X quang cét sèng

Gi¶i phÉu !

C¸c bÖnh th­êng gÆp !

cét sèng !

èng sèng chøa mµng cøng bao quanh tñy sèng vµ c¸c rÔ thÇn kinh sèng

•  7 ®èt sèng cæ •  12 ®èt sèng ngùc •  5 ®èt sèng th¾t l­ng

•  ­ìn cét sèng cæ

•  gï cét sèng ngùc

•  ­ìn cét sèng th¾t l­ng

Tñy sèng !Tñy sèng

•  Tõ lç chÈm tíi L1-L2, dµi 43-45 cm. H×nh trô.

•  Cã 2 ph×nh: + ph×nh cæ (C3-T2) + ph×nh l­ng (T9-L1)

•  nãn tñy thu«n l¹i t¹o d©y tËn dÝnh vµo c¸c ®èt sèng cïng-côt. C¸c rÔ

•  C¸c rÔ tr­íc/vËn ®éng, c¸c rÔ sau/c¶m gi¸c.

+ 8 ®«i d©y t.k cæ (7 ®«i d©y ®Çu tiªn theo sè cña ®èt sèng ngay d­íi), ®«i d©y cuèi gäi lµ C8.

+ 12 ®«i d©y ngùc. + 5 ®«i d©y l­ng. + 5 ®«i d©y cïng. 1 ®«i d©y côt.

Cét sèng cæ

•  Chøc n¨ng: mang vµ t¹o ®é chÝnh x¸c (quay).

•  Lµ ®­êng dÉn tñy gai, c¸c rÔ vµ sù t­íi m¸u sä n·o.

•  C¸c ®èt sèng tõ C3-C6 t­¬ng ®èi gièng nhau.

•  Tñy cæ vµ c¸c rÔ: •  + ph×nh cæ tõ C4 – T1

(®¸m rèi cæ-c¸nh tay) •  + 5 ®Õn 8 rÔ con qua 1 rÔ •  + ®­êng ®i hÇu nh­ n»m

ngang

•  Th©n ®èt sèng h×nh hép ch÷ nhËt. •  Uncus = c¸c chç nh« h×nh l¨ng trô cña mÆt trªn (mãc) •  Cung sau hay cung thÇn kinh

Cét sèng cæ

•  Cung sau hay cung thÇn kinh:

+ c¸c cuèng: ng¾n, h×nh trô, h­íng chÐo

tõ trong ra ngoµi (gãc 45°).

+ c¸c mám ngang: c¸c r·nh chÐo ra ngoµi vµ xuèng d­íi; c¸c lç ngang, cã thÓ cã lç thø hai; c¸c cñ tr­íc vµ sau.

+ c¸c khèi khíp: c¸c mÆt khíp nhá trong mÆt ph¼ng ®øng ngang nghiªng 45° tõ tr­íc ra sau vµ tõ trªn xuèng d­íi.

+ lç ghÐp: cïng h­íng víi mám ngang.

+ mám gai: m¶nh dÎ, ng¾n, chÎ ®«i. Trõ C7 (kh«ng cã lç ngang)

Cét sèng cæ: XQ h­íng th¼ng

1- th©n ®èt sèng 2- Uncus 3- ®Üa ®Öm 4- khèi khíp 5- mám gai

Cét sèng cæ: XQ h­íng th¼ng

Cét sèng cæ: XQ h­íng bªn

1- th©n ®èt sèng; 2 - mám ngang; 3 - khèi khíp; 4 - uncus; 5 - m¶nh 6 - ®­êng gai-m¶nh; 7 - mám gai; 8 - ®Üa ®Öm; 10 - phÇn mÒm

Cét sèng cæ: XQ h­íng chÕch

1- th©n §S; 2- lç ghÐp ph¶i; 3- cuèng tr¸i; 4- cuèng ph¶i; 5- Uncus; 6- m¶nh; 7- khèi khíp

Cét sèng cæ: Lç ghÐp

•  Thµnh phÇn cña lç ghÐp: + m¹ch: tÜnh m¹ch +++, ®¸m rèi tÜnh

mach+++ (1) + cã Ýt mét Ýt mì (1) + rÔ sau - c¶m gi¸c cã h¹ch gai (4) + rÔ tr­íc – vËn ®éng (5) + c¸c rÔ ®i ra ë phÇn d­íi lç ghÐp (ngang

hoÆc thÊp h¬n ®Üa ®Öm) + C8 ®i qua lç ghÐp C7-T1 •  Giíi h¹n cña lç ghÐp (nh×n chÕch): + ë phÝa tr­íc, tõ cao xuèng thÊp: cuèng

cña ®èt trªn (6), th©n §S trªn, ®Üa ®Öm (7), th©n vµ mám mãc d­íi (8), khíp mám mãc (9)

+ ë phÝa sau: mÆt khíp nhá trªn vµ d­íi cña khèi khíp (2 vµ 3)

Cét sèng ngùc •  Chøc n¨ng chñ yÕu: b¶o vÖ trôc tñy sèng. •  Tham gia vµo sù duy tr× tÜnh vµ chuyÓn ®éng lµ

thø yÕu. •  C¸c ®Æc ®iÓm: + th©n T1 gièng th©n ®èt sèng cæ, diÖn s­ên trªn

hoµn toµn dµnh cho T1, mám ngang dµi. + th©n ®èt sèng T10 kh«ng cã diÖn s­ên d­íi. + ®èt sèng chuyÓn tiÕp T11-T12 gièng ®èt sèng

th¾t l­ng (kh«ng cã diÖn khíp s­ên, mám gai h¬i chÐo xuèng d­íi vµ ra sau).

