uwarunkowania podnoszenia innowacyjności polskiej gospodarki z

Uniwersytet Rzeszowski

Wydział Ekonomii

STUDIA PODYPLOMOWE

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

IV edycja, rok akademicki 2014/2015

Paulina Czarnota

10/2015

Uwarunkowania podnoszenia innowacyjności

polskiej gospodarki z perspektywy doświadczeń

wybranych krajów Unii Europejskiej

Praca dyplomowa wykonana

pod kierunkiem

dr Małgorzaty Wosiek

Przyjmuję pracę

………………...............

Data i podpis promotora

RZESZÓW 2015

Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji

ekonomicznej

~ 2 ~

Oświadczenie autora pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa

została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób

niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest

w pełni autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów

podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem

procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

Data: 14.05.2015 Podpis autora pracy: Paulina Czarnota

~ 3 ~

Streszczenie

Praca obejmuje tematykę związaną z analizą uwarunkowań i stopnia innowacyjności

polskiej gospodarki na tle europejskich liderów w tym zakresie, czyli: Niemiec, Szwecji,

Danii, Finlandii oraz krajów, takich jak: Czechy, Węgry i Słowacja, które

w międzynarodowych rankingach innowacyjności osiągają lepsze wyniki niż Polska.

W opracowaniu wykorzystano metody taksonomiczne, w szczególności metodę porządkowania

liniowego Z. Hellwiga i metodę analizy skupień Warda. Analizą objęto lata 2006, 2010

i 2014.

Słowa kluczowe:

< innowacyjność krajów, konkurencyjność gospodarki narodowej, Unia Europejska,

wskaźniki innowacyjności, konwergencja realna, polska gospodarka>

TYTUŁ

<Conditions of rising innovation in Polish economy in perspective of the experience of

selected countries in the European Union >

~ 4 ~

Spis treści

WSTĘP ................................................................................................................................... 5

ROZDZIAŁ I ......................................................................................................................... 7

Teoretyczne aspekty innowacyjności gospodarek .............................................................. 7

1.1. Istota i pojęcie innowacji .............................................................................................. 7

1.2. Uwarunkowania innowacyjności gospodarek narodowych ......................................... 9

ROZDZIAŁ II ..................................................................................................................... 12

Pomiar innowacyjności gospodarek .................................................................................. 12

2.1. Powszechnie stosowane mierniki innowacyjności gospodarek ................................. 12

2.2. Wskaźniki wybrane do oceny innowacyjności gospodarek Unii Europejskiej .......... 16

2.3. Analiza innowacyjności według metody porządkowania liniowego Z. Hellwiga ..... 17

ROZDZIAŁ III .................................................................................................................... 20

Statystyczno-ekonometryczna analiza poziomu innowacyjności wybranych

gospodarek Unii Europejskiej............................................................................................ 20

3.1. Innowacyjność Polski na tle wybranych krajów UE w świetle międzynarodowych

rankingów .......................................................................................................................... 20

3.2. Innowacyjność krajów Unii Europejskiej w świetle badań własnych ....................... 23

3.3. Metoda Warda – grupowanie krajów na podstawie potencjału innowacyjnego ........ 28

WNIOSKI ............................................................................................................................ 36

BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................. 38

~ 5 ~

WSTĘP

W obecnych czasach szeroko definiowany rozwój społeczno-gospodarczy odbywa się

w turbulentnym środowisku, które kształtowane jest przez globalizację, nasilającą się

konkurencję i innowacje. W triadzie tych czynników, w warunkach gospodarki opartej na

wiedzy coraz większą rolę przypisuje się innowacyjności, która determinuje rozwój

i konkurencyjność gospodarek. Co ważne, innowacyjność odnosi się do prawie wszystkich

sfer życia, kształtując przyszłe tendencje społeczne oraz gospodarcze.

Państwa, które są liderami innowacyjności, są także gospodarkami najbardziej

konkurencyjnymi w skali światowej. Wiodące korporacje transnarodowe swoją potęgę

opierają na innowacjach. Podobnie konkurencyjność Unii Europejskiej determinuje stopień

innowacyjności poszczególnych krajów. W tym aspekcie ważne staje się dążenie do

zapewnienia realnej konwergencji, także technologicznej, między poszczególnymi

gospodarkami. Jeśli określone kraje upodobnią się do liderów i osiągną bardzo wysoki

poziom rozwoju, Unia Europejska jako całość, będzie postrzegana jako jednolity organizm,

mogący konkurować z najlepszymi gospodarkami światowymi. Wysoki poziom konwergencji

realnej jest koniecznym warunkiem trwałości i stabilności ugrupowania, a także pogłębiania

integracji między poszczególnymi krajami. Konwergencja realna jest niestety bardzo trudna

do osiągnięcia, gdyż poszczególne kraje członkowskie Unii Europejskiej różnią się

niezmiernie w rozwoju społeczno-gospodarczym, między innymi w zakresie innowacyjności.

Diagnoza czynników i uwarunkowań innowacyjności jest niezwykle istotna z punktu

widzenia przyszłej konwergencji technologicznej krajów. Chcąc dogonić liderów, państwa

muszą poznać, jakie są główne siły napędowe innowacyjności. Wiedza ta sprawi, że będą

mogły one stać się krajami bardziej nowoczesnymi, a tym samym – konkurencyjnymi.

W nakreślonym wyżej kontekście, za wyborem tematu przemawiają następujące

przesłanki:

podnoszenie poziomu innowacyjności krajów jest podstawowym warunkiem

budowania długookresowych przewag konkurencyjnych,

malejące zróżnicowanie w poziomie innowacyjności gospodarek Unii Europejskiej

sprzyja konwergencji realnej wewnątrz ugrupowania i tworzeniu jednolitego,

konkurencyjnego na skalę światową podmiotu gospodarczego.

Celem głównym niniejszej pracy jest analiza uwarunkowań innowacyjności

gospodarki polskiej z perspektywy doświadczeń liderów innowacyjności w krajach Unii

Europejskiej, a także gospodarek Czech, Węgier i Słowacji.

Do celu głównego przypisano następujące cele szczegółowe:

porównanie poziomu innowacyjności polskiej gospodarki z wybranymi krajami,

określenie mocnych i słabych stron analizowanych gospodarek w zakresie

innowacyjności,

przedstawienie wniosków odnośnie możliwości podnoszenia innowacyjności polskiej

gospodarki.

~ 6 ~

W niniejszej pracy postawiono także tezę badawczą: niwelowanie zróżnicowania

w innowacyjności między gospodarkami Unii Europejskiej sprzyja konwergencji realnej

w ramach tego ugrupowania.

Przedmiotem badania są kraje określane jako europejscy liderzy innowacyjności: Niemcy,

Dania, Szwecja i Finlandia, a także Węgry, Czechy i Słowacja, które uzyskują lepsze wyniki

w rankingach innowacyjności niż Polska. Okres badawczy obejmuje lata 2006, 2010

i uwzględnia prognozy na 2014 rok.

Do realizacji celu głównego, a także celów szczegółowych zastosowano analizę

porównawczą. Wykorzystano także metody taksonomiczne: metodę porządkowania

liniowego Hellwiga oraz metodę grupowania Warda. Analizy oparto o dane wtórne

zamieszczone w raporcie Innovation Index Scoreboard, European Innovation Scoreboard,

dane Eurostatu, GUS, Banku Światowego i OECD.

~ 7 ~

ROZDZIAŁ I

Teoretyczne aspekty innowacyjności gospodarek

1.1. Istota i pojęcie innowacji

Innowacja z języka łacińskiego innovatio oznacza odnowienie1. W debatach

ekonomicznych możemy rozpatrywać ją na dwóch poziomach – mikroekonomicznym

i makroekonomicznym. W ujęciu wąskim możemy mówić o innowacjach

w przedsiębiorstwach – tworzeniu, wprowadzaniu czegoś nowego, udoskonalonego, ale także

wdrożeniu nowoczesnej metody produkcji, uzyskaniu dodatkowych źródeł, czy możliwości.

Natomiast w ujęciu szerokim – innowacje można rozpatrywać w obszarze całych gospodarek,

jako nową kombinację istniejących już możliwości, w kontekście rozwoju i wzrostu

gospodarczego danego kraju. Jest to podejście reprezentowane przez prekursora innowacji –

J. Schumpetera2.

Na przestrzeni wieków innowacje były różnie definiowane. W badaniach najczęściej

przywoływane są definicje autorstwa: P. Druckera, J. Schumpetera, R. Lucasa, P. Kotlera,

P. Romera i G. Silverberga. Analiza tych określeń pozwala na wskazanie głównych atrybutów

innowacji, co ilustruje rysunek 1. Zestawienia to pozwala stwierdzić, że innowacje powinny

być rozpatrywane przede wszystkim w ujęciu dynamicznym, gdyż są złożonym procesem,

który obejmuje tworzenie nowatorskich rzeczy oraz jest związany z wykorzystaniem

posiadanej lub nowej wiedzy do opracowywania patentów i wynalazków,

a także z ulepszeniami technologicznymi. Pojęcie to często odnosi się także do pewnych idei,

praktyk czy obiektów, które przez społeczeństwo postrzegane są jako nowe. Współcześnie

proces generowania innowacji ma charakter programowy. Nie powstają one przypadkowo,

lecz są wynikiem aktywności B+R, a niezmiernie ważną rolę odgrywa kapitał ludzki – jako

pierwotne źródło innowacji3.

Istnieje wiele kryteriów, według których można klasyfikować innowacje. Ze względu na

tematykę niniejszej pracy skupiono się tylko na tych, które wiążą się z innowacyjnością

gospodarek. W tym zakresie wyróżnia się: innowacje kreatywne i imitujące. Pierwsza grupa

dotyczy odkryć i wynalazków, które są najczęściej generowane przez liderów innowacji,

takich jak: Niemcy, Dania, Szwecja i Finlandia. Natomiast innowacje imitujące wprowadzane

są przez kraje, które naśladują i rozpowszechniają nowatorskie pomysły. W tej grupie można

wyróżnić państwa uznawane przez Innovation Union Scoreboard (Unia Innowacji) za kraje

doganiające liderów, przykładowo Bułgarię i Litwę4. Klasyfikacja ta związana jest

1 Bardon-Gust N., Innowacyjność w aspekcie regionalnym, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, 2005, s.51-63. 2 Koch J. (red.), Wzrost gospodarczy a innowacje. Publikacja pokonferencyjna, Wrocławskie Centrum

Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008, s.15-27. 3 Waresa M., Ekonomiczne skutki różnic w innowacyjności krajów rozszerzonej Unii Europejskiej, w: J.Bilski,

A.Midera (red.), Procesy integracyjne w gospodarce światowej. Polska w Unii Europejskiej, Wydawnictwo

Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2003, tom II, s. 727-743. 4 Weresa M., Zdolność innowacyjna polskiej gospodarki. Pozycja w świecie i w regionie, w: H. Brdulak,

T. Gołebiowski, TRANS 03 - Innowacje w gospodarce, Difin, Warszawa 2003, s. 96-114.

~ 8 ~

z podziałem na innowacje podstawowe i usprawniające. Pierwsze z nich mają ogromny

wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy kraju, ponieważ dotyczą nowatorskich rozwiązań

naukowych. Drugie – powstały w celu usprawniania innowacji podstawowych, czyli

przykładowo dostosowywania ich do szybko zmieniających się warunków5.

Rysunek 1.

Elementy składowe definicji innowacji

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Prystrom J., Innowacje w procesie rozwoju gospodarczego, ,

Diffin, Warszawa 2012, s. 9-15.

