ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 1

ววฒนาการของละครและนาฏศลปไทย นาฏศลปไทย เปนศลปะประจ าชาตอนเปนศลปะมรดกดานวฒนธรรม แสดงถงความเปนเอกลกษณของไทยมประวตความเปนมายาวนานและมววฒนาการมาตงแตสมยนานเจาจนถงปจจบน

สมยนานเจา

จากหลกฐานการคนควาพบวา ในสมยนานเจามละครเรองมโนหรา ซงในปจจบนกยงมอยและยงมนยายของพวกไตซงเปนชนกลมนอยอยทางใตของประเทศจน เรองนามาโนหราซงเพยนไปเปน นางมโนหรากรจกกนดนนเอง นอกจากนนยงมการแสดงระบ าเปนการละเลนของพวกไต ไดแก ระบ าหมวก ระบ านกยง อกดวย

นยายเรอง นางมโนหรา

สมนสโขทย

สนนษฐานไดจากหลกศลาจารกของพอขนรามค าแหงหลกท 1 กลาวถง การละเลนในเทศกาลกฐน เกยวกบการดนตรและนาฏศลปวา “เมอจกเขาเวยงเรยงกนแตอรญญกพนทวมหวลาน ต บงค กลอย ดวยเสยงพาทย เสยงพณ เสยงเออน เสยงขบ ใครจกมนเหลน เหลน ใครจกมกหว หว ใครจกมกเลอน เลอน"

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 2

การแสดงประเภท ระบ า ร า ฟอน ววฒนาการมาจากการละเลนของชาวบานเพอเปนการพกผอนหยอนใจหลงจากเสรจงาน หรอแสดงในงานบญ งานรนเรงประจ าป ดงปรากฏขอความในหนงสอไตรภมพระรวงของพระมหาธรรมราชาท 1 (ลไทย) กลาววา “ บางเตน บางร า บางฟอน ระบ าบรรลอ”

สมยนไมมหลกฐานเกยวกบละครนก เปนสมยทเรมมความสมพนธกบชาตทนยมอารยธรรมของอนเดย เชน พมา มอญ ขอม และละวา เมอไทยไดรบวฒนธรรมดานการละครของอนเดยเขา ศลปะแหงการละเลนพนเมองของไทย คอ ร า และระบ า กไดววฒนาการขนมการก าหนดแบบแผนแหงศลปะการแสดงทง 3 ชนดไวเปนทแนนอน และบญญตค าเรยกศลปะแหงการแสดงดงกลาขางตนวา “โขน ละคร ฟอนร า”

การแสดงโขน

ระบ าฉง

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 3

สมยอยธยา

ไดพฒนาการแสดงในรปแบบของละครร า นบเปนตนแบบของละครร าแบบอนๆตอมา คอ ละครโนราชาตร ละรนอก และละครใน ส าหรบละครในเปนละครผหญง แสดงเฉพาะในราชส านก ในรชสมยพระเจาอยหวบรมโกศนยมแสดงเรอง “อเหนา” ซงเจาพนทวดไดสบทอดทาร าตอมา

ละครชาตร เรองรถเสน ละครในเรอง อเหนา

ละครนอก เรองไกรทอง

ละครร าสมยนมตนก าเนดมาจากการเลนมโนหราและละครชาตร ละครทเลนกนสมยนเลนกน 3 ประเภท คอ ละครชาตซงเปนละครแบบเดม ละครนอกปรบปรงมาจากละครชาตรและละครในซงใชผหญงแสดง

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 4

บทละครนอกทใชแสดงในสมยอยธยา คอ การะเกด คาว ไชยทต พกลทอง ไกรทอง มโนหรา โคบตร พมพสวรรค โสวต พณสรยวงศ ไชยเชษฐ มณพชย โมงปา สงขทอง ศลปสรวงศ สงขศลปชย สวรรณศลป สวรรณหงส และพระรถเสน

บทละครใน นอกจากเรอง รามเกยรต อณรท ดาหลงหรออเหนาใหญ อเหนาหรออเหนาเลก ซงทงสองเรองนเปนเรองของวรบรษคนเดยวกน