•  Cã c¸c ®Æc ®iÓm chung tõ T2-T9. •  Th©n ®èt sèng h×nh trô (1): + Trßn ë tr­íc vµ bªn + MÆt sau lâm + MÆt trªn vµ d­íi lâm + C¸c diÖn khíp s­ên ë sau bªn (8)

Cét sèng ngùc

•  Cung sau hay cung thÇn kinh: + C¸c cuèng (2) vu«ng gãc víi t­êng sau cña

th©n ®èt sèng + Kho¶ng gian cuèng t¨ng tõ T1-L1 + C¸c m¶nh (5) h­íng xuèng d­íi, ra sau vµ

vµo trong + C¸c mám khíp cã h­íng ngang + C¸c mám ngang (4) h­íng lªn trªn, ra

ngoµi vµ ra sau; c¸c cñ vµ diÖn s­ên cña mám ngang (9);

+ C¸c mám gai (5,6) h­íng th¼ng ®øng ra sau vµ xuèng d­íi; c¸c d©y ch»ng gian gai

Cét sèng ngùc

1- th©n §S T6 3- x­¬ng ®ßn 4- x­¬ng s­ên 1 5- T1 7- mám khíp d­íi 11- cuèng 12- cuèng (tr¸i) T6 13- c¸c x­¬ng s­ên 15- ®Üa gian ®èt sèng 16- mám gai 17- mám gai T6 19- mám khíp trªn 21- mám ngang 22- mám ngang T6

Cét sèng ngùc: lç gian ®èt sèng

+ h×nh bÇu dôc, trôc lín th¼ng ®øng

+ c¸c giíi h¹n:

. ë trªn vµ d­íi lµ cuèng (3)

. ë phÝa tr­íc lµ thµnh sau cña ®èt sèng s¸t trªn vµ ®Üa ®Öm gian ®èt sèng (2)

. ë phÝa sau: d©y ch»ng vµng vµ mám khíp trªn cña ®èt sèng s¸t d­íi (5)

th©n §S; 2. ®Üa gian §S; 3. cuèng;

4. lç gian §S; 5. khíp cña mám

(zygapophyse); 6. Mám ngang;

7. Mám gai

Cét sèng ngùc: lç gian ®èt sèng

1. Th©n §S;

2. Cuèng;

3. Mám khíp trªn;

4. DiÖn khíp d­íi;

5. Mám ngang;

6. Mám gai;

7. Lç gian §S

Cét sèng th¾t l­ng

•  Hai chøc n¨ng:

-  Gi÷ v÷ng ch¾c ®Ó ®¶m b¶o chuyÓn ®éng = gi¸ ba ch©n (mét cét tr­íc, hai cét sau)

-  B¶o vÖ c¸c cÊu tróc thÇn kinh (nãn tñy vµ c¸c rÔ)

-> C¸c dån nÐn lÆp l¹i h»ng ngµy

-> RÊt hay gÆp ®au th¾t l­ng vµ ®au thÇn kinh täa

Cét sèng th¾t l­ng

•  §èt sèng th¾t l­ng -  Th©n ®èt (1) to, chiÒu ngang réng, lâm ë t­

êng sau, cã c¸c lç m¹ch -  C¸c cuèng (2) dµy, h­íng tr­íc-sau -  C¸c mám khíp (3) gÇn nh­ th¼ng ®øng -  C¸c mám ngang (4) -  C¸c m¶nh (5) h×nh vu«ng, dµy, ng¾n -  C¸c mám gai (6) to, n»m ngang

Cét sèng th¾t l­ng 1- th©n ®èt sèng L1

2- th©n ®èt sèng L2

3- th©n ®èt sèng T12

4- th©n ®èt sèng L5

5- mám khíp d­íi cña L2

6- lç ®èt sèng d­íi cña L2

9- cuèng ph¶i cña L2

10- x­¬ng s­ên 12 ph¶i

11- ô nh«

12- mám gai cña L2

13- mám khíp trªn cña L2

14- mám ngang cña L2

Cét sèng th¾t l­ng

3- th©n ®èt sèng T12

5- mám khíp d­íi cña L2

8- khe khíp

9- cuèng ph¶i cña L2

13- mám khíp trªn cña L2

14- mám ngang tr¸i cña L2

Cét sèng th¾t l­ng

•  èng x­¬ng sèng:

-  èng trung t©m (*)

