mylesson.swu.ac.thmylesson.swu.ac.th/syllabus/doc_2320040524144735.doc · web view1....

จลชววทยาในทางสาธารณสข

Microbiology in Public Health

คณะผผลต

นายธวชชย เอกสนตนางสาวยพณ ศาลางามนางสาววนดา แสงทองนางสาวอไรวรรณ สวสดนางสาวกมลวรรณ ดเลศ

อาจารยทปรกษา

รองศาสตราจารยจฑามาศ เทพชยศร

ภาควชาสขศกษาคณะพลศกษา

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

โครงการสงเสรมการผลตเอกสารชดการเรยนทเปนการสรปเนอหาในรปสออเลกทรอนกสสนบสนนโดย

รายวชา จลชววทยาในทางสาธารณสข สาขาวชาสขศกษา คณะพลศกษา

สำานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 1โครงการสงเสรมการผลตเอกสารชดการเรยนทเปนการสรปเนอหาในรปสออเลกทรอนกส

สารบญ

คำาอธบายรายวชา....................................................................................1แนวคด.................................................................................................1วตถประสงค...........................................................................................1บทนำา....................................................................................................2ความหมายของจลชววทยา..........................................................................2ประวตความเปนมาของจลชววทยา.................................................................3ทฤษฎการเกดขนเอง (Spontaneous ganeration).......................................3ทฤษฎการเกดสงมชวต (The theory of biogenesis)....................................4การคนพบสงตาง ๆ และเหตการณทสำาคญ ๆ ในวชาจลชววทยา...............................4การจำาแนกจลนทรย...................................................................................4ความสำาคญของจลนทรย............................................................................6แบคทเรยวทยา (BACTERIOLOGY)........................................................8การเพาะเลยงแบคทเรย ( Cultivation of bacteria )....................................75แบคทเรยในสงแวดลอม ( Bacteria in the environment )........................77เทคนคในการทำาใหปราศจากเชอ (Aseptic technic )......................................78การดแบคทเรยสดและการยอมส..................................................................81( Fresh preparation and staining of bacteria ).................................81การแยกเชอแบคทเรยใหบรสทธ..................................................................85( Isolation of pure culture of bacteria )............................................85การควบคมแบคทเรยโดยวธทางกายภาพและวธการใชสารเคม...............................86( Effects of physical and chemical agents on bacteria )...................86ความไวของเชอตอแบคทเรยตอยาปฏชวนะ.....................................................88( Antibiotic sensitivity of bacteria )..................................................88การตรวจคณภาพของนำานมโดยใชเมธลนบล...................................................89( Methylene blue reductase test )....................................................89การตรวจสอบแบคทเรยในนำาและนำานม..........................................................90( Bacteriological examination of water and milk )...........................90คำาถามประเมนหลงเรยน92 แหลงวทยากร.... .......................................................................................91

รายวชาจลชววทยาในทางสาธารณสข………………………………….…………………

รหสวชา สข 214ชอวชา (ภาษาไทย) จลชววทยาในทางสาธารณสขชอวชา (ภาษาองกฤษ) Microbiology in Public Healthจำานวนหนวยกต (ภาคทฤษฎ) (ภาคปฏบต)

3 หนวยกต( ภาคทฤษฎ 2 ชวโมงตอสปดาห )( ภาคปฏบต 2 ชวโมงตอสปดาห )

คณะพลศกษา สาขาวชาสขศกษามหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

คำาอธบายรายวชาศกษาถงระบบภมคมกน กลไกการตอบสนองของรางกายตอสง

แปลกปลอมทเขาส รางกาย ภมคมกนชนดตาง ๆ จลนทรยททำาใหเกดโรค คณสมบตทสำาคญ รปรางลกษณะ การเจรญเตบโต การทำาใหเกดโรค อาการสำาคญ การระบาดและการควบคมปองกนตลอดจนไปถงการนำาจลนทรยบางชนดมาใชประโยชน

แนวคด

การศกษาวชาจลชววทยาในทางสาธารณสข ทำาใหมความรพนฐานในเร องของการตอบสนองของรางกายตอเชอโรค เขาใจถงการเกดโรคจากเชอจลนทรยชนดตาง ๆ สำาหรบแบคทเรย เปนจลนทรยชนดหนงทมความสำาคญ แบคทเรยมอยมากมายหลายชนด แบงเปนกลมตาง ๆ มความสามารถกอโรคไดหลายแบบ แบคทเรยหลายชนดเปนสาเหตของโรคสำาคญ ทเป นปญหาสาธารณสขของไทย การศกษาถงโรคทเก ดจากแบคทเรยควรทจะทราบถงชนดของแบคทเรย คณสมบตการกอเกดโรค อาการและอาการแสดง ตลอดจนการควบคมปองกนโรค

การสรปเนอหาในรปสออเลกทรอนกสน ไดเลอกหวขอแบคทเรยวทยา


วตถประสงค1. เพอใหมความรเบองตนเกยวกบจลชววทยาทมความสำาคญในทาง

สาธารณสข2. เพอใหเขาใจถงประเภท ชนด คณสมบตทสำาคญ การเจรญเตบโต การ

ควบคม และการทำาลาย จลนทรยชนดตางๆ3. เพอใหเขาใจถงสาเหตของการเกดโรค อาการ อาการแสดงวธการ

ควบคมและปองกนโรค4. ทราบถงประโยชนและความสำาคญของจลนทรยบางชนด5. เพอใหรจกการฝกปฏบตในหองปฏบตการ และไดทำาการศกษาทดลอง

ดวยตนเอง



จลชววทยาในทางสาธารณสขบทนำาความหมายของจลชววทยา

จลชววทยา หรอ MicrobiologyMicrobiology :

Micro = เลกBio = bios = ชวตlogy = logos = วชา

โดยรวมแลว Microbiology เปนวชาทศกษาเกยวกบสงมชวตเลก ๆ ในเร องทเกยวกบรปราง โครงสราง การสบพนธ สรรวทยา การจำาแนก (identification) การแพรกระจายในธรรมชาต และความสมพนธระหวางจลนทรยดวยกน หรอระหวางจลนทรยกบสงมชวตอน

Robert Koch และ Louis Pasteur เปนบคคลทถอวามความสำาคญมากของวชาน เมอการศกษาไดขยายวงกวางขน ไดมการมงเนนเฉพาะทาง จงเกดสาขาใหม ๆ หรอมการแบงการศกษาออกเปนแตละดาน เชน

Virology ไวรสวทยาBacteriology แบคทเรยวทยาPhycology สาหรายวทยาMycology ราวทยาProtozoology โปรโตซววทยา

ถาการศกษาเนนดานทจะนำาไปใชประโยชน (ไมสนใจวาเปนสงมชวตชนดไหน ) กอาจแบงเปน

Soil microbiology จลชววทยาทางดนFood microbiology จลชววทยาทางอาหารDairy microbiology จลชววทยาของนม



Industrial microbiology จลชววทยาอตสาหกรรมSanitary microbiology จลชววทยาทางสขาภบาล

ประวตความเปนมาของจลชววทยา

Robert Hooke ชาวองกฤษ เปนผคนพบหนวยทเลกทสดของสงมชวต และเรยกสงทมองเหนวา Cell การคนพบของ Hooke เปนจดเรมตนทวา สงมชวตทงหลายประกอบไปดวยเซลลหรอเซลล กคอ หนวยพนฐานของชวต

เดมเชอกนวา สงมชวต เกดขนไดเองจากสงทไมมชวต ทเรยกวา Spontaneous generation หรอ abiogencsis จากนนกมววฒนาการขน เกดเปนสงมชวตทมความซบซอนมากขน เมอวทยาศาสตรเจรญกาวหนาขน ความเชอนกถกลบลางไป

ทฤษฎการเกดขนเอง (Spontaneous ganeration)

Francesco Redi ไดทำาการทดลอง ทแสดงวา หนอนไมไดเกดจากเนอเนา โดยเอาขวด 3 ใบใสเนอลงไป

1 2 3



ปดดวยผากรอง เปดฝา ปดจกแนน

จากนนตงขวดทงสามใบทงไวจนเนอเนา

ขวดท 1 มแมลงวนวางไขทงไวบนผากรอง แลวฟกเปนตวหนอนขวดท 2 มหนอนของแมลงวนเกดขนในขวดขวดท 3 ไมมตวหนอนเกดขนเลย

สรปไดวา หนอนเกดจากไขแมลงวน เนอเนาชวยใหแมลงวนไปวางไขเทานน

สงมชวตตองเกดขนจากสงมชวตเทานน ไมสามารถเกดขนเองได

ทฤษฎการเกดสงมชวต (The theory of biogenesis)

ดวยความกาวหน าของวทยาศาสตร ในแขนงตาง ๆ ท งทางธรณวทยา ฟสกส เคม และ ชววทยา เมอประมวลความรเหลานเขาหากนแลว นกวทยาศาสตรในปจจบนสนนษฐาน การกำาเนดของสงมชวตเร มแรกวา เกดจากการรวมตวกนของสารอนนทรย ในปรมาณและสถานภาพทเหมาะสมยงและสถานการณนนเกดขนในระยะเวลาอนสนเพยงครงเดยว เมอประมาณกวาสามพนปมาแลว เมอชวตแรกเรม แลวตอมากมววฒนาการทละนอย ๆ ในชวงระยะเวลาทผานมานบลานๆ ป จนกลายเปนสงมชวตชนดตาง ๆ ตามหลกของววฒนาการ



การคนพบสงตาง ๆ และเหตการณทสำาคญ ๆ ในวชาจลชววทยา

Antony van Leeuwenhoek (พ.ศ. 2175 –2266) เปนคนแรกทประดษฐกลองจลทรรศน แลวใชตรวจดหยดนำาจากแมนำาลำาคลอง พบสงมชวตเลก ๆ จากหยดนำาทตรวจพบ จงเขยนจดหมายไปยง Royal Society ในกรง London ซงไดรบการตพมพในป 1677 ซงมทงคำาบรรยายและภาพวาดของ สงมชวตเลก ๆ Leeuwenhoek จงเปนคนแรกทเหนพวกจลนทรย

Louis Pasteur (พ.ศ.2365-2438) เปนนกวทยาศาสตรชาวฝรงเศส เปนผวางรากฐานของวชาจลชววทยา ไดชอวาเปน Father of Modern Microbiology เขาศกษาเกยวกบแบคทเรยอยางกวางขวาง ศกษาถงปญหาทเกดขน เนองจากเหลาองนมกมรสเปรยว เสยคณภาพกอนทจะสงไปขาย พบวาการเปรยวนเกดจากปฏกรยาของจลนทรยบางชนดในเหลาองน แตเหลาองนจะไมเปรยว ถาไปทำาใหรอน อกครงทอณหภม 50-55 C นาน 30 นาท วธนตอมาเรยกวา pasteurization และถกนำามาใชดดแปลงในอตสาหกรรมทำานม

Robert Koch (พ.ศ. 2386-2453) แพทยชาวเยอรมน ไดชอวาเปน Father of Modern Bacteriology ไดคดวธแยกเชอ คดคนวธเลยงเชอโดยใชอาหารเลยงเชอททำาขน ไดตงสมมตฐาน เกยวกบการพสจนโรคไว 4 ขอ เรยกวา Koch’s postulate

การจำาแนกจลนทรยการแบงประเภทระหวางพชและสตว อาศยหลกทวา

พช สตว1. มผนงเซลลซงคงรปราง (rigid cell wall)2. เคลอนทชา3. มคลอโรฟลล สามารถ

1. เปนเซลลทยดหยนได เพราะมเยอหม เซลล (cell membrane) ไมมผนงเซลล



สงเคราะหแสงได4. สะสมอาหารในรปแปง

2. เคลอนทไดไว3.ไมมคลอโรฟลล สงเคราะหแสงไมได4. สะสมอาหารในรปกลยโคเจน และไขมน

ถาใชหลกดงกลาวในการจดแบงจลนทรย จะเหนไดวาจลนทรยบางชนดมคณสมบตคลายพช บางชนดมคณสมบตคลายสตว บางชนดมคณสมบตคลายพชและสตวรวมกน จงทำาใหเกดความยงยากในการจดหมวดหม จงไดมผเสนออาณาจกรซงประกอบไปดวยสงมชวตทไมอาจจดเปนพช หรอสตวนนรวมเขาดวยกนไว เปนอาณาจกรโปรตสตา (Kingdom Protista) โดยนกสตววทยาชาวเยอรมน ชอ Ernest Heinrich Haeckel เรยกสงมชวตในอาณาจกรนวา โปรตส (Protist) คอ สงมชวตเซลลเดยวทประกอบไปดวยแบคทเรย รา สาหราย และโปรโตซว โดยไมรวมถงไวรส เนองจากไวรสไมใชเซลล ซงเปนหนวยพนฐานของชวต

Protista แบงออกเปน 2 พวก คอ1. Prokaryote เปนพวกท cell ไมมเยอหมนวเคลยส DNA ซง

ทำาหนาทถายทอดลกษณะทางพนธกรรม ลอยอยในเซลล ตวอยางสงมชวตพวกน เชน แบคทเรย สาหรายสนำาเงนแกมเขยว



2. Eukaryote พวกนมเยอหมนวเคลยส มองเหนขอบเขตของนวเคลยส มการแบงนวเคลยส ตวอยาง เชน โปรโตซว รา สาหรายอน ๆ

(ยกเวน

สาหรายสนำาเงนแกมเขยว)แผนภมแสดงการจำาแนกสงมชวตตามลกษณะของเซลล

ตอมามการจดแบงใหมอก โดย Robert Whittaker (พ.ศ. 2512) แบงสงมชวตออกเปน 5 อาณาจกร คอ

1. อาณาจกรโมเนรา (Kingdom Monera) ไดแกพวก prokaryote เชน แบคทเรย สาหรายสนำาเงน

แกรมเขยว2. อาณาจกรโปรตสตา (Kingdom Protista) ไดแกพวก eukaryote ไดแกสาหราย และโปรโตซว ซง

สงมชวตในอาณาจกรน มกมเซลลเดยว ๆ3. อาณาจกรรา (Kingdom Fungi) ไดแกพวก eukaryote ซงสวนมากมหลายเซลล ไมสามารถสราง อาหารไดดวยตนเอง สวนมากยอยสลายสารอนทรยจากสงมชวตทไปอาศยอย เชน รา ยสต และ เหด


Prokaryote

Non-cellular

- Animal cells - Plant cells - Multicellular algae

- Protozoa - Unicellular algae

- Fungi

- Bacteria - Cyanobacteria (Bluegreen algae)

- Viruses - Viroid - Prion

Microorganisms

Eukaryotes


4. อาณาจกรพช ( Kingdom Plantae) ไดแกพชทงหลาย สาหรายบางชนด มอสส และเฟรน5. อาณาจกรสตว (Kingdom Animalia) ไดแกสตวทงหลาย

จลนทรยทศกษาในวชาจลชววทยา กลาวโดยสรปมดงน

แบคทเรย (Bacteria)แบคทเรย ( เอกพจน bacterium) เปนสงมชวตเซลลเดยวพวก

prokaryote ม DNA เปนสารทควบคมลกษณะทางพนธกรรม มผนงเซลลซงทำาใหแบคทเรยคงรปราง แบคทเรยมรปรางหลายแบบ เพมจำานวนโดยการแบงตวแบบทวคณ พบอยทวไปทกหนแหง แตททำาใหเกดโรคมอยไมมากนก

รา (Fungi)รา (เอกพจน Fungus) ไมมคลอโรฟลล สงเคราะหอาหารเองไม

ได บางชนดเปนเซลลเดยว ขนาดเลก คอ ยสต (yeast) บางชนดมหลายเซลลและมขนาดใหญ ไดแกเหด (mushroom) บางชนดประกอบไปดวยเสนใยเลก ๆ (mycelium) จำานวนมาก สบพนธโดยการแบงตว แตกหนอ หรอสราง สปอร รามอยมากมายตามธรรมชาต บางชนดมประโยชนบางชนดทำาความเสยหาย หรอทำาใหเกดโรคแกพชและสตว

ไวรส (Virus)เปนสงมชวตทมขนาดเลกทสด ไมสามารถมองเหนไดดวย

กลองจลทรรศนธรรมดา ตองใชกลองจลทรรศนอเลกตรอน เจรญไดเฉพาะในเซลลของสงมชวตเทานน มกรดนวคลอกเพยง ชนดเดยว คอ DNA หรอ RNA อยางใดอยางหนง มหลายรปแบบ

รกเกตเซย (Rickettsia)ตองอาศยเซลลของสงมชวตอนในการเจรญเตบโต และแพรพนธ

เนองจากไมสามารถเกบรกษาสารทจำาเปนบางชนดไวในเซลลได ขนาดเลก



กวาแบคทเรยแตใหญกวาไวรส มรปรางหลายแบบ บางชนดเปลยนแปลงรปรางไดดวย เพมจำานวนโดยการแบงตว

คลามยเดย (Chlamydia)มโครงสรางคลายแบคทเรย จงจดคลามยเดยเปนพวกแบคทเรย

ตองอาศยในเซลลของสงมชวตอน เพราะตองใชพลงงานจากเซลลทไปอาศยอย รปรางเปนทรงกลมมขนาดเลกและขนาดใหญ

ความสำาคญของจลนทรยจลนทรย มความสมพนธกบสงมชวตอน ๆ ไมทางตรงกทางออม ม

ทงประโยชนและโทษ คอ1.ทำาใหเกดโรค ทราบกนตงแตศตวรรษท 19 แลวท Pasteur กลาววาจลนทรยอาจเปน สาเหตของโรคทเกดกบคนและสตวได โรคทเกดขนเรยกวา โรคตดเชอ โดยการเกดโรคอาจเกดจากตว จลนทรยเอง สารพษทจลนทรยสรางขน หรอจลนทรยไปทำาลายระบบภมคมกน แลวเกดการตดเชอแทรกซอน

2. ใชในการผลตยารกษาโรค เชนยาปฏชวนะตาง ๆ ไดแก เพนซลลน สเตรปโตมยซน คลอแรมฟนคอล เตตราซยคลน

3. ใชประโยชนทางอตสาหกรรม เชน เบยร ไวน นำาสมสายช นมเปรยว เนยแขง

4. ใชเปนอาหาร เชน สาหราย ยสตบางชนด อาหารทผลตจากจลนทรยเรยกวา Single cell protein

5. ชวยยอยสลายสารอนทรย เมอพชและสตวตายทบถมลงในดน6. พนธวศวกรรมของจลนทรย ใชประโยชนในงานเทคโนโลย

ชวภาพ เชน สรางจลนทรย สายพนธใหมทมยสตผลตสารฆาแมลง ผลตวคซนทเรยกวา recombinant vaccine เชนวคซนปองกนโรคไวรสตบอกเสบ บ เปนตน



วธการควบคมจลนทรย

เนองจากจลนทรยมทวทกหนแหง การควบคมจลนทรยจงมวตถประสงคใหญ ๆ คอ ปองกนการแพรกระจายของโรค และการตดโรคในกรณทจลนทรยเปนเชอโรค ปองกนการปนเปอน (Contamination) ของจลนทรยลงไปในงานทดลองหรองานใดๆ ทไมตองการใหจลนทรยอนเจรญเตบโต และเพอปองกนการเสอมสลาย การเนาเสยของวตถโดยจลนทรย วธการควบคมจลนทรยมหลายวธ เชน การทำาใหปราศจากเชอ และการทำาลายเชอ

การเรยกชอจลนทรย

การเรยกชอจลนทรย ใชชอทางวทยาศาสตร โดยการเขยนเปน 2 ชอ ชอแรกคอสกล (genus) ใชอกษรธรรมดาและตวแรกเปนตวใหญ ขดเสนใต หรอใชอกษรตวเอน ชอทสองเปนเช อสาย (species) ใชตวอกษรธรรมดา และใหขดเสนใตชอนน หรออกษรตวเอน เชน

Staphylococcus aureus หรอ Staphylococcus aureus

ถาเขยนครงตอไป อาจใชตวยอโดยใชอกษรตวแรกเปนตวใหญ และใสจดหลงตวอกษร เชน

S. aureus หรอ S. aureus

ชอวทยาศาสตรนมความหมายตางกน เชนบอกคณสมบตของเชอ ตงขนเปนเกยรตแกผคนพบ หรอบอกถนทอยของเชอ



แบคทเรยวทยา (BACTERIOLOGY)1. รปรางลกษณะ โครงสราง และหนาทของสวนตาง ๆ ของแบคทเรย

แบคท เรย เป นส งมช ว ตขนาดเล กท สามารถมองเหนได ด วยกลองจลทรรศน แบคทเรยสวนมากมรปรางทแนนอน คอ เปนทรงกลม เปนแทงหรอเปนเกลยว มการเรยงตวทคอนขางคงท ไดแก เปนกลม เปนค เปนสาย จากลกษณะรปรางและการเรยงตวทำาใหจดแบคทเรยออกเปนหมวดหมได

แบงแบคทเรยออกเปน 3 พวกใหญ ๆ คอ

Coccus (รปรางเปนทรงกลม) เสนผานศนยกลาง = 0.5-1.5 m

Bacillus (เปนแทง ทอน) 0.2 8 m

Spiral มรปรางเปนเกลยว

รปรางและการจดเรยงตว ทรงกลม ( coccus) ถารปรางเบยวเลกนอย เชน เปนรปไตกยง

จดไวในรปน การเรยงตว

- อยเดยว ๆ

- อยตดกนเปนค ๆ



เรยก Diplococcus- เรยงตวตอกนเปนสาย

เรยก Streptococcus

- มลกษณะคลายพวงองน

เรยก Staphylococcus- อยกนเปนค 4

เรยก Tetrad

เปนแทง, ทอน( bacillus) อาจจะอวนสน หรอผอมยาวกได การเรยงตว

- เรยงตอกนเปนสายเรยก Streptobacillus

- อยกนเปนค ๆเรยก Diplobacillus

เปนเกลยว (spiral)



เรยก Spirillum เรยก Spirochete

รปภาพรวมแสดงการเรยงตวแบบตาง ๆ

coccus (spherical):



bacillus (rodlike):

spirillum (spiral):

Bacillus (ภาพถายจรงจากกลองจลทรรศน)



Coccus (ภาพถายจรงจากกลองจลทรรศน)

Spirillum (ภาพถายจรงจากกลองจลทรรศน)



โครงสรางและหนาทของสวนตาง ๆ

ดภาพสไดท http://cwx.prenhall.com/horton/medialib/media_portfolio/text_images/FG01_14.JPGแคปซล (Capsule)มลกษณะคลายวน รปรางไมแนนอน หนาทของแคปซลคอ ปองกน

แบคทเรยจากสงตาง ๆ ทเปนอนตรายตอเซลล เชน ความแหง ไวรสของแบคทเรย ปองกนการถกเกบกนโดยเมดเลอดขาว แคปซลยงมคณสมบตททำาใหเซลลของแบคทเรยเกาะรวมกลมกน ทำาใหเมดเลอดขาวเกบกนไดยาก และยงทำาใหแบคทเรยบางชนดตดกบพนผวของเนอเยอไดด ทำาใหเกดการตดเชอในทางเดนปสสาวะ หรอลำาไส แคปซลไมใชสวนประกอบสำาคญในการดำารงชวตของแบคทเรย แตแบคทเรยหลาย ๆ ชนดกมแคปซล

ผนงเซลล (Cell wall)


http://cwx.prenhall.com/horton/medialib/media_portfolio/text_images/FG01_14.JPG

http://cwx.prenhall.com/horton/medialib/media_portfolio/text_images/FG01_14.JPG


เปนสวนทอยถดจากแคปซลเขาไปขางใน แตอยลอมรอบเยอหมเซลล หนาทของผนงเซลลคอ รกษารปทรงของแบคทเรยใหคงสภาพ ถาแบคทเรยไมมผนงเซลลกจะมรปรางเปนทรงกลมเหมอนกนหมด หนาทอกอยางทสำาคญมากคอ ปองกนเซลลจากการถกทำาลายดวยแรงดนออสโมตก ถาแบคทเรยไมมผนงเซลล และอยในสภาพทเปนของเหลว นำาทอยรอบ ๆ เซลลจะถกดดซมเขาสเซลลโดยวธ ออสโมซส จนทำาใหเซลลบวมและแตก ผนงเซลลของแบคทเรยจะทำาหนาทปองกนไมใหเซลลบวม เพราะผนงเซลลมลกษณะคงตวไมยดขยาย

สวนประกอบของ cell wall จะแตกตางกน ทำาใหแบงแบคทเรยออกเปน 2 แบบ คอ พวกแกรมบวก (gram positive ) และแกรมลบ (gram negative)

พวกแกรมบวก ประกอบดวย peptidoglycan, oligopeptide teichoic acid

พวกแกรมลบ ประกอบดวย peptidoglycan (แตปรมาณนอยกวาแกรมบวก ) protein , phospholipid ,lipopolysaccharide.

