Vizantijska umetnostobuhvata umetnost koja je nastajala i razvijala se na prostoruIstonog rimskog carstva(Vizantije) odV vekadopada Carigrada pod Osmanlije1453. godine ipotpunog sloma Vizantije. Njeno delovanje nije bilo samo ogranieno na prostor Vizantije, ve i na prostore drava koje su bile pod njenim direktnim uticajem (Srpske oblasti,Bugarska,Ruske drave,Mletaka republika,Napuljska kraljevina).

Sadraj

1Istorija i glavne karakteristike 2Razdoblja u vizantijskoj umetnosti 3Vizantijska arhitektura 4Vizantijsko slikarstvo 5Rano-vizantijska umetnost 6Ikonoborstvo 7Kasno-vizantijska umetnostIstorija i glavne karakteristike

Poto se razvijala tokomsrednjeg veka, njenu osnovnu crtu daje religiozni pogled na svet. Karakteriu je blistavebojei snagalinija, bez individualnosti i perspektive, sa spljotenom formom. Za ukraavanje graevina koriene sufreskeimozaicikoji su pokrivalizidove,podove,svodoveikupolespajajui u potpunosti arhitektonski sa likovnim izraajem. Umesto velikihvajarskihdelaAntike, vizantijsku umetnost karakteriu mali reljefi raeni uslonovai.

Skulptura je na ovoj teritoriji bila zanemarena, i naroito zbog toga jer se pojavljivao strah jo iz vremena kada se hrianstvo borilo protiv idola iz vremena kada se hrianstvo borilo da ne doe na nivo idola protiv kog se borilo; ne pravi sebi ni lika ni kipa glasi zapoved Boija i otpor prema skulpturi uticao je da se ona nije razvila. U Vizantijskoj umetnosti se postepeno fiksiraju tehnika pa ak i mesta na kojima se postavljaju pojedini likovi, zaHristaje rezervisana kupola a u etiri kupole ili stupa smetaju se Jevanelisti(Apostoli), isto kao to i u pogledu orijentacije postoji princip, i oltar i grob Hrista i najvee svetinja i isto ono mesto odakle e se vriti sud- oltar rezervisan je za najvee svetinje i priee orijentisan je uvek prema istoku i tu se nalaze optimistike teme a na zapadnoj strani su teme koje su pesimistike kao smrt Bogorodiceili pak ovo se moe nalaziti i na severu gde nema sunca, tu se nalazi i Hrist na raspelu.

Konstantinopoljiz zlatnog doba po Deli Durulu

Godine 323.Konstantin Velikiodluio je da prestonicu Rimskog carstva preseli u Vizantiju uKonstantinopolji na ovaj nain prizna veliku vanost ovog dela rimske imperije. Priznavanje hrianstva kao dravne vere imalo je veliki znaaj u Konstantinovom vremenu. Nijedna od hrianskih bazilika nije sauvana u prvobitnom obliku ali je osnova najvee Konstantinova crkva Sv. Petra uRimui njena osnova dobro poznata (otpoeta je333.g.). Istono rimsko carstvo preivelo je napade i podJustinijanom(527726) ponovo je doivelo stabilnost a po ironiji sudbine najvee delo ove umetnosti iz najranijih vremena nastalo je na tlu Istonog Carstva u stvari u Raveni (San Vitale u Raveni zavrene u537.god.) gde je bilo poslednje uporite Zapadnog Carstva, zapadno orijentisanog Justinijana koji je skoro uspeo da objedini rimsku imperiju.

