wyłudzenia na polskim rynku kredytów - zpfwyłudzenia na polskim rynku kredytów w segmencie...

Wyłudzenia na polskim rynku kredytów

w segmencie detalicznym

w I połowie 2012 roku

Gdańsk – Warszawa, listopad 2012

, ,

Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce – Związek Pracodawców powstała 27 października 1999 roku i obecnie skupia kilkadziesiąt kluczowych przedsiębiorstw z rynku finansowego w Polsce, w tym banki, doradców i pośredników finansowych, przedsiębiorstwa pożyczkowe, zarządzające informacją gospodarczą, wierzytelnościami, sprzedające produkty tzw. odwróconej hipoteki oraz przedsiębiorstwa z branży ubezpieczeniowej. Przedsiębiorstwa zrzeszone w KPF postanowiły reprezentować własne interesy w formule organizacji pracodawców, która ma prawo opiniować założenia i projekty aktów prawnych, jako partner społeczny w procesie legislacyjnym. KPF to Członek Rady Rozwoju Rynku Finansowego, powołanej do życia przez Ministra Finansów Rzeczpospolitej Polskiej oraz Członek EUROFINAS - federacji związków przedsiębiorstw finansowych (European Federation of Finance House Associations), zrzeszającej osiemnaście organizacji z krajów europejskich, reprezentujących ponad 1.200 instytucji finansowych. KPF ma w swoim dorobku badawczym kilkadziesiąt raportów, koncentrując się merytorycznie na obszarze kredytu konsumenckiego. Ernst & Young – jest globalnym liderem w zakresie usług audytorskich, podatkowych, transakcyjnych i doradczych. Na całym świecie 152 000 naszych pracowników jednoczą wspólne wartości i świadczenie wysokiej jakości usług. Zmieniamy rzeczywistość, pomagając naszym pracownikom, naszym klientom oraz naszej coraz szerszej społeczności w wykorzystaniu ich potencjału. Ernst & Young Polska świadczy obecnie usługi w zakresie: audytu, doradztwa biznesowego, księgowości, doradztwa podatkowego, doradztwa transakcyjnego, ulg i dotacji inwestycyjnych, doradztwa na rynku nieruchomości oraz szkoleń. Zatrudniamy ponad 1400 pracowników w biurach zlokalizowanych w Warszawie, Łodzi, Poznaniu, Wrocławiu, Katowicach i Krakowie. ACFE Polska – Stowarzyszenie Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyć Gospodarczych ACFE Polska jest organizacją non-profit zrzeszającą osoby zawodowo zajmujące się zapobieganiem i wykrywaniem oszustw oraz nadużyć gospodarczych. Stowarzyszenie jest uznane przez ACFE w Stanach Zjednoczonych za Oddział ACFE nr 114 w Polsce i posługuje się skrótem: ACFE Polska. Członkowie Stowarzyszenia podlegają Statutowi i Kodeksowi Etyki ACFE. ACFE Polska powstało w dniu 9 lipca 2003 i od razu rozpoczęło staranie o uznanie jako Oddział (Chapter) ACFE w Stanach Zjednoczonych. W dniu 29 września zostało oficjalnie uznane jako Poland Chapter nr 114. Niespełna miesiąc później w dniu 21 października 2003 otrzymało wpis do Krajowego Rejestru Sądowego. Celem ACFE Polska jest działalność edukacyjna służąca podnoszeniu kwalifikacji członków w zakresie prowadzenia badań oraz świadczenia usług doradczych w dziedzinie zapobiegania i wykrywania przestępstw i nadużyć gospodarczych.

PARTNER STRATEGICZNY PROJEKTU PARTNER PROJEKTU

COPYRIGHT

© Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce – Związek Pracodawców,

ul. Długie Pobrzeże 30, 80 – 888 Gdańsk, [email protected]

© Ernst & Young Business Advisory Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i Wspólnicy Sp.k.

Rondo ONZ 1, 00 – 124 Warszawa, www.ey.com/pl

© ACFE Polska - Stowarzyszenie Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyć Gospodarczych

ul. Złota 61 lok. 101, 00 – 819 Warszawa, [email protected]

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

Wyłudzenia na polskim rynku kredytów w segmencie detalicznym w I połowie 2012 roku

Materiał poufny, przeznaczony wyłącznie do wykorzystania wewnętrznego, bez prawa udostępniania go osobom trzecim.

Stro

na

3

........................................................................................................................................ 4 Wprowadzenie

.................................................................................................................................. 5 Uczestnicy badania

......................................................................................................................... 6 Wybrane wyniki badania

................................................................................................................... 6 Obszary wysokiego ryzyka

Produkty kredytowe narażone na wyłudzenie ................................................................................ 6

Kanały sprzedaży narażone na wyłudzenia ..................................................................................... 7

Metody wyłudzania produktów kredytowych ................................................................................ 9

Typy wyłudzeń za pomocą kart kredytowych ............................................................................... 11

Wyłudzenia w ujęciu geograficznym ............................................................................................. 12

Profil sprawców nadużyć ............................................................................................................... 13

............................................................................................................... 16 Przedmiot i skala wyłudzeń

Skala złożonych aplikacji fraudowych ........................................................................................... 16

Skala udanych wyłudzeń w odniesieniu do skali udzielonych kredytów ...................................... 18

Skala złożonych aplikacji fraudowych w podziale na produkty kredytowe .................................. 20

Analiza wartościowa wyłudzanych kredytów wg produktów ....................................................... 23

....................................................................................................................... 27 Walka z wyłudzeniami

Narzędzia przeciwdziałania wyłudzeniom ..................................................................................... 27

Organizacja zadań związanych z walką z nadużyciami .................................................................. 29

.......................................................................................... 30 Skuteczność zapobiegania wyłudzeniom

Metody walki z wyłudzeniami ....................................................................................................... 30

Wykrywalność aplikacji fraudowych ............................................................................................. 31

............................................................... 33 Karalność i możliwości odzyskania wyłudzonych środków

Długość postępowań karnych ....................................................................................................... 33

Skuteczność postępowań karnych ................................................................................................ 34

Udział odzyskanych kredytów w puli skutecznie wyłudzonych .................................................... 35

...................................................................................................................................... 37 Perspektywy

...................................................................................................................................... 38 Podsumowanie

Spis treści



Stro

na

4

Wspólne przedsięwzięcie Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce wraz z Partnerami –

firmą Ernst & Young oraz Stowarzyszeniem Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyć Gospodarczych ACFE

Polska pozwoliło na realizację projektu poświęconego analizie problemu wyłudzeń kredytowych

w segmencie detalicznym na polskim rynku.

Pierwsze pilotażowe badanie z zakresu wyłudzeń na polskim rynku kredytów w segmencie

detalicznym zostało przeprowadzone w 2009 roku. Niniejszy raport to już czwarta edycja pełnego

badania ankietowego. Dzięki możliwości porównań do wyników poprzednich edycji, możemy

obserwować trendy na polskim rynku kredytów, oceniać zmiany i nastroje dotyczące percepcji

zjawiska wyłudzeń i nadużyć w tym segmencie produktowym.

Celem niniejszego badania było zgromadzenie, usystematyzowanie i prezentacja wiedzy na temat

form, skali oraz trendów dotyczących zjawiska wyłudzeń kredytów udzielanych klientom

w segmencie detalicznym. Wyłudzenia kredytów stanowią dla instytucji finansowych obszar bardzo

poważnego ryzyka, ponieważ mogą istotnie wpływać na osiągane wyniki finansowe oraz dodatkowo

negatywnie rzutować na reputację danej instytucji.

W porównaniu do poprzednich edycji badania, w badaniu bieżącym pytania zadane respondentom

dotyczyły nie tylko postrzegania sytuacji na rynku, lecz również odnosiły się do sytuacji w instytucjach

reprezentowanych przez respondentów.

W ramach przeprowadzonego badania pozyskano informacje na temat zjawiska wyłudzeń kredytów

detalicznych1 i mieszkaniowych w I połowie 2012 roku od 27 przedstawicieli instytucji finansowych

działających na rynku polskim. Respondentami badania byli głównie eksperci odpowiedzialni

za realizację funkcji przeciwdziałania i wykrywania przypadków wyłudzeń w swoich organizacjach.

Dane zgromadzone w ramach badania pozwalają na poznanie trzech podstawowych aspektów

związanych z wyłudzeniami, a mianowicie: skali i rodzajów produktów finansowych będących

przedmiotem prób wyłudzeń, wykorzystywanych przez sprawców mechanizmów wyłudzeń, a także

stosowanych przez instytucje finansowe rozwiązań, przeciwdziałających temu zjawisku.

Niniejszy raport przedstawia kompleksowe opracowanie uzyskanych wyników. W szczególności,

w odniesieniu do wybranych zagadnień, raport przedstawia porównanie – tam gdzie było to możliwe

– do wyników analogicznego badania przeprowadzonego w II połowie 2011 roku oraz okresach

wcześniejszych.

Badanie zostało przeprowadzone w formie ankietowej w III kwartale 2012 roku. W imieniu

Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce wraz z Partnerami chcielibyśmy podziękować

wszystkim respondentom za poświęcony czas i przekazane spostrzeżenia.

1 Pod pojęciem kredytu detalicznego rozumie się kredyty udzielone w segmencie bankowości detalicznej oraz pożyczki udzielone

w sektorze pozabankowym, za wyjątkiem kredytów na zakup mieszkania lub domu oraz na finansowanie działalności gospodarczej.

Wprowadzenie



Stro

na

5

Rodzaje instytucji finansowych, które wzięły udział w bieżącej edycji badania były następujące:

Wykres nr 1. Rodzaje instytucji finansowych, biorących udział w badaniu.

* instytucje zajmujące się pośrednictwem kredytowym

Wśród instytucji finansowych, które wzięły udział w badaniu, najliczniejszą grupę stanowiły różnego

rodzaju podmioty zajmujące się udzielaniem pożyczek detalicznych. Dla porównania, udział tego

rodzaju instytucji w poprzedniej edycji badania wyniósł 18%. Udział banków ogółem (w tym banków

uniwersalnych spółdzielczych i specjalizujących się w udzielaniu kredytów detalicznych) spadł z 61%

do 48%. Udział SKOKów spadł z 21% do 18%. Wielkość podmiotów, biorących udział w ankiecie

została scharakteryzowana przez wskazanie wielkości sumy bilansowej w I półroczu 2012 roku,

co ilustruje wykres poniżej. Najliczniejszą grupę instytucji (68%) stanowią podmioty, których suma

bilansowa w I półroczu 2012 roku nie przekroczyła 1 miliarda złotych. Natomiast 8% stanowiły

organizacje, których suma bilansowa przekraczała próg 50 miliardów złotych.

Wykres nr 2. Wielkość instytucji biorących udział w badaniu, ze względu na przedział, w którym mieściła się wartość sumy bilansowej w I półroczu 2012 roku (w miliardach złotych).

30%

26%

18% 18%

4% 4%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Inna instytucjaudzielająca pożyczek

detalicznych

Bank uniwersalny Bank spółdzielczy SKOK Bank specjalizującysię w udzielaniu

kredytów detalicznych

Inna. Jaka? *

68%

8% 4% 4%

8% 8%

0% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

poniżej 1 1-5 5-10 10-20 20-50 powyżej 50 nie dotyczy

Uczestnicy badania



Stro

na

6

Obszary wysokiego ryzyka

Analizę problemu wyłudzeń na rynku detalicznych usług finansowych należy rozpocząć od

wyznaczenia struktury produktów kredytowych, kanałów sprzedaży oraz obszarów geograficznych,

najbardziej narażonych na ryzyko popełnienia przestępstwa, a także opisu profilu sprawców nadużyć

oraz najczęściej stosowanych przez nich metod wyłudzenia środków finansowania.

