ULUSLARARASI KATILIMLI

OSMANLI BiLiM VE DUSUNCE TARiHi SEMPOZYUMU

08-10 May•s 20L4

BiLDiRiLER KiT ABI

EDiTOR

Yrd. Do~. Dr. Mehmet Fatih GOK<;EK

EDiTOR YARDIMCILARI

Ogr. Gor. Orban BiNGOL- Ar~. Gor. M. Ahmet TUZEN

GUMU$BANE fJNtvER ITESI YAYINLARI

ANKARA 2014

ULUSLARARASI KATILIMLI OSMANLI DiLiM VE D0~0NCE T AR!Ht SEMPOZYUMU

EBUBEKiR NUSRET EFENDi'NiN MA-HAZAR ADLI TIBBI ESERi VE BAZI EDEBI TETKiKLER

Giri~

Prof. Dr. Muhittin ELiA<;IK Kmkkale Univcrsitesi Fen-Edebiyat Fakilltesi

meliacik63@yahoo.com

Ebubekir Nusret Efendi (6.1793) Tiirkve ve Farsva yaz1lnu~ ~iirlerinden olu§an bir ctivaru bulunan ve kencti 9aba ve gayretleriyle 9e~itli tip kitaplanndan bilgi ve tecriibeler edinerek ballan elinden hi9 di.i~iirmedigi onemli bir halk hekirnligi kitab1 ortaya koyan veh1d bir mi.ielliftir. Kaleme aldtgt Ma-hazar adb ttbb1 kitabtrun ki.iti.iphanelerdc bulunan yuzden fazla niishast bu kitabm ne kadar 90k okundugunu gostermektedir. Ebilbekir Nusrct Efendi'nin Harputlu oldugu, istanbul'da Nuruosmaniye Camii Ki.itiiphanesi'nde haftz-1 kiitiibli.ik yapt1g1, Saib-i Tebriz1'nio §iirlerini ilk onun ~erh ettigi, resrrli ilimleri Dag1stani Ali Efendi'dcn, tasavvufi ilimlcri de Mustafa el-Bekrt-i Kuddusl'den tahsil ettigi, Farsya ve Fars edebiyatma hakim bir §air olup bir9ok ki~iye Farsya ogrettigi, otuz ytldan fazla istanbul 'da kald1g1 ve 1208/1793'te istanbul'da vefat edip Eyiip civannda Ka~gari dergahma defnedildigi bilctirilmektedir. 1778 Nusret Efendi, Nuruosmaniye K.Utiiphanesi'nde yaptlgt hafJZ-t kiitiibli.ikten dolayt birvok ilme vaktf olmu~ ve kaleme aldtgl ttbbi kitap da bumm bir mahsulii bulunmu~tm. Daha ziyade havas ve vefk ti.irU ilav ve tedavilerden olu~an Ma-hazar'm onsozUnde ve1ilcn bilgilere gore Nusret Efencti ttp ilimlerinin yogunu otuz ylldan fazla kaldtgt istanbul'da elde etmi~, ancak istanbul'a gelmedcn once de medresedc degil, kencti gayretleriyle ve tecrUbl yollarla onemli tlp bilgileri ogrenmi~tir. <;e~itli tibbi bilgilerin derlendigi bir tlp ansiklopedisi hUviyetindeki bu eser, divan sahibi1779 bir ~air tarafmdan kaleme almnn~ olmasmca edebi yonden de degerlidir. Ozellikle sevdavi marazlara ait ila9 ve tedavilerde kullarulan kelime ve tcrimler edebiyatta ~iir ve nesirlerde ge9en kelime veya

1778 $ejkat Tezkiresi, Millet Kiitiiphanesi Ali Em in No: 770, y. I 02b; Mehmed Tahir, Osman II Miiellifleri, C. Ill, 1stanbu11343, s. 340; MuaJiim Naci, Es6mi, lstanbul1309, s. 322; Mehmed Siireyya, Sici/1-i Osmanf, C. IV, istanbul 1314, s. 554; $emseddin Samt, K6miisu '1-A 'lt1m, C. VI, istanbul 1316, s. 4578; Falin, H6timeti1'1- E~'C!r, istanbul 1271, s. 407; Osman Onlii, Ebubekir Nusret'in Saib-i Tebrizf $erhleri, 1\n·kish Studies, 4/6, Fall2009, s. 444. 1779 Ebubekir Nusret Efendi'nin Farsya ve TUrkye ~iirlerdcn olu~an 65 varakhk Divantnm bilinen fiy nilshast olup bunlar: to KUtp. TY No:515, TSMK Hazine No:879 ve Tire Necip Pa~a Kiitiiphanesi Digcr Valoflar No: 808'dedir.

753

ULUSLARARASI KA TILIMLI OSMANLI BIL1M VE DlJ!>UNCE TAR1H1 SEMPOZYUMU

mazmunlarda da kaqmmza s;lkmaktadu. Her ne kadar bu kitap bir halk hekimligi kitabt olarak sade ve sohbet tarzt bir dille kaleme altnm1~ olsa da iyi bir divan ~airirun kaleminden s;tkmt~ olmast onun edeb1 yonden de elc altrup incelcnmesini gerektirmektedir.

Ma-hazar

Ebubckir Nusret Efendi'nin: "Daha onceden haztr bulunan ~ey" anlammdaki "Ma-hazar" adh tlbbi muhtevah eseri, gerek istanbul'a gelmeden once, gerekse baftz-J kiiti.ibltik yaptlgt strada kitaplardan gotilp derledigi bilgilerden olu~maktadir. Bu eser kiiti.iphane kataloglannda: Miicerrebat-l Nus ret, Nus ret Efendi Risalesi, Nusret Efendi Mecmuasz, Ma-hazar .fi 't-tzb, Risale-i Tzbb, Mecmu'a-i Tzbb gibi adlarla ges;mektedir. Bu eser, Mahazar .fi 't­tzbbu 'r-rohani ve 'l-cismani adiyla istanbul' da 1829 ve 1883 ytllannda iki kez bastlmt~tlr. Eserin onsoziinde ~oyle denilmektedir: 1780

