Özgn akale - toplumsal değişim · Öz: aile, sosyoloji literatüründe uzunca bir süre yapısal...

Başvuru: 9 Nisan 2018Kabul: 17 Ekim 2018

Copyright © 2019 İnsan ve Medeniyet Hareketihttp://toplumsaldegisim.com/

2019 1(1) 47-78

toplumsal değişimÖzgün Makale

1 MehmetFatihGüloğlu(Dr.).Eposta:[email protected]ıf: Güloğlu,M.F.(2019).Aileyiyenidentanımlamak:Değişimlervesüreklilikler.toplumsal değişim, 1, 47–78.

Öz: Aile, sosyoloji literatüründe uzunca bir süre yapısal işlevselci bakış açısıyla ele alınmıştır. Bu bağlamda aile toplumun mikro hali olarak görülmüş ve toplumsal bütünleşmedeki işlevi ortaya konmaya çalışılmıştır. Fakat aile, yakın tarihte hızlı bir dönüşümden geçmiştir. Dolayısıyla aileyi inceleyen teorik yaklaşımlarında revize edilmesi bir zorunluluk haline gelmiştir. Makale, hâlihazırdaki aile tanımlarının mevcut aile ilişkilerini göstermede yetersiz kaldıklarını iddia etmiştir. Bu iddia ülkemiz özelinde gündeme getirilmiştir. Başka bir deyişle mevcut aile örgütlenmesi düşünüldüğünde aile tanımlamalarının tam olarak gerçekliği yansıtmamaktadır. Bu iddia Ricoeur’ün hermeneutik yöntemi ve sembolik etkileşimciliğin birlikte kullanılmasıyla kanıtlanmıştır. Bir yandan literatürdeki aile tanımlamaları analitik düşünme kısmında gündeme getirilerek bütünsel bir aile tanımına ulaşabilmek için eksiklikleri tartışmaya açılmıştır. Mevcut aile tanımlarının yetersizlikleri TÜİK ve farklı çalışmalardan elde edilen hem nicel hem de nitel verilerin ışığında açık bir şekilde ortaya konulmuştur. Nitekim hane yapısının farklılaşması, aile örgütlenmesinin daimi bir birliktelikten kesikliklerin ve kopuşların olabileceğini gösteren veriler ailenin işlevsel bir tanımını geçersiz kıldığını göstermektedir. Diyalektik düşünme kısımda ise, 22 baba ile yapılan nitel görüşmenin verileri sembolik etkileşimci yaklaşımla yorumlanarak bütünsel bir aile tanımına ulaşılmıştır. Böylece ülkemizde ailenin nasıl bir toplumsal dönüşümden geçtiği gösterilerek serimlenmiştir. Böylece ailenin günümüz dünyasındaki geçerli anlamı gün yüzüne çıkarılabilmiştir. Dolayısıyla literatürde aile üzerine yapılacak olan tartışmalara farklı bir boyut getirilmiştir. Sonuç olarak mevcut aile tanımlarının yetersiz olduğu ve yaşanan toplumsal dönüşüm sonucunda ailenin almış olduğu yeni formların bir dağılma ya da yok oluş süreci olarak değerlendirilmesinin hatalı olduğu gösterilmiştir. Böylece yeni bir aile tanımlaması elde edilmiş olup bu tanımlama ile aile üyelerinin mevcut dönüşüm sürecinde yeni çıkar alanları üreterek ve bir sermaye akışının sürekliliği açık bir şekilde ortaya konmuştur.

Anahtar kelimeler: aile örgütlenmesi • ailenin dönüşümü • hermeneutik • ilişki uzamı ve eklemlenme

Mehmet Fatih Güloğlu1

Aileyi Yeniden Tanımlamak: Değişimler ve Süreklilikler

48

toplumsal değişim

Sosyolojikolarakaileüzerineçalışmalarınbüyükbirçoğunluğundayapısal-işlev-selcibirbakışaçısınınhâkimolduğusöylenebilir.Buyaklaşımdaailetoplumdasahipolduğuişlevleraçısındandeğerlendirilmektedir.Genelolarakaile,sistemolarakyadatotalbirbirlikolarakdeğerlendirilir(Swingewood,2010).AncakböylebiryaklaşımGiddens’ıneleştirilerinekulakverilirsegünümüzaileörgütlenmesiniifadeetmekonu-sundayetersizdir.Çünküyapısalişlevselcilik,“amaçlıinsaneyleminisadecesınırlıveyetersizdüzeydeaçıklamaimkânısağlayanerekçibirteori”(Giddens,2005,s.523);“işlevteriminin-ereklilikanlamında-gereksizolduğuveyayanlışkullanıldığıbirsos-yalteori”(Giddens,2005,s.527)ve“sistemveyapıkavramlarınıhatalıbirbiçimdeözdeşleştiren”birteoridir(Giddens,2005,s.532).Başkabirdeyişle,ailenindönüşü-mündebazıeylemlerinniyetlenilmemişsonuçlarınınetkisininolabilmesi;nedenselbiranalizileailenindönüşümününaçıklanamamasıveyapıkavramı“gözlenebilirkalıpla-rı”anlatırkensistemileözdeşleştirildiğiiçinaileninyapısal-işlevselcibirbakışileha-lendeğerlendirilmesiaileninmevcuttoplumsaldurumunukavramayızorlaştırır.Aileyisadecerolveişlevleriileifadeetmekyanikalıplaşmışbirdüzenolarakdeğerlendirmekonudar anlamıyladüşünmektir.Aileyibirliktehareket edenbirbütünlükolarakelealmakaileninaynızamandayıkıcıyanlarınıgörmezdengelmeklesonuçlanır.Nitekimdevasabirpsikanalizliteratürükendisiniaileninyıkıcıetkisineadamıştır.

Yapısal-işlevselciyaklaşımınaksineaile,üyeleriaralarındameydanagelenbirilişkiuzamıolarakelealınabilir.Ancakaileyiçeşitliilişkilerinüzerindeşekillendiği,rekabeteaçıldığı,çatıştığıvedeğiştiğibiruzamolarakelealmakzorluklarladoludur.Çalışmadabuzorluğuaşabilmekiçindiyalektikdüşünmeedimiyleaileörgütlenmesitartışılmayaçalışılmıştır.İçindekendiçelişkisinitaşıyanbirbütünlükolarakaileörgütlenmesininelealınmasıdüşüncetarihiaçısındanoldukçaeskiancaksosyolojikolarakyenibirdu-rumolarakdeğerlendirilebilir.Hernekadaraile,uyumvebütünleşmesüreçlerininya-şandığıtoplumsalbirbirimolsadaaynızamandasapmalarındaüretildiğibirkurumdur.Böylebiryaklaşımbiryandanaileninbirkurumolarakdiğeryandandaüyeleriarasın-dakurulanbirilişkiağıolarakelealmayıgerektirir.Aileninkurumsallığınınbenimsen-mesibinlerceyıllıktecrübeyiönemsemekveaileninsürekliliğinisağlayantemelöğeyibulmakaçısındanufukaçıcıdır.Dolayısıylamakalede,aile“hemhemde”kalıplarıileelealınmıştır.Bukapsamdaanalitikdüşünmekısmındaaileörgütlenmesinintarihselserüveniortayakonulmuştur.Budönüşümbiryandandünyadakigelişmeleregörebiryandandaülkemizözelindekikoşullardilegetirilerekbelirtilmiştir.Bukısımaltındaifadeedilenlerinamacıtarihselsüreçiçerisindeailenindönüşümünügörerekyapılmışolantanımlarınyetersizlikleriniveyaeksikliklerinigörebilecekkavrayışasahipolmaarzusudur.Böylelikleaileveonudönüştürendinamiklerarasındakidiyalektikilişkininortayaçıkarılmasıiçinönemlibirbasamakaşılmışolacaktır.

Ülkemizdekidönüşümlerindünyagenelindenbağımsızolduğudüşünülemez.Ör-neğin,Therborn(2004,s.295),1990ile2000yıllarıarasındadünyagenelindeailenin

49

Güloğlu/AileyiYenidenTanımlamak:DeğişimlerveSüreklilikler

dönüşümünüincelediğieserinde,ailenindönüşümüneetkendebulunanüçfaktörtespitetmiştir:patriyarşide,evlilikbiçimlerindevedoğurganlığabakıştayaşananfarklılaşma-lar.Başkabirdeyişlepatriyarşigerilemiş,farklıevlilikmodelleri-eşcinsel,partnerlikgibi-ortayaçıkmışvedoğurganlıkazalmayabaşlamıştır.FakatyinedeTherborn(2004,s.306),sonyüzyıldakurumsalolarakailenindönüştüğünüancakyinedehalenburadabizimleolduğunubelirtir.Makaleninkaramsarbirtabloçizmeveyanostaljikbirailevurgusunagirişmegibibirniyetibulunmamaktadır.Ancakdoğumoranındakidüşüş,evlilikdışıdoğumoranlarındakiveyalnızyaşayanebeveynlerinoranındakiartış,tekkişilikhanelerinçoğalmasıgibietkenlerdeğerlendirildiğindeülkemizdeaileyaşantı-sındabirşeylerindeğiştiğiaçıkbirşekildesöylenebilir(TAYA,2014,s.75).Bunamu-kabiluzunyıllardırliteratürdeülkemiziçinfarklıailemodellemeleriningeliştirildiğidegözönünealındığındabusürecinoldukçauzunbirgeçmişininolduğudagörülmekte-dir.Dolayısıylaailedekurumsalolarakvarlığınısürdürmeklebirliktehemiçselhemdedışsalfaktörlersonucukendisiniyenidenüretmektedir.Buçerçevedehembirsüreklilikhemdebirsüreksizliğin,kesintilerinveyakopuşlarınolduğukurumsalbirörgütlenmeolarakailebuçalışmanınanaodağınıoluşturmaktadır.Dolayısıylaanalitikdüşünmekısmındaaileniniçeriği/anlamıgörünürkılınmıştır.

İkincikısımolandiyalektikdüşünmedeiseönceliklesahaaraştırmasındaneldeedi-lenverileryorumlanmıştır.Böylecehâlihazırdababalariçinaileolmanınanlamıortayakonulmuştur.Dolayısıylaelimizde tarihseldönüşümleri ilekıyaslanabilecekbirverisetieldeedilmiştir.Buverilerikıyaslamakiçinbiradımadahaihtiyaçduyulmaktadır.Nitekimdiyalektikdüşünmenin ikinciadımında literatürdeyeralanaile tanımlama-larısoruşturmayaaçılmıştır.Hemailenintarihseldönüşümününgösterdiklerihemdebabalarınaileyianlamlandırmabiçimlerigöstermiştirkiliteratürdekitanımlamalariletarihselvemevcutgerçeklikarasındabirboşluksözkonusudur.Buçerçevedeböylebirboşluğudoldurabilmekiçinailetanımlamalarıgözdengeçirilmiştir.Yapılanbuaşamalıfakateşzamanlıişlemlerebinaenbirailetanımıdaönerilmiştir.

Yöntem: Hakkaniyetli Bir YaklaşımBir araştırmacı ele aldığı araştırma nesnesine dönük istilacı bir tutumdan uzak

durmalıdır.Buancakradikalşüpheileyapılabilecekbirişolduğuaraştırmacıtara-fındankabuledilmiştir.Buçerçevedearaştırmacıailetanımlamalarınınhâlihazırdakigerçeklikleörtüşmediğigibi radikalbirşüpheninürünüolanbir iddianınpeşindenyürümüştür.Buçerçevedeverilerinitoparlayıpderlemekveyorumlarınıifadeede-bilmek için ikikatmanlıbiryöntemizlemiştir.MakaledeRicoeur’ünHermeneutikyönteminikullanmayaçalışmıştır.“Ailedeyaşanandönüşümlerbizlerionuyenidentanımlamakzorundabırakmaktadır”varsayımıbağlamındailkolarakanalitikdüşün-mekısımdaailenintarihselsüreçiçerisindekiserüvenigünyüzüneçıkarılmıştır.Böy-leceailekavramınıngeçerlibirtanımındaolmasıgerekenlerintespitiiçinönemlibir

50

toplumsal değişim

güzergâhbelirlenmiştir.Diyalektikdüşünmekısmındaiseniteldesendetasarlananve21babailegörüşülerekulaşılanverilerinsemboliketkileşimcibiryaklaşımlaanalizedilmesiyleailekavramınınhâlihazırdanasılanlamlandırıldığıbulgulanmıştır.Aka-bindeliteratürdeyeralanailetanımlamalarınınyetersizliğigösterebilmekiçinbuikiverisetikullanılmıştır.Böylecehemanalitikkısımdabelirtileneksikliklergiderilmişhemdegeçerlibirailetanımlamasınaulaşılmıştır.Araştırmacıböylebiraraştırmanınbütünsellikarayışınabinaenbuyöntemibenimseyerekkendisiniaraştırmanesnesiüzerindetahakkümüreticipratiklerdenuzaktutacağınıdüşünmektedir.Böyleceülke-miziçinanlamlılığıyüksekveuzlaşımsalbirailetanımlamasınıtartışmayaaçmıştır.

Analitik Düşünme

Kronos Versus AileAilenin tarihselolarakne türdönüşümlerdengeçtiğinigörmekonudahabütün-

lüklükavrayabilmeyisağlar.Buamaçuğrundaanalitikbaşlığıaltındaaileninbaşın-dangeçenserüvenaçıkbirşekildeortayakonulmayaçalışılmıştır.Dünyanınbirçokaçıdansonüçyüzyıldırbüyükdönüşümlerdengeçtiğivebununaileyietkilediğibirgerçektir.Avrupaözelindeveçeperlerindeaileninyapısıüzerindebelirginetkisiolantarihselsüreçlertarımsaldevrim,Hristiyanlığındoğuşuvesanayileşmeolarakbelirti-lir(Goody,2004,s.145).AynısüreçlerinbirbenzerineTürkaileörgütlenmesindederastlanılmaktadır.Türkailetarihikimilerinegöreİslamöncesiaile,İslam’agöreailevemoderngünümüzailesiolarak(Canatan,2009a,s.119);kimilerinegöredeİslamöncesiaileveİslamiaileörgütlenmesişeklindeayrıştırılmaktadır(Tezcan,2000).Fa-katincelemenesnemizolanaile,Avrupa’daailenindönüşümünebenzerbirşekilde,19.yüzyıldaortayaçıkanveailenindönüşümünütetikleyenendüstrileşmeninsonuç-larıylaşekillendiğisöylenebilir.BuanlamdaTürkiyebağlamındaailenindönüşümüböylebirtarihsellikiçerisindeelealınmıştır.