สมยธนบร

มละครร าของหลวงทมทงผหญงและผชายแสดง และมละครผหญงของเจานครศรธรรมราช สมยนเปนชวงตอเนองจากทกรงศรอยธยาเสยแกพมาเมอป พ.ศ. 2310 เหลาศลปนไดกระจดกระจายไปในทตางๆเพราะผลจากสงคราม บางสวนกเสยชวต บางสวนกถกกวาดตอนไปอยพมา ครงพระเจากรงธนบรไดปราบไดภเษกไปในพ.ศ. 2311 ทรงไดพนฟการละครขนใหมและรวมศลปนตลอดทงบทละครเกาๆทกระจดกระจายไปใหเขามาอยรวมกนตลอดจนพระองคไดทรงพระราชนพนธบทละครเรอง รามเกยรต ขนอก 5 ตอน คอ หนมานเกยวนางวานรน ตอนทาวมาลราชวาความ ตอนทศกณฑตงพธทรายกลด (เผารปเทวดา) ตอนพระลกษณถกหอกกบลพท ตอนปลอยมาอปการ มคณะละครหลวง และเอกชนเกดขนหลายโรง เชน ละครหลวงวชตณรงค ละครไทยหมนเสนาะภบาล หมนโวหารภรมย นอกจากละครไทยแลวยงมละครเขมรของหลวงวาทอกดวย

สมยรตนโกสนทร

รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช (รชกาลท 1)

ไดมการรวบรวมต าราการฟอนร าและเขยนภาพทาร าแมบทบนทกไวเปนหลกฐาน มการพฒนาโขนเปนรปแบบละครใน มการปรบปรงระบ าสบท ซงเปนระบ ามาตรฐาน สมยนไดเกดนาฏศลปขนหลายชด เชน “ระบ าเมขลา – รามสร” ในพระราชนพนธเรอง รามเกยรต “ระบ ายองหงด” ในพระราชนพนธเรองอณรท การแสดงชด “แมบทนางนารายณ” ในบทพระราชนพนธรามเกยรต การแสดง “ชดร าโคม” จากการเลนโคมญวนของพวกญวน บทพระราชนพนธทเกดขนโดยพระราชด ารในฐานะพระประมขของกว ม 4 เรอง คอ รามเกยรต อณรท อเหนา ดาหลง

ทรงพฒนาโขนโดยน าละครในเขามาผสมผสานในการด าเนนเรอง ไดเพมบทรอง ปรบปรงเครองแตงตวและศราภรณ โดยใหผแสดงเปดหนาและสวมมงกฎหรอชฎาเหมอนละครใน ในตอนปลายรชกาลท 1 พระเจากรงกมพชาไดใหครละครไทยไปฝกหดละครหลวงในราชส านกกมพชา ซงนบวาเปนเกยรตประวตของละครไทยทประชาชนคนไทยควรภาคภมใจ

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 5

ละครใน เรอง อณรท ละครใน เรอง อเหนา

รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย (รชกาลท 2)

เปนสมยทวรรณคดรงเรองมาก พระองคทรงสนพระทยในการละครเปนอยางยง เมอพระราชนพนธบทละครเรองใดกโปรดเกลาฯใหเจาฟากรมหลวงพทกษมนตร ซงเปนผรอบรในกระบวนร าไปลองร าดกอน ถาตอนใดร าแลวขดไมงดงาม กทรงแกไขบทใหมจนกวาจะกลมกลนงดงาม พระองคทรงพระราชนพนธบทละครไวทงบทละครในและบทละครนอก พระองคทรงพฒนาละครนอกโดยใหละครผหญงของหลวงฝกทาร าใหประณตงดงามขน และเปลยนแปลงกากรแตงกายเปนแบบยนเรองแบบละครใน พระองคทรงพระราชนพนธบทละครเรอง อเหนา ซงเปนบทละครทไดรบการยกยองจากวรรณคดสโมสรวาเปน ยอดของบทละครร า คอการแสดงครบองคหาของละครด ไดแก ตวละครงาม ร างาม พรองเพราะ พณพาทยเพราะ กลอนเพราะ นบวาเปนยคทองแหงวรรณคด องคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต(ยเนสโก) ถวายพระเกยรตคณแด พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยในฐานะบคคลส าคญทมผลงานดเดนทางวฒนธรรมโลก