1780 Emma ba 'd. Ma 'Him ola ki bu miibtelii-y1 ~ebeke-i kesret ya 'nf EbUbekir Nusret bb· miiddet­i medide 'ala-has be 'l-iktiza elsine-i selase iizere mevcud olan kiitiib-i etibbay1 mutl/la 'a ve zarlirf giih miifi·edalmdan isfi.'mal ve gtih terakibinden istimdrid iderek ve gaht erbab-1 ma 'arif lisanmdan istifade olunarak tecribesine muvaffak ohp evrak-1 perf~ana kayd itdigimiz tecribe­i sahfha iizere vtijir menafi '-i celfle 'indimizde cem' olup siyyema bu tarafa mecbur o/mazdan akdem t1bb-1 nlhcinf canibine dahi intisiib-1 kiilliyyemiz sebkat itmegin andan dahi 'ibadul/aha nefi olacak havtiss-tlatife kitoblar zahrmda ve mecmualar keniirmda bi'l-kiiliyye telefe mii~rif ve el-hO/etii hiizihi 6/em-i berzaha intikolin dahi esahh a/timeti ve ekser-i iimmetin i'mar-1 diill)'eviyyesinin milddeti olan sittfn i/e seb 'fn beyninde iken ibadullaha fsol-i hayr niyetiyle MO­hazar nammda bir risoleyi tertfb ve vedf'a-i kitab-hane-i 'a/em itmek ilham olundu lakin bu kadar bir noksamm kald1 J..:ifakfr kibar-r etibbadan birine musodefe idiip hidmet itmedim ttbb­z cismaniden bu mecmu 'aya derc olunan miifredar ve milrekkebiit ciimlesi kiitilb-i eribbada milcerrebdir deyt( yazd1klarz havoss-z 'akiikfri ben dahi recribe idiip sahih olanlan cem' eyledim bi'l-iktiza 1~/erinde bir miifredi ya miirekkebi isti'mole muhtac olan kimse yine etibbiidan hiisn-i zann itdigi her kim ise anunla me~veret idiip sonra isti 'mol miinasibdir deyu yazdrgmuz 'avclm i~iindiir yohsa edna ehliyyeti o/an su 'alden ne~ 'et idecek zarart def' i~iin kendi tasarrujina kana 'at ider ve nodir voki' olur ki bir 'i/6c maraz-t ma 'nide her mizaca muvajik ge/e zira emzicenin ihtiltifi benf-Ademin ~ehrelerinin ihtilofma benzer lei eger bu husus imkonda olsa bir maraza be~ yiiz 'i/iic yazmaz/ard1 heman ma'rifet sen kendi mizacma muvafik 'ilac1 bulmakd1r isrerse ahara zarar itsiin /okinfakirde cem' olan havoss iki k1smd1r bir lasm1 bi 'z-zot kendi tecribe itdigim 'i/oclard1r lei takdim olundu ve bir lastm dahi sahibinin tenbfhi ve miicerrebidir deyu ~ehadetine i'tim6d o/unup isbat o/unmas1 miinosib goriilen milfredot ve mi/rekkebatdtr ~imdi bulatvvet/i/ mu'onza teveccilh eyledigi elbette tahrfr idiip cevob-1 ~afi virilmedik~e meratib-i sa'yimiz ma'/Um olmaz meseta e/bette bu riscileye rcizi olmayup bOyle bir fenn-i ce/1/e i1stads1z tasaddi itmege tabf'atz ruhsat virmez. Kiimilin biri dir ki behey efendi bundan muradm ~·ohret ve izhar-1 fazilet ise sen kendi fenninde sa 'ibi ~erh ey/edin laraf-be­taraf makbOI o/up yaz!ldz yok halka is al-i men fa 'at ise sen kendi ikriir eyledin ki kiitiib-i etibbiidan cem' eyledim deyu; pes bOyle olunca hastl-r tahsil 'abes bir ma 'no oldt ve bu su 'a/ e/bette varid ohll', cevab budur ki evve/6 bu risiile uslil-i tzbb iizere emraz-1 muhtelifenin vakt ve mizilc ve 'omr-i muktezos1 zlzere tedobfri beyon i~lln degildir lei i1stads1zltk moni' ola ve siiniyen muriidrm 'ibMullaha /sol-i hayrd1r ve kiJtiib-i etibbiida perf~iin olan haviiss1 herkes tecribe itmez ve tecribe iden tabfb ise kitaba yazmak de gil bi '1-killliyye feramfi~ itmege sa 'y

754

ULUSLARARASI KATILIMLI OSMANLI B!LlM VE DU~UNCE TARiJ-11 SEMPOZYUMU

Bilinsin ki bu kesret agma tutulmu~· EbUbekir Nusret, uzun bir sure i~i geregi ii{: dilde mevcut tzp kitaplarzm inceleyip bazen zarurl, bazen medet umup /cui/anarak, bazen de ehillerinden dinleyerek tecriibeye muvaffak oldu ve sayfalara kaydettigi faydall bilgileri toplay1p, ozellikle bu tarafa gelmeden once ruhanl tzbb ile de tam bir ilgisi oldugundan, ondan da kitaplarm arkasmda ve mecmualarm kenarmda yok olmaya yiiz tutmu~, insanlara faydasz olacak hawissz -ahirete intikalin al6meti ve iimmetin 9ogunun diinyaszm onarmasmm miiddeti 60-70 arasznda oldugundan- insanlara bir hayzr ula~tzrmak niyetiyle Ma-hazar admda bir risa/e yazzp bir hediye bzrakmak istedi. Lakin bir eksigim var lei, biiyiik tabiplerden birine rastlay1p hizmet etmedim,· cismanf t1ptan bu mecmuaya yazzlan ila{:larm hepsi tabiplerin kitaplarmda miicerrebdir diye yazdzk/arz ilac; ve bitki kokleri olup ben de bunlarz deneyip gerc;ek olanlarmt yazdtm, Bunlardan bir basit veya bile~ik ilact kullanmak isteyen kimse yine de tabiplerden iyi bildigi birisiyle gorii~erek ku/lansm. Bu yazdT!clarzmzz avam ic;indir, yoksa en az ehliyeti olan sua! ederek c;zkacak zararz gidermek i9in kendi tasarrufuna kanaat eder. Bir ilaczn her mizaca uygun geldigi az goriilii.r; t;iinkii. miza{:larm ihtilafi insanoglunun 9ehrelerinin ihtilafi gibidir ve eger bu husus miimkiin olsaydz bir maraza be~ yiiz ilat; yazmazlardz; isterse ba~kasma zarar versin, marifet kendi mizacma uygun ilacz bulmaktzr. Bende bulunan havass iki kzszm olup, bir kzsmz bizzat kendi tecriibe ettigim ilat;lar, bir lasmz da sahibinin tenblhi ve miicerrebidir diye ~ehadetine giivenilip ispat olunmas1 uygun gorillen

