การวเคราะหแนวทางเพอเพมมลคาใหกบอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย

โดย

นางสาวจรวรรณ ทองยน

การคนควาอสระนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร บรหารธรกจมหาบณฑต

คณะพาณชยศาสตรและการบญช มหาวทยาลยธรรมศาสตร ปการศกษา 2560

ลขสทธของมหาวทยาลยธรรมศาสตร

Ref. code: 25605902031508LTP

การวเคราะหแนวทางเพอเพมมลคาใหกบอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย

โดย

นางสาวจรวรรณ ทองยน

การคนควาอสระนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร

บรหารธรกจมหาบณฑต คณะพาณชยศาสตรและการบญช มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ปการศกษา 2560 ลขสทธของมหาวทยาลยธรรมศาสตร

Ref. code: 25605902031508LTP

ANALYZING GUIDELINES FOR CREATING VALUE IN THE THAI HERBAL MEDICINE INDUSTRY IN THAILAND

BY

MISS JEERAWAN THONGYUEN

AN INDEPENDENT STUDY SUBMITTED IN PARTIAL FULFILLMENT OF THE REQUIREMENTS FOR THE DEGREE OF MASTER OF BUSINESS ADMINISTRATION

FACULTY OF COMMERCE AND ACCOUNTANCY THAMMASAT UNIVERSITY

ACADEMIC YEAR 2017 COPYRIGHT OF THAMMASAT UNIVERSITY

Ref. code: 25605902031508LTP

(1)

หวขอการคนควาอสระ การวเคราะหแนวทางเพอเพมมลคาใหกบอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย

ชอผเขยน นางสาวจรวรรณ ทองยน ชอปรญญา บรหารธรกจมหาบณฑต คณะ/มหาวทยาลย คณะพาณชยศาสตรและการบญช

มหาวทยาลยธรรมศาสตร อาจารยทปรกษาการคนควาอสระ อาจารย ดร. สทธกร กงแกว ปการศกษา 2560

บทคดยอ

ประเทศไทยมความไดเปรยบในการเตบโตของอตสาหกรรมยาจากสมนไพร จากการทมพชสมนไพรจ านวนมากและหลากหลาย แตถงแมวา ณ ปจจบน รฐบาลไดใหการสนบสนนและสงเสรมการใชยาจากสมนไพรไทยมากขน แตสดสวนการใชกยงนอย เมอเทยบกบยาแผนปจจบน จงท าการศกษาวจยเชงคณภาพในหวงโซอปทานของยาจากสมนไพรไทย เพอระบปญหา และหาแนวทางในการเพมความไดเปรยบในการแขงขนอยางยงยน ผานการเกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณเชงลกในสมาชกทเกยวของในหวงโซอปทานของยาจากสมนไพรไทย ตงแตตนน าจนถงปลายน า และท าการวเคราะหผลดวยการตความสรางขอสรปแบบอปนย (Analytic Induction) และการวเคราะหสาเหตและผล (Cause and Effect Analysis)

ผลการศกษาโดยสรปพบวา ความไมนาเชอถอในคณภาพผลตภณฑ การไมยอมรบจากผบรโภค และความไมมประสทธภาพในการท าการตลาด ถอเปนอปสรรคทส าคญ ซงการบรณาการทงระบบในหวงโซอปทาน ตงแตการไดรบวตถดบทด กระบวนการผลตทมคณภาพ การตรวจสอบคณภาพทมมาตรฐาน และการสอสารทางการตลาดทมประสทธผล ประกอบกบขอมลหลกฐานทางวทยาศาสตรทนาเชอถอ จะสงผลใหผลตภณฑมคณภาพ ความปลอดภย และประสทธผลมากขน น าไปสการยอมรบในคณภาพของผลตภณฑตอผบรโภค และการเตบโตทยงยนของอตสาหกรรมตอไป ค าส าคญ: หวงโซคณคา, การสรางมลคาเพม, ความไดเปรยบในการแขงขนทยงยน, ยาสมนไพร,

อตสาหกรรมยา

Ref. code: 25605902031508LTP

(2)

Independent Study Title ANALYZING GUIDELINES FOR CREATING VALUE IN THE THAI HERBAL MEDICINE INDUSTRY IN THAILAND

Author Miss Jeerawan Thongyuen Degree Master of Business Administration Faculty/University Faculty of Commerce and Accountancy

Thammasat University Independent Study Advisor Suthikorn Kingkeaw, Ph.D. Academic Year 2017

ABSTRACT

The growing herbal medicine industry in Thailand benefits from the Kingdom’s variety of indigenous medicinal plants. Despite governmental promotion, herbal medicines are less often consumed in Thailand than modern Western medicines. Qualitative research was used to study the herbal medicine industry supply chain, identify problems and seek guidelines for increasing sustainable competitive advantage. Data was gathered by in-depth interviews, 51 samples were participants in the herbal medicine industry supply chain, from upstream to downstream. Data was analyzed by inductive conclusion method, and cause and effect analysis.

Results were that unreliable product quality, uninformed consumers and ineffective marketing were main challenges. Integrating the supply chain with good supply materials, manufacturing processes, quality control as well as marketing communications supported by scientific evidence might result in higher quality, safer and more effective products. This in turn would lead to more consumer loyalty and sustainable growth for the industry. Keywords: Value chain, Value-added, Sustainable competitive advantage, Herbal

medicine, Thai pharmaceutical industry

Ref. code: 25605902031508LTP

(3)

กตตกรรมประกาศ

การคนควาอสระฉบบนจดท าขนเสรจสมบรณ บรรลตามเปาหมายและวตถประสงค ทตงไว เนองจากผศกษาไดรบความรวมมอ และความอนเคราะหจากผใหความอนเคราะหหลายฝาย จงขอขอบพระคณมา ณ ทน โครงการปรญญาโททางบรหารธรกจ (MBA) คณะพาณชยศาสตรและการบญช มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทเปดโอกาสในการเขาศกษาเรยนรเครองมอทน าไปใชในการประกอบธรกจ ตลอดจนการศกษาดงานนอกสถานทตางๆ การเรยนรจากองคกรธรกจและปญหาทเกดขนจรง รวมโอกาสถงการศกษาอสระ จงท าใหเกดงานวจยฉบบนขนเพอประโยชนส าหรบ ภาคการศกษา ภาคธรกจ และผอนทมความสนใจ

ขอบพระคณ อาจารย ดร.สทธกร กงแกว อาจารยทปรกษาการคนควาอสระทไดให ความกรณาสละเวลาในการใหค าแนะน า ค าปรกษา ชแนะแนวทางในกระบวนการวเคราะหและจดท าระหวางการด าเนนการจนกระทงบรรลวตถประสงคทตงไวจนสมบรณ

ขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร. นต รตนปรชาเวช กรรมการสอบการคนควาอสระส าหรบค าแนะน าในการแกไขปรบปรงใหงานวจยมขอมล และการวเคราะหทครบถวนสมบรณ ยงขน

ขอบพระคณ เกษตรกรผปลกสมนไพร ทง 2 ทาน ตวแทนภาคเกษตรกร ทง 5 ทาน ตวแทนภาคการตลาดและการขายทง 13 ทาน ผใชผบรโภคทง 30 ทาน และผเชยวชาญทมความรเกยวกบอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย 1 ทาน ส าหรบการสละเวลาในการให

ขอบคณ เพอนนกศกษาโครงการปรญญาโททางบรหารธรกจ (MBA) ส าหรบค าแนะน า ความชวยเหลอ และเพอนรวมงานทองคการเภสชกรรม ส าหรบการตดตอประสานงานผทสามารถใหขอมลส าหรบการท างานวจยฉบบนได ตลอดจนเจาหนาทโครงการทกทานทใหขอมลขาวสาร และการตดตอประสานงานตางๆ

สดทายนขอขอบพระคณทกคนในครอบครว ญาตพนอง เพอนสนท และคนทคอยเปน ก าลงใจ อยเคยงขางกนตลอดการศกษาทงหลกสตร รวมถงการใหค าแนะน าแกไขปญหาตางๆ จนกระทงงานวจยนส าเรจลลวงไปไดดวยด และขอมอบงานวจยฉบบนเพอเปนประโยชนตอผทม ความสนใจตอไปในอนาคต

นางสาวจรวรรณ ทองยน

Ref. code: 25605902031508LTP

(4)

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย (1) บทคดยอภาษาองกฤษ (2) กตตกรรมประกาศ (3) สารบญตาราง (8) สารบญภาพ (9) บทท 1 บทน า 1

1.1 ทมาและความส าคญของปญหา 1

1.1.1 มลคาตลาดสมนไพรทวโลก 2

1.1.1.1 มลคาตลาดผลตภณฑสขภาพทวโลก 2

1.1.1.2 สถานการณแนวโนมตลาดยาสมนไพรทวโลก 2

1.1.2 มลคาตลาดสมนไพรไทยทงการคาในประเทศและการสงออก 3

1.1.2.1 ขอมลมลคาตลาดการสงออกของสมนไพรไทย 3

1.1.3 นโยบายของรฐทสงเสรมตลาดสมนไพรไทย 4

1.2 วตถประสงคของงานวจย 5

1.3 ขอบเขตของงานวจย 5

1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 5 บทท 2 วรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ 7

2.1 ขอมลทเกยวของ 7

2.1.1 นยามเกยวกบ “สมนไพรไทย” 7

Ref. code: 25605902031508LTP

(5)

2.1.2 ลกษณะของพชสมนไพร 9

2.1.3 การจ าแนกพชสมนไพรทท าเปนยา 9

2.2 แนวคดและทฤษฎทเกยวของ 9

2.2.1 หวงโซคณคา (Value Chain) 9

2.2.1.1 ค านยาม 9

2.2.1.2 แบบจ าลองโซคณคา (Value Chain Model) 10

2.2.1.3 แนวคด หลกการ การวเคราะหและการประยกตใชหวงโซมลคา 12 (Value Chain)

2.2.2 แนวคดหวงโซอปทาน (Supply Chain Concept) 13

2.2.2.1 หวงโซอปทาน (Supply Chain) 13

2.2.2.2 Supply Chain Management (SCM) 13

2.3 การวเคราะหโครงสรางอตสาหกรรมผลตภณฑจากสมนไพรไทย 13

2.4 การทบทวนงานวจยทเกยวของ 14

2.4.1 การน าทฤษฎหวงโซคณคา (Value Chain) มาใชในการพฒนา 15 อตสาหกรรมยาสมนไพร

2.4.2 การน าทฤษฏหวงโซคณคา (Value Chain) มาใชในอตสาหกรรมทวไป 18 บทท 3 ระเบยบวธวจย 20

3.1 ค าถามงานวจย 20

3.2 กรอบแนวคดการวจย 21

3.3 การก าหนดประชากรและเลอกกลมตวอยาง 21

3.3.1 เกษตรกร 22

3.3.2 ผแปรรปหรอผสงเคราะหวตถดบ 22

3.3.3 นกวจยและพฒนา 22

3.3.4 ตวแทนผผลต หรอผแปรรปจากภาคอตสาหกรรมสมนไพรไทย 22

3.3.5 รานคาหรอตวแทนจ าหนายผลตภณฑจากสมนไพรไทย 22

3.3.6 ผเชยวชาญ 23

3.3.7 ผใชหรอผบรโภค 23

3.4 การสรางเครองมอวจย 23

3.5 การรวบรวมขอมล 24

Ref. code: 25605902031508LTP

(6)

3.6 การวเคราะหขอมล 24 บทท 4 ผลการศกษาและการอภปรายผล 25

4.1 รายชอผใหสมภาษณ 25

4.2 ลกษณะกจกรรมและความสมพนธทเกดขนในหวงโซอปทานของอตสาหกรรม 27 ยาสมนไพรไทย

4.2.1 กจกรรมและลกษณะความสมพนธในหวงโซอปทาน 27

4.2.2 ผลการวเคราะหความแตกตางของความสมพนธในสายโซอปทาน 28 ระหวางบรษทขนาดใหญและบรษทขนาดเลกและขนาดกลาง (SMEs)

4.3 ผลการวเคราะหแนวโนมการเตบโตของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย 29

4.4 ปญหา หรออปสรรคทพบในแตละกจกรรม และผลกระทบทเกดขน 30

4.4.1 สวนตนน า 30

4.4.2 สวนกลางน า 32

4.4.3 สวนปลายน า 37 บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ 42

5.1 ประเดนและปญหาในหวงโซอปทานอตสาหกรรมยาสมนไพรไทยในปจจบน 42

5.1.1 ปญหาวตถดบ 42

5.1.2 ปญหาการผลตทไมไดมาตรฐาน 43

5.1.3 ปญหาความไมคงตวของผลตภณฑ 43

5.1.4 ปญหาดานการตลาดและการขาย 43

5.1.5 ปญหาเรองกฎระเบยบขอบงคบ 44

5.1.6 ปญหาการขาดขอมลวทยาศาสตรสนบสนน 45

5.1.7 ปญหาความยากในการพฒนาผลตภณฑยาสมนไพรตวใหม 45

5.2 แนวทางในการพฒนาเพอเพมมลคาใหกบอตสาหกรรมยาสมนไพรไทย 45

5.2.1 การสนบสนนและการสงเสรมจากรฐบาล 45

5.2.2 ใชระบบการตลาดน า 48

5.3 ขอจ ากดงานวจย 49

5.4 ขอเสนอแนะส าหรบงานวจยตอเนอง 49

Ref. code: 25605902031508LTP

(7)

รายการอางอง 50 ภาคผนวก 52 ประวตผเขยน 54

Ref. code: 25605902031508LTP

(8)

สารบญตาราง ตารางท หนา

3.1 กลมตวอยางทท าการสมภาษณ 23 4.1 รายชอผใหสมภาษณ 25 4.2 ความแตกตางของความสมพนธในสายโซอปทานระหวาง 28 บรษทขนาดใหญและบรษทขนาดเลกและขนาดกลาง (SMEs) 4.3 แนวโนมการเตบโตของธรกจยาจากสมนไพรไทย ตงแตตนน า กลางน า และปลายน า 29 4.4 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของตนน า 30 ในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย 4.5 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของกลางน า 32 ในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย 4.6 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของปลายน า 37 ในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย

Ref. code: 25605902031508LTP

(9)

สารบญภาพ ภาพท หนา

1.1 แสดงมลคาตลาดผลตภณฑจากสมนไพรทวโลก 2 1.2 แสดงมลคาคาดการณตลาดยาสมนไพรทวโลก ตงแตป 2014-2024 2 1.3 แสดงขอมลมลคาตลาดการสงออกของสมนไพรไทย 3 1.4 แสดงมลคารวมตลาดสมนไพรจากการคาในประเทศและสงออก 4 2.1 แสดงแนวคดในการแบงกจกรรมภายในองคกร ตามทฤษฏหวงโซคณคาของ

Michael E. Porter 11

3.1 แสดงแผนภาพหวงโซอปทานของอตสาหกรรมเกษตร 21 4.1 แสดงลกษณะกจกรรมและลกษณะความสมพนธในหวงโซอปทานของ

อตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย 27

Ref. code: 25605902031508LTP

1

บทท 1 บทน า

1.1 ทมาและความส าคญของปญหา

ตลาดธรกจยาสมนไพร ถอไดวาเปนธรกจทนาสนใจมากส าหรบประเทศไทยในปจจบน เนองจากมแนวโนมการเตบโตทด ขยายตวตามกระแสสขภาพและความงามของผบรโภคในยคปจจบน สงผลใหความตองการผลตภณฑจากธรรมชาตและสมนไพรเพมขนอยางมาก รวมถง ความนยมในฐานะทเปนการแพทยทางเลอกในการดแลสขภาพทถกกวา คอนขางปลอดภย เมอเทยบกบการรกษาโดยการแพทยกระแสหลก โดยสมนไพรไทยไดรบความนยมมาก จากทงคนไทยและคนตางชาต เชน จน เยอรมน และญปน เปนตน รวมทงรฐบาลกมนโยบายจะสนบสนนตลาดสมนไพรไทยมากขน เพอลดการใชและน าเขายาแผนปจจบนจากตางประเทศ โดยมแผนจะผลกดนใหพชสมนไพรของไทย เปน 1 พชเศรษฐกจตวใหมทขบเคลอนโมเดล Thailand 4.0 อาท แนวคดของ Herb 4.0 ซงเปนหนงในแนวคดทจะเปลยนเปลยนแปลงเศรษฐกจไทยไปส Value-Based Economy เพอพฒนาพชสมนไพรไทยและเพมมลคาผลตภณฑแปรรปจากสมนไพร เพอใหประเทศไทยกาวเปนผน าในตลาดสมนไพรของอาเซยน แตสถานการณปจจบนธรกจยาสมนไพรยงมอตราการเตบโตทางเศรษฐกจคอนขางนอย ทงๆ ทประเทศไทยเปนประเทศทมพชสมนไพรทมประโยชนอยางหลากหลาย เหมาะแกการน ามาผลตเปนยา ทเปนสารธรรมชาต ซงบรสทธและปลอดภยกวาสารสงเคราะหในยาแผนปจจบน แตปญหาทพบคอ พชสมนไพรเหลานนปจจบนกลบยงไมถกน ามาพฒนา หรอขาดการสงเสรม สนบสนนจากภาคสวนตางๆ รวมทงคานยมของคนไทยเองทยงไมเหนถงคณคาของสมนไพรไทยมากเทาทควร ดงนน เพอเพมมลคาใหกบธรกจรานยาสมนไพรไทย ซงประเทศไทยมขอไดเปรยบทงดานวตถดบ องคความร และคณประโยชนของผลตภณฑทด ทสามารถสอสารได จงเปนชองวาง และโอกาสทสามารถสรางศกยภาพใหกบอตสาหกรรมยาสมนไพรไทยไดเตบโตตอไป

ปญหาทพบจากสถานการณยาจากสมนไพรไทย ณ ปจจบน มอยคอนขางหลากหลาย อาทปญหาวตถดบสมนไพรทยงไมสามารถตอบสนองความตองการของผประกอบการไดทงชนดปรมาณ และคณภาพ ปญหาระบบตลาดไมเอออ านวยเนองจากขาดการเชอมโยงกบผประกอบการทใชผลผลตโดยตรง ปญหาการจดทะเบยนสทธบตรและการขนทะเบยนผลตภณฑ ปญหาการบงคบใชกฎหมายเพอการสงเสรมและการพฒนาผลตภณฑจากสมนไพร และปญหาการพฒนาตลาดและผลตภณฑยาจากสมนไพร

Ref. code: 25605902031508LTP

2

1.1.1 มลคาตลาดสมนไพรทวโลก 1.1.1.1 มลคาตลาดผลตภณฑสขภาพทวโลก

ในป พ.ศ. 2559 จากตลาดผลตภณฑสขภาพทงหมด 217 พนลานเหรยญดอลลารสหรฐ มสวนของผลตภณฑจากสมนไพรทองถน ในกลมอาหารเสรม 22 พนลานเหรยญดอลลารสหรฐ และกลมยารกษาโรค 15 พนลานเหรยญดอลลารสหรฐ รวมแลว 37 พนลานเหรยญดอลลารสหรฐ คดเปน 37% ของตลาดผลตภณฑสขภาพทงหมด

ภาพท 1.1 แสดงมลคาตลาดผลตภณฑจากสมนไพรทวโลก ทมา: Euromonitor, ป 2016

1.1.1.2 สถานการณแนวโนมตลาดยาสมนไพรทวโลก

(หนวย: พนลานดอลลารสหรฐ)

ภาพท 1.2 แสดงมลคาคาดการณตลาดยาสมนไพรทวโลก ตงแตป 2014-2024 ทมา: Hexa Research, 2017

Consumer Health 2016

US$ 217.0 billion

Over-the-Counter

US$ 98.5 billion

Herbal/Traditional Remedies

US$ 15 billion

Vitamins and Dietary Supplements

US$ 90.7 billion

Herbal/Traditional Vitamins and Dietary

Supplement

US$ 22 billion

Weight Management

US$ 15.9 billion

Sports Nutrition

US$ 11.9 billion

Ref. code: 25605902031508LTP

3

สมนไพรสด500 ลานบาท สารสกดจากสมนไพร

270 ลานบาท

ผลตภณฑเครองส าอางตางๆ99,230 ลานบาท

มลคาตลาดสงออกสมนไพรและผลตภณฑจากสมนไพรแบงตามรปแบบ

จากกราฟการคาดการณมลคาตลาดยาสมนไพรทวโลก ตงแตป 2014-2024 พบวา มลคาตลาดยาสมนไพรทวโลกมแนวโนมเพมมากขนทกป และคาดวาจะมการเตบโตของผลก าไรมากกวาทคาดการณไว โดยการเพมขนนเปนผลมาจากความตองการทเพมขนของผบรโภคตอยาแผนโบราณ อาท Ayurveda, Unani และยาแผนโบราณจน ซงไมกอใหเกดความเปนพษจากการไดรบยาเกนขนาดและการมผลขางเคยงทนอยกวา รวมทงมการเพมการลงทนดานการวจยทส าคญและการระดมทนจะสนบสนนการเตบโตของตลาดในอนาคตไดเปนอยางด

ประเทศทมมลคาทางการตลาดของสมนไพรทสง ไดแก ประเทศเยอรมน ประเทศญปน และประเทศฝรงเศส เพมขนอยางตอเนอง และมแนวโนมวาตลาดสมนไพรในกลมประเทศก าลงพฒนากมอตราการขยายตวของการบรโภคผลตภณฑสมนไพรเพมสงขน สบเนองจากไดเรมมความตะหนกถงความส าคญของการใชสมนไพรและยาแผนโบราณเพมมากขนอยางตอเนอง ตลาดสมนไพรและยาแผนโบราณในภมภาคเอเชยแปซฟกจะเปนตลาดสมนไพรทมอตราการขยายตวทมากทสด โดยมอตราการขยายตวเฉลยเปนประมาณรอยละ 9.1 ตอป และส าหรบอตราการขยายตวของการบรโภคผลตภณฑสมนไพรในแตละประเทศอยทระหวางรอยละ3-12

1.1.2 มลคาตลาดสมนไพรไทยทงการคาในประเทศและการสงออก 1.1.2.1 ขอมลมลคาตลาดการสงออกของสมนไพรไทย

ปจจบนไทยสงออกสมนไพรและผลตภณฑปละไมต ากวา 100,000 ลานบาท แบงเปนสมนไพรสดมมลคาประมาณ 500 ลานบาท สารสกดจากสมนไพรมลคากวา 270 ลานบาท ทเหลอเปนผลตภณฑเครองส าอาง เชน สบ แชมพ และผลตภณฑรกษาผวทใชสมนไพรเปนสวนผสม ภาพท 1.3 แสดงขอมลมลคาตลาดการสงออกของสมนไพรไทย ทมา: กรมสงเสรมการคาระหวางประเทศ กระทรวงพาณชย, 2558

Ref. code: 25605902031508LTP

4

ภาพท 1.4 แสดงมลคารวมตลาดสมนไพรจากการคาในประเทศและสงออก ทมา: กรมสงเสรมการคาระหวางประเทศ กระทรวงพาณชย, 2558

1.1.3 นโยบายของรฐทสงเสรมตลาดสมนไพรไทย

แผนแมบทแหงชาตวาดวยการพฒนาสมนไพรไทย ฉบบท 1 พ.ศ. 2560-2564 ยทธศาสตรท 1: สงเสรมผลตผลของสมนไพรทมศกยภาพ ตามความตองการ

ของตลาดทงในและตางประเทศ ยทธศาสตรท 2: พฒนาอตสาหกรรมและการตลาดสมนไพร ใหมคณภาพระดบ

สากล ยทธศาสตรท 3: สงเสรมการใชสมนไพรเพอการรกษาโรคและสรางเสรมสขภาพ ยทธศาสตรท 4: สรางความเขมแขงของการบรหารและนโยบายภาครฐ

เครองส าอาง58%

ผลตภณฑเสรมอาหาร34%

ผลตภณฑสปา4%

ยาแผนโบราณและแพทยแผนไทย

4%

มลคาตลาดสมนไพรจากการคาในประเทศและสงออก แบงตามประเภทผลตภณฑ

Ref. code: 25605902031508LTP

5

1.2 วตถประสงคของงานวจย

งานวจยฉบบนผวจยไดก าหนดวตถประสงคส าหรบการจดท างานวจยไว ดงน 1. เพอศกษาปญหาทพบในทกกจกรรมทเกดขนในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยา

จากสมนไพรไทยตงแตตนน า กลางน า และปลายน า 2. เพอวเคราะหหาแนวทางในการเพมมลคาใหกบอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทยได

อยางมประสทธภาพ และเชอมโยงกนตลอดหวงโซคณคาของธรกจ 3. เพอศกษาแนวคดในการพฒนา ปรบปรง และการรบมอกบการเปลยนแปลงในดาน

ตางๆ ทกระทบตออตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย เชน นโยบายของรฐ ลกษณะพฤตกรรม และทศนคตของผบรโภคตอยาสมนไพรไทย ณ ปจจบน จากผเชยวชาญในภาคสวนตางๆ ทเกยวของในอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย

1.3 ขอบเขตของงานวจย

งานวจยฉบบนศกษาเกยวกบกจกรรมและปญหาตางๆ ทเกดขนในสายโซอปทานของ

อตสาหกรรมยาสมนไพรไทย ดงนนผวจยจงไดก าหนดขอบเขตของปจจยทจะน ามาวเคราะหเพอเพมคณคาใหกบอตสาหกรรม โดยวเคราะหหวงโซคณคาของกระบวนการในอตสาหกรรมตงแตตนน า (การจดหาวตถดบ การตรวจสอบวตถดบ) กลางน า (กระบวนการ และมาตรฐานการผลต) จนถงปลายน า (ผลตภณฑทสงถงผบรโภค การจดการดานการตลาด หรอการบรหารลกคาสมพนธ) มาใชเปนกรอบแนวคดในการศกษา โดยกลมตวอยางทจะสมภาษณในการศกษางานวจยฉบบนคอ กลมผเกยวของหรอผเชยวชาญในสวนตางๆ ในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย 1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

ผลของงานวจยนสามารถใชเปนประโยชนในเชงพาณชย ซงคาดวาผลทไดรบมดงน 1. การประยกตใชเชงวชาการ ( Implications for Academic) เพอน าเสนอขอมล

ใหแกนกวจย ผทเกยวของ ผประกอบการปจจบน และผทสนใจในการศกษาอตสาหกรรมยาสมนไพรไทยในการน าแนวคดหวงโซคณคา (Value Chain) ไปพฒนาธรกจ หรอสามารถน าผลการวจยทไดไปใชศกษาคนควาเพมเตมและใชเปนขอมลอางองตอไป

2. การประยกตใชเชงธรกจ (Implications for Business) เพอใหหนวยธรกจทเปนผมสวนเกยวของเขาใจปญหาและผลกระทบทเกดขน ในรปแบบของการมองอยางบรณาการตลอดหวงโซ

Ref. code: 25605902031508LTP

6

คณคา เพอใหมแนวทางการปรบตวเพอเปนการพฒนาความสามารถเชงการแขงขนของธรกจอตสาหกรรมสมนไพรอยางยงยน

3. การประยกต ใช ก บนโยบายรฐบาล (Implications for Government Policy) หนวยงานภาครฐ หรอรฐบาลสามารถน างานศกษาน ไปประกอบการวางนโยบายเพอปรบปรงอตสาหกรรมสมนไพรไทยใหเตบโตมากขนตอไป

Ref. code: 25605902031508LTP

7

บทท 2 วรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ

ส าหรบงานศกษาวจยน ผวจยไดมงท าการศกษาเพอวเคราะหหาแนวทางในการเพม

มลคาใหกบอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย จงไดท าการศกษาคนควาขอมลจากแหลงขอมลประเภททตยภม (Secondary Data) อาท บทความทางวชาการ งานวจยตางๆ เอกสาร รวมทงขอมลจากสอออนไลนทเกยวของกบหวขอในงานวจยครงน ในดานทฤษฎตางๆ ประกอบดวย ทฤษฎการจดการโซอปทาน (Supply Chain Management) และ ทฤษฎหวงโซคณคา (value chain)

ดงนน เพอเปนแนวทางในการศกษาวจย ผวจยจงไดก าหนดเกยวกบการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ ดงน 2.1 ขอมลทเกยวของ

2.1.1 นยามเกยวกบ “สมนไพรไทย” สมนไพร หมายถง พชทใชท าเปนเครองยา สมนไพรก าเนดมาจากธรรมชาตและ

มความหมายตอชวตมนษยโดยเฉพาะ ในทางสขภาพ อนหมายถงทงการสงเสรมสขภาพและการรกษาโรค (พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน, 2525)

ยาสมนไพร หมายถง ยาทไดจากพช สตว หรอแร ซ งยงไมไดผสม ปรง หรอเปลยนสภาพ เชน พชกยงเปนสวนของ ราก ล าตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ซงยงไมไดผานขนตอนการแปรรปใดๆ แตในทางการคาสมนไพรมกจะถกดดแปลงในรปตางๆ เชน ถกหนใหเปนชนเลกลง บดเปนผงละเอยด หรออดเปนแทง อยางไรกตามในทศนคตของคนทว ๆ ไป เม อกลาวถงสมนไพร มกจะนกถงเฉพาะตนไมทน ามาใชเปนยาเทานน ทงนอาจเปนเพราะวาสตว หรอแร มการน ามาใชนอย และใชในโรคบางชนดเทานน (พระราชบญญตยา พ.ศ. 2510)

ยาพฒนาจากสมนไพร หมายถง ยาทไดจากการพฒนารปแบบสมนไพรตวเดยว เชน พรก พฒนาเปนเจลพรกแกปวด