ซงสวนของ lipopolysaccharide ของแบคทเรยบางชนดมพษเรยกวา endotoxin

ถามการยอย cell wall ออกโดย enzyme จะไดแบคทเรยทเรยกวา L - form แบคทเรย บางชนดเกด L - form ขนไดในรางกายคน ซงทำาใหผปวยมอาการเรอรง เพราะมกดอยา

สรปหนาทและคณสมบตทสำาคญของผนงเซลล คอ 1. ปองกนไมใหเซลลแตกสลายดวยแรงดนออสโมตก 2. รกษาสภาพและรปทรงของเซลล 3. ปองกนการทำาลายโดยยาปฏชวนะ และสารเคมบางชนด 4. จำาแนกความแตกตางระหวางปฏกรยา และยอมสแบบแกรม 5. มสารพษทผนงเซลล ซงทำาใหเกดโรคได



6. มคณสมบตเปนแอนตเจน 7. การสรางผนงเซลลถกยบยงโดยยาปฏชวนะบางชนดได 8. เปนสวนทรองรบแฟลกเจลลา (flagella)

เยอหมเซลล (cell membrane)เปนสวนทอยถดจากผนงเซลลเขาไปทางดานใน มลกษณะบาง หอหม

สวนทเปน cytoplasm ไวเยอหมเซลลมหนาทหลายประการ คอ1.นำาโมเลกลของสารตาง ๆ เขาและออกจากเซลล2.หลงเอนไซมออกนอกเซลล3.หายใจและสงเคราะหแสง4.ควบคมการสบพนธ5.สรางผนงเซลล



แฟลกเจลลา (Flagella)แฟลกเจลลามลกษณะ เปนเสนยาวคลายดาย ภายในกลวง มขนาด

เลกมากจงมองไมเหน เมอมองดโดยไมยอมสดวยกลองจลทรรศนธรรมดาชนดพนมด หรอพนสวางกตาม แตถาใชสยอมชนดพเศษทไปจบบนแฟลกเจลลาใหมขนาดใหญขน กพอจะมองเหนไดดวยกลองจลทรรศนธรรมดา

โครงสร า งขอ งแฟลกเจลลา ม 3 สวน ค อ ส วนท เป น เส น (filament) สวนทเปนขอ (hook) และสวนฐาน (basal body)

แฟลกเจลลามหนาท ในการเคลอนทของแบคทเรย และเกยวของกบการเคลอนทเขาหาสารเคมทเปนตวดงดด (chemotaxis) หรอเคลอนทเขาหาสภาวะทชอบ ในทางตรงกนขามกเคลอนหนจากสภาวะแวดลอมทไมชอบดวย แฟลกเจลลาทำาใหแบคทเรยเคลอนทไดโดยการหมนรอบตวเอง ทวนเขมนาฬกาตามแนวยาวเหมอนการหมนของใบพด ถาเปนแบคทเรยทมแฟลกเจลลารอบตว แฟลกเจลลาจะรวมตวกนเปนกระจก และทำางานรวมกนทำาใหเซลลเคลอนทไปในทางทซงเปนตวดงดดทางเคม

แอกเซยล ฟลลาเมนต (Axial filament)มลกษณะโครงสรางคลายแฟลกเจลลา แตเปนเสนทอยในปลอกทหอ

หมเซลล (outersheath) ของแบคทเรยพวกสไปโรขต (spirochete) แอกเซยล ฟลลาเมนต มลกษณะเปนเกลยวพนรอบตว การหมนของแอกเซยล ฟลลาเมนตจะทำาใหแบคทเรยเคลอนทไปดานหนาเหมอนไขสวาน

พไล (Pili) หรอ ฟมบร (Fimbriae)มลกษณะเปนเสนตรง ขนาดเลกและบางกวาแฟลกเจลลามาก สวน

ประกอบของพไลเปนโปรตนหนวยยอย ๆ เรยกวา พลน (Pilin)พไลมหลายชนด มโครงสราง และหนาทแตกตางกนไป ในแบคทเรย

แตละชนด พไลบางชนดมคณสมบตทำาใหเซลลของแบคทเรยเกาะตดกบผวของเซลลอนไดด



Cytoplasmมลกษณะเปนวน ทประกอบดวยนำา ประมาณ 80 % นอกจากนน

เปนสารพวกโปรตน คารโบไฮเดรต ไขมน สวนประกอบทสำาคญทอยใน cytoplasm ไดแก DNA ไรโบโซม และสารทสะสมไวในเซลลทเรยกวา อนคลชน (inclusion) แบคทเรยบางชนดทสรางสปอรไดกจะมสปอรทเรยกวา เอนโดสปอร (endospore) อยดวย



Nucleoidประกอบไปดวย DNA เสนค ยาวและตอกนเปนวงกลม

ทำาหนาทควบคมลกษณะทางพนธกรรม DNA ของแบคทเรยทเปนโครโมโซมน มกจะอยตรงกลางเซลลแบคทเรย อาจจะมรปรางกลม ยาว หรอเปนรปดมเบลลโดยไมมเยอหมนวเคลยสลอมรอบ ในระยะทแบคทเรยกำาลงมการเจรญเตบโต พบวา DNA จะมปรมาณถงรอยละ 20โครโมโซมสวนหนงจะตดกบเยอหมเซลล ซงเชอวาโปรตนทเยอหมเซลล ทำาหนาทควบคมการสราง DNA ใหมและแยกโครโมโซมทสรางขนใหมไปยงเซลลใหมในขบวนการแบงเซลล

ไรโบโซม (Ribosome)เปนตำาแหนงทมการสงเคราะหโปรตน เซลลทมการสงเคราะหโปรตน

สง จะมไรโบโซมเปนจำานวนมาก ไรโบโซมประกอบดวยหนวยยอย 2 สวน แตละชนประกอบดวยโปรตน และ Ribosomal RNA (rRNA)

Sporeเกดขนภายในเซลลจงเรยกวา endospore แบคทเรยแตละเซลล

จะสรางเพยง 1 สปอร เซลลจะสรางสปอรเมอสงแวดลอมตางๆ ไมเหมาะสมกบการเจรญเตบโต เพอใหมนสามารถมชวตรอด สบตอไปได เพราะสปอรมความทนทานตอสภาพตางๆ ไดดกวาเซลลธรรมดา เมอใดมอากาศเพยงพอ สงแวดลอมเหมาะสม สปอรกสามารถเจรญเปนเซลลธรรมดา (vegetative cell) ไดตอไป แบคทเรยทสรางสปอรไดคอแบคทเรยในสกล Clostridium และ Bacillus

Granuleแบคทเรยสามารถสะสมอาหารไวในเซลลไดในรปของ granule เชน

สะสม glucose ไวในรปของ granulose เปนตน



2. การจำาแนกแบคทเรย

การจำาแนกแบคทเรยมประโยชนทงในเรองของทฤษฎ และการปฏบต ทำาใหทราบหมวดหม ความสมพนธ แหลงทมา การทราบชนดและสกล มประ โยชน ท งด นการแพทย และจ ลช วว ทยาประย กต (Applied microbiology)

แบคทเรยจำานวนหลายพนสกล ไดถกจำาแนก ตงชอ และจดเปนพวก ๆ นกแบคทเรยวทยาในสมยกอนพบวา เป นการสะดวกทจะจดแบงแบคทเรยตามรปราง การเรยงตว คณสมบตในการเจรญเตบโต และลกษณะการดำารงชวต แตเมอมการคนพบแบคทเรยในสกลตาง ๆ เพมมากขน และการศกษาทางดานชววทยาเรมพฒนา การจดแบงหมวดหมจงไดโยงคณสมบตทางดานชวเคม และพนธศาสตรเขามาเกยวของดวย ทำาใหการจำาแนกเปนไปไดละเอยดยงขน

การจำาแนกแบคทเรย วธหนงทเปนทยอมรบโดยทวไป คอวธของ Bergey ทแบงโดยอาศยสวนประกอบของผนงเซลล รปทรง การตดสยอม ความตองการออกซเจน และการทดสอบทางชวเคม

วธจำาแนกแบคทเรยโดยสรป

ในการจำาแนกแบคทเรยนน สงหนงทมความจำาเปนอยางยง ทตองการกระทำาคอ การแยกแบคทเรย เพอใหไดแบคทเรยทบรสทธเพยงชนดเดยว ทงนเพราะในสงแวดลอมทว ๆไปในคน สตว ในพช ในสงสงตรวจ (speci

) ฯลฯ มกจะมแบคทเรยหลาย ๆชนดปะปนกน การแยกแบคทเรยใหเปนชนดเดยวทบรสทธ (pure

culture) จงเปนกาวแรกทจะนำาแบคทเรยนนไปศกษาเพอจำาแนกชนดตอไป

วธการจำาแนกแบคทเรยจากตวอยาง (sample) ใหไดแบคทเรยชนดเดยวบรสทธทำาไดหลายวธ เชน

1. การเขยเชอลงบนผวหนาวน (streak plate) เปนวธทใชทวๆ ไป การแยกแบคทเรยโดยวธน ตองใชอาหารเลยงเชอทเปนวนแขงท



อยในจานเลยงเชอ และใชลวดเขยเชอ (inoculating loop) เขยเชอใหกระจายลงแบบเจอจางจนทวผวหนาของวน แลวนำาจานเลยงเชอไปใสในตเพาะเชอ (ตบมเชอ,incubator) แบคทเรยทแยกไวจะเหนเปนโคโลน (colony)เดยวๆ โดยถอวาแบคทเรย 1 โคโลน เจรญมาจากแบคทเรย 1 เซลล

2. การเทอาหารเลยงเชอทผสมเชอตวอยางลงจาน (pour plate technique) วธการคอ นำาตวอยางแบคทเรยทตองการแยกมาทำาใหเจอจางดวยความเขมขนตางๆ กน ในสารละลายใดๆ ทสามารถรกษารปทรงของแบคทเรยไวไมใหเซลลแตก จากนนนำาสารละลาย 1 loop ( หรอ 0.1 หรอ 1 มลลลตร ) ไปใสในจานทเปนวน ยงไมแขงตว ผสมใหเขากน แลวเทลงในจานเลยงเชอ (petridish) ตงทงไวใหวนแขง แลวนำาเขาตเพาะเชอ ในเวลาตอมา ( ประมาณ 18-24 ชวโมง) จะเหนแบคทเรยขนเปนโคโลน ทงบนผวหนาวน และในเนอวน

3. การเจอจางสารละลายทมเชอ (serial dilution technique) ใหแยกแบคทเรยทตองการ ซงมจำานวนมากกวาแบคทเรยชนดอนๆ โดยการนำาแบคทเรยตวอยางมาทำาใหเจอจาง ในหลอดทมอาหารเลยงเชอ และทำาใหเจอจางลงแบบอนกรมตอเนองกน (serial dilution) เมอทำาใหเจอจางลงมากๆ จะเหลอแบคทเรยอยเพยงชนดเดยวทตองการ นำาไปทดสอบโดยการ streak ลงบนผวหนาของวน

เมอแยกแบคทเรยลงบนโคโลนเดยวๆ จากวธการดงกลาวเหลานแลว จะสงเกตเหนความแตกตางของโคโลน นำาแบคทเรยแตละโคโลนไปเลยงในอาหารเลยงเชอทเปนวนโดยการ steak plate อก จะไดแบคทเรยทเจรญขนมาใหมทมโคโลนเหมอน ๆ กน และเปนแบคทเรยทบรสทธ ( pure culture )

ในการจำาแนกแบคทเรยเพอใหทราบถงสกล (genus) และเชอสาย (species)นน มวธการหลายอยางประกอบกน ขอมลทไดจากการศกษาในแตละวธ จะนำามาประมวลและสรปเขาหากน จากนนจงนำาไปเปรยบเทยบ



กบตาราง แผนภม และขอมลททราบแนนอนแลว อยางไรกตามในการจำาแนกชนดนไมจ ำาเปนตองมวธการทก ๆ อยาง แบคทเรยบางชนดสามารถจำาแนกชนดได โดยวธการทดสอบเพยง


รายวชา จลชววทยาในทางสาธารณสข สาขาวชาสขศกษา คณะพลศกษาว

สองหรอสามวธ แตแบคทเรยบางชนดอาจจะตองใชวธการทดสอบมากมาย วธการทดสอบ โดยทวๆ ไป ทใชกนไดแก

1. การดรปราง ลกษณะของแบคทเรยดวยกลองจลทรรศน (microscopic morphology) เชน รปทรง ขนาดของเซลลการตดสยอมแบบแกรม หรอสยอมชนดอน การมโครงสรางบางสวนของเซลล ไดแก แฟลกเจลลา สปอร แคปซล เปนตน

2. การดรปพรรณของแบคทเรยดวยตาเปลา (macroscopic morphology) ไดแกการดรปทรงของโคโลนของแบคทเรยทเจรญบนอาหารเลยงเชอทเปนวน คอ ดลกษณะ ขนาด ส รปราง ความเรวในการเจรญเตบโตและปฏกรยาตออาหารเลยงเชอนน ๆ

3. คณสมบตทางสรรวทยา (physiological characteristic) มวธการทดสอบเพอวนจฉยเปนจำานวนมาก ทใชในการตรวจสอบเอนไซมทจำาเพาะ ตรวจสอบความตองการสารอาหาร และออกซเจน เปนตน

4. การตรวจวเคราะหทางเซอโรโลย (serological analysis) โดยการจำาแบคทเรยทตองการศกษา ไปทดสอบกบแอนตบอดททราบอยแลววามความจำาเพาะเจาะจงกบแบคทเรยสกลใด ถาการตรวจสอบนนมปฏกรยาเกดขน แสดงวาแบคทเรยดงกลาวเปนชนดเดยวกนกบททราบอยแลว

5. การตรวจวเคราะหทางเคม (chemical analysis) เปนการตรวจหาสารเคมบางชนดทแบคทเรยม เชน โปรตน กรดไขมน เปนตน

6. การตรวจวเคราะหลกษณะทางพนธกรรม (genetic analysis) วธนใชมากในการแยกประเภทหรอจดอนดบมากกวาการจำาแนกชนด เชนการทดสอบ DNA เพอหาจำานวนรอยละของสาร guanine และ cytosine (G/C content) ซงสามารถบอกความสมพนธระหวางแบคทเรยชนดอน ๆ ได



3. การเจรญเตบโตและการแพรพนธ

แบคทเรยมเจรญเตบโต (growth) และการเจรญพนธ (reproduction) โดยการแบงเซลลการเจรญเตบโตโดยทวไป หมายถง การเพมขนาด แตสำาหรบแบคทเรยจะหมายถงการเพมจำานวน สวนการเจรญพนธจะหมายถงการสรางแบคทเรยเซลลใหมขน ซงกคอ จำานวนของแบคทเรยเพมมากขนดวย โดยทวไปแบคทเรยมการเพมจำานวนโดยการแบงตวเองจาก 1 เซลลเปน 2 เซลล (binary fission) และเปนการแบงเซลลตามขวาง (transverse fission) กอนทจะมการแบงเซลล แบคทเรยเซลลนนจะมขนาดยาวขน มการสราง DNA,RNA โปรตนชนดตางๆ และสารประกอบอนๆ ขนภายในเซลล ตอมาจะมการสรางผนงกนเซลลทางขวาง แบงเซลลออกเปน 2 สวน จากนน เซลลทเกดขนใหมจงแยก ออกจากกนเปน 2 เซลล การเจรญเตบโตของแบคทเรยในแตละชวงทเพมจำานวนขนเทาตวนน เรยกวา 1 generation ระยะเวลาทใชในแตละ generation เรยกวา generation time

ในกรณทสภาพแวดลอมและอาหารยงอยในสภาพทเหมาะสมสำาหรบแบคทเรยนน แบคทเรยมการเจรญเตบโตและเพมจำานวนในอตราทคงทสมำาเสมอ แบคทเรยแตละชนดม generation time ไมเทากน แบคทเรยทเจรญเตบโตชา เชน แบคทเรยพวก Mycobacterium จะม generation time ยาว สวนแบคทเรยทเจรญเรวจะม generation time สน แบคทเรยชนดเดยวกนอาจม generation time ไมเทากนถาเจรญในอาหารเลยงเชอและสภาพแวดลอมทตางกน การแบงเซลลของแบคทเรยแสดง ดงภาพภาพประกอบ แสดงขนตอนการแบงเซลลของแบคทเรย



ภาพประกอบ แสดงขนตอนการแบงเซลลของแบคทเรย

เนองจากแบคทเรยมการเพมจำานวนแบบทวคณ การหาความสมพนธระหวางจำานวนของแบคทเรย และระยะเวลาทใชในการเพาะเลยง โดยวธทำากราฟแสดงความสมพนธโดยใชสเกลธรรมดาจงไมเหมาะสม เพราะถาแบคทเรยมการเจรญเตบโตทเรว เชน Escherichia coli ดงนน การหาความสมพนธระหวางจำานวนของแบคทเรย และเวลาทใชในการเพาะเลยงจงมกใชคา logarithmic (log) ของจำานวนของแบคทเรยแทน ดงนน หากมการทำากราฟเพอแสดงการเจรญเตบโตของแบคทเรย แกน Y ของกราฟจะเปนคา log ของจำานวนแบคทเรย สวนแกน X จะเปนเวลาทใชในการเพาะเลยง จำานวนของแบคทเรยทสมพนธกบเวลาแสดงเปน growth curve ดงภาพประกอบ



ภาพประกอบ กราฟแสดงการเจรญเตบโต (growth curve) ของแบคทเรย

ระยะตาง ๆ ของการเจรญเตบโตและกราฟแสดงการเจรญเตบโตของแบคทเรย

เมอนำาแบคทเรยจำานวนหนง ใสลงไปในอาหารเลยงเชอทเปนของเหลวแลวจดสภาพแวดลอม เชน อณหภม ออกซเจน ใหเหมาะสมกบการเจรญเตบโตของแบคทเรยนน จะพบวา แบคทเรยมการแบงตวเพมจำานวนมากขน รปแบบของการเจรญเตบโตของแบคทเรยจะเปนไป ดงภาพประกอบ ซงแบงเปนระยะตางๆได 4 ระยะ ดงน

1. Lag phase (ระยะพก) เปนระยะแรกทแบคทเรย เรมพบกบอาหารและสงแวดลอมใหม แบคทเรยจะปรบตวใหเขากบอาหารและสงแวดลอมนน มการสรางเอนไซมทเหมาะสม ทจะใชกบอาหารเลยงเชอมการสรางโปรตน และสวนประกอบอนๆ ทสำาคญของเซลล ตอนระยะทายๆ ของระยะน เซลลอาจจะมขนาดใหญขนกวาเดมเลกนอย และพรอมทจะแบงตวระยะ lag นอาจจะยาวนานแตกตางกน ขนอยกบอาหารเลยงเชอ

2. Exponential หรอ log phase (ระยะแบงตวทวคณ) เปนระยะทแบคทเรยมการเพมจำานวนมากทสด มอตราการแบงตวคงท สวนประกอบทางเคมของเซลล และขบวนการตางๆ ตลอดจนคณสมบตทางสรรวทยา เปนแบบเดยวกน

3. Stationary phase (ระยะคงจำานวนเซลล) เปนระยะทแบคทเรยมจำานวนคงท ซงแสดงวาแบคทเรยไมมการเพมจำานวนอก หรอคออตราเกดเทากบอตราตาย การทแบคทเรยเจรญเตบโตแลวเขาสระยะ Stationary นเพราะอาหารเลยงเชอใกลจะหมดลง แบคทเรยจงเจรญชาลง นอกจากน ของเสยทแบคทเรยสรางขนยงยบยงการเจรญเตบโตของแบคทเรยดวย

4. Death phase หรอ decline phase (ระยะเซลลตาย) เปนระยะสดทาย แบคทเรยทมอยจะตายลงมากกวาแบคทเรยทเพม



จำานวนขน ทงน เปนเพราะอาหารอาจหมด มสารพษสะสมอยเปนจำานวนมากแบคทเรยทกชนดตองการนำา อาหาร แรธาต ฯลฯ สำาหรบการเจรญ

นอกจากนหลายชนด ยงตองการกรดอะมโน วตามน และสารประกอบเชงซอนบางอยางทมนไมสามารถสรางขนเองได อาหารเมอผานเขาไปในเซลลแลว กจะนำาไปสรางสวนประกอบของเซลลหรอใหพลงงานแกเซลล

สวนประกอบทสำาคญสำาหรบอาหารเลยงเชอ ไดแก1.แหลงพลงงาน ไดจากการสลายสารประกอบอนทรยและอนนทรย

แตบางชนดใชแสงสวางเปนแหลงของพลงงานได2. แหลงคารบอน พวกทหากนไดเอง (autotroph) ไดจาก CO2 สวน

พวกอนๆ ไดจากสารประกอบอนทรย เชน นำาตาล คารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน

3. แหลงของไนโตรเจน บางชนดสามารถใช N2 ในอากาศได บางชนดในรปของสารอนนทรย เชน เกลอแอมโมเนย บางชนดกไดจากสารอาหารพวกโปรตน

4. แรธาตตางๆ เชน P,K,Mg,Fe,Mn,Ca,Cu,Zn,CO มความตองการนอยแลวแตชนดของแบคทเรย

5. วตามน มความสำาคญตอการทำางานของ enzyme วตามนบางชนดแบคทเรยสามารถสงเคราะหไดเองแตบางชนดตองใสลงไปในอาหารเลยงเชอ

เนองจากแบคทเรย มความตองการสารอาหารไมเหมอนกนทำาใหเราแบงแบคทเรยออกเปน 2 กลมใหญ ๆ คอ

1. Autotroph เปนพวกทตองการสารเคมทไมซบซอน สามารถเปลยนสารประกอบเหลานไปเปนสารประกอบคารโบไฮเดรตทสลบซบซอน เปนไขมน โปรตน วตามน รวมทงสวนประกอบสำาคญอยางอนภายในเซลลได



2. Heterotroph ตองการสารอาหารทมสวนประกอบสลบซบซอนมากขน จำาเปนตองใช C จากแหลงคารบอน จากสารประกอบอนทรยจะใช CO2 เพยงอยางเดยวไมไดพวกนมกจะไมทำาใหเกดโรคในคน

4. สภาพแวดลอมทมอทธพลตอการเจรญเตบโตของแบคทเรย

ในการเจรญเตบโตของแบคทเรย นอกจากอาหารแลว แบคทเรยยงตองการสภาพแวดลอมทเหมาะสม สภาพแวดลอมทแตกตางกน มผลทำาใหการเจรญเตบโตของแบคทเรยแตกตางกนดวย ตวอยางปจจยทเกยวของกบสภาพแวดลอม ไดแก

อณหภม แบคทเรยตางชนดกน ตองการอณหภมในการเจรญเตบโตไมเหมอนกน แบงแบคทเรยออกเปน 3 กลม ตามอณหภมทใชในการเจรญเตบโต ดงน

1. Psychrophile เปนแบคทเรยทเจรญไดดในอณหภมทตำากวา 15 C และบางชนดสามารถเจรญเตบโตไดดท 0C ดวย แตปรกตจะเจรญไดดทอณหภมสงกวา 20 C

2. Mesophile ชอบเจรญเตบโตทอณหภมปานกลาง คอ ระหวาง 20 - 45 C

3. Thermophile เปนแบคทเรยทชอบเจรญเตบโตทอณหภมสง คอ ระหวาง 45 - 80 C

ความเปนกรดเปนดาง (pH) แบคทเรยสวนมากมกเจรญไดดในท pH ทเปนกลางหรอดาง ไดมการจดแบคทเรยออกเปน 3 กลม ตาม pH ทใชการเจรญเตบโต ดงน

4. Acidophile เจรญไดดทสดท pH ระหวาง 1.0-5.55. Neutrophile เจรญไดดทสดท pH ระหวาง 5.5-8.06. Alkalophile เจรญไดดทสดท pH ระหวาง 8.5-11.5

ถาแบคทเรยไปอยในสภาพท pH แตกตางไปจากทๆ มนเคยอย จะพบวา เยอหมเซลลจะเกดการฉกขาด เอนไซมหยดการทำางาน การดดซมสารอาหารจะผดปกตไป และในทสดแบคทเรยกจะตาย



ออกซเจน ในการเจรญเตบโตของแบคทเรย พบวา แบคทเรยแตละชนดมความตองการออกซเจนมากนอยแตกตางกน จงสามารถแบงแบคทเรยออกเปนกลมตางๆ คอ

1. Obligate aerobe เปนแบคทเรยทตองการออกซเจนในการเจรญเตบโต โดยใชในขบวนการหายใจ แบคทเรยกลมนถาขาดออกซเจนจะไมสามารถเจรญเตบโตได

2. Facultative anaerobe เปนแบคทเรยทเจรญเตบโตในทๆ มหรอไมมออกซเจนกไดแตมกจะชอบออกซเจนมากกวา

3. Aerotolerant anaerobe เปนแบคทเรยทเจรญเตบโตไดทวๆ ไปในทๆ มหรอไมมออกซเจนไมมความชอบออกซเจนโดยเฉพาะ

Obligate anaerobe เปนแบคทเรยทไมตองการออกซเจนเลย พลงงานทเกดขนภายในเซลลจะไดจากขบวนการหมก (fermentation) หรอ หายใจแบบไมใชออกซเจน (anaerobic respiration)

4. Microaerophile ตองการออกซเจนเพยงเลกนอย

แสงสวาง แบคทเรยทวๆ ไปไมตองการแสงสวางในการเจรญ ยกเวน photoautotroph เทานนทตองการแสงสวาง

5. การควบคมจลนทรยการควบคมจลนทรย ( microbial control ) มประโยชนในการ

ปองกนไมใหเกดการตดเชอ (infection) การแพรกระจายของเชอ การปนเป อน (contamination) และการเนาเสย (spoilage) ของอาหารหรอสงตางๆ การควบคมจลนทรย มไดหมายความถง การฆาทำาลาย จลนทรยแตเพยง อยางเดยว ในบางกรณยง หมายถง การยบยงการเจรญเตบโตหรอลดจำานวนจลนทรยลงจนทำาใหมเกดผลเสยหายแกสงนนๆในเรองทเกยวของกบการควบคมจลนทรย มศพททสำาคญและเกยวของดงน



Sterilization คอ การทำาใหปราศจากเชอหรอปลอดเชอ หมายถง ขบวนการกำาจดสงมชวต ทกชนด ทกรปแบบ รวมทงสปอรของแบคทเรย ใหหมดไปจากสงของ วตถหรอสงอนใดทตองการ ในการทำาใหปราศจากเชอน ถาใชสารเคมในการทำาปฏกรยาจะเรยกสารเคมนนวา sterilant

Disinfection หมายถง วธการทำาลายจลนทรยททำาใหเกดโรค แตไมรวมสปอรของแบคทเรยโดยใชกบสงทไมมชวต พวกอปกรณ เครองม อ เคร อง ใช การท ำาลาย เช อส วนมากจะ ใช ส าร เคม ซ ง เ ร ยกว า disinfectant สงใดทผานการทำาลายเชอโดยวธการนแลว ไมจำาเปนตองปราศจากเชอเสมอไป เพราะอาจจะยงคงมสปอรของแบคทเรย หรอแบคทเรยบางชนดหลงเหลออย

Antisepsis คอ วธการทำาลายหรอยบยง การเจรญเตบโตของจลนทรยทอาศยอยกบเนอเยอของสงมชวต สารเคมทใชในวธการนเรยกวา antiseptic สารเคมชนดหนงอาจเปนไดทง antiseptic และ disinfectant ขนอยกบวานำาไปใชกบสงใด แตโดยทวไป สารเคมทเปน antiseptic มกจะมพษนอยกวา disinfectant

Sanitization หมายถง ขบวนการทำาความสะอาด (mechanical cleansing) หรอวธการใชสารเคม เพอลดจลนทรยทตดอยตามภาชนะและเครองมอ เครองใชทเกยวกบอาหาร

สารทมฤทธในการตอตานจลนทรย ยงแบงออกไดอกหลายชนด ตามวธการทออกฤทธและชนดของจลนทรยนนๆ เชน

- Germicide หมายถง สารทฆาจลนทรยทกชนดทงททำาใหเกดโรค และไมทำาใหเกดโรคแตไมจำาเปนตองทำาลายสปอรของแบคทเรย

- Bactericide หมายถง สารทฆาแบคทเรย- Fungicide หมายถง สารทฆาเชอรา- Virucide หมายถง สารทฆาไวรส



- Bacteriostatic หมายถง สารทหยดยงการเจรญเตบโตของแบคทเรย

- Fungistatic หมายถง สารทหยดยงการเจรญเตบโตของเชอรา

สภาวะทมผลตอประสทธภาพของสารตอตานจลนทรย

ในการทำาลายหรอ ยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรย มองคประกอบทเกยวของ ททำาใหประสทธภาพของสาร หรอสงตอตานจลนทรยแปรเปลยนไป องคประกอบเหลาน ไดแก

1. ปรมาณของจลนทรย ถาจลนทรยมปรมาณมาก ตองใชระยะเวลานานในการทำาลาย ทงน เพราะจลนทรยไมไดตายลงพรอมกนในทนททนใดทสมผสกบสารตอตานจลนทรยนนๆ

2. ประเภทของจลนทรย จลนทรยตางชนดกน มความไวตอสารตานจลนทรยตางกน สปอรของแบคทเรยมความคงทนตอสารตานจลนทรยมากกวาเซลลปกตธรรมดา เซลลทยงออนอยจะถกทำาลายไดงายกวาเซลลทแกแลว และแบคทเรยบางเชอสาย เชน Mycobacterium tuberculosis ททำาใหเกด วณโรค มความทนทานตอยาปฏชวนะมากกวาแบคทเรยอน ๆ

3. ปรมาณของสารตอตานจลนทรย ถาสารตอตานจลนทรยมปรมาณมาก ความสามารถในการทำาลายจลนทรยกเพมขนมาก

4. ระยะเวลาในการสมผสกบสารตอตานจลนทรย พบวา ถาจลนทรยสมผสกบสารตอตานจลนทรยนาน จลนทรยนนกจะถกทำาลายไดมาก

5. อณหภม การเพมอณหภม ใหสารเคมในการทำาปฏกรยากบจลนทรย จะทำาใหประสทธภาพในการทำาลายจลนทรยดขน



6. สภาวะแวดลอมในขณะนน สภาวะแวดลอม มอทธพลตอการทจลนทรยจะถกทำาลายได ตวอยาง เชน การใชความรอนในการฆาเชอ ความรอนจะมประสทธภาพดในกรณทสารทตองการฆาเชอนน มสภาพเปนกรด

วธการควบคมจลนทรย แบงออกไดเปน 2 วธ คอ วธทางกายภาพ (Physical method) และ วธทางเคม (Chemical method)

วธทางกายภาพ มหลายวธไดแก การใชความรอน การกรอง การใชรงส การทำาใหแหง เปนวธทางกายภาพ โดยทวไป มกใชกบวตถสงของ

การใชความรอน (Heat) เปนวธการทใชกนอยางแพรหลายมากทสด ความรอนทใชม 2 แบบ คอ ความรอนชน (Moist heat ) และความรอนแหง (Dry heat )

1. ความรอนชน (Moist heat) เปนการใชความรอน โดยมไอนำารวมอยดวย วธน จลนทรยจะถกทำาลาย เพราะเอนไซม และโปรตนในเซลลเกดการแขงตว (Coagulation ) ทนยมใช ไดแก

11. Boiling ( การตม ) ถาตมนาน 10 นาท ท 100 C จะทำาลายเชอทไมมสปอรได โดยมากการตมจะใชกบพวก ปากคบ กรรไกร ฯลฯ12. Autoclaving (การใชความรอนภายได ความด น )

เปนการใชความรอนภายใตความดนโดยทวไป อณหภมทใชคอ 121 C ค ว า ม ด น 15 ป อ น ด /ต า ร า ง น ว น า น

- 1520 นาท วธนสามารถทำาลายสปอรได ใชทำาลายเชอในพวกอาหารเลยงเชอ สงของพวก เสอผา สำาล ฯลฯ

