شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

خلق و توسعه فضاهاي شهري

مسعود جعفري عضــو هيئت علــمي و مديــر گروه معماري و گرافيك

دانشگاه آزاد اسالمي واحد رودهن شادي زهتابيان

مدرس دانشگاه آزاد اسالمي واحد رودهن رشته معماري

:چكيده مقالهاهاي شهري كه در چهارچوب سكونتگاه ها و فض. فضا هاي شهري يكي از عمده ترين فصل هاي مباحث شهر سازي ميباشد

.زيستگاهها قرارميگيرند و در مقياس هاي مختلف قابل توزيع در شهر بوده و نقاط عطفي در شهر بوجود مي آورندفضاهاي باز با . درون بافت شهرهايي كه از اصالت و از تاريخ پرباري برخوردار هستند از اين نوع فضا ها بسيار ديده ميشوند

.شي كه محل مالقات ها ، گردهمايي ها و گفتگو هاي تعدادي از شهروندان را تشكيل ميدهدارزاصوال در شهرهاي قديم تاكيد بر ايجاد اين نوع فضا ها بيشتر بود و در زمان حاضر متاسفانه بداليل بسياري كه عمده آن مسائل

Ĥيد و آنچه كه از اين نوع فضا ها وجود دارند بداليلي از اقتصاديست طرح اين نوع فضا ها اصوال در شهرسازي كمتر بميان مياين فضا ها بصورت آزاد از عوامل عمده شهري محسوب ميشوند و در تعيين هويت شهر و در نتيجه ارتقا . بين برده ميشوند

.رميگرفته استفرهنگ شهروندان نقش فراواني دارند و اين مهم از دير باز مورد توجه برنامه ريزان و طراحان شهري قراتعديل در نقاط پرتراكم جمعيتي ، تقويت و تداعي خاطرات گذشته و ايجاد تعلق خاطره براي نسل هاي آينده ، ايجاد نشانه هاي شهري و آماده كردن و ايجاد بستري باز ، خارج از تراكم ساختماني و غيره از جمله عملكردهاي اين نوع فضا ها هستند كه در

.فصيل به آن پرداخته شده استاين مقاله به تفضاهاي باز جمعي در ترغيب مالقات ها و بحث و گفتگو موثر بوده و ساكنين را از محيط هاي خصوصي و انزوا گرايي به

.محيط هاي جمعي و پرنشاط دعوت مينمايد در شهر و در مقياس هاي توزيع اين نوع فضا ها. در طراحي هاي شهري احيا اين فضا ها و خلق فضاهاي جديد مشابه مدنظر

.مختلف نه تنها باعث تنوع در بافت هاي شهري ميشود بلكه بحث هويت زائي را براي بافت بوجود مي آورددر زمينه نحوه توزيع، مقياس ، تركيب فضاهاي شهري با يكديگر ، گوناگوني اين فضاها ، وابستگي و عدم وابستگي با عناصر

. يست كه در اين مقاله به آن پرداخته شده استديگر شهري و غيره از رهنمودها

احيا هويت– بي پيرايگي – خاطرات – هويت –تراكم : واژه هاي كليدي

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

:مقدمهاز زماني كه شهر به منزله بستر ارتباطي ميان مردمان و فعاليت هاي تابع شهر نشيني مطرح شد فضاهايي باز و يـا سـر پوشـيده

كـه .شـكل گرفـت ... دانها ، فضاهاي ورودي ، فضا هاي كاربردي چون خدمات تجاري و فرهنگـي و شامل شبكه ارتباطات ، مي البته در گذشته معابر عمومي به فعاليت هـاي عمـومي اختـصاص داشـتند و معـابر . اكنون به نام فضاهاي شهري ناميده ميشوند

جمع زنان و بازي كودكان كه در كروكـي هـاي مانند ت . فرعي مخصوص محله هاي مسكوني و فعاليت هاي نيمه عمومي بودند .مشرق شناسان شناخته شده مانند پوپ تصاوير بسياري از آنها ديده ميشود