ยาแผนโบราณ หมายถง ยาทใชในการประกอบโรคศลปะแผนโบราณหรอในการบ าบดโรคของสตว ซงมปรากฏอยในต ารายาแผนโบราณทรฐมนตรประกาศ หรอยาทรฐมนตรประกาศใหเปนยาแผนโบราณ หรอไดรบอนญาตใหขนทะเบยนต ารบยาเปนยาแผนโบราณ โดยยาแผนโบราณ แบงไดเปน 4 ประเภท คอ (วกพเดย สารานกรมเสร, 2560)

Ref. code: 25605902031508LTP

8

1. ยาไทยในบญชยาหลก ส าหรบประเภทยาไทยในบญชยาหล กน น จะถกบรรจจากประกาศ

คณะกรรมการพฒนาระบบยาแหงชาตเรอง บญชยาหลกแหงชาต (ฉบบท2) พ.ศ. 2555 ประกาศ ณ วนท 21 สงหาคม พ.ศ. 2555 โดยตามประกาศในราชกจจานเบกษา พ.ศ. 2556 ไดจดหมวดหมระหวาง “ยาแผนไทย” และ “ยาแผนโบราณ” อยในหมวดเดยวกน และทงนบญชยาหลกแหงชาต ไดระบใหยาแผนไทย ขนในทะเบยนบญชยาจากสมนไพร

2. ยาสามญประจ าบานแผนโบราณ ยาสามญประจ าบานของสมนไพรนน ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน

พ.ศ. 2554 ไดก าหนดความหมายของ ยาสามญประจ าบาน คอ “ยาแผนปจจบนหรอยาแผนโบราณ ทรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขประกาศเปนยาสามญประจ าบาน” และยาสามญประจ าบานจงสามารถกลาวไดวาเปนประเภทยาทกระทรวงสาธารณะสขไดพจารณาไววาเปนยาทเหมาะสม ในการใหประชาชนควรจะซอมารกษาอาการเบองตน ในกรณทเจบปวยเลกนอย ซงยาสามญประจ าบานมความปลอดภยสง และขอก าหนดในการใชยาสามญประจ าบานจะอยในบรรจภณฑ ซงสามารถสงเกตไดชดเจน มขอก าหนดดานอาย ปรมาณในการใชก ากบเพอใหเกดความปลอดภยในการใชยา หากไมมแพทยหรอเภสชคอยควบคม ยาสามญประจ าบานประชาชนจงสามารถหาซอไดจากรานสะดวกซอและรานขายยาแผนปจจบน เพอใหเกดความสะดวกสบายตอการใชงาน

3. ยาทผลตใชของคลนกหรอสถานพยาบาล คลนกหรอสถานรกษาพยาบาล ทไดเปดการรกษาแบบเฉพาะทาง เชนการ

เปดการรกษาในรปแบบศาสตรยาแผนไทย หรอ แพทยแผนไทยประยกตนน ยาทผลตใชของคลนกจะไดรบการขนทะเบยนจากกรมการบญชยา โดยการปรงขนเองและน าไปขนทะเบยน เพอใชภายในคลนกหรอสถานรกษาพยาบาลและเปนลขสทธของคลนกเทานน

4. ยาตมทใชในครวเรอน ยาตม หรอยาหมอ ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554 ได

ก าหนดความหมายของ ยาหมอ คอ “ยาไทยทประกอบดวยสมนไพร กระดกสตว และเครองยาอนๆ ใสหมอตมแลวกนน าทเคยวจนงวดเพอบ าบดโรค” ซงลกษณะเดนของยาตมนนคอ การใชสมนไพร หรอ พชวตถ กระดกสตว หรอ สตววตถ แลวใชกรรมวธบดแหง แลวใสน าเพอตม จนเปนทมาของชอ ยาตม หรอ ยาหมอ ทมาจากวสดในการตม โดยการตงยานน จะมการค านวณทงสวนทพรอง สวนทเกน ดวยการปรบลดและเพมสมนไพร สวนใหญสมนไพรสรรพคณจะแปลไปตามรสชาตของยา เชน รสเคมจะเปนการขบเมอกมน การค านวณตงยาผค านวณคอแพทยแผนไทย ทงกระบวนการชง ตวง วด เพอให และการปรงรส เพอใหไดอตราสวนของยาและรสทเหมาะสม เพอไดผลในการรกษา ท าใหแพทยแผนไทยเปนศาสตรทประกอบดวยทงศาสตรและศลป

Ref. code: 25605902031508LTP

9

2.1.2 ลกษณะของพชสมนไพร พชสมนไพรนนเปนททราบกนมาตงแตสมยโบราณวามคณคาทางยามากมาย

โดยในพชแตละตน จะมสารทเปนตวยาอย ซงจะมปรมาณมาก-นอยแตกตางกนไปตามชนดของตนพชแตละชนด

พชสมนไพร หรอตวยาสมนไพรน มลกษณะการแบงออกเปน 5 ประการ ดงน 1. รป ไดแก ใบไม ดอกไม เปลอกไม แกนไม กระพไม รากไม เมลด 2. ส สายตามองเหนวาเปนสเขยวใบไม สเหลอง สแดง สสม สมวง สน าตาล สด า 3. กลน มกลนเปนอยางไร เชน หอม หรอเหมน 4. รส รสชาตอยางไร เชน รสจด รสฝาด รสขม รสเคม รสหวาน รสเปรยว

รสเยน เปนตน 5. ชอ พชสมนไพรนนๆ มชอวาอะไร

2.1.3 การจ าแนกพชสมนไพรทท าเปนยา แบงไดเปน 2 ลกษณะ 1. ยารบประทาน

พชสมนไพรหลายชนด สามารถน ามาใชรบประทานเพอรกษาอาการของโรคได อาจใชสมนไพรชนดเดยว หรอหลายชนดรวมกนกไดทงนขนอยกบสารส าคญทมอยในพชสมนไพร ชนดนนๆ ทออกฤทธเพอการบ าบดรกษา

2. ยาส าหรบใชภายนอก เปนพชสมนไพรทสามารถน ามาบ าบดโรคทเกดขนตามผวหนง แผลทเกดขน

ตามรางกายรวมทงแผลในปาก อาจใชสมนไพรชนดเดยว หรอหลายชนดรวมกนกได ลกษณะของการน ามาใชมหลายลกษณะมทงใชสด บดเปนผง ครม ทงนขนอยกบสารส าคญทมอยในพชสมนไพร และความสะดวกในการน ามาใช 2.2 แนวคดและทฤษฎทเกยวของ

2.2.1 หวงโซคณคา (Value Chain) 2.2.1.1 ค านยาม

ค าวา “คณคา” มความหมายทแตกตางกนไปตามบรบทของผบรโภคแตละกลม โดยลกคาแตละกลมมทศนคตตอการใหคณคาทแตกตางกน อาท คณคา อาจหมายถง สนคามราคาถก สนคามคณภาพดกวาเดม การใหบรการทดกวาเดม หรอความเปนเอกลกษณ เปนตน

Ref. code: 25605902031508LTP

10

โดยคณคาไดมาจากความร ประสบการณ ความถนด เวลา และพลงงาน ทองคกรลงทนลงแรงไปในผลตภณฑ (Products) หรอกจกรรมนนๆ

ผลตภณฑทมมลคาเพม (Value Added) การเพมมลคาของสนคาหรอบรการในแตละขนตอนการผลตเรอยไปจนถงการจ าหนาย

การสรางมลคา (Value Creation) การใชความไดเปรยบหรอการน าจดแขงทมอยมาสรางสรรคใหกบสนคาหรอบรการ โดยใหความส าคญกบผบรโภค ดวยการเพมคณคา ซงไดมาจากทนสรางสรรคตางๆ เชน ศลปวฒนธรรม ภมปญญา ทรพยากรธรรมชาต นวตกรรม หรอเทคโนโลย เขาไปในผลตภณฑหรอบรการ และท าใหเกดการยอมรบจากผบรโภค สงผลใหยากตอการลอกเลยนแบบ โดยการมองสนคาใหเปนกระบวนการ แลวพจารณาวาในแตละกระบวนการนนสามารถสรางมลคาไดอยางไร ดวยวธการใด

การยกระดบคณคา (Value Up) เปนกระบวนการในการสรางสรรคคณคา (Value Creation) อนจะน าไปสมลคาเพมใหแกผลตภณฑหรอบรการ ชวยยกระดบความสามารถในการแขงขนของธรกจใหสงขน สรางภมคมกนจากการลอกเลยนแบบและการตดราคา รวมทงปรบต าแหนงของธรกจสต าแหนงทสามารถเปนผก าหนดราคาไดตามความเหมาะสม น ามาซงรายไดและผลก าไรทเพมขน โดยการยกระดบคณคา จะใหความส าคญกบการคนหาคณคาทแทจรงของทนหรอจดแขงของผประกอบการ น ามาสรางสรรคใหเกดความโดดเดน แตกตาง ทงในดานรปทรง ความสวยงาม ประโยชนใชสอย หรอการตอบสนองอารมณความรสก โดยมงสรางความพงพอใจและตอบสนองความตองการของกลมเปาหมายทงความตองการพนฐานและความตองการเฉพาะทยงไมเคยไดรบการตอบสนอง (Unmet Demand) ซงความส าเรจของการยกระดบคณคา อยทการสรางความสมดลทดระหวางสงทเกดขนเปน “คณคาเพม” ทผบรโภคจะไดรบ และ “มลคาเพม” ทผประกอบการคาดหวง อนจะน าไปสความส าเรจในการพฒนาธรกจทยงยนตอไป

2.2.1.2 แบบจ าลองโซคณคา (Value Chain Model) ตามแนวความคดของ Michael E. Porter ใชหลกการทมงเนนและให

ความส าคญกบกจกรรมในโซคณคา ตงแตกจกรรมการจดหาแหลงวตถดบ การแปรรป กจกรรมการสงมอบสนคา การบรหารใหกบลกคา โดยมงสรางความสามารถทางการแขงขนทางธรกจทเหนอกวาคแขง (competitive advantage) ดวยการวเคราะหคณคาเพมท เกดขนในแตละขนตอน และกจกรรมตางๆ เพอเชอมโยงกจกรรมตางๆ ขององคกร ดงนนโซคณคาจงเปนการเชอมโยงกจกรรมตางๆ ขององคกร เพอทจะสรางคณคาในกจกรรมตางๆ (Value-Added Activities) ขององคกร ซงจะเชอมโยงกบคคาในโซอปทานดวย การเชอมโยงกจกรรมทเกดขนทงภายในองคกร และภายนอกองคกร ซงแนวคดนไดแบงกจกรรมภายในองคกร เปน 2 กจกรรม คอ กจกรรมหลก (Primary Activities)

Ref. code: 25605902031508LTP

11

และ กจกรรมสนบสนน (Support Activities) โดยกจกรรมทกประเภทมสวนในการชวยเพมคณคาใหกบสนคาหรอ บรการของบรษท ตามแผนภาพท 2.1

ภาพท 2.1 แสดงแนวคดในการแบงกจกรรมภายในองคกร ตามทฤษฏหวงโซคณคาของ Michael E. Porter

ส าหรบกจกรรมหลก (Primary Activities) 5 กจกรรม เปนกจกรรมทเกยวของกบการผลตหรอสรางสรรคสนคาหรอบรการ (Service) การตลาดและการขนสงสนคาหรอบรการ (Service) ไปยงผบรโภค ประกอบดวย

1. Inbound Logistics กจกรรมทเกยวของกบการไดรบ การขนสง การจดเกบและการ แจกจาย วตถดบ การจดการสนคาคงเหลอ

2. Operations กจกรรมทเกยวของกบการเปลยนหรอแปรรปวตถดบใหออกมา เปนสนคา เปน ขนตอนการผลต การบรรจ

3. Outbound Logistics กจกรรมทเกยวของกบการจดเกบ รวบรวม จดจ าหนายสนคา และบรการ (Service) ไปยงลกคา

4. Marketing and Sales กจกรรมทเกยวกบการโนมนาวใหลกคาซอสนคาและบรการ (Service) เชน การโฆษณา การสงเสรมการขาย ชองทางการจดจ าหนาย เปนตน

5. Services กจกรรมทครอบคลมถงการใหบรการเพอเพมคณคาใหกบสนคา รวมถงการบรการหลง การขาย การแนะน าการใช

Ref. code: 25605902031508LTP

12

สวนกจกรรมสนบสนน (Support Activities) เปนกจกรรมทชวยสนบสนนใหกจกรรมหลกสามารถด าเนนไปได ประกอบดวย

1. Procurement กจกรรมในการจดซอจดหา input เพอมาใชในกจกรรมหลก 2. Technology Development กจกรรมเกยวกบการพฒนาเทคโนโลยทชวยใน

การเพมคณคาใหสนคาและบรการหรอกระบวนการผลต 3. Human Resource Management กจกรรมทเกยวของกบการบรหารทรพยากร

บคคล ตงแต การวเคราะหงาน การสรรหาและคดเลอก การประเมนผล การพฒนา การฝกอบรม ระบบเงนเดอนคาจาง และแรงงานสมพนธ

4. Firm Infrastructure โครงสรางพนฐานขององคกร ไดแก ระบบบญช ระบบการเงน และการบรหารจดการขององคกร

สอดคลองกบค านยามของ Australian Centre for International Agricultural Research (2012) ทอธบายวา “หวงโซคณคา” (Value Chain) คอล าดบขนของการเกดกจกรรมในระหวางกระบวนการผลตตงแต การออกแบบ จนถงการตลาด โดยมการเพมคณคาในแตละกจกรรมใหกบผลตภณฑสดทายทสงถงมอผบรโภค

หวงโซคณคามบทบาทและมความส าคญตอองคกรเปนอยางมาก ไมเฉพาะกบการผลตสนคาเทานน แตครอบคลมถงการใหบรการทดขน โดยการเพมคณคา ลงไปในผลตภณฑ (Products) หรอ บรการ (Service) องคกรจะประสบความส าเรจในการด าเนนธรกจได

การจดการโซคณคา มองคประกอบสองอยางทมบทบาททส าคญ ไดแก การจดการหวงโซอปทาน (Supply chain management หรอ SCM) และการจดการลกคาสมพนธ (Customer relationship management หรอ CRM) โดยหวงโซอปทานจะชวยในเรองการจดการกบตางๆ อาทการวางแผนวตถดบ การบรหารการสงซอ การวางแผนการผลต การบรหารสนคาจนถงมอผบรโภค เปนตน

2.2.1.3 แนวคด หลกการ การวเคราะหและการประยกตใชหวงโซมลคา (Value Chain)

วตถประสงคส าคญของทฤษฎหวงโซมลคา (Value Chain) โดย ไมเคล อ พอรเตอร (Michael E. Porter) นนคอการมองหาและการสรางโอกาสในการแขงขนดวยการวเคราะหทกขนตอนและกระบวนการทเกยวของตงแตตนน า กลางน า ถงปลายน า ซงสามารถด าเนนการไดตามขนตอนดงน (สรยา คงสมพงษ, 2557)

