleler.

“Berrin Hanım bana “Dost’umuzun” da psikiyatrist olduğunu söylemişti bir gün, ilk anda içimde bir duygu “İyi işte, ona devam et.” Dedi.” (12,15)

“Bir seminer grubu bu, seminerleri veren ise Dost’umuz, onun yüzüne karşı “Efendim” diye hitap ediyoruz, arkasından “dost’umuz” diye bahsediyoruz.” (12,16)

“Dost sanki bir melektir, oradan buraya görevli olarak bize yol göstermesi için gönderilmiş bir melek.” (12,18)

“Dost’a devam ediş nedenlerimden biri, sevgiyi öğrenmek mi acaba?” (12,21)

193

“Belki umudum var ondan, çünkü Dost’un bizlere sunduğu, yükselmenin ve olgunlaşmanın, hatta arınmanın beş basamağından sonuncusu, en mühimi sevmek…” (12,22)

“Hani Yunusca konuşursak dört kitabın anlamı var Dost’un konuşmalarında.” (12,25)

2.6.3.4. Mürşit sözcüğünün kullanıldığı cümleler.

“Galiba benim kader mürşidim; yol göstericim, aydınlatanım, olgunlaştıranım; Hacı Bektaş değil, Tapduk’muş..” (13,95)

“Anladığı; bir tekkeye kapanıp, mürşidinin yol göstericiliğiyle, bütün manevî sorularına ve daha başkalarına cevap bulmak ve sonunda O’nunla bir olmaktı.” (13,100)

“Ama nasibi verip, mürşidi ve yolu gösteren Tanrı’dır.” (13,109)

“İşte bu kıvılcımlar yüzünden istek çok şiddetlidir, öyle ki onun etkisiyle bize nasip olan mürşidi bulur, ona mürit oluruz..” (13,162)

“Ya Rab, diye düşünüyordu, bir buğday istemeye gittim hacı Bektaş’tan, görsünler bana neler oldu, bir kâmil mürşide yettim ki, yüzünde senin nurunu taşımakta!..” (13,183)

“ “Dirhemler zahir ilimdir, öğren ve onunla amel et.” Dedi, “dinarlar ise tarikat ilmidir, onu ancak sana uygun görülmüş mürşidinin yanında elde edebilirsin ve senin şeyhin, bu şehirde değildir.” (14,118)

“Benim mürşidim ol, dedi bir sabah, bir kervansarayın avlusunda otururlarken.” (14,125)

“Çünkü o senin tarikatındadır ve gerçekten yetişmiş bir mürşittir, bu yüzden ısındın ama seninki değildir.” (14,131)

“Evet gönlü “Çok mürşit tanıdın, çok tecrübe edindin fakat artık Anadolu!” diyordu.” (14,132)

“Mısrî’nin bir an önce mürşidine kavuşmasını diliyorlardı.” (14,151)

“Az kitap okuduğun da iyi olmuş, yetti artık kitaplardan alacağın, senin artık bir mürşit arama zamanındır.” (15,90)

“Mürşidin olacak kimsenin yoluna düşmeden, bu el sana haram.” (15,92)

“Asya’dan yola düşen mürşit Kemaleddin Efendi, birkaç müridiyle oraya yerleşip, bir küçük tekke açmış, kendilerini sevdirmişler.” (15,105)

194

“Şücâeddin Efendi, sırtı mürşidine dönmesin diye, geri geri yürüdü, çıktı.” (15,207)

“Allah bana üçünün de mürşidi olma görevini ve hazzını verdi, daha ne isteyeyim.” (15,251)

2.6.4. Kutb Tasavvufta Tanrı’nın ilk taayyün ve tenezzülü olan Hakikat-i Muhammedî’ye

mazhar olan kişi. Kâinat o kişinin çevresinde döndüğü için ona kutb denir. Kutp, sıkıntıya uğrayan kişilerin imdadına yetişir. 95

Emine Işınsu romanlarında kutp kavramı iki kez kullanılmıştır.

(15/206, 15/237)

“Güler yüzlü sakindir, ünden, şandan uzak durmaya pek dikkat eder, âdeta tanınmaktan kaçar, çok alçak gönüllüdür ve kendisi zamanın kutbudur.” (15,206)

“Zamanın kutbu, hakikat halifesi, Rahman’ın sevgilisi Bursa’da iken benim hutbe okuyup, namaz kıldırmam yakışık almaz.” (15,237)

2.7. Tarikatlar İle İlgili Mekânlar

2.7.1. Dergâh- Tezgâh Tekke, kapı önü. Terim olarak tarikat mensuplarının topluca ibâdet ve

törenlerini yaptıkları yere denir.96

Emine Işınsu romanlarında otuz dört yerde dergâh ve dergâh sözcüğünü kast eden tezgâh sözcüğü kullanılmıştır.

(11/70, 11/95, 11/128, 11/128, 11/129, 11/139, 11/171, 11/171, 11/173, 11/174, 11/175, 11/179, 11/184, 11/184, 13/61, 13/61, 13/74, 13/100, 13/130, 13/170, 13/239, 13/240, 14/24, 14/25, 14/41, 14/41, 14/44, 14/44, 14/56, 14/66, 14/183, 14/112, 14/162, 15/249, 15/341)

2.7.1.1. Dergâh kavramı sedef işlemeciliği yapan bir grup insanın toplanarak sohbetler ettiği tezgâh ile bağdaştırıldığı cümleler.

“O senin miskinlik dediğin teslimiyettir, ancak tezgâha değil, Yaradan’a…” (11,70)

95 Pala, İskender, age. s.279. 96 Pala, İskender, age.s. 111.

195

“Cahit’in acısından sonra tezgâhla karşılaşmak, tegâhtan biri olmak, hakikaten Allah’ın lütfudur bana.” (11,95)

“Aslında, dedim, tezgâhı, daha ço kişiye duyurmak, bildirmek lazım ki, nasipdar olanların bir an evvel gelmelerini sağlayalım, sevgimiz, daha da büyüsün, artsın.” (11,129)

“Şükretmek, burada tezgâhta, en çok üzerinde durulan hususlardan biri.” (11,139)

“Ben, tezgâh sakinlerine dahi söyleyemiyorum bunları, kimselere söyleyemiyorum…” (11,171)

2.7.1.2. Dergâh adabından, dergâhta halk için neler yapıldığından ve dergâh mensuplarının hayatlarından bahseden cümleler.

“Yârenler, dedi, hani Sulucakarahöyük’ün orada yaşayan bir ulu şeyh vardır, Hacı Bektaş Veli derler, Hünkâr derler ismine, işte onun dergâhında, muhtaçlara buğday veriyorlarmış.” (13,61)

“Demek dergâh halkı, belki misafirler de burada kalıyorlar!” (13,74)

“Dergâh adabını bu işin nasıl olacağını ise hiç bilmiyordu…” (13,100)

“Eğer bunun için bir fedakârlık yapması gerekiyorsa, dergâha gitmekten vazgeçebilirdi, tek ölmesinlerdi ana ve bebek, tek ölmesinlerdi!” (13,130)

“Dergâhta, kilden çanak çömlek yapardı, buradaki çanak çömlek, kupa bolluğu bundandı.” (13,170)

“Unutma bütün kâinat dergâhtır, çünkü dergâh Allah’ın huzurudur, gönlün sağlam olsun yeter.” (13,239)

“Ve bilirsin ki, Allah yalnız dergâhta değildir, her bir yerdedir.” (13,240)

“Babanla görüştüm ben, tanışıyoruz, burası dergâh, gel be kızanım.” (14,25)

“Bir gün ziyaretçiler arasına gizlice karışıp giriverdiği bu dergâhta, oturanların en arkasına büzülüp, dervişlerle beraber zikretmişti.” (14,41)

“Mehmed artık, kaçıp kaçıp Halvetî dergâhına gitmeye, orada zikir meclislerine katılmaya başlamıştı.” (14,44)


196

“Bu arada dergâhtaki vazifelerini asla ihmal etmiyor, sohbetleri büyük bir edeple dinliyor, zikirlere yine eskisi gibi coşkuyla katılıyordu.” (14,66)

“Orada kalmaya başladım, dergâhta bulunan benim gibi birçok dervişle tanışıp ahbaplık kurdum.” (15,249)

“Çavuş, Hacı Bayram Velî ile Akşemseddin’i Edirne’de, Sabunî Mahallesi’ndeki Vali Dede Dergâhı’na bıraktı.” (15,341)

2.7.2. Tekke Dervişlerin ve tarikat ehlinin toplanıp şeyh veya halifesinin yönetimi altında

zikir, ayin ve ibadet ettikleri, seyr ve sülûkla meşgul oldukları nefs terbiyesi gördükleri, ruhen ve ahlaken eğitilip olgun ve yetkin kişiler haline geldikleri yer.97

Emine Işınsu romanlarında bu kavram yirmi altı yerde kullanılmıştır.

(13/100, 13/156, 13/170, 14/36, 14/56, 14/62, 14/76, 14/77, 14/83, 14/83, 14/112, 14/141, 14/147, 14/151, 14/157, 14/185, 14/213, 15/105, 15/105, 15/279, 15/287, 15/297, 15/309, 16/33, 16/35, 16/64)

2.7.2.1. Tekkelerde yapılan ibadetlerden bahseden cümleler.

“Karısı ölünce, gelip tekkeye yerleşmiş, halvet çıkarmış, derslerinde ilerlemiş, sülûkunu tamamlamış bir dervişti.” (13,170)

“Sonra ayaklarının ucuna basa basa, tekkenin zikir yapılan ve meydan denilen salonuna girdiler.” (14,36)


“Hayrünnisa da, babası gibi günde bir tas çorba ile, dört günlük halvetini tekkenin hücresinde bitirdi.” (15,287)

2.7.2.2. Tekkenin herkese kucak açtığını ifade eden cümleler.

“Mehmed şaşırdı; babasının tekkesinin de, Halvetî tekkesinin de kapıları her zaman, herkese açık.” (14,76)

“Tekkelerde âdetti, uzak yoldan gelen yolcuya hemen çorba sunulurdu.” (14,77)


197

2.7.3. Halvethane Sâlikin tek başına ibadet ettiği yer, inzivaya çekildiği köşe, çilehane.

Tekkelerin ve bazı mescitlerin çevresinde yapılan kapalı, karanlık ve daracık hücre ve odalar.98

Emine Işınsu romanlarında bir kez halvethane’yi kullanmıştır.

(15/127)

“Burası odunluk değil bir halvethanedir, bizim zikrimizle elhamdülillah, etrafı ışımaktadır.” (15,127)

2.8.Tarikatlara Ait Uygulamalar

2.8.1.Bağır Basmak-Ayak Bağlamak-Baş Eğmek Aslı “Ayak Mühürlemek” olan ayak bağlamak deyimidir. Niyaz halindeyken

sağ ayağın baş parmağını sol ayağın baş parmağı üzerine koymak. 99 Baş eğmek ise başı öne eğili vaziyette durmak yahut yürümektir. Sufî’ler Rab’larından hayâ ettikleri için başı dik olarak yürümezler. Bağır basmak, saygı göstergesi olarak kişinin elini göğsüne koymasıdır.

Emine Işınsu romanlarında bu üç kavram birlikte iki kez kullanılmıştır.

(13/162, 13/233)

“Yunus Emre, ha meselâ edep kaidelerinden biri de; şeyhinin karşısında, bağır bastıktan sonra ayak bağlanıp, baş eğmektir.” (13,162)

“Kara elmasların ışıltısı tam gözlerindeydi, bakışlarını yere indirdi, baş eydi, bağır bastı, ayak bağladı, çıktı odadan.” (13,233)

2.8.2. Çile Çıkarmak Sıkı bir perhiz, çetin bir nefs idmanı.100 Dervişlerin ölmeden önce ölmeleri.

Yazarımız bu kavrama romanlarında bir kez yer vermiştir.

(14/141)

“Allah izin verirse orada çile çıkarmak istiyorum.” (14,141)

98 Uludağ, Süleyman, age. s.156. 99 Uludağ, Süleyman, a.g.e, s.54. 100 Uludağ, Süleyman, age. s.96.

198

2.8.3. Erbain Kırk. Çile çekmek, nefsi ezmek, bencilliği kırmak için müritlerin kırk gün

halvete çekilmeleri.101

Emine Işınsu romanlarında erbain kavramı üç kez yer almıştır.

(14/168, 14/168, 14/137)

2.8.3.1. Erbain’in ne olduğu hakkındaki cümleler.

“Bizim yaptıklarımız halvet, üç günlük, yedi günlük falan evet seninkine erbain dememiz lazım.” (14,168)

“Kelimeler önemli değil, sizler de erbain çıkarmışsınız ve kırk günden kırk defa yapılacaktır diye asla bir kural yok.” (14,168)

“Kırk gün halvete girmeye “erbain çıkarmak” derler.” (16,137)

2.8.4. Halvet Tarîkat eğitiminde önemli bir unsur da halvettir. Lügatte, “bir kimse ile yalnız

kalmak” 102 , tenhaya çekilmek, yalnızlık 103 gibi mânâlara gelen halvet, tasavvufta kimsenin olmadığı yerde ruhun Allah’la konuşmasıdır.

Yazarımız romanlarında bu unsurdan otuz beş kez söz edilmiştir.

(13/155, 13/155, 13/161, 13/163, 13/170, 13/180, 13/183, 13/189, 13/252, 13/258, 14/57, 14/109, 14/115, 14/135, 14/141, 14/153, 14/167, 14/168, 14/205, 14/213, 14/221, 14/221, 14/278, 15/287, 15/295, 15/295, 15/295, 15/296, 15/296, 15/336, 15/339, 15/346, 15/350, 16/79, 16/79)

2.8.4.1. Halvet’in gereklerini anlatan cümleler.

“Hayrünnisa da, babası gibi günde bir tas çorba ile, dört günlük halvetini tekkenin hücresinde bitirdi.” (15,287)

“Ayrıca halvet boyunca; çok az uyumalısınız ve çok az yemelisiniz.” (15,296)

“Halvette Muhammed o hâle geldi ki, yedi günde bir kaşık sirke ile doyar oldu.” (15,336)

101 Uludağ, Süleyman, age. s.125. 102 Mütercim Asım Efendi, Kâmus Tercümesi, İstanbul, 1272, c.3,s.805. 103 Sami, Şemseddin, Kâmus-i Türkî, İstanbul, 1317, s.587.

199

2.8.4.2. Halvet’in ne olduğu ve kaynağı hakkında bilgi veren cümleler.

“Yunus’un aklına, çileye giren Mevlevî dervişleri geldi, bu halvet, çile gibi bir şey olmalıydı, dayanabilecek miydi?..” (13,155)

“İşte orada halvet olacaksın, halvet yalnız kalmak demek biliyorsun.” (13,163)

“Halvetin kaynağı; Peygamberimiz Efendimiz’in Hira mağarasına çekilip Allah’la ilgili derin düşüncelere dalması ve Hazreti Musa’nın Tûr-i Sina’daki kırk gün kalışıdır…” (15,296)

“Halvet anladığınız gibi riyazetin bir gereğidir.” (15,296)

2.8.4.3. Halvet’in kul üzerindeki etkilerini anlatan cümleler.

“Hele bekle, hele bir halvete gireyim, işte o zaman tamamen yok olacaksın.” (14,109)

“Üç yıldan ve üç halvetten sonra Şeyh Mehmed Efendi; Mehmed’in öfkesini tam alamadıysa da, onun nefsinin bazı kötü huylardan temizlenmesini sağladı.” (14,115)

“Mehmed içini çekti; “Bana bir halvet gerekli!” diye düşündü.” (14,135)

2.8.5. Semâ Makam ve nağmeyle okunan dini metinleri dinleme. Raksetme, devrân etme,

dinlenen dinî musikinin tesiriyle coşup dönme.104

Emine Işınsu romanlarında on bir kez semâ kavramının bahsi geçmiştir.

