การบริหารจัดการงาน ...berac.org/berac/berac 4/11 management...

การบรหารจดการงานสถาปตยกรรม

การออกแบบชมชนเมอง

และการศกษาดานสถาปตยกรรม

การประเมนผลกระทบของการเปลยนแปลงงานกอสรางดวยกระบวนการ

วเคราะหเชงลำาดบชนและตวเลขฟซซ

Assessment of the Impact of Construction Variation Using Fuzzy AHP

ดร. เทอดธดา ทพยรตน1, สจนตน จนาพนธ1 และ อภวชญ พลสง2

Thoedtida Thipparat, Ph.D.1, Sujin Jinapan1 and Apivich Poolsong2

คณะวศวกรรมศาสตรและสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชมงคลตะวนออก

E-mail: [email protected], [email protected]

บทคดยอ

การวจยนมวตถประสงคเพอสรางแบบจำาลองสำาหรบชวยในการประเมนระดบผลกระทบของการ

เปลยนแปลงงานกอสราง โดยวธวเคราะหความถและผลกระทบของสาเหตของการเปลยนแปลงงาน

กระบวนการประเมนระดบผลกระทบของการเปลยนแปลงงานนจะใชการตดสนใจแบบหลายหลกเกณฑ

(Multiple Criteria Decision Making, MCDM) สำาหรบการวจยนจะใชกระบวนการลำาดบชนเชงวเคราะห

แบบฟซซ (Fuzzy Analytic Hierarchy Process, FAHP) รวมกบการประเมนความเสยง (Risk Assess-

ment) ผประเมนความเสยงเปนผมประสบการณดานการกอสรางของมหาวทยาลยในโครงการททำาการ

ศกษา จำานวน 15 คน ประกอบดวย ทปรกษาควบคมงาน ผรบเหมากอสราง ผออกแบบ และเจาของ

โครงการ เปนตน เนองจากผเชยวชาญแสดงผลการประเมนในรปคำาอธบายทางภาษาทำาใหกระบวนการ

ตดสนใจตกอยในสภาพไมแนนอนจงนำาทฤษฎฟซซเซตมาใชในการจำาลองตวแปรทางภาษาทคลมเครอ

เพอสามารถอธบายกระบวนการตดสนใจและสรางความชดเจนในการวเคราะหทซบซอนไดดขน ผลการ

ศกษาแสดงปจจยททำาใหเกดการเปลยนแปลงในงานกอสราง นำาหนกความสำาคญของปจจย ตลอดจน

ตวเลขระดบผลกระทบของปจจยตามลำาดบ

Abstract

This study aimed to assess the impacts of variations of construction works. A decision

making supporting model was developed by employing Multiple Criteria Decision Making (MCDM),

equipped with multiple assessment criteria and designed based on the requirement of Fuzzy

Analytical Hierarchy Process (FAHP). The risk assessors include 15 experts who have experience

of managing construction projects. The experts are consultant, contractor, designer, and

owner, respectively. To handle human subjectivity in the assessment, fuzzy set theories were

used to transfer human language into linguistic values. The research results are factors causing

the variation of construction works, weights, and Impact Indexs of these factors.

การประเมนผลกระทบของการเปลยนแปลงงานกอสรางดวยกระบวนการวเคราะหเชงลำาดบชนและตวเลขฟซซดร. เทอดธดา ทพยรตน, สจนตน จนาพนธ และ อภวชญ พลสง540

คำาสำาคญ (Keywords): การประเมนความเสยง (Risk Assessment), โครงการกอสรางของมหาวทยาลย

(University Construction Project), กระบวนการลำาดบชนเชงวเคราะหแบบฟซซ (Fuzzy Analytic Hier-

archy Process)

1. บทนำา

โครงการกอสรางของมหาวทยาลยเปน

งานทมเอกลกษณเฉพาะตว มการดำาเนนงานภายใต

ขดจำากดของงบประมาณ กำาหนดระยะเวลา และ

คณภาพของงาน พรอมท งยงมกจกรรมมาก

มความซบซอนของงาน และมผเกยวของมากมาย

ซ ง ในโครงการก อสร างแต ละโครงการจะม

ผเกยวของหลก ไดแก เจาของโครงการ (Owner)

ผ ออกแบบ (Designer) ท ปรกษาควบคมงาน

(Consultant: CM) และผรบเหมากอสราง (Con-

tractor) ซงแตละฝายท กลาวมานน ตางกม

วตถประสงคหรอความมงหวงความสำาเรจของ

โครงการพรอมทงมมมองความพงพอใจ และ

ความตองการทแตกตางกน รวมถงงานโครงการ

กอสรางแลวเสรจ ซงแตละชวงการดำาเนนงานอาจ

มขอบกพรองเกดขนได จงทำาใหงานกอสรางใน

โครงการตางๆ มกพบการเปลยนแปลงงานจากผ

ท เกยวของแตละฝายอยเสมอเสมอนเปนเรอง

ปกต การสงเปลยนแปลงงานในระหวางกอสราง

มสาเหตมาจากปจจยหลายประการ ดวยเหตผล

และความจำาเปนของผเกยวของแตละฝายอาจ

เปนเรองยากทจะหลกเลยงการเปลยนแปลงงาน

นนได การเปลยนแปลงงานกอสรางมผลกระทบ

ดานระยะเวลางานกอสราง ผลกระทบดานตนทน

งานกอสราง และผลกระทบดานคณภาพของงาน

กอสราง ทงน ไดแบงงานเปลยนแปลงเปน 5

ประเภท (สรนธร ราชวงษ, 2552) คอ 1) งาน

เปลยนแปลงทเกดจากการออกแบบไมสมบรณ

ขดแยงกน 2) งานเปลยนแปลงทเกดจากความ

ตองการของเจาของโครงการ 3) งานเปลยนแปลง

ทเกดจากเทคนคการกอสราง 4) งานเปลยนแปลง

ทเกดจากการเปลยนแปลงกฎระเบยบขอบงคบ

ของราชการ และ 5) งานเปลยนแปลงทเกดจาก

การสำารวจขอมลเบองตนบกพรอง

บทความวจยนอภปรายถง สาเหตของการ

เปลยนแปลงงานทมผลกระทบตอความสำาเรจ

ของโครงการกอสรางอาคารของมหาวทยาลย

กรณศกษา ผวจยจงไดเสนอแบบจำาลองทชวยใน

การตดสนใจดวยการนำาวธการประเมนความเสยง

มาบรณาการกบวธการตดสนใจแบบ Analytic

Hierarchy Process (AHP) ซงวธ AHP ถก

ออกแบบใหสามารถเปรยบเทยบใชเพอตดสนใจ

เลอกทางเลอกทดทสดจากการเปรยบเทยบดวย

หลายเกณฑ โดยใชเพยงการเปรยบเทยบทละค

นอกจากน ยงทำาใหการตดสนใจมความเปนเหต

เปนผลมากกวาการใชความรสกตดสน ซงมกจะ

มความไมแนนอนสง (Saaty, 1998) อยางไรกตาม

สำาหรบผประเมนทวไปนน การแสดงความรสก

ทมตอคาระดบความสำาคญ คาโอกาส และคาผล

กระทบของสาเหตของการเปลยนแปลงงาน

กอสรางและการกำาหนดคาระดบความสำาคญ คา

โอกาส และคาผลกระทบของสาเหตของการ

เปลยนแปลงงานกอสร างม กจะอย ในร ปคำา

อธบายทางภาษา ซงสงผลใหกระบวนการตดสน

ใจตกอยในสภาพไมแนนอน (uncertainty) เหมาะ

กบการนำาทฤษฎฟซซเซตมาใชในการจำาลอง

ตวแปรทางภาษาทคลมเครอเหลานเพอสามารถ

อธบายกระบวนการตดสนใจและสรางความ

ชดเจนในการวเคราะหทซบซอนไดดขน (Zhu,

1999)

โครงการประชมวชาการ ประจำาป 2556 Built Environment Research Associates Associates Conference, BERAC 4, 2013

541

2. ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ

2.1 กระบวนการลำาดบชนเชงวเคราะห

วธ กระบวนการวเคราะหเชงลำาดบชน

(Analytic Hierarchy Process-AHP) เปนกระบวน

การตดสนใจทดและมประสทธภาพมากทสดวธ

หนง โดยเปนการแบงองคประกอบของปจจยออก

เปนสวนๆ ในรปของแผนภมตามลำาดบชนและ

ทำาการกำาหนดคาของการวนจฉยเปรยบเทยบ

ปจจยตางๆ ทละค (pairwise comparisons) โดย

ใชสเกลเปรยบเทยบความสำาคญตงแต 1 ถง 9

ซง 1 หมายความวา มคานำาหนกความสำาคญ

เทากน สำาหรบ 2 ถง 9 หมายความวา มากกวา

ตามลำาดบและนำาคาจากการวนจฉยเปรยบเทยบ

มาทำาการคำานวณหาคาน ำาหนกความสำาคญ

สมพทธ (relative importance weights) เพอ

พจารณาวาปจจยและทางเลอกใดมคาลำาดบ

ความสำาคญสงทสด AHP นนสามารถชวยในการ

ตดสนใจทซบซอน และชวยในการรวมกนระหวาง

ปจจยท สามารถวดคาได (objective factor)

เขาดวยกนเปนอยางด (Saaty, 1998) วธนยงทำา

ใหความผดพลาดของการตดสนใจลดลง เพราะ

ตองทำาการตรวจสอบคาอตราสวนความเทยงตรง

(Consistency Ratio: CR) ดวยโดยคา CR ทมคา

นอยกวา 0.10 แสดงวาผทตดสนใจมความเทยง

ตรงของการใชเหตผลอยในระดบท ยอมรบได

อยางไรกตามแมวา AHP จะสามารถชวยในการ

ตดสนใจทซบซอนได แตไมสามารถจดการความ

ไมแนนอนในขอมลของปจจยจากความคดเหน

(subjective factor) ของผเชยวชาญได (Zhu, 1999)

2.2 การคำานวณทางคณตศาสตรของตวเลขฟซซ

เนองจากขอมลของปจจยจากความคด

เหนของผเชยวชาญอยในลกษณะคำาอธบายทาง

ภาษา (linguistic term) เชน ปจจยมความสำาคญ

มากกวาอยางมากท ส ด ปจจยมความสำาคญ

มากกวาอยางมาก ปจจยมความสำาคญเทากน

ปจจยมความสำาคญนอยกวาและปจจยมความ

สำาคญนอยกวามาก จากนนจะดำาเนนการเปลยน

คำาอธบายนใหอยในรปเชงปรมาณ คอ ในรปของ

ตวเลข (crisp number) โดยใชคาระดบ (scale)

ตางๆ กน ในความเปนจรงคำาอธบายทางภาษาน

มความไมแนนอนและคลมเครอ (vagueness) อย

มาก ในการวเคราะหและตดสนใจแกปญหา

ซงขอมลทมความไมแนนอนและคลมเครอเชนน

ฟซซเซต (Fuzzy Set) เปนทางเลอกหนงทนยมใช

กนแพรหลาย (Ross, 1995; Ward, 1985; Chiu

& Park, 1994; Cheng & Mon, 1994) ในการวจย

ครงนไดแยกสวนตางๆ ของ AHP ออกเปนขนตอน

ทชดเจนเพอเปนแนวทางสำาหรบสรางเครองมอ

มการกำาหนดตวแปรและสตรทเกยวของทกขนตอน

และกำาหนดรปแบบตวเลขฟซซ เพอแทนคาทมา

จากการประเมนหรอการแสดงความคดเหน การ

คำานวณทงหมดเปนไปตามแบบของฟซซ รปท 1

แสดงตวเลขฟซซแบบสเหลยมคางหม

รปท 1 ตวเลขฟซซแบบสเหลยมคางหม

3. ขนตอนการศกษา

3.1 ขนตอนการศกษา

การดำาเนนการศกษาครงนมแนวทางการ

ดำาเนนการศกษา 5 ขนตอนหลก ดงน

ขนตอนท 1 การศกษาทฤษฎและงานวจยท

เกยวของ


ขนตอนท 2 การวางโครงรางงานวจย กำาหนด

วตถประสงค และขอบเขตงานวจย

ขนตอนท 3 การกำาหนดวตถประสงคและระบ

ปจจยททำาใหงานเปลยนแปลง ตลอดจนผลกระ

ทบจากงานเปลยนแปลง จดทำาแผนภมลำาดบชน

ขนตอนท 4 การกำาหนดแนวทางการดำาเนนการ

วจย การเกบขอมลดวยการสมภาษณเพอจดทำา

แบบสอบถาม และเกบขอมลดวยแบบสอบถาม

เพอศกษาความคดเหน

ขนตอนท 5 คำานวณหานำาหนกความสำาคญของ

ปจจยดวยการใชวธ Fuzzy AHP

3.2 การเกบขอมล

ประชากรและกลมตวอยาง

การศกษาครงนพจารณาโครงการกอสราง

ทกอสรางตงแตป 2551 ถง 2554 โดยพจารณา

โครงการกอสราง 13 โครงการ ผเกยวของรวมใน

โครงการ ประกอบดวย คณะกรรมการตรวจ

การจาง ทปรกษาควบคมงาน และเจาหนาทพสด

ผเกยวของจากภายนอกประกอบดวย ผรบเหมา

และผควบคมงาน เนองจากการศกษานตองการ

ขอมลเกยวกบสาเหตงานเปลยนแปลง งานวจย

จงไดก ำาหนดผ ท จะเข าทำาการสมภาษณเป น

บคลากรท ประกอบวชาชพในบรษทท ปรกษา

ควบคมงาน ผรบเหมากอสราง ผออกแบบ และ

เจาของโครงการ โดยจะตองเปนผมประสบการณ

และผานการดำาเนนการในขนตอนตางๆ ในดาน

การเปลยนแปลงงานกอสรางในภาครฐ จำานวน

ผ ใหข อม ลรวม 5 ทาน ข อม ลสาเหต งาน

เปลยนแปลงทรวบรวมไดจากงานวจยทเกยวของ

จะถกนำามาใชประกอบการสมภาษณ

จากสาเหตของการเปลยนแปลงงาน 5

ประเภท การศกษาไดเกบขอมลจากผเชยวชาญ

ในประเดนเกยวกบรายการงานเปลยนแปลงท

พบบอยในกลมของงานเปลยนแปลงแตละ

ประเภท จากนนจงสรปรายการงานเปลยนแปลง

ทมกพบแบงตามประเภทของการเปลยนแปลง

งาน และสมภาษณเพอเกบขอมลนำาหนกความ

สำาคญของสาเหตของการเปลยนแปลงงาน เพอ

ใชในการวเคราะหคานำาหนกความสำาคญของผล

กระทบ ซงวเคราะหโดยการใชกระบวนการลำาดบ

ช นเชงวเคราะหแบบฟซซซงเปนการนำาตวเลข

ฟ ซซ และวธ การคำานวณแบบฟ ซซ มาใช ใน

กระบวนการลำาดบชนเชงวเคราะห

4. ผลการศกษา

ในการศกษาไดใชแบบประเมนผลกระทบ

ของการเปลยนแปลงงานกอสรางของโครงการ

กอสรางภายในมหาวทยาลย ผลการศกษาได

ปจจยสำาคญ 5 อนดบแรกและนำาหนกความสำาคญ

ของแตละปจจยแสดงในตารางท 1 แยกวเคราะห

ตามลกษณะของปญหา คานำาหนกแบบเฉพาะท

(LWt) ทไดจากการเปรยบเทยบคของสาเหตของ

การเปลยนแปลงและคานำาหนกแบบรวม (GWt)

ทไดจากการถายทอดนำาหนกความสำาคญของ

คานำาหนกแบบเฉพาะทในแตละระดบช นของ

โครงการลำาดบชนของการตดสนใจ ขอมลทใชใน

การวเคราะหคานำาหนกความสำาคญนไดจากการ

สมภาษณผเชยวชาญโดยพจารณาภาพรวมของ

ทกโครงการกอสรางในมหาวทยาลย

ขอมลทใชในการวเคราะหคาโอกาสและ

คาผลกระทบของสาเหตการเปลยนแปลงมาจาก

แบบสอบถาม ซงประเมนดวยเกณฑ 5 ระดบ ดงน

ระดบ 1 แทน โอกาสเกดนอยทสด และระดบผล

กระทบนอยทสด ถงระดบ 5 แทน โอกาสเกดมาก

ทสด และระดบผลกระทบมากทสด โดยพจารณา


543

เฉพาะโครงการกอสรางกรณตวอยาง 1 โครงการ

พบวา สาเหตทสำาคญของการเปลยนแปลงงาน

กอสรางของโครงการกอสราง คอ การเพมหรอ

เปลยนแปลงประโยชนใชสอยการใชงานพนท

เพอใหเหมาะสมและสอดคลองกบการใชงานจรง

โดยเปนสาเหตในกลมความตองการของเจาของ

ทเปลยนแปลงไป สาเหตสำาคญลำาดบรองลงมา

ประกอบดวยขาดขอมลการเจาะสำารวจดนภายใน

พนท การเปลยนแปลงขอบงคบในการออกแบบ

งาน และการเปลยนแปลงระบบสาธารณปโภคท

จายใหโครงการ เชน เปลยนแปลงแรงดนไฟฟาท

จายใหโครงการตามลำาดบ ผลการศกษาแตกตาง

จากการศกษาของสรนธร ราชวงษ (2552) ทพบวา

การเปลยนแปลงงานกอสรางอาคารของภาครฐท

มดชนความถและความรนแรงสงสด 5 ลำาดบแรก

คอ การเปล ยนแปลงการใชงานพนท การ

เพมงานนอกขอบเขตสญญา การแกไขเพอความ

สวยงาม การแกไขขอขดแยงของงานแตละระบบ

และการแกไขเพ อเพมคณภาพงาน เหนไดวา

สาเหตของงานเปลยนแปลงในงานกอสรางอาคาร

ของมหาวทยาลยแตกตางจากงานกอสรางอาคาร

ของภาครฐทวไป ทงนเนองจากงานกอสรางของ

มหาวทยาลยมกขาดการวางแผนและไมมความ

พรอมในแบบรปรายการกอสร าง การร เร ม

โครงการมาจากผบรหาร การกอสรางสวนใหญ

คดเลอกผเสนอราคาตำาสด การควบคมทเปน

โครงการขนาดใหญจะใชบคลากรภายนอก ใน

ขณะทผตรวจสอบงานจะแตงตงจากผปฏบตงาน

ประจำา การศกษาของ ฉววรรณ ลมวฒนพนธชย

(2546) พบวา สาเหตของปญหาการบรหารงาน

กอสรางของมหาวทยาลยมหดลมาจากการขาด

ขอมลทชดเจนและความถกตองในการวางแผน

ออกแบบล าชาและม การแก ไขแบบร ปการ

กอสรางเกดจากแบบรปมการแกไข และเกดจาก

ผรบจางขาดสภาพคลอง ผควบคมไมควบคมงาน

โดยใกลชด ผ ตรวจสอบงานขาดความรและ

ประสบการณดานบรหารงานกอสราง

5. สรปผลการศกษา

บทความน น ำา เสนอการประยกต ใช

กระบวนการลำาดบช นเชงวเคราะหแบบฟซซ

รวมกบการประเมนความเสยง ในการประเมน

สาเหตการเปลยนแปลงงานกอสราง ซงวธการท

พฒนาขนนตางจากเครองมอทวไปทใชตวเลข

แบบปกตแทนคาขอมลเชงคณภาพ ทำาใหเกด

เครองมอทมประสทธภาพสำาหรบรองรบความไม

แนนอนในการประเมนของผ เช ยวชาญตวเลข

ฟซซถ กใชแทนทกถอยคำาท เกดจากการแสดง

ความคดเหน นบเปนการใชเครองมอทเหมาะ

สมในการจดการปญหาความไมแนนอนเนองจาก

ภาษา ในการคำานวณและวเคราะหสวนตางๆ ของ

กระบวนการลำาดบชนเชงวเคราะหจะใชหลกการ

ของฟซซ ทำาใหเครองมอทสรางขนนสามารถ

พจารณาครอบคลมถงความคลมเครอและไม

ชดเจน

ผลการศกษาพบวา สาเหต ท ส ำาคญ

ของการเปลยนแปลงงานกอสรางของโครงการ

กอสราง คอ 1) การเพมหร อเปลยนแปลง

ประโยชนใชสอยการใชงานพนท เพอใหเหมาะสม

และสอดคลองกบการใชงานจรง 2) ขาดขอมล

การเจาะสำารวจดนภายในพนท เปลยนแปลงขอ

บงคบในการออกแบบงาน และ 3) เปลยนแปลง

ระบบสาธารณปโภคท จายใหโครงการ เชน

เปลยนแปลงแรงดนไฟฟาทจายใหโครงการ


References

ฉววรรณ ลมวฒนพนธชย. (2546). การศกษา

สภาพและปญหาของการบรหารงานกอสราง

ของมหาวทยาลยมหดล. โครงการเฉพาะเรอง

มหาวทยาลยมหดล.