1. ก าหนดเปาหมายหรอผลลพธปลายทางทตองการ 2. ก าหนดกจกรรมหลกทจะตองเกดขนเพอบรรลตามเปาหมายหรอ

ผลลพธทวางไว

Ref. code: 25605902031508LTP

13

3. ก าหนดกลยทธทเหมาะสมลงในกจกรรมหลก (Primary Activities) หรอกจกรรมเสรม (Support Activities) เพอสรางคณคา (Value Creation) และความไดเปรยบในการแขงขน (Competitive Advantage) ใหกบตวผลตภณฑ ซงท าไดใน 2 ลกษณะคอ

- การสรางความไดเปรยบโดยการสรางความแตกตาง(Differentiation Leadership)

- การสรางความไดเปรยบในดานตนทน (Cost Leadership) 2.2.2 แนวคดหวงโซอปทาน (Supply Chain Concept)

2.2.2.1 หวงโซอปทาน (Supply Chain) ระบบการจดการและการผลต โดยเรมตงแตการจดหาวตถดบและผลตให

เกดเปนสนคาไปจนถงการน าสงใหถงมอผบรโภคคนสดทาย ซงโซอปทาน ทดจะสงผลใหองคการเกดความสามารถในการแขงขนและ รปแบบทางการตลาดคอ การเชอมโยงขอมลขาวสารเพอการพฒนาสนคารวมกน ท าใหเกดการเพมพนความรความสามารถและก าลงการผลตขององคกร รวมกบพนธมตร กอใหเกดความสามารถในการแขงขน การเปลยนแปลงในระบบการผลตจากระบบ Push และการผลตแบบ Mass Production มาเปนระบบ Pull ซงสามารถตอบสนองความตองการของลกคาไดอยางเปนเอกลกษณ (วทยา สหฤทด ารง และ ตอศกด กจชยนกล, 2545)

2.2.2.2 Supply Chain Management (SCM) การจดการหวงโซอปทาน (Supply Chain Management) หมายถง

การจดการในสวนของกระบวนการทเกดขนใน ระหวางผผลต (ผใหบรการ) กบผขายปจจยผลต (supplier) เพ อชวยลดตนทนในการผลต อนน าไปสการเพมผลก าไรของกจการไดในทสด โดยกระบวนการนจะเรมตงแต กระบวนการจดซอ (Procurement) การผลต (Manufacturing) การจดเกบ (Storage) เทคโนโลยสารสนเทศ (Information Technology) การจดจ าหนาย (Distribution) ตลอดจนการขนสง (Transportation) ซงมผลส าคญตอการสรางความพงพอใจใหกบลกคา

2.3 การวเคราะหโครงสรางอตสาหกรรมผลตภณฑจากสมนไพรไทย

อตสาหกรรมสมนไพรไทย เปนผลตผลทมคณคาจากภมปญญาไทยมาตงแตโบราณ หรออาจกลาวไดวา สมนไพรนนอยคกบวถการด ารงชวตของคนไทยมาเปนเวลานาน สรรพคณและคณคาของสมนไพรจากยาแผนโบราณ ยาแผนไทย หรอการรกษาทเปนภมปญญาโบราณนน ยงเปนสงทมคณคาและสามารถใชประโยชนไดจรง แตเนองจากปจจบนประเทศไทยยงไมมกฎหมายส าหรบ การสงเสรม หรอควบคมผลตภณฑ ยาแผนโบราณ ยาแผนไทย และผลตภณฑจากสมนไพรทใชเพอการสงเสรมสขภาพเปนการเฉพาะ การควบคมผลตภณฑยาแผนโบราณและยาแผนไทยทเปนอยใน

Ref. code: 25605902031508LTP

14

ปจจบน จะอาศยบทบญญตตาม พระราชบญญตยา พ.ศ. 2510 และการควบคมผลตภณฑสมนไพรทใชเพอการสงเสรมสขภาพ จะอาศย บทบญญตตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 จงมขอจ ากดและไมเหมาะสมกบผลตภณฑสมนไพร ดงกลาว ท าใหไมอาจก ากบดแลผลตภณฑไดอยางมประสทธภาพ เปนอปสรรคตอการสงเสรมและพฒนา ผลตภณฑและผบรโภคไมมทางเลอกในการดแลสขภาพตนเองดวยผลตภณฑสมนไพรอยางกวางขวางและสะดวก ดงนนเพอหาแนวทางในการปรบปรง พฒนา และสงเสรมอตสาหกรรมผลตภณฑจากสมนไพรไทยตงแตจดเรมตนของวตถดบ กระบวนการผลต จนถงผลตภณฑทสงออกไปถงมอผบรโภค ใหชดเจน เปนรปธรรมมากขน จงไดวเคราะหโครงสรางผเกยวของในอตสาหกรรมดงกลาว ไวดงน

1. เกษตรกร ผเพาะปลก หรอผเกบเกยวผลผลตพชสมนไพร ซงมหนาทในการปลก ดแลพชสมนไพร ใหเตบโต และมคณภาพตามทมาตรฐานก าหนด เพอสงตอวตถดบทดเขาสกระบวนตอๆ ไป ทง การสกด หรอการผลต นบเปนจดเรมตนทเปนทมาของวตถดบ

2. ผสกดสารส าคญจากวตถดบ เนองจากวตถดบของผลตภณฑจากสมนไพรสวนใหญเปนวตถดบทไดมาจากสวนตางๆ ของตนพช ซงพชพนธหลายชนดตองมการสกดสารส าคญออกมา เพอน าไปใช หรอการสกดจะท าใหไดสารออกฤทธทส าคญตามจ านวนทถกตองและมประสทธภาพในการรกษา เปนการเพมมลคา และความนาเชอถอใหกบผลตภณฑจากสมนไพรไทยได

3. รานจ าหนายวตถดบรายใหญๆ (พอคาคนกลาง) เปนสถานทรวบรวมวตถดบจากหลากหลายแหลง ทงจากจากเกษตรกร ผสกดสารส าคญจากวตถดบ เพอจดจ าหนายวตถดบตอใหกบโรงงานแปรรปและผลตตอไป

4. โรงงานผลตหรอแปรรปยาสมนไพรไทย เปนสถานทผลตและแปรรปวตถดบใหเปนผลตภณฑ โดยมเครองจกร อปกรณ บคลากร ความรและระบบมาตรฐานในการผลต

5. รานขายยาสมนไพรไทยตางๆ เปนรานขายผลตภณฑทผลตจากสมนไพรไทยหลากหลายชนด ทงผลตภณฑทเปนยา เครองส าอาง อาหารเสรม น ามนหอมระเหย และอนๆ เพอสงผลตภณฑทด มคณภาพตรงถงผบรโภค โดยในรานขายยาสมนไพรไทยทวไป จะมบคลากรทมความรเกยวกบต ารายาแพทยแผนไทยคอยใหค าแนะน ากบลกคา

2.4 การทบทวนงานวจยทเกยวของ

จากการทบทวนงานวจยในอดตท เกยวของพบวา มการน าหลกการหวงโซคณคา (Value Chain) มาใชในการวเคราะหแนวทางเพอเพมคณคาและมลคาใหกบธรกจและบรการตางๆ ดงน

Ref. code: 25605902031508LTP

15

2.4.1 การน าทฤษฎหวงโซคณคา (Value Chain) มาใชในการพฒนาอตสาหกรรมยาสมนไพร

การศกษาการพฒนาประเทศไทย เพอเปนศนยกลางสมนไพรแบบครบวงจรระดบสากล ดวยระบบการก ากบดแลทด ของ ธวชชย กมลธรรม และ วฒนศกด ศรรง (2558) พบวา ประเทศไทยถอเปนจดหมายปลายทางดานการทองเทยวเชงสขภาพระดบโลก ไดรบการอางองจาก Bloomberg โดยไมเพยงมแตการดแลแบบแผนตะวนตกเทานน แตยงมการดแลดวยแพทยแผนไทยซงเปนแพทยทางเลอก ซงเปนบทบาทส าคญทจะท าใหไทยกาวขนเปนศนยกลางการดแลสขภาพ โดยการศกษานมวตถประสงคเพอหาขอแนะน าใหกบภาครฐในการก าหนดกลยทธระดบประเทศเพอใหไทยเปนศนยกลางสมนไพรในภมภาคเอเชย โดยไดท าการศกษาแนวคดจากผเชยวชาญเกยวกบสมนไพรทงจากภาครฐและภาคเอกชน ซงพบวา มหลายปจจยทเปนอปสรรคของการพฒนาดงกลาว เชน ขาดกฎหมายทเฉพาะเจาะจงส าหรบผลตภณฑจากสมนไพรไทย หรอขาดอตลกษณ และ ขาดทศทางการพฒนาทสอดคลองกบความตองการจรงของผบรโภค หรอปญหาอนๆ เชน ขาดระบบบรหารจดการทมประสทธภาพ การปนเปอนสารเคมของวตถดบ การขาดหนวยงานของรฐทมระบบการรบผดชอบในการควบคม การก ากบดแลและการรบรองคณภาพของผลตภณฑสมนไพร นอกจากนยงมเจาหนาทของรฐทท าหนาทรบรองผลตภณฑสมนไพรไมเพยงพอดวย สวนในดานของผบรโภคนน ตลาดและการบรโภคผลตภณฑสมนไพรยงจ ากดอยเพยงกลมคนทชนชอบสมนไพรเทานน ส าหรบกลยทธทแนะน าเพอใหไทยกาวไปสการเปนศนยกลางสมนไพรระดบเอเชย มทงหมด 4 สวน คอ 1) มแหลงผลตวตถดบทปราศจากการปนเปอนสารเคม 2) ผคาผลตภณฑสมนไพรทมคณภาพมาตรฐานสากลดวยระบบการบรหารและการจดการทมประสทธภาพ 3) ศนยการศกษาสมนไพรทครบวงจร และ 4) มงเนนการสรางจรรยาบรรณและจรยธรรมทางวชาชพใหเปนพนฐานของของผปฏบตงาน และสงเสรมใหใชหลกการความชอบธรรมและความเสมอภาคในการออกกฎหมายและการบงคบใชกฎหมายเพอปกปองสทธของทกฝายทเกยวของ

การศกษา เรองการพฒนาหวงโซธรกจพชสมนไพรในประเทศอนเดยทยงยนของ Petra Van De Kop, Ghayur Alam และ Bart De Steenhuijsen Piters (2006) พบวา ปจจบนความตองการในพชสมนไพรและพชทมกลนหอมมการเตบโตขนอยางรวดเรวในอตสาหกรรมยาของชาตตะวนตก ท าใหเกดการเกบพชสมนไพรเปนอาชพเสรมทเพมรายไดทดใหกบคนยากจนในรฐ Uttaranchal ประเทศอนเดย แตเนองจากการเกบผลผลตเปนจ านวนมากและตอเนอง เพอใหพอดกบความตองการของตลาด ท าใหพชพนธหลายชนดมความเสยงจะสญพนธ รฐบาลจงจ าเปนตองมมาตรการเขามาควบคมการเกบเกยวโดยรวมมอกบชมชนทเขมแขง ส าหรบการปลกพชสมนไพรของผประกอบการรายยอย ยงคงมอปสรรคส าคญทท าใหไมสามารถปลกพชออกขายได เนองจากคาใชจายในการท าธรกรรมตางๆ ทสง และความไมไววางใจจากนกลงทนในหวงโซธรกจรายอน โดย

Ref. code: 25605902031508LTP

16

มาตรการหนงทเปนแนวทางในการลดขอจ ากดเหลาน คอความรวมมอของภาครฐและเอกชนในการชวยเหลอผประกอบการรายยอยเหลานในการเขาสตลาด ซงจะเปนการผลกดนทส าคญท าใหเกดการพฒนาตงแตจดเรมตนของหวงโซอปทานส าหรบธรกจพชสมนไพรตอไป สอดคลองกบการศกษาหวงโซคณคาของยาสมนไพร โดยวเคราะหโอกาสและอปสรรคของการน าพชสมนไพรมาใชเปนยาในแตละพนททวโลก ของ Booker, Johnston, and Heinrich (2017) ทกลาววา การเพมคณคาของพชสมนไพรในสายโซธรกจ (supply chain) มอปสรรคไดจากหลายปจจย อาท การเอาเปรยบของพอคาคนกลาง การเกบเกยวพชสมนไพรจากในปาออกมามากเกนไป การเจรญเตบโตและการปนเปอนกนของผลตภณฑในแตละชวง และการขาดการสอบกลบได (traceability) ของการผลตในแตละขนตอน ดงนนจะเหนไดวา คณภาพของผลตภณฑเปนปจจยหนงทส าคญ ซงเชอมโยงไปสการสรางคณคา โดยในทกๆ ขนตอน ตงแตการเกบเกยว การผลต จนถงการสงมอบผลตภณฑถงมอผบรโภค จะตองมการควบคมคณภาพอยางมประสทธภาพในทกๆ จดทน ามาซงผลตภณฑ นอกจากน ถาผลตภณฑยาสมนไพรนนตองการสงออกไปยงประเทศทมมาตรฐานและกฎหมายทเขมงวด จะตองมการท าขอมล การวเคราะหสารส าคญในพช (phytochemical) การท างานของรางกาย (metabolism) เมอไดรบสารจากพชนน รวมทงมเอกสารยนยนถงคณภาพผลตภณฑตลอดหวงโซการผลต ซงถอเปนการเพมคณคาใหกบผลตภณฑ ท าใหผลตภณฑมคณภาพตอผบรโภค รวมทงมศกยภาพเพยงพอทจะสามารถเขาสตลาดทมมาตรฐานสงได

การวจยเรอง การวเคราะหการปฏบตงาน และโอกาสในการเพมมลคาใหกบพชสมนไพรในปากสถาน ของ Hassan Sher, Ali Aldosari, Ahmad Ali และ Hugo J de Boer (2017) พบวา เหตผลทท าใหมลคาของสมนไพรลดลง เนองจากปจจย เรอง ความไมนาเชอถอ วตถดบทมคณภาพต า หวงโซอปทานทคอนขางยาว และกลยทธทางการตลาดทไมด ซงปญหาเหลานสามารถแกไขไดโดย เพมความรใหกบทกภาคสวนทเกยวของในหวงโซธรกจตงแตเรมตน โดยมการปรบปรงการเชอมโยงระหวางผเกยวของในทกภาคสวนตลอดหวงโซธรกจ และเพมการพฒนาวธการเกบเกยวทยงยน เปนไปในแนวทางเดยวกบงานวจย เรองการศกษาตลาดการคาผลตภณฑสมนไพรทมการเตบโตของประเทศอนเดย ของ Booker, Johnston, and Heinrich (2016) พบวา ปจจบนหวงโซคณคามความซบซอนมากขน และถกควบคมอยางเขมงวดดวยมาตรฐานทงจากภาครฐและภาคเอกชน โดยพบวามเกษตรกรรายยอยไดรบผลกระทบจากมาตรฐานทเขมงวด จากกรณศกษาคอ เมอเกษตรกรปลกขมนชนสงใหตลาดทางตอนเหนอ ซงมมาตรฐานทเขมงวดในดานการผลตและแปรรป จะไดราคาของผลผลตทคอนขางคงท ในขณะทถาผลตเพอขายตลาดในประเทศ ราคาผลตผลทไดคอนขางมความผนผวน และเกษตรกรมความเสยงมาก ซงพบวา จากความผนผวนของหวงโซตามตลาดทแตกตางน น าไปสการปลอมปนและปนเปอนขมนไดทงโดยเจตนาและไมเจตนา สรปรวมจากการศกษาน พบปญหาวาเกษตรกรกรรายเลกๆ จ านวนมากไมสามารถผลตไดตามมาตรฐานของทง