นาฏศลปไทยในสมยนทาร างดงามประณตตามแบบราชส านกมการฝกหดทงโขน ละครใน ละครนอก นอกจากนนาฏศลปไทยยงไดรบอทธพลจากนาฏศลปเอเชย ไดมการน าลลาทาร าทาเตนของแขก ฝรง และจน มาใชในการแสดง ชดฝรงร าเทา และยงเกดระบ าดาวดงส ลงสรงโทน บษบาชมศาล รจนาเสยงพวงมาลย เปนตน

รชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (รชกาลท 3 )

โปรดใหยกเลกละครหลวง ท าใหนาฏศลปไทยเปนทนยมแพรหลายในหมประชาชน และเกดการแสดงออกเอกชนขนหลายคณะ ศลปนทมความสามารถไดสบทอดการแสดงนาฏศลปไทยทเปนแบบแผนกนตอมา

รชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ( รชกาลท 4 )

โปรดเกลาใหมละครหลวงขนใหม ใหตงภาษมหรสพขนเปนครงแรก เรยกวา ภาษโขนละคร ซงแตเดมละครในจะแสดงไดแกเฉพาะในวงเทานน โปรดใหมละครร าผหญงในราชส านกตามเดมและใหเอกชนม

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 6

การแสดงละครผหญงและผชายได ดวยเหตทละครแพรหลายไปสประชาชนจงมการบญญตขอหามในการแสดงละครทมใชละครหลวงคอ

1. หามฉดบตรชาย-หญงผอนมาฝกหดละคร 2. หามใชรดเกลายอดเปนเครองประดบศรษะ 3. หามใชเครองประดบลงยา 4. หามใชเครองประกอบการแสดงทเปนพานทอง หบทอง 5. หามเปาแตรสงข 6. หวชางทเปนอปกรณในการแสดงหามใชสเผอก ยกเวนชางเอราวณ

ในสมยนมบรมครทางนาฏศลปไดช าระพธไหวคร โขนละคร ทลเกลาฯ ถวายตราไวเปนฉบบหลวง และมการดดแปลงการร าเบกโรงชดประเลงมาเปน “ร าดอกไมเงนทอง”

ร ากงไมเงนทอง (ร าดอกไมเงนทอง)

รชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ( รชกาลท 5 )

การละครในสมยนพฒนาขนอยางมาก มการรบเอาวฒนธรรมของตะวนตกเขามาผสมผสานกบนาฏศลปและการละครของไทยเกดเปนละครชนดใหมขน เชน ละครพนทาง ละครดกด าบรรพ ละครรอง ละครพด ลเก เปนตน อกทงพระองคยงทรงยกเลกการเกบภาษ โขนละคร ละครรองซงเปนละครทใชศลปะในการรองด าเนนเรอง เรยกวา ละครปรดาลย เปนตนแบบของละครรองในสมยตอมา

ในสมยนมทงอนรกษและพฒนานาฏศลปไทยเพอใหทนสมย เชน มการพฒนาละครในมาเปนละครดกด าบรรพ พฒนาละครร าทมอยเดมมาเปนละครพนทางและละครเสภา และไดก าเนดนาฏศลปทเปนบทระบ าแทรกอยในละครเรองตางๆ เชน ระบ าเทวดา-นางฟา ในเรองกรงพานชมทป ระบ าบษบาชมศาล ในเรองอเหนา ระบ าไกในเรองพระลอ ระบ านางกอย ในบทพระราชนพนธเรอง เงาะปา เปนตน

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 7

ละครเรองสงขทอง

ละครเรองพระลอ

ละครพนทาง เรองราชาธราช

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 8

ละครโอเปรา

รชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ( รชกาลท 6 )