-  èng rÔ thÇn kinh (mòi tªn) hay r·nh bªn (¸p dông cho c¸c rÔ L3, L4, L5 vµ S1):

+ tÇng sau ®Üa ®Öm (1)

+ tÇng c¹nh cuèng:

. ®o¹n trªn (2)

. ®o¹n d­íi (3) cña r·nh bªn

+ tÇng lç ghÐp (4)

(*)

D©y ch»ng cét sèng

•  D©y ch»ng däc tr­íc: réng vµ dµy. Réng nhÊt vµ dµy nhÊt ë tÇng ngùc

•  D©y ch»ng liªn gai vµ liªn mám ngang

D©y ch»ng cét sèng

•  D©y ch»ng däc sau: cã cÇu dµy vµ réng b¸m vµo c¸c vßng x¬ cña ®Üa ®Öm

•  D©y ch»ng vµng nèi c¸c m¶nh cña c¸c ®èt sèng s¸t nhau, cã vai trß b¶o vÖ

Gi¶i phÉu khíp gian ®èt sèng

•  Nh©n thÞt (nucleus) n»m h¬i lÖch sau, ®­îc bao bëi c¸c sîi cña vßng x¬.

•  Th©n ®èt sèng cã viÒn x­¬ng nh« cao, trung t©m lâm ®­îc phñ bëi ®Üa sôn, bªn d­íi nã lµ b¶n x­¬ng d­íi sôn

•  Vßng x¬ g¾n víi ®Üa sôn vµ viÒn x­¬ng b»ng sôn v«i hãa (mòi tªn rçng).

•  C¸c sîi vßng ë phÝa tr­íc mãc vµo mÆt tr­íc th©n ®èt gäi lµ sîi Sharpey (®Çu mòi tªn).

•  D©y ch»ng däc tr­íc dÝnh chÆt ë gi÷a th©n ®èt sèng, láng ë mÆt tr­íc vßng x¬

C¸c bÖnh tho¸i hãa cña cét sèng •  C¸c khíp cña cét sèng kh¸c nhau vÒ gi¶i phÉu -> tiÕn triÓn bÖnh lý

kh¸c nhau. Lo¹i khíp/d©y ch»ng C¸c lo¹i bÖnh tho¸i hãa cña cét sèng

C¸c khíp sôn

(nèi ®Üa ®Öm-cét sèng)

BÖnh tho¸i hãa x­¬ng-sôn gian ®èt sèng (Intervertebral (osteo)chondrosis)

Tho¸i hãa ®èt sèng biÕn d¹ng/gai x­¬ng cét sèng (Spondylosis deformans)

C¸c khíp mãc

( th©n ®èt sèng C3-C7)

Tho¸i hãa khíp (Arthosis)

C¸c khíp ho¹t dÞch (c¸c mÊu khíp)

Tho¸i hãa mÊu khíp (Apophyseal joint osteoarthritis)

Tho¸i ho¸ khíp s­ên-sèng (Costovertebral joint osteoarthritis)

C¸c khíp sîi vµ d©y ch»ng

Chøng dµy x­¬ng lan to¶ tù ph¸t (Diffuse idiophathic skeletal hyperostosis)

Cèt hãa d©y ch»ng däc sau

Tho¸i hãa d©y ch»ng vµng, d/c trªn gai, d/c liªn gai vµ d/c th¾t l­ng chËu

C¸c bÖnh tho¸i hãa cña cét sèng

BÖnh tho¸i ho¸ x­

¬ng - sôn gian ®èt

sèng

Tho¸i hãa ®èt

sèng biÕn d¹ng

Tho¸i hãa x­

¬ng khíp

(osteoarthritis)

VÞ trÝ chÝnh cña

bÊt th­êng

Nh©n thÞt cña ®Üa ®Öm Vßng sîi cña ®Üa ®Öm

MÊu khíp vµ khíp s­ên sèng

§Üa ®Öm gian ®èt sèng

ChiÒu cao gi¶m võa hoÆc nhiÒu;

HiÖn t­îng ch©n kh«ng

ChiÒu cao b×nh th­êng hoÆc gi¶m nhÑ

B×nh th­êng

Th©n ®èt sèng X¬ cøng bÒ mÆt trªn vµ d­íi;

C¸c nèt d­íi sôn

Gai x­¬ng B×nh th­êng

C¸c mÊu khíp

vµ khíp s­ên-

sèng

B×nh th­êng

B×nh th­êng

Khe khíp hÑp vµ x¬ cøng

Tho¸i hãa x­¬ng sôn gian ®èt sèng

•  Sù l·o hãa g©y mÊt n­íc vµ mÊt ®µn håi m« ®Üa ®Öm -> tho¸i hãa x­¬ng sôn gian ®èt sèng

•  HiÖn t­îng ch©n kh«ng = d¶i khÝ ë trung t©m ®Üa ®Öm. Ph©n biÖt: ho¹i tö th©n ®èt sèng vµ tho¸i hãa ®èt sèng biÕn d¹ng.