Ref. code: 25605902031508LTP

17

ภาครฐและเอกชน มเพยงผประกอบการรายใหญ ทมความพรอมตอการเปลยนแปลงสามารถเตบโตและท าก าไรจากตลาดพชสมนไพรไดมาก เปนการชใหเหนวาการบงคบใชมาตรฐานทสงขน น าไปสความแตกตางทเพมขนของเกษตรกรรายเลกและรายใหญในตลาด สอดคลองกบการศกษาเรอง การสอสารทางการตลาดเพอเพมโอกาสของสมนไพรไทยสผลตภณฑระดบโลก ของมาลน สมภพเจรญ และ วนวสาข ศรสเมธชย (2558) ทสรปความไววา การท าการตลาดส าหรบผลตภณฑสมนไพรไทยใหมประสทธภาพนน ตองอาศยความรวมมอจากหลายๆ ฝายรวมกน ส าหรบบทบาทของรฐบาลทควรม คอ นโยบายทชดเจนในการสนบสนนการวจยพฒนาผลตภณฑ อาท นโยบายสนบสนนใหไทยเปนศนยกลางสขภาพ (medical hub) ในป 2014 หรอการจดท าแนวทาง (guideline) ในการพฒนาผลตภณฑ รวมกบการพฒนาทรพยากรบคคล โดยเพมจ านวนบคลาราทมความเช ยวชาญเกยวกบสมนไพรไทย และเภสชกรแผนไทย รวมทงการใหขอมลทถกตองเกยวกบสมนไพรไทยกบผใช เพอใหเกดความมนใจในการใชผลตภณฑจากสมนไพรไทยงานวจย เรองการวเคราะหหวงโซคณคาจากพชสมนไพรและอปสรรคทเกยวของ ของ Mebrahtu Hishe, Zemede Asfaw และ Mirutse Giday (2016) พบวา ปจจบน 80% ของประชากรในประเทศก าลงพฒนามความไววางใจในการน าพชสมนไพรมาใชในการดแลสขภาพ โดยหวงโซคณคาดานตนน า (ผผลต ผเกบ ผรวบรวม) ของพชสมนไพรในปจจบน มลกษณะทยงไมเปนระเบยบแบบแผน โดยในดานปลายน า (ผผลต และรานคาสง/รานคาปลก) จะมระเบยบแบบแผนทดกวา รวมทงยงมความรวมมอกนในหวงโซคณคาแนวตง (Vertical integration) ทคอนขางนอย และแทบจะไมมความรวมมอระหวางกนเลยในหวงโซคณคาแนวนอน ส าหรบจดประสงคของการวเคราะหน เพอใหกลมผมสวนไดสวนเสยทเกยวของไดรบขอมลทจ าเปนในการวางแผนพฒนาอตสาหกรรมใหมประสทธภาพ สามารถแขงขนในระดบโลกได รวมทงการจดการทรพยากรธรรมชาตทหายากซงจะเปนประโยชนตอคนในทองถน การเกบและการตลาดของพชสมนไพรจากปา ถอเปนแหลงรายไดทส าคญของคนจนในประเทศก าลงพฒนา การเสรมสรางความเขมแขงใหสายโซคณคาจะเปนแรงผลกดนส าคญทสงเสรมเปาหมายในการพฒนาดานธรรมชาต สขภาพ ความมงคง และอ านาจ แตจ าเปนตองมการด าเนนการแทรกแซงอยางรอบคอบจากรฐบาลบาง เพอสรางโอกาสใหกบคนในชนบท โดยพชสมนไพรสามารถเกบไดจากพนทปาและทปลก และสวนใหญหวงโซอปทานจะคอนขางยาว อนประกอบดวย ผเกบเกยว ผผลต พอคาคนกลาง ผคาสงในทองถน ผคาสงรายใหญในตลาด และผเชยวชาญเฉพาะทาง นอกจากนหวงโซอปทานของพชสมนไพรมขอบงคบทหลากหลาย ส าหรบการเพาะปลก การจดการทรพยากรในปา การเกบเกยว การแปรรปและทส าคญคอการตลาด ดงนนเพอทจะสามารถแขงขนในตลาดโลกของพชสมนไพรได หวงโซคณคาจะตองมความยดหยน มความสรางสรรค และมประสทธภาพมากขน เพอทจะสามารถน าเสนอผลตภณฑใหมๆ เขาสตลาดไดทนตอความเปลยนแปลงทรวดเรว

Ref. code: 25605902031508LTP

18

2.4.2 การน าทฤษฏหวงโซคณคา (Value Chain) มาใชในอตสาหกรรมทวไป การศกษาและวเคราะหหวงโซคณคาของธรกจอตสาหกรรมมะพราวทหมเกาะ

โซโลมอน ของ David Young และ Moses Pelomo (2014) พบวา ปจจยทชวยเพมคณคาใหกบผลตภณฑมอย 7 ประการ ดงน 1) เพมก าไรใหกบมะพราว โดยปรบปรงคณภาพผานการท างานรวมกนระหวาง การบงคบใชกฎระเบยบหรอขอบงคบ, การเสรมสรางความเขมแขงในการเชอมโยงกนระหวางผขาย และฝายสนบสนนตางๆ 2) ท าใหภาคสวนทดแลในสวนของผลผลตมะพราวเขมแขง (เกษตรกรผปลก ผเกบเกยว) 3) หากระบวนการบรการ เพอสนบสนนการพฒนาใหกบเกษตรกรผปลกมะพราว 4) พฒนาความเปนไปไดในการใหบรการทางการเงนกบผทอยในสายโซธรกจทกสวน 5) ท าใหเกดการสนบสนนดานสถานท เทคนคตางๆ น าไปสการเปนพนธมตรทางการคา ระหวางเกษตรกร (ผปลก) กบผเกยวของอนๆ โดยมงเพมความหลากหลายของผลตภณฑและเพมมลคาใหกบสนคา เพอท าใหเกดการพฒนารวมมอกนทางเทคนค และสถานทระหวางเกษตรกรผปลก 6) พฒนาโครงสรางพนฐานของทองถนทเปนอปสรรคในการขนสง 7) คดคนแผนในการปลกใหไดในระยะยาว หรอธรกจในอตสาหกรรมเกษตรและขนม

การศกษาเพอวเคราะหสายโซคณคาอตสาหกรรมเกษตรของขนมชนดหนงท าจากมนส าปะหลง ในประเทศอนโดนเซยของ Fennela Firman Sar, Ratya Anindita และ Djoko Koestiono (2017) ท ไดท าการวเคราะหจบค (mapping analysis) เพอหาปจจยส าคญท เปน critical success factor ซงสงผลตอหวงโซคณคาของธรกจ เพอก าหนดกลยทธทมประสทธภาพในการปรบปรงพฒนา prol tape พบวา ปจจยส าคญทสดในการประสบความส าเรจส าหรบผประกอบการ คอรสชาต คณภาพ และราคา ในขณะทส าหรบผบรโภค จะค านงถงรสชาต คณภาพ และวนหมดอายของผลตภณฑ โดยวธการทจะปรบปรงเพอเพมมลคาตลอดสายโซธรกจ ประกอบดวย 1) พฒนาวธการผลต เพอลดการเสยของวตถดบ 2) พฒนาผลตภณฑ โดยการปรบปรงรสชาต เพมความหลากหลายของผลตภณฑ ตรวจสอบวนหมดอาย และเพมการจดหาวตถดบ 3) เพมผลผลต โดยเพมก าลงการผลตของเครองจกร และ 4) พฒนาสายโซธรกจ โดยเปลยนจากการใชรานคาปลก มาเปนเพมจ านวนรานคา (outlets) ในท าเลทเปนจดยทธศาสตร รวมทงการซอวตถดบโดยตรงจากผขายวตถดบ

การศกษาเรองการจดการหวงโซคณคาของธรกจประมงขนาดเลก ของ Rina Maria Rosalesa, Robert Pomeroy, Ina Judith Calabio, Mabel Batong, Kimakarla Cedo, Nestor Escara, Vivien Facunla, Anecita Gulayan, ManuelNarvadez, Madzni Sarahadil และ Maria Aimee Sobrevega (2017) ไดกลาวไววาการวเคราะหหวงโซคณคา จะท าใหไดวธการเพอปรบปรงธรกจใหทนสมย (upgrading) โดยการพฒนาคณภาพและพฒนารปแบบหรอการออกแบบของผลตภณฑ จะชวยเพมมลคาใหกบสนคาผานความหลากหลายของผลตภณฑได ส าหรบ

Ref. code: 25605902031508LTP

19

การวเคราะหหวงโซธรกจของการท าประมงขนาดเลกในฟลปปนส 8 แหง พบวา มาตรการแนะน าทสามารถชวยเพมมลคาใหกบธรกจ ประกอบดวย ความเขมงวดในกรปฏบตตามกฎระเบยบเกยวกบขนาดสตวน าทอนญาตใหจบ มแผนในการควบคมทถกตอง มกระบวนการในการจบสตวน าทถกตองไดรบการรบรอง สถานทในการเกบผลตผลเหมาะสม มการปดฤดกาลในการเกบเกยวเปนชวงๆ มการสรางกลมผประกอบการขนมาเปนวสาหกจชมชนทเกยวของ ซงจะใหความชวยเหลอและรวมมอกน

การศกษาเรองการประเมนประสทธภาพของหวงโซอปทานในอตสาหกรรมการปลกองนในประเทศจน โดยใชมมมองของหวงโซคณคา ของ Lei Deng, Ruimei Wang, Tian Dong, Jianying Feng และ Mu Weisong, (2016) พบวา ธรกจการปลกองนในประเทศจนแมจะมสดสวนของก าไรทสงในทกสวนผเกยวของ แตกยงมสงทตองหวงในเรองระบบการท างานทไมเปนระเบยบ ระบบผลตทกระจดกระจาย และการขาดการแบงปนกนของขอมล โดยถาสามารถแกไขในขอบกพรองเหลาน จะสามารถพฒนาประสทธภาพของอตสาหกรรมไดตลอดสายโซธรกจ รวมทงท าใหธรกจมความยงยนในระยะยาวดวย

การเชอมโยงทฤษฎองคกรและการจดการหวงโซอปทาน ในกรณศกษาของโซอปทานทมมลคาสงสดของ David J. Ketchen และ G. Tomas M Hult (2007) พบวา ปจจบนบรษทตางๆ มการแขงขนกนในระดบหวงโซอปทานตอหวงโซอปทานเพมมากขน มากกวาการแขงขนแบบเดมในระดบบรษทกบบรษท ซงการจดการหวงโซอปทานทด จะน าไปสความไดเปรยบในการแขงขนและประสทธภาพทเหนอกวา โดยหวงโซอปทานแบบดงเดมมกมงเนนไปทผลลพธ เชน ความเรวหรอตนทนเพยงเทานน แตหวงโซอปทานแบบใหม จะเพมในเรองความยดหยนเขามาดวย จงเปนทมาของการอธบายเพอแยกความแตกตางของหวงโซอปทานแบบเดมออกจากหวงโซอปทานทมมลคาสงสด เพอเปนรากฐานส าหรบการวจยเกยวกบทฤษฎ ซงมงเนนทหวงโซอปทานทคมคาทสด

Ref. code: 25605902031508LTP

20

บทท 3 ระเบยบวธวจย

งานวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยมรปแบบการวจยเชง

ลกโดยการสมภาษณ (In-depth interview) ผเชยวชาญทเกยวของในสวนตางๆ ของหวงโซอปทานของธรกจผลตภณฑจากสมนไพรไทย เพอศกษาและวเคราะหหาแนวทางในการเพมมลคาใหกบธรกจ ซงผวจยไดจดท าค าถามส าหรบงานวจยอสระครงน โดยการทบทวนวรรณกรรม รวมทงศกษาทฤษฎและงานวจยท เกยวของ เพอใชเปนแนวทางในการออกแบบค าถามเพอศกษาแนวทางขางตน นอกจากนทางผวจยไดใชวธการวเคราะหผลดวยวธการตความสรางขอสรปแบบอปนย (Analytic induction) จากขอมลทงหมด ทงรายละเอยดทศนคต พฤตกรรมของการใหสมภาษณตอประเดนตางๆ ของกลมตวอยางทใหสมภาษณดงกลาว

3.1 ค าถามงานวจย

ค าถามงานวจยนมเพอจดประสงคในการวเคราะหหวงโซคณคาของอตสาหกรรมจากผลตภณฑยาสมนไพรไทย โดยตองการหาประเดนปญหาทพบในแตละกจกรรมทเกดขนหวงโซอปทาน เพอน าขอมลมาวเคราะหหาแนวทางการแกไขปญหา และพฒนาศกยภาพใหกบผประกอบการทเกยวของทอยในหวงโซอปทาน เพอเสรมสรางมลคา และความสามารถในการแขงขนใหกบธรกจอยางยงยน

RQ1: ลกษณะกจกรรมทเกดขนในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย แบบเชงลก วามลกษณะ และมความสมพนธกนอยางไร

RQ2: แนวโนมการเตบโตของการเตบโตของธรกจยาจากสมนไพรไทยเปนอยางไร เพราะเหตใด

RQ3: ปญหา หรออปสรรคทพบในแตละกจกรรม หรอแตละสวนของผเกยวของในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย และผลกระทบทไดรบจากปญหาดงกลาว

Ref. code: 25605902031508LTP

21

3.2 กรอบแนวคดการวจย

กรอบแนวความคดส าหรบการตอบค าถามวจยแบงเปน 2 สวน คอ สวนท 1 กรอบทางการวจยการไหลเวยนของกจกรรมภายในหวงโซอปทาน และสวนท 2 กรอบทางการวจยส าหรบการวจยแนวคดเชงลกของผเกยวของในสวนตางๆ ของหวงโซอปทาน

สวนท 1 กรอบการวจยการไหลเวยนของกจกรรมภายในหวงโซอปทาน เพอศกษาการไหลเวยนของกจกรรมตางๆ ทเกดขนในหวงโซอปทาน ตงแตตนน า กลาง

น า จนถงปลายน า ทงในสวนของขอมลตางๆ วตถดบ กระบวนการผลต และผลผลตทได เพอใหเขาใจการท างาน และความสมพนธของกจกรรมตางๆ ในหวงโซอปทาน

