PHÓNG SỰ TRUYỀN HÌNH----------------------------------------------------------

I. Phóng sự truyền hình:

1. Khái niệm:

- Phóng sự truyền hình là một thể loại mạnh của báo hình, có khả

năng phản ánh hiện thực chân thật qua lăng kính cá nhân, vừa khách

quan vừa giàu cảm xúc. Phóng sự có thể phản ánh sự kiện ở mức độ

toàn diện, sâu rộng, có phân tích, đánh giá và đưa ra giải pháp.

- PS truyền hình chuyển tải thông tin bằng ngôn ngữ đặc biệt, là

sự kết hợp của hình ảnh, âm thanh lời bình, âm thanh hiện trường và

những thông tin trình bày trên màn hình.

Phóng sự truyền hình cũng như các thể ký truyền hình khác, đều thông tin về

người thật, việc thật trong một quá trình phát sinh và phát triển. Không chỉ

dừng lại ở việc thông tin, phóng sự còn cố gắng thẩm định hiện thực, trả lời

những câu hỏi mà hiện thực đặt ra. Phóng sự cớ đầy đủ khả năng nêu rõ

những mâu thuẫn nảy sinh trong quá trình diễn biến, bối cảnh của sự kiện và

cách giải quyết các mâu thuẫn để làm cho người xem có khả năng hình dung

khá đầy đủ những biến cố xảy ra như chính họ chứng kiến.

Trong phóng sự truyền hình dấu ấn chủ quan của tác giả thể hiện rõ nét, đó

là “cái tôi” vừa lôgic , lý trí giàu lý lẽ và ở một chừng mực nào đó và sử dụng

sức mạnh của cảm xúc. Trong nhiều trường hợp, cảm xúc thẩm mỹ trở thành

một động lực đưa tác phẩm đạt tới những phẩm chất khác lạ. Cái tôi nhân

chứng khách quan khiến cho công chúng luôn tin tưởng rằng họ đang tiếp

xúc với sự thật hoàn toàn. Ở khía khác, cái tôi còn góp phần tạo ra giọng

điệu và thể hiện khuynh hướng của tác phẩm. Đối tượng phản ánh của

phóng sự truyền hình là những “hoàn cảnh có vấn đề” đang được đông đảo

công chúng quan tâm. Cuộc sống vô vàn những sự kiện, tình huống mới nảy

sinh, nhưng phóng sự truyền hình chỉ lựa chọn những cái tiêu biểu nhất nằm

1

trong dòng thời sự chủ lưu. Tuy nhiên không phải sự kiện tiêu biểu nào cũng

có thể trở thành phóng sự truyền hình. Chỉ khi nào cuộc sống xuất hiện

những câu hỏi , những hiện tượng cần giải đáp thì phóng sự mới xuất hiện.

Trong thực tế, phóng sự truyền hình thường gắn liền với những thời điểm mà

ở đó đời sống của xã hội đang có những chuyển biến mạnh mẽ. Hoàn cảnh

của sự kiện trong phóng sự truyền hình thường được giới thiệu đầu tiên,

nhằm giúp cho công chúng có một bức tranh toàn cảnh, một đối tượng ban

đầu về sự kiện và những vấn đề phát sinh từ sự kiện đó.

Ngôn ngữ trong phóng sự truyền hình gần gũi với ngôn ngữ văn học.

Nó cho phép tác giả sử dụng khả năng miêu tả, tự thuật, nghị luận, trữ tình….

Phóng sự truyền hình còn có thể sử dụng yéu tố văn học nghệ thuật,

(tuỳ thuộc vào cá tính, tài năng của tác giả) và nhấn mạnh về mặt thông tin,

mặt xử lý chất liệu cụ thể.

Qua những điều trên có thể đưa ra một khái niệm chung về phóng sự truyền

hình như sau: Phóng sự truyền hình là một thể loại báo truyền hình thuộc

nhóm chính luận nghệ thuật, phản ánh các sự kiện, con người, tình huống,

hoàn cảnh điển hình trong quá trình phát sinh , phát triển, đồng thời thẩm

định hiện thực đó qua cái tôi trần thuật vừa tỉnh táo lý trí, vừa cảm xúc với bút

pháp giàu chất văn học bằng phương tiện kỹ thuật truyền hình.

2. Đặc trưng thể loại:

- Về mặt thể loại , phóng sự truyền hình thuộc nhóm thể loại ký

báo chí ( phóng sự, ghi nhanh, ký chân dung, ký chính luận, nhật ký

phóng viên…- còn được gọi là thể loại chính luận nghệ thuật). Trong

đó, dấu ấn của cái tôi trần thuật và tính thẩm mỹ là 2 đặc điểm lớn của

nhóm thể loại này.

3. Đặc trưng loại hình:

- Phóng sự truyền hình còn có những đặc điểm riêng góp phần

tạo nên thế mạnh của nó. Đó là ngôn ngữ hình ảnh- âm thanh, thủ

2

pháp Montage ( Dựng hình ), phỏng vấn và phóng viên trước ống

kính.

- Phóng sự truyền hình cũng mang đầy đủ các đặc trưng của loại

hình truyền hình. Đó là những đặc điểm riêng biệt xuất phát chủ yếu

từ ngôn ngữ mà nó sử dụng và các tính năng kỹ thuật.

- Đặc trưng về ngôn ngữ

Truyền hình về thực chất có 1 ngôn ngữ khác biệt và đang là

thế mạnh. Ngôn ngữ ấy tạo cho nó sự phát triển vượt trội

trong vài chục năm qua, đó là ngôn ngữ “hình ảnh động”-

được xem là chính văn của truyền hình.

Khán giả truyền hình tiếp nhận tác phẩm bằng thị giác và

thính giác , trong đó thị giác chiếm ưu thế chủ đạo. Chính vì

có ngôn ngữ “hình ảnh động” nên khán giả có thể theo dõi

các chuyển động, hành động 1 cách liên tục, từ đó truyền

hình có ưu thế về sức thuyết phục hơn hẳn các loại hình báo

chí ra đời trước đó.

“Hình ảnh động” còn tạo ra sức thuyết phục, sự tin tưởng từ

phía người xem, do vậy đã đem lại hiệu quả về cảm xúc rất

cao.

- Truyền hình còn mang đặc trưng kỹ thuật

Truyền hình có khả năng thông tin nhanh chóng, kịp thời

hơn so với các loại phương tiện khác. Với truyền hình, sự

kiện được phản ánh ngay lập tức, luôn mang đến cho người

xem những thông tin nóng hổi, cập nhật của các sự kiện. đây

là ưu thế đặc biệt của truyền hình so với các loại hình báo

chí khác.

3

Nhờ các thiết bị kỹ thuật hiện đại, truyền hình có khả năng

ghi và phát đồng thời cả hình ảnh và âm thanh.

Do “hình ảnh động” và âm thanh có thể tác động trực tiếp và

dễ hiểu nên tác phẩm truyền hình dễ dàng đến được với

nhiều người, nhiều tầng lớp…truyền hình cũng đến được với

lượng khán giả lớn gấp nhiều lần báo in, do khả năng phủ

sóng rộng.

Về mặt thể loại , phóng sự truyền hình cũng mang những đặc điểm chung

của thể loại báo chí ,ngoài ra phóng sự truyền hình còn có những đặc điểm

riêng góp phần tạo nên thế mạnh của nó. Đó là ngôn ngữ hình ảnh- âm

thanh, thủ pháp Montage, phỏng vấn và phóng viên trước ống kính.

Ngôn ngữ phóng sự truyền hình là sự kết hợp của hai yếu tố hình ảnh và âm thanh

+ Hình ảnh trong phóng sự truyền hình vừa là phương tiện vừa là nội

dung thể hiện ý đồ tư tưởng của tác giả. Khác với hình ảnh trong phim

truyện, hình ảnh của truyền hình nói chung , của phóng sự nói riêng phải

mang tính thời sự và tính xác thực. Nó không chỉ mô tả hoạt động của con

người, mà còn giúp khán giả “tham gia” hoặc “đứng trên” nhìn vào sự kiện.

