wyłudzenia kredytów w segmencie detalicznym...przestępstw i nadużyć gospodarczych acfe polska...

Wyłudzenia kredytów w segmencie detalicznym

Raport z badania ankietowego

II połowa 2012 roku

Gdańsk - Warszawa, lipiec 2013

, ,

Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych - Związek Pracodawców – powstała 27 października 1999 roku i obecnie skupia kilkadziesiąt kluczowych przedsiębiorstw z rynku finansowego w Polsce (banki, doradcy i pośrednicy finansowi, przedsiębiorstwa pożyczkowe, zarządzające informacją gospodarczą, wierzytelnościami oraz przedsiębiorstwa z branży ubezpieczeniowej). Przedsiębiorstwa zrzeszone w KPF postanowiły reprezentować własne interesy w formule organizacji pracodawców, która ma prawo opiniować założenia i projekty aktów prawnych, jako partner społeczny w procesie legislacyjnym. Powyższe uprawnienia honorowane są przez organy władzy i administracji państwowej. KPF to Członek Rady Rozwoju Rynku Finansowego, powołanej do życia przez Ministra Finansów. Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, jako pierwsza organizacja pracodawców spośród nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej podjęła decyzję o przystąpieniu do EUROFINAS – federacji związków przedsiębiorstw finansowych (European Federation of Finance House Associations), zrzeszającą osiemnaście organizacji z krajów europejskich, reprezentujących ponad 1.100 instytucji finansowych.

EY – jest światowym liderem rynku usług profesjonalnych obejmujących usługi audytorskie, doradztwo podatkowe, doradztwo biznesowe i doradztwo transakcyjne. Nasza wiedza oraz świadczone przez nas najwyższej jakości usługi przyczyniają się do budowy zaufania na rynkach kapitałowych i w gospodarkach całego świata. W szeregach EY rozwijają się utalentowani liderzy zarządzający zgranymi zespołami, których celem jest spełnianie obietnic składanych przez markę EY. W ten sposób przyczyniamy się do budowy sprawniej funkcjonującego świata. Robimy to dla naszych klientów, społeczności, w których żyjemy i dla nas samych. EY w Polsce to ponad 1600 ekspertów pracujących w 6 biurach: w Warszawie, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Poznaniu i Wrocławiu. EY jest audytorem największej liczby spółek w Polsce według Rankingu Audytorów Rzeczpospolitej 2013. W 2013 roku nasza firma zdobyła tytuł Najlepszej Firmy Doradztwa Podatkowego w VII Rankingu Firm i Doradców Podatkowych Dziennika Gazety Prawnej oraz największej firmy doradztwa podatkowego wg. rankingu Rzeczpospolitej. EY jest też najlepszym doradcą ds. fuzji i przejęć wg Financial Times. Ponadto w badaniu Universum Students Survey firma EY została uznana Idealnym Pracodawcą.

ACFE Polska – Stowarzyszenie Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyć Gospodarczych ACFE Polska jest organizacją non-profit zrzeszającą osoby zawodowo zajmujące się zapobieganiem i wykrywaniem oszustw oraz nadużyć gospodarczych. Stowarzyszenie jest uznane przez ACFE w Stanach Zjednoczonych za Oddział ACFE nr 114 w Polsce i posługuje się skrótem: ACFE Polska. Członkowie Stowarzyszenia podlegają Statutowi i Kodeksowi Etyki ACFE. ACFE Polska powstało w dniu 9 lipca 2003 i od razu rozpoczęło staranie o uznanie jako Oddział (Chapter) ACFE w Stanach Zjednoczonych. W dniu 29 września zostało oficjalnie uznane jako Poland Chapter nr 114. Niespełna miesiąc później w dniu 21 października 2003 otrzymało wpis do Krajowego Rejestru Sądowego. Celem ACFE Polska jest działalność edukacyjna służąca podnoszeniu kwalifikacji członków w zakresie prowadzenia badań oraz świadczenia usług doradczych w dziedzinie zapobiegania i wykrywania przestępstw i nadużyć gospodarczych.

COPYRIGHT

© Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce – Związek Pracodawców ul. Długie Pobrzeże 30, 80 – 888 Gdańsk, [email protected] © Ernst & Young spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Business Advisory spółka komandytowa Rondo ONZ 1, 00 – 124 Warszawa, www.ey.com/pl © ACFE Polska - Stowarzyszenie Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyć Gospodarczych ul. Złota 61 lok. 101, 00 – 819 Warszawa, [email protected]

Materiał poufny, przeznaczony wyłącznie do wykorzystania wewnętrznego, bez prawa udostępniania go osobom trzecim. 3

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie ...................................................................................................................................................... 4

Uczestnicy badania............................................................................................................................................... 5

Wyniki badania ..................................................................................................................................................... 7

Obszary wysokiego ryzyka ............................................................................................................................... 7

Produkty kredytowe narażone na wyłudzenie ........................................................................................................................ 7

Kanały sprzedaży narażone na wyłudzenia .............................................................................................................................. 8

Metody wyłudzania produktów kredytowych ...................................................................................................................... 11

Typy wyłudzeń za pomocą kart kredytowych ...................................................................................................................... 13

Profil sprawców nadużyć oraz przypadki udziału pracowników instytucji finansowych w nadużyciach ..... 14

Przedmiot i skala wyłudzeń ........................................................................................................................... 19

Skala udanych wyłudzeń w odniesieniu do skali udzielonych kredytów .................................................................. 19

Skala złożonych aplikacji fraudowych w podziale na produkty kredytowe ............................................................. 20

Analiza wartościowa wyłudzanych kredytów wg produktów ........................................................................................ 22

Walka z wyłudzeniami .................................................................................................................................... 25

Narzędzia przeciwdziałania wyłudzeniom ............................................................................................................................. 25

Organizacja zadań związanych z walką z nadużyciami .................................................................................................... 27

Skuteczność zapobiegania wyłudzeniom .................................................................................................... 29

Metody walki z wyłudzeniami ..................................................................................................................................................... 29

Wykrywalność aplikacji fraudowych ......................................................................................................................................... 30

Karalność i możliwości odzyskania wyłudzonych środków ...................................................................... 32

Długość postępowań karnych .................................................................................................................................................... 33

Skuteczność postępowań karnych ............................................................................................................................................ 34

Udział odzyskanych kredytów w puli skutecznie wyłudzonych .................................................................................... 35

Perspektywy ..................................................................................................................................................... 36

Podsumowanie ................................................................................................................................................... 37



WPROWADZENIE

Wspólne przedsięwzięcie Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce wraz z Partnerami – firmą EY

oraz Stowarzyszeniem Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyć Gospodarczych ACFE Polska pozwoliło na

realizację projektu poświęconego analizie problemu wyłudzeń kredytów w segmencie detalicznym

na polskim rynku.

Pierwsze pilotażowe badanie z zakresu wyłudzeń na polskim rynku kredytów w segmencie detalicznym

zostało przeprowadzone w 2009 roku. Niniejszy raport to już piąta edycja pełnego badania ankietowego.

Dzięki możliwości porównań do wyników poprzednich edycji, możemy obserwować trendy na polskim rynku

kredytów, oceniać zmiany i nastroje dotyczące percepcji zjawiska wyłudzeń i nadużyć w tym segmencie

produktowym.

Celem niniejszego badania było zgromadzenie, usystematyzowanie i prezentacja wiedzy na temat form, skali

oraz trendów dotyczących zjawiska wyłudzeń kredytów udzielanych klientom w segmencie detalicznym.

Wyłudzenia kredytów stanowią dla instytucji finansowych obszar bardzo poważnego ryzyka, ponieważ mogą

istotnie wpływać na osiągane wyniki finansowe oraz dodatkowo negatywnie rzutować na reputację danej

instytucji.

W ramach przeprowadzonego badania pozyskano informacje na temat zjawiska wyłudzeń kredytów

detalicznych 1 i mieszkaniowych w II połowie 2012 roku od 29 przedstawicieli instytucji finansowych

działających na rynku polskim. Respondentami badania byli pracownicy departamentów: bezpieczeństwa,

ryzyka kredytowego, ryzyka operacyjnego, audytu wewnętrznego, sprzedaży, przeciwdziałania oszustwom

bankowym, administracji, rozliczeń, windykacji należności, compliance, analizy kredytowej oraz zapobiegania

defraudacjom. Dane zgromadzone w ramach badania pozwalają na poznanie trzech podstawowych

aspektów związanych z wyłudzeniami, a mianowicie: skali i rodzajów produktów finansowych będących

przedmiotem prób wyłudzeń, wykorzystywanych przez sprawców mechanizmów wyłudzeń, a także

stosowanych przez instytucje finansowe rozwiązań przeciwdziałających temu zjawisku.

Niniejszy raport przedstawia kompleksowe opracowanie uzyskanych w badaniu wyników. W szczególności,

w odniesieniu do wybranych zagadnień, raport przedstawia porównanie – tam gdzie było to możliwe – do

wyników analogicznego badania przeprowadzonego w I połowie 2012 roku.

Badanie zostało przeprowadzone w formie ankietowej w II kwartale 2013 roku. W imieniu Konferencji

Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce oraz Partnerów chcielibyśmy podziękować wszystkim respondentom

za poświęcony czas i przekazane spostrzeżenia.

Ankieta opracowana na potrzeby piątej edycji badania została znacząco skrócona w stosunku do ankiety

z czwartej edycji badania. Ograniczenie liczby pytań zmierzało do koncentracji badania na zagadnieniu

postrzegania przez respondentów kluczowych zagadnień zjawiska nadużyć w obszarze kredytów

detalicznych i mieszkaniowych udzielanych klientom indywidualnym na polskim rynku.

1 Pod pojęciem kredytu detalicznego rozumie się kredyty udzielone w segmencie bankowości detalicznej oraz pożyczki

udzielone w sektorze pozabankowym, za wyjątkiem kredytów na zakup mieszkania lub domu oraz na finansowanie działalności gospodarczej.



UCZESTNICY BADANIA

Wśród instytucji finansowych, które wzięły udział w badaniu, najliczniejszą grupę (48%) stanowiły banki

(w tym banki uniwersalne, spółdzielcze i specjalizujące się w udzielaniu kredytów detalicznych). Udział tego

rodzaju instytucji nie zmienił się w porównaniu do wyników poprzedniej edycji badania. Udział innych

instytucji udzielających pożyczek detalicznych spadł z 30% do 26%. Udział SKOKów wzrósł z 18% do 22%.

Ponadto, aż 70% instytucji wskazało, że była to kolejna edycja badania, w której brały udział.

Wykres nr 1. Rodzaje instytucji finansowych, biorących udział w badaniu

Wielkość podmiotów, biorących udział w ankiecie została scharakteryzowana przez wskazanie wielkości

sumy bilansowej oraz wartości portfela kredytów detalicznych i mieszkaniowych w II półroczu 2012 roku,

co ilustrują wykresy numer 2 i 3.

Najliczniejszą grupę instytucji (33%) stanowiły podmioty, których suma bilansowa w II półroczu 2012 roku

nie przekroczyła 0,5 miliarda złotych. Natomiast 15% (wzrost o 7% w stosunku do poprzedniego badania)

stanowiły organizacje, których suma bilansowa przekraczała próg 50 miliardów złotych. 19% respondentów

nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie.