(13/266, 13/268, 13/271, 13271, 13/277, 14/112, 14/223, 14/113, 14/190, 14/190, 14/222)

2.8.5.1. Diğer tarikat uygulamalarıyla birlikte semâdan bahseden cümleler.

“Onlarda devran yoktu ama, sesli zikir ve semâ vardı.” (14,112)

“Bir insan, zikrullaha, devrâna ve semâya nasıl düşman olabilir anlamıyorum.” (14,190)

“Nihayet çıkacağı söylenen ferman çıkmış, Vanî Efendi’nin etkileri, 4. Mehmed’in emri, Şeyhülislâm Minkârizâde Efendi’nin onaylaması ile, sesli zikir, devrân ve semâ yasaklanmıştı.” (14,222)


200

“Bir taraftan Kadirî yolunun inceliklerini öğrenip, zikre, semâya, sohbetlere katılırken, bir taraftan da El-Ezher’de derslere başladı.” (14,113)

2.8.5.2. Semânın nerede yapıldığını anlatan cümleler.

“Sizi Hüdavendigar Hazretlerine götüreyim, dedi, bu gece Pervâne’nin sarayında semâ olacak, belki sizi de yanına alır.” (13,266)

“Mehmed avluyu görür görmez, semânın burada yapıldığını anladı, ne güzel kutsal bir yerdi!” (14,113)

2.8.5.3. Semânın kula neler hissettirdiğini anlatan cümleler.

“İşte o anda Mevlâna ayağa fırladı, mavi feracesi ile baştan ayağa mavi bir nur gibi dönmeye başladı..” (13,271)

“Semâ, dirilerin huzur ve sükûnudur, cânının cânı olan kimse bunu bilir.” (13,271)

“Ta ki semâya.. dedi, semâda Allah’tan yardım diledim beni bu dertten kurtarması için.” (13,277)

2.8.6. Sülûk Tasavvuf ıstılahı olarak, tarikâta giren bir sâlikin işin başından vuslat

makamına ulaşmasına, yani tarîkattaki gayesini gerçekleştirmesine kadar yapmış olduğu kalbî ve manevî yolculuk anlamındadır. 105

Yazarımız bu kavrama romanlarında dokuz kez yer vermiştir.

(13/170, 13/251, 14/169, 14/204, 14/268, 15/295, 15/297, 15/297, 15/361)

2.8.6.1. Sülûk’un ne olduğunu ifade eden cümleler.

“Evet sülûk; bir manevi yola girmek demektir, yani Allah’a ulaşmak için ahlakını, nefsini temizleme yolu.” (14,268)

“Sülûk bir ahlâk terbiyesidir.” (15,297)

105 Türer, Osman, age. s.133.

201

2.8.6.2. Sülûk’un tamamlanıp tamamlanmadığını ifade eden cümleler

“Karısı ölünce, gelip tekkeye yerleşmiş, halvet çıkarmış, derslerinde ilerlemiş, sülûkunu tamamlamış bir dervişti.” (13,170)

“Görenler olmuştur, sülûk tamamlanınca, olur diyorlar…” (13,251)

“Ancak şeyhinin bırakmayacağından korkuyordu, çünkü daha sülûkünü tamamlamamıştı.” (14,169)

“Gelenek olarak esmâsını ve sülûkünü tamamlamış bulunan dört gönül erine hilâfet ve icazet töreni yapılması gerekiyordu fakar Sinan Ümmî bu konuda hiç konuşmuyordu.” (14,204)

“Eşrefoğlu sülûkünü bitirmiş, artık tarikatını yayma zamanı gelmişti.” (15,361)

2.8.7. Vird Günlük dualar, düzenli bir şekilde belli zamanlarda okunmak üzere ayet, hadis

ve ermişlerin sözlerinden derlenmiş dualar, ahzap, hizip, ezkâr, zikir.106

Emine Işınsu romanlarında vird kavramından on bir yerde bahsedilmiştir.

(13/164, 13/166, 13/167, 13/167, 13/189, 14/68, 14/83, 14/103, 14/162, 14/221, 15/287)

2.8.7.1. Vird’in günlük olduğunu vurgulayan cümleler.

“Her gün yapılması gerekli olan bazı tesbihlerimiz, okunması gereken dualarımız vardır, buna vird denir: yön kıble, oturuş, edebli, gözler kapalı olacak…” (13,167)

“Aşağıya virdini, yani her gün çekmesi lâzım gelen zikri ve okuması lâzım gelen duaları yazıyorum.” (14,221)

“Günlük virdini büyük bir heyecanla, kusursuz yapıyordu.” (15,287)

2.8.7.2. Bu sorumluluğun ne zaman yapıldığı ve kulun neler hissettiğini anlatan cümleler.

“Yatsıya kadar herkes kendi başına virdini ve verilmişse zikrini yapar.” (13,164)


202

“Neyse bırakalım bunları şimdi, bir köşeye çekilip virdimizi yapalım, tesbihin var mı tesbihin?” (13,167)

“Bir ara virdini yapmayı akıl etti, fakat belki de öğle olmuştu, kalkıp önce namaz kıldı, sonra yaptı virdini…” (13,189)

“Mamafih virdine devam ediyor ve bu arada ilim öğrenme arzusu daha da şiddetleniyor, “Artık Diyarbakır’ın zamanı” diye düşünüyordu.” (14,68)

“Bir taraftan da buraya geleli, yapmayı bıraktığı virdindeydi aklı, utanıyordu.” (14,83)

“Şeyhi Hüseyin Efendi’nin verdiği virdine yine aşkla sarılmıştı.” (14,103)

“İlk şeyhi Hüseyin efendi, onu virdinde çekmesi lazım gelen, yedi Allah isminin, ikincisine geçirmişti.” (14,162)

2.8.8. Zikir Tarikat ehlinin, bir yerde toplanıp şeyh veya halifenin gözetim ve denetiminde

“Allah” kelimesini veya “Lâ ilâhe illallah” cümlesini belli bir hareket düzeni ve ritmi içinde söylemek.

Emine Işınsu romanlarında elli üç kez zikir kavramından bahsedilmiştir.

(10/171, 10/171, 10/206, 13/162, 13/164, 13/164, 13/170, 13/171, 13/171, 13/171, 13/172, 13/392, 14/35, 14/36, 14/39, 14/40, 14/40, 14/41, 14/41, 14/41, 14/41, 14/41, 14/41, 14/44, 14/55, 14/55, 14/55, 14/61, 14/66, 14/66, 14/78, 14/83, 14/112, 14/113, 14/117, 14/139, 14/147, 14/174, 14/179, 14/185, 14/190, 14/192, 14/213, 14/221, 14/222, 14/243, 15/120, 15/127, 15/135, 15/198, 15/211, 15/211, 15/253, 15/319, 15/319)

2.8.8.1. Zikretmenin kul üzerinde gerçekleştireceği değişimi anlatan cümleler.

“Şimdi şu edepsize bak, ablasına danışmadan bir zikir çıkarmış; zikir götürecekmiş onu orta yola!” (10,171)

“Sabah namazını kıldıktan sonra Nazan, seccade üstünde, başı önünde düşünürken, içi yavaş yavaş ferahladı, pek de şuurunda olmadan, kalbî zikir içindeydi.” (10,206)

“Zikirle meşgul olan bir kimsenin nefsi çatlar, bütün kötülükler, ağaçlardan düşen yapraklar misali düşer, toprağa da karışmaz kaybolur.” (13,171)

203

2.8.8.2. Zikrin nerede ve nasıl olduğunu ifade eden cümleler.

“Senin o gün geldiğin büyük loş oda, sohbet ve zikir odasıdır, ismine “Meydan” deriz, belki biraz fazla büyücek.” (13,162)

“Yatsıdan sonra, meydanda sohbet ve toplu zikir olur.” (13,164)

“Sonra ayaklarının ucuna basa basa, tekkenin zikir yapılan ve meydan denilen salonuna girdiler.” (14,36)

“Evet dedi, sahiden büyük bir kabahat işlemişsiniz, söz verip de onu tutmamak er kişinin kârı değildir, ayrıca bir zikir meclisinde kıkırdamak, itişmek de son derece ayıp, çok yakışıksız bir hareket.” (14,39)

“Aslında hafi; içten zikirdi hoşlanmadığı, Mehmed’in coşkun mizacına içten zikir haz vermiyordu.” (14,41)

“Onların ayakta el ele tutuşup bir daire teşkil edip, ağır ağır dönerek “Lâ ilâhe illallah” diye zikretmeleri tam da istediği gibiydi.” (14,41)

“Bir zaman sonra Meczup Ali, zikretmeye başladı, derken yavaş yavaş Numan da ona uydu, beraberce alçak sesle zikrettiler.” (15,120)

“Üç gün yandı Meczup Ali, içinden hep zikretti.” (15,135)

“Fiiller birliği mensubunun zikir esnasında bağlantısı; “Allah’tan başka fail yoktur.” sözüdür…” (15,198)

“Zikrrin, “Lâ ilâhe illallah” olacak.” (15,211)

2.9. Nefs

Ruh, can, benlik, süflî duygular, kötü huylar ve çirkin vasıflar anlamlarına gelir. Tasavvuf açısından, muhakkak eğitilmesi, terbiye edilmesi gereken bir kişilik zâfiyetidir.

Tasavvufta nefis, kulun kötü vasıfları, yerilen huy ve amelleri yerinde kullanılır.107

Nefsin yedi tane makamı vardır ve bu makamlar bize hangi seviyede olduğumuzu öğretmek için çok büyük lütuftur. Meselâ, “emmâre” demek emreden nefs demektir. 108 Nefsin ilk basamağıdır ve kişiyi dünya zevklerine çeken kuvvettir.

107 Pala, İskender, age. s.355. 108 Sargut, Cemâlnur, Allah’ıma Sefere Çıktım, İstanbul, 2014, s.13.

204

Nefs-i Levvame, kendini levmeden nefs; buna kendini kötüleyen, kendi hatalarını görebilen nefs diyoruz. 109 Sahibini yaptı kötü işler dolayısıyla sorgulayan kuvvettir.

Nefs-i Mülhime, Allah tarafından neyin iyi neyin kötü olduğu ilham edilen nefis mertebesidir ve kişinin nefsi kötülüklerden arınır.

Nefs-i Mutmainne, imanda hata yapmayacak derecede kötülüklerden uzaklaşmış olan nefis.110

Nefs-i Râzıyye, kahrın da hoş lütfun da hoş diyerek Allah’tan razı olan nefstir.

Nefs-i Merdiyye, Allah’ın razı olduğu nefis basamağıdır.

Nefs-i Sâfiyye veya Nefs-i Zekiyye, kötülüklerden tamamen arınmış olan nefis. Efkâr-ı seb’a denilen bu yedi nefis, aslında bir nefsin Allah yolunda ilerlerken katettiği mertebelerdir.111

Emine Işınsu romanlarında nefis ve mertebelerinden doksan dokuz yerde bahsedilmiştir.

(7/378, 7/378, 7/378, 7/378, 8/41, 8/244, 10/329, 11/51, 11/51, 11/54, 11/54, 11/58, 11/58, 11/58, 11/59, 11/64, 11/73, 11/76, 11/125, 11/131, 11/131, 11/131, 11/132, 11/132, 11/132, 11/133, 11/133, 11/140, 11/153, 11/175, 11/175, 11/176, 11/176, 12/84, 12/84, 12/84, 12/164, 13/89, 13/90, 13/92, 13/92, 13/93, 13/93, 13/94, 13/95, 13/99, 13/100, 13/101, 13/142, 13/143, 13/165, 13/178, 13/195, 13/207, 13/207, 13/207, 13/207, 13/207, 13/207, 13/207, 13/208, 13/210, 13/256, 13/281, 13/306, 13/307, 13/310, 14/49, 14/49, 14/49, 14/49, 14/50, 14/50, 14/51, 14/106, 14/115, 14/124, 14/125, 14/227, 14/238, 14/266, 14/302, 15/159, 15/169, 15/178, 15/178, 15/178, 15/298, 15/298, 15/298, 15/298, 15/328, 15/358, 15/367, 16/97, 16/97, 16/97, 16/97 )

2.9.1. Nefsin ne olduğunu ifade eden cümleler.

“Peki ama bu nefs dediğin şey, benlik diyeyim ben Mehmet, mutasavvıflar mütemadiyen bundan kurtulmayı telkin etmiyorlar mı?” (7,378)

“Şu güzel kafana yaz ki, nefis, maddi arzuların tümüne verilen isimdir…” (11,131)

“Nefis de, bir yerde bencillik değil midir?” (11,133)

“Nefis nefis dediğin.. ego değil mi bir anlamda?” (12,84)

109 Sargut, Cemâlnur, age. s.15. 110 Pala, İskender, age. s.355. 111 Pala, İskender, age. s.355.

205

“Eee, ego diyebiliriz nefis karşılığı olarak.” (12,84)

“Nefs, ben merkezlidir, büyüksenir, gururlu, hattâ kibirlidir, hep bana hep bana, der.” (13,89)

“O hâlde, dedi, nefis için şöyle bir tarif yapabilir miyiz; nefis, bütün maddi arzuların toplamıdır. Olur mu?” (14,50)

“Nefis nedir?.. Şüphesiz benliktir!..” (16,97)

“Çünkü nefis, Rab’imin merhamet ettiği durumlar hariç, olanca gücüyle kötülüğü emreder.” (16,97)

2.9.2. Nefs ile girilen mücadele ve savaşı anlatan cümleler.

“Kötü tohumlarla mücadele ederek, nefis mücadelesi de denebilir buna.” (8,41)

“Ve hatırlayın, o yüce gönül eri, asıl büyük cihadın, kendiyle, nefsiyle cihat etmek olduğunu söylemişti.” (11,51)

“Öyleyse nefsiyle cihat eden kişi, gönlünü sevgiye hazırlamaya başlamıştır.” (11,51)

“İşte bu büyük savaş, nefisle mücadeledir.” (14,49)

“O, nefsiyle mücadele edenin gerçek savaşçı olduğunu da söylemiştir.” (14,49)

“Evet, nefis başkaldırdıkça, senin tarifinle , maddi arzular çoğaldıkça, onların tepesini ezmen lâzımdır çünkü nefisle savaşacağımıza göre, onu önce düşman bilmen gerekir.” (14,50)

“Kişi velî olduktan sonra bin yıllık ömrü olsa, bu ömrü nefsiyle savaşarak ve riyazet ederek geçirse, henüz peygamberlerden birisinin ayağı vardığı yere, o velînin başı varmak hayaldir.” (15,298)

“Nasıl bir deri tabaklanmadan ve terbiye edilmeden önce pis, sonra temizse, nefis de onunla mücadele ve riyazetten evvel pis, sonra temiz kabul edilir.” (15,298)

“Yolunuzda, nefsinizle mücadele ederek ve nefsin kötü huylarından vazgeçerek, iyi huyları benimseyerek, riyazet yaparak; çok okuyup, çok çalışarak Yaratan’ı gönlünüzden, aklınızdan ve dilinizden eksik etmeden yürürken Kur’an’ın hakikatleri, “ilm-i ledün” ün hakikatleri size bir bir açılacak.” (15,328)

