tubitak proje rehberi 2012

7/29/2019 Tubitak Proje Rehberi 2012

1/43

43. ORTARETM RENCLERARATIRMA PROJELER YARIMASI

2012

PROJE REHBER


2/43


3/43

15

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

NSZ

Bu rehber TBTAK Ortaretim rencileri Aras Aratrma Projeleri Yarmasna

katlacak rencilere yardmc olmak amacyla hazrlanmtr. Proje almas yapanrencilerin bavuruda bulunmadan nce bu rehberi batan sona dikkatle okumalarkendileri iin ok yararl olacaktr.

lkemiz genelinde dzenlenen byle bir yarmaya katlacaklarn, almalarnn heraamasnda benzer ekilde davranmalar ve konulan ilkelere uymalar, hereydennce kendilerine kolaylk salayacak ve almalarnn en iyi ekilde deerlendirilmesinimmkn klacaktr.

Bu yarmann temel amalarndan biri, gen beyinleri dnmeye, gzlem yapmaya,

merak etmeye, merak ettiklerini aratrmaya tevik etmektir. Bu balamda, projelerindeerlendirilmesinde gz nne alnacak en nemli kstas, projeye kaynak olankrin proje sahibi renci/rencilerden km olmasdr. Bu kir basit; fakat okilgin ve pratik bir zme ynelik olabilir. rencilerin kendi rettikleri kri uygulamaaamasnda niversitelerden ya da aratrma kurumlarndan destek almalar doaldr;ancak, bu destek, bilgi alma ya da laboratuvarlardaki cihaz veya eitli aralarnkullanmyla snrl kalmaldr. rencilerin bir niversitede yrtlmekte olan biraratrmaya katlp burada yapt almalar proje olarak sunmas bu yarmannruhuna ve var olu nedenine aykrdr.

Proje konusu seimi, ilenii ve sunumu konularnda yararl olabilecei dncesiylegenel bilgiler rehbere eklenmitir. renciler, proje raporlarn ve zetlerini hazrlarkenyol gsterici uyarlara mutlaka uymaldr.

Bu rehberin hazrlanmasnda emei geenlere en iten teekkrlerimizi sunar;yarmaya katlacak rencilere ve onlara yardmc olacak deerli retmen veretim yelerine proje rehberinin yararl olacan umar, lkemizin gelecei olangenlerimize bilimsel ve teknik alandaki tm almalarnda baarlar dileriz.

TBTAKBilim nsan Destekleme Daire Bakanl


4/43

16

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

NEML UYARILAR

Proje sergisi iin gerekli bilgisayar ve dier donanm, proje sahipleri tarafndan getirilecektir.Proje n deerlendirmesinde jri yeleri;

- Sorunu tanmlamadaki ve soruna yaklamdaki orjinallik ile yaratclk,- Proje plannn hazrlan- Sorun ile projede uygulanan materyal ve yntemlerin uygunluu- Sorun tasarmnda ve incelenmesindeki beceri, dikkat ve zen,- Sorunun tanmlanmasndan zmne kadar almann srdrlm olmas,

- Sonularn irdelenmesindeki sebep-neden ilikisi ve aklk,- Raporun yazm kalitesi,- Yardm alnan kurum, kurulularn ve kaynaklarn referans verilmesi gibi hususlara nem vermektedir.

Projede zgnlk ve ilgili renci/ler tarafndan yaplm olmas ok nemlidir. Bu kriterlere uymad anlalanprojeler deerlendirmeye alnmayacaktr.Halk sal ve gvenlii iin risk tekil ettii/edecei dnlen projeler deerlendirme dnda tutulacaktr .zellikle radyoaktif maddeler, tehlikeli deney setleri, toksik ve kanserojen vb. maddeler ihtiva eden projeler de-erlendirme dnda tutulacaktr (sergiye arlmayacaktr).Yarmaclar mlakat yapan jri yelerine projeyi gerekletirirken kullandklar malzeme ve bilgi kaynaklarnaklamak, kendilerini destekleyen ve ynlendiren kiileri/kurumlan belirtmekle ykmldrler.Jrinin kanaatine gre aadaki artlardan biri veya birkan salayan inanlan projeler deerlendirme dndatutulacaktr.

- Konunun uzmanlarndan gereinden fazla yardm alan,

- Herkesin ulaamayaca kaynaklardan ncelikli ve zellikli olarak yararlandrlan,- Bakalarnn almalarndan onlar kaynak gstermeden yararlanan.

Hayvan deneyi ieren projeler yrtmeyi planlayan renciler deneylerinde ncelikle, omurgal hayvanlar kul-lanmak yerine, olas tm dier alternatieri gzden geirmelidir. nerilen baz alternatier aada verilmitir:

a) Omurgasz hayvanlar (rnein protozoa;lanaria, bcekler),b) Bitkiler, mantarlar ve mayalar,c) Hcre ve doku kltrleri,d) Mikroorganizmalar,e) Matematik ya da bilgisayar modelleri.

Yine de omurgal hayvanlar ieren deneyler yaplacaksa aadaki kurallara uyulmas zorunludur.1. Hayvanlarn ldrlmesini, vcudunda herhangi bir kesi yaplmasn, herhangi bir uzvunun ya da dokusununvcuttan ayrlmasn (kan alma dahil) gerektiren;2. Hayvanlara az ya da enjeksiyon yoluyla herhangi bir radyoaktif, toksik ya da etkisi kesin olarak bilinmeyen

(rnein eitli bitki ztleri) tehlikeli ve yabanc maddelerin verildii;3. Hayvanlarn a veya susuz brakld, hayvanlarn ac ve eziyet ekmesine neden olan, onlara rahatszlkveren ve saln tehdit eden deneyleri ieremez. Bu kapsamdaki projeler kesinlikle kabul edilmeyecektir.Bunlarn dnda, gzleme bal (rnein hayvann doal yaama ortamnda gerekleen ve hayvana mdahaleedilmeyen davran deneyleri) ya da hayvann eitli ziksel zeliklerinin (rnein ya, boy, arlk, renk, meta-bolik hz, vb) llmesini ya da atklarnn analizini ieren deneyler kabul edilebilir. Bu deneylerde kullanlacakhayvanlar, dzenli, salk ve hijyen koullarna uygun retim-bakm yapan merkez ya da laboratuvarlardan sa-lanmal ve bu durum mutlaka belgelenmelidir. Hastalk (zellikle insana bula an) tad bilinen ya da byleolduundan phe edilen hayvanlar kesinlikle kullanlmamaldr. Hayvan deneyi ieren projelerin yukardaki ko-ullara uygunluu konusunda karar yetkisi bilimsel jriye aittir.nsan deneyleri ieren projeleryapmay planlayan renciler aadaki kurallara uymak zorundadr:1. nsanlardan kan almay ya da herhangi bir madde vermeyi gerektiren deneyler ile nceden alnm ve depo -lanm insan kanyla yaplan deneyler ieren projeler yaplmamaldr.2. nsan ieren deneyler aadakilerle snrldr:

a) Birey ya da grup davranlarn lmeye ynelik deneyler (denekleri rahatsz edici ya da onlara zarar vericikoullar altnda olmayan),

b) Doal duyusal uyarlara (k ya da ses gibi) verilen tepkilerin llmesi,c) Sa teli ya da damak/yanak ii epitel dknts rnekleriyle yaplan DNA analizi deneyleri.

3. Yukarda anlan deneylerin kabul edilebilmesi iin denek olarak kullanlacak kii/kiilerin deney hakknda n-ceden ve anlalr biimde bilgilendirilmesi, denek olmay kabul ettiine dair yazl onay (ocuk denekler iin buonay ebeveynlerinden alnmaldr) ile alma iin destek alnan kurumun etik kurulunun yazl izni gereklidir.4. nsanlar ieren aratrmalarda bireylerin zel hayatna mdahale edilmemesi, herhangi bir ekilde zikselveya ruhsal zarar grmemelerine ve kiilik haklarna dikkat edilmelidir.5. Bilgi talep edilen bireylerin bu bilgileri verip vermemeleri tamamen kendi kararlar olmaldr. Bireyler bunun iinzorlanamazlar.6. Aratrma amacyla toplanan zel nitelikteki bilgilerin sadece aratrma iin kullanlmas ve hibir ekilde ba-kalaryla paylalmamas gerekmektedir.

7. Kurumlarda yaplacak almalarda kurum yetkililerinden izin alnmas gerekir.8. Resmi izin gerektiren projeler yarma d braklacaktr.Jri karar kesindir.


5/43

17

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

BLM VE BLMSEL ALIMA NE DEMEKTR?

nsanlarn kendilerini ve evrelerindeki dier varlklar anlamak, bu varlklarn birbirleri

ile iliki ve etkileimlerini inceleyip meydana gelen olaylar aklayabilmek iin uyguladklar

yntem ve etkinlikler ile ilk alardan gnmze elde edip dzenli olarak biriktirdikleri bilgiler

btnne bilim denir.

Bilimdeki yllardr sregelen gelimeler, farkl lkelerde yaayan ok saydaki bilim adamnn

ortak katklar ile olmutur. Bilim adamlar tek balarna, birka kii bir arada veya kalabalkaratrma gruplar eklinde alabilir. Kiisel alma tarzlar, alma konular ve yerleri ok

farkl olmakla birlikte btn bilim adamlar aralarnda kir alveriinde bulunur ve elde ettikleri

sonular hakknda birbirlerine bilgi verir. Bilim adamlar arasndaki ibirlii ve bilgi alveriiok nemli olmakla birlikte, bilimin temelinde insann dnme yetenei ve yaratcl yatar.

Bilimsel bir almann ana basamaklar, gzlem yaparak bilgi toplama, elde edilen

bilgilerin dzenlenmesi, dzenlenen bilgiler arasnda dzenlilik olup olmadnn aratrlmas,bu bilgilerdeki dzenliliin nedenlerinin bulunmas ve baka bilim adamlar ile daha sonra

gelecek nesillere bilgilerin ve sonularn yazl olarak aktarlmas eklinde zetlenebilir.

NEDEN PROJE YAPILMALI?

lk olarak, proje aratrmas rencilerin sklkla sorduu ben bunu niye reniyorum?

sorusunun bir cevabdr.

Projeler okulda farkl derslerde retilen yetenek ve bilgileri tek bir fonksiyonel faaliyetiinde btnletirir. Proje tamamland anda iinde okuma, yazma, gramer, matematik,

istatistik, etik, mantk, kritik dnce, bilgisayar, programlama, grak izme, bilimsel yntem,

teknik veya zel alanlar kendi kendine renme, (seildii takdirde) jri nnde savunmave halka ak anlatm gibi unsurlar barndrr. rencilerin kendi kendine renmesini,mevcut bilgi havuzundan ihtiya duyduu bilgiyi bulmasn, heyecan verici yeni bir olguyu

kefetmesini, ihtiya duyduu aletleri belirlemesini, semesini ve kullanmasn salayan belki

de tek eitimsel faaliyettir. Projelerini tamamladklar zaman renciler kendine gvenen,yetenekli, kariyer hede olan, hazrlkl, disiplinli ve isteklendirmeye sahip gen liderler haline

gelirler. Hayatta karlaacaklar her soruna proje mant ile yaklamay ve sonulandrmayrenmi olurlar. Artk onlar iin hi bir sorun almaz, zlmez deildir. niversite yllarna

ve hayata hazrlkl hale gelirler.

kinci olarak, proje aratrmas sadece bir uygulama deil, kendi kendini dorulayanve heyecan verici bir faaliyettir. nk o az bilinen veya bilinmeyen bilgilerin keni ierir.rencilerde olmayan veya az olan kiisel nem duygusunu gelitirir. Proje genellikle bilimsel

sorularla veya rencilerin ilgisinin olduu alanlarla ilgilidir. Proje almas rencilerinsorular, d etkilerden bamsz olarak olarak resmi, snanabilir, zlebilir problemlere

dntrmelerini salar. Bu tr almalar samimi bir ekilde yapld zaman renciler

genellikle proje almasna kendilerini kaptrrlar ve almann zevkini tadarlar. Cevabnbulunmas, sonucun renilmesi insan heyecanlandran, haz duymasn salayan nemli bir

keif an olabilir. Projenin baarl sonulandrlmas, rencilere ve dierlerine bu sonucunrencilerin bizzat kendi baarlarnn bir kant olduunu gsterir. Sonu olarak, normal bir


6/43

18

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

renci baarl bir renci olmaya ve baarl bir rencide bilim insan olmaya isteklendirilmiolur. Okulun sunabilecei btn programlar iinde, proje almas rencinin kendine olangvenini artran, sorunlara zm retme potansiyelini gelitiren, bamsz olarak muazzambir baar duygusunu yaamasn salayan tek faaliyettir.

zetle, proje almas renciye maddi ve manevi yarar salar. renci, maddi imkansahibi olur, dl kazanr; niversiteye girite ek puan salar ve rakip rencilerin bir admnnde olur.

ok iyi hazrlanm projeler uluslararas yarmalara katlmanz, yeni lkeler grmenizi,baarlarnzn yabanc niversiteler tarafndan takdir edilmesini ve eitim bursu almanz dasalayabilir.