ider; zira her 'il/etin riitbesine gore bir serf'ii 'I-eser 'ilac1 vardtr ki gahice bir giinde bir milhlik ve miizmin olacak maraz1 izale ider, lakin tabfbin i~ine yaramaz ve hasta bu mii~kil maraz1 benden gider diyii ikrdm u ihsdnda kuslir ider ve dimez lei bu adam bana merhamet idiip bir sene miiddetde ~ifti miiyesser a/mayan 'illeti bir gilnde giderdi yiihild etibbiJ bu 'illet ~u sende of an ademden zti 'it olmaz dimi~dir benden bu tabibin 'ilticiyla za 'if o!dt barf bir ayda 011 kerre geldigine nisbet otuz bey guru~ olsun vireyim. Pes tabfb tul u dtrdz teddbfre ~uru' itmedikrye o hastadan intifo' olmayacagm tahkik ider amma Ia bib olan 'illeli te§hfs ve tedbirinde istibeti bin a/tuna fedo itmek IOZ11n ve hasta dahi 'ilel-i mil~kileden iisiin vechile haliis oldukda tabibe me 'miiliinden ziydde ikram itmek vacib idi amma ne oyle tabfb kaldi ve ne bOyle hast ate 'emmiil eyleye, etibbamn te'lfj eyledigi kitdblar ciimlesi tedobir-i tavifeden 'ibaretdir her 'illetin havdssma nadir tasaddf iderler meger halkdan miistagni olan kibar-t etibblidan bulma, zira neft-i insdn ~uhh u huh! iizere mecbiildiir, bir malta lie bu kadar nefiiyis cem' idiip halka §tiyi' itmek nadir vdki' olan umurdandzr kifakfr ile'l-tin bufakirin bu risiilesi tavnnda bir menfa'at bir te 'If/ gormemi,~dir ilstada miisiidefe ilmedim diyii ikrdr itdigimden zann itme ki heman her ne olursa olsun gice odun leesenler gibi ratb u yobis cern' eylemi~ o/am; Iii vallahi niyetime hale! gelmesiin diyii bi'l-lciilliyye iftihiirt terk eyledim yohsa sana bu makiimda bir mikddr iistaddne hOller tahrfr ideydim lei bu risdleyi ism-i a 'zamdlt' diyii ketm ideydin heman sen bu risiilede yazdzgun vech iizere ziyiide ve noks6n itmeyiip iktiza itdikrye isti 'mol idersin Nusret ne yazmt~ ma'lumun olur eger muradtmtz bundan intifo'-z diinyevf olsa elbette dfbacesine kibiirdan birini takdim idiip bir mikdiir menfa 'at celb itmek gayet asan idi, lakin bu ana dek 0

tarfka siiluk itmedik, §imdi bey giinliik 'omr iryiin tedariikiin ma 'niis1 kalmad1. (Mccmua-i T1bb, Milli KiltUphanc Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 9326, vrk. 2a-6b)

755

ULUSLARARASI KATILIMLI OSMANLI BtL1M VE DD$0NCE T AR1Ht SEMPOZYUMU

ilar;lardzr. $imdi bir giir;lii itirazcmzn suali yazthp tatmin edici bir cevap verilmedikr;e r;abam1zzn dereceleri bilinmez. Meselii, bu risaleye elbette razz olmaz ve boyle biiyiik bir Jenne iistads1z giri§meye tabiatz hir; izin vermez. Onlardan birisi der ki, behey efendi, bundan muradm §6hret ve iistiinliik gostermekse sen kendi sanatznda Sa'ibi §erhettin her tarafta makbul oldu. Yok, halka faydah olmaksa, tzp kitaplarzndan topladzm diye sen kendin soyledin; bOyle olunca tahsilin bo§ bir manaya vardz. Bu sua! elbette gelir ve cevabz da §Udur: "Ewelii bu risale tzp usulii iizere r;e§itli hastalzklarzn vakit, mizar; ve omrii iizerine tedbirleri bildirmelc ir;in degildir lei iistadszzlzk mani olsun. lkinci olarak, amaczm insanlara faydalz olmaktzr ve tzp kitaplarmda dagmzk hii/de duran haviissz herkes tecriibe etmez ve tecriibe eden tabip ise kitaba yazmaya degil tamamen unutmaya r;ah§zr. (:iinkii her illetin derecesine gore etkili bir i/ac1 vardzr ve bazen r;ok teh/ikeli bir marazz bir giinde giderir, ancak tabibin i§ine yaramaz ve hasta bu mii§kil marazz benden gider diye ikramda kusur eder ve demez ki bu adam bana merhamet edip bir senede §i/asz bulunmayan illeti bir giinde benden giderdi,· yahut tabipler bu illet §U sende olan adamdan gitmez demi§ti, bu tabibin ilaczyla benden gitti, bari bir ayda on !cere geldigine 35 kuru§ olsun vereyim. Bu sebeple tabip uzun uzadzya tedbirlere ba§lamadzkr;a o hastadan faydalamlmayacagmz anlar. Ancak, tabibin illeti te§his edip tedbirinde isabeti bin altmafeda etmesi gerektigi gibi, hasta da mii§kil illetlerden kolayca kurtufdugunda tabibe beklediginden daha r;ok ikramda bulunmalzdzr; ama ne oy/e tabip kaldz ve ne de bOyle hasta dii§iiniilebilir. Tabiplerin yazdzklarz kitaplarzn hepsi uzun tedbirlerden ibarettir ve halktan doygun olan biiyiik tabiplerin d!§zndakiler her illetin havassma nadir giri§irler; r;iinkii, insan nefti cimridir. Bir yere bunca giizellikleri toplaytp halka duyurmak az goriiliir i§lerdendir ve bu fakirin bu risalesi gibifaydah bir eser goriilmemi~tir. Bu soziimden, gece odun kesenler gibi ya§ kuru her ne olursa olsun toplaml§ oldugumu zannetme. Hayzr, val/a hi niyetime hale/ gelmesin diye oviinmeyi tiimiiyle terkettim, yoksa sana burada bir miktar iistiidiine hiiller yazardzm ki bu risiileyi ism-i azamdzr diye gizlerdin. Sen daima, bu risalede yazdzgzm $ekil iizere az r;ok demeyip gerektikr;e kullan, Nusret ne yazmz~ malumun olur. Eger bundan muradzm1z diinyevi menfaat olsa, onsoziine biiyiiklerden birinin takdimini koyup bir miktar menfaat saglamak elbette r;ok kolaydz; ama bu ana dek o yola gitmedik. $imdi be~ giinliik omiir ir;in de tedarikin manasz kalmadz.