13. Tyndallization ใชกบอาหารหรอสารบางชนดทจะเสอมคณภาพ เมอถกความรอน

สงๆ หลกการคอ เอาสงนนๆ ใสเขาไปในเครอง Tyndallizer แลวผานไอนำาท 100C นาน

- 2045 นาท ตดตอกน 3 วน ทงนเพอใหสปอรซง



ไมถกทำาลายในวนแรกมโอกาสเจรญทอณหภมปกต จากนนเซลลธรรมดาทเกดขนจะถกฆาในวนท 2 หรอ 3

2. ความรอนแหง ( Dry heat)21. Hot air oven (การใชตอบความรอน ) โดยมากใช

ไฟฟาโดยทวไปจะใชอณหภม160C นาน 1 ชวโมงหรอในชวง - 160170 C นาน - 23 ชวโมงแลวแตชนดของของทตองการฆาเชอ โดยมากของทผานการฆาเชอโดยวธนจะเปนพวกเครองแกว เครองมออปกรณทเปนโลหะ วธนจะทำาใหเกด Oxidation ของสารใน Cytoplasm พบวาถาอณหภมตำากวา 140 C สปอรของแบคทเรยจะไมถกทำาลาย

2.2 Red heat (การเผาจนแดง ) ใชสำาหรบเผาเสนลวดทใชในการเพาะเลยงเชอ

2.3 Flamming (การลน ) ใชเมอตองการฆาเชอบรเวณปากหลอดทดลองหรอขวดทดลอง

2.4 Incineration (การเผาจนไหม ) โดยใชเตาเผา (incineration) เปนวธทดอกวธหนง เพราะจลนทรยถกกำาจดโดยการเผาไหมหมด วธนใชกบสงของทไมตองการใชอก เชน ผาพนแผล สำาล กระดาษเชดปาก สงขบถายออกทางรางกาย ซากสตว เปนตน

พาสเจอไรเซชน (Pasteurization)อณหภม ท ใ ช ค อ 60 C 30 นาท หร อ 70 C นาน

20 นาทโดยมาก ใชกบนำานมเพราะสามารถทำาลายเชอททำาใหเกดโรคทกชนดทอยในนมได เชน เชอททำาใหเกดโรคไทฟอยด วณโรค brucellosis แตแบคทเรยบางชนดทไมทำาใหเกดโรคจะยงมชวตอย



การกรอง (Filtration) เปนการแยกจลนทรยบางชนดออกจากของเหลว ใชสำาหรบ

ของเหลวทถกความรอนแลวเสยหรอเสอมคณภาพ เชน ซรม เอนไซม ยาปฏชวนะ เครองกรองทใชมหลายแบบ เลอกใชตามความเหมาะสม แตทนยมใชกน ไดแก membrane filter เปนเครองกรองทใชแผนกรอง ททำาดวยสารตางๆกนเชน cellulose acelate, cellulose nitrate,polycarbonate เปนตน ในการใชเครองกรองจะตองนำาไปฆาเชอโดยวธ autoclave เสยกอน

การใชรงส (Radiation) ความสามารถของรงสในการทำาลายจลนทรย ขนอยกบความยาวคลน (wavelength) ความเขมขนของรงส (intensity) และระยะเวลาทสมผสกบรงสนนๆ รงสทใชไดแกรงสแกมมา รงสอลตราไวโอเลต (UV)



การทำาใหแหง (Desiccation) การเจรญเตบโตและ เพมจำานวนของจลนทรยจำาเปนตองใชนำาในสภาวะทขาดนำา จลนทรยไมสามารถเจรญเตบโตหรอเพมจำานวนได แตบางชนดอาจจะยงมชวตอยไดนาน และเมอไดรบนำา กสามารถเจรญเตบโตไดอก โดยทวไป เซลลปกตของแบคทเรยจะทนต อสภาพแหงแล ง ได นานไม เท าก น ต วอย างเชน Neisseria gonorrhoeae ทนความแหงแลงได ประมาณ 1 ช วโมง ในขณะท Mycobacterium tuberculosis สามารถทนไดเปนเดอน และสปอร ของแบคทเรยสามารถทนตอสภาวะแหงแลงไดดทสด

วธทางเคม สารเคมหลายชนด ไดถกนำามาใชในการยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรยบนเนอเยอของรางกาย และบนวสดสงของตาง ๆ สารเคมสวนใหญทใชนมความสามารถในการลดจำานวน จลนทรยลงจนถงระดบทปลอดภย มสารเคมเพยงไมกชนดทสามารถกำาจดจลนทรยทงหมดได

ตวอยางสารเคมทนยมใชกน ไดแกฟนอล (phenol) ฟนอลหรอ กรดคารบอลก (carbolic acid)

เปนสารเคมชนดแรกทถกนำามาใชในหองผาตด พบวาการใชฟนอล ทำาใหลดการตดเชอลงไดมาก แตในระยะหลงไมนยมนำามาใชกบ ผวหนง เพราะฟนอลมฤทธระคายเคองผวหนงและมกลนเหมนมาก อนพนธของฟนอล คอ ฟนอลก(phenolic) มหลายชนด มความสามารถในการฆาเชอไดดและมความร ะคา ย เค อง น อ ย ฟ นอ ล กท ใ ช ก นบ อ ย ค อ cresol ห ร อ ค อ O-phenylphenol

Chloroxylenol หรอ Dettol เปนอนพนธของฟนอลมฤทธออนกวา phenol แตไมระคายเนอเยอจงใชกบผวหนงและเยอบได

Hexachlorophene เปนอนพนธของฟนอลอกชนดหนง ในสมยกอนเปนทนยมใชมากโดยผสมกบสบ เปน pHisoHex ใชส ำาหรบฟอกมอกอนผาตด ใชเปนสวนผสมของสบ เคร องสำาอาง ผสมยาระงบกลนกาย ยาสฟน เปนตน



ทงฟนอลและอนพนธของฟนอล ออกฤทธกบจลนทรย โดยทำาใหเยอหมเซลลฉกขาด โปรตนของเซลลแขงตวและเปลยนสภาพ เอนไซมสญเสยคณสมบต

Chlorhexidine ไมใชสารประเภทฟนอล ถงแมวาโครงสรางจะคลาย hexachlorophene เม อน ำา chlorhexidine มาผสมกบสบหรอแอลกอฮอล จะใชในการทำาความสะอาดผวหนงไดด การออกฤทธของ chlorhexidine ค อ ท ำาลายเย อห ม เซลล จงท ำาลายเซลลปกตของแบคทเรยไดด แตไมสามารถทำาลายสปอรของแบคทเรยได

Helogen ธาตพวกฮาโลเจนโดยเฉพาะไอโอดนและคลอรนมประสทธภาพในการกำาจดจลนทรย ทงทอยในสภาพเปนอสระ คอในสภาพ I2 หรอ Cl2 ในสารละลายและทงทเปนสารประกอบอนทรยและ อนนทรย

ไอโอดน เปนสาร antiseptic ทมประสทธภาพทใชกนมานานแลว มฤทธในการกำาจดแบคทเรย สปอรของแบคทเรยหลายชนด เชอราหลายชนดและไวรสบางชนด กลไกในการออกฤทธเชอกนวาไอโอดนจะไปรวมตวกบกรดอะมโน ชอ tyrosine ซงเปนสวนประกอบสำาคญของโปรตนตางๆ รวมถง

เอนไซมของแบคทเรย โปรตนเหลานนจงสญเสยหนาทไป นอกจากนไอโอดนยงไปรวมตวกบกรดอะมโนอนๆ รวมทงกรดไขมนทมเยอหมเซลลของแบคทเรยดวย ไอโอดนทรจกกนดคอ ทงเจอรไอโอดน (tincture of iodine)

คลอรน น ำามาใชก นในร ปของแก สโซเด ยมไฮโปคลอไรท และแคลเซยมไฮโปคลอไรททกชนดจะใหกรดไฮโปคลอรส (HCIO) ทจะสลายตวตอใหกรดเกลอและออกซเจนอะตอม โดยนำาไปส ปฏกรยาออกซเดชนของสารตางๆ ภายในเซลลของจลนทรยชนดตางๆ แกสคลอรนมประโยชนโดยใชฆาเชอโรคในนำา ไดแก ประปา นำาในสระวายนำา

Heavy metal โลหะหนกหลายชนด ในรปของสารประกอบตางๆ ม ค ณ ส ม บ ต ใ น ก า ร ย บ ย ง ก า ร เ จ ร ญ เ ต บ โ ต ข อ ง แ บ ค ท เ ร ย ( bacteriostatic) สารประกอบอนนทรยของปรอท เชน mercuric chloride ใชเปน disinfection กำาจดจลนทรยไดหลายชนด แตมขอเสย



คอ มความเปนพษสงและกดกรอน สารประกอบอนทรยของปรอท เชน ยาแดง มพษนอย ระคายเคองนอย ทความเขมขน 2 % ใชใสแผลสด

แอลกอฮอล มฤทธในการฆาแบคทเรยและเชอรา แตไมสามารถทำาลายสปอรของแบคทเรยได แอลกอฮอลออกฤทธโดยทำาลายโปรตนของจลนทรย ทำาใหเยอหมเซลลฉกขาด และละลายไขมนทผนงเซลล รวมทงไขมนทสวนหอหมไวรสดวย แอลกอฮอลมขอดคอ ระเหยเรว ไมมสตดคางทผวหนง โดยทวไปใชทาฆาเชอทผวหนงกอนฉดยา แตมขอเสยคอถาใชกบบาดแผลจะรสกแสบมาก และยงทำาใหโปรตนรวมตวกนเปนกอนทปากแผล ซงแบคทเรยทอยใตลงไปอาจจะเจรญเตบโตขนมาอก แอลกอฮอลทนยมใ ช ค อ ethanol แ ล ะ isopropanol ท ค ว า ม เ ข ม ข น 70 % ม ประสทธภาพดทสด

Quarternary ammonium compound ไ ด แ ก cationic detergents ออกฤทธโดยทำาใหโปรตนหมดสภาพ และทำาใหเยอหมเซลลฉกขาด ใชไดดกบแบคทเรยแกรมบวก ขอดคอ ไมระคายเคองผวหนง ไมกดโลหะ ทใชกนไดแก Zephiran และ Cepaeol

Oxidizing agent ส า ร เ ห ล า น ม ค ณ ส ม บ ต ใ น ก า ร ป ล อ ยออกซเจน เขาทำาปฏกรยากบสารบางชนด ในเซลลของจลนทรย ตวอยางพวก oxidizing agent คอ

โอโซน(Ozone,O3)ใชฆาเชอโรคในนำาไดเชนเดยวกบคลอรน ขอดคอ นำาทผานโอโซนจะไมมกลน รส แตมขอเสยคอราคาแพง

ไฮโดรเจนเปอรออกไซด(Hydrogen peroxide, H2O 2) ทความเขมขน 3%ใช เป น antiseptic เม อใสแผล เอนไซม catalase ในเนอเยอจะสลายไฮโดรเจนเปอรออกไซดออกเปนนำา และออกซเจน ดงนนการใชไฮโดรเจนเปอรออกไซดฆาเช อทแผล อาจจะไมไดผลดนก แตไฮโดรเจนเปอรออกไซดมประโยชนเชนเดยวกบ zinc peroxide และ benzoyl peroxide คอใชกบแผลลก โดยเมอชะลางแลวจะเกดแกสออกซเจนในแผล ซ งจะยบยงการเจรญเตบโตของพวก anaerobic bacteria ได ไฮโดรเจนเปอรออกไซดยงมประโยชนในการกำาจดเชอโรคทวสดสงของ



ดางทบทม(Potassium permanganate,KMnO4) มฤทธในการกำาจดเชอราดวย ฆาเชอไดดพอสมควรแตใชระยะเวลานาน แตถาความเขมขนมาก จะระคายเนอเยอ ดางทบทมใชในการลางแผลบางชนดได

Dye มคณสมบตกระตนการงอกของเนอเยอ แผลจงหายเรว ใชไดดกบแผลเรอรง ตวอยางเชน gentjan violet ใชทาแผลปากเป อย ซงจะฆาไดทงแบคทเรยแกรมบวกและเชอรา ยาเหลอง(acriflavin) ใชไดผลดในแบคทเรยทงแกรมบวกและแกรมลบ ไมระคายเคองผวหนง

Aldehyde ออกฤทธโดยทำาใหโปรตนของจลนทรยแขงตว ทรจกกนด คอ formalin ซงกคอสารละลาย formaldehyde ในนำาโดยมความเขมขน ประมาณ 40% ประโยชนคอใชอบหอง อบยงฉาง

Detergent และสบ มคณสมบตลดแรงตงผวของนำา ในการชำาระลางหรอฟอกดวยสารน จงทำาใหจลนทรยหลดออกงาย และเมอใชรวมกบยาฆาเชอบางชนด จะทำาใหมฤทธในการฆาเชอไดดขน เชน รวมกบฟนอล เปนสบคารบอลก ใชฟอกกำาจดเชอทผวหนง

กรด(Acid) มหลายชนด ทใชกนไดแก boric acid เปนกรดออน มฤทธฆาเชอไดดทความเขมขน 2-3% ใชลางตา benzoic acid 0.1%ใชเปนสารกนบด ปองกนเชอราได

Ethylene oxide เปนแกส กลนคลาย ether ไมมส ตดไฟไดงาย ในการใชงานจงมกผสมกบคารบอนไดออกไซด 10-20% มฤทธในการฆาเชอแบคทเรย ไวรส เชอรา รวมทงสปอรของแบคทเรย ใชไดดกบอปกรณเครองมอเครองใชทเปนพลาสตกททนความรอนไมได และจำาเปนตองทำาใหปราศจากเชอ

6. สารตานแบคทเรยก า ร แ พ ท ย ส ม ย ป จ จ บ น น ย ม ใ ช ใ น ส า ร เ ค ม เ ร ย ก ว า

chemotherapeutic agent ในการรกษาโรค chemotherapeutic agent มความสามารถในการทำาลายจลนทรย หรอยบยงการเจรญเตบโตของ



จลนทรย โดยใชความเขมขนทตำาพอทจะไมทำาใหเกดอนตรายแกผทใชสารนนได สารเคมทใชในการรกษาโรคโดยมฤทธตอตานจลนทรยนเรยกวา สารตานจลนทรย (antimicrobial agent) หรอคอยาตาน จลนทรย (antimicrobial drug) นนเอง

Antimicrobial drug เปนยาทใชภายในรางกาย ยาทด จะตองออกฤทธโดยตรงกบเชอททำาใหเกดโรค โดยไมทำาอนตรายแกผปวยทใชยานนๆ โดยทวไปแบง antimicrobial drug ออกเปน 2 ชนดคอ ยาสงเคราะห (synthetic drug) ซงเปนยาทสงเคราะหขนโดยกรรมวธทางเคม และยาปฏชวนะ (antibiotic) เปนยาทไดมาจากแบคทเรยหรอราบางชนด

หลกเกณฑโดยทวไปในการเลอกใช antimicrobial drug 1. ยานนตองมคณสมบตออกฤทธเฉพาะ (selective toxicity)

นนคอ ในการใชยาทความเขมขนพอเหมาะ ยาจะไปออกฤทธกบเชอโรคมากกวาออกฤทธกบผปวยทใชยานน selective toxicity อาจจะแสดงใหเหนไดชดในคา therapeutic index ดงน

Therapeutic index = Toxic dose . Therapeutic dose

Toxic dose คอ ขนาดของยาทเปนพษกบผใชยานนTherapeutic dose คอ ขนาดของยาทใชในการรกษาโรคไดถาคา Therapeutic index ยงมากยาทใชนนยงด เพราะแสดงวา

ยาอกฤทธตรงตอเชอโรคไดด แตผปวยทใชยาไดรบพษภยจากนอย ยาทไปขดขวางปฏกรยาในเซลลของเชอโรค แตไมขดขวางปฏกรยาในเซลลของรางกายผใชยา ยานนจดไดวามคา selective toxicity หรอมคา Therapeutic index สง ยาทมคา Therapeutic index ตำาคอ ยาทใชแลวออกฤทธทงทตวเชอโรคและผทใชยานน ผลทเกดขนกบผใชยาเรยกวา ผลขางเคยง ( side effect ) ผลขางเคยงมหลายชนด ดงนน การเลอกใชยาจงควรคำานงวา ตองมผลขางเคยงแกผใชยานนๆ นอยทสด



2. ยาน นต องไมท ำา ให เก ดการแพ (hypersensitivity หรอ allergy) การแพเปนผลจากปฏกรยาการตอบสนองทางภมคมกน ซงไมใชผลขางเคยง เชน การแพเพนนซลน เปนตน

3. ยาควรมความสามารถในการละลายในสวนทเปนของเหลวของรางกาย และแทรกซมไปยงเนอเยอทวรางกายได

4. จลนทรยทตองการกำาจดตองไมดอยาไดงายนกประสทธภาพของยาแตละอยางมความสงตำาตางกน ยาบางชนดม

ความสามารถในการกำาจดเชอโรคไดไมกชนด เรยกยานนวา narrow-spectrum drug สวนยาทมความสามารถในการกำาจดเชอโรคไดหลายชนด เรยกวา broad spectrum drug ในการจำาแนกชนดของยา อาจจะจำาแนกโดยปฏกรยาทยานนออกฤทธกบชนดของจลนทรย เชน

- Antibacterial drug ยาตานแบคทเรย- Antifungal drug ยาตานเชอรา- Antiviral drug ยาตานไวรส- Antiprotozoan drug ยาตานโปรโตซว

ยาบางชนดออกฤทธตอจลนทรยมากกวา 1 ชนด ตวอยาง เชน Sulfonamide ออกฤทธไดทงแบคทเรยและโปรโตซวบางชนด

ยาตานแบคทเรยชนดตางๆ ไดมาจากการสงเคราะหโดยจลนทรย หรอไดมาจากกรรมวธทางเคมกได ยาทไดมาจากจลนทรย เรยกวา ยาปฏชวนะ (antibiotics) สวนยาเคมสงเคราะห ทยงคงโครงสรางหลกของยาทไดดงเดมจากธรรมชาต กยงคงเรยกวา ยาปฏชวนะดวยเชนกน

ยาปฏชวนะ มฤทธตาง ๆ กนในการฆา (cidal) หรอยบยงการเจรญเตบโตของเชอ (static) ในกรณทมฤทธยบยงการเจรญเตบโตของเชอ เมอหยดยานนแลว เชออาจจะกลบเจรญเตบโตขนมาอก ดงนนในการกำาจดเชอใหหมดไปจากรางกาย จงตองใชกลไกของรางกายเองชวยดวย การใชยาปฏชวนะทมฤทธยบยงการเจรญเตบโตของเชอจะไมไดผล ถารางกายของผใชออนแอ มภมคมกนตำา สวนยาปฏชวนะทมฤทธฆาเชอกยงขนอยกบปรมาณของยาทไดรบดวย คอ ถงแมวายาจะมฤทธในการฆาเชอจรง แตถาไดรบยาในปรมาณนอย ยาอาจจะออกฤทธเพยงแคยบยงการ



เจรญเตบโตของเชอ เทานน ประสทธภาพของยาปฏชวนะในการทำาลายเชอโรค อาจจะไดมาจากคา minimal inhibitory concentration (MIC) ซงกคอ ความเขมขนของยาทตำาทสดทสามารถยบยงการเจรญเตบโตของเชอได

องคประกอบทมอทธพลตอประสทธภาพของยาตานแบคทเรยในการรกษาโรคดวยยาตานแบคทเรย มองคประกอบทมอทธพลตอ

ประสทธภาพของยาตานแบคทเรยหลายอยางดงเชน1. ยานนตองสามารถเขาถงตำาแหนงทมการตดเชอ ซงวธการใหยา

ตองเหมาะสม ตวอยางเชน penicillin G ไมเหมาะสำาหรบการไดรบทางปาก เพราะตวยาทนกรดในกระเพาะอาหารไมได gentamicin ถกดดซมในทางเดนอาหารไดไมด จงตองใหโดยการฉดเขากลามเนอหรอหลอดเลอดดำา2. เชอททำาใหเกดโรคตองมความไวตอยา เชน เพนซลลน จะออก

ฤทธไดดเมอแบคทเรยททำาใหเกดโรคอยในระยะทกำาลงเจรญเตบโตและแบงตว และจะออกฤทธเฉพาะเชอทมผนงเซลลเทานนพวกทไมมผนงเซลล เชน mycoplasma จะไมไวตอเพนซลลน เปนตน3. ปรมาณยาทใชในการรกษาตองมากพอ ตองมตวยาอยใน

รางกาย ในระดบทเหมาะสม ยาอาจอยในรางกายนาน และถกขบออกจากรางกายอยางชาๆ

กลไกการออกฤทธของยา1. ยาทยบยงการสรางผนงเซลล ไดแก

penicillin,cephalosporin,vanocomycin,bacitracin2. ยาทยบยงหนาทของเยอหมเซลล ไดแก

polymyxin,tyrocidin3. ยาทยบยงการสรางกรดนวคลอก ไดแก

rifampicin,actionomycin



4. ยาทยบยงการสรางโปรตน ไดแก chloramphenicol,tetracycline

5. ยาทขดขวางขบวนการ metabolism ไดแก sulfonamide

การใชยาทเหมาะสมในการรกษาโรค อาจชวยปองกนหรอลดอบตการณของเชอดอยาลงได ซงขอควรปฏบตมดงน1. ทดสอบความไวของเชอตอยา แลวเลอกใชยาทมผลตอเชอ2 . ใชขนาดของยาเพยงพอทจะมผลตอเชอ3. ใชยาตานเชอสองชนดเปนอยางนอยในการรกษาโรคตดเชอ

บางชนด โดยเฉพาะกรณทคาดวาจะมการดอยา 4. ไมซอยามาใชเองพรำาเพรอ หรอเปนประจำา เพราะจะเกดการ

เลอกสรรเชอดอยาขนในรางกาย 5. ไมนำายารกษาโรคตดเชอภายในรางกายมาใชเปนยารกษาโรค

ตดเชอภายนอก เพราะทำาใหเกด การเลอกสรรเชอดอยาขน6. ไมใชยาทมประสทธภาพสงมากมาใชในการรกษาโรคตดเชอ

ธรรมดาทวไป ใหใชเฉพาะทจำาเปน เชน เมอเชอดอยาสามญอนๆ แลว7. ไมควรนำายาปฏชวนะของคนไปใชกบสตว เชน ใชผสมอาหาร

สตว



ผลขางเคยงของยาตานจลชพทมผลตอเชอแบคทเรย มหลายอยาง เชน

- กลม penicillin ในบางคนเกดการแพ- กลม aminoglycoside ซงไดจากแบคทเรยในสกล

Streptomyces ไดแก Streptomycin,neomycin,gentamycin,kanamycin มผลขางเคยงตอระบบการไดยนและการทำางานของไต

- chloramphenicol ทำาลายไขกระดกทำาใหเกด aplastic anemia

- tetracycline ถาใชในหญงมครรภ เดกทเกดมาอาจจะพการหรอฟนเหลองมสคลำา

- กลม mycrolides เชน erythromycin ทำาใหเกดการคลนไสอาเจยน ทองรวง

- กลม sulfonamide แบงเปนหลายชนด พวกทขบออกทางไตจะมพษตอไต

7. การกอโรคโดยแบคทเรยการมจลนทรยอาศยอยในรางกาย เมอไดรบสารอาหารจากรางกาย

จงเจรญเตบโต เพมจำานวนขน โดยผทใหจลนทรยอยอาศยเสยประโยชน แลวเจบปวย เรยกไดวา มการตดเชอ (infection) เกดขน การตดเชอมสาเหตจากจลนทรยตางๆ เชน แบคทเรย ไวรส เชอรา โปรโตซว เปนตน การตดเชอมตำาแหนงจำานวนของเชอ และความรนแรงของโรคมากนอยตางๆ กน การตดเชอในบางครงอาจจะไมทำาใหเกดโรคกได ในกรณทเกดโรคหมายความวา อวยวะตางๆ ภายในรางกายของผตดเชอไมสามารถทำาหนาทไดตามปกต ทงนเพราะตวเชอหรอพษทเชอสรางขนขดขวางการทำางานของอวยวะนนๆ ตวเชอททำาใหเกดโรคเรยกวา pathogen สวนความสามารถในการกอพยาธสภาพของโรคเรยก pathogenicity



การทมเชอโรคอยในรางกายแลวจะทำาใหเกดโรคหรอไมนน ขนอยกบองคประกอบ

ทสำาคญ 3 ประการคอ

1. ปรมาณของเชอในรางกาย 2. ความรนแรง (Virulence) ของเชอนนๆ

3. ความแขงแรงและความสามารถในการตานทานเชอโรคของผปวย

โดยทวไป ถารางกายไดรบเชอปรมาณมาก โอกาสจะเกดโรคกมาก แตเชอบางชนดมความรนแรงสง ถงแมวาจะเขาสรางกายในปรมาณนอย กทำาใหเกดโรคได และถารางกายออนแอภมตานทานลดตำา จะมโอกาสตดเชอโดยงายดวย โรคบางชนดจดไดวาเปนโรคทเกดจากตวผปวยเอง คอ มเชออาศยอยในรางกายแลวแตไมแสดงอาการ เมอภมคมกนลดตำาลงหรอปวยเปนโรคบางชนด เชอทมอยน นจะสามารถเจรญเตบโตขน จนทำาใหเกดอาการปรากฏขน เรยกโรคทเกดขนเองนวา endogeneous disease พบวา ผปวยทเขารกษาในโรงพยาบาลนาน และมภมคมกนตำา มกจะปวยเปนโรคดงกลาวน

สำาหรบคำาวา “Virulence” ในความหมายคอ พลงความสามารถในการทำาใหเกดโรคซงจะตองม คณสมบต 3 ประการคอ

1. Invasiveness ความสามารถในการบกรกแทรกแซงเขาไปในเนอเยอ หรอบรเวณทมการตดเชอ

2. Infectivity ความสามารถในการกอใหเกดการตดเชอ เชอมการเจรญเตบโตเพมจำานวนมากขนในรางกาย

3. Pathogenic potential ความสามารถในการทำาใหเกดพยาธสภาพ หรอมอาการปรากฏขน



โรคบางชนดไมไดเกดจากตวเชอโรค แตเกดจากพษทเชอสรางขน ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร ส ร า ง ส า ร พ ษ (toxin) ข อ ง เ ช อ เ ร ย ก ว า toxigenicity ส ว น ส า ร พ ษ (toxin) ค อ ส า ร เ ค ม (chemical substance) ทเชอสรางขนแลวมฤทธในการทำาใหเกดโรคได

ในการกอใหเกดโรคตดเชอนน เชอจะตองมความสามารถดงตอไปน 1. สามารถแพรไปยงรางกายคนได 2. สามารถเกาะตด คงอย หรอแทรกแซงเขาไปในรางกายได 3. เพมจำานวน หรอ มวงจรชวตทสมบรณในรางกายได

4. เอาชนะกลไกการกำาจดเชอโรคของรางกายได 5. มความสามารถโดยตวเชอเอง หรอในการสรางสารเคมเพอทำา

อนตรายรางกายได คณสมบต 4 ขอแรกเปนความสามารถในดาน invasiveness

ของเชอสวน ขอ 5 เปนความสามารถในดาน toxigenicity

การแพรกระจายของเชอ

วธการทเชอแพรกระจายไปยงคนมหลายวธคอ การสมผสโดยตรง (direct contact) จากผปวยไปยงผสมผสเชอ ไดแก การไอ การจาม การสมผสถกตองตวผปวยตรงบรเวณทมเชอ และการสมผสทางออม (Indirect contact) โดยผปวยทมเชออยในรางกาย แพรกระจายเชอไปยงสงแวดลอมภายนอก เชน อากาศ ดน นำา อาหาร จากนนจงนำาไปสคน สงทนำาเชอไปสคนน ถาไมมชวตเรยกวา fomite แตถามชวต เชน แมลงนำาเชอ เรยกวา พาหะ (vector)

การทเชอเกาะตดและคงอยกบผรบเชอ

เมอเชอแพรกระจายไปยงบคคลทไวตอการรบเชอแลว เชอนนตองสามารถเกาะตดและคงอย(adhere and colonize) กบผท ใหเช ออยอาศย คอ โฮสต (Host) ไดการทเชอจะคงอยไดตองมความสามารถเอาชนะจลนทรยอนทอาศยอยรางกายโฮสตอยแลว (normal flora หมายถง แบคทเรยประจ ำาถน



อาศยอยตามสวนตางๆของรางกาย ไมท ำาใหเกดโรค และบางชนดมประโยชน เชน สรางกรดแลกตก ซงเปนประโยชนกบโฮสตดวย ) เชอทเขาสรางกายนตองมคณสมบตพเศษทจะทำาใหเกาะตดและคงอยกบโฮสตได โดยมากจะเปนสงทตดอยก บผวเซลลของเชอ (adherence factor) ซงไปยดจบกบตำาแหนงทเซลลของโฮสต (receptor site on host cell surface) ทเหมาะสม