Sevgili genler, yaptnz ii en iyi ekilde yaparsanz, size hi ummadnz yerlerdenimkan kaplar alr ve gelecek endieniz olmaz. nk baar baarya yol aar.

PROJE ALIMASI NASIL YAPILMALIDIR?Proje bir bilimsel alma olmaldr. Projenin her aamasnda bir bilimsel almann btn

zelliklerinin grlmesi gerekir.

Bir proje almas gzlem ile balar. Gzlenen olay, kendi doal artlarnda olabileceigibi, gzlemin daha iyi yaplabilmesi iin koullarn kontrol altnda tutulabildii laboratuvardenilen bir yerde de gerekleiyor olabilir. ou zaman, iindeki deikenleri daha iyigzlemek ve kontrol altnda tutabilmek iin bu olayn laboratuvar artlarnda olmas tercihedilir ve salanr.

Gzlenen olay, deikenlerden bir tanesi sabit tutularak veya kontroll ekilde deitirilerek

laboratuvarda tekrarlanr. Kontroll olarak ve belirli bir ilem sras izlenerek laboratuvardatekrarlanan gzlemlere kontroll deney denir. Btn bilimsel almalar deneylerden eldeedilmi sonular zerine kurulmutur. Bu nedenle, bir proje almasnda burada sz edilenbtn bilimsel ilem basamaklarnn bulunmas doaldr.

Gzlenen bir olayda ziksel byklklerin nasl deitiine baklarak bunlar arasndakiilikiler bulunur. Bildiiniz gibi, llebilen byklklere ziksel byklkler denir.rnek olarak uzunluk, zaman, ktle, scaklk, elektrik yk, i, g ve daha birok byklksaylabilir.

Bir ziksel bykln lm, kendi trnden tanmlanm ve l birimi olarak

adlandrlan bir byklkle karlatrlmasna dayanr. Byklkte birimden ka tane olduusay olarak bulunur. Bulunan bu sayya bykln ls veya saysal deeri denir. Herziksel bykln bir harf veya harf grubundan oluan bir simgesi olmaldr. llen herbykln saysal deerinin yanna bugn dnyada en yaygn olarak kullanlan SI BirimSistemi kullanlarak l birimi yazlmaldr. Bir cismin ktlesinin m=2.45 kg eklinde yazlmasbuna rnek olarak gsterilebilir.

Bir deney srasnda gzlemler ve lm sonular, baka bir deyile veriler mutlakayazlarak kaydedilmelidir. Eer birbiri ile ilikili olan byklkler llyorsa, veriler alt altasatrlar veya yan yana stunlar yaplarak izelge eklinde yazlmaldr. Bu ekilde yazarak,llen byklkler arasndaki ilikiyi daha kolay grebiliriz. Verileri yazmak iin hazrladmz

izelgelerde hesaplayarak elde edeceimiz byklkler iin de yer ayrmamz gerekir.


7/43

19

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

rnek olarak, bir sarmal elik yaya uygulanan uzatma kuvveti (F) ile, yayn uzamas (x)in

lld bir deney verilebilir: lm sonular:

eklinde yazlabilir. Dikkat ettiyseniz, F kuvvetinin l birimi newton (N) ile x uzamasnn l

birimi milimetre (mm) veri izelgesinde belirtilmitir.

Bir deneyde elde edilen veriler yardmyla grak izilirse, byklkler arasndaki ilikiyi

grmek ok kolaylar. Bir grak deneysel verilerin annda grsel olarak kolayca alglanmasnsalar. ki bykl birbirine balayan matematiksel eitlik ou kez grak yardm ile kolayca

bulunur.

Eer yukardaki izelgede verilen deerler kullanlarak F-x izilirse ekil-1deki grak eldeedilir. Grakten F kuvveti ile x uzamas arasnda bir doru orant olduu kolayca grlmektedir.

Orant katsays k ile gsterilir ve buna da yayn kuvvet katsays denirse, F ile x arasndaki

matematiksel eitlik F=kx eklinde yazlabilir. Yayn kuvvet katsaysnn izilen grain eimineeit olduunu sanrz grmsnzdr.

F (N)

+

+

+

50 100x (mm)

6,0

4,0

2,0

ekil - 1

Siz de proje almalarnzda verilerinizi her zaman izelgeler eklinde yaznz. Verilerinizdengrakler iziniz ve bu grakler yardmyla byklkler arasndaki matematiksel eitlikleribulmaya alnz. Verilerinizi ayn anda hem izelge hem de grak olarak sunmaynz.

Verilerinizin en iyi anlaabilecei biimin hangisi olacan dnyorsanz onu sununuz.

lm yapma, izelge hazrlama, grak izme ve analizini yapma konularnda yeterli bilgiedinmeksizin yapacanz bir proje almasn baaryla tamamlamanz ve ondan beklediiniz

sonuca ulamanz mmkn deildir.

F(N) x (mm)

2,0 34

4,0 70

6,0 98


8/43

20

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

PROJE ZET NASIL YAZILIR?

Proje yapan her renci aratrma zeti yazmaldr. zet ksa ve anlalr olmaldr.

zetin tamam 250 kelimeyi amamaldr. zeti okuyan, proje hakknda doru bir kre sahip

olabilmelidir. Projenin ayrntlarndan, yorumlardan ve kaynaklardan zette bahsedilmez.

rnek bir zet aada verilen unsurlar iermelidir:

a) Deneyin amac:

1) Proje konusunun aratrlma sebebini aklayan bir giri metni,

2) allan hipotez veya problemin ifadesi,

b) Kullanlan yntem ve ilemler:

1) Aratrmann nasl yapld hakknda genel bir aklama ve nemli noktalarn zeti

2) zet, kullanlan malzemeler hakknda bilgi iermez, ancak ilemleri ok byk ldeetkiliyorsa veya aratrma iin gelitirilmesi gerekiyorsa bahsedilebilir.

c) Gzlemler/Veriler/Bulgular:

1) Bu blm sonuca dorudan etkisi olan ve deney veya gzlem sonucu elde edilen

anahtar bulgular iermelidir.

2) zette bulgular hakknda ayrnt, grak ve tablolar verilmemelidir.

d) Sonular:

1) Aratrmann sonularndan ksaca bahsedilmelidir.

2) Son pragraf aratrmann uzants olan uygulamalar ve ilemleri iermelidir.

BLMSEL ARATIRMA PLANI NASIL YAZILIR?

Bilimsel aratrma, gzlemlenen bir olay veya dnlen bir konu hakknda soru sormayla

balar. Bu konuda yaplan almalarn aratrlmas (literatr taramas) ile devam eder; bilimsel

olarak nitelenen bir yntem ile elde edilen bir cevapla son bulur. Bu sre bandan sonuna

kadar nceden planlanmaldr. Planlama bir anlamda amaca ulamak iin yaplacaklarn

belirlenmesi ve sralanmasdr.

Bilimsel aratrma plan aada verilen unsurlardan oluur:

Aratrma Konusu: Aratrlacak olan konu btn unsurlar ile birlikte ayrntl olarak

tanmlanr. Aratrma konusunun snrlar, cevab aranan soruyu ierecek ekilde doru olarak

tanmlanmaldr. Aratrma konusu genel olmamal cevab aranan soru ile snrl olmaldr.

Hipotez gelitirilmesi veya mhendislik hedenin belirlenmesi: Hipotez bir anlamda

sorulan soruya verilen bir cevap veya kestirimdir. Hipotezin bilimsel olabilmesi iin doruluu

veya yanll yaplacak aratrmayla snanabilir olmaldr. Eer aratrma mhendislik

ieriyorsa ulalmas istenen hedeer kesin olarak belirlenmelidir.


9/43

21

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

Kullanlacak yntem ve srelerin tanm

1) Sreler : Veri toplanmasnda yaplacak ilemler veya veri elde etmek iin tasarmlanandeney dzenei tantlmaldr.

2) Veri analizi: Aratma sorusuna cevap tekil edecek veya hipotezi dorulayacak olangzlem veya deney sonucu elde edilen verinin analiz edilmesinde kullanlan sreler veistatistiksel yntemler aklanmaldr.

Kaynaklar: Literatr taramas neticesinde elde edilen ve aratrmada kullanlan bilgilerinkaynaklarna yaplan atardan olumaldr.

PROJE RAPORU NASIL YAZILMALIDIR?

Gzlemlerin ve lm sonularnn yazlarak kaydedilmesi ve bunlarn korunmas bilimselalmalarn nemli bir ksmn oluturur. Bilimsel almalarn bir baka nemli ksm ise

yaplan almalarn ve elde edilen sonularn yaynlanmasdr. Yalnzca bu yolla elde edilen

bilgiler bakalarna iletilebilir ve gelecek iin korunup saklanabilir.

Yaptnz proje almasnn en nemli aamalarndan birini onunla ilgili olarakyazacanz proje raporu oluturur. Proje raporunda gereksiz uzatmalar ve tekrarlarolmamaldr. Raporunuzun olabildiince ksa ve z olmas gerekir. almalarnz ile ilgili nefazla ne de eksik bir ey yazmamaya gayret ediniz ve gerek yazm gerekse ierik olarak

raporunuzun hazrlanmasna ok zen gsteriniz. Yaptnz almann raporunuz aracl

ile deerlendirileceini her zaman aklnzda bulundurunuz.

Proje raporunuz bilimsel bir almann rndr. Bu rapor bir problemi ortaya koyarak,problemin zm iin gerekli ve geerli verilerin neler olduunu ileri srp tartabilir veya

problemi ortaya koyduktan sonra onun zm iin izlenen yolu ve elde edilen verilerindeerlendirilmesi ile ulalan sonular ortaya kartabilir. Rapor baka aratrmaclarn

ulatklar sonular ile ilgili kirleri de ierebilir. Proje raporu bakalar tarafndan ulalansonularn geerliliini, elikilerini ve baarszlklarn ortaya koyup yaplmas gereken yeni

almalar nerebilir.

Proje raporunuzu mutlaka aadaki sraya gre yaznz. Bu sralamaya, proje raporlarnn

standart olmas iin kesinlikle uyunuz. Bu standart yazm, proje almanzn salkl olarakdeerlendirilmesinde ve gerektiinde raporunuzun zetlenerek veya olduu gibi kitap haline

getirilmesinde hem size hem de raporunuzu okuyanlara byk kolaylklar salayacaktr.

Proje raporunuzu u srada yaznz:

Proje Ad: Projenize tek bir cmle eklinde; ksa ve z olarak; okuyana proje almashakknda kir verecek bir ad veriniz.

Projenin Amac: Bu ksmda proje almas ile neyi amaladnz bir veya birka cmleile aklaynz. Uygun ise amalarnz maddeler halinde sralaynz.

Giri: Burada proje almanzn konusu ile ilgili bakalarnn yapt almalardan szediniz. Sizin almanzn teki benzer almalardan ayrlan ynlerini belirtiniz. Benzeralmalardan nasl yararlandnz ve sizin almanzn neleri hedeediini aklaynz.


10/43

22

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

Yntem: Bu ksmda almanzda izlediiniz yolu, gzlemlerinizi ve almanznkapsamn yaznz. Deneysel almalarda deney dzenei, verilerin nasl topland akaanlatlmaldr. Deney dzeneindeki nemli lm cihazlarnn (ne olduu, lm aral,duyarll vb.) kimyasal ve biyolojik malzemenin temel zellikleri belirtilmelidir. rnein bir

voltmetre kullanlyorsa bunun lme aral 2-220 V, 3,5 basamak gstergeli, i impedans 10Mohm olan bir voltmetre olarak belirtilmesi, ya da optik zellikleri incelenen bir cam levhann25 mmx10 mmx1 mm boyutlarnda, grnr blgedeki geiren bir cam plaka eklindetanmlanmas uygun olacaktr. Deneylerin nerede, kimler tarafndan yapld, ne kadar srdve ka kez hangi koullar altnda tekrarland gibi bilgilerin ak ve z olarak verilmesi gerekir.Veri izelgeleri, grakler, yaptnz analiz ve hesaplamalar bu blmde verilmelidir.

Sonular ve Tartma: Proje raporunuzun en nemli ksm bu blmdr. Projealmanz ile elde ettiiniz sonular bu ksmda yaznz. Bu sonular saysal deerler, bazmatematiksel eitlikler veya szl ifadeler olabilir. Uygunsa saysal sonularnz izelge yada grak eklinde veriniz, analiz ve hesaplamalar gsteriniz. Geerlilik snrlarn belirterek

sonularnz tartnz. Sonularnz olumsuz olarak etkileyen nedenler varsa aklaynz. Buksm yazmadan nce mutlaka almanzn amacn tekrar gzden geirerek amacnza nekadar ulatnz belirtiniz. Konuyla ilgili nerilerinizi bu ksmda yazarak konuya ilgi duyupbenzer almalar yapacak olanlara yol gsteriniz.

Kaynaklar: Bu ksmda proje almanz ile ilgili olarak bavurduunuz yazl kaynaklar,harf srasna uygun olarak, yazar adna gre dizerek veriniz. Bir kayna mutlaka aadakirneklere uygun olarak yaznz.

Bir tez veya bir kitap kaynak olarak gsterildiinde tezin veya kitabn adnn alttaki rnektegrld gibi alt izilmelidir.