Bu paragrafa gore, biiyUk bir tabibin yanmda yeti~meksizin Araps;a, Farss;a, Tiirks:e birs:ok hp lcitabt okuyup ogrcndigi ilas: ve tedavileri bizzat denemi~ ve daha sonra da bu bilgileri, ozellikle de istanbul' a gelmcden once ilgilendigi ruban1 hbba dair havas bilgilerini bir hediye olarak Ma-hazar adh kitabma kaydctmi~ olan Nusret Efendi, tJ.p kitaplannda gordugu ilas:lan bizzat denemi~ ve gers:ekten faydah olanlanru eserine alnu~rr. Yani, rastgcle her

756

ULUSLARARASI KA TILIMLI OS MANU BILiM VE DU~ONCE TARiHt SEMPOZ¥UMU

bilgiyi degil, bizzat denediklerini kaydetmi~tir. Miza9 farkbhgt insanoglunun bir ozelligi oldugu ve bir ila9 da her mizaca iyi gelmedigi i9in bir maraza be~ yiiz farkh ila9 yaztlabilir ve bu sebeple marifet kendi mizacma uygun ilac1 bulmaktrr. Daha ziyade, sevdavl yani kara sevda marazlannda uzman olan Nusret Efendi de eserinde genellikle bu hususa dair ila9, vefk ve havaslan yazmt~tu. Bu kitapta iki ktsim havas olup bir ktsmt bizzat denedigi, digcr ktsrru da sahibinin tenbih ve mUcciTebi olan ilaylardtr. Nusret Efendi bu konuda bir itiraz olabilecegini de hisscderek tatminlcar bir cevap gerektigini soyleyip ~oyle demektedir: "Boyle btiyiik bir ilme hocas1z giri~ilmesini asla kabul etmeyen ki~i der ki, bundan amacm ~ohret vc tist:iinltikse sen kendi i~ine bak; i~te Saibi ~erhcttin de her yerde makbul oldu. Y ok, halka faydah olmaksa, ttp kitaplanndan topladtgmt kendin soyledin ki boyle bir tahsil de bo~tur." Nusret Efendi bu suale ~oyle cevap verir: "Oncelikle bu kitap, ttp usultine gore hastahklann zaman, mizas; ve stiresi iizerine tedbirleri bildinnek is:in degildir ki hocasiZltk mani olsun. ikinci olarak, amac1m insanlara faydalt olmakttr ve ttp kitaplannda dagllllk halde duran havasst herkcs tecrtibe etmeyecegi ve tecrtibe eden tabip de kitaba yazmaya degil tamamen unutmaya 9alt~acagt i9in bunlan kaydettim. <;unkii her illetin derecesine gore etkili bir ilact olup, bu hazen 90k etkili bir illeti bir giind<:: giderii; ancak tabip, hastadan gerck:li ikrami goremeycccgini dii~iinerek o lasa yolu degil, uzun tedbirleri se9er. Ancak yine de tabip, illeti te~his edip tedbirinde isabeli bin altma feda etmeli, basta da mii~kil illetlerden kola yea kurtuldugunda tabibe beklediginin Usttinde ikramda bulunmaltdlr. ,;;imdi ne oyle tabip kald1, ne de boyle basta var." Nusret Efendi, tabiplerin yazdtklan kitaplann genellikle uzun tedbirlerdcn olu~tugunu ve doygun biiyiik tabiplerin dt~mdakilerin cimrilikten her illetin havassma nadir giri~tikletini soyleyerek tabiplerin cirnriligini ve hastaya klsa ve etkili yolu gostennemelerini ele~tirmekte ve kendi kitabmm farkm1 ortaya koymaktadtr. Yani onun kitabmda bunca glizellikler bir araya toplamp balka duyurulmu~tur ve bu da az gortiliir i~lerdendir. Ama Nusret Efendi bu sozi.inden gece odun kesenler gibi ya~ kuru her ne varsa toplanm1~ oldugu sonucunun da ytkanlmamastru istemektedir. 0 , bu kitaptan diinyevi menfaat beklemedigini, eger beklese ustaca terimler kullanarak ve bi.iyiiklere takrizler yazduarak kitabm1 ism-i azam gibi kutsal gosterebilecegini, ama mf niyetini bozmamak iyin oviinmeyi ttimden terkettigini, be~ giinliik omiir iyin birtaktm ikbal yollanna gitmedigini belirtmektedir.

757

ULUSLARARASr KA TILIMLI OSMANLI B1L1M VE D0$0NCE T ARiHi SEMPOZYUMV

Ma-hazar'm Muhtevast

Genellikle tecriib! tip bilgileriyle ila9, ted a vi, havass, vefk, nilsha vs.den olu~an eserde ge9en marazlar ve tedavileri varak numaralanyla birlikte ~ag1da gosterilmektedir: 1781

'Azd'im ve trlrsmat ta'rfji beyanzndadzr 6b Sar' ve iimm-i szbyan ir;in vejkdir lOb Vaz'-t ham/ ir;in vejkdir 13b Ma 'sCtmlara uyku ir;in vefkdir 15b RecCtliyyeti miin 'adim olan adem ir;in havasdzr 15b Mazarrat-z ta'um def' ir;in havasdzr 18a, 21b, 22a jbtal-i sihr ir;in havasdzr 23b, 24b Sihr te'sfr etmemek ir;in vejkdir 25b, 26a-b Sztma ir;in niisha 28b Sirkat olunan €.¥yayz bulmaga havass 29b Manszb ve cem '-i mal ir;in havass 31 b Itlak-t menfi ir;in vejk 33a Maraz-z mer;hul ir;in vefk 34a MechU/ii 's-sebeb gazab ve miikedderatz def' ir;in havass 35a Feryad-res havass ve esma 37b, 38a Havass-z esmaii '1-hiisna 38b Havass-z ih/as-z §erif 38b Havass-t tevhfd-i .Jerif 38b Tajsfl-i menafi '-i havass-z 'akflkfr 40a Ellerde olan tuzlu balgam ve belden a.Jagz olan kuruh-t habfselere diihn-i kur.Jun 42b Falic 'illetine ve kollarda ve barmaklarda olan uyu.Jukluga ve emsaline diihn-i .Jerifdir 44a Bir 'uzvdan hiss ii hereket miin 'adim olsa tzla olunacak diihn-i §erifdir 45a Kiremit yagzdzr ki ba'zz evca'a isti'mal olunur 46a Eyyam-z §itada ellerin yartlmasma ve lezzet-i cima'a bir diihndiir 48a $i§lere ve kabarczklara tzla olunacak diihn-i .Jerifdir 48b Agzz ve bogazda olanfrenk 'i/letine diihndiir 49b Veca '-z mefaszla tzla olunacak diihndiir 50a Menafi'-i diihnii'z-zeheb 50a, 53b Verem ve hiizal 'anz olan kimesnelere 'ilacdzr 55a Humma, agzz kokusu, mesanede ta.J, dik-t nefes ve sevdadan ne.J 'et eden emraza 'ilacdtr 56a

