هشتمین نشست پژوهشگران رسانه های اجتماعی ایرانتهران – فرهنگ سرای رسانه

1391شهریور

فصل اول

اهداف و کلیات تحقیق

اهمیت مسئله تحقیقاهمیت مفهوم سرمایه اجتماعی•

سرمایه اجتماعی تسهیل کننده روابط اجتماعی –است و راه رسیدن به توسعه سیاسی و اجتماعی

(.2000را هموار مي كند )پوتنام، با شناسایی علل و عوامل موثر بر سرمایه –

اجتماعی شهروندان می توان در جهت ارتقای آن کوشید و از این رهگذر زمینه های دستیابی به

توسعه پایدار و جامعه مدنی را فراهم آورد ؛ ازکیا و دیگران، 2006)کوبایاشی و دیگران،

1389.)

گسFترش روز افزون اینترنت و به تبع آن شFبکه های اجتماعی •مجازی و لزومF فهم کنش های کاربران در این شFبکه ها

ظهور اینترنت و تغییرات حاصله از آن در زندگی انسان، منجر به آن –شده است که بسیاری از نظریه ها و مفاهیم اجتماعی و سیاسی

بازبینی شوند.( و استقبال وسیع 36500000تعداد باالی کاربران ایرانی اینترنت )–

آنها از شبکه های اجتماعی مجازی و نظر به اهمیت روزافزون این شبکه ها در زندگی افراد، شناخت رفتار کاربران در اینترنت را

ضروری می سازد. رتبه سوم را در 1384کاربران ایرانی در سایت اورکات در سال –

(. 1386بین تمام کشورها بخود اختصاص داده بودند )کوثری، رتبه سایت کلوب در بین سایت های پربازدید کننده در ایران )که –

در نوسان است( نشانگر حضور فعال کاربران ایرانی در 8 تا 5بین شبکه های اجتماعی مجازی است.

طرح مساله: سرمایه اجتماع(ی و کاربری در شبکه های ا(جتماعی مجازی

با توجه به ویژگی های شبکه های اجتماعی مجازی، می توان •گفت که شبکه های اجتماعی مجازی می توانند بعنوان بافتی عمل

کنند که اعضFای شبکه در آن از سرمایه اجتماعی برخوردFارند.برخی محققان شبکه اجتماعی مجازی را بر اساس سرمایه •

( 1388اجتماعی تعریف کرده اند. به عنوان نمونه، عاملی )شبکه اجتماعی را گونه ای ساختار اجتماعی پویا می داند که در

آن افرادF با تکیه بر سرمایه اجتماعی خود، ارتباطات خود را با دیگران شکل می دFهند.

( سرمایه اجتماعی كه در 2011پاپاچاریسی و مندلسون )•فیسبوک شكل گرفته را مورد تحقیق قرار داده اند. آنها سعی کرده اند تا رابطه عوامل اجتماعFی و روانی را دFر تولید و پیش

بینی سرمایه اجتماعی در فیسبوک مشخص سازند.

سرمایه اجتماعی در شبکه های اجتماعی •مجازی که خود در اصل شبکه محسوب می شوند و در درون خود نیز امکانات متعددی

برای شبکه سازی دارند چگونه تولید می شوند؟

با توجه به خال موجود در این حوزه، کدام •شاخص ها را می توان برای سنجش سرمایه اجتماعی در شبکه های اجتماعی مجازی بکار

برد؟

سرمایه اجتماعی، مشارکت مدنی و مشارکت •سیاسی ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند )آدلر و

(. 2006؛ ویجل، 2005گاگین، رابطه بین مشارکت مدنی، مشارکت سیاسی •

و سرمایه اجتماعی در دنیای واقعی توسط (، اشنایدر 2010محققانی چون تاپیا و اورتیز )

( مورد مطالعه قرار 1383( و اکبری )2007)گرفته است، عالوه بر این خود پوتنام نیز در

تحقیقات خود توجه به وجود رابطه بین این سه ( 1995متغیر اشاره کرده است )پوتنام،

تاکنون تمرکز محققان بر مطالعه تاثیر اینترنت بر متغیرهایی چون •(، سرمایه اجتماعی )ولمن 2004مشارکت سیاسی )استانلی و ویور،

( و غیره بوده است. در برخی موارد نیز رابطه این 2001و دیگران، متغیرها با یکدیگر را در دنیای واقعی مورد مطالعه قرار داده اند.

تحقیقات اندكي نیز وجود دارد که به شناسایی فرآیند مباحثات (. 2009سیاسی در فضای مجازی پرداخته اند )کوشین و کیشنر،

نوعی خالء مطالعاتی در حوزه سنجش رابطه این متغیرها در دنیای •واقعی و فضای مجازی وجود دارد، از اين جهت انجام چنین تحقیقی

می تواند مشخص سازد که آیا می توان از سرمایه اجتماعی در فضای مجازی برای پیش بینی متغیرهای دنیای واقعی استفاده کرد یا

خير؟با توجه به ارتباط نزدیک سرمایه اجتماعی، مشارکت مدنی و •

مشارکت سیاسی در دنیای واقعی، هنوز مطالعه جامعی در باره سرمایه اجتماعی کاربران در شبکه های اجتماعی مجازی و رابطه ی

آن با مشارکت مدنی و مشارکت سیاسی آنان در دنیای واقعی در ايران انجام نشده است.

پرسش تحقیق: کدام شاخص ها، نشان دهنده •سرمایه اجتماعی کاربران ایرانی در شبکه های

اجتماعی مجازی می باشند؟

میدان تحقیق: سایت فیسبوک•بعنوان یک بافتار تحقیق ارتباطی تا با مطالعه موردی آن، امكان توليد –

شناخت در حوزه عملکرد شبکه های اجتماعی برای تولید سرمایه اجتماعی فراهم آيد.

انتخاب سایت فیسبوک بدلیل تعداد بازدید کننده آن، که نشان از –اهمیت آن برای افراد جامعه ایران دارد، صورت گرفته است.