Produkty kredytowe narażone na wyłudzenie

Jednym z najbardziej istotnych elementów badania jest rozpoznanie struktury produktów

kredytowych, których w największym stopniu dotyczy zjawisko wyłudzeń na polskim rynku kredytów

w segmencie detalicznym.

W celu uzyskania informacji w tym zakresie ekspertom z instytucji, uczestniczących w badaniu została

zaprezentowana lista produktów, wśród których należało wybrać te, które są narażone

na wyłudzenie w ich jednostce oraz w Polsce ogółem.

Wykres nr 3. Porównanie skali produktów, w przypadku których najczęściej występują wyłudzenia w instytucjach, biorących udział w badaniu oraz w Polsce ogółem.

74%

7%

0% 4% 4%

70%

15%

0% 0% 4%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Kredyty gotówkowe Kredyty ratalne Kredytysamochodowe

Karty kredytowe Kredytymieszkaniowe (nazakup mieszkania,

domu)

w Polsce

w instytucjach biorącychudział w badaniu

Wybrane wyniki badania



Stro

na

7

Uczestnicy badania wskazują, że największym ryzykiem jest obarczona grupa kredytów gotówkowych

– tej odpowiedzi udzieliło 70% respondentów. Potwierdzone jest to również skalą tego zjawiska

na poziomie kraju – 74% odpowiedzi. Należy jednak zauważyć, że w poprzednim roku skala

wyłudzanych kredytów gotówkowych w kraju była wyższa - 79% oraz 88% w I i II połowie 2011 roku

odpowiednio. Tendencja spadkowa może utrzymywać się z powodu poprawy jakości zabezpieczenia

przed wyłudzaniem (dokładnej weryfikacji wniosków i danych klientów).

Na kolejnych pozycjach najczęściej wyłudzanych produktów kredytowych w I półroczu 2012 plasuje

sie odpowiednio kredyt ratalny (15%) i kredyt mieszkaniowy (4%). W poprzedniej edycji raportu

kredyt mieszkaniowy wskazano po raz pierwszy jako produkt narażony na próbę wyłudzenia (7%

respondentów wskazań). Obniżenie poziomu wyłudzenia tego typu kredytów jest wynikiem

rozbudowanych procedur dotyczących weryfikacji wniosków, coraz lepszych modeli scoringowych,

a także większego poziomu kontroli potencjalnych kredytobiorców i coraz bardziej restrykcyjnych

warunków otrzymania kredytu.

Dane, reprezentujące produkty, obciążone ryzykiem wyłudzenia na poziomie krajowym, pokazują, że

karty kredytowe również w niewielkim stopniu (4%) mogą stać sie przyczyną strat w instytucjach

finansowych. Brak wskazania tych produktów w odniesieniu do instytucji respondentów może być

znakiem ostrzegawczym, informującym o potrzebie głębszej analizy tego rodzaju usług.

Kanały sprzedaży narażone na wyłudzenia

Produkty i usługi instytucji finansowych powinny być oferowane klientom zgodnie z ich potrzebami,

czyli w odpowiednim czasie, miejscu oraz w preferowanej formie. Rosnące wymagania społeczeństwa

oraz coraz bardziej konkurencyjne warunki prowadzenia działalności wymuszają na instytucjach

rozszerzenie oferty produktów i usług, a także możliwych kanałów dystrybucji i obsługi

konsumentów. W wyniku wprowadzania nowoczesnych rozwiązań celem utrzymania pozycji

konkurencyjnej skala nadużyć wzrasta, gdyż nie zawsze jest prowadzona szczegółowa analiza ryzyka

nowo stosowanych metod.

Obecnie udzielanie kredytów odbywa się w formie bezpośredniej obsługi klientów (w oddziałach

własnych instytucji finansowych, oddziałach partnerskich, punktach sprzedaży oraz za pomocą

pośredników kredytowych), a także przy pomocy kanałów zdalnych, takich jak Internet czy telefon.

W celu zweryfikowania stopnia, w którym poszczególne kanały sprzedaży są narażone na ryzyko

wyłudzeń, poprosiliśmy o ich uszeregowanie od najmniej do najbardziej podatnych na występowanie

nadużyć.



Stro

na

8

Wykres nr 4. Kanały sprzedaży według stopnia występowania wyłudzeń (1 - najmniej narażone na wyłudzenia, 5 - najbardziej).

Uzyskane odpowiedzi kolejny raz (analogiczne wyniki uzyskiwano w poprzednich edycjach badania)

potwierdzają, że najbardziej ryzykownym kanałem dystrybucji produktów kredytowych są pośrednicy

finansowi, a najmniej ryzykowna jest sprzedaż w oddziałach własnych. Podstawową przyczyną takiej

oceny zjawiska jest różny poziom mechanizmów i procesów kontrolnych, jaki jest stosowany

na poziomie poszczególnych kanałów sprzedaży. I tak oddziały własne charakteryzują się

największym stopniem kompletności oraz skuteczności procesów z zakresu weryfikacji oraz kontroli

potencjalnego kredytobiorcy. Stosowane mechanizmy obejmują zazwyczaj zarówno zweryfikowanie

szeregu wymaganych dokumentów jak również wykorzystanie narzędzi analitycznych wspierających

typowanie podejrzanych aplikacji kredytowych (np. poprzez reguły eksperckie czy też modele

statystyczne bazujące na historycznych przypadkach nadużyć). Poza tym, obsługą klientów w tych

oddziałach zajmuje się wykwalifikowany personel, podlegający regularnym kompleksowym

szkoleniom oraz obowiązkowi przestrzegania kodeksu etycznego postępowania (który staje się

standardem wśród wiodących instytucji finansowych).

Z niższą oceną pozostałych kanałów dystrybucji może wiązać się ryzyko związane z brakiem

zastosowania szerokiego zakresu mechanizmów przeciwdziałania nadużyciom czy też

z ograniczeniami wynikającymi z brakiem kontaktu z klientem (kanały zdalne).

Odnosząc się do pośredników kredytowych, którzy są postrzegani jako najbardziej ryzykowny kanał,

jako potencjalną przyczynę takiej oceny można wskazać uproszczenie procedur otrzymania kredytu,

która wynika z chęci zwiększenia szybkości działania w pozyskaniu nowych klientów, co pociąga

za sobą zwiększone ryzyko występowania nadużyć.

Stosunkowo niedużym stopniem ryzyka charakteryzują się oddziały partnerskie oraz punkty

sprzedaży (np. salony samochodowe lub sklepy), co jest rezultatem spełnienia szczegółowych

wymagań dotyczących bezpieczeństwa, które są stawiane tym podmiotom przez instytucje finansowe

przed rozpoczęciem współpracy.

Kanały zdalne (Internet oraz telefon) są obecnie źródłem niebezpieczeństwa ze względu

na niewystarczający poziom zabezpieczeń sieciowych przed wystąpieniem ryzyka nadużyć oraz niską

skuteczność procedur identyfikacji klienta na tle rosnącej pomysłowości oszustów i coraz większej

liczby sposobów wyłudzania pieniędzy.

1,65

1,91 2,05

2,17 2,38

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

Oddziały własne Oddziały partnerskie Point of Sale (sklepy,salony samochodowe)

Kanały zdalne(internet, telefon)

Pośrednicy kredytowi



Stro

na

9

Metody wyłudzania produktów kredytowych

Aktualnie instytucjom finansowym jest stawiane wyzwanie rozpoznania różnorodnych metod,

wykorzystywanych przez przestępców w celu uzyskania środków finansowania. Przedstawiliśmy

respondentom listę najczęściej stosowanych rodzajów wyłudzeń z prośbą o zaznaczenie tych, które

były najczęściej używane w stosunku do nich.

W celu uzyskania źródeł finansowania oszuści najczęściej wykorzystują fałszywe dokumenty

potwierdzające poziom dochodów – 59% odpowiedzi respondentów. Problem występuje w sytuacji,

kiedy osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą, ponieważ dysponuje możliwością zawyżenia

poziomu dochodów, żeby spełnić warunki uzyskania kredytu. W przypadku osób fizycznych,

pozyskujących dochody z zatrudnienia, weryfikacja przebiega w sposób łatwiejszy, gdyż

zaświadczenie o dochodach od pracodawcy uważa się za pewne źródło informacji. Trudnym

do wykrycia natomiast staje się fakt fikcyjnego zatrudnienia, kiedy pracodawca fałszuje dokumenty

z różnych przyczyn (np. rodzinnych).

Wykres nr 5. Rodzaj wyłudzeń występujących w badanych instytucjach w I półroczu 2012 roku.

W podobnym stopniu częstotliwości (56% odpowiedzi respondentów) przy zaciągnięciu kredytów

manipuluje się posiadaną zdolnością kredytową. Ten rodzaj oszustw dotyczy przede wszystkim

sytuacji, w których kredyt jest udzielany „na dowód”, bez wymagania dodatkowych zaświadczeń

o poziomie dochodów albo informacji na temat już zaciągniętych zobowiązań. Zatajenie wyżej

wspomnianych danych stopniowo staje się nieskuteczne, ponieważ instytucje finansowe coraz

częściej korzystają z baz zewnętrznych celem sprawdzenia klienta. Jedną z nich jest Biuro Informacji

Kredytowej (BIK), utworzone w wyniku rosnącej liczby zagrożonych kredytów. Przechowuje

i przetwarza ono informacje o bieżących oraz przeszłych zobowiązaniach klientów banków i SKOK-ów,

dlatego stanowi pewne źródło weryfikacji wiarygodności klientów. Platforma wymiany informacji

pomiędzy sektorem bankowym i pozostałymi sektorami gospodarki – Biuro Informacji Gospodarczej

(BIG) InfoMonitor – również prowadzi rejestr dłużników oraz gromadzi informacje o wywiązywaniu

się klientów z zobowiązań finansowych.

26%

30%

41%

56%

59%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Wyłudzenie z użyciem sfałszowanego dokumentu tożsamości

Wyłudzenie z użyciem skradzionego dokumentu tożsamości

Intencjonalny brak spłaty kredytu przy wykorzystaniuprawidłowych dokumentów (w tym metoda 'na słupa')

Zaciągnięcie kredytu manipulując posiadaną zdolnościąkredytową (np. zatajenie innych zobowiązań)

Wyłudzenie z użyciem fałszywego dokumentu potwierdzającegodochody



Stro

na

10

Oprócz zatajania poziomu bieżących zobowiązań, zdolność kredytową można zawyżyć, ukrywając lub

zmniejszając liczbę dzieci, która jest brana pod uwagę w niektórych instytucjach finansowych. W tym

przypadku należy się liczyć z tym, że instytucje również korzystają z portali społecznościowych celem

sprawdzenia informacji deklarowanych przez kredytobiorców. Wśród kolejnych metod poprawy

kondycji finansowej należy wymienić zaniżenie wartości wydatków na utrzymanie lub zawyżenie

wartości posiadanych aktywów.

W ramach zbadania poziomu wykrycia zatajonych danych w złożonych aplikacjach, poprosiliśmy

ankietowanych, aby wskazali, czy jest prowadzona analiza w tym zakresie oraz w jakich przypadkach

występuje.

