UMJETNOST 20. ST.

JUGENDSTIL- u jugendstilu se već reflektira fin de siecle kao duboka kriza, ali istovremeno u njemu već probija duh novog shvaćanja umjetnosti - moderni zahvati industrije i novi materijali- naglašavanje linije i njenih relacija prema površini i prostoru, kao i na ornamentu i dekorativnoj simbolici primjenjivan u unutrašnjoj arhitekturi, umjetničkom zanatstvu i oblikovanju plakata, časopisa i knjiga- slikari se bave pravljenjem nacrta i oblikovanjem unutrašnjih prostora i primjenjuju naglašenu stilizaciju upotrebnih predmeta što predstavlja stremljenje ka sintezi funkcionalnosti i ljepote- gl. ulogu i graju LINIJA i BILJNA UVOJITA FORMA - one su mnogosturko izvijene ili ritmički pokrenute i gotovo nikad nisu prelomljene uglovima- važan prelaz između impresionizma i ekspresionizma- dekorativna linija već anticipira apstraktne forme

ART NOUVEAU- pojmovno odredio stil koji je proizašao iz eksperimenata slikara, arhitekata, zanatlija i industrijskih umjetnika i cijelo desetljeće prožimao slikarstvo, skulpturu, arhitekturu, grafički dizajn, ilustriranje, namještaj, tekstil, dizajn keramike i stakla, žensku modu- proizašao iz engl. pokreta UMJETNOST I OBRT čiji je gl. predstavnik bio umjetnik i pjesnik WILLIAM MORRIS- taj pokret predstavljao je pobunu protiv novog doba mehanizacije, romantični napor kojim su pokušavali ispuniti filozofiju JOHNA RUSKINA prema kojoj je prava umjetnost LIJEPA I KORISNA- borili su se za vraćanje nekim mjerilima jednostavne ljepote

i zanatstva- njihove ideje naišle su na podršku u Franc., Njem., Austriji i Belgiji- koncept SINTEZE umjetnosti zasnovane na ESTETICI DINAMIČKOG LINEARNOG RITMA- utjecaji:- linearnost i dekorativna sinteza rokokoa 18. st.- linearni prepleti keltskih ili saksonskih iluminacija i nakita- plošne arabeske orijentalne, osobito japanske umj.- visoka dekorativna svojstva kineske i japanske keramike- najveći dio njihove dekoracije ima izvor u PRIRODI, osobito u BILJNIM FORMAMA- jedna od najutjecajnijih osoba u svim fazama AN bio je belgijanac HENRY VAN DER VELDE- u Austiji nove ideje stila AN dobile su svoj izraz 1897. osnivanjem BEČKE SECESIJE - gl. ličnost GUSTAV KLIMT

- Klimt je svoj stil formirao na proučavanju bizantskih mozaikaARHITEKTURA I DIZAJN STILA ART NOUVEAU- u arhit. teško govorit o jedinstvenom stilu AN osim u okviru površinskog ukrašavanja i unutarnje dekoracije- prepleti linija u ornamentu i opće naglašavanje linije u dekorativnim i strukturalnim elementima- AN podrazumijevao je visok stupanj specijalnog dizajna i zanatske vještine te nije bio moguć kod konstrukcija velikih dimenzija

LOUIS SULLIVAN - zgrada GUARANTY TRUST i robna kuća CARSON PIRIE SCOTT

FRANCK LLOYD WRIGHT (učenik Sullivana)LOUIS COMFORT TIFFANI - unutarnji dizajn i dekorativna umj.HECTOR GUIMARDI - STANICE ZA PARIŠKI METRO

ANTONIO GAUDI (1852.-1926.)- Španjolac- njegova rana arhit. pripadala je glavnoj struji gotičke obnove i samo što je kod G. ona podrazumijevala imaginativnu upotrebu materijala, osobito u rasporedu faktura i boja- imaginativniji osobni stil u ukrasima rađenim željezom kasnije- od kraja 80ih do 1926. išao svojim putem - vjerovatno najsrodniji današnjim novim romantičkim strukturalnim eksperimentistima- 1. velika narudžba - dovršenje crkve SAGRADA FAMILLIA u BARCELONI - radio na njoj od 1883. do smrti - s prekidima i nije je dovršio- osim gotičkog, osjećaju se utjecaji egzotičnih arhit. stilova - no ona u najsnažnijem smislu izražava IMAGINACIJU arhitekta- PALAČA GUELL, TEREZIJANSKO SJEMENIŠTE, PARK GUELL- skulpturalna kvaliteta njegove arhitekture- koncepcija arhitekture kao dinamičnog prostora

VICTOR HORTA (1861.-1947.)- Belgijanac- osnivač arhit. AN- pod Viollet-le-Duckovim utjecajem te Gustavea Eiffela* KUĆA PROF. TASSELA, BRUXELLES - linearni ritmovi* MAISON DE PEUPLE* KUĆA VAN EETVELDE - rocailles dekoracija* ROBNA KUĆA, BRUXELLES - fasada - staklo i ovalni metalni nosači

- AN ostaje pokret DEKORATIVNIH UMJ. a arhitektonski njegove najkarakterističnije crte povezane se s dizajnom interijera- najveći doprinos - u GRAFIČKOM DIZAJNU - plakati i ilustracije knjiga, i u LIKOVNOM OBLIKOVANJU lampi, tekstila, namještaja, keramike, stakla i tapeta

- važan jer je, iako je kratko trajao, predstavljao široko rasprostranjen opći revolt protiv akademizma tradicionalnih pov. stilova- pripremio put za mnoge eksperimente umj. i arhitekture 20. st.

NABIS- umj. s prijelaza stoljeća - neoimpresionizam, simbolizam, art nouveau i nabisti- nabisti su bili jedna donekle eklektična grupa umjetnika - glavni značaj je u sintetizirajućem pristupu majstorima rane generacije - Seurat, Gaugin, Redon i Cezanne- Paul Serusier - na jednom Gauginovu predavanju o boji na omotu kutije za cigarete naslikao je mali prizor (pejzaž) i nazvao ga

- oduševljeni tom slikom osnovali su grupu NABIS (hebr. proroci) - SERUSIER, MAURICE DENIS, PIERRE BONNARD, PAUL RANSON, MAILLOL, EDOUARD VOUILLARD, FELIX VALLOTTON, K.X. ROUSSEL I ARMAND SEGUIN- pored Gaugina i Cezannea te Redona utjecaj orijentalnog slikarstva i ponekad akademskog simbolizma Puvisa- M. Denis i Serusier puno pisali o teoriji modernog slik.- tijekom 19. st. umjetnike je sve više zaokupljao problem PRIRODE UMJ. DJELA- usprkos kratkotrajnom postojanju kao grupa u svojim teorijskim raspravama i manifestima bili preteča svih onih grupa, manifesta i teorija koje obilježavaju tok umj. 20. st.- i oni su težili sintezi umj. neprestanim djelovanjem arhit., slik., umj. oblikovanjem stakla i dekorativnih paravana, ilustiranja knjiga, izradi plakata...- REVUE BLANCHE 1891. - postala je jedna od gl. novina simbolističkih pisaca i slikara, nabista i ostalih avangardista

EDOUARD BUILLARD (1868.-1940.)- nabizam je dao 2 genijalna slikara - Buillarda i Bonnarda- izbjegavao javno izlaganje iako je bio cijenjen za života- intiman svijet, sastavljen od kutova atelja, dnevne sobe, pogleda s prozora i portreta obitelji* AUTOPORTRET* INTERIJER - odsječeni dio interijera, napustio uobičajenu perspektivnu formulu i prigušeni sivi tonovi sa svjetlucavim akcentima ružičaste i žute* MAJKA I DJETE - ograničen geometrijski definiran prostor- oslikavao brojne paravane- izvanredan crtač - imao udio u obnovi grafike krajem 19. st. (PLACE VINTIMILLE=

PIERRE BONNARD (1867.-1947.)- najbliži Vuillardu i kao i on živio je tihim i povučenim životom

- proučavao japansku umj.* PARAVAN - šetnja dadilja, friz fijakera* INTERIJER - relativno prigušena paleta, prvi plan

ostavio u sjeni, a osvijetlio dno slike- razlikovao se od Vuillarda - što je duže slikao BOJA mu je postajala sve svjetlija i veselija

* TRPEZARIJA NA SELU* TRPEZARIJA S POGLEDOM NA VRT* MRTVA PRIRODA

SLIKARSTVO S POČETKA 20. ST. - FOVISTI I KUBISTI

HENRA MATISSE (1869.-1954.) I FOVIZAM do 1912.- zajedno s Bonnardom Matisse spada među najveće koloriste 20. st.- Matisse je jedan od pionira eksperimentalnog slik.- na Ecole Des Beaux Arts učenik G. Morreaua gdje je sreo Georgesa Rouaulta, Alberta Marqueta, H.-C. Manguina, Charlesa Camonia i Charlesa Guerina- Matisse oko 1896. otkriva Degasa, Toulouse-Lautreca, impresionizam i japansku grafiku, te Renoira i Cezannea- 1899. susreće Andre Deraina - počinje eksperimentiranje figurama i mrtvim prirodama, okušao se i u skulpturi- 1901. preko Deraina susreće Mauricea de Vlamincka i tako je fovistička grupa bila okupljena- eliminacija detalja i svođenje linije i boja na osnovne elemente

* MUŠKI MODEL* CARMELINA

- radio i skulpturu - osobito aktove- 1905. JESENJI SALON - prostorija s Matisseovim, Vlamnickovim, Derrainovim i Roualtovim slikama - izazivala reakciju koja je grupi dala stalno ime - kritičar LOUIS VAUXCELLES - "Donatello usred divljih (fauve) zvjeri"- riječ fauvis odnosila se na sjajnu proizvoljnu boju i na direktni rad kista - fovisti su dokucili konačno oslobođenje boje - željeli su upotrebljavati boju istisnutu direktno iz tube* LUXE, CALME, VOLUPTE - direktan korak prema apstrakciji* ŽENA SA ŠEŠIROM* OTVORENI PROZOR - ova tema omiljena* ZELENA PRUGA- umjetnik se može slobodno služiti bojom nezavisno od prirodnog izgleda

* RADOST ŽIVLJENJA - preteča apstrakcije u modernom slikarstvu

FOVIZAM 1905.- jedan od najznačajnijih pokreta u početku 20. st. - nastao kao rezultat slučajnih susreta, zajedničkog izlaganja i

nastojanja mladih nepoznatih umjetnika da afirmiraju svoje likovne koncepcije- nije bio organizirani pokret ili škola s određenim programom, a u njegovom formiranju sudjelovalo je 20ak slikara - Matisse, Rouault, Marquet, M. de Vlamnick, K. van Dougen, O. Friesz, Derrain- jedna grupa njih radila je u ateljeu G. Moreaua, učitelja koji je kod svojih učenika razvijao smisao za kolorističke eksperimente i kult slobode ličnosti- druga grupa čine autodiktati A. Derrain i M. de Vlamnick koji su oko 1900. osnovali školu u okolici Pariza- sve ih karakterizira zanošenje sličnim idealima i oslanjanje na iskustva i rezultate umj. Cezannea, Van Gogha, Gaugina i Seurata- isto tako u formiranju njihovih stavova značajnu ulogu odigralo:

crnačka plastikaplošna koncepcija japanske grafikefranc. srednjovjek. slikarstvo na staklunaivnost i neposrednost izraza primitivnih naroda

- definitivno se pojavio 1905. na izložbi JESENJI SALON - izazvali negativne reakcije (fauves) - Vauxcelles- istraživali su djelovanja čistih tonova i boji namijenili dužnost da ostvaruje oblik - odriču se prirodnosti u korist imaginativnih vizija- vole čiste boje, napuštaju tzv. "talijansku" perspektivu i geometrijske konstrukcije u komponiranju slike- u fov. slik. sve se reducira na odnose linija i boja- fovizam je trajao kratko - 1898.-1907., ali je uspio

pročistiti slikarstvoubrzati pojavu kubizma (Braque, Matisse, Derrain)omogućiti razvoj njem. ekspresionizmaotvorio mogućnost pojave apstraktne umj.stvorio preduvjete za nadrealizam

- fovizam nije doktrina, već slobodna grupacija- karakteristično da je izvjestan broj inače prosječnih slikara stvorio svoja najbolja djela za vrijeme direktne povezanosti s tim pokretom - Matisse, Rouault i Braque jedini su nastavili i razvili se u izvanredne slikare 20. st.

MATISSE NAKON FOVIZMA- dovodi boju do krajnih granica* LE LUXE - organizacija prostora pomoću obojenih površina dostiže svoj 1. veliki vrhunac, uspio stvoriti novu vrstu prostora slike kontrastiranjem obojenih površina

- figure su modelirane isključivo konturom linijom no one postoje i kreću se u prostoru* HARMONIJA U CRVENOM - nov, opipljiv svijet prostora slike stvoren uz pomoć boje i linije- privlačila ga je idilična tema s aktovima u pejzažu

* MUZIKA vrhunac u istraživanju boje, linije,* PLES prostora i odnosa forme i sadržaja

* CRVENI ATELJE - obilježava početak M. verzije kubizma- imao razdoblje plastičnosti u slikama, kao i potpune linearnosti- ilustrirao i knjige (Mallarme, Joyce, Baudelaire)- radio i SKULPTURE - nije velik broj ali izrazito su značajne- plošni tretman, zatvorene obojene površine bez tonskih prijelaza, izradit smisao za pokret i krivulju, linija

KUBIZAM- franc. cubisme prema lat. cubus=kocka- pravac u slikarstvu a zatim i kiparstvu koji se razvio oko 1907. u Francuskoj- gl. predstavnici u slik - P. Picasso i G. Braque a neposredno uz njih J. Gris i F. Leger- naziv potiče od kritičara L. Vauxcellesa koji je povodom Braqueve izložbe 1908. pisao o "kubističkim bizarnostima"- važnu ulogu u formiranju kubizma imao je studij CRNAČKE PLASTIKE - primitivne rezbarije crnačkih i polinezijskih domorodaca, otkrile su snagu i izražajnost sažetih i jednostavnih oblika- iz crnačke plastike izvučena formalna pouka: izgrađivanje slike s određenijim, naglašenijim crtežom za stvaranje rastvorenije, čistije strukture bilo na kipu, bilo na slici- prijelomno značenje imala je posmrtna izložba Cezanneovih djela 1907. - iste godine naslikao je Picasso "Gospođice iz Avignona" koje su pov. dokument o početku kubizma- centar pokreta je grupa slikara i književnika u ateljeima BATEAU-LAVOIR na Montmartreu u Parizu: Picasso, M. Jacob, J. Gris, M. Raynal, A. Salmon, G. Apollinaire i Gertrude Stein- krajem 1907. Braque slika prve kubističke pejzaže a od 1908. radi s Picassom - različitim putevima teže istom cilju - REDUCIRATI OBLIKE i ubrzo dolaze do konačne lik formulacije svojih htjenja- to je 1. RAZDOBLJE ANALITIČKOG KUBIZMA (1909.-12.) forma je prioritet - potisnuo je boju kao nebitnu komponentu i platna se zatvaraju u monokromne sive i smeđe površine

- odbačen je tradicionalni iluzionizam- slika je autonomna ploha koja sadržava predmet ili

njegove dijelove kao konstruktivne elemente, koji neovisno o njima posjeduje vlastiti smisao i zakonitost

- predmet nije prikazan kako ga oko vidi, već je analiziran u totalitetu svoje prostorne egzistencije i prikazan na plohi viđen istovremeno s različitih strana- principi analitičkog kubizma:

AUTONOMNE PLOHERACIONALNA ANALIZAI SIMULTANOST PRIKAZA

- time se postiže dinamičnost površine koja ide gotovo do apstraktnog izgleda - OBJEKT se raspoznaje po SIMBOLIMA

- motivi: mrtve prirode s voćem, voćem, bocom i nekim instrumentom (gitara), rjeđe portret i ljudski lik a pejzaž samo u 1. fazi- 1909. kubizmu pripadaju: a Gleizes, J. Metzinger, A. Hebin, F. Picabioa, H. Le Fauconier, R. de la Fresuaye, A. Lhote, R. Delaunay a 1910. L. Marcouissis, M. Duchamp, F. Leger i J. Gris- najznačajniji teoretičar G. Apollinaire - razradio estetiku stavove kubizma- u toj 1. fazi kubizma PREDMET postoji kao ishodište doživljava za lik. ostvarenje- 2. SINTETIČKI KUBIZAM (1912.-15.) - slobodnom imaginacijom kreira se djelo koje će imati osobinu novog realiteta i tek su u daljnjem procesu približava predmetnoj realnosti - ILUZIJA je definitivno ISKLJUČENA a umjesto nje stupa ALUZIJA- Braque je formulirao novo gledanje: "Sadržaj novoga slikarstva nije predmet nego jedno novo jedinstvo, lirizam koji proizlazi iz samoga slik. sredstva- ploha postaje bogatija, linija mekša, a boje se slažu u jake kolorističke akorde koji konačno prelaze u plošno dekorativno ornament- sintetički kubizam razrađuju Picasso, Braque, Gris, Leger i Ozenfaut- početak eksperimentiranja s KOLAŽIMA - dijelovi novina, tkanine, drvo i stakla aplicirani na sliku- u ovoj fazi k. dosegao točku ravnoteže- kao slik. pravac u svoje vrijeme značio je revolucionaran zaokret u evrop. umj. - KREATIVNA SLOBODA učinila ga je ishodištem mnogih pravaca a njegov je utjecaj bio presudan za razvitak

PURIZAM- pokret u novijem slik. i skulp. a gl. predstavnici su mu A. OZENFANT I C. BRANCUSI kao teoretici i arhitekt CORBUSIER - smatrao kuću mašinom za stanovanje- manifestoni "Apres le cubisme" 1918. ukazuje se na odumiranje kubizma u dekorativnosti i naglašava potrebu pročišćenja oblika u mehaničke elemente kojima je obilježena sadašnjost- puristička vizija transponira realni objekt u više planova i u simultane dinamičke elemente- suprotstavlja se ornamentu, arabeski i dopadljivim kombinacijama boja- anticipira industrial design

ORFIZAM- smjer u franc. slik. prvih desetljeća XX st. kojemu su inicijatori R. Delaunay, F. Picabia, j. Melzinger, M. Duchamp i F. Leger- polazeći od lik. metoda kubizma našli su stanovite poticaje i u svojevrsnom dinamizmu futurista

- ime dao G. Apollinaire prema svojoj poemi: Bestiaire Cortege d'Orphee"- sadržava iskustva Gaugina, Seurata, kubista i nabista- u gradnji slike orfizam se još uvijek oslanja na sin. kub. dok raščlanjivanje boje u širok sunčevi spektar preuzima od neoimpresionizma- dinamička apstraktna ritmika boje koju preuzimaju 2Der Blaue Reiter"- oni traže simultanizam i dinamizam jednostavnih boja koje ne ovise o tradicionalnoj komplementarnoj ravnoteži već se razbijaju poput spektra- gl. predstavnici F. Delaunay, F. Kupka, M. Russel, P. H. Bruce, Sonia Terk-Delaunay

PABLO PICASSO (1881.-1973.)- zarana pokazuje sklonost slikanju - sudjelovao je u većini umj. pokreta od kraja 19. st. i sam stvorio mnoge od njih- najvećim dijelom se školovao u Barceloni, a 1900. 1. puta je u Parizu gdje se susreće sa umj. Louvrea, a udubio se u djela avangarde, impresionizma i postimpresionizma, u početku eksperimentirao s različitim stilovima1. EPOQUE BLEU - MODRI PERIOD - 1901.-04.

- služi se ugl. modrom paletom za slikanje figura i tema koje su izražavale PATNJU - putujući pjevači, akrobati, pierroti, bolesnici, beskućnici - atmosfera osamljenosti, žalosti, neimaštine koja je simbolički izražena deformacijom likova u gotovo monokromnim modrim tonalitetima

- 1904. preselio se u zloglasnu stambenu zgradu na Montmartretu - Bateau-Lavoir koja postaje sastajalište tadašnje likovne avangarde2. EPOQU ROSE - RUŽIČASTI PERIOD - 1904.-07.

- umjetnikova melankolija je oslabila i poprimila romantičnu kvalitetu - još uvijek prisutni vitki akrobati, ljupki dječji likovi i od tog vremena njegov stalni motiv ŽENA (portret, akt, ležeća figura ili dio kompozicije)

- većina slika predstavlja crteže figura postavljene pred pozadinu sazdanu od nekoliko širokih tonova ružičaste i plave

3. EPOQUE CUBISTE - KUBISTIČKI PERIOD - 1907.-17.* GOSPOŠICE IZ AVIGNONA - ključna slika slikarstva 20

st.- mrtve prirode, portreti...- 1914. prvi svj. rat - Braque, Derain, Apollinaire

mobilizirani- eksperimentira analitičkim kubizmom i kolažom, formira

sintetički kubizam- nakon toga nastupila je pauza tijekom koje je umj.

kubizam u dekorativne i fantastičko-ekspresionističke ciljeve

- 1914./15. počeo je seriju realističkih portretnih crteža, poč. 20ih nastavljao je s kubističkim eksperimentima, usporedno sa realističkim i klasičnim crtežima i slikama4. EPOQUE CLASSIQUE - KLASICISTIČKO RAZDOBLJE - 1917.-22.

- posjetio Rim - veliki likovi, volumeni divovskih likova i plodnih žena evociraju asocijacije na Ingresa

- crteži mu imaju grčko-rimski sadržaj - ta grč. faza završava 1923.

- povratkom u Pariz eksperimentira s dadaizmom i nadrealizmom5. EPOQUE ROMANTIQUE - ROMANTIČKA FAZA - 1923.-24.

- koncentrira se na scene u interijeru, na borbe s bikovima, motive iz regija podsvijesti i fantastike

- španj. građ. rat - Picasso na strani republikanaca - * GUERNICA (1937.)- njegova najnovija djela imaju zadivljujuću svježinu

GEORGES BRAQUE (1882.-1963.)- studirao stare majstore u Louvreu, privlačila ga je egipatska i primitivna skulptura, oduševio ga je Poussin i Corot, a istovremeno je otkrivao impresioniste i postimpresioniste- 1906. s ranog impre. prelazi na fovističku svijetlu kolorističku paletu - kratko vrijeme je fovist- susret s Picassom i "Gospođicama iz Avignona"- oslanja se zatim na Cezannea - niz pejzaža i mrtvih priroda -no on za razliku od Cezannea boje podređuje geometrijskoj strukturi planova- 1909. Picasso i on počinju živjeti zajedno - analitički kubizam - mrtva priroda postala je gl. tema

* MRTVA PRIRODA S INSTRUMENTIMA* GITARA I KOMPOT

- 1912. u Kolnu izlaže s Picassom - vrhunac sintetičkog kubizma kome je nakon prvog svj. rata jedino on ostao vjeran - pokret napustili i Picasso i Gris- uz objekte reducirane na najosnovnije geometrijske forme na njegovim se slikama istovremeno javljaju pedantno izvedeni naturalistički detalji- za 1. svj. rata teško ranjen - nakon rata zaokuplja ga problem svijetla i osvijetljenja - mrtve prirode, pejzaži i aktovi- oko 1930. boja dobiva na intenzitetu- nakon 2. svj. rata simplificira realni objekt, a kasnije zaokret prema irealnom

- ALBERT GLIZES I JEAN METZINGER u svojoj knjizi O KUBIZMU, 1912. stvorili jedno od 1. značajnih teorijskih djela o tom pokretu- 1911. Braque i Picasso izbjegavanje franc. Salona no druga grupa kubista (Glizes, Metzinger, Delaunay, Leger...) bila je

zapažena i vršila je utjecaj na franc. i osobito na umjetnike oko grupe Der Blaue Reiter

- 1911. u Salonu nezavisnih ta grupa izlaže i dobiva brojne, ugl. negativne reakcije - i kao Picasso i Braque tu nisu sudjelovali njihove inovacije bile su poznate- kubistički utjecaj se stalno širio

KUBISTIČKA SKULPTURA- fovistička i kubistička revolucije u slikarstvu pratile su odgovarajuće revolucije u skulpturi, usprkos snažnoj postojanosti starije tradicije skulpturalne figuracije- na kubist. skulptore utjecalo ne samo kub. slik, već i otkriće primitivne afričke plastike- za skulpturu je kubizam bio jedna od oslobađajućih snaga- pored ljudske figure otvarao je put drugim temama i pripremio je put za potpunu apstrakciju- definirao je prirodu skulpture kao umj. mase, volumena i prostora, razvio je nove mogućnosti u primjeni i širenju tih elemenata

ALEKSANDAR ARHIPENKO (1887.-1964.)- može se smatrati pionirom kubist. skulpture- iz Kijeva, a u Pariz dolazi 1908. a od 1910. izlaže po Njemačkoj i u Parizu ima vlastitu galeriju

* CRNI SJEDEĆI TORZO, 1909. - jedva nagovještava geometrijske strukture i time elegantno izvijenoj figuri daje čvrstinu koja sprečava da postane čisto dekorativna u stilu Art Nouveaua- 1912. shvatio implikacije kubizma u skulpturi i otvorio ŠUPLJINE u masi figure potpuno mijenjajući pov koncepciju skulpture kao čvrstog tijela okruženog prostorom - * ŽENA KOJA HODA- 1913./14. primjenjuje novu tehniku kolaža na skulpturi i izrađuje konstrukcije od različitih materijala (drvo, staklo, metal...)- 1923. odlazi u SAD i skulp. mu se vratila forma figuracije koja je forme kubističke umj. koristila kao površinsku dekoraciju

RAYMOND DUCHAMP-VILLON (1876.-1918.)- na njega u početku utjecao Rodin, no ubrzo postaje kubist

* ŽENA KOJA SJEDI* KONJ* KONJSKA GLAVA

- neprestano se oslobađajući nebitnih detalja došao je do potpuno skulpturalnog iskustva - portretirana glava postala je maska s nekoliko sličnih oblika, linija, volumena a konj i jahač koji se izvijaju u prostoru postali su apstraktni svemirski stroj

JACQUES LIPCHITZ

- nitko kao on nije ispitivao mogućnosti kubističke skulpture, a kubizam je samo jedno poglavlje u njegovoj dugoj karijeri

* ČOVJEK S GITAROM

HENRA LAURENS (1885.-1954.)- njegove kubističke skulpture bilo da predstavljaju mrtvu prirodu ili figuru obično zadržavaju određeno osjećanje predmeta- česta upotreba boja na skulpturi - mnogi kubisti skulptori su eksperimentirali bojom, kao što su i slikari težili reljefnim efektima pomoću kolaža- bio scenograf i ilustrator knjiga

OSIP ZADKIN (1890.-1966.)- nikad nije napustio kubizam, iako su od samog početka njegove skulpture poprimile ekspresionističke elemente

KUBISTIČKO SLIKARSTVO

JUAN GRIS (1887.-1927.)- znatno doprinio vraćanju svjetlosti i boje u kubizam ponekad do točke pretjeranog dekorativnog lirizma

ALBERT GREIZES (1861.-1953.) i JEAN METZINGER (1880.-1956.) - teorija, no bavili se i slikarstvom

ROBERT DE LA FRESNAYE (1885.-1925.)

FERDINAND LEGER (1881.-1955.)- kubizam se brzo proširio i doveo do variranja postojećih i stvaranja novih stilova - u Njem. i Ital. osnova je za ekspresionističke pristupe, u Holandiji i Rusiji - 1. korak ka potpunoj apstrakciji, u SAD-u doveo do novog pristupa realizmu...- gotovo neizbježna je bila umjetnost koja je slavila industrijski svijet mašina - geometrijska osnova većeg dijela kubističkog slikarstva imala je sličnosti s mašinskim formama i služila je kao izgovor za MAŠINSKU IKONOGRAFIJU - toj se ikonografiji posvetio upravo Leger- bio je jedan od rijetkih koji nikada nije napustio kubizam* AKTOVI U ŠUMI* POLIKROMNI RONIOCI* U SLAVU LOUVREA* DARIDA* VELIKI KONSTRUKTORI

PURIZAMCHARLES-EDOUARD JEANNERET LE CORBUSIER (1887.-1966.) i AMEDE OZENFANT (1886.-1966.)

- Legerov mašinski kubizam sličan je onoj varijanti kubizma zvanoj purizam koji su oko 1918. razvili arhitekti Le Crobusier i slikar Amede Ozenfant- oni su u svom manifestu POSLIJE KUBIZMA, 1918., napali tadašnje stanje kubizma zbog njegove degeneracije u neku vrstu složene dekoracije- oni su težili arhitektonskoj jednostavnosti vertikalno-horizontalne strukture i eliminiranju dekorativne kićenosti kao nagovještaju ilustrativnog ili fantastičnog predmeta- za njih je mašina postala savršeni simbol čistog, funkcionalnog slikarstva koje se težili ostvariti, kao što je le Corbusier, u svojoj ranoj arhit. kuću smatrao mašinom za stanovanje

ORFIZAM

ROBERT DELAUNAY (1885.-1941.) i FRANTIŠEK KUPKA (1871.-1957.)- Delaunay je bio jedan od prvih koji je unio potpunu paletu boje u analitički kubizam i tkao pripremio put za sintetički kubizam- rajem 1912. napustio je i najmanje nagovještaje predmeta stvarajući raspored živo obojenih krugova i oblika- u istom trenutku je i Kupka došao do istog stupnja apstrakcije- Apollinaire je njihovim apstraktnim eksperimentima dao ime "orfizam" - priznaje da je riječ o umj. koja je isto koliko i muzika, odvojena od predstavljanja vizualnog svijeta ili doslovnog predmeta

- fovisti su se posvetili boji a kubisti obliku

EKSPRESIONIZAM- krajem 19. i poč. 20. st. Francuska je dominirala slikarstvom i skulpturom a neke druge zemlje dale su nekoliko genijalnih umjetnika - Van Gogh, Munch, Enstor, Rosso, no većina njih ukazivala je na jalovost koja ih je okruživala u domovini- mnogi su se i formirali u pariškoj sredini- Njemačko slikarstvo veliki dijelom 19. st. bilo je zaokupljeno sentimentalnim, naturalističkim idealizmom, a na prijelomu u 20. st. njem. umjetnici bili su spremni za nove utjecaje i pokrete, te su brzo prihvatili forme Art Nouveaua- pod imenom JUGENDSTIL taj novi pravac postao je popularan i nacionalan- Munch po mnogočemu otac njem. eksp., Ensor jedan od očeva nadrealizma i fantazije 20. st., kandinski, jedan od očeva apstrakcije razvili su se oko Jugendstila ili pokreta art nouveau

EDVARD MUNCH (1863.-1944.)

- najveći norveški slikar i u međunarodnim okvirima pionir modernog ekspresionističkog slikarstva predstavlja rijetku pojavu genijalnog umjetnika u nacionalnoj sredini bez stvarne originalne umj. tradicije- oko 1880. počinje studirati slik., a 1885. putuje u Belgiju i Pariz - usprkos akademskom školovanju razvio je vlastiti pristup- 90ih počeo vršiti utjecaj na Njem. eksp. umj.- jedinstveno svojstvo njegovih slika i grafika nesumnjivo je rezultat snažno literarnog, pa čak i mističnog pristupa koji je tipično skandinavski - kretao se i u književnim krugovima (Strindberg, Ibsen...)- izradio scenografije za Ibsenove drame SABLASTI i HEDDA- imao i impresionističku fazu- progonile su ga teme BOLESTI, SMRTI, BUŠENJA SEKSUALNE ŽELJ, ŽENA - nevino dijete i vampir istovremeno- javio se u trenutku kada Freud razvija teorije psihoanalize- cijeli život plodan i eksperimentirao mnogim temama, paletama i stilovima crtanja - njegova obuzetost seksom, nasiljem i smrću trajala je cijelog života- bio veliki majstor grafike* KRIK* PUBERTET* PLES ŽIVOTA

JAMES ENSOR (1860.-1949.)- od Muncha se razlikovao po tome sto je bio nasljednik jedne od velikih tradicija u evrop. umj. - flamansko i holandsko slikarstvo- akademski obrazovan, no pod utjecajem impres. palete, Boscha, Breughela, romantizma i simbolizma- MASKA postaje u njegovim djelima REALNOST i mi osjećamo da smo postali dio zajednice čudovišta

* ULAZAK KRISTA U BRUXELLES, 1889.- za inspiraciju je tražio tradiciju fantastičnog slikarstva i grafike od danse macabre s kraja srednjovjek. do stravičnih vizija Grunewalda, Boscha i Goye- stvorio individualni svijet fantastičnih tema, izražen disonantnom bojom i treperavom linijom- krajem 90ih 19. st. prešao na religiozne teme (ugl. vezane uz kristove muke) - predstavljaju više osobnu reakciju na svijet nečovještva- osjećanje SMRTI snažno- njegovo se slik. nakon 1900. nije mnogo razvijalo ali dotadašnje ostvarenje bilo je takvo da se za njega s pravom može reći da predstavlja najznačajnijeg pionira fantastičke umj. 20. st.

GEORGES ROUAULT (1871.-1958.)