วธการทเชอเขาสรางกาย

เมอเชอเกาะตดกบเซลลของโฮสตแลว ตองมความสามารถในการแทรกแซงเขาสเนอเยอของโฮสต โดยเชอมวธการหลายอยาง เชน ทำาใหผวเซลลของโฮสตฉกขาด ทำาลายสารประกอบเชงซอนระหวางคารโบไฮเดรตและโปรตน (carbohydrate-protein complex) ทเช อมเซลล หรออยท ผวเซลล ทำาลายชนของผนงลำาไส เปนตน ในบางคร ง สภาพของรางกายโฮสตเองกเปดโอกาสใหเชอเขาสรางกายได เชน มรอยถลอก มบาดแผล ผวหนงพองเพราะนำารอนลวก ไฟไหม แมลงกด หรอดดเลอด แลวเกดรอยถลอก เพราะคนแลวเกา เปนตน เมอเชอเขาสรางกายไดแลว กจะแทรกแซงไปยงเนอเยอ ทอยลกๆ ลงไปเขาสหลอดนำาเหลองขนาดเลกทแทรกอยในเนอเยอ ไปยงทอทางเดนนำาเหลอง เขาสระบบไหลเวยนของโลหต แลวกระจายไปยงระบบตางๆ ทวรางกาย เชอแบคทเรยสามารถสรางสารไดหลายๆชนดททำาใหเกดพยาธสภาพขน

การเจรญเตบโตและเพมจำานวนของเชอ

เชอโรคทเขาสรางกายแลวสามารถเจรญเตบโตเพมจำานวนได ตองไดอยในสภาพแวดลอมทเหมาะสม(อาหาร,pH,อณหภมพอดกบความตองการ ) เมอเชอโรคเจรญเตบโต และเพมจำานวนขน กจดไดวามการตดเชอเกดขน เชอบางชนดเขาไปเจรญในเซลลทจำาเพาะ แตเชอบางชนดเจรญในพลาสมา สรางสารพษและของเสยขน การทมเชอหรอสารพษอยในกระแสเลอดนเรยกวา septicemia



การสรางสารพษ

โดยทวไปแบคทเรยมกลไกหลกในการกอโรค 2 วธ วธแรกคอ โดยการรกรานจากตวเชอโดยตวเชอแบคทเรยเขาไปในรางกาย แลวเจรญเตบโตเพมจำานวน จนกระทงเกดพยาธสภาพ สวนวธทสอง คอ การสรางสารพษ (toxin) ขน สารพษเปนตวการททำาใหเกดความผดปกตหรออาการตางๆ สารพษแบงออกเปน 2 ชนดคอ สารพษทเชอสรางขนแลวปลอยออกมานอกเซลล (exotoxin) และสารพษทอยภายในเซลล (endotoxin)

Exotoxin เปนสารโปรตนละลายนำาได ถกสรางขนในขณะทแบคทเรยกำาลงมการเจรญเตบโต แลวปลอยออกนอกเซลล สารพษนอาจจะเขาสกระแสเลอด แลวไปยงอวยวะสวนอนๆ ของรางกาย คณสมบตโดยทวไปของ exotoxin คอ

1. สรางขนโดยแบคทเรย โดยมยนสควบคมการสรางโดยเฉพาะ 2. เปนโปรตนทไมทนความรอน เสอมสภาพท - 6080 C 3. เปนสารพษทมฤทธรนแรง ทำาใหตายได แมจะไดรบในปรมาณ

นอย 4. ทำาใหเกดโรคทจำาเพาะ 5. เปนแอนตเจนทด สามารถกระตนใหรางกายสรางแอนตบอดท

จะไปทำาให toxin นนหมดฤทธ ไปได เรยก แอนตบอดทสรางขนนนวา neutralizing antibody หรอ antitoxin6. ทำาใหหมดฤทธโดยสารพวก formaldehyde,iodine หรอ

สารเคมอนๆแลวนำาพษทหมด ฤทธน ไปใชเปนวคซน ทเรยกกนวา ทอกซอยด (toxoid)



7. ไมใชตวการททำาใหเกดไขในโฮสตโดยตรง 8. มชอตางๆ กน ตามโรคทเกดขน เชน diphtheria

toxin,botulinum toxin เปนตน 9. โดยปกตมกจะแบงออกเปนกลมตางๆ ตามกลไกการออกฤทธ

คอ neurotoxin ออกฤทธกบ ประสาท cytotoxin ออกฤทธโดยการทำาลายเซลลของโฮสต

และ enterotoxin ออกฤทธกบ เซลลในระบบทางเดนอาหารEndotoxin เปนสารประกอบทอยในเยอหมชนนอก ( outer

membrane ) ของแบคทเรยแกรมลบ เยอหมช นนอกน ประกอบไปดวยสารประกอบตางๆ ไดแก lipoprotein,phospholipid และ lipopolysaccharide สวนทเปนไ ข ม น จ า ก lipopolysaccharide เ ร ย ก lipid A ซ ง ค อ ส า ร พ ษ endotoxin นนเองดงนน endotoxin จะออกจากผนงเซลลของแบคทเรยได กเมอเซลลแตกสลาย endotoxin ของแบคทเรยทกเชอสายกอใหเกดอาการเหมอนๆ กนคอ เปนไข ออนเพลย ปวดเมอยตามตว ในรายทมอาการรนแรงอาจจะชอก เรยกวา endotoxic shock ตวอยางของแบคทเรยทสราง endotoxin ไดแก Salmonella typhi ทำาใหเกดโรคไทฟอยด Proteus spp. ทำาใหเกดโรคตดเช อในทางเดนปสสาวะ Neisseria meningitidis ทำาใหเกดโรคเยอหมสมองอกเสบ เปนตน

การเปรยบเทยบความแตกตางระหวาง exotoxin และ endotoxin ดงแสดงในตารางน

คณสมบต Exotoxin Endotoxin1. ความเปนพษ รนแรง ( แมเพยง

ปรมาณเลกนอย)ออนกวา

2. ผลตอรางกาย จำาเพาะเจาะจงตอเนอเยอ

ทวๆไปไมจำาเพาะเจาะจง



3.องคประกอบทางเคม

Polypeptide เปนสารพวก lipopolysaccharide อยทผนงเซลล

4. การใชความรอนท 60 C

สลายตว(ยกเวน staphylococcal enterotoxin)

คงสภาพ

5. การนำาไปทำาเปนทอกซอยด

ทำาได ทำาไมได

6. การตอบสนองทางภมคมกน

สรางแอนตบอดตอบสนองเรยกวา antitoxin

ไมสราง antitoxin

7. ทำาใหเกดอาการไข ไมทำาใหเกด ทำาใหเกด8.การออกจากเซลลของแบคทเรย

ปลอยออกมานอกเซลลโดยทเซลลไมแตก

ออกจากเซลลเมอเซลลแตก

9. แบคทเรยทสรางสารพษ

ทงแบคทเรยแกรมบวกและลบ จำานวนไมกชนด

เฉพาะแบคทเรยแกรมลบ

8. แบคทเรยสำาคญทกอใหเกดโรค 8.1 แบคทเรยพวกทรงกลมททำาใหเกดโรค

Staphylococciเปนแบคทเรยทพบทวไปตามผวหนง และเยอบตางๆ เซลลเปน

ทรงกลมอยรวมกนเปนกลมๆยอมตดสแกรมบวก แตเชอทเพาะเล ยงไวนานๆ หรอจากส งสงตรวจเก า ๆ อาจจะยอมไมต ดส staphylococci ไมมแฟลกเจลลา



Staphylococcus aureus

ภาพแสดงลกษณะ colony บนอาหารเลยงเชอ

ลกษณะ colony บนอาหารเลยงเชอทเปนวน คอ กลม ขอบเรยบทบแสงมสเหลอง เจรญเตบโตทอณหภม 10-40 C แตอณหภมทพอเหมาะคอ 37C เจรญในสภาวะทม หรอไมมออกซเจนกไดสามารถยอยสลายโปรตน ไขมนมชวตอยในสภาวะท pH เปนกรดหรอดาง ความชนตำาๆ ได สามารถอยในอากาศทแหงแลงไดนานเปนเดอนสามารถเจรญเต7 บโตในนำามก บนผวหนง และอาหารหลายๆ ชนด การใชความรอนทอณหภม 60 C ในเวลา 60 นาท สามารถทำาลายเชอ S. aureus ได เชอนยงทนตอยาฆาเชอ และดอตอยาปฏชวนะหลายชนดS. aureus สรางเอนไซมและสารพษหลายชนด ไดแก

- Coagulase เปนเอนไซมททำาใหพลาสมาแขงตว- Hyarulonidase เปนเอนไซมทยอยกรด hyaluronidic เปนสาร

ทเชอมเซลลตอเซลล- Phytokinase เปนเอนไซมททำาลายเลอดทแขงตว- Nuclease (Dnase) เปนเอนไซมททำาลาย DNA- Lipase เปนเอนไซมทยอยไขมน ชวยใหเชอเจรญบนผวหนงทมไข

มนไดด- Penicillinase เปนเอนไซมทยอยเพนนซลน ทำาใหเชอดอตอยาเพน

นซลน- Hemolysin เปนสารพษททำาใหเมดเลอดแดงแตกสลาย



- Leukocidin เปนสารพษททำาใหเมดเลอดขาว neutrophil และ macrophage แตก

- Exfoliative toxin ทำาใหผวหนงหลดลอกออกเปนแผนๆ- Enterotoxin เปนสารพษททนความรอน

โรคทเกดจาก S.aureus ไดแกการตดเช อทผวหนง ไดแก รขมขนอกเสบ เปนหนอง อาการไม

รนแรงเกดขนกบผวหนงชนบนสดทรอบๆรขมขน ถาตดเชอรนแรงเชอเจรญในทลกลงไปทรากขนและชนผวหนงแท ลกลามไปทตอมไขมน เกดเปนฝ

โรคตดเชอกบระบบตางๆ มกจะพบอาการตดเชอทผวหนงสกระแสเลอดแลวกระจายไปทว รางกาย กอใหเกดการอกเสบขนทอนๆ ดวย เชน การตดเชอทกระดก กระดกอกเสบ มอาการไข หนาวสน เจบปวด

โรคอาหารเปนพษ S. aureus บางสายพนธสรางสารพษทเรยกวา enterotoxin ขนสารนม คณสมบตทนความรอน การสลายสารพษตองใชอณหภม 100 C เปนเวลานานอยางนอยครงชวโมง S. aureus ทตดอยกบมอของผ ประกอบอาหาร เปนตวการททำาใหเกดโรค โดยปนเป อนไปในอาหาร พบวา ในเวลาเพยง 3 – 5 ชวโมง S. aureus กสามารถสรางสารพษขนมามาก พอทจะทำาใหเกดอาการได อาหารหลายชนดทสมผสกบมอโดยตรง เชน ขาวขาหม ขนมปงสงขยา อาจเปนสาเหตของโรคอาหารเปนพษได หลงจากไดรบสารพษเขาไป ประมาณ 6 – 8 ชวโมง จะมอาการเฉยบพลน คลนไส อาเจยน อจจาระรวง ผปวยมกจะหายเองได ในเวลาประมาณ 24 ชวโมง

Staphylococcus epidermidisพบไดตามผวหนงรขมขน เยอบตางๆ มกเปนสาเหตตดเชอในโรง

พยาบาลจากเครองมอทางการแพทยถงแมวาจะไมใชเชอทรายแรงเทา S. aureus แตกเปนสาเหตของการตดเชอแบคทเรยในกระแสเลอด เยอบหวใจอกเสบ ทางเดนปสสาวะอกเสบได



Staphylococcus saprophyticusพบไดบางไมบอยนกตามผวหนง ลำาไสสวนลาง S. saprophyticus

เปนเชออกชนดหนงทเปนสาเหตของโรคทางเดนปสสาวะอกเสบ

Streptococciเปนแบคทเรยทมหลายเชอสาย บางเชอสายอาศยอยในคน และ

สตวโดยไมทำาใหเกดโรค บางสายอาศยอยในสงแวดลอม ลกษณะเปนทรงกลม เซลลเรยงตอกนเปนสายลกษณะคลายลกปด ความยาวของสายแตกตางกนตามชนด บางชนดกพบเปนค ไมเคลอนทไมสรางสปอร เจรญไดทงในทมและไมมออกซเจน สรางกรดแลคตกได และยงสรางสารพษและเอนไซมไดมากมาย เชอไมทนตอความแหง ความรอนและยาฆาเชอทวๆ ไป

Streptococcus pyogenes( ดรปภาพไดท http://cuboid.cbcu.cam.ac.uk/users/ari/projects/bacteria/side.html )

S. pyogenes จดอยใน group A เปน Streptococcus ทกอใหเกดโรครายแรงทสดในคนมเอนไซม hemolysin ทสลายเมดเลอดแดงไดอยางสมบรณ ( beta – hemolysis ) ถนทอยโดยปกตคอ ลำาคอ โพรงจมกและคอหอย มพบบางบนผวหนง ชนนอกสดของเซลลเปนแคปซล พบไดขณะ ทเชอกำาลงมการเจรญเตบโตในอาหารทเพาะเลยง

การเกดโรคเนองจากแอนตเจนทผวเซลล สารพษ และเอนไซมทเชอสรางขน

สารพษท S. pyogenes สรางไดแก- Streptolysin หรอคอ hemolysin มคณสมบตทำาใหเมดเลอดแดงแตกสลาย- Erythrogenic toxin เปนสารพษททำาใหเกดผนแดงทผวหนง

ของผปวยโรคไขอดำาอแดง

เอนไซมท S. pyogenes สราง ไดแก


http://cuboid.cbcu.cam.ac.uk/users/ari/projects/bacteria/side.html


- Streptokinase ทำาลาย fibrin ทำาใหเลอดแขงตวไมได เชอจงแทรกขาไปในเนอเยอไดด

- Hyaluronidase ทำาลายสารทเชอมเซลลตอเซลล ทำาใหเชอแทรกขาไปในเนอเยอไดด

- Streptodornase (Dnase) ทำาลาย DNAคนเปนแหลงเกบเชอทสำาคญของ S. pyogenes ประมาณรอย

ละ 5 – 15 ของประชากร มเชออยโดยไมแสดงอาการ การแพรกระจายเชอ เกดจากการสมผสโดยตรงกบฝอยละอองนำามก นำาลาย พบบางทสมผสทางออมกบพวกวสด สงของ เชอเขาสรางกายทางผวหนง และทางเดนหายใจ

เมอเขาสรางกายทางผวหนงจะเกดการอกเสบ ถาตดเชออยในชนของผวหนง จะเกดเปน ตมนน คน มนำาใสหรอหนอง เรยกการตดเชอแบบนวา Pyoderma โรคนมกเกดกบเดกตามโรงเรยนเมอเขาสรางกายทางเยอบในลำาคอ จะเกดอาการคออกเสบ เรยกวา Streptococcal pharyngitisเชอมการแบงตวเพมจำานวนมากมาย ทตอมทอลซล เยอบลำาคอ ทำาใหคออกเสบ บวมแดง อาจมอาการอน ๆ รวมดวย คอ เปนไข ปวดศรษะ การตดเชอจะนำาไปส โรคไขอดำาอแดง (Scarlet fever)

ไขอดำาอแดง เกดจากเชอแบคทเรย ชอ Streptococcus Group A ซงเชอนมกอาศยอยทผวหนง จมก และลำาคอ ของคนทเปนโรค จงสามารถทำาใหตดตอไดทางการสมผสโดยตรง และจาม ระยะฟกตว 1 - 5 วน พบไดในทกกลมอาย และพบมากในเดก ๆทอาย 5- 7 ป โดยมอาการแสดงของโรคทสำาคญ คอ มผนแดงและผวสากคลายเมดทรายทบรเวณลำาคอ อก ขอศอก และบรเวณขอพบดานใน มไขสง เจบคอ ลนแดงมาก ตอมนำาเหลองโต คลนไส อาเจยน สามารถรกษาใหหายไดดวยยาปฏชวนะ และสามารถปองกนไมใหเกดการแพรระบาดไดโดย

1. ใหใชผาเชดหนาทสะอาดปดปากเวลาไอหรอจาม 2. ลางมอทกครงทใชมอแคะจมก ใชมอปดปากหรอจมก เวลาไอหรอ

จาม



3. ลางมอกอนปรงอาหารหรอสมผสอาหารทกครง4. ใหรบไปพบแพทยทนทเมอมอาการ

การตดเชอของ Streptococcus ยงมโรคทเกดขนหลงจากการตดเชออก ไดแก

กรวยไตอกเสบ มการอกเสบทไต บรเวณทเลอดถกสงเขาไปกรองของเสย คอ glomeruli ผลทตามมา คอ เยอหมเซลลทไตถกทำาลาย คอ บวม เปนไข ความดนโลหตสง ปสสาวะเปนเลอด ประมาณรอยละ 80 – 90 ของผปวย จะหายไดเองโดยรางกายมการซอมแซม glomeruli ทชำารดในรายทไตถกทำาลายไปมาก จะไมมทางกลบสสภาพเดม โรคกรวยไตอกเสบนมกเกดกบเดกวยเรยน

ไขรมาตก จดเปนโรคทรางกายสรางภมตานทานตอตนเอง มการอกเสบเกดขนทลนหวใจ ขอตอ เนอเยอใตผวหนง และระบบประสาทสวนกลาง โดยเกดขน หลงจากมการตดเชอแลวมอาการตอมทอลซลอกเสบ หรอคออกเสบกอน ผปวยมอาการรนแรง ลนหวใจมกถกทำาลาย เกดลนหวใจรว ไขรมาตก พบไดบอยในเดกอาย 6 – 15 ในประเทศแถบรอนชน

Streptococcus agalactiae จดเปนพวก group B Streptococci แตเดมพบไดทเตา

นมวว และเปนสาเหตของโรคเตานมอกเสบ ตอมาพบวาในชองคลอด คอหอย และลำาไสใหญของคนกมเชอนดวย S. agalactiae เปนปญหาสำาคญของการตดเชอในเดกเกดใหม การตดเชอหลงคลอด และการตดเชอทผวหนง โดยเฉพาะ ผทปวยเปนโรคเบาหวาน ซงมโอกาสตดเชอไดงาย

Streptococcus pneumoniae

( ดรปภาพไดท http://cuboid.cbcu.cam.ac.uk/users/ari/projects/bacteria/side.html )

เรยกโดยทวไปวา Pneumococci เดมเรยก Diplococcus pneumoniae ปกตพบอยในทางเดนหายใจสวนบน โรคททำาใหเกด คอ





ปอดบวม ( Pneumonia ) ไซนสอกเสบ ( Sinusitis ) หชนกลางอกเสบ ( Otitis media ) และเยอหมสมองอกเสบ

รปรางกลม ตดสแกรมบวก มกอยเปนค ๆ แตกอาจจะอยเดยว ๆ หรออยเปนสายสน ๆ กได เช อทเลยงไวนานอาจจะตดสแกรมลบ ไมเคลอนท ไมสรางสปอร เชอทเพาะเลยงโดยไดจากผปวยใหม ๆ มกจะม Capsule แตถาเลยงไวนาน ๆ Capsule จะเลกลง ๆ เจรญในอาหารเลยงเชอธรรมดาไมได จะตองมเลอดผสมอยดวย รอบ ๆ Colony ม hemolysis Colony กลมเรยบตรงกลางนน แตถาเลยงไวนาน ๆ เช อจะสลายตวเองทำาใหตรงกลาง Colony บมลง ผปวยทเปนโรคปอดบวมจาก Pneumococcus มกจะมสาเหตนำามากอน เชน โรคตดเชอจากไวรสทางเดนหายใจอยแลว เปนโรคเบาหวาน หรอโรคพษสราเรอรง พบวาประมาณรอยละ 5 – 50 ของคนทวไปม

Pneumococcus อยในลำาคอโดยไมทำาใหเกดโรค แตเมอรางกายออนแอลงดวยสาเหตตาง ๆ เชอทมอยกจะเจรญและกอโรคขน อยางไรกตาม การรบเชอจากฝอยละอองนำามก นำาลายของผท เปนพาหะกกอใหเกดการตดเชอได พบวาประมาณรอยละ 80 ของผทปวยเปนโรคปอดบวม มเชอนเปนสาเหตการเกดโรค เนองจาก capsule สามารถตอตานการเกบกนโดยเมดเลอดขาว

( anti – phagocytosis )Neisseria กลม ตดสแกรมลบ ไมเคลอนท ไมสรางสปอร ขนาด 0.6 – 1

µm โดยมากอยเปนคมลกษณะเฉพาะ คอ รปรางคลายไตหรอเมลดกาแฟ เอาดานแบนประกบเขาดวยกน แตบางครงกอาจพบเปนค หรออยเปนกลม บางสายพนธม capsule อาจจะพบ pili ไดบนเซลล

เชอเจรญไดยากในอาหารเลยงเชอธรรมดา เนองจากตองการสารอนทรยนมลกษณะ ซบซอน เพราะฉะนนตองใชอาหารเลยงเชอพเศษและการเลยงควรเลยงในบรรยากาศทม CO2 สงกวาปกต และมความชนสงดวย



Neisseria gonorrhoeae

เรยกอกชอหนงวา gonococci เปนสาเหตของโรคหนองใน ซงเปนโรคตดเชอทางเพศสมพนธทมมาแตโบราณ เชอสามารถเขาสรางกายทางเยอบอวยวะอน ๆ เชน ตา ลำาคอ และลำาไสสวน rectum ไดดวย เมอเขาสรางกายแลว gonococci จะใชสวนทเรยกวา พไล และ โปรตน II ยดเกาะกบเซลลเยอบ โดยถงแมวาจะมการขบเมอกออกมาจากชองคลอดเชอกยงคงตดอยกบเซลลได เชอนยงมเอนไซมทยอยสลาย Ig A และ endotoxin ซงเปนสาร lipopolysaccharide ทผนงเซลล

ระยะฟกตวของโรคหนองในสำาหรบผชายประมาณ 2 – 8 วน อาการทพบทนท คอ มหนองขาวขน ไหลออกจากอวยวะเพศชาย เจบแสบมากขณะถายปสสาวะ ในเพศหญงระยะฟกตวยาวกวาคอประมาณ 7 – 21 วน จงเร มปรากฏอาการ อาการในผหญงจะไมรนแรง อาจจะมตกขาวแตสวนใหญคอรอยละ 80 ไมแสดงอาการอะไรเลย ผตดเช อทไมแสดงอาการน ตอมาอาจมอาการปวดในทองนอย สำาหรบผชายกมโอกาสเปนหมนไดเชนกน การตดเชอ gonococci ทอวยวะอนๆ ของพวกรกรวมเพศ มโอกาสเกดขนได เชน การรวมเพศทางปาก อาจทำาให คออกเสบ เหงอกอกเสบ การรวมเพศทางทวารหนก อาจจะทำาใหลำาไสสวนทตดกบทวารหนกอกเสบ

นอกจากน เดกทคลอดจากมารดาทมการตดเชอโรคหนองใน จะไดรบเชอจากแมขณะคลอดเชอเขาสตาเดก เกดตาอกเสบ เรยก


http://biology.clc.uc.edu/fankhauser/Labs/Microbiology/Prepared_Slides/Neisseria_gonorrhoeae_P8061370.jpg


Ophthalmia neonatorum ซงอาการอาจรนแรงจนตาบอด การปองกนโรคหนองใน ในเดกเกดใหม ทำาไดโดยหยอด Silver nitrate 1 % หรอปฏชวนะตงแต แรกเกด สำาหรบการปองกนทำาไดโดยไมสำาสอน ใชถงยางอนามยทกครงทมเพศสมพนธกบผทมโอกาสเสยงตอการตดเชอ

Neisseria meningitides

เรยกอกอยางหนงคอ meningococci เปนสาเหตของโรคเยอหมสมองอกเสบ เชอนอาจอยในลำาคอสวนทอยหลงจมกในคนปกต โดยอาศยอยเฉย ๆ ไมทำาใหเกดโรค แตสามารถเจรญเตบโต เพมจำานวนขนมากมายและแพรเชอไปยงคนอนได

การทำาใหเกดโรคของ meningococci เนองจากเชอมแคปซล พไล เอนไซมทยอยสลาย Ig A และ endotoxin ซงเปนสาร lipopolysaccharide ทผนงเซลลเชนเดยวกบ gonococci meningococci serotypes A,B และ C เปนสาเหตสำาคญททำาใหเกดโรค

เชอจะออกจากรางกายผปวยหรอพาหะ โดยปนกบฝอยละออง นำามก นำาลาย เขาสรางกายโดยทางจมก เมอเชอเขาไปแลวจะเจรญเตบโตในชองทางเดนหายใจ เขาสกระแสเลอดและนำาไขสนหลงไปยงเยอหมสมองและไขสนหลง กอใหเกดการอกเสบ

ระยะฟกตว 1 7– วน อาการ เจบคอ ตอมาจงมอาการทแสดงวาเยอหมสมองอกเสบคอปวดศรษะ อาเจยน มน คอและหลงแขง ผปวยทไมไดรบการรกษามอตราตายสงถงรอยละ 85 แตโดยปกตแลว คนทวไป มกจะมภมคมกนตอเชอ meningococci ตามธรรมชาตอยแลว การตดเชอ meningococci แลวปวยเปนโรคเยอหมสมองอกเสบน มโอกาสเพยงรอยละ 1โดยประมาณ เนองจากภมคมกนของรางกายผปวยไมดพอ

วคซนททำาจากเชอ group A ใชปองกนไดทกอาย วคซนททำาจากเชอ group C ใชในเดกอายตงแต 2ป ขนไป สวนวคซนททำาจากเชอ group B ยงไมม



8.2 แบคทเรยพวกทอนททำาใหเกดโรค

821. . แบคทเรยพวกทอนตดสแกรมบวกททำาใหเกดโรค แบงเปน 1. แบคทเรยพวกทสรางสปอรได แบงเปน

1 ) ตองการออกซเจน ไดแกพวก Bacillus

Bacillus แบคทเรยในสกล Bacillus มอยมากมายทวไปทกหนทกแหงใน

โลก สวนมากดำารงชวตแบบอสระ ไมตองพงพาอาศยสงมชวตอน ๆ ตองการใชออกซเจนในการเจรญเตบโต แตสารอาหารมความตองการแตกตางกนไปในแตละเชอสาย ถนทอยอาศยอยตามธรรมชาต คอในดน สปอรถกสรางขนในดนมกไปปนกบฝนละออง และฟงกระจายอยท วไป ตดตามรางกายคนและสตวหรอปนเป อนลงสแหลงนำา มเพยง 2 เชอทท ำาใหเก ดโรค คอ B. anthracis ทำาใหเก ดโรคแอนแทรกซและ B. creus ทำาใหเกดโรคอาหารเปนพษ

Bacillus anthracis

รปรางทอน ปลายตดตรง สปอรอยตรงกลางเซลล แตเมออยในรางกายคนและสตวไมเคลอนทเนองจากไมมแฟลกเจลลา ไมสรางสปอร เจรญไดในอาหารเลยงเชอธรรมดา ไมสลายในเมดเลอดแดง colony ม สขาว ขนาดคอนขางโต

โรคททำาใหเกดคอ แอนแทรกซ เปนโรคระบาดในสตวพวกแพะ แกะ มา ววควาย ในคนพบไมบอยนก


http://www.immunize.org/photos/images/anthaap002.jpg


การตดเชอในคนเกดขนได 3 ทาง1. ทางบาดแผลทผวหนง สปอรเขาสรางกายทางรอยบาดแผล อาการ

เรมแรก ผวหนงบวมแดง มตมนำาใสตรงกลางผนบวม ตอมาจะกลายเปนแผลเนอตายสน ำาตาลแก คลายรอยบหร จ เรยก เอสคาร ( Eschar ) ซงเปนลกษณะเฉพาะของโรคน ปวยจะมอาการไข ปวดเมอย ออนเพลย ถาไมรกษาเชอจะเขาสกระแสเลอด ทำาใหเลอดเปนพษ อาจถงตายได การตดเชอทางผวหนงนพบไดบอยกวาทางอน2. โดยการกน โดยการกนเนอสตวทปวยจะมอาการอจจาระรวง มไข

หมดสต มกตายใน 1 - 3 วน3. โดยการหายใจ เนองจากหายใจเอาสปอรเขาไปในปอด พบในคน

ทำางานเกยวกบ ปศสตว โรงฆาสตว โรงฟอกหนง มอาการปวดอยางรนแรง มอตราตายสง

การปองกนและควบคม - ฉดวคซนใหแกผทเสยง ตอการตดโรค เชน สตวแพทย- ใหความรทางสขศกษา- ไมใชเนอสตวทสงสยวาตายดวยโรคน- แยกสตวทสงสยวาปวยออก- ฉดวคซนใหแกสตว