ميدانها نيز از فضاهاي مهم ارتباطي ،اجتماعي و اقتصادي بودند كه در مقياس هاي گوناگون همواره محل تجمـع مردمـان و يـا .عي ، فرهنگي و يا ورزشي بودند استقرار انواع فعاليتهاي اقتصادي ، اجتما

بنابراين ضمن ارزش نهادن به چنين . اين فعاليت و اختصاص ها در همه وجوه كالبدي و كاركردي در حال دگرگوني بئوده است فضاهايي در قالب شناخته شده شهر امروزين بسيار حايز اهميت است كه به تحوالت و دگرگونيهاي شهري در زمينه اقتصادي و

.اعي توجه گردد تا بازشناسي به سهولت و نهايت دقت انجام گيرداجتم

:تعريف فضاهاي شهري بطور كلي فضاهاي بازي كه بعنوان نقاط عطف در ميان بافت هاي متراكم سـاختماني بـه ويـژه در بافـت هـاي مـسكوني و در

در فرم فيزيكي بافت و از اين قبيل بوجود مي آيند غييرمقياس ها و داليل مختلف مانند تعديل تراكم ، ارتقاء فرهنگ ، تنوع و ت و نيز فضاهاي بازي كه در مقياس شهر بعنوان نقاط عطف شهري منظور مي شوند جملگي را ميتوان فضا هاي شـهري معرفـي

.كرد

هاي معماري اين نوع فضاها در تمام عرصه . ت بوده است اع فضاهاي شهري با مقياس هاي متفاو شهرهاي كشور ما غني از انو ال و هواي محيط خاص خود بوده اند اين فضاها كه مانوس با ح . و شهر سازي به ويژه در بافت هاي تاريخي وجود داشته است

. ماعي تاثير قابل توجهي داشته انددر ارتقاء فرهنگ و رفتارهاي اجت

قدما كه خاطره اي را تعريف مي كننـد و در . انسان جاي مي دهد بايد اذعان داشت تنها حادثه است كه خاطره اي را در حافظه شان حك شده است ، حتماً اتفاقي بر آنها پيش آمده و ذهنيت قابل توجهي از آن داشته انـد كـه پـس از سـالها هنـوز از حافظه

. حافظه شان پاك نشده است

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

از خود در ذهن آدميان جاي داده و كالبـد فيزيكـي آن در مرور زمان خاطره اي هر عنصر معماري و فضاهاي شهري به عملكرد

بنابر اين اگر از حادثه شهري صحبت مـي شـود حتمـاً در . تحول و فرهنگ جديدي را در جامعه پي ريزي مي كند مطول زمان ن خـاطرات را اگر ايـ .گوشه و كنار شهر و در دل مناطق مسكوني و غير مسكوني اتفاقي افتاده كه در ذهن ما نقش بسته است

فضاهاي شاخص شهري در هر مقياسي كه باشـند . اليه بندي كنيم و روي هم قرار دهيم حجمي به نام تاريخ تشكيل مي شود . اين فضاها نقاطي هستند كه محل برخوردها ، مالقاتها ، نشانه ها و آدرس ها را تشكيل مـي دهنـد . در اين حجم جاي دارند

. ن و يا پدر اين پدران را زنده نگه مي دارند همين نقاط اند كه ياد پدراهمانطور كه مستحضريد اصوالً فرهنگ هر جامعه متكي به تاريخ آن جامعه است و تاريخ هيچ چيـز ديگـري نيـست جـز ارتقـاء

كنـيم لذا چنانچه محيط هاي اجتماعي گذشته را مطالعه و بررسـي . فرهنگ كه بر اثر مبارزات و بينش انساني صورت مي گيرد خواهيم ديد تا چه اندازه اين محيطها و كنج هاي شهري در روند شكل گيري تـاريخ و در نتيجـه ارتقـاء فرهنگـي و رفتارهـاي

