1

آموزش مهارت های زندگی و تاثیرآن برتغییر نگرش به اعتیادمعلوالن جسمی- حرکتی

3، اصغری ابراهیم آباد2*، آقا محمدیان شعرباف1فاطمه برنا

(گروه روانشناسی بالینی،دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی1 parisa.borna2016@gmail.comمشهد.ایران.

گروه روانشناسی بالینی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی2)aghamohammadian@um.ac.irمشهد. ایران.

گروه روانشناسی عمومی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.(3mjasghari@yahoo.com

چکیدهبرهدف زندگی مهارتهای آموزش بخشی اثر بررسی حاضر پژوهش : هدف

نگرش به اعتیاد معل99والن جس99می- حرک99تی مجتم99ع نیکوک99اری آموزش99ی توانیاب99ان : ط99رح پ99ژوهش حاض99ر، نیم99ه آزمایش99ی ب99ا پیشروششهرستان مش99هد اس99ت.

کلی99ه اف99راد معل99ولآزمون و پس آزمون و گروه کنترل است. جامعه آماری شامل سال مجتمع نیکوکاری آموزشی توانیابان30 تا 17 حرکتی محدوده سنی -جسمی

نفر به ص99ورت داوطلبان99ه و در دس99ترس پرسش99نامه نگ99رش ب99ه60مشهد بود که نف99ر ک99ه ش99رایط ش9رکت30 پر کردند و سپس از میان آنها، تعداد اعتیاد نظری را

به شیوه هدفمند انتخاب و ب99ه ص99ورت تص99ادفی در دو گ99روهدر پژوهش را داشتند مه99ارت خودآگ99اهی،4 نفری آزمایش و کنترل جایگزین شدند. گروه آزمایش، 15

دقیقه ای فرا گرفتن9د.90 جلسه 8ارتباط موثر، ابراز وجود و کنترل خشم را طی به منظور بررسی فرضیه های پ99ژوهش از روش تحلی99ل کوواری99انس چن99د متغ99یری)

MANCOVA)(و ت99ک متغ99یری ANOVA 99) .بی99انگر این اس99ت ک99هنتایجاس99تفاده ش99د آموزش مهارتهای زندگی در کاهش ابعاد سه گانه باور ه99ای ش99ناختی، هیجان99ات و

نگرش کلی ب99ه اعتی99اد در گ99روه آزم99ایشهمچنینآمادگی برای عملکرد اعتیادی و آم99وزش مهارته99ای زن99دگی می توان99دنتیجه گیری:>(.05/0p 99مؤثر می باش99د )

1 )Fatemeh Borna2 )Hamidreza Aghamohammadian Sherbaf3 )Mohammadjavad Asghari ebrahimabad

2

نگرش منفی نسبت به اعتیاد را در معلولین افزایش دهد لذا گنجاندن این آموزشها در تمام موسسات مرتبط با معلولین جسمی- حرکتی توصیه می گردد.

مهارتهای زندگی، نگرش به اعتیاد، معلولین: واژه های کلیدی

مقدمه معلولیت پدیده ای اس9ت ک9ه ق99دمتی ب99ه ان9دازه ت99اریخ بش9ر دارد. جن9گ ه9ا وتص9ادفات، امراض و بیماری های مادرزادی هر سال میلیون ها معلول و آسیب دی99ده ی جس99می ب99ه ج99ای می گ99ذارد. این گ99روه عظیم بخش مهمی از اعض99اء جامع99ه را تش99کیل می دهن99د )غض99نفری،

معلولیت به ناتوانی در انجام تم99ام ی99ا قس99متی از(.1392، به نقل از برقی و همکاران،2003 ضروریات زندگی فردی یا اجتماعی به دلی99ل وج99ود ی99ک نقص م99ادرزادی ی99ا عارض99ی در ق99وای

(. معلولیت به صورت ناتوانی م99وقت ی99ا1382جسمانی یا روانی اطالق می گردد)شفیع آبادی، دایمی، جزیی یا کلی می باشد که در میان همه جوامع و گروه ها وطبقات به چشم می خورد. از زمانی که انسان خود را شناخته با نابهنجاری مادرزادی و نقص عضو یا قطع عضو ناش99ی از

(. اف99راد معل99ول ب99ه دلی99ل نقص جس99می،1963امراض مختلف روبرو بوده اس99ت )اس99پاکمن، حسی و محرومیت های ناشی از آن، اغلب قادر به ایجاد رابطه اجتماعی و متقابل با دیگ99ران نیستند و سازگاری عاطفی و اجتماعی آنان با دشواری روبرو است. این افراد معم99وال م99نزوی

(. معموال این افراد به علت سبک زندگی خاص خ99ود در1387و درونگرا هستند )نودهی مقدم، مس99یر زن99دگی ب99ا مش99کالت ف99راوانی مواج99ه هس99تند و ب99ه علت نداش99تن مهارته99ای الزم از راهبردهای مقابله ای ناسازگارانه استفاده می کنند که منجر به تش99دید انتظ99ارات موج99ود می گردد و وضعیت بی س9امانی را ب99ه وج9ود می آورد. ب99ه دنب9ال تجرب99ه مش99کالت روانش99ناختی و استرس های فردی و محیطی فراوان، مهم99ترین خط99ری ک99ه این گ9روه را تهدی9د می کن99د این است که آنها در برابر قرار گرفتن مکرر در موقعیت های نامناسب از جمله احس99اس ن99اامنی، فشار، آشفتگی روانی، احساس حقارت، طردشدگی و بیگانگی و تعارض با والدین و مشکالت