1781 Esas ahoao nilsha: Mecmfia-i Ttbb, 06 Mil Yz A 9326, Milli Ktitiiphanc Yazmalar Koleksiyonu, 114 vrk.

758

ULUSLARARASI KATILIMLI OSMANLI BtLlM VE D0$1)NCE TAR! HI SEMPOZYUMU

Frengi ve tasfiye-i deme dewidzr 57 a Siiddeyi def'e 'ilacdzr 57b (:ilek suyunun menofi 'idir 58 a Za 'fz kalbi izoleye ma '-t lahm-l ganem 58b Veca '-z sadr ir;in 'ilocdtr 60b Kat'-t nezleye, bir mahalden kan gelene, kuvvet-i a'zoya ve taklfl-i rutubata men4fi 'dir 62b Siir'at-i inzali def'e 'ilocdtr 63a Balgamdan ve sevdodan 'orrz alan 'illete ve evco'-t mefoszla ve 'u-k-z nesaya 'ilocdtr 64a Cimo 'dan kesilmi§ adem/ere ve kuvosma za 'f gel en/ere 'ilocdzr 65a Mi'desi ta'am kabul itmeyiip istifrog idenlere 'ilocdtr 67b Rutubetlii mizoca takviyet ir;in 'ilacdzr 68a Habs-i bevli def'e bir mu'olece 69a Et yaran 'illetine mu 'olece 69a Nezleden di~ etleri ~i~se def'ine 'ilac 70a Oksiiriik envo'ma mahz-z ~ifadtr 70b Sanhgz def'e 'ilocdtr 70b Burunda alan yaralara 'ilocdzr 71 a Siir 'at-i inzoli miindefi' 'ilocdzr 71 a Ni.syam def'e 'ilacdzr 71 b Uyuzlugz def'e 'ilocdzr 72a Kuru giciyik'iloczdzr 73a Kaszk yarzgrna 'ilacdzr 73b Hunnok mu'o/ecesidir 74b Ba/gamt ishal ir;in 'ilocdw 74b Sevda ve balgamz ihrac ir;in $erbet ve ma'sum iizerine gelen havaleye 'ilocdzr 75b Kesret ile su ir;megi do.fi' ve viicudda alan ta 'affoni ve kabzz def'e 'ilocdzr 77b Hunnok ve nez/eye nofi 'dir 7 8a Di$ agnsma ve di§ etleri ~i~mesine isti 'mol olunacak enfryyedir 78b Kibrft suyz to'un ve emsoli 'illetlere 'ilocdzr 80a Hummoyz rib' ir;in 'ilocdzr 81 a Mesdnesinde tO§' tekevviin idene 'ilacdzr 81 b 'illet-i vereme hassalu bir devddtr 82a Bel agrlSl ve kemiklerden biirudeti muhric bir devddzr 82b Mistaki mendfi'idir 83a Di§ diplerinde alan §i§lere ve is hal ve za 'fz mi 'de ir;in isti'mol olunur 83b Mesanesinde ta§ a/ana 'ilacdtr 84a

759

ULUSLARARASI J<ATILIMLI OSMANLI Bl:L1M VE D'O~UNCE TAR1H1 SEMPOZYUMU

760

Ytlan sokmu$ kimesyene 'ilacdw 85a Mecra-yz bevlde olan ta$Z izaleye 'i/acdzr 85b Menaji'-i cedvar 86a Menaji'-i misk 87b Dayy1k-z sadn ve kesret-i balgamz def'e edviyedir 89b Rfh-i Msur define 'ilacdu- 90b Hami/e olmak ifin miicerreb devadzr 92a bhali kat' i9in miicerreb devadzr 92a Fahi~eyi zinadan kat' a 'ilacdzr 92b Sparta ma'cfmzmn musahhahzdzr 94a Di$ agrzsma 'ilacdzr 95a Hunnak 'i/aczdzr 95b Kii9iik dil :ji$dikde define 'ilacdzr 96a Takviyet ve telyfn ve izdiyad-z meni ifin 'ilacdzr 96a Goz/iik isti 'maline muhtac itmez bir kiihldiir 96b, 97 a Dem-i bast/run kat'zna 'ilacdzr 98a Humnu1-yz muhrzkaya 'ilacdzr 98b Ellerde ve ayaklarda olan $i~lere 'ilacdw 99b Menafl'-i kesfreyi $Gmil habb-z eyaricdir 1 OOa Sancu i9in 'ilacdzr 1 OJ b Gozine su inmege miista'idd olana 'ilacdzr 1 02a Burun kanmz katz' 'ilacdzr 1 02b btiska-yr /ahmfye 'ilacdzr 1 03a Temregii gibi ha~in pbanlara 'ilacdzr 1 04a ln9kmk 'il/etine 'ilacdzr 1 04a Hurkatu 'l-bevle 'ilacdzr 1 04b Mesaneden Ia$ ihraczna 'ilacdzr 1 04b Burun yarasma 'ilacdzr 1 04b Bogazz ktszlup sad a 9zkmasa define 'ilacdzr 1 05a bhali kat'a 'ilacdzr 105a Sovukdan oaln ziikama 'ilacdzr 1 05b Basura 'ilacdzr 1 06a Kulak 'i/letlerine ve ru '4/-z kattal if in 'ilacdzr I 06a (ru 'afz kattal ya 'nf da'ima akup ihlak mertebesi olan burun kanzdzr) Temregiiye 'ilacdzr 107a E'llerde olan sigile 'ilacdzr 107a Telyfn-i tabf'at ve def'-i balgam ve enva'-z riyahz rafl'dir 107b 'Ale's-sabah humar-z hQbz ref'e 'ilacdzr 107b Goz agrrsmdan uyhu uyuyamad1kda olunacak 'ilacdzr 1 07b Ma 'sum/arm oksiiriigune ve biikasma 'ilacd1r 1 08a Tasfiye-i savt i9in 'ilacdzr 1 09a

ULUSLARARASI KATILIMLI OSMANLI BlLIM VE D0~0NCE TARlH1 SEMPOZ¥UMU

Miishilatdan sonra isti 'male $dyeste devadzr 1 09a Kuvvet-i dimaga ve rutubat-z fasideyi def'e ve 'illet-i fa/ice 'ilocdtr 109b Etfalde of an sogulcana 'ilacdzr 11 Oa Tuzlu balgama 'ilacdzr 11 Oa Yanzk i9in 'ilac-z diger lJOb Sar'a 'illetinin def'ine 'ildcdzr 110b Ba$ agrzszna ruhdnf devddtr 11 Ob ish ali kat' a 'ilac-z digerr 1 11 a Sztma def'ine 'ilacdzr 1 I I a Takviyet i9in miicerrebdir 111 b Takviyet ve tesmfn i9in 'ilacdrr 11 I b Sakzz yagzmn istihriicz tarikidir 112 b Terkfb-i sufofz eyaric 112b Tuzlu ba/gam ve safrayt iziile edici 'ilacdzr 113a