Bke, H., (1987), Ankaradaki Hava Kirliliinin Travertenleri zerine Etkileri, Yksek LisansTezi, ODT, Ankara.

Bir makale kaynak olarak gsterildiinde makalenin kt derginin adnn alt rnektegrld gibi izilmelidir.

Stuiver, M., (1982), A high-precision calibration of the AD radiocarbon timescale,Radiocarbon 24, sayfa 1-26.

PROJE SERGS N BAZI YARARLI HATIRLATMALAR

Sergiye katlacak her renciye projelerini sergilemek iin gerekli dzenek salanacaktr.Serginin ana amac yarmac rencilerin almalarn sergiyi gezenlere anlatmasnsalamaktr.

Proje almanz ile ilgili fotoraf, ekil, grak ve yazlar sergiyi gezenlerin kolayca grpizleyecei ekilde ve byklkte pano zerine yerletirin. Yannzda yapkan bant, kalnyazan renkli kalemler ve bo katlar bulundurun. Sergi srasnda pano zerine baz eklemeleryapmay isteyebilirsiniz. Panoyu dzenlerken her trl zeni gsterin. Genel grnnsergiyi gezenler zerinde etkili olacan unutmayn.

Proje almanzda kullandnz dzenei, alet ve cihazlarla yaptnz uygulama modelini

masa zerinde sergileyiniz. alan bir model zerinde aratrmanz grmek sergiyi gezenleriok olumlu olarak etkileyecektir.


11/43

23

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

PROJE SEM, LEN VE SUNUMU LE LGL ZET BLGLER

Deerli gen aratrmaclar, proje almas iin sizi ilgilendiren ve motive eden bir konusein (konu orijinal, yeni ve en nemlisi size ait bir kir olmaldr).

Biraz merak, aratrma, uzmanlardan bilgi, kritik dnce, yaratclk ve azim ekleyin.Her zaman kazanamayabilir veya sonu alamayabilirsiniz. Tabii ki hayal krkl ve

baarszlk riski de vardr. Eer bu baarszla neyin neden olmu olabilecei sorusunusorup buna yant ararsanz bazen istediiniz sonuca da ulaabilirsiniz.

Burada nemli olan kazanmak deil, yeni ve zlmemi bir soruna el atm ve onunzm iin nerilerde bulunmu olmanzdr.

Unutmaynz ki kimi zaman ok umut veren bir proje baarszlkla sonulanabileceigibi, bazen de hibir sonuca ulamayaca veya gereki olmad dnlen bir proje hingrlmemi olan baarl sonulara varabilir.

Projeyi yapmaya balarken:

- Konuyu sein;

- Konuyu inceleyin, aratrn;

- Kendi aratracanz konuya karar verin;

- Bir zaman izelgesi hazrlayn;

- Deneyleri planlayn;

- Yardmc retmeniniz ve danmannzla konuun, tartn ve kirlerini aln;

- Deneyleri yapn projeyi tamamlayn;

- Sonular inceleyin ve tartn.

Proje raporunun yazlmnda dikkate alnmas gerekenler:

- Konu bal,

- erik listesi,

- Giri,

- Deney,

- Tartma,

- Sonu,

- Teekkr,- Kaynaka.

Proje yaparken gnlk tutmak ok byk nem tamaktadr. Yaplan projenin eitliaamalarnn kaytlarn tutmak ileride yazlacak rapor iin yararl olacaktr.


12/43

24

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

BLGSAYAR PROJELERNDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR

Proje konusu: Neler proje olabilir, neler olamaz?

Bilgisayar Biliminin alt alanlar unlardr:

1. Algoritmalar ve Veri Yaplar,

2. Programlama Dilleri,

3. Mimari,

4. Nmerik ve Sembolik Hesaplama,

5. letim Sistemi,

6. Bilgi Ynetimi,

7. Grak, Grntleme ve oklu ortam,

8. Akll Sistemler,

9. A-eksenel Biliim.

Bir bilgisayar projesinin bunlardan bir veya birka ile dorudan ilgili olmas beklenir. Lise

dzeyinde birikimi olan yarmaclarn projelerini bu alanlarn uygulama konularnda

semeleri aklc olacaktr. Projelerin sonularnn, teorik bir karmdan ziyade, bir

yazlm olmas normal beklenendir. Bir kst olmamakla birlikte bu dzeydeki proje

yarmalar iin yukardaki alanlardan (7), (8), (1), (4) ve (6) ynelinebilecek alanlardr.

Projelerde zgnlk en nemli ltlerden birisidir. Bu, yukarda belirtilmi Bilgisayar

Bilimi alan bilgilerinin kendisinde bir zgnlk olabildii gibi, uygulamaya ilikin bir

zgnlk de olabilir. Projenin zgnlnn neresinde bulunduu, alan bilgisindenuygulama alanna doru kaydka, proje yarma deerinden kayba urayacaktr. Dier

bir deyile, projenizin uygulama konusu zgn, ancak gerekletirme biimi ilk akla

gelecek yntemle ise projenin bu yarma balamnda kymetinden sz edilemez.

Salt yazlm aralarnn hnerli kullanmna dayal projeler deerli saylmazlar. Buna en

iyi rnek web sayfas oluturmalardr. Konu ne kadar zgn, tasarm ne kadar estetik

ve kullanl olsa da herhangi bir WEB sayfas tasarm deerli bir proje olmayacaktr.

Ancak, rnein belirli bir amaca ynelik, java appletoluturulmas, deerli olabilecektir.

Elbette, buradaki deerin lt, o appletin yazmnda kullanlan Algoritma ve Veri

Yaps balamndaki zgnlktr. Sanlann aksine, elektronik herhangi bir ilevin iine bilgisayarn katlmas, (rnein

bir kumandann bilgisayar aracl ile yaplmas) bu ii bilgisayar yarma projesi

yapmaya yeterli deildir. Bu durumlarda bilgisayarn katk verdii ilevin btn

deerlendirilmeyecek, yalnzca bilgisayar tarafndaki yazlm, yukarda belirtilmi

erevede deerlendirilecektir. rnek vermek gerekirse, ok byk emeklerle

tasarlanm ve gerekletirilmi bir elektro-mekanik kol mekanizmas bilgisayarla kontrol

edilmesine karn, bu kontrol, menl basit bir program aracl ile bilgisayarn (rnein

paralel) portundan bir dzine iaretin yollanmas ile gerekleiyor ise bu proje deerli


13/43

25

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

addedilmeyecektir. nk bilgisayar tarafnda yaplm iin bir zgnl yoktur, emek

bakmndan deerlendirildiinde bile bir iki saatlik bir programlamadr. te yandan,

ok basit izgilerle oluturulmu, sanal dnyadaki bir robot kolun hareketlerini akllkararlarla (rnein etrafta ne olduunu bilerek, hareket ve yer kstlarn gz nnde

bulundurarak) yaptrabilecek bir (Yapay Zeka) program deerli kabul edilecektir.Proje nerisi nasl kaleme alnr?

Proje nerisinde, nerilen iin gncellii, yararll, topluma katks vb. konularnar irdelemenin anlam yoktur. Bunun bir kompozisyon yarmas deil bir Bilgisayar

proje yarmas olduunu, jrinin bu konularda yaygn bilgisinin zaten var olduunu

unutmaynz. Ayrca, proje adlandrlmasnda ve konu betimlemesinde alak gnllolunuz.

Proje nerisinde:

- Ama,- Durum,

- Yntem

balklar altnda projenin neyi amaladn, lkemizdeki/dnyadaki bu konu ile ilgili durumun

ne olduunu (benzer rnlerin ne olduunu), sizin amaladnzn farklln/benzerliini,

projenin gerekletirilmesi iin hangi yntem(ler)in kullanlmasnn tasarlandn, bununnedenlerini, hangi yazlm ortamnn kullanlacan belirtiniz.

Ayrca,

KaynakaProjenizdeki kaynaka bal altnda konunuzla dorudan ilintili hangi bilgi kaynaklarna

eritiinizi belirtiniz (bu nternet bilgisi de ierebilir).

Zamanlama

Projenizi gerekletirme aamalarna blnz ve her bir aama iin tahmini ancak gerekibir sre veriniz (bunun size de yarar olacaktr).

Proje nasl gerekletirilir?

Projenizle ilgili derinlemesine bir n aratrma yapnz. Gnmzde bilimsel etkinlikte

bulunmann n koulu nceki almalar enine boyuna bilmektir. Bunun iin ktphanelerve uzman kiiler iyi birer kaynak iseler de, ne yazk ki, eriebilirlikleri azdr. nternet bugereksinimi en iyi giderebileceiniz ortamdr. Arama motorlarn, bu ama iin kullannz.

Bilgisayar Biliminin eitli konularndaki ders notlar internette de bulunabilmektedir.Bunlar balang iin ok uygundur.

Kullanacanz Bilgisayar Bilimsel yntem(ler)i, programlama ortamnzn gereklerini

(ilemci hz ve yetenei, bellek sas, problemin doasndan gelen zaman kstlar)gz nnde bulundurarak irdeleyiniz. Pek ok yntem bu bakmlardan elenmeye

mahkumdur.


14/43

26

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

Program ktphanelerinin kullanm dnda yabanc kod kullanmaynz. Jri yeleri zgn

olmayan durumlar ok abuk fark etmekte ve bu tr projeler dorudan deerlendirme

d braklmaktadr. Kullandnz ve size ait olmayan her eyi drstlkle beyan ediniz.Bu size bir ey kaybettirmeyecektir.

Uygulama dili olarak yetersiz bir dil semeyiniz. Bu bakmdan size nerimiz Grntlemleme; Grnt Tanma; Ses ilemleme; Matematiksel hesap; Alt DzeyProgramlama; Derleyici/evirici yazm arlkl projeler iin C veya Pascal dillerini

semenizdir. Eer bunlarn ikisini de yeni renecek iseniz seiminizi Cden yana yapn.

Grnt ileme ile ilgili OpenGL uygulama ortamnn (ktphanesinin) varlna dikkatekmek isteriz. WEB tabanl, hareketli grntye ynelik iler iin Java dilini tercih

edebilirsiniz. Bu dildeki uygulamalarn yava olacan ve Cdeki kadar programlamazgrlnzn olmayacan hesaba katmalsnz. Lzumsuz yere Nesneye-Ynelik

(Object-Oriented) programlama yapmanza gerek yoktur. Bu yntem, kodun tekrar

kullanm sz konusu olacak ise anlamldr. Ufak uygulamalar (birka bin satr) iingetirecekleri ile gtrecekleri (ek programlama yk) iyi hesaplanmaldr. Saf (pure)

Yapay Zeka uygulamalar iin (teorem ispatlama, zeka oyunlar, doal dil ilemlemegibi) Lisp veya Prolog uygun dillerdir; ancak hz sizin iin nemli bir bileen ise ve fazla

kod yazmann getirecei skntlar gslemeye hazrsanz, seiminiz C veya Pascal

ynnde de olabilir.

Projenizi alt blmlere ayrnz. Bilgisayar bana oturmadan nce detayl bir tasarmyapnz. ounluk amatr yazlmc tasarm evresi ile kodlama (program bilgisayarda

yazma) evresini birletirir, kartrr. Bu ise tasarmn salksz gelimesine ve geri

dnlmesi zor hatalara yol aar. Veri yapsnn teknik ayrntlar, hangi amala hangifonksiyonlarn yazlaca, ekran grnmleri hep tasarm aamasnda saptamanzgereken hususlardr.

Program yazm usullerine (geleneklerine) uyunuz:

n Fonksiyonlara ve global deikenlere anlalabilir isimler veriniz.

n Global deikenlerin ilk karakterini byk hare yaznz, yerel deikenler iin kkharf kullannz, macrolar hep byk harerden oluturunuz.

n Fonksiyonel programlama yapnz. Bu, go to yaplarn ok azda tutmanz (tercihenhi kullanmamanz) demektir. Ayrca, ok zorunlu olmadka global deiken

kullanmndan kanmak da bu usuln bir gereidir.

n Prototip kullannz.

n Adlandrlm sabitler(macro, constant) kullannz.

n Hizalama (intendation) kurallarna uyunuz.

n Programnzn nemli yerlerine aklamalar (comment) koyunuz.

Yazm usulleri iin internette de kaynak bulabilirsiniz. C trevi diller iin iyi bir kaynaa

http://www.psgd.org/paul/docs/cstyle/cstyle.htm adresinden eriebilirsiniz.


15/43

27

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

Yazdklarnz aama aama test ediniz. Alt birimlerinin ok salkl alt belirlenmemi

programlardaki bozukluklarn nedenini saptamak saman ynnda ine aramaya

benzer. Her zaman tekrarlamayan, ancak bazen oluan hatalara gz yummaynz.

Programnz hep ayn verilerle snamaynz. Hatta nerimiz, arkadalarnza kullanm

kurullarn anlatp onlarn programnz dilediklerince denemelerini salamanzdr.Profesyonel proje almalarnda testi yapan kiiler kesinlikle program yazan kiilerden

olumamaktadr.

Proje nasl sunulur, raporu nasl yazlr?