FreskaIsus Hristossa maem pravde,Manastir Visoki DeaniJustinijanova epoha trajala je u5.i6. vekui obeleena je konstituisanjem velike drave sa apsolutistikom vladavinom u feudalnom okviru. Prisutna su shvatanja ranoga hrianstva i simbolistike koncepcije u umetnosti.Aja Sofija(zavrena537.g.) u obliku bazilike sa upisanim krstom a sama kupola u vreme Justinijana je ukraena velikim krstom. Ako uporedimo crkve Santa Konstansa i San Vitale tada vidimo da je crkva uRimuorganizovana u centripetalnom pravcu kretanja a u Raveni kao iAja Sofijaprisutna je jedna organizacija kretanja centrifugalnog dejstva prostor dobija namenu humaniju i kao i crkva Sv, Petra uRimunemaju onu komponentu skulpturalnog karaktera kao u Grkoj i njihovim hramovima ve dobijaju prostor koji dobija namenu humaniju i funkciju za sastajanje i provoenje odreenog vremena u njemu. Po ostacima slikarstva- drei se malih rezervi, crkva San Vitale ukraena je mozaicima u Justinijanovo vreme koji predstavljaju (546.-548.) caricu Teodoru i njen dvor- dvorske dame i cara sa dvorem. Car i carica kao i njihova pratnja su stvarni i kao ivi.

Epoha ikonoborstva (726-842) u stvari je epoha borbe protiv antikog antropomorfizma. U toku ove borbe stradale su mnoge ikone. Carica Irina je uspela (800.god.) da uspostavi ponovo potovanje ikona, tada je na portal ponovo postavljena ikona sada po trei put na ovo omiljeno mesto gde su se postavljale ikone od oboavaoca ikona koji su verovali da ove imaju i arobne moi, sa vratnicaHalkiuklonjena je ikona726.po nareenju Lava III. U stvari ova borba ikonoboraca i idolopoklonika predstavlja borbu svetenstva za prevlast i visoko svetenstvo bilo je protiv ikona dok je nie svetenstvo bilo za potovanje ikona.

Klasini period vizantijskog slikarstva (8421204. kada su uesnici svetog rata zauzeliCarigradi vladali do1261.god.) moe se ralaniti na raniji i kasniji period. Rani period traje do10. vekai tada je umetnost bila obojena elementima koji su nosili obeleijaAntike, svetlost ima realniji karakter, javlja se bona senka a prostor je dublji a figura pokretnija ali sve u konceptu vizantijske umetnosti, strukture i koncepcije koja ima transcendentni smisao. Drugi period kasniji u klasinom periodu i posle druge polovine10. vekajavlja se tananija figura i naglaeniji asketski izgled, prostor je plii i gest je daleko smireniji a arhitektonski ansambli nestaju u slici oblik je svedeniji a prostor se ne predstavlja u perspektivi, te se uz plitak prostor javlja i neki pejza a kompozicija je liena oblika. Period12041261.kada jako jenjava likovna razbuktalost. Iz ove epohe najbolje sauvana dela imamo u Jugoslaviji. Renesansa Paleologa (12611453) moe se sagledati vraanje Carigrada u sopstvenu prolost u Justinijanovo vreme i pronaene su nove forme spoja duhovnog i klasinog. Skulptura se u doba Komnina retko javljala u obliku plitkoga reljefa, slikanje je postalo vrlo vano i javlja se mekana tehnika etkice. Uticaj Vizantije na svet postaje sve ogranianiji i jo uvek postoje uticaji u Gruziji i na slovenske zemlje ali su Sloveni poeli da njeguju i sopstveni stil. Ovaj period se naziva Komnenovom epohom i u njoj se pojavljuje interes za narativnim momentom (12.-14. vek) kada se briu pregrade izmau slika i javlja se kontinuirano spojeni vei broj slika, scena. U okviru njih, vei broj linosti se javlja i komponuje a figure postaju plastinije. Figura je pokretljivija i plastinije je data a dominira i inverzna perspektiva. Doba pod Turcima, posle pada Carigrada1453. godine. Vizantijsko je ikonopisanije uglavnom nastavljeno naKritukoji je bio pod Mleanima i imao odreenu autonomiju i pomanastirima Svete gore. Ljudi koji su bili blia dvoru razvijali su stil koji je bio blii klasici a monatvo stil koji je imao vie asketskih elemenata, vrednoist ikone se ogleda u visokom estetskom dometu harmoninoj kompoziciji i boji. U doba pod Turskom vlau vizantijska umetnost jenjava da bi u izvesnom smislu ponovo bljesnula. Kroz hrianstvo jeRusijau Vizantiji nala saveznitvo. Sa hrianstvom prodire u Rusiju slikarstvo, koje ide ka stilizaciji i linearizaciji na povrini i senka se rafira. Struktura slike je jednostavna i iskristalisana, dobija podsticaj iz Carigrada. Rusko slikarstvo se okree uticaju zapada i dobija podsticaje iz Vizanta,Solunai Srbije a u dodir sa zapadom dolazi preko Poljske i eke a uvode se i domae tradicije koje su osobene. 1338 god. Andrej RUBLjOV u prelazu iz XIV u XV vek Ruskom slikarstvu dodaje snagu svoga genija, kod njega je prisutna kako emocija tako i narodna tradicija.

