1

دانشگاه آزاد اسالمي مشهد

تأثیر فرهنگی مسلمانان

بر اندلس

دانشگاه آزاد اسالمي مشهد

دانشگاه آزاد اسالمي مشهد

جناب آقای دکتر مجتبوی:استاد راهنمامعصومه زمانی نیشابور:دانشجو 

91بهار

چکیده:فرهن�گ یعن�ی برتری�ن فضیل�ت در هن�ر های زیب�ا و امور انس�انی، ااگو یکپارچ�ه از دان�ش و عقای�د و رفتار بشری و مجموع�ه ای از گرایش

ها ارزش ها، اهداف و اعمال یک گروه.[fa.Wikipedia.org]

ه�ر ملت�ی در ص�حنه های مختل�ف زندگ�ی ب�ا دیگ�ر ملل برخورد های متفاوتی دارد که باعث تغییرات و تاثیر پذیری از آن می شود.

فت�ح اس�پانیا ب�ه دس�ت مس�لمانان در اوای�ل قرن دوم هجری سبب تبادل و تاثیر فرهنگی این دو ملت شد.

ت�ا دوره مغول- تاری�خ هن�ر و معماری اس�المی [تفضلی-عباس�علی- ]74ص

 کلید واژه: فرهنگ – اسپانیا

مقدمه تاثی�ر تمدن عرب در مغرب زمی�ن کمت�ر تاثی�ر آن در مشرق نبود بلک�ه فرق آ�ن در نوع اث�ر گذاری اش اس�ت. ب�ه ای�ن معن�ی که در تاثی�ر آ�ن در مشرق در زمین�ه مذه�ب، صنایع و فنون بوده و بر خالف غرب ک�ه اوالً در مذه�ب تاثیرنبخشی�د و در هن�ر و زبان هم تاثیر اخالق و ادبیات و علوم قس�مت در ول�ی اس�ت بوده ک�م

بیشماری داشته است.مشهور کتاب سیصد از زیاده خود ط�ب تاری�خ در دکترلکلرک عرب�ی را ذک�ر م�ی کن�د تمام آ�ن ه�ا در التین�ی ترجم�ه شده اند و درقرون وسطی اطالعاتی که از علوم یونان حاصل شد ازترجمه

های عرب بوده است.وقت�ی در مورد میزان تاثی�ر گذاری ی�ک قوم بر قوم دیگ�ر صحبت نظر در را متاث�ر قوم آ�ن گان�ه اوضاع س�ه بای�د ایتدا کنی�م م�ی همچنین تاثیرو اثناء اوضاع تاثی�ر از قب�ل اوضاع یعن�ی: بگیری�م،

-73[ گوس�تاولبون- تمدن اس�الم و عرب-�ص حاالت بع�د ازالغاء.757[

اندلس فرهنگ�ی اجتماع�ی، اوضاع بررس�ی ب�ه مقال�ه ای�ن در اسالمی می پردازیم.

فتح اسپانیا به دست مسلمانان:ب�ن زیاد از جان�ب موالی خود،موسی 92در س�ال هجری، طارق

نص�یر عام�ل ولی�د در قیروان، از خشک�ی و دری�ا گذش�ت و ب�ه اندلس ]220[ابن خلدون- العبر-ص وارد شد.

اب�ن اثی�ر م�ی نویس�د: طارق پیام�بر را در خواب م�ی بین�د ک�ه به او فرمودن�د: ک�ه ای طارق ب�ا مس�لمانان مهربان باش و به پای بندی

]2791- ص 6به پیمان سفارش فرمودند.[ابن اثیر- الکامل جدکت�ر گوستا ولبرن درکتاب تاریخ تمدن اسالم و عرب می نویسد : ) زمان لشک�ر کش�ی مس�لمین اقوام گوت و التی�ن ب�ا ه�م تح�ت یک حکوم�ت اشراف�ی تربی�ت یافت�ه و در مردم روح بندگ�ی و رقیت پیدا شده بود . نفاق و فقدان ح�س س�لحشوری ، ب�ی توجه�ی به حال رعای�ا ، وضعی�ت گوت ه�ا در زمان�ی بود ک�ه اعراب وارد این کشور

شدند .]26-27[شکیب ارسالن- تاریخ فتوحات مسلمانان در اروپا- ص

با اعراب رفتار اندل7س: مردمان ب7ا اعراب برخورد مردمان اندلس:

رفتار اعراب ب�ا اه�ل اندل�س همان رفتاری بود ک�ه ب�ا اهل�ی مصر و شام نموده بودند. اختیار اموال و معاب�د را به خودشان واگذار کرده و نی�ز آ�ن هارامختار قراز دادند. ومطاب�ق شروط چندی سا لیان�ه مقداری جزی�ه از آ�ن ه�ا اخ�ذ م�ی کردن�د ک�ه بس�یار سبک

]331[گوستا ولبون- تمدن اسالم و عرب- ص بود.بس�یاری ازعرب هاو بربر ه�ا ب�ا مردم اندل�س روابط خویشاوندی که بود راه ازهمی�ن و زندگ�ی آنه�ا کنار در و س�اختند برقرار انتشار داشتند. روش�ن اس�ت که اهال�ی جزیره میان را اس�الم اسالم پذیرش ب�ه مجبور را مردم نکردن�د س�عی مس�لمانان کنن�د،دلیل�ش ب�ی اعتنای�ی ه�م ب�ی اعتنای�ی ب�ه اس�الم نبوده است، کراهت دلی�ل ( گوی�د: م�ی باره ای�ن در پروس�نال بلک�ه:لوی�ی داشت�ن آنان از انتشار ایالن ب�ه عل�ت زیان رس�اندن ب�ه بیت المال نبوده اس�ت،بلک�ه اص�والً روش عرب ه�ا ای�ن بود ک�ه ب�ه ه�ر سر زمی�ن وارد م�ی شدن�د- غالباً- از مردم م�ی خواس�تند ک�ه خوبیها و مزایای اسالم را شخصاً تجربه کنند و آنگاه با میل خود این آیین

]406-405را بپذیرند .[مونس-حسین-سپیده دم اندلس-ص-

تاثیرتمدن عرب در اندلس:عمران آبادی اندل�س در عص�ر ویزیگ�ت، محدود و تمدن آنان نظیر تمدن اقوام نیمه وحشی بود. از زمان عبدالرحمان،تمدن عربی به تاج علوم حیث از قرطب�ه س�ال س�یصد ت�ا و رس�یده کمال اوج این تری�ن از مه�م بود.یک�ی تمام شهرهای عال�م بر س�ر افتخاری بود ادیان دیگر ب�ا مذهب�ی تس�اهل و همدردی روح تاثیرات: ت�ا حدی بود ک�ه بس�یاری از نص�ارا داخ�ل دین همدردی مس�لمین

اسالم شده، در صورتیکه در این کار ضرورتی نبود.حت�ی در اص�ول س�پاهیگری مس�لمانان نی�ز مس�یحیان متاث�ر از اسالم بودن�د و اص�ول جوانمردی ، شجاع�ت مهربان�ی و..... را از آنان اخذ

کردند. میالدی، و 1139در روایات و قص�ص اندل�س آمده اس�ت:در سال

قتیک�ه وال�ی قربط�ه شه�ر طلیطل�ه راک�ه در تصرف شاهزاده خانوم نصرانی بود، محاص�ره کردآ�ن شاهزاده خانوم قاص�دی را نزد حاکم جوانمردی خالف زن یک بر بردن حمل��ه گف��ت: و فرس��تاد نشینی عق�ب ب�ه دس�تور شنی�د را س�خنان ای�ن ت�ا اس�ت.حاکم

سپاهش داد.]340-347[گوستاولبون- تمدن اسالم وعرب-ص

حت�ی آمده اس�ت ک�ه پادشاهان مس�یحی از تشریفات در بار خلفا – عربی زبان دو ب�ه را خود های س�که و کردن�د م�ی اقتباس

اسپانیایی ضرب می کردند.]137-136[کالمت-تاریخ اسپانیا-ص

تب عربی شدن در اندلس: شب�ه جزیره ایبری�ا ب�ه کندی زبان عرب�ی و احکام مقدس قرآن را هض�م و درک کرد. در مورد موقعی�ت زبان عرب�ی ط�ی سال های

