I s t a n b u l Oniversrtesi Edebiyat

Yayinlanndan

FakUKesi

SADEDDlN NUZHET

ERGUN

TURK MUSIKiSiA N T O L O J i S iBiRiNCl ClLD

D

I

N

F

E

S

E

R

L

E

R

ISTANBUL EIZA KOSKUN 19 4 2 MATBAASI

T u r k Musikisi Antolojisi

BA^LAN'GIQT u r k musikisinin bugiine kadar .miidevven b i r t a r i h i yazilmai d i g i g i b i , bestelenmis eserleri_gosteren b i r antoloji de viicude getir i l m e m i s t i r . Gerci kiitiibhanelerde X V I I inci asirdan itibaren kale:me almmaga baslanmis b i r . t a k i m mecmualara tesadiif edilir. XEX uncu asirda d a . H a s i m Bey, Bolahenk N u r i Bey, A r i f Bey, Ahmed A v n i Bey... gibi musikisinaslar b i r t a k i m mecmualar nesretmislerdir. F a k a t biitiin bu eserler, t a r i h i b i r gaye ile t e r t i b edilmemis, sadece -makamlara gore'tasnif edilmistir. Faraza X V i n c i asrm degerli m u sikisinasi Meragah A b d i i l k a d i r ' i n bir eseri yamnda X I X uncu asir zarfmda yetisen" b i r ' bestekann eseri kayd edilmistir. B u sahsiyetler i n devirleri ve-musiki sahasmdaki degerleri hakkmda ise ufak b i r not bile Have edilmemistir. Bu yanhs t e r t i b yiiziinden makam veya t e r k i b l e r i n de hangi asir mahsulii o l d u k l a n m - ekseriyetle - tesbit etmek cok zorlasmistir. B i i t i i n bu cihetlerledir k i m i i n e w e r l e r i m i z , T i i r k musikisinin t a r i h i seyrini takib etmege imkan bulamamislarl. I j y l l ^

'.

Medhini oku yare K o y m a y a seni nare Her k i m salevat vere D o g r u cennete g i r e Dogdu Ka'be'de Ahmed Hak Resulii Muhammed Geldi aleme r a h m e t B u l d u iimmeti devlet Cana ya Habib Sevkm et nasib Ben sana garib Olmusum necib M e d h i n i oku yare K o y m a y a seni nare(1):

. neyi ifade ettigi bizce mechuldiir. Babasi b u hurcu muydu? Yoksa b u / t a b i r , b i r aile lakabi m i d i r , bilmiyoruz. Simdilik bu hususta k a t ' i b i r hukiim vermege de imkan yoktur. I t r i ' n i n istanbullu oldugunda biitiin menbalar miittefiktir. Esad efendi " A t r a b i i l a s a r " da "Mevlid ve mevtini Yaylak nam mahaldir" diyor. Bugiin Yayla dedigimiz bu yer, Mevlane kapisi c i varmda dir. I t r i ' n i n dogum y i l m i da k a t ' i olarak bilmiyoruz. Dr. SubhPnm onu t a h m i n i olarak 1040 ( M . 1630) da {Tiirk musikisi I , 113), Rauf Yekta merhumun da gene tahmini olarak 1050 ( M . 1640) de (Mevlevi dyinleri II) diinyaya gelmis olarak gostermeleri asagi y u k a r i t a k r i bi b i r tarihe tekabiil eder. Yasayisma, besteledigi giiftelere ve v i i cude getirdigi oliim tarihlerine nazaran 1040-1050 ( M . 1630-1640) y i l l a n arasmda dogmus olmasi kuvvetle memuldiir. 1085 ( M . 1674) de olen meshur musikisinas Kiiciik imam'a. b i r vefat t a r i h i viicude geitren (1) I t r i ' n i n o siralarda divan edebiyati k i i l t u r i i n i i tamamiyle benimsemis olgun b i r sair oldugu goriiliyor. Vefatmdan 38 y i l once yazmis oldugu bu t a r i h i tekemmiil etmis b i r yasta iken v i i cude getirdigi muhakkaktir. I t r i , i y i bir tahsil gordii. Divan edebiyati tarzmda giizel siiiier viicude getirebilmesi bunu agikca gostermektedir. Gencliginde yazi mesk ettigini ise Miistakimzade'dev. ogreniyoruz. " T u h f e " deki k a y da gore (S. 745), "Siyahi Ahmed efendi'den miisewede-i giisis ile hattat-i f a h i r olmusdur". Bilhassa " T a l i k " de meharet gosteren Siyahi Ahmed'in (Vefati 1099-1697) degerli b i r divan sairi oldugunu da unutmamak lazimdir. Bu zatm I t r i ' y e yalniz yazi hocabgi etmekle kalmadigim, edebiyat vadisinde de b i r cok seyler ogrettigini k u w e t l e tahmin edebiliriz.

(1)

BM tarih 5cin bakmiz: S. 39.

XVIII

NCI

ASIR

129

Musikiyi kimden ogrendigini heniiz .bilmiyoruz. Fakat Hafiz Posftan istifade ettigi kuvvetle memuldiir. B u biiyiik musikisinasa samimi b i r vefat tarihi viicude getiren ve mecmuasma eserlerini ila~ve eden I t r i ' n i n yasca kendisinden biiyiik olan bu degerli sahsiyetten muteessir olmamasma imkan yoktur. X V I I nci asrm en ileri gelen iistadlanndan Koca Osman ile Dervis Omer'den de musiki mesk ettigi tahrnin olunabilir. Dr. Bay Subhi, I t r i ' n i n " H a f i z " oldugunu da soylemektedir. Fakat bu, bir ziihul eseridir. Gerci EvUya Celebi, "Seyabat. name" sinde Buhurizade Hafiz isminde bir musikisinastan bahs etmektedir. Bu degerli seyyah, "Nevzuhur hanendeler" bashgi altmda Sagir Kapici, Kucilk imam, Tascizade Receb... gibi sah. siyetleri zikrederken "Hafiz Buhurizade sahib beste tistad-i kamil bir zat-i serif i d i " kaydini da ilave etmistir (Sy. I , 634). Bu bahsin nihayetinde su malumati da vermektedir: " I h v a n - i basafaya ma'liim ola k i daha bundan baska bir cok hanendeler vardir. Fakat bu zikrettiklerimiz padisah sohbetine mazhar olmus, nedim-i viizera ve a'yan olan hanendegandir k i adedi 355 e dogru v a r i r . " Evliya Celebi'nin "nevzuhur hanendeler" serlevhasi altmda yazdigi bu kisimda X V I I nci asrin ilk yarismda biiyiik bir sohret temin eden Koca Osman ve Nasuh Pasazade Omer de meveuddur. Hususiyle Koca Osman'm " p i r " ve "iistad-i k a m i l " oldugu da soylenmektedir. Su halde Evliya Qelebi'nin gelisi giizel yazdigi "Nevzuhur hanendeler" bashgi altmdaki bu musikisinaslar, ekseriyetle yetismis sahsiyetlerdir. Esasen Evliya Celebi eserinin birinci cildini 1041 ( M . 1631) de viicude getrmistir. I t r i ' n i n o tarihlerde "Sahib beste b i r iistad-i k a m i l " olmasma imkan yoktur. Bu itibar iledir k i "Buhurizade Hafiz" bizim bahsettigimiz I t r i degildir. Evliya Celebi'de ise sadece "Buhurizade Hafiz" kaydi vardir. Bu zat I t r i ' . den ewel, Tiirk musikisinde muvaffakiyetli eserler viicude getiren diger b i r sahsiyettir. Ve Tiirk musiki tarihinde Buhurizadelikle istihar eden iic degerli sima vardir. I t r i ' n i n ne gibi vazifelerde bulundugunu bilmiyoruz. Yalniz musiki sahasmda sohret kazandiktan sonra b i r takim biiyiiklerin i l tifatlanna mazhar oldugu malumdur. Mesela K i r i m Ham Selim Giray onun hamilerinden ve takdirkarlanndan biridir (Selim Giray raaddesine bakimz Cild II). Osmanh hiikiimdan Mehmed IV. in de F: 9

130

T U R K M U S i K i s i ANTOLOJISI

epey lutfuna mazhar olmustur. Hatta h i i k i i m d a n n sarayma giderak kiime fasillarina. istirak ettigini t a r i h i menbalar sarahatle kaydediyorlar. Padisahla olan bu samimi miinasebeti dolayisiyledir k i , kend i istegiyle esirciler kahyasi olarak tekaiide sevk edilmis ve hayat i m n son y i l l a r m i miireffeh b i r halde gecirebilmistir. Seyhi bu h u susta sunlari soylemektedir: " I l m - i edvarda m a h i r ve fenn-i musikide akram nadir olmagm merhum Sultan Mehmed han-i gazi hazretlerinin meclis-i hiimayunlanna dahil ve bi nihaye ihsan i i ataya nail oldugundan maada kendi arzihali mucibince ba hatt-i hiimayun-i saadet m a k r u n ber vech-i te'yid Esirciler ketbudasi iinvamm i'ta buyurmuslar idi". Rauf Yekta- merhum, onun ney caldigini da b i l d i r i y o r . Fakat bu rivayet hie b i r menbada kayidh degildir. Ben oyle zannediyorum k i bu yanlishk, o siralarda neyzenlikle biiyiik b i r sohret kazanan ve 1125 ( M . 1713) de olen Mevlevi Mustafa, Dede ile Mevlevi Itri Mmtafa'mn a y m sahsiyet zannedilmesinden ileri. gelmistir. . I t r i ' n i n Mevlevi oldugu muhakkaktir. Mevlevi tekkelerinde okunmak iizere b i r " n a ' t " besteleyen ve b i r ayin viicude getiren I t r i ' n i n bu tarikata mensub oldugunda tereddiid edilemez. Fakat nedense t a r i h i menbalarda bu hususa katiyen temas edilmemistir. Rauf Yekta merhum, - hie siibhe yok k i sadece sifahi rivayetlere i s . tinaden - su maliimati vermektedir (Mevlevi dyinleri II) : " I t r i gencliginde her hafta pazarertesi ve persembe giinleri mahallesine yakin olan Yenikapi Mevlevihanesine devam eder ve m u sikiye karsi hissettigi siddetli hevesini tekkede dinledigi ayinlerden aldigi r u h a n i nes'e ile tatmdne galisirdi. Musiki aski, I t r i ' n i n nihayet mevlevi olmasma sebeb olmustur. 0 tarihlerde Yenikapi dergahmda Cami Ahmed Dede (Vefati 1082 - 1671) isminde alim ve fazil b i r zatm seyh olmasi pek cok kimseleri oraya cezb ediyor, tekTcede parlak mevlevi ayinleri yapihyordu. Bu miinasebetle dergah istanbul'un en meshur musiki iistadlarinm toplanma yeri olm'ustu." Bu sifahi rivayetleri esassiz addetmek icin ortada hie b i r sebeb yoktur. Yenikapi Mevlevihanesi civarmda dogmus olan m u s i k i sinas I t r i ' n i n o Mevlevihane'ye devam etmesi kadar t a b i i b i r sey olamaz. I t r i ' n i n vefat t a r i h i menbalarda b i r y i l i h t i l a f l i olarak k a y i d hdir. Seyhi 1123 ( M . 1711) de bldiigiinu yaziyor. Salim de "1123 hudiidunda intikal eyledi" diyor. "Atrabiilasar" da ve " T u h f e . i

XVIII NCI

ASIR

131

h a t t a t i n " de ise 1124 ( M . 1712) de vefat ettigi tasrih elilmektedir. Her i k i eserin de senedi, su t a r i h m i s r a i d i r :

Bu misra' , filhakika "1124" e tekabul ediyor. Fakat tarihlerde hemze bazan yekiina dahil edilmez. Bu suretle hesablamrsa bu t a r i h misrai da 1123 eder. Seyhi gibi tedkiklerinde ekseriyetle isabet bulunan b i r m i i v e r r i h i n k a t ' i surette onu 1123 de olmus olarak gostemesi, t a r i h m i s r a i n i n da bu hesaba uymasi dolayisilyle I t r i ' n i n 1124 de degil, 1123 de oldugunti tercihen kabul ethiek daha muvafik oiur kanaatindeyim. I t r i , Seyhi'mn rivayetine gore "Mevlevihane Yenikapusu h a r i cine" defn olunmustur. Atrabiilasar'in Veled Celebi nesrinde su kayidlar goriiliyor (Mekteb mecmuasi N o : 2, 17 Receb 1311). "Mustafa Pasa dergahi civarmda Edirnekapusu kabristan-i kebiri kbsesinde kiilah-i biilend iizerine orflii destar sarilmis, k i t i . beden hali sandukali b i r seng-i mezar gorursiiniiz, o nisane I t r i - i iistadm medfen-i a l i s i d i r . " Rauf Yekta merhum da sunlan soyliyor (Mevlevi ayinleri. I I ) : " E d i r n e kapisi disarismda I t r i ' y e nisbet edilen ve on t a r a f m a ahiren b i r de tas dikilen kabir bu zatin degildir. Ve Uskiidarh Hasib'in Vefeyat-i mesahir adh eserine gore Buhurcu Yakub isminde bir zate aiddir. Zeyliizzeyl-i Sakayik miiellifi I t r i ' n i n Mevlevihane Yenikapisi haricine gomuldiigiinii yaziyor ise de bugiin oralarda I t r i narruna dikilmis b i r tasa tesadiif olunmamaktadir." Itri, devrinin miikemmel b i r hanendesidir. Salim tezkiresindeki kayidlar bunu sarahatle grsteriyor. Esasen Mehmed IV. huzurunda hanen;lelik etmesi de bu hususu isbat eder. Esad Efendi'nm Pri'y; cirkin sesli b i r adam olarak bildirmest rnuhakkak k i yanhstir. F a kat onun en biiyiik k i y m e t i , hig siibhe yok k i bestekarhgmdadir. Ve bu sahada kendinden e w e l gelenlerin fevkinde b i r muvaffakiyet .gostermistir. I t r i ' n i n sahsi b i r iislubu- vardir. T u r k musikisinin hemen her sahasmda besteler ibda edebilen yiiksek b i r san'atkardir. Klasik vadinin en giizel orneklerini ibda' ettigi gibi Mevlevi musikisinin, tekke ve asik t a r z l a r m m en ince ve zarif ezgilerini de viicude getirebilmistir. Onun agir ve musanna' parcalari yamnda h a f i t ve kiigiik sarkilari, t i i r k i i l e r i de v a r d i r . I t r i ; Na't, Tevsih, Ilahi., -Ayin, kar, murabba', semai, pesrev... gibi dini ve ladini musikimizia