Projenin en nemli rn, phesiz yazlmn kendisidir. Ancak, bu projelerin bilimsel

almalara bir adm oluturmas beklenmektedir. Bilimsel etkinliklerde en nemli usullerden

birisi de tarafsz bak as ile ynlenmemi bir irdelemenin yaplmasdr. Bu irdeleme,

n Benzer almalarn ne olduunu,

n Sizin almanzn farklln,n almanzn snrlarn (neleri yapp neleri yapamayacan),

n stn ve zayf yanlarn

ortaya koyar. Bu balamdaki bir kyaslamann bilimsel yntem ve ltlerle yaplmas gereklidir.

Bu da ounlukla istatistiksel yntemler kullanarak proje rnnn performansn gstermekle

yaplr. Kyaslanacak bir almann elde olmamas durumunda bile performansn eitli girdi

alternatieri iin nitel ve nicel boyutlarda kada dklmesi beklenir. Bir proje raporunda, proje

nerisinde belirtilmi ana balklarn nasl gereklemi olduu aklanr. Proje raporunda:

n

Ama,n Durum,

n Yntem,

n Gerekletirme bilgisi (rnein hangi yazlm aralarnn kullanld, nasl bir veri

yaps tasarland gibi),

n Sonu,

n rdeleme,

n Kaynaka

ana balklarnn olmas beklenir.

n Proje raporunuzun ierii ve bilimsellii, grnnden ok daha nemlidir. Bubakmdan enerjinizi renklendirilmi ve sslenmi balklarla, konu ile uzaktan ilgili

ekilciklere, edebi ifadelere harcamaynz.

Deerlendirme jrisine projenizi szl olarak sunma aamasnda, projenizin:

n Amacn,

n Kullandnz bilimsel yntemi,

n Performansn

zetleyiniz. Dier ayrntlar, jri gerek grdke size soracaktr.


16/43

28

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

BYOLOJ

RNEK BYOLOJ PROJE RAPORU:

Projenin Ad:

Hava Kirliliini Oluturan Kat Paracklarn Mutajenisite Ynnden ncelenmesi

Projenin Amac:

Bu aratrmada hava kirliliinin insan salna olabilecek zararlarnn basit, ucuzve ksa sreli testlerle dolayl olarak llmesi amalanmaktadr.

Giri:

Yerkremizi kuatan atmosferde birok mutajen ve kanserojen maddenin varl

saptanmtr (Fishbein, 1976). Mutajenisite almalar iin duyarl mikrobiyolojikbir yntemin 1971 de Ames tarafndan gelitirilmesinden alt yl sonra Pitts ve ark.Ames yntemini kullanarak atmosferdeki kat paracklarn organik fraksiyonlarndamutajenik aktivite bulmulardr. Ankara, hava kirliliinin tehlikeli boyutlara ulatkentlerimizden biridir. Ankara hava kirliliinin deiik boyutlar allm olmaklaberaber (Yeilyurt, 1984), kirleticilerin mutajenik etkileri daha nce allmamtr.Bu alma Ankara hava kirliliinin bu ynyle de incelenerek sonularn dierdeikenlerle karlatrlmasn hedeemektedir.

Yntem:

Kat Madde Miktarnn Bulunmas:Yksek kapasiteli hava rnekleme cihazlar ile glass-ber ltreler zerinde 24 saat

sreyle toplanan paracklarsoxhletcihaznda asetonla ekstrakte edildi. Daha sonrarotary evaporatrde kurutulan rnekler dimethil slfoksit iinde zlerek -20C desakland.

Ames Mutajenisite Testi:

Organik ekstraklar Ames (1971) tarafndan gelitirilen plate incorporation testiile mutajenik etkileri bakmndan lld. Bunun iin Salmonella typhimurium testSuu TA98 Nutrient broth ta bir gece retilip (0.1 ml bakteri, 0.2 ml histidin-biyotinkarm ve 0.1 ml ekstrakt) 2 ml lik 45 C su banyosunda tutulan %7lik agar iinekonularak kartrlp minimal glukoz agar plaklar zerine yayld ve 37 C de 72 saatinkbasyondan sonra histidin pozitif koloniler saylarak mutajenik etki belirlendi.

Ankarann deiik semtlerinden elde edilen hava rnekleri ile yaplan almalarnsonular izelge 1de verilmektedir.


17/43

29

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

izelge 1: Ankarann deiik semtlerinden elde edilen hava rneklerinde gzlenenmutajenik aktivite miktarlar

Hava rneinin Alnd Alnan T A98 bakterilerinin

alnd tarih semt miktar (m3

) histidin pozitif says20.1.1988 Cebeci 1867 124

27.1.1988 Aydnlkevler 1881 64

3.2.1988 Ulus 1907 55

10.2.1988 Tandoan 1803 88

Sonular ve Tartma:

izelge 1den grlebilecei gibi hava rnekleri S.typhimurium TA98 bakterilerizerinde mutajenik etki gstermektedir. Mutajenik maddelerin ounun kanserojen(kanser yapc) olduklarnn bulunmas (McCann ve Ames, 1976) soluduumuz kirlihavann salmz iin ne byk bir tehlike oluturacan gstermeye yeterlidir. Bualma ile tehlikenin boyutlar hakknda bir kir sahibi olmu bulunmaktayz.

Kaynaklar:

Ames, B.N., (1971), The detection of chemical mutagens with enteric bacteria,Chemical Mutagens, Principles and Methods for their Detection (ed. A. Hollaender),(Plenum, New York), Cilt 1, sayfa 267-283.

Fishbein, L., (1976), Atmospheric mutagens, Chemical Mutagens, Principles andMethods for their Detection (ed. A. Hollaender), (Plenum, New York), Cilt 4, sayfa219-319.

McCann, J. Ve Ames, B.N., (1976), Detection of carcinogens as mutagens in theSalmonella/microsome test: Assay of 300 chemicals: Discussion, Proc. Natrl. Acad.Sci. USA. 73, sayfa 950-954.

Pitts, J.N., Grosjean, D. Ve Mischek, T.M., (1977), Mutagenic activity of airborneparticulate organic pollutants, Toxicol. Lett., 1, sayfa 65-70.

Yeilyurt, C., (1984), Ankara Hava Kirlenmesinin Belli Kirleticiler ve MeteorolojikVerilere Gre Deerlendirilmesi, Bilim Uzmanl Master Tezi, Hacettepe niversitesi,Ankara.


18/43

30

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

FZK

RNEK FZK PROJE RAPORU:

Projenin Ad:

Gaz Basncnn Sfr Olduu Scakln Bulunmas.

Projenin Amac:

Projenin amac basit bir yolla gaz basncnn sfr olduu scakln bulunmasdr.Dorudan llemeyen bir ziksel bykln dolayl olarak llebileceini gstermekprojenin bir baka amacdr.

Giri:

Gazn hacminin sabit tutulduu bir durumda basncn scaklkla doru orantlolduu Guillaume Amonton tarafndan bulunmutur ve basn ile scaklk arasndaki

bu iliki Amonton Yasas olarak bilinmektedir. Bu yasann bir uygulamas olarakscaklk lmnde kullanmak zere 1703 ylnda Amonton hava kullanarak birgaz termometresi yapmtr. Bu almada gaz termometresi kullanlarak bir gaznbasncnn hangi scaklkta sfr olaca dolayl ekilde deneysel olarak bulunmutur.

Yntem:

Cam bir kap iine kuru hava dolduruldu. Cam kap buz-su karm dolu olan bakabir kabn iine ekil 1de gsterildii gibi yerletirildi. Scaklk lmnde bir civaltermometre (-10 C ile + 110 C aras lebilen) kullanld. Gazn basncn lmekzere bir Bourdon tipi basnler aletinden yararlanld. Bourdon basn leri oda

scaklnda (18 C) ve ak durumda atmosfer basncn lecek ekilde ayarland.Basn deerleri dorudan Pascal (simgesi Pa dr; 1 Pa=1 N/m2) olarak okundu.

nce buz-su karm kartrlarak scakln sabit kalmas salandktan sonrabasn deeri lld. Daha sonra su yava yava stld ve scaklk yaklak olarak15C arttka stc kabn altndan ekildi ve su kartrlarak scakln sabitlemesisalandktan sonra basn deerleri okundu. Bu ilem su kaynayncaya kadarsrdrld. Elde edilen scaklk ve basn verileri izelge 1 de verilmektedir.

ekil - 1

Scaklk okumalarnda 0.1C, basn okumalarnda 0.1Pa hata yapld

sonucuna varld.


19/43

31

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

izelge 1: Scaklk ve basn deerleri

Elde edilen veriler kullanlarak basn-scaklk grai ekil 2deki gibi izildi. Grain

eimi hesapland ve 0.035 N/m2

/C deeri bulundu. Grain dey eksenini 9,8 N/m2

noktasnda kestii grld.

Scaklk (C) Basn (Pa)

1.0 9.7

17,8 0,432.0 10,9

43,0 11,2

66,5 12,0

80,0 12,5

100,5 13,2

ekil-2

Basn (Pa)

50

++

+ +

+

+

+

100

Scaklk (0C)

12

10

Bu deer ile eim deerinden yararlanarak grain scaklk eksenini kestii noktann-280 C olduu bulundu. Bir baka deyile, gazn scakl -280 C ye drlrsebasncnn sfr olmas gerekir. Scaklk ve basn lmlerindeki hatalarn hesaplanan

sonutaki hataya katklar hesaplandnda bunun yaklak 12 C olduu bulundu.

Sonular ve Tartma

Gazlarn basnlarnn sfr olduu scakln teorik deeri -273 C bu almadabulunan -280 C 12 C lik deerin hata snrlar iine dmektedir. Bu almadabir grak analizinin ok dikkatli yaplmas gerektii ortaya kmaktadr. Eimin vedey ekseni grak dorusunu kestii noktann bulunmasnda yaplacak ok ufak birhata sonu zerinde byk etkiler dourmaktadr. Hesaplamalarda en byk hatann(yaklak %3) grain eiminin bulunmasnda yapld grlmektedir.


20/43

32

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

Basn deerlerinin okunmasndan nce scakln sabitletirilmi olmas gereklidir.Bu yaplmad zaman okunan basn deerinin okunan scaklk deerine kargeldiini sylemek zordur.

Gazlarn basnlarnn snf olduu scakl dorudan lmek normal laboratuvarartlarnda mmkn olmamakla birlikte, kolayca bulunabilecek alet ve cihazlaryardmyla dolayl yoldan llebilmektedir. yi tasarlanm benzer deneyler iledorudan llmesi ok zor veya olanaksz olan baka ziksel byklkler dellebilir.

Kaynaklar:

Becket. L., (1982), Advanced Practival Physics, (John Murray, Londra).

zbakan, M., (1988), General Physics Laboratory, ODT, Ankara.


21/43

33

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

KMYA

RNEK KMYA PROJE RAPORU:

Projenin Ad:

Ankaradaki Hava Kirliliinin Ta Antlara Etkileri

Projenin Amac:

almann amac, Ankaradaki hava kirliliinin ana bileeni olan kkrt dioksitgaznn traverten talar zerine etkilerini Antkabirden ve Maltepe Camiinden alnanrnekler zerinde grmektir.

Giri:

Ankara hava kirlilii ok yksek olan kentlerimizden biridir. zellikle k mevsimindesnma amac ile yaklan yaktlardan kan kkrt dioksit gaznn, bu kirliliin anabileeni olarak gerek halk sal gerekse ta ant eserlerde meydana getirdii etkilerbakmndan zerinde nemle durulmas gerekmektedir. Bu almada bu gazntraverten talarndan yaplm ant eserlerde yaratt etkiler incelenmektedir. Bununiin Antkabirden ve Maltepe Camiinden hava kirliliinden etkilenmi ve etkilenmemiolmak zere iki tr rnek alnmtr. Bu rneklerde ta bozunma rn olan kalsiyumslfat (jips) analizleri gravimetrik yntemle yaplmtr.

Yntem:

Kalsiyum karbonat yapsndaki traverten talarnn yzeyi, nemli ortamda, havadakikkrt dioksit gaznn etkisi ile kalsiyum slfata dnmektedir. Bu olay

eklinde yazarak gsterebiliriz. Travertenin jipse dnm ile kristal yaps deienta yzeyi kabartmakta ve yamur gibi d etkenlerle dklmektedir.

Bu aratrmada bozulmu talardan alnan rnekler, binann yapmnda

kullanlmadan saklanm ve d etkenlerden korunmu benzer ta rneklerle kyasland.rnekler yzeyden ince tabaka alnarak hazrland ve yzey alan lld. Binalarnyalar gznne alnarak kirliliin zamana gre nasl deitii saptand.

rneklerdeki slfat miktar, traverten 6 molar hidroklorit asit iinde zldktensonra %1.3 (arlk/hacim) baryum klorr zeltisi ile baryum slfat ktrlpgravimetrik olarak bulundu.

lmler sonucunda d artlardan etkilenmemi talarda slfata rastlanmam,bina yzeyindeki talarda ise binann yana ve yamur gibi d etkenlerle karlamolma durumuna gre deiik oranlarda slfatlama saptanmtr. izelge 1de

(traverten) (jips)

CaCO3

CaSo4

2H2O

H2O ve SO

2


22/43

34

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

Antkabirden ve Maltepe Camiinden alnan rneklerde llen slfatlama oranlar(%CaSo

42H

2O) gsterilmektedir.

izelge 1: D etkilere ak olmaya gre slfatlama oranlar (yzde olarak)

Yaplarn yalarna gre slfatlama oranlar ise izelge 2de gsterilmektedir.