(.1368زندگی روزمره به مواد مخدر پناه می برند)یاسایی، به نقل از امیراحمدی،

روان شناسان معتقدند بین نگرش افراد، عملکرد و رفتارشان رابطه نزدیکی وجود دارد و افراد بر اساس نوع باور و نگرشی که نسبت به مواد مخدر دارند، ی99ا ب99ه مص99رف آن روی می

(، مص9رف م9واد1967)4آورند و یا این که مصرف مواد را ت9رک می کنن9د. ب9ه عقی9ده فیش بین مخدر تحت تاثیر نگرشی است که افراد به مواد دارن99د. نح99وه ی نگ99رش نوجوان99ان نس99بت

4 . Fishbein

3

به مواد مخدر از یک س99و تحت ت99اثیر دانش و آگ99اهی، باوره99ا، احساس99ات وهیجان99ات آنه99ا و از سوی دیگر تحت تاثیر میزان ارزشمندی ک99ه آنه99ا ب99رای م99واد قای99ل می باش99ند، ق99رار دارد. در تحقیقی که در کشور ژاپن در زمینه اعتیاد صورت گرفته اس99ت، عوام99ل م99وثر در ت99رک اعتی99اد مورد بررسی قرار گ99رفت، نت99ایج نش99ان داد ک99ه بین نگ99رش نس99بت ب99ه م99واد مخ99در و م99یزان موفقیت در عدم مصرف مواد مخدر و عدم تداوم آن رابطه مثبت وجود دارد)کندو و همک99اران

(. همچ99نین تحقیق99ات نش99ان داده ان99د اف99رادی ک99ه1389، به نقل از خلیلی و همکاران، 2000 نگ99رش مثبت ت99ری نس99بت ب99ه مص99رف م99واد دارن99د، م99یزان مص99رف ب99االتری نش99ان داده

مجموعه مهارت هایی را با هدف آم99وزش مقابل99ه1979(. بوتوین در سال 1384اند)کوشکی، در برابر وسوسه یا پیشنهاد مواد مخدر برای دانش آموزان کالس هفتم تا نهم تدوین ک99رد. در این برنامه آموزشی او به نوجوانان می آم99وخت ب99ه وس99یله ی99ادگیری مه99ارت ه99ایی هم چ99ون ج99رات من99دی، ح99ل مس99اله، خودآگ99اهی رواب99ط بین ف99ردی م99وثر و... ش99اد و م99وثر زیس99تن را

(. مه99ارت1388بیاموزند و با وسوسه های مخرب خود مقابله نمایند)عصمت پناه و خاکش99ور، های زندگی مجموعه ای از توانایی های روانی هستند که زمینه س99ازگاری مثبت را ف99راهم می کنند و به فرد توانایی پذیرش مس99وولیت ه99ای اجتم99اعی را آم99وزش می ده99د ت99ا بتوان99د ب99دون صدمه زدن به خود و سایر افراد با مشکالت روزانه به ش99کل م99وثری روب99رو ش99ود)ن99وری پ99ور

(. ب99ه عب99ارت دیگ99ر این مه99ارت ه99ا توان99ایی ف99رد را ب99رای مقابل99ه ب99ا1393لیاولی و همکاران، کشمکش ها و موقعیت های زندگی اف9زایش می ده9د و س9ازگاری بیش9تر در رابط9ه ب9ا س9ایر افراد، اجتماع، فرهنگ و محیط پیرامون را به افراد آموزش می دهد تا در زندگی انتخاب ه99ا و رفتارهای سالمی را برگزینند و موجب ارتقای رشد شخصی و اجتماعی خود شوند و ب99ه ط99ور کلی موجب اف99زایش دانش و آگ99اهی مخاطب99ان در مواجه99ه ب99ا عوام99ل خطرس99از ب99وده اس99ت

(. س99ازمان بهداش99ت جه99اني ب99ه منظ99ور اف99زایش س99طح بهداش99ت روانی و1390)عط99ایی، اجتماعی، برنامه آموزشی مهارت های زندگی را ت99دارک دی99د و-پیشگیری از آسیب های روانی

آن را در یونیسف )صندوق کودکان س99ازمان مل99ل متح99د( مط99رح نم99ود. از آن1993در سال سال به بعد، این برنامه در بس99یاری از کش99ورها م99ورد مطالع99ه ق99رار گرفت99ه اس99ت )س99ازمان

(که به99تر اس99ت این آم99وزش ه99ا در س99ه1385جهانی بهداشت، به نقل از حقیقی و همکاران، ( ت99ا بیش99ترین1386سطح آگاهی، مهارت و تسلط، آموخته و به کار گرفت99ه ش99وند)دهس99تانی،

کارآیی را در امر پیش گیری از اعتیاد و ارتقاء مهارت های افراد جامع99ه ب99رای داش99تن زن99دگیبهتر به دنبال داشته باشد.