Bacillus cereus

เปนแบคทเรยทมกมการปนเป อนลงไปในอาหารทปรงสกแลว โดยสปอรปนไปกบฝนละออง อากาศ เชอจะเจรญเตบโตไดอยางรวดเรว ในอาหารทวางทงไวในตกบขาว แลวสรางสารพษ (enterotoxin ) ออกมา สารพษมฤทธทำาใหเกดอาการของโรคอาหารเปนพษ คอ คลนไส อาเจยน ปวดทอง อจจาระรวง อาการมกดขน และหายไดเองใน 24 ชวโมง เมอสารพษนน ๆ หมดฤทธไป



2) ไมตองการออกซเจน ไดแกพวก ClostridiumClostridium

เชอในสกลนมประมาณเกอบ 100 เชอสาย พบอยตามดน กองขยะ มลสตว พชผก ในลำาไสคนและสตว Clostridium มรปรางเปนทอน ตดสแกรมบวก สรางสปอรได สปอรมรปรางและตำาแหนงแตกตางกนไปตามเชอสาย การทำาใหเกดโรคเนองจากสารพษ โรคทเกดจาก Clostridium แบงได 2 กลม คอ

1. โรคตดเชอทผวหนง ไดแก โรคแผลเนามแกส โรคตดเชอในลำาไสซงเปนผลมาจากการไดรบยาปฏชวนะตดตอกนเปนเวลานาน

2. โรคอาหารเปนพษ จากการไดรบสารพษของเชอ

โรคทเกดจาก Clostridium มดงตอไปน1. โรคแผลเนามแกส (gas gangrene) เชอทเปนสาเหตสำาคญ

คอ C. perfringens รองลงมาคอ C. novyi และ C.septicum สปอรของเชอเหลานพบกระจายอยทวไปตามดน ผวหนง ลำาไส และชองคลอด เขาสรางกายทางบาดแผล บรเวณทตดเชอมกจะมเนอเยอทเนาเซลลตายทบถมกน บรเวณนนมออกซเจนตำา เนองจากไมมเลอดไหลเวยนไปจงเหมาะในการเจรญเตบโตโดย C. perfringens มฤทธในการทำาลายเมดเลอดแดง ทำาใหเนอเยอบวม มแกสอยภายใน ถากดแผลจะรสกมเสยงดงกรอบแกรบ แผลมสคลำาและมกลนเหมน

2. บาดทะยก (Tetanus) มอกชอหนงคอ ขากรรไกรแขง (lockjaw) เชอททำาใหเกดโรค คอ C. tetanis เปนแบคทเรยทพบไดทวไปในดน และลำาไสของคนและสตว โดยเฉพาะพวกมา เชอเขาสรางกายทางบาดแผล ซงมลกษณะเปนแผลถกเสยบ แทง แผลไฟไหมนำารอนลวก ตลอดจนแผลทสายสะดอเดก



เกดใหม สปอรของเชอ C. tetanis เมอเขาสรางกายแลว จะเจรญเตบโตแบงเซลลถาอยในสภาพทไมมออกซเจนหรอออกซเจนนอย ตอมาเมอเซลลตายหรอแตก จงปลอยสารพษทมฤทธในการทำาลายประสาทออกนอกเซลลเรยกสารพษนวา tetanospasmin สารพษ tetanospasmin นออกฤทธตรงรอยประสานของเซลลประสาท ทำาใหการกระตนกลามเนอดำาเนนไปไมได เกดการชกเกรงของกลามเนอ โดยเฉพาะบรเวณขากรรไกร ผลคอขากรรไกรแขง ถาเกดขนทกลามเนอของระบบหายใจ ทำาใหขาดออกซเจนตายไดระยะฟกตวของโรคบาดทะยกประมาณ 4 – 10 วน การปองกนทำาไดโดยทำาความสะอาดบาดแผลทลก เปดปากแผลใหกวาง เพอใหอากาศเขาถงภายในแผล ฉดวคซนปองกน วคซนทำามาจากสารพษของเชอ จงเรยกวา tetanus toxoid

3. โรคอาหารเปนพษ โรคอาหารเปนพษจาก Clostridium แบงออกเปน 2 ชนด3.1Perfringens food poisoning เกดจากเชอ C.

perfringens สปอรของเชอปะปนลงไปในอาหาร สปอรงอกเปนเซลลปกต แบงเซลล แลวสรางสารพษ (enterotoxin) ทำาใหเกดอาการปวดทอง อจจาระรวง คลนไส ระยะฟกตวของโรคประมาณ 8 –24 ชวโมง

3.2Botulinum food poisoning หรอ botulism เกดจากการบรโภคอาหารกระปอง หรออาหารอนใดทมสารพษของเชอ C. botulinum เชอนพบอยทวไปในดน นำา และลำาไสใหญของสตว สปอรของเชอปะปนลงไปในอาหารประเภทผกและเนอ เมออาหารนนถกนำาไปบรรจลงในขวดหรอกระปอง แลวนำาไปผานความรอนเพอฆาเชอ สปอรบางสวนอาจจะคงมชวตอย อาหารทบรรจลงในภาชนะปดน อยในสภาพทไมมออกซเจน จงเปนสภาวะทเหมาะสมสำาหรบการเจรญเตบโตของเชอ ในขณะทรอการจำาหนาย สปอรของเชอ



กจะงอก เจรญเตบโตแบงเซลล แลวสรางสารพษขน เปนสารพษทมฤทธรนแรงมาก เมอกนอาหารทมสารพษเขาไป ในเวลา 12 - 36 ชวโมงตอมาจะเกด อาการทางประสาท ตาพรา มองเหนภาพซอน กลนและพดลำาบาก สารพษออกฤทธโดยยบยงการหลงของสาร acetylcholine ตรงรอยประสานของเซลลประสาท มผลทำาใหเกดอาการเหลาน

การปองกนทำาไดโดยใชกรรมวธในการผลตอาหารทบรรจลงกระปองหรอขวดทเหมาะสม อาหารกระปองทเปลยนรสหรอบรรจในกระปองทบวม ไมควรนำามารบประทาน และถาเปนไปไดควรอนอาหารกระปองใหรอนท 100 ºC นาน 10 นาทกอนเพอปองกนโรคทงนเพราะสารพษถกทำาลายดวยความรอนทอณหภมและเวลาดงกลาว

2. แบคทเรยพวกทไมสรางสปอรListeria monocytogenes

มรปรางและเรยงตวหลายแบบ เปนทอน แตตรงกลางปองออก

เซลลเดยวหรอเรยงตอกนเปนสาย ไมสรางสปอร เคลอนทไดดบนอาหารเลยงเชอธรรมดาและอาหารแขงเสรมเลอด สลายเมดเลอดแดงไดอยางสมบรณแลดคลาย beta – hemolytic streptococcus

L. monocytogenes พบในดน นำา พช สตว ดนและนำาเนาเปนแหลงเกบกกเชอ โรคทเกดขนมชอวา listeriosis

อาการโดยทวไปคอเปนไข อจจาระรวง เจบคอ แตในผทมภมคมกนบกพรองหรอเปนเดกเกดใหม อาการจะรนแรงกวา นอกจากนในหญงม



ครรภหากตดเชอ เชอสามารถผานทางรกไปยงทารกในครรภ ท ำาใหเกดการแทง คลอดกอนกำาหนด

การควบคมปองกน ทำาไดโดยนำาอาหารทสงสยวาปนเป อน ดวยนำาโสโครกหรออจจาระสตว ไปผานการฆาเชอดวยความรอน

Erysipelothrix rhusiopathiae

เปนแบคทเรยททำาใหเกดโรคในสตว พบเปนปกตอยตามทตอมทอลซลของหม และเปนแบคทเรยประจำาถนอยในสตวมกระดกสนหลง โดยทวไปมชวตอยในสงแวดลอมไดนาน ทำาใหเกดโรคในสตวเปนครงคราว โดยมากเปนผมอาชพเกยวของกบสตว เชน คนงานในโรงฆาสตว ประมง เชอเขาสรางกายทางผวหนง ตามรอยขดขวนทมอและแขน ทำาใหเกดการอกเสบ บวมแดง คน เรยกโรคนวา erysipeloid



Corynebacterium diphtheriae

ก ข

ก. ภาพถายจากกลองจลทรรน ข. ภาพการเจรญเตบโตของเชอในอาหารเลยงเชอ

รปรางทอน อาจจะโคง ปลายเซลลแหลม มน โปงออกคลายหวไมขดไฟ หรอคลายกระบอง ยอมตดสไมสมำาเสมอ เชอไมสรางสปอร ไมมแฟลกเจลลา และไมมแคปซล

ทำาใหเกดโรคคอตบ ( diphtheria ) และโรคตดเชอทผวหนง คนปกตอาจพบเชอไดในลำาคอ จมก หรอบรเวณผวหนงได

โรคคอตบมระยะฟกตวประมาณ 2 – 5 วน เกดขนจากการรบเชอเขาสรางกายทางจมก โดยเชอปนออกมากบฝอยละอองนำามก นำาลายของผปวย เชอเจรญเตบโตอยทเซลลเยอบล ำาคอ ทำาใหเกดการอกเสบ เมดเลอดขาวจงไปรวมตวกนเพอคอยเกบกนเชอ ตอมาบรเวณนนจะมเยอสเทาเกดขนกนทางเดนหายใจใหแคบลง ทำาใหหายใจไมออก เยอนเรยกวา Pseudomembrane ซงคอเนอเยอทตายแลว พงผด เซลลเมดเลอดขาว และแบคทเรย อยรวมตวทบถมกน C. diphtheriae ยงสรางสารพษรายแรง ซงถาเขาสกระแสเลอดจะไปทำาลายระบบประสาท หวใจ และไต ทำาใหผปวยเสยชวตได

โรคตดเชอทผวหนงเกดขนเองจากเชอ C. diphtheriae เขาสรางกายทางบาดแผล แลวเจรญเตบโตอยทนน มผลทำาใหแผลหายชา


http://cuboid.cbcu.cam.ac.uk/users/ari/projects/bacteria/pics/Corynebacterium_diphtheriae_BLOOD.jpg

http://www.bact.wisc.edu/Bact330/nfC.diphtheriae.jpeg


การปองกนโรคคอตบ ทำาไดโดยใหทอกซอยดตงแตอาย 2 – 3เดอน โดยใหรวมกบทอกซอยดปองกนโรคบาดทะยก และวคซนปองกนโรคไอกรน



Propinoibacterium acne

ลกษณะรปทรงการจดเรยงตวของเซลลคลายพวก Corynebacterium มาก แตแตกตางกนทเชอพวกนทนตอสภาวะทขาดออกซเจนไดดกวา และผนงเซลลไมมกรดมายคอลก( mycolic acid ) จะพบ P. acne ไดตามผวหนงทตอมไขมน เปนสาเหตรวมททำาใหเกดสวโดยเฉพาะในวยรน ( สวมสาเหตมาจากปจจยหลายประการ เชน พนธกรรม ฮอรโมน โครงสรางของผวหนง และจากการตดเชอดวย )

822. . แบคทเรยทยอมตดสแบบทนกรดMycobacterium

ดภาพไดท

http://www.cat.cc.md.us/courses/bio141/labmanua/lab2/mpinsol.html http://www-instruct.nmu.edu/cls/lriipi/micro/

http://www.univie.ac.at/hygiene-aktuell/images.htm

มโครงสรางแตกตางจากแบคทเรยอน ๆ คอ มกรดมายคอลกทมนำาหนกโมเลกลสงและไขมนทเหนยว จากคณสมบตทมไขมนสงนเอง ทำาให Mycobacterium มความทนทานตอความแหงแลง กรด ยาฆาเชอหลายชนด ลกษณะของเซลลคอ ผอม ยาว เปนทอนตรงหรอโคง เรยงกนเปนสายยาวหรอเปนแขนง ไมมแฟลกเจลลาและสปอร เจรญเตบโตไดดในอาหารเลยงเชอธรรมดา ลกษณะของ Colony แตกตางกนออกไปในแตละเชอสาย คอ สเหลอง สม ชมพ หรอไมมส

Mycobacterium tuberculosis ทำาใหเกดวณโรคในคน แบงออกเปน 3 ชนด คอ


http://www.univie.ac.at/hygiene-aktuell/images.htm

http://www-instruct.nmu.edu/cls/lriipi/micro/

http://www.cat.cc.md.us/courses/bio141/labmanua/lab2/mpinsol.html

http://www.cat.cc.md.us/courses/bio141/labmanua/lab2/images/pigmentmp.JPG


1.Primary tubereulosisเชอเขาสรางกายโดยการหายใจ เมอลงไปสปอดกเจรญเตบโตเพม

จำานวน โดย macrophage จะเกบกนเชอ แตเชอยงมชวตอยและเจรญเตบโตไดใน macrophage นน ในชวงนผทตดเชอจะไมมอาการแสดงหรอถามกเปนไขตำา ๆ หลงจาก 3 4– สปดาหไปแลว รางกายจงมปฏ ก รยาตอบสนองทางภมก นเป นแบบ cell - mediated immune response เกดเปนตมนนแขงทบรเวณทเชอเจรญเตบโตอ ย เ ร ย ก ว า tubercle ท ต ม น ภ า ย ใ น จ ะ เ ต ม ไ ป ด ว ย เ ช อ แ ล ะ macrophage ลอมรอบดวยเมดเล อดขาวพวก Iymphocyte , neutrophil และเซลลพวก fibroblast โดยมากโรคมกจะอยเพยงเทาน

แตเชอยงมชวตอย ในเวลาตอมาตมอาจเปลยนสภาพไป กลายเปนแผลเนอตาย เรยกวา eaceous lesion และมแคลเซยมมาจบกมชอใหมอกวา Ghon complex ซงตรวจพบไดโดยการ เอกซเรยปอด บางคร ง tubercle ออนตวลง แลวมอากาศแทรกเขาไปอยขางใน เรยกวา tubercle cavity และจากนเองทเชอแพรกระจายตอไปทวรางกาย2.Secondary tuberculosis

ถงแมวาคนสวนมากทปวยเปนวณโรคจะฟ นตวขนหลงจากการตดเชอขนแรก แตเชอจำานวนมากจะยงคงมชวตอย และเมอผปวยมรางกายออนแอลงหรอภมกนลดตำา เชอเหลานนมกจะกำาเรบขนมาอก โดยผปวยจะมอาการรนแรง ไออยางหนก เสมหะมเลอดสด ๆ และมเชอจำานวนมาก เปนไข เจบหนาอก เบออาหาร นำาหนกลด3.Extrapulmonary tuberculosis

ระหวางทเกดวณโรคในระยะทสองนน เชอวณโรคอาจจะแพรกระจายไปยงสวนอนของรางกายอก ซ งโดยมาก ไดแก ตอมนำาเหลอง ไต กระดกและขอตอ อวยวะสบพนธ สมอง กอใหเกดวณโรคทอวยวะนน โดยมอาการและความรนแรงมากนอยตาง ๆ กนไป เชน วณโรคในไต จะเกดทเนอไต กรวยไต



การตรวจวนจฉยวณโรค ม 3 วธ1. tuberculin test2.การตรวจดฟลมเอกซเรย3. การตรวจหาเชอโดยการยอมสแบบ acid – fast ในสงสงตรวจ

เชน เสมหะ

ผปวยวณโรคในระบบทะเบยนรกษาวณโรค คอ 1.วณโรคปอด แบงเปน

1.1 ผลเสมหะบวก1.2 ผลเสมหะลบ

2.วณโรคนอกปอด ไดแก- วณโรคทมอาการอนนอกจากปอด เชน เย อห มปอด ตอมน ำาเหลองในชองทอง ผวหนง กระดกและขอ เยอห มสมอง อวยวะสบพนธ และทางเดนปสสาวะ- การวนจฉย โดยพบผลชนเนอ หรออาการทางคลนกทเขาไดกบวณโรค

การควบคมและปองกน

ทำาไดโดยการตรวจวนจฉยโรคในผตดเชอทปวยแลวใหการรกษาตงแตเรมแรก เพอปองกนการแพรเชอ สำาหรบวคซนมชอวา BCG

Mycobacterium leprae

M. leprae ทำาใหเกดโรคเรอน ( Leprosy )โรคเร อนถกพบเปนคร งแรกในป พ.ศ. 2416 โรคเร อนเปนโรค

ตดตอเรอรง ทเกดกบผวหนงและประสาท พบมากในเขตรอนชน



สาเหต อาจเกดจากการสมผสทางผวหนงกบผปวยทกำาลงมเชอทผวหนง การสดหายใจเอาเชอจากละอองอากาศ หรอการมแมลงเปนพาหะ

เม อเช อ M. leprae เขาส ร างกายแลว ก จะถกเก บก นโดย macrophage ผทตดเชอสวนใหญพบวา macrophage ทำาลายเชอได

อาการ เร มแรกปรากฏทผวหนง บรเวณลำาตวและแขนขา โดยจะเปนวงเลก ๆ ทมสของผวหนงผดไปจากผวหนงปกต คอคนดำาจะเหนเปนวงขาว

โรคเรอนแบงออกเปน 3 ชนด1. Tuberculoid (neural ) leprosy

เปนโรคเรอนชนดไมรายแรงและมกจะไมลกลาม เกดขนเนองจากปฏกรยาตอบสนองทางภมคมกนแบบ delayed type hypersensitivity ตอแอนตเจนทผวเซลลของ M. leprae ตอหนงบรเวณทตดเชอ มลกษณะเปนตม นน แขง ตรวจพบเชอไดนอย ขณะเดยวกนเสนประสาทบรเวณนถกทำาลายจงรสกชา

2. Lepromatous ( progressive ) leprosy คนไทยเรยกโรคเรอนชนดนวา หหนาตาเรอ เนองจากผปวยม

ลกษณะของผวหนงทใบหนา นน หนา หยาบ มตมเฟอะ ทใบหกนนหนา ทงนเพราะเชอเจรญเตบโตขนทผวหนง จนผวหนงถกทำาลาย ผปวยทปวยเปนระยะเวลานาน มกจะมการตดเชอแทรกซอนจากแบคทเรยอน มความพการ เชน ตาบอด หรอเสยชวต

3. Borderline leprosyมอาการโรคไมแนชด ระหวางแบบ 1 และแบบ 2 ขนอยกบ

การรกษาและการตอบสนองทางภมคมกน ผปวยอาจจะมอาการของโรคดำาเนนตอไปเปนแบบใดแบบหนงกไดแตอาการทรนแรงทสดคอ ประสาทสวนทควบคมกลามเนอ มอและเทาถกทำาลายทำาใหมอและเทาตกหอย ชา หมดความรสก จงเดนชน เตะ และหยบจบสงตาง ๆ



ไดไมถนด ขณะเดยวกน กระดกกเกดการยอยสลายตนเองดวย ผลกคอ นวมอและนวเทาจะกด สนลงเรอย ๆ

823. . แบคทเรยทมรปรางเปนเสนแตกแขนงActinomyces

ดภาพไดท http://www.lf3.cuni.cz/ustavy/mikrobiologie/AnglPraktika/PRAKTIKA3BLOK/PraktAnaer/Anaerobi.htm

Actinomyces เปนแบคทเรยทมรปรางเสนแตกแขนง หกออกเปนแทง ๆ ตดสแกรมบวก พบเปนปกตในชองปาก ตอมทอนซล ทสำาคญ คอ A. israelii ทำาเกดกอนทขากรรไกร เชอเขาสรางกายทางบาดแผลจากการถอนฟน เนองจากผปวยนนมสขภาพชองปากไมด และฟนผ ผปวยสวนใหญมกจะมอาการเฉพาะท ยกเวนในรายทสขภาพไมด เชออาจจะแพรกระจายไปยงระบบอน ๆ ทำาใหเกดโรคในทตาง ๆ

การรกษาทำาไดโดย การผาตดเอาหนองออก และใหยาปฏชวนะ

824. . แบคทเรยพวกทอนตดสแกรมลบททำาใหเกดโรค

1. แบคทเรยแกรมลบตองการออกซเจน

Pseudomonas spp.มชวตเปนอสระในดน นำา นำาทะเล ม flagellum 1 เสน เจรญ

เตบโตไดในอาหารเลยงเชอธรรมดา สามารถปรบตวใหเขากบสภาวะ


http://www.lf3.cuni.cz/ustavy/mikrobiologie/AnglPraktika/PRAKTIKA3BLOK/PraktAnaer/Anaerobi.htm

http://www.lf3.cuni.cz/ustavy/mikrobiologie/AnglPraktika/PRAKTIKA3BLOK/PraktAnaer/Anaerobi.htm


แวดลอมไดด สรางเอนไซนทใชยอยสลายสารอาหารหลายชนด เชน protease , amylasePseudomonas aeruginosa

อาศยในดนและนำา ในลำาไสคนปกตพบประมาณรอยละ 10 บางครงพบในนำาลาย หรอผวหนงทเปยกชน เชอทนตอสบ สารฆาเชอหลายชนด ยา ความรอน ความเยน ความแหง จงอยไดนานในสภาวะแวดลอมทว ๆ ไป รวมทงเปนสาเหตสำาคญของโรคตดเชอในโรงพยาบาล

โดยมากโรคตดเชอจาก P. aeruginosa มกไมพบในคนปกต แตจะพบในคนทมอาการเจบปวยอยางอนอยแลว เมอ P. aeruginosa เขาสรางกายจะเขาไปเจรญเตบโตในเนอเยอ สราง exotoxin และ enzyme หลายชนด การตดเชอพบบอยในผทมแผลไฟไหม นำารอนลวก สวนโรคแทรกซอน ไดแก ปอดบวม โรคตดเชอในทางเดนปสสาวะ ฝ หอกเสบ ตาอกเสบ

Brucella spp.ทำาใหเกดโรคทเรยกวา brucellosis โดยเปนโรคของสตวทตดตอ

มายงคนB. abortus ทำาใหเกดโรคในววควายB. melitensis ทำาใหเกดโรคในแพะ แกะB. suis ทำาใหเกดโรคในหม

พบมากในยโรป แอฟรกา อนเดย เมกซโก เชนคนทำางานในโรงฆาสตว ปศสตว การตดเชอเกดจากการสมผสกบสวนตาง ๆ ของสตวทเปนโรค การดมนมววทมเชอกเปนโรคได

ระยะฟกตวของโรค นาน 6 – 14 วน อาการรนแรงมากนอยแตกตางกนออกไป บางรายไมแสดงอาการ บางรายมอาการเฉยบพลน เปนไขหนาวสนมาก อาการอน ๆ คอ ปวดศรษะ ปวดกลามเนอ ออนเพลย มนงง นำาหนกลด

การรกษา ทำาไดโดยการใชยาปฏชวนะ แตตองใชระยะเวลานาน



การปองกน ทำาไดโดยการฉดวคซนใหสตว กำาจดสตวทปวยเปนโรคBordetella pertussis

ดรายละเอยดเพมเตมท www.geocities.com/CapeCanaveral/3504/gallery.htmwww.meddean.luc.edu/.../microbio/

med/review/pq7.htm

ทำาใหเก ดโรคไอกรน ( pertussis หรอ whooping cough ) เปนโรคตดตอในเดกทพบทวโลกระยะฟกตวประมาณ 2 สปดาห เชอเขาสรางกายโดยฝอยละอองนำามก นำาลาย

อาการแบงเปน 3 ระยะ คอ1. ระยะแรก มอาการคลายเปนหวดธรรมดา คอ คดจมก นำามกไหล ไอจาม2. ระยะทสอง มอาการไอหนกและถ ไอเปนชด ๆ 10 – 20 ครงตดตอกน

ผปวยมอาการเหนอย หอบ หายใจไมทน หลงจากไอตด ๆ กนแลว ผปวยมกจะสดลมหายใจอยางแรง จงมเสยง วป เกดขนในลำาคอ “ “

3. ระยะทสาม ผปวยมอาการไอนอยลง และหางออกไป และมกจะหายไปเองใน 2 สปดาห แตบางรายอาจจะไอตออกนานเปนเดอน และบางรายมอาการสมองอกเสบรวม

การปองกน ฉดวคซนปองกนโรคเปนชนดเชอตาย ฉดรวมกบทอกซอยดปองกนโรคคอตบ และโรคบาดทะยก


http://www.meddean.luc.edu/lumen/DeptWebs/microbio/med/review/pq7.htm

http://www.meddean.luc.edu/lumen/DeptWebs/microbio/med/review/pq7.htm

http://www.geocities.com/CapeCanaveral/3504/gallery.htm

http://www.meddean.luc.edu/lumen/DeptWebs/microbio/med/review/chol-agr.jpg

http://www.buddycom.com/bacteria/gnr/acinetc1259.jpg


Legionella pneumophila

เปนแบคทเรยแกรมลบทตดสจางมาก มรปรางตาง ๆ กน ตงแตกลมเปนทอน จนกระทงเปนเสนยาว ๆ การเพาะเลยงตองใชอาหารเลยงเชอพเศษ หรอใชเซลลเพาะเลยง Legionella มหลายเชอสาย แตทสำาคญททำาใหเกดโรค คอ L. pneumophila

L. pneumophila มอยทวไปในสงแวดลอมรอบ ๆ ตวคน ชอบทเปยกชน เชน กอกนำา ตเยน ในเคร องปรบอากาศ เชน บรเวณแผนกรอง มความทนตออณหภมสงจงอยไดนานเปนเดอน หรอเปนป

โรคทเกดขนจาก L. pneumophila เรยกวา Legionellosis แบงออกเปน 2 ชนด คอ ไขลจนแนรชนดเปนปอดบวม ( Legionnaires’ pneumonia) และไขปอนตแอก ( Pontiac fever ) ทงสองชนด มอาการคลายคลงกน คอ เปนไข อณหภมของรางกายสงประมาณ 41°C ไอ อจจาระรวง ปวดทอง ไขลจนแนรชนดเปนปอดบวมมอาการรนแรงมาก เพราะอาการปอดบวมจะลกลามอยางรวดเรว อตราการตายประมาณรอยละ 10 – 20 สวน ไขปอนตแอกไมมอาการปอดบวมและไมพบวาม ผปวยเสยชวต

ระยะฟกตวประมาณ 2 – 10 วน ในพวกทมปอดบวม และเพยง 5 – 6 ชวโมงในพวกทเปนไขปอนตแอก

การปองกน ทำาไดยากเพราะเนองจากพบเชออยทวไปในสงแวดลอมรอบ ๆ ตวคน การใสคลอรนลงในนำาดม นำาใช เชอวาจะชวยกำาจดเชอได



2. แบคทเรยแกรมลบเจรญไดทงทมและไมมออกซเจนวงศ Enterobacteriaceae

แบคทเรยในวงศนอาศยอยในดน นำา สงเนาเป อยผพง พบไดเสมอในลำาไสใหญของคนและสตวเปนแทงขนาดเลก ไมมสปอร เจรญเตบโตไดดในทมออกซเจน

Entericbacteria แบงเปน 2 พวกใหญ ๆ คอ1. Coliforms เปนพวกทใชนำาตาลแลคโตสไดอยางรวดเรวสวน

ใหญเปนแบคทเรยประจำาถนในลำาไส บางครงทำาใหเกดโรคแบบฉวยโอกาส ไดแก Escherichia coli , Klebsiella เปนตน

2. Noncoliforms เปนพวกทไมใชน ำาตาลแลคโตส แบงเปน 2 พวก คอ2.1 พวกทเปนเชอฉวยโอกาส เปนแบคทเรยประจ ำาถนในลำาไส

ไดแก Proteus 2.2 พวกททำาใหเกดโรคในลำาไส ไดแก Salmonella spp. ,

Shigella spp.2.3 แบคทเรยททำาใหเกดโรคแตไมไดอยในลำาไส ไดแก Yersinia

pestis Coliforms

Escherichia coli

ดภาพไดท http://www.micro.cornell.edu/faculty/Ghiorse/391%202001/Micro%20391%20results.htm


http://www.micro.cornell.edu/faculty/Ghiorse/391%202001/Micro%20391%20results.htm

http://www.micro.cornell.edu/faculty/Ghiorse/391%202001/Micro%20391%20results.htm

http://www.cat.cc.md.us/courses/bio141/labmanua/lab19/images/ecsacontrol.JPG


E. coli มมากกวา 100 สายพนธ สวนใหญไมทำาใหเกดโรค และมสายพนธทสามารถทำาใหเกดโรคในคนทรางกายออนแอ

E. coli สายพนธตาง ๆ ททำาใหเกดโรค แบงออกไดดงน1. Enterotoxigenic E. coli เปนสาเหตของโรคอจจาระรวงอยาง

รนแรง สารพษททำาใหเกดโรคเปน พวก exotoxin แบงเปน 2 ชนด คอ สารพษทไมทนความรอน และสารพษททนความรอนได