Bu izelgeye, olduka gen bir bina olarak, 100. Yl arsndan alnan rnekler deeklenmitir. Her yerden alnan rneklerin ya dnda dier artlar ayndr.

izelge 2: Binann yana gre slfatlama oranlar (yzde olarak)Sonular ve Tartma:

rnein alnd yer Yamura ak Yamurdan korunmu

(%CaSo4

2H2O) (%CaSo

42H

2O)

Antkabir 2.7 24.4

Maltepe Camii 0.1 67.7

rnein alnd yer Yapm Tarihi Yamurdan korunmu

(%CaSo4

2H2O)

Antkabir 1945 87.0

Maltepe Camii 1959 67.7

100. Yl ars 1981 16.7

Traverten yzeyler havadaki kkrt dioksit gazndan etkilenmekte ve slfatlamagzlenmektedir. Bu etki nem oran ykseldike artmaktadr. Yamur etkisine akyzeylerde jips oluumu daha az miktarlarda izlenirken, yamurdan korunanyzeylerde jips oluumu daha fazla olarak bulunmutur. Bunun nedeni ise yamuralan yzeylerdeki slfatn ykanarak yere inmi olmasdr. Slfatlama traverteninziksel zelliklerine, bileimine, havadaki kkrt dioksit gaz miktarna, havann balnem oranna, meteorolojik parametrelere ve yaplarn yalarna gre deimektedir.

Meteoroloji Genel Mdrl tarafndan 1970-1984 yllar arasnda Ankarannhavasnda, aylk ortalama deerler olarak bal nem ve kkrtdioksit gaz younluu

lmleri yaplmtr. Slfatlama iin gerekli olan bu iki parametre k aylarndaberaberce ykselerek Ocak ay civarnda en yksek deerlere ulamakta, yaz aylarylabirlikte azalmaktadr.

Kaynak:

Bke, H., (1987), Ankaradaki Hava Kirliliinin Travertenler zerine Etkileri, YksekLisans Tezi, ODT, Ankara.


23/43

35

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

MATEMATK

MATEMATK PROJELERNDE DKKATE ALINMASI GEREKEN HUSUSLAR

Matematik alannda yaplacak bir proje almasnda, aadaki nokta asndan,herhangi bir matematik aratrmasnda bulunmas gereken tm zelliklerin bulunmasgerekir: (1) Varlan sonularn ilgin olmas ve aratrlan alana katkda bulunmas.(2) Sonuca ulamada kullanlan yntem ve atlan admlarn doruluu.(3) Sunuun,okuyucunun almay rahatlkla izlemesini mmkn klacak aklkta ve bilimselyazm kurallarna uygun biimde yaplmas.

(1) Ortaretim dzeyinde yaplacak bir proje almasnn, herhangi bir matematikaratrmasndan temel fark kukusuz yaplan almann katksnn niteliine ilikin

olacaktr. Tm bilimsel almalarda zgnlk en nemli ltlerden biridir. Oysamatematik gibi ok youn ve kapsaml bir birikim temeline sahip bir alanda, zgnaratrma cephesine ulamak ciddi ve uzun sreli bir abay gerektirir. Bu nedenleburada ele aldmz proje almalarndaki zgnlk lt matematie ciddi bir katknitelii tayan yeni bir sonucun elde edilmesi anlamnda deildir. Bilinen bir sonucunfarkl bir alana uygulanmas; bilinen bir teoremin daha basit ya da farkl ynlerine ktutacak bir biimde yeni bir kantnn verilmesi; belli bir konuda elde edilmi sonularn,aralarnda ilikilere farkl bir adan vurgu yapan yeni bir yaklamla derlenmesi, zgnproje konular olabilir.

Bir aratrmann sonularnn matematie yapt katknn niteliinin, kukusuzgreli ve znel bir yn vardr. Bilimsel dergilerde yaymlanan matematik makalelerindeher yl 150-200 bin civarnda yeni teoremin kantland hesap edilmektedir. Buteoremlerin gerek zm getirdikleri problemler, gerekse yol atklar yeni ve ilginproblem demetleri asndan tadklar arlk ve nem farkllk gstermektedir. Bunem derecesini belirlemek zere kesin ve niceliksel bir lt getirmek mmknolmasa da, bir problemin matematiksel ieriinin zenginlii konusunda matematikilerarasnda genellikle bir gr birliinin olutuunu syleyebiliriz. Bu gr birliklerinin,matematikcilerinin nesiller boyunca stnde odaklamaya devam ettikleri en

nl rnekleri, 1976 ylnda zlen Drt Renk Problemi ile yakn zamanda ispattamamlanm olan Fermat Teoremi; ya da hala ak problem niteliini srdrenGoldbach Kestirimidir.

Buradaki lt, problemin kendisinin ilginliinin yan sra getirilen zmn bakahangi problemlerin zmne basamak oluturabilecei; daha nce elde edilmisonu ya da yntemleri genelletirmesi ya da kendisinin genelletirilebilirlii; yol atyeni problemler ve aratrma sreleri olarak ifade edilebilir.


24/43

36

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

Ortaretim dzeyindeki gen aratrc adaylarnn proje almalarnaynlendirilmesindeki ama, onlarn bilimsel aratrmaya giden yolda bir ilk admatmalarn salamaktr. Bu admn, genlerin ufkunu geniletme ve onlar daha bykhedeere yneltmenin yan sra, ayn zamanda bilimsel aratrmann ok sabrl ve

youn bir almay gerektirdiini renmelerine de hizmet etmesi beklenmektedir.

Dolaysyla, nitelikli bir proje almas, daha byk bir problemin zel durumlarnnincelenmesi, ksmi zmlerinin bulunmaya allmas ya da genel zme ynelikbaz admlarn atlmasndan oluabilecei gibi, iyi bir proje iin mutlaka iddialproblemlerle uralmas art deildir. Basit bir problem dahi ele aln biiminin veierdii yaklamn yetkinlii ile nitelikli bir projenin konusunu oluturabilir.

(2) Sonuca ulamada kullanlan yntem ve atlan admlarn doruluu bakmndan,bir proje almasnn herhangi bir matematik aratrmasndan hibir fark yoktur.

Her dzeydeki bilimsel almada aslolan, geree uygunluk ve karmlarndoruluudur.

(3) Proje alma sonularnn sunulaca raporun ierik ve biimine ilikinizlenmesi gereken kurallar ayn zamanda bir proje almasnda ele alnmasbeklenen hususlar da iermektedir. ncelikle almada ele alnan konunun ya daproblemin ak biimde tanmlanmas gerekir. Konunun seili nedeni, ele alnbiimi ve gerekeleri, problemin zmnn baka problem ya da alanlarla ilgiliolarak salanmas beklenen ek katklar projenin amacn daha iyi ortaya koyabilmekiin belirtilmesi gereken hususlardr.

kinci olarak, seilen konu ya da probleme ilikin daha nce yaplm olan almalarntaranmas ve incelenmesi gerekir. Bu durum bu tr almalarn mevcut alma ileolan ilikilerinin, benzerlik ve farkllklarnn raporda belirtilebilmesi iin gerekli olduugibi, yaplan almada doyurucu sonularn elde edilmesi de yalnzca aratrcnnmevcut birikime hakim olmasyla mmkn olacaktr. Bu birikimi edinmek, aratrcnnykmllnde olmakla birlikte, gen aratrclarn bu amala ilgili alanlarda alandaha deneyimli matematikilere danmalarnda da yarar vardr.

Raporun, yaplan almann sunulduu ana blmlerinin, herhangi bir matematik-

inin rahatlkla izleyebilecei bir aklkta olmas gerekir. Kullanlan kavramlarn dz-gn tanmlarnn verilmesi, yaplan karmlarn dayanaklarnn belirtilmesi ve bakaalmalarn sonularndan yararlanld durumlarda bu sonularn ve kaynaklarnak biimde ifade edilmesi, bu adan dikkat edilmesi gereken hususlardr.

Raporun sonu blmnn temel amac yaplan almann ilgili alana zgnkatksnn belirlenmesidir. Bu nedenle, bu blmde elde edilen sonularnzetlenmesinin yan sra mevcut projenin benzer almalardan gerek ierik gerekseyaklam bakmndan farkllklarnn ortaya konmas ve projenin amacnn ne ldegerekletirilmi olduunun saptanmas gerekir. zellikle proje amacna ksmen


25/43

37

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

ulald durumlarda yaplan almada zmsz kalan problemlerin ne olduununve projenin baka ne tr almalarla desteklenmesinin sz konusu olabileceininortaya konmas da yerinde olur.

Bir proje raporunda, yukarda sz edilen ama ve sonu blmleri ile ana blmlerindnda yer almas gereken dier iki unsur da zet ve kaynakadr. zetin amacokuyucuya almada ele alnan konu ya da problemin ne olduu, kullanlan yntemlerve yaklam ile elde edilen sonular hakknda ksaca bilgi iletmektir. Kaynakada isealmada kullanlan tm kaynaklarn eksiksiz olarak ve bilimsel yazm kurallarnauygun biimde verilmesi gerekir.

Bir proje almasnda ele alnabilecek konularn ve kullanlabilecek yaklamlarneitlilii gz nne alndnda, elinizdeki metnin birok blmnn bire biruygulanmas beklenen bir ynerge gibi deerlendirilmemesi gerektii grlr.

Ortarenim dzeyinde yaplacak bir matematik projesi de bir matematiksel aratrmaetkinliidir. Bu metinde yol gsterici olma amacyla zetlenen ilkeler bir ilk admniteliinde de olsa bu tr bir almann, matematik aratrmalarnn genel zelliklerinitamas gereinden kaynaklanmaktadr.


26/43

38

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

CORAFYA

Corafya ayr yerlerdeki tm ziksel ve beeri olgularn etkileiminin, yerler arasndakikarlkl etkilenmenin hangi kalplar yarattnn ve mekn nasl organize ettiininincelenmesidir. nsann yaama alan olarak yeryznn anlalmas ve yeryzn

ekillendiren bir varlk olarak da insann etkilerinin ortaya konulmas corafyann temelamacn meydana getirmektedir. Bu adan ele alndnda corafya bir mekn bilimiolarak tanmlanmaktadr. Cora almalarda meydana gelen olaylarn nedenlerininaklanmas byk nem tamaktadr.

Corafyann konularn meydana getiren yeryz ve onun zerinde yaayan insanile faaliyetleri farkl birok bilimin de konusunu oluturmaktadr. Bununla birlikte corafya,konularn ele aln biimi ile kulland yntemler asndan dier bilim alanlarndanayrlmaktadr (Jeoloji dnyann oluumunu, tektonizmay, bunlarn meydana gelimekanizmasn aklarken, jeomorfoloji yzey ekillerinin oluumunda etkili olan etmenve sreleri aratrr. Bunu yaparken jeolojinin temin ettii bilgileri kullanr ve yorumlar.

Ayn ekilde demogra nfusun zelliklerinin aratrmakla beraber, nfus corafyasndabu zelliklerin nedenleri ve meknsal etkileri deerlendirilmektedir).

Btn bu zellikler nedeniyle corafya ziki corafya ve beeri corafya olmakzere iki ana inceleme alanna sahiptir. Yer ekillerinin oluumunda etkili olan etmen vesreler, iklimler, hidrograk zellikler, toprak oluum sreci ve belli toprak gruplarnndallar ile biyocorafya zelliklerinin ve nedenlerinin ortaya konulmas, baka birifadeyle doal evrenin nasl bir yaama alan oluturduu ziki corafyann konusudur.nsann dnyadaki faaliyetleri ise genel anlam ile beeri corafyann konusu iinde yeralmaktadr. Bunlar arasnda nfusun geliimi, ya, cins, rk, dil vb zellikleri ile dal;yerleme ekilleri ve zellikleri, insann yaamn srdrmek iin gerekletirdii ekonomik

faaliyetler balca alma konularn oluturur. Bu iki genel inceleme alan dnda,dnyann evrendeki yerini, eklini ve zelliklerini tanmaya yarayan ve sonularndeerlendiren matematik corafya; yerkrenin doru olarak kda aktarlp dallarnuygun ekilde gsterilmesine reten kartorafya; jeopolitik zelliklerin ve sonularnnanlalmasna katkda bulunan siyasi corafya; dnya tarihinde deiim yaratan olaylarnmeydana geliinde etkili olan etmen ve srelerin anlalmasn salayan tarihi corafyaalan gibi farkl alma konular da bulunmaktadr. Btn corafya almalarnn temelzellii sonularnn uygulanabilir olmasdr.