Uticaj vizantijske umetnosti na evropsku kulturu je ogroman, jer se on zahvaljujuitrgovinii razvoju civilizacije proirio iromSredozemljaiEvrope.

Razdoblja u vizantijskoj umetnosti

Galerija, Aja Sofija

Detalj sa stubova unutar Crkve Aja Sofija,CarigradUnutar desetak vekova carevina je preivela vie faza:

Zlatno ili klasino doba (527.-726.), vrhunac za caraJustinijana(527.-565.godine). To je vreme apsolutne moi drave koja je uspela doi sve do Ravene, Venecije i Juga Italije;

doba ikonoborstva (zabrana ljudskog lika unutar sakralne graevine) (726.-843.godine);

doba Makedonske i Komnenovske dinastije (11. i 12. veka) i na kraju

doba Paleologa (vreme propadanja i raspada carevine).

San Vitale u Raveni,526.-547.Vizant je naziv za iru oblast oko grada Vizanta kojeg jeKonstantin Veliki330.godine proglasio glavnim gradomRimskog carstva(od tada Konstantinopolj), prije svega zbog njegovog stratekog poloaja naBosforukao prirodnog mosta izmeu Evrope i Azije. Nakon podele Rimskog carstva, on postaje glavni grad istonoga carstva i odrava kontinuitet rimske prostorne organicacije: u sreditu je forum na ijem jednom kraju se podie centralna crkva (Aja Sofija), a na drugom carska palata s vrtovima, dok je na jugozapadu velikihipodrom. Za vremeJustinijana, ovaj grad na poluostrvu odvojen je od kopna slavnimTeodosijevimzidinama (moglo se ui samo kroz monumentalna zlatna vrata) i postaje poznat kaoCarigrad. U ranom srednjem veku on postaje najvei i najnaseljeniji grad na svetu.

Vizantijska arhitektura

Vizantijska arhitekturaje nastala na podruju koje se nalazi na teritorijiIstonog rimskog carstva(Vizantija) i vezana je zaCarigradi ako nema tane demarkacione linije njenog odeljivanja od hrianske umetnosti moe se smatrati da je nastala u poetku5. veka.Rana vizantijska arhitektura