132

TURK MUSiKISi ANTOLOJISl

hemen her seklinde eserler yaratabilmis harikulade b i r v a r l i k t i r . Pek: nadir olarak kendi giiftelerini ve ekseriyetle Fuzuli, Nev'i, Sehri, A abi... gibi sairlerin ve arkadasi Nazim'm eserlerini besteleyen I t r i , "Sehnek, Rekb, Miiberka', Need... gibi bugiin unutulan terkiblerden, en meshur makamlara varmcaya kadar binlerce eser bestelemistir^Esad Efendi de "Semme-i i t r - i maarif-i tab'i olan murabbaatr. ve nakis ve k a r aded-i hezardan bisyar" oldugunii soyliyor k i pek dogrudur.T

I t r i ' n i n ezgisiyle bize intikal eden pek mahdud eseri kalmistir. Subhi diyor k i (Tiirk musikisi I, 113): "Bugiin elirnize kadar gelebilen eserlerinden Niihiift pesrevi ve semaisi, Bestenigar darbifetih beste, Segah agir ve yiiruk semailer, Segah ayin-i serifi, Bayati cenber beste, Nikriz muhammes beste,. N i m sakil Neva kar, Arazbar muhammes kar, I r a k agir semai, N i i hiift agir semai, Rehavi berefsan beste ve semai Rast na't-i peygamberi, Kurban bayrami tekbiri, ilahiler ve saire olmak iizere y i r m i y f miitecaviz olup I t r i ' n i n yiiksek bestekarhgim isbat etmektedirler.'" Dr. ilahilerinden en meshuru ise " N i i h i i f t " makammdaki tevsihtir^ Bu niuvaffakiyetli eserin giiftesi de kendisinindir. Bazi bestelerinin mevcudiyeti soylenmektedir. Rauf Yekta diyor k i : "Bayram namazlarinda okunan Tekbir, cuma giinleri minarelerde okunan Sala, mukaddes emanetlerin ziyareti esnasmda o k u nan Salat-i timmiye besteleri hep I t r i ' n i n olmez eserlerindendir. Camilerdeki miiezzinlik usuliiniin tanzimi ile teravih namazi arasmda. makam degistirmek kaidesinin I t r i tarafmdan konuldugu rivayet olunmaktadir." I t r i ' n i n bu. bestelerinde zahidane b i r eda vardir. Fakat bu half onun biitun eserlerinde mevcud farzetmek kadar yanhs b i r sey olamaz. Binden fazla eser ibda eden, fakat bunlardan ancak 18 - 20 kadari elimizde bulunan bir sahsiyet hakkmda k a t ' i ve dogru h u kiim vermege imkari yoktur. Hususiyle viicude getirdigi ezgiler arasinda basit b i r takim sarki ve tiirkiiler de vardir k i , biitun bunlann zahidane olabilecegini diisiinmek bile yanlis olur. X V T I I inci asnn 'en muktedir bestekan olan ve ibda kudretine malik b u lunan bu san'atkar hakkmda verilecek degismez hiikiim ancak su_ olabilir: I t r i , harikulade bir bestekardir. de sifahi rivayetlere istinaden.

XVIII NCi

ASIH

133

I t r i gerek devrinde, gerek sonraki zamanlarda biiyiik b i r sanatkar olarak sohret kazandi. Daha X V I I I i n c i asir icinde admin edebi b i r mazmun olarak kullanilmaga basladigmi bile goriiyorus. O devrin m a r u f divan sairlerinden Rahmi b i r kasidesinde Hace va Guldm'dan bahsettikten sonra l t i r - I t r i miinasebetini gozeterek soyle d i y o r :I s t i m a ' etse oluvdu nefes-i musjrinin I t r i dilbeste-i ziilf-i siyeh-i pur tabi

I t r i ' n i n , kudretli bir sair oldugunu da eserleri isbat etmekte.. dir. B i r t a k i m giizel na'tler, gazeller, muammalar ve tarihler, hatta. hece vezniyle tiirkiiler vucude g e t i r d i g i n i mecmualardan ogreniyoruz. D i v a n tertib ettigini ise Salim b i l d i r i y o r . F a k a t bbyle b i r eser, bugiin mevcud degildir. " I t r i " mahlasiyle mecmualarda gordugiimiiz siirlerin hepsini bu degerli musikisinasa mal etmek de dogru ohnaz. B i z i m musikisinas sairimizden evvel bu mahlasla sohret k a zanan ve 1032 ( M . 1622) de vefat eden b i r sair daha mevcuddur. "Dervis mesreb" oldugu soylenen bu zatm da Riza tezkiresindeki kayda gore "hub es'ari ve mergub g i i f t a r i " v a r d i r . / t ? i ' n i n besteledigi siirler arasmda I t r i mahlasiyle mevcud olanlar muhakkak kendisinindir. Bay Rusen Kam'm nesrettigi i k i manzume de mutlak surette bizim I t r i ' y e aiddir (Radyo mecmuast No: 7). I t r i ' n i n giizel b i r talik yazisi oldugunu ise Hafiz Post mecmuasma ilave ettigi bestelerden ogreniyoruz {Hafiz Post maddesine hakiniz S. 50). B i i t i i n bunlara ragmen I t r i ' n i n asil ehemmiyetini sairliginde ve hattathgmda aramamahdir. O, T u r k m u s i k i s i n i n muazzam ve emsalsiz eserlerini vucude getirebildigi i r i n d i r k i biiyiik b i r v a r h k t i r . Tezkirecilerimiz de onun bilhassa bu hususiyetini tebariiz e t t i r m i s lerdir. Safayi diyor k i . " I l m - i edvarda devrin Hdce-i sanisi ve fenn-i musikide sehrin Gulwm-i Sadi'si olmagla sada-yi neva-yi nalesi I r a k ile Hicaz'i p u r avaz ve nezaket agaz-i hos nevasi Nisabur u Acem ve Isfahan'i Tesgendaz e t m i s t i r . " Salim ise, su sitayisli cumlelerle onu medhetmektedir (Matbu tezkire S. U79 - 181) ' "01 i l m - i edvann hace-i sanisi ve fenn-i musikmin Seyh N i -

134

T U R K MUSiKJSi ANTOLOJISI

zam-i Hakanisi ussak-i vala nam miyanmda BuMrizadelik i i n v a niyle sohret-i tarn basil eyleyen zat-i alimakamdir k i bag-i s i r i n servistan-i dilai-a kadan-i mahabib-i ruzgarm maye-i revnak-i sebz-i bahari olan bezm-i ahenginde ol ramis-i canin nizam-i m u raai-i levazim-i fennine nisbet nagme-i har ken-i F a r a b i - i perisantar bir neva-yi kalenderi ve hitta-i tavus-i dehanmdan haste-i hicrana safa bahs-i dad a f e r i d olan canbahs-i riihperver-i elhaniyye her cend k i ol serv-i sehi giilistan-i iilfet bir mecliste enciimen efraz-i ferah-i ruz-i sohbet ola Perde-i hirami-i agyar olan damen.i tesr i f - i kaba.yi i'tibari o l giils.enin nagmeseray-i bezmi olan sair m i i r gan-i nale perdazane manend-i perde-i k u m r i ve perde-i biilbiil zeyl-i hicab olup hemgiin perde-i ankebut bend pay-i reftar ve ol iistad-i bi akranin nagme-i gulbam ve nagme-i Berkiihan ile hem mizan olan elhan-i seker efsanm mukabelesinde her m a n t i k - u t - t a y r mesabesfne olan savt-i nadir beraberlerin izhardan ka'de nisin-i hayret olup pahuften-i i k t i d a r olurlardi. 01 zat-i dilaranin b u giine n a ziri napeyda bir m a h i r - i fen azma oldugundan merhum cennet me., kan firdevs asiyan padisahan.i cihanm diir.i yekta-yi gencine-i i r i a m sultan-i celil-iis-san-i bimiidani n u r - i sati' Sultan Mehemmed Han-i r a b i ' hazretlerinin meclis-i hiimayunlarma kerreten ba'de merretin dahil ve k i r a r e n miraren ataya-yi husrevanilerine na.il oldugundan maada oteden beri esir.i hiibb-i cahi oldugu esirciler kethudahgina ba hatt-i hiimayun-i sevketmakrun vasd olub bu hal iizregiizarende-i eyyam i i leyal iken 1123 hudiidunda i n t i k a l eyledi.. Fenn-i musikide hace-i alimakam oldugu beyn-eLenam malakelam olub hezar asan meshiir-i cihan ve mesmii'-i simah-i ins i i can venaks ii k a r - i sanayi.i revnak bahs-i daire-i deriin iken bag-i giilistan-i es'arda dahi b i r biilbul-i hos giiftar ve I t r i mahlasiyle nice asan ve miiretteb divam v a r d i r . Ve miyan-i suarada hayli nam ii sam olubbu giiftar ciimle-i asarmdandir ( K i t ' a ) : .Dili avare kilan. fikr-i kad-i dilciidur Beni Mecnfin iden ol kakQl-i anber budur Gormeden etme sakm yok yere sen k i l u kal K i m ne derse desin Itri o miyana mudur Stsiin ilac devd-i dile ol tabib ise Yok=a vi=ale minnetimiz yok nasib i s e "

Rusen Kam I t r i hakkmda yazdigi bir makalede sunlari soyliyor {Rcvdyo meamiasi Nor 7):

XVIII NCI

ASIR

135

"Nevakar, segah ayin, Rast na't gibi her b i r i kendi vadisinde birer sah eser olan bu eserler dinlenirken tutusmayan zevk, titremeyen gbniil tasavvur edilemez." Son devrin degerli sairi Yahya Kevial ise, bu biiyiik san'atkari veciz b i r surette anlatan su giizel manzumeyi viicude getirmistir (Itri: Rifki Melul Meric'e, Aksam gazetesi/1 Mayis 1940):Biiyiik I t r i ' y e eskiler derleiB i z i m oz musikimizin p i r i ; O kadar halki sevk edip yer yer, O safak vaktinin cihangiri, Nece b a y r a m l a r m sabah erken Gokii top sesleriyle giirlerken, Soylemis saltanath T e k b i r ' i T a Budin'den I r a k ' a Misr'a kadar, F e t h edilmis uzak diyarlardan, V a t a n iistiinde hur esen riizgar Ses gotiirmiis biitiin baharlardan; O deha oyle toplamis ki bizi Y e d i yiiz yil siiren h i k i y e m i z i Dinlemis ihtiyar cmarlardan. Musikisinde B i r taraftan bir taraftan din,

biitiin hayat akmis,

H e r taraftan, Bogaz o sehrayin, Mavi T u n c a ' y l a gur F i r a t a k m i s ; Nece seslerle gok ve yerlerimiz, Hiizniimuz sevkimiz, zaferlerimiz.... B i z e benzer o k a i n a t akmis Cok zaman dinledim Neva. K i r ' i B i r terenniim ki hem genis, hem suh... Dagilnken Neva'mn esrari heceden, B a s h y o r Sark ufuklarinda viizuh Blest olub sozlerinde her Y i i r i i y o r fecre Y o ' a diismus, birer birer, geceden elli milyon r u h . kader

K i s k a n i p gizlemis k a z a . v e B e l k i binden ziyade Na't'idir Hizlanan en. mehibi, Mevlevi

bestesini; en derini. dile,

B i z e mirasi k a l d i y i r m i eser . V a k i a ney,. kudiim gelince Y e d i k a t arsa cikmis A y i n ' i

Sema'iyle,

136

T U R K M U S I K i S t ANTOLOJISX 0 ki bir ihtisamli diinyaya Ses ve tel kudretiyle bakimdi Adeta benziyor muammaya, Ulemamiz da bilmiyor kimdi; 0 eserler bugiin define midir? Ebediyyete bir hazine midir? B i r bilen var mi nerdeler simdi? Oyle bir mfisikiyi Srten oliim B i r teselli birakmaz insanda; Muhtemel gormiyor heniiz gbnliim. Cok saatler gecince hucranda, Diisulur bir hayale, zevk alinir; Belki hala o besteler calinir Gemiler gecmeyen bir unrmanda.

X V I I I nci asrm ilk yarismda sohret kazanan degerli neyzenlerden b i r i de Mevlevi Mustafa?dir. Bu maruf ve krymetli san'atkan n 1125 (;M. 1713) de vefat ettigini Vahid MahtmnFmn su t a r i h i n den anlamaktayiz:Fehm edelden bu makam-i bibakamn niydiigin RSst bildi buzriigii kucek cihanm niydiigin Bagda darbeyn ile eyler terenniim fahte Sanma fehm etmez usiil-i sofiyamn niydiigin BinevShklar eder amma saba eyler niihiift K a r fl naks ii cenber i i devr-i revanm niydiigin Gitti Neyzen Mustafa terk et sema'i ey felek Maye-i hiizn ile n e v m z - i safanin niydiigin Nerm ii safil seyr idiib pest ii biilend-i alenii Gordii hep evc-i hisar u isfahanin niydiigin Anladi kiinc-i ribat olmadigin cay-i karar E t t i aheng-i baka bildi fenamn niydiigin. Her dem-i rahatfezasi rahatiilervah idi Bisnv ez ney remzi i m a eyler anm niydiigin Karsaz-i dehr ana bir perdede gostermesfin Nagme-i surefgen-i' r u z - i cezanin niydugin Geldi dedi fevti tarihin Vahid efsus kim

XVII bir sohret gil, biittin siibhe yok

1125

nci asrin son ve X V I I I nci asrm ilk yarilarmda biiyiik temin eden ve dimi Turk musikisinin yalmz bu asirda deasirlarda en verimli sahsiyeti olan iistad san'atkar, hie. k i Dervis Ali Siriigani'dir. Istanbul'da dogdu.- Gene ya-