Các cỡ cảnh chính thường dùng trong phóng sự truyền hình là: toàn cảnh,

trung cảnh, cận cảnh, đặc tả. Với các cỡ cảnh này, phóng sự truyền hình có

thể thoả mãn nhu cần muốn biết cái gì đang xảy ra, xảy ra như thế nào của

khán giả. Mặt khác qua các cỡ cảnh , các góc quay cao thấp , chính diện ,

3/4…Góc độ chủ quan và khách quan, tác giả có thể bộc lộ thái độ tâm lý của

con người trong sự kiện đó.

Truyền hình là phương tiện quan sát trực tiếp cuộc sống của mỗi gia

đình. Khả năng trực quan có ảnh hưởng rất lớn tới quá trình nhận thức của

con người. Trong phóng sự truyền hình, mỗi hình ảnh đều phải bao hàm một

ý nghĩa, một nội dung nào đó (hoặc là nguyên nhân, diễn biến hoặc là kết quả

của quá trình phát triển của sự kiện trong cuộc sống).

Khả năng biểu hiện của hình ảnh trong phóng sự truyền hình còn thể

4

hiện ở mối liên kết giữa các hình ảnh với nhau theo tuyến tính thời gian của

quá trình vận động sự kiện. Qua phương pháp Montage, nội dung tự thân

của mỗi hình ảnh phối hợp lại, tạo ra nội dung thông tin mới mang tính tổng

thể.

Âm thanh : Truyền hình kế thừa kinh nghiệm xử lý âm thanh của phát thanh.

Nhờ có sự trợ giúp của âm thanh phóng sự truyền hình trở nên sống động

như chính cuộc sống. Bởi mục đích của phóng sự truyền hình là ghi lại hơi

thở, động thái của cuộc sống bằng hình ảnh và âm thanh nên tính xác thực

của âm thanh rất cao. Đó là âm thanh từ cuộc sống thực tế, không dàn dựng,

giả tạo là yêu cầu bắt buộc đồng thời cũng là sức mạnh của phóng sự truyền

hình.

Âm thanh trong phóng sự truyền hình gồm ba yếu tố: lời bình, tiếng động hiện

trường, âm nhạc.

Lời bình: Là sự bổ sung cho những gì mà người xem nhìn thấy trên màn

hình, giúp người xem tổng hợp, khái quát được ý nghĩa của sự kiện được

phản ánh trong tác phẩm truyền hình. Lời bình được tiến hành song song với

hình ảnh. Ý đồ lời bình hình thành ngay từ ttrong giai đoạn xây dựng kịch bản

Tiếng động hiện trường : Bao gồm âm thanh của thiên nhiên, âm thanh do

sinh hoat của con người tạo nên. Tiếng động sẽ làm tăng sự gợi cảm , tính

chân thực của phóng sự truyền hình, tác động vào nhận thức, tình cảm của

công chúng. Việc sử dụng tiếng động hiện trường từ cương độ, cao độ đúng

lúc cũng phải được dự kiến trong kịch bản.

Âm nhạc: Là một trong ba yếu tố quan trọng của phóng sự truyền hình. Âm

nhạc có tác dụng làm tôn vinh thêm sự kiện. Mỗi bản nhạc khi sử dụng phải

phù hợp với kết cấu, ý đồ cũng như chủ đề tư tưởng của phóng sự truyền

hình .

Mối quan hệ giữa hình ảnh và âm thanh trong phóng sự truyền hình:

Ngôn ngữ phóng sự truyền hình là ngôn ngữ tổng hợp của hình ảnh và âm

thanh. Hai yếu tố này luôn hỗ trợ và bổ sung cho nhau, cùng tạo nên hiệu

quả thông tin của phóng sự. Nếu như hình ảnh thuyết phục người xem bằng

người thật, việc thật thì lời bình giúp họ tổng hợp, khái quát và hiểu được bản

5

chất của sự việc, sự kiện phản ánh trong tác phẩm phóng sự. Lời bình có ưu

thế phản ánh những khía cạnh trừu tượng của vấn đề.

Tuy nhiên ở mỗi dạng phóng sự truyền hình khác nhau, vai rò của mỗi

yếu tố này cũng khác nhau. Trong phóng sự sự kiện , phóng sự vấn đề,

phóng sự chân dung, phóng sự điều tra hình ảnh dù chi tiết bao nhiêu thì

cũng chỉ có giá trị thông tin “bề nổi”, thông tin “bề sâu”, phải nhường cho lời

bình. Ví dụ trong phóng sự tài liệu “Bình Dương - chân dung một vùng cát”

của đạo diễn Trí Trung, Đài truyền hình Đà Nẵng vừa phản ánh cái nghèo

của người dân vùng này bằng hình ảnh những ruộng khoai lang trải dài trên

vùng cát, những bữa ăn lấy khoai thay cơm, thay luôn cả thức ăn… vừa đi

sâu vào tính triết lý, chất tư tưởng bằng lời bình sắc sảo và biểu cảm: “ Nếu ở

đâu đó có nền văn minh lúa nước thì ở đây có nền văn minh khoai lang. Tối

ăn khoai đi ngủ, sáng ăn củ đi làm”… “Nếu như văn hoá chính là sự thích

nghi cao nhất với môi trường của con người sống trong đó thì con người ở

đây cũng thích nghi, nhưng sự thích nghi đó cũng giống như cây xương rồng:

muốn tồn tại được phải thoái hoá đi những gì của cây: như cành, như lá, để

chỉ còn cái thân quắt queo và gai nhọn” … Ngược lại đối với phóng sự du

lịch, hình ảnh lại giữ vai trò chính. Kịch bản phim phóng sự “Ai về Kinh Bắc”

là một ví dụ . Bản thân những cảnh nối tiếp nhau được soạn ra trong kịch bản

cũng là một bài văn , bài thơ bằng hình ảnh.

Tóm lại, tuy mối quan hệ hình ảnh và âm thanh có thể khác nhau, nhưng điều

cốt yếu nhất là chúng bổ sung cho nhau, nâng đỡ nhau để truyền đạt ý đồ tư

tưởng của tác giả phóng sự truyền hình.

Thủ pháp Montage: Truyền hình là phương tiện thông tin bằng cách truyền hình ảnh và âm thanh

theo tuyến tính thời gian. Vì thế, đặc trưng nổi bật của phóng sự truyền hình

cũng là Montage. Các thủ pháp Montage góp phần làm tăng hiệu quả phản

ánh của phóng sự, rút ngắn độ dài thời gian xảy ra sự kiện trên màn ảnh.

Montage là sự kết hợp hài hoà hai yếu tố hình ảnh và âm thanh theo ý đồ

sáng tạo của tác giả theo một trật tự nhất định, nối tiếp trong thời gian nhằm

phản ánh, lý giải sự kiện, vấn đề trong cuộc sống.Montage là phương tiên trợ

6

giúp đắc lực và không thể thiếu đối với tác giả trong quá trình hoàn thiện tác

phẩm của mình. Montage có vai trò quan trọng trong việc tạo ra tư tưởng chủ

đề, tiết tấu ẩn dụ, liên tưởng của phóng sự truyền hình.

II. Xác định góc tiếp cận của đề tài (xác định chủ đề, đề tài, kết cấu):

1. Các góc độ luôn có trong một sự kiện

- Sự kiện bao gồm các thông tin:

Ai (who)

Cái gì (what)

Ở đâu (where)

Khi nào (when)

Như thế nào (How)

Vì sao – tại sao (why)

- Các góc độ có thể thay đổi khi PV nhấn vào 1 trong các điểm trên.

2. Chọn góc độ

Đặt câu hỏi:

Đâu là điều mà khán giả quan tâm nhất trong 6 yếu tố?

Yếu tố nào chưa rõ?

Hệ quả của sự kiện này liên quan đến yếu tố nào (những yếu tố

nào) trong 6 yếu tố trên?

Cách thức chọn góc độ:

Thu thập thông tin đầy đủ - tự phán đóan hướng đi thích hợp

Hội ý với người dẫn và trưởng ban BT (hoặc người quản lý trực

tiếp)

7

III. Quy trình thực hiện phóng sự truyền hình:

1. Tác nghiệp tại hiện trường (thu thập thông tin – kể chuyện bằng hình ảnh)

1. 1. Công việc của phóng viên biên tập (thu thập thông tin và kiểm chứng thông tin):Quan sát:

- PV quan sát sự kiện diễn ra tại hiện trường,

- Chú ý các chi tiết liên quan đến sự kiện/ vấn đề

- Chú ý thái độ, cử chỉ hành động, giọng điệu của các nhân vật liên

quan hay các nhân chứng để xác định quy mô, mức độ, trạng thái

Của SK/VĐ

Ghi chép

Đây là phần bổ sung không thể thiếu ngoài các thông tin ghi được

bằng camera và micro. Đôi khi cũng có những trường hợp mà phóng viên

không được phép thu âm hoặc quay phim thì ghi chép là công việc quan

trọng

Tìm những người trực tiếp tham gia sự kiện để thu thập thông tin và

phỏng vấn:

- Phải tìm được những người liên quan (càng nhiều càng tốt) đến sự

kiện.

