تحلیل ظرفیتهای توسعه کارآفرینی در ناحیه ...تحلیل...

1398(، تابستان 28فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال هشتم، شماره دوم )پیاپی

X476- 2588شاپای الکترونیکی 2322-2131شاپای چاپی

http://serd.khu.ac.ir 133-156 صفحات

دامغان وستاییهای توسعه کارآفرینی در ناحیه رتحلیل ظرفیت

ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.فضلی؛ دانشیار جغرافیا و برنامهعبدالرضا رحمانی

، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.ریزی روستاییفرهاد عزیزپور؛ دانشیار جغرافیا و برنامه

ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.شجوی دکتری جغرافیا و برنامه؛ دانمریم شامانیان

27/09/1397پذیرش نهایی: 14/02/1397دریافت مقاله:

چکیده

فراد اد برای های عمده برای کاهش فقر و نابرابری در مناطق کمتر توسعه یافته، تأمین امکانات اشتغال مولاز مکانیسم

ولویت د در اسیار فقیر است. از همین رو ضرورت توجه به کارآفرینی روستایی به مثابه حافظ امنیت اقتصادی روستا بایب

یی دارایهای توسعه روستایی قرار گیرد. همچنین باید توجه داشت کارآفرینی در اجتماعات روستاها و برنامهسیاست

ش ین پژوهابتکارات و تنوعات مشاغل از درون خود روستا برخیزد. ا نماید کهدرآمد اندک، در صورتی موفقیت حاصل می

-های توسعه کارآفرینی در ناحیه روستایی دامغان انجام شد. روش پژوهش از نوع توصیفیبا هدف تحلیل ظرفیت

ی تجزیه و راای استفاده شد. بصورت پرسشنامهها از مطالعات اسنادی و میدانی بهتحلیلی بوده که جهت گردآوری داده

های دهد وضعیت مؤلفهها نشان مییافتهاستفاده شده است. Arc Mapو Spss تحلیل سواالت پژوهش از نرم افزارهای

ترین شرایط تر از مقدار متوسط و نزدیک به متوسط است. مناسبکارآفرینی در مناطق روستایی مورد مطالعه کمی پایین

محیطی و فردی مشاهده های در نهادی، اجتماعی، اقتصادی، زیسترتیب مؤلفهتوان در بعد کالبدی و سپس به ترا می

های های کارآفرینی )از جمله زیرساختکرد. نتایج حاکی از این است که در روستاهای شهرستان دامغان، زیرساخت

مهیا نیست. ی گسترش کارآفرینیخصوص اقتصادی براای( فراهم بوده اما محیط اجتماعی و بهفیزیکی و سرمایه

توان از آن به عنوان بستری برای شود بلکه میهای کارآفرینی نمیها به تنهایی موجب ارتقای سایر مؤلفهزیرساخت

توان می در واقع با کارآفرینی در روستاها روستایی را ارتقاء بخشید. ها استفاده کرد و کارآفرینیشکوفایی سایر مؤلفه

، های پنهان اقتصادی، اجتماعیکرد زیرا کارآفرینی عالوه با کشف و شکوفایی سرمایهروند توسعه روستایی را تسریع

محیطی و نهادی، منجر به به ایجاد درآمد پایدار و درنتیجه کاهش مشکالت )مهاجرت، بیکاری و غیره( برای زیست

شود. روستاییان می

یه روستایی، شهرستان دامغان.ناحهای کارآفرینی، توسعه پایدار روستایی، واژگان کلیدی: ظرفیت

[email protected]

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0

https://serd.khu.ac.ir/article-1-3321-fa.html

134 ... های توسعهتحلیل ظرفیت

( مقدمه1

وستایی ر نواحیاز جمعیت کشور در درصد 9/25 رغم آن که علیکشور ایران، در شرایط کنونی

از مواهب تری در برخورداریگسترده، با محرومیت جمعیت شهرنشینساکن هستند، در مقایسه با

ست ین در حالی اادارد. نواحیدر این تریعینی نمود مورد بحث،و مشکالت کالن روبرو هستندتوسعه،

بر آنها اریاثرگذو توسعه ملی اقتصادی و اجتماعی فرایندهایآفرینی گسترده روستاییان در نقشکه

در ری گستردهنابرابری توسعه و فقر و بیکا لیکن،است. چشم پوشیغیر قابل و سرزمینی محیطیمنابع

ز رو شهری، تخلیه -های گسترده روستامهاجرت دهای نامطلوبی از جملهعوارض و پیامبه منجر، روستاها

های تولیدی در این نواحی گردیده است.ضعف بنیانافزون روستاها و

-فیتا و ظرهها و فرصتهای اقتصادی روستا بر اساس پتانسیلدراین ارتباط تنوع بخشی به فعالیت

(؛ بهMayer et al, 2016: 5عه اقتصادی روستاها باشد )کننده توستواند تقویتهای موجود در آنها می

ه های جوامع محلی بها و توانمندی های افراد و نهادها، تکیه بر داشتهکه، عالوه بر ارتقاء ظرفیتنحوی

همیت ر حائز ابسیا عنوان عاملی بسیار مهم در توان افزایی محلی در فرآیند برنامه ریزی و مدیریت توسعه

عه، این مردم شود. در این نوع نگرش از توسعنوان توسعه اجتماع محور نام برده میبه است که از آن

(Wahid et al,2017: 283). هستند که خود قدم به پیش گذاشته و در جهت توسعه گام برداشته اند

د شویمحسوب امروزه کارآفرینی در بسیاری از کشورها به عنوان ابزاری کلیدی جهت رشد و توسعه م

رکز و یی بین مهای فضاتواند نقش مهمی در کاهش نابرابریویژه توجه به کارآفرینی روستایی می و به

لة بکارگیری به عبارتی، کارآفرینی روستایی که به منز .(Mayer et al, 2016: 5پیرامون ایفا کنند )

ایجاد اشتغال ه بر عالو وکاری است،های کسبنوآورانه منابع و امکانات روستا در راستای حصول فرصت

این دیدگاه برخالف شود. دربرای قشر عظیم روستاییان گامی در راستای توسعة روستایی محسوب می

گذاری پایه روستا خارج ازمالی و انسانی رمایهسهایی که توسعه روستایی را بر ورود سایر رهیافت

ز رکن)با اقتباس ا است بومی سساتؤم درش و حلیم کارآفرینانه هایاستعداد انگیزش نمایند، تأکید برمی

(.1392الدین افتخاری و همکار،

های محیط نابرابری توسعه در مناطق روستایی حاشیه کویر از جمله شهرستان دامغان در ابعاد نظام

-های فراوان مواجه ساخته است؛ بهها را با چالشطبیعی، اجتماعی ـ اقتصادی و کالبدی، این سکونتگاه

ها اعم از مادی و های اجتماعی و اقتصادی در شهرها و فرار سرمایهکه موجبات مشکالت و آسیبطوری

انسانی از مناطق روستایی را فراهم آورده است. خروج نیروهای فعال از روستا و راکد ماندن اقتصاد این

-در نتیجه مهاجرت های روستایی پیرامونیریختگی ساختار سنی و جنسی جمعیت کانونهممناطق، به

های گسترده از مناطق روستایی به مناطق شهری که در کل منجر به توسعه نامتعادل و نامتوازن در

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0


(28)پیاپی دومفصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال هشتم، شماره 135

یپی

ناحیه روستایی دامغان شده است. با توجه به ادبیات مطرح شده در این زمینه، کارآفرینی روستایی

تایی به حل مسائل توسعه روستایی عنوان یک رویکرد اساسی و موازی با اهداف توسعه روستواند بهمی

کمک نماید. در واقع در این رویکرد، روستاها از کارکرد فعلی آنها که کارکرد سکونتگاهی و تولیدی

شود. در های کسب و کار و خلق ارزش میهای تولیدی متکی به زنجیرهمعیشتی است تبدیل به کانون

های روستایی و از سوی دیگر تنظیم صحیح ی سکونتگاههاها و قابلیتسو، شناخت ظرفیتیکاین راستا از

های ها، از گامگیری عقالیی از این قابلیتمنظور بهرهها بهسامان نحوه ارایه خدمات مناسب به آنو به

نحوی متین و استوار برداشته شود. هدف مقاله حاضر، شناخت و تحلیل اولیه و اساسی است که باید به

گیری و توسعه کارآفرینی در در شکل مؤثرهای تاهای مورد مطالعه بر اساس مؤلفهوضعیت کارآفرینی روس

مناطق روستایی است.