X V I I I NCI ASIR

137

smda musikiye heves ederek bu sahada yuksek b i r kabiliyet gosterd i . Gvleni tarikatine intisab ile tasawuf vadisinde de ihtisas sahibi oldu. Sehremini'nde Giilseniyeden Hulvi tekkesi (1) seyhi Seyh Sincun efendi'nin 1107 ( M . 1695) de irtihali iizerine bu dergaha seyh tayin edildi. 1126 ( M . 1714) da vefat etti. Seyhi bulundugu dergahta medfundur. Yerine oglu Ahmed efendi seyh oldu. Bu zat de 1185 ( M . 1771) de vefat ederek yerine oglu ve A l i irugani'nin hafidi Ussaki Haiti efendi gecti. Bunun oliimii, 1196 ( M . 1781) tarihindedir. Dervis A l i ' n i n epeyce yasadigmi kuvvetle soyleyebiliriz. 1077 ( M . 1666) de blen Bursah Scdih Celebi, istanbul'a gelmis ve rnusik i y i o devrin bu hususta en muktedir sahsiyeti sayilan Dervis A l i den ogrenmisti (Giildeste S. 526). Su halde 1077 ( M . 1666) dan once b i r musiki iistadi olarak tamnmis olan bu zatin, bu vaziyete gore en asagi 80 yasmda 61mii olmasi icab eder. Dervis A l i Sirugani'nin Milstakimzade mecmuasmda "Dervis A l i Sinani" kaydiyla da bazi ilahilerine tesadiif edihnektedir.Bu zatm Giilseniyeden baska Sinaniye'ye de mensub olduguna dair baska b i r kay i d gormedim. Teberriiken bu. tarikate de intisab etmis olmasi m u m kindir. Esasen her i k i tarikat te Halvetiye kollanndandir. Fakat seyhi olan ve tarikat silsilenamelerini muhtevi menbalarda adi "Esseyh Sinan efendi ibn-i Seyh Arab Serif Mehmed efendi Es^ehir Be-t)mmi Sinanzade" kiinyesiyle kayidli bulunan bu zate nisbetinden dolayi "Sinani" gosterilmesi de memuldiir. Dervis A l i Sirngani hakkmda etrafli malumata sahib degiliz. Esad efendi, mutadi vechile ondan da kisaca bahsetmistir. Bu toenbada Istanbullu Dervis A l i Sirugani'nin "Giilseni" oldugu ve Mehmed IV. devrinin musiki iistadlanndan bulundugu tasrih edilmekte ve bu malumata su sitayiskar ciimleler ilave edilmektedir: "Sada-yi letafet niima ve halavet intimasi latif ve hos ayende ve lehce-i biilend-i azb-iil-edasi iistadiyyet numayende olub filhakika fenn-i merkumun dekayik i i hakayikm kemayenbagi dana iistad-i niiktepira ve kamil-i bihemta i d i . Yiize karib murabbaat ve alti yiizden miitecaviz savt ve tesbih ve ilahiyati dahi vardir k i her b i r i(1) B u tekkeuin ilk seyhi, meshur mutasawifeden Mehmed Hulvi, S u n bfiliye ve Giilseniyeden idi. Lemezat, Cam-; dilnuzav gibi mflteaddid eserler kaleme almis ve siirler vucude getirmis olan.bu zat 982 (M. 1574) de dogrous, 1064 (M. 1653) de vefat etmistir. Y e r i n e Seyh Sinan gecti. Ali Siriigani, tekkenin ucfincii seyhidir.

138

T U R K MUSXKISi A N T O L O J l S t

ber mucib-i kavaid-i fenn-i elhan musanna've b i noksan olub katibe-i musikidanan ez dil i i can cemian istihsan etmislerdir." Dervis A l i Siriigani, X V I I nci a s n n en biiyiik musiki ustadi i d i . Onun b i r cok talebe yetistirdigi de m u h a k k a k t i r . Belig, "Giildeste" de Bursal; musikisinas SalHi Celebi'den bahsederken " M a l i k - i feyz-i suur oldukdan sonra tstanbul'da i l m - i m u s i k i n i n peder ii maderi us tad-i nadir-ul-misl Gulseni Dervis A l i ' d e n t a ' l i m - i ezkar ve esvat" ettigini sbylemektedir" (S. 526).. 1142 ( M . 1729) de, v a n ! Dervis A l i ' d e n 16 y i l sonra vefat eden, binaenaleyh onun m u a s i n olan Bursah Belig'in bu dikkate deger t a k d i r l e r i , sarahatle gosteriyor k i bu k i y m e t l i sahsiyet, d e v r i n i n m u hakkak surette en biiyiik musiki ustadi olarak emsaline tefevvuk etmistir. Meshur musikisinas Ndyi Osman Dede, " R a b t - i t a ' b i r a t - i m u s i k i " adh manzum eserinde Hdfiz Post ile A l i Siriigani'nin-musikide yeni bazi t a b M e r b u l d u k l a r i m soyliyor ve bu miinasebetle Dervis A l i ' y i su beyitlerle t a k d i r ediyor:-

Goriiliiyor k i , Osman Dede, bir cok savt, z i k i r ve i l a h i besteleyen bu degerli musikisinasi, devrinin alimleri arasmda b i r " m e r d - i veli" olarak gostermektedir. Sultan Mustafa I I . (Vefati 1115-1703) m n hayatmda yazilan ve Dervis A l i ' n i n b i r hayli eserini i h t i v a eden b i r mecmuadaki su kayid da bu kanaati kuvvetlendirmektedir ( A i m . Mc. N o : 6 3 7 ) : "Hace-i zaman olan Dervis Ali Elmeshur Dede"

Dervis A l i ' n i n seyhlik ettigi " H u l v i tekkesi" n i n de sonralari kendi ismiyle amlmasi, onun genis sohretinin t a b i i b i r neticesin. den baska b i r sey degildir. Bursah Tahir, Hulvi'den bahsederken sunlan soyliyor (Osmanh miieUifleri I , 61): " R i b l e t l e r i 1064 de, merkadleri tstanbul'da Sehremini c i v a r i n da t i r a m v a y caddesinde Eregli ma.hallesinde Siriigani ismiyle yadolunan dergah haziresindedir". Dervis A l i ' n i n mecmualarda bestelerine ekseriyetle "Dede" serlevhasiyle tesaduf edilmektedir,. B i r lasim mecmualarda da Der-

X V I I I NCI ASIR

139

vis Ali veya Dervis Ali ^irii-gani bashgiyla tesbit edilmistir. Miistakimzade mecmuasinda, ise; Ded*, Ali Dede, Dervis Ali Sinwni, Seyh Ali Sinani Halveti gibi muhtelif bashklar goriiliiyor. Daha eski menbalarda, mesela Hafiz Post mecmusmda ise, eserleri sadece "Dervis A l i " bashgiyla mukayyeddir. Bestelerinin bilahare en ziyade Dede iinvaniyle mecmua. lara gecmesi de, onun devrinde ve daha sonraki zamanlarda ne b i i yiik bir sohret temin ettigini acikca gosterir. X l X u n c u asirda Dede iinvaniyle istihar eden iistad san'atkar Ismail efendi (Vefati 1262 M . 1845) den tefrik icin onun . eserleri muahhar zamanlarda Atik veya Eski Dede bashklanyla yazihmst i r . Mesela musiikisinas Seyh Rusen efendi, tertib ettigi mecmuaya bu zatin bir kisim bestelerini " A t i k Dede" bashgiyla yazmistir. Piyanist Esad efendi mecmuasinda da "Sehremininde madfun eski Dede'nin" kaydiyle mahdud bazi parcalari gbriiliyor. Fakat biitiin bunlara ragmen bazi bestelerinin Ismail Dede'ye yanhs olarak isnad edildigini gormekteyiz. H a t t a garibdir k i , Ismail Dede'nin dogumundan belki b i r asir once yazilan mecmualarda "Dede" bashgiyla tesbit edilen besteleri giiya tashih ediyorlarmis gibi " B u Ismail Dede'nindir" kaydiyla t a h r i f edenler bile goriilmektedir. Son zamanlarda ise b u degerli sahsiyetin biisbiitiin unutulduguna sahid oluyoruz. Konservatuvar nesriyatinm "Tevsihler" k i s imnda, Rehavi makammdaki tevsihinin dercedilen notasi rniinasebetiyle konulan su kayidlar bunu acikca gosteriyor (S. 29) :r

" E s k i mecmualar, bu ilahinin bestekari olarak giiftesinin balasina "Beste-i Dede-i a t i k " namini yazmislardir. Anlasihyor k i b u . " a t i k " ta'biri, ilahinin yine "Dede" namiyle meshur Hamdmizade Ismail Dede'den evvel gehmis baska bir Dede tarafmdan bestelendigini ihtar icin ilave edilmistir. Acaba bu " E s k i Dede" n i n ismi nedir? Hangi tarihde yasamistir? Bunlar simdilik mechuliimiizdur. Gerci Kadirihane dergahi kiitubhanesinde mahfuz biiyiik b i r ilahi kiitiiguniin bas tarafrada: "Beste sahibi dedeler kadimden b e r i m i i teaddiddir" deye b i r kayda tesadiif edildi ise de bu kayid dahi bize "Dede-i A t i k " in huviyetini bildiremedi. Maamafih tetebbuatimiza devam ediyoruz. Miisbet b i r netice elde edersek bu zatin gelecek formalarimiza dercedilecek'ilahilerinden birinin altma.yazariz." Bu ifadelerde, bir mecmuaya istinaden "Dede" namiyle meshur olan bestekarlarm miiteaddid olarak gosterilmesi yanhstir.

140

TURK MUStKiSi ANTOLOJISi

T i i r k musikisinde "Dede" iinvaniyle istihar eden Dervis Ali ile Dervis Ismail'den baska kimse tanimiyoruz. Ndyi Osman Dede, Ndsir Abdulbaki Dede, Zekdi Dede, Neyzen Aziz Dede... gibi m u s i k i aleminde "Dede" likle istihar eden sahsiyetler ise ancak isimleriyle -anilmislardir. Dervis A l i S i r i i g a n i ' n i n viicude getirdigi rivayet edilen " 6 0 0 " den fazla "Savt", " T e s b i h " ve " I l a h i " den benim tesbit edebildigim mikdar 202 adedden ibarettir. Esad efendinm altiyiizii miitecaviz d i i i i eseri oldugunu soylemesi, k a t ' i b i r yekunu gostermiyor. B u r a k a m m t a h m i n i oldugu meydandadir. Fakat surasi da m u h a k k a k t i r k i b i zim tesbit ettigimiz beste giifteleri Dervis A l i ' n i n d i n i biitiin eserl e r i degildir. Elimize gecmeyen mecmualarda onun daha b i r cok ilahilerine tesadiif edilebilecegi muhakkaktrr. Bugiin elimizde mevcud olan bu guftelerden m i i h i m b i r k i s m i n m bestesi kayb olmustur. Fakat 25-30 k a d a r m m hala, u n u t u l m a digini goriiyoruz. Bunlar arasinda bestesi yasadigi halde bestekari mechul zannolunanlar da v a r d i r . Mesela Konservatuvar t a r a f i n d a n notalari nesredilen " D i i g a h " tevsih ile, " A c e m " i l a h i y i bu meyanda gosterebiliriz (Istanbul Konservatuvar nesriyatj,, Tiirk musikisi ki. Idsiklerinden ildhiler. I, 5; II, 67). Degerli musikisinas Dr. Subhi de Dervis A l i ' y e aid i k i eserin notasmi nesretmis,fakat b i r i n i n ona aid oldugunu t a s r i h e t t i g i h a l de, digerinin bestekarmi mechul sanmistir (Tiirk musikisi II, 58, 113). Bu eserde " B u g i i n i k i duragi k a l m i s t i r " denilmesi de b i r zuhul eseridir. Y u k a r i d a da soyledigimiz g i b i , Dervis A l i ' n i n b u giin epeyce i l a h i bestesine sahib bulunuyoruz. Ve bunlar ekseriyetle cok meshur eserlerdendir. Yalniz alakadarlar arasinda bestekari b i linmeyerek sayi olmuslardir. Mesela 1006 ( M . 1597) da vefat eden meshur mutasavvif Sivash Semsi'nm,Vasil olmaz kimse H a k ' k a ciimleden dur olmadan Kenz acilmaz sol gonulde ta ki pfir n u r olmadan ( 1 )

m a t l a l i manzumesinin " H u s e y n i " makaminda ve " D i i y e k " i k a i n d a (1) B u manzumenin y a n h s olarak, matbu K o n y a l i Sem'5 divanina gecirildigini goriiyoruz. B a y ibniilemin mahmud K e m a l de buna dikkat etmemis ve " S o n asir T i i r k S a i r l e r i " ne bu manzumeyi Sazsairi S e m ' i n i n segme si'ri olarak derc. etmistir (S. 1792). 1006 da v e f a t eden S i v a s h S e m s i d i vamnda mukayyed gordiigiimiiz, 1126 da olen Dei-vis A l i t a r a f i n d a n da bestelendigini bildigimiz bu manzumenin 1257 (M. 1841) de blen S e m ' i ' y e a i d bulunmasma imkan yoktur.

X V I I I NCI ASIR

141

k i bestesi pek meshurdur, mecmualarda da Dervis A l i Siriigani namma kayidlidir. "Segah" makaminda ve "Diiyek" Ikamdaki " E y gafil uyan" ilahisi de cok taammum eden eserlerden biridir. Ve bu manzumeler i n besteleri yalniz Istanbul muhitinde degil, Anadolu ve Rumeli'nin bir cok yerlerinde de sayi ohnustur. Dervis A l i ' n i n " E v i c " makaminda ve "Evsat" ikamda besteledigi "Devran odur k i " , " E y tarikat erleri", "Nazarm pak ise", " H i m bahri viicud" ilahileri ile."Rehavi" ve "Muhayyer" makamlarinda ve "Devri h i n d i " ikamda besteledigi "Dervis olan k i s i n i n " ve "Ciimle alem a$ina" ilahileri de en cok intisar eden pargalanndandir. Mahdud kimseler tarafmdan bilinen, fakat onun cidden en nefis eserleri meyamnda gosterilebilecek plan ilahisi ise, "Rast" makaminda ve "Sofiyan" ikamdaki bestesidir. Miikemmel bir san'at eser i olan bu para, Dede'nin musikideki kudretini agikca gosterecek mahiyettedir. "Puselik" makammdaki "Nice b i r besleyesin" evsat ilahisi de ince ve zarif nagmelerden te^ekkiil eden ve kiicukliigu nisbetinde samimi ve giizel olan bir san'at eseridir. Duraklari ise dini musikimizin en parlak mahsullerindehdir. Zakirler ve miiezzinler arasmda son asra kadar onun eserlerinin secme bir inahiyeti haiz oldugunu da goriiyoruz. Osmanh hiikumdan Mahmud I I . , 1239 ( M . 1823) yibna tesadiif eden b i r ramazan gecesi, ilahi dinlemek istemisti. Miiezzinler, bilhassa A l i Dede'nin parcalanndan intihab ederek okumuslardi. Vakay?-i Letaif-i Endenm'da su kayidlar vardir (S. 307): "... Miiezzinan-i hos elhan ilahi han olmalari ferman ve o anda mecmuu huzur-i hiimayuna sitaban olub meydan-i vesi'-iil-erkana halka cevirdiklerinde ciimlesine riichani zahir ve ilahi okumaga mahir olan cavuslardan Suyolcuzade Salih efendi,Tahtgah. etti vucudum sehrini sultan-i ask (1)

nutk-i pakini pek temiz okuyup sairleri umumen "evic" kolunda ya_ pilmis. miintehab ilahiyattanllim bahri vficud asdafinm durdanesiyem ben

Ilahisi de kamilen okunup arkasmdan...(1> Y n s u f Celebi'nin besteledigi " e v i c " duraktir.

