ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ BÖLÜMÜ

Tıp ve Sağlık Kuruluşlarında Bilgi Erişim, Bütünleşik Enformasyon Yönetimi Sistemi ve Bilgi Yönetimi Uygulaması: Başkent Üniversitesi Hastanesi İçin Bir

Model Önerisi

Hazırlayan: Remzi SALİHOĞLU

Ankara, 2010

2

İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ 1.1. Çalışmanın Amacı 3 1.2. Çalışmanın Yöntemi 3 2. Tıp ve Sağlık Bilimleri Kütüphaneleri 3 2.1. Tanım 3 2.2. Tarihçe 3 3. Tıp ve Sağlık Bilimlerinde Bilgi Erişimi 4 3.1. Tanım 4 3.2. Bilgi Erişim Kaynakları 6 3.3. Kanıta Dayalı Bilgi Erişim 7 3.3.1. Kanıta Dayalı Tıp 8 3.3.1.1. Tanım 8 3.3.1.2. Tarihçe 9 3.3.1.3. KDT Aşamaları 9 3.3.1.4. Kanıt Kaynakları ve Kanıt Hiyerarşisi 10 4. Tıp ve Sağlık Bilimlerinde Bütünleşik Enformasyon Sistemi (IAIMS) 11 4.1. Sisteme Dahil Edilmesi Gereken Bilgiler 12 5. Tıp ve Sağlık Kuruluşlarında Bilgi Yönetimi 13 6. Başkent Üniversitesi Hastanesi’nde Bilgi Erişimi 14 6.1. Başkent Üniversitesi Hastanesi 14 6.2. Başkent Üniversitesi Hastanesi’nde Sunulan Bilgi Erişim Hizmetinin Özellikleri ve Geliştirilmesi 14 6.3. Başkent Üniversitesi Hastanesi’nde Bütünleşik Enformasyon Yönetimi Sisteminin Oluşturulması 15 6.4. Model Önerisi 16 7. Sonuç ve öneriler Kaynakça

3

1. Giriş

Gelişen teknoloji ve artan akademik iletişim, bilimsel literatürün boyutlarını oldukça genişletmiştir. Sadece son otuz yıl içerisinde tıp ve sağlık bilimlerindeki yayınlar on kattan fazla artarak değişik bilgi kayıt ortamlarında kendine yer edinmiştir. Sayısal artış bilginin depolanmasının yanı sıra, nitelikli bilgiye erişim sorununu da beraberinde getirmektedir.

Bilgiye erişim konusunda artık hız, zaman ve maliyet hesapları kadar doğru bilgiye erişim de önemlidir. Bunun için bütünleşik sistemler gün geçtikçe önemini arttırmaktadır. Sağlık alanında hastayı ve hastaya ait bilgileri de içine katan, kanıta dayalı sistemler önemini arttırmaktadır.

Elektronik kayıt ortamlarının gelişmesi ve internet ağının yaygınlaşması ile birlikte verilerin depolandığı alanlar da değişime uğramıştır. Bilgiye dönüşen verinin yönetilmesi de kütüphaneciler başta olmak üzere diğer alanlardaki uzmanların ortak çalışma grupları oluşturmalarını gerekli kılmaktadır. 1.1. Çalışmanın amacı Bu çalışma değişen koşullar içerisinde tıp ve sağlık bilimleri konusunda bilgi yönetiminin geldiği noktayı belirlemek ve bir model olarak Başkent Üniversitesi Hastanesi’nde uygulanabilecek bütünleşik bilgi hizmeti üzerine önerisi sunmaktır. 1.2. Çalışmanın yöntemi Çalışma, literatürde yer alan konuyla ilgili bilimsel yayınların taranması, seçimi, özetlemesi ve sentezlenmesi ile yürütülmüştür. Bu amaçla ulasal ve uluslar arası çeştli veritabanları taranarak ilgili yayınlar ulunmuştur. Kütüphanelerin kataloglarında yer ala basıl kayaklar temin edilmiştir. Araştırma elde edilen bilgi ve belgelerin incelenmesiyle gerçekleştirilmiştir.

2. Tıp ve Sağlık Bilimleri Kütüphaneleri 2.1. Tanım

Mevcut bilgilerimiz ışığında, tıp ve sağlık bilimleri kütüphanelerini, tıp ve sağlık alanında (eczacılık, hemşirelik, diş hekimliği vb. dahil olmak üzere) çalışan sağlık profesyonellerine bilgi hizmeti sağlayan kuruluşlar olarak tanımlayabiliriz. Bu hizmetten ilk olarak hekimler faydalanmaktadır. Ancak hekimden hastaya kadar uzanan zincir içerisinde yer alan herkesin hizmetin kapsamında olduğunu çalışmamızın ileriki aşamalarında işleyeceğiz. Üretilen bilgi hizmetinin, kütüphaneciler tarafından yürütüldüğünü özellikle belirtmek gerekir. Anlamlı, çabuk erişilebilen, zamanı iyi değerlendiren ve olabildiğince ekonomik bir biçimde bilgiyi sunmak, bu alandaki kütüphanelerin ve kütüphanecilerin temel misyonudur. 2.2. Tarihçe

Tıpla ilgili kütüphanecilik çalışmalarının çok eskiye dayandığını yapılan arkeolojik ve tarihsel çalışmalar göstermektedir. Alkan’ın (2003, s.17) Birchette’den (1973, s.302- 303) aktardığına göre “Tıpla ilgili bilginin Mezopotamya’da kil tabletlere, eski Mısır’da papirüslere aktarılması, insanların ilkçağdan beri hastalıkların tanı ve tedavisine verdikleri önemi ifade eder. Sağlığa verilen önemin kanıtları olan bu ilk tıp belgelerinin bulundurulduğu ortamlar, tıp kütüphanelerinin en eski biçimleri olarak değerlendirilebilir. Mezopotamya’da

4

Asur kralı Asurbanipal (M.Ö. 668-626) tarafından kurulan büyük Ninova Kütüphanesi’nde, gerçek yaşları bilinmemekle beraber, M.Ö. 2000’lere ait oldukları belirtilen çok sayıda kil tablet arasında tıpla ilgili olanlar da vardı. Bu kütüphane, her konuda tabletin bulunduğu genel bir kütüphane olmakla beraber, tıpla ilgili kaynaklara da erişim olanağı sağlayan ilk kütüphane olarak değer taşır. Tıp kütüphanelerinin asıl kökenini, eski Mısır’da özellikle şifa/tedavi merkezleri olarak kullanılan tapınaklar içerisindeki tıp papirüslerinin bulundurulduğu mekanlara dayandırmak mümkündür. Bilinen en eski tıp papirüsleri M.Ö. 1900-1500 yılları arasında yazılmıştır.” (Birchette, 1973, s. 302-303).