در حال حاضر طبق آمار سایت ویکی پدیا )فهرست سایت های شبکه – شبکه اجتماعی مجازی وجود دارد 240(، بیش از 2012های اجتماعی،

که شامل شبکه های از بین رفته و همچنین شبکه های قرار مالقات از مهمترين شبكه ها محسوب مي Facebook.comنمي شود. شبکه

رتبه دوم را در بین تمامی Alexa.comشود چرا که در آمار سایت سایت های موجود در اینترنت از لحاظ تعداد بازدید کننده كسب كرده

(. 2012است )اطالعات سایت فیسبوک، ؛ 2009؛ والنزوئال و دیگران، 2007محققین بسیاری )بوید و الیسون، –

( سایت فیسبوک 2009، آکلند، 2009؛ شیه، 2007الیسون و دیگران، را محیط مناسبی برای انجام تحقیقات اجتماعی می دانند.

فصل دوم

 چهارچوب نظری:

كاربرد نظريه سرمايه اجتماعي براي تبيين مكانيزمهاي شكل گيري سرمايه اجتماعي در شبكه اجتماعي فيس بوك

چهارچوب نظری: رابرت پوتنام و نظریه سرمایه اجتماعی

سرمایه اجتماعی مفهومی است که هر چند در •سالهای دور توسط لیدا جی هانیفان و جین

؛ 1920جاکوب مطرح شده است )هانیفان،( 1384؛ تاجبخش، 1387منظور و یادی پور،

اما با کارهای بوردیو، کلمن و پوتنام جای خود را در اغلب رشته های علوم انسانی باز کرد

(. 1384؛ فیلد، 2011) ون هوت،

بوردیو درباره سرمایه اجتماعی معتقد است •که اين سرمايه:

سرمایه ای که از روابط اجتماعی است که در صورت نیاز حمایت های سودمندی فراهم می کند. آن مجموعه منابع مادی یا معنوی است که به یک

فرد یا گروه اجازه مي دهد تا شبکه پایداری از روابط کم و بیش نهادینه شده آشنایی و شناخت

(. 1986متقابل را در اختیار داشته باشد )بوردیو،

جیمز کلمن سرمایه اجتماعی را این گونه تعریف •کرده است:

مجموعه ای از منابع که در روابط خانواده و سازمان اجتماعی محلی وجود دارند و برای رشد

اجتماعی یا شناختی یک کودک یا نوجوان مفید هستند. این منابع برای افراد مختلف متفاوت اند و می توانند امتیاز مهمی را برای توسعه سرمایه

انسانی کودکان و جوانان ایجاد کنند )کلمن، 1988 .)

رابرت پوتنام با انتشار کتاب "بولینگ تنها" •مفهوم سرمایه اجتماعی را عمومی کرده و آن

را به مرکز مباحثات علمی کشاند )فارل و (. 1995؛ پوتنام، 1384؛ فیلد،2003دیگران،

پوتنام سرمایه اجتماعی را بعنوان وسیله ای •برای رسیدن به توسعه سیاسی و اجتماعی در

سیستم های مختلف سیاسی می دانست ؛ الوانی و سید نقوی، 2008)رابتیوتچر،

(. به عبارت دیگر، پوتنام، این سرمایه 1380را وجهی از ساختار اجتماعی و گرایشهای

تسهیل کننده همکاری و هماهنگی در جهت رسیدن به منافع مشترک قلمداد می کند

(. وی به تاسی از دو توکویل و 1995)پوتنام، دروکیم، زندگی انجمنی را بعنوان پایه رسیدن

به دموکراسی در نظر می (.2000گیرد) پوتنام،

پوتنام در تحقیقات اولیه خود سرمایه اجتماعی •را این گونه تعریف کرده است:

سرمایه اجتماعی . . . به ویژگیهایی از •سازمان اجتماعی از جمله اعتماد، هنجارها و شبکه ها اشاره دارد که قادرند کارایی جامعه را با تسهیل کنش های تعاونی بهبود ببخشند

(.1993)پوتنام،

پوتنام چندی بعد تعریف خود را تا حدودي تغيير • منظور خود از سرمایه 1996داد و در سال

اجتماعی را به شکل زیر بیان کرد: منظور من از سرمایه اجتماعی آن دسته از •

ویژگی های زندگی اجتماعی، شبکه ها، هنجارها و اعتماد است که مشارکت کنندگان

را قادر می سازد تا به شیوه ای موثرتر اهداف (.1996مشترک خود را تعقیب نمایند )پوتنام،

پوتنام در آخرین تعریفی که از سرمایه اجتماFعی • ارائه کرد، تغییراتی به شرح زير در 2000در سال

این عناصر ایجاد می کند.ایده اصلی سرمایه اجتماعی این است که شبکه های

اجتماعی ارزشمند هستند. تماس های اجتماعی بر کارایی (. 2000گروه ها تاثیر می گذارند )پوتنام، افراد و

پوتنام در اینجا اعتماد را به همراه كنش متقابل به •عنوان یک جزء ذاتی هنجارهایی که در نتیجه شبکه های اجتماعی به وجود می آیند ارائه می کند و به

این طریق، بجاي سه عنصر اصلی، از دو عنصر اصلی يعني شبکه ها و هنجارهاF براي شرح سرمايه

اجتماعي استفاFده می کند

منظور از هنجارها در نظریه سرمایه اجتماعی •»برداشت ها، قواعد و رسوم غیر رسمی

مشترک است که رفتارهای معینی را در اوضاع مختلف تجویز، ممنوع یا تعدیل می کند«

(.2000)پوتنام،

شبکه های اجتماعی مجازی

شبکه ها افراد را قادر می سازند تا نمایه شخصی خود را •بصورت عمومی یا نیمه عمومی بسازند، فهرستی از اعضا که

در ارتباط با آنها شریکF خواهند بود ایجاد کنند و در بین نمایه های اعضا گردش کنند و از تازه ترین اقدامات اعضا با خبر

به این فهرست اصطFالحا (.2007Fشوند )بوید و الیسون ، Friend List.گفته می شود

شبکه های اجتماعی مجازی انواع مختلف دارند. برخی از آنها •(، linkedin.comبر پایه عالیق شغلی شکل می گیرند )مانند ( و Frindster.Comبرخی دیگر بر اساس روابط عاطفی )مانند