142

TURK

MUSildSi

ANTOLOJISi

E y goniil bir derde diis kim anda derman gizlidir

llahisi de alenen" okunirtustu. Her i k i ilahi de Dervis A l i ' n i n d i r . Dervis A l i , sadece dini eserleriyle degil, l a d i n i mahiyetteki yiizlerce bestesiyle de istihar eden biiyiik b i r san'atkardir. Mecmaalar. da onun b i r hayli miurabba ve semaisi goriilmektedir. B i i t i i n bu bestelere nazaran Dervis A l i Siriigani, cidden iistad bir musikisinastir. Gerek giifte taksimatmda, gerek nagmlerin t e r kibinde onun 5 0 k mahirane b i r kudret izhar ettigi acikca goriiliyor. Olgun ve maliimath b i r san'atkarin bedii zevki mahsulii olan bu eserlerde bariz b i r incelik kendisini gostermektedir. Dervis A l i , dini besteleri icin en cok Misri Niyazi ile Isa Mahin'nin giiftelerini secmistir. B u i k i mutasavvifa karsi onun derin b i r baglantisi oldugu anlasilmaktadir. Bununla beraber, ekseriya H a l vetiyeden olan Esrefoglu Riimi, Sivash Semsi, Abduldhad Nilri, Fethi Abdiilkerim gibi m a r u f sahsiyetlerle Sultan Mustafa II. nir, ilahilerine de epeyce besteler viicude g e t i r d i g i n i de gormekteyiz. Tevsihlerini, ilahilerini, murabbalarini a y r i a y r i tavirlarda ve ustalikli bir iislub ile' bestele'yebilmek k a b i l i y e t i n i gosteren;bu-san'-. a t k a r i n ihmal edilmesi, T u r k musikisi t a r i h i icin muhakkak biiyiik bir kayibdir. X V I I I nci asrm ilk ve on yedinci asrm son yarilarmda ilahileriyle biiyiik bir sohret temin eden degerli musikisinaslardan b i r i de Istanbullu hattat Seyh Mehmed Zaifi'Aix. Akbaba'Aa. dogdu. Babasi Hafiz Mustafa efendi, Akbaba imami i d i . Kendisi de bu ]?.kabla istihar etmistir. Gene yasmda hafiz oldu. Yaziya merak ett>. Meshur Kanhcah Mustafa'A&n stilus ve nesih hatlarmi mesk etti. icazetname aldi. B i r taraftan da musiki bgreniyordu. Sesi gtizeldi. Babasimn vefati iizerine Akbaba'ya imam oldu. Miistakimzade diyor k i (Tuhfe S. 454): "Hos nefes musikidan olmagla Istanbul'da dahi seyh-i naks. bendan Hace Seyyid Abid Celebi mescidinde mahalle i m a m i " ve civannda mektebde muallim ve cevami'de Muhammediyehan olmustur. Hatta Seyh Hakki-i Celveti Muhammediye'yi serhine'sebeb-diyor k i (Tuhfe S. 454): B i r taraftan da tasavvuf meslekine salik olmus, Bursa'da meshur Uftddezdde Seyh Ibrahinn Sddik efendi ( V e f a t i 1089-1678) ye intisab etmisti. Gene Miistakimzade sunlari soyliyor ( A y n i eser): "tiftadezade Seyh Ibrahim Sadik efendi'den inabet ve giifte. lerini beste eylemistir. Kendi kalemiyle mecmuasinda kayd eylemis

XVIII NCI

ASIE

143

k i " A l t i y i l ba'd-el-inabe sugulden sonra Bursa'ya ziyaretlerine varub yiiz bes giin miicahedeyi i t m a m akabinde yedi kerre sohbetleriyle miiserref oldukta hilafet tarikiyle emr olunduk Elhamdiilill a h " . Elkissa abd-i f a k i r i n valid-i macidim'merhum dahi sabavetlerinde * J A . U-\ tedarikine giisis ve stilus ve neshi buniardan temessuk ile verzis eylemis i d i . Ciilus-i Sultan Ahmed Har.-i salisedek kutb-i daire-i hayat olubA n d a bulundu mfirg-i dile lane-i karar Ahbab egey sorarsa bizi Akbaba'dayiz

meali iizre medfenleri karye.i mezburededir. B u beyii kendi giifteleridir:Dinler isen hak sozii dinle vii anla k : l autel A c i l a ayn-i hakikat kesf ola envar-i z a t "

Miistakimzade, bu degerli musikisinasm vefatim k a t ' i olarak degil, t a h m i n i olarak 1115 ( M . 1703) senelerinde. gostermektedir. Mecmualarda epeyee ilasisine tesadiif edilmektedir. Viicude getirdigi besteler, bilhassa Celvetiler arasmda cokca sayi ohnustur. Zaifi mahlasiyle mahdud bazi siirler yazan Akbaba i m a m i Mehmed'in bilhassa musiki ve yazi sahalarmda muvaffakiyet gosterdig i muhakkaktir. Bur sah Ismail Hakki da "Muhammediye" serhinde ondan bahsederken "Udebava musahib ve rnakarnata sahib" oldugunu soylemektedir (Matbu niisha S. 1). Bu devrin m a r u f mutasavvuflanndan Kenzi Hasan'm da epeyee " i l a h i ' besteledigini goriiyoruz. Safayi'ye gore Alaiyeli,' Salim'e .gore de Ayash olan bu zat tahsilini Istanbul'da bitirda. Bilahare Siinbiili seyhi meshur Aldeddin efendi'ye intisab etti. Hilafet aldiktan sonra Manisa'da Halveti tekkesine seyh oldu. Safayi'ye gore yasi y i i z i i geckin oldugu halde 1126 ( M . 1714) da Salim'e gore de 1127 . ( M . 1715) de orada vefat etti. Kenzi mahlasiyle mutasavvifahe siirler viicude getiren ve bu sahada muvaffakiyet gosteren sair, besteledigi ilihilerde de ayni k u d r e t i b e l i r t m i s t i r . Onun b i r " E d v a r " risalesi de mevcuddux. (Bay Nail'in hususi kiltubhanesinde). X V I I I nci asrm degerli musikisinaslarmdan Tosunzade'nin de bazi ilahilerine rastliyoruz. A s i l adi Abdullah olan bu zat, Ahmed HI. i n muezzin ve hanendelerindendi. Musikiye hakkiyle v a k i f oldugu g i b i sesi de cok parlakti. ikiyiizden fazla eser bestelemistir. Bu eser-

144

TURK

MUSIKI ANTOLOJISI

ler arasmda bir takim tiirkiilere de tesadtif etmekteyiz. Vefati 1127 {M. 1415) dedir. Arkadaslarmdan sair Vahid Mahtumi su oliim tarihini kaleme almistir:Ciinki Tosunzade Abdullah Agra itti vefat Firkatiyle oldu ahbabm derunu pur melal Bubxiadrm devrin diigah-i subh u saminda safa Eyledim gevci usul ile nige naksm hayal Rasti hie gormedim ussak arasmda saba Musiki ilminde hergiz boyle bir sahib kemal Sevr-i gerdun etti bir kar-i muhalif nagme kim SunbSle oldu Vahid-i binevadan bjmecal Mezra'-i diinyayi cun terk etti tarihin dedim

1127

Atrabiilasar miiellifi Tosunzade hakkmda sunlari soyliiyor: "Sohret-i biisn-i savt-i sirini zib-i giis-i gav-i zemin ve reside-i sem'.i sevr-i cerh-i berin olub dihkaniyin-i kistgah-i ilm-i siiruddan taalliim-i bendergeri-i negam-i tarab niimud etmekle residekar-i ziiru'-i ma'lumat.i setta ve dekayik-i fenni kema hiivellayik dana olmustur. Filhakika lehce-i biilend ve hfibu sive hahan-i elhamn mergubu ve avaz-i hanceregir ii mumtazi sine-i sema'm dag-i tarab endazi olub vadi-i hanendegide miisellem-i alem ve ilm i i amelde iistad-i dekayik siyem i d i . " X V I I I nci asnn cok maruf musikisinaslarmdan b i r i de Kiiciik Miiezzin lakabiyle sohret kazanan istanbullu Mehmed'dir. Sultan Mustafa II. devrinde biiyiik bir sohret temin etti. "Enderiin-i h i i mayun" da miiezzin idi. Padisah huzurunda yapilan kiime fasillarinda da bulunuyor ve hiikiimdann i l t i f a t m a mazhar oluyordu. Bu yiizdendir k i 1107 ( M . 1695) de Anadolu muhasebecisi oldu. 1129 (M. 1716) da Edirne'de vefat etti. Arpaeminizade Sami su san'atli oliim tarihini kaleme almistir:Meclis ara-yi safa biilbiil-i giilzar-i tarab Rind-i alude sebiikruh hos ayende kelam Ahsen-iis-savt-i cihan ya'ni Muezzin Celebi Kirn verirdi negami samiaya zevk-i tamam Nagmesi vahattilervah-! kulub-i ussak Elide kalmazdi r.evasiyle niihufte alam Eiizviik ii kiicegi dilbeste-i avaz: idiib

XVIII Ki.ce

NCI

A3IR

sayan idi olmakliga sagirdi a n ; n Gulim iistad idi k i m ffiakam ecram benim

Hemgii def ana seza h a l k a begus, olsa Musikide hele bir perdede Z i i h r e ' y e kadh- idi etmege ta'lim-i C a r g a h iizre siirud ideli bu heft Devi- usuiiyle seragaz

Merdiim-i yek tene dernader idi m a n e n d i ideli mutrib-i c a r h

Geimedi hos nefes boyle muganni-i Gah

B u d i i r i i r adet-i s a k i - i galat bahs-i sipihr zehra.be verir geh sekerin serbet-i cam midrab-i h i t a m gerdun nizam N a k s - i kanun-i felek boyledir eyier iabiid O m r i i n agazini z i r efgen-i Plr-i S a z k a r m d a komaz c e n g t - i muhalif nagamat-i

kimsenin aheng-i

S i n e ciin kase-i tanbur olur elbette tehl Olub iskeste bu t a r - i nefes-i siist k i y a m S a r s a r - i merk esasmdan eder berkende Penbe-i cisme bulursa ne kadar i.-.tihkam H a s i h eyledi ber nehc-i beyan-i pisin Dehrden bu dahi bercide bisat-i aram I r c i i emri edince dedi can has iizre E t t i sevk ile cemen suffa-i firdevse h i r a m S a k i - i kevser idiib riihunu siyrab-i n e s a t Ola Ya r a v z a t - i behist icre kadeh niis-i meiim I l a h i be-hak-i r a v z a - i S u l t a n - i r u s i i l (1)

Rahmetinle ola isretkedesi dar-i selam S a s t d i r terk idicek savt-i segahi t a r i h

1129 AtrabiilasarMa deniliyor k i :

"Sada-yi letafet niima ve halavet bahsasi p i i r te'slr ve lehce-I dilpesend-i m a a r i f guyasi b i nazir olub gerci dekayik-i i l m i y y e - i fenn.i siirudda sade i d i . L a k i n amelin icrada hasb-el-irade ciimleden ziyade halet vide oldugu mesmu' ve meshurdur". Esad Efendi, onun on bes kadar eseri bulundugunu soyliyor, f a kat elimize gecen mecmualarda kayidh olan p a r c a l a r i bile bu m i k dardan fazladir. Ezgisi unutulmayan parcasi ise, "Sehnaz Puselik" Aksak semaidir.(1) T a r i h misrai k a n n c a 1129 olur. (1132) tutmaktadir.;

'Segah"

i, yani " 3 "

adedin; c i -

F:

10

146

TURK MUSlKI

ANTOLOJISi

Bilhassa ladini mahiyetteki eserleriyle sohret kazanan Kiiciik Miiezzin'm bazi ilahiler de besteledigini mecmualardan ogreniyoruz. X V I I I nci asrm ilk yansmda ilahileriyle sohret kazanan Bestekarlardan b i r i de muezzin basi Karaoglan Mustafa'dir. "Bursa t a r i h i " ride " E s k i nam kasaba-i kebire nahiyesinde Kamca karyesinde zuhiir" ederek sonradan Bursa'ya geldigi kayidhdir. Karakiz lakabiyla ariilan "Camii kebir" muvakkit ve muezzininden istifade etti. 1080 (M. 1669) de onun yerine gecti. 1098 (M. 1686) de m i i ezzin basi oldu. Giizel b i r sese rnalik olan Karaoglan, meshur Osman efe7id?den de Mevlid mesk etmisti. Biiyiik mutasavvif Misri Niyazi'ye de intisab etti. Seyhinin tekkesinde zakirbasihk ediyordu. Misri'nm Limni'ye nefyi iizerine uzun miiddet ona vekalet etti. Vefati 1129 ( M . 1716) dadir. Vasiyeti iizerine Pmarbasmda Mevlidci Osman efendi'nin civarma defnedildi. Bursah BaM su oiiim tarihini kaleme almistir:

Dedi tarihini Baki dai 1129 X V I I I nci asrin ilk yarisinda dini musiki sahasinda biiyiik bir muvaffakiyet gosteren ve bilhassa Mevlid ve Muhammediye okumak. la istihar eden sahsiyetlerden biri de Istanbullu Hafiz $iihudi MehmecFdir. Emir Buhari camiinin hatibi, Hoca Hayreddin mescidinin . de imami idi. Cene lakabiyle de sohret kazanan bu zat hem hattat, hem musikisinas, hem kemankes, hem de sairdir. Yaziyi Nefeszade Ismail'den mesk etmisti. Safayi diyor k i : "Hamele-i Kur'an-i azim-iis-sandan olub hiisn-i savt ile mevsuf olan hutaba ziimresindendir. Emir Buhari cami'-i serifi hatibi olub fenn-i musikide dahi miiceddeden beste ve ihtiraa kadir olmagla asrm Mevlid ve na't hanlarmin miimtazi ve serfirazi olub mesayih-i 'zkm hazeratiyle me'liifdur". Salim sunlari soyliyor: "Fenn-i musikide zamamnda mahir Mevlidhan naziik nefes bir zat-i f a h i r i d i . Erbab-i maarifden hos niivis ve kemankes oldugundan maada sofiyane es'an ve seyhane g i i f t a r i var i d i . " Seyhi de "Vakayiiilfuzala" da.. ' "Fenn-i musikiden haberdar Mevlid-i serif ve Muhammediyehanlikla sohre-i diyar" oldugunu soyliyor.