- Nếu tìm được người tham gia trực tiếp vào sự kiện đó thì càng tốt.

- Khi thấy cần thiết, phải tìm những người có thẩm quyền phát biểu về

sự kiện đó.

- Tìm hiểu thông tin liên quan qua tài liệu (văn bản nhà nước, sách

báo, internet…)

Xác định độ tin cậy của nhân chứng và người cung cấp tin:

8

- Một vài sự kiện luôn thu hút một số người tò mò. Không ít người sẵn

sàng kể những chi tiết mà họ không hề nhìn thấy. Đây chính là những cái

bẫy đối với phóng viên. Chính vì vậy phải nhanh chóng phân loại nhân

chứng và người cung cấp tin để không bị sai lầm khi thu thập thông tin và

không để tuột mất những nhân chứng đích thực.

- Cần có vài câu hỏi trước và trong khi chuẩn bị micro có thể đủ để

phân loại nhân chứng và đối tựơng phỏng vấn.

Kiểm chứng thông tin

+ Các đồng nghiệp:

- Trò chuyện với những đồng nghiệp của các cơ quan báo chí khác để

kiểm tra thông tin.

- Kết hợp với các phóng viên báo khác khi cần

+ Báo chí địa phương:

Phóng viên địa phương là một nguồn thông tin quan trọng. Rất nhiều

khi tác phẩm sẽ không thể hoàn thành nếu không có sự giúp sức của các

phóng viên điạ phương.

+ Các chuyên gia:

Đây là những người có thể cung cấp thông tin phân tích hữu ích.

+ Các nguồn tin chủ quan:

Đó chính là góc nhìn qua quan sát thực tế, vốn sống kiến thức nền để

đi đến nhận định, cảm nhận, phán đoán của phóng viên:

- Không nên coi nhẹ cảm nghĩ ban đầu, phóng viên có quyền và nên

có ý kiến riêng

Bạn phải tìm cho mình một phương pháp tốt nhất. Cách an toàn nhất là dùng

một máy ghi âm nhỏ. Hãy hỏi trước và nếu người bạn phỏng vấn cảm thấy

không thoải mái thì đừng dùng máy. Nhưng nếu người bạn phỏng vấn không

quen trả lời để ghi âm thì sẽ ra sao khi đội quay phim xuất hiện?

9

Bạn đừng ngần ngại khi phải ghi chép, trừ khi nó làm cho người chúng ta tiếp

cận lo lắng. Trong trường hợp đó, hãy tập trung cao để ghi nhớ, và ghi chép lại

vào lúc sớm nhất.

Và không quên những thông tin cơ bản - tên, địa chỉ, số điện thoại. Hãy kiểm tra

chính tả (Không bao giờ viết sai tên họ người mình tiếp xúc). Tên người bị viết

sai chính tả sẽ hạ uy tín chương trình của bạn và bản thân bạn một cách nhanh

nhất.

Tiến hành phỏng vấn khảo sát1.   Tự giới thiệu

•   Giới thiệu mình một cách rõ ràng.

•   Cho biết tại sao bạn liên hệ với họ.

•   Giải thích cho biết bạn cần giúp đỡ.

2. Trong khi trao đổi

•   Đặt các câu hỏi mở - đóng - Ai, Cái gì, Khi nào, ở đâu, Tại sao, Như thế nào?

•   Đặt câu hỏi đơn giản.

•   Biết mình muốn có những thông tin nào.

•   Hãy tỏ ra lịch sự, quan tâm và muốn tìm hiểu.

•   Đừng tỏ ra hung hăng - bạn muốn biết thông tin, chứ không tranh luận.

•   Đừng biến nó thành chuyện riêng tư. Hãy đưa ra các quan điểm trái ngược từ

phía những người cung cấp thông tin khác. ("Hôm qua, ông X nói... Bạn trả lời

như thế nào?)

Ghi chép•   Hãy hỏi thêm để làm rõ những gì bạn nắm chưa chắc.

1.   Kết thúc cuộc trao đổi

•   Kiểm tra tên, chức vụ, số điện thoại.

•   Kiểm tra xem người được phỏng vấn ở đâu trong vài ngày/tuần tới.

•   Hỏi xem họ có thể giới thiệu những người khác để bạn có thêm thông tin.

•   Cảm ơn họ và nói bạn có thể đến hoặc gọi lại.

Là người khảo sát (liên hệ), phải luôn ghi nhớ những điểm sau:   

•   Hãy chú ý đến chi tiết. Kiểm tra kỹ tên, địa chỉ, chức vụ và số điện thoại.

•   Hãy nói chuyện với người được phỏng vấn. Đừng tin những người không biết

10

mà chỉ tưởng tượng là những người nói hay.

•   Hãy suy nghĩ về hình ảnh. Hình ảnh nào sẽ giúp thể hiện câu chuyện?

•   Hãy dự đoán trước những trắc trở. Tiếng ồn, an ninh, cấm đường, phong tục

tập quán địa phương.

•   Giữ gìn những ghi chép.

•   Trả lại tất cả các bức ảnh và tài liệu đã mượn.

•   Kiểm tra sự tín nhiệm của các nhà chuyên môn.

•   Hãy duy trì các mối liên hệ.

Câu hỏi khảo sát chính - "tại sao?"Câu hỏi tại sao sẽ cho bạn nhiều thông tin nền hơn là số thông tin bạn sử dụng

trong bài viết, nhưng nó cần để hiểu câu chuyện, xây dựng các câu hỏi phỏng

vấn, đánh giá các câu trả lời, và xét đoán mức độ tình cảm (emotion).

Câu hỏi này cũng cho phép đánh giá lời nói của những người tham gia (từ mọi

phía), tính chính xác và độ tin cậy, đặc biệt là khi họ trích dẫn những con số

thống kê và quy chế.

Đây là câu hỏi đơn giản và ngắn nhất ta có thể hỏi. Tại sao? Và chúng ta hãy

còn dùng nó chưa thường xuyên. Tại sao?

•   Tại sao điều đó lại xảy ra?

•   Tại sao anh lại cảm thấy thế?

•   Tại sao điều đó lại quan trọng?

•   Tại sao người ta lại quan tâm?

Năm qui tắc khảo sát: 1.   Ném rác vào... nhặt rác ra.

2.   Nếu bạn chưa chắc chắn về điều gì đó, hãy tìm cách hiểu thấu đáo.

3.   Nếu một dự án không thành công ở giai đoạn khảo sát thì sẽ chỉ tồi tệ hơn

trên hiện trường.

4.   Giữ các ghi chép.

5.   Giữ lời hứa.

Khảo sát hình ảnhCác sự kiện thời sự diễn ra như các cuộc nổi loạn đều có sự phát triển riêng của

nó. Nhìn chung, với những sự kiện này, bạn chỉ ghi lại được những gì có thể.

11

Tuy nhiên, nhiều tin bài liên quan đến hình ảnh và sự kiện chừng nào đó nằm

trong tầm kiểm soát của chúng ta. Chúng ta cần hình ảnh hoá những ý tưởng

chính trong quá trình nghiên cứu, khảo sát câu chuyện (tin-bài) và lập kế hoạch

quay phim.

Trong khi lắng nghe để lấy thông tin bạn cũng phải thấy hình ảnh. Máy quay sẽ

ghi hình cái gì? Hình ảnh nào sẽ minh hoạ cho vấn đề này, vấn đề kia? Làm thế

nào để minh hoạ thái độ của người tham gia cuộc vận động/nạn nhân/linh mục?

Khi kết thúc khảo sát cũng là lúc bạn có ý tưởng vững chắc về những hình ảnh

mô tả câu chuyện của mình. Làm như vậy sẽ phát triển kỹ năng hình ảnh hoá sự

vật. Phải mất nhiều thời gian thực hành để ghép nội dung câu chuyện với những

hình ảnh như bạn thấy trong các rạp chiếu bóng ngay trong đầu mình.