میالدی شواهدی در دست است.9میانی قرن وزی�ر اعظم عبدالرحمان دوم، ))نص�ر، نویس�د: اولوز م�ی س�نت زبان عرب�ی را روان ص�حبت نم�ی کرد((ول�ی در عوض آلوارو،دیگر مورخ و و محق�ق غرب�ی از اشتیاق جوانان ب�ه فراگیری عربی یاد عبدالرحمان زمان در جزیره شبه شدن عرب�ی کند.جریان م�ی دوم شدت یاف�ت ب�ه طوری ک�ه مردم ک�م ک�م نام های عربی برای خود انتخاب می کردند، حت�ی شخصیت های مهم روز برای اعتالی نس�ب خانوادگ�ی خود دس�ت ب�ه جع�ل س�ند زدن�د و اص�ل و نسب البت�ه ح�ق رساندن قبای�ل مشهور عرب م�ی رس�اندند ب�ه را خود انتص�اب ب�ه پیام�بر را نداشنن�د، جون ای�ن فق�ط مخصوص امیران

بود. تمدن قرطب�ه نشیب و فراز قرن هف�ت [ایگناس�یداوالگوئه- ]296-298اسالمی در اسپانیا-ص

علوم و فنون در اسپانیای اسالمی:دانشمندان مس�لمان و مورخان اروپای�ی ک�ه از فتوحات مسلمانان درخش ک�ه، داردن�د نظ�ر اتفاق ای�ن موضوع در ان�د، گفت�ه س�خن تمدن اس�المی در اس�پانیا باع�ث بیداری مل�ل مغرب زمین و اروپای

مسیحی شد.]2-28[جرجی زیدان- تاریخ عرب ج ص

))هرمان راندن(( اس�تاد دانشگاه کلمبی�ا نوی�د: ))مسلمین در قرن از ،علوم آن در ک�ه آوردن�د پدی�د تمدن�ی اس�پانیا در میالدی ده�م ص�ورت عقای�د مبه�م عموم�ی درآمده بوده وب�ا ص�نایع و فنون علمی

انطباق یافته بود.((از تاثیرات مس�لمانان در اروپ�ا، ایجاد مدارس رایگان بود و همچنین کتاب و کتابخوان�ی ک�ه در اندل�س چنان رو ب�ه فزون�ی یاف�ت مه در مدت یکس�ال،تنه�ا در قرطب�ه، بی�ش از پانزده هزار جل�د کتاب نوشته شد. و دانشمندان چون اب�ن خرم، اب�ن باج�ه، اب�ن رش�د، اب�ن عربی

]50-65و.... روی کار آمدند. [محمدی-علی-سیمای اندلس-ص – پیشرف�ت علم�ی و فن�ی مس�لمین و عالق�ه ی وص�ف ن�ا پذی�ر آنان به هنری و معماری آثار خلق س�بب مس�جد چون مقدس�ی بناهای حکومت از جامانده ب�ه آثار ای�ن ک�ه گردی�د، نظی�ر ب�ی و عجی�ب

اسالمی خود سندی غیر قابل انکار است.اشییله مس��جد قرطب��ه- مس��جد العمراء- کاخ چون: آثاری

] 103و... [همان-ص

Spain Architectureمعماری اسپانیا اندل�س ی�ا همان اس�پانیای امروزی، حلق�ه میان�ی فرهن�گ و هنر این در مس�لمین اس�ت. حضور هشتص�د س�اله غرب و اس�الم س�رزمین و ب�ه بار نشس�تن عمی�ق فرهن�گ و هن�ر اس�المی، اسپانیا را پل�ی میان دو تمدن بزرگ تبدی�ل نمود. ای�ن تاثیر در دو محور تسلط تح�ت ک�ه مس�یحیانی هن�ر یک�ی اس�ت بررس�ی قاب�ل حکومت های اس�المی می زیس�تند و دیگری هن�ر اس�المی اس�ت که تح�ت تاثی�ر هنرهای متداول در س�ایر س�رزمین های تح�ت حکومت

اسالم در اسپانیا رواج یافت.

در مستقر اس�المی مختل�ف خاندان های حکوم�ت تس�لط ط�ی هنر و ک�ه در حف�ظ فرهن�گ از مس�یحیان برای گروه�ی اس�پانیا قوم�ی خود م�ی کوشیدن�د ام�ا ناگزی�ر ب�ه پذیرش نفوذ فرهنگ و معماری اس�المی بودن�د هنری متداول ش�د ک�ه از س�ده هشت�م تا هنر و معماری کنار ق(در ه . پنج�م ت�ا )دوم میالدی یازده�م اس�المی تحول م�ی یافت. درای�ن شیوه در س�ده یازده�م میالدی با

نفوذ و رواج هنر رومی وار متروک ماند و از میان رفت.