XVIII

N C I A.SIR

147

Milstakimzade ise "Seyhane es'ari ve beste-i i l a h i y y a t i v a r d i r " diyor. A s i l adi Mustafa olan Seyh Riza da bu devrin taninmis M e v l i d cilerindendi. Besiktas'da dogdu. Naksbendi seyhlerinden Arabzads Ihni Mehmed efendi'ye intisab etti. Besiktas'da Sinan Pasa tekkesi seyhligine t a y i n edildi. Inzivayi seven b i r adamdi. Edebiyatla da istigali v a r d i r . Safayi diyor k i : "Alelhusus Meviid hanan-i asrm giizidesi ve na'thanamn ziib. desi ve fenn-i musikide dahi i h t i r a a kadir i d i " . Salim diyor k i : " U l u m . i zahire ve batinasi m a ' m i i r oldugundan maada si'r i i insada ve i l m - i musikide hazz-i m e v f i i r u v a r i d i . " X V I I I nci a s r m i l k yarismda istihar eden Mevlidcilerden b i r i de Istanbullu Huseyin Dede'dir. Zegrek camiinde muezzin i d i . Mevl i d ' i Amd Seyh HaUl'den. gegmis, kendisi de b i r coklarma mesk etm i s t i r . Diramwn zakiri Ahmed Vefki ile Cdldkzdde Seyh Mustafa bunlar arasmdadir. Miistakimzade, " H i i s n - i hatt-i t a ' l i k i Siydhi rmerhumdan tesvid-i sa'yini icazetle tebyiz edenlerdendir" diyor (Tuhfe-i hattatin, matbti niisha S. 659). 1131 ( M . 1718) de vefat ettigini de ayni menbadan ogreniyoruz. X V I I nci asrm degerli Mevlidcilerinden b i r i de Sidtan imami Haci Mustafa?dir. Bursa'da dogdu . Musiki sabasmda epeyce cahsti. Meshur Mevlidci 0smart efendPden Meviid mesk etti. Seyhulislam Abdiildziz efendi'nin himayesine mazhar oldu. Meshur m u t a s a w i f Seldmi AH efendi'ye intisab etti. Celebi Sultan Mehmed camiinde imam ve hatib iken 1133 ( M . 1720) de vefat e t t i . Selami A l i efendi tekkesi hatiresine gomiildii. Belig diyor k i (Giildeste S. 529):

" K i r a a t - i Mevlid-i serifde yegane ve edasi avaz.i dilkes sadalrama mahsiis nagmat-i riihefza icrasmda f e r i d - i zamane i d i . Bazi mahallerde meharet-i tab'-i nagme sazi muktezasma iistadan.i selefe mugayeret ediib suabat-i nasinide peyda. idiib izhar-i yed-i tuia. etmistir." X V I I I nci asrm degerli zakirbaslarindan b i r i de E d i r n e l i Saban Dede'dir. Gulseni t a r i k a t i n e mensub i d i . 1134 ( M . 1721) de vefat e t t i . Naztra su oliim t a r i h i n i viicude g e t i r m i s t i r :

148

TURK MUStKlSi ANTOLOJISI Pisuva-yi za.kiran-1 hankah-i Giilseni Terk-i dfinya He vasil oldu izz-i sercnede P a y g i h - i a s i k - i Mevla'ya kildi ruymal Cekdi basi hirka-i hak-i siyah-i merkade Gus idub ifevtin N a z ! r i - y i duagiiyi dedi

1134 X V I I I inci a s n n cok meshur mutasavviflarindan Celveti Ismail Hakki'mn de bazi ilahiler besteledigini goriiyoruz. Aydos'ta dog_ mus olan bu degerli sahsiyet; dini, ilmi, tasavvufi yiizlerce eser viicude getirmis, Ttirkce, Arabca, Acemce siirler de kaleme almist i r . 'Onun miiretteb b i r divam da vardir. Hayatinm uzun b i r k i s m i ni Bursa'da geeirmis ve orada seyhi bulundugu dergahta 1137 ( M . 1724) de vefat etmistir. Bursah Ismail Hakki deye tamnmasi b u n dandir. . X V I I I nci a s n n m a r u f neyzenlerinden b i r i de Ahmed Dede'dirMevlevi tarikatine mensub idi. Vefati 1139 ( M . 1726) dadir. V a k ' aniivis Sakir Bey su oliim tarihini soylemistir:Fevtine ha.tif-i gaybi dedi Siltir tarih

1139 X V I I I nci a s n n degerli musikisinaslanndan b i r i de Mevlevi Neyzen Dervis Musd'dir. Bugiin elimizde. mevcud "Ussak" makanundaki " T e v s i h " i , onun klasik bestekarlarimizdan b i r i oldugunu gosterecek mahiyette olgun bir eserdir. Fakat Dervis Musa'nin, bu asirda yetisen b i r cok san'atkarlar gibi T i i r k musikisinin hemen her sahasma temayul gosterdigi de k u w e t l e tahmin" olunabilir. Bu degerli neyzenin m u t a s a w i f l a n ve asiklan takhd ederek hece ve aruz vezinleriyle bazi siirler kaleme a l d i g m i da goriiyoruz.. Netekim bestesi unutulmamis olan tevsihin giiftesi de kendisinindir. Prof. Fuad Kopriilii de onun 1127 ( M . 1715) Tiirkiye-Venedik harbi munasebetiyle yazdigi bir manzumesini ne^retmistir (Tiirk Sazsairteri antolojisi I I , 328, 351). Devris Musa'nm 1140 ( M . 1727) de oldugunu ise MilstaJcimzade mecmuasmdan ogreniyoruz. X V I I I nci a s n n meshur ve degerli musikisinaslanndan biri de Hidus Hasan'd\r. Fmdikh'da dogdu. Musikiyi once babasindan 6 g -

XVIII NCI

ASIS

149

r e n d i . Gene yasmda " E n d e r u n - i humayun" a g i r d i . Ahmed III. devrinde "Bas hanende" oldu. Gene o devirde " K i l a r - i hassa" dan ciiz'i b i r maasla 1127 ( M . 1715) de tekaiide sevk edild'i. V e f a t i 1141 ( M . 1728) dedir. Ramiz tezkiresinde su oliim t a r i h i k a y i d l i d i r .

1141 Edirnekapisi haricine defnedildigini " V e f e y a t " mdan ogreniyoruz. Ayvwnsarayh Hiiseyn'm

Hasan Aga Enfi ve Burnaz l a k a b l a n y l a istihar etmisti. Buna sebeb, bilhassa gaga b u r u n l u olusudur. Atrabuldsar'da. su ciimlelere tesaduf olunuyor: " F i l h a k i k a sada-yi halavet yepma.yi letafet niimasi sir aheng ve lehce-i biilend ve zibasi suh u seng olub mesam.i itkamna i s a r - i niikhet-i miisg-i siirud ve enf-i i r f a n m a gubar-i tarab siar-i esrar-i edvar suud idiib atsa r i z - i asar oldukca t a r a f t a r a f fensinasan m u kabele-i barekallah ile zeban giizaran o l u r l a r d i . " Esad efendf-am bu eserini telhis ederek ve ifadesini zamanma gore sadelestirerek "Mekteb" mecmuasmda nesr eden Veled Celebi bu hususta sunlan soylemektedir: " T o k sesli, sevimli cehreli b i r zat olub enfiyye gekmege fevkalade miibtela oldugu, Esad efendi t a r a f m d a n enfiyeye miiteallik sarf edilen mezamir..i mebzuleden rniisteban oluyor". Fakat " B u r n a z " lakabmin da mevcudiyeti, bu tahminin yerinde olmadigihi gostermektedir. Hasan Aga, devrinin cok eser viicude getiren san'atkarlarmdan b i r i d i r . Daha ziyade hece vezinleriyle yazilmis manzumelere ve bilhassa Nedvm ve Mahtumi'nm siirlerine besteler yapan bu k i y m e t l i sahsiyet, halk zevkine uygun ve sade b i r t a k i m besteler ibda ettigj g i b i , tamamiyle klasik ve agir parcalar da viicude g e t i r m i s t i r . Esad efendi onun 200, kadar eser besteledigini soyliyor. T a n b u r caldigi da rivayet edilen Hasan Aga, hie siibhe yok k i d e v r i n i n en meshur m u sikisinaslarmdandir. Mecmualarda eserlerine daima tesaduf edilmesi de sohretini gostermektedir. Hasan Aga, yalmz ladini sahada eserler viicude getirmekle k a l . mamis, epeyce ilahi de viicude getirmistir. SeyfuUah, Sezai... gibi m u l a s a v i f l e r i n siirlerini ve bilhassa Yunus Emre'ye isnad olunan i l a h i -

150

TURK MUSIKi ANTOLOJISi

leri bestelemistir. Bu degerli san'atkarm bu nevi eserlerinde t a b i i bir giizellik ve bir sadelik mevcuddur. Onun "Cargah" makammda besteledigi " D u r a k " ise hem g i i zel, hem de o nisbette san'atkaranedir. Hasan Aga, Hulus ve Hasan mahlaslariyle bazi siirler de k a leme almistir. Aruz ve hece vezinlerinin her ikisini kullanan bu degerli musikisinas, kudretli bir sair olarak gosterilemez. Fakat bu siirler, bazan divan sairlerini, bazan da mutasawrflan ve asiklari taklid eden Hasan Aga'nm, Tiirk edebiyatmm her sahasiyle mesgul; olan ve tasavvuftan anlayan bir sahsiyet oldugunu gostermektedir.. Ramiz, tezkiresinde diyor k i : "Fenn-i musiki ile neva.yi nale-i istihan piir tanin-i evc-i berin olduklari gibi es'ar-i abdare dahi piir iktidar b i r sair.i giizin idi.. Na't-i serifde bu ebyat zade-i tab'-i piir n i k a t i d i r :E y giiruh-i enbiya vii asfiyanm akdemi Hazret-i H a k ' k m habibi murselinin a'lemi Her ne denlii miicrim ise kendi abdindir H u l u i K i l sefaat ana ey esrar-i Hak'km mahremi

Ayvansarayh Huseyn de sunlari soyliyor: . "Es'ar, musiki ve sair maarifde eli var idi. Hulus mahlasiylena't-i serifleri vardir. Ve nice ilahiyyat beste eylemistir. Asar-i s i ' riyyesinden bu a n m d i r :Allah askma A l l a h ' i seven Hem habibini can ile seven Uveys'i seven b u n l a n seven Ulu sultandir Veyselkareni Hirka-i pakin Habib-i Rahman Geydiriip ana eyledi ihsan Ummetine dua etmekle her an U l u sultandir Veyselkareni . Hak'km sevgili veli knludur Huda perverlik a m n yoludur Makbiil-i Rabb-i lemyezeli'dir U l u sultandir Veyselkareni

. . .

[

.

Hazret-i H a k ' k m kurbinde kaim Hem Resuluniin fi'linde daim Siva savmmi can ile saim Ulu sultandir Veyvelkareni

X V I I I NCI ASIR Hak tecelli-i Kullugun her Halka bigane U l u sultandir zzi etmis ana dem ederdi tenha Hak'ka asina Veyselkareni

151

B u H u l u s ister T a n n ' d a n rahmet Hem Habib'inden lutf u sefaat Hem senden reca seyhinden himmet U l u sultandir Veyselkareni

Bizzat Hasan Aga tarafmdan bestelendigi muhakkak olan bu manzume, baska b i r ilahi mecmuasmda da kayidhdir {Aim. Mc. No: 691). ' X V I I I inci asrm cok degerli musikisinaslarmdan b i r i de N&yi Osman Dede'dir. Istanbul'da dogdu. Salim, Vefa ciyarmda diinyaya geldigini soyliyor. Babasi Ibrahim nammda degerli b i r adamdi. Miistakimzade diyor k i (Tuhfe S. 297): "Pederi Siileymaniye Darussifasinm reis.ul-huddami b i r p i r - i sahib nefes ve hezar bimar-i bihusa deva. res olmus hacciilharemeyn bir zat-i serif i d i . " Nayi Osman Dede, gene yasmda muhtelif i l i m ve san'at subeleriyle mesgul oldu. Meshur hattat Nefeszade Ismail efendi (Vefati 1090-1679) den stilus ve nesih yazilarmi mesk etti. Bilahare Galata Mevlevihanesi seyhi Gavsi Dede'ye intisab eyledi. Bu zat; hem degerli b i r sair, hem degerli b i r hattatti. Tasavvufta da derin bilgisi vardi. 1083 ( M . 1672) de Galata Mevlevihanesi seyhligine tayin edilmisti. iste Osman Dede, bilhassa bu zatten azami istifadeler temin etti. B i r miiddet sonra bu maruf sahsiyete damad oldugunu da tarihi menbalardan bgreniyoruz. Mevlevi tarikatine giren Osman Dede, b i r taraftan Tasawuf, edebiyat ve yazi ile ugrasirken, bir taraftan da musiki ile istigal ediyordu. Ney iiflemek hususunda da epeyce miimarese peyda etti. Sakib Dede "Sefine" de soyle b i r menkibe kaydediyor ( I I , 229) : "... Evail-i mesk u taalliimunde heniiz dii pesrev ve yek semaiye kadir iken Hazret-i Seyyid Halil-iir-Riihavi cenab-i velayet meabi Galata asitanesine tesrif buyurub Seyh Ahmed Gavsi hazretleriyle sohbet-i has esnasmda neyzen tefakkud olunub bi-hikmetillah.i t a ala neyzenan-i hankahdan ferd-i vahid hazir bulunmayub Dervis/ Osman'a bihaseb-il-iktiza. neyniivazi teklif olundukda mubtedi-i merkum dahi hezar acz ii serm ile sermaye-i ma'lumun meydana