29%

26%

22%

15%

4% 4%

0%

10%

20%

30%

40%

Bank uniwersalny Inna instytucja

udzielająca pożyczek

detalicznych

SKOK Bank specjalizujący się

w udzielaniu kredytów

detalicznych

Bank spółdzielczy Instytucja zajmująca

się pośrednictwem

kredytowym



Wykres nr 2. Wielkość instytucji, biorących udział w badaniu, ze względu na wartość sumy bilansowej w II półroczu 2012 roku (w miliardach złotych)

Poniższy wykres przedstawia podział instytucji ze względu na wartość portfela kredytów detalicznych

i mieszkaniowych na koniec II półrocza 2012. Najwięcej, bo 23% instytucji biorących udział w badaniu

wskazała, że wartość portfela kredytów detalicznych i mieszkaniowych na koniec II półrocza 2012 roku

mieściła się w przedziale 10-100 milionów, taka sama liczba respondentów wskazała również przedział

powyżej miliarda. 19% respondentów nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie.

Wykres nr 3. Wielkość instytucji, biorących udział w badaniu, ze względu na wartość portfela kredytów detalicznych i mieszkaniowych na koniec II półrocza 2012 roku (w milionach złotych)

33%

4%

11% 11%

7%

15%

19%

0%

10%

20%

30%

40%

poniżej 0,5 0,5 - 1 1 - 10 10 - 20 20 - 50 powyżej 50 brak

odpowiedzi

8%

4% 4%

23%

0%

4%

8%

23%

19%

7%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%



WYNIKI BADANIA

Obszary wysokiego ryzyka

W celu skutecznego przeciwdziałania przypadkom nadużyć, dla instytucji finansowych istotne jest poznanie,

które segmenty rynku, produkty, obszary działalności kredytowej są najbardziej narażone na ryzyko

wyłudzeń, a dodatkowo również ustalenie profilu sprawców nadużyć oraz najczęściej wykorzystywanych

przez nich metod wyłudzania środków finansowych. Wiedza taka umożliwia właściwie zaprojektowanie

mechanizmów prewencyjnych, mających na celu zminimalizowanie ryzyka wystąpienia nadużycia oraz

detekcyjnych, których celem jest wykrycie nadużycia możliwie szybko już po uruchomieniu środków.

Produkty kredytowe narażone na wyłudzenie

Jednym z głównych zadań, w ramach przeprowadzonego badania, było porównanie występowania zjawiska

wyłudzeń kredytów w segmencie kredytów detalicznych (kredyty gotówkowe, ratalne, samochodowe oraz

na karcie kredytowej) i kredytów mieszkaniowych, zarówno pod kątem częstotliwości występowania, jak

i skali takich przypadków. Poniższy wykres prezentuje produkty kredytowe oferowane klientom

indywidualnym przez instytucje biorące udział w badaniu.

Wykres nr 4. Rodzaje produktów kredytowych oferowanych klientom indywidualnym przez instytucje, biorące udział w badaniu

W celu uzyskania informacji w zakresie podatności tych produktów na wyłudzenia, ekspertom

uczestniczącym w badaniu została zaprezentowana lista produktów, wśród których należało wybrać te, które

są w ich opinii najbardziej narażone na wyłudzenie (respondenci mogli wybrać z listy tylko jeden produkt

najbardziej narażony na ryzyko wyłudzeń).

17%

38%

45%

52%

86%

Kredyty samochodowe

Kredyty ratalne

Karty kredytowe

Kredyty mieszkaniowe (na zakup mieszkania, domu)

Kredyty i pożyczki gotówkowe



Wykres nr 5. Porównanie produktów pod względem ryzyka występowania wyłudzeń.

Z odpowiedzi respondentów wynika, że największym ryzykiem związanym z wyłudzeniami obarczony jest

segment kredytów gotówkowych. Odpowiedź ta była dziesięciokrotnie częściej wskazywana niż odpowiedź

dotycząca kredytów mieszkaniowych, przeznaczonych na zakup domu lub mieszkania. Wyniki te są

analogiczne do odpowiedzi uzyskanych w badaniu za I półrocze 2012 roku. Porównując pierwsze i drugie

półrocze 2012 roku, można natomiast zaobserwować różnicę w procentowym udziale poszczególnych

kategorii kredytów. Udział kredytów gotówkowych w ogólnej liczbie wyłudzeń w Polsce zmniejszył się

na rzecz pozostałych produktów, tj. kredytów ratalnych, kart kredytowych oraz kredytów mieszkaniowych.

Na uwagę zasługuje również fakt, że kredyty samochodowe zarówno w pierwszym, jak i drugim półroczu

2012 roku nie zostały wskazane przez ankietowanych jako produkty kredytowe odznaczające się najwyższym

poziomem ryzyka nadużyć.

Kanały sprzedaży narażone na wyłudzenia

W związku z zaostrzającą się konkurencją na rynku usług finansowych, instytucje finansowe pragną jak

najskuteczniej i najefektywniej zdobywać klientów. Skutkuje to nie tylko oferowaniem nowych, coraz lepiej

dopasowanych do potrzeb klienta produktów, lecz przede wszystkim poszerzaniem sieci dystrybucji usług

finansowych. Nowe kanały sprzedaży to zwiększona szybkość obsługi i wygoda dla klientów, z drugiej strony

– brak pogłębionej analizy ryzyka nowatorskich rozwiązań przekłada się na wzrost ryzyka nadużyć.

Wykres nr 6. Kanały sprzedaży wykorzystywane przez instytucje, biorące udział w badaniu.

84%

8%4% 4%

72%

14%

7% 7%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Kredyty gotówkowe Kredyty ratalne Karty kredytowe Kredyty mieszkaniowe

I poł. 2012

II poł. 2012

24%

28%

52%

52%

69%

Point of Sale (sklepy, salony samochodowe)

Oddziały partnerskie

Kanały zdalne (internet, telefon)

Pośrednicy kredytowi

Oddziały własne



Instytucje finansowe dokonują obsługi klientów w formie bezpośredniej (w oddziałach własnych, oddziałach

partnerskich, punktach sprzedaży oraz za pomocą pośredników kredytowych), a także w formie pośredniej –

przy pomocy kanałów zdalnych (Internet, telefon). W przeprowadzonym badaniu poprosiliśmy

ankietowanych o uszeregowanie wykorzystywanych przez instytucje finansowe kanałów dystrybucji od

najbardziej (5) do najmniej (1) narażonych na występowanie nadużyć.

Wykres nr 7. Kanały sprzedaży według stopnia narażenia na występowanie wyłudzeń (1 – najmniej, 5 –

najbardziej narażone na wyłudzenia)

Odpowiadając na to pytanie, respondenci po raz kolejny potwierdzają, że to pośrednicy kredytowi stanowią

najbardziej ryzykowny, a oddziały własne instytucji finansowych najbezpieczniejszy kanał sprzedaży

produktów kredytowych pod względem wyłudzeń. Wyniki badania w tym obszarze są niezmienne już

od pierwszej edycji badania, przeprowadzonej w 2009 roku.

Niepokojący jest fakt, że kanały zdalne, takie jak Internet czy telefon, w dalszym ciągu uznawane są

za narażone na stosunkowo wysokie ryzyko nadużyć. Podobnie jak oddziały własne, są to kanały

bezpośrednio kontrolowane przez instytucje finansowe. Prawdopodobnie jednak dynamiczny rozwój

zdalnych kanałów sprzedaży, związany z potrzebą dostosowania się do oczekiwań klientów, nie jest

dostatecznie wspierany przez rozwój zabezpieczeń ograniczających występowanie nadużyć. Dodatkowo,

brak bezpośredniego kontaktu klienta z pracownikami instytucji finansowej może skłaniać nieuczciwych

klientów do nadużyć z wykorzystaniem zdalnych kanałów sprzedaży. Przykładem działania, które z jednej

strony ma ułatwić korzystanie z produktów bankowych klientom jest możliwość otworzenia rachunku

z pominięciem typowych procedur weryfikacyjnych (w oparciu o dokument tożsamości) i stworzenie

możliwości dokonywania potwierdzenia tożsamości za pomocą tzw. przelewów autoryzacyjnych. Przelew

taki pozwala na otworzenie rachunku bankowego w nowym banku, bez konieczności stawiania się

w placówce czy też konieczności przedstawienia dokumentu tożsamości w obecności kuriera. W celu

otwarcia rachunku bankowego wymagane jest dokonanie przelewu z rachunku bankowego danego klienta

w innym banku. Takie podejście z pewnością stanowi spore ułatwienie dla klientów, jednocześnie wiąże się

z wyższym ryzykiem wystąpienia wyłudzenia.

Respondenci zostali poproszeni również o udzielenie odpowiedzi na pytania dotyczące profilu sprawców

wyłudzeń na polskim rynku kredytów detalicznych. Uzyskane informacje mogą posłużyć do zidentyfikowania

4,14

3,62

3,23

2,74

1,48

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Pośrednicy kredytowi Kanały zdalne

(internet, telefon)

Point of Sale (sklepy,

salony samochodowe)

Oddziały partnerskie Oddziały własne



grup klientów podwyższonego ryzyka oraz zaimplementowania dodatkowych środków ostrożności przy

weryfikacji aplikacji kredytowych.

Wykres nr 8. Procentowy udział kobiet i mężczyzn jako sprawców wyłudzeń kredytów

W opinii respondentów częściej sprawcami wyłudzeń kredytów są mężczyźni niż kobiety. Mężczyźni, jako

najczęściej występujący sprawcy wyłudzeń, zostali wskazani przez 49% respondentów, natomiast kobiety

przez 39%.

Według opinii respondentów grupą osób, które najczęściej popełniają nadużycie w postaci wyłudzenia

kredytu, są osoby w przedziale wiekowym 25-35 lat. Grupa ta została wskazana przez prawie połowę

wszystkich ankietowanych. Kolejną grupą wiekową uznaną za ryzykowną są osoby w przedziale wiekowym

35-45 lat, która została wskazana przez 28% badanych. Natomiast klienci w wieku powyżej 45 lat zostali

wskazani jedynie przez 4% badanych, co świadczy o tym, że są postrzegani jako grupa klientów najmniej

ryzykowna dla instytucji finansowych.

Wykres nr 9. Przedział wiekowy osób najczęściej popełniających nadużycie polegające na wyłudzeniu kredytu

39%

49%

12%

Kobiety

Mężczyźni

Trudno stwierdzić

18%

46%

28%

4% 4%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

18 - 25 25 - 35 35 - 45 45 i więcej nie wiem



Taki rozkład odpowiedzi respondentów może mieć uzasadnienie w tym, że osoby w wieku 25-35 są

najbardziej aktywne zawodowo i najbardziej zainteresowane produktami kredytowymi, w rezultacie stanowią

znaczącą grupę klientów instytucji finansowych.

Metody wyłudzania produktów kredytowych

W związku z pojawianiem się nowych, coraz bardziej skomplikowanych metod wyłudzania produktów

kredytowych, rozpoznawanie schematów działań osób dokonujących tego typu nadużyć stanowi dla

instytucji finansowych prawdziwe wyzywanie. Przedstawiliśmy respondentom listę rodzajów wyłudzeń,

z prośbą o uszeregowanie ich od najczęściej do najrzadziej występujących w Polsce.

W celu wyłudzenia kredytu oszuści najczęściej posługują się sfałszowanym bądź skradzionym dokumentem

tożsamości. Problem skutecznych wyłudzeń tego typu dotyczy przede wszystkim instytucji udzielających

„pożyczek – chwilówek” bądź „pożyczek na sms” za pośrednictwem kanałów zdalnych. Tego typu podmioty

często posługują się skanami dokumentów tożsamości i nie dokonują pełnej weryfikacji klienta, np. poprzez

odpytanie bazy danych Systemu Dokumenty Zastrzeżone, prowadzonego przez Związek Banków Polskich.