Günümüzailesininoluşumundaşüphesizsanayileşmeninbüyüketkisivardır.Örne-ğinMarksistbirgeleneğebağlıolanPoster(1989,s.196)aileyidörtfarklıkategorideelealır:16.ve17.yüzyılınköylüailesi,16.ve17.yüzyılınaristokratailesi,18.yüzyıl-daortayaçıkanişçisınıfıailesive19.yüzyılburjuvaailesi.ButasnifşüphesizMarksistyaklaşımınürünüolmaklabirlikteyapılansınıflamasanayileşmebağlamındadır.Ayrıcaaileüzerindeendüstrileşmeninbudenliönemli sonuçlarıGiddens (2012) tarafındandabelirtilir.Onagöreaile,özellikle18.yüzyılakadartemelüretimbirimidir.NitekimTherborn(2004,s.22–23)19.yüzyıldayaşananproleterleşme,kentleşmevesanayi-leşmesüreçlerininaileyidönüştürdüğünüvurgular.BenzerşekildeNirun,(1994)aile-dedeğişimeyolaçanetkilerinbaşındasanayileşmeyisayar.Ancakdeğişimeyolaçanbunedenler, aileninvedolayısıylaüyelerininmaruzkaldıklarıbirdurumdanziyadekarşılıklıolarakşekillenmelerinyaşandığıbirsüreçolarakelealınmalıdır.Çünküaile,

51


eklemlenebilmeyeteneğisayesindegeçmiştenaldığımirasıdakorumaktadır.NitekimBourdieu(2006,s.35)“Aileler,Spinoza’nınverdiğianlamlabirtürconatus’un,yanikenditoplumsalvarlığını,tümgüçleriveayrıcalıklarıylasürdürmeeğilimininhareke-tegeçirdiğibileşikgövdelerdir.”der.Kısacaailebiryandandeğişirkenbiryandandageçmişinigünümüzetaşımaktadır.Dolayısıylaifadeedilennedenleraileninvarlığınısürdürmeeğilimiolmaksızınbiranlamifadeetmezler.

Elbetteailenindönüşümündebirçokfarklıfaktörünetkisigösterilebilir.Giddens(2012),günümüzçekirdekailelerinindahaçokduygusaltatminiaradığınıvegünü-müz çekirdek ailesinin “kapalı evcil aile”yedönüştüğünübelirtir.Ancakbu süreçGoddy’egöre(2004,s.186)modernaileninyüceltilmesiuğrunaailenintarihselmi-rasınınyadsınmasıanlamınagelmektedir.Özellikleaileninmülkiyetileolanilişkisisorunsallaştırılarak,modern aile örgütlenmesinin yüceltilmesi ilemevcut ailelerinönüneidealleştirilmişbirailekonulmuştur.Çünküaileuzunbirtarihboyuncamül-kiyetilebirliktevarlıkgösterir.Dolayısıylaaile,mülkiyetileilişkisibağlamındata-nımlanmıştır(Bell,2013,s.61).Oysagünümüzmoderndünyasınınhemenşafağındaromantikeğilimlerileailelerkurulmayabaşlanmıştır.Böyleliklegünümüzdeaileninmülkiyetilişkileribağlamındatanımlanmaktanziyaderomantizmeyapılanvurguylatanımlandığısöylenebilir.Bubağlamdaromantizminyükselmesi;bireyselbağlılığa,seçimözgürlüğüneverilenyüksekdeğer;ihtirasındünyevivecinselyollarlaanlatıl-masıevliliksisteminiveaileörgütlenmesinidönüştürmüştür.

İstatistiklerebakıldığındaailekurumunundünyagenelindekidönüşümüaçıkbirşekildegörülebilir.18.yüzyılİngiltere’sindeortalamayaşamsüresi32,Almanyaiçinise27’dir(Gittins,2011,s.22).Buyaşamsürelerigözönünealındığındagenişai-leninkanbağınadayalıolduğuAvrupaiçinsöylenemez.Buülkeleriçinşuanorta-lamayaşamsüresi75’inüzerindedir.Ayrıca18.yüzyılAvrupaailesindehizmetçilerdeailedensayılır.Oysabugünailekavramındahizmetçilerekesinlikleyeryoktur.Bunaekolarakortaçağiçinçocukluk7yaşındasonbulurken(Gittins,2011,s.21);bugün17yaşındasonbulmaktadır(Macinios,2012,s.471).Almanya’da1896’da5olandoğurganlıkoranı2000’de1,3’e;Mısır’da1896’da6,4olanoran2000’de3,4’egerilemiştir(Therborn,2004,s.292).Yakınzamanlıdeğişimlerebakıldığındaise,20-24yaşaralığındaevlilikoranıörneğinABD’de1990’da%47iken2000’de%27’yegerilemiştir(Therborn,2004,s.166).İran’da15-19yaşındaevlenenkadınlarınoranı1976’da%34iken,2000’de%18’egerilemiştir(Therborn,2004,s.176).Evlilikdışıdoğumlarınoranıİspanyaiçin1960’da%2,3iken,2000’de%16,3;Fransa’da%6,1iken2000’de%41,7olmuştur.1965yılındaÇin’de6,1olandoğumoranı1980’de2,2’ye gerilemiş; Brezilya’da 1965’te 6’dan 1980’de 4,4’te gerilemiş; Türkiye’de1965’te 5,8’den 1980’de 4,2’ye gerilemiştir (Therborn, 2004, s. 237). KomünistAvrupa’da 1951’de doğurganlık oranı 2,92 iken 1981’de 2,08’e; BatıAvrupa’da1951’de2,57’den1981’de1,74’egerilemiştir (Therborn,2004, s.258). İstatistik-

52

toplumsal değişim

lerindegösterdiğigibiaileyapısındaciddideğişimlermeydanagelmiştir.ŞüphesizTürkiyebudönüşümlerleparalelsüreçleriyaşamıştır.

Türkiye’deailenindönüşümüileilgilidoyurucuçalışmalarınçoksayıdaolduğusöylenemesedeailesosyolojisialanında,geçmişedönükarşivveliteratüredayalıta-rihselveküçükçaplıetnografikçalışmalarileyakınzamanlısahaçalışmalarıbulun-maktadır(Aktaş,2015,s.420).Tarihselliğivegeçmişinmirasınıtaşımasınedeniyleailenindeğişiminisadecekısabirzamandilimiylekavramakmümkündeğildir.BuçerçevedeOsmanlıdönemiailesiyleilgilienönemlimetinKınalızadeAliEfendi’nin1590’dayazdığıDevlet ve Aile Ahlakı adlıeserdir.Buçalışmadaailenin,anne,baba,çocuklar,hizmetçilerveaileningıdalarındanoluştuğubelirtilir(Kınalızade,2010,s.10).1590’lardayapılanbu tanımlamagirişimindehizmetçiyiveyenengıdalarıdaaileninbirparçasıolarakvurgulamasıodöneminaileyeolanbakışınıözetlemektedir.Bugünailenin tanımındamaddiögelere referansbulunmamaktadır.17.yüzyılOs-manlıailesiileilgilisomutverilerelimizdebulunmamaklabirlikte,butanımlamanıngösterdiğigibiailedeanne-babavurgusubelirgindir.DolayısıylaOrtaylı’nın(2012,s.22)önesürdüğü17.yüzyılOsmanlıailesinin(İstanbulveEdirneözelinde)tekeşliolduğuiddiasıhaklıbiryansımabulmaktadır.

İlginç bir şekildeOsmanlı’nın 18. yüzyıldaki aile örgütlenmesi ile ilgiliLatinizeedilerekortayaçıkarılmışpekbirverisözkonusudeğildir.AncakOsmanlının19.yüz-yıldakiaileyapısıhakkında,tahrirdefterlerindeneldeedilenverilerçerçevesindeçe-şitlispekülasyonlaryapılabilir.DünyagenelindeyaşanandönüşümeayakuydurmayaçalışanOsmanlı,halkındevletleolanuyumunusağlayabilmek içinRomahukukunureferansalanbirhukuksallaşmaeğiliminegirmiştir(Ortaylı,2012).Romahukukununtransfereğilimi,kayıttutmafaaliyetinindahaönemlihalegelmesinisağlamıştır.Sonuçolarak19.yüzyılailesiileilgilidahafazlaveriyeulaşılabilmektedir.FakatbunlarOs-manlınınkentliailelerininanalizidir.19.yüzyılOsmanlıailesiileilgiliiddialardanbiribuyüzyıldaataerkilliğininçözülmeyebaşladığıdır.19.yüzyıldaAvrupa’daçözülenailesüreçlerininbirbenzerininOsmanlıailesiiçindegeçerliolduğudüşüncesindenhareket-lebuiddiaönesürülmüştür.AncakOsmanlıailesindeotoriteyaşçabüyükolandaoldu-ğundanvebuyaşbüyüklüğüaynışeklidekadınlarıdaiçerdiğinden,Osmanlıailesininataerkilbirşekildeörgütlenmişolduğunuönesürmekhatalıdır(Duben,2006,s.125).Ayrıca19.yüzyılOsmanlınüfushareketliliğibirLondragibiolmamıştır.

19. yüzyılda çeşitli basın araçlarının gelişmesiyle ailelere yönelik entelektüelmüdahaleler de söz konusudur.Örneğin 1872 yılındaNamıkKemal, aile üyeleri-ninyaşananAvupaileşmeeğilimikarşısındadirayetliolmalarıkonusundabiruyarımetniyayımlamıştır.“İnsanıpederhâsıleder,kabiledoğurur,validebesler.”diyenNamıkKemal(2005,s.277),babalara,çocuklarınıyetiştirirkenonlarahayvanlarmışgibimuameleetmemelerini,eşlerineaşırıyüklenmemelerini;annelere,çocuklarının

53


taleplerinidikkatealmalarınıveonları istemediklerikişilerle zorla evlendirmeme-lerini;evlatlaradahaneninyükünüpaylaşmalarınıtavsiyeetmiştir.ButavsiyelerinyapılıyorolmasıOsmanlıailesindebazıörüntüdeğişikliklerininolduğunuimaeder.DiğerbirörnekiseAhmetMithatEfendi’dir.NitekimAhmetMithatEfendi(2013a)aileüyelerininhakvesorumluluklarınınsınırlarınıçizmeyeçalışmıştır.O,annevebabanınçocukyetiştirmekiçinbiryuvakurduklarınıvebunedenledeçocuğunhemmaddihemdemaneviihtiyaçlarınıkarşılamalarıgerektiğini,aynışekildekendiara-larındakiilişkinindesevgidoluolmasıgerektiğinibelirtmiştir.Buentelektüelmüda-halelersonucu,ailelerçocuksayısınıönemsemektenziyadedahaçokonlarınsağlıkveeğitiminiönemserhalegelmiştir(Duben,2014,s.254).

20.yüzyılagelindiğindeiseailedemeydanagelendeğişimleryaşananbirçoktop-lumsalkırılmanınizlerinitaşımaktadır.ÖrneğinOsmanlının,BirinciDünyaSavaşıes-nasındaçıkarmışolduğuHukuk-iAileKararnamesi,25Ekim1917’deyürürlüğegirmişolsada1919yılındakaldırılmıştır.Bukanunname,Osmanlıailesinikanunkarşısın-da tüzelleştirmektevemilliyet farkınıminimizeetmektedir (Çeker,1999).BusüreçhernekadarsekteyeuğramışolsadahukukkarşısındatanımlıbirailearayışıMedeniKanun’un(1926)kabulü ile tamamlanmıştır.1920’liyıllar,savaşınsonuçları ilebaşbaşakalmışbiraileyapısınaişareteder.Büyükorandadulkadınlarınoluşturduğubiraileyapılanmasıortayaçıkmıştır.Bununkırsaldakiyansımasıisetahminiolarakçokeşliliğinkısmibirartışıdır.Şehirmerkezleriiçinbuçokdageçerlideğildir.Savaşıniz-lerininkırsalagöredahahızlısarıldığıbumerkezlerde1930’lardaaileüyelerindenolangeçyetişkinçocuklarınüzerindekiannebababaskısıazalmıştır(Duben,2006,s.152).

Cumhuriyetailesininşekillenmesinde,kendindenöncekiaydınlargibihiçşüphe-sizGökalp’ındebüyükbirkatkısıolmuştur.Gökalp,Türkçülüğün Esasları(1976,s.152)adlımetninde,Aile Ahlakıadlıbirbölümilemodernleşmeçabalarınıyürütenbirülkeninşuahlakiilkelerüzerindekurulmasıgerektiğinidilegetirir:Millet,vatan,meslek, aile, demokrasi ve feminizm.Gökalp, bir ülkenin en fazla önemvermesigerekenilkelerdenbiriolarakaileyigörmektedir.Gökalp,builkelerkapsamındaai-leninyenidenörgütlenmesigerektiğibilinciniülkeninkurucularınaaktarır(Durakba-şa,2004).ModernTürkiyeiçin,babavelayetinde,çocuklararasındafarkgütmeyen,eşlerarasıilişkilerinotoriterliktenarındığıbiraileönermektedir.EskiTürkgelenek-lerinedönen,kadınıngüçlübirşekildetoplumdayerbulduğuvehattaonuntabiriy-le amazon olduğu bir anlayışla, şer’i hukukun öngördüğü bir uzlaşı çerçevesindeeğitimli,demokratveeşlerarasıilişkilerdemuhabbetinolduğubirailekurgular.BukurguCumhuriyetailesininoluşumununyapıtaşlarıdır.

Cumhuriyetegeçişveardındangelenyasalyapılandırmasürecininkurmayaçalış-tığıaile,20.yüzyılınikinciyarısındayenibirkırılmadahayaşar.Özelliklekır-kentayrımıçerçevesindeyaşanangöçveülkeninkalkınmahamlesiaileyiyenikoşullara

54

toplumsal değişim

adapteolmayazorlamıştır.1923’tenüfusun%84’ükırsalda iken,1960’dabuoran%74’e;2009’daise%24’egerilemiştir(Keleş,2008,s.62).Dolayısıylayaşanangöçvesanayileşmehamlesiaileninsosyalhareketliliğinidoğurmuştur(Tolan,1991,s.488).Göçvekentleşmeninyoğunolduğu1960-1980arasıdöneminaileörgütlenmesigenel olarak ‘gecekondu ailesi’ şeklinde adlandırmıştır. 1980’lerde ise, 1950’lerinvermişolduğusosyalhareketlilikivmesiyavaşlayarakaile,kısmiolarakyerleşikhalegelmiştir.Başkabirdeyişlesosyalhareketliliğimekânsalolarakdarlaşmışancakta-leplerifarklımecralarayönelerekçeşitlenmiştir.Serbestpiyasaekonomisi,sanayileş-meninbelirginleşmesi,bilgiiletişimteknolojilerininveaileyaşamınıkolaylaştıracakmekanikaletlerinyaygınlaşmasıgibibirçoketkenaileyefarklısermayeakışlarınıngerçekleşmesinisağlamıştır.Tümbudeğişimlererağmen1980’lerdeailedebabaha-lenegemenkonumdadır.“Kadınveerkekarasındakiroldağılımındananlaşıldığınagöre,hâlâmeslekvegelirin erkeğin, tüketimveevin sorumluluğunun isekadınınişlevleriolduğualgısıdevametmektedir”(Tolan,1991,s.492).