Crkva Vavedenje Bogorodice-Manastir Hilandar

Manastir Velika Lavra, Gora Atos

San Vitaleu Raveni,526.-547.Ranohrianska i vizantijska arhitektura Vizantijske crkve u osnovi imaju oblik krsta kod koga su svi kraci jednake duine. Prostor u sredini krsta kao i sva etiri bona prostora presvojavaju se kupolama. Grupisanje polukupola oko centralne kupole je karakteristino za ovu arhitekturu. Primenom pandantifa ostvareno je prelaenje sa kvadratne osnove u prizemlju na krunu osnovu kupole. Sa konstruktivne take gledita pandantifima je omogueno da se izbegnu masivni boni zidovi poto se optereenje od kupole prenosi na oporce u uglovima kvadratne osnove. Na taj nain kvadratna osnova se moe sa svih strana otvoriti lukovima ime se redukuju bone zidne povrine i omoguava prirodno osvetljenje. Kod graenja kupola vizantijski graevinari su uvek primenjivali lake graevinske materijale kao to je uplja opeka, ili liveni zidovi sa agregatom od plovuca. Grandiozno dostignue, kako u spoljnom oblikovanju tako i formiranju unutranjeg prostora vizantijskim zasvoavanjem, ostvareno jecrkvom Sv. Sofijeu Carigradu.

Posle ranovizantijskog perioda, arhitektura Vizantije tei da razvije jedinstven plan centralnog tipa sa kupolom koja simbolizujevaseljenu. Graevine centralnog plana su najee u obliku krsta, slobodno razvijenog ili upisanog krsta.

Iz arhitekture hrianskog istoka -Vizantijeusavren je oblik upisanog krsta, koji se javlja u vie varijanti:

1. Razvijeni upisani krst(sa jednom ili pet kupola),

2. Saeti upisani krst sa jednom kupolom,

3. Razvijeni upisani krst sa obimnim brodom(jedna ili pet kupola),

4. Upisani krst sa suenim kracima,

5. Kombinovani sa elementima upisanog krsta.

Pored toga grade se i manje crkve sa planom slobodnog krsta.

Najuticajnije su bile Carigradska i Grka kola.

Najznaajniji spomenici rane vizantijske arhitekture i umetnosti se nalaze u Carigradu -Konstantinopolju(Carigradska Velika crkva), iromVizantijskog carstva, italijanskojRavennikoja je402.g. bila prestonicom Rimskog carstva, a za vreme cara Justinijana tu je sedite vizantijske vlasti u Italiji (535.g.). CrkvaSan Vitaleu Ravenni (526.-547.g.) ima osnovu osmougaonika iznad ijeg sredinjeg dela je kupola. Sredinji brod komplikovano je povezan s bonim brodom i to nizom polukrunih nia. Crkva ovakve osnove sa kupolom preovladava uPravoslavljusve od Justinijana, kao to na Zapadu preovladavabazilikalnitip crkve.

Eufrazijeva bazilikauPoreu,553.god.

CrkvaAja Sofija(532.-537.) uCarigraduje najpoznatija graevina Vizantijske umetnosti. Osnova je kombinacija uzdune bazilike i centralnog tipa sakupolomu sredini. Tada najveu kupolu na svetu podupiru dve polu-kupole i sferni (kruni) trouglovi zvani pandatifi. Kupola je proarana prozorima i svjetlucavim mozaicima pa se ini kao da je bez teine. Izvana je volumen zatvoren ravnim geometrijskim povrinama, dok je iznutra zid potpuno dematerijalizovan mermernim oplatama i mozaicima dajui mu slikarski karakter. U kasnijim razdobljima vizantijske arhitekture javlja se nekoliko tipova crkava, smanjuju se veliki jedinstveni prostori (koji su dominirali u zlatnom dobu), a spoljanja obrada volumena dobija na vanosti gde se javljaju i ornamentalni ukrasi od opeke (npr.Crkva sv. Lukeu Fokidi,Grka,manastiri Svete gore,Manastir Svetog ora u Starom Nagorianukoji je zadubinakralja Milutinailisv. PantelejmonkodSkoplja,Makedonija). Jedini ouvani rano-vizantijski spomenik u Hrvatskoj je trobrodnaEufrazijana|Eufrazijeva bazilikauPoreuiz5. veka, sa mozaicima iz6. veka.

Kasno-vizantska arhitektura

Bazilika sv. Markau Veneciji,1063.god.

Crkva Sv. Vasilija Blaenog,Moskva, 1561. god.