های روستایی از نظر ابعاد رو برای دستیابی به هدف پژوهش، ابتدا بایستی وضعیت سکونتگاهاز این

بررسی مشخص جتماعی مورد سنجش و بررسی قرار گیرد. با اینا -مختلف از جمله عوامل اقتصادی

این عالوه بر گردد که آیا زمینه و بسترهای الزم برای ایجاد تفکر کارآفرینی در روستاها وجود دارد؟می

وب عنوان کارآفرینان محسهای مردم روستایی را نیز مورد تأکید قرار داد، چراکه مردم بهبایستی ویژگی

ها و ها بایستی اقدام به انواع فعالیتنی، آنزم برای انواع کارآفریالشوند و در صورت وجود شرایط می

کلیدی هایمؤلفه ها در زمینه کارآفرینی اقدام نمایند. بنابراین سواالت کلیدی مقاله عبارتند از:خالقیت

های لفهگیری و توسعه کارآفرینی روستایی کدامند؟ و روستاهای هدف پژوهش مبتنی بر مؤبر شکل مؤثر

ه وضعیتی برخوردار هستند؟کلیدی کارآفرینی، از چ

مبانی نظری( 2

های صیتاکنون توسعه روستایی بیش از گذشته با پدیده کارآفرینی سروکار دارد. موسسات و شخ

تواند فرایند دانند که میای راهبردی میرواج دهنده توسعه روستایی، کارآفرینی را به منزله مداخله

ی های اقتصادرسد که همگی آنان بر نیاز به گسترش بنگاهر میتوسعه روستایی را تسریع بخشد، اما به نظ

ی این گیری کارآفرینانه در قبال توسعه روستایروستایی نیز توافق دارند. در شرایط وجود یک سمت

بدون شود که کارآفرینی نیرویی محوری برای نیل به رشد و توسعه اقتصادی است.موضوع پذیرفته می

(. 449 :1388شود )دانشنامه کارآفرینی، رود و تلف میبه هدر میآن، دیگر عوامل توسعه

-ها و ظرفیتها و فرصتهای اقتصادی روستا بر اساس پتانسیلدر این ارتباط تنوع بخشی به فعالیت

کننده توسعه پایدار و متوازن روستاها باشد. امروزه کارآفرینی در تواند تقویتها میهای موجود در آن

شود. از این رو بسیاری از کشورها به عنوان ابزاری کلیدی جهت رشد و توسعه محسوب میبسیاری از

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



ای به کارآفرینی روستایی دارند. زیرا یک کشورهای جهان به خصوص کشورهای جهان سوم نگاه ویژه

فعالیت با رویکرد کارآفرینانه منجر به توسعه اقتصادی، اجتماعی و محیطی )از جمله ایجاد اشتغال،

.(Verheul, 2001: 4)پذیری، حفظ محیط زیست و غیره( شده است ها، رقابتنوآوری در فعالیت

. (Shane et al, 2000: 219) هاستبرداری از آنها و بهرهکارآفرینی شامل شناسایی فرصتدر واقع

ای هرشته هکای گونهدهد که کارآفرینی واقعیتی چند بعدی است، بههای مختلف نشان میتنوع پدیده

ه مطالعهبرینی مختلف، هر یک با تأکید بر واحدهای تحلیل، سطوح مختلف، مراحل و ابعاد فرآیند کارآف

وسط وآوری تنهای اقتصادی بر کارآفرین و کارکردهای کارآفرینی، از جمله اند. دیدگاهآن پرداخته

ب یا نابع کمیادرباره تخصیص م گونهگیری قضاوتها، تصمیمبرداری از فرصتکارآفرینان، کشف و بهره

(. Shane, 2003: 21)هوشیاری نسبت به عدم تعادل تمرکز دارند

های ها و انگیزهعوامل گوناگونی مانند ویژگی تأثیرآلیسون، یک فعالیت کارآفرینی تحت از دیدگاه

آثار و نتایج تواند ها و دانش فنی است که میفردی، آموزش، فرهنگ و آداب و رسوم، قوانین، سیاست

:Alison, 1990)ها در بر داشته باشد مختلفی را به لحاظ الگوهای رفتاری، اقتصادی، اجتماعی و جز این

اجتماعی، محیطی و -، توسعه کارآفرینی روستایی به عامل فرهنگی1لوردکیپانیدزه از دیدگاه (.166

(. 41: 1394زیرساختی، اقتصادی و نهادی بستگی دارد )نجفی کانی و همکاران،

یق ا تشورساوئر با در نظر گرفتن کارآفرینی به عنوان الگوی توسعه اقتصادی، توسعه روستایی

، ستاییکشاورزان کارآفرین، کمک و مساعدت مدیریتی و فنی کارآفرینان روستایی، حمل و نقل رو

(.Sauer, 1986: 2)کند خدمات ارتباطی و اطالعاتی روستایی، مدیریت منابع طبیعی و غیره تعریف می

ده هبود دهنبثروت، ریگان، کارآفرینی روستایی فراهم کننده زمینه اشتغال، افزایش درآمد و تولید نظر از

.(Reagan, 2002: 32)کیفیت زندگی و کمک کننده به افراد محلی برای مشارکت در اقتصاد است

دی را اقتصا هایکند تا فرصتمی و اما کارآفرینی روستایی فعالیتی است که به مردم روستایی کمک

ور تبدیلی سودآهای اقتصادها را به فعالیتدر جوامع محلی بشناسند و یاد بگیرند که چگونه این فرصت

یک به ت که هرنیروهای بیرونی و درونی بوده اس تأثیرگیری تحت کنند. کارآفرینی روستایی برای شکل

)بالقوه ب منابعها بر حسشوند. این محیطی امروزی منجر میهایی در جامعه روستاینوعی به ایجاد چالش

(.26: 1392، تخاریاند )افو بالفعل(، هدایت کننده اهداف توسعه، به ویژه توسعه اقتصادی، در این جوامع

چه که برای توسعه روستا ضروری است، محیط مساعدی است که کارآفرینی را در نواحی روستایی آن

های ترویج کارآفرینی روستایی است. ین محیطی بیشتر وابسته به وجود سیاستقوت بخشد. وجود چن

ویژه هایی نیز به نوبه خود متکی به وجود چارچوب مفهومی درباره کارآفرینی بهکارایی چنین سیاست

1 Lord Kipanidze

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



یپی

انداز طور خاص، چشم(. به69: 1381های مربوط به ماهیت و منشأ پیدایش آن است )پترین، جنبه

1گیرد. این شرایط، که در شکل ارآفرینی محلی را درون شرایط جغرافیایی خاص در نظر میسرزمینی، ک

های گذاریانداز طبیعی، سرمایهنیازهای فیزیکی نشان داده شده است، شامل: چشموسیله پیشبه

زیرساختی گذشته، بخش فرهنگی و خدمات و کاالهای روستایی است. این کاالها و خدمات وابسته به

های اجتماعی پتانسیل -های فرهنگیطور مستقیم بر اقتصاد، نهادها و مؤلفهکان ممکن است بهم

ها اجتماعی کارآفرینی، هم فرصت -بگذارند. اقتصاد، نهادها و عناصر فرهنگی تأثیرکارآفرینانه یک جامعه

کنند. های کارآفرینانه اشخاص را فراهم میو هم موانع پتانسیل

ناطق روستاییمعنوان پتانسیل محلی در توسعه وم کارآفرینی به( مفه1شکل )

Baumgartner et al (2013)منبع:

به دهد که یک جامعه، از طریق اشخاص، قادرچهارمین مؤلفه کارآفرینی، مؤلفه فردی، نشان می

ه مؤلفه دیگر کی و یا از سنیازهای فیزیهای است که یا از پیشبرداری از فرصتکشف، ارزیابی و بهره

ه را های کارآفرینانها و موانع فعالیتپتانسیل کارآفرینی محلی بوجود آمده است. بنابراین، اشخاص فرصت

برداری از کنند. بهرهبرداری میآیند، کشف، ارزیابی و بهرهکه از درون یا بیرون جامعه محلی بوجود می

شود که در ش افزوده برای آن مکان میخاص منجر به ارزهای کارآفرینانه محیطی توسط اشفرصت

Baumgartner et al). (2013,آوردی را فراهم میها موجبات توسعه محلنهایت این ارزش افزوده

صورت یک فرآیند امروزه نگاه غالب به کارآفرینی، نگاه ترکیبی است و در این وضعیت به کارآفرینی به

عوام فردی، سازمانی و محیطی(، فرآیند پردازش سری ورودی )ترکیبی نگریسته، که دارای یک

گیری تفکر، تدوین برنامه فعالیت و اجرای ایده( و خروجی )رشد، تغییر و نوآوری( است )احمدپور )شکل

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



توان گفت که کارآفرینی (. با عنایت به مطالب پیش گفته در مفهوم کارآفرینی، می25: 1383داریانی،

ید، نیازمند دیدگاه یکپارچه و ترکیبی است تا در چارچوب آن، روحیه و عنوان یک مفهوم جدروستایی به

عنوان موتور ها و ... بهها و توانمندیها، ظرفیتانگیزه نوآوری، خالقیت، خطرپذیری، مشارکت، شایستگی

را محرکه کارآفرینی در جوامع روستایی بروز کرده و سازماندهی شده تا بتوان از این طریق، توسعه پایدار

در فضاهای زیست روستایی تحقق عینی بخشید؛ اما تاکنون به دلیل نگاه تک بعدی و تک ساختی با

تأکید بر اقتصاد در اشتغال و کارآفرینی، منجر به غلبه نگاه اقتصادی به پدیده اشتغال و کارآفرینی شده

تمامی تأثیراست که تحت کارآفرینی فعالیتی ترکیبی "گویند: طورکه آلیسون و آندرسون میاست. همان

. بنابراین، اگر "دهدقرار می تأثیرعوامل درونی و بیرونی زندگی بوده و همه جوانب زندگی را نیز تحت