4

برنامه آموزش مهارت های زندگی، برنامه جامعی اس9ت ک99ه ب99رای آم99وزش دامن99ه وس99یعی از مهارت های شخصی و اجتماعی طراحی شده و پتانسیل باالیی برای پیش99گیری از مش99کالت و

(. مهارت های زندگی می تواند به2012 و همکاران،5آسیب های مختلف اجتماعی دارد)کافمن افراد کمک کند تصمیمات خود را با آگاهی اتخ99اذ نماین99د، ب99ه ط9ور م99وثر ارتب9اط برق99رار کنن99د. مهارت های مقابله ای و مدیریت شخص9ی خ9ود را گس9ترش دهن9د و زن9دگی س9الم و پرب99اری داشته باشند. آموزش مهارت های زندگی از یک سو باعث می ش99ود ک99ه، ش99ناخت بیش99تری از خود پیدا کنند و نقاط قوت و ضعف خود را بشناسند و در جهت اصالح نقاط قوت وضعف خود بکوشند و از سوی دیگر به فرد کمک می کند تا در مقابل99ه ب99ا مش99کالت ب99ه اس99تفاده از ش99یوه

ب99ه نق99ل از زهت99اب نجفی وس99المی،2004های کارآم99دتر و مناس99ب ت99ر روی آورن99د )بوت99وین، حرک99تی می توان99د این اف99راد را-(. آموزش مهارت های اولیه زندگی به معلولین جسمی1391

به توانمندی هایی مجه99ز س99ازد ت99ا انگ99یزه و امی99د ب99ه زن99دگی را در این اف99راد اف99زایش ده99د و استفاده از سبک های مقابله ای کارآمد را جایگزین استفاده از سبک های مقابله ای ناکارآمد و مخرب سازد و به آنها کمک کند در انتخاب مسیر زندگی آگاهانه تر عمل نمایند. در این رابط99ه

(1388عص99مت پن99اه و خاکش99ور)پژوهش هایی در ایران و خارج صورت گرفته است از جمله در مطالعه ای تأثير آموزش مهارت هاي زندگي بر گرايش نس99بت ب99ه م99واد مخ99در در مراجع99ه كنندگان به مراكز درمان و بازتواني اعتياد را مورد بررسی قرار دادند. نتایج بیانگر این بود ک99ه

مخدر معتادان بهبود يافته م99ؤثر آموزش مهارت هاي زندگي بر كاهش گرايش به مصرف مواد ( اثربخش99ي آم99وزش مولف99ه ه99اي ت99اب آوري را ب99ر ك99اهش1389مي باش99د.زرين كل99ك )

اعتيادپذيري و تغيير نگرش نسبت به مصرف مواد در پنجاه نف99ر از دانش آم99وزان پس99ر مقطع بود متوسطه ساكن حومه شهر تهران مورد بررسي قرار داد. نتايج به دست آمده حاكي از آن مي كه اين برنامه سبب تقويت نگ99رش منفي و ك99اهش س99طح اعتيادپ99ذيري در دانش آم99وزان

شود. تأثير در ه99ر س99ه خ99رده مقي99اس آزم99ون اعتيادپ99ذيري معن99ادار ب99ود، ام99ا در بع99د آم99ادگي نفر از دانش آم9وزان دخ99تر مقط9ع30( روي 1385اعتیادكاهش نمرات بيشتر بود.كشاورزي )

جلس9ه ب99ر10پيش دانشگاهي شهرستان كرج تاثير آم9وزش مهارته9اي اجتم9اعي را ب9ه م9دت كاهش اعتيادپذيري مورد مطالعه قرار داد كه اثر آموزش در هر سه مقياس اعتيادپذيري معن99ا

( پژوهشی درباره اثربخشی آموزش مه9ارت ه9ای زن9دگی ب99ه منظ9ور1380دار بود.طارمیان ) پیشگیری در نوجوانان با گروه پایش نابرابر و با استفاده از پیش آزمون و سپس آزمون انج99ام داد. یکی از فرضیه های اصلی این پژوهش، تأثیر برنامه آموزش مهارت های زندگی ب99ر تغی99یر

5 . Coffman

5

حاکی از اثبات تأثیر مهارت ه99ای زن99دگی نگرش دانش آموزان نسبت به مواد مخدر بود. نتایج کننده در کالس های آم99وزش مه99ارت ه99ای زن99دگی بود؛ به این معنی که دانش آموزان شرکت

تری نسبت به مواد مخدر پیدا کرده بودند.مشکی و اص99لی نسبت به گروه پایش، نگرش منفی ( در پ99ژوهش خ99ود آم99وزش مهارته99اي زن99دگي و رفتاره99اي پيش99گيري كنن99ده از1392ن99ژاد )

سوءمص99رف م99واد در دانش99جويان را م99ورد مطالع99ه ق99رار دادن99د. مقايس99ه مي99انگين نم99رات رفتارهاي پيشگيريكننده از سوءمصرف مواد، در پس آزمون دو گروه آزمايشي و گواه، تفاوت

سال از انجام مداخله ن99يز ت99داوم داش99ت. بين س99طح4آماري معنيداري را نشان دادكه پس از تحصيلي پدر و رفتارهاي پيشگيري كننده از سوء مصرف مواد ارتباط آماري مع99ني داري دي99ده

8( آموزش مهارت ه99اي مقابل99ه اي ب99ه ش99يوة بحث گ99روهي را ب99ه م99دت 1383شد. رحمتی ) ق99رار داد. جلسه بر نگرش دانش آموزان استان كرمان نسبت به مصرف مواد م99ورد پ99ژوهش جنب99ه ه99اي برنامه آموزشي او با اله99ام از برنام99ه آم99وزش مه99ارت ه99اي زن99دگي و ب99ا تاكي99د بر