Z drugiej strony, tego typu wyłudzenia są coraz efektywniej wykrywane w instytucjach finansowych,

skrupulatnie sprawdzających tożsamość klienta. Jest to możliwe dzięki stale zwiększającej się liczbie wpisów

o zastrzeżonych dokumentach tożsamości we wspomnianym powyżej systemie, m.in. dzięki licznym

kampaniom społecznym informującym o możliwości dokonania zastrzeżenia dowodu osobistego czy

paszportu w placówkach bankowych.

Wykres nr 10. Rodzaj wyłudzeń w ujęciu częstotliwości ich występowania (1 - najrzadziej, 5 – najczęściej

występujące)

Kolejnym popularnym typem wyłudzenia jest intencjonalny brak spłaty kredytu przy wykorzystaniu

prawidłowych dokumentów. Dotyczy to przede wszystkim korzystania z tzw. „słupa”, czyli osoby, która

dobrowolnie, za określone korzyści majątkowe lub w wyniku przymuszenia, posługuje się własnymi danymi

w celu zaciągnięcia kredytu. „Słupem” zostaje często osoba w trudnej sytuacji materialnej – bezdomny lub

osoba bez możliwości zdobycia zatrudnienia. Działa on zazwyczaj na zlecenie grupy przestępczej, która

„wyposaża” go w odpowiedni strój oraz informacje, które powinien przedstawiać pracownikowi instytucji

finansowej. Sama identyfikacja takiej osoby przez organy ścigania nie jest zadaniem skomplikowanym,

jednak wyegzekwowanie wyłudzonych pieniędzy jest trudne, ponieważ „słup” nie jest w stanie ani wskazać

swoich zleceniodawców, ani spłacić kredytu.

1,89

2,79

2,83

3,38

4,10

Wyłudzenie z użyciem fałszywego dokumentu

potwierdzającego dochody

Zaciągnięcie kredytu manipulując posiadaną zdolnością

kredytową (np. zatajenie innych zobowiązań)

Intencjonalny brak spłaty kredytu przy wykorzystaniu

prawidłowych dokumentów (w tym metoda 'na słupa')

Wyłudzenie z użyciem skradzionego dokumentu tożsamości

Wyłudzenie z użyciem sfałszowanego dokumentu tożsamości



Rodzaj nadużycia polegający na zaciąganiu kredytu poprzez manipulowanie zdolnością kredytową

respondenci uznali jako stosunkowo rzadko występujący w Polsce. Tego typu wyłudzenie jest możliwe, m.in.

w sytuacji, kiedy zdolność kredytowa klienta jest obliczana jedynie na podstawie jego deklaracji odnośnie

dochodów, bez weryfikacji zaświadczenia o wynagrodzeniu z pracy. Klienci mogą także manipulować swoją

zdolnością kredytową poprzez zatajanie informacji na temat już zaciągniętych zobowiązań. Próby tego typu

manipulacji są jednak szybko wykrywane przez instytucje finansowe korzystające z zewnętrznych baz

danych, gromadzących informacje o zadłużeniu klientów, takich jak Biuro Informacji Kredytowej (BIK) bądź

Biuro Informacji Gospodarczej (BIG) InfoMonitor. Trudniejsze do wykrycia może być zawyżanie zdolności

kredytowej przez klienta poprzez ukrywanie bądź zmniejszanie liczby osób wchodzących w skład

gospodarstwa domowego. Klienci manipulują swoją zdolnością kredytową także poprzez zaniżanie wartości

wydatków stałych bądź poprzez zawyżanie wartości posiadanych aktywów – samochodu, mieszkania, itp.

Według respondentów, w celu pozyskania źródeł finansowania oszuści najrzadziej wykorzystują fałszywe

dokumenty potwierdzające wartość uzyskiwanych dochodów. Tego typu przypadki występują najczęściej,

gdy klientami są osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, gdyż mają one możliwość

manipulowania swoimi dochodami w celu poprawy zdolności kredytowej. Z drugiej strony, częste są także

przypadki „fikcyjnego” zatrudnienia przez znajomego bądź w firmach rodzinnych, gdzie zaświadczenie

o zatrudnieniu i zarobkach jest wystawiane przez członka rodziny.

Wyżej wymienione typy manipulacji mogą zostać wykryte przez instytucje finansowe dzięki przeprowadzaniu

analizy wykorzystywania przez osobę wnioskującą o kredyt innych kanałów sprzedaży bądź innych

produktów. Może się okazać, iż osoba wnioskująca o kredyt w kolejnych aplikacjach podaje coraz mniejszą

liczbę osób na jej utrzymaniu bądź w krótkich odstępach czasu jej zarobki rosną o kilka tysięcy złotych.

W związku z tym, że przeprowadzanie analizy klienta pod względem wykorzystywania przez niego innych

produktów bądź innych kanałów dystrybucji może zostać wykorzystane jako mechanizm przeciwdziałania

nadużyciom poprosiliśmy ankietowanych, aby wskazali, czy w ich instytucjach finansowych jest prowadzona

analiza w tym zakresie oraz w jakich przypadkach jest przeprowadzana.

Wykres nr 11. Przeprowadzanie analiz związanych z dotychczasowym wykorzystaniem przez osobę wnioskującą o kredyt: innych kanałów sprzedaży (cross channels) oraz innych produktów (cross products) pod kątem ryzyka wystąpienia przypadku wyłudzenia w instytucjach, biorących udział w badaniu

Prawie połowa respondentów (45%) wskazała, że w ich instytucjach analiza innych kanałów sprzedaży oraz

innych produktów jest przeprowadzana przy każdej aplikacji kredytowej składanej przez klienta. Z drugiej

45%

21%

34%

tak – dla każdej aplikacji kredytowej

tak – tylko dla kredytów niespłacanych

w terminie

nie



strony, aż 34% badanych zadeklarowało, iż tego typu analizy są wykonywane jedynie w przypadku, gdy

kredyty są niespłacane w terminie, a 21% – że nie są one w ogóle przeprowadzane. Jest to o tyle

zaskakujące, iż tego typu analizy mogą być wykonywane niskim kosztem na podstawie danych historycznych

posiadanych przez instytucję finansową, a zabezpieczają przed potencjalnymi wysokimi stratami

finansowymi.

Typy wyłudzeń za pomocą kart kredytowych

Chociaż karty kredytowe nie są wskazywane przez respondentów jako produkt najbardziej narażony na

ryzyko wystąpienia nadużyć, to szybkie tempo rozwoju technologicznego oraz nowych możliwości płatności

(np. płatności zbliżeniowe) sprawia, iż obecnie wyłudzenia za pomocą kart kredytowych stają się coraz

częstsze. W związku z tym, poprosiliśmy naszych respondentów o wskazanie najpopularniejszych sposobów

tego typu nadużyć, w odniesieniu do skali całego kraju.

Wykres nr 12. Rodzaj wyłudzeń z użyciem kart, który występował w Polsce najczęściej w II półroczu 2012 roku (1 - najrzadziej, 5 – najczęściej występujące)

Najczęściej wybierana przez respondentów odpowiedzią był tzw. skimming. Polega on na bezprawnym

skopiowaniu karty płatniczej bądź kredytowej, a następnie na wytworzeniu jej duplikatu w celu

wykorzystania środków finansowych z rachunku klienta, będącego uprawnionym posiadaczem karty. Równie

często badani wskazywali na phishing czyli wyłudzanie od klientów kodów PIN, kodów jednorazowych lub

numerów kart poprzez podszywanie się pod godną zaufania osobę lub instytucję. Często przybiera on formę

maila z „oficjalną” korespondencją banku do klienta, zawierającą prośbę o zweryfikowanie swoich danych

osobowych i danych karty poprzez wpisanie ich na przesłanej w linku stronie internetowej. Szczególnym

przypadkiem phishingu jest pharming – klient banku, wpisując w przeglądarce prawidłowy adres strony

swojego banku zostaje przekierowany na stronę fałszywą, często wyglądającą identycznie jak prawdziwa.

Zarówno skimming, jak i phishing w ostatnich latach w Polsce stały się metodami często praktykowanymi

przez zorganizowane grupy przestępcze.

Trzecim najczęściej wskazywanym przez respondentów typem wyłudzenia przy użyciu karty jest tzw. account

takeover. W tym przypadku przestępca dokonuje przejęcia rachunku karty kredytowej, przykładowo dzięki

zmianie adresu wysyłki karty podanego przez klienta na inny. Najczęściej oszuści uzyskują najpierw

informacje o ofierze i podając się za nią zgłaszają zgubienie karty i wnioskują o wydanie nowej.

2,85

3,75

4,00

4,74

4,79

Fraud aplikacyjny

Card not present

Account takeover

Phishing

Skimming



Kolejnymi odpowiedziami wskazywanymi przez ankietowanych były odpowiednio nadużycia typu card not

present oraz fraud aplikacyjny. Wyłudzenie rodzaju card not present polega na wykorzystaniu danych karty

w sytuacji kiedy nie jest wymagana jej fizyczna obecność. Szybki rozwój nowoczesnych technologii często

nie idzie w parze z poszerzaniem wiedzy użytkowników na temat ryzyk związanych z rozwojem Internetu.

Wielu internautów charakteryzuje się nieograniczonym zaufaniem do wirtualnego świata, co przejawia się,

m.in. w stosowaniu łatwych do odgadnięcia haseł, wysyłania e-mailem danych kart kredytowych czy też

dokonywaniem płatności kartami na „podejrzanych” stronach internetowych, nie stosujących szyfrowania

danych. Fraud aplikacyjny polega natomiast na np. „kradzieży tożsamości” – przestępca podczas składania

wniosku o kartę kredytową posługuje się danymi osobowymi ofiary. Poszkodowana osoba nie jest świadoma

dokonanego wyłudzenia do momentu, w którym zacznie dostawać monity z działu windykacji instytucji

finansowej bądź uda się do banku po pożyczkę, gdzie dzięki raportowi z BIK ze zdziwieniem odkryje

przeterminowane zobowiązanie finansowe.

Profil sprawców nadużyć oraz przypadki udziału pracowników instytucji finansowych w nadużyciach

Bardzo ważnym tematem dla każdej instytucji finansowej jest możliwość ustalenia profilów sprawców

nadużyć, a także schematów ich działań. Z tego powodu poprosiliśmy respondentów o odpowiedź

na pytania ułatwiające profilowanie osób wyłudzających kredyty, ze szczególnym naciskiem na przypadki

udziału pracowników danej instytucji finansowej w nadużyciach.

Nasi respondenci odpowiedzieli na pytanie dotyczące działań przestępczych mających na celu wyłudzenie

produktów kredytowych. Ankietowani mieli określić udział jednorazowych działań oraz zorganizowanych,

powtarzających się działań podejmowanych przez oszustów. Odpowiedzi respondentów kształtują się

podobnie dla obu odpowiedzi – 42% przypadków to jednorazowe działania, natomiast 41% wyłudzeń

kredytów jest wynikiem zorganizowanej, powtarzającej się działalności przestępczej. W odniesieniu do 17%

wyłudzeń trudno jednoznacznie zakwalifikować przypadek do jednej z wcześniej wskazanych kategorii.

Wykres nr 13. Udział przypadków jednorazowego działania oraz zorganizowanej, powtarzającej się działalności przestępczej w wyłudzeniach kredytów

Następnie poprosiliśmy ankietowanych o odpowiedź na pytanie odnośnie najczęstszych sposobów działań

oszustów pod kątem ilości oraz częstości podejmowanych prób wyłudzeń. Wyniki przedstawiono

na poniższym wykresie.