برخی نیز بر اساس روابط بین دانشجویان )مانند Facebook.com ،2007( در اوایل کار خود )الیسون و دیگران)

اولین شبکه اجتماعی مجازی با آدرس •sixdegrees.com آغاز به کار 1997 در سال

( 2008کرد )ساالوی و دیگران، مرکز پژوهشهای کاربردی در کلرادو، در •

پژوهشی در مورد شبکه های اجتماعی مجازی درصد از 2/85به این نتیجه رسیده است که

مشارکت کنندگان در تحقیق از حداقل یک سایت شبکه اجتماعی استفاده می کنند

(2008)ساالوی و دیگران،

معرفی سایت فیسبوک

میلیون نفر عضو دارد کهF با 900فیسبوک در حال حاضر بیش از •(، گفتنی 2012 درصد افزایش می یابند )کوهن،2رشدی حدود

میلیون 100 تنها 2006است تعداد اعضای فیسبوک در آگوست نفر بوده است و طی این مدت رشد زیادی داشته است

(. 2012)فیسبوک، درصد از 44.6، نزدیک به 2012در سه ماهه منتهی به سپتامبر •

کاربران اینترنت از سایت فیسبوکF دیدن کرده اند )اطالعات (. 2012سایت فیسبوک،

نشان داد که کاربران معمولی در 2007نتایج یک تحقیق در سال • دقیقه وقت خود را در فیسبوک می گذرانند و دو 20روز حدود

سوم کاربران نیز حداقل یک بار در روز وارد فیسبوک می شوند (.2006)کاسیدی،

( پنج دلیل عمده به 2009والنزوئال و دیگران )•شرح زیر برشمرده اند که فیسبوک را مستعد

تولید سرمایه اجتماعی می کنند:اول اینکه فیسبوک به افراد کمک می کند تا •

هویت شخصی خود را بسازند. فیسبوک این کار را از طریق فعال کردن کانالهای چندگانه ای برای گرفتن بازخورد و پذیرشهای ضعیف

( انجام می دهد. like)مانند زدن دوم، فیسبوک می تواند نیازهای اطالعاتی افراد •

را برطرف کند، که این خود عنصر کلیدی ای در تقویت پیوندهای ضعیف و کنش جمعی است.

سوم، کاربران می توانند با وارد فیسبوک شدن به •نیازهای مبتنی بر تفریح و فراغت خود پاسخ گویند.

والنزوئال و دیگران، انگیزه مشهودی که افراد را به •عضویت در شبکه های اجتماعی مجازی تشویق می

کند، آنچه که مک کوئیل آن را تحت عنوان نیاز به اتحاد و تعامل اجتماعی می نامد، می دانند.

شناخته شدن توسط دیگران و دارا شدن احساس •تعلق، پیدا کردن پایه ای برای مباحثات و تعامالت

اجتماعی، متصل شدن به اعضای خانواده، دوستان و جامعه، مطلع شدن از شرایط دیگران از جمله دالیلی هستند که افراد را به استفاده از شبکه های اجتماعی

مجازی ترغیب می کنند.

مشارکت سیاسی( مشارکت سیاسی، درگیر شدن فرد در سطوح مختلف 1384به نظر راش )•

فعالیت در نظام سیاسی از عدم درگیری )عدم مداخله( تا داشتن مقام رسمی را در بر مي گيرد.

کاووس سید امامی توضیح می دهد که در رابطه بFا مشارکت سیاسی چند نکته •را باید مد نظر داشت:

اول اینکه مشارکت سیاسی اصوال نوعی کنش است و از این جهت عالقه به سیاست – F.اخبار سیاسی را نمی توان نوعی مشارکت سیاسی به شمار آورد Fیا پیگیری

دوم اينكه، مشارکت سیاسی محدود به شرکت در انتخابات یا برخی اشکال متعارف –F.نمی شود

سوم اینکه، منظور از مشارکت سیاسی رفتار شهروندان و نه فعالیت سیاستمداران یا –مسئوالن حکومتی است و

چهارم اینکه، مشارکت سیاسی عملی داوطلبانه است، حتی اگر فرد بشدت تحت تاثیر –(1386برخی تلقین های ایدئولوژیکی یا باورهای مذهبی باشد )سید امامی،

ویجل: مشارکت مستقیم/ مشارکت غیر مستقیم•

مشارکت مدنی( مشارکت مدنی را اعمال فردی و جمعی 2010تاپیا و اورتیز )•

می دانند که به منظور شناخت و حل مشکالت مربوط به نگرانیهای عمومی صورت می گیرند.

به اعتقاد من رفتار داوطلبانه شهروندان در امور جمعی را •هنگامی که مربوط به حوزه سیاست باشد ، باید تحت عنوان

مشارکت سیاسی مطالعه کرد و اگر این اعمال مربوط به حوزه سیاست نباشد آنگاه آنها را بايد کنش های مربوط به مشارکت

مدنی به حساب آورد. به عنوان مثال شرکت در یک اجتماع سیاسی، شاخص مشارکت سیاسی است اما اگر همین جمع

برای جمع آوری پول برای کمک به نیازمندان و یا برای بحث در مورد حل مشکالت محله زندگی فرد باشد، آنگاه این مشارکت

شاخصی برای مشارکت مدنی است.

سرمایه اجتماعی و مشارکت مدنیاشنایدرمعتقد است که این دو مفهوم، عناصر مشترکی •

دارند که برای کمک به اجتماع و رفع نیازهایش مهم اند. اين عناصر عبارتند از: اعتماد، روابط بین افراد، هنجارها، ارزشها و نگرشهای فرهنگی؛ اما این دو مفهوم بگونه ای

متفاوت از این عناصر بهره می گیرند. اشنایدر تفاوت کلیدی بین این دو مفهوم را در این می داند که چه کسی

از تالشها برای متحد کردن منابع اجتماع و نوع اعتماد بهره می برد. مفهوم مشارکت مدنی این فرض را در خودش

گنجانیده که کل اجتماع از این موارد نفع می برد در حالیکه مفهوم سرمایه اجتماعی چنین فرض می کند که

افراد عضو در شبکه از مواهب سرمایه منتفع می شوند.