بندی درباره رویکردهای مختلف کارآفرینی در مناطق روستایی برسیم، اتخاذ بخواهیم به یک جمع

ست؛ زیرا روستاها به دلیل ماهیت ساختاری، باره اهای مناسب در اینیکی از روش "رویکرد ترکیبی"

توان با نگاه تک بعدی به کارکردی و وجودی خود با همه عوامل زندگی بشری در ارتباط هستند و نمی

رو را حل کرد. های پیشآن، چالش

نحوی هبکنون کارآفرینی اولین بار مورد توجه اقتصاددانان قرار گرفت و تمامی مکاتب اقتصادی تا

و اند. بنابراین، مفهوم کارآفرینی، ایده جدیدهای اقتصادی خویش تشریح نمودهرینی را در نظریهکارآف

ت تحوال متعلق به عصر حاضر نمی باشد بلکه قبل از قرون وسطی مطرح بوده که در طول زمان دچار

و ... نمود محیطی های اجتماعی، روانشناسی، زیستمینهزکه بعدها در طوریای شده است. بهگسترده

"فهوم های مختلفی وجود دارد و درک کامل مبیشتری یافت. با این مبنا در مورد کارآفرینی دیدگاه

ای است. کارآفرینی برحسب ماهیت خود و توجه های بین رشتهنیازمند اطالع از دیدگاه "کارآفرینی

. آنچه کهینی تعریف شده استنظر روانشناسی ، اقتصادی، مدیریتی و کارآفر های مختلف ازمحققان رشته

های اولیه ظهور مفهوم توان چنین استنباط کرد که در دورهآید میاز منابع و تعاریف مشخص بر می

مان ذشت زگکارآفرینی توجه عمده در تعاریف به ریسک و کنترل آن به عنوان کارآفرینی بود که با

ر وری دقیقات جدید توجه به جنبه نوآفرصت شناسی در تعاریف رنگ بیستری به خود گرفت و در تح

کارآفرینی بسیار مهم است.

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



یپی

ی کارآفرینی روستاییینهای از مطالعات انجام شده در زمخالصه (1) جدول

نتایج تحقیق سال محققین عنوان

بررسی و تحلیل زمینه

های کارآفرینی

روستاییان در فرآیند

توسعه نواحی روستایی

رضوانی و

همکاران1387

ی با ارآفرینهای اولیه کنتایج پژوهش نشان داد که پایین بودن میزان آشنایی روستاییان با زمینه

ها و خدمات های روستایی از جمله انزوای جغرافیایی، محدودیت فرصتشرایط خاص محیط

حیط چنین نتایج گویای این است که آماده سازی ماست. هم مؤثرضروری زیربنایی و ارتباطی

ات ه خدمباعی و اقتصادی نواحی روستایی از جمله تأمین و افزایش دسترسی روستاییان اجتم

.تواند در بروز کارآفرینی بسیار مهم باشدای و ارتباطی جدید میمختلف مانند امکانات رسانه

بندی اولویت

در کارآفرینی توسعه

روستایی مناطق

فرجی

سبکبار و

همکاران

1390

فاوت تهای توسعه کارآفرینی باهم روستاهای مورد مطالعه به لحاظ ظرفیتنتایج نشان می دهد

کاری جدید در نظریه های توسعه چنین نتایج نشان داد که کارآفرینی روستایی راهدارند. هم

ا، روست وبرای توانمندسازی و ظرفیت سازی در مناطق روستایی با هدف کاهش شکاف بین شهر

ماعی ، محیطی و نهادی است.ایجاد برابری اقتصادی، اجت

تحلیل عاملی متغیرهای

برنده و بازدارنده پیش

توسعه کارآفرینی

روستایی

جمینی و

همکاران1394

-تماعیمدیریتی، اج -نتایج این پژوهش نشان داد هفت عامل اقتصادی، محیطی، فردی

ی کارآفرینی توسعههای کنندهترین تعیینرویجی و فنی از مهمت -فرهنگی، زیرساختی، آموزشی

در محدوده مورد مطالعه هستند.

عنوان یک کارآفرینی به

محرک اقتصادی در

توسعه روستایی

رحمان

شریف2008

ر دهای کارآفرینی نتایج نشان داد کارآفرینی با تحریک استعدادهای بومی و ایجاد شرکت

شود.نواحی روستایی میعه اقتصادی یابد و منجر به توسوسعه میهای روستایی تسکونتگاه

های کننده تعیین

صنعتی کارآفرینی

کشاورزان روستایی

غربی بنگال در

و 1فولمر

همکاران2010

ل با های کارآفرینی در روستاهای غرب بنگانتایج این پژوهش با هدف شناسایی تعیین کننده

والت، محص ، تعداداستفاده از رویکرد معادالت ساختاری نشان داد سن، تحصیالت، وضعیت تأهل

های توسعه کنندهترین تعیینپشتیبانی مالی خانواده، نوآوری، ثروت و وضعیت شغلی از مهم

کارآفرینی در محدوده مورد مطالعه هستند.

مشکالت کارآفرینان

های حلروستایی و راه

آن

2012 2ساکسنا

ود و یش سوه موجب افزاکارآفرین روستایی با استفاده از منابع کمیاب و با کارآمدترین شی

ی و شود. با توجه به فقدان آموزش، اکثریت مردم روستایی از توسعه فناورکاهش هزینه می

طق ه منابازاریابی و غیره بی اطالع هستند. توسعه کارآفرینی روستایی کلیدی برای توسع

روستایی و شهرهای عقب مانده است.

های حوزه در کارآفرینی

ادافر: روستایی و شهری

های شبکه و خالق

اجتماعی

3کارلوس

و همکاران2014

د شودهد خالقیت یافت شده منجر به شروع کسب و کارها در مناطق شهری مینتایج نشان می

ناطق تر هم هست اما در مکند بلکه رقابتیکه محیطش نه تنها حمایت بیشتری میجایی

ت خاصدهد. اهمیرا افزایش نمی روستایی چنین نیست، با این حال خالقیت، شانس موفقیت

وسسات تر و مدلیل روابط قویهای اجتماعی در مناطق روستایی به احتمال زیاد بهشبکه

وسعه نیادی تگوید که کارآفرینی به عنوان یک عامل بی پژوهش میحمایتی بیشتر است. نتیجه

ری ه بیشتی باید توجهای کارآفرینای شناخته شده است، به همین دلیل سیاستاقتصاد منطقه

به ابعاد گوناگون مناطق مختلف داشته باشند.

1397ای پژوهش، منبع: مطالعات کتابخانه

1 Folmer

2 Saxena 3 Corlos et al

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



وسعه تر به بنابراین، بر اساس مطالب گفته شده در مورد کارآفرینی روستایی، عوامل متعددی منج

به یا بعدمحققان، از جن شوند. همانطور که نشان داده شد، هر یک ازکارآفرینی در مناطق روستایی می

ها و اسناد حاکی از آناند، اما یافتهخاصی به بررسی و توسعه کارآفرینی مناطق روستایی توجه کرده

بی این د ترکیدر مناطق روستایی، نیاز به در نظرگرفتن رویکر مؤثرهستند که برای ایجاد کارآفرینی

یکرد عه از رون مطالشتری پیدا کند؛ بنابراین، در ایگذاری آن در محیط روستا نمود بیتأثیرعوامل است تا

ترکیبی استفاده شده است.

تحقیق ( روش3

آوری جنبه هدف نیز کاربردی است. روش جمع تحلیلی و از -روش تحقیق در مطالعه حاضر، توصیفی

ا از انی، داده های و مطالعه میدانی است. در این پژوهش بر اساس مطالعه میدها در دو نوع کتابخانهداده

نامه محقق ساخته ابتدا بر اساس چارچوب آوری شده است. برای طراحی پرسشطریق پرسش نامه جمع

محیطی ستو زی نظری ابعاد مختلف کارآفرینی در قالب عوامل فردی، اجتماعی، اقتصادی، نهادی، کالبدی

شاخص 17ر مجموعشد و د هایی طراحیمورد شناسایی قرار گرفته و سپس متناسب با هر بعد شاخص

گویه در قالب طیف لیکرت عملیاتی شد. 77است که از طریق

ماری معه آجامعه آماری پژوهش، روستاهای شهرستان دامغان بوده است. برای انتخاب نمونه از جا

. بعد بندی شدندروستاها بر اساس سه معیار سطح توسعه یافتگی، میزان جمعیت و موقعیت طبیعی دسته

مول عنوان نمونه انتخاب گردید. حجم نمونه نیز با استفاده از فرروستا به 32بندی در نهایت از طبقه

نفر برآورد شده است. 384کوکران به میزان

با سوال جهت بررسی اعتبار پرسشنامه از تکنیک تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد و اعتبار هر

ا راج شده یگرا )میانگین واریانس استخفاده از روایی همبا است مؤلفهبارعاملی و اعتبار هر مقیاس یا

AVE 50/0راج شده و حداقل مقدار میانگین واریانس استخ 40/0( ارزیابی شد. حداقل مقدار بار عاملی

ن داد که بار عاملی تمامی کارآفرینی نشا مؤلفه 6دست آمده برای گیری بههای اندازهتعیین شد. مدل