สรนธร ราชวงษ. (2552). กลยทธสำาหรบการ

จดการงานเปลยนแปลงในโครงการกอสราง

อาคารภาครฐในประเทศไทย. โครงการเฉพาะเรอง,

คณะวศวกรรมศาสตร , มหาวทยาล ย

เทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร.

Cheng, C. H. & Mon, D. L. (1994). Evaluating

weapon system by analytic hierarchy

process based on fuzzy scales. Fuzzy Sets

and Systems, 63, 1–10.

Chiu, C. & Park, C. S. (1994). Fuzzy cash flow

analysis using present worth criterion. Eng.

Econom, 39(2), 113-138.

ตารางท 1 นำาหนกความสำาคญของแตละปจจย

สาเหตของการเปลยนแปลง LWt GWt โอกาส ผลกระทบ I.I. อนดบ

การเพมหรอเปลยนแปลงประโยชนใชสอยการใชงานพนท

เพอใหเหมาะสม

0.19 0.04 5 5 1 1

เปลยนแปลงขอบงคบในการออกแบบงาน 0.29 0.06 4 4 0.96 2

ขาดขอมลการเจาะสำารวจดนภายในพนท 0.24 0.04 4 5 0.96 2

เปลยนแปลงระบบสาธารณปโภคทจายใหโครงการ 0.29 0.04 4 5 0.8 3

ลดงานทเหนวาไมจำาเปนลง 0.19 0.03 5 5 0.75 4

การแกไข ตกแตง หรอเพมรายการ เพอความสวยงาม 0.19 0.03 5 5 0.75 4

สภาพหนางานจรงตางจากทระบไวในสญญา 0.19 0.04 4 4 0.64 5LW t คา นำ า ห นกแบบ เฉพาะ ท GW t คา นำ า ห นกแบบรวม I . I . คา ผล คณระห วา ง GW t คา โอกาสและผลกระทบ

Ross, T. J. (1995). Fuzzy logic with engineering

application (1st ed). John Wiley & Sons.

Saaty, T. L. (1998). Model, methods, concepts

& applications of the analytic hierarchy

process. USA: Kluwer Academic Publisher.

Ward, T. L. (1985). Discounted fuzzy cash flow

analysis. Proc. Fall Ind.Eng.Conf., Inst.

Industr. Eng., 476-481.

Zhu, K. L., Jing, Y. & Chang, D. Y. (1999). A

Discussion on extent analysis method and

applications of Fuzzy AHP, European.

Journal of Operational Research, 116(1),

450-456.

โมเดลความสมพนธเชงสาเหตของการนำาผลวจยไปใชประโยชน

ในการทำางานของอาจารยมหาวทยาลย

Causal Relationship Model of Research Utilization Among

University Lecturers

ดร. ทพยสดา จนทรแจมหลา

Tipsuda Janjamlah, Ph.D.

คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร

E-mail: [email protected]

บทคดยอ

การวจยนมจดหมายในการพฒนาโมเดลความสมพนธเชงสาเหตของการนำาผลวจยไปใชประโยชน

ในการทำางานของอาจารยมหาวทยาลย เกบขอมลจากอาจารยมหาวทยาลย 410 คน และวเคราะห

ขอมลดวยโปรแกรมลสเรล ผลการวจยพบวา อาจารยมการนำาผลการวจยไปใชประโยชนมากทสดในงาน

บรการสงคม และใชนอยทสดในงานบรหารจดการ ปจจยเชงสาเหตทมอทธพลตอการนำาผลวจยไปใช

ประโยชนมากทสด คอ ปจจยดานผใชงาน สำาหรบปจจยดานองคกรและการสอสารนอกจากจะสงผลตอ

การนำาผลวจยไปใชประโยชนโดยตรงแลว ยงสงผลทางออมผานปจจยดานผใชงานดวย และพบวาปจจย

ดานการสอสารสงผลตอปจจยผใชงานอยางชดเจนมาก

Abstract

The main objectives of this research are to develop the causal model of the research

utilization among university lecturers. The research sample covered 410 lecturers. The data is

analyzed by LISREL program. The research findings indicate that the highest level of research

utilization among lecturers is in social services. The user characteristics are the most significant

causal factors of research utilization. The organizational and communicational characteristics

have the indirect effect on the research utilization through the user characteristics. The user

characteristics are obviously affected by the communicational characteristics.

คำาสำาคญ (Keywords): การนำาผลวจยไปใชประโยชน (Research Utilization), อาจารยมหาวทยาลย

(University Lecturer), โมเดลความสมพนธเชงสาเหต (Causal Relationship Model)

โมเดลความสมพนธเชงสาเหตของการนำาผลวจยไปใชประโยชนในการทำางานของอาจารยมหาวทยาลยดร. ทพยสดา จนทรแจมหลา546

บทนำา

ประโยชนสงสดของการทำาวจยเกดขน

เมอผลวจยไดถกสงตอไปถงมอผทเกยวของเพอ

ใหเกดการใชงาน ในปจจบนทกฝายทเกยวของก

ตระหนกถงความสำาคญของการใชประโยชนจาก

ผลการวจยด มการผลกดนอยางกวางขวางทงฝาย

ทใหทนสนบสนน ฝายททำาวจยและฝายทตองการ

ผลวจย อกท งยงเปนการผลกดนท งในระดบ

นโยบายตลอดจนถงระดบการปฏบตการ สำาหรบ

ในงานวจยนสนใจศกษาบทบาทการเปนผบรโภค

งานวจยของอาจารย เนองจากปฏเสธไมไดวา

อาจารยระดบอดมศกษาเปนกลมคนทตองพฒนา

ความรความสามารถอยตลอดเวลา ตองวางแผน

แกปญหางานตางๆ การบรหารงาน การบรหาร

คนเหมอนวชาชพอนๆ อกทงเปนกลมคนทอย

ใกลชดกบแหลงความร แหลงสรางงานวจย ดงนน

จงนาสนใจวา อาจารยในฐานะผ บรโภคงาน

วจยมการใชประโยชนจากงานวจยในการทำางาน

แตละประเภทอยางไร มากนอยเพยงใด ทงงาน

การเรยนการสอน งานบรการสงคม งานธรการใน

คณะ และงานวจย (ในฐานะผผลตงานวจย) การ

วจยนมวตถประสงคในการศกษาลกษณะการนำา

ผลวจยไปใชประโยชนในการทำางานของอาจารย

มหาวทยาลย รวมถงสถานภาพการนำาผลวจยไป

ใชประโยชนในปจจบน ตลอดจนมงพฒนาโมเดล

ความสมพนธเชงสาเหตของการนำาผลวจยไปใช

ประโยชนของอาจารยมหาวทยาลย

การนำาผลวจยไปใชประโยชน

รปแบบการนำาผลวจยไปใชประโยชนม

หลากหลายสถานการณและหลายระดบการรบร

เคทซและมาเรยนน (Katz & Marianne, 2001)

ไดสรปวา การนำาผลวจยไปใช แบงเปนการใช

ประโยชนเชงเครองมอชวย (Instrumental Utiliza-

tion) เกดขนเมอผ ใชหรอผ ปฏบตปรบเปลยน

วธการปฏบต การใชประโยชนเชงความคด (con-

ceptual utilization) เกดขนเมองานวจยทำาใหผ

ใชทเกยวของมมมมองทกวางขนเกยวกบปญหา

ทเกดขน การใชประโยชนเชงชกจง (persuasive

utilization) เกดขนเมอผใชผลวจยในการสนบสนน

จดยน ชกชวนโนมนาว และการใชประโยชนจาก

วธการวจย (methodological utilization) เกดขน

เมอผใชมการนำาเครองมอวจยไปใช ซงอาจเปน

แบบทดสอบมาตรฐาน และ การใชประโยชนทาง

ออม (indirect utilization) เกดขนเมอผใชไมไดใช

ผลงานวจยโดยตรง แตเปนการไดรบความรเพม

เตมจากการเรยนในระดบสง การอานหนงสอหรอ

บทความทมาจากงานวจย ทำางานกบบคคลทอย

ในวงการวจย ในทำานองเดยวกน แลนดรย อเมรา

และลามาร (Landry, Amara & Lamari, 1999) ได

ประยกตการอธบายการนำาผลวจยไปใชประโยชน

ในลกษณะทใกลเคยงกนใน 3 ลกษณะ คอ (1)

การใชประโยชนเชงเครองมอชวย (instrumental

u t i l i z a t i on ) ครอบคล มถ งข อ เสนอแนะ

หรอขอสรปจากงานวจยไดถกนำาไปใชจรง (2) การ

ใชประโยชนเชงความคด (conceptual utilization)

หมายถงการใชผลวจยเพอมงหวงผลเชงความ

เขาใจ ความคด มโนคต และ (3) การใชประโยชน

เชงชกจง (persuasive utilization) หมายถง การใช

ผลวจยในการสนบสนนหรอโตแยงหลกการตางๆ

โดยสรป ในงานวจยนม งเนนอธบาย

ลกษณะการนำาผลวจยไปใชเพอศกษาการนำาผล

วจยไปใชประโยชนในบรบทการทำางานของ

อาจารยระดบอดมศกษา โดยเนนศกษาอาจารย

ในฐานะผใชหรอผบรโภคผลวจยทนำาไปใชพฒนา

หรอปรบปรงงานประจำาของตนเองในภาระงาน

หลก 4 งาน ไดแก งานสอน งานวจย งานบรหาร

จดการคณะ และงานบรการสงคม ลกษณะการนำา


547

ผลวจยไปใชครอบคลม 3 ประเดนหลก ไดแก การ

ใชประโยชนดานการปฏบต การใชในประโยชน

ดานความคด และการใชประโยชนดานการ

สนบสนน โตแยง โดยผวจยนำาขอมลในสวนนใช

เปนกรอบในการสมภาษณหนวยตวอยางตอไป

ปจจยทมผลตอการนำาผลวจยไปใชประโยชน

การนำาผลวจยไปใชประโยชนเปนกลม

พฤตกรรมของบคคลทมลกษณะเปนกระบวนการ

ซงไมสามารถเกดไดอยางทนททนใด และตองใช

ระยะเวลา ดอบบนส คอคเคอรล บารนลและเคน

โซ (Dobbins, Ciliska, Cockerill, Barnsley &

Censo, 2002) สรปปจจยทสมพนธกบการนำาผล

วจยไปใชประโยชนในงานสาธารณสข ไดแก

ลกษณะนวตกรรม ลกษณะขององคกร ลกษณะ

สภาพแวดลอม และลกษณะตวบคคล การศกษา

ของโรเจอร (Rogers, 1995) พบวา สงสำาคญทม

ผลตอการรบนวตกรรมของบคคล คอ 1) การรบร

วานวตกรรมหรอความรใหมนน เปนสงทดกวา

ของเดม อาจพจารณาไดในเชงเศรษฐศาสตร

สงคม ความพงพอใจ ประหยดเวลา และแรงงาน

2) การรบรวานวตกรรมหรอความรใหมนนเปนสง

ท สอดคลองกบคานยม ความตองการ และ

ประสบการณของผรบ 3) การรบรความยากและ

ความซบซอนของนวตกรรมหรอความรใหม และ

4 ) ก า รม ต ว อย า ง ก า รน ำา ไปทดลอง ใช ใ น

สถานการณทคลายคลงกนจะทำาใหการนำาผลวจย

ไปใชประโยชนมมากขน สำาหรบในงานวจยน

ศ กษาป จจย ท ม ผลต อการน ำาผลวจยไปใช

ประโยชนในบรบทการทำางานของอาจารยระดบ

อดมศกษาทครอบคลมงานสอน งานวจย งาน

บรการวชาการและงานบรหารจดการคณะ โดย

ศกษาการนำาผลวจยไปใชประโยชนในเชงการ

ปฏบตงาน การใชประโยชนเชงความคด และการ

ใชประโยชนเชงการเจรจาตอรอง

วธการวจย

ในชวงแรกของการศกษาเปนการใชเทคนค

เชงคณภาพดวยวธการสมภาษณเพอคนหารป

แบบการนำาผลวจยไปใชประโยชนทเกดขนจรง

รวมถงปจจยทเกยวของ หลงจากนนจงนำาขอมล

ดงกลาวมาเปนกรอบในการสรางแบบสอบถาม

สำาหรบเกบขอมลกลมใหญเพอเปนการพฒนา

โมเดลเชงสาเหตและตรวจสอบความสอดคลอง

ระหวางโมเดลกบขอมลเชงประจกษ

กลมตวอยาง เปนอาจารยมหาวทยาลย

ทงภาครฐบาลและเอกชนใน 4 ภมภาค จำานวน 9

มหาวทยาลย หนวยตวอยางแบงเปน 2 กลม

ผ ใหส มภาษณ จำานวน 10 คน และผ ตอบ

แบบสอบถามทงหมด 410 คน จากการแจก

แบบสอบถาม จำานวนทงสน 1,200 ฉบบ รอยละ

การตอบกลบ คอ 34.17

ตวแปรทศกษา

- ตวแปรตาม ไดแก การนำาผลวจยไปใช

ประโยชนในการทำางาน หมายถง การนำาความร

ท ไดจากการวจยไปใชในการปฏบตงานจรงซง

อาจนำามาจากบางสวนหรอทงหมดของงานวจย

เพอการพฒนาหรอแกไขการทำางานโดยตรง

ประยกตใชใหเหมาะกบงาน หรอเพมพนในภาระ

งานประจำาหลก 4 งาน ไดแก งานสอน งานวจย

งานบรหารจดการคณะ และงานบรการสงคม โดย

ลกษณะการนำาผลวจยไปใชประโยชนประกอบ

ดวย 1) การใชประโยชนเชงการปฏบต หมายถง

การทผใชงานวจยมการปรบเปลยนวธการทำางาน

หรอพฒนาวธการทำางานอนเนองมาจากผลวจย

ทไดรบรมา 2) การใชในประโยชนเชงความคด


หมายถง การทผใชงานวจยมการปรบเปลยนแนว

ความคด ความเขาใจ มมมองของตนเองอนเนอง

มาจากผลวจยทไดรบรมา และ 3) การใชประโยชน

เชงการเจรจาตอรอง หมายถง การใชผลวจยเปน

ขอมลในการสนบสนน โตแยง หรอชกชวนโนม

นาวใหผอนเชอหรอไมเชอในหลกการตางๆ

- ตวแปรอสระ ไดแก ปจจยทเกยวของกบ

การนำาผลวจยไปใชประโยชนในงาน แบงเปน

ปจจยดานองคการ ปจจยดานการสอสาร และ

ปจจยดานผใชงาน

เครองมอ ในการวจยนประกอบดวยแบบ

สมภาษณและแบบสอบถามลกษณะการนำาผล

วจยไปใชประโยชนและปจจยทเกยวของ โดยผ

วจยนำาขอมลจากแบบสมภาษณไปใชในการสราง

แบบสอบถามหลงจากนนจงนำาแบบสอบถามไป

ตรวจสอบคณภาพจากผเชยวชาญ กอนทจะนำา

ไปเกบขอมลกบกลมตวอยาง แบบสอบถาม

เปนการใหผตอบรายงานตนเอง 6 ระดบ (Likert

Scale) และมการตรวจสอบความตรงเชงโครงสราง

ดวยการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบ

สอง (Second Order Confirmatory Factor Analysis)

การวเคราะหขอมล เพอตรวจสอบความ

ตรงของโมเดลความสมพนธเชงสาเหตของการ

นำาผลวจยไปใชไปประโยชน และเปนการทดสอบ

สมมตฐานความสมพนธเชงสาเหตของการนำาผล

วจยไปใชประโยชนในการทำางานของอาจารย

เทคนคทใชในการวเคราะห คอ การวเคราะห

สมการโครงสราง (Structural Equation Model)

ดวยโปรแกรมลสเรล (LISREL)

ผลการวจย

1. การศกษาลกษณะการนำาผลวจยไปใช

ประโยชนและปจจยเชงเหต

ผลการสมภาษณกลมตวอยาง จำานวน 10 คน

สรปไดวา การนำาผลวจยไปใชประโยชนในภาระ

งานหลกสงาน คอ งานสอน (TEACH) งานวจย

(RES) งานบรหารจดการคณะ (MGT) และงาน

บรการสงคม (SOCIAL) สามารถแบงไดเปน

1. การใชประโยชนเชงการปฏบต (inst)

ครอบคลม การทผใชงานวจยมการปรบเปลยนวธ

การทำางานหรอพฒนาวธการทำางานอนเนองมา

จากผลวจยทไดรบรมา

2. การใชในประโยชนเชงความคด (con)

ครอบคลม การทผใชงานวจยมการปรบเปลยน

แนวความคด ความเขาใจ มมมองของตนเองอน

เนองมาจากผลวจยทไดรบรมา

3. การใชประโยชนเชงการเจรจาตอรอง

(pers) ครอบคลม การใชผลวจยเปนขอมลในการ

สนบสนน โตแยง หรอชกชวนโนมนาวใหผอนเชอ

หรอไมเชอในหลกการตางๆ

ผลการสมภาษณเกยวกบปจจยทมผลตอ

การนำาผลวจยไปใชประโยชน สามารถแบงไดเปน

3 ลกษณะไดแก ลกษณะขององคกร ลกษณะการ

สอสาร และลกษณะของผใชงาน กลาวคอ

ลกษณะขององคกร (ORG) แบงเปน 3

ปจจย คอ ปจจยแรกเปนปจจยระดบนโยบายซง

เปนการใหความสำาคญกบการทำางานบนพนฐาน

การวจยหรอการนำาผลการวจยไปใชประโยชนใน

การทำางาน (ORG_1) ปจจยท สองเปนปจจย

บรรยากาศการทำางานบนพนฐานการวจย ขอมล

ทเนนไปทบคคลซงเปนผบงคบบญชา เพอนรวมงาน

(ORG_2) ปจจยสดทายเปนปจจยการสนบสนน


549

ขององคกรดานขอมล สงอำานวยความสะดวกใน

การเขาถงผลงานวจยและการนำาผลการวจยไปใช

ประโยชน (ORG_3)

ลกษณะการสอสาร (COM) แบงเปน 3

ปจจย ปจจยแรกเปนปจจยในระดบบคคลทเกยว

กบการแลกเปลยนความร ขอมล ผลงานวจยกบ

คนในวงการเดยวกน (COM_1) ปจจยท สอง

เปนการท ผ ใชร บรวาจะคนหางานวจยไดจาก

แหลงใด (COM_2) และปจจยสดทายเปนปจจย

ดานตวงานวจยท มการนำาเสนอผลงานวจยท

เขาใจงาย เปนรปธรรม ภาษาของการวจย การ

สรปผลการนำาไปใชอยางเปนรปธรรม (COM_3)

ลกษณะของผใช (USER) แบงเปน 4 ปจจย

ปจจยแรกเปน ความตอเนอง สมำาเสมอในการ

ตดตามความกาวหนางานวจย (USER_1) ปจจย

ท สองเปนลกษณะของบคคลท เปนคนกลาจะ

เปลยนแปลงและสามารถทำางานทแปลกและแตก

ตางจากเดมได (USER_2) ปจจยทสามเปนนสย

การทำางานหรอตดสนใจบนพนฐานของขอมล

ความร หรองานวจย (USER_3) ปจจยสดทาย

เปนผมความรและทกษะเกยวกบวธการวจยและ

การวเคราะหขอมล มประสบการณทำางานวจย

อยางสมำาเสมอ สามารถประเมนความนาเชอถอ

ของงานวจยได (USER_4)

2. การศกษาระดบสถานภาพการนำาผลวจยไป

ใชประโยชนในการทำางานของอาจารย

การตรวจสอบความสมพนธ ระหวาง

ตวแปรสงเกตไดในโครงสรางความสมพนธของ

ตวแปรแฝงการนำาผลวจยไปใชประโยชนในการ

ทำางานของอาจารยดวยการว เคราะหองค

ประกอบเชงยนยนอนดบสอง (Second Order

Confirmatory Factor Analysis) ยนยนไดวา โมเดล

การนำาผลวจยไปใชประโยชนท สร างข นน ม

ความสอดคลองกบขอมลเชงประจกษ (chi-

square=45.55, df=37, p=.18, RMSEA=.022,

GFI=.98, RMR=.019) ตวแปรแฝงการนำาผลวจย

ไปใชประโยชนในการทำางานของอาจารย (RU)