- jedini fovist koji se isključivo bavio ekspresionističkim sadržajem- jednostavan i naivan čovjek, duboko religiozan, emocionalan i moralističan- od 1903. njegova umj., kao i umj. ostalih fovista trpjela je duboke promjene - PROSTITUTKA je postala simbol društva koje je trulilo - on ju je slikao sa silnim gađenjem - * PROSTITUTKA PRED OGLEDALOM- njegova moralna rezigniranost ispoljila se u karikaturama (sudaca, političara...)- PROSTITUTKU, simbolu pokvarenog društva, suprotstavio je figuru cirkuskog KLAUNA- teme iz evanđelja kasnije postaju njegova preokupacija a počinje slikati i pejzaže s figurama, obično religioznog značenja i snažno slikane mrtve prirode- radio i grafike

NJEMAČKA- niz teorijskih, kritičkih i pov. tekstova o umj. krajem 19. st. - CONARD FIEDLER, THEODOR LIPPS, WILHELM WORRING, ALOIS RIEGL

EMIL NOLDE (1867.-1956.)- njegove prve slike planina preobraženih u divove ili strašne vilenjake otkrivale su svojstva primitivne germ. mašte koja je očaravala urednike časopisa Jugend - oni su reproducirali 2 njegove groteske kao razglednice čija je prodaja Noldeu omogućila da se vrati na školovanje- pod utjecajem impresionista u smislu boje, a 1906. postaje član Die Brucke (no ubrzo je napušta)- sve se više predavao osobnoj formi ekspresionističkih slika i grafika i to religioznih - pod utjecajem Ensora* TAJNA VEČARA* KRIST S DJECOM- bio je individualni ekspresionist u istom smislu u kojem je to bio i Rouault - sličnost u emocionalnoj prirodi njihovih religioznih vjerovanja - obojica koloristi ali su se razlikovali u pristupu boji - Rouaultova boja izgleda prigušena u usporedbi s Noldeovom

DIE BRUCKE, Dresden, 1905.-1913.- 1905. ERNST LUDWIG KIRCHNER sa ERICHOM HECKELOM, KARL SCHMIDT-ROTTLUPFOM i FRITZOM BLEYLOM osnovao je udruženja Die Brucke - MOST - povezivanje svih revolucionarnih i uzburkanih elemenata- prožeti mjerljivim duhom "zanata i umjetnosti" Jugendstila, iznajmili su prazan lokal i počeli slikati, klesati i izrađivati grafike- snažan utjecaj srednjeg vijeka - težili su oživiti atmosferu srednjovjek. gildi, a vjerovatno je intenzivno ispitivanje

mogućnosti drvoreza najviše pomoglo formiranju njihovih stilova- Van Gogh izvršio utjecaj, zatim Munch (grafike), primitivna umj. iz afričkih džungli ili pacifičkih otoka (Etnografski muzej, Dresden)- 1906. grupi pristupa NOLDE i MAX PECHSTEIN- Heckel je uvjerio nekog tvorničara za koga je projektirao izložbenu dvoranu da dozvoli članovima grupe da u njoj izlažu - to je bila 1. izložba grupe koja je označila pojavu njem. eksp. 20. st.- uskoro su saznali za revoluciju fovista u Parizu i pali su pod njihov utjecaj u upotrebi boje, ali njihove su slike ostale drugačije u onoj mjeri u kojoj su zadržale njemačko osjećanje za ekspresivni sadržaj i formu karakterističnu za gotičku strukturu- od 1911. većina članova grupe našla se u Berlinu, a 1913. su se raspali i svatko je nastavio svojim putem

ERNST LUDWIG KIRCHNER (1880.-1938.)- studirao arhitekturu, a zatim slikarstvo- proučavao Durera i Rembrandrov crtež, a osobito ga je privlačila njem. gotika- od modernih umjetnika pravo otkriće mu je bio Seurat te je oko 1904. njegovo slik. pokazivalo utjecaje neoimpresionističkog pointilizma- pod utjecajem je i Muncha- njegov razvoj može se pratiti kroz nekoliko ključnih slika i grafika* DJEVOJKA POD JAPANSKIM SUNCOBRANOM - fovističko djelo, jake boje, kombinacija apstraktnih mrlja boje* ULICA - skup krivolinijskih figura, prepušteni svijetu snova - iz linearnih arabeski art nouveau i fantastike Muncha* ULICA, II verzija - potvrđuje dug kubizmu - struktura je geometrizirana, prostor ograničen- bez sentimentalnosti i zanosa stvarnost je naslikana u grubim oštrim linijama, sirovim bojama i s bešćutnim licima

ERICH HECKEL (1883.-1970.)- često njegove ispijene figure nagovještaju prije manirističku formulu nego snažno osjećanje unutarnjih sukoba- iza 1920. sve se više okreće slikovitim romantičnim pejzažima

OTTO MULLER (1874.-1930.)- njegove su boje prigušenije u odnosu na ijednog drugog slikara grupe, a njegove slike svojom organizacijom podsjećaju na orijentalnu eleganciju- aktovi su mu izdužene, nespretno graciozne figure kosih očiju

MAX PECHSTEIN (1881.-1953.)

- bio je najeklektičniji slikar u grupi, sposoban da ostvari značajne individualne slike koje se stilski razlikuju jedna od druge* INDIJANAC I ŽENA

KARL SCHMIDT-ROTTLUFF- uz Noledea bio je najsmjeliji koloritst grupe, odan živo-plavim i zatvoreno-crvenim, žutim i zelenim tonovima- težnja za monumentalnošću* AUTOPORTRET S MONOKLOM

- jedan od gl. doprinosa Njem. eksp bila je obnova GRAFIKE kao značajne umj. forme - osobito DRVOREZI - Nolde, Heckel, Pechstein

DER BLAUE REITER, Munchen, 1911.-1913.- umjetnici iz Grupe Brucke predstavljali su prvu manifestaciju eksp. u Njem, a za vrijeme njihove aktivnosti u Munchenu se razvijao pokret sa mnogo dalekosežnijim implikacijama oko jedne od najvećih ličnosti moderne umj. - VASILIJA KANDINSKOG- od 1890. Munchen je bio jedan od najaktivnijih centara eksperimentalne umj. u Evropi - Munchenska secesija bila je pokušaj odvajanja mladih umjetnika od akademizma - Knadinski je uskoro preuzeo vodeću ulogu u tom krugu- 1901. osnovao je novo udruženje umjetnika - FALANGU i otvorio svoju umjetničku školu, a 1909. pobunio se protiv Munch. secesije što dovodi do stvaranja Novog udruženja umjetnika - u Kandinskom su klijale ideje o napredmetnom slikarstvu ili slik. bez literarne podloge- 1911. s F. Marcom i Gabrielom Munter istupa iz Novog udruženja umjetnika a neposredan ishod toga bilo je osnivanje udruženja DER BLAUE REITER čije je ime nastalo po jednoj slici Kandinskog- na par izložbi u galeriji Tannhauser 1911./12. bili su radovi Kandinskog, Marca, Auguste Macke, Heinricha Campendoncka, Gabriele Munter...- 1912. s njima izlažu P. Klee, Maljevič, J. Arp- oni nisu istupali s određenim programom- mislili su

* da se harmonija boje i forme mora temeljiti na principu SVRSISHODNOG DJELOVANJA na ljudski duh,

* da je oblik boje SREDSTVO kojim umjetnik djeluje na duh

* da umjetnik može i NAPUSTITI OBLIK iz prirode i primjenjivati samo izražajne mogućnosti čistih oblika i boja

* te da je jedini princip i regulativ djelovanja UNUTRAŠNJA NUŽNOST- te su misli bile neslužbeni program grupe

VASILIJ KANDINSKI (1886.-1944.)

- rane slike prošle su kroz različite faze impres. i AN dekoracije, ali sve ih je karakterizirao osjećaj za BOJU- nakon impres. pokušaji s neoimpres. bojom, pa izleti u veću fovističku slobodu- da li je on stvorio prvu potpuno apstraktnu sliku - pitanje je, ali van svake sumnje je da je on dao početan poticaj jednoj vrsti slikarstva koje se koristilo sličnostima s muzikom, razvijao teme apstraktnog ekspresionizma* SA CRNIM LUKOM - potpuno napuštanje predmeta - nakon 1912. ugl. slika slike apstraktnog ekspresionizma- zbog rata se 1914. vraća u Rusiju i tada započinje nova faza njegove karijere

- DER BLAUE REITER - nije bilo zajedničkih stilističkih principa, već su ti umjetnici sačinjavali slobodno udruženje mladih umj. oduševljenih novim eksperimentima- godišnjak Der blaue Reiter, koji su uredili Kandinski i Marc pojavio se 1912. i služio je kao tribina u kojoj su članovi grupe izlagali svoja shvaćanja

FRANZ MARC (1880.-1916.) poginuo u I svj. ratu- duhovno najbliži tradicijama njemačkog romantizma i lirskog naturalizma - tražio neki unutrašnji sklad između sebe i svijeta oko sebe i taj sklad je pronašao u životinjskim formama, osobito KONJ i JELEN* PLAVI KONJI* KONJUŠNICE- 1911.-/12. prihvatio kubističke ideje i forme a tokom 1913. glavno usmjerenje mu je bilo ka još većoj apstrakciji i slikanju svijeta sukoba - njegovo djelo nagovješta jedno silno, dinamično, mračno predskazanje razaranja

AUGUST MACKE (1887.-1914.)- njega možda uopće ne bi trebali smatrati ekspres. - na njega su utjecali Kandinski, Delaunay i futuristi, te Gaugin i Matisse u koncepciji boje- slikao gradske prizore u izrazitom koloritu* VELIKI ZOOLOŠKI VRT* GOSPOŠA U ZELENOM HALJETKU OSKAR KOKOSCHKA- van svih škola vodeći ekspresionist - u eksp se uklapa osobitom paletom i vatrenom maštovitošću

FUTURIZAM U ITALIJI, 1908.- prije svega bio književna ideja nastala 1908. - FILIPPO TOMMASO MARINETTI - i propagirana u nizu manifesta 1909., 1910. i kasnije - proklamira ljepotu brzine i dinamiku- u suštini počeo je kao pobuna mladih intelektualaca protiv kulturne obamrlosti u koju je Italija utonula tokom 19. st.- svoje ideje proklamirali su manifestima- ime ukazuje na glavnu ideju pokreta - glorifikacija budućnosti i borba protiv prošlosti i sadašnjosti- futur. slik. sadržava 3 nove koncepcije:

1. rješavanje volumena u četverokute, negiranje rasplinjavanje objekta koje je uveo impresionizam

2. likovno ostvarenje predmeta prema "obliku-snazi" i prema "liniji-snazi" koja ga obilježava

3. raspoloženje, koje će dati emotivni ambijent slike, kao sinteza raznovrsnih apstraktnih ritmova predmeta- odrekli su se treće dimenzije u korist dinamičke dimenzije- futurizam izvršio znatan utjecaj na tadašnji eksp. u Njem, i na dadaizam- rat predstavlja završetak I faze futurizma, a nakon rata Marinetti obnavlja pokret koji 1930. broji nekoliko stotina slikara od kojih se ističu Prampolini i Severini

GIACOMO BALLA- njegova slika * ULIČNA SVJETILJKA - studija svjetlosti, jedan je od najranijih primjera čistog futurizma - stvorio optiku iluziju svjetlosnih zraka prenesen u zasljepljujuće boje* DINAMIZAM PSA NA UZICI

CARLO CARRA (1883.-1966.)- u slici * POGREB ANARHISTE GALIJA upotrebljava snažne crvene i crne tonove organizirane u oštre dijagonale figura u pokretu da bi prikazao žestoke nerede- od 1912. približavao se ortodoksnoj verziji kubizma, a oko 1916. počeo prihvaćati metafizičko slikarstvo

GINO SEVERINI (1883.-1966.)- najbliži kubizmu od svih futurista- specifično širenje svjetlosti

UMBERTO BOCCIONI (1882.-1916.)- slikao, ali najveći njegov doprinos bilo je stvaranje futurističke skulpture - polazeći od impres. skulpt., Medarda Rossa, tal. skulp., nastojao je figuru ili objekt asimilirati u okolinu kao što je to činio na slikama- težio je vječnim vrijednostima u skulpture - "skulpturi kao ambijentu"- insistirao je na primjeni svih vrsta materijala- slike: * GRAD SE BUDI, * POBUNA U GALERIJI- njegova najimpresivnij skulptura - * RAZVOJ BOCE U PROSTORU - jedinstveni oblici kontinuiteta

ANTONIO SANT'ELLA (1882.-1916.)- napisao MANIFEST FUTURISTIČKE ARHITEKTURE - zamišljao gradove sagrađene od najnovijih materijala, prilagođene potrebama modernog čovjeka i izraze dinamizma modernog duha - važan doprinos razvoju arhit. u Evropi- njegove ideje nisu provedene u djelo

- I. svj. rat okončao prvu i jedinu značajnu fazu tal. futurizma, a same futuriste sve više je privlačila ratna propaganda

APSTRAKCIJA I KONSTRUKTIVIZAM U RUSIJI

- apstrakcija - riječ koja je često sporna - koristila se kao izraz za umjetnost koja ne predstavlja prirodu, ali bez razlike se koristila za svu umj. u kojoj je predmet podređen ili iskrivljen da bi se naglasilo plastično ili izražajno sredstvo- ponekad se široko primjenjuje na fovističke i kubističke slike na kojima predmet nije dominantan, kao i na neke kubist. skulpture- NO, sve dok postoji i najmanji ostatak predmeta koji se može prepoznati, ne možemo govorio o apstrakciji- može se pretpostaviti da je potpuno odsutstvo eksperimenata u ruskoj umj. navelo izvjesne umjetnike, upoznate sa zbivanjima u Franc. i drugim zemljama, da osjete da je jedino rješenje najoštriji oblik revolucije protiv dominantne akademske prošlosti - u svakom slučaju, u skulpt. i slik, Rusija je gotovo bez ikakve postupnosti prešla sa akademizma 19. st. na potpunu apstrakciju- kako je u to bilo uključeno samo nekoliko umjetnika - slikari Mihail Larionov, Natalija gončarova, Kazimir Maljevič, El Lissicki i Vasilij Kandinski, skulptori Vladimir Tatlin, Aleksandar Rodčenko, Naum Gabo i Anton Pevsner - njihov utjecaj bio je presudan za čitavu umj. 20. st.- Rusija je od 18. st. pomagala razvoj umjetnosti i održala je tijesne i stalne veze sa Zapadom- imućniji rusi stalno su putovali u Francusku, Italiju i Njemačku- preko časopisa bili su upoznati s novim zbivanjima u umjetnosti, muzici i knjiž.- časopis SVIJET UMJETNOSTI koji se prvi puta pojavio 1898. okupio je mlađe avangardiste (pjesnike, umjetnike) a nakon njega pojavili su se i drugi avangardni časopisi- preko njih ruski su umjetnici mogli pratiti razvoj fovizma, kubizma, futurizma i njihovih izdanaka- značajan utjecaj ostavile i ogromne zbirke nove franc. umj. u Moskvi Sergeja Šćukina i Ivana Morozova

REJONIZAM (od franc. rayon = zraka)- eksperimentalni pokret u slikarstvu, suvremen kubizmu i futurizmu, koji se 1910. javlja u Rusiji i ispituje nove dispozicije prostora i ulogu boje- Mihail Larionov i Natalija Gončarova osnovali su ga, a 1913. na izložbi "Meta" prikazana je prva grupa rejonističkih djela- bio je izdanak kubizma i srodan futurizmu po naglašavanju dinamičkih, linearnih svjetlosnih zraka- preko njih je Larionov nastojao vizualno izraziti nove koncepcije prostora i vremena - * PLAVI REJONIZAM- Larionov u svom manifestu, prividnoj satiri na futurističke manifeste, veliča svakodnevne objekte suvremene civilizacije, poriče postojanje individualnosti i veliča Istok naspram Zapadu

- 1914. Larionov i Gončarova napuštaju Rusiju da bi radili scenografiju za Sergeja Djagiljeva- oni su stvorili svega nekoliko značajnih rejonističkih djela, ali njihove ideje, kao i umjetnost koja je bila sinteza kubizma, futurizma, orfizma i to osjećanje za nešto što bi se moglo zvati IV dimenzija, bili su značajni za razvoj Maljeviča i suprematizma

SUPREMATIZAM- SUPREMACIJA - stanje onoga koji je nadmoćan nad drugima- smjer u slik. nastao 1913. u Moskvi pod utjecajem ideja kubizma i futurizma, a osnivač mu je KAZIMIR MALJEVIČ- on je 1913. naslikao prvo suprematističko platno * CRNI KVADRAT NA BIJELOJ PODLOZI, a 1915. objavio je u Moskvi manifest "Od Kubizma do suprematizma- oko Maljeviča se formira grupa istomišljenika i sljedbenika među kojima su Rodčenko, Tatljin i El Lissitzky, te književnici Majakovski i Maturič- Suprematizam teži za ostvarenjem apsolutne HARMONIJE LINIJA, OBLIKA I BOJE- po Maljeviču, suprematizam označavao supremaciju čistog senzibiliteta u umjetnosti- slikarstvo mora biti lišeno tradicionalnog sadržaja i značenja vezanog uz prikazan predmet, jer su sa stanovišta suprematisti vanjske okolnosti prirode beznačajne - bitan je senzibilitet kao takav, neovisan o sredini koja ga je izazvala- u početku se lik. inventar Suprematizma sastoji od osnovnih geometrijskih formi (kvadrati, kružnice, trokuti, linije), kasnije se obogaćuje sa slobodnijim elementima, no oko 1919. vraća se asketskoj strogosti ranijeg razdoblja- tada nastaje maljevičevo platno * BIJELI KVADRAT NA BIJELOJ POVRŠINI koji predstavlja najradikalniju konsekvenciju suprematističkog shvaćanja- svojim formalnim izrazom, suprematizam označava početak geometrijske apstrakcije, anticipirajući kasnije lik. pokrete konstruktivizam i neoplasticizam

KAZIMIR MALJEVIČ (1878.-1935.)- kubističku je geometriju prvi doveo njenom logičnom zaključku - apsolutnoj geometrijskoj apstrakciji- od 1911. slikao kubistički - * JUTRO NA SELU POSLIJE KIŠE - sličnost s Legerovim nešto kasnijim mašinskim kubizmom je zapanjujuća- naredne 2 godine maljevič je ispitivao različite vidove kubizma i futurizma, ali je težio oslobođenju umjetnosti tereta objekta- u svojoj knjizi NEPREDMETNI SVIJET definirao je suprematizam - u stvaranju apst. slike prethodili su mu Kandinski, Delaunay i Kupka, ali za Maljeviča se može reći da je doveo apstrakciju do krajnje geometrizacije- 2 dominantna vida apstrakcije 20. st.

1. APSTRAKTNI EKSPRESIONIZAM Kandinskog2. GEOMETRIJSKA APSTRAKCIJA Maljeviča

- Maljevič je tijekom 1913. nastavio sa suprematizmom, a između 1915. i 1923. eksperimentirao je s 3D crtežima i modelima na kojima je proučavao problem forme u 3D- ti apstraktni 3D modeli su bili značajni ne samo za razvoj KONSTRUKTIVIZMA u Rusiji, nego preneseni u Zap. Evropu preko njegovih učenika (Lissitzky) utjecali su na metode nastave dizajna u Bauhausu i na tok međunarodnog stila u modernoj arhitekturi

EL LISSITZKY - ELIEZER MARKOVIČ (1890.-1956.)- internacionalno najutjecajniji- 1921. definitivno odlazi u Berlin gdje se povezao s holandskim apstrakcionistom Theom van Doesburgom i mađarom Laslom Moholy-Nagijem- nije bio previše talentiran već je bio važan posrednik u prenošenju različitih koncepata apstrakcije

KANDINSKI U RUSIJI 1914.-21.- mnogo značajniji u prenošenju ruskih apstraktnih i konstruktivističkih eksperimenata na Zapad- do 1920. slikao u stilu SLOBODNE APSTRAKCIJE a tokom 1921. potpuno su prevladale GEOMETRIJSKE KOMBINACIJE i on je ušao u 2. veliku vazu svoje karijere- 1922. postaje profesor bauhausa, a krajem 1933k. odlazi u Pariz gdje ostaje do smrti - taj zadnji period bio je za njega izvanredno bogat* BIJELA LINIJA* NEKOLIKO KRUGOVA

KONSTRUKTIVIZAM

- u arhit. smjer koji se javlja nakon I. svj. rata i postaje dominantan između 2 svj. rata- formalno se očituje u odbacivanju dekoracije i u naglašavanju elemenata konstrukcije do te mjere da ona postaje gl. nosilac arhit. izraza- naglašavanje utilitarne strane objekta i težnja za čistom funkcionalnošću- smatraju da je pravilnim konstruktivnim rješenjem u isti mah postignuta i određena estetska kvaliteta

- u kip. i slik. se javlja 1913. u Rusiji pod utjecajem kubizma i futurizma- osnivač i ideolog konstruktivizma je VLADIMIR TATLJIN- konst. skulptura služe se apstraktnim stereometrjskim elementima u prostoru - traži smisao i ljepotu u matematičkoj preciznosti izvedbe i nastoji izraziti duh nove mašinske civilizacije- u slik. se izražava metodama geometrijske apst.

- jedna od značajnih novih ideja koje će se razviti u skulpt. 20. st. bila je ideja KONSTRUKCIJE- skulpt. je podrazumijevala proces stvaranja forme ODUZIMANJEM od amorfne mase ili GRAŠENJEM iz mase - ovi pristupi predstavljaju naglašavanje skulpt. kao umj. MASE a ne PROSTORA- KONSTRUIRANJE mase moglo se predvidjeti kao posljedica kubističkih eksperimentiranja - Picasso (* Gitara, * Muzički instrument) = isticanje skulpt PROSTORA prije nego skulpt MASE

VLADIMIR TATLJIN (1895.-1956.)- 1913. bio u Berlinu i Parizu i vidio Picassove skulp. a rezultat toga bio je niz reljefa konstruiranih od drva, metala i kartona, s površinama obloženim gipsom, staklom...- ti reljefi bili su među prvim potpunim apstrakcijama, prethodnici dadaističke skulpt. Kurta Schwitersa- njegovi stavovi prema apstrakciji bili su slični Maljevičevim- njegova osnovna preokupacija bio je PROSTOR- 1915. započeo je raditi tzv. KONTRA RELJEFE koji su ovisili na žici i udaljio se od tradicije skulpt. u prošlosti vezane za zemlju- zanimala ga je arhit. što se očitovalo u njegovom * SPOMENIKU TREĆOJ INTERNACIONALI (model)

- da je projekt ostvaren u stvarnim dimenzijama bio bi visok otprilike 305m i predstavljao bi najveću skulpt. formu ikad zamišljenu

- trebao je biti metalni, spiralni okvir nakrivljen na jednu stranu, koji okružuje stakleni valjak, kocka i kugla

- različite staklene prostorije, u kojima bi se održavali mitinzi i konferencije, trebale su se okretati za cijeli krug jednom godišnje, jednom mjesečno i jednom dnevno

ALEKSANDAR RODČENKO (1851.-1956.)- 1916. radio s Tatljinom i ubrzo je počeo eksperimentirati s konstrukcijama

* KONSTRUKCIJA DALJINE - pravokutni blokovi* VISEĆA KONSTRUKCIJA - ispresijecani krugovi - unosi

pokret (ako kruženje atoma)

- konstruktivistički eksperimenti tatljina i Rodčenaka završili su početkom 20ih zbog represivnog revolucionarnog režima - mnogi su umjetnici napustili rusiju

NAUM GABO i ANTON PEVSNER (braća)- dvije vodeće ruske ličnosti u širenju konstruktivizma - 20ih se suprotstavili mišljenju da umj. mora služiti revoluciji - borili su se za opstanak nezavisnog umjetnika i njegovo pravo da ide svojim putem, putem slobodnog eksperimenta, ma kud on vodio- 1920. izdaju REALISTIČKI MANIFEST

- traženje režima da umjetnost mora biti razumljiva masama i korisna industriji, uvjetovalo je da mnogi rus. umjetnici napuste zemlju, te su nastavili razvijati i širiti svoje ideje na Zapadu

DE STIJL, U HOLANDIJI, 1917.- ime pokreta i časopisa koji su 1917. osnovali THEO VAN DOESBURG, BART VAN DER LECK I PIET MONDRIAN- I. svj. rat obilježio je završnu tačku prvog vala novih pokreta 20. st.- za vrijeme rata vladala je izoliranost, a franc. dominacija eksperimentalnom umj. je prekinuta- preispitivanje koncepata modernog slik., skulpt. i arhit. dovelo je do pojave novih eksperimenata i novih ideja u kojima su druge nacije počele preuzimati vodeću ulogu- zapanjujući primjer djelovanja izoliranosti vidi se u razvoju umj. u nizozemskoj, neutralnoj za vrijeme rata i zato kulturno i politički udaljenoj od obje strane- čini se da su holandski umjetnici dosta oprezno ušli u 20. st.- u arhit. BERLAGE je bio prvi značajna inovator i kao takav gotovo sam- međunarodni pokret AN imao je slabiji utjecaj, osim na slikare Jana Toorpa i Johana Thoru-Prrikera i nekoliko dizajnera- prijelaz na revolucionarnu modernu umj. u vrijeme I. svj. rata može se pratit na karijeri Pieta Mondriana

- on se 1914. našao u Nizozemskoj i tu ga je zatekao rat- uskoro je otkrio druge nizoz. umjetnike s težnjama

sličnim njegovim - Bart van der Leck i Theo van Doesburg- Van Doesburg bio je vodeći duh u osnivanju grupe DE STIJL i pokretanju istoimenoga časopisa- za De Stijl će također biti vezani mašarski slikar Vilmos Huszar (koji se nastanio u Nizozemskoj), belgijski skulptor Georges Vantongerloo i arhitekti Ioud i Robert Dan't Hoff- časopis De Stijl koji je počeo izlaziti 1917. bio je posvećen apsolutnom procjenjivanju tradicije i izobličavanju čitave podvale lirizma i osjećaja- umjetnici okupljeni oko njega isticali su potrebu za apstrakcijom i simplifikacijom, matematičkom strukturom suprotnom impres., svim baroknim formama umjetnosti- težili su jasnosti, izvjesnosti, redu i gotovo odmah su njihova djela počela ispolajvati ta svojstva izražena uz pomoć ravne linije, pravokutnika ili kocke, kao i boja svedenih na primarne - crvenu, žutu i plavu i neutralne - crnu, bijelu i sivu- najveća važnost je bila zamisao o umj. suradnji i razvoju zajedničkih pogleda među slikarima, skulptorima, arhitektima, grafičarima i ind. umjetnicima

- oni su bili dobro upoznati sa zbivanjima u modernoj umj. Franc., Njem. i Ital (foviza, kubizam, njem. ekspresionizam i tal. futurizam) no za učitelje su priznavali samo neke: CEZANNEA u slikarstvu i FRANCK LLOYDA WRIGHTA, BERLAGEA i možda BEHRENSA i starijeg VAN DER WELDEA u arhitekturi- nisu bili upoznati s ruskim eksperimentima u apstrakciji sve dok se nisu uspostavile veze po završetku rata- teoretičari pokreta bili su Mondrian i Van doesberg- 1917. van Doesberg je objavio knjigu NOVI POKRET U SLIKARSTVU a Mondrian je u De Stijlu objavio niz članaka uključujući i NEOPLASTICIZAM U SLIKARSTVU koji je 1920. razvio u knjigu, jedan od dokumenata o apstraktnoj um.- 1928. list prestaje izlaziti

PIET MONDRIAN (1872.-1944) I NEOPLASTICIZAM DO 1918.- školovao se na Akademiji i do 1904. bio naturalist- 1908. dolazi pod Toorpov utjecaj i počinje slikati na način blizak simbolizmu- još ranije su njegovi pejzaži sadržavali anticipacije njegove karakteristične vertikalno-horizontalne kompozicije, ograničenog ali definiranog prostora slike, naglašavanja linearne strukture i zanesenog promatranja jednog prizora- rani pejzaži držali su se principa frontalnosti- od 1908. postao je svjestan nekih inovacija moderne umj., njegova umj. je procvala u plavim, žutim, crvenim i zelenim tonovima u šumskim prizorima naglašavao je linearno gibanje- u portretiranju i slikanju figure od 1900. također je naglašavao frontalni, krupni plan koji ponekad podsjeća na- 1911. dolazi u Pariz gdje ga je zahvatio val kubizma- u svakoj od njegovih omiljenih tema (drvo, dine, ocean, crkva, vjetrenjača...) može se pratiti njegov razvoj od naturalizma preko simbolizma, impres., postimpres., fovizma, kubizma do apstrakcije- već 1912. drvo je praktično iščezlo u linearni labirint koji je pokrivao površinu platna- postepeno je počeo osjećati da kubizam ne prihvaća logične posljedice svojih otkrića, da ne razvija apstrakciju ka njenom krajnjem cilju, izražavanju čiste realnosti- osjećao je da se to može postići samo ČISTOM PLASTIKOM (PLASTICIZMOM)- za njega je "plastični izraz" značio DJELOVANJE FORME I BOJA- realnost ili nova realnost bila je realnost plastičnog izraza ili realnost formi i boja na slici- znači, nova realnost bila je prisutna realnost same slike za razliku od iluzionističke realnosti zasnovane na podražavanju prirode, ili na romantičnim ili ekspresivnim asocijacijama- umjetnik je postepeno postajao svjestan da se

1. u plastičnim umjetnostima realnost može izraziti samo RAVNOTEŽOM DINAMIČKIH KRETNJA FORME I BOJA

2. ČISTA SREDSTVA omogućuju najefikasniji način da se to postigne

- te ideje su ga dovele do organizacijskog načela ravnoteže nejednakih suprotnosti postignute pomoću RAVNOG KUTA i SVOŠENJA BOJE NA PRIMARNE nijanse plus crna i bijela- do ovoga on nije došao isključivo teoretizirajući- tokom 1914. eliminirani su svi tragovi kosih linija i struktura je postala pretežno vertikalna i horizontalna- uskoro je shvatio da slobodne površine boje stvaraju osjećaj dubine i razliku između prvog i drugog plana sto je remetilo jedinstvo kojem je težio- to ga je navelo da 1918. i 1919. pristupi seriji djela organiziranih na PRAVOKUTNOJ MREŽI najprije sa snažno omeđenim kvadratima ili pravokutnicima raspoređenim u neutralnoj osnovi, a zatim s pravokutnicima definiranim u oblik nijansi primarnih boja nasuprot neutralnim- tako je oko 1919. došao do ispunjenja svojih ideala: izražavanja univerzalnog putem dinamične ravnoteže vertikalne i horizontalne linearne strukture i osnovnih tonova boje

BART VAN DER LECK (1876.-1958.)- iako je Mondrian bio neusporedivo najveći umjetnik De Stijla, njegov doseg se ne može odvojiti od dosega ostalih članova- bio je naturalist, a 1917. napušta predmet radi pravokutne kompozicije - on je pokazao veću sklonost otvorenoj kompoziciji s površinom zapresjecanom mrežom kratkih linija pravokutnika - figura se neprestano provlačila kroz geometriju- 1918. napustio De Stijl i vratio se jednoj vrsti figuracije

THEO VAN DOESBURG (1883.-1931.)- pokretački duh u stvaranju i razvoju De Stijla- bio je impresioniran esejem Kandinskog O DUHOVNOM U UMJETNOSTI koji je za njega postao gotovo sveto pismo- 1916. eksperimentirao je slobodnom apstrakcijom i kubističkim formama - no svoj put je pronašao naslikavši sliku * IGRAČI KARATA 1916. - djelo bazirano na Cezanneu, figurama svedenim na sklop oblika zasnovanih na pravokutnicima- tokom 1918. i 1919. fasciniran matematičkim implikacijama svoje nove apstrakcije ispitivao je njene mogućnosti u linearnim strukturama- Deosburg, Mondrian i Leck tijesno su surađivali i izvjesno su vrijeme dopunjavali jedan drugog, no 1920. svatko je krenuo svojim putem- nakon rata Doesburg je nastavio kao propagator načela De Stijla, putujući i držeći predavanja - utjecao na studente i profesore vajmarskog Bauhausa- pisao dadaističke pjesme pod pseudonimom I. K. Bonset- do 1924. držao se neoplasticizma, no tad objavljuje OSNOVE NOVE UMJETNOST - tada počinje napuštati strogu vertikalno-horizontalnu formulu De Stijla i Mondriana i uvodi DIJAGONALE - zato Mondrian napušta De Stijl

- 1926. Doesbug objavljuje manifest u De Stijlu i svoj novi zaokret naziva ELEMENTARIZMOM - tvrdi da nagnuta površina unosi iznenađenje, nestabilnost i dinamizam

GEORGES VANTONGERLOO (1886.-1965.)- ostvarenja De Stijla u skulpturi bila su koncentrirana u njegovim djelima- bio je i slikar, arhitekt i teoretičar- njegove skulpture predstavljaju značajne transformacije slik. De Stijla u trodimenzionalni dizajn

ARHITEKTURA DE STIJLA- usprkos Mondrianovoj jedinstvenoj ličnosti De Stijl je gl. utjecaj na modernu umj. izvršio preko arhitekture- za vrijeme rata u neutralnoj Nizozemskoj moglo se nastaviti s izgradnjom, i zato se prijelaz s predratnog na poslijeratni eksperiment može najjasnije pratiti u Nizoz.- niz ideja koje su se radile u Evropi prije 1914. najprije realizirane žuto vrijeme u Nizozemskoj- na formiranje arhit. De Stijla utjecali su Hendrik Berlage i Frank Lloyd Wright- Berlage je u svojim tekstovima inzistirao na primarnosti unutrašnjeg prostora

- zidovi koji definiraju prostore nisu i nemorali samo izraziti prirodu materijala nego i njihovu i nosaču funkciju neskrivenu ornamentom

- težio je totalnom efektu jedinstva i smirenosti- on je razmišljao o međusobnoj povezanosti arhit.,

slik. i skulpt. ali s arhit. u vodećoj ulozi- na njegov pristup utjecao je Frank Lloyd Wright čije

je djelo poznavao iz publikacija a zatim ga je i vidio prilikom posjeta SAD-u

- bio je oduševljen Wrightom a osobito zgradom Larkin- Wright nastoji kontrolirati i iskoristiti mašinu, ispitati nove materijale i tehnike u stvaranju novog društva

- princip horizontalne raščlambe putem naglašenih izvučenih krovova ispod njega kubus- J. J. P. OUD, ROBERT VAN'T HOFF, GERRIT RIETVELD bili su pod utjecajem ideja Berlagea i Wrighta i poznavali su prve moderniste u Njem. i Aust. - Loosa, hoffmanna i Olbricha, a njihove veze s Mondrianom i doesburgom također su utjecali na oblike koje je poprimila njihova arhit.- SCHOENMAEKERS je svojom mističkom kozmogonijom baziranom na pravokutniku i neoplatonističkom doktrinom o krajnoj realnosti dao filozofsku osnovu ne samo Mondrianovim slikama, već i zamislima arhitekata

- iz tih činilaca nastalo je arhit. RAVNIH KROVOVA s zidovima raspoređenim prema određenim prema određenom sistemu da bi se stvorio unutrašnji prostor koji je FUNKCIONALAN I HARMONIČAN

- tu je bio začetak stila koji će dobiti ime MEŠUNARODNI STIL i dominirati monumentalnom arhit. sredinom 20. st., osobito u obliku nebodera- u svojoj estetici poklanjali su puno pažnje mjestu mašine i njenoj funkciji u stvaranju nove umj. i arhit.- zgrade koje su podigli prije 1921. nisu bile brojne

* KUĆA HUIS TER HEIDE, 1916., VAN'T HOFF - konzolasti vijenci, grupiranje prozora, nagomilavanje kuteva, stroga pravokutnost cjeline

* RADNIČKO STAMBENO NASELJE, Holandslio Hook, J. J. P. OUD - savijeni, zaobljeni kutovi na fasadama, snažno naglasio opeku

* MODEL KUĆE SCHRODER, GERRIT RIETVELD - strukturalna kocka narušena slobodnim, međusobno povezanim površinama pravokutnih ploča

ARHITEKTURA S POČETKA 20. ST.