Niepokojąca jest odpowiedź 33% instytucji reprezentowanych przez respondentów, że nie analizuje

się wykorzystania przez osobę ubiegającą się o kredyt innych kanałów sprzedaży oraz innych

produktów pod kątem ryzyka wystąpienia wyłudzenia. Taka sama liczba ankietowanych natomiast

prowadzi analizę dla każdej aplikacji kredytowej, tym samym zwiększając poziom wykrycia aplikacji

fraudowych.

Wykres nr 6. Czy jest prowadzona analiza związana z dotychczasowym wykorzystaniem przez osobę wnioskującą o kredyt: innych kanałów sprzedaży (cross channels) oraz innych produktów (cross products) pod kątem ryzyka wystąpienia przypadku wyłudzenia?

Pocieszającym mógłby się wydawać fakt, że 67% ogółem weryfikuje dane, sprawdzając ich

prawidłowość i poprawność, lecz 34% wykonują taką analizę tylko w przypadku aplikacji

z podwyższonym ryzykiem wystąpienia wyłudzenia lub w przypadku informacji o kredytach

niespłacanych w terminie.

W odniesieniu do następnego rodzaju wyłudzeń – intencjonalnego braku spłaty kredytu przy

wykorzystaniu prawidłowych dokumentów, oszuści podlegają karze pozbawienia wolności od

6 miesięcy do lat 8 według art. 286 Kodeksu Karnego. Mimo tak wysoko ustanowionej

odpowiedzialności karnej, ta metoda jest dość popularna (aż 41% odpowiedzi respondentów).

Dotyczy to przede wszystkim korzystania z tzw. „słupa” – osoby, która dobrowolnie (za niewielką

zapłatę) lub w wyniku zmuszenia, posługuje się własnymi danymi dla zaciągnięcia kredytu. Najczęściej

33%

17%

17%

33%

tak – dla każdej aplikacji kredytowej

tak – okresowo, dla przypadków dla których wykryto podwyższone ryzyko wystąpienia wyłudzenia tak – tylko dla kredytów niespłacanych w terminie

nie



Stro

na

11

„słup” działa na zlecenie grup przestępczych, które przygotowują go do spotkania z przedstawicielem

instytucji finansowej oraz wyposażają w potrzebne dokumenty. Identyfikacja takiej osoby przez

organy ścigania nie jest zadaniem skomplikowanym, natomiast wyegzekwowanie pieniędzy jest

trudne, ponieważ najczęściej są to bezdomni, bezrobotni, alkoholicy lub narkomani, którzy nie są

w stanie ani wskazać swoich zleceniodawców, ani spłacić kredytu. Z tych powodów odzyskanie

pożyczonej kwoty staje się dość poważnym problemem dla instytucji finansowych.

Wśród kolejnych metod wyłudzania kredytów oszuści wykorzystują skradzione (30%) lub sfałszowane

(26%) dokumenty. Te przypadki są również sankcjonowane przez Kodeks Karny – art. 297 przewiduje

karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Jednak jest to sposób dość często stosowany

w środowisku instytucji finansowych, udzielających tzw. „chwilówek”, gdzie weryfikacja

wiarygodności klienta jest uproszczona lub znikoma. Ze względu na skalę zjawiska, związanego

z danym typem wyłudzeń, powstały bazy rejestracji zagubionych i skradzionych dokumentów (np.

System Dokumenty Zastrzeżone prowadzony przez Związek Banków Polskich (ZBP) –

http://www.dokumentyzastrzezone.pl/, w którym obecnie znajduje się informacja o ponad milionie

zastrzeżonych dokumentów tożsamości).

Typy wyłudzeń za pomocą kart kredytowych

W analizie dokonanej na początku rozdziału, zwróciliśmy uwagę, że instytucje finansowe nie do końca

są świadome ryzyka wyłudzeń środków finansowych za pomocą kart kredytowych. Zwróciliśmy się

do nich zatem z zapytaniem o wskazanie sposobów, które wg ich opinii są najczęściej

wykorzystywane w tym obszarze na skalę krajową.

Wykres nr 7. Rodzaj wyłudzeń z użyciem kart, który występował w Polsce najczęściej w I półroczu 2012 roku.

Według spostrzeżeń respondentów najczęściej występującym rodzajem wyłudzenia za pomocą kart

kredytowych jest tzw. skimming, czyli bezprawne kopiowanie zawartości karty bankowej w celu

wytworzenia duplikatu i korzystania ze środków nieświadomego prawowitego posiadacza karty (48%

odpowiedzi).

48%

7% 7% 4%

0%

67%

26%

15%

26%

7%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Skimming Card not present Fraud aplikacyjny Phishing Account takeover

I połowa 2012

II połowa 2011

http://www.dokumentyzastrzezone.pl/



Stro

na

12

W odróżnieniu od poprzednich edycji badania, na drugiej pozycji plasuje się zarówno metoda card

not present, jak i fraud aplikacyjny (po 7% głosów respondentów) – w II półroczu 2011 roku były to

drugie i trzecie miejsce (26% i 15% odpowiednio).

Card not present jest kategorią transakcji, dla której charakterystyczny jest brak fizycznej obecności

karty w momencie jej dokonania (należą do nich przede wszystkim transakcje internetowe). Szybki

rozwój Internetu oraz wysoki poziom zaufania do sieci szczególnie wśród osób młodych skutkuje

zanikiem świadomości o potencjalnych zagrożeniach, istniejących przy udostępnianiu informacji

prywatnych. Osoby starsze często wykorzystują powtarzające się, proste hasła do poczty

elektronicznej, portali społecznościowych, oraz co jest najbardziej niebezpieczne, bankowości

internetowej. Transakcje, przeprowadzane za pośrednictwem Internetu cechują się anonimowością

(brak bezpośredniego kontaktu sprzedającego z kupującym), a także znacznym opóźnieniem (towar

jest wysyłany po dokonaniu zapłaty), co stwarza dodatkowe ryzyko wystąpienia nadużyć. Środowisko

wirtualne, służące do zawarcia umowy również stwarza możliwości pozyskania przez osoby trzecie

przesyłanych danych. Dlatego szczególną uwagę należy zwrócić na doskonalenie oraz monitoring

technik zabezpieczających transakcje internetowe w instytucjach finansowych.

Fraud aplikacyjny, również wskazany przez respondentów, może polegać np. na ”kradzieży

tożsamości” osoby i podanie jej danych osobowych podczas złożenia wniosku o kartę kredytową.

Najczęściej ofiarę informują organy ścigania w momencie, kiedy nadchodzi okres spłaty długu.

Phishing, jako metoda wyłudzania za pomocą kart kredytowych, wskazało 4% respondentów. Metoda

polega zazwyczaj na wysyłaniu e-maili do ofiar z prośbą albo nawet żądaniem podania kodów pin,

identyfikatorów oraz haseł. Dodatkowo może być wysłana wiadomość, przypominającą oficjalną

korespondencję z bankiem z prośbą reaktywacji konta bankowego na podanej poniżej stronie

z linkiem, gdzie wpisywane dane są kopiowane i używane przez oszustów.

Nie wskazana przez instytucje w bieżącej edycji badania metoda account takeover, na pewno jest

wykorzystywana przez przestępców, którzy próbują przejąć rachunek karty kredytowej, prosząc

o wysłanie karty dodatkowej na inny adres. Najczęściej oszuści uzyskują najpierw informacje o ofierze

i podając się za nią zgłaszają zgubienie karty i wnioskują o wydanie nowej. Na szczęście znaczna część

banków wymaga osobistej wizyty w oddziale w celu wyrobienia nowej karty, co znacznie redukuje

ryzyko nadużycia w porównaniu np. z możliwością wykorzystania do tego celu infolinii. Niemniej

jednak należy zwrócić uwagę na ten problem ze względu na niską świadomość jego występowania.

Wyłudzenia w ujęciu geograficznym

Ważnym elementem zabezpieczenia się przed wyłudzeniem kredytów jest posiadanie informacji nie

tylko na temat rodzajów produktów oraz kanałów sprzedaży najbardziej narażonych na ryzyko, lecz

również niebezpiecznych segmentów rynku w ujęciu geograficznym. Aby pomóc instytucjom

finansowym zidentyfikować regiony, w których aktywność oszustów jest wyższa, a także wskazać

potrzebę adaptacji mechanizmów zarządzania ryzykiem oraz zaostrzenia warunków uzyskania

produktów kredytowych, zapytaliśmy się ankietowanych o wybranie z listy województw maksymalnie

trzech, w których najczęściej występowały nadużycia w I półroczu 2012 roku.



Stro

na

13

W I półroczu 2012 wystąpiła nieznaczna zmiana wyników – województwa śląskie i mazowieckie

(odpowiednio 59% i 56% odpowiedzi) zamieniły się miejscami w stosunku do roku poprzedniego. Nie

zmienia to faktu, że nadal znajdują się w czołówce rankingu, ponieważ skupiają 26% ludności Polski,

stanowiąc tym samym najbardziej zaludnione województwa. Istotne przesuniecie nastąpiło

natomiast w przypadku województwa dolnośląskiego, które zajmuje tylko piąte miejsce względem

zaludnienia – z 21% w poprzednim badaniu do 30% obecnie. Pozytywne zmiany zaobserwowano

w postrzeganiu województwa małopolskiego i pomorskiego (z 25% i 21% odpowiednio do 11%

w obecnym badaniu).

Wykres nr 8. Województwa, w których najczęściej w I półroczu 2012 roku miały miejsce wyłudzenia kredytów oferowanych klientom indywidualnym (respondenci wskazywali 3 regiony, w których wyłudzenia występują najczęściej.

Otrzymane wyniki nie wydają się być zaskakujące, ponieważ odpowiedzi respondentów są

uszeregowane stosunkowo podobnie do rankingu województw względem liczby ludności – im więcej

osób zamieszkuje dany obszar, tym większe ryzyko działań oszustów i wystąpienia prób wyłudzenia

środków finansowych celem wzbogacenia się.

Profil sprawców nadużyć

Interesującym tematem badania jest rozpoznanie profilu sprawców, podejmujących próby

wyłudzenia środków finansowania, a także charakter ich działań. W bieżącej edycji badania po raz

pierwszy zwróciliśmy się z tym zapytaniem do respondentów. Otrzymane odpowiedzi wskazują na to,

że około połowy sprawców wyłudzeń stanowią osoby działające samodzielnie oraz drugą połową są

zorganizowane grupy przestępcze. Podobnie, w około połowie przypadków, wyłudzenie staje się

zorganizowaną, powtarzającą się działalnością przestępczą, a drugiej połowie przypadków, odnosi się

do jednorazowych działań.

59% 56%

30%

11% 11% 11% 7% 7%

4% 4% 4% 4% 4% 4% 0% 0%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%



Stro

na

14

Poprosiliśmy również instytucje o wskazanie najczęstszych sposobów działań oszustów. Wyniki są

przedstawione na poniższym wykresie.

Prawie połowę przypadków (48%) stanowi jedna próba wyłudzania, a w większości sytuacji (74%)

dotyczy wykorzystania jednego produktu kredytowego. Najrzadziej jest podejmowana jednokrotna

próba wyłudzenia z wykorzystaniem różnych produktów kredytowych (9%), co może świadczyć

o tym, że wyłudzenie różnych produktów jest bardziej skomplikowane, ponieważ należałoby posiadać

wiedzę na temat zabezpieczenia oraz procesu weryfikacji wniosku w przypadku każdego typu

produktu kredytowego.

Wykres nr 9. Najczęstszy sposób działania sprawców wyłudzeń w instytucjach, biorących udział w badaniu.

Poddając temat głębszej analizie zwróciliśmy się z zapytaniem o skali uczestnictwa pracowników

w procesie wyłudzania produktów kredytowych.