เปนสมยทโขน ละคร ปพาทยเจรญรงเรองถงขดสด พระองคทรงเปนราชาแหงศลปน สมยนเกด ค าเรยกโขนหลวงวา “โขนบรรดาศกด” และโขนเอกชนวา “โขนเชลยศกด” นอกจากนยงตงโรงเรยนฝกหดศลปะในกรมมหรสพ เรยกวา “โรงเรยนทหารกระบหลวง” ตอมาเปลยนเปน “โรงเรยนพรานหลวง “ ทรงตงกองเสอปาในกรมมหรสพเปนเสอปากองพเศษ เรยกวา “ทหารกระบ” โปรดเกลาฯใหจดพมพต าราฟอนร า ซงนบวาเปนต าราฟอนร าเลมแรกทสมบรณ และไดพระราชนพนธละครนอก ไดแก พระรวง ทาวแสนปม ศกนตลา

เปนสมยทศลปะทางดานนาฏศลปเจรญรงเรองมาก พระองคทรงพระกรณาโปรดใหตงกรมมหรสพขน มการท านบ ารงศลปะโขน ละคร และดนตรปพาทย ท าใหศลปนไดรบการฝกหดอยางมระเบยบแบบแผน และโปรดเกลาฯใหตงโรงเรยนฝกหดนาฏศลปในกรมมหรสพ นอกจากนยงไดมการปรบปรงวธการแสดงโขนเปนละครดกด าบรรพ เรอง รามเกยรต และไดเกดโขนบรรดาศกดทพวกมหาดเลกแสดงคกบโขนเชลยศกดทเอกชนแสดง

รชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ( รชกาลท 7 )

ในตอนตนรชกาลท 7 เกดปญหาดานเศรษฐกจจงไดมการยกเลกกรมมหรสพ ไดรวบรวมกรมมหาดเลกและกรมมหรสพเขาอยในกระทรวงวง โอนไปสงกดกรมศลปากร จงเปน “โขนกองศลปากร” เกดละครแบบใหมขน คอละครเพลง หรอทรจกกนในชอ “ละครจนทโรภาส” และ “ละครหลวงวจตรวาทการ”

ทรงพระกรณาโปรดใหมการจดตงกรมศลปากรขนแทนกรมมหรสพทถกยบไป ท าใหศลปะโขน ละคร ระบ า ร า ฟอน ยงคงปรากฏอย เพอเปนแนวทางในการอนรกษและพฒนาสบตอไป

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 9

รชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล ( รชกาลท 8 )

ทรงขนครองราชยตงแตทรงพระเยาวและไปศกษาตางประเทศจงมผส าเรจราชการแทนอยในการก ากบของกรมศลปากร หลวงวจตรวาทการ อธบดคนแรกของกรมศลปากร ในสมยนไดเกดละครทเรยกกนวา “ละครหลวงวจตรวาทการ” ไดกอตงโรงเรยนดรยางคศาสตรขน เพอปองกนมใหศลปะทางดานนาฏศลปสญหาย ยงเกด ร าวงมาตรฐาน ซงประชาชนนยมเลนเรยกวา “ร าโทน” ในรฐบาล สมยจอมพล. ป. พบลสงครามและยงเปนการยกฐานะของศลปนเพอใหพนจากค าวา “เตนกน ร ากน”เพราะนกเรยนไดเรยนวชาสามญดวย

ร าวงมาตรฐาน

ในสมยนเกดละครหลวงวจตร ซงเปนละครปลกใจใหรกชาต และเปนสรางแรงจงใจใหคนไทยหนมาสนใจนาฏศลปไทย โดยปรบปรงเปลยนแปลงใหถกกบรสนยมของคนไทย และไดมการตงโรงเรยนนาฏศลปแทนโรงเรยนดรยางคศาสตร ซงถกท าลายตอนสงครามโลกครงท 2 เพอเปนสถานศกษานาฏศลปและดรยางคศลของทางราชการ และเพอเปนการท านบ ารง เผยแพรนาฏศลปไทยใหเปนทยกยองของนานาประเทศ