42%

41%

17%

jednorazowe działania

zorganizowana, powtarzająca się

działalność przestępcza

trudno stwierdzić (brak wystarczających

informacji)



Wykres nr 14. Najczęstsze sposoby działania sprawców wyłudzeń w jednej instytucji finansowej

Prawie połowa odpowiedzi (46%) wskazuje na to, iż w II połowie 2012 roku schematem najczęściej

występującym w instytucjach finansowych było kilka prób wyłudzenia, z wykorzystaniem różnych produktów

kredytowych. Jest to znacząca zmiana w stosunku do I połowy 2012 roku, gdzie jedynie 17% respondentów

wskazało taką odpowiedź. Na drugim miejscu znalazł się schemat polegający na jednej próbie wyłudzenia

z wykorzystaniem jednego produktu kredytowego (29%). W poprzedniej edycji naszego badania, ten

schemat był najczęściej wskazywany przez ankietowanych (48% odpowiedzi). Zgodnie z odpowiedziami

respondentów, rzadziej stosowanym sposobem działania sprawców wyłudzeń jest kilka prób przy

wykorzystaniu jednego produktu kredytowego (14% wskazań, w poprzedniej edycji – 26%). Najmniejsza

ilość respondentów wskazała na jednokrotną próbę wyłudzenia z wykorzystaniem różnych produktów

kredytowych (7% wskazań, spadek o 2% w stosunku do poprzedniej edycji).

Poddając temat głębszej analizie zwróciliśmy się z pytaniem o to, jaki udział w wyłudzeniach mają osoby

działające samodzielnie, a jaki zorganizowane grupy przestępcze. Z odpowiedzi naszych respondentów

wynika, iż 54% wyłudzeń jest dokonywanych przez osoby działające samodzielnie, a 34% przez

zorganizowane grupy przestępcze.

Wykres nr 15. Udział osób działających samodzielnie oraz zorganizowanych grup przestępczych wśród sprawców wyłudzeń

9%

26%

48%

17%

4%

7%

14%

29%

46%

Nie wiem

Jednokrotne próby wyłudzenia z wykorzystaniem

różnych produktów kredytowych

Kilka prób wyłudzenia, z wykorzystaniem jednego

produktu kredytowego

Jedna próba wyłudzenia z wykorzystaniem jednego

produktu kredytowego

Kilka prób wyłudzenia, z wykorzystaniem różnych

produktów kredytowych

II poł. 2012

I poł. 2012

54%34%

12%osoby działające samodzielnie

zorganizowane grupy przestępcze

trudno stwierdzić (brak

wystarczających informacji)



W obszarze naszych zainteresowań znalazły się także przypadki nadużyć popełnianych przez pracowników

instytucji finansowych. Prawie połowa (46%) respondentów wskazała, iż w ich instytucjach liczba aplikacji

fraudowych, w których wyłudzeniu brali udział pracownicy, nie przewyższa 5% łącznej liczby wszystkich

aplikacji fraudowych. Aż 35% ankietowanych wskazało, iż tego typu sytuacje nie dotyczą ich instytucji

finansowej. Z drugiej strony, 11% respondentów wybrało odpowiedź, iż pracownicy biorą udział w nadużyciu

w przypadku 5-10% aplikacji fraudowych, a 4% wskazało, iż co piąta aplikacja, mająca na celu wyłudzenie

środków pieniężnych, jest składana przy współudziale pracowników instytucji finansowej.

Wykres nr 16. Skala aplikacji fraudowych, w których brali udział pracownicy instytucji finansowej (jako

procent łącznej liczby wszystkich aplikacji fraudowych)

Liczna grupa respondentów (65%), wskazuje, że w instytucjach finansowych mają miejsce wyłudzenia,

w których biorą udział pracownicy banku. Jest to wyraźnym znakiem, że instytucje finansowe powinny

dokonywać lepszej i skuteczniejszej weryfikacji kandydatów chcących podjąć w nich pracę, m.in. poprzez

sprawdzenie historii zatrudnienia czy dodatkową weryfikację referencji.

Podczas badania ankietowani udzielili także odpowiedzi na pytanie odnośnie typów nadużyć pracowniczych

popełnianych w ich instytucjach.

Najczęściej (39%) wskazywanym przez respondentów typem nadużycia jest brak zachowania procedur

na etapie obsługi kredytu. Obejmuje on zarówno sytuacje, w których pracownik podejmuje decyzję

kredytową, chociaż nie ma do tego odpowiednich kompetencji czy też podpisuje umowę kredytową

pomimo braku odpowiednich pełnomocnictw do składania oświadczeń woli w imieniu Banku. Blisko

co dziesiąty respondent wskazał na celowe omijanie przez pracowników mechanizmów kontrolnych,

polegające przykładowo na przyjmowaniu przez doradców klienta sfałszowanych zaświadczeń

o zatrudnieniu i zarobkach czy na manipulowaniu zdolnością kredytową klienta (np. zaniżanie liczby osób

będących na jego utrzymaniu). 7% ankietowanych wskazało na stworzenie lub wykorzystanie przez

pracownika Banku tożsamości innej osoby bez ich wiedzy. Jedynie 4% ankietowanych wskazało na zmowę

z klientem. Również 4% respondentów wskazało na wykorzystywanie przez pracowników innych schematów

niż uwzględnione w badaniu. Jako dodatkowy schemat podana została zmowa pracownika z pośrednikiem.

Należy podkreślić, iż wszystkie wymienione powyżej typy nadużyć pracowniczych mogą być skutecznie

ograniczane dzięki efektywnej kontroli funkcjonalnej przeprowadzanej przez przełożonych pracowników.

46%

11%

4% 4%

35%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

poniżej 5% 5% - 10% 10% - 20% powyżej 20% nie dotyczy



Wykres nr 17. Typy nadużyć pracowniczych popełnianych w instytucjach finansowych, biorących udział w badaniu

Kolejna grupa pytań skierowanych do respondentów dotyczyła zagadnień, dzięki którym możliwa jest próba

stworzenia profilu pracownika – sprawcy nadużycia. Prawie co trzeci respondent (28%) wskazał, iż osoba

dokonująca wyłudzenia pracowała w instytucji finansowej od roku do 3 lat. 18% ankietowanych

odpowiedziało, że taka osoba pracowała w ich firmie poniżej roku, a 14% wskazało przedział od trzech

do pięciu lat. Jedynie 4% badanych odpowiedziało, że osoba popełniająca nadużycie pracowała w ich

instytucji finansowej powyżej 10 lat. Krótki staż pracy pracowników dokonujących wyłudzeń produktów

kredytowych może wskazywać na to, iż część z nich zatrudniła się w instytucji finansowej już z konkretnym

zamiarem popełnienia przestępstwa lub zrobiła to na zlecenie zorganizowanej grupy przestępczej, która

dzięki temu mogła poznać procedury wewnętrzne instytucji i wykorzystać te wiedzę niezgodnie z prawem.

Wykres nr 18. Staż pracy w instytucji finansowej osoby biorącej udział w wyłudzeniu

W opinii ekspertów biorących udział w badaniu najczęściej w wyłudzeniach biorą udział pracownicy, którzy

przyjmują wnioski i dokonują ich wstępnej weryfikacji, przykładowo doradcy czy opiekunowie klienta. Są to

zazwyczaj stanowiska, na których występuje duża rotacja pracowników, a kwalifikacje i doświadczenie

kandydatów do pracy nie jest szczegółowo weryfikowane. Dlatego też w tym obszarze istnieje podwyższone

ryzyko zatrudnienia osoby, której celem będzie wyłudzenie środków finansowych. 11% ankietowanych

4%

4%

7%

11%

35%

39%

Zmowa z klientem

inne

Stworzenie lub wykorzystanie przez pracownika Banku

tożsamości innej osoby, bez jej wiedzy

Celowe omijanie mechanizmów kontrolnych

nie dotyczy

Brak zachowania procedur na etapie obsługi kredytu

18%

28%

14%

0%

4%

36%

0%

10%

20%

30%

40%

poniżej 1 roku 1 - 3 lata 3 - 5 lat 5 - 10 lat powyżej 10 lat nie dotyczy



wskazało na stanowiska związane z dokonywaniem analiz kredytowych oraz wydawaniem decyzji

o udzieleniu kredytu. 4% respondentów wskazało odpowiedź inne podając, że pracownicy dokonujący

nadużyć pełnią funkcję doradcy finansowego.

Wykres nr 19. Funkcje sprawowane przez pracowników, którzy brali udział w wyłudzeniu kredytów (możliwość wyboru kilku odpowiedzi)

Respondenci odpowiadali również na pytanie dotyczące stanowisk zajmowanych przez osoby dokonujące

wyłudzeń produktów kredytowych. Ponad połowa ankietowanych (57%) wskazała na szeregowych

pracowników a 21% – na kierowników średniego szczebla. Jedynie 4% respondentów wskazało, że nadużyć

wewnętrznych dokonują pracownicy na szczeblu dyrektorskim. Tego typu stanowiska obejmują zazwyczaj

osoby z dłuższym stażem i odpowiednim doświadczeniem zawodowym, a rotacja pracowników jest tam

mniejsza, dlatego też ryzyko wystąpienia nadużycia jest niższe niż na stanowiskach tzw. front-office.

Wykres nr 20. Stanowiska zajmowane przez pracowników, którzy brali udział w wyłudzeniu kredytów (możliwość wyboru kilku odpowiedzi)

4%

11%

11%

39%

54%

inne, jakie?

pracownicy dokonujący weryfikacji aplikacji kredytowych

(analityk kredytowy)

pracownicy wydający decyzje o udzieleniu kredytu

nie dotyczy

pracownicy przyjmujący wnioski kredytowe i dokonujący ich

wstępnej weryfikacji (front office)

4%

21%

39%

57%

dyrektorzy

kierownicy średniego szczebla

nie dotyczy

szeregowi pracownicy (analitycy, specjaliści itd.)



Przedmiot i skala wyłudzeń

Jednym z najważniejszych elementów niniejszego badania było przeanalizowanie zjawiska wyłudzeń

kredytów detalicznych oraz mieszkaniowych pod względem wartości oraz częstotliwości występowania.

Skala udanych wyłudzeń w odniesieniu do skali udzielonych kredytów

Aby ocenić skalę zjawiska wyłudzeń kredytów, w badaniu ankietowym uwzględniono pytania dotyczące przypadków

skutecznego wyłudzenia środków finansowych, zarówno w ujęciu ilościowym, jak i wartościowym.

Wykres nr 21. Skala udanych wyłudzeń kredytów detalicznych i mieszkaniowych w Polsce w II półroczu 2012 roku w ujęciu ilościowym (jako % wszystkich pozytywnie rozpatrzonych aplikacji kredytowych)

Z odpowiedzi respondentów wynikają istotne różnice pomiędzy procentowym udziałem wyłudzeń

w pozytywnie rozpatrzonych aplikacjach kredytowych w segmencie kredytów detalicznych a segmentem

kredytów mieszkaniowych, na niekorzyść kredytów detalicznych. Zjawisko to może wynikać z faktu, iż

średnia wartość udzielanych kredytów detalicznych jest znacznie niższa niż wartość kredytów

mieszkaniowych, a co z tym związane, procedury weryfikacyjne przy udzielaniu kredytów mieszkaniowych są

znacznie bardziej rozbudowane (co samo w sobie może skutecznie odstraszać potencjalnych sprawców

nadużyć).