Co piąty uczestnik badania zadeklarował brak wyżej opisanej sytuacji w instytucji, natomiast

większość ankietowanych (71%) wskazała, że pracownicy instytucji byli zaangażowani w działalność

przestępczą przy nie więcej niż 10% łącznej liczby wszystkich aplikacji fraudowych. Tylko 8%

respondentów uważa, że pracownicy pomagają przestępcom w ponad 20% przypadków prób

wyłudzeń.

48%

26%

9%

17%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

jedna próba wyłudzenia, z wykorzystaniem jednego produktukredytowego (np. kredytu gotówkowego)

kilka prób wyłudzenia, z wykorzystaniem jednego produktukredytowego (np. kredytu gotówkowego)

jednokrotne próby wyłudzenia z wykorzystaniem różnychproduktów kredytowych

kilka prób wyłudzenia, z wykorzystaniem różnych produktówkredytowych



Stro

na

15

Wykres nr 10. Skala aplikacji fraudowych, w których wyłudzeniu brali udział pracownicy instytucji (jako procent łącznej liczby wszystkich aplikacji fraudowych).

Wynik nie jest wysoki, niemniej jednak wskazuje na problem wewnętrzny dotyczący zatrudnienia

nielojalnych i nieuczciwych pracowników, co sugeruje, że instytucje powinny dodatkowo angażować

się w sprawdzenie rzetelności personelu.

Wykres nr 11. Funkcje pracowników, którzy brali udział w wyłudzeniu kredytów.

Najczęściej w wyłudzeniach brali udział pracownicy, którzy przyjmują wnioski i dokonują ich wstępnej

weryfikacji. Jak pokażą dalsze badania, front office uważa się za jedną z najbardziej skutecznych

metod walki z wyłudzeniami według opinii respondentów. Dlatego należy zwrócić szczególną uwagę

przy zatrudnieniu pracowników na wyżej wymienione stanowiska, ponieważ istnieje duże ryzyko

wykorzystania pozycji w celach wyłudzenia środków finansowych.

46%

25%

0%

8%

21%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

poniżej 5% 5% - 10% 10% - 20% powyżej 20% nie było takichprzypadków

5%

10%

85%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

pracownicy dokonujący weryfikacji aplikacji kredytowych (analitykkredytowy)

pracownicy wydający decyzje o udzieleniu kredytu

pracownicy przyjmujący wnioski kredytowe i dokonujący ichwstępnej weryfikacji (front office)



Stro

na

16

Przedmiot i skala wyłudzeń

Jednym z najistotniejszych celów niniejszego badania było przeanalizowanie zjawiska wyłudzeń

kredytów detalicznych oraz mieszkaniowych pod względem częstości i rozmiaru takich przypadków.

Wyniki badania w tym zakresie przedstawiono wyodrębniając dwie zasadnicze kategorie: próby

wyłudzeń (złożone aplikacje fraudowe) oraz przypadki skutecznego wyłudzenia środków.

Skala złożonych aplikacji fraudowych

Postrzeganie ankietowanych procentowego udziału liczby aplikacji fraudowych w ogóle złożonych

aplikacji kredowych, można by uznać za optymistyczne. Znaczna grupa ankietowanych wskazała, że

liczba aplikacji fraudowych nie przekracza 3% (65% ankietowanych – w przypadku kredytów

mieszkaniowych i 50% – detalicznych). Przy czym, odpowiednio 10% i 7% respondentów wskazało, że

aplikacje fraudowe nie wystąpiły. Przedział 3%-5% wskazało odpowiednio 20% w przypadku

kredytów mieszkaniowych i 27% dla kredytów detalicznych.

Ogólnie, kredyty detaliczne są postrzegane jako bardziej narażone na ryzyko wyłudzenia niż kredyty

mieszkaniowe. Wynika to przede wszystkim ze znacznie bardziej kompleksowej oceny kredytobiorcy

w przypadku kredytów mieszkaniowych, stąd potencjalni oszuści wolą wyłudzać kredyty detaliczne.

Różnice w podejściu do oceny kredytobiorcy wynikają z kolei m.in. z różnego poziomu ryzyka,

odmiennych kanałów sprzedaży i różnego poziomu konkurencji na rynkach kredytów

mieszkaniowych i detalicznych.

Wykres nr 12. Skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt danego typu w Polsce w odniesieniu do liczby aplikacji kredytowych w I półroczu 2012 roku (jako % liczby wszystkich aplikacji kredytowych).

7%

50%

27%

9% 7%

10%

65%

20%

0%

5%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

nie wystąpiły poniżej 3% 3% - 5% 5% - 10% powyżej 10%

detaliczny

mieszkaniowy



Stro

na

17

Respondenci zostali również poproszeni o wskazanie postrzegania wartości aplikacji fraudowych

w ogóle złożonych aplikacji kredytowych.

Wykres nr 13. Skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt danego typu w Polsce w odniesieniu do wartości aplikacji kredytowych w I półroczu 2012 roku (jako % wartości wszystkich aplikacji kredytowych).

Zdaniem 51% respondentów (w odniesieniu do kredytów detalicznych) i 50% (w odniesieniu

do kredytów mieszkaniowych) wartość fraudowych aplikacji stanowiła poniżej 3% wartość wszystkich

kredytów udzielonych na rynku. Przy czym, odpowiednio 4% i 10% respondentów wskazało, że

aplikacje fraudowe nie występują. Przedział 3-5% wskazało 31% ankietowanych w przypadku

kredytów detalicznych i 30% w przypadku kredytów mieszkaniowych.

Z powyższego wykresu wynika, że zdaniem respondentów wartość aplikacji fraudowych jest podobna

w przypadku kredytów detalicznych i mieszkaniowych, co wiąże się ze znacznie większą liczbą,

a mniejszą wartością udzielanych kredytów detalicznych w stosunku do mieszkaniowych.

Jednocześnie pocieszający jest fakt, że tylko 14% respondentów w przypadku kredytów detalicznych

i 10 % w przypadku mieszkaniowych wskazało, że wartość fraudowych aplikacji przekracza 5% –

w zeszłej edycji badania było to odpowiednio 43% i 18%.

Istotnym jest również, jak przedstawiciele instytucji finansowych postrzegają ryzyko prób wyłudzeń

kredytów w ich własnych miejscach pracy, na co zwrócono uwagę w bieżącej edycji badania.

Okazuje się bowiem, że znaczna część z nich, pomimo zasadniczo krytycznej opinii o rynku, wskazuje

że próby wyłudzeń nie wystąpiły w podmiotach przez nich reprezentowanych. Obraz sytuacji

przedstawiają wykresy poniżej. 19% ankietowanych wskazało, że wartościowo próby wyłudzeń

stanowiły powyżej 3% rozpatrywanych aplikacji kredytowych (kredyty detaliczne) i odpowiednio 20%

(kredyty mieszkaniowe).

4%

51%

31%

7% 7%

10%

50%

30%

5% 5%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%


detaliczny

mieszkaniowy



Stro

na

18

Wykres nr 14. Skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt danego typu w instytucjach respondentów w odniesieniu do liczby aplikacji kredytowych w I półroczu 2012 roku (jako % liczby wszystkich aplikacji kredytowych).

Wykres nr 15. Skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt danego typu w instytucjach respondentów w odniesieniu do wartości aplikacji kredytowych w I półroczu 2012 roku (jako % wartości wszystkich aplikacji kredytowych).

Skala udanych wyłudzeń w odniesieniu do skali udzielonych kredytów

Celem niniejszego badania, oprócz poznania skali prób wyłudzeń kredytów, było również

dowiedzenie się jaki jest rozmiar zjawiska skutecznie przeprowadzonych wyłudzeń. Analiza

44%

39%

7% 7%

3%

53%

35%

12%

0% 0% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%


detaliczny

mieszkaniowy

47%

34%

13%

3% 3%

60%

20%

13%

7%

0% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%


detaliczny

mieszkaniowy



Stro

na

19

przypadków udanych wyłudzeń została, podobnie jak wcześniej, przeprowadzona w odniesieniu

do liczby (wykres nr 16) i wartości (wykres nr 17) kredytów udzielonych w badanym okresie.

Wykres nr 16. Skala udanych wyłudzeń kredytów detalicznych w Polsce i w instytucjach biorących udział w badaniu w odniesieniu do liczby tych kredytów udzielonych w I półroczu 2012 roku (jako % wszystkich pozytywnie rozpatrzonych aplikacji kredytowych).

Według opinii respondentów w ich instytucjach skala zjawiska skutecznych wyłudzeń jest mniejsza

niż w przypadku ogółu rynku. 50% ankietowanych wskazało, że w udane wyłudzenia stanowiły

poniżej 1% liczby udzielonych kredytów, podczas gdy w stosunku do ogółu rynku wskazania

na przedział poniżej 1% dokonało 34% ankietowanych. Tylko 4% respondentów wskazało że

w instytucjach przez nich reprezentowanych rozmiar skutecznych wyłudzeń przekroczył 3 % liczby

udzielonych kredytów. Pomimo, iż wartości względne wskazane na niniejszym wykresie nie wskazują

tego wprost, to uwzględniając łączną wartość udzielonych kredytów detalicznych oraz przyjmując, że

skala udanych wyłudzeń to około 1% wszystkich udzielonych kredytów, to liczba ta stanowi w skali

całego kraju niebagatelną wielkość, która przekłada się na stratę finansową przedstawianą

w sprawozdaniach instytucji finansowych.

0%

34%

38%

14% 14%

21%

50%

21%

4% 4%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%


w Polsce w instytucjachrespondentów



Stro

na

20

Wykres nr 17. Skala udanych wyłudzeń kredytów detalicznych w Polsce i w instytucjach biorących udział w badaniu w odniesieniu do wartości tych kredytów udzielonych w I półroczu 2012 roku.

Obraz skali udanych wyłudzeń w ujęciu wartościowym posiada tę samą cechę: respondenci uważają

swoje miejsca pracy za mniej narażone na ryzyko skutecznych wyłudzeń, niż pozostała część rynku.

63% ankietowanych uważa, że w podmiotach przez nich reprezentowanych, wartość wyłudzonych

kredytów była niższa niż 3% wszystkich pozytywnie rozpatrzonych wniosków kredytowych. Przedział

powyżej 10% wskazało 4% respondentów.

Skala złożonych aplikacji fraudowych w podziale na produkty kredytowe

Pojecie kredytu detalicznego obejmuje szereg różnego rodzaju form pozyskiwania środków

pieniężnych przez osoby fizyczne, na bezpośrednie zaspokojenie potrzeb. Dlatego, w celu

przedstawienia pełnego obrazu rynku, w niniejszym rozdziale zostały przedstawione dane dotyczące

konkretnych produktów kredytowych.

Odpowiedzi respondentów wskazują, że kredytem detalicznym postrzeganym jako najbardziej

narażony na ryzyko prób wyłudzeń jest kredyt samochodowy (tylko 47% ankietowanych

odpowiedziało, że skala złożonych aplikacji fraudowych nie przekroczyła 3%). Dla porównania,

w poprzednim badaniu kredyt samochodowy był postrzegany jako najmniej narażony na ryzyko prób

wyłudzeń. To, że próby wyłudzeń kredytów samochodowych w dobie kryzysu stają się coraz bardziej

„modne” potwierdzają liczne doniesienia prasowe. Bardzo często oszuści zgłaszają na policję

zawiadomienie o kradzieży samochodu, na który został wzięty kredyt. Ubezpieczenie pokrywa koszt

spłaty kredytu. Traci na tym bank i ubezpieczyciel, a zyskuje przestępca.