فرضیه های تحقیق: هرچه كاربران شبکه اجتماعی فیسبوک تحصیالت 1فرضیه •

باالتري داشته باشند، سرمایه اجتماعی باالتری را نيز از خود نشان مي دهند.

: بین جنسیت کاربران و سرمایه اجتماعی آنها در 2فرضیه •فیسبوک رابطه همبستگي وجود دارد. در اينجا منظور آن

است كه جنس افراد نوع و ميزان سرمايه اجتماعي آنها را در شبكه فيس بوك تعيين مي كند.

: بین سن کاربران با سرمایه اجتماعی آنها در 3فرضیه •فیسبوک رابطه همبستگي وجود دارد. در اينجا منظور آن

است كه سن افراد نوع و ميزان سرمايه اجتماعي آنها را در شبكه فيس بوك تعيين مي كند.

: افراد با سرمایه اجتماعی باالتر در 4فرضیه •شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک از مشارکت

مدنی باالتری در دنیای واقعی برخوردارند. : افراد با سرمایه اجتماعی باالتر در 5فرضیه •

شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک از تمایل باالتری برای مشارکت سیاسی در دنیای

واقعی برخوردارند.

فصل سوم

روش شناسی مطالعه سرمايه اجتماعي در شبكه فيس بوك و رابطه آن با مشاركت سياسي و مدني در دنیای

واقعی

شاخص( های سنجش سرمایه اجتماعی در دنیای واقعی

ون شایک و دیگران )همان( چهار شاخص اصلی براي سنجش •سرمایه اجتماعی را که پوتنام با ارجاع به کارهای پاکستون

( ترکیب کرده، معرفی می کنند. 1997( و نک و کیفر )1999)، اعتماد 2( اعتماد بین فردی، 1این چهار شاخص عبارتند از:

( مشارکت در جامعه مدنی )بصورت رسمی و غیر 3نهادی، ( نظر پاسخگویان در مورد قابل اعتماد بودن 4رسمی( و؛

( این شاخص ها را با دقت 2001خودشان. وندی استون )بیشتری توضیح داده است. او مولفه های سنجش سرمایه

اجتماعی را به دو دسته ساختار روابط اجتماعی )شبکه ها( و کیفیت روابط اجتماعی )هنجارها( به تاسی از آخرین تعریف

پوتنام تقسیم بندي کرده است.(2005شاخص های ارائه شده توسط ساندرا فرانک )•

شخصی اجتماعی سرمایه. شوند گیری اندازه باید که اجتماعی سرمایه های مولفه

شخصی بین های شبکه

شریکند مختلف روابط در فرد یک با که اشخاصی تعداد شبکه اندازه

ساختاری مشخصاتها شبکه

سرمایه حضوراجتماعی

   

سرمایه کارکرداجتماعی

شبکه اعضای بین داخلی اتصاالت درجه شبکه تراکم

- شبکه اعضای اقتصادی اجتماعی وضعیت همگونی شبکه تنوع

شیکه اعضای بین ها تماس طول و تعداد تماس بسامد

) - ضعیف ) شدید عاطفی مسائل برحسب رابطه یک طبیعت و قدرت تماس شدت

کنند می مالقات حضوری بصورت را همدیگر معمول بصورت که شبکه اعضای شبکه اعضای فضایی نزدیکی

برای ها سختی وابستگی، احساس جایگزین، های حل راه وجود عدم یا وجود. غیره و کمک برای شبکه ظرفیت در موجود محدودیتهای ارزیابی کمک، درخواست

: دستیابی شرایط ها شبکه بسیجمنابع به

 ها شبکه پویایی

) منابع ) و ها حمایت و بالقوه بصورت موجود های حمایت و منابع درباره انتظارات) بالفعل ) بصورت شده دریافت

: منابع بین شکاف ها شبکه بسیجشده دریافت و انتظار مورد

زندگی رویدادهای تاثیرات و ارتباطی مهارتهایشرایط و ارتباطی شایستگی

اجتماعی یکپارچگی

و: ) انعطاف تحمل، تعلق، اعتماد، مانند ها رابطه فرهنگی و اخالقی ابعاد هنجارهاغیره(

. پذیری: انتقال برابری، تشابه، متقابل، کنش قواعدشبکه داخلی قواعد و هنجارها

شاخص های ارائه شده توسط فرانک به دو دسته تقسیم می •شوند: شاخص هایی که در شبکه های اجتماعی مجازی نیز قابل

استفاده اند و شاخصهایی که اختصاص به دنیای واقعی دارند. من برای تشخیص این دو دسته از شاخصها و تشخیص نحوه

عمل شاخص های دسته اول در فیسبوک از روش مثلث بندی استفاده کرده ام.

فن مثلث بندی بخشی از فرآیند جمع آوری اطالعات است که •در آن دو یا چند روش یا منبع با هم تلفيق می شوند. این شیوه

ضرورتا یک شیوه برای اعتبار بخشی کیفی است )دالور، (. همچنین مفهوم مثلث بندی به کاربرد هر دو روش 1390

کیفی و کمی برای فهم کامل ماهیت یک مساله پژوهشی اشاره (.1384دارد )ویمر و دومینیک،

یقحق

ی تجرا

ل ااح

مر

شرکت کنندگان در مشاهده مشارکتی نوع دوم

خانوادگی. نام اول حرف نام تولد سال تحصیالت

1. آ- محمد 1367 لیسانس فوق2. و- محمد 1365 دکترا3. ر- روشنک 1364 لیسانس فوق4. ش- زهره 1363 دکتری5. آ- سروش 1364 لیسانس فوق6. آ- کوثر 1365 لیسانس7. چ- زهرا 1365 لیسانس فوق8. س- آیدین 1370 لیسانس9. م- مهرناز 1367 لیسانس