W segmencie kredytów detalicznych, co trzeci respondent odpowiedział, iż udział skutecznych wyłudzeń

stanowił poniżej 1% ogółu pozytywnie rozpatrzonych wniosków o kredyt detaliczny. Niepokojącym wydaje

się natomiast fakt, iż co piąty uczestnik badania wskazał, że wyłudzone kredyty stanowią powyżej 3%.

W przypadku kredytów mieszkaniowych 62% respondentów wskazało, że wyłudzone kredyty mieszkaniowe

nie wystąpiły bądź stanowiły poniżej 1% ogólnej liczby wszystkich pozytywnie rozpatrzonych aplikacji

kredytowych. Na uwagę natomiast zasługuje informacja, że co piąty respondent nie był w stanie oszacować

jaka jest skala zjawiska wyłudzania kredytów mieszkaniowych.

0%

31%

24%

14%

21%

10%7%

55%

14%

3%0%

21%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

nie wystąpiły poniżej 1% 1% - 2% 2% - 3% powyżej 3% nie wiem

detaliczny

mieszkaniowy



Warto podkreślić, że w przypadku kredytów detalicznych żaden z respondentów nie wskazał odpowiedzi

„nie wystąpiły”. Natomiast w odniesieniu do kredytów mieszkaniowych 7% ankietowanych uznało, że

przypadki skutecznych wyłudzeń nie miały miejsca.

Wykres nr 22. Skala udanych wyłudzeń kredytów detalicznych i mieszkaniowych w Polsce w II półroczu 2012 roku w ujęciu wartościowym (jako % wartości wszystkich pozytywnie rozpatrzonych aplikacji kredytowych)

Optymistyczny wydaje się fakt, że według większości ankietowanych zarówno w przypadku kredytów

detalicznych (59%), jak i mieszkaniowych (62%) wartość skutecznie wyłudzonych kredytów stanowiła mniej

niż 3% wartości wszystkich udzielonych kredytów detalicznych lub mieszkaniowych, bądź przypadki takie nie

wystąpiły. Z drugiej jednak strony, według 4% respondentów co dziesiąta złotówka spośród ogólnej wartości

wszystkich udzielonych kredytów detalicznych i mieszkaniowych została skutecznie wyłudzona. Na uwagę

zasługuje również fakt, że co czwarty ankietowany w przypadku kredytów mieszkaniowych oraz co dziesiąty

w przypadku kredytów detalicznych nie potrafił oszacować, jaki udział wartościowy w ogólnej wartości

udzielonych kredytów stanowią kredyty skutecznie wyłudzone. Może to wskazywać na ograniczone analizy

prowadzone przez instytucje finansowe w tym obszarze.

Skala złożonych aplikacji fraudowych w podziale na produkty kredytowe

Kredyt detaliczny to bardzo szerokie pojęcie, obejmujące różne typy form uzyskiwania środków pieniężnych

przez osoby fizyczne. Aby lepiej przedstawić szeroką strukturę rynku, w poniższym rozdziale

zaprezentowano dane w podziale na kredyty gotówkowe, ratalne, samochodowe, karty kredytowe oraz

kredyty mieszkaniowe.

Odpowiedzi respondentów wskazują, że kredytem detalicznym postrzeganym jako najbardziej narażony

na ryzyko prób wyłudzeń jest kredyt gotówkowy – chociaż 38% ankietowanych uważa, iż aplikacje fraudowe

nie przekroczyły 3% w przypadku tego typu kredytu, to aż 21% respondentów wskazało, że więcej niż co

dziesiąta aplikacja o kredyt gotówkowy jest fraudowa. Zupełnie odmiennie do poprzedniej edycji raportu

kształtują się odpowiedzi ankietowanych odnośnie kredytu samochodowego – w badaniu z I połowy 2012

roku kredyt samochody został uznany przez ankietowanych za produkt najbardziej narażony na ryzyko

wyłudzenia, w tej edycji – za najmniej ryzykowny. Jednocześnie wielu respondentów (45%) nie potrafiło

udzielić odpowiedzi na pytanie dotyczące skali złożonych aplikacji fraudowych o kredyt samochodowy.

4%

55%

17%

10%

4%

10%10%

52%

10%

0%

4%

24%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

nie wystąpiły poniżej 3% 3% - 5% 5% - 10% powyżej 10% nie wiem

detaliczny

mieszkaniowy



Wykres nr 23. Skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt danego typu w Polsce w odniesieniu do liczby aplikacji o kredyt danego typu w II połowie 2012 roku (jako % ilości wszystkich aplikacji o kredyt danego typu)

Zgodnie z odpowiedziami ankietowanych osób, kredyty mieszkaniowe są zdecydowanie mniej narażone

na ryzyko wystąpienia aplikacji fraudowej niż kredyty detaliczne. Ponad połowa respondentów wskazała, iż

aplikacje fraudowe w przypadku kredytów mieszkaniowych stanowią mniej niż 3% ogółu liczby aplikacji.

Warto podkreślić, iż żadna z ankietowanych osób nie wskazała odpowiedzi, że aplikacje fraudowe wśród

kredytów mieszkaniowych stanowią więcej niż 5% ogółu złożonych aplikacji.

Wykres nr 24. Skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt mieszkaniowy w Polsce w odniesieniu do liczby aplikacji o kredyt mieszkaniowy w II połowie 2012 roku (jako % ilości wszystkich aplikacji o kredyt

mieszkaniowy)

38%

34%

31%

38%

10% 10%

14%

21%

10%

14%

7% 7%

21%

7%

3%

10%

21%

35%

45%

24%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

gotówkowy ratalny samochodowy karta kredytowa

poniżej 3% (lub nie wystąpiły) 3% - 5% 5% - 10% powyżej 10% nie wiem

7%

55%

4%

0%

34%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

nie wystąpiły poniżej 3% 3% - 5% powyżej 5% nie wiem



Analiza wartościowa wyłudzanych kredytów wg produktów

Kolejnym istotnym aspektem w obszarze analizy zjawiska wyłudzeń kredytów jest identyfikacja średniej

wartości wyłudzonego kredytu, w szczególności w przypadku produktu, który zgodnie z odpowiedziami

respondentów jest kredytem najbardziej narażonym na ryzyko nadużyć.

Wykres nr 25. Średnia wartość wyłudzonego w Polsce kredytu gotówkowego (w tysiącach złotych)

Porównując odpowiedzi respondentów do wyników poprzedniej edycji badania dotyczącej I połowy 2012,

obserwujemy pozytywny trend w postaci obniżania się średniej wartości wyłudzanego kredytu

gotówkowego. Jednakże w bieżącej edycji co dziesiąty ankietowany nie znał odpowiedzi na to pytanie

(poprzednia edycja nie uwzględniała odpowiedzi „nie wiem” w przypadku tego pytania).

Bardzo pozytywnym sygnałem jest, że w analizowanym okresie ponad połowa udzielonych odpowiedzi

wskazywała na średnią wartość wyłudzonego kredytu gotówkowego poniżej dziesięciu tysięcy złotych.

Natomiast tylko 14% respondentów uważa, że średnia wartość wyłudzonego kredytu gotówkowego

przekracza 15 tysięcy złotych.

Taki rozkład wskazań respondentów daje jasny sygnał, że procedury przeciwdziałania nadużyciom powinny

być stosowane (o ile to możliwe technicznie oraz pod względem zasobów) w przypadku wszystkich

wniosków kredytowych, bez względu na ich wartość.

W przypadku kredytów ratalnych 31% respondentów wskazało, iż średnia wartość wyłudzonego w Polsce

kredytu ratalnego mieściła się w granicach 2 – 4 tysięcy złotych, 24% ankietowanych odpowiedziało, iż

w granicach 4 – 6 tysięcy. Taki trend jest zgodny ze specyfiką dóbr kupowanych na raty – jest to zazwyczaj

sprzęt RTV lub AGD, którego ceny nie przekraczają 6 tysięcy złotych.

17%

37%

21%

25%24%

31%

21%

14%

10%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

poniżej 5 5-10 10-15 powyżej 15 nie wiem

I poł. 2012

II poł. 2012



Wykres nr 26. Średnia wartość wyłudzonego w Polsce kredytu ratalnego (w tysiącach złotych)

W odniesieniu do kredytów samochodowych, ponad połowa respondentów (52%) nie wskazała średniej

wartości wyłudzonego kredytu. Podobnie jak w poprzedniej edycji badania, respondenci wskazywali przede

wszystkim na przedział wartości wyłudzonych kredytów samochodowych pomiędzy 10 – 20 tysięcy złotych

(17% ankietowanych), a w drugiej kolejności na przedział 20 – 30 tysięcy złotych (10% ankietowanych).

Najrzadziej ankietowani wskazywali na przedział 30 – 40 tysięcy złotych (jedynie 4% wskazań).

Wykres nr 27. Średnia wartość wyłudzonego w Polsce kredytu samochodowego (w tysiącach złotych)

Czwartym rodzajem kredytów, o który pytani byli respondenci, był kredyt na karcie kredytowej. Znaczna

część respondentów (24%) wskazywała na brak wiedzy o wartości wyłudzanych w ten sposób kredytów.

W odniesieniu do poprzedniego badania średnia wartość wyłudzonych kredytów na karcie kredytowej

wzrosła. 56% respondentów, wobec 50% w poprzednim badaniu wskazało, że średnia wartość wyłudzonego

kredytu przekracza 2 tysiące złotych. Z 50% do 20% zmniejszył się odsetek odpowiedzi wskazujących

na wartości wyłudzonego kredytu nieprzekraczającej 2 tysięcy złotych.

24%

47%

24%

5%7%

31%

24%

0%

38%

0%

10%

20%

30%

40%

50%


I poł. 2012

II poł. 2012

10%

33% 33%

14%

10%7%

17%

10%

4%

10%

52%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

poniżej 10 10-20 20-30 30-40 powyżej 40 nie wiem

I poł. 2012

II poł. 2012



Wykres nr 28. Średnia wartość wyłudzonego w Polsce kredytu na karcie (w tysiącach złotych)

W grupie kredytów mieszkaniowych najbardziej zauważalną zmianą było to, że żaden z respondentów,

względem 25% w poprzednim badaniu nie wskazał, że średnia wartość wyłudzonego kredytu wyniosła

od 200 do 250 tysięcy złotych. Duże zmiany zaszły również w grupie kredytów do 150 tysięcy złotych,

częstość wskazywania tej odpowiedzi zmniejszyła się blisko o połowę. Pozostałe dwie odpowiedzi wskazane

były podobnie często w obecnym jak i poprzednim badaniu. Również w tym przypadku znaczna część

respondentów (41%) odpowiedziała, że nie wie jak kształtuje się średnia wartość wyłudzonego kredytu

mieszkaniowego w Polsce.

Wykres nr 29. Średnia wartość wyłudzonego w Polsce kredytu mieszkaniowego (w tysiącach złotych)

20%

30%

25% 25%

7%

13%

28% 28%

24%

0%

10%

20%

30%

40%


I poł. 2012

II poł. 2012

40%

20%

25%

15%

21% 21%

0%

17%

41%

0%

10%

20%

30%

40%

50%


I poł. 2012

II poł. 2012



Walka z wyłudzeniami

Poniższy rozdział ma na celu prezentację odpowiedzi respondentów na pytania związane z narzędziami

służącymi zapobieganiu wyłudzeniom kredytów oraz procedurami wdrażanymi w celu przeciwdziałania

i wykrywania nadużyć.