با مس�لمان خلیفگان و والیان که مس���المت آمیزی روش اجازه مسیحیان ب��ه داشتن��د پاره ای رعایت ب�ا ک�ه می دادن�د مراسم اجرای برای شرای�ط پرستشگاههای خود دین���ی

مس�یحی بس�ازند در نتیجه شیوه آن توسّ�ط تزیین�ی و معماری که آم�د، وجود ب�ه مس�یحیان عامیانه هن�ر از بود آمیزه ای شکوهمند عناص��ر و محلّ��ی

شیوه اس�المی. تاثی�ر ای�ن هنر و معماری و هنر همچنی���ن

ق ه . س�ده ششم از اس�المی )دوازده�م میالی( ک�ه مسیحیان پس ب�ه شروع تدریجاً اس�پانیا گرفت�ن ایالت خود از مسلمانان ق ه . نهم س��ده ت��ا کردن��د، آغاز که میالدی( )پانزده��م در بود اروپا رنس�انس دوران

اسپانیا و پرتغال رواج یافت.

دنیا از بخ�ش ای�ن در مس�لمانان نمون�ه حضور اولی�ن معماری، در معماری های از یکی ک�ه مس�جدی اس�ت. قرطب�ه جام�ع مس�جد

هجری بنای آ�ن توسط ۱۶۸شکوهمن�د جهان اس�الم اس�ت و در س�ال »عبدالرحم�ن داخ�ل« آغاز شده و توس�ط هشام فرزندش در سال

هجری به پایان رسیده بود.۱۷۷

از تقلید ب��ه دوم عبدالرحمان همی�ن مس�جد عظی�م، مس�جد جامع توسعه ب�ا و نمود بن�ا را اشبیلی�ه دو کشیدن نیز و قرطب�ه قص�ر

»وادی رود کناره دو در خیابان زیبایی بس��ایر گردشگاه کبی��ر«،

)متوف�ی برای قرطب�ه فراه�م نمود. همچنین س�وم عبدالرحم�ن

۳۵۰

۹۶هجری ۱به ملق��ب میالدی( »الناص�ر« پ�س از عبدالرحمن دوم،

هنر اندلس دارد. نقش�ی مه�م و عظی�م در فرهنگ و

عنوان تحت حاک�م، س�اخت شهری ای�ن کارهای مهمتری�ن از یک�ی هجری( بود. ب�ه نق�ل اب�ن خلدون، ناص�ر، با ۳۲۴»الزهرا« )در س�ال

فراخواندن معماران، هنرمندان، معبدسازان، خطاطان و نقاشان از س�راسر اندل�س، بغداد، مص�ر و حت�ی قس�طنطنیه، شهری بس�یار زیبا

با بناهایی باشکوه بنا کرد.

این شکوه مندتری�ن از یک�ی بناه�ا قص�ر الزهرا و ب�ه ویژه تاالر پذیرای�ی آ�ن بود. باغ ها و الزهرا در که پارک های��ی به را ای�ن شه�ر س�اخته ش�د شهرهای زیباترین از یک�ی تزیین نمود. تبدی��ل جهان و نقش ب�ا قص�ر ای�ن هنری نگار آیات قرآن�ی و گچ بری ها هنرمندانه ای نقاشیهای و تا تعبیری ب�ه ک�ه بود همراه هیچ و هم�و خیال زمان، آ�ن ب�ه آفرینش بلندپروازی قادر نظی�ر آ�ن نبود. در کنار قصر ساخته نی�ز عظیم�ی مس�جد ش�د ک�ه یک�ی از بی نظیزترین

معماری های اندلسی بود.

اسالمی دوران معماری از برجامانده کاخ ه�ا بس�یاری میان در اس�پانیا مشهورت�ر از هم�ه کاخ مس�تحکم الحمرا ی�ا مقّ�ر دژمانند و شکوهمن�د امیران مراک�ش گرانادا ی�ا غرناط�ه معروف ب�ه سلسله بونص�ریان اس�ت. بخ�ش عمده ای�ن کاخ در س�ده هفت�م هجری برپا در مغربی اس�المی هن�ر رش�د بارز نمون�ه الحمرا بناهای شد.