•   Luôn hỏi chúng ta sẽ nhìn thấy/quay được cái gì?

•   Hỏi xem nơi xẩy ra câu chuyện trông nó như thế nào?

•   Hỏi xem có âm thanh nào nổi bật không? (âm thanh gợi mở hình ảnh!!)

•   Hỏi về tâm trạng và không khí xung quanh.

•   Hỏi xem người ta làm gì khi họ chờ đợi/xem/giúp đỡ.

•   Yêu cầu người cung cấp tin "vẽ một bức tranh".

Có nhiều cách phát triển khả năng hình ảnh hoá của bạn.

Quan sát. Hãy quan sát kỹ những người xung quanh. Quan sát họ đọc sách, hay

nói chuyện hay đi mua bán. Hãy đặt mình vào vị trí một máy quay phim. Hình

dung mình là máy quay và quay những người đó. Hãy lấy khuôn hình xung

quanh từng hành động riêng lẻ. Hãy hình dung mỗi một khuôn hình sẽ là một

cảnh trong bộ phim truyện nhỏ.

Sau đó hãy tự hỏi khuôn hình nào là hình ảnh chủ chốt - cảnh chính diễn tả hành

động, tâm trạng hay nhân vật.

Bây giờ hãy nghĩ tới một hành động khác và hình dung ra một hình ảnh tóm tắt

hành động đó.

Hãy thử nghĩ ra những chi tiết, những cú quay cận cảnh. Hình ảnh nào đặc trưng

cho một người già? Hình toàn cảnh một cụ già đứng trên đường? Hay cú quay

cận bàn tay run run nắm cây gậy?

Một khi đã hình dung được những hình ảnh chính, ta phải sắp xếp các trường

12

đoạn cảnh - các hình ảnh chính được sắp xếp theo thứ tự nào sẽ lột tả câu

chuyện một cách hữu hiệu.

Hãy dùng kịch bản phân cảnh (storyboard) để phác hoạ những hình ảnh chính.

Hãy thử kể câu chuyện một cách đơn giản (ngủ dậy, làm bánh gatô) chỉ bằng 6

hình ảnh trên kịch bản phân cảnh.

Tóm lại, hãy hỏi nhiều lần: "Cái gì sẽ xẩy ra? Tôi sẽ thấy cái gì? Chúng ta sẽ ghì

hình cái gì?"

"Đó không phải là câu chuyện bằng hình ảnh."

1.2. Công việc của phóng viên quay phim (Kể chuyện bằng hình ảnh):Kể lại câu chuyện bằng hình ảnh

- Làm kịch bản phân cảnh

- PV quay phim phải quay đủ hình ảnh phục vụ cho góc độ của phóng

sự. chuẩn bị những cảnh để mở đầu và kết thúc cũng như chuyển cảnh trong

phóng sự.

- Trong khi làm việc thì phóng viên quay phim và biên tập luôn phải

thông tin cho nhau về những hình ảnh đã ghi được, về những thông tin mới

cập nhật để biết là hình ảnh quay đã đủ chưa, phỏng vấn còn thiếu không?

Kể chuyện bằng hình ảnhHãy để những hình ảnh kể câu chuyện của bạn.

Cựu phóng viên đối ngoại của đài BBC, người đã từng đoạt giải thưởng báo chí,

Martin Bell đã thể hiện như sau:

"Thủ thuật là nhường địa vị hàng đầu cho hình ảnh và để chúng kể hầu hết câu

chuyện. Rồi sau đó bổ xung và trau chuốt nó bằng một vài lời cho câu chuyện."

Tất nhiên, bạn không nhường vị trí hàng đầu này cho những hình ảnh chẳng nói

lên điều gì. Nên bước đầu tiên là phải có được những hình ảnh "biết nói": những

hình ảnh trung tâm của câu chuyện và biết kể chuyện. Người phóng viên chỉ còn

phải viết thêm ít lời bình và tiếp tục câu chuyện.

Điểm xuất phát là gạt bỏ những mô tả "báo tường", "bìa"... Thay vào đó, hãy nghĩ

tới hình ảnh như một sự kiểm chứng. Để làm được việc đó ta cần suy nghĩ bằng

13

hình ảnh. Đừng nói: "Tôi đang viết cái này. Cái gì sẽ minh hoạ cho những từ ngữ

của tôi."

Hãy nói: "Những hình ảnh nào sẽ kể câu chuyện với ít lời bình nhất?"

Đặc biệt, hãy tự hỏi loại hình ảnh nào kể câu chuyện hiệu quả nhất.

Những hình ảnh biết nói thường là:•   Những cảnh cận.

•   Khuôn mặt.

•   Chi tiết.

•   Những hình ảnh có cảnh hành động.

•   Những hình ảnh khớp với những phản ứng thích hợp.

Chúng ta phải chấm dứt suy nghĩ bằng câu chữ mà hãy tìm đến với những suy

nghĩ đó trong hình ảnh. Đây là chỗ các nhà báo hình, đặc biệt là những người

quay camera có thể giúp phóng viên  hình dung sự việc bằng hình ảnh.

•   Mường tượng các hình ảnh biết nói không cần lời bình.

•   Hình ảnh là các tính từ bổ nghĩa của bạn.

•   Ghi nhận tâm trạng, cảm xúc.

•   Đừng yêu cầu quay cảnh của X mà hãy hỏi: "Làm thế nào để ghi được tâm

trạng/tinh thần của X?"

•   Đừng đi quay cảnh người dân xếp hàng trước cơ quan phúc lợi xã hội, mà

hãy ghi hình thể hiện tình cảnh của người chờ đợi hàng giờ trong hàng như thế

nào.

Tôn trọng ngữ pháp hình:

- Sử dụng thành thạo và phù hợp khi chọn các góc quay, các động tác

máy, trực hình ảnh

- Tất cả các động tác máy chỉ áp dụng khi quay một cảnh dài. Nên

tránh động tác máy khi làm phóng sự truyền hình có thời lượng ngắn (từ 3-5

phút).

Phương pháp ghi hìnhNắm được phương pháp ghi hình giúp bạn chớp đúng thời điểm thích hợp nhất.

Nếu bạn không muốn bị gò bó hãy sử dụng cách quay tường thuật (Verité) hơn

14

là quay theo sự sắp xếp các trường đoạn cảnh. Quay theo trường đoạn cảnh

buộc bạn làm việc theo một trình tự nhất định và giảm thiểu sự hứng trí.

Quay theo trường đoạn (Sequences)Loạt các cảnh quay khác nhau khi dựng cho ấn tượng về hành động.

•   Duy trì sự liên tục.

•   Rút ngắn thời gian.

•   Kể chuyện.

•   Trông có vẻ dàn dựng.

•   Dễ thêm lời bình.

•   Có thể kiểm soát được - an toàn.

•   Bạn biết bạn muốn gì.

Quay theo trình tự dựng (Montage)•   Loạt các cảnh chộp hình (snapshots).

•   Không có sự liên tục giữa các cảnh.

•   Tạo tiết tấu.

•   Hữu hiệu với hành động/phản ứng.

•   Đòi hỏi người xem tập trung hơn - hình ảnh phải mang nhiều thông tin hơn.

•   ít cần tới lời bình.

•   Có thể kiểm soát nhưng mất nhiều thời gian.

Quay tường thuật (Verité)•   Sự kiện diễn ra đúng như trong thực tế cả về mặt thời gian và không gian.

•   Dựng tối thiểu.

•   ấn tượng mạnh.

•   Mất nhiều thời gian.

•   Tỷ lệ thất bại cao.

•   Kết quả khó dự đoán trước.

•   Lời bình cần ở mức tối thiểu.

3. Dựng phóng sự (công việc hậu kỳ)

III.1. Công việc của Phóng viên biên tập

Xem băng nháp

15

- Chọn trước các cảnh quay ưng ý, các đoạn phỏng vấn nhân vật, dự

kiến trước đoạn phỏng vấn cần trích dẫn vào PS

- Xác định chắc chắn thời lượng tác phẩm hoàn chỉnh

Làm kịch bản dựng

Để có được kịch bản này, PV Biên tập phải xem băng trước, ghi chú

cụ thể từng cảnh quay để kỹ thuật dựng làm việc căn cứ vào kịch bản

Kịch bản là căn cứ để ê kíp PV biên tập phối hợp làm việc với kỹ

thuật dựng phim

Kỹ thuật dựng hiểu được ý đồ thể hiện tác phẩm của PV biên tập và

PV quay phim.