อธบายไดดวย การนำาไปใชในงาน 4 ดาน ไดแก

ดานงานบรการสงคม (SOCIAL) ดานงานบรหาร

จดการ (MGT) ดานงานวจย (RES) และดานงาน

สอน (TEACH) และในงานแตละดานมการนำาผล

วจยไปใชประโยชนใน 3 ลกษณะ คอการใช

ประโยชนในเชงความคด (con) เชงการเจรจาตอ

รอง (pers) และเชงการปฏบตจรง (inst) ไดอยาง

มนยสำาคญทางสถตทกตวแปร ดงรปท 1 เมอ

เปรยบเทยบนำาหนกองคประกอบของตวแปร

การนำาผลวจยไปใชประโยชนในการทำางาน พบวา

อาจารยมการนำาผลวจยไปใชประโยชนในงาน

บรการสงคมมากทสด (0.70) รองลงมาคอ งาน

ดานสอนและดานการวจย (0.60 เทากน) และใช

นอยทสดในงานบรหารจดการ (0.56) สำาหรบ

ลกษณะการใชงานในเชงความคด เชงการเจรจา

ตอรองและเชงการปฏบต จร งของแตละองค

ประกอบยอย พบวา ไมแตกตางกนมากนก

รปท 1 โมเดลการนำาผลวจยไปใชฯ ในการทำางานของ

อาจารย

RU คอ การนำาผลวจยไปใชฯ SOCIAL คอ งานบรการวชาการ

MGT คอ งานบรหารจดการ RES คอ งานวจย และ

TEACH คอ งานสอน con คอ การนำาผลวจยไปใชฯเชงความคด

pers คอ การนำาผลวจยไปใชฯเชงเจรจาตอรอง

inst คอ การนำาผลวจยไปใชฯ เชงการปฏบต


3. โมเดลความสมพนธเชงสาเหตการนำาผล

วจยไปใชประโยชนในการทำางานของอาจารย

ผลการวเคราะหโมเดลความสมพนธเชง

สาเหตการนำาผลวจยไปใชประโยชนในการทำางาน

ของอาจารยไดคา Chi-square=100.88, df=83,

p=.089,RMSEA=.023,GFI=.96 แสดงวา โมเดล

นสอดคลองกลมกลนกบขอมลเชงประจกษ ขนาด

อทธพลระหวางตวแปรแฝงภายนอกและภายใน

มนยสำาคญทางสถตทกตว นนคอ ปจจยเชงเหต

ทงสามตวแปรมผลตอของตวแปรการนำาผลวจย

ไปใชประโยชนอยางมนยสำาคญทางสถต ปจจยท

มผลทางตรง (Direct effect) มากทสดคอ ผใชงาน

วจย (USER) (0.34) รองลงมาคอ การสอสาร

(COM) (0.23) และองคกร (ORG) (0.21) ตามลำาดบ

(รปประกอบ 2) นอกจากนยงพบวา การสอสาร

(COM) และองคกร (ORG) สงผลทางออม (Indirect

effect) ผานผใชงาน (0.75 และ 0.08 ตามลำาดบ)

นยสำาคญทางสถตโดยเฉพาะอทธพลของตวแปร

การสอสารทสงตอผใชงานมขนาดทคอนขางสง

เมอพจารณาคานำาหนกองคประกอบของตวแปร

ปจจยเชงเหตทงสาม พบวา

ปจจยดานผใชงาน (USER) พบวา ตวแปร

สงเกตไดทมคานำาหนกมากทสด คอ USER_4

(ผ มความรและทกษะเกยวกบวธการวจยและ

การวเคราะหขอมล มประสบการณทำางานวจย

อยางสมำาเสมอ สามารถประเมนความนาเชอถอ

ของงานวจยได) และ USER_1 (ความตอเนอง

สมำาเสมอในการตดตามความกาวหนางานวจย)

ปจจยดานการสอสาร (COM) พบวา

ตวแปรทมคานำาหนกมาก คอ COM_1 (การแลก

เปลยนความร ขอมล ผลงานวจยกบคนในวงการ

เดยวกน) และ COM_3 (การนำาเสนอผลงานวจย

ทเขาใจงาย เปนรปธรรม ภาษาของการวจย การ

สรปผลการนำาไปใชอยางเปนรปธรรม)

ปจจยดานองคกร (ORG) พบวา ตวแปรท

มคานำาหนกมากคอ ORG_3 (การใหการสนบสนน

ขอมล สงอำานวยความสะดวกในการเขาถง

ผลงานวจยและการนำาผลวจยไปใชประโยชน)

และ ORG_2 (ผบงคบบญชา เพอนรวมงาน ม

บรรยากาศการทำางานบนพนฐานการวจยและ

ขอมล)

รปท 2 โมเดลความสมพนธเชงสาเหตการนำาผลวจยไป

ใชประโยชนในการทำางานของอาจารย

RU คอ การนำาผลวจยไปใชฯ, SOCIAL คอ งานบรการวชาการ,

MGT คอ งานบรหารจดการ, RES คอ งานวจย และ

TEACH คอ งานสอน

USER คอ ปจจยดานผใชงาน

USER_1 คอ ความตอเนอง สมำาเสมอในการตดตามความกาวหนางานวจย

USER_2 คอ เปนคนกลาเปลยนแปลงและสามารถทำางานทแปลกและแตกตาง

จากเดมได

USER_3 คอ มนสยการทำางานหรอตดสนใจบนพนฐานของขอมล ความร หรอ

งานวจย

USER_4 คอ ผมความรและทกษะเกยวกบวธการวจยและการวเคราะหขอมล ม

ประสบการณทำางานวจยอยางสมำาเสมอ สามารถประเมนความนา

เชอถอของงานวจยได

COM คอ ปจจยดานการสอสาร

COM_1 คอ การแลกเปลยนความร ขอมล ผลงานวจยกบคนในวงการเดยวกน

COM_2 คอ การรบรวาจะคนหางานวจยไดจากแหลงใด

COM_3 คอ การนำาเสนอผลงานวจยทเขาใจงาย เปนรปธรรม ภาษาของการวจย

การสรปผลการนำาไปใชอยางเปนรปธรรม

ORG คอ ปจจยดานองคการ

ORG_1 คอ การใหความสำาคญกบการทำางานบนพนฐานการวจยหรอการนำาผล

การวจยไปใชประโยชนในการทำางาน

ORG_2 คอ ผบงคบบญชา เพอนรวมงาน มบรรยากาศการทำางานบนพนฐาน

การวจยและขอมล

ORG_3 คอ การใหการสนบสนน ขอมล สงอำานวยความสะดวกในการเขาถงผล

งานวจยและการนำาผลวจยไปใชประโยชน


551

สรปและอภปรายผลการศกษา

ผลการทบทวนเอกสารทเกยวของและ

การสมภาษณกลมตวอยางเกยวกบรปแบบการ

นำาผลวจยไปใชประโยชนในการทำางาน พบวา

อาจารยมหาวทยาลยการนำาผลวจยไปใช ฯ ใน 3

รปแบบ คอ การใชประโยชนเชงการปฏบตงานจรง

อยางเปนรปธรรม การใชประโยชนเชงความคด

หรอปรบเปลยนมมมองความเขาใจ และการใช

ประโยชนในการเจรจาตอรองชกชวนหรอสนบ

สนนการโนมนาว เมอพจารณาการนำาไปใช

ประโยชนในภาระงานหลก พบวา มการนำาผลวจย

ไปใชประโยชนในงานบรการวชาการมากทสด

รองลงมาคอ งานสอนและงานวจย ลำาดบสดทาย

คอ งานบรหารจดการ ลกษณะงานบรการวชาการ

เปนการสงต อและถายทอดความรแก ส งคม

ลกษณะกจกรรมมลกษณะเปนรปธรรม เชน

การบรรยาย การอบรม การใหคำาปรกษา ทำาให

อาจารยสามารถนำาความรทเกดจากการวจยไป

ถายทอดไดโดยตรง สำาหรบงานดานบรหารจดการ

มการใชความร ท เก ดจากการวจยเปนลำาดบ

สดทาย เนองจากลกษณะงานบรหารจดการเปน

กจกรรมทแตกตางจากงานบรการสงคมและการ

สอนซงเปนงานวชาการ กลาวคอ งานบรหาร

จดการไมไดเปนก จกรรมท เก ยวของกบงาน

วชาการท เน นการสรางและถายทอดความร

โดยตรง แตเปนกจกรรมทตองประยกตความรไป

ใชในกจการขององคกร เชน การวางแผนองคกร

การบงคบบญชา การประสานงานตาง ๆ เปนตน

การศกษาของเวสส (Weiss) การจดทำานโยบาย

การตดสนใจของหนวยงานตางๆ มกเกดจากการ

สงสมความคด ผลงาน ความรทหลากหลาย ซง

ความรทเกดจากผลงานวจยจะสงผลในทางออม

ไมไดเกดขนในทนททนใด (Weiss,1979) ผลสรป

เกยวกบปจจยเชงเหต พบวา ปจจยดานผใชงาน

มผลตอการนำาผลวจยไปใชประโยชนมากทสด

โดยลกษณะของคนทนำาผลวจยไปใชประโยชน

มากทสดคอ บคคลทมความรและทกษะเกยวกบ

วธการวจยและการวเคราะหขอมล มประสบการณ

ทำางานวจยอยางสมำาเสมอ สามารถประเมนความ

นาเชอถอของงานวจยได และบคคลทมความ

ตอเนอง สมำาเสมอในการตดตามความกาวหนา

งานวจย รองลงมาคอ ปจจยดานการสอสาร

โดยการสรางโอกาสการแลกเปลยนความร ขอมล

ผลงานวจยกบคนในวงการเดยวกน และวธการนำา

เสนอผลงานวจยทเขาใจงาย เปนรปธรรม ภาษา

ของการวจย การสรปผลการนำาไปใชอยางเปน

รปธรรม จะทำาใหเกดการนำาไปใชประโยชนทมาก

ขน และปจจยดานองคกร ทสงเสรมการนำาผลวจย

ไปใชประโยชน คอ การใหการสนบสนน ขอมล

สงอำานวยความสะดวกในการเขาถงผลงานวจย

และการนำาผลวจยไปใชประโยชน และผบงคบ

บญชา เพอนรวมงาน มบรรยากาศการทำางาน

บนพนฐานการวจยและขอมล สรปไดวา ปจจย

เชงเหตททำาใหเกดการนำาผลวจยไปใชประโยชน

มากททสำาคญทสด คอ ตวผใชงานเอง นนคอ เปน

คนทมความรดานการวจย ประเมนงานวจยได

และตดตามความกาวหนางานวจยอยางตอเนอง

สอดคลองกบการศกษาของ Landry et al. (2001)

ท พบวา ศกยภาพของผ ใชงานวจยเปนปจจย

ท มความสำาคญมากท ส ด และการศกษาของ

Estabrooks et al. (2003) พบวา บคคลทตดตาม

อานงานวจย อานผลงานวจยทตพมพในวารสาร

จะเปนบคคลทมการนำาผลวจยไปใชประโยชนมาก


References

Dobbins, M., Ciliska, D., Cockerill, R.,

Barnsley, J. & DiCenso A. (2002). A frame

work of the dissemination and utilization

of research for health-care policy and

practice. Journal of Knowledge Synthesis

for Nursing, 9(7), 1-12.

Estabrooks, C. A., Wallin, L. & Milner, M.

(2003). Measuring knowledge utilization in

health care. International Journal Policy

Analysis & Evaluation, 1(1), 3-36.

Katz, E. & Marianne, C. (2001). The growing

importance of research at academic

colleges of education in Israel. Education

and Training, 43(2), 82-93.

Landry, R., Amara, N. & Lamari, M. (1999).

Climbing the ladder of research utilization

from social research. Science Communi

cation, 22(4), 396-422.

Landry, R., et al. (2001). The extent and

deteminants of the utilization of university

research. Government Agencies Public

Administration Review, 63(2), 192-205.

Rogers, E. M. (1995). Diffusionofinnovations.

(4th ed.). NY: The Free Press.

Weiss, C. H. (1979). The many meanings of

research utilization. Public Administration

Review. 39(5), 426-431.

การลำาดบความสำาคญของปจจยในการพฒนาเมองหลายศนยกลาง

The Prioritization of Factors Contributing to the Sustainable Urban

Form of Polycentricity by Analytical Hierarchy Process

เสาวภา บญเอยม1 และ ดร. ภาวณ เอยมตระกล2

Saowapha Boonaiem1 and Pawinee Iamtrakul, Ph.D.2

1สำานกวชาวศวกรรมและเทคโนโลย สถาบนเทคโนโลยแหงเอเชย (เอไอท)2คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร


บทคดยอ

ศนยกลางเมองเปนศนยรวมกจกรรมหลกของพนท อนมความหลากหลายและแตกตางกนตาม

หนาทของแตละศนย อาท ทอยอาศย พาณชยกรรม อตสาหกรรม และการศกษา เปนตน โดยศนยกลาง

แตละระดบจะเชอมโยงกนดวยระบบโครงขายคมนาคมขนสงเพอกอใหเกดเปนโครงขายเมอง การศกษา

นไดจำาแนกปจจยในการพฒนาเมองหลายศนยกลางออกเปน 7 ปจจยสำาคญ ประกอบดวย 1) ยทธศาสตร

และแผนพฒนา 2) รปแบบเมอง 3) การคมนาคมขนสง 4) คณภาพชวตและทอยอาศย 5) ระบบนเวศ

เมอง 6) เศรษฐกจและการลงทน และ 7) การบรการขนพนฐาน โดยทำาการวเคราะหทงดานนโยบาย

และปฏบตดวยวธสอบถามความคดเหนจากกลมตวอยาง คอ ผเชยวชาญดานการพฒนาเมอง การวาง

ผงเมอง การคมนาคมขนสง และดานอนๆทเกยวของ จำานวน 215 คน ระยะเวลาเกบขอมล 8 สปดาห

ระหวางเดอนกรกฎาคมถงกนยายน พ.ศ. 2555) และใชเครองมอการวเคราะหลำาดบความสำาคญของ

ปจจย (Analytical Hierarchy Process: AHP) จากการศกษาพบวา ปจจยดานคณภาพชวตและทอยอาศย

มความสำาคญทสด รองลงมาคอ ดานคมนาคมขนสง โดยผเชยวชาญพจารณาความสำาคญจากบทบาท

ของประชาชนในการพฒนาเมอง จะเหนไดวาการเชอมโยงระบบโครงขายคมนาคมเปนปจจยเกอหนน

สำาคญในการพฒนาคณภาพชวตของประชาชน เพอนำาไปสการพฒนาเมองหลายศนยกลางท ม

ประสทธภาพได

Abstract

Allocation of city center plays an important role to allow residents and commuters to

maximize their utility with a variety of needs and demands. However, different centers lead their

different roles to attract people in dissimilar ways such as residential center, commercial

center, industrial center, education center and so forth. In each center level should be properly

connected by transportation system to be a city network. This study provides an approach to

การลำาดบความสำาคญของปจจยในการพฒนาเมองหลายศนยกลางเสาวภา บญเอยม และ ดร. ภาวณ เอยมตระกล554

prioritize the important factors for polycentricity development based on an assessment from

the views of government officers and concerned authorities of urban development sectors.

In particular, the urban development policy was subdivided into 7 categories on a basis of

polycentricity development concepts by includes: 1) strategy and plan 2) urban form 3) transpor-

tation system 4) housing allocation and quality of life 5) urban ecosystem 6) economy and

investment, and 7) facilities and utilities. Furthermore, this study adopted an Analytical Hierarchy

Process (AHP) method as a tool to analyze data. The result of this study demonstrated that the

first priority factor is housing allocation and quality of life. Also, transportation system was ranked

as the second priority factor. Finally, it can be concluded that the policy and planning should

concern about the effective area development by allocate transportation development with

good accessibility, it tends to improve quality of life of surrounded residents. For this particular

development could be an approach to reach polycentricity development.

คำาสำาคญ (Keywords): เมองหลายศนยกลาง (Polycentric City), ปจจยการพฒนาเมอง (City

Development Factor), การลำาดบความสำาคญของปจจย (Analytical Hierarchy Process)

1. บทนำา

เมองหลายศนยกลางเปนรปแบบเมอง

หนงท มการคำานงถงการเช อมโยงภายในศนย

กลาง และเชอมตอการเดนทางกนระหวางศนย

กลาง ซงสงผลใหแตละเมองมความสมพนธตอกน

ท งในดานกายภาพทเชอมโดยระบบคมนาคม

ขนสง ดานเศรษฐกจทเกยวของกบตนทนในการ

ขนสงและการเดนทาง และดานสงคมทเกยวของ

กบปฏสมพนธของประชากร ในการประกอบ

อาชพและการดำาเนนชวต (home based trip) โดย

เวลาในการเดนทางระหวางเมองเปนสงสำาคญ เพอ

นำาไปสเมองหลายศนยกลางอยางมประสทธภาพ

ปจจบนนโยบายการพฒนาเมองของประเทศไทย

ไดมการวางแผนเมองใหเปนรปแบบเมองหลาย

ศนยกลาง แตโครงการสนบสนนหรอสอดคลอง

ภายใตหนวยงานทเกยวของยงมปรมาณทนอย

โดยการกำาหนดนโยบายคาความจำาเปนตอง

บรณาการดานการวางแผนและพฒนาเมองให

ครอบคลมทกบรบททเกยวของ ซงในแตละบรบท

ของการพฒนาเมองนนมความจำาเปนและความ

สำาคญแตกตางกนออกไป การศกษานไดศกษา

ปจจยท ม อทธ พลต อการพฒนาเม องหลาย

ศนยกลางเพอวเคราะหหาปจจยท ม อทธพล

สำาคญตอการพฒนาเมองหลายศนยกลางเปน

หลก เพอเปนแนวทางในการวางแผนพฒนาเมอง

หลายศนยกลางตามนโยบายการพฒนาของ

ประเทศไทยและใหเปนไปอยางมประสทธภาพ

2. การวเคราะหปจจยการพฒนาเมองหลาย

ศนยกลาง

การศกษาน เรมตนจากการวางกรอบ

แนวคดเกยวกบการศกษา เพอแจกแจงปจจยตาม

องคประกอบของเมองและรปแบบเมอง (Urban

form) อกทงปจจยทเกยวของกบการพฒนาเมอง


555

หลายศนยกลาง (polycentric city development)

โดยวเคราะหทงเชงนโยบายและเชงปฏบตการ

เพอครอบคลมปจจยทมอทธพลตอการพฒนา

เมองใหครบถวนโดยโครงสรางการแจกแจงปจจย

ในการพฒนาเมองหลายศนยกลางของการศกษา

นออกเปน 7 ปจจยหลก (Barton & Grant, 2010)

คอ 1) ดานยทธศาสตรและแผนพฒนา 2) ดาน

รปแบบเมอง 3) ดานการคมนาคมขนสง 4) ดาน

คณภาพชวตและการอยอาศย 5) ดานระบบนเวศ

เมองและชมชน 6) ดานเศรษฐกจและการลงทน

และ 7) ดานการเขาถงบรการขนพนฐาน ดงแสดง

ในรปท 1 โดยสอบถามความคดเหนจากผ

เชยวชาญ 5 กลมทเกยวของกบการพฒนาเมอง

คอ 1) การคมนาคมขนสง 2) การวางผงเมอง 3)

หนวยงานปกครองสวนทองถน 4) นกวชาการ/

คณาจารย และ 5) บรษทเอกชน/ผประกอบการ

จำานวน 215 คน ทงน ในการศกษาไดใชวธการ

พจารณาเปรยบเทยบความสำาคญทละคปจจย

(pairwise comparison) ในระดบขนปจจยเดยวกน

และทำาการตรวจสอบความสมเหตสมผลของ

ขอมล (consistency) เพอคดแยกชดขอมลทมขอ

ผดพลาด (error) ออกจากกระบวนการวเคราะห

(สธรรม อรณ, 2549) ตามขนตอนการวเคราะห

การลำาดบความสำาคญของปจจย (Analytical Hi-

erarchy Process: AHP) ดงน

ขนตอนท 1: กรอกขอมล ขอสงเกต คอ ผลรวม

ของแตละหลกตองเทากบ 1

ตารางท 1 เมตรกซแสดงการเปรยบเทยบเปนค

ปจจย Aj

ปจจ

ย A i

A1 A2 A3

A1 a11 a12 a13

A2 a21 a22 A23

A3 a31 a32 a33

รวม 1.00 1.00 1.00

รปท 1 โครงสรางการแจกแจงปจจยในการพฒนาเมองหลายศนยกลาง


โดย aij คอ ขอมลในแถว i หลก j ของ

เมตรกซ หมายถง ผลการเปรยบเทยบความสำาคญ

ระหวางปจจย AI ตอ Aj

ขนตอนท 2: ผลรวมของแตละแถวหาร

ดวย “จำานวนปจจย”

ผลลพธ: คานำาหนกของแตละปจจย

คานำาหนกทไดนำามาใชในการจดลำาดบ

ความสำาคญของปจจยในการพฒนาเมองหลาย

ศนยกลางเพอเพมความนาเชอถอของขอมล

การตรวจสอบความนาเชอถอของขอมล

สมการท (1)