Biorąc pod uwagę stopień zależności dzieli się innowacje na sprzężone i niesprzężone.

Pierwsze są wynikiem współpracy pewnej liczy osób, organizacji czy ugrupowania, natomiast

drugie są rezultatem pracy jednej osoby, czy pojedynczego kraju członkowskiego i zazwyczaj

polegają na niewielkich usprawnieniach pewnych procesów6.

Z punktu widzenia wpływu innowacji na rozwój gospodarczy wyróżnić możemy

innowacje strategiczne oraz taktyczne. Innowacje strategiczne rozpatrywane są w długim

okresie, odnoszą się do przedsięwzięć innowacyjnych o charakterze społecznym

i ekonomicznym, przyczyniają się do realizacji określonych celów całego społeczeństwa,

taktyczne zaś odnoszą się do krótkiego okresu, przyczyniają się do podniesienia efektywności

gospodarowania7.

Ze względu na charakter uzyskiwanych korzyści wyróżnia się innowacje: gospodarcze

(przynoszące korzyści wymierne), społeczne (dające korzyści niewymierne), społeczno-

5 Ibidem. 6 Piekut M., Innovativeness of companies in Poland and other European countries, Zeszyty Naukowe MWSE

w Tarnowie, 2011, nr 2, s.90-95. 7 Nowak P., Poziom Innowacyjności Polskiej gospodarki na tle krajów UE, Prace Komisji Geografii Przemysłu,

Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, nr.19, Kraków 2012, s. 153-167.

Innowacjetworzenie czegoś nowego

opracowanie wynalazku

z wykorzystaniem nowej lub starej

wiedzy

praktyczne stosowanie uzyskanych rezultatów

w działaności B+R

ulepszenia technologiczne, lepsze metody wykorzystania danej rzeczy

kwestie, które w danym momencie

pojawiły się jako pierwsze

idea, praktyka lub obiekt

postrzegane jako nowe

czynnik kapitału ludzkiego

~ 9 ~

gospodarcze, potencjalne (po wdrożeniu innowacji) i rzeczywiste (korzyści, które zostały już

osiągnięte)8.

1.2. Uwarunkowania innowacyjności gospodarek narodowych

Przejrzystą klasyfikację czynników warunkujących procesy innowacyjne przedstawił

A. Pomykalski (zob. rys. 2). Pierwsze dotyczą działalności badawczo-rozwojowej w danym

kraju, która tworzy fundamenty działalności innowacyjnej także innych podmiotów. Kolejne

– odnoszą się do polityki państwa nakierowanej na innowacyjność danego kraju.

Rysunek 2.

Czynniki warunkujące procesy innowacyjne według A. Pomykalskiego

Źródło: opracowanie własne na postawiePomykalski A., Zarządzanie innowacyjami, PWN, Warszawa 2001, s.

81.

W tym ujęciu istotna staje się strategia rozwoju techniki i nauki przekładająca się na

system kształcenia, który z kolei powiązany jest z dostępem do kreatywnego kapitału

ludzkiego. Duże znaczenie ma struktura gospodarcza kraju, regulująca ogólny stan

mechanizmu innowacyjnego, a także stopień uzależnienia kraju od importu wiedzy i wysoko

zaawansowanych technologii. Ważny jest system funkcjonowania gospodarki, wpływający na

efektywność i konkretyzację innowacji oraz wywierający wpływ na charakter rynku. Ostatnią

grupę stanowią czynniki psychologiczne, kulturowe i socjologiczne, na które składają się

między innymi: ambicje i prestiż. Czynniki te odnoszą się do kapitału ludzkiego, jego

psychiki i kultury9.

8 Prystrom J., Innowacje w procesie rozwoju gospodarczego, Diffin, Warszawa 2012, s.19-26. 9 Pomykalski A., Zarządzanie innowacyjami, PWN, Warszawa 2001, s. 81.

potencjał B+R, zasoby wiedzy naukowej i technicznej kraju

polityka innowacyjna państwa

struktura gospodarcza kraju, rozwój społeczno-gospodarczy

system funkcjonowania gospodarki

czynniki psychologiczne, kulturowe i socjologiczne

~ 10 ~

Innym, równie ciekawym z punktu widzenia niniejszej pracy, podziałem czynników

innowacyjności jest wyróżnienie czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Wśród

pierwszych tzw. endogenicznych wymienia się: wiedzę naukową i techniczną, zaplecze

badawcze, kapitał ludzki, a także zasoby finansowe danej gospodarki. W odniesieniu do

determinantów egzogenicznych zwraca się uwagę na międzynarodowe otoczenie, w którym

funkcjonuje gospodarka, np. na przepływ kapitału zagranicznego (zwłaszcza w formie

bezpośrednich inwestycji zagranicznych), regulacje międzynarodowych organizacji

(MFW,WTO), czy ustalenia w ramach międzynarodowych ugrupowań integracyjnych. W tym

kontekście, ważnym czynnikiem zewnętrznym wspierającym proces podnoszenia

innowacyjności niżej rozwiniętych gospodarek Unii Europejskiej są np. fundusze

strukturalne.

Rysunek 3.

Uwarunkowania zdolności kraju do innowacji

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Starzyk K., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a transfer

technologii w procesie transformacji gospodarczej, w: Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, red.

Z. Olesiński, PWE, Warszawa 1998, s. 266.

Z kolei K. Starzyk wyróżnia trzy grupy czynników kształtujących potencjał

innowacyjny kraju (zob. rys. 3). Są to:

1. poziom rozwoju gospodarczego danego państwa, kapitał ludzki i system edukacji,

zasoby kapitałowe oraz nakłady na badania i rozwój, a także personel badawczy

i liczba patentów,

2. otwartość danego kraju na inne gospodarki, powiązana z intensywnością wymiany

technologii i wiedzy z zagranicą,

intesywność wymiany wiedzy

i technologii z zagranicą

polityka gospodarcza

(inwestycyjna, naukowo-

techniczna, zagraniczna)

potencjał innowacyjny

danej gospodarki

~ 11 ~

3. szeroko rozumiane uwarunkowania systemowe, które obejmują politykę gospodarczą

danego państwa, w tym naukowo-techniczną, inwestycyjną i zagraniczną10.

W ramach wyżej wymienionych obszarów można wskazać czynniki egzogeniczne,

w skład których wchodzą: intensywność wymiany wiedzy i technologii z zagranicą, polityka

realizowana np. przez organizacje międzynarodowe lub szczebla centralnego Unii

Europejskiej. Źródła endogeniczne to natomiast potencjał innowacyjny danej gospodarki oraz

polityka gospodarcza danego państwa11.

Przegląd czynników i uwarunkowań innowacyjności wskazuje na to, że ich podstawą

są działania badawczo-rozwojowe. Ponadto istotną rolę odgrywa podejście danego państwa

do innowacji. Duże znaczenie ma dostęp do wysoko wykwalifikowanego kapitału ludzkiego.

Zatem priorytetowe znaczenie wśród uwarunkowań innowacyjności mają czynniki

o charakterze endogenicznym, tkwiące w danej gospodarce. To jej możliwości, stosowanie

odpowiedniej polityki, czy zachęt dla pobudzania zachowań innowacyjnych, przyczyniają się

do szybszego wzrostu innowacyjności, a tym samym także konkurencyjności całego kraju.

Niezmiernie ważną kwestią jest też to, że wszystkie analizowane uwarunkowania

innowacyjności są komplementarne (uzupełniają się wzajemnie).

W odniesieniu do gospodarek Unii Europejskiej ważną rolę we wspieraniu

innowacyjności, odgrywa polityka gospodarcza, nie tylko ta realizowana na poziomie

krajowym (choć przede wszystkim ona), ale także na szczeblu unijnym. Na forum Unii

Europejskiej priorytetowe znaczenie innowacyjności gospodarek podkreślono m.in.

w strategii Europa 2020 – wcześniej w Strategii Lizbońskiej. Istotną część tej strategii

stanowią zapisy dotyczące Unii Innowacji, której bezpośrednim efektem mają być

zwiększone inwestycje na badania i rozwój, osiągające docelowo poziom 3% PKB dla

każdego kraju członkowskiego UE.

10 Dwilińska M., Potencjał innowacyjny gospodarki – pojęcie, determinanty, mierniki, Zeszyty Naukowe SGH,

Warszawa 2005, s.113-132. 11 Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 28-

29.

~ 12 ~

ROZDZIAŁ II

Pomiar innowacyjności gospodarek

2.1. Powszechnie stosowane mierniki innowacyjności gospodarek

Mierniki innowacyjności można analizować na dwóch płaszczyznach12:

jako nakłady – czyli środki lub działania zaangażowane w proces innowacji,

jako efekty – co dane środki spowodowały – są to rezultaty odzwierciedlone

w wynalazkach czy patentach.

Wykorzystując powyższy podział, wyodrębnia się szereg mierników stosowanych

powszechnie do oceny poziomu innowacyjności gospodarek narodowych. Na podstawie

wskaźników cząstkowych budowane są syntetyczne indeksy innowacyjności, w oparciu

o które tworzy się rankingi – Global Innovation Index (GII) oraz stosowany w Unii

Europejskiej Summary Innovation Index (SII) (wcześniej stosowano European Innovation

Index),w oparciu o który tworzony jest coroczny raport Innovation Union Scoreboard.

Ze względu na temat niniejszej pracy szczególną uwagę zwrócono na raport Innovation

Union Scoreboard (IUS)13. Jego podstawą jest syntetyczny wskaźnik innowacyjności SII,

obliczany na podstawie 25 wybranych ujęć cząstkowych. Ogólną charakterystykę zmiennych

uwzględnionych w Summary Innovation Index przedstawiono w tabeli1.

Wskaźniki wykorzystane do obliczenia SII można podzielić na trzy grupy:

czynniki wpływające na innowacyjność podmiotów, niezbędne do tworzenia innowacji,

znajdujące się poza przedsiębiorstwami. Są to wskaźniki związane z poziomem

kwalifikacji siły roboczej – kapitałem ludzkim – stanowiącym podstawę twórczych

i innowacyjnych pomysłów, bazą naukową, a także z finansowaniem pomysłów

innowacyjnych,

czynniki związane z podmiotami gospodarczymi na terenie danego kraju,

efekty, jakie uzyskano za pomocą danych nakładów na innowacje. Ich miarą są np.:

wskaźniki dotyczące liczby firm, które wprowadziły innowacje (produktowe,

procesowe, itp.) oraz poziom zatrudnienia w branżach wiedzochłonnych, eksport

produktów zaawansowanych technologicznie, a także wydane patenty i licencje14.

W obrębie zmiennych ujętych w Summary Innovation Index zauważyć można zmiany

wprowadzone w raporcie IUS 2014. Poprawiono w nim wskaźnik 25 – który wcześniej

odnosił się do szybkiego wzrostu innowacyjności firm (IUS 2013), na zatrudnienie w szybko

rozwijających się firmach w sektorach innowacyjnych. Wydłużono okres analizy

12 Mikołajczyk B., Mierniki monitorowania innowacyjności w skali makro w krajach Unii Europejskiej,

Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2014, s.282-292. 13 European Commission, Innovation Union Scoreboard 2014, (dostęp: 2.03.2015)

http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf 14 Mikołajczyk B., Mierniki …., s.282-292.

http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf

~ 13 ~

z pięcioletniego (IUS 2013) do ośmioletniego (IUS 2014). Ponadto zmieniono kalkulację stóp

wzrostu, w której do tej pory brano pod uwagę średni wynik indywidualnych wskaźników –

natomiast w nowym ujęciu liczy się go jako średnioroczny wzrost syntetycznego SII15.