Eserin ilk maddesi efsun, sihir, biiyii gibi mhl ve akli marazlara ait konularda ilay olarak kullarulan azaim (kotil ~eyleri defetmek it;in yaztlan du~Har) ve t1ls1mlarla ilgili olup, bunlar ayru zamanda a~kla ilgili konulardrr. Bu konuda ~oyle denilmi~tir:

Efsun ve tzlszmlarzn tarifi: Bilinsin lei alemde her ne kadar efsun, tzlstm, vejk, sihir vb varsa hepsinin manasz sebeplerin sebebi Rabbiilalemfne dua etmektir ve bunlardan ortaya 91kan eserler de kabu/dur. Hatta sihir yapan sihrini s6ylediginde bunlar bir kimseye. zarar veremez; ama sihir yapan sihrini etkili kzlmak i9in Allah 'zn izniyle der. Kulun itikadmda benim bu i~lerimi yaratan Rabbiilalemfndir diye bir azim olsun, ya da Allah 'zn izni olmasa da ben bu i§i yaparzm, fllan §eytan kadirdir, yt!dtzlarm ruhaniyetinde bu gii9 vardtr marifet sadece yolunu bilmektir gibi k:iifiir sozler bulunsun farketmez. Dogrusu, Rabbiilalemfn ulvf ve siijl~ zarar ve yarar y6niinden bir miktar havass bah§etmi§ olup, istediginde o hassayz geri alzr. Buna en biiyiik §ahit budur ld ne kadar havass varsa onun kar§zlrgmda o hassayz iptal eden bir mana vardzr. Mesela mzknafls demiri r;eker, ama mzknatzsa sarmzsak siiriince 9ekimi yok olur. Mevlii ins am biitiin mahlukattan sonra yaratrp ondan once yaratzlanlarm manalarz insanda bu/undugundan insan hangi hususa zihnini baglayzp yonelse o husus eibette olu§ur, bu hususta salihlik, lslamlzk §art degildir. Zihni toplamayz riyazet ve miicahede ile elde edince her neye y6nelinse olur. Ama bu zihin toplamamn manasz olmazsa §ekli bulunsun diye vejkler, sayzlar, ugurlu vakitler, dualar ve uygun buhur/an toplayzp vesileler hazzrladzlar. Eger itikad ve ame/de k:iifre dair i§ varsa sihir olur, ameli bunlardan uzaksa havass olunur.

Bu boli.imde ~air EbUbekir Nusret Efendi bir vefk ta1ifinden once:

761

ULUSLARARASI KATTLIMLJ OSMANLI BiLtM VE DU$0NCE T ARiHi SEMPOZYUMU

Bu bir 'acfb nadiredir kimse te'emmiil itmez Mesin bir varaka ~ekl ii hurCifi tahrfr Bu murad ile varakayz hamil olan ademden Marazz ref' ide zahir ola and an te 'sfr A~ goziin eyle nazar i~te tecellf itdi Aftab-tfelek-i kudret-i dana-yz habfr

diycrek verdigi vefkin onernini bclirtk Sar' ve U:mm-i stbyan 1782

niishast denilen bu miihim vefki Nusret Efendi Halebde sohbet ettigi $eyh Muhammed Kiirdi'den mezunen almt~trr. 1783 Miiselles ad1 verilen bu vefkin ~eldi ~oyledir:

1782 Bir havale gcvinneyle ortaya vikan yocuk ve anne hastahgJ olup, genellikle dogumdan sonra veya yal01zhktan olu~an bir korkudur. DU~Ugc de sebep olabilir. 1783 FASL. 'Aza'im ve trhsmcit ta'rfji beyanmdadtr. Ma'lum olsun ki her kadar 'alemde 'azci'im ve talostm ve evfak ve sihr ve aksanu var ise ci/mlesinin me'iil ii merci'i muharrikii'l­harekiit olan Rabbi/ 'I- 'iifemine du 'a itmekdir ve bunlardan zuhur iden asclr icabetdir, hatta ke/am-c miinze/de sahiri ve sihrini zikr itdikde anlar bir kimseye rzrara kadir degillerdir; ammo Allahm izniyle diyii buyurur ve izn-i hahfden murad bu makeimda sahire o zaran itmege I em kin ii kudret virmesinden 'ibaretdir. Gerek 'abdin i 'tikadznda benim bu ef'cifimi ha/k idiip andan bu eseri izhar iden bi 'z-zat her cihetden §·erlkden milnezzeh olan Rabbii 'I- 'alemindir diyii 'azm ii cezm olsun eh/-i Islam gibi ve gerek Allahm izni olmasa da ben bu i~i yapartm yahudfilcm ~eytan kadirdir ylihlid riihaniyyet-i kevlikibde bu kudret vardrr heman ma'rifet tarfkini bilmekdir diyii kiifr u da/01 o/sun. Ammo i'tikad-t sahih budur ki Rabbii 'l- 'alemin 'ulvf ve siijlf eczci-yt kliinatm ciimlesine zarar ve menfa 'at yuzinden bil" mikdar havass kerem itm~dir; /Okin murad itdikde o ltassadan 'azl ider ve bu da 'vaya ~ahid-i a 'zam budur ki her ne denlii haw1ss var ise anmmukabilinde o h0ssay1 ibtal idecek bir ma'na vardtr lei erbab-1 ma'llrif 'indinde m~hur u miitevdtirdir Hakim u 'Alim ko'inlltr bu stlretle halk eyledi hatta ciim/e mevcudcitm iftikiin ve 'aczi zdhir olsun diyii meseta milmatls hadtdi cezb ider amma nnknat1sa sarmusak si/rmek miini' isminin ma-sadak1 olup cezbden mu'attal ider. Pes ma'lum oldt ki e~yiilarm ciimlesi hicilbd11· ve esbObdtr an/arm hallandan mil'essir-i hakiki llsarc halk ider. Ve ma'/Um ola ki Mevlli-yt Mute 'al insam ciimle mahlukOtdan som·a halk idiip insandan evvel her ne ha/k oiund1 ise rna 'nil/ann · insandan derc itdigine binaen insan her ne husftsa zihni rabt idilp ~trfttryla tevecciih eylese elbetde o husfts viicuda geliir Halik1 bOyle murad itmi~ ciimle muhaklakin bu ma'naya kO'illerdir ve bu hususa salah u Mom ~art degildir, belki murad o cern 'iyyet-i hfillrtteji-ikastz zabt itmenin tarikini riytlzat ve miicahedcit i/e tahsil edince her neye tevecciih eylese husule geiiir gerek hayr ve gerek ~err ve r;iinki bu hOlet herkese miiyesser olmaz ve her mizdca riydzet-i ~edide el virmez nd-r;ar bu cem 'iyyetin ma 'nas1 olmaz ise sureti bulunsun diyii e~fak ve a 'dcid ve evkiit-1 sa 'ide ve kmi 'el-i 'azfmet ve a'mcil-i miinasib buhtlrlan cem'le birer veslle tedtlriik itdiler gerek hal6l ve gerek haram eger i 'tikad ve 'a mel de kilfriyyata dci'ir i~ var ise siftr olur, yok 'ameli bunlardan miinezzeh ise haviiss olunur, murOdmuz bu takdirlerden budur ki enva '-1 a 'mille beni-Adem du ·a mejhummdan r;ckmaz ve llsan dahi icObet ma'nOsmdan ayrtlmaz ve bu husus bir 'ameldir ki ehl-i fmiln olana bu kadarca tahsfli elzem-i leviiz1m-1 diniyyedendir. Ve bir adem 'omrinde du'o itmese yine o ademin harekat u sekencitmdan hast! o/an ef'olin ciimlesine bir adem 'arifone te'emmi/1 eylese 0 adem lison-1 ef'cili ve muktezo-y1 a 'mali iizere Rabbu 'I- 'li/emfne du 'adadtr ki Yo-Rabbi beni ~~~ riltbeye vasi/ eyle diyii bir du 'adtr ki lison du 'iisma benzemez, zira e/betde kabUl olur cezo-y1 vifok z7zere ve bu sfiretde bir sarikin yiihad bir zolimin ceml'-i a 'zost ef'ali /isamyla Yo-Rabbi bir sa 'at akdem