Biryandandünyadayaşananüretimrejimindekideğişim,diğeryandandafordistdöneminmeyvelerininolgunlaştığıbirdönemolarak2000’lerailenindönüşümhızı-nınyüksekolduğunuistatistiklergöstermektedir.Ülkemizdeailelerhanelerüzerin-dendeğerlendirildiğindeşutürdenverilerlekarşılaşılmaktadır:TÜİK(2013)verile-rinegöre,2006yılındatekkişilikhaneler%6,1iken2012yılındaburakam8,6;üçkuşağıiçerenhaneler2006yılında%16,6iken2012yılında%13,5olmuştur.Ayrıcaçocukluçiftlerinoranı2006yılında%57iken2012yılında%54’egerilemiştir.Ço-cuksuzailelerinoranındabirartışyaşanmaktadır.Aynışekildetekebeveynlihane-lerinoranı%7,2’den%8,1’eyükselmiştir.Burakamlaragörekuşaklararasıbilgivetecrübeaktarımındaköklüdeğişikliklermeydanagelmektedir.YukarıdakirakamlaraekolarakAileYapısıAraştırması’na(2011)göretekebeveynliaileler2011yılında%6,6;tekkişilikhaneler%9,6;çocuksuzçekirdekaileler%17,6vetamçekirdekai-lelerise%51oranındadır.Haneyapısındakiönemlideğişimlerdenbiridetekkişilikhanelerdeyaşayanlarınyaşdağılımlarıdır.Özellikletekkişilikhanelerinyaşdağılım-larıaileolmanınanlamındayaşanandönüşümeişareteder.TÜİK(2012)verilerinegöre, 2006-2011yılları arasındaki beş yılda, bir hanede yalnız yaşayan insanlarınoranı%6,1’den%8,6’yaçıkmıştır.YineTÜİKverilerinegöre(2013)tekebeveyninanneolduğuailelerindahayoksulolduğubilinmeklebirlikte,ülkemizde2006’dan2012’yekadargeçensüredeebeveyninanneolduğuhanelerdeazalmagörülmektedir.2006yılında tek ebeveynin anneolduğuhanelerinoranı%86,6 iken2012yılında%84,9’agerilemiştir.Aynışekilde2007yılında%9,09olankabaevlenmehızı2013yılında%7,89’agerilemiştir.2007yılındaülkemizinnüfusu70586256kişiolup638binevlilikgerçekleşirken,2013yılındanüfus76667864olup600binevlilikger-çekleşmiştir.Dolayısıylanüfusartışhızıileevlilikartışhızıarasındatersbirorantıortayaçıkmayabaşlamıştır.

55


Aileolmanınevlilik ilebaşladığıgözönünealındığındagünümüzmoderndün-yasındailkevlenmeyaşıönemkazanmaktadır.TÜİK’egöre(2012,s.32),1940’taerkekevlenmeyaşının30’ayakınolduğugörülürken1990’da26,1’egerilediğigörül-mektedir.Kadınlarınilkevlenmeyaşaralığınında22-24aralığındadeğiştiğigörül-mektedir.2001yılındanitibarendeevlenmeyaşlarındabirartışgözlemlenmektedir.Geçen10yıldakadınlardaevlenmeyaşıbiryaş,erkeklerdeise1,3yaşyükselmiş-tir.AncakTAYA’ya(2011,s.183)göre ilkevlenmeyaşıTÜİKverilerindenfarklıolarakkadınlarda19,9şeklindedir. “Türkiye’de ilkevliliklerin%56,9’u18-24yaşaralığındagerçekleşmektedir.Kadınlarınyüzde58,8’i,erkeklerinise55’i18-24yaşaralığındaevlenmektedir.18yaşındanküçükevliliklerazımsanamayacakbiroran-dadır(%18,2).Erkeklerekıyaslakadınlarınküçükyaşlardadahafazlaevlendiklerigörülmektedir(%29,2)(TAYA,2011,s.181).İkiveriarasındakifarkoldukçabüyük-tür.Üstelik1885yılındakadınlarınilkevlenmeyaşınınİstanbulözelinde19olduğuhatırlanırsa140yılgibibirsüredeyaşananoncadeğişimerağmenilkevlenmeyaşıTÜİK’egöresadece3yılartmış,TAYA’ya(2011)göreisedeğişmemiştir.AncakbukonudaTÜİK’inreferansalınmasıdahamakulgörünmektedir.

Ailenindönüşümüaileüyelerindençocuğabakışıdedeğiştirmiştir.TÜİKverilerine(2013)göre,1955yılından1970yılınakadarolansüredeçocuknüfusundaartışvardır(%45,3’ten%48,5’e).1990yılındatoplamnüfusun%41,8’içocukiken2012yılıiti-bariyletoplamnüfusiçindekiçocukoranı%30’agerilemiştir.Buazalma,aileolmanınanlamındaveçocuğundeğerininneolduğununsaptanmasındayaşanandeğişimeişareteder.Aileolmanınanlamıgünümüzaileleriiçinçocuksayısıiledoğruorantılıdeğildir.Çocuksayısındakidüşüşbirçiftin“soydevamlılığı”fikrietrafındaailekurmadığınıifadeeder.Ailenindönüşümündeboşanmaistatistiklerideönemlibiryertutar.TÜİKverilerine(2012;2014)göre1950yılında7873çiftboşanırken,1980yılında15901çiftboşanmıştır.Ancakkababoşanmahızıdeğişmemiştir(0,38).Dolayısıylaartannüfusyaşananboşanmasayısınısoğurabilmektedir.Hatta1990yılındakababoşanmahızınınoldukçadüşükolduğugörülmektedir.Ancak1990yılındanitibarenkababoşanmahızıdaartmayabaşlamıştır.1990yılında0,26olanrakam2013yılında1,65’eulaşmıştır.Boşanmahızındakiartışrakamsalolarakçokküçükgörünebilirancakülkenüfusundakiartışarağmenburakamınyükseldiğibelirtilmelidir.Çünkü1990yılındatoplam26712çiftboşanırken2013yılında125305çiftboşanmıştır.Yanionkatartışyaşanmakta-dır.Boşanmalarınartması,aileolmanınanlamının“devamlılıkfikrinden”uzaklaştığınıgöstermektedir.Ancakbudönüşümdünyailebenzeşmektedir.ÖrneğinOECD(2015)verileriveCastells’in(2006,s.259)verilerinegöreJaponya’nın1971’dekikababo-şanmahızı0,99’dan2014yılında1,8’eçıkarkenABD’deise3,72’den1990’da4,70’eçıkmış,2014yılındada3,2’yegerilemiştir.

İstatistikleringösterdiğideğişimlerinarkaplanındabüyükölçüde iktisadidönü-şümlerinolduğusöylenebilir.Bukapsamdaülkemiz tarihiaçısındanüçönemlikı-

56

toplumsal değişim

rılmanoktasınaişaretedilebilir.İlki,Cumhuriyetinilanıilebirlikteekonomideak-tör olarakdevletin rol aldığı uygulamaları kapsayan (1930-1948) dönem; ikincisi,1950’lerdebaşlayandışaaçılımve1960’larınithalikamecisanayileşmehamlesininetkilerininolduğu(1950-1980)dönemveüçüncüsüde1980’debaşlayan-24OcakKararları-dönemdir(Kaya,2014,s.158–159).Buüçaşamadauygulananfarklıeko-nomipolitikaları,ailedüzenlemetarzlarınıyenidenüretmiştir.

Cumhuriyetinilkyıllarındaülkegenelindetarımdakullanılantoplammakinesayı-sıda15711adettir(Özensel,2014,s.135).Cumhuriyetinilkdönemlerindenüfusun%90’ı tarımda çalışıyordu ve bu oran 1950’de%85’e gerilese de çalışma saat vedisiplinigelenekselteamülleregöreşekillenmişti.DolayısıylaCumhuriyet’inilkdö-nemlerindeişçileşme,sanayileşmevekentleşmeoranlarıoldukçadüşüktür(Kömür-cüoğlu,2014,s.94).BuçerçevedeCumhuriyetailesi,tarımsalvekırsalyaşantısıylauyumlugelenekselörüntülerindesavaşınağırsonuçlarıdışındakırılmayaşamamışbirörgütlenmegöstermektedir.Kısacası1950’lerekadarolanaileörgütlenmesi,Os-manlıdankalanhaliylekendisiniüretmiştir.

1950’lerden itibaren, Türkiye Cumhuriyeti Devleti, savaş sonrası dünyada kuru-lanyeniticaretağınıniçinedâhilolmayabaşlamıştır.1948yılındaalınmayabaşlananMarshallYardımları ile ülkenin tarımsal üretiminde artışlar yaşanmıştır. Bu yardımkapsamında1948’de1750olantraktörsayısı1955yılında40000’eulaşmıştır(Özen-sel,2014,s.139).Kırsalatraktörleringelmesininolumsuzsonucuolarakdabirköydebir traktörortalama6kişiyi işsizleştirmiştir (Tekeli,1982).Böylece tarımdaçalışankadınlarişsizleşmiş,evinekonomisinesunduklarıkatkıortadankalmıştır.Bununso-nucu olarak evlere kapatılan kadınlar özellikle 1980’lere doğru ‘ev kadını’ olmayabaşlamışlardır.Ayrıcageçimini tarımdansağlayanaileüyelerinin işsizleşmesionlarışehirleregöçetmeyezorlamıştır.Ailelerinkentleregelmesiiledeülkeninkentleşmeoranı1950ile1980aralığındaikiyekatlanmıştır.Bugecekonduaileyapılanmasınıor-tayaçıkarmıştır.1950’den1960’akadarolanonyıldagecekondulaşmaoranı%4,7’den%16,4’eyükselerekdörtkatartmıştır(Kömürcüoğlu,2014,s.107).1980’egelindiğin-deise%26,1olmuştur.Bununsonucuolarakdünyanınenbüyük25.megagecekondubölgesiAnkaraAltındağilçesindeinşaedilmiştir(Davis,2016).Dolayısıylakırkökenliailekırsalyaşamdünyasındanşehiryaşamdünyasınageçmiştir.Bununsonucuolarakdayaşanandeğişimleriaçıklayabilmekiçinailelerhakkında,“çekirdekailekonfede-rasyonları”yada“çekirdekailelerağı”(Dikeçligil,2014);“bağlantılıçekirdekaile”(Sezal,1996,s.19)gibiailemodellemeleritasarlanmıştır.Aileyidönüştürenüçüncükırılmaise1980’lerinbaşındaülkeninliberalekonomikpolitikalarageçişidir.24OcakKararları diyebilinenbu süreçülkenindışa açılmasını sağlayarak ihracat ve ithalatodaklıyenidenyapılanmasüreciniortayaçıkarmıştır.Budönemdeliberalleşmepoliti-kalarıortasınıfaileörgütlenmesininrefahakavuşmasınısağlamıştır.

57


Tümbuanlatılanlardanhareketleaileörgütlenmesitoplumsaldönüşümlerdenpa-yınadüşenifazlasıylaalmaktadır.Makaledeözelliklesanayileşmeylebirlikteortayaçıkandönüşümevurguyapılmışolupaileninyeniüretimpratiğiilebirlikteşekillen-diğisöylenmeyeçalışılmıştır.Aynışekildeülkemizözelindedeailenindönüşümündeetkenolanunsurlarsıralanarakbugünküdurumugözdengeçirilmiştir.Türkaileör-gütlenmesihernekadaryaşanandönüşümlerebinaenfarklımodelleraltındaelealın-mayaçalışılsadaküreseldönüşümlerindeetkisineoldukçaaçıkolduğugörülmüştür.Kısacaailebirkurumsalörgütlenmeolaraktarihselvasıflarınısürdürmeklebirlikteortayaçıkanyeni taleplereksenindedekendisinidönüştürmektedir.Aynızamandadönüşümlerekarşıbirdirençnoktasıdateşkiletmektedir.Tarihselserüveniözetlenenaileninhâlihazırdakidurumunabakmakonunşimdikigelişiminigörmekbaşkabirdeyişlediyalektikadımıatmakiçingereklidonanımeldeedilmiştir.

Diyalektik DüşünmeBukısımdagünümüzailesininnasılifadeedilebileceğihakkındabirtasvireula-

şabilmek için mevcut aile örgütlenmesine odaklanılmıştır. Bu çerçevede 21 babailegörüşmegerçekleştirilerekonlarınaileyinasıl anlamlandırdıklarınabakılmıştır.Babalarileyürütülenderinlemesinemülakatlarsemboliketkileşimcibakışaçısınınanalizbirimiolarakkullanılmasıylaanalizedilmiştir.Akabindeailenin tarihselsü-reçteyaşanandönüşümlerveliteratürdemevcutolanailetanımlamalarıylanasılbirdiyalektikdönüşümiçindeolduğunugörmekiçindeliteratürdekiailetanımlamalarıtartışılmıştır.Böylecebukısımda“Günümüzailesinintanımınasılbiriçeriğesahipolmalıdır?”sorusunacevaparanmışvebirönerisunulmuştur.

Bulgular: Babalar ve AileleriAileninhembirüyesihemdereisiolangünümüzbabalarıiçinaileninanlamını

araştırmakşüphesizbiryandanmevcutdurumugörmeyisağlarbiryandandalitera-türünkendisiniyenidenüretmesinefırsatlarsunar.Buçerçevedeailenindönüşümünüvedönüştürücülüğünügörmekiçinbabalarınaileyeyüklediklerianlamlarortayako-nulmalıdır.Böylecebuanlamlarileailenintarihselliğiiçindekianlamlarıarasındakisüreklilikvekopuşlargörülebileceğigibiaynızamandaliteratürdeailenintanımlan-mabiçimlerinineleştirisideyapılabilecektir.Buçerçevedebabalara“aileolmaktannasılbirşeyanladıkları”sorulmuşveverdiklericevaplaryorumlanmıştır.

EEiçinaileolmak,erkeğinyaşama sebebidir.Ailesiolanbirerkeğintoplumsalyaşamaadapteolaraktoplumunüyeleritarafındanitibar göreceğiniveiçselleştirile-ceğini düşünmektedir.AyrıcaEEidealbirailemodeliolarak,sağlıklı aileyiönesür-mektedir.Onagöresağlıklıaile,patolojikolandanuzak,şiddetvezorögelerininyeralmadığı,aileüyeleriarasındayoğunbiriletişiminolduğuvetoplumladayanışmayıüretenbirörgütlenmedir.

58

toplumsal değişim

Birerkekdüşününeşiyok, işiyok,ailesiyok,yaşamasebebibencedaralıryani. (…)Eşiveişiolduğuzamanbunusüslemeyegirmeyeçalışıyor.Allahnasipederseçocuğuoluyor.(…)Sağlıklıailelerolduğuzamantoplumuniçinde,hemülkeninrefahıdahaçokgelişirhemailelerdahabilinçliolur.Yeninesillerdahabilinçliolur.Sağlıklıaile,maddimanevibabaylaannearasındavebunlarınçocuklarlabirliktebiraradafikirler,düşünceler,yaşantı,devamın-daeğitim,farklıuygulamalarlabirliktemaddimanevidüzgünyaşantıyasebepolanbirdurumyani.Düzgünyaşantıdediğimizne?Yanişiddetinolmadığı,aileiçişiddetinolmadığı,sevgisaygınınolduğu,yaniöncekendilerine,sonrabirbirlerinesonraçevrelerineolmasıgerektiğigibidavranmadır(EE,40yaşında,VestelBayisi,İstanbul).