نگ99رش دانش كاربردي ا ين مهارت ها در مقابله با سوءمصرف مواد مخدر ت99دوين ش99د. تغي99ير آم99وزان در ه99ر س99ه جنب99ه ش99ناختي، ع99اطفي و رفت99اري نس99بت ب99ه مص99رف م99واد معن99ادار

( در پژوهشی نقش آموزش مهارتهاي زن99دگي ب99ر دانش و1387محمدی، شقاقی و زارع )بود. نگرش نسبت به مواد مخدر و عزت نفس دانش آموزان را مورد بررس99ی ق99رار دادن99د. تحلي99ل آماري داده ها در سطح معنادار نشان داد كه آموزش مهارت هاي زن99دگي ب99ه دانش آم99وزان ، دانش آنها را نسبت به مواد مخدر تغيير مي دهد. همچنين اين آموزش از يك سو موجب ايج99اد نگرش منفي در آنها نسبت به مواد مخدر مي شود و از سوي ديگر ع9زت نفس آنه9ا را ارتق9اء

( در دانشگاه فردریخ آلم9ان نش9ان داده اس9ت ک9ه آم9وزش2007 )6نتایج بررسی باهلردهد.مي مهارتهای زندگی نه تنها در مورد افراد غیرسیگاری و غیرالکلی نقش پیش99گیرانه دارد، بلک99ه در

2 و همكاران )7در تحقیقی، بوتوينافراد معتاد به سیگار و الکل نیز تأثیر بسزایی داشته است. ( به اين نتيجه رسيدند كه آموزش مهارته99اي زن99دگي ب99ر پيش99گيري از اعتي99اد نقش م99ؤثر004

( ح9اکی از آن ب9ود ک9ه آم9وزش مهارته9اي2009 و همک9اران )8داش9ته اس9ت پ9ژوهش ویکتوریازندگی موجب جلوگیري از سوء استفاده از مواد می گردد.

6 - Buhler7 - Botvin & et al8 - Victoria & et al

6

بر نگرش به اعتیادآموزش مهارتهای زندگی بدین سان مسئله پژوهش حاضر این است که آیا معلوالن موثر است یا خیر؟ درواقع پژوهش حاضر به دنبال بررسی فرض های زیر است :

آموزش مهارت های زندگی بر نسبت باورها )شناختی ( به اعتیاد موثر است .(1 آموزش مهارت های زندگی بر هیجان ها )عاطفی( ی مثبت نسبت به اعتیاد م99وثر(2

است. آموزش مهارت های زندگی بر آمادگی برای عمل)رفت9ار( نس99بت ب99ه اعتی99اد م99وثر(3

است.آموزش مهارت های زندگی بر نگرش کلی نسبت به اعتیاد موثر است.(4

روش پژوهش

طرح پژوهش: این پژوهش از لحاظ نوع اطالعات و دانش به دس99ت آم99ده، پژوهش99ی کاربردی است و از لحاظ روش تحقیق نیز مبتنی بر روش تحقیق نیم99ه آزمایش99ی از نوع طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل می باش99د. ط99رح ه99ای نیم99ه آزمایشی، طرح های نیمه کاملی از آزمایش واقعی هستند و توانایی کن99ترل ب99رخی از مالک های اعتبار درونی را دارا هستند. طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل از دو گروه آزمایش و کنترل تشکیل می شود که هر دو گ99روه دو ب99ار م99ورد اندازه گیری قرار می گیرند. در پایان نیز در ان99دازه گ99یری دوم پس آزم99ون انج99ام

(.1379می شود. )دالور،

مجتم99ع نیکوک9اری و30 ت99ا 17 حرک99تی بین -جامعه آم9اری:کلی99ه اف9راد معل9ول جس9می می باشند.1394آموزشی توانیابان در سال

نمونه و روش نمونه گیری: به منظ99ور مطالع99ه اثربخش99ی آم99وزش مه99ارت ه99ای حرک99تی، پس از اعالم عم99ومی-زندگی بر تغییر نگرش به اعتیاد معل99ولین جس99می

نف99راز متقاض99یان، ب99ه روش نمون99ه گ99یری در60برگ99زاری دوره آموزش99ی تع99داد دسترس و داوطلبانه پرسشنامه نگرش به اعتیاد را پر کردند، س99پس از بین آنه99ا

نفر که نمرات باالتری را گرفتند و مالک های ورود ب99ه پ99ژوهش را داش99تند ب99ه30 صورت هدفمند انتخاب شدند و با روش نمونه گ99یری تص99ادفی س9اده در دو گ99روه

نفر( جایگزین شدند.15آزمایش و کنترل )هر گروه س99وال اس99ت ک99ه35این پرسش99نامه دارای پرسشنامه نگرش سنج نسبت ب99ه اعتی99اد:

( ت99دوین ش99ده اس99ت. س99ازنده پرسش99نامه ب99راي س99نجش1380توس99ط نظ99ری) نگرش نسبت به اعتیاد و مواد مخدر و تهیه مقیاس مناسب بدین منظور از مقیاس

7

استفاده کرده است. بدین گونه که در مورد ماده هاي مساعد ی99ا نگ99رش١لیکرت مثبت به هر یک از پاسخهاي "کامآل موافقم، موافقم، نظري ن99دارم، مخ9الفم،ک99امآل