SAD - FRANK LLOYD WRIGHT (1876.-1959.)- 1887. zaposlio se u čikaškoj firmi Adler i Sullivan u kojoj je radio sve dok 1893. nije počeo djelovati samostalno- svoju osnovnu arhitektonsku filozofiju izražavao je prvenstveno kroz formu KUĆE* KUĆA WARDA WILLITTSA, Highland Park, Illinois

- bazira se na križnoj osi, a japanski utjecaj vidi se u blago zabatstom krovu i vertikalnim trakama fasade - tzv. PRERIJSKI STIL* KUĆA ROBIE, CHICAGO

- remek-djelo "prerijskog stila - postavljena na jednoj dominantnoj osi, dok je horizontalna linija krova učvršćena u sredini

- prozori su raspoređeni u duge simetrične redove* HOTEL IMPERIAL, TOKIO - 1968. uništen- pionir međunarodnog modernog pokreta

FRANCUSKAAUGUSTE PERRET (1874.-1954.), TONY GARNIER (1869.-1948.)- osim Wrighta i izvjesnog broja njegovih sljedbenika američke arhit. je između 1915. i 1940. bile uglavnom u rukama akademičara - u Engl. je također bilo malo eksperimenata- Franc. arhit. tog vremena dominirala je tradicija Beaux Artsa osim djela dvojice arhitekata - Perret i Garnier- obojica su bili pioniri BETONA primjenjivanog bez pretencioznosti ili stilističkog prikrivanja- Perret je bio značajniji po ostvarenom djelu, dok Garnierova slava počiva na njegovim ranim vizionarskim projektima za Industrijski grad- Perret:

* STAMBENA ZGRADA, ul. Franklin, Pariz* GARAŽA PONTHIEU, Pariz

* FOAJE KAZALIŠTA CHAMPS ELYSEE, Pariz- istraživao svojstva betona* CRKVA NOTRE-DAME, Le Rainay (blizu Pariza) - remek-

djelo- longitudinalna s zaobljenom apsidom, s širokim

narteksom, bočne lađe- Garnier:

* PROJEKT ZA INDUSTRIJSKI GRAD- prostrane avenije i trgovi, funkcionalna podjela

ravnih i zaobljenih površina, svođenje zgrada na ne ukrašene pravokutnike i shvaćanje važnosti prirode, drveća..

- sve to predskazalo je ideju o gradu-vrtu

AUSTRIJA I NJEMAČKA- eksperimentalnu arhit. u Španjolskoj, Britaniji, Francuskoj, SAD-u u 1. pol. 20. st. obilježilo je djelo nekolicine genijalnih arhitekata - GAUDI, MACKINTOSH, PERRET I GARNIER, SULLIVAN I WRIGHT - u ostalim zemljama isto su se pojavili daroviti ljudi: HORTA I VAN DR VELDE u Belgiji, OTTO WAGNER, ADOLF LOOS, JOSEF HOFFMAN I JOSEF MARIA OLBRICH u Austriji, HENDRIK PETRUS BERLAGE u Nizozemskoj, PETER BEHRENS, RICHARD RIEMERSCHMIND, HAN POELZIG i dr. u Njemačkoj

OTTO WAGNER (1841.-1918.)- u mladosti akademski orijentiran, ali već u svojoj knjizi o modernoj arhit. objavljenoj 1894. izrazio je svoje ideje moderne arhit. koja koristi moderne materijale* HOL BEČKE POŠTANSKE ŠTEDIONICE, 1905.

- spomenik jednostavnom korištenju metala i stakla pri stvaranju prozračnog, svijetlog i nezagušenog prostora

ADOLF LOOS (1870.-1933.)- nakon studija arhit., 1893. radi u SAD i tu se 3 godine upoznaje s novim koncepcijama amer. arhit., osobito o projektu nebodera Sullivana i ostalih pionira čikaške škole- 1896. nastanio se u Beču i bio oštar protivnik dekorativnom pristupu secesije - zalagao se za arhit. čiste forme sa izražajnom funkcijom* KUĆA STEINER, BEČ

- anticipira jednostavne kubističke forme tzv. internacionalnog arhit. stila, koji će se razviti iz zamisli Ouda, Gropuisa, van der Tohea i Le Corbusiera

- osnova i fasada su simetrične - armirani beton je ovdje gotovo prvi puta upotrebljena na privatnoj kući

- ova kuća je ključni spomenik u stvaranju novog stila

- Olbrich i Hoffman su sa Klimtom osnovali pokret bečke secesije

JOSEF HOFFMAN (1870.-1956.)

* PALAČA STOCLET, BRUXELLES- stroge pravokutno projektirane osnove i fasade,

široke, bijele površine uokvirene tankim, linearnim trakama

- veze između austrijske i njem. arhitekture početkom stoljeća bile su tijesne- kad je nadvojvoda Ernst Ludwig od Hessea htio potaći oživljavanje umjetnosti osnivanjem umj. kolonije u Darmstadtu zaposlio je Olbricha da projektira većinu zgrada, uključujući SVADBENU KULU, središnje zdanje i simbol cijelog projekta

- bila je zamišljena kao funkcionalno zdanje - inovacija - način na koji su redovi prozora grupirani unutar zajedničkog okvira i savijeni oko ugla zgrade

- u najvećem dijelu Olbrichove arhit. snažno je osjećanje tradicije

- ovaj centar važan je kao rani moderni primjer planiranog društvenog i kulturnog centra

PETER BEHRENS (1868.-1940.)- čini most između prošlosti i sadašnjosti, tradicije i eksperimenta- počeo kao slikar, a onda je prešao na osnovne probleme industrijskog dizajna u mašinskoj proizvodnji, zatim se zainteresirao za arhit.

- važnost HOFFMANA - udio u stvaranju BEČKE RADIONICE- Radionica, stvorena oko 1900., nastavile su se

tradicije Williama Morrisa i engl. pokreta "Umjetnost i zanati", s jednom razlikom - MAŠINA je bila prihvaćena kao dizajnerov osnovni alat - te su radionice vršile značajan utjecaj 30 godina- istovremeno KARL SCHMIT (umjetnički stolar) upošljavao je arhitekte i slikare da mu projektiraju namještaj za radnju u DRESDENU - iz toga su se razvile NJEMAČKE RADIONICE koje su težile primijeniti Morrisova načela na šire polje industrijskog oblikovanja- iz tih eksperimenata stvoren je 1907. NJEMAČKI RADNIČKI ili ZANATSKI SAVEZ koji je bio neposredni prethodnih Bauhausa - iako je Savez proizašao iz engl. pokreta "Umjetnost i zanati" njegov se značaj zasniva u prvom redu na iskorištavanju mašine za poboljšanje kvalitete predmeta masovne proizvodnje i svih vidova ljudske okoline- njegove ideje propagirane su poučavanjem, laboratorijskim eksperimentima i velikim izložbama dizajna- najznačajnija takva izložba održana je u Kolnu 1914.- iako je I. svj. rat zaustavio razvoj Saveza, njegove ideje su preuzele i dalje razvijale slične organizacije u Austriji, Švicarskoj, Švedskoj i Engleskoj- vrhunci povijesti Saveza bile su izložbe u Stuttgartu 1927. i Parizu 1930.

- na prvoj je pod vodstvom Miesa van der Rohea predstavljen čitav jedan stambeni projekt plod suradnje velikog broja majstora arhit. 20. st., a 1930. nadzor je vršio Walter Gropuis

- karijera BEHRENSA obuhvaća najveći dio tog sjajnog razdoblja u njem. arhit. i ind. dizajnu* TVORNICA TURBINA, BERLIN - zgrada od stakla i čelika, s lakim skeletom od zglobnih čeličnih greda koji omogućuje da zidovi budu ogromne staklene površine - značajan pomak u tvorničkoj arhit.

NIZOZEMSKA- u Nizozemskoj je prvi inovator bio HENDRIK PETRUS BERIAGE - stvorio je zaprepašćujuće koncepcije u projektiranju, materijalima i gradnji- iako se smatrao tradicionalistom, bio je strasno predan uklanjanju ukrasnih elemenata akademske arhit. i izražavanju stvarne strukture i funkcije- karakteristično za njega je da se služio OPEKOM kao građ. materijalom- njegova najpoznatija zgrada je * AMSTERDAMSKA BURZA, izgrađena ugl. od opeke, akcentuirana detaljima od svijetlog kamena

- strogost forme i funkcionalnost- opeka je prezentirana unutra i vani bez prikrivanja

ili uljepšavanja, kao i čelični skelet koji nosi stakleni krov

HENRY VAN DER VELDE (1863.-1957.)- slikar, industrijski umj., arhitekt, kritičar, grafičar- izvršio je snažan utjecaj na njemačku arhit. i dizajn- namještaj, srebro i staklo koje je kreirao predstavljaju neke od najboljih i najčistijih primjera stila art nouveau - izvijene forme koje same po sebi predstavljaju ornament- 1895. seli u Njemačku i tu se par godina bavi arhitekturom* FOLKWANG MUZEJ, Haagen* KAZALIŠTE WERKBUNC, Koln - dao doprinos problemima projektiranja kazališta

MEŠUNARODNI STIL U ARHITEKTURI- 20ih godina 20. st. pioniri prve moderne generacije - WRIGHT, PERRET, LOOS i BEHRENS nastavili učvršćivati svoj položaj mada nisu podjednako brzo napredovali niti stekli priznanje- Wright je između 1915.- i 1922. zauzet * HOTELOM IMPERIAL, istovremeno gradi * KUĆU MILLARD u Kaliforniji - građena je na nagnutom premišljahu i projektirana je kao kompaktna okomita kocka- Wright slijedećih nekoliko godina nije dobivao značajne narudžbe

- Perret je u Franc. dovršio svoje remek-djelo, * CRKVA U LE RAINAYJU- Loos je u Beču do 1933., a većina njegovih dovršenih arhit. djela tokom dvadesetih i dalje su bile kuće relativno skromnih proporcija- Behrens je 20ih ušao u ekspresionističku fazu s * TVORNICOM BOJA HOCHST, a njegov utjecaj je prožimao arhit. poslijeratnoj razdoblja jer su među onima koji su radili s njim kao studenti ili pomoćnici bili Walter Gropuis, Le Corbusier i Mies van der Rohe- izraz MEŠUNARODNI STIL za val novog eksperimenta u arhit., koji je doživio svoj trenutak 20ih god. i postao zapažen IZLOŽBOM NOVIH TENDENCIJA, održanom 1932. u njujorškom Muzeju moderne umj.- veze među arhitektima su se poslije rata tako brzo ponovo uspostavile i miješanje silova je bilo toliko prošireno da je postalo teško govoriti o nacionalnim stilovima- sada su postojali eksperimentalni centri u koje su se slivali arhitekti i umjetnici sasvim strana- katalog HENRY-RUSSELLA HITCHOCKA i PHILIPA JOHNSONA kojim je popraćena izložba pokušanoj definirati karakteristike tog stila

- autori naglašavaju važnost građevinskog čelika i armiranog betona, čija su karakteristična svojstva vodila novim formama

- FUNKCIJA ima bitan stilski značaj- 1. princip nove arhit. čelika ili armiranog betona bio je ELIMINIRANJE NOSEĆEG ZIDA

- vanjski zid postao je OKVIR od stakla, metala ili opeke čineći oblogu, a i potporu

- moglo se govoritoo ARHIT. VOLUMENU, a ne masi- otvori za prozore i vrata mogli su se beskrajno

proširivati i slobodno raspoređivati u cilju funkcionalnosti kao i dizajnu eksterijera ili interijera

- pravilan raspored strukturalnih nosača nadmetnuo je PRAVOKUTNU PRAVILNOST projekta, ali ne i uravnoteženu osovinsku simetriju klasične arhit.- sljedeći princip bio je 2. IZBJEGAVANJE DODATNE DEKORACIJE - stvaranje stila putem usklađivanja i raspoređivanja masa i šupljina- MEŠUNARODNI STIL je izazvao nove koncepcije o prostornoj organizaciji, osobito o slobodnom toku interijernog prostora- bio je izvanredno pogodan za urbano planiranje, jeftinu masovnu stambenu izgradnju i gradove-vrtove - za sve vrste veliki zgrada koje su podrazumjevale jeftine, standardizirane konstrukcijske elemente- Wright je utjecao na međunarodni stil, ali se nikad nije smatrao njegovim pripadnikom

WALTER GROPUIS (1883.-1969.)

- kao direktor Bauhausa, izvršio je najveći neposredni utjecaj na mlađu generaciju* TVORNICA CIPELA FAGUS, Njemačka

- predstavlja senzacionalnu inovaciju u primjeni potpuno STAKLENE OPLATE, čak i na kutovima

- utjecao na formu kasnije monumentalne arhit. 20. st.- 1919. preuzeo dužnost direktora vajmarskih škola za umj. i zanate, položaj koji je još 1915. nasljedio od van der Veldea, ali na koji nije mogao stupiti zbog rata - te škole je objedinio pod imenom BAUHAUS- najznačajnije arhit. ostvarenje bio je PLAN NOVIH ZGRADA BAUHAUSA U DESSAU - te zgrade definiraju prirodu i obuhvatile su kompleks učionica, ateljea, radionica, biblioteka i stambene blokove - težio najfunkcionalnijoj organizaciji unutrašnjeg prostora- 1928. napustio Bauhaus da bi se potpuno posvetio arhit. praksi - 1934. prisiljen (nacizam) otići iz Njemačke - do tada se većina njegove prakse odvijala u oblasti jeftinih i srednje jeftinih stambenih zgrada - među prvima je počeo graditi stambene zgrade u vidu visokih ploča široko razmještenih usred zelenih površina

ELIEL SAARINER (1873.-1950.)- vodeći finski arhitekt s poč. 20. st.* PROJEKT ZA ZGRADU NOVINA CHICAGO TRIBUNE - u tom projektu radio i Gropuis, Meyer te R. Hood- 1923. seli u SAD gdje postaje slavan

LE CORBUSIER (1887.-1965.)- slikar i arhitekt- njegova zainteresiranost za kubizam i poznavanje kubizma utjecali su na njegov stav prema arhit. prostoru i strukturi- većim dijelom karijere njegova istraživanja bila su usmjerena na problem KUĆE, najprije na problem minimalnog stambenog prostora za koji je primijenio svoj poznat "stroj za stanovanje"- CILJ mu je bio da stvori strukture do krajnjih granica svojstva armiranog betona, njegovu malu težinu, snagu, strukture u kojima će se postići najveća moguća sloboda i elastičnost u međusobnom preživanju unutrašnjeg i vanjskog prostora- on je u najelementarnijim okvirima izložio princip na kojem će se bazirati veliki dio arhit. 20. st.- 5 pravila za suvremenu konstrukciju:

1. stup treba ostaviti slobodnim da se diže kroz otvoreni prostor kuće

2. funkcionalna nezavisnost skeleta i zidova, ne samo vanjskih nego i unutrašnjih pregradnih zidova

3. slobodna osnova - komponiranje unutrašnjeg prostora sa unutrašnjim zidovima koji nisu nosači da bi se stvorio

slobodan prostorni tok kao prožimanje unutrašnjeg i vanjskog prostora

4. slobodna fasada - potpuno prilagodljiv i promjenljiv zid koji je samo nenoseća oplata

5. krovni vrt - razvoj ravnog krova kao dodatne stambene površine- njegovi principi najprije su se ispoljili u njegovim projektima za KUĆE građene od 1919.-22.- bio je možda najfanatičniji među ranim modernim majstorima arhit. u svom inzistiranju da je kuća mašina za stanovanje- mogućnosti njegove doktrine očite su u stambenom PROJEKTU WEISSENHOG - remek-djelo među njegovim ranim kućama bila je VILA SAVOYE u Poissyju blizu Pariza

- gotovo kvadratna u osnovi, s gornjom stambenom površinom koju nose vitki stupovi

- u gl. stambenoj prostoriji sjajno je pokazao svoj cilj - integriranje unutr. i vanjskog prostora- njegovi tekstovi bili su izrazito utjecajni u svijetu arhitekture

MIES VAN DER ROHE (1886.-1969.)- njegov značaj leži u usavršavanju osnovnih oblika Međ. stila a ne u razvijanju njegovih formalnih građ. mogućnosti- on je arhitektonski izrazio koncepte De Stijla i Mondriana- njegov stil ostao je gotovo konvencionalno neoklasičan sve do I. svj. rata, a onda je utonuo u najraznovrsnije grozničave eksperimente koji su karakterizirali berlinske škole- nakon 1919. Berlin je postao jedna od svjetskih prijestolnica umjetnosti i arhit.- 1919. i 21. dovršio je 2 projekta za nebodere koji nisu nikad sagrađeni, ali su stvorili osnovu njegova ugleda

- predložio dotad najsmjelije zamišljenu primjenu potpuno staklene oplate, postavljene na središnjoj jezgri u kojoj su bili smješteni liftovi i ostale pomoćne prostorije- i on radio na projektu WEISSENHOF (za izložbu Saveza u Stuttgartu 1927.)- planska stambena izgradnja postala je tokom 20ih jedna od centralnih arhit. tema u Njem. - mladi arhitekti bili su pozvani da ponude svoje projekte* PAVILJONI, za izložbu u Barceloni 1929. posljednja 2 djela* KUĆA TUGENDHAT, Brno, Češka, 1930. u Evropi - emigrirao u SAD- 1930. postao direktor Bauhausa a 1937. odlazi u SAD

BAUHAUS, 1919.-1933.- 1919. osnovao WALTER GROPUIS od dvije vojvodske škole za umjetnost i obrt u Weimaru- bio je za objedinjavanje djelatnosti arhitekata, umjetnika i obrtnika - njegov program predstavljao nov pravac ne u inzistiranju da arhitekt, slikar ili skulptor trebaju

surađivati sa obrtnikom, već da oni prije svega trebaju biti obrtnici (zanatlije)- ideja o učenju kroz rad, o razvoju estetike na osnovi solidnog obrtništva bila je revolucionarna- cilj obuke bio je OSNOVNI TEČAJ zamišljen tako da oslobodi studente njihovih prošlih iskustava i predrasuda- znatan dio napada bio je usmjeren na klasičnu tradiciju koja je još dominirala akademijama - obuhvaćao je aktivna iskustva ali i ispitivanje nezapadnih filozofija i mističnih religija - taj osnovni tečaj vodio je slikar Johannes Itien- prvih godina malo je pažnje poklanjano stroju ili umj. povezanoj sa industrijskim društvom- važan vid nastavo programa je bio u tome da on nikad nije bio statičan, već u neprestanoj promjeni i razvoju- jedan od najznačajnijih umjetničkih fakulteta u povijesti - Vasilij Kandinski, Paul Klee, Lyonel Peiniger, Georg Muche, Oskar Schlemmer predavali slik., grafiku i scenografiju- kad je 1923. Itten otišao, osnovni tečaj preuzima LASZLO MOHOLY-NAGY, slikar, fotograf, kazališni i grafički dizajner i preko tekstova i predavanja najutjecajnija figura nakon Gropuisa u razvoju i širenju ideja Bauhausa- tijekom 20ih B. širio je svjet ideje objavljivanjem radova članova kuće i ostalih pionira kubizma i apstrakcije, i tako je postao centar za propagiranje i razvoj međunarodnih eksperimenata, osobito međunarodne arhitektonske škole i geometrijske apstrakcije u slik. i skulpt.- utjecaj dadaizma i ekspresionizma nikad nije bio jak- Prvi proglas Bauhausa: "Arhitekti, slikari i skulptori moraju ponovno priznati složeni karakter zgrade kao cjeline... Umjetnost nije profesija. Nema bitne razlike između umjetnika i obrtnika. Umjetnik je uzvišeni obrtnik... Zajednički zamislimo i stvorimo novu zgradu budućnosti koja će objediniti arhit., skulpt. i slik. u jednu cjelinu..."- ta početna izjava odražavala je nešto od socijalizma koji je tada bio rasprostranjen u Njem. i velikom dijelu Evrope, i to je izazvalo antagonizam protiv škole među konzervativni jim elementima u Weimaru, što 1925. odvodi Bauhaus u Dessau- Bauhaus je prvih nekoliko godina bio nužno eksperimentalan u primjeni "ideje" W. Gropuisa, no ta se ideja 1923. izbistrila i pročistila u određeniji program- Gropuis je stalno ponavljao načelo "univerzalnog jedinstva u kojem sve suprotne snage postoje u stanju apsolutne ravnoteže"- on je predvidio potpuno praktičnu nužnu obuku u radionicama, aktivno angažirani u proizvodnji, spojeni s temeljnim teorijskim upućivanjem u zakone dizajna - time se više naglašava podučavanje industrijskih dizajnera od prvobitnog proglasa- nastavni program bio je podjeljen u 2 oblasti

1. OBRT2. PROBLEM FORME

- svaki tečaj imao je profesora za "formu" i profesora za "obrt"- ovakva je podjela bila nužna jer tijekom prve 4 godine nije bilo kadra koji bi mogao sjediniti teoriju i praksu slik., skulpt., arhit., dizajna i obrta- NO, prelaskom u Dessau i dolaskom nastavnika školovanih u Bauhausu različiti dijelovi programa su se više približili - ostvarila se integracija umjetnosti i obrta (osobito Moholy-Nagya i Albertsa)- u nastavnom programu iz 1923. naglasak je stavljen na obuku primjenjenih umjetnika za industriju, dok se u Dessau pojačao naglasak na arhitekturu- Gropuis - mi želimo arhit. prilagođenu našem svijetu stroja, radio aparata, brzih automobila...- povijest Bauhausa pisali su ugl. arhitekti a usprkos visokoj darovitosti profesora slik. ova je škola dala malo dobrih slikara - najveća ostvarenja bila su u unutrašnjem proizvodnom i grafičkom dizajnu- MARCEL BREUER je za vrijeme svog boravka u Bauhausu izradio niz nacrta za namještaj koji je s vremenom postao klasičan- niz zamisli rođenih u Bauhausu potpuno su ušle u vizualni jezik 20. st. da ih je puno postalo klišejima te je sada teško shvatiti koliko su bile revolucionarne u vrijeme kad su se pojavile

PIONIRI FANTAZIJE- slike Paula Kleea i neke kasne slike Kandinskog unijele su u modernu umj. vidove jedne druge značajne tendencije (prva je bila ispitivanje forme) - bilo je to ispitivanje iracionalnog i fantastičnog u naivnom slik., primitivizmu, dadaizmu i nadrealizmu- ti pokreti bili su izdanci romantizma i simbolizma 19. st.- u vrijeme razvoja i širenja romantizma u 19. st. fantazija se javila u mnogim oblicima slik., skulp. i arhit.- u drugoj pol. 19. st. Gustave Moreau, Rodolphe Bressin i Odilon Redon stvorili su posebna carstva snova- glavni prijelaz s romantizma 19. st. na fantaziju 20. st. omogućili su Redon, James Ensor i Henry Rousseau

HERY ROUSSEAU (1844.-1910.)- do 1895. radio kao carinik, a tad se povlači i intenzivnije se počinje baviti slikarstvom- crtao i slikao cijelog života - mrtve prirode i pejzaže koji podsjećaju na rad amatera ili folklornih umjetnika koji su se rađali u svim dijelovima Evrope i Amerike

MARC CHAGALL- rus, Židov- 1910. dolazi u Pariz gdje ulazi u krug kubista, e u krug oko Modiglianija- bit njegove umj. je vizija naivne jednostavnosti

METAFIZIČKO SLIKARSTVO- smjer u slikarstvu što ga je inaugurirao GIORGIO DE CHIRICO za svoga boravka u Parizu 1911.-15. kao reakciju na futuristički dinamizam- Chirico uvodi u slik. geometrijsku pravilnost i simboliku boje, gradi je s naglašenom trodimenzionalnošću i ostvaruje neku specifičnu atmosferu unutrašnje napetosti- CARLO CARRA smatra elemente metaf. konstrukcije povremenim rekvizitima koji katkad poprimaju ironično značenje- ova lik. ideologija inspirirana Schopenhauerom i Nietzscheom našla je svoju završnu fazu u djelima Giorgia Morandija

GIORGIO DE CHIRICO- on povezuje romantičarsku fantaziju 19. st. sa iracionalnim pokretima 20. st. - dadaizmom i nadrealizmom- iz Grčke se s obitelji seli u Munchen gdje je bio izložen utjecaju umjetnosti Arnolda Bocklina i Maxa Klingera a isto tako pod utjecajem je Schopenhauerovih i Nietzscheovih filozofskih teza- njegova koncepcija slike kao simbolične vizije, zasniva se djelomično na Nietzscheu, sve do određene forme koju je dobijao taj san: pusti tal. trg - možda Torina (gdje provodi nekoliko godina), u dubokom jesenjem popodnevu kad je zrak neprirodno prozračan a sjene duge- ostali izvori De Chiricovog posebnog svijeta snova ugl. se kreću u idejama koje su tad klijale u Njemačkoj - Max Klinger, Alfred Kubin (Crtež vizija Italije)- u razdoblju De Chiricova boravka u Njem - 1905.-09. art nouveau je snažan, Njem eksp. se počinju probijati, psihoanaliza, proučavanje podsvjesnog isto ostavlja traga- De Chirico je neprestano ukazivao na metafizički sadržaj svojih slika služeći se tim izrazom slobodno da bi obuhvatio različite efekte neobičnosti, iznenađenja i šoka- njegove su se slike između 1910. i 1915. razlikovale od slika ostalih umjetnika u velikoj mjeri i utjecale na razvoj fantazije, osobito na nadrealističke ideje-1910. prelazi u Firencu gdje se udaljio od Bocklinovog stila i utvrdio predmet, ikonografiju i raspoloženje usamljenosti, neobičnosti i melankolije koje će učiniti svojim* ZAGONETKA JESENJEG POPODNEVA

- trg tal. grada s renesansnim fasadama, skulpturalnim spomenikom

- 2 ljudska lika- prazne arhit. fasade, duga sjena koju baca kip i razno

nebo - sve doprinosi atmosferi sna- u to vrijeme kad analitički kubizam dostiže vrhunac u Franc., De Chirico prostor se beskompromisno zadržava u okvirima renesansne perspektive - no njegov perspektivni prostor je jedna osnova za stvaranje njegovog pustog svijeta snova

- 1911.-15. u Parizu gdje na njega utječu stari majstori iz Louvrea - Poussin, Claude Lorrainh- do 1920. za vrijeme njegove najvažnije faze njegov pristup umj. svodio se na ispitivanje teme kao da će iz nje iscijediti njenu središnju tajnu

* NAGRADA PROROČICE* HEKTOR I ANDROMAHA* MELANKOLIJA I TAJNA ULICE - možda najljepši primjer

duboke perspektive iskorištene za stvaranje emocionalnog efekta- tokom 1914. i 1915. počeo je slikati skučene arhitektonske ambijente u kojima objekti dobivaju više mjesta a svi ti objekti su slikani uz čvrsto insistiranje na trodimenzionalnosti- isto tako mu se javlja interes za drvene figure koje se upotrebljavaju na satovima crtanja, za krojačke lutke ili renesansne slikarske lutke i anatomske atlase

* PROROČICA- 1915.-1919. u Ferrari sažeo je svoja ispitivanja u prethodnim godinama u potpuno razvijen, zreo stil - opsesivno sjedinjavanje realnosti i nerealnosti slično snu donijelo je tom stilu naziv "metafizički" - kad je u vojnoj bolinici u Ferrari sreo Carla carru i Filippa de Pisisa osnovali su udruženje SCHUOLA METAFISICA- ključne slike iz tog vremena su:

* UZNEMIRUJUĆE MUZE* VELIKI METAFIZIČKI INTERIJER

- bile su vrhunac njegovih vizija usamljenosti i nostalgije, straha od nepoznatog, predskazanja budućnosti, realnosti izvan fizičke realnosti

CARLO CARRA- poslan je u Ferraru na odsluženje vojnog roka i tu je 1917. sreo de Chirica- on je kolorističku fluidnost svojih futurističkih slika zamijenio discipliniranijim stilom srodnim analitičkom kubizmu- 1917. razvio svoj novi pristup - predmeti - skulpturalna glava, boca čaša... modelirani su s jasnom jednostavnošću pomoću prigušenih kolorističkih gradacija sivog i bijelog - od elementarnih rekvizita mrtve prirode on stvara vlastitu metafizičku realnost- 1918. objavio PUTTURA METAFISICA, knjiga u kojoj je izložena njegova filozofija - de Chirico s pravom osjećajući da mu nije dato odgovarajuće priznanje, ogorčen je okončao njihovo prijateljstvo i metafizičku školu kao formalni pokret

- osim de Chirica i Carre umjetnici povezani s Metaf. školom bili su: ALBERTO SAVINIO, FILIPPO DE PISIS, GIORGIO MORANDI- bit metafizičke škole bila je u uvjerenju nekolicine umjetnika, osobito de Chirica i Carre, da odgovor na dilemu

moderne umj. leži u PLASTIČNOM PREOBLIKOVANJU RENESANSNE VIZUELNE REALNOSTI, OSOBITO LINEARNE PERSPEKTIVE- oni su zadržali forme renesansne realnosti, perspektivni prostor, prepoznatljivi ambijent, skulpturalne figure i objekte i pomoću različitih kontrastiranja koje su izazivala iznenađenje i šok - stvarali atmosfere čudnovatosti, ponekad straha i užasa- nakon 1920. de Chirico se naglo okrenuo protiv pravca svog slikarstva - nastavio se na akademski klasicizam

GIORGIO MORANDI (1890.-1964.)- nenametljivo produžio ideje de Chirica i Carre - smatra se najznačajnijim tal. slikarom nakon de Chirica- u početku radio pejzaže pod utjecajem Cezannea, zatim eksperimentira s kubističkom mrtvom prirodom - u tim ranim djelima već je jasan njegov stav, kao i prigušene, skladne boje i bogata faktura- 1918. i 1919. najjači je utjecaj metafiz. škole, a ta njegova faza trajala do 1920.- darovit grafičar- svoju varijantu metaf. slik. razvio nezavisno od ferrarske škole- slik. mu je u osnovi intimističkog karaktera prožeto osjećajnošću - kontrastom između skromnog inventara posve običnih predmeta (boce, zdjele, vrčevi, tanjuri) i posebne atmosfere kojom ih okružuje postiže dojam nestvarnog i otuđenog svijeta

DADA1. ZURICH (1916.-1919.)- u neutralnoj Švicarskoj Zurich je bio prvo značajno središte u kojem se razvila umjetnost, literatura i glazba fantastičnog i apsurdnog- ljudi koji su se sklonili od rata Zurich reagirali su protiv širenja historije zaraćenog svijeta u formama koje su bile zamišljene isključivo kao negativne, anarhične i destruktivne - cinički dadaisti su kritički preispitivali tradiciju, premise, pravila, osnove logike, pa čak i koncepcije reda, koherentnosti ljepote koje su vodile umj. stvaranje kroz povijest- 1916. HUGO BALL osniva CABARET VOLTAIRE kao sastajalište- "DADA", riječ kao centralni simbol napada na postojeće pokrete, tradicionalne ili eksperimentalne, koji su karakterizirali umj. početka 20. st.- dadaisti su osjećali da su razum i logika doveli do svjetskog rata i da je jedini put spasenja vodio kroz političku anarhiju, prirodne emocije, intimno i iracionalno- ciriška dada je u prvom redu bila književna pojava, a u slik. i skulp. do PICABIJINOG dolaska jedine stvarne inovacije bile su slobodni reljefi i kolaži JEANA ARPA

- dada je bila značajna kao STANJE DUHA, ne kao stil ili pokret- Z. dadaisti su se protivili svakom organiziranom programu u umjetnosti, no ipak su 3 činitelja uobličavala njihove kreativne napore:

1. BRUITIZAM (od franc. bruit=buka) - proizvod buke2. SIMULTANOST - stvari prikazane u prostorno vremeskom

slijedu3. SLUČAJ - igra bitnu ulogu

- završetkom rata Z. dada se primicala kraju, ali se utjecaj u svijetu tek počinjao osjećati

JEAN (HANS) ARP (1887.-1966.)- jedini značajan umjetnik koji je proizašao iz Z. dade - slikar, pjesnik- 1908.-10. u Švicarskoj gdje susreće Paula Kleea, a povratkom u Njemačku privukli su ga Kandinski i slikari Blaue Reitera- dugo mu je trebalo da pronađe svoj pravac - eksperimentirao s geometrijskom apst. baziranoj na kubizmu, radio tekstilni dizajn, postepeno sa slik. prelazi na kolaž, a zatim naizmjenično na reljef i skulpturu- eksperimentirao je s KOLAŽOM, a u isto vrijeme pronašao je jednu vrstu reljefa koji se sastojao od tankih slojeva drveta čiji su oblici nagovještavali bilje, egzotično povrće, svijetlo obojene s jakim implikacijama života, razvoja i metamorfoze - iako je oblik u početku bio intuitivan rijetko kad bi bio pravokutan, a samo izuzetno slobodno kružan- konture linije su bile organske u tom smislu što su nagoviještale nepravilnost živog organizma - apstraktna organska fantazija- isto onako kao što je de Chirico preteča onog krila nadrealizma koji se služi realističkim tehnikama ili prepoznatljivim predstavama, Arp je preteča drugog krila koje se koristi apstraktnim organskim oblicima i proizvoljnom, nedeskriptivnom bojom u stvaranju svijeta fantazije izvan vidljivog svijeta- jedini utjecaj na njega izvršio je Brancusi, dok su njegovi potomci Juan Miro i Alexander Calder

2. NEW YORK (1915.-1920.)- NY dada je za vrijeme I. svj. rata nastala slučajno dolaskom MARCELA DUCHAMPA I FRANCISA PICABIJE u New York gdje su našli pogodnu atmosferu u avangardnoj galeriji ALFREDA STIEGLITZA

- Stieglitz je pionir umjetničke fotografije - on je s EDWARDOM STEICHENOM osnovanu MALU GALERIJU FOTO-SECESIJE u Petoj aveniji 291 i izdavao časopis CAMERA WORK

- galerija, kasnije nazvana 291, i časopis su od 1919. predstavili američkoj publici evropske umjetnike - Toulouse-Lautrec, Henry Rrousseau, Matisse, Picasso, Braque, Brancusi, Picabia i afričke skulpture

- uz pomoć Duchampa i Picabie, Stieglitz je 1915. osnovao novi časopis 291 da bi predstavio antiumjetničke ideje tih umjetnika- kronološki prije dade u Zurichu, slične su se ideje pojavile u maloj povezanoj grupi u New Yorku- pored spomenutih, najznačajnije osobe u grupi bili su mladi amer. umjetnici: MAN RAY i MORTON SCHAMBERG i kolekcionar WALTER ARENSBERG

MARCEL DUCHAMP (1887.-1968.)- napustio kubizam iz naklonosti prema novom pristupu predmetu - jedna od najfascinantnijih, najkontraverznijih i najutjecajnijih osoba u pov. moderne umj.- do 1910. radio na relativno konvencionalan način zasnovan na Cezanneu i impresionistima, a zatim je pod utjecajem kubista* AKT SILAZI NIZ STEPENICE - simbol ludila mod. umj.