“Tarikatın dördüncü makamı, nefis savaşında olgunlaşıp pişmektir.” (16,97)

“Nefis ateşinden sakınmak, onunla içte bir savaş yürütmek gerektir.” (16,97)

206

2.9.3. Nefsin mertebelerinden bahseden cümleler.

“Mutasavvıflar ulaştıkları merhalede, nefsin pek çok arzularından kurtuluyorlar, bir çeşit terk edişi yaşıyorlar, doğru bu.” (7,378)

“Tasavvuf’ta nefsin kademeleri vardı çünkü, hayvansal benlik “emare”den sonra, kınayan nefs; “levvâme”ye geçilirdi..” (13,142)

“Bir kişinin nefsine fâniye, yani yokluğa ulaşan nefs yahut safiye, yani saflığa ulaşan nefs derler…” (13,178)

“Yunus, dedi Tapduk Emre, bil ki, sen orada levvâme nefsinden, mülhimeye, mülhimeden mutmainneye, ondan da râziyeye geçtin, anlattıkların râziyenin işaretleridir.” (13,207)

“Ve bil ki raziye, Allah’da yok olmanın ilk mertebesidir..” (13,207)

“Nefsin ikinci kademesi, “levvame, yani kınayan nefstir”.” (13,307)

“Onun kalbinde bulunan ve kendisinin bile farkında olmadığı; kin, gıybet, haksızlık, aldatma, haset, kibir, riya gibi kötü duyguları çıkarıp, emmâre nefisten mutmaine nefis aşamasına getirip, güzel sıfatlarla bezedi.” (14,115)

“Fakat nefis kademesinin ilki emmâre nefsin kendini beğenme, yani kibir, kin, haset gibi kötü sıfatlarını ortaya çıkartır.” (14,124)

“İkinci ilim ise, emmâre nefsin sıfatlarını yok eder.” (14,125)

2.9.4. Kişinin nefsinde yaşadığı bir arınma ve temizlenmeyi ifade eden cümleler.

“Bu, tarikatlardan kalmış bir şey; nefse eziyet değil de nefsi arındırmak, terbiye etmek, geliştirmek için bir metot.” (8,244)

“Bir nefs tasfiyesinden, gönül arınmasından bahsetmişti Tapduk.” (13,99)

“Nefs öldürmek, lâf gelişi, aslında maksat; nefsi kötü huylarından kurtarmaktır yani gönül arıtılmasıdır.” (13,143)

“Sizler için lâzım olan, nefislerinizi tam arıtmak, onun bütün kötü huyularından kurtulmaktır.” (14,227)

“Önce nefsinin temizlenmesi lazım.” (14,302)

207

“Bütün tarikatlarda böyledir bu, nefisle mücadele, onu kötü huylarından arındırmak başlıca görevdir.” (15,159)

2.9.5. Nefse uymayı ve onu harekete geçirmeyi anlatan cümleler.

“Eğer derunî bilgi artmış ve gönül bu bilgiyi karşılayacak dereceye erimemişse, o bilgi nefse ağır gelir ve bu nefsi taşıyan kişinin elleri, tıpkı kaygan bir cama yapışmış gibi yavaş yavaş aşağıya kayar, sahibini de sürükler.” (11,54)

“Meselâ, sedefkâr dostum, söylediklerinde daha ziyade nefis ve gönül arındırma konularına dikkat çekmişti. Bir bakıma, “ruhunuzu nefsin emrine vermeyin” demişti.” (11,58)

“Hâlâ bir nefis arzusundayım görüyorsun ki!” (11,58)

“Bazen kendine çıkar sağlamak, nefsini tatmin etmek için de söylenir yalan.” (11,73)

“Burada tüketilecek olan, nefsin her türlü aşırı maddi arzusundan vazgeçebilmektedir.” (11,131)

“Bizi dinlemedin, çünkü yunus, ziyadesiyle ham nefsinin etkisindesin!..” (13,90)

“Nefsime şeytan karışmıştı dün gece!” (13,100)

“Bir süredir uyumakta olan nefsi, hemen gözlerini açtı.” (13,165)

“Derken derken nefsi harekete geçmeye başladı: acaba İstanbul’a bir dönüşünde, Kasım’ı ziyareti sırasında Melekşan’ı görebilir miydi.” )14,106)

“Allah için mi, allah’ın sevgili kulu olmak için mi, yoksa şu körelmeyen nefsimi tatmin için mi?” (15,178)

“Evet şimdi sen, de bakalım, Allah için mi bu çaba, yoksa bilgiye âşık birinin nefsi için mi?...” (15,178)

2.10. Gönül

Gönül aşığın aşkıyla ilgili her türlü gelişmenin algılandığı yerdir. İnsanın yaşaması için gönle olan ihtiyaç ve can mefhumu ona daha da önemli bir yer hazırlar. Gönül bir hitap yeridir. Âşık gönlüyle konuşur, dertleşir. Gönül bir kuştur. Gam ve kederle beslenir. Sevgilinin hayali ile mutlu olur, nazıyla kendinden geçer. 112


208

Emine Işınsu romanlarında gönül kavramı kırk yerde geçmektedir.

(11,76, 11/77, 11/125, 11/139, 11/140, 11,/181, 11/182, 12/27, 12/27, 12/27, 12/33, 12/36, 12/62, 12/84, 12/101, 12/101, 12/102, 12/102, 12/110, 12/115, 12/153, 12/154, 13/12, 13/14, 13/28, 13/28, 13/45, 13/70, 13/93, 13/93, 13/93, 13/94, 13/95, 13/98, 13/99, 13/101, 13/103, 13/117, 13/253, 13/284)

2.10.1. Akıl ve gönül birliğinin sağlanmasından bahseden cümleler.

“Ustamız, “ikisini bir edin” der zaman zaman, bu ikisi “madde ve mânâ” olabilir, “akıl ve gönül” yahut “ruh ve nefis” de olabilir.” (11,76)

“Çiftleri, tek edebildin mi? Madde ile Mânâyı, ruh ile nefsi, gönülle aklı ve sonra şerri, hayrın içinde eritebilmişsen O’nun sonsuz Tek’liğine karışabilmen, belki mümkün.” (11,125)

“İnsan nefsiyle değil, gönül ve akıl penceresinden bakabilmeli.” (12,84)

“Bakın, dedi Ayşe, eğer akılla gönlü “bir” edebilirsek O’nun düzenine uyabilmemiz daha kolay olur.” (12,154)

“Akılla gönlü bir etmek mümkün değil midir efendim? Arif Hoca’nın sözüydü; “Akılla gönlü bir etmek!”” (13,45)

2.10.2. Kişinin gönlüyle birebir konuştuğu cümleler.

“Tam da seher vaktiydi Gönlü hatırlattı; namaz kılmak gerek…” (13,12)

“Gönül susuyor, akıl zaten hepten uçtu gitti…” (13,28)

“Gönül cevap verdi: Fakat nasibim varmış! Allah, öyle istemiş”” (13,93)

2.10.3 Gönül ferahlığı, genişliği ve darlığının söz edildiği cümleler.

“Dost, “Ne mi bekliyorsunuz burada?” diye sordu, “Gönlünüze ferahlık, gönüller için görev şüphesiz…”” (12,27)

“Gönüllere ferahlık, bak bu doğru işte, senin seminerler esnasında nasıl olup da sıkıldığını anlamıyorum.” (12,27)

2.10.4. Gönülden gelerek vermek ve yapmak ifadelerini taşıyan cümleler.

“Gönülden vermedikleriniz için bağışlama dileyiniz.” (12,101)

209

“İnşallah gönülden vermiştir yoksa şimdi şu sözler üzerine pişman olup üzülecektir.” (12,101)

“Gönülden dileyerek verenin, verdiği gerçek devadır çünkü…” (12,102)

2.11. Tevhid

Birlik. Allah’ın zatını, aklen tasavvur edilen ve zihnen tahayyül edilen her şeyden tecrit etmek. Tevhit bir görme, bir bilme halidir. Sûfî yalnızca Bir’i görür, yalnızca Bir’i bilir. O’ndan başka varlık olduğunu ne görür ne bilir. Tevhidin hakikatine eren Bir’den başkasını unutur.113

Emine Işınsu romanlarında Tevhid anlayışına yirmi bir kez yer verilmiştir.

(10/291, 10/291, 10/291, 10/293, 10/332, 10/333, 10/333, 10/333, 13/182, 13/368, 14/89, 14/89, 14/174, 14/174, 14/175, 14/176, 14/176, 14/195, 15/197, 15/265, 16/49)

2.11.1. Tevhid inancının ne olduğu ve kaça ayrıldığını ifade eden cümleler.

“Evet, doğru, ayrıca Allah’ı bulmak için uzaklara kaçmaya lüzum yoktur Nazan Hanım, O, bize şah damarlarımızdan daha yakındır bizde Allah’ı bulmak için, başını alıp uzaklara kaçmak yoktur ve bu da, verilen emanetle alakalıdır, çünkü demin söylediğim gibi halk da, onun maddi ev manevi veçhesi de bize, her birimize emanettir, marifet kesretten kaçıp uzaklaşma değil, o kesretin ifade ettiği manayı, Tek’liği, tevhidi anlayabilmektir, işte emanet !” (10,291)


“Allah’ın buyruğu tevhid şuuruna sıkı sıkı sarılmak; millî mefkûremiz etrafında vahdeti idrak etmek, Allah’ın izni ile Türkleri yeni bir tevellüde hazırlamaktır.” (10,332)

“Tevhidden ve kendilerinden haberi olmayan cahil ve bulanık zihinler; vahdeti, bütünlüğü zedeleme yolundadırlar.” (10,333)

“Bu, tevhide yani vücut birliğine inanan her dervişte böyledir.” (13,368)

“Biraz daha düşündü Mehmed ve tevhidden daha faydalı başka bir şey bulamadı fakat aynı zamanda kamil insandır, Allah dostudur faydalı olan.” (14,89)

“O hâlde, “tevhid” den başla bakalım, hayırlı olsun oğlum.” (14,174)

“Mısrî Derviş üç tevhidin ne anlama geldiğini de anlatır mısın bize?” (14,174)


210

“Anlatayım, dedi, fiiller tevhidi arkadaşlar, kul; namaz, oruç, zekât hac gibi şeriatça emredilen hususları yerine getirerek; şirk, haram yeme, zina, adam öldürme gibi haram durumlardan sakınarak fiillerin selâmet evine girer.” (14,175)

“Sıfatlar tevhidine gelince; çeşitli ibadet ve zikirlerle, insan kalbinde bulunan kötü duyguların yani kin, aldatma, gıybet, haksızlık, tecavüz, haset, kibir, riya, gibi duyguların çıkarılıp, nefs-i emmâreden mefs-i mutmaine aşamasına gelip, güzel sıfatlarla bezenmesidir.” (14,176)

“Zat tevhidine gelince; yüce Allah dışında bütün eşyadan ve insanlardan varlığı kaldırıp, Allah’ı çok zikretmek ve fikretmekle mümkün olur.” (14,176)

“Tevhid üç kısımdır, birincisi, fiiller birliği; bu makamda, gerek bizlerden, gerek çevremizde görünen, meselâ bulut, dağ, hayvanlar birer surettir, işte bu suretlerden çıkan fiillerin yani işlerin cümlesi Cenab-ı Hakk’ındır.” (15,197)

“Hazreti Muhammed, peygamber olunca; İslamiyet’in tebliğine yönelik faaliyetlerde bulunuyor ve biliyorsunuz Mekke’de geçmişten gelen tevhid inancına aykırı bütün geleneklere karşı çıkıyor.” (15,265)

2.12. Vahdet-i Vücud- Vahdet- Tek Vücud

İrade ve müşahadede olduğu gibi, varlık bakımından da birliğin kabul edildiği bu safhada Allah’ın dışında hiçbir varlığın hakikatte mevcut olmadığı esası benimsenmiştir. Sûfîlere göre bu anlayış “tevhid” in en son ulaşılan ve en mükemmel halidir.114

Bütün mevcudatın Vücûd-ı Mutlak’ın, yani Allah’ın esma ve sıfatlarından ibaret olduğu nazariyesine dayanan vahdet-i vücûd, bir çeşit tasavvuf yoludur. Buna göre vücûd (varlık) birdir. O da Allah’ın vücûdudur. Bütün varlıklarda çeşitli şekillerde ortaya çıkan da O’dur. Her şey O’nun varlığına ve birliğine delâlet eder.115

Emine Işınsu romanlarında Vahdet- Vahdet-i Vücud ve bu sözcükleri karşılayan Tek vücud kavramı on beş kez kullanılmıştır.

(10/332, 10/333, 10/333, 11/125, 11/152, 13,185, 13/185, 13/196, 13/354, 13/369, 14/47, 14/108, 14/291, 14/291, 15/367)

2.12.1. Birliğin sadece “vahdet” sözcüğü kullanılarak anlatıldığı cümleler.

“Allah’ın buyruğu tevhid şuuruna sıkı sıkı sarılmak; millî mefkûremiz etrafında vahdeti idrak etmek, Allah’ın izni ile Türkleri yeni bir tevellüde hazırlamaktır.” (10,332)

114 Bolay, Süleyman Hayri, Türkiye’de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi, İstanbul, 1967, s.171-172. 115 Pala, İskender, age. s. 469.

211

“Tevhidden ve kendilerinden haberi olmayan cahil ve bulanık zihinler; vahdeti, bütünlüğü zedeleme yolundadırlar.” (10,333)

2.12.2. Tek oluşun “Vahdet-i Vücud” ile ifade edildiği cümleler.

“Yunus o ışıkların derinliğine varınca anladı ki, o da onlardandı, Vahdet-i Vücûd’a inanıyordu, fakat her nedense genç dervişlerin bunu bilmesini istemiyordu…” (13,354)

“Vahdet-i Vücûtcular ise işte böyledir, ne allah’tan ne kuldan utanırlar!” (13,369)

“Ben ona İbn arabi’nin Vahdet-i Vücûd fikrini nasıl sistemleştirdiğinden söz ediyorum, o bana Hüsrev Paşa’dan laf açıyor!..” (14,47)

“O zaman Mehmed; “Eğer,” diye düşündü, “İbn Arabî’nin ve bütün Vahdet-i Vücûdcuların söylediği gibi, yalnız Tek var, başka her şey gölgelerden oluşuyorsa; irade, hür seçim, zıtlar her şey temsilî ise, bu dünyayı reddetmek ne kolay!” (14,108)

“Şeyhim, dedi; Vahdet-i Vücûd fikrini pek iyi anlayamıyorum, bir kere daha açıklar mısınız?” (14,291)

“Vahdet-i Vücd yani vücut birliği ; inandığım iman ettiğim bu hakikat şunu der: İçinde on sekiz bin âlemi barındıran şu koskoca âlemde yalnız bir tek Vücud ve O Vücud’un bir tek hakikati vardır; o Yüce allah’ın vücudu ve hakikatidir.” (14,291)

“Vücut birliği yani Vahdet-i Vücûd ne demek efendim?” (15,367)

2.12.3. Bir oluşun “Tek, Tek Vücud” sözcükleri ile ifade edildiği cümleler.

“Çiftleri, tek edebildin mi? Madde ile Mânâyı, ruh ile nefsi, gönülle aklı ve sonra şerri, hayrın içinde eritebilmişsen O’nun sonsuz Tek’liğine karışabilmen, belki mümkün.” (11,125)

“Fakat “Tek Vücud” varsa, dert ne sefa ne?..” (13,185)

“ “Tek Vücud” varsa, var mıdır iyilik, kötülük, var mıdır pislik?..” (13,185)

“Tek Vücut vardır ve O’nun belirişinde; bildiğin bilmediğin her şey, insan da dahil, varolmuştur…” (13,196)

212

2.13.Bezm-i Elest

Meclis, mahabbet ve sohbet toplantısı. Hakk’ın “Ben sizin Rabb’iniz değil miyim,” diye sorduğu, ruhların da “Evet öyledir,” şeklinde cevap verdikleri meclis (Araf suresi, 172). Bu olay, insanlar yeryüzünde yaratılmadan evvel Allah’la insan ruhları arasında meydana gelmiştir.116

Emine Işınsu romanlarında bu meclisten on beş kez bahsedilmiştir.