Lãnh đạo duyệt nội dung và hình thức của tác phẩm thông qua kịch

bản dựng

Viết lời dẫn và lời bình:

- Thông thường trong cả tin và phóng sự, nội dung của phần dẫn thường

trả lời 4 câu hỏi chính: ai? Cái gì? ở đâu? Bao giờ?

- Yêu cầu đối với lời dẫn là cô đọng, có sức hút, gợi sự tò mò, liên

tưởng có điểm nhấn.

Dẫn theo lối kể chuyện: Giới thiệu câu chuyện bằng 1 mệnh đề bao

quát tình hình chung, hay tóm tắt vài điểm chính của sự kiện, 1 điều gì

gây sự chú ý của người xem, sau đó đi vào chi tiết.

Dẫn theo lối gợi mở: Đó là lời dẫn ít cụ thể, không đưa ra tin chính,

không để lộ nhiều câu chuyện mà chỉ chuyển tải những điều gợi mở để

thu hút sự chú ý, tò mò tạo sự mong đợi cho khán giả.

- Lời bình cho phần hình ảnh:

Nội dung của phần này thường trả lời 2 câu hỏi: như thế nào? Tại sao?

Ngôn ngữ cần ngắn gọn, súc tích, gợi sự liên tưởng, nói lên được

những chi tiết mà hình ảnh không thể diễn đạt được.

16

Tạo được bối cảnh cho người xem

Kết nối các phỏng vấn

Kết thúc PS 1 cách ấn tượng

Viết lời dẫnLời dẫn đáng được chú ý nhiều hơn nhiều người trong chúng ta dành cho nó.

Hãy thử xem chức năng của nó. Lời dẫn có vị trí đứng giữa một phóng sự xuất

sắc và nút chuyển kênh trên bàn điều khiển từ xa của TV.

Lời dẫn phải thu hút-lôi kéo sự chú ý của người xem, định hình tâm trạng, và có

thể có thêm chút bối cảnh.

Dĩ nhiên lời dẫn phải sự tạo mong đợi trong đầu người xem rằng ngồi thêm vài

phút nữa thật không uổng công.

Bây giờ chúng ta xem cách nhiều phóng viên viết lời dẫn.

Những lời dẫn đươc viết vội vàng vào những phút cuối trước giờ phát sóng, gạn

lọc từ những ý tứ sót lại và những mẩu không ăn nhập gì trong các phóng sự

đẹp.

Thậm tệ hơn khi một số lời dẫn chỉ là sự xào xáo lại câu mở đầu của bài viết.

Chúng ta viết lời dẫn để chuẩn bị cho khán giả và để quảng cáo tin tức/phóng

sự/chương trình. Nhiều khi những tin bài hay lại thất bại thảm hại vì lời dẫn

không được chú trọng đúng mức.

Bạn hãy coi lời dẫn như:

•   Là điểm khởi đầu của câu chuyện kể, chứ không phải là kho đồng nát chứa đựng những chi tiết (phacts) bỏ đi.•   Là ô kính bày hàng, quầy bán hàng - quảng cáo câu chuyện .•   Một người rao hàng ở các hội chợ - mời mọc người xem vào lều của mình.Vai trò của lời dẫn:Hãy xem xét những điều mà một lời dẫn hay có thể làm:

•   Kể câu chuyện.•   Quảng cáo cho câu chuyện hoặc khêu gợi tính hiếu kỳ của người xem.•   Điềm báo.•   Định hình tâm trạng (không khí ).

17

•   Chuẩn bị người xem.•   Tạo sự liên tục/ liên kết.•   Tạo dựng phong cách /tính cách.

Những lời dẫn hay không viết quẩn.Là người cầm bút, công việc của bạn là cho

người xem thưởng thức hương vị của câu chuyện, được lợi từ câu chuyện và

nhận biết hướng phát triển của câu chuyện.

Nhưng trong cuộc tìm kiếm sự ngắn gọn, đừng bao giờ dùng những cụm từ

nhàm chán, sáo mòn như trong một lời dẫn của BBC:

-"Sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản ở các nước trong liên bang xô viết trước

đây đã mang lại sự bùng nổ của những tội phạm có tổ chức. Tại Nga, buôn bán

chợ đen đã trở thành ngành công nghiệp phát triển mạnh với ba ngàn bang

nhóm Ma-phia hoạt động ở nước này. Điều đó đã  thúc giục cảnh sát Nga mở

cuộc tấn công lớn chống lại các bố già mới."

Để tránh những trường hợp tương tự như thế này, một chương trình thời sự của

BBC đã lập diễn đàn văn phong trên mạng vi tính. Một trong các nhà tổ chức,

trưởng ban tin thời sự Peter O'kill viết:

-"chúng ta không dùng lối diễn đạt này trong cuộc sống hàng ngày, nên hãy

không dùng chúng khi nói chuyện với khán giả."

Cách chữa trị bệnh chung chung, khái quát như trong câu chuyện về tội phạm ở

Nga là đi vào cụ thể. Tội phạm không nổ mà tăng lên. Hãy đưa ra một con số.

Bao nhiêu vụ cướp một giờ, bao nhiêu vụ giết người một ngày, nêu lợi nhuận

bằng tiền mặt của ngành công nghiệp phát triển này.

-"Cảnh sát Mát-scơ-va chưa bao giờ bận rộn như hiện nay. Cứ 3 phút lại có một

vụ cướp. Các vụ giết người một năm đã tăng gấp ba. Tống tiền đã trở thành một

hình thức thuế khác đối với nhiều doanh nghiệp. Tuy nhiên, cảnh sát đang mở

cuộc phản công vào ba nghìn tổ chức tội phạm có tổ chức."

Từ 76 chữ còn 63 chữ! Từ ủy mị đến sự thật ! (tuy có sắp xếp trước)

Tố chất bắt buộc thứ hai của lời dẫn  là móc nối các tin bài trong một chương

trình. Hãy trao đổi với phóng viên.

Thực chất không có lý do nào để bào chữa cho những lời dẫn diễn giải dài dòng

phần mở đầu của một phóng sự.

18

"Các quan chức thuộc đảng Bảo thủ đang quay ra ủng hộ chính phủ hòng giải

toả cuộc tranh cãi về châu Âu. Cựu ngoại trưởng Douglas Hurd đã nhấn mạnh

tầm quan trọng của việc nước Anh để ngỏ khả năng tham gia đồng tiền chung

châu Âu. Còn phó thủ tướng Michael Heseltine cương quyết đòi giữ vững sự

đoàn kết trong Nội các."(lời dẫn trong 1 chương trình thời sự của BBC)

Lối viết cẩu thả văn viết của lời dẫn này càng tồi tệ hơn khi nó sao chép những ý

nghĩ mở đầu của phóng viên.

   ". . . và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc để ngỏ khả năng tham gia đồng

tiền chung châu Âu."

Kể chuyện hay gợi mởHầu hết lời dẫn tin truyền hình đều  được liệt vào thể loại "kể chuyện". Chúng

tóm tắt những sự kiện chính, và sau đó người phóng viên đi vào chi tiết.

"Tối nay, chính phủ đưa ra đề nghị mới với Sinn Fein, giành một chỗ cho phái

này trong cuộc đàm phán hoà bình sau lệnh ngừng bắn của IRA. Lệnh này được

đưa ra ngay trước khi xảy ra vụ giết hai sĩ quan cảnh sát hôm thứ hai. Thủ tướng

Anh đã nói đây là thời điểm quyết định đối vơí Sinn Fein và IRA nếu họ muốn trở

thành một phần trong tiến trình hoà bình Bắc Ai len. Ông sẽ đưa kế hoạch của

mình ra trước Hạ viện vào tuần tới.Phóng viên phụ trách các vấn đề Ai len của

đài chúng tôi đưa tin." (Bản tin Thời sự của truyền hình BBC, ngày 20/6/1997)

Với thể loại lời dẫn "kể chuyện", những người dẫn chương trình thời sự  đưa ra

bản tóm tắt mà hầu như được coi là một món sao chép. Tuy nhiên, một số đạo

diễn cho rằng họ viết như vậy đề phòng "trường hợp băng hình có vấn đề".