ภาพท 3.1 แสดงแผนภาพหวงโซอปทานของอตสาหกรรมเกษตร

สวนท 2 กรอบการวจยส าหรบการวจยเชงลกของสมาชกในหวงโซอปทาน เปนการวจยปจจยปญหาทเกดขนในกจกรรมตางๆ ของหวงโซอปทาน เพอหาแนว

ทางการพฒนาศกยภาพใหสอดคลองคลองกนภายในหวงโซอปทาน (Supply Chain Coordination) รวมทงหาแนวทางในการเพมคณคาใหกบธรกจ (Value Chain Analysis) 3.3 การก าหนดประชากรและเลอกกลมตวอยาง

งานวจยหวงโซอปทานอตสาหกรรมผลตภณฑจากยาสมนไพรไทยน ใชกลมตวอยางคอ ผทเกยวของอยในกจกรรมของหวงโซอปทาน (Supply Chain Members) ตงแตการปลกวตถดบ การเกบเกยว การแปรรปหรอสงเคราะหวตถดบ การวจยและพฒนาต ารบยา การผลต การควบคมคณภาพ และการขาย เพอทราบถงลกษณะการท างาน ปญหา อปสรรคทพบ ความเชอมโยงสมพนธกบกจกรรมอนๆ ในหวงโซ ความคดเหนและขอเทจจรงของหวงโซอปทานในอตสาหกรรมผลตภณฑจากสมนไพรไทยตงแตตนน า กลางน า จนถงปลายน า ซงสามารถแบงกลมไดเปนทงหมด 7 กลม ดงน

Ref. code: 25605902031508LTP

22

3.3.1 เกษตรกร ผปลกและเกบเกยวพชสมนไพรไทย เพอสงเปนวตถดบใหกบผแปรรป ผสงเคราะห

วตถดบ หรอผผลตตอไป ซงเกษตรกรถอเปนหนงในสมาชกทส าคญของหวงโซอปทาน เนองจากวตถดบจากพชสมนไพร ถอวามความหลากหลายทงดานชนด คณภาพ ลกษณะการปลกและเกบเกยว ดงนนเพอดแลใหไดผลผลตทด มคณภาพอยางสม าเสมอ จงเปนเรองส าคญทตองดแลและใหความส าคญ เพราะวตถดบทดจะเปนจดเรมตนของการท างานในหวงโซอปทานทมประสทธภาพ และผลตภณฑทมมาตรฐานทดตอไป

3.3.2 ผแปรรปหรอผสงเคราะหวตถดบ เปนหนงในผมบทบาททส าคญในหวงโซอปทาน เนองจากพชสมนไพรทใชเปน

วตถดบ สามารถน ามาไดจากหลายแหลงทงในปา หรอการปลก ซงแตละพนทการปล กมความแตกตาง ทสงผลตอคณภาพของวตถดบทแตกตางกนไป รวมทงพชสมนไพรไทยเปนสารจากธรรมชาต ซงตองน ามาผานการแปรรปหรอสกดเพอน าสารส าคญออกมา (กรณยาสมนไพรไทยทเปนสารสกด) กอนน าไปใชผลต เพอใหไดสารออกฤทธทถกตอง ในปรมาณตามทก าหนด

3.3.3 นกวจยและพฒนา เปนสมาชกในหวงโซอปทานทเปนก าลงหลกทส าคญในการคนหาประโยชนจาก

พชสมนไพรทพบอยมากมายในพนทตางๆ ทวประเทศไทย เพอน าพชเหลานนมาพฒนาสตรต ารบ วเคราะหหาสารส าคญทมประโยชน และน ามาพฒนาเปนสตรต ารบยาสมนไพรไทยใหมๆ รวมทงพฒนาผลตภณฑยาสมนไพรไทยทมอยเดมใหมคณภาพและประสทธภาพมากขน

3.3.4 ตวแทนผผลต หรอผแปรรปจากภาคอตสาหกรรมสมนไพรไทย เปนสมาชกในหวงโซอปทานทมความส าคญในฐานะผผลต หรอแปรรปวตถดบ

โดยน าวตถดบมาผานกระบวนการผลตทมคณภาพ มมาตรฐานควบคมการท างานในแตทกขนตอนทสะอาด ถกตอง และสามารถสอบกลบได เพอใหผลตภณฑทไดมคณภาพและมาตรฐานเปนทยอมรบ สามารถแขงขนได ถอเปนการสงมอบผลตภณฑทมคณคาตรงตามความตองการใหกบผบรโภคไดอยางยงยน

3.3.5 รานคาหรอตวแทนจ าหนายผลตภณฑจากสมนไพรไทย เปนตวแทนหรอสอกลางทมปฎสมพนธโดยตรงกบผบรโภค โดยจะท าหนาท

สอสารขอมล ขอเทจจรง คณประโยชนทถกตอง และสงมอบคณคาจากผลตภณฑยาสมนไพรไทยใหกบผบรโภค โดยบทบาทนถอวามความใกลชดกบผบรโภคมากทสด สามารถเปนแรงผลกดนเพอเสรมสรางคณคาใหกบผลตภณฑไดมาก โดยการสรางแรงจงใจ ความประทบใจ และทศนคตทดตอผลตภณฑยาสมนไพรไทยใหกบผบรโภค

Ref. code: 25605902031508LTP

23

3.3.6 ผเชยวชาญ เปนตวแทนบคคลภายนอกทมความเชยวชาญและความร เกยวอตสาหกรรม

สมนไพรไทยในวงกวางและในเชงลก เชน นกวชาการ หรอผท างานในสวนรฐบาลหรอเอกชนทมสวนเกยวของและส าคญในอตสาหกรรมยาสมนไพรไทย

3.3.7 ผใชหรอผบรโภค เปนตวแทนของบคคลทมการใชและบรโภคยาสมนไพรไทย ถอเปนสวนหนงของ

หวงโซอปทานทส าคญ ในการผลกดน และสอสารประโยชนและคณคาของผลตภณฑสมนไพรใหคนใกลชด หรอใหสงคมไดรบร และเกดการสรางมลคาใหกบอตสาหกรรมยาสมนไพรไทยมากขน

สรปจ านวนกลมตวอยางทจะท าการสมภาษณมทงสน 51 คน ดงตารางท 3.1

ตารางท 3.1 กลมตวอยางทท าการสมภาษณ

กลม จ านวน (คน) การเลอกกลมตวอยาง เกษตรกร 2 Random ตวแทนจากภาคอตสาหกรรม 5 Judgement รานคาหรอตวแทนจ าหนายผลตภณฑ 13 Random ผเชยวชาญ 1 Judgement ผใชหรอผบรโภค 30 Random

3.4 การสรางเครองมอวจย

การศกษานจะเปนในรปแบบงานวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ผานการ

สมภาษณเชงลก (In-Depth Interview) กบกลมตวอยางทกลาวถงในสวนกอนหนา โดยการสมภาษณ จะเปนในรปแบบมโครงสรางกงหนง (Semi-Structure Interview) ในรปแบบค าถามปลายเปด (Open-Ended Questions) เกยวกบแนวทางการสรางมลคาเพมในหวงโซอปทานยาจากสมนไพรไทย โดยจะเตรยมประเดนสมภาษณไวลวงหนาบางสวนและถามเพมเตมในประเดนท นาสนใจ ซงประเดนทเตรยมลวงหนามดงน ประเดนท 1 : ถามเกยวกบลกษณะการด าเนนงานของกจกรรมตางๆ ในหวงโซอปทานอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทยในปจจบน

Ref. code: 25605902031508LTP

24

ประเดนท 2 : ถามเกยวกบปญหาทเกดขนในในแตละกจกรรมทเกดขนในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาสมนไพรไทยในปจจบน

ประเดนท 3 : ถามเกยวกบทศนคตตอหวงโซอปทานสมนไพรไทยในปจจบน และในอนาคต

ประเดนท 4: ถามเกยวกบแนวคดในการปรบปรง และแนวทางการสรางมลคาเพมใหกบหวงโซอปทานยาสมนไพรไทย ส าหรบกจกรรมทมปญหา หรอกจกรรมทสมาชกในหวงโซอปทานยงมความไมพงพอใจในการด าเนนงาน

ประเดนท 5 : ถามเกยวกบสงทตองการการสนบสนนจากภาคสวนตาง เชนภาครฐ หรอภาคเอกชนทเกยวของ เพอพฒนากจกรรมในหวงโซอปทาน

ประเดนท 6 : ถามเปดเกยวกบปญหาและขอเสนอแนะอนๆ ประเดนท 7 : ขอมลทวไปของผใหสมภาษณ โดยจะถามเกยวกบหนาทการท างาน

ปจจบน และประสบการณการท างานทเกยวของกบยาสมนไพรไทย

3.5 การรวบรวมขอมล

การรวบรวมขอมลในงานวจยนจะท าใน 2 รปแบบ คอ การรวบรวมขอมลปฐมภม และ ขอมลทตยภม ดงน ส าหรบขอมลปฐมภม จะรวบรวมผานการสมภาษณเชงลก (In-Depth Interview) บคคลทกลาวถงในสวนกลมตวอยางและการสงเกตการณ (Observation) กจการหรอการท างานของสมาชกแตละกลมในหวงโซอปทาน และส าหรบขอมลทตยภม จะศกษาผานเอกสารตพมพทเกยวของกบงานวจย เชน ขอมลสถต รายงาน งานวจยทเกยวของ ฯลฯ พรอมทงศกษาบทสมภาษณทสมาชกแตละกลมในหวงโซอปทานเคยใหแกสอเพอประกอบการเกบขอมลปฐมภม

3.6 การวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลดบทเกบไดจากกระบวนการวจยจะใชกระบวนการวเคราะหขอมล

เชงคณภาพ (Qualitative Analysis) เพอยอยขอมลดบและจบกลมหวขอตามขนตอนวเคราะหเน อหา (Content Analysis) แลวจงจดท าขอสรปแบบอปนย (Analytic Induction) โดยจะสงเคราะหเฉพาะ แกนส าคญเพอจดแผนภาพหวงโซอปทาน สรปปจจยส าคญของสมาชกหวงโซอปทาน และจดท าขอ เสนอแนะในการพฒนาหวงโซอปทานและหวงโซคณคาใหกบอตสาหกรรมยาสมนไพรไทย

Ref. code: 25605902031508LTP

25

บทท 4 ผลการศกษาและการอภปรายผล

จากการเกบขอมลวจย ผานการสมภาษณเชงลก ของตวแทนจากภาคสวนตางๆ ในหวงโซ

อปทาน ตงแตตนน า กลางน า และปลายน า ของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย ไดผลการศกษาและการอภปรายผล ดงตอไปน

4.1 รายชอผใหสมภาษณ ตารางท 4.1 รายชอผใหสมภาษณ

ล าดบ ชอ ต าแหนง บรษท/หนวยงาน ตวแทนเกษตรกร

S1-S2 เกษตรกร จ านวน 2 คน ตวแทนภาคอตสาหกรรม

S3 ดร.ภญ.ปยพร พยฆพรม ผอ านวยการ กองวจย ผลตภณฑธรรมชาต

องคการเภสชกรรม

S4 ดร.ภก.สวทย ธรกลชน ผอ านวยการ บรษท ผลตภณฑสมนไพรไทย S5 ดร.ภญ.นรนทร บรณปรชา ผอ านวยการ ศนยวจย

บ แอล ซ บรษทบางกอกแลปแอนด คอสเมตก

S6 เภสชกรแผนไทยอษา บวศร เจาของ บรษทบานหมอละออง S7 คณสวรรณา กลนเอยม วสาหกจชมชน ปารชาต

ตวแทนภาคการตลาด S8 คณนรมล อารยางกร นกการตลาด

ศนยผลตภณฑธรรมชาต องคการเภสชกรรม

S9 คณนฤมล ศรมาก พนกงานขาย องคการเภสชกรรม S10 คณศรพร บวศร นกการตลาด บรษทบานหมอละอองเภสช S11 เภสชกรแผนไทย

แสงชย แพรวรงเรอง พนกงานขาย รานต ารบไทย

สาขาโรบนสน จงหวดเพชรบร

Ref. code: 25605902031508LTP

26

ตารางท 4.1 รายชอผใหสมภาษณ (ตอ)

ล าดบ ชอ ต าแหนง บรษท/หนวยงาน ตวแทนภาคการตลาด

S12 เภสชกรแผนไทย สนใจ มณวงศ

พนกงานขาย รานต ารบไทย สาขาอนสาวรยชยสมรภม

S13 เภสชกรแผนไทย บญาภรณ โพธจกร

พนกงานขาย รานต ารบไทย สาขาเซนทรลเวลด

S14 พนกงานขาย รานต ารบไทย สาขาสลมคอมเพลกซ

S15 เภสชกรแผนไทย นจร ศรเมอง

พนกงานขาย รานต ารบไทย สาขาโลตส ลาดพราว

S16 คณโสภตา สงขกล พนกงานขาย รานภมใจไทย สาขาวคตอเรยการเดนท

S17 พนกงานขาย รานภมใจไทย สาขาหางเซฟอ พทธมณฑลสาย 2 S18 พนกงานขาย รานภมใจไทย

สาขา Union Mall S19 คณกมลทพย หมนงาม พนกงานขาย รานชวตใหม S20 เภสชกรแผนไทย

วะศน เดชะ พนกงานขาย รานสบายใจไทย

The Crystal Park SB ตวแทนผเชยวชาญ

S21 รศ.ดร.นพมาศ สนทรเจรญนนท อาจารย ภาควชาเภสชวนจฉย คณะเภสชศาสตร ม.มหดล

ตวแทนผใช S22-S51 ตวแทนผใช จ านวน 30 คน

Ref. code: 25605902031508LTP

27

4.2 ลกษณะกจกรรมและความสมพนธทเกดขนในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาสมนไพรไทย 4.2.1 กจกรรมและลกษณะความสมพนธในหวงโซอปทาน

ภาพท 4.1 แสดงลกษณะกจกรรมและลกษณะความสมพนธในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย

ตนน า ปลายน า กลางน า

Tier 3 Supplier

ผเกบสมนไพรจากปา

เกษตรกรผปลกสมนไพร

ผน าเขาสมนไพร

ผสกดวตถดบ

(สมนไพร)

ผรวบรวมวตถดบ –พอคาคนกลาง (พชสมนไพร, สารสกด)

โรงงานแปรรป / โรงงานผลต

Tier 3 Customer

Tier 1 Supplier

Tier 2 Supplier

Tier 1 Customer

Tier 2 Customer

ผสงออก

ผคาสงในประเทศ

ตวแทนจ าหนายในประเทศ

ผคาปลกในประเทศ

ผบรโภค

Ref. code: 25605902031508LTP

28

4.2.2 ผลการวเคราะหความแตกตางของความสมพนธในสายโซอปทานระหวางบรษทขนาดใหญและบรษทขนาดเลกและขนาดกลาง (SMEs)