Poetkom10. vekapotpuno e se oformiti tipina graevina Vizantije, to je crkva u osnovi upisanog krsta (istokrakog) u osnovukvadrata. Kupole e poveati svojtambur(donji okvir kupole) i na tom visokom tamburu otvoriti e se mnogi prozori i tako obasjati tu graevinu graenu potpuno bez prozora na zidu.

Takav tip crkve je i crkvaSv. MarkouVeneciji(1063.), iako nije bila pod vlau Vizantije, bila je pod direktnim umetnikim uticajem. Ona ima osnovu grkog upisanog krsta u osnovu kvadrata i kupole iznad sredinjeg kvadrata i svakog kraka krsta - odlike vizantske gradnje. Venecijanske kupole nemaju tambur nego su obloene drvenim krovovima. Unutranjost je vrlo prostrana i ukraena mozaicima.

U13. vekuCarigradpada u rukekrstaai formira selatinsko carstvo, to dovodi do intenzivnijeg razvoja umetnike delatnosti na periferiji Vizantije kao to jeMakedonija,SrbijaiRusija. U Srbiji nastaju crkveRake koleu kojoj se osjete uticaji romanike. DokCrkva Manastira GraanicenaKosovu(1315.god.) zbog svoje visine podsjea na gotiku graevinu. Ona ima predulaz spojen s centralnim prostorom kvadratne osnove (upisan grki krst) koji je izvana naglaen stupnjevanjem etiri manje kupole iz kojih se u sredini izdvaja peta najvia i najvea. Sjajan ritam niih i viih tela koja skoro ne izlaze iz kvadratne osnove.

Vizantijsko slikarstvo

U Vizantiji se razvija bujno slikarstvomozaika. Najlepi mozaici se nalaze u vizantijskim crkvama,Konstantinopolja, u Raveni. U ouvane mozaike spada mozaik cara Justinijana i njegove ene Teodore u crkvi San Vitale u prezbitorijumu objekta. Poze i gestovi su dostojanstveni i shematizovani iako su lica individualizovana i odgovaraju crtama carskog para i donstojanstvenicima.

U Vizantiji se razvija slikarstvoikonakoja slue molitvi. Postoje propisi za njihovo slikanje. Kompozicija je centralna i statina i konture su naglaene crnom bojom agestovisu odmereni i dostojanstveni.

Umetnost vizantijskog slikarstva je uticala na srednjovekovno slikarstvo u Srbiji, koja ima bogatu riznicu sa vizantijskim freskama, ikonama i drugim relikvijama.

Rano-vizantijska umetnost

Mozaik- Bogorodica i dete,Aja Sofija, Carigrad

Najznaajniji spomenici rane vizantijske umetnosti se nalaze na prostorimaVizantijskog carstva, uCarigradu. Znaajni spomenici su i u italijanskoj Ravennikoja je402.godine bila prestolnicom Zapadno-Rimskog carstva, a za vreme cara Justinijana tu je sedite vizantijske vlasti u Italiji (535.godine). Crkva San Vitale u Raveni (526.-547.godine) ima osnovu osmougaonika iznad ijeg sredinjeg dela je kupola. Srednji brod komplikovano je povezan s bonim brodom i nizom polukrunih nia. Crkva ovakve osnove s kupolom preovlauje uPravoslavljusve od Justinijana, kao to na zapadu preovlaujebazilikalnitip crkve.Ravena - lei skoro na samoj obali Jadranskog mora. Njeno pristanite je Klasis. Ravena je prvo bila prestonica ostrogotskih kraljeva (Teodor Veliki). Iz nje se od 534 752 upravljalo Italijom. Najstariji hrianski ravenski spomenici su dve grobnice:

Teodorihova grobnica je rotonda bez dekora, pokrivena velikom monolitnom ploom koja ima oblik kupole. Mauzolej Gale Placidije, erke cara Teodosija Velikog, iz 450. godine.