10. ه- نفیسه 1367 لیسانس11. م- سعیده 1363 لیسانس12. ش- پدیده 1364 لیسانس13. ب- حسین 1364 لیسانس14. ک- حسین 1362 لیسانس فوق

گزارش از 70 روز، 10در مدت زمان• 140فعالیتهای اعضای نمونه در فیسبوک و

نمایه ذخیره شده اعضای نمونه گردآوری شد.تدوین شاخص های مقدماتی• 400پخش پرسشنامه مرحله پیش آزمون بین •

پاسخ218کاربر فیس بوک و برگشت SPSSتحلیل پاسخنامه ها با نرم افزار •

روش نمونه گیریروش نمونه گیری اين مطالعه از نوع گلوله برفی بوده و بر اساس •

( 1385در دسترس )هدفمند( بودن نمونه ها انجام شده است. ببی )این دو روش را در زمره روشهای تصادفی غیر احتمالی دسته بندی

کرده است. در روش هدفمند، اعضای نمونه با توجه به اهداف تحقیق انتخاب می شوند و روش گلوله برفی نیز بدینصورت است که

ابتدا تعدادی از افرادي را مي یابيم که دارای ویژگی مورد نظر هستند و سپس از آنها خواهیم خواست تا افراد دیگری که دارای آن

ویژگی هستند به ما معرفی کنند )همان(. روش هدفمند از آنجا برای تعیین اعضای نمونه در این تحقیق مناسب است که فهرست معتبری

از دانشجویان ایرانی كه در سایت فیسبوک عضو باشند در دست نیست و بنابراین نمی توان از روش های احتمالی استفاده کرد.

روش تحقیق نیز پیمایشی و از طریق بكارگيري پرسشنامه آنالین انجام شده است.

جمعیت آماری: دانشجویان دانشگاههای تهران، •شهید بهشتیF، صنعتی شریف، صنعتی امیر کبیر، خواجه نصیر، عالمه طباطبایی، علم و صFنعت و

Fتربیت مدرس بوده اند که در سایت فیسبوکعضویت دارند.

90200تعداد کل دانشجویان این دانشگاه ها: •نفر

براساس نمونه گیری از جوامع ناپایدار حجم • نفر بدست آمد.2819جمعیت آماری

حجم نمونه با استفاده از فرمول نمونه گیری از • نفر2819جوامع کالن:

پرسشنامه تحقیق با استفاده از سایت •GoogleDocs طراحی و جاگذاري شده و از

بهمن ماه 1 تا 1390 مهرماه سال 28تاریخ پرسشنامه برای اعضای جمعیت مورد مطالعه

ارسال شد. پاسخ674تعدا پاسخ های دریافتی: •

فصل چهارم

یافته های تحقیق

یافته های روش مثلث بندی: شاخص های سنجش سرمایه اجتماعی در سایت فیسبوک

اندازه و تنوع شبکه–شبکه های محلی/ جهانی و باز/ بسته–نزدیکی فضایی اعضای شبکه–شرایط دستیابی به منابع–شکاف بین منابع مورد انتظار و دریافت شده–هنجارها و قواعد داخلی شبکه–هنجارهای اعتماد: اعتماد به دیگر کاربران/ –

اعتماد به خود شبکههنجارهای کنش متقابل–

آمار توصیفی شاخص های سرمایه اجتماعی در فیسبوک) پرسشنامه مقدماتی(

SDM Max Min فراوانی متغیر

73/4672981 329066.30 69000073 8 218 شبکه تنوع و اندازه

49/2 76/8 9 1 218 های ملی-شبکه جهانی73/2 44/6 11 2 218 دوستان- شبکه بودن بسته باز69/1 8/0 20 0 218 و- ها گروه از حاصل شبکه بودن بسته باز

ها صفحه24/45 32/19 469 0 218 ) حذف ) منفی اجتماعی سرمایه

و ...( پسند،برچسب55/28 30/17 302 1 218 شبکه تراکم50/50 30/53 361 2 218 اعضا بین فضایی نزدیکی87/2 83/5 14 2 218 منابع شرایط به دستیابی02/2 54/3 8 1 218 منابع شده شکاف حاصل و انتظار مورد

49/4 35/12 21 3 218 قواعد و شبکه هنجار داخلی54/3 10/13 24 6 218 کاربران اعتماد دیگر به49/3 39/9 20 3 218 فیسبوک شبکه به اعتماد06/1 33/6 8 4 218 متقابل کنش هنجارهای

01/4662096 666662.1354 69012936.98 156 کل 218 اجتماعی سرمایه

           

نتیجه اول: حذف شاخص اندازه و تنوع شبکه

مقدار باالی این گویه موجب می شود که نتایج تحقیق، مورد اعتماد نباشد. چرا که •اگر کاربری در گویه اندازه و تنوع شبکه، باالترین نمره ممکن را بدست آورد اما در

گویه های دیگر نمره های متوسطی داشته باشد، در نهایت نمره سرمایه اجتماعی اش از کاربری که در همه گویه ها بجز این گویه نمره باالیی داشته است، بیشتر می شود

و این با چهارچوب نظری تحقیق تطابق ندارد. درصد افراد نمی دانند در چه تعداد گروه 25نتایج پیش آزمون نشان داد که تقریبا •

عضویت دارند. این درصد در مورد گویه تعداد اعضای گروه هایی که کاربر عضو و در مورد 37.2 درصد و در مورد گویه تعداد صفحه های پسند شده 42.1آنهاست

درصد می 43.2تعداد افرادی که صفحه های مورد پسند کاربر را پسند کرده اند به رسد. در تمام این گویه ها اکثریت پاسخ ها متعلق به کسانی است که از تعداد موارد

.خواسته شده اطالع ندارنداز بین شاخص های سنجش سرمایه “پس از حذف شاخص ”اندازه و تنوع شبکه•

اجتماعی، مجددا ضریب همبستگی پیرسون براي این دو محاسبه شد. ضریب بدست آمد كه نشان مي دهد این sig= 0.39- با 0.01همبستگی پیرسون در این مرحله

میزان همبستگی از نظFر آماری معنادار نمی باشد و بنابراین، این دو متغیر مستقل می باشند و بر هم اثر علي ندارند.