2. Enteroinvasive E. coli ทำาใหเกดโรคแผลในลำาไส เพราะเชอบกรกเขาไปในผนงลำาไสแลว ทำาใหเกดแผล อาการคลายโรคบดไมมตว ทเกดจาก Shigella

3. Enteropathogenic E. coli กลไกในการทำาใหเกดโรคยงไมทราบแนชด เปนสาเหตสำาคญททำาใหเกดโรคอจจาระรวงในเดกเลก



โรคทเกดจาก E. coli มหลายโรค ไดแก1. โรคอจจาระรวง

จะพบในกลมคน 2 กลม กลมแรกเปนเดกเลก เรยกโรคทเกดขนว า infantile diarrhea ส ว น ใ ห ญ เ ก ด จ า ก เ ช อ Enteropathogenic เดกไดรบเชอปนมากบนำา นม อาหาร อกกลมหนงเปนโรคอจจาระรวงจาก E. coli คอ ผใหญทเดนทางไปตางถน เ ร ย ก โ ร ค น ว า traveler’s diarrhea เ ก ด จ า ก เ ช อ Enteropathogenic E. coli ระยะฟกตว 5 - 15 วน อาการ ถายอจจาระเปนนำา มไขตำา ๆ คลนไส อาเจยน2. โรคตดเชอในทางเดนปสสาวะ

มกมสาเหตมาจากเชอทอาศยอยในลำาไสของผปวยเอง การตดเชอพบบอยในผหญง เนองจากทอปสสาวะคอนขางจะสนและตรง เขาสกระเพาะปสสาวะ จงทำาใหเกดโรคการตดเชอท กระเพาะปสสาวะ เกดกระเพาะปสสาวะอกเสบ ซงอาจจะลกลามไปยงไตไดดวย3. โรคตดเชออน ๆ

ทเกดจากเชอ E. coli เชน เยอหมสมองอกเสบในเดกเกดใหม ปอดบวม แผลตดเชอ และโลหตเปนพษ มกเกดเนองจากการผาตด การใชเครองชวยหายใจ การใชสายสวนทอปสสาวะ

Noncoliforms Proteus Proteus และแบคทเรยในกลมเดยวกน ซงไดแก Morganella และ Providencia เปนแบคทเรยทอาศยในดน มลสตว ขยะมลฝอย นำาโสโครก โดยไมทำาใหเกดโรคในคนทมสขภาพรางกายสมบรณ แขงแรงด แต Proteus เปนเชอทพบบอยในโรคทางเดนปสสาวะอกเสบ แผลตดเชอ ปอดบวม โลหตเปนพษKlebsiella

โดยปกตอาศยอยในลำาไสของคนและสตว กพบวาเปนสาเหตของโรคตดเชอในทางเดนหายใจและปอด เชอมแคปซลขนาดใหญ ซงปองกนการ



เกบกนทำาลายโดยเซลลเมดเลอดขาว และบางสายพนธยงสรางสารพษดวย

Klebsiella เชอสายทสำาคญทสดคอ K. pneumoniae เปนเชอทมความสำาคญทสอง ( secondary invader ) ทำาใหเกดโรคตดเชอในโรงพยาบาล ซงไดแก โรคปอดบวม โรคเยอหมสมองอกเสบ แผลตดเชอทางเดนปสสาวะอกเสบ เปนตน

Enterobacter พบอยตามดน กองขยะ ผลตภณฑของนม เปนสาเหตของโรคทางเดนปสสาวะอกเสบ และยงแยกไดจากบาดแผลผาตดนำาไขสนหลง เสมหะและเลอด



Salmonella spp.เปน noncoliforms ททำาใหเกดโรค มหลายเชอสาย

รปรางเปนทอน ตดสแกรมลบ เจรญไดโดยทมและไมมออกซเจน ไมสรางสปอรมแฟลกเจลลารอบตว เคลอนทได มชวตอยนอกโฮสต ไดนานพอสมควร

เชอสายทสำาคญทสดของ Salmonella คอ S.typhi ทำาใหเกดโรคไขไทฟอยด (typhoid fever) สวนทเหลอคอ

- S. cholerae- suis เปนโรคตดตอจากหม ( zoonosis of swine )

- S. enteritidis จำาแนกยอยไดอกประมาณ 17,000 serotypes โดยจำาแนกตามแอนตเจน

ไขไทฟอยดระยะฟกตว 2 สปดาหเชอเขาสรางกายโดยการกนเขาไปพรอมกบอาหารหรอนำา

S. typhi มความสามารถในการกอโรค คอ สามารถมชวตในเมดเลอดขาวและเพมจำานวนมากขนในเซลล ทผนงเซลลของเชอกม endotoxin ซงทำาใหเกดอาการตางๆ

อาการ เรมแรกเปนไขสง ปวดศรษะสปดาหท 2 หรอ 3 จะมอาการอจจาระรวง และไขเรมลดลง ในรายทอาการรนแรง แผลทลำาไสอาจทะลหรอเปนฝททางเดนปสสาวะและตบ

การปองกน วคซนม 2 ชนด คอ1. ชนดฉด เปนวคซนแบบเชอตาย2. ชนดกน ทำาจากเชอทยงมชวตแตออนกำาลงลง

การควบคมโรค- ใหการรกษาผปวยและพาหะ- สรางสขวทยาสวนบคคลทด- ถายอจจาระลงสวมทถกหลกสขาภบาล- รบประทานอาหารทปรงสกใหม ๆมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 83โครงการสงเสรมการผลตเอกสารชดการเรยนทเปนการสรปเนอหาในรปสออเลกทรอนกส


Shigellaททำาใหเกดโรคในคนมหลายเชอสายไดแก - Shigella dysenteriae- S. flexneri - S. boydii - S. sonnei

Shigella ทง 4 สายทำาใหเกดโรคบด (บดไมมตว)



แหลงทอาศยอยตามธรรมชาตของ Shigella คอ ลำาไสใหญของคนและลง เชอเขาสรางกายโดยการกนอาหารและนำาดมทมเชอปะปนอย ระยะฟกตว 1 – 4 วนเชอเจรญเตบโตทลำาไสใหญ สรางสารพษขน 2 ชนด คอ endotoxin ทำาใหเกดอาการไขและ enterotoxin ทำาลายเซลลเยอเมอกในลำาไสใหญ ทำาใหเกดแผลอกเสบ มเลอดออก

อาการ ปวดทอง ปวดเบงเวลาถายอจจาระ มไข คลนไส อาเจยน อจจาระมมกเลอด

การปองกน คอ การมอนามยสวนบคคล และการควบคมทางสขาภบาล

Yersiniaเปนแบคทเรยทพบในลำาไสของสตวหลายชนด เชน หม แพะ แกะ

วว แมว สนขY. enterocolita ทำาใหเกดโรค yersiniosis เชอเขาสรางกายโดนไปปนกบอาหารและนำาดม

ระยะฟกตว 4 – 10 วน เกดอาการลำาไสอกเสบอยางเฉยบพลน อจจาระรวง เปนไข ปวดศรษะY. pseudotuberculosis ทำาใหเกดโรค yersiniosis เชนเดยวกน แตอาการรนแรงนอยกวา Y. enterocolita และมกทำาใหเกดการตดเชอทตอมนำาเหลองบรเวณลำาไสมากกวาเยอบลำาไสY. pestis เปนแบคทเรยททำาใหเกดโรค แตไมไดอยในลำาไส โรคททำาใหเกด คอ กาฬโรค เชอกาฬโรคมอยตามธรรมชาตในสตวหลายชนด ในหลายภมภาคของโลก เชน แอฟรกา อเมรกา เอเชย

แหลงกกเกบเชอโรคทสำาคญ คอ สตวแทะ เชน หนเชอเขาสรางกายตามรอยแผลทหมดหนกด เขาสหลอดนำาเหลอง

ไปยงตอมนำาเหลองบรเวณใกลเคยงกบทถกหมดกด บรเวณทพบบอย คอ บรเวณขาหนบ รองลงไปคอรกแร

ระยะฟกตว 4 – 6 วนอาการ คอ ไขสง ตอมนำาเหลองอกเสบเจบปวดมาก ตอไปเชอจะ

แพรกระจายไปยงปอด เกดปอดบวม



กาฬโรคเปนโรคระบาดทเคยทำาใหคนตายเปนจำานวนมากและพบเกอบทกประเทศ ประเทศไทยมรายงานครงแรกในป พ.ศ. 2447 เกดทบรเวณทอาศยของพอคาชาวอนเดยฝงธนบร รายงานครงสดทายคอเมอ พ.ศ. 2495 ท จงหวดนครสวรรค

Pasteurella multocida

ทำาใหเกดอหวาตกโรคในไก และสตวปกหลายชนด เชน ไก ไกงวง เปด หาน ในสตวอน ๆ เชน วว ควาย อาจเกดโรคปอดบวม โลหตเปนพษ นอกจากนยงพบเชอไดในลำาคอของแมว และตอมทอลซลของสนข คนมโอกาสตดโรคจากสตวโดยการถกสตวกดหรอขวน ( โดยเฉพาะแมวและสนข ) เกดการตดเชอทผวหนงเปนหนอง เชอจะยงลกลามไปยงขอตอ กระดก และตอมนำาเหลองในผทรางกายออนแอ เชอจะเขาสกระแสเลอดแลวกระจายไปทวรางกายไปยงอวยวะสำาคญ ๆ เชน หวใจ และระบบประสาทสวนกลางดวย



Haemophilus spp.H. influenzae

มหลายสายพนธ มกกอใหเกดโรครนแรง มลกษณะทแตกตางกน 6 ชนด แตละชนดเรยก ซโรไทป คอ a , b , c , d , e , f คนเปนแหลงเกบเชอตามธรรมชาต มกพบเชอนในชองจมกและ ลำาคอ การตดตอโดยการจามรดกน เชอเขาสรางกายทางทางเดนหายใจ การเกดโรคมกจะรวมกบโรคทเกดจากเชอไวรส เชน ไขหวด จากนนเชอลกลามตอไป ทำาใหเกดปอดอกเสบ หลอดลมอกเสบและหอกเสบ

H. parainfluenzae เปนแบคทเรยทพบในตามปกตในลำาคอ และในทางเดนหายใจชวงบน พบวาเชอนทำาใหเกดเยอบหวใจอกเสบในคนทเปนโรคหวใจรมาตกอยแลว เชอเขาสรางกายทางแผลในชองปาก เหงอกอกเสบ หรอจากการทำาฟน

H. ducreyi เปนสาเหตของโรคแผลรมออน (chancroid หรอ soft chancre) ซงเปนโรคตดตอทางเพศสมพนธ

ระยะฟกตว 2 – 14 วน เชอเขาสรางกายทางผวหนงทมรอยถลอก โดยเฉพาะบรเวณสบพนธ จะเกดรอยนนแดงและมกมหลายแผล ลกษณะแผลตางจากแผลรมแขง ( แผลรมแขง เรยก hard chancre ) เปนระยะหนงของซฟลส คอ ขอบแผลนม ขรขระไมเรยบเจบแสบมาก ลกลามไปยงตอมนำาเหลองทขาหนบ ทำาใหเกดเปนฝทตอมนำาเหลองบวมโต เรยกวา ฝมะมวง


http://www.medinfo.ufl.edu/year2/mmid/bms5300/images/d7128.jpg

http://www.bdj.co.jp/images_products/01/4356271.jpg


3. แบคทเรยแกรมลบทไมตองการออกซเจน

Bacteroides fragilis

เปนแบคทเรยทมร ปราง เปนทอนตดสแกรมลบ ไมตองการออกซเจน อยในวงศ Bacteroidaceae รปรางจรงทพบอาจมหลายแบบ หลายขนาด และความยาวตางๆกน อาศยอยตามสวนตางๆของรางกาย เชน ในลำาไส ระบบทางเดนปสสาวะ ปอด เชงกราน กลไกการทำาใหเกดโรคทแทจรงยงไมทราบแนนอน แตตรวจพบเชอไดจากสงสงตรวจหลายชนดจากผปวย ทมการตดเชอทระบบตางๆแทบทกระบบ การตดเชอทำาใหเกดแผลเนอตาย ฝในปอด เยอบหวใจอกเสบ เปนตน

ยงมแบคทเรยอกสกลหนงคอ Fusobacterium เปนแบคทเรยทมรปรางไมแนนอน แตสวนใหญเปนแทง หวทายเรยวแหลมเหมอนรปกระสวย ตดสแกรมลบ และไมตองการออกซเจน ทำาใหเกดโรคทำานองเดยวกบ Bacteroides ไดแก ฝในปอด หนองในชองทอง ฯลฯ บางเชอสายพบเปนปกตตามสวนของรางกาย เชน ทางเดนหายใจสวนบน ทางเดนอาหาร และในระบบสบพนธ

8.3 แบคทเรยอน ๆ ททำาใหเกดโรค

Vibrio

เปนแบคทเรยทมรปรางเปนทอนโคง เจรญไดดทงทมและไมมออกซเจน เคลอนทไดรวดเรวดวยแฟลกเจลลม ซงอยทปลายขวขางหนง ชอบสภาวะทเปนดาง ตายอยางรวดเรวในสภาวะทเปนกรด

Vibrio choleraeเปนแบคทเรยทพบไดทวไปในนำาจดธรรมชาต แตมกไมพบในนำา

โสโครกท มสภาพเป นกรด V. cholerae เป นสาเหตของโรคอห วาต( cholera ) ซงเปนโรคอจจาระรวงอยางแรงของคน

โดยมากคนตดเชอจากการกนอาหาร ดมนำา หรอเครองดมทมเชออหวาตทมชวตเขาไป โรคอหวาตสวนใหญมกจะเกดจากคนทมฐานะตำา



มสขอนามยสวนบคคลรวมทงสขาภบาลแวดลอม ไมด และอยกนอยางแออดหนาแนน ซงทำาใหโรคแพรกระจายไดงาย โดยรบเชอผานทางอาหารและนำา แมลง โดยเฉพาะแมลงวนเปนพาหะนำาโรคไดด

เนองจากเชออหวาตไมชอบสภาวะทเปนกรด ผทปวยเปนโรคจงตองกนเชอเขาไปในปรมาณทมากพอทเชอจะไมถกทำาลายลงทงหมดดวยกรดในกระเพาะอาหาร แตอาหารบางชนด เชน อาหารทมโปรตนสง สามารถทำาใหสภาพความเปนกรดในกระเพาะลดนอยลงได V. cholerae จงมชวตอย และผานเลยไปทลำาไสเลกซงมสภาพเปนดาง เจรญเตบโตและเพมจำานวนทนน

ระยะฟกตวของโรคอาจเพยงไมกชงโมง หรอประมาณ 1 – 5 วน อาการเร มแรก คอ อาเจยน ตอมาอจจาระเหลว อจจาระทถายตอน

แรก ๆ ยงมกากอาหาร ทคางอยในลำาไส ตอมาจงถายเปนนำาทมลกษณะเฉพาะคอคลายนำาซาวขาว มกลนคาวและเปนกลนเฉพาะ มแผนขาว ๆ ซ งประกอบด วยมก เซลล เย อบ ผ วล ำา ไส และต วเช อ ( V. cholerae) จำานวนมาก ผปวย สวนใหญมกไมมอาการไข ไมปวดทอง ทงน เพราะเชอไมไดทำาใหเกดแผลลกทลำาไส ในรายทเปนมาก จะมอาการ ออนเพลย กระหายนำา เสยงแหบ แกมตอบ เบาตาลก ผวหนงและเยอบตาง ๆ แหง เปนตะครว ตวเยน ชพจรเบา ความดนเลอดตำา ผปวยโรคอหวาตมอตราตายสงถง รอยละ 20 - 60 ในเวลา 10 -18 ชวโมง แตถาไดรบนำาและเกลอแรตาง ๆ ชดเชยอยางเพยงพอ อตราตายจะลดลงเหลอนอยกวารอยละ 1 ในการรกษาผปวยอหวาตทมอาการอจจาระรวงไมรนแรง และไมมอาการอาเจยนรวมดวย สามารถทำาไดโดยใหสารละลายเกลอแรทางปาก (oral rehydration solution, ORS) แตในรายทมอจจาระรวงรนแรง หรอมอาการอาเจยนรวมดวย จำาเปนตองใหนำา นำาตาล และเกลอแรเขาทางเสนเลอดอยางรวดเรว ในการรกษาอาจใชยาปฏชวนะรวมดวย ถงแมวาจะไมสามารถลดความรนแรงของอาการอจจาระรวง แตยาปฏชวนะจะทำาใหผปวยขบถายเชอออกมาในอจจาระจำานวนนอยลง และระยะเวลาในการขบถายเชอสนลง จงทำาใหจำานวนเชอทแพรกระจายไปยงแหลงอนลด



ตามไปดวย นอกจากน ยงทำาใหผปวยทหายแลวไมเปนพาหะของโรคอกดวย

ในประเทศไทย การระบาดของโรคอหวาตมมาชานาน โดยโรคจะชกชมในชวงเดอนทมอากาศแหงแลง คอราวเดอนมกราคมถงเมษายน แตจะมผปวยประปรายตลอดทงปจากทกจงหวด และทกภาคของประเทศ แตจะพบมากในจงหวดทอยตามชายทะเล เชน สมทรสงคราม สมทรสาคร สมทรปราการ และชลบร แตเดมเชออหวาตทระบาดในประเทศไทย เปน classical vibrio แตประมาณหลงจาก ป พ.ศ.2506 จนถงปจจบน เปนชนด El Tor ทงสน และ serotype ทพบคอ Inaba และ Ogawa นอกเหนอไปจากเชอ V. cholerae 0 : 139 Bengal

อหวาตกโรค ปจจบนในประเทศไทยเรยก อจจาระรวงอยางแรง ( Severe diarrhoca ) Vibrio parahaemolyticus

ลกษณะของเซลลคลายคลงกบ V. cholerae ตดสแกรมลบ เจรญเตบโตไดดบนอาหารเลยงเชอทมเกลอแกง ( NaCl ) 1 – 3 %

การเกดโรค เกดจากการกนอาหารทะเลพวกปลา ป กง หอย ทมเชอนปนเป อนเขาไปโดยจำานวนเชอตองมปรมาณมากพอ จงจะสามารถทำาใหเกดโรคภาวะอาหารเปนพษได

อาการปรากฏ หลงจากรบประทานอาหารทมเชอประมาณ 2 - 48 ชวโมง ขนอยกบจำานวนเชอสภาพความเปนกรดดางในระบบทางเดนอาหารของแตละบคคล เมอเชอเขาไปถงลำาไสจะทวจำานวนขนอยางรวดเรว และสรางสารพษขน ทำาใหผปวยมอาการปวดทอง คลนไส อาเจยน อจจาระรวง อาจมไขตำาๆ ปวดศรษะ บางรายมอาการคลายบด คอถายอจจาระมมกเลอด อาการมกจะหายไปในเวลา 2 – 5 วน อตราการตายตำา



8.4 แบคทเรยอนๆ ทมรปรางตางๆ ททำาใหเกดโรค- พวกทรปรางเปนเกลยว ไดแก Spirilla และ Spirochete- พวกทจำาเปนตองอาศยในเซลลของสงมชวต ไดแก รกเกตเซย คลามยเดย- แบคทเรยทไมมผนงเซลล ไดแก มยโคพลาสมา

Spirillaเปนแบคทเรยทมลกษณะเปนเกลยวแขง คงตว มเกลยวตงแตครง

เกลยวจนถง 20 เกลยว มแฟลกเจลลาตงแต 1 เสนจนถงหลาย ๆ เสนทปลายสองขาง เคลอนทโดยการหมนรอบตวเหมอน ตะปเกลยว เชอทสำาคญททำาใหเกดโรค ไดแก Campylobacter jejuni และ Spirillum minus

Campylobacterเปนแบคทเรยแกรมลบ รปรางเปนทอนโคงงอ ปลายเซลลทงสอง

ขางแหลม มแฟลกเจลลา 1 เสน ทปลายขางใดขางหนงหรอทงสองขาง Campylobacter ม 4 เช อสาย ค อ C. faecalis , C. fetus, C. jejuni และ C. sputoron เชอสายทสำาคญทำาใหเกดโรคในคนคอ C. jejuni

C. jejuni ทำาใหเกดโรคอจจาระรวง แหลงเกบโรคคอ สตวหลายชนด เชน วว ควาย แพะ แกะ หน ไก เชอออกมากบอจจาระสตว ปนเป อนไปกบอาหารและนำาเขาสรางกายโดยการกน ระยะฟกตวของโรค 1 – 10 วน เชอลงไปทลำาไสเลกแทรกเขาไปในเยอบลำาไส เจรญเตบโตเพมจำานวนและสรางสารพษทเรยกวา CJT ขน ทำาใหเกดอาการอจจาระรวงคลายโรคอหวาต มไขสง ถายอจจาระเปนเลอด เนองจากลำาไสเปนแผล แตถาผปวยมสขภาพด โรคมกหายไดเองใน 5 – 8 วน

Spirillum minusทำาใหเกดโรคไขหนกด เปนโรคทพบในญปนและตะวนออกไกล คน

เปนโรคโดยการถกหนกดโดยตรง ตอมาอกประมาณ 2 สปดาห บรเวณ



ทถกกดจะบวมแดง เจบปวดมาก ตอมาผวหนงจะกลายเปนสมวงชำาและกลายเปนแผลเนอตาย ผปวยจะมอาการไข ปวดศรษะ มนงง

ยงมแบคทเรยอกชนดหนงททำาใหเกดโรคไขหนกด เชนเดยวกน คอ Streptobacillus noniliformis



Spirochetes spp.

เปนแบคทเรยทมลกษณะเปนเกลยว มเกลยวตงแต 3 – 70 เกลยว เคลอนทโดยการหมนรอบตว หรองอตวไปมา ยดหยนได ถาดดวยกลองจลทรรศนชนดพนมดจะเหนไดชดเจน ทสำาคญทำาใหเกดโรคในคนม 3 สกล คอ Treponema, Leptospira และ Borrelia

Treponema spp. เชอททำาใหเกดโรคไดแกT.pallidum ทำาใหเกดโรคซฟลสT.pertenue ทำาใหเกดโรคคดทะราดT.carateum ทำาใหเกดโรค pintaT. vincentii พบในชองปากรวมกบเชออนทำาใหเกดโรค Vincent’ s infectionT. pallidum ทำาใหเกดโรคเฉพาะในคนเทานนโรคทเกดในคนคอ ซฟลส ซงเปนกามโรคชนดหนง ดงนนอาการแสดงของโรคในระยะแรกทพบกคอ ทอวยวะเพศ เชอเขาสรางกายโดยการไชผานเยอเมอก จะเกดอาการ 3 ระยะดงนระยะแรก เชอเขาสรางกายแลว 10 วน – 3 เดอน เกดเปนตม

แดงตรงบรเวณทเชอเขา ตมจะแตกออกเปนแผลทมขอบนนแขง จงเรยกวา แผลรมแขง

ระยะทสอง ประมาณ 3 สปดาห - 6 เดอน หลงจากทแผลรมแขงหาย ผปวยมอาการไข ปวดศรษะ เจบคอ ตอมนำาเหลองทวรางกายโต มผนแดงเกดขนตามผวหนงทวไป เรยกวา ออกดอก

ระยะทสาม ประมาณ 5 – 20 ป เชอเขาไปทำาลายอวยวะทสำาคญ เชนหวใจ สมอง กระดก เกดพยาธสภาพขน เชน หลอดเลอดใหญโปงพอง หวใจพการ มอาการทางจตประสาท กระดกผกรอน

โรคซฟลส มการตดตอได 3 ทาง คอ ทางเพศสมพนธ การสมผสกบเชอจากแผลของผปวย และการตดตอโดยผานทางรก

การปองกนโรค คอ ใชถงยางอนามยในการมเพศสมพนธกบคนทแนใจวาปวยเปนซฟลส หลกเลยงการสมผสจบตองกบผปวยในระยะทสอง



T. pertenue เปนสาเหตของโรคคดทะราด ประเทศไทยพบทางภาคใต ไดรบเชอ

จากการสมผสโดยตรง เชอเขาทางผวหนงทมแผลอยกอนระยะฟกตว 3 – 4 สปดาห เกดการอกเสบบวมแดง ตอมา

ประมาณ 1 – 3 เดอน จะเกดแผลอกเสบ มนำาเยม แตไมเจบ โรคนพบมากในเดกทมสขอนามยไมด

การปองกน ทำาไดโดยการแกไขเรองสขาภบาลสงแวดลอม ใหทำาความสะอาดแผล ปดแผลใหเรยบรอยกนแมลงตอม



T.carateum ทำาใหเกดโรค pinta เปนโรคทพบมากในคนผวดำาในอเมรกากลาง

เชอเขาสรางกายทางผวหนง ทำาใหเกดแผล มลกษณะแหงเปนสะเกดและมสตางๆ การตดเชอของโรคเกดจากการสมผสคลกคลใกลชดกนในหมคนทมสขภาพอนามยตำา โรคนไมเปนอนตรายถงชวต แตเปนโรคทเกดขนแบบเรอรง ทำาใหเจบปวดทรมาน

Leptospira spp. มรปรางบาง เซลลโคงงอเปนเกลยวถ ปลายเซลลมกจะโคงงอเปน

หวง เคลอนทไดโดยหมนรอบตวเองตามแนวยาว Leptospira ทพบในประเทศไทยมหลายชนด แตทพบบอยและมความสำาคญ คอ L. icterohemorrhagiae ทำาใหเกดโรค leptospirosis โรคนเปนโรคทตดมาจากสตว เปนโรคของสตวแทะ และสตวเลยงในครวเรอน แหลงเกบกบเชอคอ สนข แมว มา วว หม หน เชออยทไตและขบถายออกมาทางปสสาวะ คนไดรบเชอสองทางคอ ทางผวหนงทมรอยขดขวนหรอเปนแผล โดยการสมผสเชอทอยในนำา และอกทางคอ เยอบตางๆ เชน เยอบตา จมก ชองปาก ระยะฟกตว 8 – 12 วน

อาการ คอ เปนไข หนาวสน ปวดเมอยกลามเนอ ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน ตาแดง บางครงมอาการเยอหมสมองอกเสบ

โรคนพบ ในฤดฝนถงตนฤดหนาวพบผปวยสงสดทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

กลมคนทมโอกาสเปนโรค เชน ชาวไร ชาวนา ชาวสวนการปองกนและควบคม ทำาไดโดยไมเดนเทาเปลา ในทมนำาทวมขง ไม

ดมนำาทสงสยวาปนเป อนดวยปสสาวะสตว สวมถงมอและรองเทายางในกรณทตองสมผสกบนำาทสงสยวามเชออย

Borrelia

มรปรางเปนเกลยว ขนาดใหญ และเกลยวหาง เชอสายททำาใหเกดโรค ไดแก

- B. recurrentis มเหาเปนพาหะ



- B. duttoni มเหบเปนพาหะ- B. venezuelensis มเหบเปนพาหะ

เชอทสำาคญ คอ B. recurrentis โรคทเกดจากเชอนคอ ไขกลบซำา (relapsing fever)

เชอเขาสรางกายโดยถกเหากด ระยะฟกตว 3 – 10 วนอาการ หนาว ไขสง ปวดศรษะอยางรนแรง ปวดกลามเนอ อาการไข

ประมาณ 3 – 4 วน แลวลดลงอกประมาณ 4 – 10 วน จะมอาการเหมอนครงแรก อาการไขกลบดงกลาว เปนไดประมาณ 3-10 ครง

การปองกน ทำาไดโดยระวงอยาใหเหาหรอเหบกด รกษาความสะอาดของเสอผาและรางกาย



Rickettsia

ชอ Rickettsia ตงขนเปนเกยรตแก H.T. Ricketts ผคน

พบเชอนรกเกตเซย อาศยแมลงเปนพาหะในการนำาโรค แมลงเหลานเปน

แมลงดดเลอดและมความสมพนธใกลชดกบคนและสตวทมกระดกสนหลงหลายชนด rickettsia ถกจดไวในแบคทเรย แตมขนาดเลกกวาแบคทเรยทวๆ ไป การเจรญเตบโตจำาเปนตองอาศยเซลลของสงทมชวต โรคทเกดจาก rickettsia มหลายกลม ทพบในประเทศไทย ทสำาคญ คอ

ไขรากสาดใหญ ( Scrub typhus )เปนโรคทเกดจากเชอ Rickettsia tsutsugamushi มตว

ออนของไรเปนพาหะนำาโรค พบทางซกโลกตะวนตก เชน จน ญปน เกาหล ประเทศไทยผปวยในหลายจงหวด บรเวณทพบสตวทเปนแหลงเกบโรคและตวออนของไร ไดแก พนททเปนทงหญา ปาละเมาะ พมไมเตย ๆ