โดย n คอ จำานวนปจจย Wi คอ คานำาหนก

(CR ≤ 0.1 ผาน และ CR > 0.1 ไมผาน)


การวเคราะหขอมลดวยวธการวเคราะห

ลำาดบความสำาคญของปจจย (Analytical Hierar-

chy Process: AHP) โดยผลการวเคราะห พบวา

ปจจยดานคณภาพชวตและทอยอาศยเปนปจจย

ทมความสำาคญมากทสดในการพฒนาเมองหลาย

ศนยกลาง โดยปจจยดานการคมนาคมขนสงถอ

เปนสวนสำาคญลำาดบทสอง เนองจากเปนการ

เชอมโยงระหวางศนยกลางเมองใหประชาชนเดนทาง

ไดสะดวกสบายและลดระยะเวลาในการเดนทาง

ซงจะสงผลใหคณภาพชวตของประชาชนดขน

และปจจยดานยทธศาสตรการพฒนา การบรการ

ขนพนฐาน ระบบนเวศนและชมชน เศรษฐกจการ

ลงทน และรปแบบเมอง ตามลำาดบ (ดงแสดงราย

ละเอยดในตารางท 2)

3.1 ยทธศาสตรและแผนพฒนา

ปจจยดานการกำาหนดแผนยทธศาสตร

(0.52) มความสำาคญมากกวาดานการบรหาร

จดการ (0.48) เนองจากการวางแผนทดจะนำาไป

สการบรหารจดการอยางเปนระบบกอนนำาไป

ปฏบตซงจะชวยใหการบรหารจดการสามารถ

ทำาไดสะดวก รวดเรวและลดปญหาทอาจเกดขน

ในอนาคตไดเนองจากในขนตอนการวางแผนม

การคาดการณเหตการณลวงหนาและไดเตรยมหา

แนวทางแกไขและปองกนไว ซงจะชวยใหสามารถ

ดำาเนนการตามแผนไดตรงตามเวลาทกำาหนด

ปจจยหลก คานำาหนก ปจจยรอง

ยทธศาสตรและแผนพฒนา 0.135 ยทธศาสตร (0.52) การบรหาร (0.48)

รปแบบเมอง 0.105 ขนสง (0.29) การใชประโยชนทดน (0.27) การพฒนาเมอง (0.22)

ความหนาแนน (0.21)

การคมนาคมขนสง 0.136 ปญหาจราจร (0.22) เชอมตอภายในเมอง (0.204) จดเสยง (0.202)

เชอมตอระหวางเมอง (0.19) รปแบบการเดนทาง (0.18)

คณภาพชวตและทอยอาศย 0.151 ขนสงเขาถง (0.26) ทอยอาศยและแหลงงาน (0.21)

การมสวนรวม (0.20) ความเปนชมชน (0.17) ประชากร (0.15)

ระบบนเวศเมองและชมชน 0.113 กำาจดขยะ (0.26) แหลงอาหาร (0.254) นำา (0.25) พลงงาน (0.23)

เศรษฐกจและการลงทน 0.107 OTOP (0.27) ขายปลก (0.26) แหลงขายสง (0.23) การจางงาน (0.22)

การบรการขนพนฐาน 0.128 ศกษาและสาธารณสข (0.41) พกผอน (0.35) บรการ (0.23)

ตารางท 2 คานำาหนกจากการวเคราะหดวยAHP


557

3.2 รปแบบเมอง

ปจจยดานการขนสงเปนปจจยทสำาคญ

ทสดในปจจยน ซงมความสำาคญตอการกำาหนด

รปแบบเมอง (0.29) เพราะเสนทางคมนาคมเปน

ปจจยสำาคญในการแบงพนทตางๆ ใหมขนาด

แตกตางกนไปตามลำาดบศกดของถนน รวมทง

ดานขนสงเปนปจจยผลกดนใหเกดการใชประโยชน

ทดน (0.27) แตละประเภทใหมความเหมาะสม

และมประสทธภาพตอการเขาถงของพนท

3.3 การคมนาคมขนสง

ปจจยดานการแกไขปญหาจราจรเปน

ปจจยทสำาคญทสดในดานการคมนาคมขนสงให

มประสทธภาพ เนองจากหากปญหาจราจรยงคง

เปนปญหาหลกของคนในเมอง จะสงผลตอความ

นาอยของเมอง ประชากรไมมความปรารถนาท

จะอาศยอยในเมองนนๆ เนองจากระยะเวลาใน

การเดนทางนาน สงผลตอปญหาสขภาพจตเสย

และสขภาพกายเสยจากมลพษทางอากาศ อกทง

คาใชจายในการเดนทางเพมขน ซงปจจยดานน

มคานำาหน กส งถ ง 0.2228 ในอกทางหนง

ผ เช ยวชาญใหความสำาคญดานการเช อมโยง

ภายในเมองเปนลำาดบสอง (0.204) และเหนความ

สำาคญของการแกไขปญหาจดเสยงภายในเมอง

(0.202) มากกวาการสนบสนนการเชอมโยงการ

เดนทางระหวางเมอง (0.19)

3.4 คณภาพชวตและทอยอาศย

ดานการเขาถงระบบขนสงมวลชนในพนท

ทอยอาศยมคานำาหนกมากทสดในปจจยหลก

(0.2648) โดยเปนปจจยท ม อทธ พลตอการ

ต ดส นใจเล อกตำาแหนงท ต งของท อย อาศย

หากขาดการเขาถงดวยระบบขนสงมวลชนทม

ประสทธภาพ ประชาชนมความจำาเปนตองใช

รถยนตสวนตวในการเดนทาง และกอใหเกด

ปญหาการจราจรตดขดตามมา ซงกอใหเกด

ความลาชาในการเดนทาง อนสงผลกระทบตอ

การเลอกท พกอาศยใหใกลแหลงงานเพอลด

ปญหาดงกลาวรวมถงคาบรการของระบบขนสง

มวลชนตองมความเหมาะสม และประชาชนม

ความสามารถในการจายได ดงนน ปจจยดาน

ทอยอาศยและแหลงงานจงมความสำาคญรองลงมา

(0.21) ขณะทดานการมสวนรวมของประชาชน

ผเชยวชาญใหความสำาคญเปนลำาดบสาม (0.20)

ซงมคานำาหนกตางจากแหลงงานเพยงเลกนอย

เทานน แสดงใหเหนวาผเชยวชาญเลงเหนความ

สำาคญจากการมสวนรวมของประชาชน ซงสามารถ

ผลกดนใหประชาชนเปนสวนหนงในการพฒนา

เมองและเกดความรกและดแลในพนทของตน

3.5 ระบบนเวศเมอง

ดานการกำาจดขยะมลฝอยเปนสงสำาคญ

มากทสดในปจจยหลกน (0.2641) การกำาจดขยะ

ม ลฝอยม ความส ำา คญก บระบบน เวศเม อง

เนองจากการขาดประสทธภาพของ ระบบการกำาจด

ขยะของเมองสงผลใหเมองขาดความนาอย และ

ไมมผ ใดปรารถนาท จะอาศยอย ในเมองนนๆ

ขณะท แหลงอาหารในชมชนสำาคญรองลงมา

(0.254) เนองจากการมทรพยากรในพนทถอเปน

ขอไดเปรยบจากเมองอนๆ

3.6 เศรษฐกจและการลงทน

การสงเสรมการรวมกลมผลตสนคาระดบ

ทองถนเปนปจจยท สำาคญมากทสด (0.2744)

เนองจากอตสาหกรรมครวเรอนเปนปจจยทผลก

ดนใหเศรษฐกจในพนทขบเคลอน และหากเปน

สนคาทมเอกลกษณจะสามารถดงดดผอนเขามา

เยยมชม และเออตอการพฒนาเศรษฐกจของ


พนทในทศทางทดขน ในขณะทปจจยดานการ

สงเสรมการจางงานขนาดใหญ (0.22) นนอยใน

ลำาดบสดทาย ซงแสดงใหเหนวา ผเช ยวชาญ

มงเนนผลกดนใหเกดความมนคงของเศรษฐกจ

ทองถนมากกวาการสนบสนนใหเกดการจาง

แรงงานสภาคอตสาหกรรมในแตละศนยกลาง

เมอง

3.7 การบรการขนพนฐาน

ปจจยดานการศกษาและสาธารณสขม

ความสำาคญทสด (0.4113) โดยการศกษามสำาคญ

ในดานการพฒนาดานความรความสามารถของ

ประชาชนและดานสาธารณสขมความสำาคญ

เกยวกบสขภาพของประชาชนเพอคณภาพชวต

ทด และการศกษานำาไปสการพฒนาวทยาศาสตร

และเทคโนโลยน ำาไปส ดานสาธารณส ขท ม

ประสทธภาพมากขนและดานสถานทพกผอน

หยอนใจถอเปนสงสำาคญรองลงมา (0.35) เนองจาก

เปนพนทกจกรรมทสำาคญสำาหรบการพฒนาให

เกดความสมดลตอพนทเมอง อกทงยงเปนศนย

กลางกจการและพนทสเขยวของเมองอกดวย

4. บทสรป

การพฒนาเมองหลายศนยกลางดวยการ

เช อมโยงของระบบคมนาคมขนสงเพอใหเกด

ความยงยนนน การวางแผนมปจจยทสำาคญ 7 ดาน

โดยผ เช ยวชาญดานท เกยวของกบการพฒนา

เมองไดใหความสำาคญกบปจจยดานคณภาพชวต

และทอยอาศยมากทสด รองลงมา คอ ปจจยดาน

คมนาคมขนสง และยทธศาสตรและแผนพฒนา

อนจะเหนไดวาผเชยวชาญไดใหความสำาคญตอ

บทบาทของประชาชนในการพฒนาเมองและการ

เช อมโยงของระบบโครงข ายคมนาคมเป น

ปจจยในการเกอหนนใหเกดการเขาถงแหลงทอย

อาศยและแหลงงานดวยระบบคมนาคมขนสงทม

ความสะดวก ปลอดภย รวดเรวและตรงตอเวลา

อนนำาไปสคณภาพชวตของประชาชนท ดข น

ซงถอเปนการพฒนาท จะสามารถนำาไปสการ

พฒนาเมองหลายศนยกลางทมประสทธภาพได

กตตกรรมประกาศ

งานวจยนเปนสวนหนงของโครงการ “การ

ศกษารปแบบเมองหลายศนยกลางเพอการ

พฒนาระบบขนสงทางรางอยางยงยน” ซงไดรบ

ทนสน บสน นงานวจยประเภทท ว ไป จาก

มหาวทยาลยธรรมศาสตร

References

Barton, H. & Grant, M. (2010). Shaping

neighborhoods for local health and

globalSustainability. routledge.

สธรรม อรณ. (2549). การตดสนใจโดยใช

กระบวนการลำาดบชนเชงวเคราะห. Produc-

tivity world, 11(64), 83-89. สบคนเมอ 7

มถนายน 2555, จาก http://202.183.190.2/

FTPiWebAdmin/knw_pworld/image_con

tent/64/process1.pdf

การผงเมอง: ยทธศาสตรการพฒนาเชงพนทสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน

Urban Planning: The Strategic Spatial Development for ASEAN

Economic Community

ธนภม วงษบำาหร1 และ ดร. ภาวณ เอยมตระกล2

Tanaphoom Wongbumru1 and Pawinee Iamtrakul, Ph.D.2

1 บณฑตสาขาการจดการสงแวดลอมเมอง, สถาบนเทคโนโลยแหงเอเชย 2 คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร


บทคดยอ

การเปดประชาคมเศรษฐกจอาเซยนในป ค.ศ. 2015 ในการสานประโยชนทางดานเศรษฐกจ

รวมกนคาดวาจะทำาใหภมภาคนเตบโตและเปลยนแปลงอยางมาก เมอเปรยบเทยบการผงเมองและการ

พฒนาเมองประเทศ สงคโปร มาเลเซย เวยดนาม ลาว และไทย พบวา ประเดนดานเปาหมายวสยทศน

กระบวนการ นโยบายการพฒนาเมอง และมาตรการในการนำาผงไปปฏบต มลกษณะเหมอนและ

แตกตางกนไปตามบรบทการพฒนาประเทศเพอพฒนาเศรษฐกจ โดยทกประเทศใหความสำาคญใน

การวางยทธศาสตรการพฒนาเชงพนทเปนสำาคญเพอนำาไปสทศทางการพฒนาอยางยงยน

Abstract

The upcoming of the ASEAN Economic Community (AEC) will be officially opened in

2015 that directly be a driving force for growth and huge changes. The comparative urban

planning and development of Singapore, Malaysia, Vietnam, Laos and Thailand found that goal/

vision, planning process, spatial development policy, and action plan is quiet similar, and

different based on country’s development context to promote economic perspective. All

countries have concerned the urban planning strategy to support a sustainable development.

คำาสำาคญ (Keywords): การผงเมอง (Urban Planning), การพฒนาเชงพนท (Spatial Development),

ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community: AEC)

การผงเมอง: ยทธศาสตรการพฒนาเชงพนทสประชาคมเศรษฐกจอาเซยนธนภม วงษบำาหร และ ดร. ภาวณ เอยมตระกล560

1. บทนำา

การสรางเครอขายทางเศรษฐกจ ทเรยกวา

ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (Asian Economic

Community: AEC) คาดวาจะเปนแรงขบเคลอน

การพฒนาเศรษฐกจอยางรวดเรวและการพฒนา

เศรษฐกจตองมความเชอมโยงทางกายภาพเพอ

รองรบการพฒนา ดงนน การวางกรอบนโยบาย

เชงพนท จงเปนนโยบายททกประเทศในกลม

สมาชกใหความสำาคญของการเปนยทธศาสตร

การพฒนาในทกระดบเพอเพมขดความสามารถ

ในการแขงขน สรางความสมดลระหวางเมองและ

ชนบท พฒนาคณภาพชวตและชนำาการพฒนาได

อยางมประสทธภาพ

2. เนอความหลก

2.1 วตถประสงคการศกษา

1) เพอสรางความร ความเขาใจพนฐาน

ระบบการวางผงเมองของกลมประเทศ AEC

2) เพอเปรยบเทยบการวางแผนพฒนา

เมองของกลมประเทศสมาชกในการพฒนา

ประเทศ

3) เพอเปนแนวทางการศกษาระบบการ

วางผงเมองมตตางๆ ในเชงลกตอไป

2.2 การทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ

2.2.1 บทบาทประชาคมเศรษฐกจอาเซยน

การรวมตวของชาตในอาเซยน โดยม ไทย

พมา ลาว เวยดนาม มาเลเซย สงคโปร อนโดนเซย

ฟลปปนส กมพชา และบรไน เพอสานประโยชน

ทางเศรษฐกจซงคลายกบกลม Euro Zone โดยม

อำานาจตอรองตางๆ กบคคาไดมากขน และเพอ

ใหถงเปาหมายของประชาคมในป ค.ศ. 2015

กระบวนการตางๆ ถกเรงใหเปนรปธรรมภายใต

Roadmap for an ASEAN Community ในระยะ

เวลาเพยง 2 ป ซงถอเปนเวลาทกระชนมาก โดย

ประเทศไทยยงขาดแผนปฏบตทางยทธศาสตรท

ชดเจน (เกรยงศกด เจรญวงศศกด, 2554)

2.2.2แนวคดและหลกการวางผงเมอง

การวางผงเมอง คอ การจดชมชนหรอ

เมองใหมความเปนระเบยบ มการวางแผนการใช

ท ดนอยางเหมาะสม โดยท วไปแลวการวาง

ผงเมองแบงออกเปนระดบชาต (National) ภาค

(Regional) และทองถน (Local) (สวฒนา ธาดานต,

2546)

2.2.3 แนวคดการพฒนาเศรษฐกจภายใตการ

ผงเมอง

การรวมกลมประเทศในระดบภมภาคเพอ

ความแขงแกรงทางเศรษฐกจตองคำานงถงการ

กระจายกจกรรมทางเศรษฐกจเชงพนท (spatial

distribution of economic activities) ทแตกตางกน

ทงน แนวทางของ AEC คอ การกำาหนดใหแตละ

ประเทศมจดเดนทางเศรษฐกจ เชน มาเลเซย ม

บทบาทดานสงทอและเครองนงหม สงคโปรม

บทบาทดานเทคโนโลยสารสนเทศ สขภาพ

เวยดนามมบทบาทดานโลจสตกส ไทยมบทบาท

ดานการทองเทยว การบน (องคความรประชาคม

เศรษฐกจอาเซยน, 2556) ในขณะทการรวมกลม

ทางเศรษฐกจของกลมสมาชกสหพนธรฐยโรป

(European Union) ทมนโยบายการเปดการคาเสร

และสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจคลายคลง

กบ AEC พบวา กลม EU มการปรบปรงกฎหมาย

รวมถงแนวทางการวางผงเมองใหเปนในแนวทาง

เดยวกน (ธงชย โรจนกนนท, 2550) โดยนำา

แนวทางพฒนาเชงพนท (European Spatial

Development Perspective: ESDP) มาใช ดงแสดง

ในรปท 1 โดยแบงกลมพฒนาเมองออกเปน 9

สาขา และแบงพนทภายในเปน 7 โซน ทำาให


561

สามารถกำาหนดทศทางการพฒนาดวยการ

กระจายงบประมาณการลงทนไ ดอย างม

ประสทธภาพ (European Commission, 1999)

รปท 1 แนวทางการพฒนาพนทกลม EU

(ทมา: http://www.nordregio.se/en)

2.4 ผลการศกษา

2.4.1องคประกอบพนฐานของประเทศ

1) ประเทศสงคโปร มระบบการวาง

ผงเมอง 3 ระดบ ไดแก ระดบชาต ระดบเมอง และ

ระดบทองถน โดยเรมจากผงแนวคด (Concept

Plan) โดยถายทอดสแผนพฒนาเมอง (Master

Plan) ซงแสดงรายละเอยดการใชทดน ความสง

ของอาคาร และขอกำาหนดการออกแบบชมชน

แนวคดการพฒนาเมอง คอ เปนเมองช นนำา

ของโลก (World Class City) ในศตวรรษท 21

โดยคำานงถงปจจย 4 ประการ คอ 1) การจดหา

พนทเพออยอาศย เศรษฐกจ และการพกผอน

2) การยกระดบคณภาพชวต 3) การสรางโอกาส

ทางเศรษฐกจและอตสาหกรรม และ 4) การ

สรางจตสำานกของประชาชนตอเอกลกษณและ

ชาตนยม ยทธศาสตรการพฒนาเมอง คอ การ

วางผงการใชทดนตามแนวระบบคมนาคมขนสง

สาธารณะใหมประสทธภาพ การจดกจกรรมทม

ความหนาแนนสงบรเวณจดเปลยนถาย สราง

กจกรรมท หลากหลายเพอดงดดนกทองเท ยว

เพมพนท ส เข ยวใหเกดความสมดล และการ

อนรกษ (Serene Tng, 2012)

2) ประเทศมาเลเซย มระบบการวาง

ผงเมอง 3 ระดบ ไดแก ระดบชาต ระดบภมภาค

และระดบทองถน ถายทอดมาจากแผนพฒนา

ทางเศรษฐกจและสงคม และแผนพฒนาทาง

กายภาพภายใตวสยทศนการพฒนาประเทศ

ป ค.ศ. 2020 และแผนดงกลาวจะสงผานไปยงรฐ

ทง 14 รฐ คอ ระดบภาคเพอใชเปนกรอบการ

พฒนารายสาขา และสงตอไปยงระดบทองถน

เพอจดทำาแผนทองถนและพนทเฉพาะ สำาหรบ

แนวคดการพฒนาเมองคอเปนประเทศพฒนา

แลวภายใตวส ยทศน 2020 ซงส งผลใหการ

วางแผนเชงกายภาพตองสอดรบกบวสยทศน

ดงกลาวโดย National Physical Plan (NPP) คอ

ผงแนวคดทครอบคลม ป ค.ศ. 2006 – 2020 ดาน

ยทธศาสตรการพฒนาเมองจะกาวสประเทศ

พฒนาแลวในอก 7 ป นำายทธศาสตร New Eco-

nomic Model (NEM) มาใชพฒนาเศรษฐกจ ซง

แผน NPP-2 ยงใหความสำาคญการเปลยนสภาพ

ภมอากาศ ความหลากหลายทางชวภาพ และยก

ระดบเมอง 4 แหง คอ Kuala Lumpur, George

Town, Johor Bahru, Kuantan เปนเมองชนนำา

ระดบโลก (World Class City)

3) ประเทศสาธารณรฐสงคมนยม

เวยดนาม มระบบการวางผงเมองภายใตแผนการ

พฒนาเศรษฐกจและสงคม ปจจบนไดจดทำา

ผงระบบเมองป ค.ศ. 2020 ภายใตวสยทศนส

ประเทศทพฒนาแลวในป ค.ศ. 2050 โดยจดทำา

ผงภาค ผงพนทเฉพาะและผงรายละเอยด เชอมโยง

กบแผนระดบชาต ระดบจงหวด และระดบทองถน

ทงน แนวคดการพฒนาเมอง คอ ลดความไมเทา

เทยมระหวางเมองกบชนบทเพอใหสอดคลองกบ


แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ (Ngo

Trung Hai, 2010) สำาหรบยทธศาสตรการพฒนา

เมอง จดทำาเขตพนทเศรษฐกจในชวงป ค.ศ. 2005

–2015 เพอกระตนเศรษฐกจ สวนการพฒนาเมอง

จะดำาเนนการในชวงป ค.ศ. 2015 – ค.ศ. 2025

และการเชอมโยงเครอขายระบบเมองจะดำาเนนการ

ในชวงป ค.ศ. 2026 – ค.ศ. 2050 และกำาหนดพนท

มหานคร 3 แหง คอ ฮานอย ดานง และโฮจมนท

พรอมจดตง Free Trade Zones ทงน ไดตรา

กฎหมายในป ค.ศ. 2003 เพอบงคบใชแผนพฒนา

เชงพนในทางปฏบต (2010)

4) สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชน

ลาว มระบบการวางผงเมอง 4 ระดบ ไดแก ระดบ

ชาต ระดบภาค ระดบจงหวด และระดบอำาเภอ

การพฒนาแบงเปนรายสาขา 3 ดาน คอ การ

ผงเมอง การพฒนาเมอง และระบบประปาใน

เมองและชมชน และเรมดำาเนนการสาขาการ

ผงเมองโดยจดทำา Master Plan ครอบคลม 139

อำาเภอ คาดแลวเสรจภายในป 2020 พรอมจดตง

องคกรบรหารเมอง ดานแนวคดการพฒนาเมอง

คอ ขจดความยากจนเพอลดชองวางระหวางเมอง

และชนบท โดยตงเปาสความสมดลของเมอง

และชนบทภายในป ค.ศ. 2020 ยทธศาสตรการ

พฒนาเมองเพอรองรบจากการเปดเสรการคา

ทำาใหประเทศลาวตองทบทวนนโยบายภายใต

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม ฉบบท 7, AEC

Blueprint 2015 และนโยบายระดบชาต ป ค.ศ. 2020

สการปฏรปภาคอตสาหกรรม โดยมแผนจดตง 41

เขตเศรษฐกจพเศษ เชอมตอระบบถนนและระบบ

รางกบประเทศเพอนบาน (Land-Linked Strategy)

เพอเพมขดความสามารถในการแขงขน

5) ประเทศไทย มระบบการวางผงเมอง

7 ระดบ ไดแก ผงประเทศ ผงภาค ผงอนภาค

ผงเมองรวมจงหวด ผงเมองรวมเมอง/ชมชน

ผงเมองเฉพาะ และผงจดรปทดน ดานแนวคดการ

พฒนาเมองมการจดทำา “ผงประเทศไทย พ.ศ.