رآفرینی از بیشتر است و بدین معناست که تمامی سواالت پرسشنامه کا 40/0وض سواالت از مقدار مفر

یانگین ها نشان داد که مقدار مها و مقیاسمؤلفهگرای اعتبار مناسبی برخوردارند. بررسی اعتبار هم

گرا دارد. مهاست و نشان از تأیید اعتبار 50/0واریانس استخراج شده برای همه متغیرها بیشتر از

سازی درونی و آزمون آلفای کرونباخ، با روش پایایی ایایی متغیرها عالوه بر روش پایایی به روش همپ

برای پایایی ترکیبی تعیین شد که 70/0ترکیبی که روشی جدیدتر است ارزیابی شد. حداقل مقدار

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



یپی

های آن از پایایی سها و زیرمقیامؤلفهبررسی پایایی متغیرها با روش پایایی ترکیبی نشان داد که تمامی

دست آمده است.به 70/0ها بیشتر از مؤلفهمناسبی برخوردارند و مقدار پایایی ترکیبی برای همه

نیز از های کارآفرینی با مقداری استاندارد یا مفروض در روستاهای مورد مطالعهبرای سنجش مؤلفه

گیرد که یک ی مورد استفاده قرار میتک نمونه ای زمان tای استفاده شد. آزمونآزمون تی تک نمونه

نمونه از جامعه داشته باشیم و می خواهیم میانگین آن را با یک حالت معمول یا استاندارد و یا حتی با

یک عدد فرضی و مورد انتظار مورد مقایسه کنیم. در مرحله بعد با با هدف تحلیل فضایی روستاهای نمونه

ی مناسب ای، روستاهای مورد مطالعه به چند خوشهلیل خوشهبر اساس سطح کارآفرینی از آزمون تح

Hierarchical Cluster) جهت خوشه بندی از روش خوشه بندی سلسله مراتبیتقسیم شدند.

Analysis) استفاده شد. این روش به عنوان پرکاربردترین روش تحلیل خوشه ای، برای داده های کم

تحلیل کالستر )خوشه (. 775:1388ی رود )حبیب پور و صفری، پاسخگو( به کار م 1000)یعنی کمتر از

بندی نامید. های طبقهترین روشتوان همراه با روش تحلیل تشخیصی، به عنوان یکی از متداولای( را می

هدف اصلی تحلیل خوشه ای، که به عنوان تحلیل بخش بندی یا تحلیل تاکسونومی/طبقه بندی نیز

که زیرگروه های همگن از پاسخگویان را شناسایی کند. تحلیل خوشه ای شود، این است خوانده می

درصدد است تا بر اساس اطالعاتی در خصوص یک سری متغیرها، پاسخگویان را با توجه به آن ها گروه

بندی کند. به عبارتی، تحلیل خوشه ای درصدد است تا مجموعه ای از گروه ها را شناسایی کند که از این

از یک طرف تفاوت های درون گروهی را به حداقل رساند و از طرف دیگر تفاوت های بین طریق بتوان

(. 774گروهی را به حداکثر میزان ممکن رساند)همان:

های سنجش ظرفیت کارآفرینی روستاهاشاخص (2) جدول

ابعاد شاخص گویه

مکان ا های آموزشی، امکان استفاده از مشاوره و خدمات حمایتی،برگزاری کالس

جانهای فنی کارشناسان و مروبکارگیری توصیهکارآفرینان موفق، ارتباط با آموزش ومشاوره

یماع

جتا

ران درهای مختلف در روستا، مشارکت زنان و دختگیری فعالیتمشارکت در تصمیم

های سگذاری در روستا، مشارکت در کالهای روستا، مشارکت جهت سرمایهفعالیت

کارهای خانگیو آموزشی کسب

مشارکت اجتماعی

ه با ستردتمایل به تشکیل شبکه تولید محلی در روستا، ارتباط و شبکه اجتماعی گ

ه ربوط بنش مروستاییان، روحیه فعالیت گروهی در کسب و کارها، مبادله اطالعات و دا

تار روسدهای گوناگون تعاون روستایی کسب و کار خود با روستاییان، میزان شبکه

های کارآفرینیبکهش

ار ککسب و در فعالیت اقتصادی، انگیزه ایجادو مطمئن های نو به سنتی ترجیح روش

ستاهای روبخشی به محصوالت و فعالیتجدید برای درآمد بیشتر، انگیزه تنوع نوآوری و خالقیت

یرد

ف

ار ک و اندازی کسب و کار جدید در روستا، ایده مناسب برای ایجاد کسبتوان راه

دید، جرهای و کاهای کسبجدید، برخورداری از اطالعات بازاریابی، آشنایی با زمینه

(... ها )تسلط به رایانه وآشنایی با منافع حاصل از کارآفرینی، تسلط مهارت

دانش و مهارت

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



ابعاد شاخص گویه

قتصادیهای شغلی، خوداتکایی برای شروع فعالیت اگیریاستقالل فردی در تصمیم

تغالیهای اقتصادی، تمایل به خوداشقدم بودن در فعالیتپیشجدید، تمایل به میزان اعتماد به نفس

پذیری اندازی کسب و کار جدید، ریسکها برای راهحاضر به مواجه شدن با چالش

ی پول ام کارو کارجدید، آمادگی برای پول قرض گرفتن برای انجاندازی کسببرای راه

ساز

ریسک پذیری

ای وستاهرتغییر در کیفیت زندگی خود، توجه به تغییرات اقتصادی در انگیزه برای

اقتصادی هایاطراف و محیط شهری، توجه به آینده خانواده خود، پشتکار در فعالیت نگریآینده

در جدید و کارهایهای اعتباری برای ایجاد کسبامکان استفاده از تسهیالت و وام

-باد کسگذاری ایجو خارج روستا برای سرمایه گذاران داخلروستا، تمایل سرمایه

-سبکروع شوکارهای جدید در روستا، نیروی انسانی ماهر )باسواد و باتجربه( برای

ارهای و کگذاری در کسبهای مناسب برای سرمایهوکارهای جدید در روستا، فرصت

جدید در روستا

دسترسی به سرمایه

یصاد

اقت

ی انطقهای می عرضه تولیدات محلی، آشنایی با بازارهدسترسی به بازارهای مناسب برا

میت کباره واسطه محصوالت، آگاهی درو ملی، توان ارتباطی برای فروش مستقیم و بی

ازاربد در های جدیکنندگان، توانایی تشخیص و استفاده از فرصتو کیفیت نیاز مصرف

تولید، فروش و

بازاریابی تولیدات

کسب ، رضایت از محیطستا، رضایت از درآمد شغل فعلیمیزان تنوع شغلی در رو

وکار، و کارفضای کسب

کار جدید، ووضعیت امکانات رفاهی و زیربنایی )آب، برق...( روستا برای ایجاد کسب

به سترسیدهای ارتباطی برای حمل کاال به بازار، دسترسی به وسایل نقلیه و جاده

کسب و کار جدید در روستا، پست و اینترنت برای تسهیل فرآیند

های زیرساخت

فیزیکی

یبد

کال

فرینی کارآ های الزم برای افزایشدسترسی به بانک و موسسات مالی در روستا، زمینه

بندی بسته های کشاورزی، صنایع کوچک و خدماتی در روستا، امکانات برایدر فعالیت

تاو انبار کردن محصوالت)سردخانه، سیلو و جز آن( در روس

های زیرساخت

ایسرمایه

ی دهیار الیتحمایت دهیاری و شورای اسالمی از افراد کارآفرین در روستا، میزان فع

حلی گذاران مو شورای اسالمی جهت گسترش کارآفرینی در روستا، تشویق سرمایه

-به وهای شغلی توسط دهیاری و شورای اسالمی، میزان تشویق برای ایجاد فرصت

و کارهای جدید توسط دهیاری و شورایان برای ایجاد کسبکارگیری جوان

برخورداری از حمایت

مدیریت محلی

یهاد

نتوانایی مدیریت امیزان کمک دهیاری و شورای اسالمی به افراد محلی برای مشارکت در روست

محلی برای ارتقای

کارآفرینی

دی های اقتصافعالیتتوانایی مدیریتی دهیاری و شورای اسالمی روستا برای هدایت

یان ستایاحترام به محیط زیست روستا برای ایجاد فعالیت اقتصادی جدید، کوشش رو

به در کشف و شناسایی منابع جدید کارآفرینی )مشاغل جدید( در روستا، توجه

یت فعال های استفاده از منابع )آب، خاک، و ...( در روستا برای انجاممحدودیت

اقتصادی جدید

ت ت منابعمدیرییس

زی

یطمح

امکانات محیطی فضای آرام و منابع آب و خاک مناسب و کافی در روستا جهت کارآفرینی

) 2007Asian Productivity Organization ( ،Dabson et al ), 2005Stevenson and Lundström(,منبع:

)2003( ،)2011Isenberg (، )2011Oganisjana ( ، )1994nd Singh, K. and Krishna (Ana )2008Smith (, ،

)1996Molenhuis ( ، )2002Maia ( ،)2001( Macke، )2011Jianzhong and Smallbone (, ,)2003Allen et al (,

)2007Adelaja et al ( ،)2005Markley (، )2005Stevenson and Lundström (، ( افتخاری، 1392فراهانی و همکاران ،)