ภาพแสดงอาการของโรคทเกดจากเชอ R. tsutsugamushi


http://us.geocities.com/crayfishdisease/pages/gallery/im_big/bac/srlocq4.jpg

http://cpl.yonsei.ac.kr/micro/para/images/p5_10_1.jpg

http://www.cvm.uiuc.edu/courses/vp331/Intracell_Bacteria/rmsf_hand_small.jpg


ดรายละเอยดไดท http://www.cvm.uiuc.edu/courses/vp331/Intracell_Bacteria/

R . tsutsugamushi อยในทางเดนอาหารของไรตวแกอาศยอยทหญา ออกไขตามพนดน ตวออนออกจากไข เรยกวา Chigger เปนตวออนทม 6 ขามสแดง ไรตวออน เมอไดอาหารเตมท จะอยบนโฮสต 3 – 4 วน แลวออกจากโฮสตไปอยตามหญาบนดน โรคนพบมากในฤดทมอากาศรอนชน ไรออกหากนเวลา เชา เยน และกลางคน เพราะอากาศไมรอน เมอคนถกไรตวออนกด จะมลกษณะเปนจดดำาเลก ๆ กลม ๆ ลกษณะคลายบหรจ เรยกวา eachar รอบ ๆ แผลมรอยนนแดง


http://www.cvm.uiuc.edu/courses/vp331/Intracell_Bacteria/


ระยะฟกตว 4 – 18 วนอาการ เร มแรก ปวดศรษะมาก โดยเฉพาะขมบและหนาผาก เบอ

อาหาร หนาว ๆ รอน ๆ ตอมาไขมกสงตดตอกน ตาแดง อาจมอาการกลวแสง ในวนท 5 – 7 ของโรคเกดผนเปนตม นน สแดงคลำา มกขนทลำาตวกอน ผนจะขนอย 3 – 4 วน แลวหายไป แผล eschar มกพบบอยทรกแร ขาหนบ และรอบ ๆ เอว

การปองกน คอ ไมเขาไปในพมไม ถาจำาเปนควรพนยาฆาไรเสยกอนโรคไขรากสาดใหญยงไมมวคซนปองกน

Chlamydiasคลามยเดยมคณสมบตคลายรกเกตเซย คอ เปนสงมชวตทตอง

เจรญเตบโต ภายในเซลลของสงมชวตอน เพราะไมสามารถสงเคราะหสาร adenosine triphosphate (ATP) ขนเอง ตองใชจากเซลลทอาศยอยแตคลามยเดยตางจากรกเกตเซย ในเรองของการสบพนธ คอรกเกตเซยเพมจำานวน โดยการแบงเซลลแบบจาก 1 เปน 2 ( binary fission ) สวนคลามยเดยมวงจรชวตเฉพาะ โดยระยะทอยนอกเซลลมรปรางคลายสปอร มขนาดเลก เรยกวา elementary bodies เขาสเซลลทเหมาะสมจากการถกกนแบบ phagocytosis เมอเขาไปแลว elementary bodies จงเปลยนรปรางมขนาดใหญ และเปนระยะแบงตว เรยกระยะนวา reticulate bodies หรอ initial bobiesคลามยเดย ม 2 เชอสาย คอ

C. psittaci ทำาใหเกดไขนกแกว ( psittacosis )C. trachomatis ทำาใหเกดโรครดสดวงตา ( trachoma )

ทอปสสาวะอกเสบชนดทไมไดเกดจากเชอหนองใน ( nongonococcal urethritis )และกามโรค lymphogranuloma venereum ( LGV ) Chlamydia psittaci



ทำาใหเกดโรคไขนกแกว จดเปนโรคปอดบวมชนดหนง เดมเรยกโรคนวา psittacosis เพราะพบในผทมอาชพเลยงหรอนำาเขาพวกนกแกว และนกอน ๆ ทมปากงมงอเหมอนนกแกว คนเปนโรคโดยการหายใจเอามลแหงของนกทมเชอปะปนอยเขาไป

อาการ คอ ปอดบวมทเกดจากเชอไวรสไขหวดใหญ คอ เรมดวยเปนไข หนาวสน ปวดศรษะ ปวดกลามเนอ ไอ ผทไมรบการรกษา เชออาจจะลกลามไปยงสมอง หวใจ ตบ เกดอาการแทรกซอนรนแรงถงตายได การปองกน ทำาไดโดยใหยาตานจลชพในนกทนำาเขาจากตางประเทศ และในนกทปวย ระมดระวงในเรองการสมผสจบตองนก ขนนก รวมทงมลนก

Chlamydia trachomatisคนเปนแหลงเกบเชอ โรคตดเชอคลามยเดยทตา แบงออกเปน 2

ชนด คอ รดสดวงตา และ Inclution conjunctivitis ในผใหญทเปนเยอบตาอกเสบ มกตดตอกนโดยวายนำาในสระรวมกบผตดเชอ การใชผาเชดหนารวมกนหรอการสมผสโดยตรงดวยมอ เชอมาจากอวยวะสบพนธ ซงแพรกระจายไปยงผอนรวมทงตนเอง โดยเกดการตดเชอทตา แลวทำาใหเยอบตาอกเสบ อาการคลายคลงกบรดสดวงตา

Mycoplasmasเปนสงมชวตทมขนาดเลกทสด ทสามารถเพมจำานวนเองไดโดยการ

แบงเซลล ไมมผนงเซลล มแตเยอหมนวเคลยส จงทำาใหมยโคพลาสมามรปรางหลายแบบ

มยโคพลาสมาทสำาคญททำาใหเกดโรคในคนไดแก สกล Mycoplasmas และสกล Ureaplasma

Mycoplasmas pneumonia เปนสาเหตของโรคปอดบวมชนดหนง พบไดทกฤดพบมากปลายฤดฝน เช อเขาสรางกายโดยการหายใจ เอาฝอยละอองนำามกนำาลายของผปวยและโดยการสมผสใกลชดจากกลมคนทอยรวม ๆ กน มยโคพลาสมาทเขาไปในทางเดนหายใจ จะไปจบกบเซลลขนททางเดนหายใจ เจรญเตบโตและเพมจำานวนทนน 2 – 3 สปดาหตอมา บรเวณเยอบบรเวณนนจะถกทำาลาย ทง ๆ ทตวเชอเองไม



ไดสรางสารพษ อาการเรมแรก คอ เปนไข ออนเพลย ปวดศรษะ เจบคอ บางรายมอาการไอแหง ๆ อาการตาง ๆ ดงกลาวจะหายไป แมไมไดรบการรกษา แตมบางรายทเปนนาน และมโรคแทรกซอน

Mycoplasma hominis และ Ureaplasma urealyticum เปนเชอททำาใหเกดโรคตดตอทางเพศสมพนธทไมรายแรง พบบางในชองคลอด ทอทางเดนปสสาวะ ปากมดลก ในเดกบางรายพบเชอตงแตแรกเกด และเชอลดจำานวนลงเมอเดกนนโตขน



อปกรณและเครองมอทใชในวชาจลชววทยา1. กลองจลทรรศน ( Microscope )กลองจลทรรศน เปนเครองมอทใชขยายภาพของสงมชวตทมขนาด

เลกมาก ทมองดวยตาเปลาไมเหน เมอเอยถงกลองจลทรรศน มกจะหมายถง compound microscope เปนกลองจลทรรศนทประกอบขนดวยเลนส ( lens ) หลาย ๆ อนวางเรยงซอนกน

กลองจลทรรศน แบงออกเปน 2 ประเภท คอ 1.1 Light microscope เป นกลองทใชก ำาล งขยายโดยใช

ระบบแสงและ optical lens ตวอยาง ไดแก

- Bright-field microscope เปนกลองจลทรรศนทใชแสงจากธรรมชาตหรอหลอดไฟฟาบรเวณ ทมองเหนในกลองสวาง สวนวตถทตองการดจะมดกวา หรอทบแสง

- Dark- field microscope เ ป น ก ล อ ง จ ล ท ร ร ศ น ท ม condenser พเศษ ททำาใหสงทตองการดเปน สขาวตางจากฉากหลงรอบๆซงเปนสดำา โดยมากใชดเซลลทยงมชวต

- Phase- contrast microscope เปนกลองจลทรรศนทสามารถทำาใหเกดภาพทมความแตกตางสงกวากลองจลทรรศนธรรมดา ซงจะชวยใหเหนเซลลขนาดเลกไดชดโดยไมตองยอมส

- Fluorescence microscope เปนกลองทใชดสงทเรองแสง เนองจากมสารเรองแสงอยใน ตวมนเอง

1.2. Electron microscope เปนกลองทใชลำาแสงของอเลกตรอน วงผานวตถทตองการจะด ทำาใหเกดการหกเหของลำาแสงทจะตกลงบนจอรบภาพเรองแสง ทำาใหเกดภาพขน ซงตางจาก light microscope ทใชคลนแสง และเลนสขยายวตถใหเหนไดดวยตาเปลา กลองจลทรรศนอเลกตรอนมสวนประกอบเปนหลอดสญญากาศทมความ



ตางศกยไฟฟาสงระหวางสองขว ใหอเลกตรอนวงผานวตถทตองการจะดตรงกลางในสญญากาศ โดยมสนามแมเหลกไฟฟาเปนตวควบคมทศทางของลำาแสงอเลกตรอน อเลกตรอนนเมอวงเขากระทบจอเรองแสงจะเปนภาพขยายใหเหนหรออาจถายภาพไว ดวยกลองถายรปทตดตงไว



กลองจลทรรศนประกอบขนดวยสวนใหญ ๆ 2 สวน คอ สวนททำาหนาทในการกำาเนดแสง และรวมแสงและสวนททำาหนาทในการขยาย

1) สวนททำาหนาทในการกำาเนดแสงและรวมแสง คอ หลอดไฟ และ condenser

Condenser เปนตวควบคมปรมาณของแสงทจะผานวตถทจะตองการด ประกอบดวย iris diaphragm condenser สามารถเลอนขนลงได

2) สวนททำาหนาทในการขยาย (magnifying system) ประกอบดวยเลนสใกลตา (eyepiece lens หรอ ocular lens) ในหองปฏบตการมอย 3 ขนาด คอ 5x, 10x, และ 15x ปกตแลวจะใช 10x สวน Objective lens ทเราใชจะม 4 ขนาด คอ 4x, 10x, 40x และ 100xกำาลงขยายของกลอง ( Combined magnification )

กำาลงขยายทงหมดของกลอง คอ ผลคณของกำาลงขยายของ Objective lens และ eyepiece lens

กำาลงขยาย = Objective lens eyepiece lens

การใชกลองจลทรรศนอยางถกวธ

1. วางกล องลงบนโต ะท เร ยบ ระวงอยา ใหขากล องเขยง ปรบ condenser ใหเหมาะสม เปดไฟ วางสไลดทตองการดลงบนแทนวาง (stage)แลวใชทจบยดไว

2. เล อน objective lens อ นท ต องการ มาใหอย เหน อสไลด ท ต อ ง กา ร จ ะ ด ห ม น ล อ ห ม น ห ย า บ (coarse adjustment) จน objective lens เข า ใกล สไลด มากท ส ด เม อจะหาภาพจงหม นให objective lens หางออกจากสไลด โดยตามองใน eyepiece lens อยตลอดเวลา จนเหนภาพชด

ขอควรระวงมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 104โครงการสงเสรมการผลตเอกสารชดการเรยนทเปนการสรปเนอหาในรปสออเลกทรอนกส


1. ไมควรหมนเลอน objective lens เขาใกลวตถท ต องการด เพราะจะชนกบวตถได2. เมอตองการขยายภาพใหใหญมากขน กหมนขยบ objective

lens อนทมกำาลงขยายมากขนเขาไปแทนท3. หลงจากใช oil แลวจะตองเชด oil ออกจาก objective lens ดวย

กระดาษเชดเลนส4. เมอเลกใชกลองจลทรรศนแลว ตองหมน low power objective

lens มาไวตรงเหนอ stage ปดไฟ พนสายไฟใหเรยบรอย คลมผา เกบเขาต



ภาพประกอบ กลองจลทรรศน

2. เครองนงอดไอ ( Autoclave )หลกการของเครอง autoclave กคอการใชความรอนจากไอนำาภายใตความ

ดนซงมากกวาความดนของบรรยากาศ ภายในเครองจะมขดลวดทำาความรอน เพอตมนำาใหเดอดและมชองสำาหรบวางของทตองการฆาเชอโรค มฝาเปดทแขงแรงและ



สามารถปดลอคใหแนนได เมอตมนำาใหเดอดจนกลายเปนไอนำา ไอนำาไมมทางออกจงทำาใหความดนภายในเครองเพมขน การทความดนเพมขนเปนผลใหนำาเดอดทอณหภมสงกวา 100C เคร องนงนจะมล น (valve) สำาหรบควบคมความดนใหไดตามตองการสวนใหญจะตงทงไวท 15 ปอนดตอตารางนว ซงอณหภมภายในจะเทากบ 121C และถาใชเวลา 15 นาทจะสามารถทำาลายเชอตางๆ ททำาใหเกดโรค รวมทงสปอรของแบคทเรยทกชนดดวย

ภาพประกอบ เครองนงอดไอ

3. ตอบความรอนแหง (Hot air oven)เปนตอบความรอนแหงทใชทำาลายเชอ ระยะเวลาทใชในการฆาเชอแบงเปน 3

ชวง1) ระยะเวลาทใชเพอทำาใหสงของทตองการฆาเชอในตอบความรอนทงหมด

รอนถงอณหภมทกำาหนดโดยปกตใชเวลา 1 ชงโมง 2) ระยะเวลาทใชในการทำาลายเชอ ทอณหภมตางๆกน ระยะเวลาทใชจะไม

เทากน เชน 160 C 45 นาท หรอ 170 C 18 นาท3) ระยะเวลาทใชในการทำาใหสงทตองการทำาลายเชอคอย ๆ เยนลงโดย

ปกตใชเวลาประมาณ 2 ชวโมง



4. ตเพาะเชอหรอตบมเชอ ( Incubator ) โดยปกตจะตงอณหภมไวท 37 C สวนใหญแบคทเรยททำาใหเกดโรคในคน

อณหภม ทพอเหมาะในการเจรญเตบโตของเชอจะเทากบอณหภมของรางกาย

ภาพประกอบ ตเพาะเชอ



5. เครองแกว



6. อปกรณอน ๆ



การเพาะเลยงแบคทเรย ( Cultivation of bacteria )

การเพาะเลยงแบคทเรยในหองปฏบตการทำาไดไมยากนก มองคประกอบทสำาคญ 2 ประการ ทจะตองพจารณา คอ

1. สารอาหาร (Food materials) 2. สภาวะทางกายภาพ (Physical conditions)

1. สารอาหาร (Food materials) อาหารสำาหรบเลยงเชอแบคทเรยเรยกรวม ๆ วา media ซงแบงตามลกษณะเปน 2 ประเภท คอ

- Solid media คอ อาหาร + นำา + วน (agar) มลกษณะแขงเหมอนวน

- Liquid media คอ อาหาร + นำา มลกษณะเหลวใสเหมอนนำาซป (broth)

จำาแนกอาหารเลยงเชอทใชเลยงแบคทเรย ไดดงน1. จำาแนกตามองคประกอบของอาหาร

1.1 Complex media ประกอบดวยอาหารโมเลกลใหญซบซอนทจำาเปนตอการเจรญเตบโตของแบคทเรยโดยไมทราบสตรทางเคมของสารนน ๆ

1.2 Chemically defined media เปนอาหารทประกอบดวยสารททราบสตรทางเคมแนนอน และทราบปรมาณของสารนนๆดวย ปรมาณของสารจะมากหรอนอยขนอยกบความตองการแบคทเรยทจะเพาะเลยง

2. จำาแนกตามประโยชนหรอการใช2.1 Enriched media เปนอาหารพเศษทกระตนใหแบคทเรยบาง

ชนดเจรญเตบโตชาใหเจรญเตบโตเรวขน โดยการเตมสารอาหารทจำาเปน ไดแก เลอด ซรม เปนตน



2.2 Selective media เปนอาหารเลอกจำาเพาะ คอจะฆาหรอยบยงการเจรญเตบโตของแบคทเรยบางชนด อาหารเลยงเชอเหลานมกเตมสารเคมบางอยางลงไป เชน sodium thiosulfate, bile salt ยาตานจลชพ เปนตน

2.3 Differential media เตมสารบางชนดลงไปในอาหารเลยงเชอ เมอเชอตางชนดกนเจรญขนทำาใหสามารถบอกความแตกตางของเชอเหลานไดทนททเหน

2.4 Basal media เปนอาหารเลยงเช อทวไป ประกอบดวยสารอาหารทจำาเปนตอการเจรญเตบโตของแบคทเรยทวๆไป

2.5 Maintenance media ใชสำาหรบเลยงแบคทเรยใหเจรญพอสมควร เพอเกบไวศกษาในภายหนาโดยใหตายลงอยางชา ๆ



2. สภาวะทางกายภาพ (Physical conditions)

1. อณหภม จำาเปนตอการทำางานของเอนไซมแบงแบคทเรยออกเปนกลมๆคอแบคทเรยทสามารถเจรญไดทอณหภมตำามากๆ เรยก psychrophilic bacteria แบคทเรยทเจรญไดในอณหภม ทสง ๆ เรยก thermophilic bacteria และพวกทเจรญทอณหภมใกลเคยงมนษย คอ ระหวาง 25 - 40 C เรยก mesophilic bacteria

2. อากาศ ( Gaseous ) ในทนหมายถงออกซเจน แบคทเรยบางชนดตองการออกซเจน (aerobic bacteria) บางชนดทไมตองการออกซเจน (anaerobic bacteria) บางชนดเจรญไดทงทม หรอไมมออกซเจน (facultative anaerobic bacteria) บางชนดตองการเพยงเลกนอย (microaerobic bacteria)

3. ความชน (Humidity) แบคทเรยตองการนำาและความชนเหมอนส งมชวตอน

4. สภาวะความเปนกรด ดาง – (pH) แบคทเรยสวนใหญเจรญเตบโตไดดทสดในสภาวะทม pH เปนกลาง pH อาจจะสงหรอตำากวา 7 เพยงเลกนอย

5. องคประกอบอนๆ เชน ความดนออสโมตก, แสง, ความเขมขนของเกลอ กเปนสงจำาเปนสำาหรบแบคทเรยแตละชนด



แบคทเรยในสงแวดลอม ( Bacteria in the environment ) จดประสงคในการเรยนรในการทดลองครงน เพอใหตระหนกวาแบคทเรยมอยทกหนทกแหง มากมายเกนกวาทเราคาดคดไว ในการปฏบตหรอการใชชวตประจำาวนของเราจำาเปนตองระวงเรองการปนเป อนของเชอโรค (contamination) ไวดวย

วธทำาการทดลอง มดงน นำา tryptic soy agar plates มา 6 plates แลวปฏบตดงน

Plate ท 1 เปดฝาทงไว 10 นาท แลวกปดฝา

Plate ท 2 แบงครง agar โดยใชดนสอไขเขยนแกว จากนนเอานวแตะบนผวของ agar เพยงครงเดยว แลวกลางมอใหสะอาดทสด เอานวแตะบนผวของ agar ทเหลออกครง

Plate ท 3 ใหไอหรอจามอยางแรงใสลงบนผวของ agar

Plate ท 4 จบแมลงหรอมดใหเดนไปมาบนผว agar แลวเอาแมลงออก

Plate ท 5 นำาเหรยญแปะลงบนผวของ agar

Plate ท 6 เปน plate ทไมตองทำาอะไรเลย เปน plate ควบคม

เขยนกน plate วาเปนของใคร ลงวน เวลาททำาการทดลอง

นำา plate ทง 6 อน ไปใสในต incubator ท 37 C นาน 18-24 ชวโมง สงเกตแลวบนทกผลการทดลอง



สรปผลการทดลองผลการทดลองทไดจากการทดลองนคอ plate ท 1-5 จะมจำานวน

colony แตกตางกนไปมากบางนอยบาง และ colony แตละ plate ก มลกษณะแตกตางกนดวย เชน อาจจะเปนจดสขาว สสม บางอนเปนขอบมนวาว กลมบางนนบางตางกนไป สวน plate ท 6 ทเราควบคมจะไมม colony เกดขน ทำาใหเราทราบไดวาแบคทเรยสามารถพบไดทกหนทกแหงจรง



เทคนคในการทำาใหปราศจากเชอ (Aseptic technic )เทคนคทสำาคญๆ ไดแก

1. เทคนคในการเปดปดจกสำาลทปดปากหลอดทดลองทเลยงเชอ- ใชนวกอยชวยในการเปดปดดงภาพ- ลนไฟ ( flamming ) ปากหลอดทกครงทเปดหรอปด



2.เทคนคในการเทอาหารออกจากหลอดทดลองลงในจานเลยงเชอ ( petri dish)- จดตะเกยง- เปดจกสำาลของหลอดอาหารดงภาพท 1 - เปลยนมอถอหลอดอาหารจากมอซายเปนมอขวา และยงตองจบ

จกสำาลดวยนวกอย ตามภาพท 2 - ลนไฟปากหลอดตามภาพท 3 - ลนไฟขอบจานบรเวณทจะเปดแลววางจานลงบนโตะ ใชมอซายเปด

ฝาครอบเพยงเลกนอย เทอาหารลงไปในจานดงภาพท 4 แลวรบปดฝาครอบทนท

- ถาอาหารกระจายไมทวกนจาน ใชวธหมนจานอาหารแผไปทวกนจาน แลวปลอยทงไวใหอาหารแขงตวเปนวน



3.เทคนคในการเขยเชอลงบนอาหารเลยงเชอในจาน (streak plate)- จบ inoculating loop ดวยมอขวาคลายจบปากกา ดงภาพท 1 - เผา inoculating loop โดยใหอยในแนวตง เพอใหเสนลวดรอน

แดงจนทว แลวปลอยใหเยนลงดงภาพท 2- เอา inoculating loop จมลงไปในเชอทเลยงไวใน broth ดง

ภาพท 3- นำาอาหารเลยงเชอทมเชอทแผเปนฟลมบางๆท loop ไปละเลงท

ดานใดดานหนงของหนาวน ระวงอยาใหวนแตก แลวจงเขยเช อให กระจายออกไป



- ลนไฟ inoculating loop เพอฆาเช อทยงหลงเหลอท loop กอนนำาไปเกบเขาท

การดแบคทเรยสดและการยอมส( Fresh preparation and staining of bacteria )ในการเตรยมเชอแบคทเรย เพอจะนำาสองกลองดนน ทำาได 2 วธ

1. การดสด (Fresh preparation)2. การยอมส (Staining)

การดสด (Fresh preparation) จดประสงคในการดสดเพอใหทราบวาแบคทเรยนนมการเคลอนท (motility) ไดหรอไม มประโยชนชวยในการจำาแนกเชอ และรปรางไดอยางคราว ๆ

วธการดแบคทเรยสดกมดงน คอ- ทำาความสะอาดสไลด แลวลนไฟจากตะเกยงตรงกลางสไลดเพอไล

ความชน จากนนใชนวหวแมมอและนวชจบขอบสไลดเทานน- เผา loop ใหรอนแดง- เปดจกทใสเชอ โดยวธ aseptic technic- นำาเชอ E. coli และ S . aureus จากหลอดทดลองประมาณ 7-8

loop แตะบนสไลด โดยเอา loop จมลงใน culture แลวยกขนตรงๆระวงไมให loop แตะขางหลอดเพอใหเชอเตม loop

- ลนไฟปากหลอดแลวปดจกสำาล- เผา loop ใหรอนแดงกอนวาง



- ปด cover slip ลงบนเชอนนไมใหมฟองอากาศ โดยจบ cover slip เอยงใหขอบดานหนงชดกบ สไลด แลวคอยๆวาง cover slip ลงชาๆเพอไลอากาศ

- นำาไปสองกลองจลทรรศนใช high power objective (40x) สงเกตการเคลอนทของเชอ E. coli และ S. aureus

สรปผลการทดลองการทดลองพบวาเชอทมการเคลอนท (motility) ได คอเชอ

E.coli เหนลกษณะการ เคลอนทไปมาโดยมระยะทาง สวน S.aureus มการขยบตวอยกบท



การยอมส (Staining)การยอมสแบคทเรยเพอตองการใหเหนรปรางลกษณะ การเรยงตว

เพอจำาแนกแบคทเรยออกเปนกลมๆ ไดตามคณลกษณะของการตดส เพอดสวนประกอบบางอยางของเซลล

เราจะยอมสแบคทเรยดงน1. Simple staining2. Gram staining3. Endospore stainingกอนอนเราควรทราบการเตรยมแบคทเรยเพอยอมสกอนวาท ำา

อยางไร ในการยอมสแบคทเรยไมวาจะเปนวธใด จะตองเตรยมแบคทเรยทยอมตามขนตอนดงน

1. ทำาความสะอาดสไลดลางและเชดใหสะอาด นำาไปลนไฟจากตะเกยงตรงกลางสไลดเพอไลความชน

2. เผา loop ใหรอนแดง3. นำาแบคทเรยมาปายบนสไลดแลวทำาใหแบคทเรยกระจายออกเปน

แผน (film)บางพอสมควร ถาแบคทเรยทจะใชนนเลยงอยในอาหารทเปนของเหลวกประมาณ 1-2 loop ถาเปนแบคทเรยทเลยงอยในอาหารทเปนของแขงใชนำาหรอนำาเกลอ หยดลงบนสไลด 1 หยดเลกๆ จากนน จงเอา loop ไปเขยเชอทเลยงไวมาผสมกบนำาบนสไลด เกลยเชอใหเปนฝาบาง ๆ (การทำา smear )

4. วางสไลดไวใหแหงในอากาศ5. นำาสไลดทมเชออยนนไปผานเปลวไฟไปมา 3 ครง เพอใหเชอตดแนน

บนแผนสไลดขนตอนทงหมดนเรยกวาการ fix แบคทเรยลงบนสไลดการยอมสแบคทเรย1. Simple stainingเปนการยอมสแบคทเรยดวยสเพยงชนดเดยว วธนเหนรปรางโดย

ทวไปของแบคทเรยวากลมหรอเปนแทง เรยงตวกนเปนอยางไร วธการยอมงาย ทำาไดรวดเรวสทนยมใชกนมากคอ methylene blue



จดประสงคในการทดลอง เพอฝกยอมสอยางงาย และสงเกตรปราง ลกษณะการเรยงตวของแบคทเรยทยอมตดส methylene blue

วธการทดลองมดงน- fix เช อลงบนแผนสไลด ( ทำา 2 สไลด ค อ E. coli และ S.

aureus อยางละ 1 สไลด )- วางสไลดท fix แลว ลงบน stainning rack- หยดส methylene blue ลงไปจนทวมบรเวณทละเลง (smear)

เชอทงไว 1 นาท- ลางสออกดวยนำากอก โดยเปดนำาเบาๆอยาใหนำาหยดลงบรเวณท

ละเลงเชอไวตรงๆ เพยงแตใหนำาไหลผานเทานน ลางจนกวานำาทไหลผานออกมาไมมส

- สะบดและทงไวใหแหง- สองกลองดดวย oil immersion objective - สงเกตและบนทกผลสรปผลการทดลอง

ผลทไดจากการทดลองนคอ เหนเซลลแบคทเรยตดสนำาเงน เพราะวาการยอมสวธน อาศยหลกการแลกเปลยน ion ของส และ ion ของสารประกอบทอยในแบคทเรย ion ทแลกเปลยนกนเปน ion ทมประจอยางเดยวกนโดย ion ของสจะเขาไปแทนท ion ของสารประกอบในแบคทเรย

การทดลองน ทง E. coli และ S. aureus ตดสนำาเงน

2. Gram staining เปนการยอมสเพอจำาแนกแบคทเรยออกเปน 2 พวกใหญ ๆ คอ gram positive (สนำาเงนอมมวง) และ gram negative (สแดง) จดประสงคในการทดลองเพอฝกยอมสแบคทเรยแบบแกรมและสงเกตดรปราง ลกษณะการเรยงตวและการตดสของแบคทเรย 2 กลม

วธการทดลองมดงน



- fix เชอลงบนแผนสไลด ( ละเลง E. coli และ S. aureus ลงบนสไลดแผนเดยวกน )