وجوه مشترك شهر سازي و معماري كه تنها در مقياس آن تغيير مي كند در شـاخص . اجتماعي نقش قابل توجهي ايفا كرده اند از آن فضاهاي معنوي و معنـا ورت ادامه يابد در آينده نيز متأسفانه امروزه و اگر به اين ص اصلي آن بايد جستجو كرد ، ولي هاي ي به جاي نخواهد ماند و تمام مكانهاي اجتماعي در شهر يكي پـس از ديگـري توسـط كانالهـاي مكـانيكي و داالنهـاي دار اثر

. به هم متصل و از بين خواهند رفتبوريع

و احيا آنهانحوه برخورد فضاهاي موجود باعث گرد همائي و مالقات ساكنين هر هستند كه در تعيين هويت شهر نقش اساسي داشته و از عوامل عمده اي فضا هاي آزاد

مـردم بـا خـود و . از بـين مـي رود زماني بدون اين فضاها روح زندگي و اصالت اجتماعي رقيق و در . محدوده شهري مي شود نمـي ء به مـشغله فكـر انسانها به واسطه نداشتن محيطهاي جمعي خاموش مي شوند و جز . ند محيط اطراف خود بيگانه مي شو

.ه مي شودبيگان خويش خارج ازچهار چوب سكونتمحيطبا . در محيط زندگي او انزوا سايه مي افكند. كنند و هم محلي بودن از بين رفته محل برخورد و مكث . امروز مبدأ سكونت و مقصد كارشده است و اين خود عارضه اجتماعي است

هنوز نام ميدانهائي چون بهارستان ، توپخانه ، اعدام ، حـسن آبـاد و از ايـن . و فقدان گب زدن در محل هميشه احساس ميشود . و خاطرات بسياري را زنده مي كنددارداصي ذهن تهراني ها جايگاه خرقبيل د

باشد در نسل هاي آينده به كلي از بين خواهـد رفـت و هـيچ اثـري از خـود با دخل و تصرف آنها به هر دليلي كه ولي متأسفانه .بجاي نخواهد گذاشت

در زمانهاي بسيار دور نيز واژه ارسن داشتيم ، جائي كه در قلب شهر خدمات و كليه امكانات شهر يا محله در حواشي فضائي بـاز . و يا ميداني شكل مي گرفتند

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

اي ديگري كه نگاه كنيم مشاهده خواهيم كرد كه بزرگراه ها و خيابان هـاي شـرياني و حتـي تعـريض هـائي كـه در در مقياسه دنج و آرام داخل بافت مسكوني محالت مختلـف را كـه در دوران شهر به ويژه نقاط گيرد ، بافت يسطوح مختلف شهر صورت م

خانه ين محله جائي را براي دور هم جمع شدن نداشته و مجبور به رفتن خود عامداً به وجود آمده بود از بين مي برد و ديگر ساكن .خود مي شوند

ده دست خودمان مي باشد مجبور به قطع درخت كهن و يا از بين بردن كنج ها و براي حل يك مسئله ترافيكي كه زايي چرا بايد دها و پچ پچ هاي مردم بوده اند و به لحاظ رفع مشكالتي كه ناشي نبش ها شويم ، كنج ها و نبش هائي كه سالها شاهد رفت آم

. از بي برنامه گي يا عدم مسئوليت بوده ، به كلي ساقط شده اند بهتر است كه موارد ريشه اي بررسي گردند ، به دنبال علل برآئيم نه اينكه معلول را به محكمه كشيم و حكم قطع و يـا ويرانـي

ط هاي آرام شهري و ديوار هائي كه بدرستي استوار ايستاده و باعث تجمع و ذهنيت خاطره در نسل هاي آن را صادر كنيم و محي .فعلي و آتي مي شود را از بين ببريم

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

در اينجا عالوه بر ميراث فرهنگـي كـه معمـوالً بـه سـاختمانهاي . ما بايد در جستجوي واژه ديگري جزء ميراث فرهنگي باشيم ا ، خانه هاي خاص و نظير آنها اطـالق مـي ه روف قديمي مانند ساختمانهاي حكومتي ، قصرها ، بناهاي مذهبي ، اقامت گاه مع