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



یپی(، فرجی سبکبار و 1392(، محمدی یگانه )1391(، مطیعی لنگرودی و همکاران)1393(، سجاسی قیداری و همکاران )2008)طاهرخانی و سجاسی

(. 1393(، قدیری معصوم و همکاران )1394(، والئی و همکاران )1392(، حیدری ساربان )1390همکاران )

53طول شرقی جغرافیایی آن های استان سمنان بوده که حداقلشهرستان دامغان یکی از شهرستان

ارتفاع آن از سطح دقیقه است. 15درجه و 24دقیقه وحداقل عرض شمالی جغرافیایی آن 42درجه و

با ، از شرقاستان اصفهانبا جنوباز ، استان مازندران از شمال بامتر است. شهرستان دامغان 1130دریا

. است همسایه شهرشهرستان مهدی و شهرستان سمنان و از سمت غرب با شهرستان شاهرود

شهرستان دامغان در استان سمنانموقعیت ( 2) شکل

، از ودباررشهرستان دامغان بر اساس آخرین تقسیمات سیاسی شامل شهرهای امیریه، دیباج، کالته

ر( صر، تویه دروادهستان )حومه، دامنکوه، رودبار، قهاب رستاق، قهاب صر 6بخش )مرکزی، امیرآباد( و 2

جمعیت 1395ومی نفوس و مسکن در سال روستا تشکیل شده است. بر طبق سرشماری عم 86و

ار ایران، بردار بوده است )مرکز آمخانوار بهره 7311نفر جمعیت و 20065روستایی این شهرستان

(. 1395سالنامه آماری،

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



مشخصات جمعیتی شهرستان دامغان (3) جدول

جمعیت تعداد خانوار تعداد روستا نام دهستان بخش شهرستان دامغان

شماره م دهستاننا

5060 1745 21 1 حومه مرکزی

4438 1584 12 2 دامنکوه

2226 1039 8 3 رودبار

5004 1606 25 4 رستاق قهاب امیرآباد

1970 727 13 5 صرصر قهاب

1367 610 7 6 دروار تویه

20065 7311 86 6 مجموع

.1395سکن، منبع: مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و م

های تحقیق(یافته4

اد شود در نمونه پژوهش، تعدکه مالحظه میطورفراوانی جنسیت گزارش شده است. همان 3در جدول

درصد در 57ست )اپاسخگویان مرد و زن به تعداد کافی وجود دارد و تعداد مردان مقداری بیشتر از زنان

درصد(. 43مقابل

یانفراوانی جنسیت پاسخگو (4جدول )

جنسیت فراوانی درصد فراوانی

مرد 219 57

زن 165 43

مجموع 384 100

های پژوهش، منبع: یافته

1397

فراد است. ا فراوانی، درصد فراوانی و درصد فراوانی تجمعی میزان تحصیالت گزارش شده 4در جدول

پلم ت دیگویان تحصیالدهد بیشتر پاسخگیرند. نتایج نشان میبرحسب تحصیالت در هفت طبقه قرار می

درصد( هستند. 5درصد( و بی سواد ) 2درصد( دارند و کمترین پاسخگویان بی سواد )46)

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



یپی

فراوانی میزان تحصیالت پاسخگویان (5)جدول

میزان تحصیالت فراوانی درصد فراوانی درصد تجمعی

بی سواد 19 5 5

ابتدایی 57 15 20

راهنمایی 46 12 32

پلمدی 177 46 78

فوق دیپلم 31 8 86

لیسانس 46 12 98

فوق لیسانس و باالتر 8 2 100

مجموع 384 100

1397های پژوهش، منبع: یافته

ون تی های توسعه کارآفرینی در ناحیه روستایی مورد مطالعه، از آزمبرای شناخت و تحلیل ظرفیت

شد. ز پرداختهی میانه و انحراف استاندارد نیبتدا به توصیف متغیرهاای استفاده شده است. در اتک نمونه

81/0داکثر برای ظرفیت کل توسعه کارآفرینی تا ح 52/0مقادیر انحراف معیار بدست آمده از حداقل

آموزش، ها باالترین میانه مربوط به دسترسی بهبرای فضای کسب و کار بدست آمده است. مطابق یافته

نهادی با مؤلفه و 57/3سترسی به زیرساخت های سرمایه ای با مقدار ، د75/3مشاوره و تجربیات با مقدار

دارد. 17/2قدار زیست محیطی با م مؤلفهو 2است. کمترین میانه را آینده نگری با مقدار 33/3مقدار

ت مورد مقایسه که مقدار متوسط در نظر گرفته شده اس 3در این آزمون، میانگین نمونه را با مقدار

چه مقدار هر آید. چنانبدست می 3است که نمره متوسط برابر با 5تا 1یم. دامنه نمرات از دهقرار می

ان استنباط کرد که تو( میp< 001/0باشد ) 3داری بیشتر یا کمتر از مقدار کدام از متغیرها به طور معنی

میزان آن متغیر به طور معنی داری با مقدار متوسط متفاوت است.

امل می شود، شنفر را 384ت که با توجه به این که حجم نمونه زیاد است و تعداد نکته مهم این اس

تعیین 001/0امکان بروز خطای نوع اول وجود دارد و در نتیجه سطح معنی داری در این آزمون مقدار

ه کتغیرهایی هایی که تفاوت قابل توجه و زیادی با مقدار متوسط دارد، گزینش شود. مشد تا فقط میانگین

.استمیانگینی کمتر یا بیشتر از متوسط دارند در جدول مشخص شده

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



(df = 383( )3آزمون تی تک نمونه ای جهت مقایسه میانگین متغیرها با مقدار متوسط )معیار = (6) جدول

میانه میانگین متغیر مؤلفهانحراف

معیار

تفاوت

میانگین tمقدار

-معنی سطح

داری

اجتماعی

ه آموزش، مشاوره و دسترسی ب

تجربیات

58/3 75/3 63/0 58/0 33/7 001/0 >

80/2 90/2 مشارکت اجتماعی 71/0 10/0- 41/1- 161/0

60/2 69/2 شبکه های کارآفرینی 65/0 31/0- 05/4- 001/0 >

93/2 01/3 اجتماعی مؤلفه 57/0 01/0- 282/0 779/0

فردی

33/2 29/2 نوآوری و خالقیت 63/0 71/0- 79/8- 001/0 >

60/2 74/2 دانش و مهارت 58/0 26/0- 14/3- 002/0

25/2 42/2 میزان اعتماد به نفس 63/0 58/0- 58/7- 001/0 >

67/0 3 72/2 ریسک پذیری 28/0- 16/3- 002/0

49/0 2 11/2 آینده نگری 89/0- 30/12- 001/0 >

33/2 45/2 فردی مؤلفه 57/0 55/0- 52/9- 001/0 >

اقتصادی

60/0 3 15/2 دسترسی به سرمایه 85/0- 34/11 001/0 >

تولید، فروش و بازاریابی

تولیدات

48/2 14/3 74/0 52/0- 07/1 001/0 >

32/3 97/1 فضای کسب و کار 81/0 03/1- 14/5 001/0 >

06/3 20/2 اقتصادی مؤلفه 73/0 80/0- 52/10 001/0 >

فیزیکی

ای دسترسی به زیرساخت ه

فیزیکی

52/3 3 76/0 52/0 93/8 001/0 >

دسترسی به زیرساخت های

سرمایه ای

94/2 57/3 57/0 06/0- 721/0 485/0

27/3 23/3 فیزیکی مؤلفه 55/0 23/0 94/2 004/0

نهادی

برخورداری از حمایت مدیریت

محلی

18/3 25/3 62/0 18/0 71/1 089/0

توانایی مدیریت محلی برای

ارتقا

01/3 3 80/0 01/0 081/0 935/0

33/3 12/3 نهادی مؤلفه 78/0 12/0 26/1 211/0

محیطیزیست

33/2 14/2 مدیریت منابع 60/0 86/0- 84/11- 001/0 >

33/2 36/2 امکانات محیطی 73/0 64/0- 90/6- 001/0 >

17/2 25/2 زیست محیطی مؤلفه 75/0 75/0- 08/10- 001/0 >

80/2 71/2 کل کل 52/0 29/0- 17/3- 002/0

1397های پژوهش، مأخذ: یافته

های کارآفرینی در ناحیه روستایی دست آمده نشان از این دارد که میانگین کل ظرفیتهای بهیافته

است که نزدیک به مقدار متوسط است. 71/2تر از میانگین حد متوسط و برابر با مورد مطالعه، کمی پایین

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



یپی

و کارآفرینی اقتصادی 25/2و کارآفرینی زیست محیطی مقدار 45/2فردی مقدار میانگین کارآفرینی

. میانگین سه (p< 001/0است که به طور معنی دار و محسوسی از مقدار متوسط کمتر است ) 20/2

مؤلفه دیگر کارآفرینی )اجتماعی، فیزیکی و نهادی( کمی از مقدار میانگین متوسط باالتر است.