آمار توصیفی شاخصF های تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی در سایت فیسبوک

SD M Max Min N متغیر

49/2 76/8 15 3 674 های ملی- شبکه جهانی

98/2 17/7 19 2 674 دوستان- شبکه بودن بسته باز

50/2 78/0 25 0 674 ها- صفحه و ها گروه از حاصل شبکه بودن بسته باز

16/57 36/24 530 0 674 )... ( و پسند،برچسب حذف منفی اجتماعی سرمایه

67/35 73/26 356 0 674 شبکه تراکم

11/50 46/53 361 2 674 اعضا بین فضایی نزدیکی

84/2 80/5 14 2 674 منابع شرایط به دستیابی

02/2 54/3 8 1 674 منابع شده شکاف حاصل و انتظار مورد

51/4 38/12 21 3 674 قواعد و شبکه هنجار داخلی

54/3 10/13 24 6 674 کاربران اعتماد دیگر به

49/3 38/9 20 3 674 فیسبوک شبکه به اعتماد

06/1 33/6 8 4 674 متقابل کنش هنجارهای

74/89 73/169 87/570 66 674 کل اجتماعی سرمایه

آمار توصیفی متغیرهای مFشارکت سیاسی و مFدنی

استاندارد انحراف میانگین حداکثر حداقل فراوانی

متغیر

64/15 36/25 74 9 674 سیاسی مشارکت

48/7 31/13 37 5 674 مدنی مشارکت

آمار توصیفیF گویه های تشFکیل دهنده متغیر مشFارکت سFیاسFی

SD میانگین N گویه

3.03 4.77 674 خاص جناح یک از هواداری

3.1 4.6 674 خاص کاندیدایی به دادن رای به دیگران تشویق

2.7 3.33 674 سیاسی های سخنرانی در شرکت

1.78 1.82 674 سیاسی مقامات با مکاتبه

1.98 2.12 674 سیاسی مقامات با مالقات

2.31 2.25 674 دانشگاهی سیاسی تشکلهای در عضویت

2.55 2.41 674 انتخاباتی ستاد در فعالیت

2.3 2.9 674 سیاسی حزب یک با نزدیک همکاری

آمار توصیفی گویه های تشکیل دهنده متغیر مشارکت مدنی

گویه N میانگین SD

سیاسی غیر های گروه برای داوطلبانه کردن کار 647 2.71 2.35

خیریه امور در پول صرف 674 3.12 2.16

تان زندگی محله مشکالت مورد در صحبت برای ای جلسه در شرکت 674 1.97 1.71

اجتماعی دالیل به بنا خاصی برند یا مارک خرید 674 2.85 2.48

اجتماعی دالیل به بنا خاصی برند یا مارک تحریم 674 2.65 2.21

آزمون فرضیه ها

: هرچه كاربران شبکه 1فرضیه •اجتماعی فیسبوک تحصیالت باالتري

داشته باشند، سرمایه اجتماعی باالتری را نيز از خود نشان مي دهند.

با توجه به اینکه متغیر سرمایه اجتماعی دارای سطح اندازه گیری فاصله ای •و متغیر تحصFیالت دارای سطح اندازه گیری اسمی می باشد، آزمون آماری

مناسبی برای سنجش همبستگی بین این دو متغیر وجود ندارد، به همین دلیل مجبور به کاهش سطح اندازه گیری داده های سرمایه اجتماعی به

مقیاس اسمی هستیم. مطابق با دامنه ای که متغیر سرمایه اجتماعی دارد آن را به چهار سطح سرمایه اجتماعی خیلی کم، کم، زیاد و سرمایه

اجتماعی خیلی زیاد تقسیم بندی کرديم كه مشخصات دقیق مربوط به این سطحمتغیر در جدول زير ارائه شده است. نمرات دامنه اجتماعی سرمایه میزان

1سطح از 192پایینتر کم خیلی

2سطح 193 -319 کم

3سطح 320-446 زیاد

4سطح از 447باالتر زیاد خیلی

ج

توزیع فراوانی سطوح سرمایه اجتماعی

1 2 3 40

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500459

170

3114

ف(راوانی

فراFواFنFی

مطابق با نتایج نشان داده شده در جدول باال مقدار آماره • 001/0 است که در سطح کمتر از 31.56خی دو برابر با

معنادار می باشد. این نتایج نشان می دهد که بین دو متغیر سطح تحصیالت و سرمایه اجتماعی همخوانی وجود

دارد و بايد آزمونهاي ديگري را اجرا كنيم تا رابطه علي بين دو متغير مشخص تر شود. اما همين ارقام نشان مي دهد كه تحصيالت افراد در فيس بوك مي تواند ميزان سرمايه

اجتماعي آنها را در شبكه فيس بوك افزايش دهد.

خی 2آماره آزادی درجه Sig

56/31 9 001/0

: بین جنسیت کاربران و سرمایه 2فرضیه اجتماعی آنها در فیسبوک رابطه وجود دارد.

می باشد که در سطح 14.37 برابر 2مقدار آماره خی • معنا دار است. بدین ترتیب فرضیه دوم تحقیق 0.001

نیز تایید می شود. به عبارت ديگر، جنسیت کاربران در ميزان سرمایه اجتماعی آنها در فیسبوک اثر گذار است اما نحوه این اثر گذاری مشخص نیست و برای مشخص

شدن آن الزم است تحقیقات بیشتری انجام پذیرد.

2خی آزادی درجه معناداری

14.37 3 001/0

: بین سن کاربران با سرمایه اجتماعی آنها در 3فرضیه فیسبوک رابطه وجود دارد.

متغیرها همبستگی نوع همبستگی میزان R(R2)مجذور جهت همبستگی

معنی سطحداری

سرمایه با اجتماع(ی

سن

 پیرسون

 027/0

  00072/ 0

 -

 482/0

: افراد با سرمایه اجتماعی باالتر در 4فرضیه شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک از مشارکت مدنی باالتری در دنیای واقعی برخوردارند.