نسبت به ميراث فرهنگي طي است كه معناي عميق تر و اجتماعي تري يشود واژه ديگري كه شايد مهمتر از آن باشد ميراث مح ر البالي شهر و در مناطق مختلف بوجود آمده اند تمدن زمـان هـاي گذشـته را فضاهاي شهري كه د . دارد كه در زمرة بناست

ميراث محيطي در بسياري از كـشورها كـه سـابقه . اين فضاها فرهنگ گذشتگان را در رابطه با مردم مي سنجند . بيان مي كنند در شـهر رم . حفـظ و احيـا شـده انـد و از قدمت قابل توجهي بر خوردار هستند بسيار غني و با تمهيدات خاصـي داشته تاريخي

هاي بسيار قوي از اين نوع فضاها هستند كه حتي محل آنها دقيقاً در بافت هاي فشرده و در وي ، ميدان ناونا ، نمونهيچشمه تر .خارج از مسير هاي اصلي انتخاب شده اند

محـل داشته و به نسل هاي فعلي منتقل و اي روزگار خويش را اين فضاها پس از گذشت بيش از پنج قرن هنوز همان حال و هو اقتصادي و فرهنگي زمان_طه مستقيم با مسائل اجتماعي وقت بافت هاي اطراف آن كه در رابهيچ. تجمع مردم مي شوند

دسـت نهـا دگرگوني ها و ويراني هاي طرح هاي جديد قرار نگرفته و فضاهاي فيزيكـي آ خود عملكرد داشته است ، دستخوش . تا كنون حفظ و همان عملكرد گذشته را داشته است نخورده

درون بسياري از فضاهاي معمارانه در بافت هاي مسكوني بر اثر بي تـوجهي . مصداق دارد همين مهم نيز در شهر هاي كشور ما . ه اندو سود جوئي ها تبديل و يا در شرف تغيير به مكعب ها و اشكال نا موزون با محيط خود گرديد

بسياري از مجموعه هاي شهري و يا محورهاي شهري قابليت پرداخت و بازنگري را در زمينه ايجاد كالبدي هماهنگ در رابطـه حسن آباد اشاره ميشود در طول اين محور قـديمي و بـا معنـي –براي مثال به محور ميدان توپخانه . با كل شهر دارا مي باشد

موزه ايران باستان كه همگي فضاها و نشانه هاي با ارزش شهري – ساختمان شهرباني – ملي سردرباغ –موزه ساختمان پست نحوه دسترسي به اين فضاها . ما مي باشند قرار گرفته اند كه پتانسيل منطقه را به لحاظ فرهنگي بسيار باال و با اهميت كرده اند

، دسترسي ها ، ديدهاي تعريف شده به آنها ، سياليت قـدم هـاي انشعاب به سوي اين نقاط و سيركوالسيون پياده در اين محور شهروندان خاطره تازه اي است كه چون زنده شود تعلق خاطر امروزيان را به گذشته حيات داده و تعلقـي مـي آفرينـد از امـروز

. براي آيندگان

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

. يل به محل دست فروشان ويا بازار هاي هفتگي مي شـد فضاهاي شهري در مقياس معنا داري در بعضي از روز هاي هفته تبد را در رضه مي كردند و حال و هوا و نشاط ساكنين ، جوانان ونوجوانان محله لوازم شخصي خود را در اين مكانها جهت فروش ع

ا بـه وجـود همـراه بـا فـضاي سـبز كـوچكي مركزيتـي ر بعضي از اين فضاها توسط چند باب مغازه . محله به ارمغان مي آوردند . ميĤوردند كه باعث تجمع ساكنين محله و گذراندن وقت آزاد خود در درون محله مي شدند

متأسفانه امروز در كشور ما رسم شده است كه اين فضاها به بهانه هائي از بين برده شوند و يا به دليل عدم رسـيدگي و احيـاي شمه ، دوالب و مـا در محالتـي ماننـد عودالجـان، سرچـ . يا انگيزه اي براي تعريض معبر شود آنها محلي براي انباشت زباله و

محالت آنها هنوز باقيست و سايه آن روحيه گذشته هنوز در درون انها حس مي ي از چنين فضاهائي داشتيم و كميت ناچيز بسيار قديمي