2600” (กรมโยธาธการและผงเมอง, 2550) ดง

แสดงในรปท 2 โดยมเปาหมายเปนประเทศชนนำา

ของโลกดานการเกษตร การทองเทยว การคา

และบรการ แตผงดงกลาวทแลวเสรจในป 2550

ไมสามารถนำาไปใชตามวตถ ประสงคท ต งไว

เนองจากยงขาดขอบงคบในการปฏบต ดานยทธ-

ศาสตรการพฒนาเมองคอเปนศนยกลางอาเซยน

โดยใหความสำาคญโครงขายคมนาคม ตามแนว

พนทเศรษฐกจเหนอ-ใต แนวพนทเศรษฐกจตะวน

ออก-ตะวนตก และแนวพนทเศรษฐกจตอนใต

รวมทงการพฒนาพนทชายแดนตองวางแผนใน

เชงรก (นพนธ วเชยรนอย, 2552)

รปท 2 ผงประเทศไทย พ.ศ. 2600

(ทมา: กรมโยธาธการและผงเมอง, 2550)

2.4.2การเปรยบเทยบการผงเมองและพฒนาเมอง

• เปาหมายของประเทศสงคโปร คอ การ

พฒนาเมองในขนสงสการเตบโตอยางย งยน


563

ยกระดบคณภาพชวตภายใตทรพยากรทมจำากด

สำาหรบประเทศไทยและมาเลเซยท มลกษณะ

กจกรรมและขนาดเศรษฐกจใกลเคยงกนมงส

ประเทศพฒนาแลว โดยตงเปาหมายในชวง

เดยวกน คอ ปพ.ศ. 2563 สำาหรบประเทศ

เวยดนามตงเปาหมายสประเทศพฒนาแลวใน

ป พ.ศ. 2593 ในขณะท สปป.ลาว เนนเปาหมาย

สรางความสมดลระหวางเมองและชนบทในป

พ.ศ. 2563 โดยทกประเทศตองการไปใหถงการ

พฒนาทยงยน อยางไรกด ทาทของประเทศไทย

ทจะขบเคลอนไปสเศรษฐกจระดบโลกยงไมม

เปาหมายทชดเจนกบพลวตรการเปลยนแปลง

ทจะเกดขน

• กระบวนการวางผงเมอง เหนไดวาทก

ประเทศมการวางแผนพฒนาเชงพนทในระดบ

ประเทศ ระดบภมภาค ระดบเมอง ระดบทองถน

คลายคลงกนแตอาจแตกตางไปบางตามการ

บรหารการปกครอง ทงน ระบบผงจะสงผานไปยง

ระดบทองถนเพอใหบรรลเปาหมายทตงไว และ

การวางผงเมองระดบชาตสวนใหญจะกำาหนด

ควบคไปกบการวางแผนพฒนาเศรษฐกจและ

สงคม

• นโยบายพฒนาเมอง ประเทศสงคโปร

คอ การใชประโยชนท ดนใหค มคา และเนน

นโยบายการลงทนการคาและบรการ อปสรรค

ของประเทศท พฒนาแลวคอมประชาชนมคา

ครองชพสง และขนาดพนท อย อาศยมจำากด

ดงนน จงวางนโยบาย Green Growth Develop-

ment ทใสใจธรรมชาตและสงแวดลอมมากยงขน

เพ อยกระดบคณภาพชวต ส ำาหร บประเทศ

มาเลเซยและไทยทกำาลงพฒนาเพอกาวสการเปน

ประเทศพฒนาแลว มประเดนทคลายกน คอ การ

เขาสการแขงขนในระดบภมภาคและระดบโลก

เนนภาคอตสาหกรรม การพฒนาโครงสรางพน

ฐาน และการลงทนภายในประเทศ และจากการ

ทมาเลเซยมนโยบายพฒนาทชดเจนทำาใหกาวส

อนดบความสามารถในการแขงขนสงกวาไทย

ในขณะทประเทศไทยยงขาดเปาหมายในการ

พฒนาเมอง ซงยงคงมงเนนนโยบายรายสาขาเปน

หลก ในสวนของประเทศเวยดนามและลาว

เนนนโยบายพงตนเองในระยะแรก และเปดการ

คาเสรภายหลงทไดเขารวม AFTA และการปรบตว

เขาส AEC ทงน นโยบายการพฒนาของสอง

ประเทศมแนวทางใกลเคยงกน คอ ประเทศ

เวยดนามจดตงพนทเศรษฐกจ (comprehensive

economic zones) ในขณะท ลาวจดตงเขต

เศรษฐกจพเศษ (special economic zone) เพอ

ดงดดน กลงทนโดยการยกเวนภาษ และคา

ธรรมเนยมพเศษ

• การนำาผงไปปฏบต แตละมลรฐของ

ประเทศมาเลเซยสามารถกำาหนดผงเมองไดเอง

ผานคณะกรรมการผงเมองของมลรฐนนๆ ม

หนาทกำาหนดนโยบายเกยวกบการใชทดน การ

อนรกษพนท ซงเนนใหองคกรทองถนวางแผน

และจดทำาแผนพฒนาทดนหรอผงเฉพาะแตตอง

สอดคลองกบขอบงคบและกฎหมายหลกของ

NPP และใหอำานาจจดตงบรรษทขนเพอพฒนา

พนทได เชนเดยวกบ สปป. ลาว ทมแนวคดจดตง

องคกรบรหารเมองเพอใหการวางแผนดำาเนนการ

อยางคลองตว เมอพจารณาการผงเมองของไทย

เหนไดชดวาเปนไปเพอการวางและจดทำาผงเมอง

รวมและผงเมองเฉพาะเทานน แมในสวนของ

ผงเม องเฉพาะเองก ม ไดม ระบถ งการลงทน

พฒนาทำาใหการใชบงคบขาดประสทธภาพ (กรม

โยธาธการและผงเมอง, 2550)


3. สรปสงเรยนรจากการวางผงและพฒนาเมอง

ความแตกตางทางภมศาสตรและการรวม

ตวของอาเซยนท ไมมองคกรกลางท มอำานาจ

เหนอรฐอยาง EU เปนขอจำากดททำาใหการวางผง

พนท AEC เปนไปไดคอนขางยาก เชน การจดทำา

แผนพฒนาพฒนาพนท ESDP ของ EU สำาหรบ

ดานเปาหมาย พบวา ทกประเทศตางมเปาหมาย

ท ชดเจนเพอสะทอนความตองการในอนาคต

โดยมงสหลกแนวคดการสรางความสมดลและ

เกดความยงยน ดานกระบวนการจดทำาผง พบวา

มการจดทำาผงระดบชาต ระดบภาค ระดบจงหวด

และระดบทองถน/ชมชนใกลเคยงกน ทงน อาจ

แตกตางกนไปตามโครงสรางการบรหาร นอกจากน

ทองถนม บทบาทการจดทำาผงมากขน ดาน

นโยบายการพฒนาเมอง พบวา มการกำาหนด

นโยบายแตกตางไปตามบรบทของสถานการณ

และปจจยพนฐานของประเทศพฒนาแลวและ

กำาลงพฒนา ดานการนำาผงไปปฏบต กฎหมาย

ขอบงคบเป นเคร องม อท ส ำาคญท จะอำานวย

ความสะดวกใหการวางแผนพฒนาพนทประสบ

ความสำาเรจ และรฐตองใหความสนใจและรวม

ผลกดนเพอใหการพฒนาของประเทศมทศทาง

ทเหมาะสม

References

กรมโยธาธการและผงเมอง. (2550). ผงประเทศ

ไทยพ.ศ.2600.กรงเทพฯ: กระทรวงมหาดไทย.

เกรยงศกด เจรญวงศศกด. (2554). ความพรอม

ของไทยในการเขาเปนประชาคมเศรษฐกจ

อาเซยน. สบคนเมอ 25 กมภาพนธ 2556,

จาก http://www.kriengsak.com/issues/aec

นพนธ วเชยรนอย. (2555). ประเทศไทยกบการ

เตรยมตวดานการผงเมองเพอรองรบการ

ขยายตวทางเศรษฐกจ การคา และการลงทน

บนเสนทางระเบยงเศรษฐกจแนวตะวนออก-

ตะวนตก. วารสารกรมโยธาธการและผงเมอง,

36, 32 – 37.

ธงชย โรจนกนนท. (2556). ระบบการวางผงเมอง

เชงเปรยบเทยบ: กรณศกษากลมประเทศ

ยโรป.สบคนเมอ14 กมภาพนธ 2556, จาก

http://www.dpt.go.th/knowledges/TCplan

ning/txt/pns.pdf

ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic

Community: AEC). (2556). องคความร

ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน. สบคนเมอ 10

กมภาพนธ 2556, จาก www.thai-aec.com

สวฒนา ธาดานต. (2546). หลกการและทฤษฎ

การวางแผน.กรงเทพฯ: คณะสถาปตยกรรม

ศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย

European Commission. (1999). European

spat ia l deve lopment perspect i ve .

Retrieved March 12, 2013, from http://

ec.europa.eu/regional_policy/sources/

docoffic/official/reports/pdf/sum_en.pdf

Ngo Trung Hai. (2010). Urban development

strategyforVietnamCitiessystemto2050.

Retrieved January 12, 2013, from http://

siteresources.worldbank.org

Serene, Tng and Serene, Tan. (2012). Designing

our city: Planning for a sustainable

Singapore.Retrieved February 10, 2013,

from http://www.ura.gov.sg

การศกษาพฤตกรรมและทศนคตของนกทองเทยวชาวตางชาต

เพอความปลอดภยทางถนน

The Study of Travel Behavior and Tourist Satisfaction of

Safe Journeys for Foreign Tourists

ภรเชษฐ กฤตยานกล1 และ ดร. ภาวณ เอยมตระกล2

Puriched Kritayanukul1 and Pawinee Iamtrakul, Ph.D.2



บทคดยอ

การทองเทยวนบไดวาเปนอตสาหกรรมประเภทหนงทสรางรายไดจำานวนมากใหกบประเทศไทย

แตพบวา สงหนงทเปนภยคกคามดานการทองเทยวในปจจบน คอ ปญหาดานคณภาพการเดนทาง

ของนกทองเทยว ซงปจจบนประเทศไทยเปนประเทศทมความเสยงในดานความไมปลอดภยทาง

ถนนในระดบสง โดยพบวา มอตราการเสยชวตในอบตเหตทางถนนตอประชากร 100,000 คนตอป พ.ศ.

2554 มอตราสงสดเปนอนดบทสามของโลก จงจำาเปนตองมการยกระดบความปลอดภยเพอลดอตรา

ผเสยชวตจากอบตเหตทางถนน โดยศกษาสาเหตของการเกดอบตเหต พฤตกรรมการขบข กฎหมายท

ใชควบคม รวมไปถงแผนหรอนโยบายตางๆ ทสงเสรมความปลอดภย งานวจยนไดทำาการศกษาพฤตกรรม

และทศนคตของนกทองเทยวชาวตางชาต เพอสรปถงปจจยเสยงทกอใหเกดอบตเหตทางถนนตอ

นกทองเทยวชาวตางชาต ทงน จากการศกษาพบวา นกทองเทยวสวนใหญไมทราบถงสถานการณ

ความปลอดภยทางถนนของประเทศไทย (30.9%) และไมมการทำาประกนภยทองเทยว (48.9%) โดย

สวนใหญแลวเปนนกทองเทยวทมลกษณะการทองเทยวแบบระยะยาว มการวางแผนกอนการเดนทาง

อยางละเอยด และพบวา นกทองเทยวทเชายานพาหนะเพอขบขในประเทศไทยโดยไมมใบอนญาตขบข

สากลถงรอยละ 64.58 อกทงยงพบวา สวนใหญนกทองเทยวชาวตางชาตมพฤตกรรมเสยงในการขบข

ยานพาหนะในประเทศไทย

Abstract

The tourism industry is one major source of revenue for Thailand.Although the foreign

tourists have been increasing continuously but one thing which was a threat to the quality of

journey in, Thailand is thehigh level of risk on road safety. When compared to other countries,

a statistics revealed that the death rate of road accidents per 100,000 populations per year in

B.E.2554 is ranked the third in the world. This is urgently required to raise the safety level to

การศกษาพฤตกรรมและทศนคตของนกทองเทยวชาวตางชาตเพอความปลอดภยทางถนนภรเชษฐ กฤตยานกล และ ดร. ภาวณ เอยมตระกล566

reduce the rate of deaths and injuries from road accidents. This study aimed to understand the

causes of the accident, driving behavior, driving regulation, Including plans and policies to

promote road safety. This research is focused on the studying of travel behavior and satisfac-

tion of foreign tourists to determine the risk factors that contributed on road accidents. The

result of study found that most tourists do not know about the road safety situation in Thailand

and did not prepare travel insurance before traveling. The most of the tourists-are classified

intopre-planner and found that most of them travel by rental vehicles without proper license

(64.58 percent). Finally, it was found that most of tourists traveled in Thailand with risk behavior.

คำาสำาคญ (Keywords): ความปลอดภยทางถนน (Road Safety), พฤตกรรม (Behavior), ความพงพอใจ

ของนกทองเทยว (Tourist Satisfaction), นกทองเทยวชาวตางชาต (Foreign Tourists)

1. บทนำา

การทองเทยวนบไดวา เปนอตสาหกรรม

ประเภทหนงท สร างรายไดจำานวนมากใหกบ

ประเทศไทยซ งจากการศกษารายงานของ

กระทรวงการทองเทยวและกฬา กรมการทอง

เทยว (2555) พบวา ใน พ.ศ. 2554 มจำานวนนก

ทองเทยวชาวตางชาตทเดนทางเขามาทองเทยว

ประเทศไทยจำานวนสงถง 19,098,323 คน โดย

เพมขนจาก พ.ศ. 2553 จำานวน 3,161,923 คน

หรอคดเปนรอยละ 19.84 และสรางรายไดใหกบ

ประเทศเปนจำานวน 734,591.46 ลานบาท โดย

เพมขนจาก พ.ศ. 2553 จำานวน 141,797.37 ลาน

บาท หรอคดเปนรอยละ 23.92 ทงน เนองจาก

ประเทศไทยเปนแหลงทองเท ยวท ไดรบความ

นยมจากชาวตางชาตมากประกอบกบหนวยงาน

ทเกยวของ ตลอดจนภาครฐไดสนบสนนมาตรการ

ตาง ๆ ทางดานการทองเทยวสงผลใหเกดการ

กระตนและดงดดนกทองเทยวรวมถงการสราง

ความมนใจตอการเดนทางทองเทยวของชาวตาง

ชาตททองเทยวในประเทศไทย

อนง ถงแมวาสถานการณนกทองเทยว

ชาวตางชาตจะมแนวโนมเพมขนอยางตอเนอง

แต พบวา ส งหน งท เป นภ ยคกคามดานการ

ทองเทยวในปจจบน คอ ปญหาดานคณภาพการ

เดนทางของนกทองเท ยว ซงปจจบนประเทศ

ไทยเปนประเทศทมความเสยงตอดานความไม

ปลอดภยทางถนนในระดบสง เมอเทยบกบประเทศ

อนๆ ในโลก (WHO., 2013) พบวา ประเทศไทย

มอตราการเสยชวตในอบ ต เหตทางถนนตอ

ประชากร 100,000 คนตอป พ.ศ. 2554 มอตรา

สงสดเปนอนดบสามของโลกซงแสดงใหเหนวา

มาตรฐานความปลอดภยของประเทศไทยยงอย

ในระดบตำา ซงจำาเปนตองมการยกระดบความ

ปลอดภยเพอลดอตราผเสยชวตและผบาดเจบ

จากอบตเหตทางถนน โดยศกษาไดจากสาเหต

ของการเกดอบตเหตพฤตกรรมการขบขกฎหมาย

ทใชควบคมรวมไปถงแผนหรอนโยบายตางๆ ท

สงเสรมความปลอดภย ดงนน การศกษานจงทำา

การศกษาพฤตกรรมและทศนคตของนกทองเทยว

ชาวตางชาต เพอสรปปจจยเสยงตอการเกด

อบตเหตทางถนนของการทองเทยวในประเทศไทย


567

2. ระเบยบวธวจย

งานวจยนใชวธ วเคราะหเชงพรรณนา

โดยใชแนวคดและทฤษฏทางสงคมศาสตรท ได

เกบรวบรวมไวมาวเคราะหและสรปผล โดยเปน

ทงขอมลจากการสมภาษณเชงลก และขอมลจาก

การทบทวนงานวจย ซงเมอสรปผลแลวจะทำา

ใหทราบถงปจจยเสยงตออบตเหตทางถนนจาก

พฤตกรรมและทศนคตของนกทองเท ยวชาว

ตางชาต โดยใชแบบสอบถามเพอเปนเครองมอ

ในการวจย ซงแบงออกเปน 3 สวน ดงน 1) แบบ

สอบถามสำาหรบนกทองเทยวชาวตางชาต 2) แบบ

สอบถามสำาหรบผประกอบการ 3) แบบสอบถาม

สำาหรบหนวยงานทเกยวของ

สำาหรบการศกษาครงนไดกำาหนดกลม

ประชากรสำาหรบงานวจยน คอ ผมสวนไดสวนเสย

3 กลม ไดแก 1) กลมนกทองเทยวชาวตางชาต

2) กลมผประกอบการการเดนทางและกจกรรม

การทองเทยวทเกยวของ และ 3) กลมผเชยวชาญ/

หนวยงาน/สถาบนทเกยวของโดยไดทำาการเกบ

ขอมลของกลมเปาหมาย ทง 3 กลม เพอใหการ

วเคราะหมประสทธภาพและอธบายในเชงลก

การกำาหนดกลมตวอยางนนตองศกษาจากสถต

จำานวนนกทองเทยวชาวตางชาตของจงหวดใน

แตละภมภาคของประเทศไทยทมจำานวนสงทสด

ดงแสดงในรปท 1 ดงน

จากการเกบรวบรวมขอมลดานสถตใน

การกำาหนดกลมตวอยาง พบวา จงหวดทมจำานวน

นกทองเทยวมากทสด และอตราการเสยชวต

จากอบตเหตทางถนนตอประชากร 100,000 คน

มากทสดในแตละภมภาคของประเทศไทย

โดยไดรวบรวมขอมลแบบสอบถามจาก

นกทองเทยว จำานวน 800 ชด ซงคดเปนคาความ

ยอมรบไดตาม Yamane (1967) อยทรอยละ 98

จากจำานวนนกทองเทยวชาวตางชาตทเขามาใน

เมองไทยเฉลยป ค.ศ. 1997–2007 ประมาณ 10.8

ลานคน แบงเปน 6 ภมภาค โดยคดสดสวน

จำานวนนกทองเทยวชาวตางชาตเฉลยรายภมภาค

ดงแสดงจำานวนในตารางท 1

ตารางท 1 จำานวนการรวบรวมขอมลของนกทองเทยว

ดานพฤตกรรมและทศนคต

จงหวด จำานวนนก

ทองเทยว พ.ศ.