(13/64, 13/81, 13/154, 13/154, 13/167, 13/167, 13/177, 13/195, 13/261, 13/309, 13/352, 13/353, 13/353, 13/353, 13/382)

2.13.1. Elest Bezmi’ne yapılan telmihlerin olduğu cümleler.

“ “Evet Sen Rabb’imizsiniz.” diye kavilleştimiz Elest Bezminin vakti olmasın? (13,64)

“Demek, Allah’a varış yollarının çizildiği, demek derviş yollarının çizildiği gün de, Elest bezmiymiş!” (13,154)

“Eyvallah, ilk uyanışımız Elest Bezmi’nde olduğuna ve tekrar oraya döneceğimize göre, bizim asıl vatanımız Elest Bezmi’dir.” (13,353)

“Eveet, şimdi Elest Bezmi’ne bakalım, orada iki tip ruh mevcuttu, dostlar ve inkârcılar…” (13,353)

“Acaba ta Ezel Bezmi’nde, “seçilenlerin” yolları da baştan çiziliyor muydu?” (13,382)

2.14. İlm-i Ledün

Hakk’ın katından gelen bilgi (Kehf sûresi, 65). Mutasavvıflar bütün ilimlerin Allah katından geldiğine inanırlar. Ancak şer’i ve zahiri ilimler melek ve resûl aracılığıyla gelir. İlham ise aracısız olarak doğrudan Hakk’tan gelir. Onun için ilhama ilm-i ledün denilmiştir. Bu ilim kişiye özgü mahrem ve gizemli bir bilgidir.117

Emine Işınsu romanlarında bu ilimden dokuz kez bahsedilmiştir.

(13/368, 13/368, 13/368, 15/208, 15/208, 15/209, 15/328, 15/328, 15/328)

2.14.1. Ledün ilminin ne olduğunun ifade edildiği cümleler.

“Biz, düzen bozulmasın isteriz; sense geldin, düzeni bozdun, meselâ bir “ledün ilmi” tabiri, ağızdan ağza dolaşmaya başladı…” (13,368)

116 Uludağ, Süleyman, age. s.75. 117 Uludağ, Süleyman, age. s.185.

213

“Efendim, dedi, ledün ilmi, gönül yoluyla Tanrı’dan vasıtasız bilgi almaktır.” (13,368)

“Oysa, ledün ilmi, Varlık muammasını çözecek biricik yoldur.” (13,368)

“Yüce Allah’ın ilmidir ki, buna ledün ilmi deriz.” (15,208)

“İlmin derininde de, zahirinde de, temelde yatan ledün ilmidir.” (15,208)

“Allah’ın ilmine, “ilm-i ledün” ismi verilir.” (15,328)

“Şunu unutma ki ilm-i ledün, bütün gönül ve zahiri ilimlerin tek ana kaynağıdır.” (15,328)

2.15. Cezbe

Çekiş, heyecana gelme, kendinden geçme, Allah’ın kulunu kendine çekmesi. Tasavvufta hakikâte erişmek aşk ile cezbeye gelmek vasıtasıyla gerçekleşir. Cezbeye uğrayana meczûb denir. 118

Emine Işınsu romanlarında bu hâle altı defa yer verilmiştir.

(1/174, 13/366, 15/81, 15/317, 15/317, 15/317)

2.15.1.Cezbenin ne olduğu ve bu hâl içreyken neler yaşandığını anlatan cümleler.

“Cezbe denilen ilâhî coşkunluğun, ilâhî sarhoşluğun sonsuz ummanı içinde birer muazzam dalga gibiydiler; dalgalar gibi kabarıp yükseliyorlar, parçalanıp dağılıyorlardı.” (1,174)

“Yunus bazen şiirler okuyor.. bazen dervişlerin arasına karışıp, cezbeye kapılıp “Ya Hu” çekiyorlardı.” (13,366)

“Meczup Ali, sırtını çınara dayamış, gözlerini kapatmıştı, hafif hafif titriyordu, belli ki cezbe halindeydi yine.” (15,81)

“Bayramîliğin dayandığı üç temel vardır, bunlar; cezbe, muhabbet yahut sevgi ve sırr-ı ilâhîdir ki bilhassa sırr-ı ilâhî büyük önem taşır.” (15,317)

“Ve cezbe ile sevgi, sırr-ı ilâhîye yol açarlar.” (15,317)

“Şimdi manaları; cezbe, sözlük anlamı malûm; bir şeyin bir şeye çekilmesidir.” (15,317)


214

2.16. İnsan-ı Kâmil

Ruh kesîften latîfe doğru her bir merhale katedişinde Allah’la arasındaki perdelerden biri kalkar ve “ahfa” mertebesine ulaştığında arada hiçbir perde kalmaz. Bu mertebeye ulaşan ruh, dünyaya gelmeden önceki sâfiyetini tekrar kazanır ve Hakk’ı yakînen müşâhede eder. Bu merebeye ulaşan kimseye tasavvuf literatüründe “insan-ı kâmil” denir.119

Emine Işınsu romanlarında kâmil insandan beş kez bahsedilmiştir.

(11,92, 11/93, 13/174, 13/311, 14/89)

2.16.1. İnsan-ı Kâmil’in kim olduğunun ifade edildiği cümleler.

“O’nun bizi yarattığı seviye, güzellik; bize “Halifem” dediği seviye, mevki, yer ve güzelliktir; orada insan, “mahlukların en şereflisi” dir, “insan-ı kâmil”dir.” (11,92)

“Dinci yanılgı, insan-ı kâmil’i belirlerken, kendi ‘din’ anlayışını ölçü almaktadır. Yani işe, bölücülük, egoizim ve zulümle başlamaktadır (…) O, (dinci yanılgılara sahip olanlar) bilmez ki, insan-ı kâmili hayat sahnesine çıkarmak için, hakları sadece ve sadece ‘insan’a reva görmek lazımdır.” (11,93)

“Demek ilâhi kitaplar, insan-ı kâmil’in, yani üstün insanın vücûdundan ayrı bir şey değildir.” (13,174)

“Kur’an üstün insanın, yani insan-ı kamil’in ve dolayısıyla kâinatın tam bir metnidir.” (13,311)

“Biraz daha düşündü Mehmed ve tevhidden daha faydalı başka bir şey bulamadı fakat aynı zamanda kamil insandır, Allah dostudur faydalı olan.” (14,89)

2.17. Fenafillah

Allah’ta fâni olmak. Kulun beşerî vasıflardan ve aşağı arzulardan sıyrılıp ilahî vasıflarla donanması.120 Kulun tam teslimiyetinin gerçekleştiği mertebedir.

Emine Işınsu romanlarında bu mertebeden dört kez bahsedilmiştir.

(13/112, 13/177, 13/178, 13/181)

119 Türer, Osman, age. s.232. 120 Uludağ, Süleyman, age. s. 134.

215

2.17.1. Fenafillah’ın ne olduğu ve bu mertebeye ulaşınca kulun ne gibi değişimler yaşayacağını ifade eden cümleler.

“Bilir misin anacığım âşıklar dilinde miskin: “Allah’ta yok olmuş olan” yani, “Fenafillah” mertebesine ulaşmış olan demektir…” (13,112)

“Benliğini yok eden, fenafillah, Allah’ta yok olma mertebesindeki insan, cümle sorulardan ve dünya meselelerden ve kirlerden arınmış nefsi ile isimlerin özü ve Ahat olan “Gerçek Varlık”a secde eder.” (13,178)

“Aslında bu fakirlikte, fenafillah, yani o kişinin varlığından tamamen soyunarak, Allah’ın varlığında yok olması sırrı açığa çıkmaktadır.” (13,178)

“Ölmeden önce ölürsün!.. Fenafillaha erişirsin, yüzü kara fakir olursun!” (13,181)

2.18. Marifet

Sûfilerin ruhanî halleri yaşayarak, manevî ve ilahî hakikatleri tadarak (iç tecrübeyle vasıtasız olarak) elde ettikleri bilgi, irfan. 121

Emine Işınsu romanlarında marifet kavramından dört kez bahsedilmiştir.

(13/310, 13/310, 13/310, 15/129)

2.18.1. Marifetin hakikat bilgisi olduğunu ifade eden cümleler.

“Ki, hakikat bilgisiyle meşgul olabilelim.” (13,310)

“Hakikat bilgisi; Yüce Allah’ın manevî sırlarını bilmekti.” (13,310)

“Evet, hakikat bilgisi, ben buna “marifet” de derim, bazı şiirlerimde rastlarsınız, evet marifete ulaşan biri, artık üstün insan olmuştur.” (13,310)

“Her şeyin varlığı Güzel Allah’a aittir, marifet; her nereye baksan O’nun yüzünü görmektir.” (15,129)

2.19. Riyazet

Nefsin istek ve arzularını yerine getirmemek suretiyle ona hükmetmek, onu terbiye etmek, onu emir altına almaktır.

Emine Işınsu romanlarında riyazet kavramından dört kez bahsedilmiştir.

(15/298, 15/298, 15/298, 15/298)


216

2.19.1. Riyazetin ne olduğunun ifade edildiği cümleler.

“Kişi velî olduktan sonra bin yıllık ömrü olsa, bu ömrü nefsiyle savaşarak ve riyazet ederek geçirse, henüz peygamberlerden birisinin ayağı vardığı yere, o velînin başı varmak hayaldir.” (15,298)

“Bizler riyazet yaparak, meselâ az yemek yiyerek, az konuşarak, az uyuyarak, yalnız kalarak, zikir ve temiz şeyler, derin şeyler düşünerek nefsin kötü huylarından temizleneceğine inanırız.” (15,298)

“Nasıl bir deri tabaklanmadan ve terbiye edilmeden önce pis, sonra temizse, nefis de onunla mücadele ve riyazetten evvel pis, sonra temiz kabul edilir.” (15,298)

“Yolunuzda, nefsinizle mücadele ederek ve nefsin kötü huylarından vazgeçerek, iyi huyları benimseyerek, riyazet yaparak; çok okuyup, çok çalışarak Yaratan’ı gönlünüzden, aklınızdan ve dilinizden eksik etmeden yürürken Kur’an’ın hakikatleri, “ilm-i ledün” ün hakikatleri size bir bir açılacak.” (15,328)

2.20. Fütüvvet

Gençlik, yiğitlik, mertlik. Abbasi halifesi Nâsır Lidînillah zamanında kurulmuş olan ve Selçuklular döneminde de faaliyet gösteren bir teşkilat olup Seyfi ve esnaf kolu vardır.122

Emine Işınsu romanlarında bu anlayıştan üç yerde bahsedilmiştir.

(15/158, 15/158, 15/159)

2.20.1. Fütüvvet anlayışının ne olduğunun ifade edildiği cümleler.

“Peki fütüvvet anlayışıdır desem, kabul eder misin?” (15,158)

“Fütüvvet nedir açıklarsan….” (15,158)

“Fütüvvet; soy temizliği, mertlik, yiğitlik, doğruluk dürüstlük demektir, esnaf ve zanaatkârlardan böyle olmaları beklenir.” (15,159)

2.21. Züht

Ahirete yönelmek için dünyadan el etek çekmek. Hakk’a yönelmek için dünyadan da ahiretten de el etek çekmek. 123

Emine Işınsu Züht kavramından üç yerde bahsetmiştir.

(16/174, 16/174, 16/174) 122 Uludağ, Süleyman, age.s. 140. 123 Uludağ, Süleyman, age. s. 397.

217

2.21.1. Züht kavramının ne anlama geldiğinin ifade edildiği cümleler.

“Züht ne demek efendim?” (16,174)

“Zühdün kelime anlamı, bir şeye karşı ilgi duymamak, onu değersiz bulmaktır.” (16,174)

“Tasavvufta ise züht; insanın ahretine gerekmeyen her türlü dünya işinden, maddi manada dünya işlerinden, lâkalarından, uzak durmaktır.” (16,174)

2.22. Tecelli

Allah’ın kulun gönlünde zuhur etmesi, açığa çıkması.

Emine Işınsu romanlarında tecelli hadisesinden üç kez bahsedilmiştir.

(12/116, 13/368, 15/367)

2.22.1. Tecelli hadisesinin ne olduğunu anlatan cümleler.

“Tasavvuf ehli olanlar erişi; keşif ve tecelli yoluyla denerken; müspet bilimciler doğayı, kâinatı, insanı gözleyerek, deneyler yaparak anlamaya, bilmeye çalışırlar.” (12,116)

“İnancımız, Allah’ın Tek ve Mutlak Varlık olduğudur, O ayni zamanda mutak güzel, mutlak faildir ve gönül Hakk’ın tecelli yeridir…” (13,368)

“Gönül gözün açıldıkça, yani kalbinden nefis perdeleri kalktıkça, sen de tecelli nurlarını görebilirsin.” (15,367)

2.23. Edep

Hakîkî edep, her yaratılmışta Allah’ı seyretmek demektir. Yani Allah’tan başka varlık olmadığını anlamak ve bilmek edeptir. Onun için edep, mahlukta Hâlik’i görme kabiliyetidir. Bu şekilde de yaratılmışa hürmet etmek ve saygı göstermek, kızmamak, öfkelenmemek, sinirlenmemek edeptir.124

Emine Işınsu edep konusuna romanlarında iki kez değinmiştir.

(13/152, 14/55)

2.23.1. Edep kavramının ne olduğundan bahseden cümleler.

“İçine atma o soruları fakat edeple sor, bilir misin tasavvuf, bir bakıma edepler dizisidir.” (13,152)

124 Sargut, Cemâlnur, Allah’ıma Sefere Çıktım, İstanbul, 2014, s.146.

218

“Yol, edeptir abe; yalnız edepli insanlar, yolda yürümeye hak kazanırlar.” (14,55)

2.24. Vahdet-i Şuhût

Bir görme, sâlikin her şeyi Allah olarak, Allah’ın tecellileri olarak görmesi, O’ndan başkasını görmemesi hali. 125

Emine Işınsu romanlarında vahdet-i şuhût kavramından bir kez bahsetmiştir.

“Arzetmiştim, dedi, hiç olmazsa vahdet-i şuhûtçular, bu sözleri ancak vecd’ halinde arada sırada söylerler ve sonra akılları başlarına gelince, tövbe ederler.” (13,369)

2.25. Kâlu Belâ

“Evet dediler” anlamına gelen bu kelimeler, Elest bezminde ruhların Allah’a kulluk için söz vermelerini anlatır. Allah’ın “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” sorusuna insanların nefisleri “Evet (Rabbimizsin), dediler”.126

Emine Işınsu’nun romanlarında bu olaya bir kez telmih yapılmıştır.