0%

70%

25%

0%

5%

29%

63%

4% 0%

4%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%


w Polsce

w instytucjach respondentów



Stro

na

21

Wykres nr 18. Skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt danego typu w Polsce w odniesieniu do liczby aplikacji o kredyt danego typu w I połowie 2012 roku (jako % ilości wszystkich aplikacji o kredyt danego typu).

Wykres nr 19. Skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt danego typu w Polsce w odniesieniu do wartości aplikacji o kredyt danego typu w I połowie 2012 roku.

Patrząc na wyniki badania w ujęciu wartościowym można dojść do podobnych wniosków – tylko

mniej niż połowa (47%) respondentów uważa, że wartość złożonych aplikacji fraudowych o kredyt

samochodowy nie przekroczyła 3%. Aż 33% ankietowanych wskazało na przedział 3-5% w przypadku

kredytów na karcie kredytowej – jest to o tyle pozytywna wiadomość, że w porównaniu z poprzednią

edycją badania nastąpiło znaczne przesunięcie wskazań z przedziału 5-10% na przedział 3-5%. Może

to wynikać z mniejszej chęci banków do udostępniania wysokich limitów na kartach w obliczu nie

ustępującego kryzysu gospodarczego. Nadal na wysokim poziomie pozostaje postrzeganie wartości

50%

65%

47%

66%

27%

20%

37%

24%

9% 5%

11% 10% 14%

10%

5%

0% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

gotówkowy ratalny samochodowy karta kredytowa

poniżej 3% (lub nie wystąpiły) 3% - 5% 5% - 10% powyżej 10%

54%

65%

47%

52%

27%

15%

47%

33%

5%

10%

6%

10%

14%

10%

0%

5%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%





Stro

na

22

złożonych aplikacji fraudowych o kredyt gotówkowy – 27% wskazań na przedział 3-5% (32% wg

poprzedniego badania). Ponadto w przypadku kredytu gotówkowego zanotowano najwyższą liczbę

wskazań na przedział prób wyłudzeń powyżej 10% – aż 14% wskazań (w poprzednim badaniu 0%).

Odnosząc się do ryzyka prób wyłudzeń w podziale na konkretne produkty, ankietowani postrzegają

swoje miejsca pracy za mniej narażone na wskazane ryzyko niż ogół rynku. Ilustrację odpowiedzi

prezentują wykresy poniżej.

Wykres nr 20. Skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt danego typu w instytucjach biorących udział w badaniu w odniesieniu do liczby aplikacji o kredyt danego typu w I połowie 2012 roku (jako % ilości wszystkich aplikacji o kredyt danego typu).

Wykres nr 21. Skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt danego typu w instytucjach biorących udział w badaniu w odniesieniu do wartości aplikacji o kredyt danego typu w I połowie 2012 roku.

77% 81% 79%

94%

5%

13%

7% 6%

13%

0%

14%

0% 5% 6%

0% 0% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%



70%

80% 79%

100%

22%

13% 14%

0% 4%

0%

7%

0% 4%

7%

0% 0% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%





Stro

na

23

Zdecydowana większość respondentów, dla każdego z analizowanych produktów kredytowych,

wskazała przedział do 3% zarówno dla ujęcia ilościowego jak i wartościowego złożonych aplikacji

fraudowych. Co interesujące, o ile w odniesieniu do ogółu rynku respondenci wskazywali na kredyt

samochodowy jako najbardziej podatny na próby wyłudzeń, o tyle w przypadku instytucji przez nich

reprezentowanych, niechlubne pierwsze miejsce zajmuje kredyt gotówkowy (23% wskazań

na przedział powyżej 3% w ujęciu ilościowym i odpowiednio 30% w ujęciu wartościowym).

Analiza wartościowa wyłudzanych kredytów wg produktów

W poprzednich rozdziałach przeanalizowano ryzyko prób wyłudzeń oraz udanych wyłudzeń

w odniesieniu do wolumenu i wartości kredytów udzielanych na rynku detalicznych usług

finansowych. Przejrzyjmy się teraz średnim wartościom produktów kredytowych, które udało się

wyłudzić w odniesieniu do poszczególnych rodzajów.

Wykres nr 22. Średnia wartość wyłudzonego w Polsce kredytu gotówkowego (w tysiącach złotych).

W porównaniu z poprzednim badaniem, nastąpił znaczny wzrost średniej wartości wyłudzanych

kredytów gotówkowych: spadek wyłudzonych kredytów o przeciętnej wartości 5-10 tys. złotych

(z 58% do 37% odpowiedzi) jest zrekompensowany wzrostem w przedziale 10-15 tys. złotych (z 14%

do 21% obecnie) oraz w przedziale powyżej 15 tys. złotych (z 7% do 25%). W instytucjach

uczestniczących w badaniu średnia wartość wyłudzonego kredytu gotówkowego mieści się

w większości przypadków (69%) w przedziale do 10 tys. złotych, lecz każdy piąty kredyt opiewa

o kwotę powyżej 15 tys. złotych.

Odnosząc się do kredytów ratalnych należy zaznaczyć znaczną różnicę skali średnich wartości

kredytów gotówkowych i ratalnych. Natomiast sytuacja wygląda w podobny sposób: średnia wartość

wyłudzanych kredytów się zwiększa: spadek w przedziale 2-4 tys. złotych (z 63% do 47%) odbił się

wzrostem w przedziale od 4 do 6 tys. złotych (z 11% do 24%). W nieznacznym stopniu (1 p.p.)

zwiększyła się liczba wyłudzanych kredytów ratalnych w przedziale powyżej 6 tys. złotych.

21%

58%

14%

7%

17%

37%

21% 25%

53%

16%

10%

21%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

poniżej 5 5-10 10-15 powyżej 15

w Polsce (II poł. 2011) w Polsce (I poł. 2012) w instytucjach respondentów (I poł. 2012)



Stro

na

24

W instytucjach respondentów natomiast średnia wartość wyłudzanych kredytów ratalnych nie

przekracza poziomu 6 tys. złotych, a w zdecydowanej większości sytuacji (88% odpowiedzi

respondentów) zawiera się w przedziale do 4 tys. złotych.

Wykres nr 23. Średnia wartość wyłudzonego w Polsce kredytu ratalnego (w tysiącach złotych).

Wykres nr 24. Średnia wartość wyłudzonego w Polsce kredytu samochodowego (w tysiącach złotych).

W odniesieniu do kredytów samochodowych na poziomie krajowym nastąpił spadek średniej

wartości wyłudzanych kwot z przedziału 20-30 tys. złotych (wybranego przez 40% respondentów

w II półroczu 2011 roku) do przedziału 10-20 tys. złotych, co sugeruje, że zakup samochodów

używanych starszych roczników staje się bardziej preferowany oraz dostępny dla społeczeństwa.

Na uwagę również zasługuje fakt, iż w przypadku kredytów samochodowych opiewających o kwotę

22%

63%

11%

4%

24%

47%

24%

5%

44% 44%

12%

0% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%



19%

22%

40%

15%

4%

10%

33% 33%

14%

10%

33%

0%

33%

0%

33%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

poniżej 10 10-20 20-30 30-40 powyżej 40




Stro

na

25

powyżej 40 tys. złotych liczba respondentów, wskazujących tę odpowiedź zwiększyła się 1,5 razy,

co wskazuje na zwiększenie zainteresowania, choć i w mniejszym stopniu, samochodami nowymi.

W instytucjach respondentów średnie wartości kwot wyłudzanych kredytów samochodowych

rozłożyły się równomiernie – po 33% odpowiedzi dla przedziałów poniżej 10 tys. złotych, od 20 do 30

tys. złotych oraz powyżej 40 tys. złotych.

Wykres nr 25. Średnia wartość wyłudzonego w Polsce kredytu na karcie (w tysiącach złotych).

Wyżej przedstawiony wykres jednoznacznie pozwala stwierdzić, że średnia wartość wyłudzanych

kredytów na karcie prawie nie uległa zmianie w stosunku do poprzedniego badania. Najczęściej

wybieranym przez respondentów pozostaje przedział od 1 do 2 tys. zł (30%), dalej jest wskazywana

wartość poniżej 1 tys. złotych (20%) oraz po jednej czwartej odpowiedzi przypada na przedziały

od 2 do 3 tys. złotych i powyżej 3 tys. złotych. Odmiennie wygląda sytuacja w instytucjach

uczestniczących w badaniu: większość ankietowanych (70%) zadeklarowała, że średnia wartość

wyłudzonego kredytu na karcie mieści w granicach 2 tys. złotych, 20% respondentów odznaczyło

przedział od 2 do 3 tys. złotych, i tylko 10% wskazało wartość przewyższającą 3 tys. złotych.

W grupie kredytów mieszkaniowych największą popularnością wśród przestępców nadal się cieszą

stosunkowo niewielkie sumy finansowania – 40% respondentów wskazało przedział poniżej 150 tys.

zł. Zaobserwowany spadek w przedziałach od 150 do 200 tys. złotych (z 26% do 20%) oraz powyżej

250 tys. złotych (z 19% do 15%) przejawił się wzrostem wyłudzanych kredytów mieszkaniowych

w przedziale 200-250 tys. złotych (z 15% do 25%). W instytucjach, biorących udział w badaniu,

najczęściej wyłudzaną kwotą na zakup mieszkania stały się sumy poniżej 150 tys. złotych (45%) oraz

znajdujące się w przedziale 200-250 tys. złotych (33% odpowiedzi).

19%

29%

26% 26%

20%

30%

25% 25%

30%

40%

20%

10%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%





Stro

na

26

Wykres nr 26. Średnia wartość wyłudzonego w Polsce kredytu mieszkaniowego (w tysiącach złotych).

40%

26%

15%

19%

40%

20%

25%

15%

45%

11%

33%

11%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

poniżej 150 150-200 200-250 powyżej 250




Stro

na

27

Walka z wyłudzeniami

Poniższy rozdział prezentuje wyniki tej części badań, w której zostały poddane analizie narzędzia,

służące zapobieganiu wyłudzeniom kredytów, a także opisana organizacja zadań, wykonywanych

w celu wykrywania i walki z występującymi nadużyciami.

Narzędzia przeciwdziałania wyłudzeniom

Podczas badania respondentom została przedstawiona lista narzędzi, mających na celu

przeciwdziałanie wyłudzeniom kredytowym z prośbą o wskazanie wszystkich, które są

wykorzystywane w ich instytucjach.

Przede wszystkim należy zauważyć, że znaczna część instytucji stosuje jednocześnie większą ilość

narzędzi, ponieważ wartości procentowe udzielanych odpowiedzi nie różnią się w dużym stopniu od

siebie, a ich suma znacznie przekracza 100%. Powtarza się tendencja widoczna już z poprzednich

badań dotycząca malejącej liczby regularnych szkoleń z zakresu zapobiegania nadużyciom oraz

wyłudzeniom dla pracowników mających kontakt z klientami. Próba obniżania tym sposobem

kosztów skutkuje wzrostem korzystania z kodeksu etycznego dla pracowników (67% odpowiedzi

ankietowanych), jako narzędzia alternatywnego, niestety nie dość komplementarnego – poza samym

zdefiniowaniem co jest zjawiskiem niepożądanym, dodatkowo należy również wskazać pracownikom

na praktyczne aspekty i obowiązki z zakresu walki z nadużyciami.