Modern çağa giden tıp ve sağlık bilimleri kütüphaneciliğinin temelleri ise Amerika Birleşik Devletleri’nde günümüzden yaklaşık 200 yıl önce atılmıştır. Amerikan Ulusal Tıp Kütüphanesi’nin (National Library of Medicine) öncü kuruluşu olan Askeri Tıp Kütüphanesi (Army Medical Library), ilk önce ABD Genel Sağlık Hizmetleri Sorumlu Başhekimi (Surgeon General) tarafından satın alınan referans kitaplarının koleksiyona katılmasıyla 1818 yılında kurulmuştu. Aynı yıl yayınlanan ilk katalogda kütüphanede yer alan 2100 kitabın künyesi bulunuyordu. 1871 yılında kütüphane “Ülkede basılan bütün tıp kitapları ile devlet ve eyaletlerin sağlık konusunda yayınladığı her türlü belgenin koleksiyona katılması” kararı sonucunda ulusal bir tıp kütüphanesi oluşturulmaya başlandı; 1873-74 yıllarında bu kütüphane ülkenin en büyük tıp kütüphanesi durumuna geldi. Ulusal Tıp Kütüphanesi bu alanda eğitim amaçlı olarak kurulmuştur ve bir devlet kurumu olarak bu kütüphaneye mevcut potansiyeli geliştirmesi için sorumluluk verilmiştir( Alakuş, 2007: s. 201).

20. yüzyılın ortalarına kadar ‘tıp kütüphanesi’ olarak adlandırılan kütüphaneler, önce, araştırmaya yönelik dermeleri de barındırmaya başlayarak ‘biyotıp kütüphanesi’, sonraki yıllarda da ‘sağlık bilimleri kütüphanesi’ veya ‘tıp merkezi kütüphanesi’ adını almışlardır. Tıp okullarının yanı sıra, diş hekimliği, eczacılık, hemşirelik okulları vb. ile genellikle uygulama ve öğretim hastanelerini bünyelerine alan akademik nitelikteki tıp ya da sağlık bilimleri merkezlerinde kurulan bu kütüphaneler, çeşitli kullanıcı gruplarına, farklı düzeylerde hizmet veren büyük kütüphanelerdir (Alkan, 2003, s.18). 3. Tıp ve Sağlık Bilimlerinde Bilgi Erişimi 3.1. Tanım

Bilgi yönetimi, bir kurumun bilgiyi yaymak için uyguladığı tüm süreçleri, yani

bilginin sağlanıp saklanmasını, depolanmasını,,yayımını ve kullanılmasını işin içine katan geniş bir kavramdır (Alkan, 2003, s. 24).

Bilgi üretimi sürecinde değer yaratan unsurlar, enformasyon zincirinin halkalarında rol

alan aktörler, ‘yazarlar/araştırıcılar/bilim insanları’ ve dolayısıyla ürettikleri bilgi kaynakları, ‘yayınevleri’, ‘dağıtıcı kuruluşlar’, kütüphaneler ve diğer bilgi merkezleri, veritabanları, tarama motorlarını içeren ‘bilgi erişim sistemleri’dir (Tamdoğan, 2009, s.154).

Tamdoğan’ın (2009, s.159) çalışmasında King ve Roderer’den (1979, s.8.2) aktardığı

şekilde, bilginin üretimi ve dolaşım süreci kolay kavranabilir bir biçimde sunulmuştur (Bkz. Şekil 1).

5

(Şekil 1): Bilginin üretimi ve dolaşımı Araştırma ile başlayan ve bilginin ortaya çıkışıyla sonuçlanan bilginin üretimi ve

dolaşımı süreci, bilgi akışını önemli kılan on işlevi/halkayı içermektedir. Bilimsel bilginin üreticisi olan yazarlar/araştırıcılar/bilim insanları, zihinlerinde oluşan merak ya da şüphelerini gidermek üzere bilgi isteğini duyumsarlar, ardından soru ve/veya sorun’un çözümü için bilgi isteğine yönelik sorular sorarlar. Bilgi ve/veya bilimin birikimli ilerlemesi ilkesi ile aynı ya da benzer soruların daha önce başkalarınca sorulup sorulmadığına ilişkin yanıt bulmak üzere bilgi erişim sürecini yaşamak isterler. Bu amaçla bilgi erişim sistemlerine ve/veya bibliyografik denetim araçlarına başvururlar; ‘kavramlar dizini’ (thesaurus), sözlükler (genel, dil, konu, etimoloji vd. sözlük türleri), konu başlığı listeleri, sınıflama sistemleri vd. ‘denetim araçları’nı kullanarak bilgi isteğine uygun anahtar kelimeleri belirlerler. Sorularına yönelik önerme doğrultusunda ve bir mantık çerçevesinde anahtar kelimeleri ilişkilendirirler; böylece bilgi gereksinimini sorgu cümlesine dönüştürürler. Ardından bilgi kaynağı türü, dil, yıl, yer, ortam vd. açısından sınırlamalar getirirler ve böylece sorgulama formülasyonunu oluştururlar. Bilgi erişim sistemlerinde, sistemin sunduğu bilgi erişim modelinin izin verdiği ölçüde, formülasyona uygun sorgulama sürecini yaşarlar; sistem(ler)den aldıkları geribildirimi uygunluk açısından değerlendirirler ve gerekirse sisteme geri bildirimde bulunurlar; böylece bilgi erişim süreci tamamlanmış olur. Sonrasında eleştirel okuma ve eleştirel düşünme yolu ile edindikleri bilgiyi irdelerler, analiz ederler ve başlangıçtaki soru ya da önermeye yönelik çözümlemeye varırlar (Tamdoğan, 2009, s.154,155).

Tıp ve sağlık bilimlerinde de bilginin üretiminden kullanımına kadar geçen süreci bu

şemanın içeriğiyle değerlendirmek mümkündür. Burada dikkat edilecek nokta değişen rol ve ünvanlardır.

6

Medical Library Association (MLA) tarafından hazırlanan hastane kütüphaneleri standartları özetle, bir tıp kütüphanecisinin rolünü, “bilgiye dayalı faaliyetler ile hasta bakımı, hastaların eğitimi, performans gelişimi, eğitim ve diğer uygulamaların arasındaki ilişkilerin bütünü,” olarak tanımlar. Bunlara ek olarak, kütüphaneci bilgi temeline dayalı bilgi gereksinimlerinin değerlendirilmesi, saptanması ve planlanmasına; bilgiye dayalı hizmetlerin iyileştirilmesi ve duyurulmasına; ayrıca kütüphanenin yer, donanım ve gerekli personelin sağlanmasına yardımcı olur. (Alakuş, 2007, s. 203)

Yapılan tanımlardan da anlaşılacağı üzere tıp ve sağlık bilimlerinde bilgi erişimi,

kütüphanecinin ilgilendiği alan (tıp ve sağlık) ve kişileri (hekim, hasta, hemşire, eczacı, sağlık çalışanı, hasta yakınları vb.) içine katarak şekillenmektedir. 3.2. Bilgi Erişim Kaynakları

Hızla artan bilgiyle birlikte özellikle teknolojini gelişmesi ve bilgi kayıt ortamlarının da çeşitlenmesiyle birlikte bilgi erişim kaynakları hem boyut olarak hem de çeşitlik olarak artmıştır. Tıp ve sağlık alanında ise yapılan çalışmaların yıllar geçtikçe katlanarak arttığı gözlemlenmektedir. Sadece ISI atıf indekslerinde yapılan bir araştırmada yıllar geçtikçe tıp ve sağlık konusunda yapılan çalışmaların katlanarak arttığı gözlemlenmektedir.