“Fakat biliyorum cevap verip; “Kâlu Belâ” dediğimizde yan yanaydık!” (13,82)

2.26. Bazı Mutasavvıflar

2.26.1. Abdülkadir Geylânî Kadiriye Tarikatı’nın kurucusudur. (Geylan 1077/Bağdat 1166) Muhittin Ebu

Muhammed Bin Ebu-Salih Cengidost da denir. Hazar Denizi’nin güneyindeki Geylan’da doğdu. İlk tahsilini Geylan’da yaptı ve tarımla uğraştı. Daha sonra Bağdat’a giderek Hanbelî fıkhı ve hadisle ilgili olarak eğitim gördü. Elli yaşında vaizliğe başladı ve kısa zamanda İslam dünyasında ünlendi. Fetva, tefsir, fıkıh ve hadis alanlarında da dönemin en sayılan din adamı oldu.

Kendisine Gavs-ı Azam (En büyük yardımcı) ve Bazullah (Allah’ın Doğanı) gibi isimler verildi. Bağdat’ta devlet ileri gelenleri kendisi için binalar kurdular, her türlü imkânı sağladılar. Kurduğu tarikat kısa zamanda yayıldı. Kadiriyye tarikatı, Bağdat’ın Osmanlı Türkleri tarafından 1535’te fethinden sonra daha da yayıldı, güçlendi. Kanuni Sultan Süleyman, Safeviler tarafından yıktırılan türbesini yeniden yaptırdı.

125 Uludağ, Süleyman, age. s.371. 126 Pala, İskender, age. s. 255.

219

Emine Işınsu “Bukağı” ve “Hacı Bayram” adlı romanlarında Abdülkadir Geylânî’den bahsetmiştir.

“Mehmed, Abdülkadir Geylanî tekkesini buldu.” (14,112)

“Sultan’a hizmet etmekteymiş ve bu sultan da Şeyh Abdülkadir Geylanî imiş.” (14,117)

“Abdülkadir Geylanî’yi sona bırakmıştı.” (14,130)

“Mübarek nefesi kimyasıyla bana Şeyh Abdülkadir Geylanî’nin düşümde işaret ettiği şeyler aynıyla ortaya çıktı.” (14,163)

“Kendisi Abdülkadir-i Geylânî Hazretleri’nin soyundan olup, Kadirî tarikatının temsilcisidir.” (15,364)

2.26.2. Abdülmecid Sivasî Halveti tarikatının büyüklerindendir. (Zile 1563- İstanbul 1639) Şemseddin-i

Sivasî’nin müridi ve halifesi, bir rivayete göre de yeğenidir. Çağının tüm sosyal ve politik olaylarını izler, gerektiğinde devrin büyüklerine, hatta padişaha uyarılarını yazardı.

Günümüze kadar gelen şöhretini biraz da 4’üncü Murad döneminde Kadızade Mehmet Efendi ile arasında geçen tartışmalara borçludur. Din tarihimizin en önemli tekke-medrese kavgalarından biri bu iki din bilgini arasında geçmiştir.127

Yazarımız “Bukağı” adlı romanında Sivasî Efendi’den bahsetmiştir.

“Peki sen, dedi, sen Sivasî Efendi’yi yani meşhur mutasavvıf Abdülmecid Efendi’yi de tanımıyor musun?” (14,79)

2.26.3. Akşemseddin Asıl adı Şemseddin Muhammed b.Hamza’dır; Akşemseddin veya kısaca

Akşeyh adıyla ünlenmiştir. 1390 yılında Şam’da doğdu. Şeyh Şehabeddin Sühreverdi’nin (ö.1234) torunlarından Şeyh Hamza’nın oğludur. Baba tarafından nesebi Hz. Ebu Bekir’e kadar uzanmaktadır.

Kuran’ı ezberleyip kuvvetli bir dinî öğrenim gördükten sonra Osmancık Medresesi’ne müderris oldu. Bir gece rüyasında boynuna takılı bir zincirin Hacı Bayram’ın elinde olduğunu görünce Ankara’ya döner. İntisab tarihi belli olmayan Akşemseddin, sıkı bir riyazet ve mücahededen sonra kendisini takdir eden şeyhinden kısa zamanda “hilafet” alır. Şeyhi Hacı Bayram Velî’nin vefatından sonra onun yerine irşad makamına geçer.

127 Güner, Ahmet, age. s.13.

220

Tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber İstanbul’un fethinden önce iki kez Fatih’in yanına Edirne’ye giden Akşemseddin, kuşatmanın en sıkıntılı anlarında gerek padişahın gerekse ordunun moralinin yükselmesine yardımcı olmuştur. Fetihten sonra Ayasofya’da kılınan ilk Cuma namazında hutbeyi okumuştur. Müslümanlar tarafından yapılmış bir kuşatmada ölen sahâbeden Ebu Eyyûb el-Ensârî’nin mezarını bulmuştur.

Hayatının son yıllarını Göynük’te geçirdiği tahmin edilen Akşemseddin, Me-nâkıbnûme’ye göre 863 Rebîülâhirinin sonunda (Şubat 1459) burada vefat etti. Türbesi halen ziyaretgâhtır.128

Yazarımız romanlarından “Hacı Bayram” adlı romanında Akşemseddin’e yer verilmiştir.

“Bundan sonra senin ismin Akşemseddin olsun.” (15,336)

“Böylece Muhammed artık, “Akşemseddin” olarak çağırıldı, öyle bilindi.” (15,336)

“Çavuş camiden içeri girdi, doğru kürsüye yaklaştı ve o da Akşemseddin gibi; “Sultanım,” diye fısıldadı, “padişahımız sizi ve halifenizi hemen bekliyorlar.”” (15,343)

2.26.4. Ahi Evran Anadolu Ahi örgütünün kurucusudur. Doğum tarihi kesin olmamakla beraber

İran’ın Hoy kasabasında dünyaya geldiği tahmin edilmektedir. Çocukluğu ve eğitim süreci Azerbaycan’da geçmiştir. Horasan ve Maveraünnehir bölgesine gelerek dönemin üstadlarından dersler almıştır.

Anadolu’ya gelerek Kayseri’ye yerleşen Ahi Evran, Ahi Teşkilatını kurmuştur. Hayatının son yıllarını yerleştiği Kırşehir’de geçirmiştir. Siyasî ve dinî çalkantılarla geçen hayatı Kırşehir’de nihayet bulmuştur.

Emine Işınsu “Hacı Bektaş” adlı romanında Ahi Evran’dan bahsetmiştir.

“Yani benim dediğim, Ahi Evren Kırşehir’de, şehirde yani!” (16,28)

“Ahi Evren bile seni görmek için ta buralara geldi.” (16,73)

“İkindi namazından sonra Ahi Evren, atına atlayıp köyden ayrıldı, tekkedekilerin hepsi onu uğurlamaya çıktılar.” (16,114)

2.26.5. Ahmed Derviş Halvetiyye tarikatı şeyhlerinden Sinan Ümmi’nin öğrencisi olan Şeyh Ahmed,

“Matlaî” mahlasını kullanarak aruz ve hece vezni ile şiirler yazmıştır.

128 Artun, Erman, Dinî- Tasavvufî Halk Edebiyatı, İstanbul, 2006, s.237-238.

221

Emine Işınsu romanlarından “Bukağı” adlı romanda Ahmed Derviş’ten bahsedilmiştir.

“Kütahyalı Gülaboğlu Askerî, Uşaklı Müslihiddin Mustafa, Ahmed Derviş, Kütahyalı Çavdaroğlu müfti Derviş.” (14,163)

“O kırk gün içinde; Kütahyalı Gülaboğlu Askerî, Uşaklı Müslihüddin, Derviş Ahmed ve Çavdaroğlu Müfti Derviş, sanki birbirleriyle yarışırcasına, birbiri ardından “Bir”le “bir” oldular…” (14,203)

2.26.6. Bayezid-i Bistami Tam ismi Ebû Yezid Tayfur bin İsa el- Bistami’dir. 129 İran’ın Semman

Eyaleti’nin Bistam şehrinde doğmuştur. Hatay’ın Kırıkhan ilçesinde türbesi bulunmakla beraber kabri Bistam’dadır. 130 Hayatı hakkında kesin bilgilerin bulunmadı Bistam, çocukluk ve gençlik yıllarında yalnız kalıp Allah’ı düşünerek zamanını geçirdiği bilinmektedir.

Allah’a olan sevgisi o kadar yoğundur ki tüm dünya nimetlerini terk etmek ve Allah ile birlikte olmak yani “Beka Bi’ Allah” Allah’la var olmak, Allah’la bir olmak görüşünü savunmaktadır. Ölümünden sonra fikir ve görüşleri etkisi altına aldığı kişilerce yaşatılmaya devam etmiştir.

Emine Işınsu “Hacı Bayram” adlı romanında Bayezid’e yer vermiştir.

“Bâyezid-i Bistâmî ne demiş, “Sevgi şarabından kadeh kadeh içtim, ne şarap tükendi ne de ben kanmış oldum.” Yaz bizim yaptığımız nedir sanırsın?” (15,127)

“Fakir derviş, dedi, seni ancak Bâyezid-i Bistâmî Dergâhı paklar.” (15,249)

2.26.7. Çavdaroğlu Müftî Derviş Meşhur mutasavvıf şair Gaybî Sun’ullah’ın babası olan şeyh Müftî, Halvetiyye

şeyhi Ümmi Sinan’ın halifelerinden biridir. Asıl adı Çavdağoğlu Ahmed Efendi’dir ve mezarının Kütahya’da olduğu bilinmektedir.

Emine Işınsu romanlarından “Bukağı” adlı romanda Çavdaroğlu’ndan bahsedilmiştir.

“Kütahyalı Gülaboğlu Askerî, Uşaklı Müslihiddin Mustafa, Ahmed Derviş, Kütahyalı Çavdaroğlu Müfti Derviş.” (14,163)


129 Güner, Ahmet, age. s.75. 130 https://tr.wikipedia.org/wiki/Beyazid-i_Bestami

222

2.26.8. Çelebi Ferruh On altıncı yüzyıl Mevlevi büyüklerindendir. Doğum tarihi tam olarak

bilinmeyen Ferruh Çelebi Mevlevîhâne’de dersler vermiş bir âlimdir. 1592 yılında Hakk’a yürümüştür.131

Emine Işınsu romanlarından “Bukağı”da Ferruh Çelebi’den bahsedilmiştir.

“Konya’da oturan Mevlevî tarikatının başı Ferruh Çelebi, sultan Osman’ın kan davası için Abaza Mehmed Paşa’ya destek verdiğini açıkladı.” (14,24)

2.26.9. Çelebi Hüsâmeddin Mevlâna Celâleddin-i Rumî’nin dostu Selâhaddîn-i Zerkûb’un ölümünden

sonra Mevlâna’ya halifelik ve sırdaşlık eden kişidir. Ahi Türkoğlu diye anılmaktadır. Mevlâna’nın Mesnevî’yi yazması için teşvikte bulunduğu gibi Mesnevî’nin kâtipliğini de yapmıştır.

Emine Işınsu “Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri” adlı romanında Hüsameddin Çelebî’den bahsetmiştir.

“Çelebi Hüsameddin öyle bir iç geçirip, “Allah” diye avazlandı ki çepeçevre yanan mumların ışıkları titreşti, sönecek gibi oldular.” (13,270)

2.26.10. Gülaboğlu Askerî (Kütahyalı) Halvetiyye Mürşidi olan Sinan Ümmi’nin öğrencilerinden biri olan Gülaboğlu

aslen Kütahyalı olup irşad vazifesi için uzun yıllar Afyon’da ikamet etmiştir. Vefat tarihinin 1693 olduğu söylenmektedir.

Emine Işınsu romanlarından “Bukağı” adlı romanda Gülaboğlu’ndan bahsedilmiştir.



2.26.11. . Hallaç Mahmud Hacı Bayram-ı Velî’nin hocası ve Ankara’nın manevî kutbudur. Evliya

Çelebî’nin rüyasında görüp bu rüya üzre türbesini ziyaret ettiği mürşit, Evliya Çelebi tarafından “Duası kabul olunan, keramet nurlarının kaynağı, gizli yollara mazhar olan, hakiki sırların keşfedicisi, sağlam mümin Şeyh Hazreti Er Sultan” olarak Seyahatnâme’de bahsedilir.132

131 http://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Evliyalar_Ans/C2/ea0485.htm 132 http://www.estanbul.com/ankaranin-manevi-kutbu-hallac-mahmut-hz-273510.html#.VtmeMvmLTIU

223

Emine Işınsu “Hacı Bayram” romanında Hallaç Mahmud Efendi’den bahsetmiştir.

“Hallaç Mahmud Efendi derler ona, pek çocuk okutmadığı için, herkes ne kadar âlim olduğunu da bilmez, o kitapları olan bir hallaçtır köylünün gözünde.” (15,40)

“Evvelâ, dedi Hallaç Mahmud Efendi, Fatiha suresinin tefsirini yapacağız, bu bir başlangıç olacak, sonra hadis çalışacağız, hadis çalışmayı bitirdikten sonra tekrar Kur’an’a döneceğiz, Bakara suresinden devam edeceğiz.” (15,46)

“Bu sefer Hallaç Mahmud Efendi, başını salladı.” (15,46)

““Allah Allah, İzzeddin baba pek yumuşak, iyiydi ama Hallaç Mahmud Efendi; sertti, disiplinliydi, icabında bağırırdı bana, lâkin ondan şikâyetçi olmak hiç aklıma gelmedi, bana yeni şeyler belletiyordu çünkü.” (15,189)

2.26.12. Hallac-ı Mansur Asıl adı Ebu’l – Mugis Hüseyin Bin Mansur El- Beyzavi (d. Y. 858, Tur, Fars,

İran – ö. 26 Mart 922, Bağdat), görüşleri ve yaşamıyla tartışmalı değerlendirmelere konu olan ünlü mutasavvıf. Baba mesleğinden dolayı Hallac (pamuk atıcısı) adıyla tanınır. Ayrıca “kalplerin derinliklerini hallac pamuğu gibi attığı” benzetmesiyle “Hallac-ı Esrar” olarak anılır. Hallac-ı Mansur’a dayandırılan tasavvuf öğretisi de Hallaciye adıyla bilinir.

Hallac Bağdat’ta Cüneyd-i Bağdadi’yle tanıştı ve ondan hırka giydi. İlk haccından (896) sonra Bağdat şeyhleriyle bütün ilişkisini keserek Tuster’e gitti. Dört yıl boyunca katı bir çile yaşamı sürdürdü. Sufi hırkesını çıkardı, halk arasına karıştı.

Son haccı sırasında tam bir kendinden geçme durumuna girdi. Ünlü “Ene’l-Hak” ( Ben Hakk’ım) sözünü bir vecd anında bu dönemde söylediği, hacda vakfedeyken insanlardan kendisine işkence etmelerini, Bağdat sokaklarında yoldan geçenlerden kendisini öldürmelerini istediği anlatılır.

Hallac y. 911’de Sus’da yakalanarak hapsedildi. Sonunda Vezir Hamid, Ebu Ömer’den Hallac’ın öldürülmesi yönünde bir fetva elde etmeyi başardı. Bunun üzerine Hallac önce kırbaçlandı, ardından kolları ve bacakları kesildi, asılarak halka teşhir edildi. Başı kesildikten sonra yakılarak külleri savruldu.133

Emine Işınsu romanlarından “Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri” adlı romanında Mansur’a telmih yapılmıştır.