152

TURK

MUStKi

ANTOLOJISi

koyub bezl-i rnakdux ile elden geleni icra idiib ve dilden geldigi mertebe i'tizar niima. ve destbus-i azizeyn.i miikerremeyn ile niyazmend-i hayr-i nefes ii dua oldukda Seyyid Halil efendi hazretleri dervis-i ma ser neyzenan-i zaman hahed slid dem-i keramet tev'em. leriyle nevazis ferma olmalari mukteza-vi himmet-i gavsaneleri" o!mustur. Osman Dede, on sekiz sene fasilasiz bir surette Gal ata mevlevihanesinin neyzen basihgmda bulundu. Gavsi Dede "Mesnevi" oku. turken K a r i l i k vazifesini i f a etmisti. Seyhi ve k a y m babasi Gavsi Dede'nin 1109 (M. 1697) da vefati iizerine dergahm seyhligine tayin olundu. Ve Mesnevi okutmaga basladi. Osman Dede'nin hayatmda yazilan Safayi tezkiresinde deniliyor k i : "Cevber-i zati miisteidd-i iksir-i irsad olmagla gavs-iiLvasilin Gavsi Ahmed Dede'nin nazar-i feyz eseriyle tahsil-i ma'rifet ve tek. mil-i adab-i tarikat idiib mazhar-i kemal olmagla Gavsi efendi'ye damad olub ba'dehu yerine ol zaviye-i feyz resanda mesned.i mesihat olub hala ders-i Mesnevi ve nakl-i Ma'nevi ile siibha kerdan-i eyyam i i leyaldir. H a k k a k i b i r seyh-i bi riya ve b i r a r i f - i sirin edadir." Osman Dede. hayatmm sonuna, yani 1142 ( M . 1729) yihna k a dar bu vazifede bulundu. Yerine oglu Sirri Abdvlbaki Dede gecti. 0 da y i r m i i k i y i l seyhlik ettikten sonra, k i r k i k i yasmda iken 1164 ( M . 1750) de vefat e t t i . Baba, ogul Galata Mevlevihanesinde sema'hane kapismm sol cihetindeki tiirbeye defnedilmislerdir. Seyyid Vehbi su san'ath t a r i h i viicude getirmistir:Seyh-i Galata Nayi tuketdi demini Itdi muteselli -veledi ussaki V e h t J didi tavihini amn miilhem '

1142 Nazird da su Slum t a r i h i kaleme almistir:Hazi-et-i Gavsi efendi; menzilin tutmus iken Azm-i adn idiib didi ahbaba unutman beni Cevheri tarihidir amn N a z i r i sad dirig-

"

1142

-

:

X V I I I NCI

ASIE

133

Kutb-i Nayi iinvaniyle de istihar eden Osman Dede. devrinin en kudretli neyzeni i d i . " N a y i " mahlasmi almasi da bu calgiya karsi besledigi muhabbetin canh b i r delilidir. Onun mutasawifane bir takim siirler kaleme aldigim ve bu yolda da oldukca muvaffak oldugunu goriiyoruz. Yazi vadisindeki hiinerini ise Safayl su yolda etmektedir: pek cok t a k d i r

" I l m - i edvarda telife kudreti ve fenn-i musikide tasnife liyakati olub alelhusus enva'.i hututun dakikadani olmagla h a t t - i t a ' likde hame-i Ahenin nay-i nevasazi Imad-i beyt-iil-israk-i cihandir." Fakat biitiin bu muvaffakiyetlerine ragmen onun bilhassa 'musik i vadisinde devamli b i r sohret temin ettigini goriiyoruz. Salim de bu degerli sahsiyet hakkmda sunlari soyliyor (Tezkire: S. 635) : "Hakka k i ol giiruh-i p i i r futuhda seyh dimege layik hem seyh, hem dervis, hem sadik, haluk ve piir maarif melek sifat b i r zat-i agah ve arif olub alem-i diinyada zir-i siim-i pay-i reftannda b i r m u r degil mar dahi dilgir ve yed i i lisanindan efrad-i aferideden bir ferd rencide zamir olmayub meclis-i serifleriyle her miiserref olan sohbetine f i r i f t e ve rubude d i l ve zat-i alileri ile hem-iilfet olana hezar vech ile teselli-i hal ii hatir olmak emr-i mukadderdir. Sair irfanindan ve ziimre-i mesayih-i t a r i k a t - i merkume layik ve miihim m a a r i f - i f i ravanindan maada hassatan ilm-i musikide i r f a n - i valasi ve hemzeban-i esrar-i bipayan olan neyde dahi yed-i tiilasi olup b i r kerre gus zedi olan k a r - i sa'biihnenal ve naks-i san'alxi malamal ve nagme-i hayali mersum-i safihe-i bal eyleyiip m i i r u r - i zaman ile nisyan eylemek adim-iil-ihtimal i d i . Ciimle-i maarifinden maada fenn-i musikide muhayyer-i ukul b i r ma'rifet-i valaya destres-i vusul olmusdu kim bir kar ya b i r nakis b i r kerre istima' ile kendi iciin b i r zimmete cikarmak miimkin i d i . " Esrar Dede, tezkiresinde su kayidlar v a r d i r : "Hakka k i seyh-i miitercem alim ve arif ve zahid olduklanndan maada fenn-i musikide iistaz-i esatize-i zamanlan olub masnu'at-i hibale-i hevaiyyeleri el'an hayretfigen-i havatir-i mehere-i fenn-i mezbur olub her t a r a f l a n ma'mfir ve fenn-i si'r u insada dahi piir zur olub mu'cizat-i nebeviyyeden Mi'raciyye'leri tasannuat-i n'riyyeden hall ala sebil-il-ilham serzede-i tab'-i calakleri oldugu gibi bestesinde dahi mulhem olduklari saibe-i istibahdir."

154

TURK MUSiKISi ANTOLOJISI

Miistakimzade "Tuhfei h a t t a t i n " de diyor k i (S. 298): "Merhum Osman Dede'nin si'r i i insa tarafi dahi sair fezail ve m a a r i f i gibi miisellem olmagla nice asar-i bisyara muvaffak olmus i d i . Ezciimle Mi'raciyeleri giifte ve beste kendi eserleri her sal sabah-i Mi'rac'de kn-aat olunmakla mtistemi'in-i ziivvar ferahnak ve envar-i salevat-i kesire ile t a n k diller tabnak olurlar." Fatin diyor k i (Matbu tezkire S. 396): "Neyzenlik fenninde mehareti olmak miilabesesiyle Nayi mahlasi kendiiye mucib.i sohret olmustur." Osman Dede'nin bugiin elimizde ucii tamam, b i r i noksan olmak iizere dort ayini ile bir Miraciye bestesi mevcuddur. Miraciyenin de b i r bahri unutulmustur. sadece giifte halinde mevcuddur. Bu muazzam eserler, T i i r k musikisinin en musanna mahsulleri arasinda gosterilebilecek kiymettedir. Osman Dede adeta Fahri oymasi viicude getirir gibi ezgileri iizerinde uzun miiddet islemis ve san'atin biitiin inceliklerini gostermege muvaffak olmustur. Miraciye, kenarlannda makamlari da gosterilmek suretiyle 1310 ( M . 1892) de tab'ettirilmistir. Eseri bastiran " T a r i k a t - i aliyye-i Sa'diye hulefasmdan Esseyh Ali Galib'dir. Kitabm ismi MJl j : J j>-

(1) (2) (3) Mst. M c , A i m . Mc. A i m . Mc. N o : 637. A i m . Mc. No: 637. N o : 629.

.190

TURK MUSiKISi

ANTOLOJISi

17

Bayati ilahi, G. Siitcuzdde Hafiz

K a r i n - i bezm-i erbab.i hevayim ya Resulallah H a r i m - i kfiy.i kurbinden ciidayim ya Resulallah Yeter oldum yeter garkab-i girdab-i yem.i hecrin . Ezelden hazretinle asinayim ya Resulallah Humar-i hasretinle dil harab ender harab oldu Meded muhtac-i sahba.yi l i k a y i m ya Resulallah Sirar-i ates.i hicran ile bagrim kebab oldu K i ben pervane-i sem'-i vefayim ya Resulallah Viicudum t i g - i askmla serapa cak cak olsun Yolunda Hdfiz'im mahlas gedayim ya Resulallah (1) 18 Bestenigdr tevsih, G. Hafiz

Viicudun sem'-i piir n i i r . i hudadir ya Resulallah Zuhflrunla d i i alem rusenadir ya Resulallah Bizi han-i sefaatden kerem k i l behreyab eyle Demadem karimiz ciirm i i hatadir ya ResulallahSenin ism-i serifin her kacan yad olsa sultamm Safalar bahs eder ruha gidadir ya Resulallah Kemal iizre seni vasf eylemek m i i m k i n m i d i r Hafiz M u r a d i intisab-i hakipadir ya Resulallah (2) 19

: Bestenigdr ilahi, G. Isa Mahvi Zerre-i askm i l a h i her k i m i n gbnliinde var Soldurur benzin sarardir inledir leyl i i nehar Her zaman giis eyledikde z i k r - i tevhidin senin Ra'se tutar cumie endamm anm h i i h t i y a r A h ii zari dii cihan'i doldurursa ayh degil Hane-i kalbinde zira bir unulmaz yare var Ta ezelden bu meseldir derdi olan iniler Neylesiin bicare asik bulmadi derman-i y a r(1) (2) Mst. M c , A i m . M c N o : 637, C v . K. M c N o : 183, Os. M c A i m . Mc. N o : 637, 650.

XVIII NCI

ASIR

191

Kiilhan.i gonliin kiiliinde setr olunmus nar-i ask Merd isen kesf eyle Mahvi sana oldur ozge kar (1) 20 Bestenigdr ildhi, G. Mtsri Niyazi Donmek ister gonliim ciimle sivadan Donelim asiklar Mevla derdiyle Gecmek ister gonliim m i i l k . i fenadan Gecelim asiklar Mevla derdiyle Bas acub girerim ask meydamna Mansur olurum Enelhak darma Yanmakda Niyazi askm narma Yanahm asiklar Mevla derdiyle (2) 21 Cdrgkh ildhi, G. Sultan Mustafa Daim salat olsun sana Ya Rahmeten lil'alemin Halim benim her dem biika Ya Rahmeten lil'alemin K a f i r diler cenge bizi Copten sakmmaziz gozii Rahm eyleyiib kayir bizi Ya Rahmeten lil'alemin Bizde libas.i esrefin Hem sancag-i piir enverin islama eyle himmetin . Ya Rahmeten lil'alemin Mesriir ola hep iimmetin JVfagbiin ola din dusmenin lgiir serab-i kevserin Ya Rahmeten lil'alemin Rahat haram oldu bana Ta irisince nusreta Camm feda. olsun sana Ya Rahmeten lil'alemin (2) Mst. M c , Os. Mc. Os. Mc.

Niyazi

XVIII

NCI ASIR

245

Alcakdan aleak yuruye Toprak icinde ciiruye A s k atesinde eriye A l t u n g i b i sizmak gerek Z i k r - i H a k ' k a mesgul ola Ta. yana yana k i i l ola Her k i m diler makbul ola Tevhide boyanmak gerek Iven kisi yol alamaz Maksfidunu tez bulamaz Y o g olmayan var olamaz V a n n i dagitmak gerek Dervislerin en alcagi Bugday icinde burcagi B u Misri g i b i balcigi Her b i r ayak basmak gerek 162

(1)

Saba ilahi, G. Esrefoglu Rumi Diiseli askm bu canim eline Beni b i r a k d i bu halkin diline Gozlerimden yas ile kan akidir I l i a yasrm dilemezem siline Z i r a akdikca goziimden kanh yas Hos teselliler geliir ben kuluna Hos yarusur asika gozii yasi K i m k i asiksa goziinden biline Ben bu askdan b i r nefes aynlmazam Ger y i i r e g i m serha serha deline I s m i resmi Esrefoglu Rilmi'mn K i i l olub savruldu askm yeline (2) 163

Saba Udhi, G. Misri Niyazi Salikin miirsidine hizmeti sahane gerek Esigine koya basin diye saha ne gerek(1) (2) A i m . Mc. 637,' 650, Os. Mc.n

A i m . Mc. N o : 637, Mst. Mc. B u . i l a h i n i n " U m m i Sinan H a f i z ~ i n a

"isnad edildigini de goriiyoruz: A l . Mc. N o : 650.

246

TURK MUSiKISi

ANTOLOJISI

Gece d i i n y i ile u k b i y i dahi itmeye ar Bu yolun mihnetine ol kati merdane gerek N i m u r a d olmaga t i l i b ola k i m menzil ala D a h i halk icre adi akil ii d i v i n e gerek E y Niyazi bu yola k i m gire kurban ide can I d - i ekberdir ana vuslat-i cinane gerek (1) 164 ". Saba ildhi, G. Mvsri Niyazi Kandedir cehl ile zulmet nefs-i su'banindadir Kandedir i l m ile hikmet b i l am eamndadir Zulmet-i cehli birak sen iste n u r . i hikmeti Cennetin zevkin dilersen ciimle i r f a n m d a d i r A l ele cevgan-i zikri hem siivar ol nefsine Kapagor tevhid topunu giinki meydanmdadir Saykal u r m i r ' a t - i kalbe tasraya bakmayi ko Sen sana bak curate alem halki divanmdadir K i i n t i i kenzin remzini buldunsa sende Mvsrvya K i i l l i yevmin Hu'yu anla k i m senin s i m n d a n d i r (2)' 165 Saba ilahi, G. Himmet

Gel ey had-i sabi l u t f et haber ver bana y i n m d a n F i r a k i c i m m a yetti usandim ciimle varimdan Beni f e r d i l a r a salma kerem k i l merhamet eyle Tutusur k o r k a n m carh-i felek ah ile z i n m d a n Garibim gurbete diisdiim kimesne anlamaz h i l i m F i r a k i n i n n a yandim ciida diisdiim diyarimdan Bana p i r i m nazar k d d i sabadan al haber dedi Benim nefsim hicab oldu ahkodu s i k i r i m d a n S a b i ider reh-i askda bulam dirsen o d i l d a n B i h a m d i l l i h idiib Himmet haber aldim o y i n m d a n(1) r: Os. Mc.

(3)

(2) A i m . Mc. N o : M s t Mc. (3)

637. B u ilahi, B u r s a h Talib namma da m u k a y y e d '

tjsk. H s . ' M c . N o : 15.

XVIII NCI

ASIR

166

Saba ildhi, Diiyek, G. Adli Giilsen-i vahdette d a i m ruz i i seb d i l bulbiilii i r g o r i i r eflake feryad i i f i g a n i m gulgulii H i m m e t i m bu can i i dilden a a l a vahdet giilii Siinbiiliyem Siinbiiliyem Sunbuliyem Suribiili Siinbiili Ya'kub u Merkez hem dahi seyhim' Hasen Adliyd boynuma t a k d i l a r benim b i r hos resen Silsilen kime irer deyu sorarsan bana sen Siinbiiliyem Siinbiiliyem Siinbiiliyem Siinbiili (1) 167

Saba ilahi, G. Sivash Semsi Cemalin nuruna nisbet cihan semsi degil zerre Denizler bahr-i cudundan sayilmaz kemterin katre Der i i d i v a r m i n tasin edinse b i r geda mesned Bulur kalbinde istigna bas egmez ar idiib dehre Habiba asitanm seklerinden k i m olur ma'dud I r i s i i r k a d r . i valaya miiebbed sah olur asra Keremler eyle sultanim kapun k i t m i r i d i r Sermsi A m redd etme babmdan riibude olmasm gayre ;'(2)' 168

Saba ildhi, G. Misri Niyazi Zat-i Hak'da mahrem-i i r f an olan anlar bizi l l m - i sirda bahr-i bipayan olan anlar bizi B u fena giilzanna biilbiil olanlar anlamaz Vech-i baki hiisniine hayran olan anlar bizi Diinye vii ukbayi t a ' m i r eylemekden gecmisiz Her tarafdan y i k i l i b v i r a n olan anlar bizi Biz sol abdahz b i r a k d i k egnimizden sahmiz Varhgmdan soyunub i i r y a n olan anlar bizi K a h r ii lutfu sey'-i vahid bilmeyen cekdi azab 01 azabdan kurtulub sultan olan anlar bizi E y Niyazi katremiz deryaya saldik biz bugiin Misriyd sol canlara canan olan anlar bizi (3)(1) (2) (3) T p k . B g . K . Mc. N o : Mst. Mc. M s t Mc. 403.