اسپانیا است.

در ای�ن س�اختمان ه�ا س�بک جدیدی ب�ه وجود آمد ک�ه بیشت�ر متأخر از اسپانیا خود ب�ه کمت�ر و بود آفریق�ا شمال و اس�الم های آموزه الحمرا درون بارز معماری های ویژگی از یک�ی مربوط می شد. گرای�ی آ�ن اس�ت . در الحمرا تزیینات درون�ی بس�یار بیشت�ر از هیبت بیرون�ی اس�ت. ای�ن کاخ پُرزین�ت و مجل�ل در داخ�ل دیواری دژمانند عرب زبان در سبب همان ب�ه ک�ه شده، بن�ا قرم�ز رن�گ ب�ه بنا »الحمراء« ی�ا »جایگاه قرم�ز« نام گرفت�ه اس�ت نقش�ه اص�لی حیاط دو بر است مشتم�ل عمده طور ب�ه گس�ترده، و نامنظ�م مس�تطیل شک�ل عمود بر ه�م ک�ه ه�ر ی�ک ب�ه ردی�ف های�ی از ورودیّه

ها و سرسراها و اتاق ها راه می یابند.

حیاط شیران ک�ه کوچکتر تزیینات دارای و دو آن

در است، بیشت����ر جانبی چهار طاقنماهای ک�ه متناوباً برکستونی ها و با دو س�تونی های ظری�ف به مّزی��ن س��رستون ها تورباف�ت سوارند، نقوش و است، شده محص�ور قوس�ها از درونس�و دالبری دیوارهٔ و س�طح پّره چن�د گچبری ب��ا آنه��ا باالی تنیده درهم راس�تخطهای و کتیب�ه های قرآن�ی زینت

یافته است.مرکزحیاط در سوار س�نگی حوضحه ای پیکره دروازه پشت بر شی�ر از س�نگ س�یاه تعبیه

شده است.

الحمراء ساده و بی�ن بیرون�ی نمای بر روی ه�م کاخسازی شیوه��ٔ ب��ه آ��ن گوناگون تزیینات

بربرهای مراک�ش در درونخان�ه تعبی�ه شده است، و منقوش لعابی کاری کاش�ی از: عبارتن�د ک�ه هفترن�گ، گچ�بری فراوان ب�ه نق�ش تور باف�ت ی�ا با یا گیاه�ی گُل های و اس�المی هندس�ی نقوش اس�لیمی دره�م بافته، کتیبه های حاشیه بندی شده

قرآنی به خطوط کوفی و نسخ و ریحانی.

همچنی�ن بدون تردی�د در کنار معماری، هنرهای دیگ�ر اسالمی تاثیر در رشته های ای�ن افتادند. ای�ن س�رزمین مؤث�ر نی�ز در کاخ ها، مس�اجد، معماری شهرس�ازی، چون هنری مختل�ف پارک ه�ا و پل ه�ا، ضرب س�که، خوشنویسی، زردوزی بر روی پارچ�ه، نس�اجی و کاغذس�ازی، چشمگی�ر بود و در بطن خود دارای چنان روح زیباشناس�انه و قدرتمندی بود ک�ه به همان

صورت مورد تقلید اروپاییان قرار می گرفت.

کنده کاری بافندگی، اس�المی چون: تزیین�ی هنرهای همچنی�ن روی فلّز و عاج، سیم و زرکوبی روی مفرغ و فوالد با اسلوب و خودها کاله س��اختن، مانن��د »دمشق��ی« ب��ه معروف

شمشیرهای گرانبه�ا و به ویژ�ه انواع کاشی س�ازی و سفال گری ب�ا رنگ های درخشان دره�م بافت�ه نی�ز شکوفان و مکت�ب ساز

شد.

نوع�ی از هن�ر که دوران در

در اسالمی شکل اس��پانیا

گرف�ت و توسعه تأثیر کرد پیدا در شگرفی

هنر معرف���ی به اس���المی

نفوذ و اروپاییان هنرهای در آن سده های مدرن

بعدی داشت.

بررسی معماری اسپانیا ))مسجد قرطبه

مس����جد قرطب����ه از

جمل����ه بزرگ تری����ن

وشکی�ل تری�ن مس�اجد

اندل��س اس��ت ک��ه از

نظ��ر زیبای��ى تزئینات

وهن������������ر معمارى

اندلس�ى- اس�المى در نوع خود

بى نظیر است.