“Anladım, dedi Zehra, bana, “Ben Hakk’ım diyen, Hallâc-ı Mansur’un hikâyesini anlatmıştın, ama onun başını almışlardı.” (13,136)

133 AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, İstanbul, 1986, Cilt 10, s.318.

224

“Mansur’un “Enel- Hak” sedası, yüreğini parçalayıp, diline kadar kadar geldi, Yunus sustu!..” (13,393)

2.26.13. Hamza-ı Şâmî (Şerefüddin) Hacı Bayram-ı Velî’nin mürit ve halifelerinden biri olan Akşemseddin’in

babasıdır. “Kurt Boğan” lakabı ile tanınır ve rivayet edilir ki bu lakabı ölümünden sonra almıştır. Şeyh Hamza’nın defnedildiği gece kabrine ölüyü parçalayıp yemek isteyen bir kurt gelmiş, sabahına köylüler mezar başında kurdun ölüsünü ve Şeyh’in de elini mezarın dışında bulmuşlardır.134

Emine Işınsu romanlarından “Hacı Bayram” adlı romanında Şeyh Hamza’dan bahsedilir.

““Babam Kurt Boğan evliyası diye bilinen; Şerefüddin Hamza-ı Şâmî’dir.” (15,335)

2.26.14. Şeyh Hüseyin Halvetî Niyâzî-i Mısrî’nin Malatya’da iken hem dinî hem de tasavvufî eğitim gördüğü

Halvetî şeyhidir.

Emine Işınsu “Bukağı” romanında Şeyh Hüseyin Halvetî’den bahsetmiştir.

“Ve de artık kararım tamdır, ben… Şeyh Hüseyin Halvetî’nin elini öpecek ve ona biat edeceğim.” (14,55)

“On sekiz ay geçti ve Mehmed, Şeyh Hüseyin Halvetî’nin elini öpüp ona biat etti.” (14,56)

“Şeyh Hüseyin Efendi, müritlerine, gece yattıktan sonra, yaşadıkları günü mutlaka gözden geçirmelerini söylemişti.” (14,61)

2.26.15. Şeyh Hüseyin Hamevî Eşrefoğlu Rûmî’nin Hacı Bayram’ın tasavvuf eğitimini tamamlaması için

yönlendirdiği, Suriye’nin Hama kentinde yaşayan Kadirî şeyhidir.

Emine Işınsu’nun “Hacı Bayram” romanında bahsi geçmektedir.

“Evladım, dedi, seni Hama’da bulunan Şeyh Hüseyin Hamevî’ye göndereceğim.” (15,363)

2.26.16. İbn Arabî Şeyhul ekber veya Muhyiddin lâkabıyla anılan Ebu Abdullah Muhammed b.

Ali b. Muhammed b. El-Arabî (560/1165- 638/1240), İslam dünyasının insanlığa armağan ettiği en büyük düşünürlerden biridir.

134 https://evliyaikiram.wordpress.com/k/kurtbogan-hamza-efendi/

225

İbn Arabî, tıpkı Gazalî gibi, daha önceki yaratıcı ruhlar tarafından vücuda getirilmiş fikir ürünlerini senteze ulaştıran bir dehadır. 20 yaşlarında tasavvufa fiilen intisap eden İbn Arabî, birçok şeyhten ders almıştır. İbn Arabî’nin Anadolu seyahatleri ve Anadolu’daki ikameti onun, İslam dünyasına etkilerinin de sebebi olmuştur. Çünkü o, Anadolu’da, özellikle Malatya’da ikameti sırasında, bir rivayete göre oğulluğu olan ünlü Türk sufî düşünürü Sadrettin Konevî’yi eğitip okutmuştur.

İbn Arabî, tasavvuf tarihinin, hatta belki de İslâm tarihinin en çok eser veren düşünürüdür. Türk tasavvufi düşüncesi tam bir İbn Arabî anlayışı içinde gelişmiştir.135

Emine Işınsu “Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri” ve “Bukağı” adlı romanlarında İbn Arabî’den bahsetmiştir.

“Bir zamanlar Konya’da Muhyiddin-i Arabî’den ders aldığı söylenirdi…” (13,15)

“Ben ona İbn Arabi’nin vahdet-i vücud fikrini nasıl sistemleştirdiğinden söz ediyorum, o bana Hüsrev Paşa’dan laf açıyor!..” (14,47)

“İbn Arabi’ye dolayısıyla bütün vücut birliğine inananlara büyük saygısı vardı ancak kendisi ne kadar, nereye kadar inanıyordu, bunu bilemiyordu.” (14,110)

“İbn Arabî’nin pek çok kadın müridi varmış.” (14,197)

“İbn Arabî’nin ilk on beş dervişinin, on dördü kadındı.” (14,279)

2.26.17. İzzettin Baba Ankara’da yetişmiş Ahi’lerden biri ve aynı zamanda Hacı Bayram-ı Velî’nin

hocalarındandır. Çok sayıda Ahi yetiştirdiği bilinmektedir. Medreseler kurduğu ve malını mülkünü bu medreselerin devamiyeti adına vakf ettiği söylenmektedir. Ankara ili Altındağ ilçesinde türbesi bulunmaktadır.

Emine Işınsu romanlarından “Hacı Bayram” romanında İzzettin Baba’dan bahsedilmiştir.

“İzzeddin Baba’nın dünyaya geliş sebebi bu çocuğu yetiştirmekti, görevini hayırla tamamlarsa, İzzeddin Baba, Allah’ın nazarında makbul bir kul olacaktı.” (15,32)

“İzzeddin Baba’nın bir an nefeslenmesinden faydalanan Numan.” (15,41)

““Allah Allah, İzzeddin baba pek yumuşak, iyiydi ama Hallaç Mahmud Efendi; sertti, disiplinliydi, icabında bağırırdı bana, lâkin ondan şikayetçi olmak hiç aklıma gelmedi, bana yeni şeyler belletiyordu çünkü.” (15,189)

135Öztürk, Yaşar Nuri, Tasavvufun ruhu ve Tarikatlar, İstanbul, 1999, s.144-146.

226

2.26.18. Karabaş-ı Velî - Ali Alaeddin Karabaş Veli olarak da bilinir. (d.Arapkir – ö. 1685, Gaylan, Kahire), Şabaniye

tarikatına bağlı Karabaşiye kolunun kurucusu Osmanlı mutasavvıfı.

Öğrenimini İstanbul’da tamamladı ve Şabaniye tarikatına girerek (1631) halifeliğe kadar yükseldi. 1674’te Üsküdar’daki Eski Valide Sultan Tekkesi şeyhi oldu. Bir Türkçe risalesinin “vahdet-i vücut” bölümünde “herkeste fındık kadar Tanrı vardır” sözü nedeniyle 1683’te Limni’ye sürüldü. Ekim 1685’te hacca giden Ali Alâeddin, dönerken yolda öldü.136

Emine Işınsu’nun “Bukağı” adlı romanında Karabaş-ı Velî’den bahsedilmiştir.

“Padişahımız 4. Mehmed, bildiğimiz kadarla Şeyh Karabaş Velî’nin müridi olmuştur, yani bizzat kendisi Halvetî’dir.” (14,218)

“İstanbul’dan Şeyh Karabaş-ı Velî de Limni Adası’na sürgün edildi.” (14,274)

2.26.19. Kenan Rifai 1867 yılında Selanik’te dünyaya gelmiştir. Yirminci yüzyılın ilk yarısında

yaşayan önemli mutasavvıflar arasındaki yerini almıştır. Rufailik olarak bilinen tarikatın (Rifâiyye) İstanbul kolunu oluşturmuştur. Tasavvuf ders ve sohbetlerine ölümü olan 1950’ye kadar evinde devam etmiştir.137

Emine Işınsu “Nisan Yağmuru” adlı romanında Kenan Rifai’ye yer vermiştir.

“O, yüce bir şahsiyetti, Kenan Rifâi Hazretleri’nin takipçisi; kültürlü, çeşitli dallarda yazan, insan yetiştirmeyi amaç edinmiş, son derece değerli bir hanımefendi idi.” (11,96)

“Kenan Rifâî Hazretleri’nden bir hatırlatma: “Bütün başına gelenler, senin kötü emel ve niyetlerinin, önüne hadiseler şeklinde gelmesi ve bu suretle seni yaralaması ve ıstırap vermesidir.” (11,114)

“Kitaplardan konuşurken Merih, yeni bulduğu Kenan Rifâî’nin Mesnevi şerhinden bahis açmıştı…” (11,164)

2.26.20. Lokman Perende Pir-i Türkistan olarak anılan Hoca Ahmed Yesevi’nin halifelerinden biri olan

Lokman Perende aynı zamanda Hacı Bektaş Veli’nin de mürşididir.

Emine Işınsu “Hacı Bektaş” adkı romanında Lokman Perende’den bahsetmiştir.

136 AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, İstanbul, 1986, Cilt 1, s.382. 137 http://www.cemalnur.org/contents/detail/kenan-rifai-kimdir/24

227

“Bizim el aldığımız şeyhimiz Lokman Perende Hazretleri, yerleşmek için Kırşehir yakınlarındaki Sulucakarahöyük’ü münasip görmüştü.” (16,28)

2.26.21. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî Asıl adı Muhammed Celâleddin olan Mevlânâ, Horasan’ın Belh şehrinde 1207

tarihinde doğmuştur. Hakkında bilgi edinebildiğimiz belli başlı iki kaynak Ahmed Eflâkî’nin Menâkıbü’l Ârifîn’i ile sultan Veled’in İbtidanâme’sidir. Anılan kaynakların verdikleri bilgilere göre, dönemin Belh’teki tanınmış bilginlerinden olan Mevlânâ’nın babası Bahaeddin Veled, Harzem Moğol saldırısına uğramazdan kısa bir süre önce 1212 yılında, ailesi ile birlikte Belh’ten ayrılmıştır.

Kaynakların verdiği bilgiye göre, Konya’da medrese hocalığı yapan ve vaazları ile çevresinde saygınlık kazanan Bahaeddin Veled 1230 yılında Konya’da ölmüştür. Daha sonra, Bahaeddin Veled’in öğrencisi Seyyid Burhaneddin Muhakkık Tırmizî, Mevlâna’nın hocalığını yapmıştır.

1244 tarihi Mevlâna’nın hayatında bir dönüm noktasıdır. Çünkü anılan tarihte Mevlâna, Konya’ya gelen Şems-i Tebrizî ile tanışır. Şems-i Tebrizî’nin etkisinde kalarak onu yanından ayırmayan Mevlâna’da gerçek mistik ruhun oluşması, Şems ile olan derin dostluğun sonucunda ortaya çıkmıştır. Ancak, yalnızca Şems’in varlığı ve dostluğuyla yetinen Mevlâna’nın bu tutumu bir süre sonra halkın tepkisine yol açar. Nitekim, Mevlâna’nın çevresindekilerin kıskançlığı sonucu Şems-i Tebrizî ortadan kaybolur.

Şems’in ortadan kaybolmasından sonra büyük bir üzüntüye kapılmış olan Mevlâna’nın, onun ayrılığı üzerine esas edebî kişiliğini ortaya koyan lirik şiirlerini yazdığı kaynakların verdiği bilgiler arasındadır.

Kaynaklardan edinildiğine göre Mevlâna, Şems’ten sonra Kuyumcu Selahaddin Zerkûb ile arkadaşlık etmiş ve onu kendisine hâlife seçmiştir. Daha sonra Mevlâna, edebi kişiliğinde önemli yeri olan bir başka insanı, Hüsameddin Çelebi’yi yakın arkadaş edinmiştir. Hüsameddin Çelebi’nin Mevlâna’nın edebi kişiliğindeki önemi, ünlü eseri Mesnevi dolayısıyladır. Çünkü Mevlâna, İslâm dünyasının tanınmış eserlerinden Mesnevi’sini Hüsameddin Çelebi’nin teşvik ve ısrarı üzerine yazmıştır.

Hüsameddin Çelebi’nin yakın dost ve halife olarak Mevlâna’nın varlığındaki yeri, Mevlânâ’nın 17 Aralık 1273 tarihinde ölümüne kadar sürmüştür. Mevlâna’nın ölüm gecesi düğün gecesi, sevgiliye kavuşulan gece anlamına gelen “Şeb-i arus” olarak bilinir.138

Yazarımız Mevlâna’dan “Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri” ve “Hacı Bektaş” adlı romanlarında bahsetmiştir.

138 Mengi, Mine Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara, 2006, s.51-52.

228

“Mevlânâ’yı köşedeki sanki öbürlerinden daha büyücek yapılmış bir koyu yeşil atlas mindere oturttutan sonra, tam karşısındaki minderleri işaret ederek, ney kudüm, tef ve rebab çalacakları buyur etti.” (13,270)

“O sırada Çelebi Hüsamettin göründü kapıda, Mevlânâ yüksek sesle, ona hitap etti.” (13,270)

“Acaba Mevlânâ’nın buyurduğu bu meziyetler onda var mıdır?” (13,270)s

“İşte o anda Mevlânâ ayağa fırladı, mavi feracesi ile baştan ayağa mavi bir nur gibi dönmeye başladı..” (13,271)

“Sonra hah buldum: Mevlâna diye bir velî varmış ve de Konya’da otururmuş.” (16,28)

2.26.22. Müslihüddin Mustafa (Uşaklı) Şiirlerinde “Şeyhî” mahlasını kullandığı bilinen Mustafa Uşşâkî, Halvetiyye

Şeyhi Sinan Ümmi’nin öğrencilerindendir.

Emine Işınsu romanlarından “Bukağı” adlı romanda Müslihüddin’den bahsedilmiştir.



2.26.23.Refet Kayserilioğlu 1970 ve 1980’li yıllarda İstanbul’da “Sevgi Birliği” isimli grubun kurucusudur.

Grup hipnotizma, ruh çağırma gibi işlerle uğraşmaktaydı. Sadece grup kurmakla kalmayıp müridleri ile toplantılar yapar ve “Sevgi Dünyası” adlı dergiyi çıkartırdı. Geçirmiş olduğu bir rahatsızlık sonucu 82 yaşında hayatını kaybetmiştir.139

Emine Işınsu “Nisan Yağmuru” adlı romanında Refet Bey’den bahsetmektedir.

“Refet Kayserilioğlu Bey’le, ustamızınki de aşktır.” (11,43)

“Refet Bey’e gıpta etsem de, onların bu aşkına asla erişemeyeceğimi hissediyorum ve gıpta etmekten bile vazgeçiyorum!” (11,43)

“Refet Bey’in ilahilerini dinlerken geçirmiştim böyle bir hâl, ilkti…” (11,102)

139 http://arsiv.sabah.com.tr/2007/04/16/haber,97E775CD5A734218920E2DF5CD4054C9.html

229

2.26.24. Sadreddin Erdebilî Hamîdeddîn Aksârâyî’nin hocasıdır. Celvetî yolu büyüklerindendir. İsmi

Alâeddîn Ali bin Sadreddîn Erdebilî’dir. İran’ın Erdebil bölgesinde doğmuştur. 140

Yazarımız “Hacı Bayram” adlı romanında Sadreddin Erdebilî’den bahsetmiştir.

“Bir gece önce şeyhim Sadreddin Erdebilî Hazretleri’ni rüyamda gördüm, sana şu kadarını söyleyeyim, öyle meretti.” (15,226)

“Halvetî şeyhi Sadreddin Erdebilî’nin ismini ve ününü duydum.” (15,250)

2.26.25. Sâmiha Ayverdi Kasım 1905 yılında İstanbul’da doğdu. İlk eğitimini aile çevresinde almıştır.

Asıl fikrî ve ruhî gelişimi ise Ümm-i Ken’an Dergahı’nın şeyhi Kenan Rif’ai’ye intisap etmesiyle gerçekleşmiştir.