•  BÖnh næi tréi ë cét sèng th¾t l­ng vµ cét sèng cæ

Tho¸i hãa ®èt sèng biÕn d¹ng

•  Sù g¾n liÒn gi÷a sîi ngo¹i vi ®Üa ®Öm vµ viÒn x­¬ng bÞ ph¸ vì -> chåi x­¬ng râ ë mÆt tr­íc bªn cét sèng

•  Gai x­¬ng c¸ch chç nèi ®Üa ®Öm-®èt sèng vµi milimet.

•  Cã hai lo¹i chåi x­¬ng: h×nh vuèt nhän vµ chåi ngang (do kÐo!)

•  Nh©n ®Üa ®Öm di lÖch ra tr­íc

Tho¸i hãa mám mãc

•  N¨m th©n ®èt sèng cæ d­íi (C3 – C7)

•  Tho¸i hãa mám mãc -> chåi x­¬ng g©y hÑp lç ghÐp

•  XQ th¼ng: mám mãc trßn, khe khíp hÑp, x¬ cøng x­¬ng

•  XQ nghiªng: ®­êng s¸ng ch¹y ngang th©n ®èt sèng víi bê x¬ cøng (H×nh). Hay bÞ nhÇm víi ®­êng g·y

•  Chôp chÕch 550: béc lé tèt lç ghÐp (H×nh)

Tho¸i hãa c¸c khíp ho¹t dÞch

•  Tho¸i hãa mÊu khíp

-  > 60 tuæi, ®o¹n gi÷a vµ thÊp CS cæ, ®o¹n cao vµ ®o¹n gi÷a CS ngùc, ®o¹n thÊp CS th¾t l­ng. KÝch thÝch TK bao khíp, chÌn Ðp tñy sèng hoÆc rÔ.

- Møc ®é XQ: 0 = khíp b×nh th­êng; 1 = hÑp khe khíp; 2 = hÑp vµ ph× ®¹i; 3 = hÑp, x¬ cøng vµ chåi x­¬ng

•  Tho¸i hãa khíp s­ên – sèng: khã ph¸t hiÖn b»ng Xq

•  Tho¸i hãa khíp cïng chËu: khã ph¸t hiÖn b»ng Xq

Tho¸i hãa khíp sîi vµ d©y ch»ng cét sèng

•  Cèt hãa d©y ch»ng däc sau

-  N.nh©n kh«ng biÕt. 40-70 tuæi

-  B.n cã hoÆc kh«ng cã tr.chøng

-  C3-C5 / T3-T7: d¶i x­¬ng dµy 1-5mm däc theo bê sau th©n c¸c ®èt sèng.

Tho¸i hãa khíp sîi vµ d©y ch»ng cét sèng

•  BÖnh Baastrups (kissing spines)

-  Cét sèng th¾t l­ng qu¸ ­ìn/hÑp khe ®Üa ®Öm ->mám gai s¸t nhau vµ tho¸i ho¸ d©y ch»ng gian gai

-  XQ nghiªng (cói vµ ­ìn): c¸c mám gai to, s¸t nhau, bê x¬ cøng, dÑt ë bê trªn vµ d­íi.

-  Th­êng cã nang bao khíp gian gai

-  ChÈn ®o¸n #: ph× ®¹i chám cña mám gai (bÖnh “cùa gµ”) ë ng­êi giµ do x¬ hãa vµ cèt hãa d©y ch»ng ch»ng trªn gai

Tho¸i hãa khíp sîi vµ d©y ch»ng cét sèng

•  Chøng ph× ®¹i bé x­¬ng tù ph¸t lan táa

(DISH) - bÖnh Forestier

-  B¾t ®Çu tõ tuæi trung niªn, cèt hãa mÆt tr­íc bªn cét sèng ngùc ®o¹n gi÷a vµ thÊp (trõ bªn tr¸i).

-  Cã mét d¶i s¸ng gi÷a x­¬ng l¾ng ®äng vµ mÆt tr­íc th©n ®èt sèng (Kh¸c viªm cét sèng dÝnh khíp)

-  Ph× ®¹i x­¬ng ë chç b¸m d©y ch»ng vµ g©n

-  CÇu x­¬ng ë Ýt nhÊt 4 tht©n ®èt sèng

-  Khe khíp kh«ng hÑp, chåi x­¬ng lín

C¸c biÕn chøng cña bÖnh tho¸i

hãa ®èt sèng

•  Tr­ît ®èt sèng tho¸i hãa

-  Do tho¸i hãa mÊu khíp, ngay c¶ khi kh«ng cã tiªu x­¬ng. DiÖn khíp L5-S1 h­íng ®øng däc h¬n (tr­íc-sau)

-  4 møc ®é tr­ît ra tr­íc

-  KÕt hîp tho¸i hãa x­¬ng sôn gian ®èt sèng: hÑp khe khíp, ®èt sèng trªn tr­ît sau. Hay x¶y ra ë vïng vËn ®éng (cæ, th¾t l­ng)

C¸c biÕn chøng cña bÖnh tho¸i

hãa ®èt sèng

•  Di lÖch ®Üa ®Öm gian ®èt sèng

-  Di lÖch tæ chøc ®Üa ®Öm ra tr­íc vµ tr­íc bªn -> tho¸i hãa ®èt sèng biÕn d¹ng

-  Di lÖch tæ chøc ®Üa ®Öm ra sau vµ sau bªn -> tho¸t vÞ ®Üa ®Öm èng sèng.