در شهر هاي اصفهان ، يزد ، كاشان ، بابل ، و بسياري از شهر هاي خوزستان هنوز از اين نوع فضاها وجود دارد كه كمتر . شود . دستخوش به اصطالح اصالحات شده است

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

بـا وجـود . بسياري از اين فضاها وجود دارد كه دست نخـورده و احيـا شـده انـد در شهر هاي اروپائي نيز همانگونه كه ذكر شد الب غساختمانهاي بسيار قديمي و فرسوده اي كه در اطراف اين فضاها هستند ولي محيط هاي گرم و با روحيه اي را تشكيل و

. بر قرار مي شود ان مكانهيمالقاتهاي روزمره جوانان و ساير مردم در هم

. فضاهاي شهري پرداخته مي شوددر پايان به جمع بندي و فهرستي از خصوصيات و ويژه گيهاي .فضا هاي شهري در بافت هاي مسكوني هويت شهري را بوجود ميĤورند -1 .اندفضاهاي باز در درون بافت هاي مسكوني در هويت بافت بسيار مؤثر -2 . جمله فضاهاي با ارزش براي طراحي و احيا ميباشند ازان شاخص هاي محلي و شهري فضاهاي شهري به عنو -3 .محسوب مي گرددفضاهاي شهري به عنوان ميراث محيطي و اصالت هر شهر -4 .فضاهاي شهري در ارتقاء فرهنگي نقش مؤثري دارند -5 .فضاهاي شهري در مقياس هاي كالن نشانه هاي اصلي شهر محسوب ميشوند -6 .ي شهري خاطرات و تاريخ هر شهر را به تصوير در مي آورند فضاها -7 . فضاهاي شهري انتقال دهنده خاطرات براي نسل هاي فعلي وآينده مي باشند -8

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

كنند يم برقرار درون بافتي بافت و آرامش احجام پيوندي متعادل بين بفضاهاي شهري با ايجاد پرسپكتيو ومنظر جذا -9 .

. و دعوت انسان به درون فضاي امن و كاربردي مي شوند انسانيادهن درفضاهاي شهري باعث ايجاد كشش -10

نحوه ايجاد و خلق فضاهاي شهري با توجه به لزوم ايجاد چنين فضاهائي در نقاط مختلف شهر در اينجا به چند اصل از مباني و طراحـي چنـين فـضاهائي پرداختـه

. ائي نقش اساسي داشته و آنها را معني و مفهوم مي بخشد رعايت اين اصول در نحوه ايجاد چنين فضاه. ميشود ، بدين معني كه اين فضاها در محيط هـاي مختلـف بـويژه بافـت ا هستند فضاهاي شهري در بسترهاي گوناگون شهر قابل اجر

.د ني باش تراكم ساختماني ضروري متعديل جمعيت ودر هاي مسكوني متراكم به منظور ايجاد محيط هاي جمعي و فرهنگي و حفظ و نگهداري و رونق احياء فضاهاي شهري موجود در مقياس هاي مختلف همان ايده هاي طراحي مسكن سنتي اسـت كـه

يعني آرامش يعني فارغ از آشفتگي هاي روزمـره .شود دنبال عمل و به نوعي ميتواند منطبق با رديف هاي موسيقي سنتي ايران برتـر از طريـق رويـت محـيط هـاي دستيابي بـه هوشـياري . ي و رواني را فراهم ميسازد كه زمينه ساز اختالالت گوناگون ذهن

. اجتماعي و فرهنگي نيز امكان پذير ميباشد

از اهداف وجودي اين فضاها ايجاد كشش در نهاد . همنشيني با طبيعت هر چند محدود از ديگر اهداف ايجاد فضاهاي شهريست ني باعث گرديده كه انسان جز در محيط خانه و افراد خانواده اش آنهم بصورت محدود اصـوالً از زندگي شهرنشي . انسان ميباشد