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 10

รชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ( รชกาลท 9 )

โปรดเกลาฯใหบนทกภาพยนตรสสวนพระองค บนทกทาร าหนาพาทยองคพระพราพ ทาร าเพลงหนาพาทยของ พระ นาง ยกษ ลง โปรดเกลาฯใหจดพธไหวคร ไดทรงพระราชนพนธเพลงไวจ านวนมาก เชน เพลงพระราชนพนธใกลรง เพลงพระราชนพนธแสงเทยน และทรงพระราชนพนธเพลงทใชในการแสดงบลเลต เรองมโนหรา พระองคทรงพระราชทานนามเพลงวา “กนรสวท”

นาฏศลป การละคร ฟอนร า ไดอยในความรบผดชอบของรฐบาล ไดมการสงเสรมใหผเชยวชาญนาฏศลปไทยคดประดษฐทาร า ระบ าชดใหม ไดแก ระบ าพมาไทยอธษฐาน ตอมาเกดระบ าชดพเศษทมความหมายในการเจรญสมพนธไมตรกบตางประเทศ เชน ระบ าจน-ไทยไมตร ระบ ามตรไมตรญปน-ไทย

ปจจบนไดมการน านาฏศลปนานาชาตมาประยกตใชในการประดษฐทาร า รปแบบของการแสดงมการน าเทคนค แสง ส เสยง เขามาเปนองคประกอบในการแสดงชดตางๆ ดานวชาการมการพฒนามากมาย สถาบนการศกษาทงของเอกชนและของรฐ และเผยแพรศลปวฒนธรรมสาขานาฏศลป เปดสอนนาฏศลปไทยในระดบปรญญาเอกอกหลายแหง

การแสดงบลเลต การแสดงกนรสท

การแสดงกนรสวท

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 11

ละครไทย

ละคร หมายถง การแสดงทผกเปนเรอง แมจะใชทาร ากตองด าเนนเปนเรอง จงแยกการละคร

ไทยออกเปน ละครร า และละครทไมใชทาร า องคประกอบส าคญของละครไทยประกอบดงน

(1) ตองมเรอง ตวละครจะเจรจาไปตามเนอเรองของบทละคร (2) มเนอหาสรป หรอแนวคดของเรอง เชน บงบอกความรก ความเสยสละ หรอมงสอนคตธรรม (3) บคลกลกษณะของตวละคร กรยาทาทางของตวละคร ตองสอดรบกบเนอหา (4) บรรยากาศ สรางบรรยากาศใหกลมกลนกบการแสดง

พระบทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) ไดมการบญญตค าขนเพอใชแบงประเภทละครไทย โดยยดหลกในการแสดงเปนส าคญ แบงออกเปนประเภทใหญๆได ละครร า ละครรอง ละครพด

ละครรำ หมายถง ละครทใชศลปะการรายร าด าเนนเรอง ม 2 ประเภท คอละครร าแบบดงเดม

และละครทปรบปรงขนมาใหม

ละครร าแบบดงเดม ไดแก ละครชาตร ละครนอก ละครใน

ละครทปรบปรงขนใหม ไดแก ละครดกด าบรรพ ละครพนทาง ละครเสภา

ละครรำแบบดงเดม

ละครชาตร

เปนละครร าแบบแรกของละครไทย ก าเนดขนในสมยอยธยาโดยไดรบอทธพลจากอนเดย มผแสดงเปนหลก 3 ตว คอ ตวนายโรง ตวนาง และตวตลก นยมแสดงเรองพระสธนและนางมโนหรา (มโนราห) จงเรยกละครประเภทนวา “โนราหชาตร” ทางภาคใตเรยกวา “โนรา”สวนภาคกลางเรยกวา “ชาตร”