762

ULUSLARARASI KATILIMLI OSMANLI BtL!M VE DD$0NCE T ARiHI SEMPOZYUMU

Nusret Efendi 'nin verdigi tarife gore Evveta bu dort vejki yazzp etrafina besmeleden amfn lafzma kadar harjler ayrz ayrz yazzlzr, ama yazan ve mahalline koyan ki~i abdestli olmalzdzr. Bundan ba~ka bu illet ir;in ta$znan niishalar ty1kanlzr, mu$amma gerekmeyip sadece birkar; kat beyaz tiilbende sarzlzp ba$1 dikilir, yazzldzktan sonra niishaya bakarlar, zira bir harf eksik olsa etkisi olmaz. Cinler ve ~eytanlar bu nilshamn etrafina ugrayamazlar, /aldn halk bu marazz hep ruhlardan bilirler, tabipler de cinni tiimden inkar ederler. Bir adamda marazzn sadece cinden mi yohsa marazdan mz oldugunu farketmek ir;in bir !cere bu niisha ba$l dikilip bakzbr, eger maraz gitmezse bu konuda ve diger sevdavf marazlarm ba$fangzcmda sinameki matbfihz ir;irilir. Cinni inkar ehl-i lstama yakz~maz; hem Kur'an kelamullahdzr diye inan ve hem de cinni inkar et, Allah korusun. Fatiha-i ~erifenin her derde derman oidugu herkesin malumudur. Vejklerin ahvalinden ~u kadarznz bilirim ki imam Gazali Miinfericesinde bunu anlatmr~ ve bunlara tevessiil ve dua etmi~tir. Bu niishadan akzllar $0~/an ohp birr;ok etkisi goriilmii$tiir, anlatzlsa biiyiik bir kitap <;tkar. Hatta ta$radan gelip benden bu niishayz alanlar anlattz lei heniiz istambul'da iken 900 km.lik yerde a~ktan hasta olanlar haber verip teessiif etmi#er ki o niisha seninle gittiginde bir daha biz seninle g6rii$emeyiz diye, Halep 'te Jazz saraya tutu/an bir tacir, $eyh Muhammed merhumla iicrette anla$amami$Zar ve sonunda Ha!ep valisi Hiiseyin Pa$a lazzn pederinden $eyhe sekiz yiiz guru$ vermesini istemi$. (:iinkii ~eyh her hastanzn haline gore iicret almayznca onu vermezdi, ger;im kaynagz sadece bu niishaydz. Ama bana iicretsiz vermesi uzun bir hikayeye dayanzr ve kzrk b~ sene gizledikten sonra istanbu/'a ge/ecek oldugumda bana verdi. Lakin ben oyle comertr;e sar;tzm ki kzyamete dek kaybolmaz. Bu me$rep benim bazz nadir havassz elde etmeme mani oldu, zira her fende bir ehl-i marifet bulunursa elbette cimrilik de en iist

helok idiip bir mikdar 'ibadm rahat eyleye diyii du'a iderken ya/mz lisamy/a 'afv u 'ofiyet istemek bir diirlii ja 'ide itmez ve el-haletil hazihi suret-i du 'odan hurucun imkom o/mad1g1 ma 'fum olunca derya-y1 muhitden bir katre-i mukaddeme-i havoss-1 ruhaniyyede tafsil o/unup ba 'dehu bu fa/ar-i pilr-taksirde cern' olan havoss-1 milbarekelere ~uri/' o/dukda du 'tidan feromii~ itmeyeler. F ASL. Bcyt: Bu bir 'acib nadiredir kimse te 'emmiil itmez- idesin bir varaka $ekl ii hurllfi tahrfr Bu murad i/e varak hamil olan ademden- Marazt ref' ide zfihir ola andante 'sfr A~ goziln eyle nazar i~te tecellf itdi- Aftob-tfelek-i latdret-i dano-y1 habfr Nesr: Evveld Halebde sohbet ~eyhimiz $eyh Muhammed Kiirdf hazretlerinden ahz 11 me'ziin oldugumuz sar' ve iimm-i s1byan niishastdtr, htita Astanede miiddet-i medideden berii taraf be­taraftecribe olunmadadtr ve sureti budw ..

II I" f ~ v '\ i \ II f ~ y

\ 0 .. ~ 0 \ v 0 r I" 0 v

' v l t I" II l ~ t II ' "'

763

ULUSLARARASI KATILIMLI OSMANLI B1LtM VE Dl1$UNCE TARiHi SEMPOZYUMU

derecede olur, hatta kendisi i9in bile vermez, Allah korusun ne oyle marifet, ne de oyle cimrilik laz1m, Allah 'm verdigi kadar yeter.