Tablo1. de yer alan araştırmada geçmiş 10 yıllarda yıllık indekslere giren çalışmaların

nicelik değerlerine bakılmıştır. Buna göre 1980 yılı için yapılan tıp konusundaki taramada bir yılda sadece 1412 yayının indekse girdiği belirlenirken bu rakam 2009 yılı sonunda 18882’ye ulaşmıştır. Yıllık yayın üretimi yaklaşık 13 kat artmıştır. Aynı araştırma sağlık anahtar sözcüğü seçiler yapıldığında ise 1980 ile 2009 yılları arasındaki yayın üretim farkı yaklaşık 24 kat olarak gerçekleşmiştir. Sadece bir yıllık süre için yapılan araştırma bilimsel çalışmaların ve bilimsel yayın üretiminin boyutlarını ortaya koymaktadır.

(Tablo 1): ISI dizinine giren tıp ve sağlık konulu yayınların yıllara göre sayısı.

1980 1990 2000 2009 Tıp (Medicine) 1.412 1.809 8.041 18.882 Sağlık (Health) 3.098 4.883 28.757 76.013 Kaynak: ISI Web of Science (2010) Yayın bolluğu aynı zamanda nitelikli bilgiye erişim sorununu da gündeme getirmektedir. Bu nedenle, tıp ve sağlık gibi insan yaşamını doğrudan ilgilendiren konularda yapılacak çalışmalar için nitelikli kaynakların kullanılması gerekir. Araştırmanın bu bölümünde bazı önemli bilgi kaynaklarına değinilecektir.

Medline: MEDLINE (Medical Literature Analysis and Retrieval System Tıbbî Literatür Analizi ve Erişim Sistemi) yaşam bilimleri ve biyomedikal kaynaklara ilişkin bir bibliyografik veritabanıdır. Tıp, hemşirelik, eczacılık, diş hekimliği, veterinerlik ve sağlık hizmetini kapsar. Biyoloji, biyokimya ve moleküler evrim konularının büyük bir bölümü de doğal olarak aynı sistemde yer alır. ABD Ulusal Tıp Kütüphanesi (NLM) tarafından derlenen MEDLINE çevirimiçi olarak erişilebilir durumdadır ve veritabanında Entrez, Pubmed ya da benzer arama motorlarıyla arama yapılabilmektedir. Veritabanı 1950'den günümüze biyomedikal ve tıpla ilgili yaklaşık 5 bin seçilmiş yayından 18 milyondan fazla kayıt

7

içermektedir. (NLM Systems, Feb 2007) Veritabanı 1950’lere dek genişletilmiştir. Veritabanına Pubmed ara yüzünden ulaşılabilmektedir. Yeni alıntılar Salı-Cuma arasında eklenir. MEDLINE bilgi toplamak için Medical Subject Headings (MeSH) kullanmaktadır. Entrez gibi bazı MEDLINE arama motorları makalelerin özetlerini, başlıklarını, yayın tarihlerini, yazarlarını kaydetmektedir. Ayrıca sözcük içeriğine göre benzer makaleleri de gösterebilmektedir. MEDLINE dünyanın dört bir yanından dergi kulüpleri ve biyomedikal araştırmacıları için önemli bir bilgi kaynağıdır. Cochrane Library ve diğer bazı veritabanlarıyla birlikte MEDLINE, kanıta dayalı tıp sürecini kolaylaştırmaktadır. Günümüzde yayınlanan birçok sistematik inceleme MEDLINE'a dayalıdır. Dahası, MEDLINE araştırmacıların yayın yapmak isteyebilecekleri dergileri tanımalarına olanak sağlamıştır.

Embase (Excerpta Medica 1973-) : Excerpta Medica’ nın çevrimiçi versiyonu olan EMBASE, biyotıp ve temel klinik bilimleri konusundaki literatürü indekslemektedir. Biyokimya konusunda detaylı bilgi içermektedir. Biomedikal alan kullanıcıları genelde kapsamlı bilgiye ihtiyaç duyar. EMBASE kombinasyonu bu hizmeti sunmada MEDLINE ile birlikte etkilidir. EMBASE.com, Biyomedikal ve Farmakolojik bilgi için Elsevier’in web-bazlı veri tabanı hizmetidir. EMBASE.com 18 milyondan fazla kaydıyla, 1966 öncesine uzanan ilave MEDLINE kayıtlarıyla tüm Excerpta Medica veritabanını (EMBASE)(10 milyon kayıt) içine alır. (ULAKBİM)

MeSH(Medical Subject Headings): Tıpla ilgili konu başlıkları listesidir. Tıpla ilgili hemen hemen her tür yayının katologlanması sürecinde rehber görevi üstlenerek konu başlıklarının verilmesinde kolaylık ve standardizasyon sağlar.

PubMed: NLM’nin oluşturduğu Tıp, biyotıp ve diğer sağlık bilimleri kapsamına giren yayınları indeksleyen veri tabanıdır. MEDLINE için tarama ara yüzü sağlamaktadır.

NLM: Amerikan Ulusal Tıp Kütüphanesi(NLM), kökeni 1818’e giden ve özelikle 1865’den itibaren gelişen dünyanın en büyük tıp kütüphanesidir. 1879 da Indeks Medicus’u çıkarmaya başlamıştır. Tıbbi literatüre erişim çabalarına dünya çapında önderlik eden NLM, hala etkin bir şekilde çalışmalarını sürdürmektedir. 1983’de ABD’de oluşturulan “Bütünleşik Akademik Enformasyon Yönetim Sistemleri (IAIMS)” ni desteklemeye başlamıştır.

Açık Arşivler: Tıp alanında açık erişim arşivi kurma girişimleri yoğundur. Bu arşivler içinde en çok tanınanı National Institude of Health (NIH) tarafından kurulan PubMed Central (PMC) dır. Bu arşiv Amerika’da NIH tarafından desteklenen tıpla ilgili araştırmalara dayanılarak üretilen yayınlara ücretsiz erişim olanağı sağlamaktadır. Bir milyondan fazla makaleye tam metin olarak erişim olanağı sağlayan PMC’ye yılda yaklaşık 70.000 makale eklenmektedir. Diğerleri; PLOS, BMC, Free Medical Journals, DOAJ…

Bunların dışında bir sonraki başlıkta ele alınacak olan, kanıta dayalı tıp (KDT) konusunda önemli bir kaynak veritabanı olan Cochrane Library araştırmacılar için çok önemli bir kaynaktır. 3.3. Kanıta Dayalı Bilgi Erişim Gerçekte tıp çalışmalarının tamamı belirli kanıtlar üzerinden yürütülmektedir. Gerek geleneksel tıp gerekse modern tıp uygulamaları zaman içerisinde oluşan kanıtlar ile tanı ve tedavi yöntemlerini geliştirmiştir. KDT’nin uygulanmasında bugün tıp ve sağlık alanında

8

üretilen kaynakların niteliği etkili olmaktadır. Yüzlerce araştırmanın taranarak, kütüphanecilerin de dahil olduğu belirli çalışma gruplarının ürettiği yüksek kaliteli ürünler ortaya çıkmaktadır. Bunlar klinik çalışmaların raporlanması, literatürün araştırılarak, tedavi yöntemlerine ait bulguların sentezlenmesiyle oluşan kanıtlardır. Dolayısıyla bilimsel niteliği ve başarılı sonuçlar vermesi açısından sağlık alanında önemli katkılar sunmaktadır. 3.3.1. Kanıta Dayalı Tıp 3.3.1.1. Tanım