. باعث گردهمائي آنها ميشود و زندگي جمعي دور شود كه اين فضاها باعث شكستن اين عادت نامطلوب شده آميختگي گاهي تشخيص ناپـذير مـي مهمترين ويژگي هاي معماري اين نوع فضاها تلفيق فضا با محيط اطراف آن است و اين

گردد و كاركرد آن تحت تاثير بافت اطراف و حتي اكولوژي موجود در محيط مي شود منظرها ، پـيچش هـا ، صـداي طبيعـت ، گـذرها باعـث مكث هـا و نيـز هاي جمعيت ، ايست ها و و شد عطر خوش گياهان ، كادرهاي تعريف شده از سوي طراح ، آمد

. تپش قلب شهر در محدوده اي از كالبد شهري مي شود ديمدن روح زندگي وزيرا كه اين فضاها عرصه فعاليت هاي اقتصادي و . يكي ازويژگيهاي بسيار مهم فضاهاي شهري پويايي و تغيير پذيري آنهاست

رات كمي و كيفـي شـهر ياجتماعي بودند و به تبع تغيير و تحولي كه در چگونگي انجام اين فعاليت ها رخ ميداد يا تحت تاثير تغي دگرگون

چنان كه مثالً يك ميدان نظامي كه در كنار حصار شهر قرار داشت بـه تـدريج در اثـر رشـد شـهر در داخـل حـصار . ند مي شد

محدوده شهري قرار مي گرفت و كاركرد نظامي خود را از دست ميداد زيرا درون شهر جاي مناسبي براي همه تمرينهاي نظامي . )مانند ميدان توپخانه تهران . ( ود و تبديل به يك ميدان عمومي و ارتباطي مي شد نبظاميان و رفت و آمد ن

همچنان كه گذشتگان براي ما بوجود آورده اند و امروز مـا آنـرا از . بنابراين براي فرداي نسل امروز بايد تعلق خاطر بوجود آورد عـدم . در مكاني كه از معني و مفهوم جامعي برخورداراست بوجود آيد بايد لق اين تع . دست داده و اندوهي برما وارده شده است

.وجود تعلق مكان بدنبال خود القيدي و دورشدن از جامعه و گريز از آشنائي است آن حال به اصول مباني كه در اين رابطه ميتوان ازدر اينجا خيلي سريع وارد اصول شديم شايد با يكي دو جمله نرمتر وارد شويم

.استفاده كرد پرداخته ميشود :وابستگي و عدم وابستگي -1

بـه . مستقل از آن عمـل كننـد ن فيزيكي شهر باشند و هم فضاهاي شهري اصوالً هم ميتواند وابسته به ارگانيسم و سازما ر فـضاي شـهري درهـر درواقع ه . شهر و يا پيوسته به آن باشند ي اصل ها ميتوانند جدا از بدنه و كالبد عبارتي اين نوع فضا

. بي تفاوت و يا متاثر از آن باشدمقياسي ميتواند نسبت به مراتب باال دست و پائين دست خود

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

:گوناگوني فضاهاي شهري -2تنوع در ايجاد اين نوع فضاها روح جديـدي را در بخـش . گوناگوني در فضاهاي شهري از اهميت خاصي برخوردار است -

حك و تداعي مـي شهروندان در و نشانه هاي متفاوتي در ذهن ي اثر مطلوب ط نشانه هاي متفاوت توسهاي مختلف شهر و . كند

معماري در ميان بناها ، در ميان احجام . يشود مكان فضاهاي شهري از ديگر نكات بسيار مهم در تعيين آنها محسوب م - رفتارهـاي اجتمـاعي و فرهنگـي تـاثير در ي كه بدون و محل هاي خاص ميتوان اين نوع فضاها را درنظر گرفت مكان هائ

. نخواهد بود وند مكان مثبت و مناسبيايجاد ش

:ندين عناصر شهري چ تجميع -3ميتوانند از تجميع چندين عناصـر شـهري بوجـود .فضاهاي شهري در مقياس بزرگتر كه از اهميت بيشتري برخوردار است

