Կենաց ծառ

Կենաց ծառ

Կենաց կամ տիեզերական ծառըդիցապաշտամունքային խորըիմաստ ունի: Այս աստվածայինծառը խորհրդանշում էրստորերկրյաթագավորությունը:Երկիրը ևերկինքը, ըստայդմ էլհամապատասխանաբար ծառիարմատները գտնվում են երկրիընդերքում, ծառի բունը՝ երկրիվրա, իսկ ճյուղերը՝ երկնքում:

Կենաց ծառը հանդես էգալիս բազմաթիվանուններով` աշխարհածառ, տիեզերական ծառ (arbormundi), բեղմնավորության ծառ, երկնային ծառ, բարուծառ, աշխարհի առանցքևն: Լինում է եռամաս, քառամաս, առկա էգրեթե բոլորդիցաբանություններում:

Արարատյան թագավորությունում(Ուրարտու) որմնանկարներումև տաճարական ծիսականարվեստում արդեն Կենացծառի կողքերին պատկերվել ենանմորուք և մորուքավոր քրմեր(Էրեբունիի որմնանկարներում) և անթև պատանիներ, թևավորաստվածություններ` հովանիունենալով պահպանիչ օձեր(Արգիշտիի սաղավարտի վրա):

Կենաց ծառը հին ժողովուրդների՝հայերի, հին եգիպտացիների, շումերների, աքքադացիների, հին իրանցիների, ասորա-բաբելոնականհավատալիքայինհամակարգում շատ մեծ տեղ էգրավել: Այն մեծապես կապվածէ եղել նստակեցության, երկրագործության զարգացմանև պտղաբերությանավանդույթների հետ:

Տարբեր ժողովուրդների կյանքումտարբեր են եղել կենաց ծառիմասին պատկերացումները: Աստվածաշնչի համաձայն կենացծառը եղել է այն բարու և չարիիմացության կամ ճշմարտությանծառը, որի պտուղները Աստծոկամքին հակառակ ճաշակեցինԱդամն ու Եվան, Իրանում ըստառասպելի կենաց ծառը տնկել էգլխավոր աստվածԱհուրամազդան, որը ծառի միջովհետ է մղել չար ուժերին:

Ինչպես տեսանք տարբերպատկերացումներ են եղել կենացծառի մասին, սակայն խորհուրդըենթագիտակցորեն նույնն է մնում: Այն խորհրդանշում է կյանքիաստիճանական զարգացումը, որըբացատրվում է ծառիարմատակալումից մինչև մեծանալու, ճյուղակալման ու պտղաբերմանընթացքով: Եվ ի վերջո ծառիհիմնական գաղափարըհավերժությունն էր: Արևելքիժողովուրդների պատկերացմամբ՝կենաց ծառը տալիս էր տասներկուպտուղ, որոնք խորհրդանշել ենտարվատասներկու ամիսները:

Որպես կենաց ծառ ընկալվել ենուռենին, թթենին, արմավենին, թզենին, խնձորենին, իսկ հայոց մեջ՝ծիրանենին և նռնենին: Նմանծառերի պատկերներ ենպահպանվել հին հայոց ձեռագիրմատյանների լուսանցքներում, մեդալիոնների վրա, հինշումերական սալիկների վրա, աքեմենյան արքաների պալատներիորմնաքանդակներում, հինարևելյան դրամներում: Ծառիմասին շատ են խոսել նաև ԳրիգորՆարեկացին, Ներսես Շնորհալին, Գրիգոր Տաթևացին և այլք:

Հայկական պատկերացումներիհամաձայն կենաց ծառ կարողեն համարվել միայն նռնենինև ծիրանենին: Այս երկուսիցթերևս վճռորոշ դերըպատկանում է ծիրանենունբազմաթիվ պատճառներով:

Ծիրան բառը միանգամայնհայկական ծագում ունի ևնշանակում է տիեզերական պտուղ, այստեղից էլ այն, որ ծիրանենինստանում է պետական ևարքայական իմաստ:Ծիրանանալհայոց լեզվում նշանակում էթագավոր դառնալ, թագադրվել, արքայանալ: Իսկ ծիրանածնունդկամ ծիրանածին նշանակում էարքայազն, թագավորածին: Հարկ էնշել նաև ծիրանակիր բառը, որընշանակում է արքա և ծիրանի գոտի, որը նշանակում է երկնքի յոթկամար կամ ծիածան:

Հնուց ի վեր հայերը եղևնու փոխարենԱմանորին զարդարել ենձիթապտղի կամ խնկի ծառը, ընդորում զարդերը եղել են բնությանպարգևներ և բացարձակապես՝բնական:Նոր տարվա երեկոյանձիթենու համեմատաբար հաստճյուղը խրել են նախապես թխվածմեծ հացի կամ բաղարջի մեջ: Այդճյուղը «Կաղանդի ծառ» է կոչվում: Տան անդամները նախընկուզեղենով զարդարում էինճյուղը, այնուհետև տանտերը ճյուղըտանում էր եկեղեցի, քահանայինօրհնել տալիս,հետ բերում տուն ևամրացնում գերանին:

Տոնածառի խաղալիքները հասկերից, ընկույզներից (թվով` յոթ) պատրաստված զարդարանքներէին, որոնց վրա կախվում էինչարխափաններ, ինչպես նաևմարդակերպ և կենդանակերպթխվածքներ էին:Նոր Տարվածառը զարդարում էին խնձորով, որը խորհրդանշում էպտղաբերություն, ցորենիհասկերով՝ ի նշան առատության, ինչպես նաև լոբու պատիճներով, որոնք ավանդաբար խորհրդանշումեն ընտանիքի ամրությունը:

Կենաց ծառի կողքին կա ևս մեկ, սակայն ավելի փոքր ծառ, որի վրամոմեր են դրված:Այդ ծառը կոչվում է չաթալ ծառ: Այնպարտադիր ամեն տարի Կենացծառի կողքին պետք է դրված լինի: Չաթալ ծառի վրա ընտանիքիյուրաքանչյուր անդամ պետք է իրհամար մոմ վառի: Իսկ տան մեծմամիկի մոմը պետք էառաձնահատուկ լինի:

Հին ժամանակներում Ամանորիգիշերը, երբ հավաքվում եներեխաները, սկսում են մամիկիցչիր ու չամիչ ուզել: Սակայն եթեմամիկի տվածը բավական չէրերեխաների համար, նրանք ցորենիհատիկներ էին գցում մամիկիվառած մոմի վրա` փորձելովհանգցնել: Իսկ մամիկն էլ ստիպվածնրանց կրկին տալիս էր անուշեղեն:

Կենաց ծառի կողքին դրված են լինումնաև բլիթներ:Այդ բլիթները կոչվումեն կլկալներ: Դեռ հինժամանակներում տարեմուտիգիշերը մարդիկ հազարավորգուշակություններ էին անում: Բլիթների միջոցով կարող եսիմանալ` արդյոք նոր տարին հաջողէ լինելու, թե ոչ: Ամանորի գիշերըայս բլիթները պետք է եփել, իսկ եթեեփելիս դրանք ուռչեն, ապա հաջողտարի կլինի: Կա նաև մեկ այլավանդույթ. բլիթը թխում էին հարսիտեսքով: Այս դեպքում էլ եթե եփես ևբլիթից պատրաստած հարսի փորըուռչի, ապաայդ տարում հարսըզավակ կունենա:

ՎերջՆյութը պատրաստեց

«Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրի 9-2 աշակերտուհի

Գայանե Ղարագյոզյանը