Przedstawiony wskaźnik sumaryczny ma wiele zalet i wad, dlatego znajduje on

zarówno swoich zwolenników, jak i przeciwników. Sporne kwestie dotyczą przede wszystkim

jego budowy. Ciekawe jest to, że kraje które są na pierwszych miejscach w Europie pod

względem SII nie zawsze są najlepsze w skali globalnej, co obrazuje wskaźnik Global

Innovation Index.

Inny zbiór wskaźników oceniających innowacyjność kraju zaproponowali: S. Stern, M.E.

Porter i J.L. Furman, aczkolwiek nawiązują one do tych zaproponowanych w SII. Według ich

koncepcji dzieli się je na: bezpośrednie i pośrednie. Do grupy pośrednich zaliczyć można16:

liczbę patentów przyznanych przez EPO17 – wybór EPO był celowy, ze względu na

wysokie wymagania stawiane potencjalnym wynalazkom przez tę instytucję,

wkład gospodarki w globalny rynek high-tech, przejawiający się między innymi

udziałami nakładów B+R w PKB.

Z kolei bezpośrednie – dzielą się na dwie zasadnicze grupy: zasoby związane

z tworzeniem nowej wiedzy, a także ze zdolnością do komercjalizacji innowacji przez dany

kraj. Są to:

krajowe wydatki brutto na B+R (GERD),

personel B+R,

kapitał ludzki związany z nauką i technologią,

osoby z wykształceniem wyższym w dziedzinie nauk technicznych.

15 European Commision, Innovation Union Scoreboard 2014, (data dostęp: 2.03.2015), s.11.

http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf 16 Stern S., Porter M., Furman J., The determinants of National Capacity, „Working Paper”, No 7876, National

Bureau of Economics Research, Cambridge, September 2000, s.1. 17 EPO – Europejskie Biuro Patentowe.


~ 14 ~

Tabela 1. Cząstkowe wskaźniki innowacyjności wykorzystywane w Summary Innovation Index

Źródło: opracowanie własne na postawie Innovation Union Scoreboard 2014.

SUMMARY INNOVATION INDEX 2014

WARUNKI PDSTAWOWE AKTYWNOŚĆ FIRM PRODUKTY (EFEKTY)

Zasoby ludzkie

Otwarte, doskonałe,

atrakcyjne systemy

badań

Finanse

i wsparcie

Inwestycje

firmy

Przedsiębiorczość

i powiązania

Aktywa

intelektualne Innowatorzy Efekty ekonomiczne

Nowe stopnie

doktorskie

Międzynarodowe

publikacje naukowe

Wydatki na

B+R

w sektorze

publicznym

Wydatki na

B+R w sektorze

prywatnym

Innowacje wewnętrzne

MŚP

Wnioski patentowe

PCT**

MŚP wprowadzające

innowacje produktowe/

procesowe

Zatrudnienie

w działalności opartej na

wiedzy

Odsetek osób

z wykształceniem

wyższym

Publikacje naukowe

pośród najlepszych 10%

najczęściej cytowanych na

świecie

Inwestycje

w Venture

Capital

Inne wydatki niż

B + R

Współpraca

innowacyjnych MŚP

z innymi firmami

Wnioski patentowe PCT

na 100 mieszkańców

dotyczące społecznych

wyzwań

MŚP wprowadzające

innowacje marketingowo -

organizacyjne

Udział eksportu

produktów wysoko

zaawansowanych

technologii

Odsetek młodzieży

z co najmniej

średnim

wykształceniem

Doktoranci spoza UE Liczba publikacji

publiczno-prywatnych

Wspólne znaki

towarowe

Zatrudnienie w szybko

rozwijających się firmach

w sektorach

innowacyjnych (2014)

Eksport usług opartych

na wiedzy

Sprzedaż innowacji na

rynek

Wspólne projekty Przychody z zagranicy

(licencje i patenty)

~ 15 ~

Dokonując analizy literatury z tego zakresu zauważono także inne wskaźniki oceniające

poziom innowacyjności danego kraju. Zaliczyć do nich można:

zatrudnienie w usługach high-tech jako odsetek ogółu siły roboczej,

osoby posiadające wyższe wykształcenie – odsetek osób w wieku 25–64 lata,

zapotrzebowanie na nowe kadry B+R,

poziom PKB per capita danego kraju,

liczba patentów w wymiarze krajowym i zagranicznym,

inwestycje w Venture Capital jako % PKB.

Nasuwa się wniosek, że dobór wskaźników do oceny innowacyjności danego kraju jest

tak naprawdę subiektywny – zależy tylko i wyłącznie od osoby próbującej ocenić poziom

innowacyjności danego kraju. Na podstawie zaprezentowanego powyżej zestawienia można

wnioskować, że ocenę innowacyjności gospodarki nie można oprzeć tylko na

wskaźnikach innowacyjności przedsiębiorstw, ale należy wziąć pod uwagę również szereg

innych czynników wpływających pozytywnie na chęć tworzenia innowacji, takich jak:

dostępność wysoko wykwalifikowanego kapitału ludzkiego czy polityka proinnowacyjna

państwa. Trzeba też uwzględnić efekty, jakie działania te przynoszą całej gospodarce.

Kolejnym ważnym, syntetycznym wskaźnikiem innowacyjności jest Global Innovation

Index (GII). Jest to światowy indeks określający innowacyjność poszczególnych gospodarek.

Po raz pierwszy został on wprowadzony w 2007 roku. Klasyfikuje on 125 gospodarek ze

względu na 60 wskaźników (zob. rys. 4).

Rysunek 4.

Składowe wskaźnika Global Innovation Index

Źródło: opracowanie własne na podstawie Global Innovation Index 2014.

Wskaźniki efektywności innowacyjnej

Czynniki kreujące innowacyjność

Instytucje Kapitał

ludzki

Infrastruk -

tura

Złożoność

rynkuZłożoność

biznesu

Efekty

działalności

innowacyjnej

Efekty

wiedzy

i technologii

Efekty

kreatywno

-ści

~ 16 ~

W jego skład wchodzą czynniki kreujące innowacyjność oraz efekty działalności

innowacyjnej. Pierwsze obejmują kolejno: instytucje (środowisko polityczne, regulacyjne

i biznesowe), kapitał ludzki (wykształcenie wyższe, badania i rozwój), infrastrukturę (ogólna

infrastruktura, trwałość ekologiczna), złożoność rynku (kredyty, inwestycje, handel

i konkurencyjność) oraz biznesu (wiedza pracowników, powiązania innowacyjne, absorpcja

wiedzy). Natomiast w drugiej grupie wyróżnia się: efekty wiedzy i technologii

(kreacja/oddziaływanie/dyfuzja wiedzy) oraz kreatywności (aktywa niematerialne, dobra

kreatywne i serwis oraz kreatywność internetowa).

Tak pogrupowane mierniki dają lepszy i dokładniejszy obraz poziomu innowacyjności

w badanych gospodarkach. Dużą zaletą jest także światowy zasięg wskaźnika GII, który

pozwala na dokonanie analizy porównawczej większości gospodarek.

2.2. Wskaźniki wybrane do oceny innowacyjności gospodarek Unii Europejskiej

Dobór zmiennych do modelu nie jest kwestią łatwą do rozstrzygnięcia. Jego trafność

ma bardzo duży wpływ na prawidłowość wybranej konstrukcji, w oparciu o którą prowadzi

się analizę. Oczywiście wybór danych, jak i modeli jest subiektywny, dlatego też rankingi

innowacyjności różnią się pomiędzy sobą.

Tabela 2.

Wskaźniki innowacyjności wykorzystane w badaniu

NAKŁADY

SIŁY SPRAWCZE

INNOWACJI

Udział kapitału ludzkiego w nauce i technice jako %

populacji (HRST) 1

Udział doktorów w dziedzinie technologii (% populacji

w wieku 20-29 lat) 2

GERD jako % PKB 3

Udział osób z wykształceniem wyższym w grupie

wiekowej 25-64 lat (%) 4

Wydatki na B+R (% PKB) 5

EFEKTY

ZASTOSOWANIE

NOWEJ WIEDZY

Eksport produktów zaawansowanych technologicznie

(% eksportu) 6

Zatrudnienie w wysoko zaawansowanych

technologicznie branżach jako % zatrudnienia ogółem 7

Zatrudnienie w B+R jako % zatrudnienia ogółem 8

WŁASNOŚĆ

INTELEKTUALNA

Liczba wniosków patentowych wysoko

zaawansowanych technologii do EPO (na 1 mln osób) 9

Liczba wniosków patentowych ogółem złożonych do

EPO (na 1 mln osób) 10

Źródło: opracowanie własne.

~ 17 ~

Na podstawie literatury przedmiotu wyznaczono wskaźniki mające na celu ocenę

wybranych gospodarek UE pod względem poziomu innowacyjności (zob. tabela 2). Dobór

wskaźników oparto na dwóch kryteriach18:

merytorycznym – wybór zmiennych ujętych zgodnie z wnioskami wynikającymi

z przeglądu literatury,

kompletność i porównywalność danych statystycznych.

Wskaźniki zostały podzielone na dwie grupy: nakłady i efekty. Mają one charakter

stymulant, tzn. ich wysokie wartości świadczą o wyższym poziomie innowacyjności

gospodarek.

Pierwsza grupa wskaźników składa się z dwóch komponentów: siły sprawcze

innowacji – przez które autor niniejszej pracy rozumie czynniki występujące w danym kraju

niezbędne do zaistnienia innowacji, a także elementy obejmujące tworzenie nowej wiedzy.

W obrębie efektów wyróżniono podgrupę zastosowania nowej wiedzy, mierzoną eksportem

wysoko zaawansowanych technologii oraz zatrudnieniem, a także dotyczącą własności

intelektualnej – za którą uznano patenty i licencje zgłaszane do EPO.

2.3. Analiza innowacyjności według metody porządkowania liniowego Z. Hellwiga

Zjawiska odnoszące się do innowacyjności są bardzo złożone, dlatego trudno jest je

przedstawić za pomocą jednego uniwersalnego miernika. Właśnie ta różnorodność powoduje,

że niemożliwe staje się wyselekcjonowanie jednego wskaźnika diagnostycznego,

przykładowo nakładów na badania i rozwój do oceny całej gospodarki. Dlatego stosuje się

syntetyczne miary uwzględniające złożoność i wielowymiarowość tego zjawiska.

W bieżących badaniach do opracowania syntetycznego wskaźnika innowacyjności

wykorzystano metodę porządkowania liniowego według koncepcji przedstawionej przez

Z. Hellwiga. Objęto nią lata 2006, 2010, 2014 wraz z uwzględnioną prognozą na 2014 rok.

Badaniu empirycznemu poddano gospodarki liderów innowacji, wyodrębnionych celowo

według rankingu zawartego w raporcie Innovation Union Scoreboard, tj. Niemcy, Dania,

Szwecja, Finlandia, a także grupę krajów, które w 2004 roku wstąpiły do Unii Europejskiej

wraz z Polską, czyli: Czechy, Węgry i Słowację.

Wskaźniki cząstkowe wykorzystane do konstrukcji syntetycznego miernika

innowacyjności muszą spełniać pewne kryteria statystyczne. Powinny:

cechować się wysoką zmiennością,

być silnie skorelowane ze zmienną objaśnianą,

być słabo skorelowane pomiędzy sobą.

18 Mikołajczyk B., Mierniki monitorowania innowacyjności w skali makro w krajach Unii Europejskiej, Zeszyty

Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, 2011, s. 286.