MYaileninhukukibirbirlikolduğunuonaylamaktadır.MYiçinaileolmak,do-ğumveölümgibidoğal bir süreç olupyenisorumluluklar üstlenmek demektir.So-rumluluküstlenmeyi,aileüyeleriyleilgilenmeyi,onlaravakitayırmayı,onlarınih-tiyaçlarınıgidermekiçinçabalamayı kısacasıonlarlasağlıklıbirşekildeilgilenmeyiaileolarakgörmektedir.

Biraz toplumunörfleri, göreneklerindendolayıbir de insanınyaşamdoğasındandolayı ev-lenmesigerekiyor.Çiftolmasıgerekiyor(…)Yanikendiailesineinsanınsahipolması,yanikendinizinsorumluluğu,eşinin,ailenin,evinsorumluluğu,yanikolaybirşeydeğil.(…)Sizeşinizleberaberzamangeçirmekistersiniz.Çocuğunuzunödevini,dersinivs.siniyaniherşeyitamolarakyapmakistediğinizzamanzorgerçekten(MY,40yaşında,Kuyumcu,İstanbul).

ÖYiçinaile,sevme ve sevilmenin doğal olarakoluştuğubirilişkibiçimidir.Böylebir ilişki biçimi aynı zamanda aile üyelerinin geleceği için çabalamayı da doğur-maktadır.Dolayısıylaaileolmak,sorumluluktaşımaktır.AyrıcaÖY’ninaileyidoğalbirihtiyaçolarakbelirtmesionungününkoşullarınauyarlanabildiğinikabulettiğinigöstermektedir.

Birsorumlulukistiyortabiki.Benhepailemlebirlikteyaşamışbirinsanım.(…)Öyleoluncahanibiraileninkıymetinibilmekdebirfarkımızvardıyani.(…)Aileolmakbirihtiyaçoldu-ğunudadüşünüyorum.Yanibusevmeksevilmek,çolukçocuksahibiolmak.(...)Amadoğa-nınbirşeyidiyedüşünüyorumyanibirkanunugibi.Evetbubirkural.Zatendoğalsüreçleriçerisindedekendiliğindendegelişiyorbazışeyler(ÖY,41yaşında,Mühendis,Eskişehir).

MT,aileolmayıyaşamındoğalbirsüreciolarakdeğerlendirmektedir.Onagöreailebellibiryaşagelenher insanınkurmasıgerekenbir ilişkiyumağıdır.Aile, ikikişininevlilikbağıilebaşlattığıveçocuklarlagüçlendirdiğibirbirlikteliktir.Dolayı-sıylaaileüyelerininsorumluluklarını taşımakveonlarlahemen her şeyi paylaşmak demektir.Ayrıcaailenin,üyelerinikoruyanbirhaleyedesahipolduğunubelirtmiştir.

Aileçokgüzelbirşeyvallayani.Yainsanzatenhayatındabellibirarabaalırsın,heyecanla-nırsın;oyuncakalırsın,heyecanlanırsınçocukken;arabaaldıkyirmiyaşlarındaonutattık.Nebileyim,kızarkadaşlarımızoldu,onutattık.Derkenhepsibitiyor.Bundansonrabaşkaşeylergerekiyor insana.Hanibirotuzyaşlardanotuzbeşyaşlardan sonra aileolmakyüzdeyüzgerekiyor.(…)Aileolmakpaylaşmak.(…)Önceçocuklarınisteklerinikarşılıyorsun.Ondansonraonlarınhoşunagidenşeyleriyapıyorsun.Onlarınhoşunagidenyemekleriyiyoruz.(...)

59


Aileolmak,paylaşmak,mutluluk,yanibirçokkötüşeydenalıkoyuyorinsanı(MT,43yaşın-da,OtoMalzemeBayisi,Ankara).

HKAiçinaileolmakpaylaşma,sorumluluk duygusu ve düzenli yaşamdemektir.Aileolmakyeninesillerin yetiştirilmesininsorumluluğunualmaktır.Aile,yeninesil-leryetiştirmekamacıylakarşıcinslerarasındakurulanbirbirliktelik;onlarıngelecekyaşamlarınınşekillendirilmesiiçingereklipratiklerinicraedilmesidir.Bupratiklerinicraedilebilmesiiçiniseailenindüzenliveistikrarlıbiryaşamalışkanlığıtemelindeörgütlenmesinigerektiğineinanmaktadır.

Aileolmakbirşeyleripaylaşmakdemek.Enazındanbir sorumlulukduygusunuyaşamakdemek.Şimdibenimaçımdanbirsorumluluğumvar. İki taneçocuğumvar.Bir taneeşimvar.Bizbiraileyiz.Hertürlümaddimanevihertürlüişlemleriniyapmakzorundayımben.(…)Çocuğumuzvar.Yarınbunlarbüyüyecek.İşteevlendireceğiz.Onlardayarınbirgünailekuracaklar.Onlaranasılyardımcıolabiliriz?Yaniailekavramımbu.Enazındanbirinsanabazışeylerdençekipdüzenlibirhayatasokmaşekli.Aileşeyigeneldeoduryani.Paylaşım,sorumluluk,düzenliaileyaşamı(HKA,36yaşında,Memur,Eskişehir).

MÖiçinaileolmak,biryuvasahibiolmaktır.Birevde,aynıçatıaltındabirlikteyaşayanlarınbütünüaileyioluşturur.MÖiçinherşeydenöncegelenaile,paylaşım-larınolduğuvekimizamantavizlerinverildiğibirbağ kurma biçimidir.Bupaylaşımvebağaekolarakaileolmak,üyeleriarasındagüçlüdayanışmanınolmasıdemektir.

Aileolmakkadargüzelbirşeyyok.Zatenevlilikdinimizcedegüzelbirşey.Yuvaadıüs-tündeyuvayani.Öyleoluncaeşlebirşeypaylaşmak,birşeykonuşmak,anlaşmak,fikirleribirbirinetavizvermekgerekiyor.(…)Benevladımla,eşimle,annemle,babamlaonlarlabiryereçıkıyorsam,onlarlabirşeypaylaşıyorsam,benozamanmutluyum.Benonlarsızbiryereçıkıyorsam,birşeyalıyorsamaldığımşeyionlaragötürürüm.Onlaradayediririm,tattırırım.Aileolmakböylebirşey:Bağımlıolmak(MÖ,33yaşında,İşçi,Eskişehir).

ST içinaileolmakbağlılık ve bağımlılık ilişkisidemektir.Aileolmakpaylaşım ve birlikte olmaduygusunundeneyimlendiğibiruzamdır.STaileolmayı,yalnızlığa bir çareolarakgörmektedir.BuanlamdaSTiçinaileolmakduyguyoğunluklarınınyaşandığıbirbirlikteliktir.Başkabirdeyişle,aileüyeleriylebirliktezamangeçirmekveortakbirşeyleryapmaktır.

Buaslındabirkalıbasokulanbirşeydeğildiyedüşünüyorum.Beraberoduyguyuyaşamakgüzeldiyorum.(…)Aynıolmaklıkduygusuvardiyedüşünüyorum.Eksiklikhissediyorum;çocuğum,hanibirşeyevdemeselahanibizimonunlageçirdiğimizsaatlervar.Osaatlerinyokluğundameselaçocuğumveyaeşimşehirdışınagittiğindeevegittiğimdebireksiklikhissediyorumgerçekanlamda.(…)Birliktebirşeyyapabilmekduygusuhoşbirşey.Opay-laşmagüzelbirşeydiyedüşünüyorum(ST,40yaşında,Odyolog,Ankara).

TKiçinaile,evlilikiletemeliatılanveasılanlamınıçocuklabulankarıkocabir-likteliğidir.KendisinimuhafazakârolaraktanımlayanTKaileolmayıtoplumsalya-şamınbirzorunluluğuolarakgörmekteveözelolarakdaaileolmayıçocuksahibiolmakşeklindetanımlamaktadır.

60

toplumsal değişim

Aileolmakgüzelbirşeyhocam.Iııı,söylüyorumdainsansadecebensonuçtamuhafazakârbir aileyim.Dini inançlarımız var.Bir kişiyle birlikte olmanın gerekli olan şartları kendikafamızagörekendidüşüncemize, inancımızagörebirşeyimizvar.Evlenmeninbilehanibazeninsanlardiyoryaniyeevleniyorsunfalan.Sadeceçocukiçindahievlenileceğinidü-şünüyorum.(…)Haolmazsaolmazıbanagöreçocuktur(TK,43yaşında,Avukat,İstanbul).

SBiçinaileolmak,karıkocabirlikteliğiveçocukyetiştirmepratiğianlamınagelmek-tedir.Ayrıcaaileolmak,sorumluluklartemelindebağlılık ve sevgi ilişkisikurmaktır.Aileüyelerininbirbirleriiçinhayatiönemkazanmasısüreci,aileolmanıngöstergeleridir.

Ailedeyinceanne,baba.Annebabaoluncazatenbiraileoluyorsun.Ekstrabunaçocuklareklenincebirazdahakalabalıkbiraileoluyorsun.Annebabaykenbirailesinamasorumlu-luklarınçok fazladeğil.Çocuklarlabirlikte sorumluluklarınartıyor.Dahaciddi şeylerinizoluyor.Yükünüzoluyor.(…)Sorumlulukbirkanadıbelkide.(…)Diğerkanatlarrrrr. İştesorumluluk, bağlılık ve sevgi.Birilerine koşulsuz bir şekilde…Bir şekilde sizin kanınız,canınız(SB,38yaşında,Öğretmen,Eskişehir).

EBiçinaileolmakkarıkocabirlikteliğiilebaşlayıpçocuksahibiolmakladager-çekanlamınakavuşur.Çünküçocukolduktansonraeşlerarasındakiilişkininbiçimi-nindeğiştiğinidüşünmektedir.Budönüşümünözgürverahatbiraileyapısındandahabağımlıbiraileyapısınadoğruolduğunubelirtmiştir.Dolayısıylaaileolmak,çocuklabirlikteyenisorumluluklarınortayaçıkmasıdır.

Vallababaolanakadarhanidahaeğlenceligibigeliyorinsana,daharahathareketedebili-yorsunuz.Birşeyebağlıdeğilsiniz. (…)Yaniçocuktansonraailebirazkavramdeğişiyor.İşteeşinizleokadardayakınolamıyorsunuzbellisürelerde.Iı,sonuçtabirbireydahagirmişoluyorailenize.Düşüncelerinizonudakapsıyormecburen.(…).Annesisorar:Biznasılbiraileyiz.O:Bizçekirdekbiraileyiz.Çekirdekailenedemektirişte:Annebabaveçocuktanoluşur,der(EB,41yaşında,ŞirketOrtağı,Ankara).

MBaileolmayı,sorumluluk sahibiolmakşeklindebelirtir.Fakatçocuklabirliktesorumluluklarınarttığınıdaeklemektedir.MBiçinaileolmak,emek sarf etmektir.ÖzellikleçocukolduktansonrayüklenilenyenisorumluluklarsonucuMBaileyisab-retmekolarakifadeetmektedir.Sabırlaemeksarfederekaileüyeleriiçinçabalamak,aileolmayıbaşarmakdemektir.

Sorumluluklarınızdaçocukolduktansonrasorumluluklarınızartıyor.Sankiböylebirazdahaikincilplanaitilmişgibihissediyorsunuzbaşlardaamadahasonrasındatabioçocuklarakarşıduymuşolduğunuzsevgiıııbazıeksiktaraflarınıbastırıyordahaağırgeliyorçocuksevgisidiyelim,böylediyimyani.(…)Bizimiçinaileolmaköncelikleemekistiyor,sabıristiyor,sabırveemekistiyorçünkübirçokzamansınırlarzorlanıyor,sabrınızınsınırlarızorlanıyor(MB,41yaşında,Binbaşı,İstanbul).

OEiçinaileolmak,neslin devam ettirilebilmesiiçinikikişininbirlikteliğidemektir.OEaileolmayısorumlulukalmakolaraktanımlamaktadır.OEaileninhayırlınesillerye-tiştirmegörevindeolanbirkurumolduğunudüşünmektedir.KısacasıOEiçinailehayırlınesilleryetiştirmekamacıylaevlilikakdindebulunankarıvekocanınbirlikteliğidir.

61


Aileolmakokadargüzelbirşeyki(…)Askerdengeldim,hemenevlendim.21-22yaşındaevlendim.Geriyebaktığımdabençokyolalmışım.(…)Amasorumluluğumvar.(…)Aileikikişininbirleştiktensonrageleceğeneslinidevamettirmesigibibirşey.Amahayırlıbirnesil(OE,33yaşında,MağazaMüdürü,Eskişehir).

AÖiçinaileolmakroller icra etmektir.Aileolmakeşseçimindenbaşlayıpaileiçirollereuygunhareketetmeyledevamedenbirsüreçtir.AÖiçinaileolmakgörevle-rini bilmek, örnek olmak ve uyum göstermektir.KısacasıAÖiçinaile,eşlerarasındauyumlubirilişkininkurulmasıdır.

Aile şudur: Eğer sen görevini vazifeni biliyorsan güzel. İkincisi, uygun eşi seçebiliyorsandahadagüzel.(...)Eşleruyumiçindeolmasılazım.Birbirinianlamasılazım.Aynıfrekanstaolmasılazım.(…)Uyumçerçevesi.Uyamazsanolmaz.Zıtkutuplarolursanneyapacaksın.Senistediğinkadariyiol.Çokiyiuygula,veremezsin(AÖ,40yaşında,Teknisyen,Eskişehir).

ÜAiçinailekarıkocanınbirlikteliğidir.Bubirliktelikçocukolmaksızınanlamsız-dır.Aileuzun süreli bir birlikteliktir.Aileolmakbuanlamdabirsürekliliği yeniden üretmekdemektir.BaşkabirdeyişleÜAiçinaile,süreklilik gösterenvebusürekliliğideçocukilegarantialtınaalanbirilişkibiçimidir.AyrıcaÜAiçinaileolmak,yenineslebilgivebecerilerinaktarılmasıdemektir.

Aileolmakçokgüzelbirşey.(…)Tekeşliliğeinananbirinsanımben.(…)Ailebaşladımısürsün.YalnızlıkAllah’amahsus.(…)Birçocuklabirliktebiraileolacağınainanıyorumben.Allahverirsetabi.(…)Ailekavramıbenimiçinenazındanbirçocuk.Evlatedinsinveyaolsunçocuğu.Çocukevlenipgidecekamaoçocuğubüyütüponabirşeylerverebilmek,onayaşadık-larını,kazandıklarını,kaybettiklerinigörebilmek(ÜA,44yaşında,OtoTamircisi,Eskişehir).

SGiçinaileolmakdüzenli olmaktır.Aileevlilikilekurulanveçocuğunvarlığıylager-çekanlamınakavuşanbirbirlikteliktir.SGiçinevlilikdüzenlibiryaşamageçişisağlarkençocukaileolmayısağlamaktadır.SG’yegöreçocukailebağlarınısağlamlaştırmaktadır.

Yavaşyavaşevortamıyadanebileyimherşeyindüzenegirmesifalan.(...)Babaannesivar,anneannesi var, işte annesi var; onlar ilgileniyorlar ama alıyorsunuz, geri bırakıyorsunuz.Birşeydeğil.Amanezamançocukyürümeyebaşladı;nezaman“baba”demeyebaşladı,nezamannebileyimdışarıonlaberaberçıktınız,gezdiniz;ozamandahaçok,aileolmayıdahaçokanlıyorsunuz(SG,35yaşında,Muhasebeci,Ankara).