Hastalıkların tanı ve tedavi sürecinde hekimlerin, deneyimlerini tıp literatüründe yer alan araştırma bulgularıyla güçlendirerek karar vermeleri esasına dayanan bu eski yaklaşım 1991’de Guyatt tarafından bu terimle adlandırılmıştır. (Alkan, 2005, s.43). Tıp literatüründe, önyargıların, sistematik olmayan klinik deneyimlerin, fizyopatoljiye dayalı akıl yürütmelerin karar vermede yeterli zemini oluşturmadığı ve klinik araştırmaların ortaya koyduğu kanıtların değerlendirilmesi gereği vurgulanmaktadır. Bu ise hekinlerin yeni beceriler kazanmasını ve bu konuda eğitilmelerini gerektirmektedir. KDT’nin savunucularına göre, klinik tababette hekimler karar verirken, mevcut en bilimsel kanıtları,kendi deneyimlerini ve hastanın tercihlerini birleştirerek karar vermek zorundadırlar. Bu önerme çok basittir ve hasta bakımının mükemmel olması, mevcut en son kanıtların, hekimin bilgi ve becerisiyle birleştirilmesiyle sağlanır. KDT savunucularına göre, karar verirken iki kaynağa dayanılır. Bunlar;

Hasta: Kendisinden anamnez1 ve fizik muayene ile bilgiler elde edilir. Tıp literatürü: Tanısal testlerin doğruluk derecesi, tedavinin etkinliği ve prognostik2

göstergelerin yararı gibi bilgiler elde edilir. Bu temel bilgilerden sonra Sincan (2003, s.65) Kanıta Dayalı Tıp nedir? Sorusuna şu

yanıtı vermektedir. “Kanıta dayalı tıp (KDT) hastaların tanı ve tedavi sürecinde karar verirken var olan en iyi kanıtların dikkatli, özenli ve akıllıca kullanılmasıdır. Dikkat edilecek olursa bu cümlede önemli bazı kavramların varlığı fark edilir. “Tanı”,“tedavi süreci”, “karar vermek”, “var olan en iyi kan›t” ve “akıllıca kullanım” gibi kavramlar aslında KDT uygulamasının temel yapısını oluşturur.”

Kanıta dayalı tıp ile geleneksel tıp arasındaki fark birisinin kanıtlara bakarak karar vermesi, diğerinin bunu yapmaması değildir. Her iki durumda da kanıtlar kullanılır; fark Kanıta Dayalı Tıpta geleneksel tıbba göre daha iyi kanıtların kullanılmasıdır. Son 50 yıldır hekimler kanıtları kullanarak karar vermekle beraber, geçmişte araştırmaların her zaman iyi olduğu söylenemez. Hekimler bir araştırmanın sonuçlarının sadece bir dergide yayımlanmış olmasına bakarak doğru olduğuna ve hastalarına uygulayabileceklerine karar verebilmekteydi. Ama bugün biliyoruz ki, bu çalışmalardan elde edilen sonuçların kalitesi farklı olabilmektedir. (Edirne, 2009).

Medikal çalışmalarda değerli bilginin üretilmesi uzun zaman almıştır. İnsanlık tarihi ile tıbbın gelişmesi paralellik göstermektedir. Kanıta dayalı tıbbın gelişimi ve ortaya çıkardığı ürünleri inceleyeceğimiz ileriki bölümlerde bu çalışmaların en önemli ürünlerinden olan sistematik (dizgesel) derlemeler (Systematic review) modern tıp için önemli bir yere sahiptir. Buna paralel olarak geliştirilen meta-analizler de tıbbın kanıt ihtiyacına yardımcı olan kaynakları teşkil etmektedir. Bu yöntemlerle araştırmacılar bir konu hakkında birden fazla araştırma bulabilir, en iyilerini ayırabilir ve eleştirel analiz yaparak var olan en iyi kanıtların bir özetini oluşturabilir. Son yıllarda daha önce üzerinde durulmayan pratik ve faydalı konular 1 Anamnez: Tanı ve tedavi için hastanın sağlık geçmişini, yaşama şarlarını ve aile öyküsünü anlamaya yönelik sorgulama. 2 Prognoz: Hasalığın olası seyrine öneden karar erme.

9

hakkında sistematik derlemelerin ve meta-analizlerin sayısında bir patlama olmuş ve hekimler başkaları tarafından yapılan bu çalışmaların ürünlerine kolaylıkla ulaşır hale gelmiştir.

3.3.1.2. Tarihçe

Alkan’ın (2005, s. 43) Saclett ve diğerlerinden ( 1996) aktardığına göre, kanıta dayalı tıbbın ilk kez 19. yüzyıl ortalarında Paris’te uygulandığı, hatta kökeninin daha da eskilere gittiği belirtilmektedir. 1990'ların başında Kanada'da, Ontario şehrinde, McMaster Üniversitesinde çalışan bir grup hekim ve epidemiyolog resmi olarak “kanıta dayalı tıp” tanımından bahsettiler. O günden bu yana, bu konuda değişik yorumlar yapıldı: akademisyenler ve araştırmacılar konuyu coşkuyla kabul ederken, “gerçek dünyada” çalışanlar şüpheyle karşılayarak yoğun iş yaşamlarında kanıta dayalı tıbbın uygulanamaz olduğunu ileri sürdüler. Bugün ise, tıbbi araştırmalara ait veri tabanlarının, yeni kanıtlara dayalı kaynakların kullanıldığı sağlık sistemlerinin artması ve internet üzerinden bilgiye erişimin kolaylaşması ile kanıta dayalı tıp tüm işi başından aşkın hekimler için uygulanabilir bir şekil aldı (Edirne, 2009). 3.3.3. KDT Aşamaları

KDT sürecinin temel aşamalarının çeşitli kaynaklarda farklılıklar göstermektedir (Alkan, 2005, s.44) Bunlardan bir tanesi sürecin beş aşamadan oluştuğunu belirtmektedir:

1. İyi yapılandırılmış, kliniğe yönelik sorular oluşturmak 2. Soruları yanıtlamak ve en iyi kanıtları bulmak üzere literatür taramaları yapmak. 3. Karar vermeyi desteklemek üzere erişilen literatüre değer biçmek. 4. Erişilen kanıtlar doğrultusunda karar vermek ve kanıtları hastalara uygulamak. 5. Süreci değerlendirmek.

Kütüphaneciler, bilgiyi en iyi yöneten meslek grubu olarak KDT’nin verimli bir

şekilde yürütülebilmesi için üretecekleri danışma hizmetinde kaliteli bilgiyi en hızlı şekilde ve en az maliyetle hedeflediği kitleye ulaştırmakla yükümlüdürler. Buradaki amaç katma değer oluşturmaktadır. Tablo 2’de üretilecek nitelikli hizmetin koşulları kaliteli bilgi, zaman ve maliyet olarak belirtilmiştir.