های کارآفرینی در بین افراد تقریباً در حد ها گویای این است که، میزان مؤلفهتهطور کلی یافبه

به یرسدستر متوسط بوده و به لحاظ متغیرهای کارآفرینی به ترتیب بهترین وضعیت مربوط به دو متغی

ست که ( اM=52/3) فیزیکی یها رساختیبه ز یدسترس( و متغیر M=58/3) اتیآموزش، مشاوره و تجرب

تغیرها گین این مهای گوناگون کارآفرینی دارند و میانترین میانگین را در بین تمامی متغیرها از مؤلفهبیش

ترین متغیرهای رسد از مهمر می( و به نظp< 001/0داری بیشتر از حد متوسط است )به طور معنی

سعه کارآفرینی در رسد مشکل توچنین به نظر میگذار در توسعه کارآفرینی روستایی باشند. همتأثیر

( و =M 14/2(، مدیریت منابع )M= 1/97مناطق روستایی مورد مطالعه در توسعه فضای کسب و کار )

داری کمتر از حد متوسط است ها به طور معنی( است که میانگین آنM=2/15دسترسی به سرمایه )

(001/0 >p.)

Tزمون های کارآفرینی از طریق آهتحلیل دیدگاه ساکنین روستاهای شهرستان دامغان نسبت به مؤلف

دهد که:ای نشان میتک نمونه

های مبنایی توان در بعد کالبدی ) با توجه به گویهترین شرایط توسعه کارآفرینی را میمناسب

های ارتباطی با شهر و روستاهای اطراف، دسترسی به پست امکانات رفاهی و زیربنایی، مناسب بودن جاده

های های الزم برای افزایش کارآفرینی در بخشو موسسات مالی، فراهم بودن زمینهو اینترنت، بانک

های این بعد ) که، میانگین دو مؤلفه از مؤلفهطوریکشاورزی، صنعت و خدمات و ...( مشاهده کرد. به

ط ای( باالتر از میانگین حد متوسهای سرمایههای فیزیکی و دسترسی به زیرساختدسترسی به زیرساخت

های فیزیکی در حد متوسط ارزیابی شده که به دهند. میانگین متغیر دسترسی به زیرساخترا نشان می

سبب وجود گاز لوله کشی، کیفیت مناسب راه ارتباطی به شهر و کیفیت راه اصلی در روستاهای نمونه

ریباً به میزان اندازی کسب و کار نیز تقای برای راههای سرمایهاست. وضعیت دسترسی به زیرساخت

میانگین حد وسط است. وضعیت دسترسی به بانک و موسسات مالی و پست و اینترنت به نسبت خوب

کنند و روستاهای دور از است زیرا روستاهای نزدیک شهرستان، در زمینه این امور به شهر مراجعه می

ست و روستاییان از این جهت مرکز شهر نیز، معموالً این خدمات در یک روستای مرکزی قرار داده شده ا

. کارآفرینی نهادی نیز در روستاهای مورد مطالعه در وضعیت 2دسترسی مناسبی به خدمات مذکور دارند.

ای های آموزشی و مشاورهمتوسط قرار دارد که این امر نشان از رضایت نسبی روستاییان از برگزاری کالس

سبت مناسب دهیاری و شوراهای اسالمی جهت تشویق و چنین فعالیت به نوکارها و همی کسبدر زمینه

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



. کارآفرینی اجتماعی نیز میانگین متوسط را 3کارگیری جوانان و گسترش کارآفرینی در روستاهاست.به

دهد. در این بین متغیر دسترسی به آموزش، مشاوره و تجربیات باالترین میانگین را در بین تمام نشان می

های کارآفرینی نیز عددی نزدیک به میانگین . دو مؤلفه مشارکت و شبکهمتغیرهای مورد سنجش دارد

دهند که این امر حاکی از وجود ارتباطات گسترده بین روستاییان و تمایل به حد متوسط را نشان می

های . هریک از مؤلفه4های کارآفرینانه است. گذاری برای ایجاد و گسترش فعالیتمشارکت در سرمایه

دهند. و در این بین متغیرهای فردی عددی کمتر از میانگین حد متوسط را نشان میکارآفرینی

وکارهای جدید، اندازی کسبپذیری و دانش و مهارت به نسبت اعتماد به نفس روستاییان برای راهریسک

مؤلفه . و اما 5ها بیشتر است. ریزی مناسب در فعالیتنگری و ایستادگی و پشتکارشان برای برنامهآینده

زیست محیطی که دو متغیر مدیریت منابع و امکانات محیطی را برای کارآفرینی در روستاها مورد

توان به وجود سنجش قرار داده است نیز میانگینی کمتر از متوسط دارند. که از موانع اصلی این امر می

ترین شرایط برای سب. در نهایت نامنا6کم آبی و کمترشدن کار کشاورزی به نسبت گذشته اشاره کرد.

ترین شرایط ایجاد و گسترش کارآفرینی مربوط به مؤلفه اقتصادی ارزیابی شده است. در این بین نامناسب

مربوط به متغیر فضای کسب و کار ارزیابی شده که این امر حاکی از عدم رضایت روستاییان از شغل و

ر مورد متغیر دسترسی به سرمایه در چنین تنوع کم شغلی در روستاهاست. دشان و همدرآمد فعلی

روستاها هرچند نیروی انسانی ماهر و باسواد برای گسترش کارآفرینی در روستاها وجود دارد اما عدم

های اعتباری برای روستاییان به عنوان مانع سرمایه مالی کافی و شرایط سخت استفاده از تسهیالت و وام

ولید و فروش و بازاریابی تولیدات در حد متوسط ارزیابی گردیده بزرگی در این زمینه است. و اما متغیر ت

ای و ملی، آگاهی باال از نرخ محصوالتدهنده آشنایی نسبی روستاییان با بازارهای منطقهاست که نشان

شان، و آشنایی مناسب به خریدو فروش محصوالت است.

شش مؤلفه ظرفیت کارآفرینی تفاوت بین توانیم استنباط کنیم کهمی 7های جدول یافته با مطابق

دهد بین ها متفاوت است.نتایج آزمون فریدمن نشان میو رتبه و مقدار این مؤلفه دارد داری وجودمعنی

تفاوت معنادار وجود دارد. در این 01/0ها برای تحلیل فضای کارآفرینی در سطح آلفا میانگین شاخص

های فیزیکی و کمترین آن مربوط به مؤلفه مؤلفه زیرساختای مربوط به میان، بیشترین میانگین رتبه

های های فیزیکی به عنوان بستری برای فعالیتمحیطی است. از آنجا که زیرساختکارآفرینی زیست

ها از ابزارهای ضروری برای توسعه کارآفرینی کند لذا توسعه زیرساختکارآفرینی در روستاها عمل می

های موجود برای تحلیل وضعیت کارآفرینی، های حاصل از زمینهی دادهااست. بررسی میانگین رتبه

محیطی و محیطی و فردی است. در واقع دو مؤلفه کارآفرینی زیستهای زیستنشانگر پایین بودن مؤلفه

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



یپی

های کارآفرینی دارند و با اختالف نسبت به ای زیادی با سایر مؤلفهکارآفرینی فردی تفاوت میانگین رتبه

ها دارای کمترین رتبه و نمره هستند.مؤلفهسایر

(n=384های کارآفرینی )نتیجه آزمون فریدمن جهت رتبه بندی مؤلفه (7) جدول

سطح معنی میانگین میانگین رتبه مؤلفه های کارآفرینی

27/4 فیزیکی داری 23/3

001/0 >p

18/4 اجتماعی 01/3

02/4 کارآفرینی 09/3

87/3 نهادی 12/3

فردی 58/2 45/2

09/2 زیست محیطی 25/2

1397های پژوهش، منبع: یافته

وشه بندی روستاها بر اساس معیار میزان کارآفرینی انجام شد و بر این اساس تعداد سه خخوشه

توانیم یبندی شد که مشناسایی شد. روستاها با توجه به میانگین متغیر کارآفرینی در سه خوشه تقسیم

وشه گذاری کنیم: خوشه اول یا روستاهای با ظرفیت توسعه کارآفرینی باال، خگونه نامخوشه را ایناین سه

رفیت دوم شامل روستاهای با ظرفیت توسعه کارآفرینی متوسط و خوشه سوم شامل روستاهای با ظ

کالته مال، طزره، روار،)فیروزآباد، د روستا در خوشه اول 14توسعه کارآفرینی پایین. نتایج نشان داد تعداد

8ر(، زاد، کوه آبرشم، مهماندوست، مومن آباد، حسن آباد، صیدآباد، قادرآباد، دشتبو، حیدرآباد، عبداهلل

روستا 10و رگرآباد(زانو، روستا در خوشه دوم )ابوالبق، عبیرآباد، امام آباد، قاسم آباد، رضی آباد، کال، آهو

بادو، دآاد، سیپره، بخش آباد، قلعه باال برم، نمکه، عوض آبدر خوشه سوم )سوسن وار، کوشاهی، سیاه

د.گیردهخدا، کوشکو( قرار می

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



های توسعه کارآفرینی در روستاهای نمونهبندی ظرفیتسطح (3) شکل

گیری( نتیجه5

، از آنجا که رابطه بسیار نزدیکی بین سطح باالی بیکاری، فقر گسترده و توزیع نابرابر درآمد وجود دارد

های عمده برای کاهش فقر و نابرابری در مناطق کمتر توسعه یافته، تأمین امکانات یکی از مکانیسم

دارای ظرفیت و ، روستایییک از مناطق هر باید توجه داشت اشتغال مولد برای افراد بسیار فقیر است.