ละครชาตรมลกษณะ 2 รปแบบ คอ แบบทไดรบการปรบปรง (แบบละครปนลเก กรมศลปากร) คอ เรอง มโนราห และ รถเสน และแบบพนบาน เรองทน ามาแสดงละครชาตรแบบพนบาน เปนเรองจกรๆวงศๆเชน ไชยเชษฐ โมงปา โกมนทร พกลทอง จ าปาสตน แกวหนามา การแสดงทกรงตองร าซดไหวคร โดยตวพระหรอตวพระ-นางคหนงจะขนนงเตยงร าซดไหวคร ผแสดงรองเอง ใชทาร าซดชาตรจากนนด าเนนเรอง ตวละครทส าคญมเพยง 3 คอ นางมโนราห พระสธน และมาเปนตวตลก ส าหรบตวตลกในละครชาตรจะแสดงเปนตวเบดเตลดอนๆดวย เชน ยกษ ฤาษ ยาย ตา สตว เปนตน

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 12

ละครนอก

มาจากการเลนพนเมองของชาบานทรองแกกน จบเปนเรองขนเหมอนละครชาตร การแสดงละครนอกมงด าเนนเนอเรองใหรวดเรวไมเครงครดตอขนบธรรมเนยมประเพณ ตวพระยามหากษตรยและมเหส เลนตลกกบขาราชบรพารได ใชถอยค าตลาด อรยาบถของคนธรรมดาสามญ เปนละครทชาวบานเรยกกนวา “ละครตลาด”

ละครใน

มทมาจากค าวา “ละครนางใน” ผแสดงเปนผหญงลวนทไดรบการฝกหดเพอแสดงในราชส านก เปนละครร าทมงใหเหนความประณตงดงามของศลปะการร ามากกวาเนอเรอง เกดขนในสมยอยธยา แผนดนพระเจาอยหวบรมโกศ เจาฟาพนทวดพระราชธดา เปนผสบทอดแบบแผนการแสดงไว พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ทรงเปนผสรางสรรคการแสดงละครใน มการแสดงเพยง 3 เรอง คอ รามเกยรต อเหนา อณรท ละครในนบวาเปนตนแบบของศลปะการรายร าของไทย แสดงถงความเครงครดในเรองขนบธรรมเนยมประเพณทาร า

ละครชาตรเครองใหญ (มโนหรา) ละครใน เรอง อเหนา

ละครนอก เรอง ไกรทอง

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 13

การแสดงโขน

โขน คอ การแสดงทาร าเตาเขากบจงหวะ ประกอบดวย ตวละครทเปน ยกษ ลง มนษย และ

เทวดา ผแสดงสวมหวโขนไมรองและเจรจา แตปจจบนผแสดงเปนมนษยและเทวดาไมสวมหวโขน

โขน พฒนามาจากการละเลนชกนาคดกด าบรรพ การแสดงหนงใหญ และการแสดงกระบกระบอง การแสดงโขนเปนการแสดงทคลายละคร แตสวมศรษะทเรยกวา “หวโขน” โขนแตเดมมเฉพาะโขนหลวงประจ าราชส านก พระมหากษตรยทรงถอวาโขนเปนราชปโภคสวนพระองค สมยรชกาลท 6 ทรงปรบปรงและท านบ ารงศลปะทางโขน ทรงสนบสนนศลปนโขน พระราชทานบรรดาศกดใหจนมค าเรยนโขนหลวงวา “โขนบรรดาศกด” คกบโขนเอกชน เรยกวา “โขนเชลยศกด” และโปรดเกลาฯตงโรงเรยนฝกหดทางโขนในกรมมหรสพครงแรก เรยกวา “โรงเรยนทหารกระบหลวง” ตอมาเปลยนชอเปน “โรงเรยนพรานหลวง”

รปแบบการแสดงโขนแบงออกเปน 5 ชนด

1)โขนกลางแปลง คอ การแสดงโขนบนพนสนาม ไมมเวทใชธรรมชาตเปนฉาก เนอเรองทนยมน ามาแสดง คอ เรอง รามเกยรต ตอนยกทพจบศก การแสดงโขนกลางแปลงมรปแบบในการแสดงเหมอนกบโขนโรงในเพยงแตผดกนทสถานทในการจดการแสดงเทานน เพราะโขนโรงในแสดงบนเวท สวนโขนกลางแปลงแสดงทสนามหญา