10

(Tablo 2): Tıp ve sağlık bilimlerinde danışma kütüphaneciliği Tı

p ve

Sağ

lık B

ilim

lerin

de D

anış

ma

Küt

üpha

neci

liği Kaliteli bilgi

Problem

çözücü Anlamlı Kaliteli Süzülmüş Güçlü kanıtlar

içeren Değer

biçilmiş Sentezlenmiş

Zaman

Hızlı

Maliyet

Ucuz

Katm

a Değerli H

izmet

3.3.1.4 Kanıt kaynakları ve kanıt hiyerarşisi Alkan’ın çalışmasına göre (2004, 15) yüksek düzeyde kanıt sunma potansiyeli taşıyan kaynaklar, kliniklerde yatan hastaların denek olarak kullanılmasıyla yürütülen araştırmaların bulgularını raporlaştıran kaynaklardır. Bu tip kaynakların en önemlisi Rasgele Denetimli Denemeler (RDD)’dir. Kanıta dayalı tıp literatürü incelendiğinde, ortaya çıkan kanıt hiyerarşisi ise Tablo 3’ de gösterilmiştir. Bu tablodan da anlaşılacağı üzere kanıt hiyerarşisinin en tepesinde Dizgesel (Sistematik) Denemeler (DD)yer almaktadır. DD’ler özellikle belli bir hastalığın tedavisine yönelik olarak yüksek düzeyde kanıt sunma potansiyeli taşıyan RDD’lerin bulgularını sentezledikleri zaman, o hatalığın tedavisine ilişkin kanıtları en yüksek düzeyde sunarlar (Aklan, 2004, s.16). Belli bir sağlık sorununu ele alan bu kanıta dayalı kaynaklar, ilgili bütün birincil araştırma kaynaklarının toplanmasında, bu kaynaklara eleştirel bir yaklaşımla değer biçilmesinde ve bulgularının sentezlenmesinde bilimsel strateji ve yöntemler uygulanarak hazırlanırlar (Aklan, 2004, s.16).

11

(Tablo 3): Kanıt hiyerarşisi

Klinik danışma metinleri

Durum raporları, serileri vs.

Kanıt rehberleri

Literatürdeki diğer derlemeler

Klinik araştırma eleştirileri

Rasgele denetimli deneme

Kanıt özetleri

Dizgesel derleme

Kaynak: www.brainshark.com 25.11.2009

4. Tıp ve Sağlık Kuruluşlarında Bütünleşik Enformasyon Sistemi (Integrated Academic Information Management Systems – IAIMS)

Kuruluşların özgün yapısı, her kuruluşta uygulanacak sistemin farklı olmasını gerektirir. Bilgi yönetim sistemleri de kuruluşların yapısı, ihtiyaçları ve hedefleri doğrultusunda hazırlanmalıdır. Böylece hedeflere ulaşmada doğabilecek sorunları aşmak mümkün olur. Alkan’ın aktardığına göre, Bütünleşik Akademik Enformasyon Yönetim Sistemi (Integrated Academic Information Management Systems- IAIMS) alandaki bilgi yönetiminin ilk örneklerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Bu başlangıç etkinliği aslında bütünleşik, kapsamlı bir enformasyon yönetimi girişiminden başka bir şey değildir. Bununla birlikte ABD’de tıp ve sağlık alanlarındaki bilgi yönetimi, IAIMS’in temelleri üzerinde gelişme olanağı bulmuştur (Alkan, 2003b, s.133). IAIMS büyük çaplı organizasyonlarda bilgi yönetimini (knowledge management) sağlayabilmek üzere geliştirilmiş ve sağlık sistemi içerisinde kullanılarak yaygınlaştırılmıştır. Amerika’da yaygınlaşan bu sistem ile birlikte bugün büyük merkezlere dönüşen IAIMS kuruluşları, büyük ölçekli kuruluşlarda bilgi ağlarının planlanması, düzenlenmesi ve yayılması için örnek model oluşturmaktadırlar. (Lindberg ve diğerleri, 1992, s.244)

Hasta kayıtlarını, laboratuvar testlerini, klinik bilgilerini, klinik karar sistemlerini, araştırma sonuçlarını, sağlıkla ilgili verileri ve enformasyonu bibliyografik veri tabanlarıyla bütünleştirerek sunma olanağı sağlayan IAIMS’in esas amacı, tıp ve sağlığa yönelik enformasyon sistemleri kanalıyla, araştırma, eğitim ve hasta bakımını geliştirmektir. (Alkan, 2003, s.133).

12

IAIMS’in daha iyi kavranması için, içeriğinde yer alan unsurları maddeleştirmek gerekirse:

1. Bireysel ve kurumsal veriler 2. Hasta kayıtları 3. Laboratuvar testleri 4. Klinik karar sistemleri 5. Çeşitli klinik bilgileri 6. Araştırma sonuçları 7. Yayınlanmış biyomedikal bilgi.

Sağlık çalışanlarının hastanın tedavisi bakımı için gereksinim duyduğu literatür

bilgisine ulaşılmasını sağlayan sistemlerin, elektronik sağlık kayıt sistemleri ile bütünleşik olarak hizmete sunulması sağlık çalışanlarının hastanın tedavisi, bakımı için gereksinim duyduğu literatür bilgisine ulaşılmasını sağlayan sistemlerin, elektronik sağlık kayıt sistemleri ile bütünleşik olarak hizmete sunulmasının yararlarını Küyük ve diğerleri (2005,s.8) şu şekilde belirtmişlerdir:

Sağlık çalışanlarının bilgi kaynaklarına daha kısa zamanda ve daha az maliyetle

ulaşımına olanak tanır. Bu sistem, sağlık çalışanlarının bilgi edinmek için sıkça başvurduğu dizinler, öz dergiler, makaleler, danışma kaynakları ve kitaplar gibi bilgi kaynaklarına erişmesini kolaylaştırmakta; tarama, kaynağı bulma, kopyalama, yorumlama gibi işlemlerin daha kısa süre içinde yapılmasını mümkün kılmaktadır.

Sağlık çalışanları için, her geçen gün sayısı hızla artan özellikle web sayfalarından

kolaylıkla erişilebilen tıbbi bilginin taranması, elenmesi ve klinik uygulamalarda kanıt olarak yorumlanmasındaki güçlükleri ortadan kaldırarak, elenmiş ve güvenilir bilginin kolaylıkla elde edilmesi sağlanmaktadır.

Sağlık hizmetlerinde giderek artan maliyetlerin düşürülmesi önemli konulardan

birisidir. Sağlık çalışanlarının tanı ve tedavi için gereksinim duyduğu literatüre hızlı erişmesi hastanın hastane kaynaklarını kullanma sürecini (yatış süresi gibi) azaltacağı için genel anlamda sağlık giderlerinin maliyetini düşürecektir.

4.1. Sisteme Dahil Edilmesi Gereken Bilgi

Bu sistemde yer alacak bilgi, sistemin yürütülebilmesi ve kuruluşların bilgi ihtiyacını bütün olarak karşılayabilecek yetkinliği sağlaması gerekir. Bunun için seçimin dikkatli ve titiz bir biçimde yapılması, sistemin başarıya ulaşması açısından önemlidir. Sistemde yer alması gereken unsurları şu şekilde sıralamak mümkündür.

a. Bibliyografik veri tabanları: Sistem için gerekli veri tabanlarının belirlenmesi için kuruluşun mevcut ihtiyaçları belirlenmeli ve bu ihtiyaçları karşılayacak uygun veri tabanları uzman kişilerce belirlenmelidir. Bunun için sağlık profesyonelleri, kütüphaneciler ve veritabanı üreticilerinin ortak katkısı gereklidir.

b. Kanıta Dayalı Bibliyografik Veri Tabanları: Kanıta Dayalı Tıp konusunda üretilen veri tabanları içerisinde en kapsamlı ve en çok bilineni Cochrane Library’dir. Cochrane derlemeleri, merkezi İngiltere’nin Oxford kentinde bulunan Cochrane Collaboration

13

kuruluşunun, hatalıklara ilişkin kararları destekleyecek kanıtları sağlamak üzere ürettiği yayınlardır (Aklan, 2004, s.15).