- stepenice vjerno, a akt umnožen- bio dadaist po instinktu - 1915. kad stiže u NY njegova slik. karijera bila je gotovo završena - zaokupljalo ga je pitanje o suštinskoj vrijednosti umjetnosti- 1913. jednim potezom uveo je 2 značajne novine u skulpturu 20. st. - MOBIL I "READY-MADE"

- postojali i prije ali njihovo uvođenje od strane Duchampa u tom trenutku dovelo je do šire primjene u kasnijim pokretima- 1917. * FONTANA - najslavnija od svih njegovih readi-made- 1919. * MONA LISA s brkovima i bradom

NJEMAČKA DADA (1918.-1923.)- RICHARD HUELSENBECK 1917. se vratio u Berlin iz Zuricha i prišao je grupi kojoj su pripadali braća WIELAND i JOHANN HERZFELDE, slikari RAOUL HAUSMANN, GEORGE GROSZ i kasnije JOHANNES BAADER- Huelsenbeck je započeo dadaističku kampanju poč. 1918. govorima i manifestima koji su napadali sve faze umj. statusa quo uključujući eksp., kub. i futur.- bio je formiran Dada klub u koji je KURTU SCHWITTERSU kasnijem gl. vođi Njem. dade nije bilo dozvoljeno ući- berlinska dada je brzo prihvatila ljevičarsko, komunističko usmjerenje - u vizualnim umj. značajno otkriće bila je FOTO-MONTAŽA pomoću koje su se stvarali dadaistički efekti - oni su se stvarali isjecanjem i ponovnim ljepljenjem u novom kontekstu fotografija pojedinih ličnosti ili događaja, plakata, omota za knjige - tehnika je imala porijeklo u kubističkom kolažu, samo što je u d. verziji predmet važan- foto-montaža pokazala se kao idealna forma za dadaiste i kasnije za nadrealiste

KURT SCHWITERS (1887.-1948.)

- iako nije primljen u Dada klub, on je najčistiji eksponent duha dade koji se javio u Njemačkoj - pošto mu je onemogućen pristup u berlinsku dadu on je osnovao svoju varijantu pod nazivom MERZ (riječ izvedena iz ComMERZbank)- darovit pjesnik, smrtno ozbiljan u svojim pokušajima u slikarstvu, kolažu i konstrukciji- KOLAŽE je radio od otpadaka nađenih na ulici - kutije cigareta, karte, novine, daske, žice - sve bi privuklo njegovu maštu- djela - MERZBILDEN koja je stvarao bila su ozbiljno proučena kao kubističke strukture, ali bitno drugačija od kub., futur., dadaizma, eksp. ili propagandističkih kolaža- svoje je konstrukcije zvao SCHWITERSOV STUP ili MERZBAU

- 1. konstrukciju je započeo u svojoj kući u Hanoveru kao apstraktnu gipsanu skulp. sa šupljinama, posvećenim svojim dadaističkim i konstruktivističkim prijateljima (Gabo, Arp, Lissitzky, Maljevič, Richter, Van der Rohe, Van Doesburg)

- Merzbau je rastao tokom 20ih stalnim dodavanjem svakakvog materijala sve dok nije potpuno popunio sobu

- pošto više nije imao kud ići osim u visinu, on je konstrukciju nastavio na 2. kat- kad su ga nacisti protjerali iz Njem, a originalni Merzbau uništili, on je u Norveškoj započeo drugi- nacistička invazija ga je natjerala da pobjegne u Englesku, gdje je po 3. puta počeo ispočetka- 3. Merzbau je nakon njegove smrti spašen i čuva se u Sveučilištu u Newcastleu- s Van Doesburgom surađivao na nizu publikacija i napravili su dadaističku turneju po Holandiji- sve su ga više privlačili geo. apstrakcionisti i konstruktivisti- s vremenom je njegov ugled rastao

MAX ERNST- Jean Arp se 1919. preselio u Koln i s Ernstom je surađivao na stvaranju drugog dadaističkog krila- Ernst je krajem rata otkrio Z. dadu i slike de Chirica i Kleea- njegove slike do odlaska u Pariz 1921. imaju korijene u kasnoj gotičkoj fantaziji Durera, Grunewalda i Boscha a fasciniran je i njem romantizmom i formama Maxa Klingera i Arnolda Bocklina - ta "gotička kvaliteta" ostala je najdosljednija karakteristika E. fantazije- 1919.-20. radio kolaže i fotomontaže- otkrio mogućnosti korištenja grafika iz časopisa 19. st. kao osnovu za transformacije u kolažu- stvorio puno nadrealističkog rječnika - postao je gl. utemeljitelj onog krila nadrealizma koji je koristio magični realizam, tj. precizno ocrtane prepoznatljive predmete, iskrivljene i preobražene, ali ipak prikazane nemilosrdnim

realizmom koji pretvara u šokantni reljef njihovu novostečenu fantaziju* SLON SA CELEBESA

- metafizirano čudovište koje na liniji trup-rep-surla nosi kravlju glavu, a zlokobne kljove strše iz nevidljivog stražnjeg dijela

- klasični torzo bez glave maše životinji rukom u elegantnoj rukavici

- ova slika nagovještava košmar* SLAVUJ UGROŽAVA DVOJE DJECE

PARIZ (1919.-1922.)- kad su 1921. ARP i ERNST otišli iz Kolna a Bargeld napustio slik., dada je u tom gradu doživjela kraj, a istovremeno je završila i u Berlinu- DUCHAMP i MAN RAY su okončali NY dadu jednim jedinim brojem časopisa New York Dada- prvi Z. dadaisti su se odavno rastali- tako je dada kao organizirani pokret bila mrtva - osim u Parizu- Duchamp je napustio stvaralačku aktivnost, a u njem. je samo Schwitters nastavio pokret- pred kraj rata dada pokret se razvijao samo u Parizu ali je u prvom redu bio književne prirode - pod vodstvom književnika PD sastojala se od čestih manifesta, demonstracija, časopisa, zbivanja i događanja neobuzdanijih i histeričnijih od prijašnjih- Arp, Ernst, Picabia manje su aktivno sudjelovali u demonstracijama, iako je Picabia objavljivao vlastite manifeste- no javile su se nesuglasice predvođene prvenstveno Tzarom i Bretonom - oni su težili održati stalno stanje revolucije (Tzara) su nove snage koje je predvodio Breton težile konstruktivnijoj revolucionarnoj shemi

NJEMAČKA UMJ. 20ih i 30ihNOVA OBJEKTIVNOST ili STVARNOST- u Njem je kraj I. svj. rata doveo do borbe između ljevice i desnice- socijaldemokratska vlada nije mogla kontrolirati ni još uvijek snažnu vojsku, ni sve veću inflaciju- eksperimentalni umjetnici i pisci uglavnom su bili na lijevom krilu uvjereni da će iz kaosa nastati ravnopravnije društvo- 1918. neke vođe Njem. eksp. osnovale su NOVEMBARSKU GRUPU i uskoro su im prišli dadaisti- 1919. organiziran je Radnički savjet za umjetnost koji je zahtijevao više državne pomoći, više narudžbi i reorganizaciju umjetničkih škola- među umjetnicima članovima grupe bili su mnogi nekadašnji ekspresionisti i vodeći pjesnici, glazbenici i kritičari

- Nov. grupa je na svojim izložbama ponovo uspostavila dodir s Franc. i drugim zemljama i antagonizmi među različitim novim strujama neko vrijeme su nestali u ime zajedničkog fronta- udruženja slična Nov. grupi nikla su u mnogim dijelovima Njem. i njihovi manifesti su se čitali kao čudan spoj socijalističkog idealizma i obnoviteljske religije - no taj zajednički front socijalističkog idealizma nije dugo trajao- oko 1924. njem. politika kretala je prema desno, a utopizam umjetnika se ugl. pretvarao u razočaranost i cinizam- u slikarstvu se tad javila jedna forma SOCIJALNOG REALIZMA koja je nazvana NOVA OBJEKTIVNOST- gl. predstavnici nove objektivnosti bili su GEORGE GROSZ, OTTO DIX i MAX BECKMANN - 3 umjetnika čiji se stil kratko vrijeme dodirivao u nekim točkama, ali koji su u biti imali različite motive

GEORGE GROSZ (1893.-1959.)- sudjelovao u ratu, a nakon I. svj. rata privukla ga je berlinska dada i njezine ljevičarske sklonosti- radio scenografije, surađivao u časopisima, ali nastavio je i rad na polit. ili društvenoj satiri (u ranom razdoblju radio karikature)- fascinirale su ga TEME SEKSA I NASILJA- svoja uvjerenja najbolje je dao u crtežima i slikama koje produžuju eksp. tradicije žestokom osudom jedne trule Njem. brutalnih profitera i opscenih prostitutku, beskrajne čulnosti uz užasnu bijedu, bolest i smrt- rijetko je kojeg umjetnika toliko potpuno inspirirala SMRT I MRŽNJA- uobičajeni je stil bio ŠKRT CRTEŽ kombiniran s FLUIDNIM AKVARELOM- polovinom 20ih u portretnom slik, je kratko vrijeme primjenjivao precizni realizam srodan novoj objektivnosti Otta Dixa- često je bio u sukobu s vlastima ali ga je tek dolazak nacizma natjerao na bijeg- 30ih se u SAD-u u potpunosti promijenio - karikature mu postaju blage - Amerika je za njega bila oživotvoreni san

OTTO DIX (1891.-1969.)- njegova su djela najjasnije definirala prirodu Nove objektivnosti - njegove ratne slike bili su JEZIVI OPISI NEVJEROVATNIH UŽASA, a izvori su bili u Grunewaldovoj njem. gotičkoj tradiciji- kao i Grosz bio je izložen utjecajima od kubizma do Dade, ali otpočetka je zainteresiran za BESKOMPROMISNI REALIZAM- zanemaruje plastične eksperimente modernog slikarstva - simptom poslijeratne reakcije protiv apstrakcije koja je najizrazitija u Njem.- no njegov superrealizam nije bio povratak prošlosti - to je magični realizam - oblik predstavljanja koji poprima atmosferu

fantastičnog, jer su svakodnevni predmeti prikazani s neočekivano pretjeranom i detaljnom otvorenošću- nakon rata prešao na neku vrstu mističnog, religioznog izraza

MAX BECKMAN (1884.-1950.)- najznačajniji umjetnik vezan za Novu objektivnost, ali se samo kratko vrijeme mogao smatrati preciznim realistom u Dixovom smislu- privlačilo ga je njem. i nizoz. slik. rane renesanse i veliki nizoz. slikari 17. st.- pod utjecajem Delacroixa i njem. akademske tradicije, slikao je ogromne religiozne i klasične scene, te verzije suvremenih tragedija kao što je brodolom TITANIKA - 1913. bio je poznat akademičar, no I. svj. rat ga mijenja - usmjerava se na TRAŽENJE UNUTRAŠNJE REALNOSTI - potpada pod Munchov utjecaj - sjedinjuje se njem. utjecaji kasne gotike, kubizma i njem. eksp. i on razvija svoj novi stil- reagirao je na nasilje i surovost kraja rata - njegova djela koja daju simboličan sadržaj putem oporog ispitivanja vanjskog izgleda bliska su Novoj objekt. Dixa i Grosza - HARTLAUB - taj njegov izraz definira kao magični realizam- 1933. dolaskom nacista na vlast lišen je svih funkcija, nazvan "degeneričnim umjetnikom"- 1937. u Amsterdamu- 30ih i 40ih nastavio razvijati svoje ideje o kolorističkom bogatstvu, monumentalnosti i složenosti teme- 1. vrhunac njegovog novog monumentalno-simboličkog pristupa bio je veliki triptih * ODLAZAK - tamu i patnju bočnih panoa razrješavaju sjajne sunčane boje centralnog- njegove alegorije i simboli nisu literarna ikonografija* TRIPTIH SLIJEI MIŠ - osuda suvremenih oblika umj.

KONSTRUKTIVIZAM I APSTRAKCIJA

NAUM GABO- od 1922.-32. živi u Njem. usavršavajući svoju konstr. skulpt. i doprinoseći značajno, iako indirektno, idealu Moholy-Nagya o svjetlosti, prostoru i pokretu u Bauhausu- intenzivno ispitivao mogućnosti novih materijala za stvaranje monumentalnih projekata težeći formi arhitektonskog izraza putem konstruirane skulpture - bio daleko ispred svog vremena- 1932. prelazi u Pariz gdje je aktivan u grupi abstraction-Creation organiziranoj radi suprotstavljanja nadrealizmu- 1936.-46. u Engleskoj a 1946. u SAD-u- najznačajnija njegova inovacija iz 40ih je konstrukcija na kojoj je koristio mrežu razapetih plastičnih niti sa okvirima od međusobno povezanih plastičnih ploča - postigao prozračnu tananost i lakoću

- bit njegovih zrelih skulpt. je da okružuju, definiraju i zatvaraju prostor- njegove skulpt. utjecale su na apstraktnu skulpt. u Njem. tokom 20ih

LASZLO MOGOLY-NAGY (1895.-1946.)- značajan pedagog i propagator apst. umj., konstruktivizma, funkcionalnog dizajna i arhitekture- inače pravnik, no ranjen na ruskoj fronti i za vrijeme dugog liječenja zainteresirao se za slikarstvo- 1921. susreo Ela Lissitzkog i preko njega se zainteresirao za apstraktnu umj.- 1922. susreće Gropuisa koji ga postavlja za profesora na vajmarskom Bauhausu - do 1928. gl. teoretičar u primjeni umj. koncepta Bauhausa za industr. i arhit.- napušta Bauhaus, živi u Amsterdamu i Londonu pišući, slikajući i eksperimentirajući u svim medijima- 1937. u Chicagu osnovao Novi Bauhaus koji se pretvorio u Institut za industr. umjetnost, a sad je dio Tehnološkog fakulteta- knjige NOVA VIZIJA I VIZIJA U POKRETU najznačajniji su dokumenti o metodama Bauhausa- u početku relativno figurativan slikar, a zatim slijedi razdoblje eksperimentiranja i on je prošao kroz sve faze modernog izraza- oko 1921. usredotočuje se na elemente koji do kraja definiraju njegov izraz - SVJETLOST, PROSTOR I POKRET- bio je pionir u stvarnju strojeva "svjetlost i pokret" izrađenih od metala koji reflektiraju svjetlost i od prozračne plastike - nazvao ih je SVJETLOSTNIM MODULATORIMA- tokom 20ih bio je jedan od gl. preteča mehanizirane kinetičke skulpture koja je procvjetala nakon 1950.- radio i na apstraktnoj modeliranoj ili konstruiranoj skulpt., svjetlosnim slikama i grafičkom i ind. dizajnu- utjecao na niz umjetnika u cijelom svijetu

JOSEF ALBERS- student a zatim i profesor na Bauhausu gdje ostaje do 1932. kada seli u SAD gdje prenosi ideje Bauhausa - značajan utjecaja na školovanje umjetnika, arhitekata i dizajnera SAD-a- zanimali su ga problemi svjetlosti i boje unutar geometrijskih okvira- prozračnost stakla dovela ga je do ispitivanja perspektivnih iluzija u kojima se geometrijski oblici vide u izokrenutom obliku - to se vidi na slici * STEPENICE PO SLICI NA STAKLU- 50ih i 60ih ustalio se na formuli koju je nazvao U SLAVU KVADRATA - proučavao odnose obojenih kvadrata u kvadratima - proračunato međudjelovanje boje i linija (ravnih) i njihovi intimni odnosi postali su središnji Albertsov cilj - značajno doprinjeo proučavanju percepcije, kao i tome kako vidimo i kako razumijemo ono što vidimo

- početkom 20ih u Njem. se javila ŠKOLA STROJNIA - slikara i skulptora čija je umjetnost istovremeno veličala stroj kao nadu za budućnost i isticala opasnost od pretvaranja ljudi u robote u bezdušnom strojnom društvu - OSKAR SCHLEMMER, RUDOLF BELLING, FRIEDRICH KIESLER, HERBERT BAYER, VILLI BAUMEISTER- O. SCHLEMMER - predaje scenografiju, skulpt. i zidno slikarstvo u Bauhausu 1920.-29., a njegove su slike bile povezane s klasičnim proto-nadrealizmom metafizičke škole, Legerovim mašinizmom, purizmom Ozenfanta i Le Corbusiera

- iz tih izvora sintetizirao je osobni i neobično potresni svijet arhitekturalnog, perspektivnog prostora nastanjenog manekenskim figurama, izoliranim u stanju permanentne hipnoze

- u njegovu djelu čest utjecaj kazališta - u slik. uvijek bio figuralan, dok se u skulpt. približio apstrakciji- R. BELLING - gl. zagovornik "mašinske" doktrine, skulptor, jedan od osnivača Novembarske grupe

- na njega utjecao Arhipenko- nakon pokušaja s kubističkim skulpturama stvorio je

djela u kojima su glave ili figura bili preobraženi u mašinsku figuru- F. KIESLER - član De Stijla - 1926. odlazi u SAD gdje se razvija kao jedan od vizionara arhit., skulpt. i scenografije- H. BAYER - u Bauhausu bio odgovoran za tipografske radionice i grafički dizajn, a 1938. odlazi u SAD gdje je nastavio uspješnu karijeru grafičkog dizajnera i arhitekta- W. BAUMEISTER - jedan od rijetkih njem. značajnih slikara koji su prije II. svj. rata proučavali mogućnosti slobodne apstrakcije

- postao jedan od junaka poslijeratne generacije njem. umjetnika - iako njegova djela pripadaju svijetu apst. organskog nadrealizma uspio je zadržati individualni mračni izrazNADREALIZAM- umjetnički pokret koji se javlja prvo u Francuskoj kao idejni nasljednik dadaizma u smislu negiranja svih postojećih životnih i etičkih, moralnih i estetičkih normi i principa- 1924. ANDRE BRETON - "NADREALISTIČKI MANIFEST"- nadrealizam, čist fizički automatizam kojim se želi izraziti usmeno ili pismeno stvarno djelovanje misli- misli diktirane u odsustvu svake kontrole koju bi vršio razum, izvan svih estetskih ili moralnih preokupacija - ovo se više odnosi na riječi i literaturu, nego na lik. umj.- pokretom su dominirali pjesnici i književni kritičari koji su se osjećali nasljednicima Rimbauda, Lautreamonta i Jarrya- Breton je proučavao Freuda i od njega je preuzeo nadrealistički stav o središnjoj važnosti snova i podsvjesti za pjesnika i umjetnika

- on je nadrealno stanje zamišljao kao trenutak otkrivenja u kojem se razrješavaju kontradikcije i suprotnosti snova i realnosti- element slučaja postao je osnova intenzivnog proučavanja- u N. pokretu implicitna je bila potreba za pobunom protiv institucija i filozofija- nadrealisti i dadaisti bili su ljudi 20ih - da bi se shvatila žestina njihova antagonizma treba imati na umu stečeno iskustvo I. svj. rata - to je navelo nadrealiste da poklone pažnju pjesnikovoj izoliranosti i otuđenosti od društva - simboli i proroci nadreal. bili su ISIDORA DUCASSE (tj. Comte de Lautreamont) ARTHUR RIMBAUD, pjesnici 19. st. koji su bili otvoreni i žestoki kritičari priznatih pjesnika 19. st. kao i forma i koncepcija poezije tog vremena- Lautreamontova pjesma "Les chants de maldoror" prikazuje arhitipskog junaka nadrealizma - čovjeka dvostruke prirode kojeg podjednako privlači duhovna snaga boga i životinjska svirepost divljih zvjeri - junak koji živi odvojen od svijeta- umj. djelo mora biti djelo stvaranja ali i uništenja- Rimbaud se interesirao za implikacije snova, podsvjesti, automatizma i slučaja- rijetki su Bretonovu riječ primjenjivali sa skrupuloznom doslovnošću- u osnovi značajni N. slikari pored traženja novih tema ili novog udaljavanja od tradicionalnog sadržaja, stilski su vrlo malo slični- pošto su INDIVIDUALIZAM I USAMLJENOST bili u osnovi pokreta umjetnici su iznad svega težili da budu individualisti- 1. zajednička izložba N. umjetnika održana je 1925. u GALERIE PIERRE - Arp, De Chirico, Ernst, Klee, Man Ray, Masson, Miro, Picasso i Pierre Roy- te godine grupi je prišao i Yves Tangy- N. galerija otvorena je 1927. izložbom ovih umjetnika kojima su prišli i Marcel Duchamp i Picabia - to je bila 1. nadrealistička generacija

FRANCIS PICABIAsa impre. prelazi na kubizam, eksperimentira s orfizmom i futurizmom, aktivan u pariškoj dadi, prihvaća nadrealizam, a po završetku II. svj. rata prešao na apstraktno slikarstvo

JEAN ARP - aktivan u pariškoj dadi, a kad se 1924. pojavio nadrealizam aktivno je u njemu sudjelovao, a istovremeno ostao u kontaktu s njem. i nizozem. apstrakcionistima i konstruktivistima- 20ih mu je omiljeni materijal DRVO - radio bojane reljefe a radio je i slike - na kartonu sa isječenim detaljima poput neke vrste obrnutih kolaža

- s Van Doesburgom i Sophie Taeuber-Arp dekorirao 10 prostorija kafića L'AUBETTE u Strasbourgu - ti murali bili su najslobodniji i najjednostavniji primjer organske apstrakcije- njegov veliki korak naprijed u skulp. zbio se poč. 30ih kad je počeo modelirati glinu i gips da bi ih prenio u broncu ili mramor - Arp je dijelio Brancusievo divljenje za MASU kao osnovni element skulpt. više nego za prostor - stoji na suprotnom polu od konstruktivista Gaboa i Pevsnera* GLAVE S 3 DOSADNA PREDMETA, * BITI IZGUBLJEN U ŠUMAMA

- dao ime tim oblicima "ljudska konkrecija"- njegova umj. između 1930. i 1966. poprima različite forme* TORZO

MAX ERNST- njegova slik. i skulpt. karijera, prekinuta I. svj. ratom, počela je zapravo kad je 1922. prešao u Pariz* SLON SA CELEBESA - gl. je slika njegovog predpariškog razdoblja, iako je naslikao još vrijednih slika, kao što su i njegovi dadaistički kolaži bili od prvorazrednog značaja* SASTANAK PRIJATELJA - grupni portret pariških dadaista i ostalih umjetnika okupljenih u mjesečevom pejzažu - ovo je povijesno jedna od najznačajnijih slika- 1925. počeo je raditi crteže koje je nazvao FROTTAGE (trljanje) pri čemu se služio dječjom tehnikom - stavljao je komad papira na mramornu površinu i preko njega trljao olovkom- tako nastala slika bila je ugl. posljedica zakona slučaja- prenesene fakture su se onda reorganizirale u nove kontekste, pojavljivale su se nove i nepredviđene asocijacije- frottage je dao tehničku osnovu za seriju neortodoksnih crteža i pojačao je Ernstovo percipiranje fakture u okolini (drvo, tkanina, lišće, gips...)- to je dovelo do toga da su Ernstove slike krajem 20ih i u 30im poprimile ekspresionistički izgled* EVROPA POSLIJE KIŠE- njegova strast prema pticama izražena je posebno grotesknim simbolizmom u slici * NADREALIZAM I SLIKARSTVO gdje je prikazao neko čudovište od blago zaobljenih djelova ljudske anatomije, zmija i ptičjih glava koje radi apstraktan crtež - odražava nešto od neprestanog sukoba između nade i apstrakcije- 50ih i 60ih javlja se interes za geometriju- nitko tako potpuno ne obuhvaća nadrealizam u cjelini

JUAN MIRO- jedan od najvećih nadrealističkih talenata i majstora slik. 20. st.- njegove prve slike (1916.-18.) pokazuju da su na njega najviše utjecali Cezanne i Van Gogh- njegovu umj. prožimaju prizori neobuzdanog humora i fantazije prezentirani na smrtno ozbiljan način, prividno nehumoran i brižljivo podroban kao Rousseauov

- do 1924. slika u tradiciji geometrijskog primitivnog realizma a grupom slika iz 1923.-24. ušao je u svijet fantazije stvarajući svoj riječnik čudesnog* KATALONSKI PEJZAŽ

- jedan od prvih primjera Miroovog čudesnog svijeta - u pejzažu su 2 površine - žuta i narančasta i spajaju

se na jednoj valovitoj liniji, a na tome su razbacani neobični predmeti* HARLEKINOV FESTIVAL

- jedna od prvih nadr. slika- imao je nekoliko motiva koje ponavlja na nizu slika -

* LJESTVE S UHOM, * ČOVJEK S LULOM, * PTICA-STRIJELA- živost njegova nestvarna svijeta

- krajem 20ih počeo eksperimentirati kolažom i asamblažom i radio je čudovišne figure, a nakon toga je nastavio raditi na svojim neobuzdanim slikama* MRTVA PRIRODA SA STAROM CIPELOM

- reakcija na događaje u Španjolskoj - građ. rat- izbijanjem II. svj. rata povlači se u Palma de Mallorcu - radi na malim gvaševima koje naziva "SAZVJEŠŽA" - njegove najsloženije i najlirskije kompozicije- ta SAZVJEŠŽA prikazana su 1945. u New Yorku i utjecala su na pojavu amer. apstraktnih ekspresionističkih slikara- vođa organsko-apstraktnog krila nadrealizma- krajem II. svj. rata radi na slikama velikog formata a radio i murale

NADREALIZAM U 30im- od samog početka nadrealizma u slik. imao 2 smjera:1. ORGANSKI (AMBLEMATIČNI, BIOMORFNI ili APSOLUTNI) NADREALIZAM

- u ovoj tendenciji prevladava automatizam, diktat misli bez kontrole duha i rezultati su obično bliski apstrakciji

- začeci ovog krila su u pokušajima koje su dadaisti i neki futuristi vršili u oblasti slučajnosti i automatizma i efekti su bili bliski automatskim tekstovima nadrealist. pjesnika koji su na njih i utjecali

- utjecali na apst. eksp. u Americi2. ILUZIONISTIČKI (MINUCIOZNI, FOTOGRAFSKI ili TROMPLEIL) NADREALIZAM

- Pierre Roy, Salvador Dali, Yves Tanguy, Rene Magritte, Paul Delvaux

- podrobnošću prikazuje prepoznatljive prizore i objekte uzete iz prirodnog kontakta, iskrivljene i fantastično kombinirane u snovima

- izvor u umjetnosti De Chirica, H. Rousseaua, Chagalla, Ensora i romantičara 19. st.

- tzv. SUPERREALIZAM ili NATURALISTIČKI nadrealizam pokušava koristiti slike iz podsvijesti - trendovi teorije o podsvjesti i o značaju snova bile su bitne za sve vidove nadrealizma

- utjecali na magični (precizni) realizam- između ova 2 krila može se povući čvrsta linija- umjetnici kao Max Ernst, Kurt Seligmann i Victor Brauner isprobali su sve varijacije nadr. eksperimenata u različita vremena- podijeljenost na 2 krila je očigledna, ali za umj. kao što su Picasso, Miro i Arp nije potrebna precizna klasifikacija- nadrealizam je bio revolucionaran pokret u knjiž., umj. i politici- časopis koji je 1925. Breton osnovao kao glasilo nadr. pod imenom LA REVOLUTION SURREALISTE i tokom 20ih zadržao je postojanu komunističku orijentaciju- u revolucionarnoj propagandi pisci su bili aktivniji od lik. umjetnika

ANDRE MASSON (1896.-1987.)- među nadr. umjetnicima najstrasniji revolucionar, vrlo energična, impulsivna osobnost- tip = organički nadrealizam- ranjen u I. svj. ratu i dugo se oporavljao, a kratko boravio i u duševnoj bolnici- po prirodi je bio anarhist čija su uvjerenja bila porkrepljena osobnim iskustvom - vjerovao da racionalnim mora dominirati iracionalno- na njegove slike s početka 20ih utjecao kubizam, osobito kubizam Juana Grisa, a kub. strukturu zadržao je u svojim ranim eksperimentima automatizma i ekspresionističkim fantazijama- 1925. surađivao u La Revolution Surrealiste - slike iz tog razdoblja obiluju prizorima pokolja (* BITKA RIBA)- krajem 30ih prišao drugom, naturalističkom krilu nadrealizma - slikao čudovišne likove (* LABIRINT)- kad izbija II. svj. rat, odlazi u SAD i u New Yorku se vratio donekle automatskom, ekspresionističkom pristupu- 1945. vraća se u Franc. i traži smirenje u novom pristupu ekspresionizmu, a 60ih se okrenuo apstraktnom nadrealizmu- no, on se mora smatrati darovitim eklektikom koji je svoj glavni doprinos dao 20ih godina

YVES TANGUY (1900.-1955.)- imao knjiž. ambicija i bio je prisno povezan s nadr. piscima (Prevert, Duhamel), ali ga je instinktivno privlačilo slikarstvo- 1923. počinje ozbiljnije slikati - do 1926. slika naivu no uništio ta platna- nakon susreta s Bretonom počinje surađivati u La Revolution Surrealiste i primljen je u nadr. pokret- slika * MAMA, TATA JE RANJEN - remek-djelo je njegove prve faze i u njoj su ispoljene sve opsesije koje će ga progoniti do kraja života

- beskrajna perspektiva dubine - jednostavno ostvarena gradiranom bojom i oštrom linijom horizonta - prostor koji spaja ogromnu prazninu i intimnu zatvorenost gdje lebde neodređeni sitni organski oblici- mašta ovog neškolovanog umjetnika savršeno je izražen nard. credo da on sam gotovo izgleda kao proizvod Bretonove imaginacije- podmorska ili podzemna atmosfera tih prvih nadr. slika zadržale se do 1930.- 1930. i 1931. posjetio Afriku gdje je vidio sjajnu svjetlost i boju i počeo je precizno definirati svoje forme i izlagati ih surovoj sunčevoj svjetlosti - prostor postaje ogroman- 1939. odlazi u SAD - nastavio s nadr.- on je imao samo jedan stvarni simbol - PUSTI SVEMIR u kojem se neki primitivni život bori za opstanak - ova ograničenost stvorila je jednu od najproročkijih koncepcija u modernoj umj.

SALVADOR DALI (1904.-1989.)- više od svih simbolizira nadrealizam u svijesti široke publike- od je nadr. proslavio označavajući njime iracionalnu, erotičnu, bezumnu i modernu umj. - njegov je život sam po sebi nadrealistički- 1921. na Akademiji i zavolio je akademičare i romantičare 19. st. (Millet, Bocklin, Messioner) a u modernom slik. njegova otkrića poč. 20ih bili su De Chirico, Carra i tal. metafizička škola- za njegov razvoj važno je otkriće Freuda

- pomoću precizne trompe l'oeiul tehnike pokušao ej stvoriti jedan svijet snova opipljivije realan od promatrane prirode- 1928. u Parizu sreće nadrealiste, 1925. seli tamo i postaje član grupe- on je već bio formulirao teorijsku osnovu svog slik. opisanog kao PARANOIDNO-KRITIČKI - stvaranje vizionarske realnosti od elemenata vizija, snova, uspomena i psiholoških ili patoloških izopačenosti- akademsko obrazovanje omogućilo mu je razvijanje precizne minijaturne tehnike, praćene neskladnom ali blistavom bojom naslijeđenom od romantičnih realista i iz obojenih fotografija- polazeći od svakodnevnog objekta stvarao je lanac metamorfoza, postepeno ili naglo rastačući i preobražavajući predmet u košmaru slike, kojoj je uvjerljivost dana tvrdom realističkom tehnikom- bavio se i filmom - Andaluzijski pas, Zlatno doba - filmski medij je nadr. pružao beskrajne mogućnosti u izražavanju rastakanja, metamorfoza, dvostrukih i četverostrukih slika i Dali se time sjajno služio- na prvim slikama uveo je MIKROSKOPSKI REALIZAM svog razvijenog stila - stil mu je sazrijevao zapanjujuće brzo

* OSVJETLJENA ZADOVOLJSTVA* PRILAGOŠAVANJE ŽELJE- odlučan u stvaranju SUPER-REALNOSTI nemilosrdnom objektivizacijom sna- 1930. napustio De Chiricov uopćeni svijet snova pošto je pronašao svoj svijet nasilja, krvi i propadanja - težio je da u svojoj umj. stvori posebnu dokumentaciju frojdističkih teorija primijenjenu na svoj unutrašnji svijet- sliku je započinjalo prvim simbolom koji bi mu pao na pamet i prelazio je s jedne asocijacije na drugu umnožavajući simbole megalomanije kao pravi paranoik* UPORNOST SJEĆANJA - prezentiranje poznatih predmeta (satovi) u neobičnom kontekstu s natprirodnim atributima- tokom 30ih njegovo se slik. kolebalo između neobuzdane fantazije i čudne atmosfere spokojstva ostvarene manje očigledno- bio zaokupljen svim vrstama seksualnog simbolizma- 1941. preokret - nagovijestio da će postati klasik i da će se vrtati Rafaelovoj visokoj renesansi- umjetnik ogromnog dara i imaginacije- preobražavajući subjektivni svijet snova u objektivne i uznemirujuće slike on je dao značajan doprinos nadr. i umj. 20. st.