Mauzolej Gale Placijade je krstobrazna zgrada zasvedena kupolom i u unutranjosti presvuena raskonim mozaikim dekorom plave i zlatne boje. Pored predstava jelena koje se napajaju na kladencu ivota i golubova koji piju iz suda i figura apostola, dve monimentalne figuralne kompozicije dopunjuju ovaj preteno ornamentalni dekor: "Dobri Pastir" i na drugoj strani predstava jednog sveca (Sv. Lavrentije) sa rotiljom ispod koga gori vatra kompozicija koja obeleava pojavu novog, istorijskog realizma.

Tom arhainom periodu pripadaju i Pravoslavni baptisterij (krstionica) San Giovanni in Fonte, sa divnim mozaikom u kupoli ( Hristovo krtenje u centralnom medaljonu; okolo njega kkruni pojas sa monimentalnim figurama apostola) i baptisterij sekte Arijevca.

Svi ti spomenici su malih dimenzija i imaju manji znaaj sa uvenim remek delima ravenske umetnosti dve bazilike posveene svetom Apolinariju, zatitniku grada:

1. San Apollinare in Classe

2. San Vitale

1.San Apollinare in Classe crkva je vana po svojoj unutranjoj dekoraciji, posebno po lepoti svojih mozaika. Na mozaiku u apsidi jo je sauvana tradicija simbolizma iz katakombi Hrist iz Preobraenja prikazan je simbolino krstim upisanim u jedan plavi medaljon ukraen zlatnim zvezdama, a sa obe strane krsta predstavljeni su u oblacima proroci Mojsije i Ilija.2.Crkva San Vitale, osveena 547. godine za vreme vladavine Justinijanove ima osmougaonu osnovu. Mozaici su zamiljeni kao odvojene slike koje predstavljaju celinu svaka za sebe. uveni su i mozaici sa religioznom tematikom scene iz Starog i Novog zaveta npr. scene iz ivota Mojsijevog il Gostoljublje Avramovo (sveta trojca prikazana u vidu tri anela za trpezom Avramovom).

SAn Vitale predstavlja jedan od najznaajnijih spomenika vizantijske umetnosti. Ispod prozorskog (lateralnog) zida , zid glavnog broda pretvara se u niz polukrunih nia koje prodiru u boni brod i tako ga povezuju sa glavnim brodom. Boni brod dobija sprat ije su galerije rezervisane za ene. Odeljak za oltar zasvoen je krstastim svodom. Iza oltara je apsida prema istoku, a sa suprotne strane nalazi se narteks ili priprata koje je u nesimetrinom poloaju u odnosu na oltar.

uveni mozaici sa obe strane oltara su Justinijan sa pratnjm, i carica Teodora sa pratnjom (547). Mozaik prikazuje Justinijana sa enom Teodorom u pratnji visokih slubenika, svetenstva i dvorskih dama koji kao da prisustvuju slubi u dvorskoj kapeli. Karakteristike figura:

neobine, visoke, tanke figure

mala stopala

sitna lica

ogromne, duboke, tamne oi sa podvijenim obrvama

frontalne pozicije

mala usta

dug, tanak, nos

Na rubu Teodorinog ogrtaa izvezena su tri mudraca. Sa obe strane Justinijana nalaze se 12-orica pratioca - koji simbolizuju 12 apostola. Vojnici se nalaze iza tita sa Hristovim monogramom.

Justinijans pratnjom, mozaik u apsidi crkve San Vitale u Raveni,547.god, 264365 cm.U crkvi San Vitale s obe strane oltara nalaze se raskoni mozaici (Car s pratnjom i Carica s pratnjom) koji simboliziraju i odraavaju mo i slavu carskog dvora. Oni prikazuju Vizantijski ideal lepote: - visoke istanjene figure, izduenih glava sa velikim oima, povijenim obrvama, dugog i tankog nosa, malih usta, malih stopala u odnosu na veliinu tela, te raskono dekorisane odee. Svaka scena je liena pokreta. Likovi na tim mozaicima su tipizirani, statini, velikih oiju, a pozadina je zlatna (nebo je uvek boje zlata u ranom hrianstvu ).