2552 (พนคน)

รอยละ จำานวน

แบบสอบ

ถาม (ชด)

กรงเทพมหานคร 30,037 24.06 200

ประจวบครขนธ 28,303 22.67 150

ชลบร 16,383 13.12 150

เชยงใหม 14,854 11.90 100

นครราชสมา 18,252 14.62 100

ภเกต 17,008 13.62 100

รวม 124,840 100 800

นอกจากน ยงมกลมตวอยางทเปนกลม

ผประกอบการทงสน 300 ชด ไดแก ผประกอบ

การดานยานพาหนะผ ประกอบการดานการ

ประกนภยและผประกอบการดานการทองเทยว

และสำาหรบกลมต วอยางของหนวยงานและ

สถาบนทเกยวของทงสน 100 ชดรปท 1 จำานวนนกทองเทยวชาวตางชาตในพนทศกษา



การวเคราะหขอมลท งเชงปฐมภมและ

ทต ยภ ม ดวยวธ การว เคราะหข อม ลเชงสถ ต

พรรณนาในการอธบายถงระดบและความสมพนธ

ของปจจยตางๆ ทกอใหเกดความเสยงตอพฤต-

กรรมและทศนคตของนกทองเท ยวดานความ

ปลอดภยทางถนนผลการศกษาสามารถอธบาย

ไดถงรปท 2 ซงแสดงใหเหนถงลกษณะทางสงคม

เศรษฐกจของนกทองเทยวชาวตางชาต ทสงผล

ตอพฤตกรรมการเตรยมความพรอม การเลอก

รปแบบการเดนทางการทองเทยวในประเทศไทย

รวมถงทศนคตของนกทองเทยวชาวตางชาตตอ

ความปลอดภยทางถนนในประเทศไทยอนเปน

ประโยชนตอการสรปผลการศกษาและเสนอ

แนวทางในการสงเสรมดานความปลอดภยทาง

ถนนของนกทองเทยวชาวตางชาต โดยศกษา

ออกเปน 4 สวน ดงน 1) การเตรยมความพรอม

ในการเดนทางมาทองเทยวดานความปลอดภย

ทางถนน 2) การเลอกรปแบบการเดนทาง และ

พฤตกรรมการขบขในการทองเทยวของนกทอง

เทยวชาวตางชาต 3) ทศนคตของนกทองเทยว

ชาวตางชาตตอความปลอดภยทางถนน 4) ปญหา

ดานการปฏบตงานของหนวยงานท เกยวของ

ดานความปลอดภยทางถนน

3.1 การเตรยมความพรอมในการเดนทางมา

ทองเทยวดานความปลอดภยทางถนน

การเตรยมความพรอมในการเดนทางมา

ทองเทยวของนกทองเทยวชาวตางชาตตอดาน

ความปลอดภยทางถนน พบวา มนกทองเทยวชาว

ตางชาตถงรอยละ 30.9 ของนกทองเทยวทงหมด

ทไมทราบถงสถานการณดานความปลอดภยทาง

ถนนของประเทศไทยรวมถงไมมการทำาประกนภย

ทองเทยวรอยละ48.9 ของนกทองเทยวชาวตาง

ชาตซงนกทองเทยวทไมไดทำาประกนภย

รปท 1 พฤตกรรมและทศนคตของนกทองเทยวชาวตางชาตในการทองเทยวตอปจจยทกอใหเกดความเสยงในความไม

ปลอดภยทางถนน


569

นกทองเทยวสวนใหญเปนนกทองเทยว

ท มลกษณะการทองเท ยวแบบระยะยาว โดย

วางแผนกอนการเดนทางอยางละเอยดถงรอยละ

12.8 และมลกษณะทางเศรษฐกจและสงคม ดงน

สวนใหญเปนเพศชายถงรอยละ 27.3 มอายอย

ในชวง 21-30 ป รอยละ17.9 มระดบการศกษา

ในระดบปรญญาตร รอยละ 22 โดยสวนใหญ

ประกอบอาชพพนกงานบรษทถงรอยละ 13.4 ม

รายไดมากกวา 3,000 ดอลลารตอเดอน รอยละ

12.3 และมสถานภาพแตงงานแลวถงรอยละ 23.8

ซงขอมลดงกลาวแสดงใหเหนถงความสำาคญใน

การสอสารต อนกทองเท ยวเพอใหทราบถง

สถานการณดานความปลอดภยทางถนนเพอให

นกทองเทยวมการเตรยมความพรอมตอการเดน

ทางเขามาทองเทยว ในดานความปลอดภยทาง

ถนน โดยหากนกทองเทยวทราบถงสถานการณ

ดานความปลอดภยทางถนน ซงเปนขอมลสำาคญ

ตอการตดสนใจตอการทำาประกนภยทองเทยว

ของนกทองเทยวขาวตางชาต จะสงผลทำาใหม

การเตรยมความพรอม ซงจะชวยลดความรนแรง

ของความเสยหายตอการเกดอบตเหตทางถนน

ในประเทศไทยลดนอยลง โดยนกทองเทยวชาว

ตางชาตสวนใหญทไมทำาประกนภยทองเทยว คอ

กลมนกทองเท ยวท วางแผนกอนการเดนทาง

ซงสอทสามารถเขาถงกลมนกทองเทยวลกษณะน

คอ สอทางอนเทอรเนต เนองจากนกทองเทยวท

วางแผนกอนการเดนทางสวนใหญหาขอมล

จากสออนเทอรเนตอยางละเอยดกอนการเดน

ทางมาทองเทยวในประเทศไทย

3.2 การเล อกร ปแบบการเด นทางและ

พฤตกรรมการขบขในการทองเทยวของ

นกทองเทยวชาวตางชาต

การเลอกรปแบบการเดนทาง พบวา นก

ทองเทยวทเชายานพาหนะเพอขบขในการทอง

เทยวไมมใบขบขในการเดนทางถงรอยละ 64.58

และไมทราบกฎจราจรและบทลงโทษหากฝาฝน

กฎจราจรถงรอยละ 65 และ 70 ตามลำาดบ และ

สวนใหญมพฤตกรรมในการขบขท ผดกฎจราจร

โดยไมคาดเขมขดนรภยขณะขบขยานพาหนะถง

รอยละ 59 ซงมสดสวนใกลเคยงกบพฤตกรรมท

ไมสวมหมวกนรภย โดยสวนใหญเปนนกทอง

เทยวทมลกษณะมาทองเทยวในระยะยาวและ

วางแผนกอนเดนทางอยางละเอยดถงรอยละ

22.3 ของนกทองเทยวชาวตางชาตทงหมด แสดง

ใหเหนถงแนวทางในการแกไขปญหา คอ การเพม

ความเขมงวดในการปฏบตงานของหนวยงานท

เก ยวข องและการใหข อมลดานกฎจราจรใน

ประเทศไทยตอกฎหมายคาดเขมขดนรภยและ

สวมหมวกนรภยขณะขบขยานพาหนะรวมถง

นกทองเทยวทไมเชายานพาหนะสวนใหญเลอก

รปแบบเดนทางระหวางจงหวดโดยรถโดยสาร

ประจำาทางถงรอยละ 33.8 ทงน ระดบความพง

พอใจของนกทองเท ยวตอการเดนทางดวยรถ

โดยสารประจำาทางตอความสะดวกอยในระดบด

ถงรอยละ 47 และความคมคาตอราคาอยในระดบ

ดถงรอยละ 46.3 และความปลอดภยอยในระดบ

ดรอยละ 43.2 ซงแสดงใหเหนถงการตดใจใน

การเลอกใหรปแบบยานพาหนะในการเดนทาง

ของนกทองเทยวทเลอกจากความสะดวกและ

คมคาตอราคากอนปจจยดานความปลอดภยทาง

ถนนและนกทองเทยวทไมเชายานพาหนะ สวน

ใหญเลอกรปแบบเดนทางภายในจงหวดโดยรถ

สามลอเครองรบจางถงรอยละ 19.5 ซงมระดบ

ความพงพอใจของนกทองเทยวตอการเดนทาง

ดวยรถสามลอเครองรบจางตอความสะดวกอยในระดบดถงรอยละ 45 และความสบายอยในระดบดถงรอยละ 40.4 โดยความพงพอใจในดานความปลอดภยอยในระดบดรอยละ 36.9 ซงมระดบความพงพอใจในอย ล ำาดบสดทายเมอเทยบ


สดสวนกบปจจยอนๆ แสดงใหเหนถงการตดสนใจ

ในการเลอกใหรปแบบยานพาหนะในการเดนทาง

ภายในจงหวดของนกทองเท ยวชาวตางชาตท

เลอกจากความสะดวกและความสบายกอนปจจย

ดานความปลอดภยทางถนน ซงทำาใหเกดความ

เสยงตอนกทองเทยวชาวตางชาตทไมตระหนก

ถงความปลอดภยทางถนนในการเดนทาง

3.3 ทศนคตของนกทองเทยวชาวตางชาตตอ

ความปลอดภยทางถนน

ทศนคตของนกทองเท ยวชาวตางชาต

พบวา ระดบความปลอดภ ยทางถนนของ

ประเทศไทยตำากวาประเทศของนกทองเทยงถง

รอยละ 64.7 และระดบความปลอดภยของ

รปแบบการเดนทางของประเทศไทยสวนใหญอย

ในระดบท ต ำากวาประเทศของนกทองเทยว

โดยรถไฟมระดบความปลอดภยท ต ำากวาจาก

ทศนคตของนกทองเทยวถงรอยละ 51.2 และ

นโยบายเมาไมขบมระดบความเขมงวดทตำากวา

ประเทศของนกทองเทยวถงรอยละ 43.3 ซงม

สดสวนของระดบความเขมงวดทตำากวา โดยม

สดสวนมากกวานโยบายดานอนๆ ซงนกทอง

เทยวสวนใหญมความเหนวา สาเหตของการเกด

พฤตกรรมเสยงดานความปลอดภยทางถนนของ

นกทองเทยวชาวตางชาต เนองจากไมมขอมล

ดานกฎจราจรหรอการบงคบใชถงรอยละ 48.4

โดยปจจยหลกท ส งผลตอการตดสนใจใหนก

ทองเทยวไมกลบมาทองเทยวอกครงคอ ปญหา

อาชญากรรมมสดสวนถงรอยละ 18.7 และความ

ปลอดภยทางถนนมสดสวนอยในอนดบท 3 ม

สดสวนรอยละ 16.7 ของนกทองเทยวทงหมดจะ

เหนไดวา นกทองเทยวสวนใหญเหนวา ความ

ปลอดภยทางถนนเปนปจจยหลกทมอทธพลตอ

การตดสนใจในการกลบมาทองเทยวอกครงถง

รอยละ 43.3 ของนกทองเทยวทงหมด

3.4 ปญหาดานการปฏบตงานของหนวยงาน

ทเกยวของดานความปลอดภยทางถนน

จากการสมภาษณหนวยงานทเกยวของ

ดานความปลอดภยทางถนน พบวา การใหความ

เขมงวดตอการตรวจสอบใบอนญาตขบขในการ

เชายานพาหนะของนกทองเทยวชาวตางชาต

หนวยงานยงคงมความสำาคญในระดบปานกลาง

รอยละ 33.3 ซงผประกอบการสวนใหญใหความ

สำาคญในระดบสำาคญมาก โดยมสดสวนรอยละ

1.2 จงแสดงใหเหนถงชองวางในการเขมงวดตอ

การตรวจสอบใบอนญาตขบขของนกทองเทยว

ชาวตางชาต เมอพจารณาดานความเขมงวดตอ

การตรวจสอบยานพาหนะในการทองเทยวใหได

มาตรฐาน พบวา การใหความสำาคญของหนวย

งานและผประกอบการใหความสำาคญในระดบ

ปานกลาง โดยมสดสวนรอยละ 37.5 และ 36.6

ตามลำาดบ โดยการดแลใหความชวยเหลอนกทอง

เทยวชาวตางชาตทประสบอบตเหตหนวยงาน

และผประกอบการใหความสำาคญมากตออปกรณ

ฉกเฉนในการใหความชวยเหลอยามเกดเหตถง

รอยละ 50 และ 48.8 รวมถงการประสานงาน

ระหวางหนวยงานทเกยวของเพอใหความชวย

เหลอผประสบอบตเหตชาวตางชาตและตดตอ

ญาตพบวา หนวยงานสวนใหญยงคงไมเหนความ

สำาคญและใหความสำาคญในระดบปานกลางถง

37.5 โดยผประกอบการใหระดบความสำาคญใน

ระดบมากถงรอยละ 56.1

4. บทสรปและขอเสนอแนะ

จากการศกษาองคประกอบของอบตเหต

ซงเกดจากปจจยรวม 3 ปจจย ไดแก คนหรอผ

ขบขยานพาหนะรถหรอยานพาหนะในการขบข

และถนน-สงแวดลอม โดยผลการวเคราะห พบวา

พฤตกรรมและทศนคตของนกทองเทยวชาวตาง


571

ชาตยงคง พบวา เปนหนงในปจจยเสยงดานผขบข

ยานพาหนะ รวมทงไมมการเตรยมความพรอม

ในการทองเทยว และยงคงไมตระหนกถงความ

ปลอดภยทางถนน รวมถงมพฤตกรรมการขบขท

ผดกฎจราจร ซงผประกอบการและหนวยงานท

เกยวของจำาเปนท จะตองรวมมอกนเพอแกไข

ปญหาดงกลาว โดยทางผประกอบการทเกยวของ

ดานการทองเทยว ควรมการจดทำาสอหรอเอกสาร

เพอเตอนลกคาชาวตางชาตถงปจจยเสยงตางๆ

ทกอใหเกดความไมปลอดภยทางถนน สวนผ

ประกอบการดานความปลอดภยทางถนน ทงกลม

รถเชาและรถโดยสารสาธารณะควรมการให

บรการกบนกทองเทยว โดยเนนใหเชาเฉพาะผม

ใบอนญาตขบขสากลเทานน รวมถงกวดขนในการ

ใหขอมลดานกฎจราจรและบทลงโทษแกนกทอง

เทยวชาวตางชาต ในสวนของหนวยงานทเกยว

ของดานการทองเทยว ควรมการจดทำาแผนความ

ปลอดภยทางถนนและจดทำาสอ เอกสาร คมอ

เพอใหความรทถกตองเกยวกบการเดนทางทอง

เท ยวท ปลอดภยแกนกทองเท ยวชาวตางชาต

สวนหนวยงานทเกยวของดานความปลอดภยทาง

ถนนควรเพมความเขมงวดในการตรวจสอบใบ

อนญาตขบขของนกทองเทยว และรวมมอกน

สรางเครอขายความปลอดภยทางถนน และหนวย

งานดานการใหความชวยเหลอ ควรมการจดระบบ

ดแลและใหความชวยเหลอผปวยทเปนชาวตาง

ชาตเพอเปนตนแบบนำาไปสการอบรมหรอตด

กจกรรมเชงปฏบตตอไป และปจจยดานยาน

พาหนะ พบวา นกทองเทยวสวนใหญเลอกใช

รปแบบการเดนทางโดยรถโดยสารสาธารณะ ซง

พบวา ผประกอบการในปจจบนละเลยตอการ

ตรวจสอบสภาพยานพาหนะ ซงหนวยงานและ

ผประกอบการทเกยวของควรมความเขมงวดตอ

การกำาหนดระยะเวลา และเพมประสทธภาพใน

การตรวจสอบอยางเปนระบบ รวมถงปจจยดาน

ถนน-สงแวดลอม พบวา ยงเปนปจจยเสยงในการ

ใชรถใชถนนอยางปลอดภยตอนกทองเทยว ซง

หนวยงานทเกยวของดานความปลอดภยทางถนน

ควรทำาการตรวจสอบความปลอดภยทางถนน

เพอนำาไปสมาตรฐานดานความปลอดภยทาง

ถนนในระดบสากล

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสำานกงานคณะกรรมการการ

วจยแหงชาต (วช.) และสำานกงานกองทนสนบสนน

การวจย (สกว.) ทสนบสนนทนวจยแผนงานการ

ยกระดบความปลอดภยในการทองเทยวของชาว

ตางชาตตามมาตรฐานสากลโดยภายใตแผนงาน

ดงกลาวไดมโครงการการยกระดบความปลอดภย

ในการทองเทยวของชาวตางชาตตามมาตรฐาน

สากลดวยการศกษาดานพฤตกรรมและความ

พงพอใจ ซงขอมลในงานวจยนเปนสวนหนงของ

งานวจยดงกลาว

References

กรมการทองเทยว. (2555). การวจยโครงการ

สำารวจทศนคตของนกทองเทยวตอเอกลกษณ

ของพนททองเทยวหลก.กรงเทพฯ: กระทรวง

การทองเทยวและกฬา.

World Health Organization (WHO). (2013).

Transport policies neglect pedestrians

and cyclists: statistical annex. Global

Status Report on Road Safety 2013,

237-303.

Yamane. (1967). Statistics, an introductory

analysis (2nd ed.) New York: Harper and

Row.

แนวทางการออกแบบจดการและพฒนาทางเทาบรเวณสถานขนสงมวลชน

ในพนทเขตศนยกลางธรกจ (CBD) กรณศกษา ถนนสลม

Design and Management Guideline for Sidewalk in Transit Stations

Area in Central Business District: A Case Study of Silom Road

จรวช ไทยปรชา1 และ ดร. พรดร แกวลาย2

Jeerawich Thaipreecha1 and Peeradorn Kaewlai, DDes.2


E-mail: [email protected] , [email protected]

บทคดยอ

พนทสาธารณะมความสำาคญและการใชงานทแตกตางกนไปตามกาลเวลา ทตง และวฒนธรรม

ของพนท นนๆ ในประเทศไทยถนนและทางเทา ซงเปนหน งในประเภทของพนท สาธารณะท ม

จดมงหมายในการเปนทางสญจรของคนกลบมลกษณะเปนพนท ท เกดกจกรรมอ นขนนอกเหนอ

จากการเปนทางเดน ดงนน การศกษาและทำาความเขาใจกบลกษณะทเกดขนจะเปนประโยชนตอ

การนำาใชในการออกแบบจดการทางเทาและพนทโดยรอบ ผวจยไดทำาการศกษาพนทบรเวฌทางเทาใกล

ตงแตหนาอาคารซลลค เฮาสถงหนาอาคารลเบอรต สแควร และหนาอาคารโรบนสนสลมถงสลม

ซอย 4 โดยการสงเกต วดระยะ สมภาษณผประกอบการ การใชงานพนท และพบความเกยวของกน

ระหวางชวงเวลา ผใช รวมถงลกษณะทางกายภาพของพนท ซงสงผลใหลกษณะทางพฤตกรรมบน

ทางเทาบรเวณตางๆ มลกษณะแตกตางกน

Abstract

Public spaces’ role and significance may vary across regions and cultures. Bangkok also

has their own way to perceive and function their public space. Sidewalk, a type of public space

for pedestrians at the side of a street, has its use far more than just space for walking in

Bangkok’s context. In order to understand this phenomenon, researcher have studied sidewalk

on Silom Rd. by way of measurement, observation, and conduct interviews and found some

interesting connections between time, users, and sidewalk’s physical condition and design.