RENE MAGRITTE (1898.-1967.)- zvali su ga nevidljivim čovjekom među nadr.- 1926. se pojavio kao individualan umjetnik čiji se stil zasnivao na De Chiricovom* UGROŽENI UBOJICA - u ovoj slici sumirao elemente koje će koristiti tijekom cijele karijere - njihova šokantnost se u podjednakoj mjeri bazirala na neobičnom erotskom i običnom- stil njegova preciznog, magičnog realzma nakon 1926. malo se mijenjao- za njegov pristup savršeno je simbolična slika * NEPOUZDANOST - lula naslikana izrazito precizno, a ispod nje nalazi se legenda "Ceci n'est pas une pipe" - ovo djelo uništava likovnu realnost* LAŽNO OGLEDALO - slična ideja - uvodi iluzionističku temu pejzaža kao slike a ne prirode- ispitivao je razne vidove jezivog koji katkad gotovo izazivaju odvratnost- u njegovu svijetu uvijek postoji nenametljivi, nevidljivi čovjek u polucilindru i crnom mantilu, sam ili u grupi - vrsta sabotera unutar sustava koji ostaje nevidljiv- magični realizam - magično kod njega je to da na prvi pogled sve izgleda realistično, ali ta stvarnost uvijek ima neku grešku, neki pomak- veliki uzor mu je bio De Chirico - njihov stil je precizan i podatan - ta preciznost realiteta je nešto što izgleda kao mimikrija koja je tu da prikrije neku sabotažu unutar sustava

- svoju inspiraciju nalazio i na polju filma - bio oduševljen prvim oblicima filma - zaokupljala ga je jeftina literatura detektivskih romana, kao i svijet stripa - sve ovo primjenjuje na stvarnost koja postaje naivna melodrama- u njegovom djelu nema ništa dramatično, drame nema ali ona negdje buja ispod površine

- drugi val nadrealista - Hans Bellner, Victor Brauner, Oscar Dominguez, Meret Oppenheim, Wolfgang Paalen, Kurt Seligmann (dekalkomanija)

MAGIČNI REALIZAM- naziv za naturalistički način slikanja pri kojem slikar nastoji što vjeruje reproducirati vid i stvarnost objekta, ali mu "magičnim" rasvjetnim efektima daje obilježje irealnoga- magični realisti, proizlazeći direktno iz De Chirica, stvaraju misteriju i čudo kontrastiranjem koje je uznemirujuće čak i onda kad je teško točno shvatiti zašto- oni žele prevesti svakidašnje iskustvo u nešto što je neobično- cvjetao je u Evropi i Americi 30ih i 40ih i predstavlja preciznu realističku prezentaciju običnog prizora bez nikakvog neobičnog ili monstruoznog iskrivljavanja- magično izvire iz fantastičnog kontrastiranja elemenata ili zbivanja koje obično ne idu zajedno

PIERRE ROY (1880.-1950.)- jedan od prvih nadrealista kojeg su se oni kasnije odrekli - može se smatrati ocem magičnog realizma* METRIČKI SUSTAV* OPASNOST NA STEPENICAMA

PIERRE DELVAUX (1897.-1994.)- isprva nadrealist - od 1935. slikao je svoje snove o lijepim ženama, obično aktove- u njegovim slikama čest je motiv žene koja kao da mjesečare kroz krajolik, a na tim slikama pojavljuju se i muškarci - ugl. prikazani kao znanstvenici koji se bave nekim sitnim poslom- teme željezničke stanice vlakova na odlasku što je obično negdje na dnu slike* ULAZ U GRAD - prostrani pejzaž, aktovi (ženski)* ŽELJEZNICA - odjevene muške figure

BALTAZAR KLOSOWSKI - BALTHUSslikar koji se služio preciznim realizmom da bi stvorio atmosferu čudesnog* ULICA - stvorio raspoloženje odsutnosti i bezličnog

- boje su hladne i neutralne

- krajem 30ih započeo s temom koja ga je otada stalno zaokupljala - djevojčica na granici djevojaštva u kojoj se budi seksualnost i koju zaokupljaju snovi čijeg značaja tek počinje biti svjesna*ZLATNI DANI - djevojčica pred kaminom se gleda u zrcalo

PARIŠKA ŠKOLA APSTRAKCIJE- Pariz je tokom 20. st. privlačio umjetnike iz svih dijelova svijeta i zbog toga je Pariška škola prije međunarodna nego specifično francuska- tokom 20ih apstraktno slik. i skulpt. u Franc. bili su ugl. uvozni proizvodi, primorani da se bore za opstanak protiv utjecaja starijih majstora moderne umj. i protiv senzacije koju su prouzrokovali nadrealisti- 1925. poljski slikar POZNANSKI organizirao je veliku izložbu suvremene umj. u dvorani Sindikata trgovaca antiknih predmeta (Arp, Baumeister, Brancusi, pionir amer. apst. Patric henry Bruce, Robert i Sonia Delaunay, van Doesburg, Gončarova, Gris, Klee, Larionov, Leger, Miro...) - iznenađujuće cjelovit prikaz apstraktnih tendencija, no usred plime reprezentacije i nadrealizma izložba nije privukla pažnju- drugi značajni događaj u pov. pariške apst. odigrao se tek 1930. kad su umjetnik i kritičar MICHEL SEUPHOR i urugvajski slikar JOAQUIM TORRES GARCIA osnovali grupu i časopis CERCLE ET CARRE (krug i kvadrat)- no prvoj izložbi sudjelovali su mnogi - iako kratkotrajni i izložba i časopis imali su znatan utjecaj- njihov utjecaj i adrese pretplatnika nasljedili su VANTONGERLOO I AUGUSTE HERBIN kad su 1931. osnovali grupu i časopis ABSTRACTION-CREATION - do 1936. predstavljali su snagu u aspt. umj., a nakon II. svj. rata nasljedio ju je SALON DES REALITES NOUVELLES koji je nastavio bitku za apstr. umj., osobito za tradiciju Mondriana u konstruktivista- poč. 30ih razvoj nacizma u Njem. dovodi još više slavnih majstora apst. u Pariz - GABO, KANDINSKI - konglomerat umjetnika u Rusiji, Nizozemskoj, Njem. i Franc., kao i iz drugih zemalja, doveo je do postepenog ukidanja razlika- polovicom 30ih Abstraction-Creation je u jednom trenutku imala 400 članova - pripadnika suprematizma, konstruktivizma, De Stijla i drugih- osim Mondriana većina apstrakcionista je uzimala iz svakog izvora ono što im je bilo potrebno

CESAR DOMELA- 1924. prišao De Stijlu u Parizu i pokušao tokom 20ih kombinirati stroge, otvorene forme na kojima je u to vrijeme radio i Mondrian sa iskošenim površinama van Doesburga- sa ovoga je prešao na reljefne konstrukcije

FRIEDRICH VORDEMBERGE-GILDEWART

- član Sturma i De Stijla - stvorio vlastiti stil - jednostavan i jasan koji je ipak proširio riječnik apstrakcije

OTTO FRAIHALLICH- izlagao s kubistima, a nakon I. svj. rata prešao na apstrakciju

- AUGUSTE HERBIN, JEAN GORIN, JEAN HELICH - franc. slik. koji su 30ih iskrsnuli među apstrakcionistima

ANTON PEVSNER- 1924. nastanio se u Parizu, a oko 1922. počeo ozbiljno raditi na apstraktnoj konstruiranoj skulpturi

* PORTRET MARCELA DUCHAMPA - ishodište njegove skulpt.- krajem 20ih napustio je konstrukciju u plastici i počeo je raditi metalne apstrakcije direktno u bronci ili bakru - utvrdio osobni konstrukcijski stil- on je odbacivao svaku matematičku osnovu u organiziranju svojih zrelih djela* PROJEKCIJA U PROSTORU - usavršio tehniku i skulptorske zamisli - uglačana bronca koja nije livena nego kovana strojno precizno- vjeran realističkom manifestu - prostor uzima kao osnovno izražajno sredstvo- Gaba privlači želja da od prostora načini glavni skulpturalni medij minimalno definiran linijama ili neprimjetnim površinama- Pevsnera su privlačili odnosi između opipljivog prostora i opipljivih površina i linija u materijalima koji su bili dovoljno neprozirni da definiraju i okruženi i okolni prostor - u tom smislu bio je tradicionalniji skulptor- njegove brončane konstrukcije u kojima je metalne ploče uvijao u ritmičke spirale oko određene dubine bile su pogodne za djela monumentalnih razmjera te je izveo nekoliko monumentalnih narudžbi- najdramatičnijja je bila za Sveučilište u Caracasu u Venezueli* DINAMIČKA PROJEKCIJA U TRIDESETOM STUPNJU- izvijena dijagonalna forma koja spaja čvrstinu oblika sa slobodom ogromne zastave koju ukrućuje snaga tornada- sve do smrti 1962. Pevsner je bio značajan eksponent pariške apstraktne konstruirane skulpture

PIET MONDRIAN, nakon 1920.- od 1919.-38. živi u Parizu, a sudjelovanje u grupama Cercle et Carre ili Abstraction-Creation bili su od najvećeg značaja za razvoj i širenje apstrakcije- 1925. povukao se iz De Stijla kad Van Doesburg uvodi dijagonalu- slikajući i pišući 20ih potpuno je formulirao svoje ideje

- 1919. našao rješenje problema koji ga je nekoliko godina mučio - kako da izrazi univerzalno dinamičkom ravnotežom vertikalne i horizontalne strukture, s primarnim tonovima boje raspoređenim u pravokutnim površinama- uznemiravala ga je činjenica što je do tada u većini njegovih kompozicija izgledalo da crveni, plavi ili žuti oblici vizualno djeluju kao forme prednjeg plana naspram bijeloj ili sivoj pozadini i da to narušava cjelokupno jedinstvo- otkrio je da je rješenje u tome da se struktura učini nezavisnom od boje teškim linijama koje prolaze kroz obojene pravokutnike- zahvaljujući tome uspio je ovladati bojom i prostorom

* TABLEAU II- pazi da rubovi slika budu otvoreni - postigao potpunu dinamičnu ravnotežu okomite i vodoravne strukture upotrebom primarnih boja na crnu i bijelu

* KOMPOZICIJA S CRVENIM I ŽUTIM- non stop je varirao pa je s platna kvadratnog ili gotovo kvadratnog oblika prešao na oblik romba

* KOMPOZICIJA SA ŽUTIM LINIJAMA- krajnje pojednostavljenje - tu je najbolje izražena Mondrianova fasciniranost nepotpunim u potpunom - fascinantnost ove slike leži u još jednom - u crvene boje i predskazivanju pobjedničkog bugi-vugija iz 1943.- 1938. odlazi u London, a 1940. u New York - značajan novi umjetnikov stimulans bila su svjetla u noći kad su se neboderi pretvarali u sjajnu šaru svjetlosti i sjene treperavu i promjenjivu- volio je dinamizam greda i osjećao se obaveznim da ga prevede u prividno stroge sklopove pravokutnih linearnih struktura i obojenih oblika- djelovanje tog grada najočiglednije je u * BRODVEJSKOM BUGI-VUGIJU - vratio se kvadratnom platnu ali se radikalno udaljio od formule koja ga je zaokupljala tijekom 20ih - nestala je crna obojena struktura koja je držala u ravnoteži obojene površine

- proces je obrnut - cama mreža je obojena - s linijama koje se sastoje od malih crvenih, žutih i plavih kvadrata ili pravokutnika, osnova je jedinstvena bjeličasta površina, a na njoj vibriraju raznobojne linije i razbacane površine crvenog, žutog i plavog- Mondrian je bio glavni u utemeljivanju geometrijske apstrakcije tokom I. svj. rata - ideje De Stijla i njihov logički razvoj su u prvom redu njegovo djelo- njegov utjecaj obuhvaćao je apstraktno slik., skulpt. ali i forme međunarodnog stila u arhit.- tijekom 20ih i 30ih u Parizu je svojim prisustvom i inspiracijom, vjerovatno više nego tko drugi omogućio apstrakcije da preživi

- u SAD-u izvršio isto tako snažan utjecaj - geometrijska apstrakcija, apstraktni eksp., optičko slik. (slik. obojenog polja)

30te U SAD-u- na tzv. IZLOŽBI U ARSENALU početkom 1913. prvi put je postao očigledan provincijalizam amer. umj.- kako su ih amerikanci brojno nadmašili, evrop. umjetnici su bili otkrivenje za publiku, a osobito za amer. umj. i kolekcionare- usprkos tome što su brojni amer. umjetnici boravili u Ev. prva moderna amer. revolucija u slik. nije predstavljala udaljavanje od realizma nego približavanje realizmu, nije bila usmjerena na eksperimentiranje forme nego na nov sadržaj slike- ovo djelomično može objasniti činjenica da je oko 1900. akademski duh bio prezren- škola "POSUDA ZA SMEĆE" - Robert Henri, George Luks, John Sloan, William Glackens, Everett Skinn, Maurice Precidergast, Arthur B. Davies i Ernest Lawson - prkosili su svojstivam akademske umj - jedini su se okrenuli realističkom predstavljanju gradskog života, drugi impresionizam- tradicija realizma i impres. koju su oni zastupali ostala je snažna u amer. slik. sve do II. svj. rata - socijalni i regionalni realizam dominirao je amer. pozornicom tokom 30ih iako su istovremeno počeo osjećati utjecaj ev. modernizma sto je bila prirodna posljedica činjenice da su amer. umjetnici nastavili odlaziti u Evropu i tamo studirati- osim izložbe najznačajniju ulogu u rađanju modernog duha odigrao je ALFRED STIEGLITZ koji je u svojoj maloj galeriji u 5. Aveniji 291. izlagao niz evropskih pionira - zalagao se za amer. eksperimentaliste

- kao jedan od velikih fotografa 20. st. Stieglitz je 1907. proširio svoj program na slik. i skulpt. i 1908. priredio je veliku izložbu Rodinovih crteža

- slijedećih 10 god. on je uz pomoć Edwarda Steichena prikazao Matissea, Toulouse-Lautreca, Rousseaua, Picassa, Braquea, Severinija i Picabiju te grafičku primitivnu umj.

- od amerikanaca je izložio Max Webera, John Martina, Georgia O'Keeffe, S. Macdonald-Wrighta, Arthur Dove, M. Hartley, Alfred Manrera i skulptora Nadelmana

- oni su bili amer. pioniri međunarodnog modernizma- većina ih je do 1914. radila u Evropi, uglavnom u

Parizu gdje su pratili izložbe u Salonu nezavisnih i Jesenjem salonu

IZLOŽBA U ARSENALU- prvorazredan događaj za moderni umj. pokret u SADu- bila je međunarodna izložba moderne umj. u New Yorku 1913.- izložba je bila senzacija i dok je dnevna štampa o njoj pisala opširno (u početku i pohvalno), kritičari u amer. umjetnici napali su je

- Matisse je bio posebno napadnut zbog zloupotrebe slik, kao i kubisti- i pored toga procjenjuje se da je izložbu posjetilo oko 75 000 ljudi- u Chicagu gdje je u Umjetničkom institutu prikazan ev. dio i pola amer. posjetilo ju je oko 200 000 ljudi- tu su učesnici škole Umj. instituta poduprti profesorima spalili lutke s likom Matissea i Brancusija- u Bostonu gdje je u Copley Hallu bilo izloženo oko 250 eksponata ev. djela reakcija je bila smirenija- prema svim mjerilima izložba je bila značajno postignuće- iako su mnogi zastupljeni amer. umj. netragom nestali, bio je uključen visok postotak onih koji se smatraju pionirima modernizma- od evropljana nisu bili zastupljeni jedino tal. futuristi- njem. eksp. je omalovažena, osim Kandinskog i Kirchnera- franc. progresivno slik. i skulpt. bili su predstavljeni kvalitetno- potpuno djelovanje te izložbe osjetit će se tek nakon 30ih, ali su se gotovo odmah javili dokazi o promjeni u amer. umj. i kolekcionarstvu- počele su se pojavljivati nove galerije otvorene modernom slik. i skulpt.- amer. muzeji počeli su kupovati i prikazivati moderne franc. majstore- usprkos neporecivom djelovanju izložbe na amer. umjetnike teško je otkriti neposredne direktne utjecaje evrop. umj. zastupljene na izložbi- jedan problem je bio u tome što je izložba predstavljala panoramu čitave moderne umj. u jednom stoljeću, s naglaskom na starijim majstorima - Cezanneu, Redonu, Rousseau, Gaugineu i Van Goghu- kubizam, tada dominantni novi stil u Franc. izazvao je manje pažnje od fovizma koji je već prešao u povijest- Marcel Duchamp, Francis Picabija i Man Ray ostali su središte njujorškog krila dade i Duchamp otada predstavlja značajnu snagu u amer. umj

PRECIZIONISTI- najznačajnija manifestacija novog duha u amer. umj. 20ih- naziva se još KUBISTIČKI REALIZAM ili KUBO-REALIZAM, a ponekad ih zovu i NEUPRLJANI- sve se to odnosi na jednu umj. koja je u osnovi realistička, ali je na ovaj ili onaj način kontrolirana geometrizacijom, čiji su izvori u kubizmu- precizionistički pristup - središnja osoba u njegovu formuliranju bila je GEORGIJA O'KEEFFE, zajedno sa CHARLESOM SHEELEROM,- precizionizam u njihovim djelima i djelima CHARLESA DEMUTHA, RALSTONA CRAWFORDA I NILLESA SPENCERA u osnovi je PRECIZNA I

ČESTO FOTOGRAFSKI RALISTIČKA umj. u toj mjeri LIŠENA DETALJA da svojim djelovanjem postaje apstraktna- slik. GEORGIE O'KEEFFE do kraja 20ih usredotočeno je na organske teme - svijeće ili biljne forme u izrazito krupnom planu

- povremeno je interpretirala i arhitektonske teme- SHEELER i DEMUTH bili su naklonjeni arhitekturalnom pejzažu, a Sheeler i strojnim formama (lokomotiva)

CHARLES SHELLER (1883.-1965.)- njegova crkvena ulica "EL" strogošću i eliminiranjem detalja bliža je geometrijskoj apstrakciji nego kubističkom slikarstvu- visok stupanj selekcije detalja, proizvoljne kombinacije svjetla i sjene i plohe boje koje se same preobražavaju u apstraktne šare- ovakvo je slikao industrijske scene ili strojeve u krupnom planu

CHARLES DEMUTH (1883.-1935.)- treća značajna pojava prve generacije precizionista - njegova razvijena djela bila su najbliže franc. kubizmu- radio ilustracije za knjige, izradio seriju plakatnih portreta- usprkos kratkoj karijeri bio možda najdarovitijih - on je utjecao na novu generaciju magičnih realista i pop-artista

MORTON L. SCHAMBERG (1882.-1918.)- jedan od najzanimljivijih talenata vezanih za precizionizam- zanimala ga je STROJNA IKONOGRAFIJA - divio se ljepoti i preciznosti stroja

STUART DAVIS (1894.-1964.)- najznačajniji amer. slikar koji se pojavio između dva rata- njegova profesionalna karijera praktično je obuhvatila čitav raspon moderne umj. u SAD-u- sudjelovao je u Izložbi u Arsenalu sa svojih 5 akvarela - iluzionističkih tragova prirode, slikajući mikser, a nakon tih apstraktnih radova radio je seriju relativno vjernih gradskih predjela- on je povezivao jasno definirane, iako fragmentarne objekte s geo. apstraktnom organizacijom - boja mu je postala sjajnija i pojačao je tempo. osjećaj pokreta, živost, ritam svojih djela sve većom složenošću manjih nepravilnijih i kontrastnijih obojenih oblika - vrhunac tih oblika vidi se u 2 djela iz 40ih - * IZVJEŠTAJ IZ ROCKPORTA i * MEKO UZGLAVLJE- krajem 40ih je izradio seriju slika malog formata - u njima koristi apstraktne elemente koji se protežu od najstrožije purističke okomito vodoravne geometrije do snažno ekspresionističkih elemenata- ometao je riječi u svoje slike

* KOLONIJALNI KUBIZAM - jedna od najvećih, najsnažnijih i najjednostavnijih njegovih slika - pored nekoliko nepravilnih kružnih oblika i izlomljene kaleografije potpisa sve površine imaju oštru pravokutnu regularnost

- tu on preispituje neka načela kubizma* BLIPS AND IFS - posljednje dovršeno djelo - predstavlja u vrhunskom smislu sumu njegovih stavova prema formi i predmetu- gotovo jedini amer. slikar 20. st. čija djela nadilaze svaku promjenu stila, pokreta ili mode- pojavom pop-arta i drugih pokušaja preispitivanja predmeta njegove slike su dobile novi značaj u pov. moderne amer. umj

NILES SPENCER (1893.-1952.)- u njegovom ranom djelu očigledna je osobna primjena precizionizma - osjećaj za romantično ili melankolično raspoloženje u De Chiricovoj maniri- njegova kasnija djela sjedinjuju renes. perspektivni prostor i moderni kubistički prostor stvarajući tijesno povezanu konstrukciju urbanih simbola* U FAIRMONTU - iz žablje perspektive pogled na ind. zgrade

RALSTON CRAWFORD- precizionističku tradiciju najuspješnije produžio do danas* MOST WHITESTON - krajnji oblik linearne perspektive kombinirane s plošnim, dvodimenzionalnim površinama boje* INSPEKCIJSKO PUTOVANJE - reakcija na osjećanje uništenja, zlokobne snage, pa čak i ljepote same eksplozije- njegove slike temelje se na promatranju ili impresiji stvarnog prizora: emocionalnim reakcijama prevedenim u simbole

REALIZAM, SOCIJALNI REALIZAM I REGIONALIZAM- 30te u SADu - desetljeće je ekonomske krize, reakcije i izoliranosti u politici i umjetnosti- realisti, koji su bili prvi revolucionari sada su zamijenili akademiju kao čuvari konzervativizma i vodili su protunapad na modernizam- drugi val realista više je naglašavao amerikanizam svojih djela, bez obzira da li su ona predstavljala oštre napade na amer. polit. i ekonomski sustav koji je doveo do velike ekonomske krize ili šovinističko slavljenje vrlina jedne zemljoradničke Amerike koja je zapravo propadala- i umj. je odražavala duh izolacije koji je dominirao velikim dijelom amer. misli i akcije nakon I. svj. rata- ona je postala društveno svjesna, nacionalistička i regionalistička- presudni događaj 30ih bio je stvaranje FEDERALNOG UMJETNIČKOG PROJEKTA od strane vlade SAD-a koji je čak nadmašio Izložbu u Arsenalu- omogućio je mnogim značajnim amer. umjetnicima da prežive - velik broj mlađih umjetnika koji su stvorili novu amer.

umjetnost nakon II. svj. rata možda nikad ne bi imao priliku da se pojavi da nije bilo tog projekta- no, to desetljeće označilo je opadanje moderne umj. u Amer.- u to se mogu uvrstiti tzv. slikari amer. scene, socijalni realisti, regionalisti- bez obzira na kvalitete i vrijednosti njihovo djelo nudeći gotovo ništa novo ili eksperimentalno nema bitne srodnosti s evolucijom moderne umj.- no mora se spomenuti nekoliko umjetnika koji su utjecali na mlađe umj.

BEN SHAHN- najznačajnija pojava među umjetnicima vezanim za soc. realizam - njegovo djelo ima korijene u ekspresionizmu naivnoj umj. i kubističkoj dislokaciji planova- stekao priznanje početkom 30ih slikama o čuvenom slučaju SOCCA I VANZETTIJA - gorka osuda amer. pravosuđa koje je dvojicu anarhista osudilo na smrt

EDWARD HOPPER- rano počeo izlagati svoje osnovne romantično-realističke teme - usamljene kuće i samotnike u jeftinim hotelima za jednu noć* RANO NEDJELJNO JUTRO - niz zgrada s okućnicama u prizemlju i sumornim stanovima na katu ispunjava platno ponavljajući se i prekrivajući cijelu površinu slike osim uskog pravokutnika plavog neba i puste ulice u prvom planu - podsjeća na De Chirica- izrazita osjetljivost na svjetlost - svjetlost ranog jutra ili sumraka

IVAN LE LORRAINE ALBRIGHT- cijeli život proveo u Chicagu - jedan od najindividualnijih i najneobičnijih talenata koji su se javili na amer. sceni- karijeru je posvetio jednom obliku MIKROSKOPSKOG REALIZMA u mrtvim prirodama i figurama koje postaju žestoke i odbojne ali nesumnjivo efektne studije užasne dezintegracije njegove okoline- od 1914. radio na slici * BIJEDNA SOBA - nema ni vremena, ni kraja, nema ni danas, ni jučer, ni sutra, samo uvijek, uvijek i uvijek, bez kraja - viđena kroz mali razbijeni prozor gomila predmeta postaje viktorijanska studija dekadencija- Albright se ne može pridodati niti jednom pokretu osim možda magičnom realizmu

MEKSIKANCI- meksički muralisti su bili izvanredno bliski amer. umjetnicima djelomično zbog toga što su predstavljali živu tradiciju fresko slikarstva, a djelomično zato što su njegovali umjetnost socijalnog protesta koja je nesumnjivo bila privlačna američkim ljevičarima

- utjecali na apst. eksp.

DIEGO RIVERA (1886.-1957.)- na amer. slikare utjecali su meksički muralisti Rivera i Orozco- Rivera je 1909.-21. studirao i živio u Evropi i bio je vezan za kubizam - 20ih je dobio važne narudžbe za monumentalne freske od meksičke vlade- to je razdoblje kad se okrenuo od modernog pokreta pokušavajući stvoriti nacionalni meksički stil u kojem bi odrazio i povijest Meksika i socijalni duh meksičke revolucije

JOSE CLEMENTE OROZCO- školovao se u Meksiku, utjecaj meksičke indijanske tradicije- 30ih dobio značajne narudžbe za izradu fresaka u SADu u Biblioteci Baker, Dortmouth College

- ep američke civilizacije

DAVID ALFARO SIQUIEROS- 3. meksički muralist, manje poznat- slika * ODJEK KRIKA ilustrira njegovu snažnu likovnu osudu- proveo dio života u zatvoru zbog političke aktivnosti

KA APSTRAKTNOJ UMJETNOSTI- federalni umj. projekt pomogao je mnoge eksperimentalnije umjetnike - to je potaklo niz umjetnika nakon rata - SAD su se pretvorile od provincijskog sljedbenika u ravnopravnog partnera u stvaranju nove umj. i arhit.- kad su amer. umjetnici obuhvaćeni Projektom počeli dobivati narudžbe za murale imali su malo tehničkog iskustva i neposrednih putokaza- neki su se radi inspiracije vraćali renesansi- značajne zidne slike stvorene uz pomoć Projekta izradili su STUARD DAVIS, ARSHILE GORKY, PHILIP GUSTON, JAMES BROOOKS I BURGEYNE DILLER- 30ih u skulpt. i slik. usprkos prevlasti akademičara i izoliranosti progresivnih umjetnika javio se izvjestan broj skulptora koji su krajem II svj. rata izmislili lice amer. skulpture

- ALEXANDER CALDER - otac mobila - prije rata bio najpoznatiji amer. skulptor u međunarodnom kontekstu - njegov utjecaj je neprestano rastao a najočiglednije je u amer. konstruktivističkoj skulpt iza 1945.

- RUEBEN NAKIAN, JOSEPH CORNELL, SEYMOUR LIPTON, RAOUL HAGNE, DAVID SMITH i THEODORE ROSZAK - glavna su im ostvarenja realizirana iza 1945. = stvorili su novu amer. skulpt. 50ih- KATHERINE DREIER, slikar i kolekcionar, organizirala je 1920. SOCIETE ANONYME u cilju kupovine i izlaganja djela najnaprednije evropske i amer. umjetnosti

- Societe je priređivalo izložbe, organiziralo predavanja i simpozije

- A. E. GALLATIN, još jedan slikar-kolekcionar, 1927. stavio je svoju privatnu kolekciju moderne umj. na raspolaganje njujorškom sveučilištu pod nazivom GALERIJA ŽIVE UMJETNOSTI- bila izložena 15 godina i postala je prvi muzej sa stalnom kolekcijom isključivo moderne umj.- 1929. otvara se MUZEJ MODERNE UMJETNOSTI - prva serija predstavljanja modernih majstora doživjela je vrhunac pov. izložbama "kubizam i apstraktna umj." i "Fantastična umj., dada, nadrealizam" iz 1936.- 1935. MUZEJ WHITNEY priredio je prvu izložbu amer. apstraktne umj.- 1936. organizirana je grupa AMERIČKI APSTRAKTNI UMJETNICI - AAA- tokom 30ih niz evropskih umjetnika posjetilo je ili se preselilo u SAD - LEGER, DUCHAMP, OZENFANT, MOGOLY-NAGY, JOSEF ALBERS, HANS HOFMANN - 1. priliv, koji su ratne godine proveli u SAD-u i pomogli preobrazbi amer. umj.- s druge strane 30ih amer. slikari i dalje odlaze u Evropu - Pariz- krajem 30ih i tokom 40ih grupa AAA priređivala je svake godine izložbe posvećene unapređivanju svih vrsta apstrakcije s posebnim naglaskom na geometrijskoj apstrakciji srodnoj onoj koju su u Parizu propagirale grupe Cercle et Care i Abstraction-Creation- osim Stuarta Davisa većina pripadnika grupe AAA sazrela je nakon II svj. rata - njihova pojava tokom 30ih i posebno ponovno uspostavljanje bliskih veza sa ev. modernizmom bili su od velikog značaja za tok moderne amer. umj.

ARTHUR B. CARLES- ubraja se u pionire amer. slik. aktivne u prvim desetljećima 20. st.- prve slike ukazuju na utjecaje Cezannea, fovista i kubizma- polovinom 20ih počeo s apstrakcijom u krajnje slobodnoj i ekspresionističkoj maniri

ABRAHAM RATTNER- obrazovan ugl. u Franc. - ekspresionist blizak i franc. i njem. školi s reminiscencijama na rouaulta u svojim religioznim slikama

MILTON AVERY- tokom 30ih i 40ih jedan od nekolicine amer. majstora figuralnoj slik. - radio u širokim, pojednostavljnjim površinama boje koje su vodile porijeklo od Matissea, ali su sadržavale osobnu poeziju- u kasnijim godinama sve se više okretao pejzažu čija je organizacija postojala sve apstraktnija

* KUPANJE I SUNČANJE

- bio je značajna veza između Mattoseovih slika i kolaža i amer. slikara obojenog polja iz 50ih i 60ih kao što su Mark Rothko, Adolph Gottlieb, Helen Fraukenthaler

LOREN MACIRER- cijeli je život provela i slikala u New Yorku- od prozaičnih elemenata ona stvara svijet poetike fantazije sa određenim sklonostima prema lirskom krilu apstraktnog ekspresionizma

MORRIS GRAVES- fantazija njega i Loren Macirer pripada lirskom usmjerenju- on je bio pod snažnim utjecajem orijentalne religije i filozofije, osobito zen budizama i utonuo je u mitologiju SZ Indijanaca- njegove zagonetne i suptilno crtane sličice ptica, duhovno su srodne djelima Paula Kleea

* SLIJEPA PTICA

SKULPTURA- amer. skulptura tokom prvih 40 god. 20. st. daleko je zaostajala kvalitetom, kvantitetom i originalnošću za slikarstvom- u to vrijeme dominirao je akademizam- 1939. ARHIPENKO u New Yorku otvara svoju školu - aktivni su bili Alexander Calder, Theodore Roszak, Isamu Noguchi i Herbert Ferber- sve do 1948. pojavilo se malo toga novog ili eksperimentalnog- među prvom generacijom modernih amer. skulptora dva najzanimljivija bila su dva evropljana koji su početkom karijere doselili u SAD-e - GASTON LACHAISE i ELIE NADELMAN- Lachaise se školovao u Parizu, a 1910 počeo je eksperimentirati s temom koja će ga zaokupljati do kraja karijere - ŽENSKI AKTOVI sa ogromnim grudima i bokovima i blago suženim rukama i nogama - ta forma potječe od Maillola- Nadelman je akademsko obrazovanje stekao na Varšavskoj akademiji - 1914. dolazi u SAD i skulptura mu sve više poprima svojstvo koje se može opisati kao jedan oblik suptilnog primitivizma

* ČOVJEK U SLOBODNOM PROSTORU- najbolju modernu skulpturu u Americi početkom stoljeću radio je slikar MAX WEBER - dok je eksperimentirao kubističkim slik. izradio je i izvjestan broj kub. skulptura

SAUL BAIZERMAN- najorginalniji među pionirima amer. skulpt. vezane za tradicionalno krilo- počeo eksperimentirati tehnikom kovanog bakra i stvorio osobnu izražajan figurativni stil - figure su kovane iz velikih bakrenih ploča obrađenih s pozadine koja je ostajala

potpuno otvorena - njemu je izdubljeni prostor pozadina bio isto toliko važan kao i ispupčeni volumen s prednje strane - njegova djela trebalo je promatrati kao pozitivne i negativne volumene

* NIKA, * STARA KURTIZANA

- amer. skulpt. tradicija tokom prvih 40 godina bila je prvenstveno tradicija klesanja

ISAMU NOGUCHI- od 1927. u Parizu radio kao Brancusijev asistent- 30ih najnapredniji amer. skulptor - pošto je težio izoliranosti izlažući malo i zarađujući za život dizajnom za namještaj i industriju njegovo mjesto i djelo nisu bili uopće priznati sve do završetka II. svj. rata

ARHITEKTURA IZA 1930.