Nhiều người phụ trách tin tức  hiện nay đòi hỏi lời dẫn ít cụ thể hơn. Họ muốn

"quảng cáo" câu chuyện của họ với người xem. Đôi khi với những câu chuyện

nhẹ nhàng (ta thường gọi là tin vui vẻ), lời dẫn có thể hoàn toàn là sự khêu gợi

tính hiếu kỳ hay gợi mở. Thường như các ví dụ dưới đây:

" Hiện nay, câu chuyện  về một sinh vật nhỏ đang gây ra sự sợ hãi to lớn ở các

vùng ven biển. Nó có hình dáng của một loại tảo độc hại có tên là pphiesteria.

Các nhà nghiên cứu ở Mỹ cho biết nó đang giết hại hàng tỷ con cá. Và đang có

nhiều bằng chứng nó cũng tấn công con người. Phóng sự của XYZ về cái mà

các nhà khoa học gọi là tế bào đến từ địa ngục."

19

(hãng tin CBS, chương trình Dân tộc, 9/10/1997)

"Tối nay, chúng tôi sẽ đưa các bạn vào một thế giới mà hầu như trong chúng ta

không mấy ai được thấy. Thế giới của những người mắc bệnh tâm thần. Các bạn

sẽ được gặp  các gia đình  thường xuyên vất vả chăm sóc và lo lắng để cuộc

sống của những đứa con đã trưởng thành của họ có ý nghĩa. Giải pháp của xã

hội ngày nay khác với thời trước đây khi những người khuyết tật này phải ở ẩn

trong nhà hay những nơi dành riêng cho họ. Mục tiêu hiện nay là hoà nhập với

cộng đồng, đưa họ đến với những công việc thường ngày. Tối nay, XYZ giới

thiệu với chúng ta những người chiến thắng và cả người thua thiệt trong nỗ lực

tốt đẹp này."

Hãy tìm hiểu xem những người phụ trách tin của bạn ưa chuộng phong cách viết

lời dẫn kiểu nào. Rồi thử viết lời dẫn của cùng một câu chuyện theo cách "kể

chuyện" hay "gợi mở".

 một số lớp học, các học viên đã làm thử bài tập này và thú nhận rằng họ không

phân biệt được giữa cách "kể chuyện" và "gợi mở".

Ngôn ngữ của lời dẫn

"Ngôn ngữ viết lời dẫn là một ngôn ngữ đơn giản." James Bamber, Đài phát

thanh Canada tại lớp học ở Montreal , 1991.)

Lời dẫn hay không viết quanh quẩn. Là người cầm bút, bạn cần:

•   "Túm lấy" khán giả.

•   Gợi mở hướng phát triển của câu chuyện.

•   Nhanh chóng nhường chỗ ( cho câu chuyện bắt đầu).

Có thể nói đúng như vậy với cách viết tin bài. Nhưng sự đơn giản, ngắn gọn và

rõ ràng là đặc biệt quan trọng với những lời dẫn 30 - 50 từ. Nó có thể tạo sự

khác biệt trong việc giữ hay để mất người xem của mình.

Viết theo hìnhTất cả các cuộc nghiên cứu về thói quen của người xem cho thấy khi hình ảnh

trên màn hình nói về một điều, còn người phóng viên nói về một điều khác sẽ tạo

ra sự lẫn lộn và xa lánh.

Khi hình ảnh và âm thanh không khớp nhau thì hình ảnh luôn giành phần

thắng.Chúng ta thường bị cuốn hút bởi hình ảnh hơn là lời thuyết minh.

20

Nhưng chúng ta vẫn thường xây dựng phóng sự dựa trên những lời viết. Và như

vậy chúng ta  đã nô dịch hoá hình ảnh. Chúng chỉ được dùng để minh hoạ lời

viết của chúng ta hơn là tự thể hiện ý nghĩa của chúng.

Khi chúng ta viết với định hướng như vậy, hình ảnh phải thay đổi khi ý nghĩ (lời)

thay đổi-cho dù hình ảnh có ý nghĩa hay không có nghĩa.

Các trường đoạn hành động thích hợp bị bỏ đi. Hình ảnh trở nên thiếu gắn kết, ít

sức mạnh và tùy tiện. Trường hợp tồi tệ nhất là khi mỗi danh từ làm chủ ngữ

chính là tác nhân khởi sự các hình ảnh kèm theo nó. Hội chứng "như thấy ở

đây"!

Các trường đoạn cảnh chỉ là đoạn phim đèn chiếu (slide). Các hình ảnh được

sắp đặt một cách ngẫu nhiên với ít hoặc không có sự liên tục.

Cách khớp hình với lời có hiệu quả là trước tiên hãy hỏi "những hình ảnh này nói

gì?. Hãy để các hình ảnh tự nói. Rồi dùng lời viết lấp các khoảng trống.

Luôn tự hỏi:

1.   Những hình ảnh này nói gì?2.   Những hình ảnh này giúp tôi nói gì?3.   Những hình ảnh này buộc tôi nói gì?Những dòng trong bài viết phải hỗ trợ hình ảnh, nhấn mạnh, cung cấp bối cảnh,

thu hút sự chú ý tới các chi tiết hay báo sự thay đổi hướng hành động.

•   Hình ảnh trả lời cho câu hỏi "Cái gì?"

•   Lời bình trả lời cho câu hỏi"Tại sao?" (bối cảnh/ý nghĩa)

Người xem có thể thấy Cái gì đang xảy ra trên màn hình.

Người xem muốn biết Tại sao nó lại xảy ra.

Vì vậy ta không viết:

”Viên tướng bước ra khỏi máy bay để được đám đông tung hô chào đón.”

Hãy cho biết lý do tại sao chuyến thăm lại mang ý nghĩa quan trọng, tại sao đám

đông lại tung hô chào đón. (chờ đợi viện trợ tài chính từ viên tướng này, hay chỉ

là một nhúm những người ủng hộ ông ta.)

Hãy để hình ảnh cung cấp phần MÔ Tả . Còn bạn hãy lo phần phát triển.

Phóng viên của một đài truyền hình địa phương của BBC cần nhớ nguyên lý

trên:

21

"Như chúng ta thấy, vợ goá của Hanna, bà Wendy Hanna đầy nước mắt và than

khóc u phiền khi Webster đi khỏi. Webster lên chiếc Ford Escort màu đỏ của

mình và đi mất."

Người xem muốn biết thêm các thông tin không thấy trên màn hình. Hãy lấy hình

ảnh làm chỗ dựa để tìm bối cảnh , lời giải thích và phân tích phù hợp.

Lời bình có vai trò khác nhau: Chúng có thể tạo không khí, tâm trạng; chúng có

thể thu hút sự chú ý tới chi tiết mà mắt ta bỏ qua. Nhưng trên hết, lời có thể cho

ý nghĩa. Hãy để âm thanh và hình ảnh đưa người xem tới địa điểm, rồi dùng lời

chứng minh tại sao người xem lại phải đến địa điểm đó. Lời bình phải giúp người

xem hiểu vấn đề.

Charles Kuralt, một nhà báo kỳ cựu của hãng CBS, là hình mẫu của nhiều người

cầm bút. Sau đây là nguyên tắc chỉ đạo của ông:

"Tôi cho rằng không bao giờ viết một dòng mà không biết chính xác hình ảnh ,

nên khi bài viết hoàn thành thì ít nhất câu chuyện đã được dựng trong đầu tôi.

Hãy viết những điều bổ xung vào những kinh nghiệm của người xem khi thấy

hình ảnh đó, nhưng khi bạn đủ can đảm giữ im lặng thì hãy để hình ảnh kể câu

chuyện. Hãy giành cho khán giả thời gian cảm thấy điều gì đó."

Một trong các nhà sản xuất truyền hình lão luyện trong việc khớp hình với lời là

Bob Dotson, nhân viên của hãng truyền hình NBC, Mỹ. Quan hệ của ông với

hình ảnh được tổng kết trong lời khuyên dưới đây:

"Hãy viết hình ảnh trước."

Trước khi Bob Dotson bắt đầu viết, hoặc hình ảnh hoặc lời bình, ông dành thời

gian đề ra cam kết của mình. Đó là một cách khác để xác định trọng tâm. Dotson

xác định cam kết trong chỉ một câu, thể hiện điều tác giả muốn khán giả ghi nhớ

qua phóng sự được xem. Dotson nhấn mạnh cam kết đó phải là một câu trọn

vẹn, có chủ ngữ, vị ngữ và bổ ngữ.