-  Xuyªn qua ®Üa sôn vµo th©n ®èt sèng -> nèt sôn hoÆc nèt Schmorl. BÊt th­êng ë chç nèi ®Üa ®Öm-®èt sèng. Tû lÖ ng­êi trÎ = ng­êi giµ

-  C¸c thay ®æi x­¬ng d­íi b¶n sôn: a = nèt sôn; c = h×nh cung cña thÇn ¸i t×nh; e = vì x­¬ng

C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng

•  Låi trong x­¬ng (enostosis) = ®¶o x­¬ng

-  Th©n ®èt T1-T7, L2-L3.

-  æ ®Æc x­¬ng trong x­¬ng xèp s¸t vá, bê cã gai, c¸c bÌ x­¬ng xung quanh b×nh th­êng. KÝch th­íc cã thÓ > 2cm

-  Kh«ng t¨ng tËp trung radionuclide

U lµnh tÝnh

C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng

•  U m¹ch ®èt sèng (Hemangioma)

-  Cã c¸c kªnh m¹ch: hang, mao m¹ch vµ tÜnh m¹ch.

-  10% d©n sè. PhÇn lín kh«ng triÖu chøng.

-  XQ: H×nh khÝa to th¼ng ®øng (nhung kÎ) ë th©n ®èt, cã thÓ lan vµo c¸c cuèng vµ m¶nh. Cã thÓ cã æ s¸ng t¹o h×nh cÇu ong.

-  Cã thÓ vì vá vµ lan vµo m« mÒm

U lµnh tÝnh

C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng

•  U x­¬ng d¹ng x­¬ng (osteoid osteoma)

-  LS: vÑo cét sèng do ®au; ®au m¹nh vÒ ®ªm; gi¶m ®au b»ng nonsteroid.

-  Tuæi: 10-20.

-  Liªn quan thµnh phÇn sau, chØ 7% ë th©n ®èt sèng.

-  XQ: khuyÕt trßn s¸ng, viÒn x¬ cøng. Do gi¶i phÉu CS phøc t¹p -> ®Æc cuèng sèng.

-  CT: kÝch th­íc < 1,5-2cm, viÒn x¬ cøng

U lµnh tÝnh

C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng

•  U nguyªn bµo x­¬ng (osteoblastoma)

-  LS: ®au khu tró ©m Ø; tr.chøng thÇn kinh do chÌn Ðp .

-  Tuæi: 3-72 tuæi; 10-20 tuæi trong 90%.

-  Liªn quan thµnh phÇn sau, 42% lan vµo th©n ®èt sèng.

-  XQ 3 d¹ng: a) khuyÕt trßn s¸ng, viÒn x¬ cøng, d > 1,5cm; b) tiªu phång x­¬ng kÌm c¸c chÊm v«i, viÒn x¬ cøng; c) phång, ph¸ huû x­¬ng, th©m nhiÔm m« mÒm, v«i hãa chÊt c¬ b¶n u.

-  CT: kÝch th­íc > 1,5-2cm, viÒn x¬ cøng

U lµnh tÝnh

C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng

•  U tÕ bµo khæng lå (Giant Cell Tumor)

-  LS: ®au theo rÔ; yÕu chi, rèi lo¹n c¶m gi¸c.

-  Tuæi: th­êng < 40 tuæi -  90% ë x­¬ng dµi; x­¬ng cïng > ®èt sèng. -  XQ: tiªu phång x­¬ng, hiÕm khi cã viÒn

x¬ cøng, chÊt c¬ b¶n u kh«ng v«i hãa; + ë x­¬ng cïng: liªn quan c¶ hai bªn ®­êng

gi÷a, th­êng ph¸ c¸c lç cïng, cã thÓ v­ît qua khíp cïng chËu

U lµnh tÝnh

C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng

•  U tÕ bµo khæng lå (Giant Cell Tumor)

-  LS: ®au theo rÔ; yÕu chi, rèi lo¹n c¶m gi¸c.

-  Tuæi: th­êng < 40 tuæi -  90% ë x­¬ng dµi; x­¬ng cïng > ®èt

sèng. -  XQ: tiªu phång x­¬ng, hiÕm khi cã

viÒn x¬ cøng, chÊt c¬ b¶n u kh«ng v«i hãa;

+ ë ®èt sèng: th­êng ë th©n, kÐo dµi vµo c¸c yÕu tè sau vµ m« mÒm; 50% cã v¸ch kh«ng liªn kÕt; t¸c ®éng tíi ®Üa ®Öm vµ c¸c ®èt sèng kÒ cËn

U lµnh tÝnh

C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng

•  Nang x­¬ng ph×nh m¹ch (Aneurysmal bone cyst )

-  M« häc: c¸c khoang chøa ®Çy m¸u -  LS: ®au, chÌn Ðp thÇn kinh. -  Tuæi: 80% < 20 tuæi -  XQ: tiªu phång x­¬ng, liªn quan

®Õn c¸c thµnh phÇn sau cña ®èt sèng, th­êng më réng vµo th©n.