2)โขนนงราวหรอโขนโรงนอก คอ การยกโขนกลางแปลงมาไวบนเวท มหลงคาตรงหนาฉาก มชองส าหรบใหตวละครออก ไมมเตยงส าหรบตวโขนนง แตมราวพาดไวตามสวนยาวของโรงตรงหนาฉาก(มาน) มชอใหตวละครเดนไดรอบราวแทนเตยง เมอตวละครแสดงบทบาทเสรจจะกลบมานงบนราว

3)โขนโรงใน คอ การแสดงโขนปนกบละครใน มบทพากยเจรจาอยางโขน โขนโรงในสบทอดมาตงแตสมยอยธยาตอนปลาย ฉากตกแตงเหมอนละครใน มเตยงเปนทนงของตวละคร

4)โขนหนาจอ คอ การแสดงโขนทเปลยนลกษณะโรงแสดงโขนไปเปนโรงแสดงหนงใหญ เปนการแสดงบนเวทหนาจอผาขาว ซงแตเดมเปนจอส าหรบการแสดงหนงใหญ เพยงแตเจาะชองทงสองขางท าเปนประตส าหรบตวโขนเขา-ออก ทางดานขวามอของเวท จากขอบประตเขยนภาพเปนพลบพลาพระราม ทางดานซายมอของเวทเขยนภาพปราสาท สมมตเปนกรงลงกา

5)โขนฉาก คอ การววฒนาการมาจากโขนฉาก คลายกบละครดกด าบรรพ เปนการแสดงโขนทสรางฉากประกอบเรองเกดขนในสมยรชกาลท 5 ผด ารท าโขนฉากคอ สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ วธแสดงเปนแบบเดยวกบโขนโรงใน มบทรอง มกระบวนการร า ทาเตน ดนตรบรรเลงหนาพาทยตามแบบละครใน

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 14

โขนกลางแปลง โขนโรงใน

โขนนงราวหรอโขนโรงนอก โขนหนาจอ

โขนฉาก

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 15

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 16

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 17

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 18

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 19

ละครทปรบปรงขนใหม

ละครดกดำบรรพ

เปนละครทปรบปรงขนจากแบบแผนละครใน และผสมผสานกบอทธพลทางตะวนตก เกดขนในสมยรชกาลท 5 โดยเจาพระยาเทเวศรวงศววฒนทลขอใหเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศทรงปรบปรงใหละครร าแบบละครโอเปราของตะวนตก ละครดกด าบรรพแสดงครงแรกเมอวนท 27 ธนวาคม 2442 ทโรงละครดกด าบรรพ จงเรยกละครแบบนวา ละครด าด าบรรพ ตามชอโรงละคร เรองทแสดงคอ เรอง รามเกยรต ตอนนารายณปราบนนทก มการปรบปรงการแสดงเปนฉากแบบตะวนตกทสมจรง

ละครดกด าบรรพ เรอง คาว

ละครพนทาง

ไดมการปรบปรงแนวทางละครร าในรชสมยรชกาลท 5 กรมพระนราธปประพนธพงศทรงเปนผใหก าเนน โดยปรบปรงจากละครของเจาพระยามหนทรศกดธ ารง (เพญ เพญกล)ไดน าพงศาวดารของชาตตางๆมาผกเปนเรอง และจดแสดงมความแปลกใหมทงกระบวนทาร า การแตงกาย การขบรอง และดนตร มลกษณะตามสญชาตนนๆ เรองทน ามาแสดงเชน สามกก ราชาธราช พระลอ เปนตน

การแตงกาย แตงกายตามเชอชาต แสดงครงแรกทโรงละคร ชอ ปรนซเรยเตอร มฉากประกอบตามทองเรอง การแสดลคลายละครนอก มการรายร าแบบละครในผสมผสานกน