Ma-hazar'm Dil ve Edebi Yond en Degeri

Escrinde hastahklan genellikle rubanl tJ.p s;evresinde ele ahp tedavi ve ilas;lanru da vefk., havass, saytlar, ugurlu vakitler vb. yollarla venni~ olan Nusret Efendi bunlan hem tlp kitaplanm okuyarak, hem de bizzat tecriibe ederelc elde etlni~tir. Nusret Efendi divan sahibi bir ~air olup eserinde bunun izleri yOk fazla ortaya s;tkmamakta, dil ve uslup halka gore kumlmu~ gozi.ikmektedir. Hatta bu eserde yer yer, halk arasmda kullamlan dcvrik ve du~Uk ciirnleler de goriilmektedir. Nusrct Efendi bu yolu buyUk ihtimalle balka hitap eden bir balk hekimligi kitabt yazmi~ olmasmdan dolayt seymi~ olmalldu·. Mcsela ~u cumlelere bir bakahm:

$imdi bu kuvvetlii mu 'onza tevecciih eyledigi elbette tahrfr idiip cevob­l §ojfvirilmedik9e merotib-i sa 'yimiz ma 'him olmaz, meselo elbette bu risoleye rozf olmayup bOyle bir fenn-i celfle ustodstz tasaddf itmege tabf'atz ruhsat virmez. Komilin biri dir lei behey efendi bundan murodzn ~ohret ve izhar-z fazflet ise sen kendifenninde So'ibi §erh eyledin tarafbe-tarafmakbUl olup yaz1ldl. Yok ha/ka /sol-i menfa 'at ise sen kendi ikror eyledin ki lciitiib-i etibbadan cern' eyledim diyii ...

Gilnliik dile ait sohbet tarz1 ciimleler olan bu cumlelerin edebl ve ak!clltlctan uzak oldugu gotiilmektedir. Aynca, eserin yfizden fazla nushasmda birs;ok yanh~ ve uyumsuz cfunlecik goriilmekte ve bu da eserin bir el kitabt olarak elden ele, dile dile dola~1p orijinal cumle ve ifadelerinde degi~iklik olu~bildigini du~findiinncktedir. Boyle olmakla beraber eserin bir ~airin kalcminden vtkml~ oldugu yer yer rastlanan edebi ifade, ibare, beyit ve vecizelerden anla~1lmaktadrr. Mesela birinci madde olarak ele ahnan "azaim u talas1m" bahsinde verilen veflcin onemini olruyucuya anlatmak ivin once iki beyitle bir giri~ yaptlm1~ ve:

Bu bir 'acfb nodiredir kimse te'emmiil itmez Uesin bir varaka $ekl ii hurufi tahrir Bu murod ile varakayz hamil o/an odemden Maraz1 ref' ide zohir ola andan te 'sfr A9 goziin eyle nazar i§te tecellf itdi Aftab-lfe/ek-i kudret-i dono-yl habfr

dcnilmi~tir. Eserde ele ahnan marazlann <;oguna miisclles veya muhammes adt verilen kareli tablolarda saytsalusulde vefk, havas adll dualar verilmWir ki bu, ruhani ttpla ilgilidir ve edebiyatta ahlat-J erbaadan (insan viicudundaki dort stvi) sevda ile ilgili gorunmektedir. Bilindigi iizere vticutta sevda dengesiz oldugunda akli ve psikolojik hastallklar ortaya ytkmalctadrr.

764

ULUSLARARASI KA TILIMLI OSMANLl BILIM VE D0$1)NCE TAR!Ht SEMPOZYUMU

Yaztlan vefk veya bavaslar ise manevt tesir is;in okunan gliylti dualar olup akll ve rub! tedaviye aittir. Eserde verilen ilay, deva, yag, vefk, havas vd. tedavi ~ekilleri cismani veya rubant kan~lk hillde verilmi~tir. Meseta, sara, ilmm-i stbyan, dti~tik, bebeklere uyku, erkekligi gidene, tauna, sihri iptale, sttmaya, yalman e~yay1 bulmaya, silrgiiniin kwtulmasma vs. yazllan vefk ve bavaslar eserde ilk stralarda olup daha sonra cismani tlbba ve maddi ilaylarla tedavilerine ycr verilmi~tir. Ellerde olan tuzlu balgam ve belden a~agt olan kotti yaralar iyin lcur~un yagt, fely, kol ve pannaklardaki uyu~ukluk iyi.n yag, verem, humma, mesane ta~t, bel agnst, mhi§eyi zinadan kesme, di~ agns1, i.stiska, temrcgii, basur vs. iyin ilay ve tedaviler suayla verilmi§tir.

Sonu~

Ebubekir Nusret Efendi'nin Ma-bazar adh t1bbi eserinde bastahklar genellikle rubaru tip aytsmdan ele ahmp ilaylar da vefk ve havas adl veri.len dualar tarzmda veri.hni~tir. Cismant ve maddi ilaylann da verildigi eserde dil ve lislup halka gore kurulmu~ ve bu da eserin bir balk bekimligi ve el kitab1 olmasmt saglamt~tlr. Zaten Nusret Efcndi elinde bulunan yok degerli havas ve vefkleri halka iicretsiz ve hayu olarak bolca dagJtlp saytlgJru oviinerek soylemektedir. Her ne kadar kendisi Farsya'yt yok iyi bilen usta bir $air ve velud bir miielli.f olsa da Ma-hazar adh bu halk bekimligi kitabmda asla sanat gosterisi yapmam1~t1r. Eger bOyle olsayru bu kitabm bu kadar yaygmla~1p bcgenilmesi mumkiln olmazdt. Bu eserin ytizden fazla nusbasmm bulunmas1 balk tarafindan ne kadar sevilip begenildigini aylkya gostermekte, bu ise btiyiik olyiide sanatkarane olmayan sade ve halka yakm dil ve iislubundan kaynaklanmaktadlf. Ancak yine de eserin bir ~airin kaleminden yiktl~ her halinden belli olmakta, yer yer kullamlan edebi ifade, ibare, sanat ve vecizelcr bunu baber vcnnektedir. Bu ise eselin bir ba§ka guzel taraf1 olup, moncton ve kutu bir anlatlmdan uzak oldugunu gostermektedir. Eser, sevdavi marazlara ait bilgi ve belgelerle vefk, havas, nlisha, sayllar vd. ilay ve tedaviler bakumndan onemli bilgileri iyermektedir.

Kaynak~a

Fatin, Hotimetii 'l-E~ 'or, istanbul1271. Koyak, Aynur, "Hoca Nusret Efendi ve Divam", Diinii ve Bugiiniiyle

Harput-Tarih-Edebiyat-9iir-Folklor, c.l, Elaz1g 1999,469-476. · Mehmed Si.ircyya, Sicill-i Osmanf, C. IV, istanbull314. Mehmed Tahir, Osmanlt Miiel/ifleri, C. Ill, istanbul1343.

Muallim Naci, Esami, istanbul1309. Sefkat Tezkiresi, Millet Kutilpbanesi Ali Emir! No: 770, y.1 02b. $emseddin Sam!, Kamusu 'l-A '/om, C. VI, istanbull316. Onlu, Osman, Ebiibekir Nusret'in Saib-i Tebrizf Serhleri, TurJdsh

Studies, 4/6, Fall2009, s. 444-445.

765