^248

TURK MUSiKISi

ANTOLOJISI

169 Saba ilahi, G. Seyyid Seyfullah

M e r d - i meydan-i Huda'run k a r i zikrullah olur T a l i b - i didaru H a k ' k i n y a n zikrullah o l u r . V u s l a t - i Mevla dilersen i k i alem t e r k i n u r S a l i k - i r a h - i Huda'nm v a n zikrullah o l u r E h l . i derd ol soyleme biderde derdin sen sen ol Dilde pinhan asikin esran zikrullah olur Gel avam ile kelimat etme kalbin mesh olur E h l - i tevhidin miidam g u f t a n z i k r u l l a i olur Gitmesiin Seyyid Nizamoglu dilinden z i k r a H a k Zulmet-i d i l sehrinin envan zikrullah olur (1) 170 Saba Udhi, G. Hudayi

Can t e r k i n i urmadan Canan eline girmez Z i i n n a r i m kirmadan Iman eline girmez E y laf urucu namerd Ahen dogiiliir m i i serd ,. Olmadan esir-i derd Derman eline girmez Su gibi armmazsan Yerlere siiriinmezsen Taslarla urunmazsan Umman eline girmez H e r demde Hudayi'den i l m oku maaniden Sevdikce sivayi sen i r f a n eline girmez (2) 171 Segdh ilahi

(3) >-'Jii^jt >>-j^

172 Segdh ilahi, G. Isa Mahvi ' Bag-i dilde menzil almis ask-i Hak Mekteb-i i r f a n kapusun eyle dak(1) (2) (3) A i m . Mc. N o : 650. Os. Mc. M s t . Mc.

XVIII

NCI ASIR

249

Ister isen i l m - i vahdetten sebak N a r - i aska masivayi ciimle yak Perde-i imkani. kaldir Hak'ka bak Taat uzre geldi ciimle kamilan Verdi varm isbu yolda asikan Bulmak istersen hayat-i cavidan N a r - i aska masivayi ciimle yak Perde-i imkani kaldir Hak'ka bak Cam-i aski nils idenler ta ezel M i i l k - i layefnayi buldu b i bedel Talib isen sevk ile meydana gel N a r . i aska masivayi ciimle yak Perde-i imkani kaldir Hak'ka bak Menzilindir Mahviyd sehr-i fena. Gee fenadan b u l baka ender baka. Matlabmsa hasili n u r - i lika N a r - i aska masivayi ciimle yak Perde-i imkani kaldir Hak'ka bak (1) 173 Segdh ildhi, Diiyek, G. Swash Semsi Ey gafil uyan rihlet-i nagahi unutma Yol korkuludur korkusu cok rahi unutma Magrur oluben devlet-i diinyaya dayanma Sakm yitiiriib dinini Allah'i unutma Halik'den utan r i z k i m kuldan sakm umma B i l Rabbini E r n z k u alallahi unutma Bu dar-i fena icre heva yollari cokdur . Semsi yiirii sen Hak'ka giden rahi unutma 174 Segdh Durak, G. Misri Niydzi

(2)

Ey goniil gel Hak'ka giden rahi bul Ehl-i derd olub deruni ahi bul(1) (2) Os. M c , Aim. Mc, No: 696. A i m . Mc. No: 637, 650. Mst. Mc.

250

TURK MUSIKiSi ANTOLOJISICanin elindeki sems i i mahi bul Adem isen Semme vechullahi bul Kande baksan ol giizel A l l a h ' i bul A r i f e esyada esma gbrimiir Ciimle esmada musemma g o r i i n i i r B u Niydzi'den de Mevla goruniir Adem isen Semme vechullah'i bul Kande baksan ol giizel A l l a h ' i bul (1) 175 Niyazi

Segah ilahi, G. Misri

E y goniil gel gayridan gee aska eyle iktida Ziimre-i ehl-i hakikat aska eyler mukteda Ciimle mevcudat u ma'lumata ask akdem d i i r i i r Z i r a askm evveline bulmadilar ibtida. Hem dahi ciimle fena. buldukda ask baki k a l u r B u sebebden didiler k i m aska yokdur i n t i h a D i l e r i m senden Hudaya eyle t e v f i k i n r e f i k B i r nefes gonliim senin askmdan etme gel ciida E y Niyazi m i i r s i d istersen bu yolda aska uy Enbiya v i i evliyaya ask olubdur rehntima (2) 176 Niyazi

,

Segah ildhi, G. Misri

E y A l l a h ' i m seni sevmek ne giizeldir ne giizeldir Yolunda bas i i can vermek ne giizeldir ne giizeldir Sol ism-i z a t m i siirmek visalin giiliinii dermek CemaLi p a k i n i gormek ne giizeldir ne giizeldir Siiriib dergahma yiizler dokiib yasi yere gozler B i r olsa gece giindiizler ne giizeldir ne giizeldir Visalin derdine diismek yanub ask odma pismek Sonunda sana erismek ne giizeldir ne giizeldir Niyazi y a r i n i bulmak yanmda egleniib kalmak V a r u b b i r ile b i r olmak ne giizeldir ne giizeldir (3)

(1)(2) (3)

k a y i d b d i r : Mst.

Aim. Mc. N o : 637 650. Bir m e c m u a d a " K u s c u z a d e " serlevhasiyl(

Aim. Mc. N o : Os. Mc.

Mc.

637,

650.

XVIII NCI ASIR

251

177 Segdh ilahi, G. Himmetzade

Abdullah

Ciinbis eden gergi tendir r u h - i insan gizlidir Hep kuva lesker gibi amma k i sultan gizlidir A r i f e peydadir amma bilmedi nadan olan Hep hiiveydadir sanurlar k i niimayan gizlidir Asik aglarsa goziimiin yasina dahi eyleme Goz yasimn katresinde bahr-i umman gizlidir Dudu olmusdur nefes anlar bunu arif olan Dervis Abdullah goniilde nar-i suzan gizlidir (1) 178 Niydzi Sultdni Irak ildhi, G. Misri

01 menem k i m v a k i f - i esrar-i i l m - i ademim Kasif-i genc-i hakikat hem hayat-i alemim Bende mahfi oldu gayb-iil-gaybin esrari hemin Bendedir s i r r . i emanet ana kenz-i miibhemim Ben cemal-i H a k ' k i cumle seyde zahir gormiisem Bu merayaya anmciin bakdigimca hurremim Her soziim m i f t a h - i k u f l - i kiintiikenz olmusdiiriir Hemdem-i Isa ile her b i r nefesde mahremim Ben o Misri'yem vucudum mrsnna sah olmusam Hadisim gergi veli ma'nide s i r r - i akdemim (2) 179 Siinbiile ildhi, G. Himmet

Genc-i aski ister isen dil-i viranda ara H i z r ves ab-i hayati zulmet-i tende ara (S) 180 ildhi, G. Misri.

Siinbule

Niydzi

Bilenler vech-i canani bu cism ii cam neylerler Goriinse semsin envan meh-i tabani neylerler (4)(1) (2) U s k . H s . K . Mc. N o : Mst. Mc. 15. numarah

(3) U s k . H s . Mc. N o : 15, Giifte i?in b a k i m z : S. 230. " 1 2 3 " beste ile bu beste ayni olsa gerektir. (4) A i m . Mc. N o : 637. Manzume icin b a k i m z : S. 96

252

TURK

MUSiKiSI

ANTOLOJISi

181

Silnbule ilahi, Diiyek, G. Misri Niyazi Giil mudiir bulbiil miidiir sol zar i i efgan eyleyen Ten m i d i r ya. can m i d i r hem arsi seyran eyleyen N a r ii bad i i ab i i hakin gel haber ver ashm K i m b u l a r m her b i r i n i emre ferman eyleyen Atesin germiyyetinin s i r r m i duyur bize Geh h i l a f iizre am k i m d i r giilistan eyleyen Yelde k i m d i r k i nesim ii geh saba zevkm veren Gahi hism ile nice biildam v i r a n eyleyen E y Niyazi k i m viicudun t e r k ederse oldiiriir Ciimle yiizler icre ol b i r yiizii seyran eyleyen (1) 182

Siinbiile Udhi, G. Sultan Mustafa II. Sermsar etme Hudaya ruz-i mahserde beni Hiirmetine H a t e m i n yandirma diizahta beni M u ' t e r i f i m ben giinahima m u k i r r i m curmiime Enbiya vii miirselin icre hacil etme beni Simdilik Ikbdliyd daldim a m i k . i hayrete L i i t f ile t u t destimi ya Rab diisiirme kiirbete Diler isen ko cahime diler isen cennete Enbiya v i i miirselin icre hacil etme beni (2) 183

' Sehnaz na't, G. Sidtan Mustafa II. Elmeded ey F a h r - i alem ey sefi'al-miiznibin Nazil oldu hakkma hem Rahmeten lil'alemin Isidelden v a s f m i budur lisanimda hemin Essalatii vesselam ya sadik-al-va'd-iil-emin Qaglayub her dem akar bu cesm-i g i r y a n i m benim F i k r ediib n a r - i cahimi havf eder canim benim U m a n m ruz_i cezada ola h e m r a h i m benim Essalatii vesselam ya sadik-al-va'diilemin(1) (2) Os. Mc. B i r mecmuada " P e n ? g a h " olarak da Dede n a r a m a rrmkay_ A i m . Mc. N o : 637.

yeddir: A i m . Mc. N o : 594. F a k a t bu m a k a m d a k i ilahi bestesi, C a l a k z a d e ' n i n d i r .

X V I I I N C I ASIK

253

Dalmisam bahr-i sekavet icre karim seyyiat Ya Ilahi sen hidayet eyle b i r dem ver neeat Sen sefaat k i l garibe ey Resul-i kainat Essalatii vesselam ya Sadik-al-va'diilemin Ummetinden en hakiri bi kesim ben ya. Resul Acizim Meftuni'yi cennat-i adne et vusul Hazretine ettigim vird-i salati k i l kabiil Essalatii vesselam ya sadik-al-va'diilemin (1) 184 Sehnaz Durak, G. Misri Niyazi Asina-yi ask olandan ah i i zar eksik degil Kesti-i bahre demadem ruzgar eksik degil 01 cemal-i mutlakm askmda arttikca niyaz 01 kadar naz a r t i r i r b i r gul'izar eksik degil Yeri cennet bakdigi didar olursa asikm Vechi nurundan am yakmaga nar eksik degil Bu nisani asikm rahat olur gam diriliir Hayret ender hayreti leyl ii nehar eksik degil Sem'-i aska Misnya yandir oziin yag ol miidam Asika her yoklugun iistiinde var eksik degil (2) 185 Sehnaz ilahi G. Ibrahim Naksi Anub Fahr-i ciham dilden ah-i atesin ettim Goniil giilzarmi guya k i firdevs-i berin ettim 0 sultan.i cihana ta ezelden ruhUm asikdir A n m askiyle cezb i i vecd i i hali hemnisin ettim Salat ile selam ihda ederken san-i zatma I r i i b feyz-i Ilahi menzilim ayn.i yakin ettim Geliib l u t f - i Huda-yi Lemyezel ey Naksi-i asik . Gida-yi riihu daim zevk-i Fahr-ul-murselin ettim (3)A i m . M c . N o : 637, 650. A i m . Mc. N o : 696, b i r mecmuadaMst Mc.

, i

(1) (2)yidhdir:

Calakzade Mustafa

namina k -

(3)

Mst. Mc:

254

TURK MUSiKISi ANTOLOJISI

186

Sehnaz ilahi, G. isa Mahvi

Cemali nurunu Mevla kamuya eylemis izhar Velakin cesm-i imkanda irismez zatma enzar Sivayi k i m k i gormezse goriir anlar cemalullah Solar k i m kaldi kesretde gorunmez anlara didar . Bu devlet kimseden gelmez yine Hak'dan olur ancak Riyazat rahina girsen olurdun vasil-i esrar Viicud-i miimkin ii vacib muhaldir miittehid olmak Kamu miimkindeki varhk Huda'dan olmasi muhtar SiilQkiinde' olan salik viicudun eylese halik Irisse vahdet-i zata gorunmez goziine agyar Bu miimkin katresi Mahvi hakikat bahrine erse Tekessiir muzmahil olur sana zahir olur Set-tar (1) 187 Ussak Tevsih, G. Isa Mahvi

B i r a k t i m askm ile nam ii a n m ya Resulallah Unuttum sevkin ile ciimle k a r i m ya Resulallah Bu gonliim biilbiilii asla cihamn bagma bakmaz Yuziin gormek giilistanda a r a r i m ya Resulallah Enin i i ah ii vah ile t i h - i firkatde Mecnun'um Y i t i r d i m Leyli vii leyl ii neharim ya Resulallah Goniil pervane ves devvar visalin sem'ine daim Tiikendi kalmadi sabr ii k a r a r i m ya Resulallah Bu Mahvi (2) bendene rahm et f i r a k m narma dusmiis (3) Kati hayli zaman oldu y a n a n m ya Resulallah (4) 188

Ussak ildhi, G. Recai Bu can tesne visal-i hazretirie Efendim halikim ma'budum Allah(1)

(2) (3) (3) Cv. K . Mc. N o : A i m . Mc. N o : 183. 637. Gufte icin b a k i m z : S. 252.

Os. Mc. Gufte icin bakimz S. 247.