Wykres nr 27. Narzędzia stosowane w Państwa Instytucji do przeciwdziałania wyłudzeniom kredytów oferowanym klientom indywidualnym.

19%

48%

52%

52%

59%

59%

67%

29%

68%

68%

50%

64%

36%

61%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

Anonimowa linia informowania o przypadkach nadużyć inieprawidłowości

Narzędzie informatyczne dedykowane wykrywaniu przypadkównadużyć

Zespół wewnętrzny dedykowany do wykrywanianieprawidłowości i walki z nadużyciami

Osobne procedury regulujące zasady przeciwdziałanianadużyciom przez pracowników instytucji

Regularne szkolenia z zakresu zapobiegania nadużyciom orazwyłudzeniom dla pracowników mających kontakt z klientami

Osobne procedury regulujące zasady prowadzenia postępowańwyjaśniających w przypadkach podejrzeń nadużyć

Kodeks etyczny dla pracowników instytucji

II połowa 2011 I połowa 2012



Stro

na

28

Osobne procedury regulujące zasady postępowań wyjaśniających w przypadkach podejrzeń nadużyć

nabrały wartości (z poziomu 36% w poprzednim badaniu do 59% obecnie) – instytucje coraz bardziej

wnikliwie analizują złożone wnioski o kredyt oraz więcej czasu poświęcają na sprawdzenie aplikacji

podejrzanych. Osobne procedury regulujące zasady przeciwdziałania nadużyciom przez pracowników

instytucji stosuje ponad połowa respondentów, z czego może wynikać, że w tych instytucjach jest

dokonywana szczegółowa analiza złożonych wniosków pod kątem próby wyłudzenia.

Zespół wewnętrzny dedykowany wykrywaniu nieprawidłowości i walce z nadużyciami oraz narzędzie

informatyczne dedykowane wykrywaniu przypadków nadużyć utraciły swoje pozycje – były to

najczęściej wybierane narzędzia w poprzedniej edycji badania, które stosowało 68% ankietowanych

instytucji. Obecnie tylko około połowy respondentów zaznaczyło tę opcję. Może być to kolejny

przejaw ograniczania kosztów, nie mniej może on stanowić wyłącznie pozorne oszczędności.

Wspomniana wcześniej kwestia uczestnictwa personelu instytucji w próbach wyłudzenia środków

zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ jest to problem wewnętrzny organizacji, kiedy oszustem

staje się współpracownik, posiadający dostęp do informacji poufnych oraz wiedzę w zakresie metod,

wykorzystywanych dla weryfikacji podejrzanych aplikacji.

W celu szczegółowej analizy opisanego dylematu zapytaliśmy respondentów o metody stosowane

do wykrycia pracowników, podejrzanych o współpracę z oszustami.

Wykres nr 28. Procedury mające na celu identyfikację przypadków udziału pracownika w próbie wyłudzenia, wykorzystywane w instytucjach uczestniczących w badaniu.

Najczęściej instytucje próbują zidentyfikować możliwe relacje pozabiznesowe, które mogą zachodzić

pomiędzy pracownikami a osobami wnioskującymi o kredyt w ogólnie dostępnych źródłach

informacji (np. na portalach społecznościowych) – 59% odpowiedzi respondentów. Wśród kolejnych

metod należy wymienić stosowanie wewnętrznych regulacji, nakładających obowiązek ujawnienia

przez pracownika przypadków potencjalnego konfliktu interesów (52%) oraz regularne przeglądy

zidentyfikowanych w przeszłości przypadków wyłudzeń (44%).

44%

59%

52%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

regularne przeglądy zidentyfikowanych w przeszłości przypadkówwyłudzeń

identyfikacja potencjalnego udziału pracownika w wyłudzeniu /zmowy podczas weryfikacji aplikacji kredytowej (np. niezależna

weryfikacja informacji o osobach fizycznych orazprzedsiębiorstwach w powszechnie dostępnych źródłach)

wewnętrzne regulacje nakładające obowiązek ujawnienia przezpracownika wszystkich przypadków potencjalnego konfliktu

interesów



Stro

na

29

Optymistycznym jest fakt, że ponad połowa instytucji jest świadoma istniejącego zagrożenia oraz

podejmuje działania w zakresie wykrywania nielojalnych pracowników i możliwych konfliktów

interesu.

Organizacja zadań związanych z walką z nadużyciami

Kolejny etap badań został poświęcony analizie sposobów realizacji zadań związanych z wykrywaniem

i walką z nadużyciami. Poprosiliśmy respondentów o wskazanie miejsca realizacji tych zadań

w strukturze organizacyjnej.

Niepokojącym jest fakt, że liczba instytucji, nie realizujących żadnych zadań w tym zakresie podwoiła

się z poziomu 4% w II półroczu 2011 roku do 8% w I półroczu 2012 roku. Kolejna niezbyt

optymistyczna informacja dotyczy najczęściej wybieranej opcji, czyli braku osobnej komórki do spraw

walki z wyłudzeniami. Tylko 52% respondentów posiada osobną komórkę, dedykowaną wykrywaniu

występujących nadużyć. Niezależność takich jednostek od innych działów w strukturze organizacyjnej

jest bardzo istotnym elementem, gdyż pozwala to w pełni się skoncentrować na wykrywaniu

problemów, zwiększając skuteczność i efektywność przeprowadzanych czynności.

Wykres nr 29. Umiejscowienie organizacyjne realizacji zadań związanych z walka z nadużyciami.

Ograniczenie wykorzystywania takich narzędzi jak regularne szkolenia z zakresu zapobiegania

nadużyciom, czy utrzymanie osobnej komórki do spraw wykrywania nieprawidłowości przede

wszystkim jest spowodowane próbą zmniejszenia kosztów instytucji finansowych. Należałoby

natomiast przeprowadzić analizę porównawczą skali występujących oszczędności w wyniku redukcji

wydatków w stosunku do wysokości strat, ponoszonych z tytułu niewykrycia aplikacji fraudowych,

doprowadzających do skutecznego wyłudzenia środków.

0%

4%

4%

8%

12%

16%

16%

40%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%

Osobna komórka ds. walki z nadużyciami - w ramachkomórki audytu

Osobna komórka ds. walki z nadużyciami - w ramach pionuzgodności

Osobna komórka ds. walki z nadużyciami - w ramach działuwindykacji

Brak realizacji takich zadań w instytucji

Osobna komórka ds. walki z nadużyciami - w ramach pionuryzyka

Osobna komórka ds. walki z nadużyciami - w ramach pionuoperacyjnego

Osobna komórka ds. walki z nadużyciami - w ramach pionubezpieczeństwa

Brak osobnej komórki - elementy procesu są realizowaneprzez różne piony / departamenty instytucji



Stro

na

30

Skuteczność zapobiegania wyłudzeniom

W celu optymalizacji doboru metod przeciwdziałających wyłudzeniom produktów kredytowych

w instytucjach finansowych należy regularnie przeprowadzać monitoring skuteczności stosowanych

procedur i narzędzi.

W niniejszym rozdziale podjęto próbę oceny wykorzystywanych metod do wykrycia nadużyć pod

względem ich skuteczności.

Metody walki z wyłudzeniami

W ramach badania ankietowanych poproszono o uszeregowanie wskazanych na liście metod walki

z wyłudzeniami od najmniej do najbardziej skutecznej.

Odpowiedzi respondentów wskazują jednoznacznie, że najwięcej uwagi skupia się na metodach

o charakterze prewencyjnym, czyli dokładnym sprawdzeniu oraz możliwym wykryciu nadużyć

na wcześniejszych etapach analizy złożonych wniosków. Za najbardziej skuteczne sposoby

przeciwdziałania wyłudzeniom uznano weryfikację dokumentów przez pracowników front office oraz

weryfikację danych przy podejmowaniu decyzji kredytowej.

Wykres nr 30. Metody walki z wyłudzeniami od najmniej do najbardziej skutecznej (1 – najmniej skuteczna, 14 – najbardziej skuteczna).

2,00

4,79

6,00

6,38

6,54

6,96

7,09

7,24

7,38

7,48

7,50

7,61

8,38

9,08

0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8,00 9,00 10,00

Inne

audyt zewnętrzny

windykacja

analizy jakościowe portfela kredytowego

kanały anonimowego informowania o nadużyciach

karty scoringowe i systemy zarządzania ryzykiem

zewnętrzne rejestry informacji gospodarczej

audyt i kontrola wewnętrzna

wewnętrzne bazy danych

czynności podejmowane przez samodzielny zespół…

pisemne procedury i polityki wewnętrzne

kontrole sprawowane przez kierownictwo i menedżerów…

weryfikacja danych przy podejmowaniu decyzji kredytowej

weryfikacja dokumentów przez pracowników front office



Stro

na

31

Wskazane przez respondentów jako nieco mniej skuteczne były takie metody jak pisemne procedury

i polityki wewnętrzne, czynności samodzielnego zespołu antyfraudowego, korzystanie

z wewnętrznych baz danych oraz zewnętrznych rejestrów informacji gospodarczej, które stanowią

elementy składowe weryfikacji dokumentów. Korzystanie z systemu kart scoringowych oraz

systemów zarządzania ryzkiem w stosunku do poprzedniego badania straciło na wartości w oczach

respondentów. Wśród możliwych powodów należałoby wymienić niską elastyczność metod

scoringowych, pojawiające się problemy z doborem stosownych kryteriów ocen, a także zbyt ogólną

ocenę klientów (zazwyczaj jest to odpowiedź na pytanie – czy klient jest rzetelny, a nie ocena stopnia

jego rzetelności) .

Metody monitoringu oraz kontroli udzielonych kredytów uważane są za mniej skuteczne, lecz

również używane przez instytucje, gdyż pomagają przeanalizować jakość portfela kredytowego,

wykryć nierozpoznane na wcześniejszych etapach wyłudzone produkty kredytowe oraz podjąć

działania windykacyjne w stosunku do nich.

Wykrywalność aplikacji fraudowych

Pogłębiając temat badania skuteczności metod przeciwdziałających wyłudzeniom, zwróciliśmy się

z zapytaniem o wskazanie skali wykrytych aplikacji fraudowych w stosunku do różnych typów

produktów kredytowych. Wyniki zbiorcze są zaprezentowane na poniższym wykresie, porównującym

odsetek wykrytych nadużyć w Polsce oraz w instytucjach uczestniczących w badaniu.

Wykres nr 31. Skala wykrytych aplikacji fraudowych w odniesieniu do liczby aplikacji kredytowych w I półroczu 2012 roku (jako % liczby wszystkich aplikacji kredytowych o dany typ produktu).

Analizując wyniki, nasuwają się niepokojące wnioski odnośnie stopnia wykrywalności wyłudzeń.

Większość ankietowanych (w przypadku kredytów mieszkaniowych – 91% oraz kredytów

detalicznych – 74%) przyznaje, że identyfikuje poniżej 10% aplikacji fraudowych. Natomiast tylko

niewielki odsetek respondentów (w przypadku kredytów mieszkaniowych – 9% oraz kredytów

63%

11%

0% 5%

21%

91%

0% 0% 0%

9%

55%

13%

6% 11%

15%

74%

10% 6% 6% 4%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

poniżej 10% 10% - 30% 30% - 50% 50% - 70% powyżej 70%

kredyty mieszkaniowe w Polsce

kredyty mieszkaniowe w instytucjachrespondentów

kredyty detaliczne w Polsce

kredyty detaliczne w instytucjachrespondentów



Stro

na

32

detalicznych – 4%) uważa, że instytucje przez nich reprezentowane skutecznie wykrywają powyżej

70% nadużyć. Jest to wynik gorszy od postrzegania ogólnokrajowej rynku przez respondentów,

ponieważ zdaniem osób biorących udział w badaniu tylko ponad połowa instytucji w Polsce wykrywa

oszustwa w skali poniżej 10%.