ตารางท 4.2 ความแตกตางของความสมพนธในสายโซอปทานระหวางบรษทขนาดใหญและบรษทขนาดเลกและขนาดกลาง (SMEs)

สายโซอปทาน บรษทใหญ บรษทขนาดเลกและ ขนาดกลาง (SMEs)

สวนของตนน า

สวนใหญจะใชการท า contract farming กบเกษตรกร ซงเปนความสมพนธทตางไดรบประโยชนกนทง 2 ฝาย คอเกษตรกร ไดรบรายไดทพอใจ ผซอไดวตถดบทมคณภาพในปรมาณตามทตองการ และตามเวลาทตองการ ลดปญหาในกระบวนการผลต และปญหาการขาดแคนวตถดบ

ซอวตถดบจากรานขายวตถดบจากภายนอก อาจมปลกเองบางชนด

สวนของกลางน า การผลตจะเปนไปตามมาตรฐานเดยวกบแผนปจจบน คอมการตรวจสอบคณภาพตงแตการรบวตถดบ การผลตตามมาตรฐาน GMP และการตรวจรบรองคณภาพผลตภณฑกอนปลอยขายทก lot

การผลตเปนลกษณะการท าแบบครวเรอน ใชสถานท อปกรณการผลต และวธการผลตแบบงาย ไมซบซอน บางแหงอาจยงไมไดมาตรฐานการผลตแบบ GMP

สวนของปลายน า มทงชองทางจดจ าหนายของตวเองบาง สวนใหญเนนขายเขาโรงพยาบาลตางๆ ของรฐ และน ายาเขาตามรานยาสมนไพรตางๆ ทวประเทศ

มชองทางจ าหนายของตวเองนอย โดยสวนใหญท าการตลาดผานตวแทนจ าหนาย

Ref. code: 25605902031508LTP

29

4.3 ผลการวเคราะหแนวโนมการเตบโตของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย ตารางท 4.3 แนวโนมการเตบโตของธรกจยาจากสมนไพรไทย ตงแตตนน า กลางน า และปลายน า

ตวแทน แนวโนมการเตบโต เพราะเหตใด ภาคเกษตรกรรม ดขนมาก มความตองการวตถดบสมนไพรมากขนทงตลาดใน

ประเทศและตางประเทศ มทงทจะไปท าเปนยา อาหารเสรม เครองส าอาง หรอเครองอปโภคบรโภค

ภาคอตสาหกรรม

ดขนเลกนอย แตยงไมชดเจน

- นโยบายรฐบาลใหการสงเสรมมากขน โดยเฉพาะดานการประชาสมพนธ เชน การจดงานสมนไพรแหงชาต การออกนโยบายสงเสรมการใชยาจากสมนไพรในสถานพยาบาลของรฐ การสนบสนนการสรางระบบ มาตรฐานตางๆ ใหกบผประกอบการทงรายเลกและรายใหญ

- ผคนเรมใหความสนใจผลตภณฑจากธรรมชาตมากขน

ภาคการตลาดและการขาย

ดขน

- ผบรโภครจก และนยมใชยาสมนไพรไทยมากขน - มตลาดกลมเปาหมายใหมเพมขน ในกลมคนวย

ท างาน ทหนมาใชยาสมนไพรไทยมากขน และนยมซอใหญาตผใหญรบประทาน เชน โรคระบบทางเดนอาหาร โรคเกยวกบสตร อาการ office syndrome และโรคเรอรงตางๆ

- ชาวตางชาตมทศนคตทดกบผลตภณฑจากสมนไพรไทย หนมาสนใจสารจากธรรมชาต และความเปนเกษตรอนทรย (organic) และนยมการรกษาดวยแพทยทางเลอกมากขน

Ref. code: 25605902031508LTP

30

4.4 ปญหา หรออปสรรคทพบในแตละกจกรรม และผลกระทบทเกดขน 4.4.1 สวนตนน า

ตารางท 4.4 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของตนน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน ภาคเกษตรกร วธการปลกสวนใหญไมพบปญหา แตมปญหาเรอง

ปรมาณผลผลตทปลกไดไมเพยงพอกบความตองการของลกคา : “ปญหาทพบเกยวกบการเพาะปลกสมนไพรไทย จรงๆ กไมม วธการปลกกไมไดยาก จะหาซอพนธมา แลวเอากงมาเสยบ ใหน า ใหปย ตามความชอบของสมนไพรแตละชนด สวนเรองการดแลจดการเรองน าและปย กไมไดยงยาก เชน ถาพชชนดไหนไมชอบน า กคอยรดน าลงดนไมใหแหงมากเทานน และในสวนของปย จะใชปยชวภาพ พวกมลสตวตางๆ พยายามหลกเลยงเคม แตกยงมใชบาง ส าหรบเรองรายไดจากการปลกสมนไพรสงขาย คอนขางด แนวโนมมากๆ ขนเรอยๆ ปจจบนสงขายไมเคยพอ โดยเฉพาะถาเปนยา กจะขายดทกตว เชน วานมหากาฬ รกษางสวด หรอพวกรกษาโรคสะเกดเงน เพราะมลกคามากขนทงในประเทศ (สงกรงเทพ) และสงขายตางประเทศดวย” (หมายเลข S1) “การปลกพชสมนไพรไมยาก ไมตางกบการปลกพชผกสวนครว ระยะเวลาในการปลกกไมนาน สวนใหญประมาณปเดยว ส าหรบเรองรายได จรงๆ ปลกพชสมนไพรอยางเดยว กอยได แตตองมระบบจดการเรองราคาใหเปนระบบ” (หมายเลข S2) “แตในบางพนทมการเกบสมนไพรจากในปา โดยไมมการปลกเพม ซงอาจเปนปญหาไดในอนาคต” (หมายเลข S2)

เส ย โอก าส ใน ก ารสรางรายได จากการปลกท ไดผลผลตไมเพ ย งพ อก บ ความตองการของลกคาทมมากขน

Ref. code: 25605902031508LTP

31

ตารางท 4.4 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของตนน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย (ตอ)

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน ภาคอตสาหกรรม - วตถดบแตละแหลงมคณภาพทแตกตางและไม

สม าเสมอ บางแหลงคณภาพไมผานมาตรฐานในการท าเปนยาได : “วตถดบสมนไพรทไดจากแตละแหลงมคณภาพทแตกตางกน เชน วตถดบขมนชนทมขายในทองตลาด แตละแหลงทไดมามสารส าคญไมเทากน เพราะเปนสารธรรมชาต ตางฤดเกบเกยว หรอเกบทอายตางๆ กน มผลตอปรมาณสารส าคญทงหมด ซงสวนใหญทชาวบานปลกมาขายมกไมผานมาตรฐานทจะมาท าเปนยาได ” (หมายเลข S3)

- ถาไมไดตรวจสอบคณภาพวตถดบกอนน าไปใชผลต จะท าใหผลตภณฑส าเรจรปทไดไมมคณภาพ ผานตามมาตรฐาน - ขาดแคลนวตถดบทมคณภาพ

- บางชวงมการขาดวตถดบ : “ขาดวตถดบในบางฤดกาล ในบางชวงทตลาดมการใชกนมากๆ ตามกระแสนยม เชน ขมนชน พรก” (หมายเลข S3)

- วตถดบมราคาแพงขน - ขาดแคลนวตถดบในการผลต

- ราคาวตถดบสมนไพรทกชนด มราคาสงขนมากจากแตกอน : “ราคาวตถดบสงขนทกป เทยบกบสมยกอน สงขนเกอบ 4-5 เทา เชน พรกไทย เคยซอ 115 บาท/กโลกรม ปจจบน ซอ 400-500 บาท/กโลกรม หรอพมเสนใชท ายาหมอง จากเดม 400 บาท/กโลกรม ปจจบนราคาเพมขนเปน 1,000 บาท/กโลกรม ท าใหตนทนการผลตสงขน รวมทงไมสามารถสงซอมาเกบไวเยอะๆ ได เพราะวตถดบจะขนรา หรอถงแมซอเยอะ ราคากไมตางกนมาก” (หมายเลข S6 และ S7)

ผประกอบการในการผลตตองรบภาระตนทนทสงขนมาก โดยเฉพาะผประกอบการรายเลกๆ

Ref. code: 25605902031508LTP

32

4.4.2 สวนกลางน า ตารางท 4.5 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของกลางน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน ภาคอตสาหกรรม สวนของมาตรฐานการผลตและมาตรฐานผลตภณฑ

- ไมสามารถท าใหสถานทผลตไดตามมาตรฐานการผลตยาทด (GMP) ของยาแผนโบราณได : “เนองจากตองใชเงนทนสง ทงในเรองอาคารสถานท เครองมอเครองจกร และระบบสนบสนนตางๆ จงตองการการสนบสนนจากสวนราชการตางๆ” (หมายเลข S6 และ S7)

ผประกอบการรายเลกๆ อาจไมสามารถอยในตลาดได เมอรฐบาลน ากฎระเบยบมาใชอยางจรงจง ท าใหอาจเกดการสญหายของภมปญญา

- ผลตภณฑทไมมคณภาพ ท าลายภาพลกษณ และตลาดยาสมนไพรไทย เนองจากผบรโภคเมอไดทดลองใชยาสมนไพร แลวผลการรกษาไมด : “เนองจากโครงสรางอตสาหกรรมยาสมนไพรไทย ณ ปจจบน สวนใหญเปนการผลตโดยผประกอบการรายยอย เชน OTOP สมาคมแมบาน หรอวสาหกจชมชนตางๆ ซงบางครงมาตรฐานการผลต และการควบคมคณภาพของผลตภณฑยงไมดพอ สงผลใหผลตภณฑทไดออกมาสทองตลาด อาจไมมคณภาพ เมอผบรโภคน าไปใช อาจไมไดผลในการรกษาทมประสทธภาพ ท าใหเกดความไมเชอถอและไมไววางใจในยาจากสมนไพรไทย ซงถอเปนปจจยหนงทท าลายความนาเชอถอของตลาดยาสมนไพรไทยอย ณ ปจจบน” (หมายเลข S3, S4 และ S5) “เรองคณภาพของยาสมนไพรไทยไมใชเรองสารส าคญเพยงอยางเดยว มเรองของการปนเปอน (contamination) ดวย ทงจาก เชอ โลหะหนก (Heavy Metal) และยาฆาแมลง (Pesticides) ทตองควบคมในทกขนตอนการผลตทจะมาเปนยาสมนไพรออกสทองตลาด (หมายเลข S21)

ผบรโภคไมเชอถอในคณภาพ ความปลอดภยและประสทธผลในการรกษาของผลตภณฑ ท าใหไมเลอกใชยาสมนไพรไทยไทยในการรกษาโรค

Ref. code: 25605902031508LTP

33

ตารางท 4.5 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของกลางน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย (ตอ)

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน ภาคอตสาหกรรม สวนของมาตรฐานการผลตและมาตรฐานผลตภณฑ

- ผลตภณฑจากสมนไพรไทย เปนสารธรรมชาต มกมปญหาเรองความคงตว : “ผลตภณฑทท าจากสมนไพรไทย ซงเปนสารธรรมชาตมปญหาเรองความไมคงตวคอนขางมาก ในการผลตยาสมนไพร จงตองมกระบวน การผลตทคอยขางละเอยด ถาท าแบบงายๆ เชน ถาอบไมด อบไมแหง หรอวธการผลต ไมผานการอบ มเพยงแคตากแดด แลวใสแคปซล ไมผานการฆาเชอ กมความเสยงสงทผลตภณฑจะมเชอปนเปอน นอกจากนนการก าหนดอายยา เปนสงทตองผานการศกษามา ไมใชการก าหนดเหมอนกนหมดเหมอนปจจบน เปนตน” (หมายเลข S4) “การผลตผลตภณฑสมนไพร คอนขางมปญหาเรองความคงตว เชน เจลวานหางจระเข ผลตออกมาตอนแรก เจลใสด แตพอผานไป สเรมเปลยน เหลองขน” (หมายเลข S6)

ผใชหรอผบรโภคอาจไดผลตภณฑทคณภาพลดลง กอนครบอายของผลตภณฑ

การขนท าเบยนยา - ปจจบนการขนทะเบยนต ารบยาแผนโบราณใชระยะ

เวลานานและยากขนกวาแตกอนมาก: “คอนขางมขอจ ากดในหลายๆ เรองของกฎระเบยบ ขอบงคบในการขนทะเบยนของอย. เชน ตองการขอมลวชาการทเปนวทยาศาสตรมาสนบสนนสรรพคณ วธการใช ซงยาแผนโบราณสวนใหญ ยงเปนภมปญญาทสงสมกนมาของครอบครว และยงหาขอมลอนๆ มาสนบสนนยาก ท าใหเสยเวลามาก เพราะถกอย.ตกลบมาใหหาขอมลเพม เพราะสมยกอนเราเคยสงขอมลแบบน กไดทะเบยนไมยาก” (หมายเลข S6 และ S7)

ผบรโภคไมมโอกาสไดใชผลตภณฑใหมๆ จากสมนไพรทมประโยชน และสรรพคณทด

Ref. code: 25605902031508LTP

34

ตารางท 4.5 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของกลางน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย (ตอ)

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน ภาคอตสาหกรรม การขนท าเบยนยา

- การยนขนทะเบยนแตละครง มคาใชจายทสงขน : “ในการยนขนทะเบยนต ารบยาหรอเครองส าอางแตละต ารบ แตละครง มคาใชจายทสงขน ยงถาตองมการแกไขและยนกลบไปใหผเชยวชาญพจารณา ผประกอบ การกตองเสยคาใชจายตรงสวนน ซงเปนภาระคาใชจายทเยอะขนมาก” (หมายเลข S7)

ผประกอบการรายเลกๆ ซงมก าลงทนนอย จะไมอยากคดคนผลตภณฑใหม หรอน ายาขนทะเบยน ท าใหเสยระบบคณภาพของอตสาหกรรมยาสมนไพรไทย

- ไมสามารถเขยนแสดงสรรพคณบนฉลากยาแผนโบราณไดตามภมปญญาทใชกนมา เนองจากมขอจ ากดจากกฎระเบยบของส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) : “ทงๆ ทยาและต ารบยาหลายๆ ชนดมสรรพคณทด ไดรบการยอมรบวาสามารถใชรกษาคนปวยไดผลตามภมปญญาชาวบานมายาวนาน แตกไมสามารถเขยนแสดงสรรพคณบนฉลากใหผบรโภครได” (หมายเลข S6)

ผบรโภคไมไดรบขอมลเกยวกบสรรพคณทดของยาสมนไพรไทยหลายๆ ชนดตามภมปญญาชาวบานทใชกนมา

- ขาดบคลากรทเปนคนประเมนต ารบยาแผนโบราณ ทมความรทงในศาสตรของแพทยแผนไทย และกรรมวธการผลตสมยใหม : “สวนใหญพอเรา (คนผลต) เอายาใหมมาท าในระดบอตสาหกรรม ซงตองมการปรบวธใหสมยใหม แลวเอาไปขนทะเบยน กจะโดนตกลบ เพราะผพจารณาใหเหตผลวากรรมวธทใช ไมตรงกบภมปญญา ซงตรงจดนกไมแนใจวาผประกอบการกบผพจารณาจะไปเจอกนตรงไหน ถงจะพอด กคอนขางยาก” (หมายเลข S4)