Sİiçinaile,ikifarklıkarakterdeinsanınbirarayagelerekortaknitelikleresahipbirlikoluşturmalarıdır.Ancakaileolabilmeninsırrınıdasağlam bir iletişim, uyumlu olmakolarakdilegetirmektedir.Sİaileolmayı,karıkocanınbirbirinedestekolmasıyani karı koca dayanışmasıolarakgörmektedir.Karıkocaarasındakibağınise,saygıüzerinekuruluolduğunudüşünmektedir.KısacasıaileolmakSİiçin,karşılıklısaygıçerçevesindebirarayagelenkarıkocanındayanışmasıdır.

Evlilikikihayattanbiryaşamçıkarmasanatıdır.İkihayattanbiryaşam.Birkereeşinizleöncearkadaşolacaksınız.(...)Aileolmak,şimdidediğimgibihersıkıntıda,hersevinçte–dediğim

62

toplumsal değişim

gibi–onunadınaüzülebiliyorsan,onunadınasevinebiliyorsan,onunbaşıağrıdığındahaki-katenonuniçinbirşeyyapmayaçabalıyorsanbudur.Veevliliğinentemelşeyisevgideğildir.Saygıdır.(...)Söylüyorumişte.Nededim,benimsözümdeğilamaçokgüzeldir:İkihayattanbiryaşam.Bueşittiraile(Sİ,43yaşında,ŞirketMüdürü,İstanbul).

HKiçinaile,eşseçimiylebaşlayıpevlilikledevamedenveikifarklıinsandanbirbaşkaortakkarakterortayaçıkarmakdemektir.Herbirbireyinyaşamındauyguladığıfarklıkurallarınolduğunuancakaileolmanınortakkurallareksenindebirarayagel-mekolduğunubelirtmiştir.Ancakbukurallarınsürdürülmesiiseiletişim,konuşmaveanlayışilemümkündür.Kısacası, ikikişininbirarayagelerekkarşılıklı iletişimtemelindekurduklarıilişkiformuailedir.

Bendünyadakienbüyükkumarevlenmek,bireşseçmek.Çokbirbiriniziçokiyitanımadanbirbirlikteliksağlıyorsunuz.(...)Birevipaylaşmayabaşladıktansonra,ikifarklıkarakterdenaslındaoilkbaştaevlenmedenöncekikarakterlerimizdenbaşkabirkarakterortayaçıkıyor-sunuzaileyioluştururken.Nasıl bir şeydenbahsediyorum?Sizinkurallarınızkarşınızdakieşinizinkurallarıylaharmanlanıyor,kurallarınınbirkısmıdeğişiyorveyenikurallarolarakkendiailenizinkurallarıortayaçıkıyor.Bukurallarıoluşturabilmekiçindebirazöncesöyle-diğimgibienbüyüksilahınıziletişim,konuşabilmek,karşılıklıanlayışlıolabilmek,anlaya-bilmek(HK,45yaşında,OkulMüdürü,İstanbul).

İFaileolmayıçocuklabirliktedüşünmektedir.İFeşiileolanilişkisiniçocukolun-cayakadarbirliktelikolarakdüşünürken,aileolmayıçocuklarıolduktansonrabaşar-dıklarınıbelirtmiştir.İFiçinçocuklabirlikteoluşanbuyeniyapılaşma,annebabanınsosyaldünyadakialanlarınıdayenidentanımlamaktadır.İF,çocuksayesindeailesi-nintoplumsalolarakonaylandığınıifadeetmektedir.DolayısıylaİFiçinaileolmaktoplumsal onay ilemümkündür.

VallaD.E. doğmadanönce, aile derken işte anne baba ve çocuktan bahsettiğimiz bir şeybenimanladığım. (...) İlkbaşta tamambirailesiniz. İkibireysiniz.Amasonrasındaçocukoluncazamanherşeydeğişiyor.(...)Çocuklaberaberşekillenenbiryapı.Hanitamamkarıkocaokey.Çocukolmayıncabenbiraileolunmuyoryani.Çocukolduğundaannebabaol-duğunuzdabirkereçocuğunuzvar.Eşinizleolaniletişiminizfarklıbirboyutageçiyor.Ak-rabalarınızlaolaniştekayınvalideniz,kayınpederiniz,kendianneniz,babanız;onlarlaolaniletişiminizfarklıoluyor(İF,40yaşında,BankaMüdürü,İstanbul).

MSiçinaileolmakevlilikilebaşlayanvekişinintamamlandığınıhissettiğikarıkocabirlikteliğidir.Evlilikisedüzenliyaşamageçiştir.Aileolmakbirliktegeçirilenzamanabağlıolarakuyumlulaşma sürecidir.Çünküaileolmak,birçok ilişkinin ve bağların sürdürülmesidir.Başka bir deyişle aile, karı koca birlikteliğinden ziyadegenişaileüyelerinideilişkiağınıniçinealandahagenişçaplıörgütlenmedir.

Aileolmak,benbunuheryerdesöylerim.Eşimleanlaşıyoruz.Evlilikşeydir,yanikişininyarısınıntamamlanmasıgibibirşeydiryani.(...)Yaaileolmakevlenmektenziyadebirkıs-mı.Yaniailesadeceodeğil.Yanibirazbiliyorsunuzbizdegenişailelerimizvar.Ebeveynler,anne,baba,dede,babaanne,anneanne,teyze,amcadayıbunlarhepsibizimaileninparçası.

63


(...)Benceailedediğimizzamanbütünbunlarınhepsinikatmakgerekir.Çünkübunlarınhep-sibirşeylerveriyorinsana.(...)Evlilikteşöylebirşeyvar:Düzenlioluyorsunuz.(...)Yavaşyavaşaileoldukyani(MS,42yaşında,Öğretmen,Eskişehir).

SAaileolmayıyaşamındatattığıenbüyüklezzetolarakifadeetmiştir.SAiçinailekatmanlı bir ilişki ağınıifadeetmektedir.Bukatmanlar,birincilolarakçekirdekaile,ikincilolarakbüyükebeveynlerdenoluşanailevesonolarakakrabalarınbütününükapsayangenişailedir.KısacasıaileSAiçinaile,merkezdençevreyedoğrugeniş-leyenbirilişkiağıanlamınagelmektedir.Başkabirdeyişleaileyigeniş bir ilişki ağı olarakdüşünenSA,builişkiağınınmerkezindekendiçocuklarıveeşinigörmektedir.

Aileolmaktangüzelbirşeyibenyeryüzündetanımıyorum.Aileolmakderkendereceli,ka-demeliaileolmaktanbahsediyorum.(...)Benimiçinailedemek;eş,çocuklar,ben.Bubirincidereceailem.İkincidereceaileyebaktığınzaman;annebababenimikinciderecem,eşiminannebabasıkendiikinciderecesi.Büyükebeveynler.Peşindenüçüncübiraileşeklivar:Ge-nişaile.Yaniçocuksadeceannebabayakitlenmemeli(SA,41yaşında,Öğretmen,Eskişehir).

EDiçinaileolmaksevgi ve saygı bağını geliştirmektir.Ayrıcaüyeleriniözgürleş-tirenilişkileretrafındakurulubirbirlikteliktir.Bununyanısıraailebirliktepaylaşım-lardabulunmaktır.KısacasıEDiçinaile,sevgivesaygıbağıetrafındabirarayagelenveözgürlüğükısıtlamayanbirbirlikteliktir.

Aile olmaköncelikle sevgi ve saygı bağını gerektiriyor. Fakat bizim tanımladığımız sev-givesaygıbağıkendiözgüristencinibaşkasınadayatmak,birlikteolduğunkişilerekendiiraditercihlerinidayatmakyerinebirlikteolduğunkişileriözgürleştirmeküzerinekurulmuşolmalıdır.Sevmeközgürleştirmektirdiyedüşünüyorum.Birlikteolduğunkişileriözgürleşti-rebildiğinsüreceaileolmanıngerçekanlamıkendiliğindenhâsıloluyordiyebilirim(ED,33yaşında,Öğretmen,Eskişehir).

Sahaverilerikısacaderlenirseaileolmanınşuanlamlarageldiğigörülmüştür:Aileerkeğe yaşama amacı verir; toplumsal onayı sağlar; itibar kazandırır. Ayrıcaaile, toplumsalı içselleştirmektir; sağlıklı bir iletişim kurmaktır. Bunamukabilaile, top-lumsalı hijyenikleştirir; doğal bir süreçtir; sorumluluk üstlenmektir; üyelerine za-man ayırmaktır; sevme ve sevilme ihtiyacının giderilmesidir; paylaşmaktır; düzenli yaşamaktır; yeni nesillerin yetiştirilmesidir; yuva kurmaktır; bağımlılık ve bağlılık ilişkisi geliştirmektir; yalnızlığa çaredir; çocuk sahibi olmaktır; karı-koca birlikteli-ğidir; emek sarf etmek ve sabır göstermektir; belirli rolleri icra etmektir; uzun süreli birlikteliktir; uyumlu olmaktır; dayanışmaktır; iletişim kurmaktır; tamamlanmışlık hissine ulaşmaktır; katmanlı bir oluşumdur; üyelerini özgürleştirmektir.Buanlamlarincelendiğindeaileolmanıntarihselsüreçteyaşanandönüşümlerlebenzeranlamlarıiçerdiğigörülmektedir.Nitekimverileraileolmanınanlamınaromantizmineklem-lendiğiaçıkbirşekildesöylenebilir.Aynışekildetarihselolarakçocuksahibiolmaolaraktanımlansadabununlabirlikteduygusalyoğunlukluiletişiminönplanaçık-tığıbirörgütlenmeyededönüştüğünügörmekgerekmektedir.Bukapsamdaailebir

64

toplumsal değişim

yandan tarihselmirasınıyenidenüretmektediğeryandandadönüşümleri içerisinedâhiletmektedir.Buçerçevedeaileolmak,evlilikbağıilebirarayagelmişikikarşıcinsinyukarıdaifadeedilenilkeleretrafındakurmuşolduğubirbirlikteliktir.Ancakbabalarındaifadeettiklerigibiaileolmakçocukilegerçekanlamınakavuşmaktadır.Nitekimevlilikdüzenliyaşamısağlarken,aileolmakisebellibiramaçsahibiolmayıortayaçıkarır.Dolayısıylaaileolmaksorumluluksahibiolmayıgerektirir.Ayrıcaaileolmakaynızamandaüyelerarasındagüçlüvesağlıklıbiriletişim,uyum,paylaşım,bağvebağımlılık, sabır, emek sarf etme, sevgi saygı anlamlarınıda içermektedir.Bazıbabalariçiniseaileninannebabaveçocuklardanbaşkaüyelerideiçerdiğigö-rülmüştür.Ekolarakaile,üyelerininkorunduğubiruzamolarakdakarşımızaçıkmış-tır.Kısacasıaileolmak,süreklilikarzusuylabirarayagelençiftlerindayanışmayıvepaylaşmayıönemsemeleriveçocukyetiştirmelerianlamınagelmektedir.

Sahaaraştırmasındaneldeedilenverilerşüphesiztarihselfarklılaşmanıngörülme-siaçısındanönemlibiradımdı.Ancaksonbiradımdahaatılarak,yöntemimizgereği,literatüründedönüşümününsağlanmasıgerekmektedir.Bukapsamda literatürdekiailetanımlamalarıgözdengeçirilereksahaverilerivetarihseldönüşümlebirliktebiroluşumugörmekmümkünolabilecektir.

Tartışma: Yeni Bir Aile Tanımlaması Girişiminin İmkânıBukısımda şu soruya cevap aranmıştır:Literatürdeyer alan aile tanımlamaları

hemtarihseldönüşümühemdehâlihazırdakiaileörgütlenmesineyüklenenanlamlarıkarşılamadayeterlimidir?Bunugörebilmekiçiniseliteratürdeyeralanailetanımlarıdeğerlendirilerekuzlaşımsalbirailetanımınaulaşmanınyollarıaranmıştır.

Karpat(1991,s.43)aileyi,“ana,babaveçocuklardanmüteşekkilbirgrup”olaraktanımlar.Bu tanımlamaaileninengenelveyaygın ifadesidir.Fakatbirçokülkedeyaygınolduğubilineneş cinsel ailelerin (baba-babaveçocuktanyadaanne-anneveçocuktanmüteşekkil)butanımlamaaltınagirmesineredeyseimkânsızdır.Ayrıcababalarınbirkısmınınailedengenişaileüyelerinideanladığıgörülmüştür.Ekolaraksaha verileri ana-baba ve çocuğu vurgulasa da bunun yanında birçok farklı öğeyi(sorumluluk,süreklilik,ilişkivs.)deaileninolmazsaolmazıolarakgöstermektedir.Dolayısıylaaileüyelerinegöretanımlanacaksadahagenişbirbakışaçısıyakalamakzorunludur.Ayrıca tarihsel süreçte çocuğa yüklenen anlamların oldukça değiştiğigösterilmiştir.Benzerbirşekilde,Erik(1979,s.5)aileyi“cemiyetinenküçükrük-nü, aynıkan, aynı ırk, aynı atadangelen şahıslarınvücudagetirdiği topluluk (…)hukuksalolarakisekanısıhriyet(kanadayalıhısımlık)veyamukaveleilebirbirle-rinebağlanmış,aralarındakihukukimünasebetmedenikanuniledüzenlenmiştop-luluk”şeklindetanımlar.Butanımlamaaileninbirsürekliliktaşıdığınıvehukuksalolaraktüzelliğinibelirtmesinedeniyleufukaçıcıdır.Ancakçocuğunüveyolduğuya

65


daçocuklarınbütünüyleüveyolduğubirailekurgusunuiçermez(Mathelin,2003).Hâlihazırdabutarzaileörgütlenmelerininhâlihazırdaolduğubilinmektedir.Dolayı-sıylagünümüzdekarşılaşılabilecekaileörgütlenmeleriniifadeetmedebutanımlamayetersizkalır.Ayrıcasahaverilerihernekadaraileolmanıntoplumsalonayıürettiğibelirtilsedebuonunenküçükparçasıolduğunuimaetmez.Nitekimhiçbirbabanınböylebircümlesarfetmediğigörülmektedir.

Aileninbaşkabirtanımlamasıiseşudur:“Aile,yetişkineşlerdenveçocuklardanoluşan,birbirineduygusalaçıdanbağlanmış;ekonomik,sosyal,duygusalhakveso-rumluluklarıpaylaşanbirtoplumsalsistemioluşturmaktadır”(KasapoğluveKarkı-ner,2012,s.115).Anne-babaveçocukdenklemine,butanımlamaylabiryandanhakveödevleryüklenmekte,diğeryandandaaileüyeleriarasındakiduygusalpaylaşımöneçıkarılmaktadır.DolayısıylaKarpat’ıneksikbıraktığıinsaninitelikler,butanım-lamaileaileninanlamınaeklemlenmektedir.Ancakbu tanımdaaile, toplumsalbirsistemolarakkabuledilmekteolupdahaçokyapısalişlevselcibakışaçısıylaifadeedildiğisöylenebilir.Nitekimbabalarınaileyibirsistemdenziyadeilişkiağıolaraktanımladıklarıgörülmektedir.Bunaekolaraktarihselanalizdedegörüldüğügibiaileartıkbirilişkiuzamıanlamınıedinmiştir.