EVROPA- rana ostvarenja moderne arhit. prečesto se pretvarala u akademske klišeje što se naročito odnosi na međunarodni stil s njegovim armiranim betonom, staklom ili metalnom oblogom pričvršćenoj na čelični kostur- više nego u slik. i skulpt. u arhit. je stvaranje novih ideja postalo teško- nakon 1945. došlo je do velike ekspanzije državne industrijske i domaće gradnje ali nije bilo odgovarajuće ekspanzije u urbanističkom planiranju, projektima za stambenu izgradnju i drugim područjima čiji su problemi bili drugačiji od onih koji su proučavani ranije- mlađi arhitekti 20. st. imaju jedinstvene mogućnosti da rade na suvremen način ali paradoksalno malo mogućnosti da daju rješenja za najbitnije arhit. probleme svog vremena - planiranje gradova i naselja jeftine stambene izgradnje velikog obima, raskrčavanje sirotinjskih četvrti, prenaseljenost gradova i promet- usprkos tome iza 30ih sazrio je iznenađujući broj darovitih arhitekata- u svim umjetnostima SAD imale su korist od toga što je nacističko ugnjetavanje natjeralo niz umjetnika da presele iz Njem. u SAD - WALTER GROPUIS, MARCEL BRENER, MOHOL-NAGY, JOSEF ALBERS, MIES VAN DER ROHE- istovremeno amer. arhitektonske škole ugl. su njegovale akademsku tradiciju Beaux artsa- 30ih u nekim zemljama dolazi do nazadovanja - Rusija, Njemačka, Italija, dok su s druge strane istovremeno Finska, Švedska, Norveška i Danska dale značajan doprinos modernom dizajnu u arhit., namještaju, obrtu i ind. proizvodnji

KASNIJI STILOVI PIONIRAFRANK LLOYD WRIGHT (nakon 1930.)

- usprkos ekonomskoj krizi dobio značajne narudžbe i dao je svoj doprinos na području jeftine individualne stambene izgradnje i planiranja gradova- između 1931. i 1935. razradio je plan za BROADCARE CITY, integrirana i samodovoljna zajednica posebnih stambenih naselja sa ugrađenom industrijom - koji nikad nije realiziran, ali je omogućio Wrightu da razjasni svoje ideje o planiranju gradova razvijajući dalje ideju grada-vrta sa posebnim kućama u širokoj prirodi- najznačajnija zdanja 30ih bila su KUĆA KAUFMANN u Pensilvaniji i administrativna zgrada u Racinu u Vinskonsinu* KUĆA KAUFMAN - sagrađena iznad vodopada jedna je od njegovih najsjajnijih koncepcija

- po korištenju armiranog betona za konzolaste terase srodna je međunarodnom stilu - on tu sjedinjuje crte originalne prerijske kuće i kalifornijskih zgrada građenih od prethodno livenih betonskih blokova

- prilagođenost specifičnom i dramatičnom terenu služi kao primjer za jednu od Wrightovih najvećih sposobnosti i da se služi svim implikacijama terena bez obzira koliko bi on mogao izgledati težak

- u ovoj kući još imamo centralnu okomitu masu sporednih prostorija i dimnjaka u kojoj su učvršćene lebdeće horizontale

- centralna masa sastoji se od slojeva grubog lokalnog kamena koji odudara od sivo-žutog betona

- zgrada je osobito efektna u svom kontrastu masa i praznina - unutrašnjost doslovno predstavlja gostoljubivu pećinu usred šume

- plan kombinira otvorenost, izvanrednu kontinuiranost prostora i kontrolu pojedinih površina sa integracijom eksterijera i enterijera* ADMINISTRATIVNA ZGRADA u Racinu, Vinskonsin - KOMPANIJA JOHNSON & SON

- inaugurirala je novu fazu W. stila - tu je počeo koristiti pretežno zaobljene elemente

- sva je od opeke i bez prozora, osim prozračnih, ali ne i providnih prozorskih traka koje obavijaju kulu

- prirodna svjetlost se u dugim površinama dobija kroz tavanične prozore i cjevaste staklene otvore

- unutrašnjost je šuma vitkih stupova koji se pri dnu sužavaju, a na vrhu se šire u široke, plitke kapitele u kojima se ponavlja motiv kruga

- on je projektirao sve ostale detalje pa i kancelarijske stolove i stolice- W. nije napustio pravokutnik i trokut - tako se kuća TALIESIN WEST u osnovi i elevaciji svodi na niz međusobno povezanih trokuta

- to je kuća koju je on najdramatičnije stopio s prirodnom okolinom- unitaristička CRKVA UF MADISONU i SINAGOGA U ELVIS PARKU zgrade su gdje je također primijenio trokut ili piramidu

- dovršio je nekoliko kružno koncipiranih zgrada - KUĆA JACOBSOVIH U MADISONU, KUĆA DAVIDA WRIGHTA u PHEONIXU i TRGOVINA MORRISA u SAN FRANCISCU- vrhunac tih eksperimenata bio je MUZEJ SOLOMONA R. GUGGENHEIMA u NEW YORKU (dovršen 1959.)

- jedina zgrada koja je od vodećeg amer. arhit. naručena u New Yorku i trebao mu je niz godina da dobije građevinske dozvole (zamišljen 1943.)

- sastoji se od 2 dijela - glavne izložbene dvorane i male administrativne zgrade, obje kružnog oblika

- sama galerija je neprekidna spiralna rampa oko otvorenog centralnog hodnika

- zgrada se prema vrhu zrakasto širi i svaka rampa postaje dublja od prethodne - rampe su obješene na ogromnim stupovima

- svjetlosna kupola sa svodnim rebrima daje prirodnu zajedničku svjetlost, dok neprekidne rasvjetne trake oko rampe daju dodatnu svjetlost

- kao muzej on omogućava laku i spretnu cirkulaciju za razliku od tradicionalnog muzeja s galerijama

- također je uveo 2 nova vida promatranja - podjele rampe na pregrade u kojima ne visi više od 3 do 4 slike dozvoljava promatraču da u jednoj intimnoj atmosferi usredotoči svoju pažnju na svako pojedino djelo

- zatim, kad se okrene i pogleda preko otvorene centralne površine pred njih se pruža panorama koja navodi na zanimljive usporedbe- posljednjih godina života izveo je niz kružno koncipiranih projekata, a nakon njegove smrti neke od njih izvela je njegova arhit. firma

WALTER GROPUIS- u SADu ubrzo je primijenio svoje principe o suradnji i ideje o društvenoj odgovornosti arhitekta - 1945. s nekoliko svojih studenata osnovao je ARHITEKTONSKU ZADRUGU - TAC za projektiranje zgrada u SADu i drugdje- na Harvardu je nastavio s projektiranjem školskih zgrada - tu se suočio s problemom postavljanja moderne zgrade u tradicionalni ambijent koji je obuhvatio vrijeme od 17. do 20. st. - nije radio kompromise s tradicijom nego je koristio kamen i druge materijale da bi obogatio i dao toplinu i raznovrsnost svom modernom zdanju- od Miroa, Arpa i Albersa naručio je murale uvodeći tako u Harvard ideju o integraciji svih umjetnosti karakteristično za Bauhaus- među kasnijim projektima možda je najambicioznijih bio BOSTONSKI CENTAR BACK BAY 1953. koji nije sagrađen

- to je ogroman projekt - kancelarijske zgrade, kongresna dvorana, trgovački centar, podzemno parkiralište i motel

- cijeli je kompleks superioran primjer najnovijih amer. eksperimenata u stvaranju potpunih industrijskih, trgovinskih ili kulturnih centara

MIES VAN DER ROHE- dovršio relativno malo zgrada prije napuštanja Njem. - 1937. svoje je ideje sproveo u djelo u SADu - u neboderima, kao i u novom kompleksu zgrada za TEHNOLOŠKI INSTITUT države ILLINOIS - silno je utjecao na mlađe amer. arhitekte* TEHNOLOŠKI INSTITUT U CHICAGU model je uspješne organizacije i urbanog planiranja

- zgrade čelične konstrukcije organizirane su na modularnom principu* zgrada SEAGRAM u NEW YORKU i * FEDERALNI CENTAR u CHICAGU predstavljaju vrhunac onog razvojnog puta u SADu koji je započet sa Sullivanom i čikaškom školom

LE CORBUSIER- 1936. brazilska ga je vlada pozvala za savjetnika na ZGRADI MINISTARSTVA OBRAZOVANJA u RIO DE JAINEIRU - projekt zgrade bio je njegov - pločasto zdanje sa stupovima- karakteristike njegovog KASNIJEG STILA bile su korištenje slobodnih, organskih formi i isticanje materijala, osobito njemu omiljenog armiranog betona u grubom neobrađenom stanju kakav je izašao iz kalupa- stambena zgrada u Marseillesu poznata kao * UNITE D'HABITATION s jedne strane sprovodi u život njegove ideje o planiranju gradova, a s druge strane ispoljava betonske detalje grubo obrađene površine kao masama skulpture - zgrada se sastoji od malih dupleks stanova s dnevnom sobom na 2. katu, a tu su i dućani, restoran i rekreacione površine što je čini samodovoljnom cjelinom - tu je on iznevjerio prvobitni koncepciju betona kao precizno obrađenog strojnog materijala i prezentirao ga u njegovom grubom primitivnom stanju - time je inaugurirao novi stil u modernoj arhit. kojem je kasnije dano ime NOVI BRUTALIZAM - u osnovi tom pojavom obuhvaća ideju vjernosti materijalima i neposredno izražavanje njihove biti

- Wright je propovjedao tu doktrinu od početka karijere, Rohe je na svoj način bio nemilosrdno predan govoru stakla i čelika kao Le C. govoru betona

- novi brutalizam najkarakterističnije se ispoljava u betonu ne samo zbog njegove fakture nego još više zbog njegovih prirodnih i skulpturalnih svojstava- 30ih i 40ih Le C. nastavio svoje urbanističke projekte* HODOČASNIČKA KAPELA NOTRE DAME DU HAUT U RONCHAMPU

- sagrađena visoko na brijegu, prvi je vrhunac C. novog skulpturalnog stila - izlivena je od bijelog betona s tamnom lebdećom masom krova akcentuiranog tornjevima (inspiriran Hadrijanovom vilom) koji služe kao geometrijski kontrapunkt glavnoj masi

- unutrašnjost je osvijetljena prozorima raznih dimenzija i oblika smještenim u malim pukotinama da bi stvorili tunele svjetlosti usmjerene u jednu točku - ovo je jedno od onih velikih religioznih zdanja 20. st. čije vanjske forme i tajanstvenost unutrašnjosti nadilazi kršćanstvo i približava se pretpovijesnim oblicima grobnica iz megalitskih vremena- suprotan Ronchampu je * SAMOSTAN LA TOURETTE u EVREVU blizu LYONSA

- masivni kvadrat neobloženog betona sa strogim redovničkim ćelijama raspoređenim u obliku slova U oko centralnog dvorišta - La Tourette izražava snagu neobrađenog materijala kao i njegovi kruti masivni pravokutni oblici- 50ih mu se konačno ukazala prilika da svoj životni san provede - ideja o cjelokupnom planiranju grada - GRAD CHANDIGARH, nova prijestolnica države PENDŽAB U INDIJI

- grad smješten u ravnici, u podnožju bregova- sa ekipom svojih suradnika izradio je plan grada,

realizirao državni centar, glavne državne zgrade, tipove stambenih zgrada, dajući arhitekturi zgrada originalni izraz s karakteristikama visoke plastičnosti i formalne skulpturalne kvalitete

FINSKAALVAR AALTO- vodeći arhitekt sjev. Evrope - poznat po važnosti svog doprinosa modernoj tradiciji- sovj dar pokazao u finskom paviljonu na Svjetskoj izložbi u New Yorku 1939.

- njegov projekt je karakterizirao unutra valoviti zid koji je bio i doslovni primjer dinamične arhit. i izvanredno funkcionalan izložbeni prostor- ono što karakterizira njegovu arhitekturu je osjećanje RITMA i SENZIBILNOST ZA RAZLIČITE MATERIJALE- DINAMIZAM je očigledan u kontinuiranom unutrašnjem prostoru njegovih kuća, a osobito je upečatljiv u projektu velikog STUDENTSKOG DOMA u okviru TEHNOLOŠKOG INSTITUTA DRŽAVE MASSACHUSETTS

- studentske sobe su raspoređene duž krivulje u obliku slova S i zahvaljujući tome pogled se neprestano mijenja i omogućeno je stvaranje velikog broja identičnih jedinica - postavlja krivulje nasuprot pravokutnih i trokutastih formi- njegovu arhit. karakterizira TOPLINA i HUMANOST u korištenju materijala što individualizira pojedine zgrade i usklađuje ih s ljudskim dimenzijama- on je također jedan od vodećih dizajnera namještaja, a osobito su impresivne njegove stolice i stolovi od savijenog drveta* MAISON CARRE blizu PARIZA - jedna od njegovih najuspjelijih kuća

- smještena na kosini - dijagonala krova je nagnuta pod istim kutem kao i krajolika, a vani se izmjenjuju dijagonale i ravne površine

- u unutrašnjosti je na stropu i zidovima upotrebljeno lako drvo da bi stvorio dojam pokrenutog i integriranog prostora

- kuća je u potpunosti opremljena njegovim namještajem- kao vodeći finski i skandinavski arhitekt imao je mnogo mogućnosti da eksperimentira javnim zgradama, crkvama i planiranjem gradova* DOM KULTURE u HELSINKU - svojim eksterijerom predstavlja Aaltovu najuzbudljiviju primjenu opeke dramatično obavijene oko strukture- njegov najosobniji izraz vidi se u * GRADSKOJ VIJEĆNICI u - ona je centar malog grada sa vijećnicom, bibliotekom, kancelarijama, trgovinama i stanovima

- od opeke s neravnim, zakrivljenim linijama krova- ovaj centar ilustrira kombinaciju funkcionalnog

projektiranja i poštovanja za prirodni ambijent- osim Altoa u Finskoj je malo eksperimentalnih arhitekata i malo građevina od međunarodne vrijednosti - Aaltova arhitektura je značajna po udaljavanju od strogog isticanja čistoće forme koju je razvila međunarodna škola i po obogaćivanju formi i materijala- glavni doprinos finskih i većine skandinavskih arhitekata leži na području stambene izgradnje i planiranja gradova za čime je postojala velika potreba uslijed poslijeratne obnove - pored niza loših stamb. naselja, nikao je ili je planiran izvjestan broj odlično projektiranih gradova-vrtova

ARNE ERVI- novi grad TAPIOLA blizu Helsinkija - odražava ideje mlađih arhitekata - lociran na pošumljenom terenu, a projektiran je za 12-18 000 stanovnika

- u gradskom centru su kazalište, crkva, visoka kancelarijska zgrada i centri za trgovinu i rekreaciju smješteni oko umjetnog jezera

- kuće i stanb. zgrade razbacane su po šumi i na taj način omogućuju intimnost i životni prostor

ŠVEDSKA- vodeći rani moderni arhitekt bio ERIK GUNNAR ASPLUND

- njegov projekt za Stokholmsku izložbu 1930. predstavljao je prvi značajni prekid s neoklasičnom tradicijom koja je u to vrijeme prevladavala u Švedskoj

- zdanje od čelika i stakla iako je projektirano kap privremena izložbena arhitektura imala je utjecaj širom Skancinavije

- njegov gl. spomenik je * ŠUMSKI KREMATORIJ u Stokholmu - smješten na brijegu izvanredan je primjer moderne religiozna arhitekture

- u Švedskoj kao i u Finskoj najznačajniji poslijeratni doprinos arhit. su različiti stambeni projekti i planirane zajednice - VALLINGBY, FARSTA, OREBRO, GRONDAZ- drveće i zelene površine su sačuvane i proširene, promet se odvija veoma brzo, postoje sve poslovne, kulturne i rekreacione pogodnosti

DANSKA- tradicionalni materijal je opeka koja je lako dostupna i otporna na vlažnu klimu- novija arhit. i dalje se služi opekom unutra i vani i također pokazuje naklonost prema tradicionalnom planu zgrada oko dvorišta

ARNE JACOBSEN- na njega utjecali Le Corbusier i Mies van der Rohe- stambeni projekt * BELLAVISTA blizu Kopenhagena

- poštivao je opće formule međunarodnog stila s bijelim zidovima, trakama prozora i cik-cak raspoređenim terasama

VELIKA BRITANIJA- prvih desetljeća 20. st. bilo je malo eksperimentalne arhitekture, no 30ih u Britaniju dolaze njem. arhitekti Gropuis, Brener, Erich Mendelsohn i rus Sergej Čermajev što donosi novi podstrek- no to je prekinuo rat, a nakon njega ekonomska ograničenja sprečavaju šire arhit. zahtjeve- podignuto je malo značajnih individualnih zgrada, no ipak napredovalo se na 2 područja:

1. planiranje gradova i seoskih naselja2. projektiranje škola i koleđa

- W. Gropuis s Engl. arhitektom Maxwellom Fryem - projekt KOLEDŽA IMPINGTON- velika razaranja II. svj rata izazvala su intenzivno istraživanje problema planiranja gradova, iako je i VB imala niz na brzinu izgrađenih naselja- no u planiranim zajednicama kao što su HARLOW NEW TOWN i ALTON ESTATE - Rochampton, stvoreni su prototipovi - u prvoj kuće sa zasebnim vrtovima u drugoj spoj međusobno razmaknutih solitera i jednokatnih i dvokatnih kuća raspoređenih u terasastom predjelu- Rochampton je izvanredan primjer jeftinog stambenog naselja - stambene zgrade, pravokutnih, pločastih blokova i kuće u nizu smještene u prostranom i ozelenjenom predjelu- 2 najutjecajnija mlađa britanska arhitekta su ALISON I PETER SMITHSON

- njihova * GIMNAZIJA U HUNSTANU, NORFOLK, ima porijeklo u van der Roheu po svom jasnom izlaganju strukturalne geometrije, ali joj je plan originalan

- administrativne službe su u prizemlju, učionice na katu

- vjerovatno su Smithtonovi odgovorni za izraz BRUTALIZAM koji je nastao 1954. - izraz koji se istovremeno odnosi na brutalno ispoljavanje materijala kao kod Le Corbusiera i na odlučno, iako minuciozno isticanje strukture kod Miesa van der Rohea

- to je vraćanje osnovnim načelima moderne arhit. koja se često gubila iz vida

FRANCUSKA- osim Le Corbusiera i ranijih djela Augusta Perreta, franc. arhit. 20. st. nije se istakla- to je djelomično posljedica neprestanog akademskog sustava školovanja arhitekata- najambicioznije posljeratno zdanje podignuto je u Parizu - ZGRADA UNESCO-a na Place de Fontenay - arhitekti Marcel BRENER, Bernard ZEHRFUSS a konstruktor Pier Luigi NERVI

- osmerokutna zgrada Sekretarijata ima oblik slova Y i spojena je s dvoranom za sjednice

- kompleks prilagođen teškom terenu i ukrašen velikim brojem skulptura, slika i murala vodećih umjetnika

- Brener je ideje i osnovu zgrade UNESCO-a razvio radeći Istraživački centar kompanije IBM-Francuska u gradu La Gande Var

NJEMAČKA- do 1930. vjerovatno prva zemlja u razvoju nove arhitekture, no za vrijeme nacističkog režima od 1933.-45. njem. arhit. je pala na nivo akademske osrednjosti- ratna razaranja su ostavila otvoren put za veliki program obnove- na žalost nacisti su također uništili i tradiciju eksperimenata i progresivne nastave- Njem. je izgubila cijelu generaciju naprednih arhitekata i patrona- među najboljim zgradama u poslijeratnoj Njem. su nove crkve, kazališta i koncertne dvorane- iako je izgradnja visokih nebodera u Njem. još relativno ograničena jedan od najimpresivnijih je zgrada PHOENIX RTTEIWROHR u Dusseldorfu, djelo arhitekta HELMUTA HEINDRICHA i HURBERTA PETSCHNIGGA - uvodi novo osjećanje monumentalnosti

HANS SCHAROUN- među koncertnim dvoranama najambicioznija je njegova * DVORANA BERLINSKE FILHARMONIJE- jedan od prvih njem. modernih arhitekata koji je tokom 20ih i 30ih izradio izvjestan broj eksperimentalnih kuća i stambenih naselja i aktivno sudjelovao u urbanističkim projektima- za vrijeme nacizma ostao u Njem, ali mu je malo projekata odobreno, dok u poslijeratnom razdoblju predstavlja važnu vezu između prošlosti i sadašnjosti

- dvorana Filharnonije izvedena je iz Gropuisovog koncepta totalnog kazališta u kojem publika okružuje pozornicu - ideal za kojim se ovdje išlo u ogromnoj mjeri je stvaranje prisnog odnosa između publike i izvođača

ITALIJA- moderna arhit. stigla s izvjesnim zakašnjenjem, možda zbog toga što je osjećanje prošlosti bilo jako- nije čudo što su novi ili strani eksperimenti teško prodirali- jedini istaknuti arhitekt kojeg je dao futurizam, ANTONIO SANT'ELIA, poginuo je u I. svj. ratu- možda je on mogao ubrzati razvoj moderne arhit. u Italiji, no njegov se utjecaj putem časopisa širio na pionire izvan Italije- iako progresivna arhit. nije bila formalno sputavana od strane tal. fašizma kao što je bila u Njem., klima za razvoj nije bila povoljna- vladin stil ugledao se na raskošni monumentalizam- GRUPA SEDMORICA okupila se 1933. oko funkcionalne ili racionalne arhit. sa specifično mediteranskim akcentom - * CASA DEL POPOLO Giuseppe Teragni, Como, * TVORNICA MATTE-TRUCCA, Torino- završetkom II. svj. rata broj eksperimenata u mod. arhit. se povećao i Italija je postala prva Ev. zemlja u mnogim vidovima industrijskog, proizvodnog i modnog dizajna- jedno od prvih poslijeratnih istaknutih zdanja je * ŽELJEZNIČKA STANICA TERMINI U RIMU, a gl. arhitekti su bili CALINI I MONTUORI - njen neobično oblikovan konzolasti krov dozvoljava upotrebu neprekidnih staklenih zidova između nosivih stupova i kontinuiranog unutrašnjeg prostora- tal. poslijeratnu arhit. karakteriziraju svojstva drame i uzbuđenja, kao i trezvenog planiranja- značajno djelo je ostvareno u projektiranju novih umjetničkih muzeja, osobito u Torinu, kao i u modernizaciji instalacija i tehnici prezentiranja u starijim muzejimja

PIER LUIGI NERVI- konstruktor-arhitekt- jedan od velikih graditelja svih vremena, sposoban da građevinsku strukturu prenese u lijepe arhitektonske forme- njegove osnovne teze iznesene su u nekoliko značajnih zgrada izvedenih u toku 30ih- omiljeni materijal mu je aarmirani beton i glavni doprinos u tome što je shvatio njegove mogućnosti u stvaranju novih prostornih oblika i dimenzija- jedna od najvažnijih narudžbi koje je dobio bio je projekt zrakoplovnog hangara 1935., prvi u nizu varijanti koje je izradio za vojsku od 1936.-41. - naučio je kako da materijale učini lakšima i snažnijima i da projekte estetski i strukturalno varira

- iza 1945. ukazale su mu se jedinstvene prilike da svoje teorije provede u djelo* IZLOŽBENA ZGRADA, TORINO - morala je biti brzo izgrađena te je on pronašao formulu za izradu malih elemenata koji su se lako mogli sastavljati na licu mjesta* ŽELJEZNIČKA STANICA, NAPULJ- dvije dramatične primjene njegovih ekperimenata armiranog betona su MALA I VELIKA PALAČA SPORTOVA građene za Olimpijske igre u Rimu 1960.

- Mala plača građena u suradnji s arhitektom A. VITELOZZIJEM - u biti je to kružna krovna struktura u kojoj se zatvorena školjka krova oslanja na 36 betonskih nosača u obliku slova V- 50ih i 60ih surađivao je s arhitektima u Italiji i svijetu* KULA PIRELLI u Milanu - projekt GIA PONTIJA

- Ponti se polako, ali dosljedno razvijao od neoklasičnih početaka ka složenom modernizmu

- Kula Pirelli na kojoj je Nervi surađivao kao inžinjer-konstruktor, ostaje Pontijevo remek-djelo i jedna od najindividualnijih interpretacija nebodera

- zasebna zgrada okružena nižim zdanjima projektirana da se vidi sa svih strana

- uveo je brodoliku osnovu umjesto uobičajne pravokutne ploče

- zgrada je neobična i impresivna, udaljava se od tradicije time što cijelu zgradu nose stupovi koji se sužavaju pri vrhu što dovodi do povećanja prostora

LATINSKA AMERIKA- najspektakularniji primjer širenja međunarodnog stila nakon 1940. - LE CORBUSIEROV rad na projektu MINISTARSTVA OBRAZOVANJA I ZDRAVLJA U RIO DE JAINEIRU 1937.-43. silno je utjecao na mlađe latinoamer. arhitekte, osobito OSCARA NIEMEYERA u Brazilu- Le Corbusieov utjecaje je očit i u kasnijem razvoju brazilske arhit. ali su Niemeyer i ostali dodali ekspresionističke i barokne elemente sa zaobljenim oblicima u osnovama i fasadama, uz obilato korištenje boje u kojim se ogledala latinoamer. tradicija- moderna arhit. brzo se širi u Lat. Amer. - niz podignutih zgrada klišeji su međunarodnog stila, sa vanjskim modernističkim izgledom uklopljenim u tradicionalne strukture - što je tipično za zemlje u kojima je iza 1945. došlo do građevinske ekspanzije- ipak u Lat. Amer. pojavili su se pojedini daroviti, čak i genijalni arhitekti koji su doprinijeli idejama i formama moderne arhit.- u CARACASU u Venezueli, jednom od gradova Lat. Amer. koji se najbrže razvija, CARLOS RAUL VILLNUERA podigao je izvjestan broj izvanrednih zgrada

- * OLIMPIJSKI STADION, * ZGRADE SVEUČILIŠNOG GRADA i kasnije * AMFITEATAR SVEUČILIŠNOG GRADA - AULA MAGNA unutrašnji je prostor čiju lakoću i prozračnost pojačava strop ALEXANDRA CALDERA i ROBERTA NEWMANA- MEXICO CITY je polovicom 20ih prihvatio vidove međunarodnog stila i to je postao zvanični stil zemlje - on je modificiran meksičkom naklonošću za muraleOSCAR NIEMEYER* NACRT PARKA BIRAPUERA u SAO PAOLU

- primjer skladne organske organizacije krajnje suprotne ranijoj geometriji međunarodnog stila* CRKVA SV. FRANCISCA, POMPLONA

- koristi beton u stvaranju modernog baroknog zdanja s paraboličnim krivuljama ukrašenog bojenim opekama- Niemeyerovi pronalasci u domaćoj i industrijskoj gradnji obuhvaćaju sve stilove moderne arhit.- njegova najveća narudžba - projekt cijelog grada BRAZILIJE određenog za novu prijestolnicu Brazila - opći plan grada izradio je LUCIO COSTA, dok su Niemeyeru bile povjerene glavne javne građevine

- zamisao o podizanju cijelog grada usred pustoši predstavlja krajnju fantaziju, no takav projekt je značajan čak i sa svojim nedostacima

KANADA I AUSTRALIJA- u Kanadi i Australiji, ogromnim, rijetko naseljenim zemljama, moderna arhit. je izrazito napredovala- nove zgrade svih vrsta, neboderi, stambeni projekti, obrazovne institucije, trgovački centri, kulturni centri stvorili su novo arhit. lice* GRADSKA VIJEĆNICA U TORONTU - VILJO REWELL

- originalan je simbol novog duha Kanade* KOLEDŽ SCARBOROUGH, TORONTO, ONTARIO - JOHN ANDERWS

- rođen u Le Corbusierovoj tradiciji - masivna zdanja od obloženog betona, monumentalnih proporcija* SVEUČILIŠTE SIMON FRASER, SOUTH FRASER, BRIT. KOLUMBIJA - projekt ERICKSONA I MASSEYA

- kompleks koji kombinira modernu i klasičnu prostornu organizaciju s najrazvijenijim konstruktivnim koncepcijama

- u Australiji je najspektakularnije moderno zdanje zgrada * OPERA U SYDNAYU, arhitekti HELL, TODD i LITTLETON - nasljedili su danca JOEMA UTZONA koji je izradio prvobitni projekt

- sadržava dvoranu opere, kazalište, izložbeni prostor, kino dvoranu i dvoranu za komornu glazbu

JAPAN- nezavisan stil u modernoj jap. arhit. očigledan je tek iza 1960.- ranije je to ugl. komercijalna moderna arhit., osobito u Tokiju, ali malo toga izuzetnog ili originalnog

- vođa nove jap. arhit. je KENZO TANGEN, inače Le Corbusierov učenik koji je osobito bio pod utjecajem brutalističkog stila

* PREFEKTURA OKRUGA KAGAWA, TAKAMATSO- kombinira masivni, direktno obrađeni beton s

horizontalno akcentuiranim oblicima koji podsjećaju na tradicionalnu jap. arhit.

* GRADSKA VIJEĆNICA u KURASHIKIJU- u svom općem dojmu još bliska Le Corbusierovom

samostanu La Tourette, s reminiscencijama na jap. arhit.* 2 sportska dvorane za olimp. igre u Japanu 1964.

- oba krova vise na ogromnim kablovima - donekle slično školjkama

- veći krov je obješen na 2 betonska jarbola dok je manji ingeniozno postavljen na kablu koji se u obliku spirale spušta od jednog jarbola

- brutalizam tih zgrada s grubo obrađenom površinom, smjelim, izvijenim krivuljama i jasnom strukturom daje tom kompleksu karakter neprestane drame- drugi jap. arhitekti koji sljede kasnu Le Corbusierovu liniju su

* TAKEO SATO - * GRADSKA VIJEĆNICA U IWAKUNIJU* KURIO MAYEKAWA - * BIBLIOTEKA SVEUČILIŠTA GAKUSHIN U

TOKIJU* FESTIVALSKA DVORANA METROPOLITEN U TOKIJU

SAD- početkom 20. st. moderna arhit. u SADu izgubila je svoju prvotnu živost- gotovo sve značajnije što se gradilo - industrijska, komercijalna, upravna ili kućna arhit. između 1900. i 1940. bila je eklektična- Sullivan i Wright su imali tada veći utjecaj na Evropu- 30ih je nekoliko događaja i pojedinaca ukazalo na put ka novoj eri- Muzej moderne umj. u New Yorku započeo je seriju značajnih izložbi, a prva od njih iz 1932. koju su organizirali Henry Russell Hitchcock i Philip Johnson dala je međunarodnom stilu ime- slijedile su izložbe čikaške škole, Le Corbusiera, Aaltoa i Bauhausa- u tom desetljeću izgrađeno je i nekoliko novih nebodera koji su prekinuli s eklekticizmom neboderske forme i unijeli aspekte čikaške škole ili načela Bauhausa i međunarodnog stila

NEBODERI- najobuhvatniji kompleks nebodera je ROCKERELLEROV CENTAR u NEW YORKU započet 1931.

- iako prve zgrade imaju elemente gotičkog detalja, oni su pojednostavljni do relativne nenametljivosti

- značajan ne samo što obilježava korak ka racionalnom projektiranju nebodera nego još više po konceptu prema kojem je sam planiran

- sadrži prostrane otvorene površine za pješake, niz pogodnosti za rekreaciju, izvanredno kino, radio i televizijske studije, kazalište i restorane

- malo je poslovnih kompleksa u amer. arhit. koji su tako potpuno iskorišteni

- ovaj projekt je značajan kao jedan od prvih primjera tendencije okupljanja velikih ekipa i konstruktora kao suradnika na ogromnom i složenom poslu - REINGARD i HOFMEISTER uz suradnju MORRISA, CORBETTA, HARRISONA, MACMURRAYA, HOODA i TOUILHOUXA- RAYMOND HOOD -gotovo sam obilježava evoluciju nebodera između 20ih i 30ih god.

- dobio 1. nagradu na natječaju za CHICAGO TRIBUNE - ekstreman, ali funkcionalno uspješan primjer neogotičke koncepcije- GEORGE HOWEL i WILLIAM LESCAZO - ZGRADA FILADELFIJSKE ŠTEDIONICE - prva je potpuno ostvarena primjena međunarodnog stila na projekt nebodera - koristeći staklo povezuje okomite i horizontalne akcente s lakim, ali snažnim isticanjem čeličnog kostura

- osnova pojedinih katova je u obliku slova T, a kancelarijske prostorije uspješno su odvojene- u usporedbi s prethodnim ZGRADA CHRYSLER (1929.) i ZGRADA EMPIRE STATE BUILDING (1930.-32.) predstavljaju korak natrag i svojim oblicima i funkcionalnošću projekta, što veći za većim nebodera podignutih između 30ih i 60ih- u drugoj polovini 20. st. došlo je do procvata u projektiranju nebodera- 1. amer. spomenik te renesanse je ZGRADA UJEDINJENIH NARODA, 1947.-50. koju je projektirala međunarodna ekipa arhitekata na čelu sa WALLACE K. HARRISONOM - ova zgrada unijela je u SAD koncept nebodera kao visoke, pravokutne ploče, ovdje s fasadama obloženim staklom a s bočne strane mramorom- još značajniji bili su DVOJNI NEBODERI U CHICAGU koje je MIES VAN DER FOHE projektirao 1951. - ova dvojna stambena zgrada sastoji se od 2 međusobno povezana okomita bloka čelične strukture koja naglašava okomice- utjecaj M. van der Rohea i zgrade UNa doveo je do izgradnje prve velike poslovne zgrade iz 50ih - KUĆE LEVER, NEW YORK koju su projektirali SKIDMORE, OWINGS I MERRIL - zamišljena kao monumentalni simbol jedne svjetske korporacije, visoka je pravokutna ploča koja zauzima mali dio jednog njujorškog bloka

- podignuta je na stupove koji su zatvoreni nivo zgrade - glavne javne površine pokrivaju veliki dio zemljišta, pa tako cijelo zdanje dobiva okomiti L-oblik

- jedan od prvih primjera strukture cijele obložene staklom s horizontalnim trakama svjetlo-zeleno obojenih

prozora (da bi se ublažio bljesak) koje se smjenjuju s neprozirnim, tamno-zelenim prugama- preko puta kuće Lever nalazi se jedno od remek djela nepoderske arhit. - ZGRADA SEAGRAM, 1958.