Coraf almalar iki yaklamla ele alnr. Bunlardan ilkinde farkl leklerde de olsa(lke, kta, dnya gibi) bir konu, dier konular ile ilikileri lsnde deerlendirilerek

dallar ve zellikleri belirlenir. Bu yaklama sistematik yaklam denilmektedir. kinciyaklamda ise bir nitede (yre, blm, kta, lke gibi) yer alan tm unsurlar birbirlerive farkl blgelerle ilikileri gz nne alnarak incelenir, dal zellikleri ve nedenleriaratrlr. Bu yaklama ise blgesel yaklam denilmektedir.

Konusu corafya olan bir projenin gerek ele ald olay, gerekse onu ele al biimidier bilim alanlarndan farkldr. Dolaysyla coraf almalarda kullanlan yntem,almann zelliine gre deiim gsterebilmektedir. Bazen bu almalarda laboratuaralmalar ve deney sonular n plana karken, baz almalarda anket, mlakatve gzlem gibi teknikler nem kazanmakta ve almada bu verilerin deerlendirildiiistatistik programlarna ihtiya duyulmaktadr. Yaplacak her trl projede, projeyi

oluturan kuramsal ve kavramsal erevenin ok iyi ortaya konulmas (proje snrlarnn,


27/43

39

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

amacnn ve ynteminin belirlenmesi) ve olduka cazip olan komu bilimlerin alanlarnatalmamas nem tamaktadr. Son yllarda coraf bilgi sistemleri, ele alnan konularnmeknsal dalnn ortaya konulmasnda en byk yardmcdr. Bu konuda var olanpaket programlar, ou verinin daha az emek harcanarak grsel hale getirilmesine

katkda bulunmaktadr. Ancak, bu programlar kullanlarak yaplan almalarn bir ksmbulgu ve sonularn grsel ifadesinden daha ileri gitmemektedir. Bu tr programlarn,kendi zelliklerinden de faydalanlarak coraf analizlerin yapm, deerlendirilmesi vesonularnn gsterilmesi iin kullanlmas yerinde olacaktr.

rnek Proje Konular

Yeryznn herhangi bir blgesinin (Da, ova, vadi, plato, havza, yerleimyeri vb) ziki, beeri ve ekonomik unsurlarnn corafya ilkelerine balkalnarak aratrlmas,

Belli bir blgede veya yerleim yerinde deprem, ktle hareketleri, erozyon,heyelan, sel vb. doal olaylarn ortaya k nedenleri, yerlemeler zerideki

etkileri, evreye verdii zararlar ve alnabilecek muhtemel nlemler,Belli bir il rneinde organize sanayi blgesinin yer seiminde hakim rzgrynnn nemi ve sonular,

Doal hayat olumsuz etkileyen insan faaliyetleri ve sonular

Ky kullanm biiminin yaam zerindeki etkisi ve neden olduu sorunlar

Sultan sazlnda yaban hayatnn srdrlebilirlii asndan yamiktarndaki deiimin incelenmesi,

Belli bir blgede veya yerleim yerinde bitki rtsnn eitliliininkorunmasna yerel halkn katksnn salanmas,

Belli bir blgede ekoturizm faaliyetlerinin yerel kalknma zerine etkisiKonya Blmnde obruk oluumlarnn sklamasnn eker pancar tarm ileilikisi,

Belli bir tarm blgesinde bilinsiz sulamadan kaynaklanan sorunlarngiderilmesi konusunun deerlendirilmesi,

Belli bir yerleme yeri rneinde termal su kaynaklarnn neden olduu evresorunlar ve alnmas gereken nlemler,

Belirlenecek bir il rneinde termal su kaynaklarnn tarm amal kullanm

Belli bir corafyada ar sulamann taban suyu seviyesinin dmesine etkisi

Belli bir yerleim yeri rneinde kltrel deerlerin turizm faaliyetlerinde

alternatif olanak olarak deerlendirilmesi.

CORAFYA PROJELERNDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR

Corafya projeleri belli bir alan iinde bir veya birka coraf unsurun arlkl olarakele alnd, sorunlarn belirlendii ve zlmesi iin yaplmas gerekenlerin tartldprojelerdir. Yaplacak proje ile belli bir sorunun zm iin yeni bir yntem veya yaklamkullanlabilecei gibi bilinen bir yntem yeni bir sahaya da uygulanabilir. Projenizdebilinen bir yntemi yeni bir sahaya uygulasanz dahi alternatif yntemleri denemektenkanmaynz. Bu projenizin orijinalliini arttraca gibi bilimsel dnceye bir katk dasalayabilir. Yaplacak projede teorik olarak veya uygulamada belli bir sorunun zmne

katkda bulunmak hedeenmelidir.


28/43

40

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

Projelerde nemli olan teorik veya pratik bir sorunun tanmlanmasdr. Bu konudaliteratrden faydalanlabilir. Yaplmas gereken nce sorunu tanmlamak ve aratrmakonusunun snrlarn iyice izmektir. Aratrma konunuz ve ele aldnz sorunun net vebelirgin olmasna dikkat ediniz. Konu ve kapsamn net olarak belirlenmesi, nelerin ya

da hangi hususlarn aratrma kapsamna alndnn somut bir ekilde belirlenmi vesnrlanm olmas aratrma projelerinin baarsnda anahtar ilev grr. Belirlediinizkonuyla ilgili kapsaml bir kaynak taramas yaparak yaplm olan almalar ve yaynlarinceleyiniz. Bilimsel aratrmalarn en nemli ltlerinden birinin zgnlk olduunuasla unutmaynz. Yaptnz alma ile ilgili veya benzer almalarn teorik veya pratikuygulamalarn deerlendirmek yaplacak almann bir tekrar olmamas iin gereklikoullarndan biridir. Zengin bir kaynak almas, konunun yazm ve deerlendirmesiaamalarnda aratrcya byk katk salayacak, ayn zamanda alternatif grlerinolumasna da katkda bulunacaktr. Literatr almas hem setiiniz konuya hakimiyetiniziartracak, hem de aratrmanzn o konuda daha nce yaplm benzer almalarlailikisini, benzerliini, farkllklarn ve katklarn ortaya koymanz salayacaktr.

Amacnn yaln biimde anlatlmas baarl bir projenin temel ilkelerinden biridir.Gereksiz bilgi karmaaya neden olduu gibi almanzn farkl konular da iereceiyorumlarnn yaplmasna ve beklentinin artmasna yol aar. Bunun iin yapacanzalmann amacnn ne olduu aklayn; alma alann tanmlayn ve alma konunuzusnrlandrn. Hazrlayacanz projenin ortaretim rencileri arasnda yaplan biryarmaya ynelik olduu gereini unutmaynz.

almada kullanlacak yntem ve materyal, konu ile uyumlu olarak seilmelidir.Projenin ilgili ksmnda hangi materyalin kullanlaca ve bunun nasl deerlendirileceiaklanmaldr. alma plan hazrlanrken bir B plannn olmas, sonuca ulamada

byk katk salayacaktr. Bunun iin en uygun olduunu dndnz yntemealternatif bir baka yntemi de gz nnde bulundurunuz. Kullanlacak materyalinyapacanz projenin lei ile uyumlu olmas, maliyet/fayda analizi yapldnda olumluolarak deerlendirilmesi byk nem tamaktadr.

Corafyada tasviri anlatm ok uzun sreden beri yerini saysal verilerin elde edilmesive yorumlanmasna brakmtr. Bu nedenle gerek ziki corafya, gerekse beeri corafyaalmalarnda saysal olarak ifade edilebilecek verilere gereksinim duyulmaktadr. Buverilerin ilenmesi iin bir tablolama program (Microsoft Excel, Openofce.org Calcvb) kullanabileceiniz gibi, SPSS gibi istatistik programlarndan veya ArcGIS, MapInfo,GRASS gibi coraf bilgi sistemi paket programlarndan faydalanabilirsiniz. zellikle

programlarn srmleri arasnda, program tarafndan yaplabilecekler asndanfarkllklar vardr. Bunun iin bu programlarla ilgili bilgiyi eksiksiz ve doru olarak vermenizprojenizin gvenirliliini arttracaktr. Ancak, kullanacanz programlarda almay sizinyapmanz, programn nasl altn bilmeniz veya herhangi bir yardm aldysanz bunubelirtmeniz mutlak gerekmektedir.

Projede kullanlan dilin sade ve anlalabilir olmas, terimlerin gereken yerde ve doruolarak kullanlmas, sorunun ve nedenlerinin ok iyi aklanmas ve elde edilen bulgularntartlmas doru sonuca ulaabilmek asndan nem tamaktadr. Proje sonucundauygulanabilir sonular elde edildiyse veya neri gelitirmek mmkn ise bunlarn daaka belirtilmesi yerinde olacaktr.


29/43

41

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

almann gvenirliliini arttran nemli hususlardan biri de kaynak kullanmdr.Proje ile ilgili gncel bir kaynakaya yer verilmesi ve yaplan atar ile kaynaklarngsterilii, bilimsel almalarn temel nitelikleri arasndadr. Sz konusu kaynaklaryntemi aklamak iin kullanlyorsa, mevcut kaynaklarn karlatrlarak tartlmas

yerinde olacaktr. almada gerekli olan her aamada, size ait olmayan veri veyagr kullandnzda mutlaka atfta bulununuz. Proje raporunda yer alan tm ataraait bilginin kaynakada bulunmas ve almada kullanlmayan kaynaklarn kaynakayayazlmamas gerekmektedir.

Projenin sunumu aamasnda hazrlanacak poster ve sunum esnasndakullanlabilecek animasyonlar konunun daha anlalr olmasn salayaca gibi grselolarak hatrlanmay ve deerlendirilmeyi de kolaylatracaktr.

RNEK CORAFYA PROJE RAPORU

Projenin Ad17 Austos 1999 Depreminin zmit Yerlemesinde Nfusun Cins ve Ya Bileiminde

Neden Olduu Deiimler ve Sonular

Ama

Deprem bir alanda ziki deiikliklere yol amas nedeniyle ziki bir olay olarakdeerlendirilir. Bykl ve verdii hasar, alt yap tesislerinin etkilenmesi, afet sonrasacil yardm ve kurtarma almalar ilk bakta akla gelen temel sorunlardr. Ancakdepremin ayn zamanda yaayan insanlar ve faaliyetleri zerinde de etkileri vardr. Buetkiler insanlarn psikolojik durum ve davranlarn etkilemekten, sosyal ilikilerinde

farkllamaya kadar giden farkl konu ve boyutlarda olabilir. Belli bykln zerindeve can kayplarnn fazla olduu depremlerin bir dier nemli zellii ise meydanageldii alandaki nfusun cins ve ya bileiminde de yaanan deiimdir. Bu deiimiyaratan sadece deprem annda yaanan can kayplar deildir. Bu konuda daha sonrayaanan gler de etkili olmaktadr. Bu projenin amac 1999 depremi sonrasnda zmityerlemesinde nfusun ya ve cinsiyet yapsnda ortaya kan deiimin ve sonularnnortaya konulmasdr.

Giri

Deprem insanlarn hayatn ok ksa bir zaman diliminde byk lde etkileyen

bir olaydr. Ksa srede meydana gelmesine karlk sonular bakmndan ok dahauzun srede etkili olduu ak olarak grlmektedir. Bu nedenle deprem sonrasndayaplacak almalar sadece enkazn kaldrlmas ve kayplarn belirlenmesine ynelikgereklemez. Deprem sonrasnda insanlarn yaadklar psikolojik travma en az depremesnasnda yaanan ziki ykm kadar etkili olmaktadr. zellikle ok sayda can kaybnnyaand byk depremlerin sonrasnda ortaya kan bir dier durum da nfusun yave cinsiyet yapsnda meydana gelen deiimdir. Deprem sonrasnda gerek kadn/erkeknfus oranlarnn gerekse bu nfusun ya yapsnn ortaya konulmas gelecee ilikinplanlamalarda nelerin yeniden gzden geirilmesi gerektiini, nelerin ncelik kazandnbelirtmede bir yntem olarak deerlendirilebilir.


30/43

42

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

Kullanlan materyal ve yntem

alma, Kocaeli ilinin il merkezi olan zmit yerlemesi ile snrlandrlmtr. Mahallelei, en kk birim olarak kabul edilmi, nfus saymlar ve salk ocaklarnda yer alanya grubuna gre hazrlanm tablolar kullanlmtr. almada deprem sonrasndaki

nfusun deiimi iin salk ocaklarndan temin edilen verilerden faydalanlrken, nfusprojeksiyonu ile gelecek 10, 25 ve 50 yllk dnemde nfus yapsnda yaanacak deiimlerngrlmeye allmtr.

almann temel veri kaynaklarn nfus saymlar ile salk ocaklar tarafndanhazrlanan nfus ya ve cinsiyet zelliklerini gsterir tablolar oluturmutur. Bu amaladeprem ncesi nfusun ya ve cinsiyet bileiminin belirlenmesi iin 1990, depremsonrasndaki nfus iin ise 2000 ylna ait genel nfus saym verileri kullanlmtr. Nfusverilerinin deerlendirilmesinde, nfus piramitlerinin iziminde ve gelecee ynelik nfustahminlerinde Microsoft Excel 2007 programndan faydalanlmtr. Nfus projeksiyonlariin Trkiye statistik Kurumunun da nfus projeksiyonlarn hazrlad P = P

0.ern

forml kullanlmtr. zmit yerlemesinin mahalleleri de gsteren saysal haritasKocaeli Bykehir Belediyesinden temin edilmi, NetCAD program ile hazrlanan haritauygun yama kullanlarak ArcMap 9.3 programna aktarlmtr. Tm haritalarn izimindebu programdan faydalanlm, grsel katky salamak zere izilen haritalar GoogleEarth Pro 4.2 program vastasyla temin edilen koordinatlandrlm uydu grntleri ilebirletirilmitir.