Aileninmevcut tanımlarının,yaşanandönüşümkarşısındazayıfkaldığınınbaş-kabirçokörneğigösterilebilir.Şahinkaya,aileyi“evlenme,kanbağıveyaevlatlıkedinmebağlarıilebirbirlerinebağlanmış;aynıevdeoturan,aynıgeliripaylaşanveoynadıkları çeşitli roller çerçevesinde birbirlerine etki yaparak belirli bir görgüyümeydanagetiripnesildennesledevamettireninsanlarıntopluluğu”şeklindetanımlar(1991, s. 176).Aileyi tanımlarkenkuşaklar arası ekonomiyi gündeme taşıması vesosyalizasyonsüreciniönplanaçıkarmasıaileninhangitoplumdanasılbirilişkiağıoluşturduğunukavramaaçısındanönemlidir.FakatŞahinkaya’nınbutanımı,aileyirollerüzerindenbelirttiğiiçinteorikolarakyapısal-işlevselciliğebağlıdır.Butanım-lamaevlilikbağı ilebir arayagelip aynı evdeoturmayançiftleri yada aynı evdeoturupaynıgeliripaylaşmayançiftleriailetanımıaltındaifadeetmekiçinyetersizdir.Şahinkaya’nıntanımınınbirbenzeriiseTürkaslan(2009,s.23)tarafındanyapılmış-tır:“Ailekanbağlılığı,evlilikvediğeryasalyollardan,aralarındaakrabalıkilişkisibulunanveçoğunluklaaynıevdeyaşayanbireylerdenoluşan;bireylerincinsel,psi-kolojik,sosyal,ekonomikihtiyaçlarınınkarşılandığı;toplumauyumvekatılımlarınınsağlandığıvedüzenlendiğitemelbirtoplumsalbirimdir.”Butanım,kültüreluyum,katılımvesosyalizasyonavurgusunedeniyleönemlibirtanımlamadır.Ancakaileyiihtiyaçtemelindeelealanbutanımyapısal-işlevselciuyumsürecineatıftabulunmak-tadır. Bu anlamda bu tanımlamanın saha verileriyle de desteklendiği söylenebilir.Aile,şüphesizbirçokihtiyacınkarşılandığıancak,bununyanısırabirçokihtiyacıngiderilmesinindeengellendiğibirilişkiuzamıdır.Nitekimbabalarınbazılarıaileyinizamileşmeolarak ifadeetmişlerdir.Dolayısıylaailebirçokyasağında içerisinde

66

toplumsal değişim

yeraldığıbir ilişkiuzamıdır.Nitekimbazıbabalariçinaileningizilanlamlarındanbiriüyeleriüzerindebaskıcıbirortamoluşturmasıanlamınagelmektedir.

Belirtilen tanımlamalara ek olarak daha ilişkisel bakış açısıyla aile tanımlama-larınınyapıldığısöylenebilir.NitekimABD’deaile,“doğum,evlilikyadaevlatlıkedinmeyoluylabir ilişkisiolanvebirhanedebirlikteyaşayan ikiveyadahafazlakişininoluşturduğuküme”olarak tanımlanır (Canatan,2009b,s.74).AyrıcaABDNüfusBürosu,“aileleri‘kan,evlilikyadaevlatedinme’yoluylabirbirinebağlanarakyaşayaninsanlarolarakkabuleder”(Macionis,2012,s.462).Butanımlar“birlikteyaşama”yada“partnerlik”ilişkisiileaynıaileçatısıaltındayaşamayaatıftabulunur.Buanlamdagünümüzaileörgütlenmesiniaçıklamayayaklaşır.Bunaekolarak,aileortakbirkültürüreten;kızveerkekkardeş,babaveanne,karıvekocanınherbirikendisosyalrollerindebirdiğeriyleiletişimdevekarşılıklıeylemdebulunan,tekbirevoluşturan;kan, evlilikyadauyumbağlarıylabirleşmiş insanlarınbirgrubudur(Gilbert,1999,s.142).Butanımınbiyolojikilişkilerdenziyadesosyalrollerevur-guyapanbirparadigmayasahipolduğugörülmektedir.Ancakaileninrolleryumağıolduğunuifadeetmekveburollerüzerindenaileyiyorumlamakaileüyelerinindav-ranışlarını,hissiyatlarını,kısacasıyaşamdünyalarınıanlamayıengeller.Dolayısıylabiyolojiyiyadaresmiyetiaileolmanınkoşuluolarakkabuledenveyapısal-işlevselcibirbakışlaaileninsınırlarınıçizmeyeçalışanbutanımlamalardışlayıcıdır.Bugerek-çeylegünümüzaileörgütlenmesinikavramakiçinyetersizkalır.

Bazıailetanımlamalarıiseailenin,sosyalilişkilerinanlamlıkılınmasıvekültürünyenidenüretimindekirolüüzerindenyapılmaktadır.Butarztanımlamaçabalarıdahabütüncülbirarayışıarzulamaktadırancakgörüleceğigibibunlariyidüşünülmedenvetamamenyapısal-işlevseldüşünceninışığındayapılmıştır.ÖrneğinSaran(1979,s.25),“aile,samimiveyüzyüzeilişkilerinsürdürüldüğüenküçükfakatenönemlisosyalyapı(…)dengesibozulmamışbiraileortamı,gerçekbircemaathayatıdır”de-mektedir.Butanımlamaaileyibirincililişkilerinyürütüldüğüuzamolarakgörmeyeatıftabulunmaktaveaileyibircemaatolaraktanımlamaktadır.Fakataynızamandaaileyapısalbirbirlikolarakdadeğerlendirilmektedir.Ayrıcaailedebirdengeunsu-runungözetilmesinedönükvurgu,tanımınyapısal-işlevselciliğeyaklaştığınıgöster-mektedir.Topçuoğlu(2010,s.21) ise,aynı izlekteyürüyerek,aileyi“genelolaraknüfusuyenileme,millikültürütaşıma,çocuklarısosyalleştirme,ekonomik,biyolojikvepsikolojik tatmin işlevlerininyerinegetirildiğibirkurum”olarak tanımlamıştır.Butanımaileninsosyalizasyonişlevinevurguyapmış,kültürüaktarmadakivazifesi-niöneçıkarmışvenüfusuyenidenürettiğinibelirtmiştir.Ancakbutanımlama,içeri-sindeaileninkendisiniyenidennasılürettiğiileilgilibiribaresözkonusuolmadığıgibi,aileyisabitvedeğişmezkurumolarakifadeetmektedir.Aileninişlevleriüze-rindendeğerlendirilmesi ile aileüyeleri kişiliksizleştirilmektir.HemSaran’ınhemdeTopçuoğlu’nuntanımıgünümüzdünyasındakiaileleriaçıklamadakullanılamaz.

67


Ailenindönüşümünüanlamakiçinbirçokfarklıdüşünür,yazarvearaştırmacıken-dibakışaçılarınagöreöneçıkananlamlarıvurgulayanbirailetanımındabulunmuş-lardır.Bunedenleailelerörgütlenmeaçısından,genişveçekirdekaileşeklindeelealınmıştır.Genişaile,büyükanne-babanınaile içindeolduğubirmodelleme iken,çekirdekaile sadeceküçükmerkeziaileyimodellemektedir.Yanı sırabirçok fark-lıailemodellemesindensözedilebilir:Psikolojikolarak,üyelerindenbirininfikrinedayanarakonunduygularıvefantezileriaracılığıyla tanımlananaile;sosyalpsiko-lojikolarak,sosyalbirbirimvegrupolaraktanımlananaile;sistematikolarakbellistratejilerleörülükompleksbiryapıolarak tanımlananailegibi farklıyaklaşımlarsözkonusudur(Nazlı,2011,s.19–20).Buyaklaşımlarınherbiri“aileyibirincelemenesnesiolaraknasılelealabiliriz?”sorusununcevaplarındanhareketletüretilmiştir.Tümbutanımlamagirişimlerikendiiçindeoldukçadeğerliolmaklaberabergünü-müzailesininsahipolduklarıiçeriğiifadeetmekonusundayetersizkalmaktadırlar.

BaşkabirtanımlamaTürkMedeniKanunu’ndançıkarılabilir:“Daranlamdaaile,sa-deceeşlerdenoluşanbirliğiifadeetmekteolup,evlilikbirliğiolarakdaadlandırılmak-tadır;genişanlamdaaile,ana-babaveçocuklardanoluşantopluluğuifadeetmektedir;engenişanlamdaaileevdüzeniveevtopluluğudur”(Nuhoğlu,2009,s.3).Kanun,aileyi,toplumdaevlilikakdiilebirleşenkişilerinoluşturduğubirlikolaraktarifeder.MedeniKanunu’nagöreevlenmemuamelesiylekarı-kocaarasındadoğanevlilikbağı,daranlamdaailedir(Cansel,1991,s.65).Butarzbirliklerinyasalolaraktanımlanmışolmasıailenintüzelbiryapıolarakkanunkarşısındasorumlututulabilmesinisağlamak-tadır.AncakMedeniKanunincelendiğinde,sadecehukukunkarşısındatüzelleştirilmişbirörgütlenmeolarakaileyevurgudabulunulduğugörülmektedir.Kanun,evlilikak-dininhangikoşullardavenasılgerçekleşebileceği,soybağınınneanlamageldiğivs.gibibirçokalandahukuksalsınırlamalarıveyahaklarıbelirterekaileninişleyişinivesınırlarınıbelirlemeyeçalışmıştır.Dolayısıylaailehakveödeveksenindetasviredilenhukuksalbirbirimolarakgörülmektedir.Butanımlamaakitimzalamayanamakendile-rini“aile”olarakadlandırançiftleridikkatealmamaktadır.

Şimdiyekadaryapılmışolançeşitli aile tanımlamalarınınodaknoktalarıolarakşunlarbelirtilebilir:heteroseksüelcinselilişki,çocuksahibiolma,grupniteliğigös-terme,nesillerarasıgeçişlerisağlama,devamlılıkgösterme,kanbağınasahipolmaveevlilikbağıilekontratimzalama(Gökçe,1991,s.210–212).Butanımlarıngünümüzailesinikapsayacakbirdonanımasahipolupolmadıklarıiseörneklemdeneldeedilenverilerveailenintarihseldönüşümüylekıyaslanmasısonucundagörülmektedir.

AilenindahakapsayıcıvegeçerlitanımıDikeçligil(2014,s.44)tarafındanyapılmış-tır.“İkikarşıcinstenikiayrıinsanınevlilikadıilemeşrulaştırılancinselberaberliğiilebirliktebaşlayan,çocuklararacılığıilesoyolarakdevamedenvekanbağıileakrabalıkçevresinesahipolanbirbirimolaraktanımlamak,olgununsadecebiryüzünügöster-mekanlamınagelir.Aileninbumekanikyüzünehayatiyetverenniteliği;sevgi,şefkat,

68

toplumsal değişim

güven,paylaşma,dayanışmakaynağıolmasıbiraileyitanımlayantemelöğelerdir”.Butanımdahernekadaryorumsamacıgeleneğeyakınlaşmaçabasıgörülsedeyapısaliş-levselcidüşünmepratiğininizleriniüzerindetaşımaktadır.Dikeçligil’in,aileyiikikarşıcinsinbirlikteliğitemelindeelealdığısöylenebilir.Oysagünümüzdeailelerininkurulu-şunuheteroseksüelbirbirliktelikolarakgörmekbireksiktir.ÖzellikleAvrupaveAme-rikaaileörgütlenmesindeyaşanandönüşümleraileninheteroseksüelbirliktelikolarakelealınmasınıengellemektedir.FakatDikeçligil’inaileyitanımlayanniteliklerolaraksevgi,şefkat,güvenvepaylaşımgibiöğelerigöstermesi,ailenindayanışmayadönükyönünügörünürkılar.Ancakbuniteliklerinolmadığıailelerindeolduğubilinmektedir.Yanişiddetveeziyetdoluailelerdemevcuttur.Aileiçerisindeistismaramaruzkalanüyelerinolduğubilinmektedir.Budurumdabu tarzailelerinnasıl tanımlanacağıbe-lirsizleşmektedir.AncakkapsamlıbirailetanımınaulaşmakiçinDikeçligil’inailenindayanışmaüretici,samimiyetiönemsediğiyönündekiaçıklamasıaileüyeleriarasındagelişenmoderntarzlarıgörebilmekiçinfırsatlardasunar.

KapsamlıvegeçerlibirailetanımıiçinayrıcaÜlken’inifadesinebaşvurulabilir.Ülken’egöre(1991,s.37),ailetanımıikiniteliğiaynızamandabarındırmalıdır.“Ailezümresinegireninsanlararasındagerçekyadauylaşmayadayalıkandaşlıkbağı;ai-leninbağlıolduğucemiyet tarafındankendisineverilenhukukdüzeni”.Ülken, ilkolarak,ailekavramındadikkatimiziuylaşmavehukuk düzeni’neçekerekgünümüzmodernailelerinianlamakiçindüşünselufuklaraçar.“Uylaşma”tabiribiruzlaşıya,ortakçıkarlarınkesişmesineatıftabulunmaktadır. İkinciolarakaileninhukuksallı-ğınınönesürülmesiailenintanınırlık talebiniyanitoplumsalonaygerektiğiniifadeetmektedir.Dolayısıylabutanımlamabiryanıylaöznelerarasılığıvurgularkendiğeryandandayapının/kurumunbaskısınıgözönünealmaktadır.Nitekimeşcinselailele-rinmücadelesinin,hukuksalolaraktanınmayıyadatoplumuböylebiraileüzerindeyenidensözleşmeyeçağırmayıamaçladığısöylenebilir.DolayısıylaÜlken,birailetanımınınhukuksaltanınmavetoplumsalonayıiçermesigerektiğinibelirtir.

KapsamlıbirailetanımıiçinbaşkabirkatkıMacionis’tengelir.Onagöre,“aile,dayanışmaya bağlı grupların bulunduğu bütün toplumlarda var olan, çocuklar dadâhilinsanlarıbirbirlerinebakmalarıiçinbirarayagetirensosyalkurum”dur(2012,s.462).Butanımlama,aileyidayanışmayabağlıbirliktelikolarakifadeeder.Aynıza-mandaDikeçligil’in(2014,s.44)yapmışolduğutanımlailedeörtüşmektedir.Şüphe-sizaileninenbelirginniteliklerindenbirisidayanışmadır.Ailedayanışmatemelindehayatınidameettirenişleriyapmatarzlarınınyenidenüretildiğikurumdur.