Cochrane toplamda yedi veritabanından oluşmaktadır. En önemlisi CDSR- The Cochrane Database of Systematic Reviews’tür. CDSR tıp alanında tedavi ve rehabilitasyon sırasında yapılan müdahalelerin etkilerini araştırır tam metin erişimli bir veritabanıdır. Veritabanı, ayrıca deneysel metodolojik çalışmaların tam metinlerini de içermektedir. Belirli bir konu başlığında çalışma bulunmadığı takdirde The Cochrane Library’de bulunan diğer veritabanlarından nitelikli ve rastlantısal çalışmalarla bu konu ile ilgili gerekli bilgi sağlanacaktır.

DARE (Database of Abstracts of Reviews of Effectiveness): The Cochrane Collaboration ağı dışındaki çalışmalarla The Cochrane Reviews’ı tamamlayan ve destekleyen birveritabanıdır. DARE, alanlarında yetkin sistematik çalışma özetçelerini kapsayan eşsiz bir veritabanıdır.

The Cochrane Controlled Trials Register: Bibliyografik veritabanlarından ve diğer yayınlanmış kaynaklardan alınan makalelerin detaylarını içermektedir. Kayıtlar makale başlığını, yayınlanmış olduğu yer bilgisini ve özetlerini içerir.

The Cochrane Methodology Register: Kontrollü çalışmalarda kullanılan metod raporları üzerine yapılan yayınların bibliyografyasını sunmaktadır. Dergi makaleleri, kitaplar ve konferans bildirilerini kapsamaktadır.

Health Technology Assesment Database: Dünya çapında tamamlanmış ya da sürmekte olan tıp teknolojileri çalışmalarının detaylarını sunmaktadır.

National Health Service (NHS) Economic Evaluation Database: Dünya çapındaki ekonomik değerlendirmeleri tanımlayarak, güçlü ve zayıf yönlere ışık tutarak karar vericilere yardımcı olmaktadır.

c. Kurumda Tedavi Edilen Hastalıklara İlişkin Bilgi: Sağlık kuruluşlarının ürettikleri hizmetler karşılığında hasta kayıtları oluşmaktadır. Bu kayıtlar birleştirilerek hastalara ait dosyalar hastane arşivlerinde tutulmaktadır. Hasta dosyaları hasta yönünden, araştırma ve eğitim yönünden, adli tıp yönünden, halk sağlığı yönünden, hekim ve tıbbi bakımın değerlendirilmesi yönünden olmak üzere çeşitli açılardan açıklanabilir (Artukoğlu, 2002, s. 32). Bununla birlikte laboratuar testleri ve bu testlere ilişkin sonuçlar elde edilmektedir. Hazırlanan raporlarla birlikte kuruluştaki veriler çoğalmakta ve arşivlere dönüşmektedir. Hastalara ilişkin bu veriler sadece o hastanın tedavisi ile sınırlı kalmayıp, yapılacak çalışmalarda kanıt olma niteliği de taşır.

5.Tıp ve Sağlık Kuruluşlarında Bilgi Yönetimi

Bilginin hızlı üretimi ve daha önce de bahsedildiği gibi özellikle tıp ve sağlık alanında yıllar geçtikçe yayın üretiminin katlanarak çoğalmasıyla bilgi yönetimi sorunu da ortaya çıkmıştır. Literatürde bilgi, bir bütünün bir bölümü olarak ele alınmaktadır. Alkan’ın ( 2003, s.125) Marrow ve Townley’den aktardığına göre; veriden enformasyona, enformasyondan bilgiye, bilgiden bilgeliğe doğru seyir gösteren bilme (knowing) bütünü, bir piramit olarak düşünüldüğünde, piramidin tabanında veri, tepesinde ise bilgelik yer alır (Morrow, 2001, s. 385; Townley, 2001,s. 46).

Bilgi yönetimi ise “bir kuruluşun bütün enformasyon varlıklarını belirlemek, elde etmek, değerlendirmek, onlara erişim sağlamak ve onları paylaşmak üzere bütünleşik bir yaklaşımı benimseyen bir disiplindir. Bu enformasyon varlıkları arasında veri tabanları, belgeler, politikalar, tutulan yol ve yöntemler (prosedürler) ve kuruluşta çalışan bireylerin

14

daha önceden ele geçirilememiş uzmanlıklarına yönelik bilgi, beceri ve deneyimleri de vardır”(Alkan, 2003, s.127).

Bilgi yönetimi söz konusu olduğunda bilginin iki türünden bahsedilmektedir. Bunlar, örtük bilgi (tactd knowledge) ve açık bilgi (explicit knowledge) olarak adlandırılmaktadır. Alkan’ın (2003, 128) Broadbent’den (1998) aktardığına göre bilgi yönetiminin dayandığı temel noktalar, kuruluş çalışanlarının yeterlilik, beceri, yetenek, düşünce, fikir, sezgi, bağlantı, motivasyon ve hayallerinin işe uygulanmasıdır. Sıralananlar, bireylerin beyinlerinde barındırılan örtük bilgilerdir. Örtük bilginin aktarılabilmesi ve yönetilebilmesi için açık bilgiye dönüştürülmesi gerekir. Örtük bilginin açığa çıkarılıp kullanılmaması durumunda, bu bilgi türü bireylerin beyninde kalır ve kuruluşun verimliliğinin yükseltilmesine katkısı olabilecek iken kullanılamaz, özellikle karar verme süreci üzerinde önemli olabilecek etkisini kaybeder. 6. Başken Üniversitesi Hastanesi’nde Bilgi Erişim: Bütünleşik Enformasyon Yönetimi Sistemi ve Bilgi Yönetimi (Knowledge Management) Uygulaması İçin Bir Model Önerisi. 6.1. Başkent Üniversitesi Hakkında Genel Bilgi