Unutranjost Aja Sofije uKonstantinopolju,537.god.Crkva Sveta Sofija -Aja Sofija(532.-537.) uCarigraduje najpoznatija graevina ovog doba. Kupola je proarana prozorima i svetlucavim mozaicima pa se ini kao da je bez teine. Spolja je volumen zatvoren ravnim geometrijskim povrinama, dok je iznutra zid potpuno dematerjalizovan mermernim oplatama i mozaicima dajui mu slikarski karakter. U kasnijim razdobljima vizantijske arhitekture javlja se nekoliko tipova crkava, smanjuju se veliki jedinstveni prostori (koji su dominirali u zlatnom dobu), a spoljanja obrada volumena dobija na vanosti gde se javljaju i ornamentalni ukrasi od opeke (npr. Crkva sv. Luke u Fokidi,Grka,manastiri Svete gore,Manastir Svetog ora u Starom Nagorianui drugi manastiri i crkve - zadubinekralja Milutinaili sv. Pantelejmona kodSkoplja,Makedonija).

Umiljenje - Vladimirska ikona Presvete Bogorodice,ikonaiz12. vekMoskva.

U unutranjosti se zidovi crkava ukraavaju pored mozaika i freskama, a glavni brod je naglaenikonostasom. Ikonostas je oltarska pregrada koja deli svetite od ostalog prostora crkve, a ine je kameniplutejiili ikone.Ikonesu prenosive slike na platnu ili ee drvenoj podlozi. One su raene po vrlo strogim pravilima prikazivanja likova po njima prozvanimikonografskimpravilima.

Skulptura je u vizantijskoj umetnosti bila potisnuta, osim male plastike izvedene u slonovoj kosti i metalu (emajl) s izrazitom plitkom obradom.Ikonoborstvo

Vernici su oboavaliikonei kipove, ljubei i molei ispred njih, verujui kako e im molitve biti delotvorne to su verske voe tumaile kao nastavak paganskog idolopoklonstva. Tako dolazi do velikih razmirica izmeu ikonoboraca (protivnici ikona) i ikonofila (pristalice ikona), to je kulminiralo726.godine zabranom upotrebe ikona od strane caraLeona IIITo vreme katastrofalnih sukoba, unitavanja mozaika i fresaka, devastacije samostana, ali i progona svetenika i ikonofila, nazivamo doba ikonoborstva. Vizantijsko carstvo se stalno branilo od napadaislamskihnaroda, pa je ovaj zakon bio i politike prirode, jer se podilazilo islamskoj zabrani prikazivanja svetih likova.

Naputanjem sakralnih motiva posezalo se za seoskim motivima, prirode, motivima lova, svakodnevice ili apstraktneornamentike. Procvat profane umetnosti se najjasnije ogleda u ukraavanju carskihpalata(ploice, tepisi...) jer su se carevi utrkivali u raskoi s islamskimbagdadskimkalifima.

Godine843.spor je zavrio pobedom potovalaca slika i dolazi do procvata slikarstva pod Makedonskom dinastijom.

Kasno-vizantijska umetnost

Poetkom10. vekapotpuno e se razviti tipina graevina Vizanta, to je crkva osnove upisanog grkog krsta (ravnokrakog) na osnovukvadrata. Kupole e poveati svoj tambur (donji okvir kupole) i na tom visokom tamburu otvoriti e se mnogi prozori i osvetliti graevinu graenu potpuno bez prozora na zidu.