BirbaşkadestekBourdieu’nünçalışmalarındanbulunabilir.Onunteorikolarakai-leyielealmamıziçinalanaçangirişimi,günümüzdünyasındaaileninkavranabilme-sinikolaylaştırır.“‘Basitbirbireylertopluluğu’değildir.O–aile–,kendiüyelerinde‘tekvücutolarakhareketedilmesigerektiğihissi’sağlar.Bunagöreaile,‘birçıkarlardayanışması’nıyansıtantercihleryapmaktadır.(...)Bourdieu’yagörebiraileninsos-

69


yalsermayevarlığı,kültürelsermayeyihareketegeçirmelerindemerkeziroloynar”(FurstenbergveKaplan,2014,s.161).Alıntıaileninneişleviniönplanaçıkarmaktanedeaileüyelerininöznellikleriniabartmaktadır.Birtüroluşumyadaçıkarlarınke-sişmesisüreciolarakaileyielealmaktadır.Butanımlamagünümüzailelerindemey-danagelendeğişimlerianlamakaçısındanyeniyorumlarınyolunuaçabilir.

Yapılan tartışmalar bağlamında günümüz ailelerini tanımlayabilecek bir ta-nıma ulaşmak için iki bağlam çıkarılabilir: İlk olarak, Ülken’in ve Dikeçligil ileMacionis’intanımlamasıbirleştirilerekBourdieu’nünaileyikolektifbirözneolarakgörenbakışaçısıylasentezlenmesi;ikinci olarakdaailenineklemlenebilmeyetene-ğinesahipilişkileruzamıolduğununbelirtilmesi.Buzemindetanımlanacakolanai-lenin,yaşanandönüşümlersonucundaaileninalmışolduğuyeniformlarıkapsamlıolarakiçerebileceğidüşünülmektedir.Ayrıcaaileninüyeleriarasındakiilişkininyeniformlarıaçıklanabilir.Kısacası,ailesosyalbirbağdır,toplumsalonayaihtiyaçduyarvekolektifbirözneolarakdayanışmayıüretir.Ayrıcagününkoşullarınadaüstünbirşekildeeklemlenir.Bubağlamdaaileşöyle tanımlanabilir:Üyeleriarasındasosyalbirbağoluşturanveyadayanışmahissiniüreten;oluşanbubağınyadadayanışmanıntoplumsalolarakkabuledildiği,dolayısıylakolektifbirözneolaraktüzelbirformuolan,ayrıcagününkoşullarınaeklemlenebilmeyetisinesahipilişkileruzamıdır. Do-layısıylabirailedeüyeleranne,babaveçocukolaraktanımlanabileceğigibi,geçiciolarakaileyekatılanlaryadaailenindeğerlivarlıklarıdabunadâhildir.

SonuçGökyüzündekiAy’abakınca“Babacım,buneyinreklamıdır?”diyesorançocuk-

larınolduğubirdünyadaaileninanlamındadönüşümlerinmeydanagelmesikaçınıl-mazdır.Budönüşümüortayakoyabilmekiçinmakale,“Geçerlibirailetanımlamasınasıl olmalıdır?” sorusunukendisine problem edinerek bir yandan ailenin tarihseldönüşümünüaçığaçıkarmışdiğeryandandasahaaraştırmasıyaparakbabalarıngö-zündenaileninanlamınısoruşturmuştur.Tarihseldönüşümvebabalarınaileyeyük-lediklerianlamlarreferansalınarakliteratürdeyapılmışolanailetanımlamalarısor-gulanmışvebütüncülbirailetanımıönerilmeyeçalışılmıştır.Özetle,ülkemizdevedünyadabirçoketkennedeniyleailelerindönüşümlerdengeçtiğibilinenbirgerçektir.AncakdünyadakitrendleregörenispetendahadirençliolduğusöylenebilecekTürkaileörgütlenmesininözelliklesononbeşyıldahızlıbirdönüşümdengeçtiğideista-tistikselverileredayanılaraksöylenmiştir.Bubağlamdahâlihazırdakiaile tanımla-malarınınhemteorikduruşlarıhemdeideolojiktutumlarınedeniylegerçekliğiifadeetmedesorunluolduklarıçalışmadadilegetirilmiştir.

ÇalışmadaPaulRicoeur’ünhermeneutikyöntemikullanılmıştır.Buyönteminikisacayağıbulunmaktadır:Analitikdüşünmevediyalektikdüşünme.Ancakonunyön-teminin genel olarak diyalektiğe dayandığı ve analitik düşünmenin diyalektik dü-

70

toplumsal değişim

şünmeninönadımıolduğudabilinmektedir.Bukapsamdaanalitikdüşünmealtındaailenin bir yandan tarihsel olarak yeni anlamlar edindiği ancakbir yandanda ka-dimözellikleriniyenidenüretmeeğilimindeolduğugörülmüştür.Böylecediyalektikdüşünebilmekiçinelimizdeaileörgütlenmesinintarihselanlamlarınıiçerenbirverisetineulaşılmıştır.Sonuçolarakaile“eskişişedeyenişarap”deyimiuyarıncadönü-şerekkendisiniürettiğibukısımdadilegetirilmiştir.

Diyalektikdüşünmealtındaiseikifarklıişlemicraedilmiştir.21babailederin-lemesinemülakatlargerçekleştirilerekeldeedilenverilerinsemboliketkileşimcibirtarzdaanalizedilmesiylebabalariçinaileninanlamlarıgörünürkılınmıştır.Bukap-samdaaileninbiryandantarihselögelerininiçerildiği-anne,babaveçocukvurgu-sununönemi-görülmüş;aynızamandagünümüzkoşullarındabirilişkiuzamıolarakelealınanaileörgütlenmesininuyum,sempati,ilişkikurma,bağvebirliktelikgibinitelikleriaileninanlamsaliçeriğineeklemlendiğigörülmüştür.Diyalektikdüşünme-ninikincikısmındaiseliteratürdekiailetanımlamalarıileanalitikdüşünmedegöste-rilentarihseldönüşümlervediyalektikdüşünmeninilkkısmındaulaşılansahaveri-lerikıyaslanarakgerçekliğeyaklaşanbirailetanımlamasıönerilmiştir.Bubağlamdaçalışmahemliteratürhemdesahaaraştırmasınadayanarakaileörgütlenmesininşuşekildetanımlanabileceğiniönermektedir:Üyeleriarasındasosyalbirbağoluşturanveyadayanışmahissiniüreten;oluşanbubağınyadadayanışmanıntoplumsalolarakkabuledildiği,dolayısıylakolektifbirözneolaraktüzelbirformuolan,ayrıcagününkoşullarınaeklemlenebilmeyetisinesahipilişkileruzamıdır.

Makaledeailenintarihseldönüşümlererağmenvarlığınısürdürdüğüvekendisinigelişenkoşullaraeklemlediğişeklindebirsonuçilekarşılaşılmıştır.Bueklemlenmeözelliğiözelliklesahaaraştırmasındaeldeedilenverilerinyardımıylaifadeedilmiştir.Çünkütarihselbirkurumolanaile;siyasi,sosyal,iktisadietkenlerneticesindedönüş-mektefakatkurumsalkimliğinidesürdürmektedir.Dolayısıylaaileörgütlenmesininkendindekalıcılığınıbarındırdığısöylenebilir.Babalarözelindeifadeedilenpayla-şım, ilişkibiçimi,birliktelik, iletişim,uyumveuzlaşımgibi içeriklerin/anlamlarınaileningünümüztasvirindeönemlibiryertuttuğusöylenebilir.Nitekimaile,tarihselolarakbirdönemmülkiyetinmevzusuolarakaileelealınırkenşimdikarşılıklıdaya-nışmanınolduğubirbirlikolarakgörülmektedir.Başkabirdeyişleçocuksayısıazal-sa,evliliklerçabuksonlansadaailekurmayönündeönemlibirkolektifbilincingüçlübirşekildevarlığınıhissettirdiğirahatlıklasöylenebilir.Buçerçevedeaile tanımla-masınabuniteliğineklenmesiaraştırmanınsonucuaçısındanönemarzetmektedir.

Ayrıcabuçalışmanınsosyolojikdüşünmeedimininiçerisinediyalektikdüşünmeyaklaşımının yerleşmesi açısından önemli olduğu söylenebilir. Böylece ele alınanherhangibirolguhemtekilliğihemdeevrenselliğiiçerisindebirbütünolarakelealı-nabilir.Bubağlamdamakaleaileüzerineyapılacakdahasonrakiçalışmalaraçısındanbirtartışmazeminisunmayıummaktadır.

Received: April 9, 2018Accepted: October 17, 2018

Copyright © 2019 Human and Civilization Movementhttp://toplumsaldegisim.com/en

2019 1(1) 47-78

toplumsal değişimExtended Abstract

Abstract: Family has been discussed in the sociology literature for a long time from a structural functionalist perspective. Attempted in this context is the revealing of the family seen as a micro-state and its function in social integration. However, family has undergone a rapid transformation in recent history. Therefore, revising the theoretical approaches that examine family has become imperative. This article claims the present definitions of family to remain inadequate in showing current family relationships. This claim has been brought to the agenda, specifically in Turkey. In other words, when considering current family organization, the definitions of family do not fully reflect reality. This claim is proven using Ricoeur’s hermeneutical method together with symbolic interactionism. While bringing the definitions of family in the literature to the agenda on one side in the section Analytical Thought, a discussion is opened on the shortcomings in order to arrive at a holistic definition of family. The shortcomings of the existing definitions of family are clearly revealed in light of both the quantitative and qualitative data obtained from TURKSTAT and various studies. In fact, the differentiation of household structure and data showing family organization to be able to have interruptions and breaks from being permanently together overrides a functional definition of family. In the section Dialectical Thought, a holistic definition of family has been able to be reached by interpreting the data from the qualitative interviews performed with 22 fathers using the symbolic interactionism approach. It is laid out this way by showing how family has passed through a transformation in Turkey, thus uncovering the current meaning of family in the world today. Therefore a different dimension is brought to discussions that will be done in the literature on family. In conclusion, the current definitions of family are shown to be insufficient and evaluating the new forms that family has received as a scattering or destructive process as a result of the experienced social transformation are shown to have flaws. Thus a new definition for family is obtained and, by producing new areas of interest in the process of family members’ current transformations using this definition, continuity of a capital flow is clearly revealed.

Keywords: family • social transformation of the family • hermeneutics • symbolic interaction • extent of relationships

* Thisisanextendedabstractofthepaperentitled“Aileyiyenidentanımlamak:Değişimlervesüreklilikler”publishedintoplumsal değişim.

1 Correspondence to: MehmetFatihGüloğlu(PhD).Email:[email protected] cite this article: Güloğlu,M.F.(2019).Redefiningthefamily:Changesandcontinuities[Aileyiyenidentanımlamak:Değişimlervesüreklilikler].toplumsal değişim, 1, 47–78.

Mehmet Fatih Güloğlu1

Redefining the Family: Changes and Continuities*

toplumsal değişim

72

In themajority of studies sociologically about families, a structural-functionalistperspectivecanbesaid tobedominant.Thefamily isevaluated in thisapproach intermsof its function insociety.Thefamily isgenerallyevaluatedasasystemorasonetotalunit(Swingewood,2010).However,suchanapproachhasbeencriticizedbyrecentsociologicaltheoriesanditsinadequacieshavebeenrevealed(Giddens,2005,p.523).Incontrastwiththestructural-functionalistapproach,thefamilycanbeconsideredastheextentofarelationshipthatoccursamongitsmembers.Infact,thisstudyhasadoptedsuchaperspectivetheoretically.Onlyinordertodevelopaviewlikethis,thefamilyneedstobeexaminedwithinadialecticalthinkingprocess.Handlingthefamilyasacompletenessthatbearsitsowncontradictionsisquiteoldintermsofthehistoryofthought;however,itcanbeevaluatedsociologicallyasanewone.Inotherwords,thefamilyisawholenesswhoseuniquenessisspecifictoitselfandonlyasbeingamember;however, itshouldalsobeconsideredasameansofbeingaperson,orofreachingtheuniversal.Ononehand,thiscontradictioncontainsonesidethatimprisonsthepersoninthebarrierofthestateofbeing,namelyinbeingsingular,butatthesametimecontainsinitselfasidethatprovidestheopportunityofbeingsomeoneandthatalsoconveysonetobeing.Thereforethefamilyisdiscussedwithboth/andpatterns.

Theresearcherhasstrivedtotransformradicaluncertaintytoapersonalattitudein the design phase of this study. The researcher has adopted Ricoeur’s (2006)hermeneuticalmethod in the article in order to be able to find the answer to theresearchquestion.Thismethod involves a two-stageprocess.While revealing themeaningsthatthefamilypossessesononesideinthesectiononanalyticalthinking,howthefamilyarrivesattransformationthroughthemeaningsitalreadypossessesisinvestigatedinthesectionondialecticthinking.However,asmallfieldstudyhasbeenaddedtoRicoeur’smethodinthestudy’ssecondstage.Thedatafromtheinterviewsmade with 21 fathers using open-ended semi-structured questions designed in aqualitativepatternhavebeenanalyzedthroughthesymbolicinteractionismapproach.Thusthemeaningsthatfamilypossessesinbothhistoricalandcurrentcaseshasbeenattemptedtoberevealedmorefully.

The study has attempted to express the effects that open the way to familytransformation in the analytical section due to themethodological perspective ofthe article. The transformations that families experience in the world in generalandTurkey in particular lay in the backdrop of an approach like this (Therborn,2004,p.295;TürkiyeAileYapısıAraştırması [TurkishFamilyStructureResearch(TAYA)], 2014, p. 75; Goody, 2004, p. 145; Nirun, 1994). The study dedicatesitself to revealing thedifferences that emergebetween the family as expressed intheliteratureandthesemanticcontentthatthemodern-dayfamilypossessesandtoproposingavaliddefinitionoffamily.Itattemptstoseewhatmeaningsfamilycarrieswithinandwhatmeaningshavedisappearedinsidehistorybyrevealingthehistorical

Güloğlu/RedefiningtheFamily:ChangesandContinuities

73

exploits of family. It shows the breaking away of the family from the context ofpropertyparticularlyafterindustrialization,itsslidefromamechanicalrelationshipinto a romantic direction, and the differentiations that occur in the new forms offamily formationand its conditions (Gittins,2011,p.22;Macinios,2012,p.471;Therborn,2004,p.166).Thestudyadditionallyshowsthefamilyshelteredwithinitsextendedhistoryand,hence,itsratherladenlegacy.Inadditiontothis,intellectualdisinformation isalsoshownrelated toabruisingexperiencedin therelationshipsbetween family forms andmembers at different historical periods and, thanks tothiseffort,onereviewthatcanpreventformingnostalgiaaboutfamilyhistoryundermodernconditionshasbeenabletobereached(Gökalp,1976,p.152;Kemal,2005,p.277;MithatEfendi,2013a).Alongsidethese,thereshapingofthefamilyaccordingtoeconomictransformationshasalsobeenrevealed.