~ 18 ~

Procedura weryfikacji zmiennych według kryteriów statystycznych przebiega

w następujących etapach:

1. Eliminuje się czynniki cechujące się zbyt niskim poziomem zmienności

(w analizowanym przypadku, gdy ten współczynnik przyjął wartość poniżej 10%).

2. Oblicza się współczynniki korelacji19 dla badanych zmiennych. W opracowaniu

ustalono wartość krytyczną na poziomie 0,85. Wysoka wartość współczynnika

korelacji wskazuje, że informacje mierzone przez zmienne powielają się.

3. Ze względu na wartość obliczonych współczynników korelacji przeprowadza się

redukcję zmiennych za pomocą metody statystycznej – w opracowaniu wykorzystano

parametryczną metodę doboru zmiennych diagnostycznych Z. Hellwiga20.

Etapy eliminacji zmiennych diagnostycznych metodą Hellwiga21:

1. W macierzy współczynników korelacji dla każdej zmiennej sumuje się bezwzględne

wartości współczynników korelacji, następnie wybiera się wartość centralną (tę

zmienną, dla której suma jest najwyższa).

2. Eliminuje się zmienne, które mają wyższy współczynnik korelacji niż założony

w badaniu (0,85) – są to zmienne satelitarne.

3. Postępowanie prowadzi się tak długo, aż odrzuci się wszystkie zmienne o wyższych

w stosunku do ustalonej wartości współczynnikach korelacji22.

Po przeprowadzeniu statystycznej weryfikacji zmiennych, ostatecznie w badaniu

wykorzystano następujące wskaźniki:

zatrudnienie w sektorze B+R jako % zatrudnienia ogółem,

liczba aplikacji patentowych EPO przypadających na 1 milion mieszkańców,

kapitał ludzki w nauce i technice jako % populacji,

zatrudnienie w sektorze wysoko zaawansowanych technologii jako % zatrudnienia

ogółem,

liczba doktorantów jako procent populacji w wieku 20–29 lat,

eksport produktów high-tech jako % eksportu ogółem.

Tak przygotowany zestaw zmiennych poddawany jest procedurze standaryzacji według

formuły:

19 Są to współczynniki korelacji liniowej Pearsona. 20 Warzecha K., Syntetyczna ocena dystansu Polski od krajów UE na podstawie wybranych aspektów ochrony

środowiska, (data dostępu 5.04.2015) http://zif.wzr.pl/pim/2013_4_4_23.pdf 21 Stec M. Uwarunkowania rozwojowe województw w Polsce – analiza statystyczno – ekonometryczna

„Nierówności społeczne a Wzrost Gospodarczy Uwarunkowania sprawnego działania w przedsiębiorstwie

i regionie”, Zeszyt nr 20, Wyd. UR w Rzeszowie, Rzeszów 2011, s.232-251. 22 Warzecha K, Syntetyczna…..

~ 19 ~

jjij

ijxS

xxz

,

gdzie:

𝑥𝑖𝑗- obserwowana wartość zmiennej,

𝑥�̅� − średnia wartość (wartość oczekiwana),

𝑆(𝑥𝑗) − odchylenie standardowe zmiennej ,

𝑧𝑖𝑗 – wartość zmiennej standaryzowanej.

W niniejszym opracowaniu uwzględniono średnią i odchylenie standardowe obliczone na

postawie wszystkich obserwacji tak, aby wartości syntetycznej miary innowacyjności były

porównywalne w kolejnych latach. Umożliwiło to przedstawienie analizy w ujęciu

dynamicznym. Na podstawie wystandaryzowanych zmiennych obliczono syntetyczny

wskaźnik innowacyjności wg formuły:

𝑑𝑖 = 1 − 𝐷𝑖𝑜

𝐷𝑜

gdzie:

𝑑𝑖 – wartość syntetycznego wskaźnika innowacyjności,

𝐷𝑖𝑜- odległość euklidesowa wyznaczonych obiektów od wzorca,

𝐷0 – odległość (lub ciąg odległości).

Wynikiem powyższej procedury jest utworzenie rankingu obiektów. Syntetyczna miara

przyjmuje wartości z zamkniętego przedziału od 0 – 1. Im kraj jest bardziej innowacyjny, tym

wartość wskaźnika jest wyższa.

Parametryczna metoda doboru zmiennych ma wiele zalet, jak również i wad. Na

pewno ułatwia estymację modelu w szczególności poprzez eliminację współliniowości,

ogranicza liczbę zmiennych do badania, a także zmniejsza liczbę równań modelu. Jej

niedogodnością jest jednak ograniczona możliwość interpretacji merytorycznej otrzymanych

danych23.

23 Cieślak M. (red.), Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa 2002, s. 119; Pluta

W.,, Agregatowe zmienne diagnostyczne w badaniach regresyjnych, „Przegląd Statystyczny” 1976 nr 1, s. 85–

97.

~ 20 ~

ROZDZIAŁ III

Statystyczno-ekonometryczna analiza poziomu innowacyjności wybranych

gospodarek Unii Europejskiej

3.1. Innowacyjność Polski na tle wybranych krajów UE w świetle międzynarodowych

rankingów

Według Raportu Innovation Union Scoreboard liderami innowacyjności w Unii

Europejskiej w 2014 roku były: Szwecja, Dania, Niemcy i Finlandia. Analizując raport IUS

2014 można zauważyć, że w porównaniu do roku poprzedniego Polska przesunęła się

z grupy „skromnych” do „umiarkowanych” innowatorów, zostawiając za sobą w tyle

Bułgarię, Litwę i Rumunię. Widoczna jest także przewaga Węgier, Słowacji i Czech nad

Polską, która nadal się utrzymuje, chociaż w 2014 roku te państwa znalazły się

w jednej grupie krajów cechujących się umiarkowaną innowacyjnością (zob. wykres 1)24.

Wykres 1.

Summary Innovation Index 2014 w Unii Europejskiej

Legenda: kolorem żółtym oznaczono „skromnych innowatorów”, kolorem niebieskim „umiarkowanych

innowatorów”, kolorem zielonym kraje doganiające, kolorem różowym liderów innowacyjności.

Źródło: opracowanie własne na podstawie IUS 2014.

Mocne i słabe strony poszczególnych krajów UE według IUS 2014 przedstawiono

w tabeli 3. Europejscy liderzy innowacji cechują się przede wszystkim: dużą liczbą

międzynarodowych publikacji naukowych, znaczną liczbą stopni doktorskich, wysokimi

wydatkami na B+R w sektorze prywatnym, co świadczyć może o dużej innowacyjności

24 European Commision, Innovation Union Scoreboard 2014,

http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf (dostęp: 2.03.2015), s. 13.

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

Bułg

aria

Ło

twa

Rum

unia

Po

lska

Lit

wa

Cho

rwac

ja

Mal

ta

Sło

wac

ja

Węg

ry

Gre

cja

Po

rtu

gal

ia

His

zpan

ia

Cze

chy

Wło

chy

Cyp

r

Est

on

ia

Sło

wen

ia

Fra

ncj

a

Au

stri

a

Irla

nd

ia

Wie

lka…

Bel

gia

Ho

lan

dia

Lu

kse

mbu

rg

Fin

lan

dia

Nie

mcy

Dan

ia

Szw

ecja


~ 21 ~

i konkurencyjności przedsiębiorstw reprezentujących te kraje. Ich zaletami są również:

wysokie wydatki na innowacje, inne niż B+R oraz duża liczba publikacji prywatno-

publicznych. Ich wspólnym problemem jest mała liczba nowych doktorantów spoza UE.

Kraje, które reprezentują grupę umiarkowanych innowatorów, mają też trudności

w obrębie tej kategorii, jak również z niską liczbą aplikacji patentowych PCT, licencji

oraz patentów pochodzących z zagranicy.

Tabela 3.

Mocne i słabe strony innowacyjności wybranych krajów UE wg raportu IUS 2014

Wybrane

kraje MOCNE STRONY SŁABE STRONY

Szwecja

liczba międzynarodowe publikacje

naukowe,

wydatki B+R w prywatnym sektorze,

liczba publiczno-prywatnych publikacji

naukowych,

liczba aplikacji patentowych PCT.

eksport usług opartych na wiedzy,

sprzedaż udziałów w firmach

innowacyjnych.

Dania

liczba międzynarodowych publikacji

naukowych,

liczba publiczno–prywatnych publikacji

naukowych,

wydatki na B+R w prywatnym sektorze,

liczba nowych stopni doktorskich.

liczba doktorantów spoza UE poniżej

średniej UE.

Niemcy

liczba międzynarodowy publikacji

naukowych,

liczba nowych stopni doktorskich,

wydatki inne niż B+R na innowacje.

liczba doktorantów spoza UE,

inwestycje w kapitał wysokiego ryzyka,

licencje i patenty.

Finlandia


naukowych,

wydatki na B+R w prywatnym sektorze,

liczba nowych stopni doktoranckich,

licencje i patenty z zagranicy.


eksport usług opartych na wiedzy.

Czechy

Liczba międzynarodowych publikacji

naukowych,

wydatki inne niż na B+R,

wydatki B+R w sektorze publicznym.

inwestycje w kapitał wysokiego ryzyka,

liczba doktorantów spoza UE.

Węgry

licencje i patenty z zagranicy,

zatrudnienie w szybko rozwijających się

firmach sektorów innowacyjnych,


naukowych.

liczba doktorantów spoza UE.

Słowacja

sprzedaż udziałów w firmach

innowacyjnych,

osoby z wyższym i średnim

wykształceniem,


naukowych.


aplikacje patentowe PCT,

licencje i patenty.

Polska

wydatki inne niż B+R na innowacje,

osoby z wyższym i średnim

wykształceniem.


aplikacje patentowe PCT,

licencje i patenty.

Źródło: opracowanie własne na podstawie IUS 2014.

~ 22 ~

Ponadto z przedstawionej tabeli wynika, że cechą pozytywną innowatorów jest

wysoka liczba międzynarodowych publikacji (Czechy, Węgry, Słowacja). Nie dotyczy ona

jednakże Polski – która jedyną przewagę zaobserwowaną przez IUS 2014 – wykazuje

w obszarze większych wydatków na innowacje, innych niż B+R oraz w znacznym odsetku

osób posiadających wykształcenie wyższe lub średnie. Nasze państwo prezentuje się

niekorzystnie na tle liderów UE, ale także krajów grupy Wyszehradzkiej, które zajmują

wyższe pozycje w rankingach innowacyjności. Ich przewaga wiąże się

z liczniejszymi publikacjami naukowymi, większymi wydatkami na B+R i znaczącym

zaangażowaniem sektora prywatnego w działalność B+R.

Innowacje są bardzo ważne dla każdego państwa, ponieważ ich brak spowodowałby

stagnację i przyczyniłby się do powstania niekorzystnych trendów w gospodarce.

W dzisiejszych czasach innowacyjność jest kluczem do osiągnięcia lepszej pozycji

konkurencyjnej na rynku międzynarodowym, dlatego też kraje często wspierają naukę

i biznes, tworząc tym samym zapotrzebowanie na innowacje. Taką szansą dla polskiej

gospodarki jest Unia Innowacji. Jest to nowa polityka w ramach strategii Europa 2020. Jej

celem jest doprowadzenie do wzrostu konkurencyjności w wymiarze krajowym, jak

i europejskim poszczególnych państw członkowskich UE. Unii Innowacji towarzyszy zapis,

że do 2020 roku kraje Unii Europejskiej powinny zwiększyć środki inwestowane w obszar

badań i rozwoju do 3% PKB, co z kolei ma się przyczynić do podniesienia poziomu

innowacyjności.