Veri ve Bulgular

zmit Krfezi ve evresinin jeomorfolojik zellikleri ile sismik aktivitesi konular eitlialmalarda detayl olarak ele alnmtr (Hogren, 1995; Yksel, 1995). Ayn ekilde 17Austos 1999 depreminin olu mekanizmas zerinde birok almalar bulunmaktadr(Nurlu, Cerit ve Sezen, 1999; T, 1999). Bunun dnda Trkiyedeki depremler ve olusklklarnn belirlenmesi ile ilgili eitli almalar da vardr. zmen ve arkadalarnnhazrlad Cora Bilgi Sistemi ile Deprem Blgelerinin ncelenmesi isimli almadaTrkiyenin deprem blgesi haritasna gre yerlemelerin deprem riskleri deerlendirilmitir(zmen, Nurlu ve Gler, 1997). Deprem sonrasnda yaplan almalardan bir dieri iseyardmlarn datm ve halkn memnuniyetini lmeye ynelik olarak gerekletirilmialmadr (Akkayan, Krml ve Polat, 2001).

Yaplan almalar deprem sonrasnda can kayplarndan kaynaklanan nfusazalnn dnda nfus yapsnda bir dizi deiikliin ortaya ktn gstermektedir.zellikle deprem sonrasnda zarar gren meskenlerde yaayanlarn, zarar grmeyen veya

daha az zarar gren akrabalarnn yannda yaamaya devam etmesi, hane byklndenemli deiikliklerin olmasna yol at gibi belli yerlerin nfus ya ve cinsiyet yapsndada deiime neden olmaktadr.

zmitin nfus geliimi incelendiinde 1927 ylnda 15 bin dolaynda nfusa sahipolduu, 1950de nfusun 30 bini at grlmektedir (Tablo 1). 1965 saymndan sonranfusu 100 binin zerine kan zmitte 1990 ylnda 256.882 kii yayordu. Oysa 2000ylnda yaplan nfus saymnda nfus 195.699 kii olarak belirlenmitir. Adrese dayalnfus kayt sisteminin verilerine gre ise 2007 ylnda zmitte 250 bine yakn nfusyaamaktayd. Nfusun saysal geliimi gerek Kocaelinde gerekse merkez ilede benzerseyir izlemitir.


31/43

43

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

Tablo 1: Kocaeli linde ve zmitte 19272000 dneminde nfus geliimi

zmit Merkez le Kocaeli1927 15.215 55.778 160.2411935 18.693 71.766 162.1491940 29.120 79.793 191.0121945 28.352 83.564 205.2031950 36.037 98.507 230.3041955 55.507 118.303 253.1741960 73.488 142.159 281.5271965 89.547 164.885 317.6621970 120.694 206.334 385.4081975 165.483 267.811 477.7361980 190.423 318.576 596.6001985 233.338 385.595 742.2451990 256.882 377.377 936.1632000 195.699 373.034 1.206.0852007 248.424 447.898 1.437.926

Dnemi zmit Merkez le Kocaeli1927-1935 25,73 31,50 1,481935-1940 88,66 21,20 32,761940-1945 -5,35 9,24 14,331945-1950 47,97 32,90 23,081950-1955 86,39 36,62 18,941955-1960 56,12 36,74 21,231960-1965 39,53 29,66 24,151965-1970 59,70 44,85 38,661970-1975 63,42 52,16 42,951975-1980 28,08 34,72 44,441980-1985 40,65 38,19 43,691985-1990 19,23 -4,31 46,42

1990-2000 -27,20 -1,16 25,332000-2007 34,08 26,13 25,12

Saym dnemlerindeki nfus art gz nne alndnda nfusun 19401945 dnemiharicinde srekli artmasna karlk, 19902000 dneminde binde 27.2 orannda azaldgrlmektedir (Tablo 2). Bu lekte bir azal Merkez ile ve Kocaeli il nfusuna yansmaz.zmit, deprem merkezinde yer almann etkisiyle evredeki birok yerlemeden daha fazlanfus kaybna uramtr. Depremin yaralarn sarmaya ynelik almalarn saladivmenin yannda yeni i imknlarnn olmas/olabilecei umudu zmit ve evresinde 20002007 devresinde hzl bir nfus artnn gereklemesine neden olmutur.

Tablo 2: Proje sahasnda yllk nfus art hznn saym dnemlerine gre deiimi

izilen nfus piramitleri, nfusun ya yapsndaki deiimi ana hatlarylagstermektedir (ekil 1). 1990da en fazla nfusa sahip ya grubu 1014 ya grubu iken2000 ylnda 2025 ya grubunun en kalabalk ya grubu olmas sonucuna yol amtr.Buna gre 2007 ylnda da en kalabalk ya grubunun 3035 ya grubu olmas beklenir.Bu beklentilerin gereklemesine karlk, 1990 ylnda 59 ya grubu, 2000 ylnda 1519 ya grubu ikinci fazla nfusa sahip ya grubunu meydana getiriyordu. Oysa 2007ylnda 2529 ya grubunun altndaki tm gruplarn sayca birbirine yakn deerlere sahipolmas, nfus artnn hz kazandn gstermektedir. Nfusun cinsiyet ve ya yapsnda

grlen zellikler benzer ekilde zmitin nfus piramidine de yansmaktadr.


32/43

44

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

ekil 1: Kocaeli ili ve zmitin nfus piramitleri

Sonu ve Tartma

Deprem sonrasnda zmitin nfusunda azal ortaya kmtr. Bu azal Kocaeli iliningenelinde ve Kocaelinin Merkez ilesinde grlmez. Depremin hayat zerindeki olumsuzetkilerinin unutulmaya balanmas, dier yerlerde olduu gibi zmitte de nfus artnn hzkazanmasna neden olmutur. zmit ehrinin daha kolay bir yaam imkn sunmas, dier

yerlere nazaran zmitin daha hzl nfuslanmasna neden olmutur. Bunun sonucundaKocaeli ili ile Kocaeli Merkez ilesinde binde 25-26 dolaynda gerekleen yllk nfusart hz zmitte binde 35e yaklamaktadr.

Nfusun ya ve cinsiyet yapsndaki deiim, eitim, salk gibi alt yapy ilgilendirenuzun vadeli planlarda yeni verilerin esas alnmasn gerektirmektedir. Bu projeden eldeedilen ktlar, baka almalara da veri kayna olma zelliine sahiptir. rnek olarak buprojede, nfus projeksiyonlarndan elde edilen verilere gre ilkretim sonrasnda eitimedevam edebilecek tahmini nfus ortaya konulmutur. lkretim okullarna bitiren nfusunokula devam ile ilgili saysal veriler deerlendirilmemitir. Bu gz nnde bulundurularakeitim iin kaynaklarn planlanmasna ilikin almalar yaplabilir.


33/43

45

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

Kaynaka

AKKAYAN, Taylan, KIRIMLI, Yksel ve POLAT, Tlin (2001) Deprem YardmlarndanYararlananlarn Deerlendirme Raporu, stanbul: stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesiyayn.

AVCI, Sedat (2005) Faults, earthquakes and cities: A case study for Turkey, TwoPapers About Urbanization in Turkey: 39-76, Istanbul: antay.

DE (1991) 1990 Genel Nfus Saym Nfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri(41-Kocaeli), Ankara: Babakanlk Devlet statistik Enstits yayn.

DE (2003) 2000 Genel Nfus Saym Nfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri(41-Kocaeli), Ankara:Babakanlk Devlet statistik Enstits yayn.

ESRI (2008) ArcMap 9.3, Redland: ESRI Inc.

HOGREN, M. Yldz (1995) zmit krfezi havzasnn jeomorfolojisi, zmit Krfezi

Kuvaterner sti, (Ed. Engin Meri): 343-348, stanbul: Kocaeli Valilii evre KorumaVakf.

Google Earth (2007) Google Earth Pro 4.2, Mountain View: Google Inc.

T (1999) 17 Austos Kocaeli Depremi n Deerlendirme Raporu, , son eriim 26.10.2009.

NURLU, Murat, CERT,Orhan ve SEZEN, Fikret (1999) 17 Austos 1999 Glckve 12 Kasm 1999 Dzce Depremleri Tektonik ncelemesi, , son eriim 26.10.2009.

ZMEN, Blent (2000) 17 Austos 1999 zmit Krfezi Depreminin Hasar Durumu

(Rakamsal Verilerle), Ankara: Trkiye Deprem Vakf yayn.

ZMEN, Blent, NURLU, Murat ve GLER, Hseyin (1997) Cora Bilgi Sistemi ileDeprem Blgelerinin ncelenmesi, Ankara: Bayndrlk ve skn Bakanl Afet leri GenelMdrl yayn.

TUK (2009a) 2000 Genel Nfus Saym Sosyal ve Demograk Nitelikler, son eriim 26.10.2009.

TUK (2009b) 2007 Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi (ADNKS) Nfus SaymSonular , son eriim 26.10.2009.

YKSEL, Fethi Ahmet (1995) zmit krfezi ve yakn evresinin sismik aktivitesi,zmit Krfezi Kuvaterner sti, (Ed. Engin Meri): 259267, stanbul: Kocaeli Valilii evreKoruma Vakf.


34/43

46

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

SOSYOLOJ

Sosyoloji toplumlar bilimsel ve sistematik olarak inceleyen bir sosyal bilim daldr.

Sosyolojinin aratrma konusu, toplum ve toplumsal yaamla ilgili olgu ve olaylardr.

Toplumun yaps, deiimi, ileyii, toplumsal gruplar, kurumlar, vb sosyolojinin ilgialan iine girer. Toplumun yapsn kefetme; toplumdaki gruplar bir arada tutanveya onlar birbirinden ayran, uzaklatran glerin neler olduunu ortaya koyma;toplumsal yaam deitiren ve dntren koullar belirleme; insanlar aras iliki veetkileimlerin yaps ve ileyii ile ilgili kural ve ilkeleri ortaya koyma; sosyal davrantoplumsal balam ierisinde aklama ve sosyal sorunlar anlama ve zm nerilerigelitirme sosyolojinin en temel amalar arasnda yer alr.

Toplum ve toplumla ilgili btn olgular ve olaylar (evlenme, boanma, g,kentleme, su, spor vb.) sosyolojinin aratrma konusunu oluturur.

inde yaadmz toplumun ekonomik yaps, aile dzeni, kltr, ynetimbiimi, nfusu, ahlak anlay, sosyal davranlarmz ekillendirir. rnein; arkadaseimimiz, mesleimiz, bo zamanlar deerlendirme biimimiz gibi eylemlerimiztoplumsal koullardan etkilenir.

nsan davranlar zerinde toplumsal koullarn etkili olmas sosyal davrannzmlenmesinde, toplum ve toplumsal yaamla ilgili olgu ve srelerin bilinmesininemli bir hale getirmitir. Bu erevede sosyoloji daha zel olarak sosyal davranaklamay amalar. Sosyal davran, toplumsal bir balamda anlam kazanan, dierinsanlarn davranlar ile karlkl etkileimi olan insan eylemleri olarak tanmlanabilir.rnein; bir fabrikada alan iilerin veya bir okulda ders anlatan retmenlerindavranlar sosyal davranlardr.

rnek Proje Konular

Yerel gelenekler, adetler, treler ve bunlarn yre insanlar zerindeki etkileri, Szl tarih (kiilerle mesela gazilerle derinlemesine mlakat yaplarak bir tarihsel

kesitin kiiler perspektinden yanstlmas), Golgusu, ehirleme, gecekondulama ve sorunlar, Kuaklar aras ilikiler ve sorunlar,

Aile yaps, aile ilikileri, ilikilerdeki deiim, aile ii iddet, vb., Kresellemenin evrenizdeki ticaret, i kollar ve meslekler zerindeki etkileri, Sosyal iddet ve eitli sosyal sistemlere (aile, okul) etkileri, Risk altndaki ocuklar ve topluma kazandrlmalar, Her trl eitsizlikler (gelir, eitim vs.) ve blgeleraras farkllklar, Sosyal deime ve deien ve kaybolan yaam tarzlar, Toplumla btnleemeyen ve darda braklan toplum kesimleri ve sorunlar, Sosyal anlamda Avrupa Birliine hazr olma durumumuz ve bu balamda

karlalan sorunlar.


35/43

47

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

SOSYOLOJ PROJELERNDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR

Sosyoloji projeleri sosyal olgu, sre ve kurumlar teorik veya pratik bir sorunu esasalarak incelemeyi amalayan projelerdir. Projelerde nemli olan teorik veya pratik birsorunun tanmlanmasdr.

Bu konuda literatrden faydalanlabilir. Dikkatimizi eken ve toplumda skntyaratan bir sosyal sorun da proje konusu olabilir. Yaplmas gereken nce sorunutanmlamak ve snrlarn iyice izmektir.