Başkent Üniversitesi, 1993 yılında Yanık Tedavi Vakfı olarak başladığı akademik hayatına Ankara Hastanesi ve Bağlıca Kampusu başta olmak üzere 13 değişik merkezde faaliyetlerini sürdürmektedir. Bünyesinde ağırlıklı olarak sağlık konulu kuruluşlar bulunduran üniversitenin, radyo-tv, denek hayvanları yetiştirme, hayvansal gıda üretimi, petrol, turizm otelcilik vb yan yatırımları da söz konusudur. Üniversite bugün itibariyle 9.000 civarında öğrenciye ve yaklaşık 7.500 çalışana sahiptir. Ankara merkez olmak üzere Türkiye’nin farklı illerinde hastaneler başta olmak üzere çeşitli kuruluşları barındırmaktadır. Bunların hastaneler, diyaliz merkezleri, fizik tedavi merkezi ve geriatri birimlerinden oluşmaktadır. Üniversitenin merkezi yerleşkesi Ankara’da bulunmakta ve merkezi tek kütüphanesi bu yerleşkede yer almaktadır. Tıp Fakültesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Diş Hekimliği bölümü öğrencileri temel eğitimlerini yerleşke içerisinde almakta, staj dönemlerini ise hastanelerde tamamlamaktadırlar. Ünversitenin bilgi ve belge ihtiyacı yerleşkede yer alan kütüphane üzerinden gerçekleştirilmektedir. 6.2. Başkent Üniversitesi Hastanesi’nde Sunulan Bilgi Erişim Hizmetinin Özellikleri ve Geliştirilmesi Başkent Üniversitesi Hastaneleri, üniversitenin Bağlıca yerleşkesinde bulunan kütüphanesinden ihtiyaç duyulan yayınları temin etmektedir. 2009 yılı sonu itibariyle kütüphanenin yaklaşık 1.050 süreli yayın ve 110.000 kitap ve diğer materyallerden oluşan koleksiyonu mevcuttur. Bunların dışında ULAKBİM-EKUAL kapsamında kullanıma açık olan elektronik tam metin ve bibliyografik veri tabanları tüm Başkent Üniversitesi kuruluşlarına IP denetimli olarak açık durumdadır. Ulusal veri tabanları ve diğer ücretsiz kaynaklar için kullanıcılara web sayfasında ilgili linkler sunulmuştur. B.Ü. Ankara Hastanesi yerleşke dışında yer alan bir hastane olduğu için, akademisyenler, doktorlar ve diğer sağlık personelinin doğrudan kütüphaneden yararlanma olanakları sınırlıdır. Sağlık çalışanlarının bilimsel çalışmalarına yardımcı olacak veya bir

15

rekreasyon faaliyeti olarak ulaşabilecekleri kütüphane bulundukları fiziksel koşullar içerisinde mevcut değildir. Hastanelerde çalışan araştırmacılar üniversite kütüphanesinin hazırladığı web sayfası üzerinden taramaları gerçekleştirmekte şayet elektronik tam metin erişim imkanı yoksa kütüphanecilerden yardım istemektedirler. Basılı materyaller kütüphaneye gelen istekler doğrultusunda hazırlanarak iç posta dağıtım sistemi ile doktorlara ve diğer sağlık çalışanlarına ulaştırılmaktadır. Kütüphane üyeliği olmasa bile B.Ü. çalışanı olan bir doktor kütüphanenin kaynaklarından imzaladığı formlar karşılığında faydalanabilmektedir. Kaynaklar dağıtım görevlileri tarafından bizzat hastanelere ulaştırılmaktadır. Elektronik kaynakların kullanımı için kütüphane bütün kullanıcılarına uzaktan erişim (proxy) hizmeti sunmaktadır. Ayrıca istekte bulunan bütün akademik birimlere kütüphane hizmetlerini, kaynakları ve araştırma yöntemlerine tanıtan eğitim amaçlı çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Kütüphaneciler, tıp ve sağlık bilimleri fakülteleri ile diş hekimliği gibi bazı bölümlerde özellikle araştırma yöntemleri konulu bazı derslerin verilmesinde akademisyenlerin yanında yer almakta ve bu derslerin bir kısmını vermektedirler. Ancak üniversitenin bütününe bakıldığında özellikle hastanelerin ve buralarda çalışanların yeterli miktarda eğitim al-a-madıkları ve bu nedenle araştırma alanlarında sıkıntılar yaşadıkları gözlemlenmektedir. Bütünleşik bilgi sistemlerinde özellikle hastayı da kapsayan hizmet zincirinde Başkent Üniversitesi Hastaneleri’nde bu yönde kütüphanecilerin herhangi bir katkı sağlaması söz konusu değildir. Sadece doktorların bilgi, daha doğru ifadeyle belge ihtiyaçları karşılanmaktadır. Akademik çalışma içerisinde olmayan (yüksek lisans, doktora vs yapmayan) doktorların dışındaki diğer sağlık mensupları (pratisyen hekimler, hemşireler, eczacılar, laborant, anestezi uzmanı vb.) kütüphaneden yararlanmayı tercih etmemektedirler. Hasta kayıtlarının, klinik çalışmaların, testler veya laboratuvar sonuçlarının bütünleşik olduğu ve bunların kütüphane olanaklarıyla desteklendiği bir sistem mevcut değildir. Bunu gelistirmek için bir sistem kurulmalı ve sağlık çalışanlarının açık ve örtük bilgisini de bu sistem içerisine dahil etmek gereklidir. Üniversitenin kanıta dayalı tıp konusunda yeterli kaynağı yoktur. Bunun için Cochrane gibi kapsamlı çalışmalar sunan veri tabanlarına ihtiyaç vardır. Aynı zamanda RDD ve DD üretimi için çalışmalar başlatılmalı, en azından ileriki dönemlerde bu tip çalışmaların gerçekleştirilebilmesi için ilk adımlar atılmalıdır. 6.3. Başkent Üniversitesi Hastanesi’nde Bütünleşik Enformasyon Yönetimi Sisteminin Oluşturulması Üniversite, eğitimli personeli içerisinden bir ekip oluşturarak IAIMS modeli bir çalışmayı başlatacak ilk adımı atmalıdır. Bu çalışma grubu içerisinde, sağlık çalışanları, kütüphaneciler, bilgisayar ve elektronik mühendisleri, konuyla ilgili akademisyenler olmalıdır. Dünyada uygulanan bütünleşik enformasyon hizmetleri incelenmeli ve her meslek grubu kendi açısından bir sentez oluşturmalı, buna göre yapılacak işin algoritması oluşturulmalıdır. Sistem tasarlandıktan sonra deneme çalışmaları başlatılmalı ve dönemsel olarak sonuçları gözlemlenmelidir. Gözlemlerden elde edilen sonuçlar raporlaştırılmalı ve dünyadaki diğer çalışmaların sonuçları ile karşılaştırılmalıdır. Sistemde oluşabilecek her hata için çalışma güncellenmeli ve hata payı ortadan kaldırılmalıdır.

16

Altyapı oluşumu esnasında eğitim çalışmaları da sürdürülmeli, değişik çalışma gruplarının birbirinin yaptığı çalışmaların içeriğinden haberdar olması sağlanmalıdır. Sistem kurulduktan sonra kütüphaneciler eğitim çalışmalarını sürdürmeli literatürdeki en güncel, en nitelikli kanıtlara sağlık çalışanlarını götürecek araştırma yöntemlerini tanıtmalıdırlar. Kurumun ihiyacı olan elektronik veya basılı kaynaklar belirlenmeli ve eldeki ekonomik koşullar göz önünde bulundurularak kuruma kazandırılmalıdır. Bütünleşik enformasyon sistemi içerisinde hasta kayıtları, biyomedikal veriler, laboratuar test sonuçları, sağlık çalışanlarının bilgi ve tecrübelerini içeren görsel veya işitsel materyaller (Örneğin Üniversitenin sahip olduğu TV kanalı belirli operasyonların görüntülerini kaydederek enformasyon sistemi içerisine bir kanıt olarak sunabilir) kütüphane araştırma sonuçları ve bu bütünün sentezlenmesiyle oluşacak kanıtlar yer alabilir. 6.4. Model Önerisi Çalışmada belirtilen açık ve örtük bilginin ortaya çıkarılması, yapılan çalışmaların kayıtlarının tutulması ve her birinin sentezlenmesiyle oluşacak kanıtların bütünleşik sistem içerisinde yer alamsı önemlidir.