ای������ن مس������جد در

قس�مت جنوب غرب�ى

شه�����ر قرطب�����ه در

اس��پانیا ودر نزدیک��ى

رود بزرگ الوادى کوچ�ه ۴قرار دارد ک�ه

باری��ک از چهار جه��ت

آن را دربرگرفته اند.

تاری�خ تأس�یس مس�جد قرطب�ه ب�ه ۹س��ال هجرى قمرى، یعن��ی ۲

هنگام�ى ک�ه بن�ى امی�ه ای�ن شه�ر را جزئ�������ی از خالفتشان قرار دادن�د، باز م�ى گردد. مس�لمانان کلیس�اى مس�یحیان قرطب�ه را ب�ه دو نی�م تقس�یم کردن�د ودر نیم�ه اى ک�ه متعل�ق ب�ه خودشان بود، مس�جدى بن�ا نهادند. نیم�ه دیگ�ر ای���ن کلیس���ا براى امپراطورى

روم باقی ماند.زمان��ی ک��ه تعداد مس��لمانان و لشگریان آنه������ا در قرطب������ه افزای��ش یاف��ت، “عب��د الرحم��ن ب�ن معاوی�ه” قس�متی از کلیس�ا ک��ه متعل��ق ب��ه امپراطوری روم بود را در مقاب�����ل بازس�����ازى کلیس�اهایى ک�ه هنگام فت�ح ای�ن شه�ر ب�ه دس�ت مس�لمانان ویران

.شده بود، از آنها خرید

۱۷وى در س���ال هجرى ۰قمرى دس�����تور بازس�����ازى مس�جد جام�ع ب�ه اس�لوب جدی�د

. مس���احت مس���جد در را داد۴۸۷آ��ن زمان مت��ر مرب��ع ۵

ونام آ����ن مس����جد جام����ع الحضرة ی���ا مس���جد جام���ع خلیف���ه بود، ام���ا اس���پانیایى هاى کاتولی��ک نام آ��ن را ب��ه مس��جد جام��ع یونان��ى تغیی��ر

دادند.۱۷وى در س���ال هجرى ۰

قمرى دس�����تور بازس�����ازى مس�جد جام�ع ب�ه اس�لوب جدی�د را داد. مس���احت مس���جد در

۴۸۷آ��ن زمان مت��ر مرب��ع ۵ونام آ����ن مس����جد جام����ع الحضرة ی���ا مس���جد جام���ع خلیف���ه بود، ام���ا اس���پانیایى هاى کاتولی��ک نام آ��ن را ب��ه مس��جد جام��ع یونان��ى تغیی��ر

دادند.

توس�عه مس�جد واص�الحات آ����ن مراح����ل مختلف����ى داشت. ای����ن مراح����ل از

۱۳س��ال هجرى قمرى ۹یعن���ی زمان “هشام ب���ن

۳۵عب��د الرحم��ن” ت��ا ۵ هجرى قمرى یعن�������ى در زمان “هشام ب��ن الحک��م”

.)المؤید بالله( ادامه یافت

محراب زیبای آ���ن گس���ترده شده تری�ن رواق ای�ن مس�جد اس�ت ک�ه ت�ا متعدد اس��ت. رواق میان��ى وس��یع وداراى ص�حنی وس�یع و رواق های�ی مس��جد قرطب��ه مس��تطیل شک��ل ۷در باالى آ�ن محراب هاى دیگ�ر، ای�ن اس�ت ک�ه وج�ه تمای�ز ای�ن محراب نس�بت ب�ه .است

س�اج قرار دارد. در ای�ن مناره ای�ن محراب من�بر نفیس�ى از چوب های�ى اس�توار اس�ت، وجود دارد. در قوس ک�ه بر س�تون ۱ ۹

قرار دارد ک�ه بر روى در از جن�س م�س محک�م و ی�ک گنب�د ۳۶ س�تون ۵

در مس��جد قرطب��ه مرمرى استوار است.۴۷۰ چلچراغ ۰

نور افشان�ى م�ى کند. ای�ن مس�جد ۱۲۹۳داراى

بوده ک��ه از ای��ن تعداد تنه��ا س�تون از جن�س مرم�ر ۱۰۹ ۳

ستون باقى مانده است.