- วางสไลดท fix แลวลงบน staining rack- หยด crystal violet ลงไปจนทวมบรเวณทละเลงเชอทงไว 1 นาท- ลางสออกดวยนำากอก แลวสะบด- หยด gram iodine (เปน mordant คอเปนสารทจะไปจบกบ

crystal violet ได complex ใหญขน ) ลงไป ทงไวนาน 1 นาท

- ลางออกดวยนำากอกแลวสะบด- decolorize โดยจบปลายขางหนงของสไลดทำามม 45 C แลว

คอย ๆ หยด decolorizer ลงบรเวณทยอมจนสนำาเงนจางเกอบหมด สงเกตไดจาก alcohol ทหยดลงจากขอบสไลด

- ลางออกดวยนำากอกแลวสะบด- ยอมทบอกครงดวย safranin นาน 15 วนาท- ลางออกดวยนำากอกแลวสะบดรอจนสไลดแหง- นำาไปสองกลองจลทรรศน ดดวย oil immersion objective- สงเกตแลวบนทกผล

สรปผลการทดลองผลทไดจากการทดลองนจะเหนไดวา ในการยอม gram staining

มขบวนการหลายขนตอน ใชreagent หลายอยาง หลงจากยอมแลวแบคทเรยทตดส crystal violet จะเปนพวก gram positive สวนพวกทตดส safranin จะเปน gram negative พวกทตดส gram negative จะมปรมาณ lipid ท cell wall มากกวา gram positive ปกต lipid มคณสมบตคอละลายไดใน alcohol ในการยอมเมอราด alcohol ลงไป alcohol จงละลาย lipid ออก ทำาใหเกดรขนาดกวางท cell wall นน complex ของสทอยภาย

ในเซลลกหลดออกมา เมอยอมทบอกครงดวย safranin จงทำาใหแบคทเรยนนตดสแดง สวนพวก



ท cell wall ม lipid นอยกตรงขาม พวกนหลงจากราด alcohol แลวรเปดท cell wall มขนาดแคบ complex ของสกไมสามารถลอดผานออกมาได ยงคงตดสเดมของ crystal violet

การทดลองน E. coli ตดสแดง และ S. aureus ตดสนำาเงน

3. Endospore stainingใชยอมด endospore ของแบคทเรยทสราง spore ไดจดประสงคในการทดลองนก เพ อใหฝกยอม endospore ของ

แบคทเรย สงเกตการตดสของ endospore vegetative cell ของแบคทเรย

วธการทดลองมดงน- smear และ fix เช อลงบนสไลด ( การทดลองนใช Bacillus cereus )- หยด malachite green ลงไปบรเวณทละเลงเชอไว- เอาสไลดไปลนไฟจนสยอมระเหยเปนไอนำา เตมสลงไปอก ระวงอยาใหสแหงและระวงไมให ไฟแรงเกนไปจนสไลดแตก ลนไฟนาน 10 วนาท- ลางนำากอกจนนำาทหยดออกมาจากสไลดไมมสเขยวแลวสะบด- หยด safranin ลงไปทงไวนาน 30 วนาท- ลางนำาสะบดเบาๆแลวทงไวใหแหง- นำาไปสองกลองจลทรรศนดดวย oil immersion objective- สงเกตแลวบนทกผล

สรปผลการทดลองผลการทดลองทไดจากครงนคอ เหนเซลลหลายรปแบบ ไดแก เซลล

ทเปนแทงๆตดสแดงทงเซลลเรยงตอกนเปนสาย เซลลเปนแทงสแดงภายในมสปอรคอนขางกลมสเขยว เซลลเปนแทงสแดงภายในมสปอรสขาว (สปอรยงไมแก) และสปอรคอนขางกลมตดสเขยว



การแยกเชอแบคทเรยใหบรสทธ( Isolation of pure culture of bacteria )

ในครงนเปนการทำาการแยกเชอแบคทเรยทไดจากสงสงตรวจ (specimens) ใหเปนเชอทบรสทธ ( pure culture ) เพอจะไดทราบวาเปนเชอชนดใด ตวอยางเชน การเอาหนองจากฝมาตรวจหาเชอ ทำาโดยการนำาสำาลพนปลายไมทผานการฆาเชอ (sterile) แลวไปปาย (swab) ทหนอง แลวนำาหนองทสำาลมาละเลง (smear) ลงบนผวหนาของวนเลยงเชอ การใชวนเพราะวนมคณสมบตอยตว คงตว ทำาใหเชอทละเลงไว เจรญบนผวหนาวนไมใหกระจายปนกน จากนนกใช loop ทฆาเชอโดยการลนไฟมาขดกลบไปกลบมาหลาย ๆ ครง (streak) บนผวหนาวน (เพอกระจายเชอใหได colony เดยวๆ ทไมปนกน) เสรจแลวกทำาการ label จานเลยงเชอ (plate) วานำามาจากทไหน ( หนองจากฝ เลอดจากแผล ฯลฯ ) และเปนของใครโดยเขยนวนทกำากบไวดวย ควำาจานเลยงเชอแลวนำาไป incubate จากนนกลบมาดผลภายใน 18 - 24 ชวโมงซงเปนชวงทเชอเจรญไดด พบวามเชอแบคทเรยเจรญเปนกลม (colony) แยก ๆ กนเปนเชอทบรสทธ (pure culture) สามารถนำาไปศกษาตอไดวาเปนเชอ ชนดใด การทดลองนอาจพบวามเชอเปน colony ทไมเจรญตามรอยท streak ไว และมลกษณะแตกตางจาก colony อน ซงแสดงวามการปนเป อน (contaminantion) ของเชออน ๆ ลงไป ในขณะทำาการทดลอง

จดประสงคในการทดลองเพ อจะได เรยนร เทคนคในการแยกเช อแบคทเรยใหได pure

cultureวธการทดลองทำาดงนคอ

- เผา inoculating loop ใหรอนแดง- เปดหลอดทมเชอหลายชนดผสมกนอยโดยวธ aseptic technic



- ใช sterile loop จมลงใน broth ทมเชออยนน ให broth ฉาบตด loop เปน film บาง ๆ ขนมา

- ปดจกหลอดทมเชอนนโดยวธ aseptic technic - smear เชอทตด loop ขนมา ลงบนมมหนงมมใดของ plate เร ม

ตน streak กลบไปกลบมาประมาณ 20 ครง- หมน plate แลว streak ออกมาจากแนวสดทายของชวงแรก ทำา

เชนนจนทว plate- ตรวจดความเรยบรอยกอนทจะเอา plate นนไป incubate ไวท

อณหภม 37 C- วนรงขนมาดผลการทดลอง

สรปผลการทดลองจากการทดลองพบวาสามารถแยกเชอไดเปน colony เดยว ๆ ตาม

แนวท streak

การควบคมแบคทเรยโดยวธทางกายภาพและวธการใชสารเคม( Effects of physical and chemical agents on bacteria )

การควบคมและฆาทำาลายเชอแบคทเรยนนมหลายวธแตกตางกน และแตละวธจะมประสทธภาพเพยงใดกขนอยกบปจจยหลายดาน เชน จำานวนและชนดของเชอโรค ถาจำานวนมากกทำาลายไมหมด และระยะเวลาทเชอสมผสกบตวทำาลายเชอ ถาสมผสไมนานเชอกยงไมตายและรวมทงความเขมขนของสารทใชฆาเชอดวย ซงการควบคมแบคทเรย อาจทำาไดทงวธทางกายภาพ (physical control) เชน การใชความรอนโดยการตม การใชรงส การกรอง เปนตน และอกวธคอการใชสารเคม ( chemical control ) ซงมหลายอยางแตกตางกนไปตามคณสมบตตางๆของสารเคม บางชนดมคณสมบตเปน disinfectant คอ ทำาลายเชอตามเครองมอเครองใชตางๆ พนโตะ พนหอง ฯลฯ สารเคมพวกนเชน ฮาโลเจน



(halogen) อลดไฮล (aldehyde) แอลกอฮอล (alcohol ) ฟนอล (phenol) และบางชนดม ความเขมขนไมเปนพษตอรางกายจะมคณสมบตเปน antiseptic คอ ทำาลายแบคทเรยตามผวหนง หรอแบคทเรยททำาใหเกดโรคบนสวนของรางกาย ตวอยางเชน แอลกอฮอล (70%) ไฮโดรเจนเปอรออกไซด (3%) ซลเวอรไนเตรต (1%) เปนตน

จดประสงคในการทดลองเพอใหทราบถงประสทธภาพของ agent ตางๆตอการเจรญเตบโต

ของแบคทเรย

ก. ศกษาประสทธภาพของการฆาเชอโรคโดยการใชความรอน- ใช pipette ชนด 1 ml ดดเชอจำานวน 0.2 ml ใสลงในหลอดทม sterile tryptic soy broth (TSB) เขยนบนหลอดใหชดเจนวา หลอด 1 เอา pipette ทใชแลวใสลงใน pipette jar- นำาหลอดทมเช อแชลงใน boiling water bath จบเวลา เมอครบ 1 นาท ใช pipette ชนด 1 ml อนใหมดดเชอ 0.2 ml ใสลงใน TSB อกหลอดหนง เขยนบนหลอดวาหลอด 2 เอา pipette ทใชแลวใสลงใน pipette jar - เมอครบ 5 นาท ทำาแบบเดยวกบเมอครบ 1 นาท เขยนบนหลอดวาหลอด 3 - เมอครบ 15 นาท ทำาแบบเดยวกนเมอครบ 1 นาท และ 5 นาท เขยนบนหลอดวาหลอด 4 - หลอดทง 4 ไปบมเชอ (incubate) ท 37 C - วนรงขนตรวจดวาหลอดไหนมเชอบาง โดยดจากความขนของ TBS ในหลอดนน



ข. ศกษาประสทธภาพของการฆาเชอโรคโดยการใชความรอนภายใตความดน

( autoclaving )- ใช pipette ชนด 1 ml ดดเชอทไมไดผานการ autoclave 0.2

ml ใสลงใน TSB เขยนขางหลอดวา หลอดท 1 เอา pipette ทใชแลวใสลงใน pipette jar

- ใช pipette ชนด 1 ml ดดเชอทผานการ autoclave มาแลว 0.2 ml ใสลงใน TSB เขยนขางหลอดวา หลอดท 2 เอา pipette ทใชแลวใสลงใน pipette jar

- นำาหลอดทงสองไปบมเชอ (incubate) ท 37 C - วนรงขนตรวจดวาหลอดไหนมเชอบาง โดยดจากความขนของ

TBS ในหลอดนนค. ศกษาประสทธภาพของสารเคม (chemical agents)

- นำา clips 4 อนใสลงไปใน sterile petri dish- เทเชอทใหลงไปพอทวม clips ทกอน- ฆาเชอโรคบนปากคบ โดยชบในแอลกอฮอล (95%) แลวนำาไปลน

ไฟ- ใชปากคบทผานการฆาเชอทปลายแลว หยบ clips ทอาบไวดวย

เชอตามขอ 2 ใสลงใน หลอดทม TSB 1 อน เขยนขางหลอดวา หลอดท 1 และอก 3

อน ใสลงใน sterrile petri dish - เทนำายาลงใน petri dish จนทวม clips- เมอครบ 3 นาท 5 นาท และ 15 นาท ใชปากคบทผานการฆาเชอท

ปลายแลว หยบ clips ออกจาก petri dish ครงละ 1 อน แลวนำาไปใสลงใน TSB เขยน

ขางหลอดวา หลอด 2, 3 และ 4 ตามลำาดบ



- นำาหลอดทง 4 ไปบมเชอ (incubate) ท 37 C - วนรงขนตรวจดวาหลอดไหนมเชอบาง โดยดจากความขนของ TBS ในหลอดนน

สรปผลการทดลองจากการทดลองพบวาสภาวะทางกายภาพและเคมทตางกนยอมม

ประสทธภาพในการฆาเชอแตกตางกน

ความไวของเชอตอแบคทเรยตอยาปฏชวนะ( Antibiotic sensitivity of bacteria )

การทดสอบความไวของเชอแบคทเรยตอยาปฏชวนะทำาไดหลายวธ วธหนงคอ agar diffusion methods หลกการคอ ละเลงเชอทตองการจะทดสอบลงบนจานเลยงเชอ แลวกวางแผนกระดาษกลมชบยาปฏชวนะ (antibiotic disc) ลงบนผวของวนทมเชอ หลงจากนนเอางานเพาะเชอ เขาตบม หลงจากเพาะเชอทอณหภม 37 C นาน 16-18 ชวโมง แลวนำา จานเพาะเชอมาสงเกตบรเวณรอบๆ disc วามบรเวณใสรอบๆ disc (inhibition zone) ซงเปนบรเวณยาปฏชวนะแพรกระจายจาก disc ออกมาโดยรอบ แลวไปยบยงการเจรญเตบโตของแบคทเรย ทำาใหเกดบรเวณใส ๆ ขน บรเวณดงกลาวนจะกวางหรอแคบนนขนอยกบองคประกอบหลายอยางเชน อตราการแพรกระจายของยาผานวน ปรมาณของเชอทละเลงไว ขนาดความเขมขนของยาทใช ความไวของเชอตอยา เปนตน



จดประสงคในการทดลองเพอทำาการทดลองเกยวกบความไวของเชอแบคทเรยตอยาปฏชวนะ

ชนดตางๆโดยสงเกตลกษณะของบรเวณทเชอไมสามารถเจรญเตบโตได

วธการทดลองมดงน- เปดหลอดทเลยงเชอไวโดยวธ aseptic technic ใชสำาลพนปลาย

ไม (cotton swab) จมลงในเชอทใหหมนสำาลใหเบยดกบขางแกว เพอใหนำาเชอตดสำาลขนมาพอหมาดๆ

- นำาสำาลพนปลายไมมาละเลงลงบนผวหนาของ TSA ใหทว- ท งส ำาล พนปลายไมท ใช แล วลงในภาชนะท มน ำายาฆา เช อ โรค

(disinfected jar) - ใชปากคบ (forceps) คบ antibiotic discs แตละชนดแปะลงบน

ผวของ TSA ทละเลงเชอไวแลว การแปะ discs ตองแปะใหหางกนพอสมควร

- นำาจานเพาะเชอททดลองนไปเขาตเพาะเชอท 37 C 16-18 ชวโมง- ใหตรวจดในวนรงขนวารอบ disc ไหนมแบคทเรยขนบาง รอบ disc

ไหนไมมขนสรปผลการทดลอง

จากการทดลองพบ inhibition zone กวางและแคบแตกตางกนไปขนอยกบเชอแบคทเรยมความไวตอยาปฏชวนะนน ๆ หรอไม



การตรวจคณภาพของนำานมโดยใชเมธลนบล( Methylene blue reductase test )

แ บ ค ท เ ร ย ท อ ย ใ น น ำา น ม เ ก ด ข น เ น อ ง จ า ก ก า ร ป น เ ป อ น (contamination) ในขบวนการผลต นบตงแตการรดนมววไปจนกระทงถงการบรรจลงภาชนะ รวมทงการเกบรกษานมดวย ปรมาณมากนอยของแบคทเรยจะสะทอนใหเหนถงความสะอาดในขบวนการผลตนน นมทเราเรยกวาดหรอไมควรพจารณาในเร องตอไปนคอ คณคาทางอาหาร รสชาต ลกษณะทเหนดวยตา ความสะอาดทจะเกบไดนาน ความเหมาะสมทจะใชสำาหรบผลตอาหารอน ๆ นำานมทมคณภาพดควรมแบคทเรยนอยทสดเทาทจะเปนไปได

การตรวจหาปรมาณแบคทเรยในนำานม มอย 3 วธ การนบ colony (plate count) การนบโดยตรงดวยกลองจลทรรศน (microscopic count) และวธการทดสอบหาอตราการ reduce methylene blue (methylene blue reductase test)

ในการทดลองครงนเราจะใชวธ Methylene blue reductase test ซงอาศยหลกการทวาแบคทเรยมเอนไซมอยมากมายหลายชนด โดยเอนไซมเหลานนมความสามารถในการ reduce สารตางๆ กน รวมทงส (dyes) บางชนดดวย สเมอถก reduce กจะเปลยนไปจากเดม จงใชเปน indicator บอกการเปลยนแปลงทเกดขนได โดยทวไปการจดลำาดบความดของนำานมโดยอาศยเวลาท methylene blue ถก reduce หลงจากท incubate ไวท 37 C ทำากนดงน

นมทอยในเกรดเลว (poor) methylene blue จะเปลยนสภายใน 2 ชวโมง นมทอยในเกรดพอใช (fair) methylene blue จะเปลยนสภายใน 2-6 ชวโมง นมทอยในเกรดด (good) methylene blue จะเปลยนสภายใน 6-8 ชวโมง



นมท อย ในเกรดด เล ศ (excellent) methylene blue จะเปลยนสภายใน 8 ชวโมง

วธการทดลอง- เขยาตวอยางนำานมเพอใหครมและสวนอนๆเขากนด- ใช pipette ชน ด 10 ml ดดน ำานม 9 ml ใส ลง ในหลอด เอา

pipette ทใชแลวใสลงใน pipette jar - ใช pipette ชนด 1 ml ดด methylene blue 1 ml ใสลงในหลอด

ทบรรจนำานม เอา pipette ทใชแลวใสลงใน pipette jar- ปดหลอดดวยจกยาง เทกลบไปกลบมาเพอใหผสมเขากน- นำาหลอดทดลองนนไปแชในอางนำาควบคมอณหภม (water bath)

37 C เอยงหลอดกลบไปกลบมาทกๆชวโมง- ตรวจการเปลยนสจากสนำาเงนเปนไมมสทกๆ 30 นาท- บนทกผลการทดลอง

การตรวจสอบแบคทเรยในนำาและนำานม( Bacteriological examination of water and milk )

การทดลองครงนจะพบวามแบคทเรยอยทวไปในธรรมชาต ทงในนำาดมนำาใชและนำานม ซงจำานวนและชนดของแบคทเรยกจะแตกตางกนไปตามทมาของนำา เชน ถาเปนนำาทสบมาจากบอบาดาลทลก กจะมจำานวนแบคทเรยนอย หรอวาอาจจะไมมเลย แตถาเปนนำาบนพนดน เชน นำาบอ สระนำา คคลองตางๆ กอาจจะมแบคทเรยอยมาก ซงโดยทวไปแบคทเรยมกจะจะมาจากแหลงนำาทสกปรก นำาโสโครกตางๆ เชน นำาจากสวมปะปนลงไปในคลอง และในการทดลองครงนจะเปนการตรวจนบแบคทเรยในนำา โดยมงไปทแบคทเรยทอยในลำาไส คอพวกโคลฟอรม (coliform bacteria) เพราะถาแบคทเรยเหลานมในนำา นำานม ผลตภณฑของนมหรอในอาหาร กแสดงวาสงนนมอจจาระปนอย ซงอาจจะมเชออน ๆ ทอยในอจจาระ เชน Shigella spp. Salmonella spp. Virbrio cholerae เปนตน



วธการทดลอง มดงน 1. ทำา serial dilution ใหได dilution 1 :10, 1 : 100, 1 :1,000 และ 1 : 10,000 โดยวธดงตอไปน

1.1 นำาหลอดทดลองเปลา 5 หลอด เรยงลงใน rack 1.2 ใช pipette ชนด 5 ml ดดนำาตวอยางลงในหลอดท 1 ปรมาณ 5

ml เอา pipette ทใชแลวใสลงใน pipette jar1.3 ใช pipette ชนด 5 ml ดด normal saline ใสลงไปในหลอดท

2-5 หลอดละ 4.5 ml เอา pipette ทใชแลวใสลงใน pipette jar

1.4 ใช pipette ชนด 1 ml ดดนำาตวอยางจากหลอดท 1 ใสลงในหลอดท 2 0.5 ml แลวเอา pipette ทใชแลวใสลงใน pipette jar

1.5 ใช pipette ชนด 1 ml อนใหมผสมนำาและ saline ใหเขากน โดยก า ร ด ด ข น ล ง 4-8 ค ร ง ห ล อ ด น จ ะ ม dilution 1 :10 ใ ช pipette อนเดยวกนนดดนำาจากหลอดนใสลงในหลอดท 3 0.5 ml แลวเอา pipette ทใชแลวใสลงใน pipette jar

1.6 ใช pipette ชนด 1 ml อนใหม ทำาเชนเดยวกบขอ 1.5 ในหลอดท 3, 4 และ 5

เพราะฉะนนจะได dilution ของนำาดงนหลอดท 1 undilutedหลอดท 2 dilution 1 : 10หลอดท 3 dilution 1 : 100หลอดท 4 dilution 1 : 1,000หลอดท 5 dilution 1 : 10,000

2. label ชนดของนำาและ dilution ทใชใหชดเจนบนกน plates 5 plates คอ undiluted,

1 : 10, 1 : 100, 1 : 1,000, 1 : 10,000มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 137โครงการสงเสรมการผลตเอกสารชดการเรยนทเปนการสรปเนอหาในรปสออเลกทรอนกส


3. ใช pipette ชนด 1 ml ดดนำาแตละ dilution จำานวน 0.1 ml (ใช pipette ใหมแตละครง) ใสลงใน melted agar ทเตรยมไวใน water bath (ใหรบทำาทนทหลงจากทเอา melted agar ออกมาจาก water bath) ผสมใหเขากนโดยป นหลอดแกว แลวรบเทลง plate ทได label ไวแลว (รบทำากอนทวนจะแขงตว) 4. รอจนวนแขงตว กลบ plate แลวนำาไป incubate ท 37 C

5. วนรงขนใหมานบ colony (เลอก plate ทมจำานวน colony ระหวาง 30- 300 มานบเพอนำาไปคำานวณตอ)6. บนทกผลการทดลอง

สรปผลการทดลองสามารถคำานวณจำานวนแบคทเรยเปน CFU / ml ในนำาตวอยางไดคา

ตาง ๆ กนขนอยกบความสะอาดของนำา



กจกรรมการเรยนการสอน1. บรรยายตามเนอหา2.อภปรายซกถามทวไป3. ผเรยนศกษาเพมเตมจากตำารา และเอกสารทเกยวของ

คำาถามประเมนหลงเรยน1.แบคทเรยคออะไร มรปรางลกษณะ การเจรญเตบโต และแพรพนธ

อยางไร2.กลาวถงโครงสรางและหนาทของสวนตางๆทสำาคญของแบคทเรย3.การจดแบงแบคทเรยออกเปนหมวดหม ทำาไดโดยใชคณสมบตใดบาง4. Generation time คออะไร แบคทเรยชนดเดยวกนจำาเปนตองม

generation time เทากนหรอไม เพราะเหตใด5.ยกปจจยทเกยวกบสภาพแวดลอม ทมผลตอการเจรญเตบโตของ

แบคทเรย 6. การควบคมจลนทรยมประโยชนอะไร บอกความแตกตางระหวาง

sterilization, disinfection, antisepsis, sanitization7.จะใชวธใดในการทำาใหสงตอไปนปราศจากเชอโดยสนเชง จานเพาะ

เชอ อาหารเหลวเลยงเชอทบรรจในหลอดทดลอง สารละลายยาปฏชวนะ ไปเปตแกว

8. อธบายคณสมบตโดยทวไปของ exotoxin พรอมทงยกตวอยาง exotoxin ทสำาคญ

9. Endotoxin อยทสวนใดของแบคทเรย 10. Exotoxin และ endotoxin แตกตางกนอยางไร11. กลาวถงคณสมบตทสำาคญของ staphylococci และการ

ทำาใหเกดโรคในคน12. Steptococcus pneumoniae ทำาใหเกดโรคอะไร มการ

เกดโรคอยางไร13. แบคทเรยทรงกลม ตดสแกรมลบทสำาคญททำาใหเกดโรคในคน

ไดแกอะไรบาง



14. แบคทเรย Bacillus และ Clostidium ทสำาคญททำาใหเกดโรคในคนไดแกเชอสายใดบาง

15. เหตใดอาหารเปนพษชนด Botulism จงรายแรงกวาโรคอาหารเปนพษชนดอนๆ

16. Corynebacterium diphtheriae ทำาใหเกดโรคและการตดเชออยางไร

17. เหตใดวณโรคจงยงคงเปนโรคทเปนปญหาในประเทศดอยพฒนา และประเทศทกำาลงพฒนา

18. โรคตดเชอ Nocardia เปนอยางไร บคคลใดทเปนกลมเสยงตอการปวยเปนโรค

19. Pseudomonas aeruginosa เปนสาเหตสำาคญของโรคใด

20. โรค Brucellosis เกดจากเชอใด มวธการปองกนโรคอยางไร21. โรคไอกรนตดตอกนไดอยางไรและมวธการใดทปองกนโรคได22. Sallmonella มหลายเชอสาย เชอสายใดบางทมความสำาคญ

และทำาใหเกดโรค23. โรคบดชนด Shigellosis เกดจากเชอใด อาการสำาคญของ

โรคบดชนดนคออะไร24. อธบายความแตกตางระหวางกาฬโรคทตอมนำาเหลอง

(bubonic plague) และกาฬโรคทปอด (pneumonic plague)

25. เหตใดโรคอหวาตจงยงคงเปนปญหาสาธารณสขของประเทศไทย

26. การบรโภคอาหารทะเลดบ หรอดบๆสกๆ มโอกาสตดเชอใด และมอาการอยางไร

27. บอกคณสมบตทสำาคญของ spirochetes28. Treponema เชอสายใดบางททำาใหเกดโรคทสำาคญๆใน

ประเทศไทย29. Congenital syphilis คออะไร เกดขนไดอยางไร



30. โรคคดทะราดเกดจากเชอใด อาการของโรคเปนอยางไร

แหลงวทยาการจฑามาศ เทพชยศร. เอกสารคำาสอนวชา สข 214 จลชววทยาใน

ทางสาธารณสข.กรงเทพฯ : ภาควชาสขศกษา คณะพลศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2542.

จฑามาศ เทพชยศร. คมอปฏบตการวชา สข 214 จลชววทยาในทางสาธารณสข. กรงเทพฯ : ภาควชาสขศกษา คณะพลศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2542.

นภา จรญเวศม กว เจรญลาภ ลาวณย เมองมณ นลน อศวโภค. โรคเขตรอน. พมพ ครงท 1.

กรงเทพฯ : โรงพมพอกษรสมพนธ, 2520.

สวณ สภเวชย และ มาลย วรจตร. แบคทเรยพนฐาน. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: โรงพมพ

ศรยอด, 2540.

โสภณ คงสำาราญ และคณะ. แบคทเรยทางการแพทย. พมพครงท1. กรงเทพฯ: โรงพมพพฆเนศ, 2524.

Campbell, N.A.Biology. 4th ed. California: The Benjamin Cummings Publishing, 1996

Davis, B. D., R. Dulbecco, H.N. Eisen and H.S. Ginsberg. Microbilogy. 4th.ed. Jalan Perminpin : Harper and Row Publishers, Asia, 1990.

McKane, L. and J. Kandel. Microbilogy: Essentials and Applications. McGraw – HillInternational Editions. Singapore: B & Jo Enterprise Pte Ltd., 1986.



Prescott, L.M., J.P. Harley and D.A. Klein. Microbilogy. 2th ed. Dubuque: Wm.C. Brown Publishers, 1993.

Talaro K. and A. Talaro. Foundations in Microbilogy. Dubuque: Wm.C. Brown Publications,1993.

Tortora, G.J., D.R. Funke and C.L. Case. Microbilogy: An introduction. 4th ed. California:

The Benjamin/Cummings Publishing Co., Inc., 1992.

ขอมลรปภาพจากhttp://www.geocities.com/CapeCanaveral/3504/gallery.htm http://nengjung.kit.ac.kr/~ckisu/fm/05/fm04-2.htmhttp://fig.cox.miami.edu/~161hon4/

BacteriaBasics.htmhttp://biology.nwc.cc.wy.us/biology/

b1010lab/bactypes.htmhttp://biology.clc.uc.edu/fankhauser/

Labs/Microbiology/Prepared_Slides/http://www.immunize.org/bioterror/

anthrax.htm


http://www.immunize.org/bioterror/anthrax.htm

http://www.immunize.org/bioterror/anthrax.htm

http://biology.clc.uc.edu/fankhauser/Labs/Microbiology/Prepared_Slides/

http://biology.clc.uc.edu/fankhauser/Labs/Microbiology/Prepared_Slides/

http://biology.nwc.cc.wy.us/biology/b1010lab/bactypes.htm

http://biology.nwc.cc.wy.us/biology/b1010lab/bactypes.htm

http://fig.cox.miami.edu/~161hon4/BacteriaBasics.htm

http://fig.cox.miami.edu/~161hon4/BacteriaBasics.htm

http://nengjung.kit.ac.kr/~ckisu/fm/05/fm04-2.htm

http://nengjung.kit.ac.kr/~ckisu/fm/05/fm04-2.htm



mylesson.swu.ac.thmylesson.swu.ac.th/syllabus/doc_2320040524144735.doc · web view1....

Documents