داده ش99ده اس99ت. در م99ورد آیتم ه99اي5 ت99ا 1مخ99الفم" ب99ه ت99رتیب نم99ره ه99اي نامساعد یا نگرش منفی، نمره گذاري به ترتیب معکوس انجام گ رفته است. پس نمره هر فرد عبارت است از مجموع نمرات فرد درکل مقی99اس اس99ت. این نم99ره، نگرش کلی وي به اعتیاد را نشان می دهد. قابل ذکر اس99ت ک99ه از آنج99ایی ک99ه ب99ه

تعل99ق می گ99یرد، بن99ابراین هم در5 و ب99ه نگ99رش مثبت نم99ره 1نگرش منفی نمره خواهد ب99ود. ب99ا این160 و حداکثر 32فرم الف و هم در فرم ب حداقل نمره فرد

شیوه هم نگرش و هم شدت آن مورد ارزیابی قرار می گ9یرد. نت9ایج بدس9ت آم9ده در م99ورد مقی99اس نگ99رش س99اخته ش99ده نش99ان می ده99د ک99ه م99واد مقی99اس ه99ا از

اس99ت81/0همسانی خوبی برخوردارند. ضریب آلفاي کرونباخ در فرم الف برابر است. روايي ص99وري و محت99وايي اين آزم99ون در پ99ژوهش86/0و در فرم ب برابر

( توسط سه تن از اساتيد دانشگاه مورد تايي99د ق99رار گرفت99ه اس99ت.1391كريمي ) براي بدس99ت آوردن پاي99ايي آن از روش ض99ريب آلف99اي كرونب99اخ اس99تفاده ش99د ك99ه

گ99زارش ش99د ك99ه ح99اكي از پاي99ايي قاب99ل قب99ول آن مي باش99د. در79/0مق99دار آن و9،33 9،32 9،31 9،30 9،28 9،24 9،23 9،16 9،13 9،10 9،8 9،6 9،3 9،2 1سواالت شماره

شيوه نمره گذاري به صورت زير مي باشد:34

گزينه کامالموافقم

تاحدودیموافقم

نظریندارم

تاحدودیمخالفم

کامالمخالفم

54321امتياز

،26، 25، 22، 21، 20، 19، 18، 17، 15، 14، 12، 11، 9، 7، 5، 4اما در سواالت شماره شيوه نمره گذاري معكوس و به صورت زير در خواهد آمد:35 و 29، 27

گزينه کامالموافقم

تاحدودیموافقم

نظریندارم

تاحدودیمخالفم

کامالمخالفم

12345امتياز

درنوس9ان خواه9د ب99ود و کس9ب175 ت9ا 35بنابراین دامنه نمرات ف99رد در این پرسش99نامه بین نمره باالتر نشانگر نگرش مس99اعد و مطل99وب نس99بت ب99ه اعتی99اد و مص99رف م99واد مخ99در است. پرسشنامه نگرش به اعتیاد سه زیر مقیاس باور های شناختی، هیجانها و آم99ادگی

برای عمل )رفتار( را در بر می گیرد.

در این پژوهش پس از جلب همکاری مسئولین مجتمع روش اجرا و جمع آوری داده ها: نیکوکاری توانیاب99ان ش9هر مش9هد و اخ99ذ مج9وز ه9ای الزم ب99رای اج9رای پ9ژوهش و

نف99ر متقاض99ی ب99ه ش99یوه نمون99ه گ99یری در دس99ترس60فراخ99وانی ثبت ن99ام دوره،

8

نفر30( را پر کردند و سپس از بین آنها 1380پرسشنامه نگرش به اعتیاد نظری) از کسانی که نمره های آنان در پرسشنامه نگ99رش ب99ه م99واد ب99االتر از بقی99ه ب99ود و معیارهای ورود به پژوهش را داشتند انتخ99اب و س99پس ب99ه ص99ورت تص99ادفی در دو 8گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. سپس آموزش مهارت ه99ای زن99دگی در

هفته و به صورت هر هفته دو جلس99ه ب99رای گ99روه4 دقیقه ای به مدت 90جلسه آزمایش اجرا گردید. الزم به ذکر است انتخاب مه99ارت ه99ای ذکرش9ده، ب9ر اس9اس نظر سنجی که از معلوالن گرفته شد انتخاب شد.در نظرسنجی مزبور که ض99میمه اطالعات جمعیت شناختی شده بود از معلولین خواس99ته ش99د ک99ه از بین مهارته99ای خودشناسی، همدلی، ارتباط بین فردی موثر، مدیریت خشم، ح99ل اختالف99ات، ح99ل مس99ایل و مش99کالت، کن99ترل اس99ترس، آم99وزش ن99ه گفتن و جراتمن99دی، کن99ترل

مهارت را که آموزش آنرا ض99روری ت99ر می دانن99د انتخ99اب4افسردگی و اضطراب کنند که به ترتیب اولویت، مهارت های ارتباط موثر، مدیریت خشم، خودشناس9ی و جراتمندی بیشترین رای را کسب کردند.الزم به ذکر است که نمرات سنجش اولیه به منظور عدم تکرار پیش آزمون ، به عنوان پیش آزمون افراد انتخاب شده گروه های آزمایش و کنترل در نظر گرفته شد. پس از پایان این مدت به منظور مقایسه اثر مداخله از هر دو گروه پس آزمون گرفته شد و نتایج پیش آزمون و پس آزمون

در هر دو گروه مورد مقایسه قرار گرفت.

