حقیقت و 91 / 9 / 22مجاز

سال سوم

242

چهارشنبه

جلسه 38

اطرادسوم:

حقیقت و مجاز

سال سوم

243

تقریر مرحوم مشکینی تقریر اول

کالم مرحوم مشکینی

اگر لفظی را به سبب وجود معنایی بر چیزی اطراد یعنی : اطالق کردیم بتوانیم این لفظ را بر هر چه دارای آن معنا

هست اطالق کنیممثال لفظ عالم را اگر بر زید اطالق می کنیم به سبب آن است که

زید دارای »علم« است، بتوانیم به هرکس که دارای علم است بگوییم عالم

یعنی نتوانیم آن لفظ را در هر جا که آن عدم اطراد یعنی : معنی وجود دارد، اطالق کنیم

اگر به رجل شجاع می گوییم أسد ـ چون با اسد شباهت دارد ـ نمی توانیم به هر رجلی بگوییم اسد و لو اینکه آن مرد که شجاعت ندارد

جلسه 3822 / 9 / 91

چهارشنبه

حقیقت و مجاز

سال سوم

244

تقریر مرحوم مشکینی تقریر اول

قول4

1 مشهور اطراد عالمت حقیقت است

2 آخوند هیچ کدام عالمت نیستند

3 سید عمید الدین/ عالمه حلی در تهذیب

اطراد عالمت حقیقت است

عدم اطراد عالمت مجاز نیست

4 عمید الدین/ حاجبی/ عضدی/ شیخ بهایی/ عالمه حلی در نهایه

اطراد، عالمت حقیقت است

عدم اطراد، عالمت مجاز است

جلسه 3822 / 9 / 91

چهارشنبه

حقیقت و مجاز

سال سوم

245

تقریر مرحوم مشکینی تقریر اول

شرایط استفاده از اطراد بنابراین تقریر

: Jأوًالبگوییم »انسان« یک لفظ بر یک مورد )مصداق معین( اطالق شود

و »زید« را اراده کنیم

:Jبدانیم که اطالق این لفظ بر این مصداق به سبب وجود ثانیاصفتی در مصداق است

:Jمالحظه کنیم که آیا این لفظ بر مصداق های دیگری که دارای ثالثااین صفت هستند هم اطالق می شود یا نه؟

جلسه 3822 / 9 / 91

چهارشنبه

حقیقت و مجاز

سال سوم

246

تقریر مرحوم مشکینی تقریر اول

اطراد

مرحله اول

لفظ انسان بر »زید« به جهت وجود »انسانیت« در او حمل می شود

مرحله دوم

لفظ انسان بر »عمرو« نیز به جهت وجود »انسانیت« حمل می شود.

عدم اطراد

مرحله اول

لفظ اسد بر »زید« به جهت وجود »شجاعت« در او حمل می شود

مرحله دوم

لفظ اسد بر »عمرو« به جهت وجود »بوی بد دهان« حمل نمی شود

جلسه 3822 / 9 / 91

چهارشنبه

حقیقت و مجاز

سال سوم

247

تقریر مرحوم میرزای شیرازی تقریر دوم

کالم مرحوم (1مشکینی )

مورد اطراد و عدم اطراد : لفظ ]عام[ در موردی ]زید[ استعمال شود به اعتبار اینکه این مورد،

مصداقی از کلLی ]معنی عالم[ است.این کار در جایی است که یقین داریم این لفظ برای این مورد وضع

نشده است

مصداق یا مصداق حقیقی حال : اگر شک داریم که آیا آن مورد، معنای آن لفظ استمجازی

مراجعه می کنیماطراد به

جلسه 3822 / 9 / 91

چهارشنبه

حقیقت و مجاز

سال سوم

248

تقریر مرحوم میرزای شیرازی تقریر دوم

کالم مرحوم (2مشکینی )

شرط کارکرد اطراد و عدم اطراد لفظ ]عالم[ به حمل اولی این معنی ]زید[ نباشد و شک در فردیت

حقیقی یا مجازی داریم

نحوه عالمیت اطراد:در این صورت باید به سراغ افراد دیگری برویم که با این مورد در این

معنی شریک هستند: لفظ برای معنای وضع = امکان حمل عام بر موارد دیگر اطراد =

حقیقی بودن استعمال = عام مجازی بودن =عدم امکان حمل عام بر موارد دیگرعدم اطراد =

استعمال

جلسه 3822 / 9 / 91

چهارشنبه

حقیقت و مجاز

سال سوم

249

تقریر مرحوم میرزای شیرازی تقریر دوم

تفاوت تقریر اول و تقریر دوم

تفاوت کالم ایشان با تقریر اوLل در قسمت عدم اطراد است

اطالق لفظ اسد بر زید به علت وجود شجاعتعدم اطراد نمی توان :

اطالق اسد بر عمروشجاعت در عمرو اما به اندازه کم

جلسه 3822 / 9 / 91

چهارشنبه

حقیقت و مجاز

سال سوم

اشکال مرحوم بجنوردی بر تقریر اول

«؟خصوص عالقه« است یا »نوع عالقهمالک در مجازات، »

اگر مالک »نوع عالقه« باشد: »شباهت« علت استعمال »أسد« در »زید« »شباهت« است

مطرد نیست

اگر مالک »خصوص عالقه« باشد: علت استعمال »اسد« در »زید«، وجود »شجاعت« است

شجاعت هم مطرد است

در مجاز نیز اطراد هست!چراکه مالک صحت استعماالت مجازی، خصوص عالقه است و نه

نوع عالقه

250

جلسه 3822 / 9 / 91

چهارشنبه

حقیقت و مجاز

سال سوم

ما میگوییم :

مطرح استمرحوم آخوند همین مطلب در کالم

اشکال در مثال مرحوم بجنوردی )اطالق »معده« بر انسان( چراکه در اطراد دو مرحله داریم:

مرحله اول : یک لفظ داریم و یک مورد/ مرحله دوم: اطالق آن لفظ بر موردهای دیگر

اشکال به تقریر اول وارد است

251

جلسه 3822 / 9 / 91

چهارشنبه

حقیقت و مجاز

سال سوم

(1بررسی تقریر دوم )

بر اساس این تقریر، در اطالق »اسد« بر »زید« به شجاعت نگاه می کنیم و نه به شباهت

و اینکه آیا در هر فردی که شجاعت هست، می توان به او »أسد« گفت؟

اشکال مرحوم آخوند :در اینجا مجاز هم مطرد است یعنی همانطور که به هر کس که در

او انسانیت است می توان گفت »انسان« به هر کس که در او شجاعت است بگوییم »أسد«

ظاهراJ این اشکال قابل قبول است

252

جلسه 3822 / 9 / 91

چهارشنبه

حقیقت و مجاز

سال سوم

(2بررسی تقریر دوم )

إن قلت: به کسی که شجاعت کمی دارد نمی توان گفت »أسد«

قلت: علت اطالق اسد بر زید، »درجه ای خاص و شدید از شجاعت«

است. و این نحوه از شجاعت در هر فردی باشد، اطالق »أسد« بر او

ممکن است

253

جلسه 3822 / 9 / 91

چهارشنبه