Beli Aneo - Arhangel Gavrilo na Grobu Hristovom, freska izManastira MileevouSrbija,14. vekTakav tip crkve je i crkva Sv. Marko uVeneciji(1063.), iako nije bila pod vlau Vizanta, bila je pod direktnim umetnikim uticajem. Ona ima osnovu grkog krsta upisanog u osnovu kvadrata i kupole iznad sredinjeg kvadrata i svakog kraka krsta - karakteristike vizantijske gradnje. Venecijanske kupole nemajutamburnego su obloene drvenim krovovima. Unutranjost je vrlo prostrana i ukraena mozaicima.

Crkva sv. Vasilija Blaenog,Moskva, 1561. god.

Iako nam se vizantijska umetnost, zbog svog dugog kontinuiteta ini statikom i nepromenjenom, moemo uoiti neke razlike. Tako za vreme Komnenovske dinastije umetnost ima obelejaromanikena zapadu: horizontalne tenje, naelo zbrajanja relativno samostalnih delova, povrinsko slikarstvo jednostavnih kompozicija, dok umetnost u doba Paleologa tei graenju u visinu, naraciji u slikarstvu, izraenijoj oseajnosti ..., to podsea naGotiku.

U13. vekuCarigradpada u rukekrstaai formira se latinsko carstvo, to dovodi do intenzivnijeg razvoja umetnike delatnosti u periferiji Vizanta kao to jeMakedonija,SrbijaiRusija. U Srbiji nastaju crkve Rake kole u kojoj se oseaju uticaji romanike. Dok Crkva manastira Graanice naKosovu(1315.godine) zbog svoje visine podsjea na gotiku gradnju. Ona ima predulaz spojen s centralnim prostorom kvadratne osnove (upisan grki krst) koji je spolja naglaen stepenovanjem sa etiri manje kupole iz kojih se u sredini izdvaja peta najvia i najvea. Sjajan ritam niih i viih delova koji skoro ne izlaze iz kvadratne osnove.

Kada sepravoslavljepotpuno proirilo na teritoriju dananje Rusije poelo se sve vie graditi u drvetu, a pomalo se menjao i vizantijski tip crkve. Kupola e postajati sve vie, vee i raskonije, i umnoavae se (oblik lukovice uveo se zbog lakeg otpora snegu). O tome svedoi najreprezentativniji primer vizantijske arhitekture tzv. Saborna crkva sv. Vasila blaenog uMoskvi(1555.-1561.godine).

Galerija

Ikona Arhangela Mihaila,Manastir Svete Katarine, Sinaj

Mozaik, Arhangel gavrilo,Aja Sofija,9.vek

Freska, Sv. Jovan Krstitelj,Manastir Graanica

Italo-Vizantijska ikona 13.vek(Galerija Vaington)

Vladimirskaja ikona, 12.vek

Ikone Bogorodice i svetitelja,Visoki Deani, 1350.

Vizantijski mozaik-ikona Hrista,12.vek (Muzej Berlin)

Freska kralja Vladislava,1235.Manastir Mileeva

Vizantijska ikona, Arhiakon Stefan, 11. vek.

Ikona"Trijumf Pravoslavlja, 13-14.vek. Doba Vizantijske carice Teodore i ikonoborstva

Originana ikona Bogorodice Filermose,Cetinjski manastir

Apostoli Petar i Pavle, drevna ikona 11.vek(Muzej Veliki Novgorod)

Sv. Ilija, 14.vek. - MuzejErmita

Sv. Anastazija, velikomuenica odSirmijuma(Balkan), 4.vek.(MuzejErmita)

Jovan Krstitelj, 4.vek, MuzejKijev

Andronik IV Paleolog,15. vek(Biblioteka Univerziteta, Modena)

Andronik III Paleolog, 14.vek(Biblioteka - tutgard)

"Madona i dete"(Bogorodica sa Mladencem), 13.vek(Nacionalna galerija,London)

Freska-Kralj Milutin,Bogorodica Ljevika,PrizrenPage 1