Tabela 4.

Indeks GII w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 2007–2014

Global Innovation Indeks 2007-2014 – pozycje w rankingu

Kraj Rok 2007 2008/09 2009/10 2011 2012 2013 2014

Szwecja 12 3 2 2 2 2 3

Finlandia 13 13 6 5 4 6 4

Dania 11 8 5 6 7 9 8

Niemcy 2 2 16 12 15 15 13

Czechy 32 33 27 27 27 28 26

Węgry 36 47 36 25 31 31 35

Słowacja 35 35 37 37 40 36 27

Polska 56 56 47 43 44 49 45

Źródło: opracowanie własne na postawie Global Innovation Index 2007-14.

Jednakże w Polsce wydatki na badania i rozwój nadal są niskie (w 2013 roku wynosiły

ok. 0,87 % PKB) . Pochodzą one głównie z budżetu państwa, niestety przy niewielkim

udziale przedsiębiorstw. Jest to jedna z głównych przyczyn słabszej pozycji Polski

w stosunku do analizowanych gospodarek. Niewystarczające nakłady na badania i rozwój

mają przede wszystkim charakter systemowy – niezależny od gospodarki czy od cyklu

koniunkturalnego25.

25 Baczko T., Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2012 roku, (dostęp:5.03.2015)

http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86197.asp?soid=BF2D9F670B9747BF8E39FB7421CA9A74

http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86197.asp?soid=BF2D9F670B9747BF8E39FB7421CA9A74

~ 23 ~

Za przyczynę trudności rozwoju działalności innowacyjnej w Polsce uznaje się

ponadto wysokie koszty wprowadzania i tworzenia innowacji. Dotyczy to w szczególności

sektora MŚP, który często nie posiada odpowiedniego kapitału, bądź niewłaściwe

o wykorzystuje. Przedsiębiorstwa, które decydują się na innowacje, najczęściej wprowadzają

je tylko w najbliższym środowisku, co może stanowić pewne ograniczenie dotyczące

upowszechniania nowych rozwiązań.

Tabela 4 przedstawia zmiany, jakie dokonały się w klasyfikacji zajmowanej przez

porównywane kraje w rankingu innowacyjności GII w latach 2007–2014. Dla Szwecji

najbardziej przełomowe okazały się lata 2008/09, kiedy to z 12 miejsca awansowała na 3

i przez kolejne okresy zdołała się na nim utrzymać. Podobnie wyglądała sytuacja Finlandii,

która w latach 2008/09 zajmowała 13 miejsce, aby na przełomie 2009/10 znaleźć się na 6,

a w 2014 r. już na 4 pozycji. Odwrotna sytuacja dotyczy gospodarki niemieckiej, która

w 2007 roku plasowała się na 2 miejscu w rankingu GII, a od lat 2009/10 jej stan

zaczął zdecydowanie się pogarszać, zajęła wówczas 16 pozycje, w 2014 r .- 13. Natomiast

państwo czeskie w analizowanym okresie awansowało z miejsca 32 w 2007 roku na 26

w 2014. Z kolei Węgrzy utrzymują się na w miarę stabilnym poziomie i w 2014 roku zajęli

35 lokatę. Dużą zmianę pozycji zajmowanej w rankingu odnotowała Słowacja. Na przełomie

lat 2013 i 2014 przesunęła się o 9 miejsc do góry, ostatecznie zajmując 27 pozycję.

W porównaniu do analizowanych gospodarek sytuacja Polski nie jest zadowalająca. Na

przestrzeni 2007-2014 zajmowała ona znacznie słabszą pozycję w rankingu. Co prawda

polska gospodarka awansowała z 56 miejsca w 2007 roku na 45 w 2014, jednak dystans

w stosunku do liderów rankingu jest nadal znaczny.

Kraje będące liderami w Unii Europejskiej zajmują również wysokie miejsca

w rankingu GII 2014. Można zauważyć, że mimo iż są one wyznacznikami innowacyjności

w wymiarze europejskim, to w ujęciu globalnym ustępują, takim światowym liderom

innowacyjności, jak: Korea Południowa, Stany Zjednoczone czy Japonia.

3.2. Innowacyjność krajów Unii Europejskiej w świetle badań własnych

Wyniki porządkowania liniowego krajów Unii Europejskiej zgodnie ze syntetycznym

miernikiem, obliczonym według formuły zaproponowanej przez Z. Hellwiga, przedstawia

tabela 5. Dane dotyczyły okresu 2006–2014, gdyż tylko dla tych lat dostępne były wszystkie

wyniki statystyczne obejmujące kraje Unii Europejskiej. W obliczeniach pominięto Maltę, ze

względu na brak dostępności większości danych empirycznych. Do pozyskania niektórych,

brakujących informacji użyto prognoz punktowych.

Według wskaźników zdecydowanym liderem innowacyjności w Unii Europejskiej

w 2006 roku były Niemcy. Ta gospodarka osiągnęła indeks innowacyjności o wartości 0,61.

W tym samym roku na czołowych pozycjach uplasowały się także: Finlandia (0,48), Szwecja

(0,43) i Francja (0,40). Do czołówki zbliżyły się: Wielka Brytania, Dania, Austria, Irlandia,

Holandia, Czechy i Belgia. W grupie umiarkowanych innowatorów znalazły się gospodarki

Węgier (0,23), Słowacji (0,20), a także Polski (0,13). Warto zauważyć, że wszystkie te

~ 24 ~

państwa już w 2006 roku osiągały lepsze wyniki niż nasz kraj (Słowacja - 16 miejsce, Polska

dopiero 22). W grupie słabych innowatorów znalazły się: Chorwacja, Portugalia, Łotwa

i Rumunia.

Tabela 5.

Ranking państw UE według syntetycznego wskaźnika innowacyjności

ROK

Kraj

2006 2010 2014

wynik pozycja wynik pozycja wynik pozycja

Austria 0,310 6 0,328 8 0,315 7

Belgia 0,271 11 0,291 11 0,289 10

Bułgaria 0,126 23 0,101 27 0,066 26

Chorwacja 0,121 24 0,137 23 0,101 25

Cypr 0,147 20 0,169 19 0,126 24

Czechy 0,283 10 0,314 9 0,311 8

Dania 0,307 7 0,329 7 0,335 6

Estonia 0,219 15 0,258 12 0,274 11

Finlandia 0,485 2 0,433 2 0,378 4

Francja 0,401 4 0,430 4 0,411 2

Grecja 0,141 21 0,142 22 0,182 18

Hiszpania 0,188 17 0,197 18 0,160 20

Holandia 0,297 9 0,308 10 0,261 12

Irlandia 0,302 8 0,338 6 0,304 9

Litwa 0,159 19 0,145 21 0,195 15

Luxemburg 0,223 14 0,239 13 0,169 19

Łotwa 0,119 26 0,104 25 0,145 22

Niemcy 0,616 1 0,664 1 0,601 1

Polska 0,135 22 0,148 20 0,135 23

Portugalia 0,120 25 0,103 26 0,149 21

Rumunia 0,097 27 0,129 24 0,040 27

Słowacja 0,203 16 0,208 17 0,226 14

Słowenia 0,186 18 0,218 15 0,243 13

Szwecja 0,434 3 0,430 3 0,338 5

Węgry 0,236 12 0,227 14 0,182 17

Wielka

Brytania 0,367 5 0,347 5 0,388 3

Włochy 0,231 13 0,209 16 0,186 16

*kolorem zostały oznaczono gospodarki, które zostały poddane pogłębionej analizie w bieżącym opracowaniu.


W 2010 roku ponownie najwyższy wskaźnik innowacyjności osiągnęły gospodarki:

Niemiec, Finlandii, Szwecji i Francji. W porównaniu do 2006 roku swoje pozycje w rankingu

poprawiły: Chorwacja, Cypr, Czechy (z 10 na 8 miejsce), Estonia, Irlandia, Luksemburg,

Łotwa, Polska (z 22 na 20), Rumunia i Słowenia.

~ 25 ~

W 2014 roku liderem innowacyjności ponownie były Niemcy (osiągnęły one wynik

0,60). Na kolejnych miejscach uplasowały się: Francja, Wielka Brytania i Finlandia. W grupie

krajów doganiających pojawiły się kolejno: Szwecja, Dania, Austria, Czechy, Irlandia,

Belgia, Estonia, Holandia i Słowenia. Znalazła się tutaj także Polska, która zajęła 23 miejsce

z wynikiem 0,135. Końcowe pozycje w zestawieniu osiągnęli skromni innowatorzy, do

których zaliczyć można: Chorwację, Bułgarię i Rumunię.

Analiza powyższej tabeli wskazuje jednoznacznie na pojawiające się zmiany

w klasyfikacji wybranych do analizy gospodarek wytypowanych państw. W całym badanym

okresie, tj. w latach 2006–2014, liderem innowacyjności były Niemcy, których syntetyczny

wskaźnik innowacyjności przyjął wartości powyżej 0,60. Można jednak zauważyć, że jego

wartość w roku 2014 (0,60), była niższa w porównaniu do wyniku z roku 2010 o 0,063.

W latach 2006 i 2010 europejskim liderem innowacyjności była również Finlandia, która

wówczas zajmowała 2 miejsce. Niestety w 2014 roku jej pozycja rankingowa pogorszyła się

i kraj te przesunął na 4 pozycję. Podobnie było ze Szwecją, która w 2006 roku zajmowała

3 miejsce, zaś w 2014 roku uplasowała się na 5 pozycji. W latach 2006–2014 Dania

poprawiła wartość syntetycznego wskaźnika innowacyjności, awansując jednocześnie o jedną

lokatę w klasyfikacji (z miejsca 7 na 6).

Wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej uwagę zwraca wysoka pozycja

rankingowa Czech, które w latach 2006–2014 awansowały z miejsca 10 na 8. Z kolei

pogorszeniu uległa sytuacja Węgier, które spadły z 12 pozycji na 17. Natomiast znacznej

poprawie uległa pozycja rankingowa Słowacji, która awansowała o 3 miejsca. Niestety,

najdalszą pozycję w klasyfikacji zajęła Polska, zajmując w 2014 roku 23 miejsce. Można, też

zauważyć, że w porównaniu do 2006 roku był to spadek o jedną pozycję rankingową, choć

wartość syntetycznego wskaźnika innowacyjności w zasadzie pozostała na podobnym

poziomie.

Rezultaty porządkowania krajów w oparciu o miernik Hellwiga, można porównać

z wynikami uzyskanymi przez poszczególne gospodarki w SII 2014. Gospodarka niemiecka

w bieżących obliczeniach zajęła miejsce pierwsze, podczas gdy w IUS 2014 uplasowała się

ona na 3 pozycji. Finlandia w obydwóch przypadkach osiągnęła 4 lokatę. Dania znalazła się

w grupie krajów doganiających liderów, natomiast w IUS 2014 była na 2 miejscu. W obu

klasyfikacjach Polska pojawiła się w grupie umiarkowanych innowatorów. Zarówno w GII

2014 i IUS 2014 zajęła ona końcowe miejsca w zestawieniu i jest daleko za liderami

innowacji.

Na wykresie 2 przedstawiono wartość syntetycznego miernika innowacyjności

w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2014 roku. Można zauważyć, jak duży dystans

dzieli Polskę od gospodarki niemieckiej. Wartość syntetycznego miernika w Niemczech jest

prawie trzykrotnie większa niż w naszym kraju. Mniejsze, ale dość wyraźne różnice, widać

także w odniesieniu do innych czołowych innowatorów, takich jak: Finlandia, Szwecja

i Dania. Przewagę zdobyły również gospodarki Czech i Słowacji. Nieco mniejszy dystans

dzieli Polskę od Węgier.