و انسجام این با شناساییکه است، ، صنایع دستیای در ابعاد کشاورزی، گردشگریپتانسیل ویژه

های پایدار ایجاد اشتغال و توسعه روستاها زمینهتوان می ، بسترسازی و توانمندسازی روستاییانهاپتانسیل

هنرهای صنایع دستی خصوص بههای اقتصادی حوزهدر باید زمینه فعالیت بانوان و جوانان را فراهم کرد.

ز طرف دیگر ضرورت توجه به توسعه کارآفرینی به طور گردد. اروستاها فراهم این و گلیم بافی بانوان در

های بالقوه طبیعی و انسانی در محیط شود که پتانسیلخاص در نواحی روستایی از آنجا ناشی می

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



یپی

های نو و بکری برای کسب وکارهای جدید باشد که شاید در محیط شهری تواند منشأ ایدهروستایی می

کمتر مجال بروز پیدا کنند.

یت در اولو باید ن رو ضرورت توجه به کارآفرینی روستایی به مثابه حافظ امنیت اقتصادی روستااز همی

ماعات ی در اجتچنین باید توجه داشت کارآفرینهای توسعه روستایی قرار گیرد. همها و برنامهسیاست

ز درون شاغل انماید که ابتکارات و تنوعات مروستایی دارای درآمد اندک، در صورتی موفقیت حاصل می

خود روستا برخیزد.

مغان از های توسعه کارآفرینی در ناحیه روستایی دابدین منظور، این پژوهش با هدف تحلیل ظرفیت

زمون بعد طراحی و مورد آ 6شاخص و 17گویه در قالب 77ی نمونه انجام گرفته است که دید جامعه

ی های روستایفرینی و ارتباط آن با محیطقرار گرفت. بر اساس مطالعه چارچوب نظری توسعه کارآ

های توسعه کارآفرینی باید به صورت یکپارچه و در توان این نکته را آشکار ساخت که تحلیل ظرفیتمی

نظور ممحیطی انجام گیرد. برای این ابعاد مختلف اقتصادی اجتماعی، کالبدی، نهادی، فردی و زیست

مونه انجام روستای ن 32خانوار واقع در 384غان در بین مطالعه میدانی در روستاهای شهرستان دام

گرفت.

توان نتیجه گرفت روستاهایی که از ظرفیت باالتری برای توسعه کارآفرینی های پژوهش میاز یافته

اهای مهماندوست، توان به روستبرای مثال می برخوردارند از سطح اشتغال باالتری نیز برخوردار هستند.

ه اینکه که با توجه ب آباد اشاره کرد )از ظرفیت توسعه کارآفرینی باالیی برخوردارند(اهللکالته مال، عبد

ایجاده زمین شغل اکثر روستاییان این روستاها در زمینه باغداری خصوصاً کشت پسته است، به تبع آن

اع مختلف و بندی آن در انوکنی و بستهصنایع کوچک و جانبی فرآوری این محصول از جمله پسته پوست

یت توسعهز ظرفبرقراری پیوند بین کشاورزی و صنعت فراهم است. عالوه بر آن در روستاهای دیگری که ا

ه نعت( اشاره کرد کصتوان به روستای تویه دروار )مشهور به روستای علم و کارآفرینی باال برخوردارند می

م روانه بازار فروش صورت خاات این روستا بهکارگاه نجاری در آن وجود دارد، از آنجا که تولید 30بیش از

شتر و جوار زمینه اشتغال بیسازی این صنایع کوچک در روستاهای همتوان با خوشهگردد میمی

کارآفرینی را در روستاها فراهم آورد.

جود ویاطی نیز آباد نیز عالوه بر وجود کارگاه های فرآوری پسته، چندین کارگاه خدر روستای مومن

بافی و شترداری توان به قالینین میچهم کنند. رد که تولیدات خود را مستقیم روانه بازار تهران میدا

ه اندک روستای عالوه با توجه به فاصلآباد اشاره کرد. بهروستاهای حاشیه کویر از جمله روستای حسن

ی برای اقامت شبانه گردیجاد خانه های بوماریزی مناسب و توان با برنامهحسن آباد به کویر می

کویرگردها درآمد مناسبی را برای این روستاییان در نظر گرفت.

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



های تاریخی با قدمت طوالنی و چند هزار ساله وجود دارد که چنین در بسیاری از روستاها مکانهم

ی هدف ستاهاهمین اماکن باستانی باعث شده این روستاها از سوی سازمان میراث فرهنگی به عنوان رو

گردشگری شناخته شوند )از جمله رستای رشم، مهماندوست(.

زایی را در ناحیه روستایی های کارآفرینی زمینه توسعه اشتغالفت بستر ظرفیتگتوان بنابراین می

ه یز بالنسبنچنان که در روستاهای با ظرفیت توسعه کارآفرینی باال وضعیت اشتغال فراهم آورده است. آن

اهای مهماندوست، مومن آباد، دروار، حسن آباد( اشاره گردید. مناسب است )به روست

های توسعه زیرساختوستاهای ناحیه شود که در اکثر رها نتیجه میاز طرفی از تحلیل یافته

طورکه از مدل مفهومی و ای( فراهم است. اما همانهای فیزیکی، سرمایهکارآفرینی ) از جمله زیرساخت

آید مشخص ه روستایی مورد مطالعه برمیلی ظرفیت توسعه کارآفرینی در ناحیهای کچنین از یافتههم

توان از های کارآفرینی نشده است بلکه میها به تنهایی موجب ارتقای سایر مؤلفهگردد که زیرساختمی

طورکه گفته شد کارآفرینی بهها استفاده کرد. زیرا همانعنوان بستری برای شکوفایی سایر مؤلفهآن به

کنند. بنابراین عالوه بر صورت پیوسته با یکدیگر عمل میصورت فرآیندی است که مراحل آن به

های توسعه مؤلفههای فردی و سایر ود مؤلفههای نهادسازی، بهبها باید زمینهسازی زیرساختفراهم

ینی در ارآفرککارآفرینی را در روستاها فراهم کرد. تا بدین طریق زمینه شکوفایی اقتصادی از طریق

زایش ر روستاها افبا تقویت این زمینه ها می توان انتظار داشت که کارآفرینی د روستاها فراهم گردد و

ستا و عه رویابد و مشکل بیکاری و مهاجرت حل شود، و در نتیجه درآمد افزایش می یابد و باعث توس

اهم پیشنهادات به شرح زیر است: .توانمندی روستاییان می شود

تایی و ه روسیم استراتژی کالن توسعه روستایی و کارآفرینی: بدون شک بدون وجود استراتژی توسعنظت

ای را نطقهمور و توان انتظار توسعه روستایی و کارآفرینی را در مناطق روستایی کشکارآفرینی کالن نمی

؛داشت

؛کاهش شکاف درآمدی روستا نسبت به شهر

بین روستاییان؛ در مهارت و دانشآوری و توسعه فن

ز ای و ... اهای مالی، فنی، مشاورهتهیه و تنظیم قوانین و مقررات مناسب و بهینه جهت حمایت

. کارآفرینان روستایی

های رفیتو شناسایی ظاز نظر استعدادسنجی شهرستان دامغان روستایی و دقیق ناحیه بررسی علمی

؛زی، صنعت و خدمات و توریستدر زمینه تولید و اشتغال در زمینه کشاورموجود

ایی و روست که شامل کارآفرینان شهرستان دامغان تهیه بانک اطالعاتی کارآفرینی و مشاغل روستایی

کانات و ، امها، منابع تولیدی در روستاهازایی در روستاهای کارآفرینی و اشتغالها، فرصتفعالیت آن

؛سیسات روستاها و ... باشدأت

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



یپی

منابع ( 6

.دیس، چاپ دوم، تهران: پرکارآفرینی؛ تعاریف، نظریات، الگوها(، 1383، )داریانی، محموداحمدپور -

تهران، ی،توسعه روستایی با تأکید بر کارآفرین، 1392 الدین و سجاسی قیداری، حمداهللافتخاری، عبدالرضا رکن - انتشارات سمت.

رنگار، ، ترجمه حمیدرضا زتوسعه روستاییکارآفرینی به منزله یک نیروی اقتصادی در ، 1381پترین، تی، - .253جهاد، شماره

ده و بازدارنده تحلیل عاملی متغیرهای پیشبرن (.1394)علیپو، خالد و فیضی، شلیر ،تقدیسی، احمد ،جمینی، داود - ،70سال مطالعات اجتماعی ـ روانشاختی زنان، توسعه کارآفرینی در میان زنان روستایی شهرستان روانسر.

. 63- 88صص: ،7شماره

ران، لویه، متفکدر تحقیقات پیمایشی، spssراهنمای جامع کاربرد (، 1388حبیب پور، کرم و رضا صفری شالی، ) - تهران.