Sau rồi câu chuyện của ông xoay quanh một cấu trúc đơn giản sau:

Mở đầuHình ảnh mạnh dẫn dắt vào câu chuyện .

GiữaBa đến năm điểm chính, mỗi điểm đều được hình ảnh làm sáng tỏ.

22

Phần kếtMột kết thúc mạnh mẽ được chuẩn bị từ trong câu chuyện.

"Là một người cầm bút, hãy nghiêm khắc với bản thân mình. Không nói điều gì

trong bài viết mà người xem đã biết hay những gì mà hình đã thể hiện một cách

hùng hồn."

Trong bài viết của mình, Dotson thường dùng những câu đơn và ngắn. Ông cũng

thường dùng các trích đoạn phỏng vấn ngắn.

Lưu ý các hình ảnh mạnhMột số hình ảnh (trẻ con chết đói, thương vong) mạnh mẽ đến mức cuốn hút

toàn bộ sự chú ý của khán giả, mà hoàn toàn không cần đến lời giải thích.

Tâm trí con người luôn trở đi trở lại giữa lời nói và hình ảnh.

•   Đừng đưa nhiều thông tin cụ thể trên những hình ảnh mạnh . . . Lời bình viết ở

mức tối thiểu và chung chung.

•   Dùng nhiều hình ảnh chung chung hơn nếu bạn phải truyền tải khối lượng

thông tin lớn.

Nên tránh dùng các tính từ trong khi viết. Nếu chúng ta khảo sát (hiện trường) kỹ

lưỡng, và chọn từ chính xác hơn, chúng ta có thể bỏ qua tính từ.

Một số phóng viên phải dùng các tính từ chẳng qua là để hâm nóng bài viết nhạt

nhẽo tẻ ngắt của mình.

3.2. Công việc của người dựng phim

- Phối hợp tốt với PV biên tập trong việc thể hiện ý đồ tác giả (nội

dung) và thể hiện sự sáng tạo của tác phẩm (hình thức).

- Chọn lọc tiếng động hiện trường, chọn nhạc, các hiệu ứng kỹ xảo

truyền hình (lưu ý hạn chế sử dụng trong PS ngắn) …

- Tôn trọng nguyên tắc “câu ngữ pháp” của hình ảnh để làm cho các

cảnh quay rời rạc trở thành một chuỗi hình ảnh có ý nghĩa.

- Thông qua kỹ thuật dựng, khắc phục những lỗi sai của quay phim để

sử dụng tối đa các cảnh đã quay.

DựngChúng ta có thể dựng những phóng sự phức tạp trong 20 phút. Nhưng không có

23

nghĩa là lúc nào chúng ta cũng phải làm vậy. Tuy nhiên, thời gian trong phòng

dựng hạn chế.

Nên để tận dụng thời gian, ta cần:

•   Chuẩn bị danh sách cảnh (tên cảnh và mã thời gian TC); phòng dựng không

phải là chỗ tua đi tua lại để tìm cảnh.

•   Ngăn nắp: chuẩn bị băng, danh sách cảnh, ghi chép và văn bản nhám.

•   Trao đổi với người dựng về câu chuyện (tin bài) của bạn; nhất là trọng tâm

của câu chuyện. Nhiều người dựng hoảng sợ khi nhận được những lời trao đổi

sơ sài: "Đây là đường tiếng này, cảnh đầu tiên là...".

   (ở nhiều đài truyền hình, người dựng làm việc độc lập sau khi nhận băng và

bài của phóng viên).

•   Coi người dựng là khán giả đầu tiên. Nếu người dựng nói chỗ nào khó hiểu

thì bạn hãy thay đổi nó.

•   Sẵn sàng thay đổi từ ngữ. Từ ngữ thay đổi dễ hơn hình ảnh.

•   Có chỗ ngưng nghỉ để "thở". Ngưng nghỉ (pauses) là công cụ mạnh của giao

tiếp. Mỗi lần bạn dừng lại là lúc bạn cho người xem cơ hội hấp thu và hiểu câu

chuyện của bạn.

Dựng có hai mục đích chính. Nó giúp kể câu chuyện một cách hiệu quả, đồng

thời duy trì sự quan tâm của người xem.

Về mặt cơ học, dựng...•   Trình tự và độ dài cảnh.

•   Chuyển từ cảnh này sang cảnh khác.

•   Duy trì sự liên tục về hình và tiếng.

Về mặt nghệ thuật, dựng...•   Tác động vào cách diễn giải của người xem.

•   Tạo mối liên hệ giữa cái có thể và không thể tồn tại.

•   Tạo dựng không khí và sự căng thẳng.

•   Làm trò ảo thuật với thời gian bằng cách chồng mờ hình ảnh.

Dựng và người xemKhi ta dựng hai cảnh với nhau ta buộc người xem phải động não. Trước tiên,

mắt người xem nhận biết sự thay đổi. Sau đó, đầu họ làm việc, diễn giải mối liên

24

hệ vừa được tạo ra giữa hai hình ảnh. Cái gì xảy ra? Đó là ai? Chúng ta đang ở

đâu?

Cắt cảnhCắt cảnh là sự chuyển tức thời từ cảnh này sang cảnh khác. Đây là phương

pháp thường được dùng nhất và ít phiền phức nhất (Nếu dùng đúng chỗ). Khi

các cảnh được cắt nhịp nhàng và hành động diễn ra hợp lý thì việc hiểu ý nghĩa

hình ảnh tương đối dễ dàng. Chúng ta đang cho khán giả xem những hình ảnh

dễ hiểu.

Nếu hai hình giật nhẩy được dựng với nhau thì chúng ta đã đánh đố người xem

đang cố hình dung mối quan hệ giữa hai hình ảnh chẳng có liên hệ với nhau.

Nếu người xem phải vất vả để tìm hiểu ý nghĩa của những hình ảnh không khớp

nhau thì họ không thể tập trung vào lời bình.

Động cơ (Motivation edit)

Giống như chuyển động của máy quay, các cảnh dựng đều phải có lý. Tại sao ta

lại bắt đầu với cảnh này và lý do và thời điểm nào ta lại kết bằng cảnh kia.

Thời điểm cắt cảnhChuyển động ra vào khuôn hình thường rất hiệu quả. Nói chung, cắt hợp lý nếu

khớp với chuyển động. Ai đó ngồi xuống, đứng lên hay quay đầu.

Dựng chuyển độngCác chuyển động của chủ thể cùng một hướng ám chỉ sự liên tục, sự giống

nhau về mục đích.

Các chuyển động của các chủ thể ngược chiều nhau gợi lên sự mẫu thuẫn hay

đối đầu.

Dựng các chủ thể đi về những hướng khác nhau gợi sự chia tay.

Hãy cẩn thận với sự chuyển hướng vô tình. Nếu chủ thể của bạn đang chuyển

động từ trái sang phải trong một cảnh và lại từ phải sang trái trong cảnh sau thì

bạn phải đệm một cảnh, trong đó chủ thể đi thẳng về phía hay ra xa máy quay

để nguỵ trang sự đổi hướng chuyển động.

Trộn hìnhTrộn hình là sự chuyển cảnh uyển chuyển khi một cảnh mờ dần (phade out) và

cảnh khác hiện dần ra (phade in) thay hình mờ đi.

25

Trộn nhanh thường gợi lên hành động xảy ra đồng thời. Trộn chậm gợi lên sự

thay đổi về thời gian và địa điểm.

Ta có thể dùng trộn hình để so sánh:

•   Giữa sự giống nhau hay khác nhau.

•   Thể hiện thời gian trôi qua.

•   Cho thấy sự tiến triển hay phát triển trong một khoảng thời gian.

Đôi khi phương pháp dựng hình này dùng để che dấu cảnh chuyển thiếu lý do

(không nên dùng!). Nói cách khác, dựng dở là dựng dở và dù có dùng cách trộn

hình đi nữa thì vẫn là dựng dở.

Chồng mờBạn có thể gợi sự chuyển đổi nếu trộn cẩn thận giữa các cảnh có cùng khuôn

hình. Một phòng trống với một phòng đầy người; mùa xuân với mùa thu bên hồ;

khu nhà trước và sau xây dựng.