Thefirstsectionofdialecticalthinking,whichisthesecondprocessoftheresearch,seekstoanalyzewhatfathersunderstandaboutthefamilywithintheframeworkofthehistoricalcourseoffamilyorganization.Inthescopeofthedataobtainedfromthefieldresearch,thefollowingmeaningsareseenloadedtothefamily:Familygiveslifepurposetomen,providessocialconfirmation,andearnsreputation.Additionally,thefamily internalizes thesocialandestablisheshealthycommunications. Incontrast,family: is the sanitization of the social, is a natural process, takes responsibility,allocatestimetoitsmembers,isthequenchingoftheneedtoloveandbeloved,isregularliving,isthegrowthofnewgenerations,buildsnests,developstherelationshipof dependence and commitment, is the cure for loneliness, is to have children, isthecoexistenceofhusbandandwife,expendslaborandshowspatience,performscertainroles,islong-termcoexistence,showssolidarity,establishescommunication,achievesasenseofcompleteness,isastratifiedformation,andsetsitsmembersfree.Thankstothesemeaningswehavetwoseparateclustersofdata.Ononehandarethefamily’smeaningsofdifferentiationthat theydisseminatewithinthecourseofhistory,andontheotherarehowmodernfathersmakesenseofthefamily.Thuswehavedevelopedargumentsthatcanmakeanup-to-dateandcomprehensivedefinitionoffamilyorrevisethedefinitionsintheliterature.

Thesetwosetsofdataobtainedinthesecondsectionofdialecticalthinkinghavebeenusedforcomparingthemwiththedescriptionsoffamilythattakeplaceintheliterature.MostofthefamilydefinitionsintheliteratureonfamilyinTurkeyareseentohavebeenmadeintheframeworkofstructural-functionalisttheory.Thefollowinghavebeendetectedascommonpointsof thesedefinitionsof family:heterosexualrelations, having children, showing group qualities, providing transitions betweengenerations,showingcontinuity,havingbloodties,andsigningthecontractwiththebondofmarriage.Thesedefinitionsoffamilyhaverevealedboththeneworganizedformsoffamiliesthathavechangedandalsotheinterviewsperformedwithfathers

toplumsal değişim

74

toremaininsufficientatexpressingtheorganizationofcurrentfamiliesfrommanyperspectivesintheinterviews’results.However,somedefinitionsareagainalsoseentobecloselyrelatedtotheneworganizationofthefamily.Thesedefinitionsareseentrying toevaluate the familygenerallyasa relationshipnetwork,emphasizing theimportanceofsharingfeelingsandsolidarityintherelationshipamongpeople,andevaluatingthefamilywithintheideaofcontinuity.Inthesedefinitionattempts,thespecialemphasisthatÜlken(1991,p.37)makeson“orderoflaw”and“convention”andMacionis’(2012,p.462)andDikeçligil’s(2014,p.44)emphaseson“solidarity”presentimportantintellectualopportunitiesfortoday’sfamilyorganization.Alongsidethese,thefieldresearchandhistoricalexploitsofthefamilypointtohowthefamilybearscontinuityandcanadjustitselftotheconditionsoftheday.Inlightofallthesedata, thebraveryof suggestinganewdefinitionof familyhasbeen found for thesocialsciencesinthecontextofTurkey.Familyistherelationalspacewhereasocialconnectionorsolidaritythatisformedamongitsmembersorthatproducesasenseofsolidarityissociallyacceptedandthereforehasalegalformasacollectiveobjectthatadditionallyhastheabilitytobeabletobeaddedtotheprovisionsoftheday.

Asseen, thisstudyisanattempttopavethewayforrevisingthedefinitionsoffamilythattakeplaceintheliteraturebylookingatthemeaningsthatfamilyhostswithinitshistoricalcourseandinitsupdatedstates.Inthiscontext,organizingtheTurkfamilythathaschangedinaccordancewiththetrendsaroundtheworldisseentohaveundergoneaveryrapidprocessofchangeespeciallyinthelast20years.Inthisprocess,themeaningsthathavebeeninstalledonfamilycanbesaidtohaveatleastbeenalsoaddedtothemeaningslocatedintheliterature.Inotherwords,familyhasmadeitsownformationcontinuous,resembling“newwineinanoldbottle”.Inaddition,thisstudycanbestatedasimportantintermsofestablishingthedialecticalthinkingapproachintotheactofsociologicalthinkingthroughitsoccurrence.Thusanycasebeingdiscussedcanbe takenas awholewithinboth itsuniqueness andinitsuniversality.Inthiscontext,thearticlehopestopresentthegroundworkofadiscussionintermsoffuturestudiestobemadeonthefamily.

Kaynakça/ReferencesAdak,N.(2005).Toplumuntemelyapıtaşı:Aile.S.Güçlü(Ed.),Kurumlara sosyolojik bakış içinde

(s.27–62).İstanbul:BireyYayıncılık.

Aktaş,G.(2015).Türkiye’deailesosyolojisiçalışmalarınagenelbirbakış.Sosyoloji Konferansları Dergisi,2(52),419–441.

AliEfendi,K.(2010).Devlet ve aile ahlakı.İstanbul:İlgiKültürSanatYayıncılık.Bell,D.(2013).İdeolojinin sonu: Ellilerdeki siyasi fikirlerin tükenişine dair (V.Hacıoğlu,Çev.).

Ankara:SentezYayıncılık.

Bourdieu,P.(2006).Pratik nedenler: Eylem kuramı üzerine(H.U.Tanrıöver,Çev.).İstanbul:HilYayınları.


75

Can,İ.(2013).Ailenintarihselgelişimi:Dünü,bugünüveyarını.M.Aydın(Ed.),Sistematik aile sosyolojisi içinde(s.65–93).Konya:ÇizgiYayınevi.

Canatan, K. (2009a). Türk ailesinin tarihsel gelişimi. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed.), Aile sosyolojisi içinde (s.119–148).İstanbul:AçılımKitap.

Canatan,K. (2009b).Aile kavramının tanımı.K.Canatan&E.Yıldırım (Ed.),Aile sosyolojisi içinde(s.65–81). İstanbul:AçılımKitap.

Cansel,E.(1991).Sosyaldevletveaile.B.DikeçgilveA.Çiğdem(Ed.),Aile yazıları: Kültürel değerler ve sosyal değişme içinde(C.2,s.63–71).Ankara:BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumuBaşkanlığıYayınları.

Castells,M.(2006).Enformasyon çağı: Ekonomi, topum ve kültür: Kimliğin gücü(E.Kılıç,Çev.).İstanbul:İstanbulBilgiÜniversitesiYayınları.

Coulon,A.(2010).Etnometodoloji(Ü.Tatlıcan,Çev.).İstanbul:KüreYayınları.Çeker,O.(1999).Osmanlı hukuk-i aile kararnamesi.Konya:MehirVakfıYayınları.

Çiğdem,A.(1991).Aile yazıları.Ankara:T.C.BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumuBaşkanlığıYayınları.Davis,M.(2010).Gecekondu gezegeni(G.Koca,Çev.).İstanbul:MetisYayınları.

DeSassure,F.(2001).Genel dilbilim dersleri(B.Vardar,Çev.).İstanbul:MultilingualYabancıDilYayınları.

Dikeçligil,B.(2014).Aileyedairkabullerinezberbozumu.M.Aydın(Ed.),Aile sosyolojisi yazıları içinde.İstanbul:AçılımKitap.

Duben,A.(2006).Kent, aile, tarih(L.Şimşek,Çev.).İstanbul:İletişimYayınları.Durakbaşa,A.(2004,Ekim).Ziya Gökalp’in Limni ve Malta mektuplarında yeni hayat ve yeni aile.

Türkiye’deSosyoloji -ZiyaGökalpSempozyumu’nda sunulanbildiri, İstanbulÜniversitesi,EdebiyatFakültesi,İstanbul.

Efendi,A.M.(2013a).Ana babanın evlat üzerindeki hukuk ve vezaifi(G.Akyol,Çev.).İstanbul:DergahYayınları

Erik,N.(1979).Ailede eğitim.Ankara:ÇağdaşBasımevi.Furstenberg, F. veKaplan, S. (2014). Sosyal sermaye ve aile.M.Aydın (Ed.),Aile sosyolojisi

yazılarıiçinde.İstanbul:AçılımKitap.Giddens,A.(2005).Sosyal teorinin temel problemleri(Ü.Tatlıcan,Çev.).İstanbul:ParadigmaYayınları.Giddens,A.(2010).Mahremiyetin dönüşümü(İ.Şahin,Çev.).İstanbul:AyrıntıYayınları.Giddens,A.(2012).Sosyoloji kısa fakat eleştirel giriş(Ü.YıldızBattal,Çev.).Ankara:PhoenixYayınları.Gilbert,P.(1999).Familyvaluesandthenation-state.In.G.Jagger&C.Wright(Eds.),Changing

family values (pp.136–150).NewYork,NY:Routledge.Gittins,D.(2011).Aile sorgulanıyor!(T.Erdem,Çev.).İstanbul:PencereYayınları.Goody, J. (2004).Avrupa’da aile: Bir tarihsel-antropolojik deneme (S.Arısoy, Çev.). İstanbul:

LiteratürYayıncılık.

Gökalp,Z.(1976).Türkçülüğün esasları.İstanbul:KültürBakanlığıYayınlarıGökçe, B. (1991).Aile ve aile tipleri üzerine bir inceleme. B. Dikeçligil veA. Çiğdem (Ed.),

Aile yazıları: Temel kavramlar, yapı ve tarihi süreç içinde (C. 1, s. 197–215).Ankara:T.C.BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumuBaşkanlığıYayınları.

Güler,D.veUlutak,N.(1992).AilekavramınıntarihselgelişimiveTürktoplumyaşantısındaaile.Kurgu Dergisi,11,51–76.

toplumsal değişim

76

Karpat, K. (1991).Ailede devletçi ve ferdiyetçi görüş. B.Dikeçligil veA. Çiğdem (Ed.),Aile yazıları: Temel kavramlar, yapı ve tarihi süreçiçinde.Ankara:T.C.BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumuBaşkanlığıYayınları.

Kasapoğlu,A.veKarkıner,N.(2012).Aile sosyolojisi.Eskişehir:AnadoluÜniversitesiYayını.Kaya, Y. (2014). Türkiye ekonomisinin dönüşümleri ışığında tabakalaşma. L. Sunar (Ed.),

Türkiye’de toplumsal değişimiçinde(s.155–176).Ankara:NobelYayıncılık.Keleş,R.(2008).Kentleşme politikası.Ankara:İmgeKitabeviYayınları.Kemal, N. (2005). Aile. N. Yılmaz Aydoğdu ve İ. Kara (Ed.), Namık Kemal: Osmanlı

modernleşmesinin meseleleriiçinde(s.274–279).İstanbul:DergahYayınları.Kömürcüoğlu,M. (2014).Göçvekentleşme:Gecekondudankentseldönüşüme.L.Sunar (Ed.),

Türkiye’de toplumsal değişimiçinde(s.89–124).Ankara:NobelYayıncılık.Macionis,J.(2012).Sosyoloji(V.Akan,Çev.).İstanbul:NobelYayınevi.Nazlı,S.(2011).Aile danışmanlığı.Ankara:AnıYayıncılık.Nirun,N.(1994).Sistematik sosyoloji açısından aile ve kültür.Ankara:AtatürkKültürDilveTarih

YüksekKurumuAtatürkKültürMerkeziYayını.

Nuhoğlu,A.(2009).Aile düzenine karşı suçlar.İstanbul:BetaYayınları.OrganisationforEconomicCo-operationandDevelopment.(2015). Labour force statistics.

Retrievedfromhttp://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=REG_DEMO_TL2#

Orman,S.(2010).İktisat,tarihvetoplum.İstanbul:KüreYayınları.

Ortaylı,İ.(2000).Osmanlı toplumunda aile.İstanbul:PanYayıncılık.Özensel, E. (2014). Köylerden kırlara: Türkiye’de kırın dönüşümü. L. Sunar (Ed.),Türkiye’de

toplumsal değişimiçinde(s.125–154).Ankara:NobelYayıncılık.Poster,M.(1989).Eleştirel aile kuramı(H.Tapınç,Çev.).İstanbul:AyrıntıYayınları.Sancar,S.(2011).Erkeklik: İmkansız iktidar: Ailede, piyasada ve sokakta erkekler.İstanbul:Metis

Yayınları.

Sayın, Ö. (1990). Aile sosyolojisi- ailenin toplumdaki yeri. İzmir: Ege Üniversitesi EdebiyatFakültesiYayınları.

Sennett,R.(2002).Karakter aşınması: Yeni kapitalizmde işin kişilik üzerindeki etkileri(B.Yıldırım,Çev.).İstanbul:AyrıntıYayınları.

Sezal,İ.(1996).Aile nedir.Ankara:AileAraştırmaKurumuYayınları.Sönmez,Ö.A.(2013).Ailenindiğerkurumlarlailişkisi.M.Aydın(Ed.),Sistematik aile sosyolojisi

içinde(s.293–314).Konya:ÇizgiYayınevi.

Swingewood,A.(2010).Sosyolojik düşüncenin kısa tarihi(O.Akınhay,Çev.).İstanbul:AgoraKitaplığı.Şahinkaya,R.(1991).OrtaAnadoluköylerindeaileyapısı.B.DikeçligilveA.Çiğdem(Ed.),Aile

yazıları: Temel kavramlar, yapı ve tarihi süreçiçinde(C.1,s.34–399).Ankara:T.C.BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumuBaşkanlığıYayınları.

T.C.BaşbakanlıkAileveSosyalAraştırmalarGenelMüdürlüğü.(2006).Aile yapısı araştırması. Ankara:Yazar.

Tekeli,İ.(1982).Türkiye’de kentleşme yazıları.Ankara:TurhanKitabevi.Tezcan,M.(2000).Türk aile antropolojisi.Ankara:İmgeKitabevi.Therborn,G.(2004).Between sex and power: Family in the world, 1900-2000.NewYork,NY:Routledge.


77

Thoma,D.(2011).Babalar: Modern bir kahramanlık hikâyesi(F.Doğan,Çev.).İstanbul:İletişimYayınları.Tolan,B.(1991).Gelenekselailedençağdaşaileyapısınadoğru.B.DikeçligilveA.Çiğdem(Ed.),

Aile yazıları: Temel kavramlar, yapı ve tarihi süreç içinde (C. 2, s. 483–496).Ankara:T.C.BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumuBaşkanlığıYayınları.

Topçuoğlu,A.(2010).Türkiye’de aile değerleri araştırması.Ankara:BaşbakanlıkAileveSosyalAraştırmalarGenelMüdürlüğü.

TürkiyeİstatistikKurumuBaşkanlığı.(2012).İstatistik göstergeler. Ankara:Yazar.Ulutaş,E.(2013).Ekonomiküniteolarakaile.M.Aydın(Ed.),Sistematik aile sosyolojisi içinde(s.

335–357).Konya:ÇizgiYayınevi.

Uslu, İ. (2011). Türkiye’de Aile Yapısı Araştırması (TAYA).Ankara:Aile ve Sosyal PolitikalarBakanlığı.

Ülken,H.Z.(1991).Aile.B.DikeçligilveA.Çiğdem(Ed.), Aile yazıları: Temel kavramlar, yapı ve tarihi süreçiçinde(C.1,s.24–30).Ankara:T.C.BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumuBaşkanlığıYayınları.

Yıldırım,K. (2014).CumhuriyetdönemindeTürkiyeçalışmahayatınıngelişimivedeğişimi.L.Sunar(Ed.),Türkiye’de toplumsal değişimiçinde(s.177–202).Ankara:NobelYayıncılık.

Özgn akale - toplumsal değişim · Öz: aile, sosyoloji literatüründe uzunca bir süre yapısal...

Documents