-  Khi liªn quan ®Õn gai vµ mám ngang ë ng­êi trÎ -> cã thÓ chÈn ®o¸n chÝnh x¸c b»ng xq

U lµnh tÝnh

C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng

•  U x­¬ng sôn (Osteochondroma)

-  4% u ®Æc cña cét sèng. Chñ yÕu ë cét sèng cæ, ®Æc biÖt lµ C2.

-  LS: nuèt khã, hµn tiÕng, biÕn chøng m¹ch m¸u.

-  XQ: khã chÈn ®o¸n; vá vµ tñy x­¬ng liªn tiÕp víi c¸c thµnh phÇn cña ®èt sèng

-  ë ng­êi lín, chám sôn cña chåi x­¬ng dµy > 1 - 2cm -> nghi ngê chuyÓn ®æi ¸c tÝnh thµnh chondrosarcoma.

C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng

•  U nguyªn sèng (Chordoma)

-  0,5/ triÖu. U hay gÆp nhÊt ë ng­êi lín. -  B×nh th­êng biÕn thµnh nh©n ®Üa ®Öm. -  30% ë vïng b­ím chÈm; 50% ë vïng

cïng côt (x­¬ng cïng thø 4 thø 5); 15% ë ®èt sèng (®Æc biÖt C2 vµ ®o¹n th¾t l­ng).

-  XQ: tæn th­¬ng ph¸ hñy trung t©m ®èt sèng ë ®­êng gi÷a kÌm khèi m« mÒm lín; phång x­¬ng; chÊm, l­íi v«i hãa ë ngo¹i vi;

-  ë ®èt sèng tæn th­¬ng Ýt phång, cã thÓ x¬ cøng (®èt sèng ngµ), hÑp khe khíp.

U ¸c tÝnh

C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng

•  Sac«m sôn (Chondrosarcoma)

-  U hay gÆp thø hai ë ng­êi lín. -  15% ë ; 40% ë c¸c yÕu tè sau; 45%

ë c¶ hai. -  XQ: tæn th­¬ng ph¸ hñy cã chÊt nÒn

v«i hãa (h×nh cung hoÆc vßng); lu«n ph¸ hñy vá, vµ hay lan vµo m« mÒm xung quanh; lan ®Õn ®èt sèng vµ x­¬ng s­ên

U ¸c tÝnh

C¸c khèi u nguyªn ph¸t cña cét sèng

•  Sac«m Ewing vµ PNET (U ngo¹i b× thÇn kinh nguyªn ph¸t)

-  10 – 30 tuæi. -  PhÇn lín ë vïng cïng côt. -  §iÓn h×nh ë th©n ®èt, lan vµo cung

sau kh«ng ph¶i lµ hiÕm -  XQ: tiªu x­¬ng “thÊm”, phång x­

¬ng hoÆc x¬ cøng

U ¸c tÝnh

Di c¨n cét sèng

•  C¸c ®­êng ph¸t t¸n u tíi cét sèng

-  X©m lÊn trùc tiÕp: Khèi m« mÒm vµ ph¸ hñy x­¬ng.

-  §­êng b¹ch huyÕt: Khèi h¹ch c¹nh ®èt sèng bÞ bµo mßn. Bªn tr¸i CS

-  §­êng m¸u: + ®éng m¹ch; + tÜnh m¹ch: h­íng dßng ch¶y thay ®æi theo ¸p lùc.

-  Trong cét sèng: dÞch n·o tñy •  §¸p øng cña x­¬ng víi u di c¨n

-  Hñy x­¬ng -  T¹o x­¬ng

Di c¨n cét sèng

•  C¸c dÊu hiÖu XQ

-  Tiªu x­¬ng: + sím ë th©n ®èt. ThÊy trªn phim Xq: 50-70% c¸c bÌ x­¬ng bÞ ph¸ hñy

+ råi ®Õn cuèng + khe khíp: kh«ng hÑp

-  XÑp ®èt sèng: + c¸c ®èt sèng ngùc trªn + khèi m« mÒm hoÆc tiªu cuèng + b¶n tËn biÕn d¹ng kh«ng ®Òu

-  §Æc ®èt sèng + mét vïng ®Æc x­¬ng ë ng­êi giµ + ®Æc toµn bé th©n ®èt, kÝch th­íc kh«ng thay ®æi

Lymphoma

-  BÖnh Non-Hodgkin nhiÒu h¬n bÖnh Non-Hodgkin 3 lÇn

-  Hay liªn quan ®Õn x­¬ng -  BiÓu hiÖn Xq cña cét sèng:

+ th­êng ë ®o¹n ngùc vµ th¾t l­ng, Ýt ë ®o¹n cæ + tiªu x­¬ng lµ quy luËt, + cã thÓ ®Æc x­¬ng mét phÇn hoÆc toµn bé còng nh­ tiªu hçn hîp vµ phång x­¬ng + xÑp ®èt sèng + lu«n cã khèi m« mÒm c¹nh cét sèng + c¸c khuyÕt trong ë bê tr­íc th©n ®èt sèng do h¹ch bao mßn

§a u tñy x­¬ng (Multiple Myeloma)

-  Cã 4 thÓ + tæn th­¬ng ®¬n ®éc (plasmacytoma-u t­¬ng bµo): tiªu x­¬ng + lan to¶ toµn bé x­¬ng (myelomatosis-bÖnh u tñy): tiªu x­¬ng kÝch th­íc gièng nhau, bê râ + lo·ng x­¬ng lan táa + x¬ cøng

- Tæn th­¬ng tiªu x­¬ng th©n ®èt sèng, chõa c¸c thµnh phÇn sau ®èt sèng

Lao cét sèng

•  L©m sµng

-  KÐo dµi 3-4 th¸ng tíi mét vµi n¨m -  §au l­ng, chÌn Ðp tñy, sèt, sót c©n •  C¸c dÊu hiÖu XQ

-  th­êng liªn quan ®Õn cét sèng l­ng vµ th¾t l­ng

-  VÞ trÝ: (1) th©n ®èt, (2) c¸c x­¬ng sau vµ d©y ch»ng Ýt h¬n, (3) lan tíi ®Üa ®Öm, (4) m« c¹nh cét sèng, (5) lan d­íi d©y ch»ng

-  Th­êng b¾t ®Çu tiªu x­¬ng ë mÆt tr­íc, gÇn b¶n tËn -> xÑp ®èt sèng ®Æc tr­ng g©y gï. Ph¶n øng x¬ cøng biÓu hiÖn tiÕn triÓn kÐo dµi

-  ¸p xe c¹nh sèng

ChÊn th­¬ng cét sèng

•  Ph©n lo¹i -  VÞ trÝ gi¶i phÉu vµ chøc n¨ng: chÈm-trôc-®éi, cæ

thÊp, ngùc cao, ngùc – th¾t l­ng, vµ th¾t l­ng thÊp

-  Theo 3 cét: + cét tr­íc: d©y ch»ng däc tr­íc, phÇn tr­íc cña vßng x¬ vµ nöa tr­íc th©n ®èt sèng + cét gi÷a: d©y ch»ng däc sau, phÇn sau cña vßng x¬, nöa sau cña th©n ®èt sèng + cét sau: c¸c cung x­¬ng sau vµ d©y ch»ng sau

ChÊn th­¬ng cét sèng cæ

•  T­ thÕ nghiªng b×nh th­êng

ChÊn th­¬ng cét sèng cæ

•  Cã 4 c¬ chÕ chÊn th­¬ng chÝnh:

-  GÊp (46-79%): -> ®øt c¸c d©y ch»ng sau

-  KÐo (20 – 38%)

-  Xoay (12%)

-  NÐn (4%)

ChÊn th­¬ng cét sèng cæ

Lo¹i chÊn th­¬ng Tªn Sù æn ®Þnh

GÊp TrËt tr­íc

TrËt mÊu khíp 1 bªn

TrËt mÊu kh¬p 2 bªn

G·y nÐn h×nh chªm

G·y gÊp teardrop

G·y Clay Shoveler

V÷ng, mÊt v÷ng muén

V÷ng

Kh«ng v÷ng

V÷ng

Kh«ng v÷ng

V÷ng

KÐo G·y Hangman Kh«ng v÷ng

NÐn G·y Jefferson

G·y vì vôn

Kh«ng v÷ng

V÷ng

Phøc t¹p G·y mám nha

G·y Jefferson

-  G·y nÐn cung x­¬ng C, c¸c khíp bªn tr­ît sang bªn, r¸ch d.c ngang

-  C¬ chÕ: lùc theo trôc cña ®Ønh ®Çu (thÝ dô: lÆn)

-  XQ: t­ thÕ h¸ miÖng. C¸c khèi bªn cña C1 v­ît qu¸ bê cña th©n ®èt sèng C2. > 2mm.

-  Kh«ng v÷ng.

-  Yªu cÇu chôp CT: x¸c ssÞnh c¸c m¶nh x­¬ng vì trong èng sèng

G·y Mám Nha

-  ThÊy râ ë t­ thÕ nghiªng: mám nha ng¶ ra tr­íc. §­êng g·y ®­îc ph¸t hiÖn tèt b»ng CT

-  3 lo¹i

+ Lo¹i I: g·y ®Ønh: hiÕm. TiÒm n¨ng kh«ng v÷ng

+ Lo¹i II: g·y ë ®¸y: hay gÆp nhÊt.