spssروش تجزیه و تحلیل داده ها: جهت تجزیه و تحلیل داده های آماری از نرم اف99زار در دو سطح آمار استنباطی و توصیفی استفاده می شود. در سطح آم99ار توص99یفی از محاسبه فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار و در سطح آم99ار اس99تنباطی از آزمون آماری کواریانس چند متغیری و تک متغیری، وآزمون همگنی واریانس ه99ا و کالموگروف اسمیرنف استفاده می شود. س9طح آلف9ای م9ورد قب9ول ب99رای مع9نی

در نظر گرفته می شود.05/0داری آزمون های آماری نیز در تحقیق حاضر

یافته ها:یافته های توصیفی مربوط به پیش آزمون و پس آزمون مولفه های نگرش به اعتیاد در1جدول

گروه های آزمایش و گواه انحرافميانگينگروهمرحلهمتغير

معيارتعداد

باور هاپيش آزمون

53/1325/515آزمايش1317/715گواه

پس آزمون53/927/815آزمايش

2/1341/615گواههیجانات

پيش آزمون2/138/815آزمايش

33/156/1215گواه

9

پس آزمون26/106/415آزمايش

4/143/415گواهآمادگی عمل

پيش آزمون21/146/515آزمايش

33/154/415گواه

پس آزمون2/1122/515آزمايش

46/144/315گواهنگرش کلی

پيش آزمون2/416/515آزمايش

6/434/415گواه

پس آزمون3122/515آزمايش

6/424/315گواه

اطالعات توصیفی مربوط به متغیر های پژوهش را اعم از میانگین، انح99راف معی99ار،1جدول دیده می شود مقادیر می99انگین1همان طور که در جدول و تعداد افراد نمونه را نشان می دهد.

و انحراف معیار نمرات گروه های آزمایش و کنترل در مراحل پیش و پس آزم99ون آم99ده اس99ت. کوواریانس برای تحلیل چند متغیره قب99ل از – همچنین پیش فرض یکسانی ماتریس های واریانس

Mاجرای تحلیل بررسی شد که با توجه به عدم معناداری مقادیر آزمون boxو آم99اره Fب99رای ( اج99رای تحلی99ل چن99د متغ99یره05/0نگرش به اعتیاد و مولفه های آن درس99طح آلف99ای تحقی99ق )

بالمانع است، که برای رعایت اختصار، مقادیر اعداد و جدول ارائه نمی گردد.

: نتايج تحليل کوواريانس چند متغيری )مانکوا( بر روی ميانگين نمرات پس آزمون2جدول متغیر نگرش به اعتیاد و ابعاد آن در گروه های آزمايش و گواه

dfمقدارآزمونمتغیرهافرضي

هDf

خطاFsigمجذور

اتا

نگرش شناختی، هیجانی و رفتاری به

اعتیاد

65/06232/7000/065/0اثر پياليي34/06232/7000/065/0تی هتلینگ

88/16232/7000/065/0المبدای ویلکز88/16232/7000/065/0بزرگتریت ریشه روی

10

مشاهده می شود با کن99ترل پيش آزم99ون متغیره99ا، س99طوح مع99ني2همان طوري كه در جدول داري همه آزمونهای تحلیل مانکووا، بيانگر آن هستند كه بين زنان گروه های آزمايش و گواه در تحلی99ل پس آزم99ون ح99داقل از لح99اظ يكی از متغيره99اي وابس99ته )نگ99رش ش99ناختی، هیج99انی و رفتاری به اعتیاد( تفاوت معني داري مشاهده می شود. ل99ذا ب99راي پی ب99ردن ب99ه این تفاوت ه99ا،

نتايج حاصل از تحليل کواريانس تک متغیره در جداول بعدی ارائه می شود. بر اساس یافته های پژوهش مقادیر آزمون های لوین، کولم99وگروف اس99میرنف و اث99رهمچنین

متغیره99ای وابس99ته پ99ژوهش ب99ه ت99رتیب ب99رای بررس99ی پیشتع99املی پیش آزم99ون و گ99روه در فرض های یکسانی واریانس، نرمال بودن توزیع و همگنی شیب های خط رگرس99یون متغیره99ای

( معنا05/0مربوط به پیش آزمون گروه های آزمایش و کنترل، در سطح آلفای پژوهش یعنی ) دار نبود، لذا پیش فرض های الزم برای انجام آزمون کوواریانس برقرار بود، ک99ه ب99رای رع99ایت

اختصار از ذکر جدول و اعداد خودداری می شود.: نتايج تحليل کواريانس تک متغیره بر روی ميانگين نمرات پس آزمون ابعاد نگرش به3جدول

اعتیاد گروه های آزمايش و گواه با کنترل پيش آزمون میانگینمنبع تغييرمتغير

مجذوراتFSigمجذور

اتا55/8059/20000/043/0پيش آزمونباور ها

79/11837/30000/052/0گروه45/2218/8008/023/0پيش آزمونهیجانات

01/6606/24000/047/0گروه3/4589/12001/032/0پيش آزمونآمادگی عمل

38/6304/18000/040/0گروه6/23304/15001/035/0پيش آزموننگرش کلی

85/65842/42000/061/0گروه

مشاهده می شود با کنترل پيش آزم99ون مولف99ه ه99ای نگ99رش ب99ه3همان طوری كه در ج9دول <05/0اعتیاد ، بين معلوالن گروه های آزمايش و گواه تفاوت معني داري مشاهده می ش9ود )

p،به عبارت ديگر، آموزش مهارتهای زندگی موجب کاهش نگرش به اعتیاد و ابع99اد ش9ناختی .) عاطفی و رفتاری آن در گروه آزمايش شده است.