- tu se Miesu van der ROHEU i PHILIPU JOHNSONU ukazala jedinstvena prilika da stvore spomenik modernoj industriji

- i ova zgrada je koncipirana na principu ploča - ona je apsolutnom simetrijom izolirana na širokom trgu kojeg oživljavaju uravnoteženi detalji fontana

- masivnija skeletna struktura je jasno vidljiva na nježno oblikovanim elementima prozora kojima je zgrada obložena

- ova zgrada je možda savršen izraz Miesovog isticanja ORGANSKOG PRINCIPA REDA kao sredstva postizanja uspjelog odnosa djelova jednih prema drugima i prema cjelini- Miesov credo je svoj najmonumentalniji izraz dobio u nacrtu za projektirani SVJETSKI TRGOVINSKI CENTAR - 2 nebodera od 110 katova - projekt MINORE YAMASAKIJA i EMERY ROTHA

KUĆE- tokom prve pol. 20. st. većina eksperimenata u moder. arhit. odvijala se u individualnoj stambenoj izgradnji- prvi evropski arhitekti koji su 20ih došli u SAD - VILLIAM LESACZE, RICHARD NEUTRA i RUDOLPH SCHINDLER posvetili su velik dio svoje karijere kućnoj arhit.- kombinirali su vidove Wrightove arhit. s konceptima međunarodnog stila- velik dio GROPUISOVE I BRENEROVE rane amer. arhit. sastojao se od kuća u kojima su primjenivani principi Bauhausa- PHILIP JOHNSON - njegova vlastita staklena kuća u Coneticutu klasično je produživanje Miesovskih načela - gl. zgrada je staklena kutija koja pruža zaštitu, ali poništava granice između prirode i zatvorenog prostora

- gostinjska soba predstavlja drugu krajnost - potpuno zatvorenu strukturu- od velikog potencijalnog značaja su vizionarski projekti kuća koji pripadaju novoj fazi imaginarne arhitekture- značajan primjer je BESKRAJNA KUĆA projekt FREDERICKA KIESLERA - napustio pravokutnik i vratio se jajolikim formama slobodno modeliranim od plastičnog materijala s kontinuiranim unutrašnjim prostorom- njegove ideje su utjecale na mlađe ekspres. arhitekte kao što je JOHN M. JOHANSEN koji je projektirao kuću od prskanog betona u kojoj krivulje unutrašnjosti eliminiraju kuteve i ispupčenja- ovi eksperimenti ne samo da predstavljaju pokušaj pronalaženja novih formi zasnovanih na prirodnim organskim principima, nego isto tako koriste nove tehničke i industrijske pronalaske koji mogu smanjiti troškove gradnje

INDUSTRIJSKI KOMPLEKSI

- jedna od gl. poslijeratnih tendencija bila je uklanjanje industrije iz prenaseljenih velikih gradova u otvorena prostranstva predgrađa ili u manja naselja- također se veća pažnja poklanja radnicima - spoznalo se da je važna atraktivna prirodna okolina i da se radnici mogu smjestiti lakše, jeftino i udobno u manjim zajednicama- jedan od prvih velikih ind. kompleksa sagrađen iza rata je TEHNIČKI CENTAR kompanije GENERAL MOTORS u WARRENU (Michigan) - gl. arhitekt EERO SAARINEN

- centar predstavlja ogroman kompleks zgrada raspoređenih u atraktivnom predjelu oko umjetnog jezera

KOLEDŽI i SVEUČILIŠTA; RELIGIOZNA ARHITEKTURA- nakon 1945. svuda se povećao broj studenata i zbog toga su stvoreni građevinski programi koji su se kretali od izgradnje novih učionica ili stud. domova do stvaranja novih sveučilišta- ta ekspanzija često se držala tradicionalne arhitekture koledža,- HARVARD - GROPUIS, izgradnja novog Postdiplomskog centra

- JOSE LOUIS SERT, Stambeza četvrt za postdiplomce- LE CORBUSIER, Centar za vizualne umjetnosti Carpenter

- ekspanzija obrazovanja omogućila je da se čitavi sveučilišni kompleksi grade kao jedna jedinica - jedan od najspektakularnijih je Zrakoplovna akademija - SKIDMORE, OWINGS i MERRILL - niz međusobno povezanih pravokutnih zgrada s dvorištima na koje je vješto uklopljen ogroman stadion- jedna od osnovnih tendencija prve pol. 20. st. bila je novi akademizam zasnovan na međunarodnom stilu

- to je vidljivo u djelu EDWARDA D. STONEA - kompleks zgrada njujorškog državnog sveučilišta - simetrična kompozicija od kvadrata i pravokutnika- MARCEL PRENER, Opatijska crkva u Collegavilleu rješena je odvojenim zvonikom, velikom betonskom pločom postavljenom na stupovima

- taj monumentalni ulaz u crkvu je sam po sebi izvanredan primjer apstraktne skulpture

- unutrašnjost crkve jedna je od najzanosnijih religioznih zdanja u SADu- iako je sagradio relativno malo zgrada LOUIS I. KAHN spada možda među najutjecajnije amer. arhitekte polovice stoljeća- za sveučilište države Pensilvanija projektirao RICHARDSON zgradu za medicinska istraživanja

- struktura koja se sastoji od niza međusobno povezanih zatvorenih kvadrata - laboratorija - naglašenih grupama stupova od opeke

- čim je sagrađena počela je vršiti utjecaj - ona sjedinjuje jednostavnost i jasnost forme koja izbjegava sve suvremene klišeje- od sveučilišnih kompleksa među najpoznatije spadaju AALTOV u Tehnološkom institutu države MASSACHUSSETS i RUDOLPHOV na JELSKOM SVEUČ.

KULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJI- nakon 1950. u Amer. narastao broj kulturnih centara- ideja o kulturnom centru, obično kompleksu zgrada s jednim ili dva kazališta ili koncertnom dvoranom, često kombinirani s muzejem ili izložbenom dvoranom za slik. i skulpt. predstavlja izdanakjavnih umj. centara koji su nikli tokom 30ih u okviru Saveznog umj. projekta- RALPH RAPSON, KAZALIŠTE TYRONE GUTHRIE, Minneapolis

- povezano sa Umj. centrom WALKER tako da se muzej sa izložbama koje se u njemu smjenjuju može uklopiti u program kazališta - samo kazalište ima pozornicu uklopljenu u gledalište- najsloženiji kulturni centar u SAD-u je LINCOLNOV CENTAR u NEW YORKU otvoren 1962. - glavne zgrade okružuju monumentalni trg u čijem je središtu visoka fontana

- tu su - Dvorana filharmonije, Državno kazalište NY, Kazalište Vivian Beaumont, Biblioteka-muzej i zgrada Metropoliten opere

- pod svim tim zgradama nalazi se velika podzemna garaža- ove zgrade, osim Saarineovog kazalipta V. Beaumont,

primjer su novog monumentalnog klasicizma karakterističnog za javnu arhit. 60ih

- no, ogromnim razmjerima LC nedostaje ornamentalni detalj kojim bi se uspostavio odnos prema čovjeku- KEVIN ROCHE, ZGRADA FORDOVE FONDACIJE, NY, 1967.

- visoka zgrada projektirana u vidu balkona oko otvorenog centralnog prostora

- osnovni L plan pretvara u kvadrat ozelenjeno dvorište koje Manhattanu daje potrebnu vegetaciju- Roche koji uveliko nastavlja Saarinenovu tradiciju angažiran je da projektira Aucklandski muzej u Kaliforniji - jedan od najobuhvatnijih muzejskih projekata 20. st.

- bit plana je kombinacija funkcionalnog unutrašnjeg prostora k koji se otvara na terase i travnjaka- KC i dalje se otvaraju po Americi- umjetnički muzej je složen projektantski problem čija se bitna pitanja i uspješna cirkulacija, odgovarajuće osvjetljenje - prirodno, umjetno ili oba, dovoljno radnog i spremišnog prostora i u većini slučajeva prostorije za neke druge aktivnosti - koncerte, kazal. predstave, prijeme- jedno od najambicioznijih muzejskih zdanja - MUZEJ MODERNE UMJ. U NEW YORKU - svojom gradnjom i pregradnjom predstavlja gotovo povijest međunarodnog stila u SAD-u

- prvobitnu zgradu projektirali su 1937. STONE i PHIIP GOLDWIN i to je bila 1. amer. javna zgrada u međunarodnom stilu

- dvorište je bilo rad PHILIPA JOHNSONA, a njegovi novi dodaci su više nego utrostručili obim muzeja i unijeli niz novih eksperimenata u prilagodljivosti izložbenog prostora i u osvjetljenju muzeja

- 2 najimpresivnij NY umj. muzeja projektirala su dvojica starih majstora - GUGGENHEIMOV MUZEJ by FRANK LLOYD WRIGHT, a noviji MUZEJ AMER. UMJ. WHITNEY by MARCEL BRENER- Brenerov muzej je čista i impresivna građevina na kojoj su teški tamni granit i beton upotrebljeni i vani i unutra

- glavne galerije su ogromne dvorane koje se mogu svakako pregraditi pokretnim pregradama

- prirodna svjetlost je žrtvovana

URBANIZAM I REKONSTRUKCIJA, AERODROMI- jedan od neostvarenih snova moder. arhit. je PLANIRANJE GRADOVA- LE CORBUSIER je bio jedan od vizionara evrop. urbanizma u svojim projektima za Pariz, a tek je u Chandigarhu u Indiji uspio ostvariti neke svoje ideje- Brasilija je možda najpotpunija realizacija novog urbanističkog plana u 20. st.- jedan od najuspjelijih pokušaja obnove centra jednog amer. grada započet je u Philadelphiji 40ih - otvorene su nove prometnice, koordinirano su projektirane javne i poslovne zgrade, raskrčavane su sirotinjske gradske četvrti i vodilo se računa o očuvanju pov. spomenika- mnoge od najboljih prilika za jednu vrstu urbanog planiranju nude AERODROMI, no vrlo malo tih prilika je realizirano na odgovarajući način - arhitektura je rutinska, a rješenja problema kao što je cirkulacija su neadekvatna- E. SAARINEN - AERODROM U VIRGINIJIARHITEKTURA I KONSTRUKCIJA- za niz onih koji proučavaju moder. arhit., a osobito urbanističko projektiranje buduća rješenja leže manje u rukama arhitekta nego konstruktora- pionir industrijskih, masovno prefabriciranih zgrada je CONARD WACHSMAN - njegova gl. preokupacija je razvoj univerzalnih modula iz kojih se mogu graditi strukture i neograničeno ih povećavati- UCKMINSTER FULLER je univerzalni predstavnik modernog konstruktorstva a još 1929. je projektirao kuću DYMAXION - pravi stroj za stanovanje

- poč. 30ih sagradio je automobil na 3 kotača - proizvodnji se nikad nije pristupilo- ti i niz drugih pronalazaka doveli su do njegovih geodezijskih kupolastih struktura koje predstavljaju uravnotežene figure bazirane na tetraedrima, oktoedrima i kosaedrima - te kupole koje se mogu raditi od gotovo svakog materijala i graditi do neograničenih dimenzija korištene su za staklenike, prekrivače za industrijska gradilišta i pokretne, lako sklopive stamb. jedinice amer. vojskeKULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJIKULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJI- nakon 1950. u Amer. narastao broj kulturnih centara

- ideja o kulturnom centru, obično kompleksu zgrada s jednim ili dva kazališta ili koncertnom dvoranom, često kombinirani s muzejem ili izložbenom dvoranom za slik. i skulpt. predstavlja izdanakjavnih umj. centara koji su nikli tokom 30ih u okviru Saveznog umj. projekta- RALPH RAPSON, KAZALIŠTE TYRONE GUTHRIE, Minneapolis

- povezano sa Umj. centrom WALKER tako da se muzej sa izložbama koje se u njemu smjenjuju može uklopiti u program kazališta - samo kazalište ima pozornicu uklopljenu u gledalište- najsloženiji kulturni centar u SAD-u je LINCOLNOV CENTAR u NEW YORKU otvoren 1962. - glavne zgrade okružuju monumentalni trg u čijem je središtu visoka fontana

- tu su - Dvorana filharmonije, Državno kazalište NY, Kazalište Vivian Beaumont, Biblioteka-muzej i zgrada Metropoliten opere

- pod svim tim zgradama nalazi se velika podzemna garaža- ove zgrade, osim Saarineovog kazalipta V. Beaumont,

primjer su novog monumentalnog klasicizma karakterističnog za javnu arhit. 60ih

- no, ogromnim razmjerima LC nedostaje ornamentalni detalj kojim bi se uspostavio odnos prema čovjeku- KEVIN ROCHE, ZGRADA FORDOVE FONCACIJE, NY, 1967.

- visoka zgrada projektirana u vidu balkona oko otvorenog centralnog prostora

- osnovni L plan pretvara u kvadrat ozelenjeno dvorište koje Manhattanu daje potrebnu vegetaciju- Roche koji uveliko nastavlja Saarinenovu tradiciju angažiran je da projektira Aucklandski muzej u Kaliforniji - jedan od najobuhvatnijih muzejskih projekata 20. st.

- bit plana je kombinacija funkcionalnog unutrašnjeg prostora k koji se otvara na terase i travnjaka- KC i dalje se otvaraju po Americi- umjetnički muzej je složen projektantski problem čija se bitna pitanja i uspješna cirkulacija, odgovarajuće osvjetljenje - prirodno, umjetno ili oba, dovoljno radnog i spremišnog prostora i u većini slučajeva prostorije za neke druge aktivnosti - koncerte, kazal. predstave, prijeme- jedno od najambicioznijih muzejskih zdanja - MUZEJ MODERNE UMJ. U NEW YORKU - svojom gradnjom i pregradnjom predstavlja gotovo povijest međunarodnog stila u SAD-u

- prvobitnu zgradu projektirali su 1937. STONE i PHIIP GOLDWIN i to je bila 1. amer. javna zgrada u međunarodnom stilu

- dvorište je bilo rad PHILIPA JOHNSONA, a njegovi novi dodaci su više nego utrostručili obim muzeja i unijeli niz novih eksperimenata u prilagodljivosti izložbenog prostora i u osvjetljenju muzeja- 2 najimpresivnij NY umj. muzeja projektirala su dvojica starih majstora - GUGGENHEIMOV MUZEJ by FRANK LLOYD WRIGHT, a noviji MUZEJ AMER. UMJ. WHITNEY by MARCEL BRENER

- Brenerov muzej je čista i impresivna građevina na kojoj su teški tamni granit i beton upotrebljeni i vani i unutra

- glavne galerije su ogromne dvorane koje se mogu svakako pregraditi pokretnim pregradama

- prirodna svjetlost je žrtvovana

URBANIZAM I REKONSTRUKCIJA, AERODROMI- jedan od neostvarenih snova moder. arhit. je PLANIRANJE GRADOVA- LE CORBUSIER je bio jedan od vizionara evrop. urbanizma u svojim projektima za Pariz, a tek je u Chandigarhu u Indiji uspio ostvariti neke svoje ideje- Brasilija je možda najpotpunija realizacija novog urbanističkog plana u 20. st.- jedan od najuspjelijih pokušaja obnove centra jednog amer. grada započet je u Philadelphiji 40ih - otvorene su nove prometnice, koordinirano su projektirane javne i poslovne zgrade, raskrčavane su sirotinjske gradske četvrti i vodilo se računa o očuvanju pov. spomenika- mnoge od najboljih prilika za jednu vrstu urbanog planiranju nude AERODROMI, no vrlo malo tih prilika je realizirano na odgovarajući način - arhitektura je rutinska, a rješenja problema kao što je cirkulacija su neadekvatna- E. SAARINEN - AERODROM U VIRGINIJIARHITEKTURA I KONSTRUKCIJA- za niz onih koji proučavaju moder. arhit., a osobito urbanističko projektiranje buduća rješenja leže manje u rukama arhitekta nego konstruktora- pionir industrijskih, masovno prefabriciranih zgrada je CONARD WACHSMAN - njegova gl. preokupacija je razvoj univerzalnih modula iz kojih se mogu graditi strukture i neograničeno ih povećavati- UCKMINSTER FULLER je univerzalni predstavnik modernog konstruktorstva a još 1929. je projektirao kuću DYMAXION - pravi stroj za stanovanje

- poč. 30ih sagradio je automobil na 3 kotača - proizvodnji se nikad nije pristupilo- ti i niz drugih pronalazaka doveli su do njegovih geodezijskih kupolastih struktura koje predstavljaju uravnotežene figure bazirane na tetraedrima, oktoedrima i kosaedrima - te kupole koje se mogu raditi od gotovo svakog materijala i graditi do neograničenih dimenzija korištene su za staklenike, prekrivače za industrijska gradilišta i pokretne, lako sklopive stamb. jedinice amer. vojskeKULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJI- nakon 1950. u Amer. narastao broj kulturnih centara- ideja o kulturnom centru, obično kompleksu zgrada s jednim ili dva kazališta ili koncertnom dvoranom, često kombinirani s muzejem ili izložbenom dvoranom za slik. i skulpt. predstavlja izdanakjavnih umj. centara koji su nikli tokom 30ih u okviru Saveznog umj. projekta

- RALPH RAPSON, KAZALIŠTE TYRONE GUTHRIE, Minneapolis- povezano sa Umj. centrom WALKER tako da se muzej sa

izložbama koje se u njemu smjenjuju može uklopiti u program kazališta - samo kazalište ima pozornicu uklopljenu u gledalište- najsloženiji kulturni centar u SAD-u je LINCOLNOV CENTAR u NEW YORKU otvoren 1962. - glavne zgrade okružuju monumentalni trg u čijem je središtu visoka fontana

- tu su - Dvorana filharmonije, Državno kazalište NY, Kazalište Vivian Beaumont, Biblioteka-muzej i zgrada Metropoliten opere

- pod svim tim zgradama nalazi se velika podzemna garaža- ove zgrade, osim Saarineovog kazalipta V. Beaumont,

primjer su novog monumentalnog klasicizma karakterističnog za javnu arhit. 60ih

- no, ogromnim razmjerima LC nedostaje ornamentalni detalj kojim bi se uspostavio odnos prema čovjeku- KEVIN ROCHE, ZGRADA FORDOVE FONCACIJE, NY, 1967.

- visoka zgrada projektirana u vidu balkona oko otvorenog centralnog prostora

- osnovni L plan pretvara u kvadrat ozelenjeno dvorište koje Manhattanu daje potrebnu vegetaciju- Roche koji uveliko nastavlja Saarinenovu tradiciju angažiran je da projektira Aucklandski muzej u Kaliforniji - jedan od najobuhvatnijih muzejskih projekata 20. st.

- bit plana je kombinacija funkcionalnog unutrašnjeg prostora k koji se otvara na terase i travnjaka- KC i dalje se otvaraju po Americi- umjetnički muzej je složen projektantski problem čija se bitna pitanja i uspješna cirkulacija, odgovarajuće osvjetljenje - prirodno, umjetno ili oba, dovoljno radnog i spremišnog prostora i u većini slučajeva prostorije za neke druge aktivnosti - koncerte, kazal. predstave, prijeme- jedno od najambicioznijih muzejskih zdanja - MUZEJ MODERNE UMJ. U NEW YORKU - svojom gradnjom i pregradnjom predstavlja gotovo povijest međunarodnog stila u SAD-u

- prvobitnu zgradu projektirali su 1937. STONE i PHIIP GOLDWIN i to je bila 1. amer. javna zgrada u međunarodnom stilu

- dvorište je bilo rad PHILIPA JOHNSONA, a njegovi novi dodaci su više nego utrostručili obim muzeja i unijeli niz novih eksperimenata u prilagodljivosti izložbenog prostora i u osvjetljenju muzeja- 2 najimpresivnij NY umj. muzeja projektirala su dvojica starih majstora - GUGGENHEIMOV MUZEJ by FRANK LLOYD WRIGHT, a noviji MUZEJ AMER. UMJ. WHITNEY by MARCEL BRENER- Brenerov muzej je čista i impresivna građevina na kojoj su teški tamni granit i beton upotrebljeni i vani i unutra

- glavne galerije su ogromne dvorane koje se mogu svakako pregraditi pokretnim pregradama

- prirodna svjetlost je žrtvovana

URBANIZAM I REKONSTRUKCIJA, AERODROMI- jedan od neostvarenih snova moder. arhit. je PLANIRANJE GRADOVA- LE CORBUSIER je bio jedan od vizionara evrop. urbanizma u svojim projektima za Pariz, a tek je u Chandigarhu u Indiji uspio ostvariti neke svoje ideje- Brasilija je možda najpotpunija realizacija novog urbanističkog plana u 20. st.- jedan od najuspjelijih pokušaja obnove centra jednog amer. grada započet je u Philadelphiji 40ih - otvorene su nove prometnice, koordinirano su projektirane javne i poslovne zgrade, raskrčavane su sirotinjske gradske četvrti i vodilo se računa o očuvanju pov. spomenika- mnoge od najboljih prilika za jednu vrstu urbanog planiranju nude AERODROMI, no vrlo malo tih prilika je realizirano na odgovarajući način - arhitektura je rutinska, a rješenja problema kao što je cirkulacija su neadekvatna- E. SAARINEN - AERODROM U VIRGINIJIARHITEKTURA I KONSTRUKCIJA- za niz onih koji proučavaju moder. arhit., a osobito urbanističko projektiranje buduća rješenja leže manje u rukama arhitekta nego konstruktora- pionir industrijskih, masovno prefabriciranih zgrada je CONARD WACHSMAN - njegova gl. preokupacija je razvoj univerzalnih modula iz kojih se mogu graditi strukture i neograničeno ih povećavati- UCKMINSTER FULLER je univerzalni predstavnik modernog konstruktorstva a još 1929. je projektirao kuću DYMAXION - pravi stroj za stanovanje

- poč. 30ih sagradio je automobil na 3 kotača - proizvodnji se nikad nije pristupilo- ti i niz drugih pronalazaka doveli su do njegovih geodezijskih kupolastih struktura koje predstavljaju uravnotežene figure bazirane na tetraedrima, oktoedrima i kosaedrima - te kupole koje se mogu raditi od gotovo svakog materijala i graditi do neograničenih dimenzija korištene su za staklenike, prekrivače za industrijska gradilišta i pokretne, lako sklopive stamb. jedinice amer. vojske

ASSAMBLAGE I NEODADAIZAM

ASSAMBLAGE- pojam za posebno predmetno oblikovanje koje se izgradilo iz kolaža proširivanjem principa montaže na prostor- predmeti su uklopljeni u strukturu slike i proizvode RELJEFNI UTISAK- u asamblaž se ubraja KOMBINIRANO SLIK. = kao sinteza slikovne predstave i montaže materijala kao i SLIKA SLUČAJ = koja nastaje isključivo ljepljenjem i montažom objekta na jednu ploču

- 30ih JOSEPH CORNELL posvetio se izrađivanju duhovitih i poetski naglašenih malih asamblaža koje slaže u kutije- ALFONSO OSSORRO (Filipini) - razvio razrađenu tehniku kolaža - bjesomučna akumulacija heterogenih oslika i materijala suprotstavlja kompleksnim kaliografijama- asamblaž se može s dosta uspjeha koristiti u mnoge svrhe - npr. imaginarni portreti ENRICA BAJA - * GENERAL - čitav arsenal ukrasa i militarističkih predmeta - JOSEPH CORNELL, R. KIESLER, LOUISE NEVELSON

JOSEPH CORNEL- jednostavna kutija, obično sa staklenom prednjom stranom u koju je raspoređivao objekte, fotografije, mape- time je stvarao osobni svijet snova- njegove slike pune su asocijacija na kuću, porodicu, djetinjstvo* AUTOMAT MEDICI

- u sredini princ iz porodice Este, okolo multipliciranih slika uzetih iz ranog filma - simbol - odnos između prošlosti i sadašnjosti* APOTEKA - pozadina je ogledalo* PTICA U KUTIJI

ROBERT RAUSCHENBERG- jedno obilje, dokumentaristički karakter- najplodnije razdoblje 1948.-49. - John Cage- isječci iz života- izrađuje KOMBINIRANE SLIKE I KOMBINIRANE PREDMETE* MONOGRAM - balzamirana koza- odnos prema tehnološkoj urbanoj sredini koja ga okružuje, isječci stvarnosti koja nas opsjeda svakog trenutka- 1955. načinio niz slika, koristeći stripove kao materijal, također se zanimao za preinačavanje starih umj. djela pomoću novih tehnika reprodukcije u velikim serijama* INTERVIEW- bezbroj inovacija koje su kasnije pripisane pop-artu- KOMBINIRANE SLIKE - u strukturi platna ukomponirao druge predmete - elementi kolaža, isječci iz novina, fotografije

JASPER JONES- s Rauschenbergom dijeli isti atelje u NY- zanima ga bit stvari koju ona do tada nije imala, njezino postojanje u nečem drugom- urbano-popularna komponenta- njegovo djelo nosi obilježje ikone - sto ga s jedne strane izravno vezuje s Rothkom ili Lichtensteinom ili Warholom- u nizu slika 50ih omiljen motiv mu je AMERIČKA ZASTAVA - tehnika voštanih boja- motiv STRELJANE - predmet kao što je META - koristi je za sve moguće namjene - nema nikakve veze s pravom funkcijom mete - duboka dvosmislenost, ironija

- niz malih predmeta od metala - za amer. umj. ekvivalent Duchampovih ready-made-a- pivske konzerve, osmjeh kritičara=četkica za zube

LUCAS SAMARAS- mnoga svoja djela smješta unutar kutija- privlači ga ideja erotike i zabranjenih snova

LOUISE NEVELSON- drvo- konstrukcije na principu kutije, koje su međusobno kombinirane tako da oblikuju masovne reljefe nalik na zidove- njena umj. je umj. urbane sredine NY - opsesijska sličnost s tipičnom NY arhitekturom- ready-made

STAREŽNA SKULPTURA- onaj ogranak asamblaža koji namjerno traži otpatke urbane civilizacije i pretvara ih u umj. djelo selekcijom, reorganizacijom ili prezentiranjem bez komentara- situirana u 50te, ima je i u 60im- KURT SCHWITERS

RICHARD STANKIEWICZ - * SEKRETARICA - dotrajala mašina koja piše sama na sebi

JOHN CHAMBERLAIN - dijelovi starih automobilskih karoserija s njihovim sjajno lakiranim obojenim površinama u stvaranju apstraktnih asamblaža

LEE BONTECOU - radi sa zavarenim čelikom i patentnim zatvaračima, nekoliko godina obrađivala jednu temu: lice-vaginu, često sa stravičnim patent zatvaračem umjesto zuba, rađenu od starih komadića zavarenog čelika i platna

CEZAR - odbačeni automobili sabijeni u kocke pod prešom ALBERTO BURI - radio s ocjepanim tkaninamaJOHN LATHAM - stare knjigeIVO GATTIN EDUARDO PAULOZZIROBERT RAUCHENBERGPETAR AGOSTINIROBERT MULLER - sastavlja sječene metalne ploče - obično

crno obojeno željezo u složene organske apstraktne oblike koji evociraju neku zlokobnu životinju ili prijeteću ličnost

PABLO SERANOEDUARD CHILIDA - arhitektruralna skulptura - izgleda kao

dio građ. materijalaARNOLDO POMODOROPIETRO CONSAGA

NOVI REALIZAM- rane 60te - traje relativno kratko - do 1963. - tri godine djeluju homogeno

- pokret nastao u Franc. i vezan za ev. odgovor dominaciji amer. umj. ali i one trendove koji su tome prethodili i to prije svega apstrakciji i informelu- grupu organizira kritičar PIERRE RESTAGNY 1960. - Manifest- osnivači: IVES KLEIN, ARMAN, MARTIAL RAYSSE, SPOERRI I TINGUELY, zatim im se priključuju CESAR I CHRISTO- izložbe održavane u GALERIJI RESTANY u Parizu- radikalni okret prema figuraciji i predmetnom svijetu - na principu akcija-reakcija- vraćanje avangarde s početka 20. st. - dadaist. objekti i asamblaži, eksp. s pokretljivošću - pokretna skulptura- korespondira u vremenu s pop-artom i amer. neodadaizmom- buni se protiv prenaglašenog individualizma i subjektivizma apst. umj.- nastoje se vratiti svijetu realija, pojavnom svijetu ali daleko od izravnog mimetizma- i kao odgovor na novu urbanu prirodu - otkrivaju nova usmjerenja u prirodi, jer je suvremena priroda mehanička i prepunjena reklamama- donose rad u raznim medijim i disciplinama - kolaž, dekolaž, objekti, instalacija, performace, paketiranje, monokromije, otisak, mašine koje se same uništavaju- dva osnovna aspekta novog realizma:

1. postduchampovski pristup objektu kao ni slici ni skulpturi - asamblaži

2. realizam - doslovna, direktna upotreba materijala i predmeta iz urbanog okruženja- došlo do ponovnog velikog interesa za svakodnevnim, okruženje, ponovo se posvećuju svakodnevni objekti ali su poetizirani sa složenijim značenjem nego u dadaizmu - objekt koji je vešeznačan, objekt s više asocijativnih ideja- kompleksniji nego dadaisti- još 1 bitan aspekt - sva djela ukazuju na društveni aspekt umj. rada - sociologiziranje u umj.

IVES KLEIN- sklon umj. skandalima- težnje usmjerene u pravcu beskonačnosti i neopipljivost - to je bio i fokus izložbe * PRAZNINA- dvostruka namjera:

1. OTISAK LJUDSKE ČULNOSTI U DANAŠNJOJ CIVILIZACIJI2. DOKUMENTACIJA TRAGOVA ONOG ŠTO JE LIČNO STVARALA TA

CIVILIZACIJA* PLAVI ANTROPOMETRI - nagi modeli, pokriveni plavom bojom, valjani po platnima da bi se stvorile sjenke - otisci njihovih tijela- vrsta "čovjeka kista" - djevojke otisci - preteča happeninga- kozmogonije - eksperimentirao efektima kiše na platnim pokrivenim plavom bojom

- danas su najtipičnija djela pokušaji MONOKROMIJE - mnoga platna naslikana s posebnim tonalitetom plavog koje je patentirao kao INTERNATIONAL KLEIN BLUE

- insistiranje na bezličnosti- drugi obiljeni materijal SPUŽVE - istodobno bezlične i upijajuće supstancije

FERNANDEZ ARMAN- Kleinov prijatelj- suprotstavlja ideju punoće nasuprot Kleinovu ništavilu- 1. metoda GOMILANJA, predmeti su slučajno okupljeni - * KANTA ZA SMEĆE- 2. metoda - OBAVIJANJE SKUPA ISTOVJETNIH PREDMETA U MATRICU TEKUĆEG POLIESTERA - npr. * NUKLEIDI

- puštanje predmeta da se sami usklađuju- sakupljao - staklene oči, naočale, ruke lutaka - zanimao ga tragični aspekt tih polomljenih fragmenata, nasumce razbacanih u drvenoj kutiji- asamblaž kao primarni postupak - * POPRSJE S RUKAVICAMA

DANIEL SPOERRI- teži novom šoku prepoznavanja, novoj realnosti objekta- SLIKE-ZAMKE - selekcija predmeta uzetih iz njegove vlastite sobe, težnja da se uhvati jedan izuzetan trenutak a ne toliko cilj da se proizvede umj. djelo- slučajno otkrivene situacije reda ili nereda, fiksirane točno onakve kakve jesu, drugačije je jedino orijentiranje u odnosu na gledatelja - vodoravno postaje okomito

CHRISTO- pakiranje- opsesija - mistično pakiranje predmeta - od računala do milju dugačke obale Little Boy u Australiji

CEZAR- dijelove automobila pakira u pravilne kubuse - uz pomoć preše ih stiska u kompaktne blokove - tzv. KONTROLIRANE KOMPRESIJE

LUCAS SAMARAS- mnoga svoja djela smješta unutar kutija- privlači ga ideja erotike i zabranjenih stvari- njegova djela sadrže snažan sadomazohistički pečat* BEZ NASLOVA

LOUISE NEVELSON- koristi drvo- konstrukcije na principu kutije, koje su međusobno kombinirane tako da oblikuju masovne reljefe nalik na zidove- njena umj. je umj. urbane sredine NY - opsesijska sličnost s tipičnom NY arhitekturom

- ready-made* KRALJEVSKA PLIMA IV

JOHN CHAMBERLAIN - dijelovi automobila - zainteresiran za ishod dok je CESAR oduševljen za proces

LUCIO FONTANA- stvara djela dekoracijskog i komercijalnog karaktera ali se zalaže za nadvladavanje granica štafelajnog slikarstva* CRNI PROSTORNI AMBIJENT - anticipira ambijentalno djelo- platna s RUPAMA i REZOVIMA - prva radi već 1948.

- o njima se uvijek govori kao o primjeru NIHILIZMA moderne umj. - djeluju traumatično- kaže da on ne želi napraviti sliku već otvoriti jedan prostor, kreirati novu dimenziju, spojiti je s kozmosom u njezinoj neprestanoj ekspanziji izvan skučenog platna slike- težnja da razlomi dimenzionalne granice tim rupama i rezovima- Klein i Fontana žele upoznati kako je istinski cilj umj. njezina negacija* RAZREZANO PLATNO* IDEJA PROSTORA

POP ART U AMERICI- umj. stil 60ih- bitno određenje pop-arta predstavlja uklapanje umj. u sociološki kontekst postojećeg duha vremena što ima najdublje korijene u dadaizmu- on uzdiže stvari moderne svakodnevnice do umj. djela i hladnom dostojanstvenošću upravlja pogled na estetsku draž banalnih potrošnih stvari- ovaj razvoj ka tzv. popartističkoj figuraciji odredile su u amer. umj. kombinirane slike R. RAUSCHENBERGA koji u slike uklapa artikle iz robnih kuća i razne otpadne proizvode - u isto vrijeme radi J. JOHNS zastave i superreal. pive koje svojom jednostavnošću i intenzivnim koloritom predstavljaju ironičnu antitezu apst. eksp.- amer. boje preuzete iz skale boja neonskih reklama a teme crpe iz subkulture robnih kuća i industrije za zabavu- dominira stilizirajuća ikonografija- Engl. - spontanim gestama kompozicije izražava elemente trenutnog, individualnog osjećaja- koncentracija na aktualne teme i pojave iz svakidašnjih situacija kao i korištenje tehnike kolaža, da bi se blistavom i ironičnom istinom na slici uhvatio životni sadržaj modernog čovjeka, određen potrošnim dobrima- slikanje stanja civilizacije određene industriju, implicira istovremeno veličanje i kritiku moderne robne kulture- Amerika je temeljno nadahnuće - ironičan komentar na stupanj komercijalne erotike

ANDY WARHOL- započinje kao modni crtač i komercijalni ilustrator, uređivao je izloge, crtao za kataloge apela i raznih čestitki- prijelaz s komercijalne na čistu umj. se realizirao preko STRIPOVNIH TRAKA1. prva djela su bila posvećena verziji DICK TRACYJA koje su služile kao dekoracijski element u izlozima

- nešto kasnije radi crtež na bazi stupa- nesigurnost tehnike

2- afirmira se s slikom konzerve juhe Campbell's- prelazi s jednostavnog, na serijsko preslikavanje

konzerve s juhom, gdje tu sliku ponavlja unedogled kao da samoj konzervi želi oduzeti značenje3. ručni rad zamjenjuje mehaničkim postupkom - SERIGRAFIJE - izrađuje čitave serije "IDOLA"- M. Monroe, E. Taylor...