Aratrma konunuz ve ele aldnz sorunun net ve belirgin olmasna dikkatediniz. Konu ve kapsamn net olarak belirlenmesi, nelerin ya da hangi hususlarnaratrma kapsamna alndnn somut bir ekilde belirlenmi ve snrlanmolmas aratrma projelerinin baarsnda anahtar ilev grr. Belirlediiniz konuylailgili kapsaml bir kaynak taramas yaparak yaplm olan almalar ve yaynlar

inceleyiniz. Bilimsel aratrmalarn en nemli ltlerinden birinin zgnlk olduunuasla unutmaynz. Literatr almas hem setiiniz konuya hakimiyetinizi artracak,hem de aratrmanzn o konuda daha nce yaplm benzer almalarla ilikisini,benzerliini, farkllklarn, katklarn ortaya koymanz salayacaktr.

Konu belirlendikten sonraki adm bu konuyu en iyi bir ekilde almak iin netrl bir aratrma yaplacana karar vermektir. Biz buna aratrma tasarm diyoruz.Tasarm nerden, kimden hangi yntemle bilgi toplanacan belirlemektir. rneinalan (saha) aratrmalarnda kimden bilgi toplanaca sorusu bizi rneklem seiminegtrr. Burada esas olan sorunla dorudan ilgisi olan insanlar bilgi kayna olarakkullanmaktr. Bu tr aratrmalarda dikkat edilmesi gereken en nemli husus,seeceiniz rneklemin aratrma evreninizi temsil edecek nitelik ve sayda olmasdr.rneklemde dikkat edilmesi gereken ilgili insanlar (denekleri) tamamen tesad birekilde semektir. Tam anlamyla tesad olan bir rneklem kk de olsa seildiigrup iin temsili sonular verebilir. rneklem iin belirleyeceiniz konu ve kiilerkendinizin bulunduu blgede olmaldr.

Salt teorik olmayan aratrmalar iin ok farkl bilgi toplama teknikleri vardr. Bunlarktphane taramas ve belge incelemesinden gzleme, odak grup almasndananket uygulamasna kadar sorunun niteliine gre deien farkl bilgi toplamaaralardr. Sadece Trkiye statistik Kurumu (TK) verilerine dayanarak aratrma

yaplaca gibi sadece anket uygulamas yoluyla veya her iki teknik birlikte kullanlarakaratrma yaplabilir. Daha tercih edilen yaklam niteliksel bilgi toplanmasna yardmcolan (gzlem, mlakat ve odak grup grmeleri gibi) tekniklerle niceliksel bilgitoplanmasna yardmc olan (anket gibi) tekniklerin birlikte kullanlmasdr.

Unutulmamas gereken nokta sosyal bilimlerde bilgi toplama tekniklerinin ok eitliolduu ve her birini veya bileimlerini kullanarak projeler iin gerekli bilgileri teminetmenin mmkn olduudur.


36/43

48

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

RNEK SOSYOLOJ PROJE RAPORU

Projenin Ad:

Ankaraya g etmi spirliler arasndaki hemerilik bann ekonomik ilikilerine

etkisi.Projenin Amac:

Hemerilik, bir sosyal gruplama etmenidir. zellikle modernlik ncesi toplumlardanemli bir sosyal dayanma ve organizasyon temeli olduu kadar, sosyal, siyasi,kltrel ve iktisadi sonularda douran bir olgudur.

Bu aratrmada, bu iki birbiriyle ilikili srecin, yani hemerilik ve i g olgularnniktisadi faaliyetlere nasl bir etkide bulunduunun incelenmesi amalanmtr.

Giri:

Hemerilik, ayn ehirden gelmek anlamna gelen bir kelimedir. Sosyolojiliteratrnde, zellikle sosyal deime, g ve kentleme balamnda incelenmi birsosyal olgudur.

Hemehrilik, kkenin bulunduu ehirden baka bir ehre g edilmesiyle beraber,g edilen kentin sosyal, kltrel ve iktisadi dokusuna da etki etmektedir.

lkemizde, 1950lerde ok partili demokratik sisteme gei, kalknma abalarnnve kamu yatrmlarnn artmasyla younlaan i g ile birlikte, byk ehirlerde aynyreden gelenlerin ayn mahalle ve semtlere yerlemesi, benzeri ikollar ve ticaretalanlarnda faaliyet gstermeleri ile hemerilik olgusu ne kmtr.

Sosyal evremize baktmzda, hatta kendi ailemizi incelediimizde, hemerilikilikilerinin nemli bir sosyal dayanma, aidiyet, kltr muhafazas gibi bir takmilevleri yerine getirdiini grebiliriz.

Bu almada Ankarada yerleik ispirliler arasndaki hemerilik bann, onlarniktisadi dayanmasna ve i ilikileri gelitirmesine nasl yansd incelenmitir.

Yntem:

Ankarada spirlilerin kurduu derneklerle temas edilerek, spirlilerin younolarak yaadklar bir yer olan Keiren Mecidiye mahallesi aratrma evreni olarak

seilmitir.

Derneklerden alnan adresler ile mahalle muhtarndan alnan adresler birletirilip,tekerrrler ayklandktan sonra, aratrma evreninin 314 haneden olutuu tespitedilmitir.

Bu evrenden tesad rnekleme yntemiyle 60 haneden oluan bir rneklembelirlenmitir.

Proje kapsamnda rneklerden elde edilecek bilgi ve verileri toplamak zere 22sorudan oluan bir anket gelitirilmitir. lgili rnekleme bu anket uygulanmtr. Anket


37/43

49

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

hane halk reisine o bulunamad takdirde de eine uygulanmtr. Ankete cevapverme oran % 90 olarak gereklemitir.

Anketin sonular bir istatistik analiz program (SPSS) kullanlarakdeerlendirilmitir.

Sonular ve Tartma:

Elde edilen verilerden eitli bantlar kurularak u sonulara varlmtr:

Deneklerin hemehrisi olmayan iadamlar ve esnaf ile olan mevcut ilikileri,hemehrileri olanlara kyasla daha azdr.

Deneklerin hemehrilik ilikileri ortak iktisadi faaliyetlerinde nemli bir roloynamaktadr.

Deneklerin % 48.2si serbest meslek sahibidir. Bu meslek alanlarnda inaat

mteahhitlii ve frnclk en nde gelmektedir.Serbest meslek sahibi spirlilerin %87.8i ilerini kurarken hemehrilerinden maddi

ve manevi destek grdn belirtmitir.

Deneklerin % 42.6s memur ve ii olarak almaktadr. Bunlarn nemli birounluu (% 71) ie girmelerinde hemehrilerinin (milletvekili, brokrat, i adamvb.) yardmc ve etkili olduklarn belirtmilerdir.

Deneklerin isiz olanlar ise yine hemehrilerinden maddi ve manevi destekgrmektedir.

Kaynaklar:Ayata, A. (1994), Geleneksel ve Modern Dayanma, Dnyada ve Trkiyede

Gncel Sosyolojik Gelimeler. Ankara: Sosyoloji Dernei Yaynlar.

Bayhan, V. (1996) Trkiyede Gler ve Anomik Kentleme, Toplum ve G II.Ulusal Sosyoloji Kongresi. 20-22 Kasm, Mersin.

Bayraktar, Ula (2001) Hemehri dernekleri ve demokratik geliim, stanbuldakiAnadolu.

Bott, E. (2004) Aile ii Roller ve Toplum A iinde ev. hsan Sezai, nc

Sosyologlarn Kaleminden Sosyoloji, Ankara: Tekaa.Gke, Birsen (1994) Toplumsal Deiim Srecinde Gecekondu Ailesi, Aile

Kurultay. 16-18 Kasm 1994, Birinci Kitap, Ankara: Babakanlk Aile AratrmaKurumu Bakanl.

Kse, Ahmet Cengizhan (1996) Yresel Dayanma rgtlerinin KentlilemeSrecindeki Rol -Konya li rnei, Yksek Lisans Tezi, Konya: Seluk niversitesi.

Teken, Adnan (2003) Kentleme Srecinde Bir Tampon Mekanizma OlarakHemehrilik: Ankaradaki Malatyallar rnei, Ankara: Devlet Planlama Tekilat(DPT).


38/43

50

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

TARH

Tarih, uzak veya yakn gemite yaam toplumlarn ve onlarn hayatlarn etkileyipyn veren kiilerin, oynadklar nemli rolleri, yaantlar boyunca sebep olduklarolaylar, yarattklar madd manev kltr, toplumlar aras ilikileri sebep-sonubalants ierisinde inceleyen, analiz edip yorumlayan bir sosyal bilim daldr. Tarih buinceleme, analiz ve yorum iini kendine zg metotlar araclyla, sosyoloji, iktisat,antropoloji, felsefe, arkeoloji vb. dier sosyal bilim dallarnn ortaya koyduu verileride kullanarak yapar. Bylece toplumlar, kiileri, aralarndaki ilikileri anlamaya veanlatmaya alr. Bu sebeple tarih, yalnzca gemii anlamaya deil, ama gemiinanlalmasndan yola karak gelecee dair perspektier ortaya koymaya da yarar.Bu yzden tarihi yalnzca gemiin bilimi olarak deerlendirmek yanltc ve yanltr.Tarih, bazlarnca yanl olarak, bu boyutlaryla deil, yalnzca gemiteki olaylarnve kiilerin kuru bir betimlemesinden ve kronolojik sralanmasndan ibaret, gemiin

gemite kalan ve bugnle bir balants bulunmayan l bilgisi olarak alglanr.Gemite yaam toplumlarn faaliyetleri, aralarndaki ilikileri ve kltrleri, ok

eitli olduklar iin tarihin de dier bilim dallar gibi farkl ve deiik uzmanlk alanlarvardr.

Bunlardan bazlar

1-Siyasal Tarih

2-Askeri Tarih

3-ktisat Tarihi

4-Hukuk Tarihi

5-dare Tarihi

6- Sosyal Tarih

7- Dinler Tarihi

8-KltrTarihi

9- Dnce ve Zihniyet Tarihi

10-Kurumlar Tarihi

11-Uluslararas likiler (Diplomasi)

Tarihi vb. eklinde sralanabilir.

Gnmzde bunlara, yakn gemite meydana gelmi bir olayn, henz yaamaktaolan canl ahitleriyle yz yze grmelerde onlarn anlattklarna dayanan birdeSzl Tarih katlmtr.

Bunlarn her biri de kendi ilerinde alt uzmanlk alanlarn ilerine alrlar. Dnemlerinegre lka Tarihi, Ortaa Tarihi; cora konumlara gre Avrupa Tarihi, Afrika Tarihiveya lkelere gre Fransa Tarihi, Trkiye Tarihi, ngiltere Tarihi ABD Tarihi, in Tarihi;


39/43

51

43.

O

RTA

RETM

RENC

LERARATIRM

A

PRO

JELERYARIM

ASI

devletlere gre Roma mparatorluu Tarihi, Uygur Devleti Tarihi, Bizans Tarihi, OsmanlTarihi vb.

inde yaadmz imdiki zaman, hatta henz yaamadmz gelecek zaman,sandmzdan ok daha fazla gemiin etkisine ve ynlendirmesine bamldr.lkeler kendi karlarn gemiten gelen haklarna dayanarak savunurlar. Bu sebepletarihi yalnzca gemii aydnlatmaa deil, ayn zamanda gelecei de aydnlatmayaalan bir bilimsel disiplin olarak grmelidir.

te btn bu tarih alanlarnda ok eitli projeler yaplabilir. Nitekim gnmzmodern tarihiliinde, tarih uzmanlk alanlarnn ok kompleks hale gelmesi vegenilemesi sebebiyle, kompleks, ok boyutlu konular, artk disiplinler aras biranlayla, projelere dayal olarak allmakta ve yaymlar yaplmaktadr.

rnek Proje Konular:

XIII. yzylda Anadolu Seluklularnda ehirleme, Trklerin Anadoluyu fethi ve yerlemeler (Krsal ve kentsel kesimde nfus ve

iskan),

Ortaa Trkiyesinde Trk-Bizans snrnda toplumsal yap ve yaam,

Erken OsmanI toplumunda sosyal tabakalar,

lkalardan gnmze Anadoluda kentsel yerleim sreci (tek bir kentrneinde),

lkalardan bugne Anadoluda krsal yerleim sreci (tek bir ky rneinde),

Osmanl anda Anadolu ticaret yollar, Osmanl anda Rumeli ve Anadolu asker sefer yollar,

Tanzimat dnemi yenileme abalarnn Osmanl tarasna yansmalar (tek biril rneinde),

Osmanl tarasnda ayanlar (tek bir ayan ailesi rneinde),

Osmanl yenilemesinin mimari alandaki yansmalar,

Yenileme dneminde eviri edebiyat ve Trk edebiyatna etkileri,

Osmanl yenileme dneminde bilimsel faaliyetler,

Yakn gemile ilgili szl tarih aratrmalar.

TARH PROJELERNDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR

Tarih projeleri, yukarda belirtilen tarih alanlarndan birinde, teorik v

tubitak proje rehberi 2012

Documents