Hastaları ve hasta yakınlarını sisteme dahil edecek prosesler oluşturulmalı ve bu kesimin bilgi ihtiyacını karşılayacak modeller geliştirilmelidir. Dünyadaki örneklerinde olduğu gibi kütüphaneciler hastanelerin veya kliniklerin birer daimi üyesi gibi görev almalı, her zaman bulunmasa bile dönemsel olarak bu birimlerde bulunmalıdır. Eğitim çalışmaları sürekli hale getirilmeli ve özellikle sağlık personeli ile birlikte hasta ve hasta yakınlarını da bilgilendirecek çalışmalar gerçekleştirilmelidir. Araştırmaları için yeterli zaman bulamayan sağlık çalışanlarına belirli kütüphaneciler birim bazında (örneğin bir kütüphaneci gastroenteroloji, endokrinoloji gibi bölümlere hizmet verirken; bir başkası nöroloji, psikiyatri gibi bölümlerde) uzman yardım sunmalıdır. Bütün literatür hakkında fikir sahibi olmakla beraber, kütüphanecilerin kendi ilgilendikleri birimlerde uzmanlaşması için sağlık çalışanlarıyla birlikte hareket etmeleri sağlanmalıdır. Dünyada üretilen ve yüksek düzeyde kanıt sunma özelliğine sahip olan dizgesel derlemelere sağlık çalışanlarının yönlendirilmesi ve bunlar gibi çalışmaların yapılması ülkenin sağlık alanındaki gelişimi için çok önemlidir. Bu çalışmalara katılacak gönüllü grupların sadece Başkent Üniversitesi değil diğer kuruluşların mensuplarıyla da bir araya gelerek oluşturulması önemli bir çalışma olacaktır. Bu amaçla kütüphaneciler öncülük başlatabilir ve yönetebilirler. Tıp ve sağlık konusunda uzmanlaşmış kütüphaneci ihtiyacı vardır. Bu alanda kütüphanecilerin eğitilmesi ve bu eğitimin sürekli hale getirilmesi gerekir. Böylece özellikle enformasyon literatür çalışmalarında hız, zaman ve verimlilik artışı sağlanabilir. 7.Sonuç ve öneriler

Ülkemizde ilerleyen tıp ve sağlık hizmetleri çağın gerekleri doğrultusunda özellikle KDT alanında ilerleyişini sürdürmek zorundadır. Bu amaçla bütünleşik enformasyon hizmetlerinin altyapısının oluşturulması ve geliştirilmesi gerekir. Hastaları ve yakınlarını da kapsayan bu hizmet anlayışı bilimsel başarının sağlanmasında önemli katkı sunacaktır.

Her kuruluş dünyadaki gelişmeleri takip edecek sistemlere ihtiyaç duymaktadır. Tıp ve sağlık alanında ise bunlardan daha öte kanıtlara da ihtiyaç vardır. Bu kanıtların sunulduğu

17

kaynaklar ve bu kaynaklardaki bilgiyi yönetebilecek beceride profesyonellerin varlığına her zaman ihtiyaç vardır.

Dünya literatürüne tıp ve sağlık alanında önemli kanıtlar sunan çalışmalar belirli ülkelerde hızla artmaktadır. Başkent Üniversitesi amaçladığı muasır medeniyetler seviyesinin üzerine çıkmak doğrultusunda bu çalışmalar içerisinde yer alabilir. En önemli kanıt kaynakları olan RDD ve DD’lerin oluşturulmasında öncülük başlatabilir. Bu tip çalışmaların hiçbirinde kütüphaneciler sistemin dışında tutulmamalıdır. Bilginin üretilmesi kadar, depolanması, erişimi kısacası yönetimi de önemlidir. Artan bilgi denizinde araştırmacıların güvenebilecekleri bir kıyı bulmaları kütüphanecilerin kılavuzluğunda gerçekleşebilir. Kaynakça Alakuş, M. (2007). Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık. O. Yılmaz (Ed.) Sağlık bilimlerinde

süreli yayıncılık-2007 içinde (ss. 201-211). Ankara: TÜBİTAK. Alkan, N. (2003a). Günümüzde tıp ve sağlık kütüphaneciliği. F. Rukancı [ve başkaları]. (Yay.

Haz.). Elektronik Gelişmeler Işığında Araştırma Kütüphaneleri Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 17-28) Ankara: Ankara Üniversitesi.

Alkan, N. (2003b). Tıp ve sağlık kuruluşlarında bilgi yönetimi. Bilgi Dünyası. 4(2): 122-145. Alkan, N. (2004). Cochrane derlemeleri. D. Atılgan (Yay. Haz.). Ankara Üniversitesi Dil ve

Tarih Coğrafya Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü’nün Kuruluşunun 50. Yılına Armağan içinde (ss.15-27). Ankara: AÜ Bilgi Yönetimi Bölümü.

Alkan, N. (2005). Dizgesel derlemelerin kanıta dayal tıp uygulamasındaki önemi ve dizgesel

derleme üretme sürecinde kütüphanecilerin rolü. M.E Küçük (Yay. Haz.). Prof. Dr. Nilüfer Tuncer’e armağan içinde (ss.42-71). Ankara: TKD yayınları.

Artukoğlu, A. (2002). Tıbbi dokümantasyon. Ankara: KUM Baskı. Edirne, T. (2009). Nedir bu kanıta dayalı tıp dedikleri. Aile Hekimliği Dergisi. 27 Aralık 2009

tarihindehttp://www.ailehekimligidergisi.org/Journal/Default.aspx?Ctrl=Text&IDArticle=61 adresinden

Birchette, Kathleen P. (1973). “The history of medical libraries from 2000 B.C. to 1900

A.D.”, Bulletin of the Medical Library Association 61(3): 302-308. King, D.W. ve Roderer, N. K. (1979). Information transfer cost/ benefit analysis. Information

and Industry. AGARD Conference Proceedings, 18-19 October 1978 içinde (ss. 8.1-8.9). London: AGARD.

Küyük, A., Kaplan, A. ve Yılmaz, A. (2005). Elektronik sağlık kayıt sistemlerinin

kütüphanelerle bütünleştirilmesi. Bilgi Dünyası. 6(1): 3-14 Lindberg, D.A.B., West, R.T., Corn, M. (1992). IAIMS: an overview from the National

Library of Medicine. Bulletin of the Medical Library Association. 80 (3): 244-248.

18

Morrow, N.M. (2001). Knowledge management: An introduction. Annual Review of

Information Science and Technology, 35: 381-421. Saklett, David L. ve diğerleri. (1996). Evidence-based medicine: what it is and what it isn’t.

British Medical Journal 312: 71.72. Sincan, M. (2003). Kanıta dayalı tıp ve tıp kütüphaneciliği. Bilgi Dünyası 4(1), 64-72. Tamdoğan, O.G. (2009). Enformasyon Zincirinde Bilgi Erişim Sistemleri, Bilgi Erişim

Sürecinde Kütüphane Kurumu ve Diğer Bilgi Merkezleri, Türk Kütüphaneciliği 23(1): 151-168.

Townley, C.T. (2001). Knowledge management and academic libraries. College and Research

Libraries, 62: 44-56. ULAKBİM. Embase 26 Aralık 2009 tarihinde http://www .ulakbim. gov. tr/ cabim / ekual /

veritabani / embase.doc adresinden erişilmiştir.