~ 26 ~

Wyniki porządkowania krajów w oparciu o metody taksonomiczne w dużym stopniu

zależą od zmiennych wybranych do analizy. Dobór poszczególnych miar charakteryzujących

gospodarki jest mocno subiektywny, stąd też widać różnicę pomiędzy obydwoma rankingami,

stworzonym do analizy niniejszej pracy a IUS 2014.

Wykresie 2.

Syntetyczny wskaźnik innowacyjności w wybranych gospodarkach w 2014 roku


Należy podkreślić, że Polska w odniesieniu do większości uwzględnionych

wskaźników, takich jak: zatrudnienie w B+R jako procent zatrudnienia ogółem, liczba

aplikacji patentowych EPO na 1 milion mieszkańców, kapitał ludzki w nauce i technice jako

% siły roboczej, zatrudnienie w wysokich technologiach jako % zatrudnienia ogółem, liczba

doktorantów jako % populacji ogółem w wieku 20–29 lat i eksport high-tech jako % eksportu

ogółem, nie osiąga zadowalających wyników. Liderzy oraz gospodarki państw: Czech,

Węgier i Słowacji uzyskują dużo wyższe wartości w tych dziedzinach. Czynniki te są ważne

z punktu widzenia możliwości rozwoju polskiej gospodarki. Są to z pewnością obszary,

w których Polska powinna poprawić swoje notowania. Sprzyjać temu powinna odpowiednia

polityka, nie tylko na szczeblu unijnym, ale też i krajowym. Wdrożenie Unii Innowacji

powinno podnieść wydatki na badania i rozwój, a tym samym pobudzić i zachęcić ludzi do

tworzenia nowych rozwiązań oraz wynalazków. Umożliwi to szybszy rozwój i przyczyni się

do zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki.

Wykres 3 obrazuje wyniki osiągane przez analizowane gospodarki w roku 2006, 2010

i 2014. Zauważyć można, że gospodarka niemiecka w badanych latach była i jest czołowym

liderem innowacyjności. W porównaniu do wyników osiąganych przez Polskę jest to ponad

trzykrotna przewaga. Wynikać może ona nie tylko z większych wydatków na badania

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

Niemcy Finlandia Szwecja Dania Czechy Słowacja Węgry Polska

~ 27 ~

i rozwój, ale także z dużo lepszej infrastruktury oraz ogólnego stanu gospodarki. Podobnie

wysoką przewagę nad Polską mają Finlandia i Szwecja, mimo, że w ostatnich latach

odnotowały spadek wartości syntetycznego indeksu innowacyjności. Czechy i Słowacja są

przykładem, że mimo podobnej przeszłości historycznej, można osiągnąć lepsze wyniki pod

względem innowacyjności.

Wykres 3.

Syntetyczny wskaźnik innowacyjności w wybranych krajach w latach 2006-2014


Przewaga dzieląca polską gospodarkę od liderów jest dość duża, co można też

częściowo tłumaczyć nowymi strategiami ustalanymi na szczeblu unijnym. Prawo, a także

wszelkiego rodzaju procedury dostosowywane są do najlepiej prosperujących państw.

Wymogi odgórnie narzucane powodują, że gospodarki o niższym poziomie rozwoju, których

przykładem jest Polska, mają znaczne trudności w osiągnięciu lepszego wskaźnika

innowacyjności – wymaga to dłuższego czasu , a także gruntownych zmian.

Wyrównywanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego pomiędzy

poszczególnymi krajami, czyli tak zwana konwergencja realna, nastąpi wtedy, gdy wszystkie

gospodarki państw unijnych będą miały podobny poziom zaawansowania technologicznego.

Wpłynie to pozytywnie na konkurencyjność nie tylko krajów członkowskich UE, ale także na

jej pozycję jako całego ugrupowania. Z tego punktu widzenia niezmiernie ważne staje się

niwelowanie różnic w poziomie innowacyjności pomiędzy państwami.

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

Czechy Dania Finlandia Niemcy Polska Słowacja Szwecja Węgry

2006

2010

2014

~ 28 ~

3.3. Metoda Warda – grupowanie krajów na podstawie potencjału innowacyjnego

W analizie poziomu innowacyjności gospodarek europejskich pomocna jest także

metoda Warda, grupująca kraje podobne do siebie pod względem wybranych wskaźników.

Wykres 4.

Wyniki grupowania krajów Unii Europejskiej ze względu na poziom innowacyjności w 2006 roku

Diagram drzewa

Metoda Warda

Kwadratowa odl. euklidesowa

0 50 100 150 200

Odległość wiąz.

WęgryIrlandia

SłoweniaSłowacja

CzechyPortugalia

WłochyHiszpania

CyprŁotwaLitwa

GrecjaEstoniaPolska

ChorwacjaRumuniaBułgariaSzwecja

FinlandiaNiemcy

LuxemburgAustria

Wielka BrytaniaFrancja

HolandiaDaniaBelgia

Źródło: opracowanie własne

Wyodrębnione skupienia w latach 2006, 2010 i 2013 przedstawione zostały na

rysunkach 3-5. W 2006 roku przy odległości wiązania 25, można wyróżnić sześć grup.

W pierwszym analizowanym skupisku znalazły się Niemcy, które są liderem innowacyjno

wartość syntetycznego wskaźnika innowacyjności wyniosła 0,616. W drugiej grupie znajdują

się Szwecja i Finlandia ze wskazaniem 0,460. Następnie: Belgia, Dania, Holandia, Francja,

Wielka Brytania, Austria, Luksemburg z uśrednioną wartością indeksu na poziomie 0,311.

Można zauważyć zatem ogromny dystans dzielący innowatorów od reszty krajów.

W skupisku piątym znalazły się kraje takie jak: Hiszpania, Portugalia i Włochy, z uśrednioną

wartością wskaźnika innowacyjności 0,156. W roku 2006 podobnymi krajami pod względem

badanych zmiennych okazały się ponadto: Czechy, Słowacja, Słowenia, Irlandia i Węgry.

Średnia wartość syntetycznej miary innowacyjności dla tej grupy wyniosła 0,242. Sytuacja

Polski w analizowanym roku wypadła niezbyt korzystnie. Okazuje się, że pod względem

~ 29 ~

innowacyjności była ona podobna do gospodarek: Estonii, Grecji, Litwy, Łotwy, Cypru,

Bułgarii, Rumunii, Chorwacji. W tym skupieniu syntetyczny indeks innowacyjności osiągnął

najniższą uśrednioną wartość 0,140.

Niemcy, cechujące się najlepszym ogólnym poziomem innowacyjności, z reguły

osiągały najwyższe wartości w zakresie cząstkowych wskaźników.

Tabela 6.

Wyniki grupowania krajów UE ze względu na poziom innowacyjności w 2006 roku –

uśredniona wartość wskaźnika innowacyjności

2006 Grupy krajów wartość średnia

Skupisko I Niemcy 0,616

Skupisko II Szwecja, Finlandia 0,460

Skupisko

III Belgia, Dania, Holandia, Francja, Wielka Brytania, Austria, Luksemburg 0,311

Skupisko IV Czechy, Słowacja, Słowenia, Irlandia, Węgry 0,242

Skupisko V Hiszpania, Włochy, Portugalia 0,156

Skupisko VI Estonia, Grecja, Litwa, Łotwa, Cypr, Bułgaria, Rumunia, Chorwacja,

Polska 0,140


W 2006 roku kraje należące do drugiego skupiska, czyli Szwecja i Finlandia,

charakteryzowały się wysokim poziomem działań w zakresie badań i rozwoju oraz

zatrudnieniem w obszarze zaawansowanych technologii oraz znaczącą liczbą doktorantów.

Z kolei kraje (w tym Polska) należące do szóstego skupiska, najsłabszego pod względem

innowacyjności, wykazywały dystans w stosunku do liderów w obrębie niemal wszystkich

cząstkowych wskaźników innowacyjności.

Przykładowo, eksport towarów wysoko zaawansowanych technologii w Polsce

stanowił jedynie 3% eksportu ogółem – była to prawie siedem razy niższa wartość niż na

Węgrzech. Podobnie kształtowało się zatrudnienie w B+R, które w 2006 r. w naszym kraju

stanowiło tylko 0,24% zatrudnienia ogółem, w Niemczech - 9,6%. Niezadowalająca była

także liczba doktorantów – stanowili oni 0,2% populacji w wieku 20–29 lat, w Niemczech

1%.

W roku 2010 można zaobserwować niewielkie zmiany pod względem podobieństwa

gospodarek europejskich w zakresie innowacyjności w stosunku do 2006 roku. Liderem

innowacyjności nadal pozostały Niemcy, odnotowując wzrost syntetycznego indeksu

innowacyjności o około 0,048 (do wartości 0,664). Drugie skupisko ponownie utworzyły

Szwecja i Finlandia, które także utrzymały swoją pozycję. Wartość ich uśrednionego indeksu

innowacyjności wyniosła 0,432. Z kolei Polska nadal uplasowała się w szóstym skupisku,

wspólnie z: Bułgarią, Chorwacją, Grecją, Łotwą, Litwą i Cyprem. Wartość uśrednionego

wskaźnika dla tej grupy wyniosła 0,135.

~ 30 ~

Wykres 5.

Grupowanie pod względem poziomu innowacyjności gospodarek europejskich metodą Warda na rok

2010

Diagram drzewa

Metoda Warda


0 50 100 150 200

Odległość wiąz.

PortugaliaHiszpania

WęgryRumunia

WłochySłoweniaSłowacja

CzechyCyprLitwa

ŁotwaGrecja

ChorwacjaPolska

BułgariaSzwecja

FinlandiaNiemcy

LuxemburgDania

HolandiaWielka Brytania

FrancjaAustriaIrlandiaEstoniaBelgia

źródło: opracowanie własne.

W roku 2010, pod względem zatrudnienia w badaniach i rozwoju (wyrażonego

procentem zatrudnienia ogółem), na czoło wysunęła się Finlandia, osiągając wskaźnik na

poziomie 7,5%. W Szwecji zatrudnienie w B+R wyniosło około 7,3%. Takie wskazania

przełożyły się na wysoką liczbę nowych patentów i wynalazków wprowadzanych przez te

kraje. Znaczące rezultaty osiągnęły także Niemcy i Dania – w tych państwach zatrudnienie

w działalności badawczo-rozwojowej stanowiło powyżej 3,6% zatrudnienia ogółem. Czechy,

Węgry i Polska uzyskały dużo niższe wyniki w tym zakresie. Niekorzystnie wypadła

Słowacja (wskaźnik zaledwie 0,79%). W obszarze kapitału ludzkiego zaangażowanego

w naukę i technikę, najlepsze wyniki, bo przekraczające 50% aktywnej populacji, osiągnęły:

Finlandia, Szwecja i Dania. Za nimi uplasowały się Niemcy z wynikiem na poziomie 44%.

Dobrze zaprezentowała się także Polska, w której wartość wskaźnika HRST w 2010 r.

przekroczyła 35%. Podobne rezultaty osiągnęły: Czechy, Węgry i Słowacja.

~ 31 ~

Tabela 7.

Wyniki grupowania krajów UE ze względu na poziom innowacyjności w 2010 roku – uśredniona

wartość wskaźnika innowacyjności



Skupisko II Szwecja, Finlandia 0,432

Skupisko III Belgia, Dania, Holandia, Francja, Wielka Brytania, Austria, Luksemburg,

Estonia, Irlandia, 0,319

Skupisko IV Czechy, Słowacja, Słowenia, Rumunia, Węgry, Włochy 0,207

Skupisko V Hiszpania, Portugalia 0,150

Skupisko VI Bułgaria, Polska, Chorwacja, Grecja, Łotwa, Litwa, Cypr 0,135

Źródło: opracowanie własne na podstawie wykresu 4.