G·y Mám Nha

-  Nh×n râ ë t­ thÕ nghiªng: mám nha ng¶ ra tr­íc. §­êng g·y ®­îc ph¸t hiÖn tèt b»ng CT

-  3 lo¹i

+ Lo¹i III: g·y qua ®¸y, xuyªn vµo th©n ®èt trôc.

G·y Hangman

-  G·y qua phÇn liªn khíp cña ®èt trôc do qu¸ duçi vµ kÐo.

-  C¬ chÕ: qu¸ duçi (treo)

-  ThÊy râ ë h­íng nghiªng:

+ S­ng m« mÒm tr­íc cét sèng

+ G·y giËt gãc tr­íc d­íi cña C2 kÌm ®øt d©y ch»ng däc tr­íc

+ TrËt C2 ra tr­íc

+ G·y phÇn liªn m¸u khíp hai bªn

- §é æn ®Þnh: kh«ng v÷ng

G·y gËp teardrop

-  §øt d©y ch»ng sau vµ g·y nÐn tr­íc th©n ®èt sèng do chÊn th­¬ng gÊp m¹nh

-  C¬ chÕ: qua gÊp vµ nÐn

-  ThÊy râ ë t­ thÕ nghiªng:

+ S­ng m« tr­íc cét sèng kÌm ®øt d©y ch»ng däc tr­íc

+ M¶nh g·y rêi do g·y giËt ®øt phÇn tr­íc th©n ®èt sèng

+ TrËt ®èt sèng ra sau chÌn vµo èng sèng

+ ChÌn Ðp tñy sèng do di lÖch th©n ®èt sèng

+ G·y mám gai

- §é æn ®Þnh: kh«ng v÷ng

TrËt mÊu khíp 2 bªn -  TrËt ®èt sèng ra tr­íc do chÊn th­¬ng gËp qu¸ møc. Th­êng phèi hîp víi tæn th­¬ng tñy

-  C¬ chÕ: qu¸ gÊp mµ kh«ng cã lùc Ðp theo trôc

-  ThÊy râ ë t­ thÕ nghiªng:

+ TrËt ®èt sèng ra tr­íc > 1/2 ®­êng kÝnh tr­íc sau

+ §øt c¸c d©y ch»ng däc sau vµ d.c däc tr­íc

+ H×nh c¸nh b­ím cña c¸c diÖn khíp bÞ khãa

- §é æn ®Þnh: kh«ng v÷ng

TrËt mÊu khíp 1 bªn

-  TrËt mÊu khíp vµ ®øt d©y ch»ng mÊu khíp do chÊn th­¬ng xoay cña cét sèng cæ

-  C¬ chÕ: gÊp vµ xoay ®ång thêi

-  ThÊy râ ë t­ thÕ nghiªng vµ chÕch:

+ TrËt ®èt sèng ra tr­íc < 1/2 ®­êng kÝnh tr­íc sau

+ Xoay tr¸i chiÒu cña c¸c ®o¹n trªn vµ d­íi

+ Khe ®Üa ®Öm réng

+ H×nh c¸nh b­ím cua c¸c diÖn khíp bÞ khãa

- §é æn ®Þnh: v÷ng

TrËt tr­íc

-  §øt cña phøc hîp d.c däc sau do qu¸ gÊp. Khã chÈn ®o¸n do co c¬. B¸n trËt tr­íc cã thÓ v÷ng lóc ®Çu, 25-50% sau ®ã mÊt v÷ng. Chôp thªm t­ thÕ gÊp vµ ­ìn

-  C¬ chÕ: qu¸ gÊp cæ

-  ThÊy râ ë t­ thÕ nghiªng vµ chÕch:

+ MÊt ®­êng cong sinh lý (mÊt ­ìn cæ)

+ Th©n ®èt sèng trËt ra tr­íc

+ Kho¶ng c¸ch liªn gai réng ra.

-  DÊu hiÖu XQ cña chÊn th­¬ng kh«ng v÷ng:

+ TrËt tr­íc > 4mm

+ G·y nÐn > 25% th©n ®èt sèng

+ T¨ng hoÆc gi¶m chiÒu cao ®Üa ®Öm

+ Kho¶ng c¸ch liªn gai réng ra

G·y Clay Shoveler

-  G·y mám gai C6 ®Õn T1

-  C¬ chÕ: gÊp m¹nh, th­êng kÕt hîp víi co c¸c c¬ c¹nh gai

-  ThÊy râ ë h­íng nghiªng:

+ G·y mám gai

+ DÊu hiÖu ma trªn phim th¼ng (thÊy 2 mám gai)

- §é æn ®Þnh: v÷ng

G·y vì vôn

-  G·y C3 - C7 do nÐn theo trôc. ChÊn th­¬ng tñy sèng do m¶nh vì di lÖch sau.

-  Yªu cÇu chôp CT ®Ó ®¸nh gi¸ lan réng

-  C¬ chÕ: nÐn theo trôc

- §é æn ®Þnh: v÷ng