Narzędzia przeciwdziałania wyłudzeniom

Podczas badania, respondenci zostali poproszeni o wskazanie narzędzi (spośród zaprezentowanej listy)

wykorzystywanych przez ich instytucję finansową w celu przeciwdziałania wyłudzeniom kredytów (należało

wybrać wszystkie stosowane narzędzia). Wyniki wskazują, że większość instytucji finansowych zajmujących

się udzielaniem kredytów, niezależnie od tego czy jest to bank, SKOK, czy inna instytucja zajmująca się

udzielaniem pożyczek lub pośrednictwem kredytowym, stosuje podobny katalog narzędzi, ograniczający

ryzyko wyłudzeń kredytów.

Wykres nr 30. Stosowane w instytucjach finansowych narzędzia ograniczające ryzyko wystąpienia wyłudzeń kredytów oferowanych klientom indywidualnym (możliwość wybory kilku odpowiedzi)

Z odpowiedzi uzyskanych od respondentów wynika, że instytucje zajmujące się udzielaniem kredytów coraz

częściej stosują specjalistyczne narzędzia dedykowane ograniczaniu ryzyka nadużyć w obszarze produktów

kredytowych oferowanych klientom indywidualnym. Wyniki wskazują, że instytucje dążą do ograniczenia

ryzyka wynikającego z czynnika ludzkiego poprzez częstsze stosowanie między innymi narzędzi

19%

67%

59%

52%

52%

48%

59%

31%

55%

55%

62%

69%

69%

72%

Anonimowa linia informowania o przypadkach nadużyć i

nieprawidłowości

Kodeks etyczny dla pracowników instytucji

Regularne szkolenia z zakresu zapobiegania nadużyciom oraz

wyłudzeniom dla pracowników mających kontakt z klientami

Osobne procedury regulujące zasady przeciwdziałania

nadużyciom dokonywanym przez pracowników instytucji

Zespół wewnętrzny dedykowany do wykrywania

nieprawidłowości i walki z nadużyciami

Narzędzie informatyczne dedykowane wykrywaniu przypadków

nadużyć

Osobne procedury regulujące zasady prowadzenia postępowań

wyjaśniających w przypadkach podejrzeń nadużyć

II poł. 2012 I poł. 2012



informatycznych dedykowanych wykrywaniu przypadków nadużyć (wzrost z 48% do 69% wskazań

respondentów). Ponadto, coraz więcej instytucji stosuje procedury regulujące zasady prowadzenia

postępowań wyjaśniających w przypadku podejrzeń nadużyć (wzrost z 59% do 72% wskazań ankietowanych)

oraz procedury regulujące zasady przeciwdziałania nadużyciom dokonywanym przez pracowników instytucji

(wzrost z 52% do 62% wskazań badanych).

Regularne szkolenia dla pracowników z zakresu zapobiegania wyłudzeniom są narzędziem wskazywanym

przez co drugiego respondenta. Widoczny jest jednak nieznaczny spadek w wykorzystywaniu przez

instytucje finansowego tego narzędzia w celu ograniczania ryzyka wyłudzeń kredytów (spadek z 59%

do 55% wskazań badanych).

Na uwagę zasługuje fakt, iż coraz więcej ankietowanych jako narzędzie przeciwdziałania nadużyciom

wskazuje anonimową linię informowania o przypadkach nadużyć i nieprawidłowości (co trzecia osoba

udzieliła takiej odpowiedzi).

Szczególnie niebezpieczna dla instytucji jest wspomniana już sytuacja, w której to pracownicy uczestniczą

w próbach wyłudzeń. Pracownicy, jako osoby posiadające dostęp od poufnych informacji oraz rozeznanie

w zakresie działających w instytucji procedur weryfikacji aplikacji kredytowych, systemów oraz innych

zabezpieczeń antywyłudzeniowych, mogą w znacznym stopniu ułatwić potencjalnemu oszustowi skuteczne

wyłudzenie kredytu.

W celu szczegółowej analizy powyższego problemu, poprosiliśmy respondentów o wskazanie stosowanych

w ich instytucjach metod do wykrywania przypadków nadużyć pracowniczych.

Wykres nr 31. Procedury, mające na celu identyfikację przypadków udziału pracownika w próbie wyłudzenia (możliwość wybory kilku odpowiedzi)

Podobnie jak w poprzednim badaniu, najczęściej wskazywaną odpowiedzią (59%) była próba identyfikacji

istnienia potencjalnych relacji pomiędzy pracownikami a osobami wnioskującymi o kredyt w ogólnie

dostępnych źródłach informacji (np. na portalach społecznościowych). 52% respondentów odpowiedziało,

że instytucje w celu identyfikacji udziału pracownika w próbie wyłudzenia stosują wewnętrzne regulacje,

nakładające obowiązek ujawnienia przez pracownika przypadków potencjalnego konfliktu interesów oraz

regularne przeglądy zidentyfikowanych w przeszłości przypadków wyłudzeń.

7%

10%

52%

52%

59%

inne – proszę podać jakie?

nie dotyczy

regularne przeglądy zidentyfikowanych w przeszłości

przypadków wyłudzeń

wewnętrzne regulacje nakładające obowiązek ujawnienia przez

pracownika wszystkich przypadków potencjalnego konfliktu

interesów

identyfikacja potencjalnego udziału pracownika w wyłudzeniu /

zmowy podczas weryfikacji aplikacji kredytowej



Jedynie 10% badanych nie wskazało na stosowanie jakiejkolwiek procedury, mającej na celu identyfikację

przypadków udziału pracownika w próbie wyłudzenia.

Ponadto 7% respondentów wskazało, że ich instytucja stosuje inne niż wymienione w badaniu narzędzia

wykrywania przypadków nadużyć pracowniczych. Jako dodatkowe metody wykrywania prób wyłudzeń,

w których bierze udział pracownik, badani podali raporty podejrzeń oraz kontrolę wewnętrzną.

Poza tradycyjnymi metodami walki z nadużyciami rynek oferuje instytucjom finansowym wachlarz rozwiązań

IT, dedykowanych przeciwdziałaniu i wykrywaniu przypadków wyłudzeń. Skierowaliśmy do respondentów

pytanie o stosowanie w ich instytucjach tego typu rozwiązań. Poniższy wykres przedstawia odpowiedzi

badanych.

Wykres nr 32. Stosowanie rozwiązań IT służących przeciwdziałaniu i wykrywaniu nadużyć w instytucjach finansowych (możliwość wyboru kilku odpowiedzi)

Analizując odpowiedzi ankietowanych można stwierdzić, że powszechność stosowania rozwiązań IT

w obszarze wykrywania nadużyć jest znacząca – jedynie 14% badanych odpowiada, że nie stosuje takich

rozwiązań, a 28% posiada kompleksowy system IT dedykowany wykrywaniu i zarządzaniu potencjalnymi

nadużyciami.

Organizacja zadań związanych z walką z nadużyciami

W tej części badania respondenci zostali poproszeni o ocenę sposobów realizacji zadań związanych

z wykrywaniem i walką z nadużyciami. Poprosiliśmy respondentów o wskazanie miejsca realizacji tych zadań

w strukturze organizacyjnej.

Najważniejszą obserwacją z analizy odpowiedzi jest fakt, że żaden z respondentów, wobec 8%

w poprzednim badaniu, nie wskazał na brak realizacji jakichkolwiek zadań w tym zakresie. Kolejną

pozytywną informacją jest to, że już ponad połowa badanych posiada osobną komórkę, dedykowaną

wykrywaniu występujących nadużyć. 41% respondentów wskazało na realizację walki z nadużyciami

w ramach zadań innych pionów lub departamentów w organizacji. 3% respondentów wskazało, że w ich

instytucji funkcjonuje odrębny zespół dedykowany do obsługi nadużyć, lecz nie jest on umiejscowiony

w ramach żadnego ze wskazanych w ankiecie pionów.

14%

28%

41%

52%

nie

tak – kompleksowy system IT dedykowany wykrywaniu i

zarządzaniu potencjalnymi przypadkami wyłudzeń

tak – bieżące lub okresowe raporty oraz analizy

przeprowadzane na podstawie danych gromadzonych w

podstawowych (operacyjnych) systemach IT

tak – podstawowe reguły zaimplementowane w ramach

wykorzystywanych systemów IT mające na celu wykrywanie

potencjalnych przypadków wyłudzeń



Niezależność jednostek do walki z nadużyciami jest niezwykle ważna, ponieważ gwarantuje swobodę

działania i daje możliwość pełnej koncentracji na jednym problemie, co w sumie przyczynia się do wzrostu

skuteczności podejmowanych działań.

Wykres nr 33. Umiejscowienie organizacyjne realizacji zadań związanych z walką z nadużyciami

0%

3%

7%

7%

21%

21%

41%

Brak realizacji takich zadań w instytucji

inne – proszę podać jakie?

Osobna komórka ds. walki z nadużyciami - w ramach pionu

operacyjnego

Osobna komórka ds. walki z nadużyciami - w ramach komórki

audytu

Osobna komórka ds. walki z nadużyciami - w ramach pionu ryzyka

Osobna komórka ds. walki z nadużyciami - w ramach pionu

bezpieczeństwa

Brak osobnej komórki - elementy procesu są realizowane przez

różne piony / departamenty instytucji



Skuteczność zapobiegania wyłudzeniom

Stosowane przez instytucje metody i narzędzia przeciwdziałania nadużyciom charakteryzują się różną

efektywnością, która regularnie monitorowana, pozwala na optymalizowanie przyjętej strategii walki

z oszustami.

Niniejszy rozdział poświęcony został analizie metod stosowanych przez instytucje do wykrywania nadużyć

oraz ich skuteczności.

Metody walki z wyłudzeniami

W ramach badania respondenci zostali poproszeni o wskazanie, które narzędzia wykorzystywane do

przeciwdziałania ryzku nadużyć są w ich ocenie najbardziej skuteczne, a które najmniej.

Wykres nr 34. Metody walki z wyłudzeniami od najmniej do najbardziej skutecznej (1 – najbardziej, 13 –

najmniej skuteczna)

Z odpowiedzi uzyskanych w trakcie badania jednoznacznie wynika, że w opinii respondentów najmniej

skutecznymi metodami są niezależne kontrole, poczynając od audytu zewnętrznego, poprzez audyt

i kontrolę wewnętrzną oraz kontrole sprawowane przez kierownictwo. Wynika to z faktu, że narzędzia takie

jak kontrole i audyty pozwalają na identyfikację nadużyć zazwyczaj dopiero po wystąpieniu takich

przypadków.

10,71

9,21

8,92

8,63

6,92

6,67

5,54

5,04

4,75

4,29

4,00

3,33

audyt zewnętrzny

kanały anonimowego informowania o nadużyciach

kontrole sprawowane przez kierownictwo i menedżerów

wysokiego szczebla

audyt i kontrola wewnętrzna

analizy jakościowe portfela kredytowego

pisemne procedury i polityki wewnętrzne

zewnętrzne rejestry informacji gospodarczej

karty scoringowe i systemy zarządzania ryzykiem

wewnętrzne bazy danych

czynności podejmowane przez samodzielny zespół

antyfraudowy

weryfikacja dokumentów przez pracowników front office

weryfikacja danych przy podejmowaniu decyzji kredytowej



W percepcji respondentów badania metody takie jak weryfikacja danych przy podejmowaniu decyzji

kredytowych oraz weryfikacja danych przez pracowników front office są najbardziej skutecznymi metodami

walki z wyłudzeniami kredytów. Prawdopodobnym uzasadnieniem takiej opinii jest fakt, że narzędzia te

pozwalają na wykrycie próby wyłudzenia na etapie składania wniosku o finansowanie, jeszcze przed

udzieleniem kredytu nieuczciwemu klientowi. Dodatkową przewagą tych narzędzi jest fakt, że wykorzystują

one czynniki behawioralne, dzięki bezpośredniemu kontaktowi klienta z pracownikiem instytucji finansowej.