Eğitim sürecinden sonra mecmualarda yazmaya başlamıştır. Şiir türündeki eserlerinden sonra toplum hayatını ilgilendiren konulara da yönelmiştir. Hayatını Türk-İslâm kültürünün gelişmesi ve büyümesi için harcamıştır. 1993 senesi Mart ayında Hakk’a yürümüştür.141

Emine Işınsu “Nisan Yağmuru” adlı romanında Sâmiha hanıma yer vermiştir.

“Merhum Sâmiha Ayverdi Hanımefendi’yi bilir misin, hiç işittin mi?” (11,95)

“Merih, Sâmiha Hanım’ın bir müridinden almıştı ve düğün hediyesi kitaplar arasında mutlaka yer almasını tavsiye ediyordu.” (11,164)

2.26.26. Soğancızâde Şeyh Ali Çelebi Nakşibendiyye tarikatına mensuptur ve Niyazi-i Mısrî’nin babasıdır.

Emine Işınsu “Bukağı” adlı romanında Ali Çelebi’den bahsetmiştir.

“Malatya eşrafından Soğancızade Şeyh Ali Çelebi el Nakşibendi ile karısı atice Hanım’ın da, yetişmekte olan iki kızından sonra, bir oğulları oldu.” (14,14)

“Bir şey bilir ve onu söylerim, yol babanın Şeyh Ali Çelebi el-Nakşibendî’nin yoludur.” (14,55)

“Soğancızâde Şeyh Ali Çelebi el-Nakşibendî, altı ay sonra ramazan ayının ilk Perşembe günü, sabah ezan okunurken vefat etti.” (14,69)

140 http://kitap.mollacami.com/evliyalar/konu-3270.htm 141 www.samihaayverdi.org/hayati-fikirleri-eserleri.html

230

2.26.27. Somuncu Baba- Şeyh Hamidüddin Hazretleri

Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarında Anadolu’da yetişen evliyânın ve

âlimlerin büyüklerinden. “Somuncu Baba” lakabıyla tanındı. 750 (m. 1349) senesinde

Kayseri’de doğdu. Babasının ismi Şemseddîn Mûsâ’dır. Tefsîr, fıkıh ilimlerinde ve

tasavvufta çok yükseldi. Hızır aleyhisselâm ile sohbet ederdi. 815 (m. 1412) senesinde

Aksaray’da vefât etti.

İlk tahsilini babasından aldı. Babasının vefâtından sonra Şam’a giderek,

“Hankâh-ı Bâyezîdiyye” de ilim öğrendi. Tasavvuf yoluna girdi. Orada pekçok velîlerin

sohbetlerine katıldı. Burada Üveysî olarak, ma’nevî yol ile Bâyezîd-i Bistâmî’den feyz

aldı. Hâmid-i Aksarâyî, Şam’da bir müddet ilim tahsilinde bulunduktan sonra, Tebrîz

yakınlarında “Hoy” kasabasında bulunan Hâce Alâeddîn-i Erdebîlî hazretlerinin

huzûruna gitti. Burada hocasına bütün gayretiyle hizmet ederek, ilim öğrendi. Tasavvuf

yolunda üstün derecelere kavuştu. Alâeddîn-i Erdebîlî, birgün Hâmid-i Aksarâyî’ye;

“Artık bizden öğrendiğin ilmi, Allahü teâlânın dînini, insanlara öğretmek üzere

Anadolu’ya git!” buyurdu. Ona böylece, insanları yetiştirmek için icâzet verdi.142

Yazarımızın “Hacı Bayram” adlı romanında Somuncu Baba’dan bahsedilmektedir.

“Numan’ın aklından, Şeyh Hamid’in daha da yaşlı olacağı geçti, sanki müritler mutlak mürşitlerden genç olurlarmış gibi.” (15,206)

“Numan hâlâ ayakta bekliyor, Şeyh Hamid’i tetkik ediyordu.” (15,207)

“Hamid Efendi’nin duyurduğu büyük saygıya rağmen, bir öfke bulutu geçti yüreğinden.” (15,208)

“Sonra Şeyh Hamid, Numan’a, her gün yapacağı virdini anlattı.” (15,211)

“Şimdi gönlünü dolduran, şeyhi Hamid Efendi’ydi, bir kere halvette hep yanındaydı, bütün zor anlarında ona yardımcı olmuş, zorluğun geçmesini sağlamıştı, mavi-yeşil bakışları hep üstündeydi.” (15,221)

“Halkın Somuncu Baba yahut Ekmekçi Koca diye tanıdığı fırın sahibi pek muhterem bir zattır.” (15,237)

142 http://www.ehlisunnetbuyukleri.com/Islam-Alimleri-Ansiklopedisi/Detay/HAMID-I-AKSARAYI-Somuncu-Baba/2955

231

“Ancak bu iş için Somuncu Baba’yı ikna etmek zor oldu.” (15,238)

“Somuncu Baba, Fatiha suresi üzerine konuşmayı seçmişti.” (15,238)

“Hamid Efendi,, Hacı Bayram’ı kırk gün süren bir halvete soktu ve kendi ailesini Kayseri’den yanına getirtti.” (5,279)

“Çıkanlarla bazen kendisi, bazen Somuncu Baba konuşuyordu, kim o sırada meşgul değilse.” (15,289)

“Safi, bir hafta kaldı Aksaray’da, tekkede Somuncu Babayı ziyaret etti.” (15,294)

“Somuncu Baba’dan hatırladığıma göre, on iki dilimli kavuk şeklinde kırmızı tacımız vardı, siz de öyle giyerdiniz, şimdi değişmiş, neden acaba?” (15,318)

2.26.28. Şâdî-i Rûmî Hamîdüddin-i Aksarayî’nin mürşididir. Bayramiyye tarikatının silsilesindeki

yeri geriye doğru üçüncü sıradadır. (Hacı Bayram-ı Velî, Hamidüddin-i Aksarayî, Şâdî-i Rûmî, İbrahim basri,…)

Emine Işınsu’nun “Hacı Bayram” romanında Şâdî-i Rûmî ile karşılaşırız.

“Mürşidimin ismi Şâdi-i rumî Hazretleri idi.” (15,249)

“Şadi Hazretleri büyük bir mürşit idi fakat artık bana benim şeyhim değilmiş gibi geliyor.” (15,250)

2.26.29. Şeyh Atâ Efendi 1883-1936 yıllarında yaşamış, Hukuk eğitimi görmüş ve Kurtuluş savaşında

Özbekler Tekkesi’nde şeyhlik yapmıştır. İstanbul’da işgal kuvvetlerine karşı kurulmuş olan “Karakol Cemiyeti” ne mensup olduğu bilinmektedir.

Kendisi gibi tasavvuf ehli olan kimselerle el ele vererek hem tekke etrafında toplananlara dinî ve ilmî eğitimler verirken Kurtuluş Savaşı’na da hem Anadolu’ya geçişlerde hem de mühimmat toplama açısından destek olmuşlardır.143

Emine Işınsu romanlarından Kurtuluş Savaşı dönemini Anlatan “Cumhuriyet Türküsü” adlı romanında Şeyh Atâ Efendi’den bahsedilmektedir.

“Ankara’ya adam ve para sevki işlerini, bu iş münasebeti ile kurduğu ilgileri, Özbekler Tekkesi Şeyhi Atâ Efendi ve onun yardımcısı Ahmet Hoca ile konuşmalarını biçer tartar, yeni tedbirler arar oldu…” (10,46)

143 http://www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/645103-bu-dugunu-milli-mucadelenin-en-militan-seyhinin-torunu-yapti

232

“Abdülgalib haklarında iyi kötü bir araştırma yaptıktan sonra, bu kişileri ya tebdil kıyafetlerle Özbekler Tekkesi’ne götürüp Şeyh Atâ Efendi ile tanıştırıyor ya da onun müridi ve sağ kolu Ahmet Hoca ile belirli kahvelerin birinde buluşturuyordu.” (10,47)

“Şeyh Atâ Efendi yaman bir millîci, çok iyi bir teşkilatçıydı.” (10,47)

“Atâ Efendi ile görüşmekten çekinen bazı genç hanımlar bile, çarşaf peçe, Ahmet Hoca’nın yanına gelir, onunla dertleşirlermiş.” (10,47)

“Özbekler Tekkesi, Şeyh Atâ Efendi ve Ahmet Hoca’nın etrafında; dini bütün, millîci bir halka gittikçe genişlemekteydi.” (10,47)

“Şey Atâ çok sıkıştırılırsa konuşur, mesela Abdülgalib’in ismini de verir miydi?..” (10,316)

“Fakat birader ben baştan anlamıştım, Üsküdar görünüp de, Atâ Efendi’yi düşününce!...” (10,316)

“Allah kahretsin, Şeyh Atâ da tevkif edildikten sonra…” (10,316)

“Atâ Efendi’nin haberi yayılmış,; konuştuklarının hepsi üzgün, çaresiz görünüyorlardı.” (10,321)

2.26.30. Şeyh Edebâli 1206 yılında doğduğu tahmin edilen Edebali, 1326 da Bilecik’te vefat etmiş ve

dergahının zikir odasına defnedilmiştir. Tefsir, hadis ve İslam hukununda uzmandır.

Osman Gazi’yi dergâhında çok kez misafir ettiği ve hatta Osman Gazi’nin dergahta kaldığı bir gece gördüğü rüya üzerine Şeyh Edebali’nin kızı ile evlendiği söylenmektedir.

Ahi teşkilatının da reisi olan Edebali’nin kabri Bilecik’te olmasına rağmen, Eskişehir ve Bilecik’te adına türbeler yaptırılmıştır.

Emine Işınsu “Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri” ve “Hacı Bektaş” adlı romanlarında Edebalî’den söz etmiştir.

“Kimbilir belki Edebalı’nın elini öpmek de mümkün olurdu.” (13,385)

“Osman Bey’e yol yordam gösteren, onun pek kıymetli âlim, mutasavvıf bir dostu vardır; Edebali!..” (16,155)

2.26.31. Şeyh Şücaeddin Karamânî Anadolu velîlerinden. İsmi, Şücâeddîn'dir. Aslen Aksaraylı olup, Karamânî

nisbetiyle meşhûr olmuştur. Doğum ve vefât târihleri bilinmemekle birlikte, Çelebi Sultan Mehmed Han ve İkinci Murâd Han zamanlarında yaşadığı bilinmektedir.

233

Edirne'de vefât etti ve bu şehirde Debbağlar Mahallesindeki mescidi ve dergâhının bulunduğu yerde defnedildi.144

Emine Işınsu romanlarında Şeyh Şücaeddin Karamanî’ye de yer verilmiştir.

“Şeyh Şücâeddin, sakin, konuşmayı pek sevmeyen fakat her şeye dikkatli, sevimli bir yaşlı adamdı.” (15,206)

“Şücâeddin Efendi, sırtı mürşidine dönmesin diye, geri geri yürüdü, çıktı.” (15,207)

“Düşündüm, buradaki müritlerimi, senin de pek iyi tanıdığın Şeyh Şücâeddin Karamânî halifeme devremeye niyetlendim.” (15,226)

2.26.32. Tapduk Emre Barak Baba’nın halifesi olduğu söylenen Tapduk, Hacı Bektaş Velî ile çağdaş

ve Yunus Emre’nin de mürşididir. Rivayet olunur ki, kıtlık dolayısıyla Hacı Bektaş dergâhına buğday istemeye gelen Yunus’a teklif edilen nefes’i kabul etmeyen Yunus köyden ayrılmak üzere iken nefes’i alması gerekiği kanısına varıp dergahtan daha önce sunulan nefes’i istemeye geri döner.

Dergâhta geri geliş nedenini anlatan Yunus, “O şimden sonra olmaz. Biz o kilidin anahtarını Tapduk Emre’ye verdik. Varsın nasibini ondan alsın.” 145 cevabıyla karşılaşır. Böylelikle Tapduk dergâhına gider ve dumumu anlatarak Tapduk Emre hizmetine girdi ve kırk yıl dergâha odun taşıdı.

Mezarının tam olarak nerede olduğu bilinmemekle beraber araştırmacılar Karaman ve Eskişehir illeri üzerinde durmaktadırlar.

Emine Işınsu “Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri” ve “Hacı Bektaş” adlı romanlarında Tapduk’tan söz etmiştir.

“İşte o günlerde Aziz, yine Tapduk’un dergâhına gitmişti…” (13,61)

“Tapduk Emre çağırınca yani, gidecek miyim ben?” (13,101)

“Zikir, Tapduk Emre’nin “Hayırlı geceniz, hayırlı sabahlara bağlansın. Hayırla gidiniz.” Sözüyle noktalandı..” (13,239)

“Kendine eziyet ediyordu,; sanki Tapduk’la, hazreti peygamber ile özdeşleşmiş, Allah’ı, canını hemen kurban edecekmiş gibi çok seviyordu ama acaba daha da fazla yanamaz mıydı?” (13,286)s

“Tapduk Emre; “Bilir misiniz ben neler hissettim” dedi.” (16,67) 144 http://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Evliyalar_Ans/S2/ea1384.htm 145 Özçelik Mehmet, Yunus Emre’nin Hayatı ve Yaşadığı Yerlerle İlgili Menkabeler- Erciyes Dergisi, Kayseri, 2001, sayı 287, s.24.

234

“Tapduk Emre’nin aklı başka bir şeye takılmıştı.” (16,68)

“Tapduk Emre’ye göndereceğim, onun müridi olabilmek için, önce sabrı bilmesi gerek…” (16/123)

2.26.33. Ümmî Sinan Ümmî Sinan’ın doğum tarihiyle ilgili kesin bir bilgi yoktur.”Kutbü’l-Meâni”

adlı eserinin sonunda babasının adının İbrahim olduğunu belirtir. Babasının adının dışında ailesiyle ilgili bir bilgi elde bulunmamaktadır.

Ümmî Sinan Halvetiyye tarikatına bağlı bir mürşittir. Halvetiyye’nin Ahmediyye kolunun kurucusu Yiğitbaşı Ahmed Şemseddin’in (ö.910/1504) hâlifelerinden Abdülvehhab Ümmî’nin (ö.1004/1595-96) hâlifesi Eroğlu Nuri’ye intisap etmiş, Eroğlu vefat edince (1012/1603) Halvetiyye’nin şeyhi olmuştur.

Döneminde geniş bir çevreyi etki altına almış, ünü diğer Anadolu şehirlerini tutmuş olmalı ki birçok Arap ve Rum (Anadolu) şehrini dolaşan ve birçok şeyhle tanışan Niyâzî-i Mısrî’nin son durağı Elmalı olmuştur. Niyâzî-i Mısrî eserlerinde ve şiirlerinde Ümmî Sinan’dan övgüyle bahseder. Döneminde tarikatı ve tekkesi ile bir yandan halka belli seviyede dinî bilgiler öğretirken bir yandan da tasavvuf yolunu öğretmiştir.

Ümmî Sinan’ın ölüm tarihi kaynaklarda farklı verilmektedir. Bursalı Mehmed Tahir, Mısrî’nin divanındaki bir mersiyesine dayanarak 1075 demektedir. Bağdatlı İsmail Paşa Ümmî’nin vefatını 1032 olarak verir. Hüseyin Vassaf, Bursalı Mehmed Tahir gibi 1075’te vefat ettiğini belirtir. Son olarak Elmalı Halk Kütüphanesinde bulunan bir mecmuada yazma divanının başında yer alan bir kayıttan 1076 yılında vefat ettiği anlaşılmaktadır.146

Emine Işınsu’ nun “Bukağı” adlı romanında Ümmî Sinan’a sıkça yer verilmiştir.