د از نظر مكاني يا فضاي كوچك شهري متفاوت است ولي وجوه مشترك بسياري را با فـضاي اين نوع فضاها هر چن . آيند .مكان اين نوع فضاها اصوالً فراتر از مقياس محالت شهر عمــل مي كند . پراكنده دارا خواهند بود

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

: حريم فضاهاي شهري -4

اين نوع فضاها ميبايست تعريف محدوده. آن است وده از ديگر اصول و خط مشي هاي خلق فضاهاي شهري حريم و محد ، عدم تعيـين محـدوده در نتيجة گيرد و ي و تعيين شوند در غير اينصورت تمركز رفتاري و اجتماعي آن بدرستي صورت نم

. خدشه دار و يا از بين ميبرد هويت مكاني فضا : ارتباط و اتصال فضاها -5

ا ديگر فضاهاي جنبي عمل بانيك تعريف فضاهاي شهريست مكان ها اگر با اتصال و ارتباط صحيح و ارگ يكي از اصول در در تاثير ندارند بلكه عملكرد منفـي شهر ارتقاء فرهنگي و هويت زائده هاي شهري پيش نخواهند بود و نه تنها در ننمايند ،

.اين رابطه خواهند داشت : توازن فضاها -6اين مكان ها اصوالً ميبايست در مقياس واحـدي عمـل . توازن توزيع فضاهاي شهري بايد نهايت دقت را به عمل آورد در

بنابراين همانطوريكه رعايت سلسله مراتب شهري نمايـان گـر نظـام . نمايند مگر اينكه تعيين شعاع عملكرد آن تغيير يابد . نيز ميتوان به مقياس شهري پي بردري بخش هاي مختلف شهر هستند و از روي مكان هاي شه

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

. در نتيجه توازن در توزيع و تعيين مقياس اين نوع فضاها بايد متاثر از ميزان سطح حجمي فضا باشند

: سادگي و بي پيرايگي -7يتواننـد در كمـال ضمن زيبايي مبسيار مهم است كه فضاهاي شهري كه خلق ميشوند ساده و بي آاليش باشند اين فضاها

از طرف ديگر . گي در ذهن انسان اثر بسيار ماندني بگذارد و حتي كشش و انگيزه بيشتري را درتجمع افراد بوجود آورد ساد . گي امكان پذيرتر و تداوم بيشتري خواهد داشت اجراي اين نوع فضاها در كمال ساد

: تركيب فضاهاي شهري -8

قطه عطفي ميرسند كه همان فـضائي نه ها واحجام جانبي و بطور كلي تداوم ساختمان ها به ن تركيب فضاهاي شهري با بد ست كه محل تجمع در زمان كوتاهي را براي برخوردهاي اجتماعي تشكيل ميدهد اين فضاها نبايد در تناقص با محيط ها ا

. ه است مسلماً تاثير آن ها در رفتار اجتماعي قابل توج. و احجام اطراف خود باشند

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

اجتمـاعي و فرهنگـي –مقياس فضاهاي شهري ازديگرموارديست كه با آن بايد با تفكـري اقتـصادي : مقياس فضاها -9

فضاهاي دروني و بروني بافت ، فضاهاي كالن و نيمه كالن هر يك معنـا و مفهـوم خـاص خـود را خواهـد . برخورد شود ان ميتواند غالب بر فضا در يك فضا انس. ر انسان و تقابل او با فضا معناي خاصي دارد در هريك از اين فضاها رفتا . داشت . در فضاي ديگر حجم غالب بر انسان باشد بنابراين درك مقياس و فضاهاي شهري بسيار مهم و قابل توجه است باشد و

نتيجه گيري و پيشنهادات كلي .توانيم در برنامه ها و طراحي هاي شهري بسادگي و راحتي به دو توصيه توجه كنيم با توجه به موارد اصولي فوق مي

فضاهاي كوچك و بزرگ و داخلي بافت هاي مسكوني كه بصورت آزاد تركيب جلوگيري از هرگونه تخريب ، اصالح فرم از -1

.باقي مانده اند و يا تعمداً احداث شده اند . منظور تشويق و انگيزه تجمع ساكنين محدوده اي از شهر به فضاهاي باز زنده كردن -2 . خلــق و ابداع فضاهاي كوچك و بزرگ شهري نسبت به نيازهاي شهر به عنوان نشانه هاي شهري -3