نتیجه گیریبحث و

11

مشاهده می شود ب99ا کن99ترل3در ارتباط با متغیر نگرش به اعتیاد همان طوری كه در ج9دول پيش آزمون مربوط به اعتیاد، بين افراد گروه های آزمايش و کن99ترل از لح99اظ متغ99یر م99ذکور

در تبیین این یافته می توان گفت باور (p <9/0 000)تفاوت معني داري مشاهده می شود های مربوط به اعتیاد ممکن است از کودکی و حتی قبل از تجربه هرگونه معل99ولیت ب99ه وج99ود بیایند لذا تغییر آنها مقداری دشوار است اما ب9ه ه9ر ح9ال ام9روزه ب99اور ه99ای مثبت نس9بت ب9ه اعتیاد و جایگاه افراد معتاد می تواند گرایش به مصرف مواد را به خص9وص در اقش9ار آس9یب پذیر دارای فقرمالی، تحص9یلی و ن99اتوانی ه99ای جس9می اف99زایش ده99د. آم99وزش مه99ارت ه99ای زندگی همچون خود آگاهی ریشه این تفکرات را برای افراد روشن می کند و با آگاهی به باور های مثبت خطرناک به اعتیاد، گام اول برای تغییر آنها برداشته می شود. ب99ه دنب99ال آن کن99ترل خشم و مهارتهای بین فردی که برای معلولین آموزش داده شد احتماال آنها را با دنی99ای واقعی ارتباطات اجتماعی و جایگاه پایین افراد دارای اعتیاد نزد دیگران و جامعه بیشتر آشنا نموده و از طرفی با کنترل هیجانات منفی آنها دیگر نیازی به عقلی س99ازی و توجی99ه مص99رف م99واد ب99ه عنوان یک مکانیسم دفاعی کاهش دهنده اضطراب مص99رف وج99ود ن99دارد ل99ذا گ99روه آزم99ایش کاهش مناسبی را در باور های مثبت نسبت ب99ه اعتی99اد نش99ان داد. ب99ا اف99زایش نی9از ب99ه کس9ب آرامش به وسیله یک عامل بیرونی ورای ارتباط99ات اجتم99اعی و حم99ایتی مناس99ب و ب99ه دور از تکیه بر منابع حمایتی درونی، افراد معلول ممکن اس99ت نس99بت ب99ه آن عام99ل ب99یرونی ک99ه می تواند مصرف مواد باشد هیجان99ات مثب99تی را نش99ان بدهن99د و ل99ذا نقش تخ99دیر کنن99ده آن را ب99ا نگاهی توام با حس مثبت دنبال کنند که در نهایت منجر به گ99رایش آنه9ا ب99ه مص9رف گ99ردد. در تحقیق حاضر با کاهش باور های مثبت و هیجانات مثبت نسبت به اعتیاد و رفتار ه99ای اعتی99ادی طبیعتا معلولین گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل کاهش چشمگیری در آمادگی برای عم99ل به رفتار اعتیادی و مصرف مواد نشان دادند. این امر نشان دهنده آن اس9ت ک99ه مه99ارت ه99ای زندگی می تواند با اصالح شناخت ها و هیجان99ات منفی و مخ99رب ب99ه پیش99گیری از رفت99ار ه99ای اعتیادی نیز کمک نماید، چنانکه ب99رای مث99ال مه99ارت ه99ای بین ف99ردی و ارتباط99ات اجتم99اعی و همچنین خود آگاهی و کنترل خشم. از عوامل پیشگیری کننده رفتار ه99ای اعتی99ادی ب99ه حس99اب می آمدند. مهارتهای زندگی می توانند پیوند های جدیدی ایجاد کنند و به دنبال آن دی99دگاه ف99رد به خود، بدن خود، اجتماع و دیگران را عوض کنند. معلوالن در معرض قطع پیوند های ط99بیعی زندگی هستند و می بایست با برقراری دوباره این پیوند ها ب99ه س9رگرم ش9دن ب99ه رفت9ار ه99ای اعتیادی به دنبال تجربه تنش های روانی از گرایش آنان به مصرف مواد و ب99ه دنب99ال آن ایج99اد

روانی برای خود و خانواده خود جلوگیری نمود.–عوارض جسمی

منابع

(. نگرش دانش آم99وزان مقط99ع1368امیر احمدی، رحمت اله. معتمدی، هادی. فکرآزاد، حسین) .4، ش99ماره 5دوره دبیرستان نسبت ب99ه م99واد مخ99در و اعتی99اد. نش99ریه م99ددکاری اجتم99اعی.

.41 تا 32صفحات

12

(. مقایس99ه تنش1392برقی، س99تار. فروغ99ان، مهش99ید. حس99ینی، محم99د علی. فرض99ی، مرج99ان) شغلی و عوام9ل مرتب99ط ب9ا آن در کارمن9دان دارای معل9ولیت جس9می حرک9تی و فاق9د آن در

.65 تا 56، صفحات 3، شماره 2مراکز بهزیستی. نشریه مدیریت ارتقای سالمت. دوره

(.1385حقیقی، جمال. موس99وی، محم99د. مه99رابی زاده هنرمن99د، مهن99از. بش99لیده، کی99ومرث. ) بررسی تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر سالمت روانی و عزت نفس دانش آموزان دختر

.مجله علوم تربیتی و روانشناسی دانش99گاه ش99هید چم99ران اه99وازسال اول مقطع متوسطه. .78-61، صفحه1، شماره13سال

(.1390خلیلی، افس99ر. س99هرابی، فرام99رز. رادمش، محمدحس99ن. افخمی اردک99انی، مه99دی. ) اثربخشی آموزش مهارت های تفکر انتقادی بر نگرش دانش آموزان نسبت به سوء مص99رف

.14مجله اعتیاد پژوهی سوء مصرف مواد، شماره مواد مخدر.