اعی.(، بنیاد دانشنامه نگاری ایران، تهران، موسسه کار و تأمین اجتم1388، )دانشنامه کارآفرینی -

های کارآفرینی روستاییان در فرآیند رسی و تحلیل زمینهبر، 1387رضوانی، محمدرضا و نجارزاده، محمد، -فصلنامه توسعه ن جنوبی شهرستان اصفهان(،ی موردی: دهستان برآیی )مطالعهی نواحی روستاتوسعه

. 161-182کارآفرینی، سال اول، شماره دوم، تهران، صص

در نواحی گذار بر رشد کارآفرینیعوامل اثر، 1393فراهانی، حسین، رسولی نیا، زکیه و صدقی سراسکانرود، -، 3 ، دورهاقتصاد فضا و توسعه روستایی روستایی )مورد مطالعه: دهستان جابرانصار در شهرستان آبدانان(،

. 9شماره

ر، جه عسگفرجی سبکبار، حسنعلی، سید علی بدری، حمداهلل سجاسی قیداری، طاهره صادقلو و علی شهدادی خوا -ی ه کارآفرینی در مناطق روستایی با استفاده از تکنیک پرومتی مطالعهاولویت بندی توسع(، 1390)

های جغرافیای ، فصلنامه پژوهشموردی: دهستان حومه بخش مرکزی شهرستان خدابنده استان زنجان . 53-68، تهران، صص 75انسانی، شماره

آفرینی در موانع توسعه کار تحلیل(، 1393قدیری معصوم، مجتبی، مهدی چراغی، نسرین کاظمی و زهره زارع، ) -، 3ه ی، دورفصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستای نواحی روستایی مورد: دهستان غنی بیگلو، شهرستان زنجان،

. 3-17، صص 7شماره

اورزی توسعه کارآفرینی و نقش آن در هزینه اعتبارات فردی و گروهی کش(، 1392محمدی یگانه، بهروز، ) - . 43-57، صص 6، شماره 2قتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره فصلنامه ا استان زنجان،

.1395مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، -

اشوند، را ترکمطیعی لنگرودی، سید حسن، مجتبی قدیری معصوم، فضیله دادورخانی، جهانگیر یداللهی فارسی و زه -های شیان در توسعه کارآفرینی )مطالعه موردی: بخبر توانمندسازی روستای مؤثرتبیین عوامل (، 1391)

. 119-138، صص 1391، تابستان 80های جغرافیای انسانی، شماره مجله پژوهش زند و سامن شهرستان مالیر(،

سنجش وضعیت توسعه کارآفرینی در مناطق ، 1394اکبر، حسام، مهدی و آشور، حدیثه، نجفی کانی، علی -فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، ستان استرآباد جنوبی در استان گرگان(،روستایی )مورد مطالعه: ده

. 10سال چهارم، شماره

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



وسعه پایدار تبر مؤثرتحلیل عوامل ، 1394والیی، محمد، عبداللهی، عبداهلل، منافی آذر، رضا و صفری، نوید، -

، دوآب(شهرستان میان-د شمالیروستایی با تأکید بر کارآفرینی )مطالعه موردی: دهستان مرحمت آبا . 149-162، صص 19ای، سال پنجم، شماره ریزی منطقهفصلنامه برنامه

- Adelaja, S. et al. 2007, Enabling Innovation in Michigan Agriculture; A Viable Agriculture Report Prepared by the MSU Land Policy Institute.

- Alison, M., 1990, Entrepreneurship: An International Perspective, Oxford, Jordan Haill, Linacre House.

- Allen, J. C. et al. 2003, Examination of Community Action Field Theory Model for Locality Based Entrepreneurship. Paper Presented at the Annual Rural Sociological Society Meeting, Montreal, Canada.

- Anand Singh, K. and Krishna, K.V.S.M., 1994, Agricultural Entrepreneurship: The Conceptand Evidence, the Journal of Entrepreneurship, New Delhi, Thousand, Oaks, London.

- Asian Productivity Organization, 2007, Entrepreneurship Development for Competitive Small and Medium Enterprises, Published by the Asian Productivity Organization, Hirakawacho, Chiyoda-ku, Tokyo, Japan.

- Baumgartner, D, Tobias S & Seidi, I , 2013, Quantifying entreneurship and its impact on local economic performance: A Spatial assessment in rural Switzerland, Entrepreneurship & Regional Development: An International Journal, 25:3-4, 222- 250.

- CADE 2006, Phase 3: 2007- 2012 Mission Statement Operating Principle Goals and Objective: Center for Agricultural Development and Entrepreneurship Strategic Plan: Board of Directors October2.

- Carlos Freire-Gibb, Lucio & Nielsen, Kritian, 2014, Entrepreneurship Within Urban and Rural Areas: Creative People and Social Networks, Regional Studies, Volume 48-1, 139-153.

- Dabson B., Malkin J., Matthews A., Pate K., Stickle S., 2003, Mapping Rural Entrepreneurship, Washington, D.C.: Corp. for Enterprise Development. 68 p.

- Folmer, H., Dutta, S. and Oud, H., (2010). Determinants of Rural Industrial Entrepreneurship of Farmers in West Bengal: A Structural Equations Approach, International Regional Science Review, 33 (4), pp: 367-396.

- Harpa, E., Moca, S., & Rus, D. 2016, A Comparative Study of Rural Entrepreneurship Romania–Greece. Procedia Technology, 22, 1100-1105.

- Isenberg, D., 2011, The Entrepreneurship Ecosystem Strategy as a New Paradigm for Economic Policy: Principles for Cultivating Entrepreneurship, The Babson Entrepreneurship Ecosystem Project, Based on an Invited Presentation at the Institute of International and European Affairs, May 12, 2011, Dublin Ireland.

- Jianzhong, X. and Smallbone, D., 2011, Regional Variations in the Environment for Entrepreneurship Development: a Tale of Three Cities in China, International Council for Small Business (ICSB); 56th World Conference, June 2011.

- Macke, D., 2001, Situation Analysis Entrepreneurship & Rural Texas, Draft Report Rural Entrepreneurship Initiative, Lincoln, Nebr, Center for Rural Entrepreneurship.

- Maia, L., 2002, Enhancing Entrepreneurship in Rural Tourism for Sustainable Regional Development: the Case of Söderslätt Region Sweden, The International Institute for Industrial Environmental Economics (IIIEE), International miljö Institute.

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0



یپی- Markley, D.M. 2005, Local Strategies for responding to rural restructuring: The role of

entrepreneurship, Globalization and Restructuring in rural America Conference ERS-USDA, Washington, D.C.

- Mayer, H., & Meili, R. 2016, New Highlander Entrepreneurs in the Swiss Alps. Mountain Research and Development, 36(3), 267-275.

- Molenhuis, j., 1996, Agri-Entrepreneurship: Opportunities in Nova Scotia, Nova Scotia Department of Agriculture and Marketing, Department Newsletter, Vol 6 (8).

- Oganisjana, K., 2011, Entrepreneurship as a Dynamic System and the Holistic Approach to Its Development, University of Latvia, Faculty of Education, Psychology and Art, 21 October.

- Otto, M, 2009, Green: challenges and Opportunities for Business Growing Green: Challenges and opportunities for Busiess, United nations climate chage conference dec7- dec18.

- Otto, M,(2009): Green: challenges and Opportunities for Business Growing Green: Challenges and opportunities for Busiess, United nations climate chage conference dec7- dec18.

- Reagan, B. 2002, Are high-growth entrepreneurs building the rural economy? Federal Reserve Bank of Kansas City, Kansas City, Mo,: Center for the study of Rural America.

- Rehman Sherief, S., (2008). Entrepreneurship as an economic force in rural development, Africa Economic Analysis, Available at: http://www.africaeconomicanalysis.org/articles/gen/rural_entrepreneurship.html.

- Sauer, R.J 1986, Agriculture and the rural community: opportunities and challenges for rural development, Food and Agriculture Organization of the United Nations.

- Saxena, S. 2012, Problems Faced By Rural Entrepreneurs and Remedies to Solve It; IOSR Journal of Business and Management (IOSRJBM); Volume 3, Issue 1 (July-Aug. 2012), PP 23-29.

- Shane, s, & Venkataraman, s, 2000, “ The Promise of entrepreneurship as field of research”, Academy of Management Review, 25(1), 217-226.

- Smith, Emily, 2008, Certain Factors Influence Entrepreneurial Climate, MU study Finds Fair Treatment, Local Support and High-Speed Internet Foster Success for Small Business, News Bureau, University of Missouri.

- Stevenson, L. and Lundström, A., 2005, Entrepreneurship Policy, Theory and Practice, International Studies in Entrepreneurship Series, Vol. 9, Springer, New York.

- Verheul, I., Wennekers, S., Audretsch, D., & Thurik, R. (2001). An eclectic theory of entrepreneurship: policies, institutions and culture (No. 01-030/3(. RRRRRRRRR RRRRRRRRR Discussion Paper.

- Wahid, N.A., Aziz, N.N.A. and Halim, R.A. (2017), “Networking and innovation performance of micro-enterprises in Malaysia: the moderating effects of geographical location”, Perrtanika Journal of Social Sciences and Humanities, Vol. 25 No. 5, pp. 281-292.

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 23:

12 IR

ST

on

Sat

urda

y F

ebru

ary

15th

202

0


تحلیل ظرفیتهای توسعه کارآفرینی در ناحیه ...تحلیل...

Documents