W 2010 roku w odniesieniu do liczby doktorantów jako odsetka populacji w wieku

20–29 lat, najwyższe lokaty zajęły Finlandia (1,3%) i Niemcy (1%) Wysokie wyniki

osiągnęła Szwecja (0,7%). W Polsce i na Węgrzech, podobnie jak w 2006 roku, wskaźnik

wynosił 0,2% (w Czechach 0,8%).

W odniesieniu do eksportu wysoko zaawansowanych technologii w2010 roku

najlepiej nadal wypadły Węgry. W porównaniu do 2006 r. w tym kraju wskaźnik wzrósł

o około 0,5p.p. Natomiast w Finlandii spadł on o około 7,5 p.p. W Czechach wzrósł o około

2p.p, podczas gdy w Polsce podniósł się dwukrotnie - z 3% do 6%.

Innym wskaźnikiem uwzględnionym w badaniach są wydatki na badania i rozwój jako

procent PKB. W porównaniu z rokiem 2006, w 2010 roku prawie wszystkie kraje odnotowały

wzrost w tej kategorii . Najbardziej wydatki na B+R zwiększyła Polska - aż o 30%, Słowacja

o około 29%, Dania (22%), Węgry (16%), Finlandia (11%), Niemcy (10%) oraz Czechy

około 8%. Jedynie Szwecja w tym okresie zmniejszyła swoje wydatki na sferę B+R o około

8%.

Dzięki indeksom bazowym można także przyjrzeć się zmianom, jakie zaszły

w analizowanych latach, w odniesieniu do aplikacji patentowych przypadających na 1 milion

mieszkańców. W 2010 r. w porównaniu do 2006 r. liczba aplikacji znacząco wzrosła

w Polsce, choć nadal utrzymywała się na niskim poziomie w odniesieniu do liderów. Wzrost

zanotowany w naszym kraju to około 172%. Natomiast w innych analizowanych

gospodarkach liczba aplikacji patentowych spadła, choć nieznacznie. Najwięcej w Finlandii,

aż o 29% w porównaniu z 2006 rokiem, a także w Słowacji bo o 39%.

W 2014 roku do grupy liderów dołączyły gospodarki Belgii i Danii, które osiągnęły

wysoki wskaźnik innowacyjności na poziomie 0,38. Niestety w latach 2006–2014 powiększył

się dystans dzielący niżej uplasowane kraje od liderów. Duża dysproporcja w stosunku do

czołowych państw dzieliła nie tylko: Grecję, Łotwę, Litwę, Luksemburg czy Cypr, które

osiągnęły wynik na poziomie 0,163, ale także: Polskę, Bułgarię, Rumunię

i Chorwację, które pozostały znacząco w tyle za gospodarkami krajów skandynawskich czy

Niemiec (patrz tabela 8 i wykres 5).

~ 32 ~

Wykres 6.

Grupowanie pod względem poziomu innowacyjności gospodarek europejskich metodą Warda na rok

2014

Diagram drzewa

Metoda Warda


0 20 40 60 80 100 120 140 160

Odległość wiąz.

SłoweniaAustriaEstoniaWęgry

SłowacjaCzechy

PortugaliaWłochy

HiszpaniaCypr

LuxemburgLitwa

ŁotwaGrecjaPolska

ChorwacjaRumuniaBułgariaNiemcy

Wielka BrytaniaHolandia

FrancjaIrlandia

FinlandiaDania

SzwecjaBelgia


W analizowanych latach zatrudnienie w wysoko zaawansowanych technologiach

poszczególnych państw nie uległo zmianie. Podobnie nie odnotowano wyraźnych zmian

w liczbie uzyskanych stopni doktoranckich. Wyjątek stanowią tu Czechy, w których

zanotowano w 2014 roku, w porównaniu do 2010 roku, wzrost o około 12%. Prawie we

wszystkich ujętych w tabeli krajach zaobserwowano wzrost związany z czynnikiem

odnoszącym się do kapitału ludzkiego. I tak w Polsce i na Węgrzech o 8%, w Danii

i Niemczech o 4%. Spadek odnotowano przede wszystkim w Czechach i na Słowacji (około

3%). W zakresie eksportu zaawansowanych technologii największy przyrost zaobserwowano

w naszym kraju oraz w Danii, bo aż około 25%. Wynik ten może być efektem

dofinansowania z funduszy unijnych sfery B+R, szczególnie w odniesieniu do Polski. Duży

wzrost eksportu zanotowano w Niemczech – około 12%.

Ponadto na przełomie badanych lat wyraźnie podniosły się wydatki na badania

i rozwój, czego przykładem może być czeska gospodarka, gdzie wydatki na ten cel

powiększyły się o około 42% w porównaniu do 2010 roku. Pozytywne zmiany

zaobserwowano również na Słowacji, wzrost o około 33%, a także

~ 33 ~

w Polsce o około 22%. Natomiast: Szwecja, Finlandia, Dania i Niemcy obniżyły poziom

dofinansowania B+R (w relacji do PKB).

Tabela 8.

Poziom innowacyjności grupowaniem Warda na rok 2014



Skupisko II Belgia, Szwecja, Dania, Finlandia, 0,335

Skupisko III Irlandia, Francja, Holandia, Wielka Brytania, 0,341

Skupisko IV Czechy, Słowacja, Węgry, Estonia, Austria, Słowenia 0,240

Skupisko V Hiszpania, Włochy, Portugalia 0,178

Skupisko VI Grecja, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Cypr 0,163

Skupisko

VII Bułgaria, Rumunia, Polska, Chorwacja 0,086


Na podstawie przeprowadzonej analizy wariancji (tabela 9) stwierdzono, że istnieją

statystycznie istotne różnice pomiędzy poszczególnymi grupami i rezultatami, jakie

osiągnęły. Natomiast statystyka p wyniosła 0,000000000303 co świadczy o tym ,że badane

zmienne są istotne statystycznie. Przeprowadzony test post-hoc potwierdził, że każda grupa

wytypowanych państw różni się znacząco pod względem innowacyjności w 2014 roku.

Tabela 9.

Wyniki analizy wariancji dla skupień wyodrębnionych w 2014 roku pod względem syntetycznego

miernika innowacyjności

Grupy Liczba krajów

w grupie

Średnia wartość wskaźnika

innowacyjności Wariancja

Liderzy 4 0,44471 0,011054

Kraje doganiające 9 0,296698 0,001065

Umiarkowani

innowatorzy 11 0,16854 0,000855

Słabi innowatorzy 3 0,069068 0,000934


Ważny z punktu widzenia makroekonomicznego jest związek innowacji z poziomem

rozwoju ekonomicznego danego kraju (mierzonym PKB per capita). Wykres 7 przedstawia

poziom wskaźnika SII oraz PKB per capita w krajach UE (w stosunku do średniej wartości

dla całego ugrupowania).

Zjawiska, z jakimi zmaga się współczesna gospodarka światowa, związane są

z procesem przejścia od uprzemysłowienia ku systemowi opartemu na wiedzy, a więc na

przedsięwzięciach innowacyjnych, mających duży wpływ nie tylko na przedsiębiorstwa, ale

także i na całe społeczeństwo. Przyczynia się to do wzrostu konkurencyjności gospodarki,

a w efekcie do zwiększenia PKB.

~ 34 ~

Wykres 7 przedstawia porównanie wskaźnika innowacyjności Summary Innovation

Index z PKB per capita, osiąganym przez poszczególne gospodarki w roku 2014. Można

zaobserwować, że miary te podążają w tym samym kierunku. Wartość współczynnika

korelacji (linowej Persona) między tymi zmiennymi wyniosła 0,72. Świadczy to o silnej

dodatniej korelacji liniowej pomiędzy badanymi zmiennymi. Często podkreśla się, że

podstawą innowacyjności są nakłady na badania i rozwój, co wielokrotnie było ujmowane

w raportach „Competitiveness Report” Komisji Europejskiej. Okazuje się, że zwiększenie

wydatków na B+R w sektorze publicznym, wpływa na wzrost nakładów B+R w sektorze

prywatnym, a także na zwiększenie liczby patentów per capita26.

Wykres 7.

Wskaźnik innowacyjności SII i PKB per capita w krajach UE w 2014 roku (średnia UE = 100%)


Na wykresie 8 przedstawiono grupy krajów (wyodrębnione na podstawie

porządkowania liniowego metodą Z. Hellwiga) ze względu na wartości uzyskiwane

w zakresie wybranych wskaźników cząstkowych. Liderów innowacyjności cechuje przede

wszystkim wysoki współczynnik kapitału ludzkiego w obszarze nauki i techniki. Drugim

miernikiem, który także osiągnął znaczne wartości w tej grupie jest zatrudnienie w sferze

B+R. Liderzy, przyjmując odpowiednie strategie, tworzą właściwe warunki do szybszego

i efektywnego rozwoju sfery B+R. Nakłady na tę właśnie dziedzinę powodują, że

przedsiębiorstwa częściej wprowadzają nowe innowacje. Obecnie, kraje te osiągnęły już tak

duży poziom rozwoju, że rola państwa ogranicza się do ich niewielkiego wspierania, gdyż

działają one na zasadzie samonapędzającej się innowacyjności. Działania innowacyjne

wspierają kolejne innowatorskie przedsięwzięcia.

W krajach doganiających liderów wskaźniki utrzymują się na wielkościach zbliżonych

do innowatorów, ale nie osiągają ich poziomu. Wyjątek stanowi wysokie zatrudnienie

w branżach high-tech. Wynikać to może z faktu, że państwa te często pobudzają tworzenie

26 European Commision, European Competitiveness Report 2013, (dostęp: 10.05.2015)

http://ec.europa.eu/enterprise/policies/industrial-competitiveness/competitiveness-analysis/european-

competitiveness-report/files/eu-2013-eur-comp-rep_en.pdf

0,00

50,00

100,00

150,00

200,00

250,00

300,00

Au

stri

a

Bel

gia

Bułg

aria

Cho

rwac

ja

Cyp

r

Cze

chy

Dan

ia

Est

on

ia

Fin

lan

dia

Fra

ncj

a

Gre

cja

His

zpan

ia

Ho

lan

dia

Irla

nd

ia

Lit

wa

Lu

xem

burg

Ło

twa

Nie

mcy

Po

lska

Po

rtu

gal

ia

Rum

unia

Sło

wac

ja

Sło

wen

ia

Szw

ecja

Węg

ry

Wie

lka

Bry

tania

Wło

chy

SII 2014

PKB p.c.

~ 35 ~

produktów wysoko zaawansowanych technologii, upatrując w tym szansy na zwiększenie

swojej pozycji konkurencyjnej.

Wykres 8.

Profil innowacyjności grup krajów UE w 2014 roku


Umiarkowani innowatorzy, wśród których znajduje się Polska, cechują się znacznie

niższymi poziomami analizowanych wskaźników w stosunku do liderów innowacyjności.

Jedyną kategorią, w której ta grupa zbliża się do innowatorów, jest rosnąca liczba aplikacji

patentowych.

W porównaniu do wcześniejszych grup najsłabiej wypadli skromni innowatorzy. Są

nimi: Bułgaria, Chorwacja i Rumunia. Cechują się one najniższymi wartościami

wyróżnionych wskaźników. Ich słabą stroną jest przede wszystkim niski poziom kapitału

ludzkiego. Kraje te powinny zwiększyć wydatki nie tylko na sferę B+R, ale także na czynniki

społeczne. Bezpośrednim efektem tych działań powinien być przede wszystkim wzrost

innowacyjności, a także konkurencyjności tych państw.