256

TURK MUSiKISi

ANTOLOJiSi

Balik kavaga cikmis zift tursusun yemege Leglek koduk dogurmus baka sunun soeiinu Yunus b i r sdz soylemis hie b i r soze benzemez Cahillerin icinde orter ma'na yiiziinii (1) 192 Ussak ildhi, G. Suzi Nus edelden cam-i aski ta ezel mestaneyim Sireta beyt-i Huda'yim sfireta biithaneyim Genc-i esrar-i i l a h i bendedir talib isen T i l s i m - i tevhid ile gel gor beni viraneyim Bahr-i ummandir viicudum d u r r ii gevherler cikar I l m - i s i r r - i H i z r u Miisa'dan bugiin b i r daneyim Eylerim Hak'la tek lliim eyleyiib mahv-i viicud T u r - i askda sem'-i envara doner pervaneyim Gok mudur Mecniin'a ask Leyla'yi gordii Suziyd Gbrmeden y a r i n cemalin ben deli divaneyim (2) 193

Ussak ildhi, G. Fenayi A s i k l a r i handan eden Sinaniler derler bize Seherlerde efgan eden Sinaniler derler bize Giyeriz kohne palasi Sileriz gonulden yasi A l t u n ider dil nuhasi Sinaniler derler bize F a r k iginde bulduk f a r k i Gahi cem' eyleriz aski Hem bulan b a t m i zevki Sinaniler derler bize Tarikat b i r yerden geliir Ciimlesi b i r yere v a n r

(2)

-VJ*'

1

Cihz A l i Dede

1 Hiiseyni ilahi, G. Abdiilahad Nuri

Ey dil zen-i diinyamn ciin aline aldandm Pervane gibi her dem sem'-i ruhine yandin Kardes o yalancinin ahdine mi inandm Rengine m i boyandm va'dine mi inandm Bilmem sana bu diinya baki m i kahr sandm Bu meclis-i fanide saki m i kahr sandm Ey Nuri uyar cam sakm k i gecer firsat Sel gibi akar omriin N i l gibi eder siir'at Bin y d yasasan ahir gelmez sana b i r saat Ey gbz nice b i r uyku ey dil nice b i r gaflet Bilmem sana bu diinya baki m i kalur sandm Bu meclis-i fanide saki m i kahr sandm (3)Aim. Mc. N o : 637. A i m . Mc. N o : 637, Mst. Mc.

.

(2)

B i r mecmuada " N o l a t a c i m " deye baslayan Pencgah tevsih te Y n v a Ahmed namma k a y i d h d i r : A i m . Mc. N o : 637. Manzume i?in bakinrz: S. 65. (3) A i m . Mc. N o : 637, 650.

XVIII NCI

ASIH

Siinbuli S e y h i K e n z i

Hasan

1 Acem Udhi, G. B. Kendisinin Demedim m i demedim mi Behey kardes demedim m i B u can kusu kafesinden Ucar b i r gun demedim m i Kenziyd okur destanm A c i l d i bag u bostanm Omriinde baharistanin Solar b i r giin demedim m i (1) 2 Bestenigdr Udhi, G., B. Kendisini?i

Gorelden yiiziinii akl u suurum tariimar oldu Heni mecnun eden ziilfii telindir ya Resulallah Sen ol sun'-i Ilahisin k i vaslm bag-i cennettir Bahar.i ma'nevi r u y - i giiliindiir ya. Resulallah Saadet miilkiiniin sahi Habiba zat-i pakindir Ziyaretgah olan daim i l i n d i r ya Resulallah B u Kenzi gerci m i i c r i m d i r yiiziin siirer esigine K a b u l eyle kusuruyla kulundur ya Resulallah (2) 3 Diigah Udhi, G. Yunus Ben dost ile dost olmusam Kimseler dost olmaz bana M i i n k i r l e r bakub giiliisiir Selam dahi vermez bana Asik Yunus b i r nice dem F a n i cihani terk idem Yana yana dosta gidem Selam dahi vermez bana (3)(1) (2) (3) M s t M c , Os. M c Mst. M c Mst. M c

292

TURK MUSiKISi ANTOLOJISI

4 Hiiseyni , . ildhi, Diiyek, G. Swash Semsi

Canan elinin giillerinin bagi goriindii Dost i k l i m i n i n lalesinin dagi goriindii E n v a r , i Muhammed doguben t u t t u ciham Sak-kul-kamer'in mu'cize parmagi g o r i i n d i i Ya'kub'a bugiin Yusuf'unun kokusu geldi Eyyfib'a dahi sihhatinin cagi goriindii Kaygu gecesi gecti kamu kalmadi korku Vuslat diiniiniin giindiiziiniin agi g o r i i n d i i D i l hastesinin derdine timar eristi Semsi'ye dahi dostunun otagi goriindii ( i ) 5 Isfahan ildhi, G., B. Kendisimin

h~

; . " .

A l d m m i safa. ile musaffa haberin sen 01 n i i r - i Huda vech-i miicella haberin sen Her miiddeiye sorma k i askdan haberi y o k Mecniin'a sual eyle o Leyla haberin sen Sevdaya diisub y a r i n i sahrada arama Can ehline sor matlab-i a'la haberin sen Mahv eyledi hep v a r m i esrar-i Enelhak Mansur'a sual eyle o Mevla haberin sen . . E y Kenzi egiib boynunu payine yiiziin s i i r Sor seyhin Alaeddin'e Mevla. haberin sen (2)

r.'. Rehdvi .

6

ildhi, G. Yunus

Ben dost ile dost olmusam kimseler dost olmaz bana M i i n k i r l e r bakub giiliisiir selim dahi vermez bana Ben dost ile dost olayim canimi kurban vereyim Olmezden e w e l oleyim diinya baki kalmaz bana Ben b i r asik-i bicareyim basdan ayaga y a r e y i m B i r akilsiz divaneyim akhm da yar olmaz bana(1) (2) M s t M c , Os. Mc Os. Mc.

i

XVIII

NCI ASIR

291

Sanmamz beni deliyim Dost bagcesi biilbiiliiyiim T a n n ' n m edna k u l u y u m kimse baha saymaz bana Asik Yunus ben nice idem Fani ciham t e r k idem T a n a yana dosta gidem perde hicab olmaz bana _ 7 _

Segdh ilahi, G., B. Kendisinin

Diiselden derdine yokdur k a r a r i m ya Resulallah Degistim askma dar i i d i y a n m ya Resulallah Gecirdi omriimii sevda-yi hiisniin n a r - i f i r k a t l e Benim ah i i enindir bergiizarim ya Resulallah Clorunmez goziime d a r . i fenamn bag ii biistam Senin vechihi gormek giil'izanm ya. Resulallah Sevelden zar i i sergerdan olub askmla ey Mevla "Seni cism icre cammda a r a r i m ya Resulallah Sana meftfln olan ussak ile hemrah olub Kenzi Feda olsun yolunda ciimle v a r i m ya Resulallah (2)Tosunzade Abdullah

Acem

ildhi,

G. Sultan

Ahmed

III. I

E y goniil sen matlab-i a'layi tahsil etmedin V a r ise zad-i reh-i ukbayi tekmil etmedin E y goniil gaflettesin insaf k i l aya. niciin S i r r - i M u t u ' y a vukufa hie ta'cil etmedin E y goniil hie kenz.i mahfiden haberdar olmadin K a l d i serbeste bu miicmel am tafsil etmedin E y goniil nefsine ta'zim eyledin kani cihad Gafil oldun hayf ol namerdi tezlil etmedin E y gonul bir dem leb.i ikbal ile misl.i Necib (3) Guse-i seccade-i i r f a m takbil etmedin (4)(1) Os. Mc. ( 2 ) . M s t M c , Os. M c HI., (3) 1149 Necib (4) (M. 1736) da vfat eden Osmanh H u k u m d a n Sultan

'

Ahmed i

Miistakiiuzade: T u h f e - i hattatin S. 79, Os. Mc.

294

TURK MUSiKiSi

ANTOLOJISi

Acem Udhi, G. Zdkirzade ,

Abdvllah

Y a Ilahi dusdugiim yerde koma kaldir beni Nice demdir aglarim b i r demde de giildiir beni Vaslinm sevdasma verdim cemi'.i v a r i m i Miiflis i i bicareyim niirun ile doldur beni Padisahim sol zaman k i m da'vet edersin benf Z a t m ile k i l tecelli ba'dehu oldiir beni B i r kerem kani Huda'sm ya K e r i m i i ya Rahim Rahmet i i g u f r a n m m deryasina daldir beni Bahr-i hayretde gezer Bicdre'yim (1) ya Rabbena: Ruzgarm k i l muvafik vuslata i r g i i r beni (2) 3 Asiran Udhi

Hasret-i dergah-i f a h r - i alem ile dembedem Dilde dag-i istiyak u dide.i giryanda nem Ta bekey bihude gest-i dest-1 mihnet eyleyem

(3)

X'y o x .

XiJ".4

. . L j ' % \

Syf

^ V j ^T

Fasl-i

sdlis der makam-i

nevd

D i d i Cibril ey habib ey n u r . i Hak V i r d i Hak sana cinandan b i r burak Gel siivar ol idelim azm-i Huda Hep melaik muntazirlardir sana Ciin b u r a k i cekdi v i i tutdu rikab K i m siivar ola buraka ol cenab H i k m e t ile itdi serkeslik burak Koymadi bins fin o sah-i istiyak D i d i Cibril ana ey serkes burak Binmeyiser sana bundan yiizii ak Nice serkeslik idersin Ahmed'e K i m erisersin hayat-i sermede Binmeyiser bundan efdal sana nur Razi ol olsun siivar itsfin ubur Ciin burakin gusuna i r d i kelam Oldu bin can ile ol sultana r a m D i d i k i m olsun saadetle siivar L i k ben bicarenin iimmidi v a r Ciin sabah.i mahser olunca o nur Giin gibi sevkinden idince zuhur B i r buraka b i n d i r i r l e r izz ile Yine Cebra.il ii M i k a i l bile

XVIII NCI ASIR01 z-aman dahi bana olsun siivar Boyle va'd itsiin o sah-i kamkar Boyle diyiib oldu hamus ol burak Y a ' n i k i m ol demde olmaya f i r a k Nisabur

Hazret-i sultart cii gfls itdi am K i m lisa nverdi buraka ol Gani Va'd ider ol dem ana ol n u r - i ayn Oldu M i k a i l ii Cibril sahideyn Ask-i hubbi kildi zatma salat Essalat ey mazhar-i zat essalat IV Saba. Tevsih

l o - i J l i . f i j 4^

Jilj^jj

Fasl-i

rdbi'. der makam-i

sa

Pes heman oldu siivar ol pak zat Na're-i sabas ile doldu cihat B i r rikabmda y i i r i i r Cibril emin B i r i M i k a i l ile oldu berin Nice kez yiiz bin melaik geldiler E m r - i Hak'la ana peyrev oldular Kuds'e dogru azm idiib iic yarlar Oldular agyardan bizarlar Gusuna kar' itdi ii? gune sadi Ya Muhammed dur deyu k i l d i nida Bug -mukayyed oladmi gitdi heman V a r d i Kuds'e izzet ile sadman

314

T J R K Mt_.--.iS. ^NTOLOJISi

Hiiseyni

Geldiler ervah-i hayl-i enbiya Oldu tekrar anlar ile piir safa Eirtr-i Hak'la didi Cibril ey hiimam I k i rek'at k i l namazi ol imam

Piiselik Gecdi mihraba Imam-i miirselin K i l d i i k i rek'ati ol dem hemin N i i r d a mi'raei hazir kildilar izzet ile ol araya geldiler B i r tabakla geldi tic kase ana B i r i hamr ti b i r i siid b i r i s i ma D i d i Cibril eyle b i r i n ihtiyar Bdyledir emr-i Huda ey bahtiyar Hikmeten ol suret i i ma'na. htiner Nus idiib siid kilmadi hamre nazar Hamd idiib Cibril didi ey aziz Hamliilillah eyledin karin temiz H a m r i nus itseydin ey hikmet giizin Ciimle fasik oiur i d i m i i ' m i n i n A s k - i hubbi zatma kildi salat Essalat ey mazhar-i zat essalat V

Hiiseyni Tevsih UllVlJIV fJi

jr

jlj

j y i J=~ v_J j U j Jjjl j,_l_r MllVlJlY J, dl'l jlj,*

Fasl-i ha/mis Der inakam-i HiiseyniCiinki eflake uriic itdi Resul Asmanda buldu ervaha vusul.

X V I I I NCI ASIR

Adem ii Isa v i i Yahya Y u s u f u Gordii I d r i s . i l e Harun'u dahi Gerdaniye Sadise vardi goriib Musa'yi u Merhaba kildi anmla rfl be-ru Idicek tesrif-i heftiin asrnan Necid Hiiseyni P i r Ibrahim ile tutdu mekan Ruh-i Ibrahim idiib ikbal ana Didi gel gel Salih ogul Mustafa

Puselik Sidreyi seyr itdi andan ol cenan Kaldi Cibril oldu Sidre asyan Didi hazret ey r e f i k - i hos sefik' Itme misin bile tekmil-i tarik Pes didi Cibril sen ey sahbaz Olasm izzet ile r i f at tiraz Sebkat itsem Sidreden ben yek benan Hark ider perrim benim heybet heman ' ; Acem Zahir oldu refref oi dem hazrete K i m siivar ola irince hazrete Anda da nice hicab oldu adem Gordii hazret hazreti bi keyf ii kem Ciinki hazret hazrete buldu vusiil Ettahiyyat okudu anda Eesul Uzzal I r d i ayn-i zatdan b i r hos nida Ya Habibi ya Muhammed Msutafa Ya selam ii rahmet ii tiyb ii safa Sana virdim ey imam-i enbiya

316

TURK M U S I K I S I A N T O L O J I S i

A y n - i ayn ile nazar k i l ayni gor Ciinki gayre terk k i l d m ayni gor Her ne k i m maksiiddur mahsuldiir Hazretimde hacetin makbuldiir Hazret ol dem ummetin k i l d i niyaz A m da bahs eyledi ol b i niyaz Cebreile kefs olub ol va'dler Pes siirus ile sehadet itdiler Anda doksan bin kelam oldu kelam Nice b i n esrar ile sohbet tamam H a k taala l u t f u fazl ile salat Hedye k i l d i kila m i i ' m i n m i i ' m i n a t Hem buyurdu bes vakit olsa eda E l l i v a k t i n ecrin idem ben ana Oldu diistur ol habibin zatma Geldi yine Ummiihani katma E m r - i H a k ' k i halka teblig eyledi M u h b i r - i sadik hakikat soyledi 01 k i m i i ' m i n i d i tasdik eyledi Evvela i m a m Siddik eyledi Ciimle ashab oldular r i f ' a t sikar Mu'cizey M i ' r a c oldu asikar A s k - i kubbi zatma k i l d i salat Essalat ey mazhar-i zat essalat Neva, Nisdbur Milnticat

Y a Rab ol sultan-i canin hiirmeti N u r - i zat-i miisteamn hiirmeti 01 Muhammed ruhuna ta'zim i c i i n ' Mustafa'mn cismine t e k r i m iciin Huzzam

N u r - i zat-i Mustafa'mn hakkiciin S i r r - i ars-i K i b r i y a ' m n hakkiciin Riiyine miistak