متغیرها نوع همبستگی

همبستگی میزان R(R2)مجذور همبستگی جهت داری معنی سطح

اجتماعی س(رمایهمدنی مشارکت با

 پیرسون

 30/0

  09/ 0

 مثبت

 001/0

: افراد با سرمایه اجتماعی 5فرضیه باالتر در شبکه اجتماعی مجازی( فیسبوک از تمایل باالتری برای مشارکت سیاسی

در دنیای( واقعی برخوردارند.

  متغیرهانوع

همبستگیمیزان

همبستگیR (R2)مجذور

جهت همبستگی

داری معنی سطح  

سرمایه با اجتماعیمشارکت سیاسی

پیرسون 31/0 10/0 مثبت 001/0

مرور تمامی همبستگی های بین مولفه های •تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی در سایت

فیس بوک با متغیر سرمایه اجتماعی در سایت فیس بوک نشان می دهد که نزدیکی فضایی

اعضای شبکه قویترین همبستگی را با سرمایه اجتماعی در سایت فیس بوک دارد و سرمایه اجتماعی منفی در رتبه بعدی قرار می گیرد.

خالصه مدل پیش بینی مشFارکت سیاسی سرمایه اجتماعی براساسF مولفه های

  SS df MS F Sig R R2

رگرسیون

68/20702 12 22/1725 93/7 001/0 36/0 13/0

باقیمانده

01/143244

661 62/217        

کل 48/164552

673          

ضرایب استانFدارد مربوط به مولفه های سرمایFه اجتماعی

بین پیش B Etaβ T Sig

ها/ شبکه بودن ملی جهانی 45/0 07/0 79/1 07/0

دوستان- شبکه بودن بسته باز 83/0 16/0 22/4 001/0

ها/ گروه و ها صفحه از حاصل شبکه بودن بسته باز 57/0 09/0 40/2 05/0

منفی اجتماعی سرمایه 03/0 07/0 65/1 09/0

شبکه تراکم 03/0 10/0 49/2 05/0

شبکه اعضای فضایی نزدیکی 02/0 07/0 59/1 11/0

منابع به دسترسی 59/0 11/0 34/2 05/0

منابع بین شکاف 40/0 06/0 21/1 22/0

شبکه قواعد و هنجارها رعایت 23/0 07/0 60/1 11/0

دوستان به اعتماد 08/0 02/0 45/0 65/0

/ مدنی نهادی اعتماد 13/0 03/0 80/0 43/0

متقابل کنش هنجارهای 55/0 04/0 99/0 32/0

توجه به نتایج تحقیق نشان می دهد بین مولفه های سرمایه اجتماعی •که نشان Rو مشارکت سیFاسی رابطه چندگانه وجود دارد. مجذور

13دهنده همپوشانی واریانس هاست، نشان می دهد که در مجموع درصد از واریانس متغیر مشارکت سیاسی توسط چهار شاخص

(. 4-53 و جدول 4-52سرمایه اجتماعی تبیین می شود )جدول ( که نقش جزئی هریک از مولفه ها را Betaهمچنین جدول ضرایب بتا )

نشان می دهد، حکایت از این دارد که از بین مولفه های سرمایه (، باز/بسته t، 01/0>p=22/4اجتماعی باز/ بسته بودن شبکه دوستان )

(، تراکم t، 05/0>p=40/2بودن شبکه حاصل از گروه ها و صفحه ها ) ،t=34/2( و شرایط دستیابی به منابع )t، 05/0>p=49/2شبکه )05/0>p دارای نقش معناداری در تبيین واریانس مشارکت سیاسی )

دارند و مولفه های دیگر که رابطه ی معناداری با سرمایه اجتماعی داشتند، علیرغم داشتن همبستگی نقش تبیینFی ندارند.

خالصه مدل پیش بینی مشFارکت مدنی سرمایه اجتماعی براساسF مولفه های

  SS df MS F Sig R R2

رگرسیون 11/7014 12 51/584 61/12 001/0 43/0 19/0

باقیمانده 08/30636 661 35/46        

کل 19/37650 673          

ضرایب استاندارد مربوط مولفه های سرمایه اجتماعی

بین پیش 

B etaβ t Sig

ها/ شبکه بودن ملی جهانی 02/0- 004/0- 16/0- 87/0

دوستان- شبکه بودن بسته باز 35/0 14/0 82/3 01/0ها/ گروه شبکه بودن بسته باز

ها صفحه و02/0- 007/0- 19/0- 85/0

منفی اجتماعی سرمایه 02/0 04/0 93/0 35/0شبکه تراکم 02/0 11/0 24/3 01/0

شبکه اعضای فضایی نزدیکی 01/0 06/0 56/1 12/0منابع به دسترسی 26/0 10/0 25/2 05/0

منابع بین شکاف 59/0 16/0 77/3 01/0قواعد و هنجارها رعایت

شبکه داخلی27/0 16/0 08/4 01/0

دوستان به اعتماد 02/0 01/0 20/0 84/0 / مدنی نهادی اعتماد 28/0 13/0 50/3 01/0

متقابل اعتماد هنجارهای 84/0 12/0 25/3 01/0

با توجه به یافته های تحقیق، می بیFنیم که بین مولفه های سرمایه •که Rاجتماعی و مشارکت مدنی رابطه چنFدگانه وجود دارد. مجذور

نشان دهنFده همپوشانی واریانس هاست، نشان می دهد که در مجموع درصد از واریانس متغیر مشارکت مدنی توسط مولفه سرمایه 19

( که نقش Betaاجتماعی تبیین می شود. همچنین جدول ضرایب بتFا )جزئی هریک از مولفه ها را نشان می دهد، حکایت از این دارد که از بین مولفه های تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی در سایت فیFسبوک؛

(، تراکم شبکه t، 01/0>p=82/3باز/ بسته بودن شبکه دوستان )(24/3=t، 01/0>p( 25/2 ، شرایط دستیابی به منابع=t، 05/0>p ،)

(، رعایت t، 01/0>p=77/3شکاف بین منابع موجود و مورد انتظار ) ،t=50/3(، اعتماد نهادی/ مدنی )t، 01/0>p=08/4هنجارها و قواعد )

01/0>p(ش متقابلFجارهای کنFو هن )25/3=t، 01/0>p دارای نقش )معناداری در تبیین واریانس مشارکت مدنی می باشند )جدول شمFاره

( و شاخص های دیگر که رابطه ی معناداری با سرمایه اجتمFاعی 67-4داشتند علیرغم داشتن همبستگی نقش تبیینی نداشته و سهم آنها در

قالب این مولفه ها قابل تبیین است.