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 20

ละครพนทางเรอง สามกก ละครพนทาง เรอง ราชาธราช

ละครเสภา

ละครเสภามตนก าเนดจากการเลานทาน เมอมผนยมเลามากขนจงมการปรบปรงใหเกดการแขงขนบางคนจงใสท านอง มเครองประกอบจงหวะ หรอแตงนทานเปนกลอนสงประกวด เครองดนตรประกอบจงหวะทนยม คอ กรบ จงกลายเปนการขบเสภาขน เสภามมาตงแตสมยอยธยา โดยอยในพระราชานกลของพระเจาแผนดนดงจะเหนไดจากขอความกลาววา “หกทมเบกเสภา ดนตร” ซงคามหมายวา มการนยมขดเสภาในเขตพระราชฐานนนเอง แสดงบนเวท มการเปลยนฉากตามทองเรอง แตงกายตามลกษณะเชอชาต แสดงเรองมอญกแตงแบบมอญ แสดงเรองจนกแตงแบบจน แตเรองทนยมคอเรอง ขนชาง –ขนแผน

กระบนการแสดงมคนขบเสภาและเครองปพาทยมตวละครออกแสดงบทตามค าขบเสภา ตามเนอรองเรยกวา “เสภาร า” เสภาร ามทงแบบสภาพและแบบตลก ผรเรมคอ “ขนรามเดชะ” เรองขนชาง-ขนแผน ตอนเขาหองนางแกกรยา เสภาตลก เรองรถเสน ตอนฤาษแปลงสาร

ละครเสภา ขนชางขนแผน

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 21

ละครทไมใชทารำ

ละครรอง

เกดขนในสมยรชกาลท 5 กรมพระนราธปประพนธพงศผทรงรเรมขน เรยกวา “ละครหลวงนฤมตร” มฉากประกอบตามทองเรอง และจดแสดงทโรงละครปรดาลย ภายหลงจงเรยกวา ละครปรดาลย

เปนละครทไดรบอทธพลจากตะวนตก แบงออกเปนละครรองลวนๆ และละครรองสลบพด ไดเลยนแบบมาจากอปรากรทเรยกวา “โอเปอรเรตกลเบรตโต” แตงกายแบบละครพนทาง นยมแสดงเรอง สาวเครอฟา

ละครรอง เรอง สาวเครอฟา

ละครพด

ในชวงแรกนยมใหผชายแสดงจนกระทงในสมย รชกาลท 6 โปรดใหมการแสดงละครพดจากบทพระราชนพนธเรอง กลแตก จงเปลยนจากผชายลวนเปนชายจรงหญงแท เปนละครสมยใหมทไดรบอทธพลมาจากการแสดงละครตะวนตก การแสดงด าเนนเรองดวยการพด เรยกวา “ละครพดลวนๆ” เรองทน ามาจากละครร า เชน เรองสงขศลปชย และถามรองเพลงสลบ เรยกวา “ละครพดสลบล า” ละครพดทมค าประพนธมเพยงเรองเดยว คอ เรองมทนะพาธา

ววฒนาการละครและนาฎศลปไทยอดตถงปจจบน หนา 22

บรรณานกรม

ดษฎ มปอม . นลวรรณ ถมงรกษสตว คมอการสอน เพอครผสอน ดนตร-นาฏศลป ม.5

:วฒนาพาณชย

ธดารตน ภกดรกษ หนงสอรายวชาพนฐาน นาฏศลป 4-6 : ส านกพมพเอมพนธ จ ากด

สมนมาลย นมเนตพนธ , สมนรต นมเนตพนธ หนงสอรายวชาพนฐาน นาฏศลป ม.4

: อกษรเจรญทศน

สมนมาลย นมเนตพนธ , สมนรต นมเนตพนธ หนงสอรายวชาพนฐาน นาฏศลป ม.5

: อกษรเจรญทศน

สมนมาลย นมเนตพนธ , สมนรต นมเนตพนธ หนงสอรายวชาพนฐาน นาฏศลป ม.6

: อกษรเจรญทศน

อรวรรณ ขมวฒนา , วรสดา บนนาค หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน นาฏศลป ม.4-6

: สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.) จ ากด