- "Želim biti poput stroja..."- nihilizam

4. serija slika * DISASTERS - niz serigrafskih prikaza jezovitih saobračajnih nesreća, nereda egzekucija...- filmske aktivnosti - fiksna kamera - ispitivanje naše sposobnosti da podnesemo dosadu

- princip monotonog ponavljanja - hipnotički učinci, dokumentira svijet u kojem živi

JIM DINE- kolaž i scenografije raznih hapeninga- erotizam + banalnost + vjernost svakidašnjem- elementi njegovih kolaža isključivo su birani među običnim predmetima - kravate, odjela, čarape...

ROY LICHTENSTEIN- obuzet svime što je američko- slike s poč. 50ih - subjekt cow-boya i draži- 1961. pristupa pop-artu kad njegovo djelo doživljava iznenadne stilske promjene- za razliku od Warhola interes za pitanje STILA- prvi njegov materijal je CRTANA TRAKA, no elementi koje on izvlači iz tog izvora razrađeni su na posebno profinjen i tankočutan način- ukazuje na estetsku draž trivijalnih stripova- serija * BRUSHSTROKES - satira na apst. eksp. pretenzije premal lik. slobodi- radi na verzijama reprodukcija najvećih moder. inovatora - Cezanna, Mondriana, Picassa - dvostruka strategija - s jedne strane se pokušava udaljiti od tih djela što ih kopira kako bi im mogao dati razumnu ocjenu a s druge strane zahtjeva od nas praćenje promjene vlastite reakcije nasuprot predstavi* M. MONROE - tehnika rastera- kipar - slabijeg dometa- klaustrofobički je opsjednut umjetnošću i idejama o njoj

CLAES OLDENBURG- dvostruka perspektiva urbanizma i industralizacije- neko vrijeme koristio tradicionalne umj. oblike a zatim ulazi u novi stil* THE STREET - kolekcija slika nalik grafitima- projekt * THE STORE - ponegdje predmeti jednostavne reprodukcije, npr. Salmon Mayonaise, ili češće POVEĆANE VERZIJE predmeta iz zbiljskog života- reproduciranje hrane - slijedi primjer komercijalnih umj. i slikara reklamnih natpisa- izvori - izlozi i čudnovati predmeti koji se nalaze uz auto ceste- postepeno koristi efekte u oblikovanju predmeta koje ne samo svojom veličinom nadvisuju stvarne već i upotrebom neprikladnih materijala* GIGANTSKI MEKANI PREKIDAČ - meki kip- ponekad kranje erotski oblici koji ovi svakodnevni predmeti dobivaju, dio umj. kampanje koja ima cilj da preispitava svijet do sebe

MARISOL ESCOBAR (Venezuela)- kiparica- pomalo nadrealističke skulpture- utjecaj Rauschenberga i Johnsona i njihove upotrebe precrtanih slika i dijelova čovječjeg tijela- stvorila svoj svijet od drva, gipsa, boje i neočekivanih predmeta- lice i njeno tijelo nalaze se svugdje- djela se mogu opisati kao pop-asamblaži

GEORG SEGAL- 1958. počinje eksperimentirati s figurama prirodnih dimenzija u gipsu i žici- 1960. potpuno prekida sa slikanjem i predao se izrađivanju kopija ljudskog tijela koje smješta prema identifikaciji u kompleksne kompozicije- kontakt gipsanih figura i onoga što ih okružuje- tradicionalna djela s kraja 19. st. - poslije* FILMSKI POSTER

TOM WESSELMAN- utjecaj De Kooniga - aktovi- većina djela može se razdijeliti u 2 skupine

1. AKTOVI2. MRTVE PRIRODE - često uključuju elemente kolaža s

ciljem da se postigne kontrast- likovi djevojaka svedeni na najerogenije točke ali ta depersonalizacija nije unaprijed odlučena - hotimično - to je samo nešto nastalo usput

JAMES ROSENQUIST

- jedna od najprostranijih platna naslikanih u pop artu- zanimanje za predimenzioniranost - proizlazi iz toga što je bio slikar reklamnih panoa- po uzoru na panoe stavlja jedne do drugih različite prizore

ROBERT INDIANA- priklonio se Amer. dream-u* THE AMERICAN DREAM- svoje temeljne sadržaje crpi iz FLIPPERA- on se suprostavlja ideji da velika umj. mora biti i teška umj.- slično Davisu - zaokupljen igrom riječi - stroga jednostavnost koja sugerira blještave riječi neonskih reklama - slike-riječi - često šifrirane optužbe modernog života

ALLAN D'ARCANGELO* PUNI MJESEC- također tehnika stavljanja slike jedne prema drugoj ali s tom razlikom da više sliče jedna drugoj- slikar amer. autoputa i daljina

ED RUSCHA- pomalo izoliran u odnosu na druge umjetnike pop arta- zanimanje za Zapad - L. A., a ne Istok SAD (za NY)- većina spadaju u red PROCES ARTA- rafinirane i elegantne varijante pop-arta, tipično kalifornijsko

WAYNE THIEBAUD - izbor tema ograničen - jestivi sadržaji - npr. torteLARRY RIVERS - također ograničenje na predmete iz svakidašnje upotrebe

RICHARD LINDER- 1953. sastavlja temeljni vizualni vokabular prikazujući LULU, ŽENU U STEZNIKU - koja će se često pojavljivati na njegovim slikama- snažni erotični oblici, znatna psihološka kompleksnost

MEL RAMOS - pokušao proslaviti popularne heroje i kraljice seksa na neposredan način- ako njihova sličnost nije baš vjerna njihov je značaj očigledan* MISS CORN FLAKES

POP ART KAO INTERNACIONALNI STIL

RICHARD HAMILTON- čovjek koji je u Britanskom pop artu zauzeo amer. mjesto Rauschenberga i Johnsa

- snažna karika socijalne angažiranosti- nastavničko iskustvo - design* SHE - daje objašnjenja o svome vlastitom djelu - ako najdragocijeniji ukras svedemo na običan dekoracijski pribor

- predstavlja kompilaciju elemenata iz reklamnog oglasa najrazličitijeg sadržaja - hladnjak, reklama za usisivač i ostalih kućanskih aparata* SANJAM BIJELI BOŽIĆ - podvrgava fotogram kinematografske trake čitavom nizu transformacija - zamijenio pozitiv u boji negativom u boji

ROLAND KITAJ- kompleksna jela koja da bi bila razumljiva često zahtijevaju govorna objašnjenja* LONDON NOĆU

PETER BLAKE- u pop artu cijeni samo osjećaj slobode koju mu on pruža- naglašen nostalgičan element - kada koristi kolaž on se trudi podsjetiti nas sa su do te tehnike doveli amateri viktorijanske epohe koji su dijelove papira ili krpe lijepili po španjolskim zidovima- često upotrebljava razglednice iz doba Viktorije i Edwarda, te moderne fotografije pin-upa* ZID LJUBAVI

DAVID HOCKNEY- sa sociološkog stajališta ekvivalent Worholu- odsutstvo amer. naglasaka- Dubuffet pobuđuje u njemu zanimanje za infantilnu umj. ekspresiju- industrijski crtež- Amerika važna zbog ličnog oslobođenja* KARIJERA SELJAKA* DOMAĆI PRIZOR IZ LOS ANGELESA

PETER PHILLIPS- najuspjeliji pokušaj približavanja jednog Engleza Amer. umj. popartističkoj ikonografiji - njegove se verzije razlikuju jedino romantizmom- KACIGE, MOTOCIKLI - fetišizam- bitan je način na koji je slika naslikana i korištena a ona sama za sebe nema nikakvo značenje

ALLEN JONES - erotizam snažno izražen- materijal njegovih prvih slika potječe iz najbezvrednijih ženskih časopisa prenesen preko uporabe obojenih poteza kistom po uzoru na Matissea- hipperrealistički stil izvedbe- erotska opsesija jedna je od gl. značajki brit. pop arta

- zainteresiran i za temu hermafrodizma

ANTONIY DONALDSON - erotizam - varijacija teme pin-upaANTHONY GREEN - erotika - tradicionalne tematike s ukusom "naive"

- u amer. pop artu 2 tipa seksualnosti1. ili se ističe kulturni objekt2. ili zamagljen prikaz amer. nasilja - seksualnost na

sekundarnoj razini

- politička komponenta u Britanskom pop artu - JOE TILSON i PATRICK CAULFIELD

MATRIAL RAYSSEJAQUES MONORYCESARMIMO ROTELLAVALERIO ADAMIPIERO GILARDI

OP ART I KINETIČKA UMJETNOST- često se predstavljaju kao prirodan slijed pop arta- crpe svoje izvore iz futurizma i konstruktivizma- razvijaju se istodobno s pop artom, ali u stanovitom smislu sporije u odnosu na privlačenje publike- FRANK POPPER - podijelio je umj. ovog tipa u kategorije1. APSTRAKTNE VIZUALNE INDUKCIJE - djela koja kod gledatelja podstiču psiho-fiziološku reakciju preko upotrebe optički zbunjujućih crteža ili efekata moire (valovitog prelijevanja)2. djela koja IZAZIVAJU STANOVITO UPLITANJE GLEDATELJA - on se mora pomaknuti da bi ih aktivirao3. PRAVE NAPRAVE I MOBILNE STRUKTURE - koje se same pokreću bez pomoći motora4. uključuju DJELA S UGRAŠENIM OSVJETLJENJEM I GIBANJEM5. još savršenija djela koja su ZAMIŠLJENA KAO PREDSTAVA I AMBIJENT a ne kao neovisan predmet- već 1920. futurist Rodčenko i dadaist Man Ray ostvarili viseće mobilne strukture

ALEXANDER CALDER- vjerovatno prvi umjetnik koji se proslavio djelima isključivo temeljenim na pokretanju kao najbitnijem elementu- do 1926. stvara sičušan CIRKUS s likovima od željezne žice i drveta, što se smatra pretečom mobilnih struktura- njegovi MOBILES su već tada prava djela kinetičke umjetnosti - kod njih je učinak ovisio o gibanju oblika- bitna razlika između mobilne strukture i predmeta pokretanim motorom je u tome što je pokretana struktura slučajnost - realizator ne može računati na određenu preciznost efekta

GEORGE RICKEY- njegove mobiles su dosta čvršće i mogućnost gibanja je manje ograničena- zadovoljava se sa dva do tri tipa pokreta

GUNTHER HAESE- strukture od metalne žice reducirana formata - vrst grafičke umj. u prostoru

VICTOR VASARELY- suprostavljanje područja obojenih snažno oprečnom bojom jednaka tonaliteta- napuštanje posljednjih tragova figurativnosti - svijet geometrije- eksperimentirao s crtanjem na celofanskim listovima i pleksiglasom koje smješta jedne povrh drugih, razmičući ih međusobno kako bi učinak ishodio promjenom prizora kod gledatelja sveki put kad ovaj promjeni kut promatranja

RICHARD ANSUKIEWICZ- nasljedio tradicije Bauhausa- autor najzapaženijih optičkih nestabilnih crteža- tendencija prema organiziranom crtežu u kvadratnim ili romboidnim oblicima - to je ograničenost pa čak i monotonost njegovih djela

LARRY POONS* DVOSTRUKA BRZINA - dva spleta obojenih točaka, međusobno nenametnutim - oko u naporu da razbere jedan crtež od drugog - gubi sposobnost da se usredotoči na cjelinu- osjećaj pokreta i energije

BRIDGET RILEY- jednostavni gotički efekt pretvara se u oštar fizički osjet - kinetički zamječen u oblini mentalne napetosti, popuštanje - tjeskobe ili vedrine- oko 1967. radi samo na crno bijelim slikama- dimenzije - mnoge slike mu se temelje na tome

- OPTIČKA INDUKCIJA - oko dovedemo u situaciju da sugestija boju koja u stvari nije naznačena, projicirajući posljedične slike boje komplementarnih zona koje dodiruju onu u kojoj je jača- crno-bijele slike ili sivi tonovi

PETER SEDELEY- prožimanje i međusoban utjecaj njega i Railiyeve- zanimanje za kružni oblik nišana - snažan dojam odmicanja i primicanja- osvjetljavao slike obojenim filtrima i činio ih pokretnim pomoću rotora

CARLOS CRUZ-DIEZYAACOV AGAM- zahtijevaju intervenciju gledatelja - djelo ne proizvodi željeni učinak ako gledalac mijenja položaj u odnosu na sliku

JESUS RAPHAEL SOTO- tradicija hart-edge apstrakcije koju je utemeljio Mondrian- upotreba identičnih i umnoženih elemenata - svođenje znaka na totalnu anonimnost- 1955. prelazi na kinetičku umj. - operacije s pleksiglasom - slagao je u razmacima duboko uvučene spirale u njih- vješa šipke od metala ispred neke prugaste površine* VIBRACIJE - manualni pokret gledatelja pojačava utisak- izleti u ambijentalnu umj.- jednostavno se sastoji od metalnih šipki ili najlonskih konaca obješenih o strop tako da obuhvaća sav raspoloživi prostor - na taj način arhitektura postaje potpuna - dematerijalizirana* VELIKI PANORAMIČNI VIBRIRAJUĆI ZID

GUNTER LLECKER - * RELJEF S ČAVLIMAENRICO CASELANIPOL BURY

JEAN TINGUELY- oduševljen samim strojem, u isto vrijeme on je za njega predmet veličanja i satire te ga upotrebljava da bi ismjehivao neke vidove suvremene umjetnosti- npr. izumio je mehanizme koji su u stanju proizvesti sliku i crteže u stilu apstraktnog eksp.

- poneka su zasnovana tako da se samouništavaju, druga dobivaju sposobnost stroja da podnese vrlo brz proces raspadanja - * SPOMENIK KAMIKAZE

TAKIS- obilno koristi magnete u svojim djelima- konstruktivni sistem jedne njegove skulpture sastoji se od osjetljive mreže elektromagnetske energije

- magnet se uključuje i isključuje u izmjeničnom ritmu - kad je uključen elektromagnet privlači pozitivne

magnete a odbija negativne- kad je isključen pozitivni i negativni magneti

privlače se međusobno- koristi IGLE koje lebde unutar magnetnog polja- njegove skulpt. temelje se na energiji a ne na materijalu - zvukovi su jednako važni

NIKOLAS SCHOFFER- 1959. - usavršio se na djelima koje naziva PROSTORNODINAMIČKA i SVJETLOSNODINAMIČKA

- upotrebljava pokretne metalne strukture kombinirane s refleksijom svjetlosti samih njihovih površina, katkad tome pridaje i glazbenu pranju

- op-art je proizašao iz konstruktivističke apstrakcije suprematizma, De Stijla i Bauhausa - u čisto geometrijskim formama prikazuje optički promjenjljive izglede boja i svjetlosti- pomoću matematički pravilnih struktura oblika i primjene znakova djelovanja boje na vid, oni prikazuju fiziološki doživljaj optičkih efekata- efekt treperenja priviđenja kolonstičkih prostora na površini slike kao u dubokoj perspektivi, stvara novi doživljaj iluzije - utjecaj na dekoraciju i dizajn- kiparski kinetički op-art u obliku svjetlosnih tijela koja samo emitiraju svjetlost ili je reflektiraju

NOVA APSTRAKCIJA- POST-PAINTERLY ABSTRACTION - 60ih - termin - CLEMENT GREENBERG, 1964., L. A.- više konzervativan nego radikalan stil - počeo prodirati 50ih- redukcija gestualne plohe slike na monokromnu površinu- potenciranje plošnog i neprikazivačkog karaktera slike

JOSEF ALBERS- poduka u Bauhausu - 30ih odlazi u Ameriku- studira boju i njenu upotrebu, zanimao ga psihički efekt, estetsko iskustvo koje priziva međusobno djelovanje suprotnih boja* HOMAGE TO THE SQUORE (počast kvadratu)

- bira boje tako da se vide razdjeljeni planovi od plohe na kojoj su naslikani kako lebde slobodno u prostoru- slike organizirane prema horizontalnoj i vertikalnoj raspodjeli koja se u svakom slučaju sastoji od 10 cjelina

ELLSWORTH KELLY- boja u središtu- studirao u Parizu, usvojio iskustvo ev. konstruktivizma- skala plošnih čistih boja, jajoliki oblici nasuprot pravokuthih površina boje - kasnije sintetični oblici, pravokutnici raspoređeni slično tabelarnom pregledu boja

MORRIS LOUIS- BREAK-TROUGH - prijeći preko- Helen Frankenthalerin tehnika ga oduševljava - rastopljeno slikanje na platno koje se razlijeva u mrlje- boju nanosi prolijevajući je horizontalno ili razmazuju je običnim valjkom

KENNETH NOLAND- centrirane slike često kružna oblika - METE- uočava da su ovakve slike limitirane i te se godine pojavljuju prve slike s oblicima rožnice - * STOGE

- krug ili serija koncentričnih krugova centriranih na kvadratnom platnu

FRANK STELLA- probija se zahvaljujući seriji MONOKROMATSKIH SLIKA - PRUGASTE SLIKE - razvijanje od rubova prema unutrašnjosti - ponekad u središtu imaju prazan prostor- upotreba boje - dekorativni elementi

- objektivna izražajna snaga čiste boje- razvoj od ACTION-PAINTING ka postlikarskoj apstrakciji ima jednu lirsku prelaznu fazu u slikarstvu H. Frankenteler koja koncentrira likovni izraz na sustav tonaliteta boje- otkrili novu složenu skalu svojstava boje koja se proteže od različitih dubinskih svojstava do transparentnosti i sposobnosti vibriranja- HARD-EDGE APSTRAKCIJA - služe se čvrstim apstraktnim formama, da bi zahvatili strukturni element boje u smislu raščlanjivanja prostora- boje dominantne, jasno odvojene jedne od drugih- široko plošno objene površine, linearna čistoća

MINIMALISTIČKA UMJETNOST- izraz minimal art izumio filozof RICHARD WOLLHEIM- razvija se apstraktna plastika- razvija se staro poimanje skulpture kao u sebe zatvorene tvorevine- ovim se nazivom označava tendencija ka apstraktnom svođenju forme na primarne strukture, čisto geometr. strukture - kocku, mrežu...- oslobađanje svih dekorativnih dodataka da bi ostvario redukciju na osnovne determinante prostornog izgleda- djelovanje svjetlosti na materijal, rasprostiranje volumena, pažnja promatrača pomažu njih se upravlja na prostorno-funkcionalne tj. u isti mah arhitektonske aspekte- s progresom modernog pokreta izranjaju mnogi umjetnici kojima je kiparstvo glavna aktivnost - JULIO GONZALES, RAYMOND DUCHAMP-VILLON, ARCHIPENKO, GABO, PEVSNER, BRANCUSI

C. BRANCUSI- čitav život tražio je put suprotan Rodinovu, traži impersonalnost i kontrolu emocija- susret sa skulpturom arhaičnih civilizacija

HENRY MOORE - koristi stilizaciju, nadrealistički elementi, punoća, zbitost djela

- poslije rata sklonost ka djelima široke potvrde od naroda

OSIP ZADKIN- u razdoblju između dva rata pomalo napušta kubizam- 1930. u njegovim djelima se pojavljuje barokni element usko povezan s dekorativizmom toga vremena- u Americi - skulpture masivnih formata- tehnika - kubistička derivacija* ORFEJ

JEAN ARP- dada- djelo s jedne strane povezano s Brancusijevom jednostavnošću a s druge strane Tongyeve kompozicije* POPRSJE ŽENE

ALBERTO GIACOMETTI- 1929.- nadrealist- 1935. uključuje rad prema modelu- krajnje ublažavanje figura- masivne osnove - tanane skulpture- skeletični likovi - simbol jedne nove unionističke koncepcije

BARBARA HEPWORTH- 40ih - drvo, ali i ona podliježe čarima bronce

MARINO MARINI- konjaničke skupine* VITEZ- novo figurativno i humanističko kiparstvo

LYNN CHADWICK- figurativno romantični stil koji je ponešto preuzeo iz nadrealizma - geometrijski apstraktan

GERMAINE RICHIER- subjektivni realizam, figure u procesu transformacije, uvijek na granici preobrazbena prelaza u nešto apsolutno neljudsko* ŠAHOVSKA FIGURA, KRALJICA

ARNOLDO POMODORO- pokušava dovesti skulpturu do istoznačja s apst. slikarstvom- kontrasti ravnih uglačanih i zahrđalih površina

MAX BILL- studira na Bauhausu- svojim skulpturama suočava probleme trodimenzionalnosti s izrazom zanimljiva odstupanja- zanima ga pitanje formalnih eksperimenata

- osjećajni element je irelevantan

DAVID SMITH- tehnika IZRAVNOG ZAVARIVANJA- njegova najvažnija metoda- izvori - iskustvo iz montažnog odjela automobilskih tvornica + oduševljenje za Picassove i Gonzalesove zavarivane skulpture* KOCKE* KRALJEVSKA PTICA* PRVI KAT III- industrijski značaj - bilo stilom ili tehnikom - u kasnijem razdoblju- otkrio da upotrebom tvorničkih komada može brzo i lako izraditi skulpt. velikih dimenzija- tendencija prema serijama

ANTHONY CARO- radio kao asistent H. Moorea uvečavajući njegove reducirane modele do definitivnih dimenzija- skulpt. od čeličnih otpadaka, greda, metalnih ploča* MIDDAY- skulpt. mu teže vodoravnom smjeru i ide za sveobuhvatnim dokinućem temelja

EDWARD PAOLOZZI- skulptura na stupnju kompromisa između pop arta i nadrealizma- kreiranje zamršena površinskog motiva na listovima voska s upotrebom sitnih zupčanika, kotača dječjih automobilića i sličnih sitnica i zatim ulijevanje u broncu- zatim počinje upotrebljavati gotove ind. proizvode koje zavaruje i lakira živim bojama

STRUKTURALIZAM - primarne strukture

HARRY BELL- LAKIRANE STAKLENE KOCKE - kompleksna igra odbljesaka- slaganje lakiranih staklenih pločica pod pravim kutom jedne spram drugih

DONALD JUDD- svijet istovjetnih oblika

CARL ANDRE- podovi - isticanje plošne strukture

SOLE LE WITT- sukob konceptualnog reda i vizualnog nereda* 3 PORT SET

ROBERT MORRIS

- prema njemu rješenje se nalazi u praćenju pokazatelja koji leže u samim materijalima- želio naglasiti značenje skulpture- pojam reda nužno je slučajan, nejasan- da bi skulpt. doista bila minimalističkom mora u potpunosti napustiti svaku formulu predeterminacije

RICHARD SERRA- koristi neobične materijale i uključuje jednostavan ali prikriven princip reda, jer su metalni oblici realizirani ulijevanjem rastopljena drva u kutove sobe u kojoj su raspoređene* 9 GUMENIH REMENA S NEONOM - ironija da izabran materijal sam određuje svoj oblik

REINER RUTHENBECK* HRPA PAPIRA - min. umj. dovela do ekstremen granice svoju averziju prema formi

DAN FLAVIN* SPOMENIK ZA V. TATLINA- s jedne strane konstruktivizam s druge pop art - odobrava materijal neonske cijevi

JOHN MOCRACKEN i CRAIG KAUFFMAN- razlikuju se od strukturalista zbog općeg dojma zavodljivosti i dekorativizma1. serija pravokutnika s zaobljenim uglovima pod vakuumom2. serija ploha, živo obojenih, prislonjenih o zid

- boja - strukturalni materijal

HAPPENING I AMBIJENTALNA UMJETNOST- HAPPENING - nastao iz volje za direktnim prisvajanjem života kroz umjetničku akciju i proizvod je neodad. i neorealističkog pokreta koji se kao protuteža enformelu formirao s Novim realizmom oko teoretičara Piera Restanyja u Parizu i NY- pojam prvi put upotrebljava ALLEN KAPROW 1958. za umj. priredbu u galeriji Reuben u NY na kojoj su promatrači bili pozvani da učestvuju u kotrljanju bačvi, vučenju al. folija - * HAPPENING U 6 DIJELOVA- uklanjanje razlike između inscenatora i publike- ne pruža nikakve sadržinske poruke već hoće da pomoću stvaranja nove osjetljivosti za sposobnost doživljaja trgne svijest iz letargije u koju zapada zbog uobičajenih mehanizama ponašanja i mišljenja- sa happeningom je povezana totalna ekspanzija umj. materijala pri čemu svaka stvar unutar izvjesne situacije može postati umjetnički materijal- kao paralelni s teorijom happeninga, FOSTEL je razvio svoj DEKOLAŽ-HAPPENING u kome polazi od faktora raspadanja, samorazaranja

- 1962. happening se povezao sa fluksusom - koji je muzička forma umj. akcije- dio popa za koji se kaže ENVIROMENT - sa Duchampovim readi-mades - skulpt. gubi svoj dotadašnji karakter predmeta zatvorenog u sebe i postaje dio cjelokupne situacije zajedno sa svojom okolinom- stvara se oblikovni prostorni sklop koji potpuno opkoljava promatrača i uvlači ga u trenutak umj. oblikovanja- npr. kod Kinholza prisutan provokativni enviroment kombinira krajnje istrošene i prljave predmete u anegdote ukazujući na tragediju učmalog socijalnog ponašanja - prouzrokovanje određene duhovne reakcije - * ROXY'S - rekonstrukcija jednog bordela 40ih- G. Segal - zamrznuti spomenici svakodnevnog ponašanja koje se obično ne zapaža - gipsane figure i predmeti iz svakodnevnice- POPULARISTIČKI KARAKTER- sredinom 50ih u Japanu - * GUTAČI- mnoga njezina ostvarenja anticipiraju ono što će u Evropi biti učinjeno tek kasnije- KAZNO SHIRAGA - priređivao ekzibicije na otvorenom u kojima bi se koristio vlastitim tijelom kao izražajnim sredstvom- istinsko i pravo rođenje happeninga se povezuje uz pojavo pop arta - poč. 60ih - većina tih umjetnika je priređivala i sudjelovala u happ.

CLAES OLDENBURG- za njega je happening samo izravan produžetak vrste posla koji je doveo do realizacije niza djela* DUĆAN - spavaća soba - zatvor

- dnevna soba - mrtvačnica - javna kuća- kuhinja - mesnica

JIM DINE- vizualni aspekti happ. kao nastavak njegovog slikarstva * NASMIJEŠENI RADNIK - apartman od 3 tkanine* VAVNDEVILL SHOW- ples povrća što bi visilo o koncu- popio lak, na glavu izlio sadržaj drugih dviju posuda

ROBERT WHITMAN- služi se filmom u predstavama , kontrast između radnje zabilježene na filmu i radnje koja se odigrava u njegovoj nazočnosti

ALLAN KAPROW- glumci diletanti, predstave bez proba- prijelaz ka happ. zamišljenom kao terapeutski obred - * GAS - koji se odigrava na različitim mjestima

- happ. je kao kazališna forma u kojoj se različite elemente uključujući i neformalnu recitaciju, organizira u strukturu po dijelovima* IZ DOMAĆINSTVA - razvijanje principa kolaža u akciji- deformirao happ. kao skup zbivanja izvedenih ili opaženih u više nego jednom vremenu i više nego jednom mjestu- njegovi materijalni ambijenti mogu se konstruirati, direktno uzeti iz onoga što je dostupno - njegove ativnosti mogu biti izmišljene ili svakidašnje- može se odigrati u samoposluzi, dok se vozi auto-putem..., u jednom trenutku ili seriji - vrijeme može protegnuti na više od 1 god.- on je umjetnost ali se čini bliže životu- definirao ambijent kao "doslovno, okolina u koju se ulazi"

RED GROOMSCAROLEE SCHNEEMAN

- kazalište OFF OFF BRODWAY - dramaturzi komuniciraju s građ. putem vizualnih i verbalnih prizora

- ono što je nedostajalo amer. happ. je suočenje s zbiljom koje zauzima tako bitno mjesto u prvim futurističkim i dadaističkim nastupima

AY-O* KILL PAPER NOT PEOPLE

WOLF VOSTELL- dekolaž - kreativno načelo koje se temelji na uništenju i samouništenju - suprotno od kolaža

- da bi se amer. umj. suočila s zbiljom trebalo je čekati gorko razdoblje vijetnamskog rata

L. A. PROVOSGUNTER BRUS - javno pražnjenje - protest, pobunaPETTER KUTTNER - specijalizirao se u bojenju hrane zaslijepljujućim tonovimaPETER DOCKLEY - koristi voštane figure, vraćajući se imaginaciji naučne fantastike - * PROSTRANO

- jedna sekundarna manifestaciju koju je happ. izazvao u nekim zemljama je tkz. pokret za obrazovanjem umjet. zajedništva, koji je želio umj. dovesti njezinim procjenjivanjem na razinu pučanstva- HAPPENING - veću ulogu ima publika, podložniji slučaju mada nije do kraja prepušten slučaju- PERFORMANCE- nešto kontroliranija forma - režirani ili nerežirani događaj koji umjetnici realiziraju pred publikom

(muzejskom, galerijskom, slučajnom) - provociranje i izazivanje publikeEARTH ART I KONCEPTUALNA UMJETNOST- prezir nad formom doveo je do eksperimenata sa svim vrstama materijala - sijeno, most, čelik- umjetnici su se htjeli izravno suočiti s vanjskom zbiljom, a jedan način sastojao se u tome da premjeste vanjsko u galerije - svejedno, bilo je logičnije izvaditi umj. djela iz galerije i stvoriti ga kroz izravno uplitanje kroz prirodnu sredinu

ROBERT SMITHSON* PJEŠČARA SA ZRCALOM

- vodi umj. djelo iz galerije i stvara ga kroz izravno uplitanje u prirodnu sredinu* SPIRAL JETTY

- na Velikom slanom jezeru u Utahu- više voli obujme koji uključuju neku geometrijsku

progresiju- najvažnije obilježje djela je nepristupačnost

MICHAEL HEIZER* PREMJEŠTENA I PONOVO POSTAVLJENA MASA

WALTER DE MARIEOV* LAS VEGAS PIECE

- milju duga crta povučena u pustinji Nevade- izvorna zamisao bila je zabranjena fotografska

reprodukcija

DENNIS OPPENHEIM* OBILJEŽENA PLANINA

- podsjeća na kult amer. cowboya- žig za oznaku stoke

WOLF KAHLEN- suradnja s prirodnim procesima, preinaka ili protuslovlje prirode* PROSTORNI ISJEČAK STABLA

R. SERRE* HEXOGRAM - krug kao površina reda

KONCEPTUALNA UMJ.- koncept. umj. proizlazi u mnogo širem smislu iz ideja što su se oblikovale po prvi put s nastankom minimalističkog kiparstva- paradoksalni aspekt - način na koji se koncept. umj. usredotočuje na osobu i osobnost umjetnika

JAN DIBBETS- na granici između 2 tendencije* PERSPEKTIVNE KOREKCIJE

- fotografije krajolika, ostvarene aparatom rukovanim tako da se dobiju slike izmjenične s onim u zbilji* PANORAMA

TOM PHILLIPS* BENCHES

- snažno prizivanje na smrtnost- vjeran čovjekoljubivoj viziji uloge umjetnika - pomoći ljudima da vide svijet

BERNARD I HILDA BECHER- iz dokumentarističke pobude fotografiraju elemente anonimne industrijske arhitekture * PITHEADS

DENIS OPPENHEIM* POZICIJA ZA ČITANJE ZA OPEKOTINU 2 STUPNJA

- BODY ART

BRUCE NAUMAN* BOUND TO FAIL

- zanimanje za raznovrsne načine kojima se može iskazati stanovita zamisao

- uska veza između body arta i happeninga

GILBERT&GEORGE- djeluju u okviru organizacije ART FOR ALL - poštom odašilju velik dio materijala - kosu, odjeću, hranu... želeći da mi to smatramo skulpturama- ponekad portretiraju sami sebe ispred neke šumovite pozadine, a ponekad prihvaćaju da se zabilježe fotog. aparatom neki aspekti njihova života* ZLE MISLI* SINGIG SCULPTURE

JOSEPH BEUYS- interes šire publike pobuđuje 60ih kada se posvećuje assemblageu - * STOLAC SA SALOM - i djelima ambijentalne umj. - * PROSTORNA SKULPTURA- upotreba materijala neprikladnih za simboličke svrhe- serija * MASNI UGLOVI - kombinira energiju masti s privlačnošću i redom pravog kuta- akcione egzibicije - * KAKO OBJASNITI SLIK. JEDNOM MRTVOM ZECU

- koncept umj. se odriče materijalne realizacije i namještanja- u obliku skica i pismenih bilježaka stavlja na uvid ideje i planove projekata kojima se predlažu specifične misli ili akcije a koje treba da ativiraju maštu promatrača- za razliku od minimalne umj., koncept. ne analizira temeljna načela prostornih pojava već konceptualnom konstrukcijom jedne

situacije-modela skreće pažnju na kompleksne faktore koji djeluju unutar jednog fragmenta stvarnosti- umj. djelovanje kao takvo prvi put postaje centralni problem misli, pri čemu se uvijeti vizualiziranja reflektiraju u različitim modalitetima- JOZEF KOSUT - * JEDNA STOLICA I 3 STOLICE - foto. stolice, prava stolica i definicija stolice - različitost stvarnosti

VIDEO ART- nastojala biti - od alternativne politike zavučene u umj. do najistančanije verzije starog kaleidoskopaNAM JUNE PAIKA