Innym parametrem, określającym skalę zjawiska jest stosunek wykrytych aplikacji fraudowych

w odniesieniu do wartości złożonych aplikacji o dany typ produktu kredytowego.

W odniesieniu do skali wyłudzeń w instytucjach biorących udział w badaniu, zdecydowana większość

stwierdziła, że wartość aplikacji fraudowych nie przekracza 10% ogólnej wartości aplikacji

kredytowych (82% w przypadku kredytów mieszkaniowych oraz 76% – kredytów detalicznych).

Wystąpiły również odpowiedzi, w których wartość wykrytych aplikacji mieściła się w przedziale

do 30% (14% respondentów w przypadku kredytów detalicznych), a nawet powyżej 70% (9%

w przypadku kredytów mieszkaniowych oraz 4% – kredytów detalicznych). W odniesieniu do skali

krajowej, ponad połowa respondentów jest zdania, że wartość aplikacji fraudowych stanowi poniżej

10% wartości wszystkich aplikacji. Jednocześnie warto podkreślić, że zdaniem około 1/3

ankietowanych wartość wykrytych aplikacji fraudowych o kredyt mieszkaniowy przekracza 70%

wartości aplikacji kredytowych.

Wykres nr 32. Skala wykrytych aplikacji fraudowych w odniesieniu do wartości aplikacji kredytowych w I półroczu 2012 roku (jako % wartości wszystkich aplikacji kredytowych o dany typ produktu).

Widoczne znaczące różnice w opiniach respondentów (w odniesieniu do porównania kredytów

detalicznych do mieszkaniowych oraz postrzegania rynku wobec postrzegania własnych miejsc pracy)

mogą wynikać z różnego poziomu rozwoju instytucji finansowych w zakresie przeciwdziałania oraz

wykrywania nadużyć. Zaprezentowane wyniki stanowią znak ostrzegawczy dla instytucji z niskim

poziomem zabezpieczania się przed wyłudzeniami, a także sugestię do stosowania bardziej

restrykcyjnych procedur weryfikacji aplikacji kredytowych.

55%

11%

6%

0%

28%

82%

0%

9%

0%

9%

56%

18%

2%

10% 14%

76%

14%

4% 2%

4%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

poniżej 10% 10% - 30% 30% - 50% 50% - 70% powyżej 70%

kredyty mieszkaniowe w Polsce

kredyty mieszkaniowe w instytucjachrespondentów

kredyty detaliczne w Polsce

kredyty detaliczne w instytucjachrespondentów



Stro

na

33

Karalność i możliwości odzyskania wyłudzonych środków

W dalszej części badania poprosiliśmy respondentów o wskazanie kroków prawnych,

podejmowanych w zakresie wykrytych nadużyć, a także skuteczności działania organów ścigania

w odniesieniu do skali odzyskanych środków.

Wykres nr 33. Procent wykrytych wyłudzeń opisanych w art. 297 Kodeksu Karnego mających miejsce w polskich instytucjach finansowych zgłaszany organom ścigania.

Zaskakującym jest fakt, że 40% ankietowanych zgłasza organom wymiaru sprawiedliwości poniżej

10% wszystkich wykrytych oszustw, a większość respondentów (60%) informuje tylko o nie więcej niż

połowie zdarzeń. Zdaniem tylko 12% ankietowanych, instytucje finansowe działające na polskim

rynku, informują o ponad 90% zidentyfikowanych przypadków wyłudzenia. Dalsza analiza

skuteczności w odzyskiwaniu kredytów może służyć odpowiedzią na pytanie, dlaczego współpraca

z organami ścigania nie jest zbyt pożądana przez instytucje.

Długość postępowań karnych

W celu zweryfikowania skuteczności działania organów wymiaru sprawiedliwości poprosiliśmy

ankietowanych o wskazanie długości przeciętnego postępowania karnego, prowadzonego w związku

ze skutecznym wyłudzeniem kredytu.

40%

8%

12%

16%

12% 12%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

poniżej 10% 10% - 30% 30% - 50% 50%-70% 70%-90% powyżej 90%



Stro

na

34

Wykres nr 34. Przeciętna długość postępowania karnego w sprawie dotyczącej skutecznie wyłudzonych kredytów detalicznych.

Ogólna opinia społeczeństwa o tym, że postępowania sądowe trwają dość długo jest potwierdzona

również wynikami przeprowadzonych badań: co trzeci respondent wskazał, że postępowanie trwa

średnio ponad pół roku, a według opinii każdego czwartego respondenta – obejmuje okres

przekraczający 2 lata. Podobnie jak w II półroczu 2011 roku, wszyscy uczestnicy badania są

przekonani, że postępowanie w kwestii odzyskania wyłudzonych kredytów nie może trwać krócej niż

3 miesiące.

W poprzednim badaniu zwracaliśmy już uwagę na niewystarczającą współpracę instytucji

finansowych z organami ścigania w odniesieniu do liczby zgłaszanych nadużyć. Długi okres

postępowania sądowego może być spowodowany właśnie niskim poziomem kooperacji oraz

wymiany informacji, co pokazuje potrzebę naprawy stosunków pomiędzy instytucjami a prokuraturą,

w celu zwiększenia skuteczności wykrywania nadużyć oraz odzyskania wyłudzonych środków.

Skuteczność postępowań karnych

Skuteczność postępowań karnych w przypadku naszego badania była liczona jako udział procentowy

wartości odzyskanych należności w należnościach windykowanych z tego tytułu ogółem.

0%

8%

32%

36%

8%

16%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

poniżej 3 m-cy 3 - 6 m-cy 6 - 12 m-cy 12 - 24 m-cy 24 - 36 m-cy powyżej 36 m-cy



Stro

na

35

Wykres nr 35. Zbiorcza skuteczność postępowania karnego przeciwko osobom, które skutecznie wyłudziły kredyt detaliczny.

Analizując uzyskane odpowiedzi widzimy, że długi okres trwania postępowań sądowych wcale nie

skutkuje wysokim poziomem odzyskanych środków. 40% respondentów zgłasza, że udało się im

odzyskać do 3% dochodzonych środków. Według 80% ankietowanych nie udaje się zwrócić

co najmniej 90% wyłudzonych kredytów. Żaden z uczestników badania nie wierzy w odzyskanie

więcej niż połowy sumy wyłudzonej przez oszustów.

Udział odzyskanych kredytów w puli skutecznie wyłudzonych

Instytucje finansowe, biorące udział w badaniu, również podzieliły się własnym doświadczeniem

w procesie odzyskania wyłudzonych kredytów. Dane, przedstawione poniżej, pokazują procentowy

udział odzyskanych środków w stosunku do ogólnej kwoty wyłudzonych kredytów w I półroczu 2012

roku.

Wykres nr 36. Procentowy udział odzyskanych środków finansowych w odniesieniu do łącznej wartości wyłudzonych kredytów.

40%

24%

16%

8%

12%

0% 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

poniżej 3% 3% - 5% 5% - 10% 10% - 20% 20% - 50% powyżej 50%

55%

25%

5%

15%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

poniżej 5% 5% - 15% 15% - 25% powyżej 25%



Stro

na

36

Większość respondentów (85%), odzyskuje tylko do 1/4 ogólnej kwoty wyłudzonego finansowania,

co stanowi potwierdzenie potrzeby ciągłego doskonalenia się w zakresie zabezpieczania się przed

oszustami, a także zaostrzenia procedur określających możliwość uzyskania kredytu.

Poniżej są przedstawione dane, reprezentujące udział odzyskanych środków w odniesieniu

do różnych typów produktów kredytowych.

Wykres nr 37. Procentowy udział odzyskanych środków w łącznej wartości skutecznie wyłudzonych kredytów danego typu w I połowie 2012 roku w instytucjach, uczestniczących w badaniu .

Zdecydowana większość ankietowanych w odniesieniu do każdego typu produktu kredytowego

deklaruje, że odzyskuje do 5% wartości wyłudzonego finansowania. Z przedstawionego zestawienia

odpowiedzi respondentów wynika, że najbardziej ryzykownymi produktami pod względem

odzyskania środków są karty kredytowe. Może to wynikać z faktu, że kredyty wyłudzone na karcie

kredytowej są zazwyczaj mniejszej wartości niż pozostałe kategorie, stąd instytucja finansowa może

preferować windykowanie ich w ostatniej kolejności. W przypadku kredytów samochodowych

trudność w odzyskaniu większości środków może wynikać stąd, że oszust często zgłasza kradzież

samochodu, zatem instytucja finansowa występuje wówczas przeciwko ubezpieczycielowi, który

może nie mieć obowiązku wypłaty środków w sytuacji podejrzenia o fałszywe zgłoszenie.

70%

62% 60%

86%

75%

10%

19%

30%

0%

25%

0%

6% 10%

0% 0%

20%

13%

0%

14%

0% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

kredyt mieszkaniowy kredyt gotówkowy kredyt ratalny kredyt samochodowy karta kredytowa

poniżej 5% 5% - 15% 15% - 25% powyżej 25%



Stro

na

37

Perspektywy

Ważnym elementem przeprowadzonego badania było uzyskanie opinii respondentów na temat

tendencji zmian skali (w ujęciu ilościowym i wartościowym) wyłudzeń produktów kredytowych

w segmencie detalicznym oraz ich oczekiwań i spostrzeżeń w tym zakresie.

Wykres nr 38. Oczekiwana zmiana liczby wyłudzonych kredytów mieszkaniowych i detalicznych w I półroczu 2013 roku w porównaniu do I półrocza 2012 roku.

W stosunku do przewidywanej zmiany liczby wyłudzanych kredytów respondenci nie są zbyt

optymistyczni. 62% ankietowanych uważa, że liczba nadużyć w przypadku kredytów detalicznych

wzrośnie. Natomiast w przypadku kredytów mieszkaniowych 37% respondentów oczekuje wzrostu

liczby wyłudzeń, a 38% przewiduje brak zmian.

Wykres nr 39. Oczekiwana zmiana wartości wyłudzonych kredytów mieszkaniowych i detalicznych w I półroczu 2013 roku w porównaniu do I półrocza 2012 roku.

8%

29%

38%

13%

8%

4%

11%

51%

19%

9%

4% 6%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

znacznie wzrośnie nieznacznie wzrośnie nie ulegnie zmianie nieznacznie spadnie znacznie spadnie nie wiem

kredyt mieszkaniowy

kredyt detaliczny

4%

29%

38%

21%

4% 4% 6%

51%

24%

9%

4% 6%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

znacznie wzrośnie nieznacznie wzrośnie nie ulegnie zmianie nieznacznie spadnie znacznie spadnie nie wiem

kredyt mieszkaniowy

kredyt detaliczny



Stro

na

38

Oczekiwania w stosunku do zmian wartości wyłudzonych kredytów są bardzo podobne oraz ilustrują

raczej pesymistyczne nastawienia instytucji finansowych do przyszłości. 57% ankietowanych uważa,

że wartość wyłudzonych kredytów detalicznych wzrośnie. Jest to spowodowane przede wszystkim

rosnącym stopniem pomysłowości, różnorodności i zaawansowaniem metod oszustów oraz

poziomem ich zorganizowania. Sprzedaż produktów kredytowych jest związana w wysokim stopniu

z ryzykiem przy podejmowaniu decyzji, szczególnie w warunkach oferowania środków finansowania

przy pomocy kanałów zdalnych (np. pośredników kredytowych). Sytuację komplikują rosnące

wymagania klientów w stosunku do szybkości procesu udzielania kredytów, a także dostępności tych

możliwości w punktach dokonywania zakupów (np. w salonach samochodowych).