Jako trzecie, najbardziej skuteczne narzędzie przeciwdziałania nadużyciom, respondenci uznali działania

podejmowane przez samodzielne zespoły antyfraudowe. Tak dobra ocena respondentów może wynikać

z faktu, że jednostka antyfraudowa jest jednostką wyspecjalizowaną w wykrywaniu i przeciwdziałaniu

nadużyciom.

Wykrywalność aplikacji fraudowych

Aplikacja o fraudowym charakterze może zostać wykryta na podstawie informacji pochodzącej zarówno

ze środowiska wewnętrznego instytucji finansowej, jak i zewnętrznego. W celu poznania sposobów

identyfikacji aplikacji fraudowych ankietowani zostali poproszeni o określenie najczęstszych źródeł

informacji o potencjalnych wyłudzeniach.

Wykres nr 35. Sposób wykrywania nadużyć (po wypłaceniu środków z kredytu / pożyczki)

80% badanych odpowiedziało, że nadużycia są wykrywane wewnętrznie. W tym według 45% respondentów

dopiero na etapie windykacji należności, a według 31% w czasie kontroli instytucjonalnej, przeprowadzonej

przez audyt wewnętrzny lub wyspecjalizowane komórki antfraudowe. Tylko w opinii 3% badanych

informacje o fraudowych aplikacjach pochodzą od organów ścigania. Według 14% respondentów aplikacje

fraudowe wykrywane są za pomocą innych narzędzi niż uwzględnione w ankiecie. Eksperci wskazali, że

aplikacje fraudowi wykrywane są również dzięki informacjom pozyskanym od osób, których tożsamość

została skradziona przez oszusta oraz dzięki weryfikacji danych na etapie podejmowania decyzji kredytowej.

Żaden z ankietowanych nie wskazał odpowiedzi wskazującej, że nadużycia wykrywane są po anonimowych

zgłoszeniach od pracowników instytucji finansowej.

0%

3%

3%

4%

14%

31%

45%

anonimowe zgłoszenia od pracowników

informacje pozyskane z organów ścigania (policja, prokuratura,

itp.)

nie dotyczy

kontrola funkcjonalna przeprowadzana przez przełożonych

inne – proszę wskazać jakie?

kontrola instytucjonalna przeprowadzana przez audyt

wewnętrzny / komórki antyfraudowe

informacje pozyskane na etapie windykacji należności



W dalszej części badania zwróciliśmy się do ankietowanych z pytaniem o ilość wykrytych fraudowych

aplikacji o kredyty detaliczne i mieszkaniowe w odniesieniu do liczby fraudowych aplikacji o te kredyty.

Wyniki zaprezentowane zostały na poniższym wykresie.

Wykres nr 36. Skala wykrytych aplikacji fraudowych o kredyty detaliczne i mieszkaniowe w Polsce w odniesieniu do liczby fraudowych aplikacji o te kredyty w II półroczu 2012 roku (jako % liczby wszystkich

fraudowych aplikacji o kredyty detaliczne i mieszkaniowe)

Aż 48% ankietowanych odpowiada, że skuteczność wykrywania nadużyć wynosi poniżej 10%. Natomiast

jedynie 4% przyznaje, że identyfikuje ponad 70% nadużyć. Dodatkowo 17% respondentów nie posiada

wiedzy na temat skali wykrywalności nadużyć w instytucjach finansowych w Polsce.

Wykrywalność nadużyć jest relatywnie niska, co może oznaczać, że w obszarze wykorzystywanych przez

instytucje finansowe metod przeciwdziałania nadużyciom pozostaje miejsce na usprawnienia.

48%

7%10%

14%

4%

17%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

poniżej 10% 10% - 30% 30% - 50% 50% - 70% powyżej 70% nie wiem



Karalność i możliwości odzyskania wyłudzonych środków

Pogłębiając temat przeciwdziałania i wykrywania nadużyć, skierowaliśmy do badanych zapytanie

o podejmowane przez nich kroki prawne w zakresie wykrytych oszustw oraz skuteczność prowadzonych

postępowań, w tym odzyskiwalność wyłudzonych środków.

Wykres nr 37. Procent wykrytych wyłudzeń opisanych w art. 297 Kodeksu Karnego mających miejsce w polskich instytucjach finansowych, jaki jest zgłaszany organom ścigania

Porównując wynik obecnego i poprzedniego badania zauważalna jest zmiana podejścia respondentów

do zgłaszania nadużyć organom ścigania. Już jedynie 4% ankietowanych w porównaniu do 40%

w poprzednim badaniu zgłasza organom ścigania mniej niż 10% nadużyć. 31% natomiast zgłasza pomiędzy

70%, a 90% wykrytych przypadków. Co 10 badany zgłasza powyżej 90% nadużyć, czyli o 2 punkty

procentowe mniej badanych niż w poprzednim półroczu. 10% respondentów nie wie, jaki odsetek wykrytych

nadużyć jest zgłaszany organom ścigania. Lepsze, aczkolwiek ciągle niewysokie współczynniki zgłaszania

zidentyfikowanych przypadków nadużyć mogą wynikać z oceny jakości współpracy z organami ścigania,

która była przedmiotem dalszej części badania.

40%

8%

12%

16%

12% 12%

4%

21%

14%

10%

31%

10% 10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

poniżej 10% 10% - 30% 30% - 50% 50%-70% 70%-90% powyżej 90% nie wiem

I poł. 2012

II poł. 2012



Długość postępowań karnych

Na chęć zgłaszania przypadków wyłudzeń przez instytucje finansowe niewątpliwie ma wpływ czas, w jakim

przeprowadzane są postępowania karne. W kolejnym pytaniu zapytaliśmy ankietowanych o przeciętny czas

trwania postępowania karnego w sprawie dotyczącej skutecznie wyłudzonego kredytu.

Wykres nr 38. Przeciętna długość postępowania karnego w sprawie dotyczącej skutecznie wyłudzonych kredytów detalicznych

Podobnie jak w poprzednim półroczu, żaden z ankietowanych nie odpowiedział, że postępowanie trwa

poniżej 3 miesięcy. Najwięcej respondentów, tj. 48%, wobec 36% w poprzednim badaniu, określiło długość

postępowania karnego na okres jednego do dwóch lat. O blisko połowę zmniejszyła się ilość odpowiedzi, że

okres ten jest krótszy i wynosi od 3 miesięcy do roku (21% w porównaniu z 40% w poprzednim półroczu).

10% respondentów nie wie, ile trwa postępowanie karne w przypadku zidentyfikowanych przypadków

skutecznych nadużyć.

Przyczynę długiego czasu trwania postępowania karnego upatrywać można w tym, że sprawy te mają co raz

bardziej złożony charakter (nowe metody działania sprawców oraz działania o charakterze

zorganizowanym), jak również w ogólnym schemacie działania polskiego sądownictwa, w którym często

dochodzi do wydłużania postępowań.

0%

8%

32%

36%

8%

16%

0%

4%

17%

48%

17%

4%

10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

poniżej 3 m-cy 3 - 6 m-cy 6 - 12 m-cy 12 - 24 m-cy 24 - 36 m-cy powyżej 36 m-cy nie wiem

I poł. 2012

II poł. 2012



Skuteczność postępowań karnych

Poza długością postępowania istotna jest również jego skuteczność, czyli to, jaką część windykowanych

należności udało się odzyskać w jego wyniku.

Wykres nr 39. Skuteczność postępowania karnego przeciwko osobom, które skutecznie wyłudziły kredyt detaliczny (jako udział % wartości odzyskanych należności w należnościach windykowanych z tego tytułu)

Powyższy wykres wskazuje, że długość postępowania nie wypływa pozytywnie na jego skuteczność. Co trzeci

ankietowany odpowiada, że w wyniku prowadzonego postępowania odzyskał nie więcej niż 5% należności.

Jednocześnie żaden z badanych nie wybrał odpowiedzi wskazującej, że odzyskał więcej niż połowę

wyłudzonych należności. 42% respondentów uważa, że udaje się odzyskać między 10% a połową

wyłudzonych kredytów.

Tak niska odzyskiwalność środków nie może zachęcać do zgłaszania wyłudzeń organom ścigania,

szczególnie tych o niewielkiej wartości. Jednocześnie brak zdecydowanej reakcji na każdy przypadek

nadużyć może zachęcać do podejmowania przez oszustów dalszych prób wyłudzeń.

Z drugiej strony, ustawodawca nakłada na banki obowiązek zgłaszania tego typu przestępstw odpowiednim

służbom, zgodnie z art. 106 a) ust. 1 ustawy Prawo bankowe: „W razie zaistnienia uzasadnionego

podejrzenia, że działalność banku jest wykorzystywana w celu ukrycia działań przestępczych lub dla celów

mających związek z przestępstwem skarbowym lub innym przestępstwem niż przestępstwo, o którym mowa

w art. 165a gromadzenie, przekazywanie lub oferowanie środków płatniczych w celu sfinansowania aktu

terrorystycznego, lub art. 299 pranie brudnych pieniędzy, Kodeksu karnego bank zawiadamia o tym

prokuratora, Policję albo inny właściwy organ uprawniony do prowadzenia postępowania przygotowawczego.”

Brak zdecydowanej reakcji na każdy przypadek nadużyć może zachęcać do podejmowania przez oszustów

dalszych prób wyłudzeń.

27%

7%

14%

21% 21%

0%

10%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

poniżej 3% 3% - 5% 5% - 10% 10% - 20% 20% - 50% powyżej 50% nie wiem



Udział odzyskanych kredytów w puli skutecznie wyłudzonych

Abstrahując od skuteczności organów ścigania, instytucje finansowe, biorące udział w badaniu,

w odpowiedzi na dwa pytania ankiety przekazały, jaki odsetek wyłudzonych kredytów, z podziałem

na detaliczny i mieszkaniowy, udało im się odzyskać w II półroczu 2012 roku. Wyniki przedstawiono

na poniższym wykresie.

Wykres nr 40. Procentowy udział odzyskanych środków finansowych w odniesieniu do łącznej wartości wyłudzonych kredytów detalicznych i mieszkaniowych

W przypadku kredytów detalicznych 72% instytucji odzyskuje jedynie do ¼ wyłudzonych środków. Tak niska

skuteczność windykacji wskazuje na potrzebę ciągłego podnoszenia standardów bezpieczeństwa celem

eliminacji fraudowych aplikacji kredytowych, zanim finansowanie zostanie udzielone.

31%

24%

17%14% 14%

7%

17%

0%

10%

66%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

poniżej 5% 5% - 15% 15% - 25% powyżej 25% nie dotyczy

detaliczny

mieszkaniowy



Perspektywy

Istotnym elementem przeprowadzonej ankiety było uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące oczekiwań

respondentów na temat przyszłych zmian skali zjawiska wyłudzeń kredytów detalicznych w Polsce.

Wykres nr 41. Oczekiwana zmiana liczby wyłudzonych kredytów mieszkaniowych i detalicznych w Polsce w II półroczu 2013 roku w porównaniu do II półrocza 2012 roku

W opinii respondentów sytuacja na rynku kredytów mieszkaniowych i detalicznych w II połowie 2013 roku

w zakresie wyłudzeń kredytów ulegnie pogorszeniu. 58% ankietowanych uważa, że liczba nadużyć

w przypadku wyłudzeń kredytów detalicznych wzrośnie. Natomiast w przypadku kredytów mieszkaniowych

zdanie takie posiada 31% badanych. Ponadto, co trzeci ankietowany, zarówno w przypadku kredytów

mieszkaniowych, jak i detalicznych uważa, że w porównywanym okresie liczba wyłudzanych kredytów nie

ulegnie zmianie.