مناره مس��جد جام��ع )معروف ب��ه مناره عب�د الرحم�ن ناص�ر( از مناره هاى زیبای�ی اس�ت ک�ه دو راه پل�ه ب�ا

۱۰ پل��ه دارد ودر باالى آ��ن س��ه ۷س�ایبان )دو س�ایبان از طال ویک�ى از نقره( قرار گرفت��ه اس��ت. در باالى ای�ن س�ایبان ه�ا نی�ز ی�ک انار کوچ�ک

.وسوسنى از طال وجود دارداس�پانیایى ه�ا ای�ن مناره را تبدی�ل ب�ه

ناقوس کلیسا کرده اند.

۸طول در مس���ى مناره ۲مت��ر وارتفاع آ��ن مت��ر ۰

بوده و نمای ای���ن مناره از س�نگ هاى مرم�ر منق�ش ب�ه نق��ش هاى اس��المى م��ی

.باشددر ضل���ع جنوب���ی مس���جد مناره دیگرى ب����ه شک����ل

۱مرب��ع، ب��ه طول مت��ر ۲ مت�ر وجود دارد ۹۳وارتفاع

طبق��ه ۵ک��ه متشک��ل از است.

نتیجه گیری:هنگام�ی ک�ه هنگام�ی ک�ه مدارا و آس�انگیری اس�الم را در ح�ق ملل مغلوب و احترامی که به اندیشه و عقاید مردم می نهاد و آزادی با داش�ت، م�ی ارزان�ی آنان ب�ع دین�ی شعائ�ر ی اقام�ه ک�ه را ب�ه، سخت آ�ن ه�م دین�ی در ضمای�ر و عقای�د س�نتگیری و فشار تری�ن وجه�ی ک�ه مل�ت اس�پانیا تحم�ل کرده بود بس�نجیم، در می یابی�م ک�ه ای�ن انقالب چ�ه تاثی�ر عمیق�ی در در دروح و عواط�ف آن مسلمانان فرمانروای�ی و اس�ت. گذاشت�ه باق�ی مغلوب مل�ت

بود. ایشان خشنودی و تایی�د مورد عنان-تاریخ چکون�ه [عبدا.. ]65دولت اسالمی در اندلس ص

منابع:- اب�ن اثی�ر- تاری�خ کام�ل- ترجم�ه س�ید حس�ن روحان�ی- انتشارات اساطیر- چاپ اول 1

6 ج1373تحقیقات 2 و مطالعات موسسه آیت�ی- عبدالمحم�د الع�بر-ترجمه – خلدون اب�ن -

1364فرهنگی- چاپ اول - ایگناس�یداو الگوئهف�ت قرن فراز و نشی�ب تمدن اس�المی در اس�پانیا- ترجم�ه ناصر 3

1365موفقیان – انتشارات نامعلوم – چاپ اول آذر 2- چرچی زیدان- تاریخ تمدن عرب – انتشارات نا معلوم – ج4- حس�ین مونس�-سپیده دم اندلس�-ترجمه حمی�د رض�ا شیخ�ی – انتشارات آستان 5

1373قدس رضوی – چاپ ول 6 – دوانی عل�ی ترجم�ه – اروپ�ا در مس�لمانان فتوحات تاری�خ ارس�الن- - شکی�ب

انتشارات دفتر فرهنگ اسالمی چاپ پنجم- آگوس�تا ولبون-تمدن اس�الم وعرب – ترجم�ه سید محم�د تق�ی فخ�ر داع�ی گ�یالنی – 7

انتشارات نامعلوم1368- کالمت تاریخ اسپانیا – ترجمه امیر معزی- انتشارات آشنا چاپ اول 8انتشارات 9 مغ�ول- دروه تا اس�المی معماری و هن�ر تاری�خ – تفضل�ی عباس�علی -

1386سخن گشتر-نشر 10 و چاپ مرک�ز اس�المی( تمدن اندل�س)شکوه س�یمای محمدی- عل�ی -

1376سازمان تبلیغ�ات اسالمی –چاپ اول – تابستان عبدالمحدآیتی 11 ترجم�ه اندل�س- در اس�المی دول�ت تاری�خ عبدا..عنان- محم�د -

1- ج1366انتشارات کیهان- چاپ اول 12 -fa.Wikipedia.org

34

خدايا چنان كن سرانجام7 كار

تو خ7شنود باشي و ما رستگارپايان