Stro

na

39

Celem niniejszego raportu była analiza ryzyka wyłudzania produktów kredytowych na rynku

detalicznych usług finansowych. Szczegółowo została zbadana skala zjawiska zarówno w ujęciu

wartościowym oraz ilościowym, a także formy, które najczęściej przybiera. W obecnej edycji badania

pytania zadawano ankietowanym zarówno w odniesieniu do postrzegania ogółu rynku rajowego jak

i w odniesieniu do instytucji, w których pracują. Omówione zostały także sposoby walki

z występującymi nadużyciami, skuteczność narzędzi wykorzystywanych w tym zakresie oraz

przewidywania dotyczące rozmiaru zjawiska wyłudzeń w przyszłości.

W badaniu wzięło udział 27 przedstawicieli instytucji finansowych, oferujących produkty kredytowe

w segmencie detalicznym. W większości przypadków byli to eksperci odpowiedzialni za obszar

przeciwdziałania nadużyciom w tych instytucjach.

Jakie produkty są najmniej bezpieczne?

Według wyników obecnego badania, jak i w poprzedniej jego edycji, najbardziej narażonym na ryzyko

wyłudzeń rodzajem produktów są kredyty gotówkowe. Optymistycznym faktem jest nadal

zachowująca się tendencja spadkowa, świadcząca o coraz lepszym zabezpieczeniu tego rodzaju usług

przed wyłudzeniem.

Kredyt mieszkaniowy wciąż jest najbezpieczniejszym produktem w odniesieniu do skali nadużyć

ze względu na poziom weryfikacji adekwatny do jego relatywnie wysokiej wartości w stosunku

do kredytów detalicznych. Poziom kwot, udzielanych w ramach tego kredytu, wymaga dokładniejszej

weryfikacji danych, przedstawianych we wniosku oraz potwierdzenia wiarygodności klienta również

w źródłach zewnętrznych, co zmniejsza ryzyko występowania wyłudzeń.

Poniższy diagram w przybliżony sposób pozycjonuje produkty kredytowe pod względem ich wartości

i prawdopodobieństwa wyłudzenia.

wartość

prawdopodobieństwo wyłudzenia

Kredyt samochodow

y

Kredyt mieszkaniowy

Kredyt na karcie

kredytowej

Kredyt ratalny

Kredyt gotówkowy kredytowej

Podsumowanie



Stro

na

40

W jaki sposób dochodzi do wyłudzeń?

Najczęściej w próbach wyłudzania produktów kredytowych wykorzystuje się fałszywe dokumenty

potwierdzające poziom dochodu albo zataja się dane, manipulując w ten sposób posiadaną

zdolnością kredytową. Niebezpieczną ze względu na poziom oraz możliwości odzyskania środków jest

metoda „na słupa”, gdyż pomimo, że identyfikacja osoby posiadającej kredyt jest stosunkowo łatwa,

egzekwowalność środków jest często niemożliwa.

Istotnym problemem jest udział pracowników instytucji w próbach wyłudzania produktów

kredytowych – posiadając wiedzę na temat procedur weryfikacji wniosków oraz sprawdzenia

rzetelności klienta, ułatwiają oszustom proces uzyskania środków finansowania. Zgodnie z wynikami

badania liczba tego rodzaju przypadków jest niewielka, niemniej jednak strata spowodowana

w wyniku takiego procederu może być relatywnie bardzo dotkliwa w stosunku do innych metod

wyłudzeń.

Gdzie najczęściej mają miejsce wyłudzenia?

W odniesieniu do kanałów dystrybucji usług finansowych w segmencie detalicznym, najbardziej

niebezpiecznym rozwiązaniem jest korzystanie z usług pośredników finansowych. Zwiększając liczbę

klientów instytucji finansowych, przyczyniają się do podniesienia poziomu „złych” kredytów,

ponieważ często nie dysponują właściwymi środkami kontroli oraz sprawdzenia wiarygodności

klienta. Kanały zdalne, a przede wszystkim Internet, również uznaje się za ryzykowne, ponieważ

poziom zabezpieczeń nie zawsze jest dostosowany do poziomu rozwoju coraz bardziej

wyrafinowanych metod stosowanych przez oszustów.

W ujęciu geograficznym sytuacja wygląda podobnie do poprzedniej edycji badania, gdyż najwięcej

przypadków nadużyć występuje w najbardziej zaludnionych województwach Polski – śląskim

i mazowieckim.

Jak skutecznie wyłudzane są kredyty?

W większości instytucji biorących udział w badaniu, w przypadku złożonych aplikacji fraudowych, czyli

prób wyłudzenia produktów kredytowych, liczba aplikacji nie przekroczyła poziomu 3% w stosunku

do ilości wszystkich złożonych aplikacji kredytowych, a wartość złożonych wniosków mieściła się

w granicach do 5% wartości wszystkich otrzymanych wniosków o finansowanie.

W odniesieniu do skali skutecznie wyłudzonych kredytów respondenci zgodnie wskazują, że w ujęciu

ilościowym poziom wyłudzonych kredytów nie przekracza 2% liczby wszystkich udzielonych

kredytów. Natomiast wartość wyłudzeń znajduje się w przedziale do 3% wartości udzielonych

kredytów ogółem.

Jak przeciwdziałać wyłudzeniom?

W stosunku do poprzedniej edycji badania nastąpiły nieznaczne zmiany w stosunku do sposobów

przeciwdziałania nadużyciom. Interpretując wyniki badania należy zwrócić uwagę, że w obecnej

edycji badania większą część stanowią instytucje nie będące bankami. Zmniejszył się udział instytucji,

posiadających zespół wewnętrzny dedykowany do wykrywania nieprawidłowości i walki

z nadużyciami oraz oferujących regularne szkolenia z zakresu zapobiegania nadużyciom dla

pracowników mających kontakt z klientami. Nacisk jest postawiony na kodeks etyczny oraz procedury

wewnętrzne postępowania w przypadku podejrzeń nadużyć.



Stro

na

41

Wraz z malejącym udziałem korzystania z anonimowej linii informowania o przypadkach nadużyć

i nieprawidłowości (z 29% w poprzedniej edycji badania do 19% obecnie) te zmiany mogą

doprowadzić do zwiększenia ryzyka angażowania się pracowników instytucji we współpracę

z oszustami. Stanowi to istotny problem, biorąc pod uwagę fakt, że tylko około połowy instytucji

stosuje procedury, wspomagające identyfikację pracowników uczestniczących w próbie wyłudzenia.

Instytucje polegają przede wszystkim na zweryfikowaniu możliwych relacji prywatnych, zachodzących

pomiędzy pracownikiem a osobami wnioskującymi o kredyt, a także przestrzeganiu regulacji

wewnętrznych, nakładających obowiązek ujawnienia potencjalnych konfliktów interesów. Według

ostatniego raportu Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) „Bohaterowie czy donosiciele?” 70%

osób wykazało gotowość ujawnienia nieprawidłowości zachodzących w organizacji, jednak 80%

zapytanych spodziewa się negatywnych reakcji ze strony kolegów. Dlatego bez jasno zdefiniowanych

i egzekwowanych procedur oraz anonimowych kanałów raportowania o nadużyciach, instytucja

finansowa może liczyć tylko na ograniczoną pomoc pracowników w wykrywaniu nadużyć.

Najskuteczniejszą metodą walki z wyłudzeniami, według większości respondentów, pozostaje

weryfikacja dokumentów przez pracowników front office, a także analiza danych przy podejmowaniu

decyzji kredytowej, co jeszcze raz potwierdza potrzebę zwrócenia szczególnej uwagi na kontrolę

działań pracowników. Za najmniej efektywne metody uznano po raz kolejny windykacje oraz audyt

zewnętrzny. Skuteczność metod walk z wyłudzeniami jest również charakteryzowana przez dość niski

poziom odzyskiwanych środków zarówno w wyniku samodzielnie podejmowanych działań przez

instytucje jak i we współpracy z organami ścigania.

Jakie są perspektywy?

Oczekiwania respondentów stają się z roku na rok bardziej pesymistyczne. W porównaniu

z poprzednią edycją badania, coraz większa liczba ankietowanych spodziewa się wzrostu zarówno

liczby jak i wartości wyłudzanych kredytów detalicznych. Nawet w przypadku kredytów

mieszkaniowych około 75% respondentów oczekuje wzrostu liczby i wartości wyłudzeń albo

przynajmniej utrzymania się dotychczasowej sytuacji, pomimo spadającej liczby udzielanych

kredytów mieszkaniowych.

Przeprowadzona analiza zjawiska wyłudzeń w instytucjach finansowych jest oparta na opiniach

pracowników, którzy zajmują się tę problematyką. Otrzymane wyniki ilustrują rzeczywistą sytuację

panującą na polskim rynku usług finansowych w segmencie detalicznym oraz sugerują, że nie należy

lekceważyć problemu występowania nadużyć tym sektorze.

Przede wszystkim należy zwrócić szczególną uwagę kierownictwa na istniejący problem, a także

uświadomić potrzebę podejmowania aktywnych działań w zakresie zarówno zapobiegania

występowaniu nadużyć, a także zachowania należytej staranności w odzyskiwaniu już wyłudzonych

kredytów. Oczywistym jest fakt, że działania prewencyjne, sprzyjające wykrywaniu nadużyć przed

uruchomieniem środków są bardziej efektywne, dlatego warto szkolić pracowników w zakresie

wykrywania i walki z wyłudzeniami, a także stworzyć osobną komórkę ds. walki z nadużyciami.

Natomiast w przypadku już zaistniałej szkody, należałoby zwrócić uwagę na poprawę jakości

współpracy z organami wymiaru sprawiedliwości wyspecjalizowanymi w zwalczaniu przestępczości

gospodarczej. Dotyczy to, między innymi, zwiększenia skali zgłaszanych organom ścigania wyłudzeń

wykrytych przez instytucje, a także usprawnienia procesu wymiany informacji.

Partnerzy projektu

Detica NetReveal® is a leading provider of risk, fraud and compliance solutions to the global financial services industry and government clients. Our innovative solutions provide a holistic ‘single customer view’, combining entity and social network analytics with deep domain expertise. This approach provides an end-toend enterprise perspective of financial crime and risk for the detection, prevention and monitoring of risk, fraud and non-compliance in real-time and batch.

www.deticanetreveal.com

Krajowy Rejestr Długów Biuro Informacji Gospodarczej SA jest pierwszym, największym i najbardziej rozpoznawalnym biurem informacji gospodarczej działającym w Polsce. Działalność rozpoczął 4 sierpnia 2003 roku. Jako jedyny BIG od początku przyjął strategię działania polegającą na obsłudze wszystkich podmiotów gospodarczych – od jednoosobowych firm, poprzez małe i średnie przedsiębiorstwa po wielkie korporacje. W efekcie, jako jedyny stworzył ogólnopolski system wymiany informacji gospodarczych łączący wszystkie gałęzie gospodarki. Od 14 czerwca 2010 r., po zmianie przepisów, z usług Krajowego Rejestru Długów mogą korzystać także osoby fizyczne, gminy i wtórni wierzyciele.

www.krd.pl

wyłudzenia na polskim rynku kredytów - zpfwyłudzenia na polskim rynku kredytów w segmencie...

Documents