Độ dài của cảnh•   Một cảnh không được quá ngắn vì như vậy, người xem sẽ không hiểu ý nghĩa

của nó.

•   Cảnh không được quá dài khiến người xem chán nản.

•   Cảnh không được dài quá mức tò mò của người xem.

Sau đây là một số yếu tố cần nhớ khi xem xét độ dài của cảnh:

•   Bạn muốn truyền đạt bao nhiêu thông tin? Bạn muốn tạo ấn tượng hay thu hút

sự chú ý?

•   Những thông tin đó dễ hiểu đến đâu?

•   Có bao nhiêu hành động trong cảnh? Những sự thay đổi hay chuyển động có

thể phải cần thời gian để hiểu.

Ghép nối các cỡ cảnhTránh dựng từ một cảnh toàn vào một cảnh đặc tả. Người xuất hiện trong cảnh

cận có thể không được nhận biết trong cảnh toàn và người xem một lúc nào đó

sẽ bị mất phương hướng.

Nhưng hãy thận trọng nếu dựng hai hình có cỡ cảnh gần giống nhau sẽ gặp rắc

rối hơn - nhẩy hình. Trong những cảnh nhẩy hình, chủ thể dường như nhẩy từ

chỗ này sang chỗ kia một cách vô lý. Một cảnh đệm (một cảnh tách ra khỏi hành

26

động chính để ghi nhận phản ứng hay bổ sung thông tin phù hợp với hành động

chính) có thể giúp giải quyết vấn đề này.

Trái trụcTrục là quy ước mà những người quay phim dựa vào để duy trì sự liên tục về

hình ảnh.

Trong trường hợp phỏng vấn đơn giản giữa chủ thể và người phóng viên (một

cộng một), thì trục hay đường chạy qua mũi họ và vượt ra sau gáy họ. Khi nào

máy quay ở một phía của giới hạn tưởng tượng này thì tất cả các cảnh sẽ duy trì

được sự liên tục về hình ảnh (cho ấn tượng chủ thể vẫn ngồi đối mặt với người

phóng viên.)

Nếu một chủ thể đi bộ hay lái xe, thì trục chạy qua chủ thể theo hướng chuyển

động. Một cách nghĩ khác về trục là ranh giới của sự chú ý hay hành động.

Trong phỏng vấn, ranh giới này rõ ràng. Trong cảnh người đi bộ hay lái xe, ranh

giới này cũng rõ ràng. Và trong cảnh dàn dựng một doanh nhân ngồi viết ở bàn

thì ranh giới của sự chú ý/hành động là từ mắt tới hành động viết.

Trong mỗi trường hợp, ranh giới cho người quay camera một cung 180 độ, qua

đó tất cả cảnh sẽ đều giữ được sự liên tục về mặt hình ảnh. Nhưng nếu quay

cảnh từ phía bên kia của ranh giới đó, thì chủ thể có thể xuất hiện lần đầu ở bên

trái, rồi sau đó ở bên phải. Với những chủ thể chuyển động vấn đề lại tồi tệ hơn

vì bạn đảo ngược hành động.

Nếu bạn muốn quay từ cả hai phía, bạn phải có một cảnh nối. Cảnh này có thể

là cảnh trung lập, thẳng từ phía trước hay trực tiếp từ phía sau chủ thể. Hay bạn

có thể quay một cảnh cho thấy việc vượt trục bằng cách ghi hình khi máy quay

chuyển từ phía bên này của trục chuyển sang phía bên kia.

Quy tắc dựng hìnhTrong mọi hình thức dựng, đặc biệt là trong thời sự, bạn không đượcbóp méo

sự kiện bằng cách lựa chọn cảnh hay chồng mờ. Bạn phải phản ánh đúng bối

cảnh thực của sự kiện. Bạn có thể ghi hình đám đông cười nhạo một diễn giả tại

một cuộc meeting chính trị. Nhưng bạn không được dùng cảnh đó làm cảnh đệm

trong bài phát biểu nghiêm túc của một ai đó.

Người dựng đôi khi phải đối mặt với những quyết định khó khăn. Giữa việc nhấn

27

mạnh sự thật và bóp méo sự thật đó chỉ là một ranh giới mong manh.

4. Sự phối hợp giữa các thành viên trong ê kíp:

4.1. Phối hợp với ban biên tập:

- Phóng viên biên tập và quay phim phải thường xuyên giữ liên lạc với

ban biên tập, nhất là trong những sự kiện quan trọng.

- Phóng viên biên tập, quay phim và ban biên tập phải thảo luận đưa ra

hướng thống nhất cho từng ps và cả chương trình.

- Bất cứ sự thay đổi nào về đề tài, góc tiếp cận, hình ảnh…phải được sự

thông qua của ban biên tập.

Thảo luận nội dung tin bàiCuộc thảo luận này là nơi các ý tưởng được đem ra tranh luận gắt gao, được

lựa chọn, bị phản đối và đôi khi bị bác bỏ. Mục đích của cuộc thảo luận là chọn

một ý tưởng và xem còn gì hay hơn thế không.

•   Có phù hợp với mục đích của chương trình không?

•   Hôm nay có phải là lúc làm việc đó không?

•   Với những nguồn hiện có, có đủ để thực hiện nó hay không?

•   Nó ảnh hưởng như thế nào đến sự cân bằng của cả chương trình? Hay

•   Cần phải khảo sát thêm?

•   Cần phải xác định lại trọng tâm (phocus)?

•   Thực hiện phóng sự này vào ngày mai hay tuần tới có tốt hơn không?

Thảo luận là diễn đàn trao đổi ý kiến, kiến nghị về hình ảnh và tìm các cơ sở để

giúp thực hiện tin bài.

Nếu bạn đem câu chuyện ra thảo luận, và tranh luận đến nơi đến chốn, cần tìm

hiểu cái gì đang diễn ra, có những vấn đề gì trong cộng đồng của bạn.

Nắm bắt thông tin... và không chỉ về những chủ đề mà bạn quan tâm. Bạn cần

theo kịp sự phát triển trong mọi lĩnh vực... đặc biệt là đời sống chính trị tại địa

phương và nền kinh tế. Hãy là một người mẫn cảm.

Khi tranh luận, cần ghi nhớ một số điều "Nên" và "Không Nên":

Không

•   Nói: "chuyện chẳng có gì lắm, nhưng..."

28

•   Nói: "Tôi không biết là chúng ta có nên làm cái này..."

•   Nói: "Tôi chưa kiểm tra kỹ, nhưng..."

•   Đánh giá thấp câu chuyện.

•   Đánh giá cao câu chuyện. Điều này còn thậm tệ hơn đánh giá thấp. Chí ít bạn

bạn đánh giá thấp và thoát khỏi điều đó thì câu chuyện tốt hơn. Đánh giá cao và

bạn kết thúc với sự thất vọng và bực tức từ phía lãnh đạo khi họ duyệt bài (hiệu

đính). Trí tưởng tượng về giải thưởng Pulitzer của họ tan vỡ ngay sau cái "1

phút 30 giây".

Nên•   Trình bày trọng tâm câu chuyện một cách tự tin.

•   Giải thích ảnh hưởng của nó tới người xem.

•   Có cách xử lý câu chuyện trong đầu.

•   Biết cách thực hiện tin bài (câu chuyện). Khi nào chuẩn bị xong? Chi phí bao

nhiêu? Cần những nguồn nào?

•   Câu chuyện được thảo luận phải đưa ra trên cơ sở khảo sát chu đáo.

•   Hãy chân thật.

Nếu trước đây bạn chưa từng là người bán hàng thì cần có thực hành để có thể

tranh luận quyết liệt về nội dung câu chuyện. Bạn đừng ngại nếu đưa ra ý tưởng

mà không được chấp nhận trong cuộc thảo luận. Nếu bạn thực sự tin rằng cậu

chuyện đáng làm thì hãy xin gặp riêng với người phụ trách tin hoặc tổng biên tập

tin thời sự.

4.2. Phối hợp giữa biên tập và quay phim:

- Phối hợp bằng kịch bản phân cảnh

- Phối hợp trong những tình huống đột xuất: phóng viên quay phim phải

luôn giữ liên lạc với phóng viên biên tập thông báo nội dung đã quay;

biên tập thông báo nếu chủ đề, góc tiếp cận thay đổi, đảm bảo tính

logic về hình ảnh trong câu chuyện.

29