คำาสำาคญ (Keywords): ความเขาใจ (Understand), ทางเทา (Sidewalk), การใชงาน (Function)


573

1. บทนำา

1.1 ทมาและความสำาคญของปญหา

พนทสาธารณะ เปนพนททมความสำาคญ

ตอความเปนเมองและชมชน เนองจากพนท

สาธารณะเปนสถานทท ผ คนสามารถพบปะ ม

ปฏสมพนธและเกดกจกรรมรวมกน แตความ

สำาคญและการใชงานของพนทสาธารณะมความ

แตกตางกนไปตามกาลเวลา ทตง และวฒนธรรม

ของพนทนนๆ

ทางเทาตามจดประสงคแลว หมายถง

บรเวณพนทเพอใหคนเดนสญจรเลยบไปกบถนน

และทำาใหคนเขาถงอาคารสถานทตางๆ แตใน

ประเทศไทยนน ถนนและทางเทาซงเปนพนท

สาธารณะทมจดมงหมายในการเปนทางสญจร

ของคนกลบมลกษณะเปนพนท ท เกดกจกรรม

อนขน โดยทางเทาในกรงเทพมหานครฯ โดย

เฉพาะทางเทาในบรเวณทมการสญจรของคน

มากมกจะมกจกรรมประเภทการคาเกดขนดวย

ซงในปจจบนไดกลายเปนหนงชวตประจำาวน

และเอกล กษณของทางเทาในประเทศไทย

(Maugham, 1995, p.151 as cited in Askew,

2002, p.1) และหากมการศกษาและทำาความ

เขาใจเกยวกบลกษณะทเกดขนแลวนำาไปประยกต

ใช ในการออกแบบ จดการทางเทา จะชวยให

เกดรปแบบทางเทาทตอบสนองตอลกษณะการ

ใชงานและวถชวตของคนไทยไดตอไป

1.2 วตถประสงคของบทความ

1. ศกษาถงลกษณะทางกายภาพและ

พฤตกรรมท เก ดขนในการใชพนท ทางเทาใน

บรเวณเขตศนยกลางธรกจ (CBD)

2. วเคราะหทมาของปญหาและพฤตกรรม

การใชพนทสาธารณะประเภททางเทาในบรเวณ

เขตศนยกลางธรกจ

1.3 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. เขาใจถงลกษณะพฤตกรรมทเกดขน

ในพนทและปจจยตางๆ ทมผลตอการเกดกจกรรม

ลกษณะตางๆ ขน

2. การเขาใจถงปจจยและสาเหตการเกด

พฤตกรรมในพนทนำาไปสแนวทางการจดการและ

แกไขปญหาทเกดขนของพนทลกษณะนนๆ ได

1.4 ขอบเขตการวจย

การศกษาถ งล กษณะของทางเทาใน

บรเวณสถานขนสงมวลชนในบรเวณสลม ม

ขอบเขตการวจย ดงน

1.ขอบเขตการวจยเชงพนท

การวจยนผวจยเลอกศกษาพนททางเทา

ในบรเวณเขตศนยกลางธรกจโดยมขอบเขตการ

ศกษาตงแตสถานรถไฟใตดนสลมไปถงหนา

อาคารลเบอรตสแควร และหนาอาคารโรบนสน

สลมถงสลม ซอย 4

2.ขอบเขตการวจยเชงเนอหา

ศกษาลกษณะทางกายภาพของบรเวณ

พนททางเทาทเกดกจกรรมการใชงานทงในดาน

การใชเปนเสนทางสญจร ดานกจกรรมการคา

หาบเรแผงลอย และดานการออกแบบ

ศ กษาล กษณะและพฤต ก ร รมของ

ผประกอบธรกจเฉพาะทอยบนพนทหรอเหลอม

ลำาเขามาบนพนททางเทา

1.5 ระเบยบวธวจย

การวจยเรองนใชวธ การเกบขอมลเชง

คณภาพจากการสำารวจ วเคราะห และสอบถาม

ขอมลจากผประกอบการในพนทและหนวยงานท

เกยวของโดยตรง และมการเกบขอมลจากการ

วดขนาด สำารวจพนท และทำาแบบสอบถามตอ

ผทมาใชบรการ โดยมรายละเอยดดงตอไปน

แนวทางการออกแบบจดการและพฒนาทางเทาบรเวณสถานขนสงมวลชนในพนทเขตศนยกลางธรกจ (CBD) กรณศกษา ถนนสลมจรวช ไทยปรชา และ ดร. พรดร แกวลาย

574

1. ทำาการสำารวจและเกบขอมลทางกาย

ภาพของพนททางเทาทมกจกรรมการคาประเภท

หาบเรแผงลอยหรอการเหลอมลำาเขามาบนพนท

ทางเทาของรานคา โดยการถายภาพ วดขนาด

ความกวาง ยาว ของพนททสนใจศกษา

2. สมภาษณผ ประกอบการหาบเรแผง

ลอย รานคาในบรเวณพนท ผเดนสญจรในพนท

และหนวยงานทเกยวกบการดแลรบผดชอบพนท

ทศกษาโดยตรง

3. นำาขอมลทไดจากการสำารวจมาทำาการ

วเคราะหหาความเกยวของระหวางลกษณะทาง

กายภาพกบพฤตกรรมการใชงานทเกดขนของ

พนท เพอทำาความเขาใจถงปจจยท ส งผลตอ

ลกษณะพฤตกรรมทเกดขนในแตละบรเวณ

2. ลกษณะทางกายภาพและการใชงานในพนท

ในการวจยทำาการวจยแบงตามเวลาออก

เปน 4 ชวงเวลา ไดแก

- ชวงเชาตงแตเวลา 06.31-10.30 น.

- ชวงกลางวนตงแตเวลา 10.31-14.30 น.

- ชวงเยนตงแตเวลา 14.31-18.30 น.

- ชวงกลางคนตงแตเวลา 18.31-22.30 น.

และแบงพนทออกเปนบรเวณทงหมด 8 สวน

2.1 ลกษณะทางเทาในพนทศกษา

1. บรเวณทางเทาจากสถานรถไฟใตดน

สถานสลมถงซอยศาลาแดง: ทางเทามพนท

ในการเดนทกวาง การตงแผงขายของไมสงผล

กระทบตอการเดนมากนกแตสงผลตอลกษณะ

การเขามาใชงานพนท พฤตกรรมของผใชงานท

เกดขนสวนมากจะเปนในลกษณะเดนผานไปยง

บรเวณอน และผใชงานสวนใหญเปนคนไทยทำาให

มลกษณะชวงเวลาการใชงานมากนอยทคอนขาง

แนนอนและขนกบกจวตรประจำาวน

2. บรเวณทางเทา จากซอยศาลาแดงถง

อาคารสลมคอมเพลกซ: ทางเทามพนทเดนไม

กวางมาก ซงเปนผลมาจากการตงรานคาทงสอง

ขางของทางเทาซงมลกษณะเปลยนไปตามชวง

เวลา และบางสวนเกดจากลกษณะการออกแบบ

ของทางเทา ผใชงานมทงชาวไทยและตางชาต

และลกษณะการใชงานจะแตกตางกนตามชวง

เวลา คอ ชวงเวลาเชาและเยนการใชงานหลก

จะเปนการเดนผานไปบรเวณอน และในชวงเวลา

กลางวนและกลางคนเปนการเดนมานงทาน

อาหารในพนทแลวเดนกลบทางเดมหรอแวะทาน

อาหารกอนเดนไปบรเวณอน

3. บรเวณทางเทา จากสลมคอมเพลกซ

ถงอาคารพาณชยรานสมยโภชนา: ทางเทาม

ขนาดไมกวางมาก และในบางพนทยงไดรบผล

กระทบจากโครงสรางของสถานรถไฟฟาสลม แต

กลบ เปนบรเวณทความหนาแนนไมมากนก เนอง

มาจากพนทบรเวณระยะถอยรนของอาคารสลม

คอมเพลกซทมระดบเดยวกบทางเทาและมการ

เปดใหเดนไดเหมอนเปนสวนหนงของทางเทา

โดยการใชงานพนท บรเวณนม ตงแตการเดน

ผานไปบรเวณอน การเดนเขาออกอาคารสลม

คอมเพลกซ การเดนทางเขาออกสถานรถไฟฟา

และการยนรอรถโดยสาร

4. บรเวณทางเทาทางขนสถานรถไฟฟา

ศาลาแดงหน าอาคารพาณชยถ งหน าซอย

คอนแวนต: เปนบรเวณทพนท สวนใหญอยใต

โครงสรางสถานรถไฟฟา พนท ในการเดนทาง

สญจรมขนาดแคบ เนองจากผลกระจากโครงสราง

สถาน และการตงรานคาในพนท โดยการใชงาน

สวนมากจะเปนลกษณะการเดนผานไปยงพนท

อ น แตเนองจากมรานคาจำานวนมากจะมการ

แวะซอของขางทางใหเหนไดเรอยๆ ยกเวนเพยง

บรเวณหนาอาคารศรบญเรอง จะไมมการตงรานคา


575

นอกจากชวงเวลากลางคน ทำาใหบรเวณหนา

อาคารมพนท ในการเดนท กวาง แตในขณะ

เดยวกนกยงเปนบรเวณทมคนเยอะเกอบตลอด

เวลาเนองจากปรมาณคนทมาจากทงรถไฟฟา

ซอยคอนแวนต หรอจากฝงอาคารลเบอรตสแควร

5. บรเวณทางเทาหนาอาคารลเบอรต

สแควร: เปนพนททมความหนาแนนมากเนองมา

จากนอกจากทางเทาจะมขนาดทไมกวางมากแลว

ยงมการวางแผงขายของบรเวณทงสองดานของ

ทางเทาเกอบตลอดทงวนดวย

6. บรเวณทางเทาฝ งโรบนสนสลมถง

ทางขนรถไฟฟาสถานศาลาแดง: เปนบรเวณทม

ความกวางของทางเทามากและมความหนาแนน

นอย การตงรานขายของขางทางกมนอยเกอบทง

วนยกเวนชวงเวลากลางคน โดนการใชงานพนท

บรเวณนสวนมากจะเปนเพยงการสญจรเดนผาน

เปนหลก ยกเวนชวงเวลากลางวนทจะมการเดน

มาทานอาหารกลางวนในพนท

7. บรเวณทางเทาทางขนรถไฟฟาสถาน

ศาลาแดงถงหนาอาคารธนยะ: ผใชงานในพนท

บรเวณนสวนใหญจะเปนนกทองเทยวชาวตาง

ชาตและจะมการใชงานมากในชวงกลางคน เชน

เดยวกบการตงแผงรานคาทแทบจะไมมในชวง

เวลากลางวน แตมมากตลอดสองขางทางในเวลา

กลางคน สงผลใหพนททสามารถเดนไดมความ

กวางเหลอเพยงประมาณ 1 เมตร

8. บรเวณหนาอาคารธนยะถงสลมซอย

4: มลกษณะเหมอนกบบรเวณอาคารธนยะ คอ

ผ ใชงานในพนท บรเวณนส วนใหญจะเปนนก

ทองเทยวชาวตางชาตและจะมการใชงานมากใน

ชวงกลางคน และการตงรานคาทมอยจำานวน

หนงในชวงเวลากลางวนและหนาแนนมากในชวง

เวลากลางคน ซงสงผลถงพนททสามารถสญจรได

ของคนในชวงเวลากลางคน

2.2 องคประกอบทมผลตอลกษณะการใชงาน

ทางเทา

2.2.1 องคประกอบทางเทาท เก ดจากการ

ออกแบบ:

1) องคประกอบทอยบนทางเทา

- ถ งขยะ การไม ม ถ งขยะและการม

ตโทรศพทสาธารณะท มากและไมมคนใชงาน

รวมถงลกษณะของพนทสญเปลา นำาไปสรปแบบ

การกองขยะทงไวบรเวณตโทรศพทสาธารณะ

โคนเสา หรอตนไม และการใชพนทวางทไมมการ

ใชงานเปนทวางเกบของ หรอทงขยะของรานคา

- เสาไฟและปายสญลกษณ เสาไฟม

ปรมาณมาก โดยบางตำาแหนงมเสาไฟตงอยสอง

อนตดกน โดยอนหนงเปนไฟสำาหรบถนนและอก

อนสำาหรบทางเทา ตำาแหนงการวางปายบอกทาง

และสญลกษณตางๆ มปรมาณมากและกนพนท

เขามาบนทางเดนมากทำาใหขวางทางเดน

- การปพน ลกษณะการปพนทางเทาท

แบงเปน 3 บรเวณ มผลตอลกษณะการใชพนท

โดยรานคาจะมการตงรานอยในแนวดานขาง

ทงสองดาน และพนทตรงกลางทมลายตางออก

ไปเปนพนททเวนไวสำาหรบการเดนเทา

2) พนทรอรถขนสงมวลชนหรอจกร-

ยานยนตรบจาง

- พนท ในการรอรถโดยสารประจำาทาง

พนทในการรอรถโดยสารประจำาทาง ในพนทไม

ไดมการออกแบบไวในพนทจงสงกระทบตอความ

สะดวกในการเดนสญจรของคนบนทางเทาดวย

เชนเดยวกน

- พนทจอดรถรบสงชวคราว พนทจอดรถ

รบสงชวคราวกนพนททางเทาไปจำานวนมากแต

ไมมการใชงานเนองจากไมอนญาตใหมการจอด

และกลายเปนทตงขายของของรานคาแทน

แนวทางการออกแบบจดการและพฒนาทางเทาบรเวณสถานขนสงมวลชนในพนทเขตศนยกลางธรกจ (CBD) กรณศกษา ถนนสลมจรวช ไทยปรชา และ ดร. พรดร แกวลาย

576

- จกรยานยนตรบจาง เปนอกหนงสวนท

สงผลตอลกษณะการใชพนททางเทา โดยในชวง

เวลาเรงดวนจะมคนยนรอจกรยานยนตรบจางบน

พนททางเทาสงผลใหคนตองลงไปเดนบนถนน

และในชวงเวลาทไมมคนสญจรมาก จกรยาน

ยนตรรบจางจะนำารถขนมาจอดบนทางเทาแทน

ซงในพนทไมไดมการจดการและกำาหนดพนทท

ชดเจนสำาหรบจกรยานยนตรบจางเหลาน

2.2.2ลกษณะสงกอสรางทตดกบทางเทา

- อาคารสำานกงาน อาคารสำานงานในพนท

สวนใหญจะมการหามตงรานคาบรเวณพนทหนา

อาคารในระหวางวน (ยกเวนบรเวณหนาอาคาร

ลเบอรตสแควร) ซงสงผลใหพนททางเดนบรเวณ

เหลานนมขนาดกวาง

- อาคารพาณชย อาคารพาณชยในพนท

จะมสวนทเปนกนสาดของอาคารยนเขามาใน

พนททางเทา และสรางความรสกความเปนเจา

ของตอพนทบรเวณนน เนองจากคนไทยไมไดม

การรบรพนทเปนเสนแบงทชดเจน (Noparatna-

raporn, 2005, p. 4-5) ซงเจาของอาคารเหลานน

จะใชประโยชนพนทเหลานนในลกษณะการตง

แผงขายของยนออกมาหรอปลอยเชาใหมการตง

รานขายสนคาในบรเวณนน ซงเปนสวนทสงผล

กระทบตอทางเดนมากกวาแผงรานคาทตดกบ

ถนนซงเปนแนวเดยวกบสวนประกอบทางเทาอย

แลว

รปท 1 แนวพนทและการใชประโยชนพนททางเทา

รปท 2 การใชพนททางเทาทอยภายใตกนสาดเหมอน

เปนพนทครอบครองของอาคารพาณชย

2.2.3แผงรานคาในพนท

- รถเขน

- โตะขายของ

- ซมบรการ

- แผงชวคราว

- แบกบดน

2.2.4ประเภทผใชพนท

1) ผประกอบการในพนท

- ผประกอบการรานคา

- คนขบรถจกรยานยนตรบจาง

2) ผใชงานพนท

- คนไทย

- นกเรยน

- นกทองเทยวตางชาต

3. สรปและอภปรายผลการศกษา

ดานอาคารสลมคอมเพลกซจะมกจกรรม

เกดขนมากในชวงระหวางวนและผใชงานสวน

ใหญในพนทจะเปนคนไทย สงผลใหลกษณะการ


577

ใชงานและจำานวนคนมลกษณะแปรผนโดยตรงกบ

กจวตรประจำาวน

จำานวนคนในแตละพนท ไมไดมผลตอ

ชวงเวลา สถานท หรอประเภทสนคาของรานคา

ท จะเข าการมาตงร านในพนท เน องจากเปน

บรเวณทมคนอยตลอด แตเปนการไดรบอนญาต

จากเขตและเจาของอาคารใกลเคยงเปนตวกำาหนด

ลกษณะและประเภทของรานจะถกกำาหนดโดย

ลกษณะทางกายภาพของตำาแหนงทตงของราน

มากกวาปจจยอ น ซงสงผลตอประเภทสนคา

ทขายอกทหนง ชวงเวลาในการขายไมไดสงผลตอ

ลกษณะของสนคามากนก ซงเปนผลจากลกษณะ

การใชงานพนทสาธารณะของคนไทยทมรปแบบ

ของกจกรรมเกดขนเมอมพนท (Levi, 2007

as cited in Batteate & Venema, 2007, p. 14)

โดยลกษณะดงกลาวแสดงถงแนวทางในการแก

ปญหาการใชพนททอาจทำาไดดวยการออกแบบ

หนวยขายของใหมขนาดทตางออกไปใหเหมาะ

ตอการใชพนทได

นอกจากน ปจจยความสะดวกในการ

ตอรถและเดนทางมผลเลอกใชเส นทางของ

พนกงานบรษท แตการยนรอรถสงผลตอความ

สะดวกของการเดนบนทางเทา เนองจากไมไดม

การออกแบบพนทรอรถโดยสาร และการกำาหนด

จดการรถจกรยานยนตรบจาง ซงเปนปญหาท

จำาเปนตองใชการจดการและวางแผนในการแก

ปญหา

ฝงอาคารธนยะผใชงานสวนใหญจะเปน

นกทองเทยวชาวตางชาตและมกจกรรมเกดขน

เฉพาะในชวงกลางคน โดยในชวงกลางวนไมม

คนใชพนทบรเวณนมาก ในชวงเวลากลางคนราน

คาใชพนทในการตงรานมากสงผลใหทางเดนแคบ

ซงแตในขณะเดยวกนกอาจแกปญหาไดดวยการ

จดการพนทในแตละเวลา

References

Askew, M. (2002). Bangkok:Place,practice

andrepresentation.London: Routledge.

Batteate, C. & Venema, J. (2007). Design of

public spaces symposium summary.

Retrieved March 13, 2012, from www.

digitalcommons.palpoly.edu

Noparatnaraporn, C. (2005). Reading the

present-dayBangkok.Submitted in total

fulfillment of the requirements of the

degree of Doctor of Philosophy, Faculty of

Architecture, Building and planning, The

University of Melbourne.

แนวทางการประเมนทอยอาศยของคนไรบาน:

กรณศกษา ศนยคนไรบานตลงชน และบางกอกนอย

Guidelines Homeless Shelter:

Case Studies of Taling Chan and Bangkok Noi Homeless Shelters

รสน โซะสะอ1 และ ดร. วจตรบษบา มารมย2

Rusnee Sotsait1 and Wijitbusaba Marome, Ph.D.2



บทคดยอ

การใชงานอาคารควรมการประเมนการออกแบบทสอดคลองกบวถชวตผใชงาน ประกอบกบใน

ปจจบนยงไมมการศกษาการประเมนทอยอาศยของคนไรบาน บทความนจงมวตถประสงคเพอนำาเสนอ

ประเดนทเกยวของกบแนวทางการประเมนทอยอาศยของคนไรบาน ตามสภาพการณปจจบน การมอง

กจกรรม และวถชวตในศนยคนไรบานผานสภาพแวดลอมทางกายภาพเชงสถาปตยกรรม พรอมนำาเสนอ

แนะแนวทางการประเมนทสอดคลองกบวถชวต จากกระบวนการศกษา โดยวธการสำารวจ สงเกต และ

การสรางเครองมอการมสวนรวมของคนไรบาน โดยสามารถกำาหนดเกณฑการประเมนทพกชวคราว

ประกอบดวย การใชพนท เปลอกอาคาร ความปลอดภยทงชวต และทรพยสน ระยะเวลาการพกอาศย

และการอยรวมกนทางสงคมภายในศนย ซงเปนสวนหนงของปจจยทสงเสรม และพฒนาคณภาพชวต

สงคมและเศรษฐกจทจะเปนแรงขบเคลอนตอการแกปญหาระดบกลมคนในสงคมตอไป

Abstract

Building usability should be estimated in terms of design to match user’s way of life. In

addition, currently, there is no case study about building estimation for the homeless. The

objective of this study is to understand estimation guidelines of space utilities for homeless

temporary shelters at the present condition. An observation of homeless activities and lifestyles

through physical conditions was employed. The methodology includes surveying, observation

and using participation tool usage. The estimation guideline of space utilities is aimed to serve

life style of the homeless which then will lead to the Post-Occupancy Evaluation that indicates

a set of criteria including the use of space, resident’s attitude, security, period of stay and

privacy. These guidelines are also parts of factors promoting their quality of life, social and

economic development driving towards social problem mitigation.