“Şeyh Ümmî Sinan uzun boylu, ince esmer bir zattı.” (14,160

“Çok şükür, en sonunda şeyhim, göz bebeğim, kalbimin ilâcı Şeyh Sinan Ümmî’nin hizmetine ulaştım.” (14,163)s

“Sinan Ümmî Hazretleri’nin birçok müridi var, fakat ben bir dörtlü grubun beşincisi oldum, çünkü bu dörtlü ile çok iyi anlaştım.” (14,163)

“Ve hepsinin ayrı bir manevi anlamı olan diğer hediyeleri de yine Sinan Ümmî tarafından verildi; hırka, bel kuşağı, tesbih, alem, asâ ve seccade…” (14,206)

146 Artun, Erman, Dinî- Tasavvufî Halk Edebiyatı, age. s. 252-253.

235

“O anda Sinan Ümmî yavaşça arkaya kayarak, Mısrî’yi hafifçe öne itip, imamlığa geçirdi.” (14,165)

236

SONUÇ “Emine Işınsu Romanlarında Dinî ve Tasavvufî Unsurlar” adlı çalışmamızda

ulaştığımız sonuçları şu şekilde özetleyebiliriz.

Romanlarda en çok geçen dinî unsur Allah’tır. Allah romanlarda 2595 yerde aşağıdaki sözcüklerle karşılanmıştır. “ Allah, Yaradan, Tanrı/Tengri, O, Hakk, Didâr, Rabb, Cenab-ı Hakk, Çalap, Rahman, Sevgili, Yarabbi, Mevlâ, Tek, Mutlak-Tek-Büyük-Güzel-Gerçek Varlık, Rahim, Allah’u Teâla, İlahî Kudret Hûda, Halik.”

Işınsu’nun romanlarında en çok geçen ikinci dinî unsur Din ve Diğer Dinler ile ilgili Mefhumlar’dır. Bu mefhumlar toplamda 211 yerde söz konusu olmuştur. İslâmiyet, Hristiyanlık ve bu dinlere mensup kişilere verilen “Mü’min, İman, Müslüman, Kul, Ümmet, Hristiyan, Gâvur, Dinsiz” isimler karşımıza çıkmaktadır.

Yazarın romanlarında en çok geçen üçünü dinî unsur İbadet ile İlgili Mefhumlar’dır. Bu mefhumlar toplamda 202 yerde “Cami, İmam, Ezân, Abdest, Seccâde, Namaz, Oruç, Kâbe, Hacc, Zekât” olarak karşımıza çıkar.

Emine Hanım’ın romanlarında en çok geçen dördüncü dinî unsur Kitaplar’dır. Kutsal kitaplar 109 yerde geçer. “Kur’an-ı Kerim, Zebur, İncil, Tevrat.”

Romanlarda en çok geçen beşinci dinî unsur Diğer İtikâdî Mefhumlar’dır. İtikâdî mefhumlar 91 yerde karşımıza çıkar. “Ölü, Ölüm, Ecel, Şeytan, Rûh.”

Emine Işınsu, romanlarında Âyet, Hâdis ve Sûrelere de çokça yer vermiştir. Âyetler 34 yerde, Hâdisler 9 yerde ve Sûreler 45 yerde karşımıza çıkar.

Işınsu romanlarında günümüz dünyasının yanında Ahir Dünya’dan da bahsetmiştir. Ahiret ve İlgili Mefhumlar 63 yerde “Ahiret İnancı, Cennet, Cehennem” kavramlarıyla geçmektedir.

Yazar ilahî Yaratıcı’nın yanında Mitolojik Tanrılar’a da romanlarında yer vermiştir. Mitolojik Tanrılar 5 yerde karşımıza çıkar.

Tasavvufî unsurlardan en çok karşılaştığımız, Tarikatların İnsanî Unsurları’dır. İnsanî Unsurlar 184 yerde karşımıza çıkar. “Şeyh, Mürid, Mürşit, Sedefkâr Dost, Dost, Kutb.”

Romanlarda en çok geçen ikinci tasavvufî unsur Tarikatlara Ait Uygulamalar’dır. Bu uygulamalar 125 yerde geçmektedir. “Bağır Basmak, Ayak Bağlamak, Baş Eğmek, Çile Çıkarmak, Erbâin, Halvet, Semâ, Sülûk, Vird, Zikir.”

Yazarın romanlarında en çok geçen üçüncü unsur Nefs’tir. Nefs kavramı 99 yerde karşımıza çıkmaktadır.

237

Yazarın romanlarında en çok geçen dördüncü unsur Tarikatlar ve İlgili Mefhumlar’dır. Tarikat kavramı ve Tarikatlar 80 yerde geçmektedir. “Tarikat, Bayramîlik, Bektaşîlik, Halvetîlik, Hurûfîlik, Kadirîlik, Mevlevîlik, Nakşibendîlik, Rufâîlik, Uşşâkîlik.”

Işınsu romanlarında en çok geçen beşinci unsur Tarikatlar ile İlgili Mekânlar’dır. Bu Mekânlar 61 yerde “Dergâh, Tezgâh, Tekke, Halvethâne” olarak geçer.

Romanlarda karşımıza en çok çıkan altıncı unsur Hak Aşığı kavramıdır. Hak Aşığı 26 yerde “Hak Aşığı, Hak Ehli, Allah Dostu, Velî” şekilleriyle karşımıza çıkar.

Yazar tarihte varlık göstermiş mutasavvıflara da yer vermiştir. Mutasavvıflardan 33 tanesi ile romanlarda karşılaşırız. “Abdülkadir Geylanî, Abdülmecid Sivâsî, Akşemseddîn, Ahi Evran, Ahmed Derviş, Bayezid-i Bistâmî, Çavdaroğlu Derviş, Çelebi Ferruh, Çelebi Hüsameddin, Gülaboğlu Askerî, Hallaç Mahmud, Hallac-ı Mansur, Hamza-i Şami, Hüseyin Halvetî, Hüseyin Hamevî, İbn Arabî, İzzettin Baba, Karabaş-ı Velî, Kenan Rifâî, Lokman Perende, Mevlâna, Müslihüddin Mustafa, Refet Kayserilioğlu, Sadreddin Erdebîli, Samiha Ayverdi, soğancızade Şeyh Ali Çelebi, somuncu Baba, Şâdî- i Rûmî, Şeyh ata Efendi, Şeyh Edebâlî, Şeyh Şücaeddin, Tapduk Emre, Ümmî Sinan.”

Emine Işınsu romanlarını konularına göre 3 gruba ayırabiliriz.1.Tarihî yaşanmışlıkları anlatan romanlar. 2.Kişilerin iç dünyalarındaki yolculuğu anlatan romanlar. 3.Dinî-Tasavvufî romanlar.

Yazar romanlarının genelinde görüyoruz ki roman kahramanlarının iç dünyalarında yaşadıkları bunalım, tasavvuf içerikli ortamlar, sohbetler ve dinî kimliğe sahip kişiler ile girilen diyaloglar sayesinde feraha ve aydınlığa kavuşmaktadır.

Yazar tasavvufî konu ve kavramları farazî bilgiler yerine tarihte yaşamış mutasavvıflar ve onların çevresini anlatarak okuyucuya aktarmıştır.

238

KAYNAKÇA ALTINTAŞ, Hayrani, Tasavvuf Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara

AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, İstanbul, 1986, Cilt 1

ARTUN, Erman, Dinî- Tasavvufî Halk Edebiyatı, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2006

BARDAKÇI, Mehmet Necmettin, Sosyo-Kültürel Hayatta Tasavvuf, Fakülte Kitabevi, Isparta 2000

BOLAY,, Süleyman Hayri, Türkiye’de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi, İstanbul, 1967

ÇAKMAK, Turgut, Mustafa Necati Sepetçioğlu’nun Romanlarında Tasavvuf, Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Üniversitesi, Erzincan, 2011

DUMAN, Erol, Emine Işınsu’nun Romanları (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 1997

EROL, Gözdenur, Emine Işınsu’nun Tarihi romanları Üzerine Bir İnceleme (basılmamış Yüksek Lisans Tezi),Manisa 2006

GÖLPINARLI, Abdülbaki, Tasavvuf, Milenyum Yayınları, İstanbul 2004.

GÖLPINARLI, Abdülbâki, Yunus Emre, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 1983

GÜNER, Ahmet, Tarikatlar Ansiklopedisi, Milliyet Tesisleri, İstanbul, 1991

GÜNGÖR, Erol, İslâm Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1982

GÜZEL, Abdurrahman, Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2009

IŞINSU, Emine, Ak Topraklar, Ötüken, İstanbul, 1978

IŞINSU, Emine, Atlıkarınca, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2014

IŞINSU, Emine, Azap Toprakları, Ötüken, İstanbul, 1993

IŞINSU, Emine, Bir Aile, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2013

IŞINSU, Emine, Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri, Ötüken, İstanbul, 2002

IŞINSU, Emine, Bukağı, Bilge Kültür Sanat, İstanbul,2014

IŞINSU, Emine, Canbaz, Ötüken, İstanbul, 1992

IŞINSU, Emine, Cumhuriyet Türküsü, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2012

IŞINSU, Emine, Çiçekler Büyür, Cönk Yayınları, İstanbul, 1984

239

IŞINSU, Emine, Hacı Bayram, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2014

IŞINSU, Emine, Hacı Bektaş, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2012

IŞINSU, Emine, Havva, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2014

IŞINSU, Emine, Kafdağı’nın Ardında, Elips Kitap, Ankara, 2006

IŞINSU, Emine, Küçük Dünya, Töre-Devlet Yayınevi, İstanbul, 1978

IŞINSU, Emine, Nisan Yağmuru, Elips Kitap, Ankara, 2006

IŞINSU, Emine, Sancı, Elips Kitap, Ankara, 2005

IŞINSU, Emine, Tutsak, Töre-Devlet Yayınevi, Ankara, 1975

İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 1989

İSLAM, Ayşenur, Emine Işınsu’nun Sekiz Romanında Şahıslar Dünyası (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 1992

KALLİMCİ, Hasan, Ablam Ustam Emine Işınsu, Hikmet Neşriyat, İstanbul, 2006

KARA, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1985

KELEBÂZÎ, Doğuş Devrinde Tasavvuf, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1992

KÖKDEMİR, Ahmet, Emine Işınsu Hayatı-Şahsiye-Sanatı-Fikirleri- Eserleri, .Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun, 1995

KURNAZ, Cemâl, Hayâli Bey Divânı’nın Tahlîli, M.E.B Yayınları, İstanbul, 1996

KÜÇÜK, Hülya, Tasavvufa Giriş, Dem Yayınları, İstanbul 2011

LEVEND, Agâh Sırrı, Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1943

MENGİ, Mine, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2006

MÜTERCİM Asım Efendi, Kâmus Tercümesi, İstanbul, 1272, c.3

OCAK, Ahmet Yaşar, Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler: Metodolojik Bir Yaklaşım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1997

ÖZCAN, İsmail, İslam Ansiklopedisi, Milliyet Tesisleri, İstanbul, 1991

ÖZÇELİK, Mehmet, Yunus Emre’nin Hayatı ve Yaşadığı Yerlerle İlgili Menkabeler- Erciyes Dergisi, Kayseri, 2001, sayı 287

ÖZMEN, İsmail, Tasavvufa Giriş, Parşömen Yayıncılık, İstanbul, 2008

240

ÖZTÜRK, Yaşar Nuri, Tasavvufun Ruhu ve Tarikatlar, Yeni Boyut, İstanbul, 1999s

PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul, 2010

SAMİ, Şemseddin, Kâmus-i Türkî, İstanbul, 1317

SARGUT, Cemâlnur, Allah’ıma Sefere Çıktım, Nefes Yayınları, İstanbul, 2014

SARGUT, Cemâlnur, Dinle, Nefes Yayınları, İstanbul 2008

SCHİMMEL, Annemarie, İslamın Mistik Boyutları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 1999

ŞAFAK, Yakup, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmi, Kültür Yayınları, Konya, 2007

TAŞ, Cumhur, Çağdaş Türk Romanında Din Ve Tasavvuf, Tüksek Lisans Tezi, Yüzüncü yıl Üniversitesi, Van, 2009

TOKİZ, Onur, 2000 sonrası Türk Romanında Tasavvufi Söylem, Yüksek lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ,2011

TURAN, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, (1-2), İstanbul 1969, 1.

TÜRER, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, Seha Neşriyat, İstanbul 1995

ULUDAĞ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2012

YAZIR, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Özkaracan Matbaacılık, İstanbul, 2011, cilt.10

YILDIIRIM, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2000

241

İnternet Erişim Kaynakları

http://www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/645103-bu-dugunu-milli-mucadelenin-en-militan-seyhinin-torunu-yapti

www.samihaayverdi.org/hayati-fikirleri-eserleri.html

http://arsiv.sabah.com.tr/2007/04/16/haber,97E775CD5A734218920E2DF5CD4054C9.html http://kitap.mollacami.com/evliyalar/konu-3270.htm

http://www.cemalnur.org/contents/detail/kenan-rifai-kimdir/24

https://evliyaikiram.wordpress.com/k/kurtbogan-hamza-efendi/

http://www.estanbul.com/ankaranin-manevi-kutbu-hallac-mahmut-hz-273510.html#.VtmeMvmLTIU http://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Evliyalar_Ans/C2/ea0485.htm

https://tr.wikipedia.org/wiki/Beyazid-i_Bestami

http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_kisiadlari&view=kisiadlari

http://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Evliyalar_Ans/S2ea1384.thm

http://www.ehlisunnetbuyukleri.com/İslam-Alimleri-Ansiklopedisi/Detay/HAMID-AKSARAYI-Somuncu-Baba/2955



http://www.samihaayverdi.org/hayati-fikirleri-eserleri.html

http://kitap.mollacami.com/evliyalar/konu-3270.htm

http://www.cemalnur.org/contents/detail/kenan-rifai-kimdir/24

https://evliyaikiram.wordpress.com/k/kurtbogan-hamza-efendi/

http://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Evliyalar_Ans/C2/ea0485.htm

https://tr.wikipedia.org/wiki/Beyazid-i_Bestami

http://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Evliyalar_Ans/S2ea1384.thm



242

ÖZ GEÇMİŞ

Kişisel Bilgiler:

Adı ve Soyadı: Hamdiye Deniz YILDIRIM

Doğum Yeri ve Yılı: Isparta/ Şarkikaraağaç -1989

Medeni Hali: Evli

Eğitim Durumu:

Lisans Öğrenimi: Süleyman Demirel Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve

Edebiyatı Bölümü (2008-2012)

Yüksek Lisans Öğrenimi: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Halk Bilimi Yüksek Lisans Öğrencisi

Yabancı Dil ve Düzeyi:

İngilizce (İyi)

İş Deneyim:

Bahçeşehir Kolejleri Antalya (2014-2015)

Bilimsel Yayınlar ve Çalışmalar

l. Şarkikaraağaç Yöresi Halk Edebiyatı Mahsulleri Üzerine Bir İnceleme (TÜBİTAK

Projesi- Lisans Bitirme Tezi)

2. Şarkikaraağaç Halk Mutfağı (Yüksek Lisans Seminer Çalışması)

tez savunma sinav tutanaĞi

Documents