فصل پنجم

نتیجه گیری

نکات مورد توجه درباره استفاده از این تحقیق

نکته اول به این مساله مربوط می شود که سایت فیسبوک در طول زمان دچار تغییر •می شود. به عنوان مثال یکی از تغییراتی که از زمان اجرای این تحقیق تاکنون در

سایت فیسبوک رخ داده است، ایجاد خط زمان می باشد و همچنین ایجاد امکان تعیین کاربرانی که مطالب کاربر دیگر را می توانند مشاهده نمایند. بنابراین الزم است که

پس از ایجاد تغییرات در سایت فیسبوک شاخص های ارائه شده در این پایان نامه مورد بازبینی قرار گرفته و روزآمد شوند، چرا که ممکن است با ایجاد چنین تغییراتی برخی از شاخص های ارائه شده کاربرد خود را از دست بدهند و همچنین تعدادی شاخص دیگر به

این شاخص ها اضافه شوند.در حال حاضر، فیسبوک به عنوان دومین سایت از نظر تعداد بازدیدکننده در جهان است، •

و مهمترین شبکه اجتماعی مجازی محسوب می شود. عالوه بر این پس از گسترش فیسبوک در سرتاسر جهان، این سایت به استانداردی برای دیگر سایت های شبکه

(. بنا به این دالیل و با توجه به 2011اجتماعی مجازی تبدیل شده است )همپتون، توضیحات ارائه شده در فصل دوم من سایت فیسبوک را به عنوان بافتار تحقیق انتخاب

کردم. اما نکته ای که در اینجا باید مورد توجه قرار بگیرد این است که شاخص های ارائه شده برای سنجش سرمایه اجتماعی در سایت فیسبوک می تواند برای دیگر سایت

های شبکه اجتماعی مجازی نیز با جرح و تعدیل های الزم مورد استفاده قرار بگیرد.

الف- سرمایه اجتماعی در سایت •فیسبوک با سرمایه اجتماعی در دنیای

واقعی تفاوت دارد.ب- سرمایه اجتماعی اعضای نمونه در •

سایت فیسبوک پایین است.

ج- ویژگی های سرمایه اجتماعی کاربران ایرانی در فیسبوک

کاربران ایرانیF پیش از آنکه خود تولید کننده مطلب باشند، مطالب یکدیگر را پسند می •کنند. گذاشتن نظر در رتبه بعدی قرار دارد. بطور کلی می توان کنش های کاربران

گویه زیر نشان داد. اعداد 10ایرانی در اینF سایت را بهF ترتیب بر اساس میانگین نمره درون پرانتز، میانگین گویه هستند:

(8.40پسند کردن )•(4.12نظر گذاشتن )•(3.61اشتراک گذاشتن )•(3.48دعوت شدن به رویداد )•(2.32ارسال درخواست دوستی )•(2.28دریافت پیام شخصی )••( F1.76ارسال پیام شخصی)(1.23برچسب زدن )•(0.52دریافت درخواست دوستی )•(0.37ایجاد رویداد )•

درصد( 92.9درصFد( و عکس )95.1اکثر کاربران از اسم )•واقعیF خود در سایت فیسبوک استفاده میF کنند.

کاربرانF اطالعات شخصی خود را بیشتر از عکس ها و •فیلمF های خود در سایت قFرار میF دهند. آنها خیلی کم

فیلم های خود را در فیسبوک قرار میF دهند. منظور از اطالعات شخصی اطالعFاتیF است که خود سایت فیسبوک

برای تکمیل نمایه شخص درخواست می کند و پاسخ به آنها اختیاری است.

کاربران ایرانی فFیسبوک به یکدیگر بیشتر از خود سایت •فیسبوک اعتماد دارند.

کاربران در پذیرش درخواست دوستی کاربرانی که نمی •شناسند، محتاطانه عمل می کنند )میانگین این گویه در

می 1.48 با انحراف معیار 2.19 درجه 7طیف لیکرت با باشد(. آنها در این مورد با توجه به اطالعاتی تصمیم می

گیرند که از شخص بدست می آورند. مثال آنها اغلب به دوست 5درخواست دوستی کاربرانی که با آنها بیشFتر از

مشترکF دارند پاسخ مثبت می دهند. همچنین داشتن عکسF در نمایه، عامل دیگری است که موجب می شود

احتمال پذیرش درخواست دوستی بیشFتر شوFد.واکنش کاربران در برابر نظرات ناخوشایند دیگر کاربران، •

اغلب غیر مستقیم، با تاخیر و غیر تالفی جوFیانهF است.

پیشنهاد برای پژوهش های بیشترانجام پژوهش های بیشتر و گسترده تر برای مشخص شدن سرمایه •

اجتماعی تولید شده در اینترنت.انجام پژوهش های بیشتر برای تعمیم الگوی ارائه شده در این پایان •

نامه به سایر سایت های شبکه اجتماعی.استفاده از الگوی ارائه شده برای سنجش سرمایه اجFتماعی گروه •

های مختلف قومی، بین المللی و ... در سایت فیسبوک.انجام پژوهش های بیشتر برای مشخص شدن دالیل پایین بودن •

سرمایه اجتماعی کاربران ایرانی در سایت فیسبوک.ارائه الگوهایی برای سنجش مشارکت مدنی و سیاسی در فضای •

مجازی.انجام پژوهش های بیشتر برای مشخص ساخFتن متغیرهای موثر بر •

سرمایه اجتماعی کاربران در سایت فیسبوک.

. . . حکایت همچنان باقی است