คำาสำาคญ (Keywords): คนไรบาน (Homeless), ศนยคนไรบาน (Homeless Shelter), การประเมนอาคาร

หลงเขาใช (Post-occupancy Evaluation (POE))


579

1. บทนำา

1.1 ทมาและความสำาคญ

ผลพวงแหงความเจรญตามแผนพฒนา

เศรษฐกจตงแตทศวรรษท 2500 เปนตนมาทำาให

เกดความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของภาค

อตสาหกรรม ภาคเกษตรกรรมเปลยนแปลงสภาค

อตสาหกรรม เกดการอพยพของแรงชนบทสเมอง

หลวง ซงในอนาคตจากการคาดการณอก 30 ป

ขางหนา (พ.ศ. 2549-2578) จะมประชากรเพม

ขน จากความเปนเมองท ขยายตวนำาไปสการ

วางแผนพฒนาทเกดขน ซงจำาเปนตองมองภาพ

ทงระบบมหานคร และแนวโนมของการขยายตว

ของเมองในอนาคตทเกดจากโครงการพฒนา

ขนาดใหญ (mega project) ทจะสงผลตอการ

เพมจำานวนประชากรในบรเวณกรงเทพฯ และ

ปรมณฑล ทำาใหมความแออดมากยงขน เกดการ

อพยพแรงงานเขาสพ นท มากขน เกดปญหา

เรองการขาดแคลนทอยอาศย และคณภาพชวต

ของกลมดอยโอกาสหรอคนจนเมอง จะมความ

รนแรงมากย งขนซงเปนสงท ร ฐ และองคกรท

เกยวของตองวางแผนปองกนแกไขปญหาใน

อนาคต (สยาม นนทคำาจนทร, 2553, น. 26, อาง

ถงใน ดารณ ถวลพพฒนกล, 2539; Rakodi &

Jones, 2004; Ravestin, 2003)

แกนนำาเครอขายคนไรบานเรมมแนวคด

อยากใหภาครฐใหการสนบสนนงบประมาณใน

การสรางศนยพกพงของคนไรบานทมกฎระเบยบ

และการจดการซงออกโดยกลมคนไรบาน เพราะ

วถชวตบางประการของคนไรบานนนไมสอดคลอง

กบกฎระเบยบทภาครฐเปนผออกกฎในการอย

อาศย จากผลของนโยบายปดสนามหลวงของ

กรงเทพมหานคร ทำาใหคนไรบานแกปญหาโดย

สรางศนยพกชวคราวรองรบซงไดรบการสนบสนน

งบประมาณการจดสรางจากสถาบนพฒนาองคกร

ชมชน เพอเปนศนยฯ ในการตงหลกชวต โดยม

ระบบการบรหารจดการศนยฯ ดวยตวคนไรบาน

เอง และคนควากจกรรมพฒนาคณภาพชวตดาน

ตาง ๆ ควบคกบการพฒนาขอเสนอตอการแก

ปญหาคนไรบานใหครอบคลมมากขนภายใตการ

ดแลของมลนธพฒนาทอยอาศย จากการศกษา

วจยในครงนจงเปนสวนหนงในการเสรมสราง

แนวคดใหมการสรางศนยพกพงชวคราวเพอตอบ

สนองกบวถชวตของคนไรบานมากยงขน

2. แนวคดการประเมน

ในการวจยในครงนเปนการนำาแนวความ

คดทางสถาปตยกรรมเพอสรางแนวทางการ

ประเมนการใชงานพนท ทางกายภาพอาคารท

สอดคลองกบวถชวตของสมาชกคนไรบาน จาก

การกลาวถงสมมตฐานทไมไดรบการพสจนมา

กอนทงของ วระ สจกล และ Brill (1974), อางถง

ใน วระ สจกล (2544) ไดชใหเหนถงความสำาคญ

และจำาเปนทจะตองทำาการศกษาเพอประเมน

ผลหลงการใชงานอาคารหรอทเรยกวา “Post Oc-

cupancy Evaluation” หรอ “Post-Construction”

หรอ “After–the–Fact–Evaluation” โดยมความ

หมายทเกยวของวาเปนการประเมนผลอาคาร

หลงจากทำาการกอสรางอาคารเสรจ หรออาคาร

ท มผ มาใชสอยแลว จากการศกษาเกณฑการ

ประเมนไดกลาวไววา ผพกอาศยสำาหรบทพก

อาศยมความตองการหลก 2 ประการ ประการแรก

คอ ความตองการดานสรรวทยา (physiological

needs) และประการทสอง เปนความตองการดาน

จตวทยา และสงคม ในขณะท Liu (1999, p. 514)

แบงความตองการออกเปน 4 ประการ คอ ความ

ตองการดานสรรวทยา (physiological needs)

ความตองการดานจตวทยา (psychological needs)

ความตองการดานสงคมวทยา (sociological

แนวทางการประเมนทอยอาศยของคนไรบาน: กรณศกษา ศนยคนไรบานตลงชน และบางกอกนอยรสน โซะสะอ และ ดร. วจตรบษบา มารมย580

needs) และความตองการดานเศรษฐศาสตร

(economic needs) ซงนำาไปสการสำารวจความคด

เหนเกยวกบความพงพอใจ 9 ประการ สวนทาง

ดาน Sungur (1998) ไดแบงปจจยทมผลตอความ

พงพอใจของผใชออกเปน 5 ปจจย ซงมความ

สมพนธก บความตองการความตองการดาน

สรรวทยา และความตองการดานจตวทยา และ

สงคม ปจจยแรกเปนปจจยท มผลตอผ ใชงาน

(parameters related to the user) เปนการกลาว

ถงขอมลเบองตนของผใช เชน เพศ อาย การ

ศกษา รายได ระยะเวลาการอยอาศย ลกษณะ

การพกอาศย (Kaya & Erkip, 2001, quoting

Baum at., 1979; 1998;) ฐานะทางสงคม (Liu,

1999; 1998) และภมหลงของผใชงาน (2001,

quoting Baum at., 1979) ปจจยทสองเปนปจจย

ทมผลตอสภาพแวดลอม (parameters related to

the environment) เชน ความสบายทางกายภาพ

(2001; 1999; 1998) ปจจยทสามเปนปจจยทม

ผลตออาคาร (parameters related to the building)

เชน การจดการ ทตง คณคา และแนวคดทาง

กายภาพ สวนทสเปนปจจยทมผลตอทพกอาศย

และพนทวาง (parameters related to the dwell-

ing and spaces in the dwelling) เชน คณภาพ

ประสทธภาพ และความยดหยนของพนท (1998;

Voordt, 2004) ความสบายทางกายภาพ (Leifer,

1998; 1999; 2001; 1998) ความเหมาะสมของ

การใชงาน (1998; 1999; 1998; 2004) ขนาดของ

พนทในการใชงาน และปจจยสดทายเปนปจจยท

หา เปนปจจยทมผลตอความตองการของมนษย

(parameters related to human need) เชน ความ

สะดวก ความปลอดภย (1999; 1998; 2004) การ

ปฏสมพนธทางสงคม (2001; 1999; 1998) ความ

เปนสวนตว (1998; 1999; 2001; 1998; 2004)

จากการทบทวนวรรณกรรมเราสามารถนำา

ตวแปรเกณฑการประเมนมาประยกตใชเปน

ขอบเขตของเกณฑเพอสรางแนวทางการประเมน

ทอยอาศยของคนไรบานในกรณศกษาซงประกอบ

ดวย 4 ประการ คอ ขอมลผใชงาน (profile) การ

ใชพนท (use of space) ความปลอดภย (safety &

security) และเปลอกอาคาร (building envelope)

ตามตารางท 1 ดงน

ตารางท 1 ตวแปรเกณฑการประเมน

เกณฑการประเมนหลก เกณฑการประเมนยอย Us er Profile Age/Gender/Income/

Living Period of Stay/Personal Background

Building Building Envelop Security & Safety Use of Space

3. วตถประสงคการวจย

- ศกษาวถ ชวตเพ อทราบถ งล กษณะ

เบองตนของคนไรบานท อย อาศยภายในศนย

พกชวคราวคนไรบาน

- กำาหนดเกณฑการประเมนทอยอาศยคน

ไรบาน ภายใตกรอบความคดสภาพแวดลอมทาง

กายภาพเชงสถาปตยกรรม และนโยบายของ

มลนธพฒนาทอยอาศย

- เสนอแนะแนวทางการประเมนท อย

อาศยศนยคนไรบาน

4. ระเบยบวธวจย

การวจยครงนมลกษณะเปนการวจยเชง

ปฏบตการ (action research) โดยใชรปแบบการ

เกบขอมลทงรปแบบขอมลเชงคณภาพ และเชง

ปรมาณ โดยมกลมตวอยางการวจย คอ ศนย

ตลงชน 6 คน และศนยบางกอกนอย 23 คน รวม

ทงการสรางเครองมอการวจยในภาคสนามเพอ

นำามาซงเกณฑการประเมนทสอดคลองกบการอย

อาศยของสมาชกคนไรบานนน ผวจยไดแบงออก

เปน 3 สวน คอ


581

สวนท 1 การใชแบบสำารวจเพอศกษาการ

ใชพนทในชวตประจำาวนทงภายในอาคาร และ

บรเวณโดยรอบอาคารทง 2 กรณศกษา โดยการ

ใชแผนผงอาคาร และบรเวณโดยรอบ ระหวางผ

วจยและสมาชก ประกอบการพดคยอยางไมเปน

ทางการเพอสรางความเขาการใชพนท ในเวลา

1 วน เครองมอดงกลาวสามารถสรางความเขาใจ

และเชอมโยงการใชพนทตาง ๆ ทงภายใน และ

บรเวณโดยรอบอาคาร รวมทงสามารถรบรถง

วถชวตของสมาชกแตละคนไดเปนอยางด

สวนท 2 การใชเครองมออยางมสวนรวม

เพอศกษาการใชพนทสวนตวเพอการอยอาศย

ซงจำาเปนตองสรางเครองมอทสามารถสรางความ

เขาใจรวมกน และการสอสารทชวยใหเขาใจงาย

ตอการทำาความเขาใจรวมกน โดยผวจยเลอกวธ

การใชตารางกระดาษเพอชวยใหสมาชกคนไรบาน

สามารถทำาความเขาใจเรองขนาดไดงายขน การ

ใชกระดาษสตกเกอรสตาง ๆ เพอใหทราบถง

ความแตกตางการใชประโยชนในพนทอยอาศย

และการรบรตำาแหนงการจดวางเครองใชไฟฟา

ตาง ๆ ทมผลตอการจดการพนทของตวเอง (รปท

2) โดยกระดาษตารางประกอบดวย 2 ลกษณะ คอ

ลกษณะท 1 สำาหรบการใชพนท ของ

สมาชก 1 คน ขนาด 10 x 11 กระเบอง หรอ

ขนาดพนท 3.00 x 3.30 เมตร

ลกษณะท 2 สำาหรบการใชพนท ของ

สมาชกมากกวา 1 คนขนไป ขนาด 13 x 17

กระเบอง หรอขนาดพนท 3.90 x 5.10 เมตร

สำาหรบขนาดพนททง 2 ลกษณะ ไดจาก

การสำารวจภาคสนามในการใชพนทท มากทสด

สำาหรบสมาชก 1 คน และสมาชกทอาศยมากกวา

1 คนขนไปในพนท นน ๆ เครองมอดงกลาว

สามารถสรางการรบรการใชพนท และสามารถ

เขาใจการใชพนท ของตวสมาชกเองมากยงขน

และสามารถใหสมาชกทราบถงการใชพนทภายใต

ขอบเขตการกำาหนดการใชพนทรวมกนอกดวย

สวนท 3 การใชแบบสมภาษณเพอการ

ศกษาถงทศนคตของสมาชกคนไรบานดวยการ

สรางแนวคำาถาม หรอประเดนคำาถาม ประกอบ

ดวย ขนาดพนทอยอาศย พนทสำาหรบผสงอาย

พนทในอดมคต ความปลอดภยในการอยรวมกน

และระยะเวลาการพกอาศย โดยกระบวนการพด

คย หรอสมภาษณอยางไมเปนทางการ เพอทราบ

ถงแนวคด และทศนคตของผใชงานอาคาร

5. การอภปราย และวเคราะหผลการวจย

กอนการเขาพกอาศยจะมการคดสมาชก

ผานการพดคยสาเหตทมา และความเดอดรอนท

เกดขน โดยตองไดรบความยนยอมจากกลม

สมาชกทอาศยอยภายในศนยนน ๆ ภายใตกฎเกณฑ

และขอปฏบตตาง ๆ

ตารางท 2 ขนาดพนทอยอาศย

รปภาพ ขนาดพนท

(เมตร)

ผใชงาน

0.60 x 2.00

1.20 x 2.00

เดกเลก

เดกโต/

วยรน/

ผใหญ


ลกษณะการใชพนทขนอยกบลกษณะการ

อยอาศยภายใตขอตกลงรวมกนภายในศนยฯ ซง

มการเรยกจำานวนกระเบองเพอสรางความเขาใจ

ใหกบสมาชกตามตารางท 2 หลงจากโครงการ

ศนยพกช วคราวในกรณศกษาไดประสบความ

สำาเรจในระดบหนง ทางผวจยไดสงเกตการณการ

ใชพนทเกนขอบเขต (รปท 1) ซงเกดจากการเพม

สมภาระ และขาวของเครองใชตาง ๆ ทเพมมาก

ขนปจจบนภายในอาคารศนยฯ มลกษณะเปน

พนทโลง (รปท 3) มการแบงพนทระหวางคนไร

บานอยางชดเจน เชน ผามาน ทแขวนเสอผา โตะ

โทรทศน และตตาง ๆ เปนตน

รปท 1 ตวอยางการใชพนทเกนขอบเขตทกำาหนด

(ครอบครวประกอบดวย พอ แม และลกเลก 1 คน)

รปท 2 ตวอยางการใชเครองมออยางมสวนรวมของคน

ไรบาน

สำาหรบทพกชวคราวสงทควรคำานงถง คอ

การตอบสนองตอการเปลยนแปลงของผอยอาศย

รวมทงรองรบการใชชวตรวมกนบนพนฐานความ

เปนสวนตว ในกระบวนการมสวนรวมกบคนไร

บานทำาใหเขาใจมตเชงกายภาพอน ๆ มากขนดวย

เชน ความปลอดภยในการอาศยอยรวมกน ความ

ตองการความเปนสวนตว เปนตน ดงนน ผวจย

จงมแนวคดในการวเคราะหตามหลกเชงวชาการ

ทมการเสนอแนะแนวทางการประเมนทอยอาศย

ของคนไรบาน ซงจำาเปนทจะตองกำาหนดเกณฑ

ตาง ๆ นำามาประยกตใชเพอกำาหนดตวแปรทม

ความสมพนธกบพนททางกายภาพควบคการอย

รวมกนทางสงคมภายในศนยฯ ทสามารถรองรบ

กบลกษณะของการเขาพกอาศยในชวงระยะเวลา

หนงควบคกบการใชทฤษฎทเกยวของในการสราง

เกณฑการประเมนทสอดคลองกบวถชวตดวย

กระบวนการศกษา โดยวธการสำารวจ สงเกต และ

การสรางเครองมอการมสวนรวมของคนไรบาน

(รปท 2) เพอสรางแนวทางการประเมนทอยอาศย

ศนยคนไรบานนน สามารถสรางตวแปรเกณฑการ

ประเมนซงประกอบดวย 2 สวนหลก คอ

สวนท 1 ผใชงาน: ควรศกษาขอมลเบอง

ตนของผอยอาศยเพอใหทราบภมหลงของผใช

งานเพอใหทราบถงขอมลประชากรทเราจะศกษา

สภาพสงคม และเศรษฐกจ

สวนท 2 อาคาร: เปนการศกษาถงทศนคต

และพฤตกรรมการใชพนทในปจจบนระหวางผใช

งานและอาคาร ในการศกษาวจยครงนไดสราง

เครองมอ และแนวคำาถามในการพดคยอยางไม

เปนทางการ ซงสามารถสรปเกณฑการประเมน

ดงน

1. ความปลอดภย (Security & Safety)

กลาวถงความปลอดภยดานชวต ทรพยสน และ

การอยอาศยอยรวมกน

ต เสอผา อนๆ ทนอน ของมอสอง


583

2. การใชพนท (Use of Space)

2.1 การใชพนทภายในอาคาร ประกอบดวย

2.1.1 พนทสวนตว เปนการใชพนทเพอ

การอยอาศยโดยมพนท 2 สวน สวนท 1 คอ ขนาด

พนทททางศนยฯ ไดกำาหนดขนเพอเปนขอตกลง

รวมกนในการใชพนทเพออยอาศย สวนท 2 คอ

การใชขนาดพนทจรงของสมาชกภายในศนย

2.1.2 พนทสวนกลาง ประกอบดวย พนท

เกบของเกาและของมอสอง หองนำา หองครว

พนททางเดน พนทใตบนได หรอระเบยงบนได

พนทนงเลนดโทรทศน และ อน ๆ

2.2 การใชพนทภายนอกอาคาร ประกอบดวย

2.2.1 พนทสวนตว เปนพนทอยอาศย ถก

สรางขนดวยสมาชก เชน เรอนผสงอาย และ

กระตอบ โดยการสรางตองไดรบการยนยอมจาก

สมาชกคนไรบานดวยกน

2.2.2 พนทสวนกลาง ประกอบดวย 2 สวน

สวนแรกเปนพนทดำาเนนกจกรรมในชวตประจำาวน

เชน ลางจาน ซกผา ตากผา พนทครว พนท

สนทนาการ หรอการประชมตาง ๆ เปนตน สวน

ทสองเปนพนทสงเสรมการประกอบอาชพของ

สมาชก เชน หองเกบของเกา และของมอสองท

ทางศนยฯ ไดอนญาตใหสรางขน พนทเกบของเกา

และของมอสอง พนทแยกขยะ เรอนแยกขยะ

พนทเกบรถเขน รถซาเลง รถยนตเกบของเกา และ

อน ๆ เปนตน

3. เปลอกอาคาร (Building Envelope)

ในการศกษาน ขอกลาวถงระยะเวลาการใชพนท

และการใชงานพนทอยอาศยสำาหรบผสงอาย

6. สรปผลและขอเสนอแนะ

สำาหรบเกณฑการประเมนเพมเตมททนา

สนใจเพอการศกษาถงทศนคต และพฤตกรรมการ

ใชพนทระหวางผใชงานและอาคาร ดงน

1. การใชพนทการอยอาศยแบบสวนตว

คอ ความสบายทางกายภาพ และขนาดพนท

2. การใชพนทภายในอาคาร คอ พนทอย

อาศยสวนตว พนทสวนรวม และพนทอยอาศย

สำาหรบผ สงอาย ซงพนท ดงกลาวมผลตอการ

บรหารจดการพนท ส ำาหรบการอย อาศยของ

สมาชกปจจบน และสมาชกอนาคตเพอความ

เพยงพอ และการใชพนทใหเกดประโยชนสงสด

ในพนททจำากด

รปท 3 แผนผงชนท 1 ศนยคนไรบาน เขตบางกอกนอย


3. การใชพนทภายนอกอาคารในการทำา

ก จกรรมในชวตประจำาวน การส งเสร มการ

ประกอบอาชพ และการประชมตาง ๆ ภายในศนยฯ

4. ความปลอดภยในการอาศยอยรวมกน

ภายในศนยฯ คอ ความปลอดภยดานชวตและ

ทรพยสน รวมถงการอาศยอยรวมกนระหวางเพศ

5. ระยะเวลาการอยอาศยภายใตนโยบาย

ของศนยฯ

References

บญเลศ วเศษปรชา. (2546). เปดพรมแดนโลก

ของคนไรบาน. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยา

สรนธร.

วระ สจกล. (2544). การประเมนสภาพแวดลอม

อาคาร. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

สยาม นนทคำาจนทร. (2553).คณะกรรมการเมอง

กบการจดการพฒนาทอยอาศยคนจนเมอง:

กรณศกษา เมองชมแพ จงหวดขอนแกน.

วทยานพนธมหาบณฑต, คณะมนษยศาสตร

และสงคมศาสตร, มหาวทยาลยขอนแกน.

Kaya, N., & Erkip, F. (2001). Satisfaction in a

domitory building: The effects of floor

height on the perception of room size and

crowding. Environment and Behavior , 33

(January), 35-53.

Leifer, D. (1998). Evaluation user satisfaction:

case studies in Australasia. Facilities, 16,

(5-6), 138-142.

Liu, A. (1999). Residential satisfaction in

housing estate: A Hong Kong perspective.

AutomationinConstruction,8(4), 511-524.

Sungur, A. (1998). Effect of housing

morphologyonusersatisfaction.Proceeding

of the 4th International Space Syntax Sym-

posium. London: University College London.

การบริหารจัดการงาน ...berac.org/berac/berac 4/11 management...

Documents