W przypadku kredytów mieszkaniowych optymistyczne oczekiwania, że ilość wyłudzanych kredytów

spadnie, ma co piąty respondent. Bardziej pesymistyczny obraz kształtuje się w przypadku kredytów

detalicznych, gdyż tylko 4% badanych uważa, że ilość nadużyć w II połowie 2013 roku spadnie. Dodatkowo,

w przypadku obydwu typów kredytów żaden z respondentów nie wybrał odpowiedzi „znacznie spadnie”.

17%

41%

34%

4% 4%3%

28%

34%

21%

14%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

znacznie wzrośnie nieznacznie wzrośnie nie ulegnie zmianie nieznacznie spadnie nie wiem

detaliczny

mieszkaniowy



PODSUMOWANIE

Niniejszy Raport jest podsumowaniem piątej edycji badania wyłudzeń na polskim rynku kredytów

detalicznych w II półroczu 2012 roku. Badanie przeprowadzone było z udziałem 29 przedstawicieli instytucji

finansowych, oferujących różnego rodzaju produkty kredytowe na rynku detalicznym. Osoby biorące udział

w badaniu były zazwyczaj pracownikami zajmującymi stanowiska kierownicze i posiadającymi wiedzę

w obszarze wyłudzeń kredytów detalicznych.

W czasie trwania badania zwróciliśmy się do ankietowanych z prośbą o udzielenie odpowiedzi na 53 pytania.

Kwestie poruszone w ankiecie dotyczyły skali zjawiska wyłudzeń zarówno w ujęciu wartościowym, jak

i ilościowym, a także schematów nadużyć najczęściej wykorzystywanych przez oszustów. W dalszej części

badania ankietowani udzielali odpowiedzi w obszarze sposobów przeciwdziałania nadużyciom oraz

skuteczności narzędzi wykorzystywanych w tym zakresie. Na koniec poprosiliśmy respondentów

o podzielenie się z nami oczekiwaniami związanymi ze skalą zjawiska wyłudzeń w przyszłości.

Głównym wnioskiem z piątej edycji badania wyłudzeń na polskim rynku kredytów w segmencie detalicznym

w II półroczu 2012 roku jest to, że problem nadużyć ze strony nieuczciwych klientów jest wciąż aktualny

i z wysokim prawdopodobieństwem będzie aktualny w najbliższej przyszłości.

Jakie produkty są najbardziej podatne na nadużycia?

Wyniki obecnego badania w kwestii podatności poszczególnych produktów na nadużycia są zbieżne

z wynikami poprzedniej edycji. Pierwsze miejsce w klasyfikacji produktów najbardziej narażonych na próby

wyłudzeń zajmuje kredyt gotówkowy. Produkt ten został wskazany jako najbardziej narażony na ryzyko

wyłudzeń przez 72% respondentów, względem 84% w poprzednim badaniu. Pozostałe produkty kredytowe,

które zostały objęte badaniem, zanotowały prawie dwukrotne wzrosty w tej kategorii.

Niską podatnością na nadużycia, według ankietowanych, cechują się kredyty mieszkaniowe oraz kredyty

na kartach kredytowych (po 7% odpowiedzi respondentów). Natomiast kredyty samochodowe, w kolejnej

już edycji badania, nie zostały wskazane przez żadnego z respondentów jako produkty najbardziej podatne

na ryzyko nadużyć.

W jaki sposób dochodzi do wyłudzeń?

W obecnym badaniu odpowiedzi respondentów są niemalże odwrotne do odpowiedzi z poprzedniego

półrocza. W opinii respondentów największa ilość wyłudzeń jest dokonywana z użyciem sfałszowanego lub

skradzionego dowodu tożsamości. Co ciekawe, schematy te w poprzednim badaniu wskazywane był jako

najrzadziej wykorzystywane przez oszustów. Na ostatnich miejscach klasyfikacji, pod względem częstości

występowania, uplasowało się wyłudzenie z użyciem fałszywego dokumentu potwierdzającego przychody

oraz manipulowanie zdolnością kredytową. Istotnym wydaje się być fakt, że schemat nadużycia związany

z manipulacją posiadaną zdolnością kredytową w poprzednim półroczu znajdował się na miejscu pierwszym

tej klasyfikacji.



W badaniu skierowaliśmy do respondentów również pytanie o sposoby nadużyć z wykorzystaniem kart

kredytowych, które choć zostały sklasyfikowane jako produkty względnie bezpieczne, w obliczu coraz

powszechniejszego ich używania będą stawiać nowe wyzwania z zakresu zabezpieczenia ich wystawców oraz

posiadaczy. W opinii ankietowanych największe zagrożenie niesie za sobą kopiowanie kart kredytowych

(skimming) oraz wyłudzanie danych wrażliwych np. kodu PIN (phishing). Najrzadziej występującym

schematem wyłudzeń w przypadku kredytów na kartach kredytowych jest wystawienie karty kredytowej na

skradzione dane osobowe (fraud aplikacyjny).

Kto wyłudza kredyty?

Z odpowiedzi udzielanych w trakcie badania wynika, że kredyty najczęściej wyłudzane są przez osoby

w przedziale wiekowym 25-35 lat (46% wskazań respondentów). Dodatkowo częściej kredyty wyłudzają

mężczyźni niż kobiety.

W opinii ekspertów uczestniczących w badaniu, udział pracowników instytucji finansowych w wyłudzeniach

kredytów jest zjawiskiem rzadkim. 35% badanych uważa, że ten problem w ogóle nie dotyczy instytucji,

w której pracują, a 46% uważa, że ma to miejsce w mniej niż 5% przypadków wyłudzeń produktów

kredytowych.

Gdzie najczęściej mają miejsce wyłudzenia?

Po raz kolejny w opinii respondentów najbardziej narażonymi na ryzyko wyłudzeń kredytów są pośrednicy

kredytowi. Natomiast za najbezpieczniejszy kanał sprzedaży produktów kredytowych zostały uznane

oddziały własne instytucji finansowych.

Również po raz kolejny kanały zdalne (telefon, internet) zajmują drugie miejsce w klasyfikacji kanałów

sprzedaży najbardziej narażonych na ryzyko wyłudzeń. Jest to szczególnie niepokojące ze względu na fakt,

że instytucje finansowe sprawują bezpośrednią kontrolę nad kanałami zdalnymi. Można przypuszczać, że

rozwój zdalnych kanałów sprzedaży, związany z jak największym dostosowaniem się do potrzeb klientów,

nie idzie w parze z dostatecznym zabezpieczeniem się instytucji przed wyłudzeniami. Dodatkowo należy

podkreślić, że brak bezpośredniego kontaktu klienta z przedstawicielem instytucji finansowej może zachęcać

oszustów do wykorzystywania właśnie tego kanału podczas wyłudzania środków.

Jak skutecznie wyłudzane są kredyty?

Wyniki badania w obszarze postrzegania skali udanych wyłudzeń pokazują, że w opinii 62% respondentów

skuteczne próby wyłudzenia kredytu mieszkaniowego nie wystąpiły lub stanowią mniej niż jeden

1% wszystkich pozytywnie rozpatrzonych aplikacji o ten typ produktu. Natomiast w przypadku kredytów

detalicznych odpowiedzi „nie wystąpiły” oraz „mniej niż 1%” zostały wskazane przez co czwartego

respondenta. W opinii co piątego ankietowanego udział wyłudzeń w ogólnej liczbie wszystkich pozytywnie

rozpatrzonych wniosków o kredyt detaliczny wynosi więcej niż 3%.



Jak skutecznie przeciwdziałać wyłudzeniom?

W stosunku do poprzedniej edycji badania coraz więcej instytucji podejmuje działania mające na celu

przeciwdziałanie nadużyciom. Największy wzrost pod względem wykorzystywania przez badane instytucje

finansowe odnotowały narzędzia informatyczne dedykowane wykrywaniu nadużyć (wzrost o 21%

w stosunku do poprzedniego badania). Jednocześnie na pytanie dotyczące stosowania rozwiązań IT 14%

respondentów odpowiedziało, że nie wykorzystuje żadnych narzędzi informatycznych do przeciwdziałania

wyłudzeniom, a jedynie 28% respondentów odpowiedziało, że ich instytucja posiada kompleksowe

rozwiązanie IT, dedykowane wykrywaniu i zarządzaniu potencjalnymi przypadkami nadużyć.

Utworzenie wewnętrznego zespołu do walki z nadużyciami, wprowadzenie procedur regulujących

postępowanie wyjaśniające w przypadkach nadużyć oraz anonimowa linia informowania o przypadkach

nadużyć to narzędzia walki z wyłudzeniami, których wykorzystanie przez instytucje finansowe wzrosło

w ostatnim półroczu.

Ocena skuteczności metod walki z nadużyciami kształtuje się podobnie, jak w poprzednich badaniach.

Większość respondentów twierdzi, że weryfikacja dokumentów przez pracowników front office, a także

analiza danych przy podejmowaniu decyzji kredytowej są najbardziej efektywnymi metodami przeciwdziała

nadużyciom. Według badanych, najniższą skutecznością cechują się audyt zewnętrzny, audyt wewnętrzny

oraz anonimowe kanały informowania o nadużyciach. Z drugiej strony, w kolejnym pytaniu ankietowani

stwierdzili, że to właśnie audyt wewnętrzny przyczynia się do wykrycia największej ilości nadużyć w ich

instytucjach finansowych.

Jakie są perspektywy?

W kontekście perspektyw dotyczących skali zjawiska nadużyć, w opinii prawie 60% respondentów sytuacja

na rynku kredytów detalicznych w Polsce w II połowie 2013 roku ulegnie pogorszeniu, a co trzeci

respondent uważa, że nic się nie zmieni. W przypadku kredytów mieszkaniowych ankietowani są bardziej

optymistyczni, co piąty z nich uważa, że liczba wyłudzanych kredytów nieznacznie spadnie, a 31%, że

wzrośnie.

Otrzymane wyniki badania ilustrują opinię ekspertów w zakresie sytuacji panującej na polskim rynku usług

finansowych w segmencie detalicznym. Uzyskany na podstawie odpowiedzi obraz wyłudzeń w obszarze

kredytów detalicznych sugeruje, że nie należy lekceważyć tego problemu.

Z przeprowadzonego badania wynika potrzeba ciągłego wzmacniania i uwidacznia podejmowanych przez

instytucję działań, mających na celu lepsze zabezpieczenie się przed nadużyciami. Równie ważnym

wnioskiem jest potrzeba nieustannej pracy instytucji finansowych nad skuteczniejszym i jak najszybszym

wykrywaniem przypadków nadużyć. Działania te mogą przybrać formę podnoszenia świadomości o realnym

zagrożeniu z tytułu nadużyć wśród pracowników wszystkich szczebli, eskalowaniem wykrytych nadużyć

i każdorazowym zgłaszaniem takich przypadków organom ścigania. Dodatkowo, każda instytucja powinna

rozważyć utworzenie lub wzmocnienie niezależnej, wyspecjalizowanej w przeciwdziałaniu i wykrywaniu

nadużyć jednostki organizacyjnej. Komórka ta powinna otrzymać wysoką autonomię, możliwość współpracy

z pozostałymi jednostkami instytucji finansowej oraz uprawnienia do bieżącego monitoringu działalności

kredytowej.

wyłudzenia kredytów w segmencie detalicznym...przestępstw i nadużyć gospodarczych acfe polska...

Documents