اي به شيوه بحث گروهي بر نگ99رش دانشتاثير آموزش مهارتهاي مقابله(.99 1383رحمتي، عباس ) رس99اله دك99تري، چ99اپ نش99ده، دانش99گاهنسبت به س99وء مص99رف م99واد. آموزان استان كرمان

عالمه طباطبايي تهران.

هاي تاب آوري بر كاهش اعتياد پ99ذيري و تغي99يراثير آموزش مولفه(. ت1389زرين كلك، حميد رضا ) پاي9ان. مقطع متوسطه ساكن در حومه تهران نس99بت ب9ه مص9رف م9واد دانش آموزان نگرش

نامه كارشناسي ارشد، چاپ نشده، دانشگاه دانشگاه عالمه طباطبايي تهران.

(.اثربخش99ی آم99وزش مه99ارت زن99دگی در ک99اهش1391زهت99اب نجفی، عادل99ه. س99المی،ص99فورا.). فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگاضطراب زنان مطلقه،

، تهران : انتشارات رشد.بخشی شغلی و حرفه ای معلولین(، توان 1382شفیع آبادی،عبدا..)

تاثیر آموزش مهارتهای زندگی بر عزت نفس دانش آم99وزان ب99ا اختالالت(.99 1390عطایی، بهنام ) پایان نامه کارشناسی ارشد، چاپ نشده، دانش99گاه عالم99ه. مشکین شهر یادگیری شهرستانطباطبایی تهران.

(. تأثير آموزش مهارت هاي زن99دگي ب9ر گ99رايش1388عصمت پناه ، ام البنین؛ خاكشور، حسین ) فص9لنامه اعتي9ادنسبت به مواد مخدر در مراجعه كنندگان به مراكز درمان و بازتواني اعتي99اد.

.12 شماره.پژوهي سوءمصرف مواد

(.تاثیر اختالل های شخصیتی و شیوه های مقابله معتادان بر نگ99رش آنه99ا1384کوشکی، شیرین) نسبت به سوء مصرف مواد و انتخاب آنها نسبت به سوءمص99رف م99واد و انتخ99اب ن99وع م99اده

(،5و4)1. فصلنامه مطالعات روان شناختیمصرفی. اثربخشي آموزش مهارتهاي اجتماعي بر كاهش اعتي99اد پ99ذيري دانش(.99 1385كشاورزي، فاطمه )

پاي99ان نام99ه كارشناس99ي ارش99د، چ99اپ.دانش99گاهي شهرس99تان ك99رج دختر مقط99ع پیش آموزاننشده، دانشگاه دانشگاه عالمه طباطبايي تهران.

13

(. آموزش مهارته99اي زن99دگي و رفتاره99اي پيش99گيري1392مشکی، مهدی؛ اصلی نژاد، محمد علی) مجل999ه دانشگ999اه عل999ومكنن99ده از س99وء مص99رف م99واد در دانش99جويان: ی99ک مطالع99ه ط99ولی.

.201-194(:صفحه 3)3 .پ9زشک9ي فس9ا

(. نقش آموزش مهارتهاي زندگي بر دانش1387محمدي، منوچهر؛ شقاقي، فرهاد؛ زارع، حسین ).83-66(: صفحه1)8 .پيك نورو نگرش نسبت به مواد مخدر و عزت نفس دانش آموزان.

تهران: انتشارات سازمان بهزیستی کشور..مبانی توان بخشی(. 1387نودهی مقدم ، افسون )

(. اثربخشی1393نوري پورلیاولی،رقیه. محمدی، علي زاده.دسترس، مجید. سرگلزایی، مهراله) آم99وزش مه99ارت ه99ای زن99دگی ب99ر ارتق99اءعزت نفس و رض99ایت زناش99ویی معت99ادان در ح99ال

(. 29)8، فصلنامه اعتیاد پژوهی سوء مصرف موادترک.

Buhler, A.)2007). The role of life skills promotion in substance prevention: Mediation analysis Friedrich Schiller University. Available from: URL: http://file://l.\the role of life skills Prevention. Htm

Botvin, G.J, Griffin, K.W.)2004). Life Skill Training: empirical finding and future direction. The Journal of Primary Prevention, 25)2), 211-218.

Coffman,D.L.,Caldwell,L.L,&Smith,E.A.)2012).Introducing the at-risk causal average effect with application to health wise south Africa.Prevention science,13)4),437-447.

Fishbein, M. ) 1967 ). Reading in Attitude Theory and Measurement.John Wiley and Sons.Inc.

Spackman.A.J.)1963).Depression and cognitive impairment in disability free early. Journal of clinical psychology.55-62.Unicef)2005).Life skills,Available in www.unicef.org.

Victoria, W., Karina, W, Rainer, K.S. )2009). The life skills program IPSY: Positive influences on school binding and prevention of substance misuse. Journal of Adolescence, 32)6), 1391-1401.

14

15