0,00%

1,00%

2,00%

3,00%

4,00%

5,00%

6,00%

7,00%

8,00%

9,00%

Zatrudnienie B+R jako

% zatrudnienia ogółem

Liczba aplikacji

patentowych EPO na 1

milnion mieszkańców

Kapitał ludzki w nauce i

technice jako %

aktywnej populacji

Zatrudnienie w wysoko

zaawansowanych

technologiach jako %

zatrudnienia ogółem

Liczba doktorantów jako

procent populacji w

wieku 20-29 lat

Eksport High tech jako

% eksportu ogółem

Słabi innowatorzy Umiarkowani innowatorzy

Kraje doganiające liderów Liderzy innowacji

~ 36 ~

WNIOSKI

Innowacyjność gospodarek poszczególnych krajów jest bardzo ważnym aspektem,

zwłaszcza w odniesieniu do całego ugrupowania integracyjnego, jakim jest Unia Europejska.

Sprzyja ona podnoszeniu konkurencyjności, a tym samym konwergencji realnej w ramach tej

struktury. Z pewnością nie jest to proces łatwy, ani szybki do osiągnięcia poprzez

poszczególne gospodarki z osobna. Niepodważalne jest to, że kraje o najwyższym poziomie

rozwoju, coraz bardziej umacniają swoją pozycję, a gospodarki takie jak choćby Polska,

muszą starać się niwelować różnice rozwojowe. Świadczy o tym nawet polityka stosowana

przez Unię Europejską, która wymaga od krajów członkowskich podnoszenia innowacyjności

i dostosowywania się do z góry określonych wymogów.

Niniejsza praca ukazuje uwarunkowania innowacyjności polskiej gospodarki na tle

osiągnięć krajów UE. Wykazano w niej obszary, w których Polska osiąga słabe rezultaty

w porównaniu do inwestorów. Są to strefy, które należy dodatkowo wspierać, aby dokonał się

ogólny wzrost innowacyjności polskiej gospodarki, a tym samym zwiększyła się jej

konkurencyjność na rynku globalnym. W analizowanych latach, tj. 2006, 2010 i 2014, Polska

poczyniła duże postępy w zakresie innowacyjności, gdyż zanotowano wzrost większości

wyróżnionych wskaźników, a także awans do grupy średnich innowatorów. Kluczowymi

czynnikami warunkującymi te rezultaty było zwiększenie zatrudnienia w wysoko

zaawansowanych technologiach, rozwój kapitału ludzkiego w nauce i technice oraz liczba

doktorantów. Ponadto odpowiednie wspieranie firm krajowych – np. poprzez zwiększenie

wydatków na badania i rozwój – powinno wpłynąć na wzrost liczby patentów przypadających

na 1 milion osób, a także wzrost eksportu produktów zaawansowanych technologicznie.

Polska po wejściu do Unii Europejskiej musiała szybko przystosować się do wielu zmian,

wynikających z przystąpienia do wspólnoty. Wymogi te niejednokrotnie są trudne do

spełnienia, a ich realizacja wymaga czasu i wielu długofalowych działań.

Obecnie źródłem konkurencyjności polskiej gospodarki jest przewaga kosztowo-

cenowa. Po wejściu do strefy euro ta sytuacja ulegnie zmianie. Istnieje zatem konieczność

poszukiwania i budowania innych podstaw konkurencyjności – np. poprzez szeroko

rozumianą innowacyjność. To ona może wspomóc nasz kraj w rozwoju, zapewnić lepszą

pozycję na rynku międzynarodowym. Konwergencja realna, przyczyni się do zniwelowania

różnić pomiędzy poszczególnymi państwami. Proces ten wymaga tylko czasu

i odpowiedniego wsparcia. Można zauważyć, że nie ma też zasadniczych różnić pomiędzy

krajami, które przyjęły euro, a tymi które pozostają poza strefą. Przykładowo Niemcy

i Finlandia nie różnią się gospodarczo od Szwecji i Danii. Ewentualne dysproporcje są

niewielkie i dotyczą niektórych wartości analizowanych wskaźników.

Z przeprowadzonych badań wynika, że na innowacyjność danego kraju nie wpływają

już tylko same działania w badaniach i rozwoju, ale też kondycja innych sfer związanych

z B+R, jak dynamika i struktura branżowa przedsiębiorstw, szkolnictwo wyższe, itp.

Kompleksowy i w miarę spójny rozwój w tych wszystkich wymiarach można zaobserwować

w takich krajach jak Niemcy, Dania, Finlandia i Szwecja. Kraje te wyróżniają się przede

~ 37 ~

wszystkim nowatorskimi strategiami ukierunkowanymi na absorpcję wiedzy, technologii

i kapitału ludzkiego. Wielu autorów badań podkreśla, że innowacje są szczególnie cenione

w sektorze prywatnym, które są zrazem ich główną siłą napędową.

Warto podkreślić także, że gospodarki krajów Unii Europejskiej dzieli ogromna

dysproporcja pod względem poziomu innowacyjności. Liderzy wyznaczają główne kierunki

rozwoju, podczas gdy reszta państw stara się do nich dorównać.

Ranking państw opracowany zgodnie z metodą Z. Hellwiga wykazał wysoki wskaźnik

innowacyjności gospodarki niemieckiej. Pozycję tę potwierdzają indywidualne parametry

osiągane w badanych obszarach. W porównaniu do Niemiec, Polskę charakteryzuje duża

rozbieżność i brak stałości w wielu dziedzinach, począwszy od strefy B+R, aż po zwiększenie

ilości uzyskiwanych patentów.

Natomiast grupowanie metodą Warda potwierdziło, że kraje podobne do siebie pod

względem gospodarczym, takie jak: Dania, Finlandia, Niemcy i Szwecja, mają równie wysoki

poziom innowacyjności, co świadczy o konwergencji realnej zachodzącej między nimi.

Polska gospodarka nie jest konkurencyjna na polu innowacyjności, ponieważ

w porównaniu do innych krajów, nie posiada odpowiednich struktur, gałęzi czy branż, które

byłyby nowatorskie. Przykładowo Niemcy specjalizują się w produkcji samochodów

i w odniesieniu do tej właśnie branży wprowadzają wiele innowacji. W Polsce trudno

o wskazanie takiej gałęzi, która mogłaby napędzać innowację także w innych sektorach

gospodarki.

Jedną z możliwości podniesienia poziomu innowacyjności polskiej gospodarki jest

stworzenie specjalnej polityki lub strategii innowacyjnej, która wspierałaby przedsiębiorców

w działaniach z zakresu B+R, czy nowych patentów, ale także kapitału ludzkiego.

Analizując szczegółowo poszczególne gospodarki przedstawiane w rankingu IUS, GII,

a także w badaniu własnym prowadzonym metodą porządkowania liniowego stwierdzić

można, że pomiar innowacyjności jest trudny i mocno subiektywny. Zależy przede wszystkim

od celów prowadzonych badań, a także od zmiennych, które autor wziął pod uwagę tworząc

syntetyczny wskaźnik. Wynika z tego, że powinno się usprawnić metody pomiaru i analizy

innowacyjności, aby lepiej one odzwierciedlały rzeczywistą sytuację danego kraju.

~ 38 ~

BIBLIOGRAFIA

1. Pozycje literaturowe:

Cieślak M. (red.), Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa 2002.

Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa

2007.

Koch J. (red.), Wzrost gospodarczy a innowacje. Publikacja pokonferencyjna, Wrocławskie Centrum

Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008.

Klincewicz K., Polska innowacyjność. Analiza biobliometryczna. Wydawnictwo Naukowe Wydziału

Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.

Mikołajczyk B., Mierniki monitorowania innowacyjności w skali makro w krajach Unii Europejskiej,

Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011.

Piekut M., Innovativeness of companies in Poland and other European countries, Zeszyty Naukowe

MWSE w Tarnowie, 2011, nr 2.

Pluta W., Agregatowe zmienne diagnostyczne w badaniach regresyjnych, „Przegląd Statystyczny”

1976 nr 1.

Pomykalski A., Zarządzanie innowacjami, PWN, Warszawa 2001.

Prystrom J., Innowacje w procesie rozwoju gospodarczego, Diffin, Warszawa 2012.

Stec M., Uwarunkowania rozwojowe województw w Polsce – analiza statystyczno-ekonometryczna

„Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy”, Zeszyt nr 20: Uwarunkowania sprawnego

działania w przedsiębiorstwie i regionie, Wyd. UR w Rzeszowie, Rzeszów 2011.

Stern S., Porter M.,Furman J., The determinants of National Capacity, „Workign Paper”, No 7876,

National Bureau of Economics Research, Cambridge, September 2000.

Waresa M., Zdolność innowacyjna polskiej gospodarki; pozycja w świecie i regionie, [w:] Wspólna

Europa; innowacyjność w działalności przedsiębiorstw, red. Gołębiowski T., Diffin Warszawa

2003.

2. Raporty i inne źródła internetowe (w tym źródła obcojęzyczne):

Baczko T., Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2012 roku,

http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86197.asp?soid=BF2D9F670B9747BF8E39FB7421CA9

A74 (dostęp: 3.02.2015).

Bardon–Gust N., Innowacyjność w aspekcie regionalnym,

https://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:GeWc1QxUXeoJ:scholar.google.co

m/&hl=pl&as_sdt=0,5. (dostęp: 5.02.2015).

European Commission, Innovation Union Scoreboard 2013,


(dostęp: 2.03.2015)

European Commission, Innovation Union Scoreboard 2014,


(dostęp: 2.03.2015)

European Commission, Communication: Research and innovation as sources of renewed growth,

http://ec.europa.eu/research/innovation-union/pdf/state-of-the-union/2013/research-and-

innovation-as-sources-of-renewed-growth-com-2014-339-

final.pdf#view=fit&pagemode=none (dostęp: 4.04.2015)

http://ec.europa.eu/research/innovation-union/pdf/state-of-the-union/2013/research-and-innovation-as-sources-of-renewed-growth-com-2014-339-final.pdf#view=fit&pagemode=none




~ 39 ~

Innovation Union Scoreboard 2014,

www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved=0CC0QFjAB&url=h

ttp%3A%2F%2Fec.europa.eu%2Fenterprise%2Fpolicies%2Finnovation%2Ffiles%2Fius%2F

ius-2014_en.pdf&ei=a2EhVZPJKdPnat-FgcgM&usg=AFQjCNFilZVxCuG9EFiXAp5HDU-

2nlayog&bvm=bv.89947451,d.d2s (dostęp: 2.03.2015).

Warzecha K., Syntetyczna ocena dystansu Polski od krajów UE na podstawie wybranych

aspektów ochrony środowiska, (data dostępu 5.04.2015) http://zif.wzr.pl/pim/2013_4_4_23.pdf

(dostęp: 5.04.2014).

http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved=0CC0QFjAB&url=http%3A%2F%2Fec.europa.eu%2Fenterprise%2Fpolicies%2Finnovation%2Ffiles%2Fius%2Fius-2014_en.pdf&ei=a2EhVZPJKdPnat-FgcgM&usg=AFQjCNFilZVxCuG9EFiXAp5HDU-2nlayog&bvm=bv.89947451,d.d2s




http://zif.wzr.pl/pim/2013_4_4_23.pdf

uwarunkowania podnoszenia innowacyjności polskiej gospodarki z

Documents