:راه كارهاه براساس اصول مطرح شده ميتوان به چند نمونه از راهكارهاي طراحي در اين خصوص اشاره كـرد كـه در زيـر بـه آن پرداختـ

. اين راه كارها در دو مرحله قابل اجرا خواهند بود . ميشود فضاهاي شهري موجود و نحوه احياء آن ها : مرحله اول فضاهاي شهري پيشنهادي در بافت موجود و آتي : مرحله دوم

فضاهاي شهري موجود و نحوه احياء آن ها – مرحله اول –الف

. اشته و از ايام دور بجاي مانده اند بطور كلي اين نوع فضاها بعد تاريخي د

.تاكيد بر حفظ و حراست آنها -1 . عبورو مرور وسايل نقليه موتوري در آنها حتي االمكان تدابير منع -2احياء آنها از طريق ايجاد فضاي سبز ، آب نما و مبلمان شهري و نيز عناصر محدود معماري كه باعث جذب و انگيـزه -3

. ميشود كز چنين مراو رجوع و احياء

شهر برتر، طرح برتراولين همايش بين المللي سازمان عمران شهرداري همدان

1385 مرداد 12 و 11

Published by:

CIVILICA

مرجع مهندسي عمران

.متمايز كردن آنها از ديگر فضاهاي اطراف توسط كف سازي و بكارگيري رنگ هاي مناسب با محيط اطراف -4 .نورپردازي و بطريقي ايجاد انگيزه جهت مراجعه به اين مكان ها بعد از فراغت ازكار مشغله -5 .جوانان و جوانان فراهم نمودن بستري جهت برپائي عرضه كاال و نمايش كارهاي دستي و هنري نو -6 . ي بخشي از ساكنين محله فراهم نمودن امكانات گرد هم آي -7 .امقياس بزرگتر مانند تنديس و آب نماهاي وسيع ش بيني عناصر معماري در فضاهائي بپي -8 .ايجاد مراكز خدماتي و فراهم كردن امكانات جهت مراجعه و مكث در فضا -9

. با بناي اطراف آن تركيب فضاي شهري -10 . جاد احساس فضاي معماري به عنوان هدف اصلي طرح اي -11

فضاي شهري پيشنهادي – مرحله دوم -ب

عالوه بر راهكارهاي ارائه شده قبلي بطور كلي راهكارهاي زير براي بافت ملي جديد و يا ايجاد فضاهاي شهري در بافـت هـاي .غير تاريخي موجود ارائه ميگردد

ا طبيعت اطراف آن ب مناسب و هماهنگ استفاده از مصالح ساختماني -1 ناسب معمارانه در فضاي شهريتايجاد -2 ايجاد تناسب ارتباطات هاي پياده و سواره به منظور دسترسي به فضا -3 ايجاد فضا در مقياس شهر به عنوان نشانه هاي شهري -4 ي در مقياس شهر آيامكان فراهم نمودن مكان گردهم -5

ود قادر خواهيم بود كه به نحو مطلوب در ايجاد فضاهاي بـا ارزش در شـهرهايمان بـرآئيم و بدين ترتيب ما در طراحي شهري خ در ايـن قـسمت بـه چنـد نمونـه از فـضاهاي بدين صورت معماري شهر را در بافت هاي موجود و آينده هويت زا نمائيم متعاقباً

. و بحث مقاله را به پايان ميرسانيم اشاره كردهشهري كشورهاي مختلف

فهرست منابع و مئاخذ

حسين سلطانزاده فضاهاي شهري در بافتهاي تاريخي ايران -1 جيمز موريس تاريخ شكل شهر -2ي منوچهر مزين هاي خصوصي و جمعي عرصه -3 فالمكي منصور گيري معماري در تجارب ايران و غرب شكل-4 زيگفريد گيدئون معماري – زمان – فضا -5 مرتضي صديق كروكي-6 كوين لينچ پنداري از شهر -7