มผลตภณฑ ใหมๆ ทมาจากภมปญญา และมาตอยอดในระดบอตสาหกรรมนอยลง

Ref. code: 25605902031508LTP

35

ตารางท 4.5 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของกลางน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย (ตอ)

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน ภาคอตสาหกรรม สวนของการวจยและพฒนาผลตภณฑใหม

- สมนไพรไทยยงไมมขอมลทางวทยาศาสตรหลายๆ ดานทตองใชในการพฒนาผลตภณฑใหม : “เนองจากยาสมนไพรไทยสวนใหญเปนความรทางภมปญญา ไดจากการรกษาของหมอชาวบาน หรอบญชใบขอยใบลาน และปจจบนกยงมขอมลทางวทยาศาสตรหรองานวจยรองรบนอยมาก มเพยงสมนไพรบางตวเทานนทมมาตรฐานก าหนด แตทมจรงๆ กยงมรายละเอยดไมชดเจน ดงนนในการจะพฒนาผลตภณฑสมนไพรใหมขนมาซกตว จงเปนเรองยาก และตองใชระยะเวลานาน เมอเทยบกบยาแผนปจจบน เชน ไมมขอมลมาตรฐานวตถดบ วธการวเคราะห และมาตรฐานผลตภณฑทก าหนดวาในวตถดบแตละตว ตองมสารส าคญเทาไหร วธตรวจวเคราะหอยางไร หรอผลตภณฑทไดออกมาควรมปรมาณตวยาเทาไหร ซงผประกอบการจะใชเปนแนวทางในการพฒนาผลตภณฑไดอยางเปนระบบ” “ต ารายา Thai Herbal Pharmacopiea ซงเปนตวก าหนดมาตรฐานของวตถดบสมนไพรไทยแตละชนด ซงจดท าโดยกรมวทยาศาสตรการแพทย ยงมมาตรฐานของวตถดบนอยมาก ไมครอบคลมสมนไพรไทยทกตวทมใชอยอยางแพรหลายในตลาด”

- ผประกอบการไมมแนวทางทเปนมาตรฐานทางวทยาศาสตรในการจะพฒนาผลตภณฑใหมๆ - การพฒนาผลตภณฑใหมๆ ท าไดยากและตองใชเวลานาน - ไมมผลตภณฑยาสมนไพรใหมๆ ออกสตลาด - การพฒนายาสมนไพรใหมจากแตละแหลงผลต ไมเปนระบบ และไมไดใชมาตรฐานเดยวกน

- ขาดองคความรแผนโบราณแบบเชงลก : “ในการพฒนายาแผนโบราณต ารบใหมๆ จ าเปนตองใชองคความรทเปนภมปญญาการรกษาของแพทยแผนโบราณแบบเชงลก เชน การสกด การแปรรป การปรง และการใชสมนไพรในการรกษาโรคตางๆ ตามต ารายาแผนโบราณ แตปญหาทพบคอบางองคความรแผนโบราณ เมอน ามาวจยเพอประยกตใชตามหลกการทางวทยาศาสตร กไมสอดคลองกบการท างานจรงในภาคอตสาหกรรมปจจบน ทงกระบวนการท างาน บคลากร เครองมอหรอเครองจกร หรอระบบตางๆ” (หมายเลข S5)

Ref. code: 25605902031508LTP

36

ตารางท 4.5 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของกลางน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย (ตอ)

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน ภาคอตสาหกรรม สวนของการวจยและพฒนาผลตภณฑใหม

- งานวจยทไดจากอาจารยมหาวทยาลย บางงานกไมสามารถเอามาตอยอดท าในระดบอตสาหกรรมได : “เนองจากวธการทดลองทไดจากในหองปฏบตการกไมเหมอนกบทใชกนในภมปญญาชาวบาน เชน การสกดสารสกดเหดหลนจอ ภมปญญาชาวบานใชน าสกด แตนกวจยน ามาสกดดวย Hexane เพอตองการใหไดสารสกดใหมในการตพมพงานวชาการ ซงในกรณแบบนผประกอบการทรบถายทอดเทคโนโลยมาจากนกวจย กไมสามารถตอยอดได” (หมายเลข S3 และ S5) “หรอวธการท าตางๆ ในการวจยไม เหมาะสมกบการท างานในระดบอตสาหกรรม เชน เครองมอทใช ระยะเวลาในการผลต หรอความเหมาะสมในการท างานดานตางๆ”

- ผประกอบการไมมแนวทางทเปนมาตรฐานทางวทยาศาสตรในการจะพฒนาผลตภณฑใหมๆ - การพฒนาผลตภณฑใหมๆ ท าไดยากและตองใชเวลานาน - ไมมผลตภณฑยาสมนไพรใหมๆ ออกสตลาด - การพฒนายาสมนไพรใหมจากแตละแหลงผลต ไมเปนระบบ และไมไดใชมาตรฐานเดยวกน

Ref. code: 25605902031508LTP

37

4.4.3 สวนปลายน า

ตารางท 4.6 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของปลายน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน - ภาคการตลาดและการขาย - ผเชยวชาญ

- บคลากรทางการแพทยในการรกษาแผนปจจบน ไมมนใจในประสทธภาพการรกษาของยาแผนโบราณ ซงไมมขอมลวจย : “ปจจบนต ารบยาแผนโบราณยงไมมการพสจนวาออกฤทธไดจรงตามภมปญญา ถงแมจะมการน ายาสมนไพรไทยหลายตวทเปนทรจก เชน ขมนชน ฟาทลายโจร บรรจเขาในบญชยาหลกแหงชาตมากขน แตแพทยกไมสงจายใหคนไขอยด เนองจากแพทยแผนปจจบนไมเคยเรยนหรอมแผนการรกษา (guideline) ตามต าราในการใชยาแผนโบราณในการรกษาคนไข รวมทงไมมนใจในคณภาพและความปลอดภยของต ารบยาสมนไพรทมาจากแหลงตางๆ กน ซงอาจมมาตรฐานไมเทากน” (หมายเลข S4 และ S21) “ผลตภณฑทมคณภาพตองประกอบดวย 3 ปจจยหลก คอ 1) ความปลอดภย (safety) ตรงสวนนส าหรบยาแผนโบราณไมนากงวล เนองจากมการใชมานานตาม ภมปญญา 2) ประสทธภาพ (efficacy) ซงยาหลายๆ ตว ม clinical trial มากขน ท าใหเชอมนในผลการรกษาได แต 3) คณภาพ (quality) สวนนนาเปนหวงทสด เนองจากจะมค าถามเสมอจากแพทย เชน แคปซลขมนชนทดตองซอทไหน แลวมการควบคมคณภาพยงไง” (หมายเลข 21)

ไมเกดการใชยาในโรงพยาบาล ท าใหคนไขไมรจก และไมเกดการทดลองใช และไมมขอมลของประสทธผลการรกษามากนก

Ref. code: 25605902031508LTP

38

ตารางท 4.6 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของปลายน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย (ตอ)

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน ภาคการตลาดและ

การขาย

- ไมมยาแผนโบราณทอยในบญชยาหลกแหงชาต จากบรษทเอกชนเขามาใหใช : “แพทยแผนไทยในโรงพยาบาล ทมแผนกแผนไทย เมอมความตองการใชยาแผนโบราณทอยในบญชยาหลกแหงชาต แตกลบไมคอยมยาจากบรษทเอกชนสงเขามาใหใชมากพอ แตในมมมองของผประกอบการผลต ยาสมนไพรไทยมยอดขายนอย ไมคมคาในการผลตและไมรความตองการทแทจรงของตลาด” (หมายเลข S3)

แพทยแผนไทยไมมยาหลากหลายและครอบคลมทกโรคทจะใชรกษาคนไข

- ยาสมนไพรไทยขาดการสอสารทางการตลาดทจรงจง และไมเผยแพรไปในวงกวาง : “เรองความรเกยวกบสมนไพรไทย ปจจบนเปนการสอสารกนในวงแคบ ไมคอยไดออกสอโฆษณา เชน โทรทศน วทย ทสามารถเขาถงคนไดจ านวนมาก” (หมายเลข S21) “คนไมรจก และไมเกดการทดลองใช” (หมายเลข S4)

ผบรโภคไมคอยรบรถงประโยชน ของยาสมนไพรไทย ท าใหไมเกดการกระตนใหใช

- ยาจากสมนไพรไทย ยงไดรบการยอมรบจากคนไทยคอนขางนอย : “เนองจากผใชทวไป หรอคนปวยคนเคยกบการใชยาแผนปจจบน ซงไดรบจากโรงพยาบาล คลนก หรอรานยาทวไปมากกวา โดยมการใชมานาน และยงไมคอยรจกและมความรเกยวกบประโยชน สรรพคณ และวธการใชทถกตองของสมนไพรไทยมากนก ท าใหความนยมในตวสมนไพรไทยยงนอยอย” (หมายเลข S8)

ไมเกดการใชจากผบรโภค ท าใหการเตบโตของภาคธรกจทกสวนทเกยวของเตบโตไดนอย

Ref. code: 25605902031508LTP

39

ตารางท 4.6 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของปลายน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย (ตอ)

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน ผใชหรอผบรโภค - ไมรจกยาสมนไพร เคยใชแตยาแผนปจจบน :

“ปกตถาไมสบายกไปหาหมอ หรอไปซอยาทรานยา หมอหรอเภสชกใหยาแผนปจจบนมา กนแลวกหาย ปกตด เลยไมเคยใช ไมรจกยาสมนไพรเลย” (หมายเลข S22) “ไมคอยรสรรพคณของยาสมนไพรแตละชนด ไมรแตละตวกนเพอรกษาอาการอะไร ” (หมายเลข S23) “ยาสมนไพรรสกวามนไกลตว เหมอนรจกแตชอ ไมรสรรพคณ” (หมายเลข S23) “ปกตปวดหว เปนไข กหยบยาพาราในบานกน กหาย” (หมายเลข S22, S24, S30) “ยาสมนไพรไมอยใน choice เลยถาตองเลอกใช เพราะไมเชอถอ และไมชน” (หมายเลข S27) “ไมรวามนตองกนมากนอยแคไหน นานแคไหนถงจะเหนผล” (หมายเลข S40)

ไมเกดการใชจากผบรโภค ท าใหการ

เตบโตของภาคธรกจทกสวนท

เกยวของเตบโตไดนอย

- กนยาสมนไพรไทย ผลการรกษาไมแนนอน บางครงกหาย บางครงกไมหาย : “เคยกนยาสมนไพร อยางยาเขยวตราใบหอ ครงแรกหายเกบคอด แตหลงๆ ไมหายแลว” (หมายเลข S31) “เคยใชฟาทะลายโจรครงหนง แตไมหาย สดทายเลยตองเปลยนมากน Amoxicillin ถงหาย” (หมายเลข S46) “รสกวามนไมหาย เคยเปนโรคกระเพาะ แลวกนขมนชนทกวนกไมหาย แตกนอยางอนแลวหาย” (หมายเลข S39) “ไมกน เพราะมนดไมหาย มสรรพคณ แตกนกไมไดรกษาอาการนนๆ แบบแผนปจจบน” (หมายเลข S41) “ไมคอยเชอวากนแลวจะหาย และไมมขอเทจจรงทางวชาการดวยวาความจรงเปนยงไง” (หมายเลข S42)

Ref. code: 25605902031508LTP

40

ตารางท 4.6 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของปลายน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย (ตอ)

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน ผใชหรอผบรโภค “ถาปวยแลว มนหายไมทนใจ คดวากนเพอบ ารงหรอ

ปองกนจะดกวา”(S43) “ไมแนใจในผลการรกษา และผลขางเคยงในระยะยาว” “ไมรวากนแลวจะเวรคจรงหรอเปลา” (หมายเลข S40)

ไมเกดการใชจากผบรโภค ท าใหการ

เตบโตของภาคธรกจทกสวนท

เกยวของเตบโตไดนอย

- ยาสมนไพร ไมมการแบงหมวดอาการทรกษาไดอยางชดเจน “ยาสมนไพรแตละตว มนบอกการรกษาไมชดเจน เหมอนรกษาไดทกอยาง แตไมรวารกษาไดมากหรอนอย” (หมายเลข S23) - ไมมนใจเรองความสะอาด มาตรฐานการผลตของแตละแหลงผลต : “มหลายยหอ ราคากตางกน ไมแนใจวายหอไหนดบาง โรงงานผลตไดมาตรฐานหรอไม” (หมายเลข S28) “ไมรอนไหนเชอถอได อนไหนเชอถอไมได เพราะไมรเขาเอาไรมาบดใหเรากน และไอทบดมา แตละเมดมนไดเทากนหรอเปลา” (หมายเลข S40) - ยาสมนไพรตองกนนาน กวาจะเหนผล : “ไมอยากกนยานานๆ อยากหายไวๆ แลวบางทกไมรวาตองกนนานแคไหนถงจะเหนผล ไมเหมอนถาปวดหวกนพาราเมดเดยว หายเลย” “ท าไมกนยาไปแลว 1 เดอน ไมเหนผลอะไรเลย” (หมายเลข S34) “อาการดวนๆ อยากหายไวๆ กจะไมใช อยางปวดหวเนย สมนไพรมนเหนผลชา” (หมายเลข S32) “ถาตองการความเรงรบจะใชยาแผนปจจบน แตถาอาการเลกนอย ไมเดอดรอนมาก จะใชยาสมนไพร”หมายเลข S32)

Ref. code: 25605902031508LTP

41

ตารางท 4.6 ปญหาและผลกระทบทเกดขน จากกจกรรมในสวนของปลายน าในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย (ตอ)

ตวแทน ปญหาทพบ ผลกระทบทเกดขน ผใชหรอผบรโภค - ยาสมนไพรตองกนเยอะ :

“ไมชอบกนยาเยอะๆ ทกวน กลวจะมผลตอตบ”หมายเลข S39) “เคยกนฟาทะลายโจรกนทเปนก ามอ เลยไมอยากกนแลว” (หมายเลข S50)

ไมเกดการใชจากผบรโภค ท าใหการ

เตบโตของภาคธรกจทกสวนท

เกยวของเตบโตไดนอย

- ถาเปนโรคประจ าตว หมอแผนปจจบนจะไมใหกนยาสมนไพร: “หมอทโรงพยาบาล หามทกอยางทเปนอาหารเสรมหรอยาสมนไพร” (หมายเลข S35) “เปนโรคความดน ไขมน เบาหวานอยกนยาหลายชนดมาก ไมกลากนยาสมนไพรเพม กลวมนไปออกฤทธตกน” (หมายเลข S29) - ไมมนใจในการใช เพราะไมมบคลากรทางการแพทยรบรอง : “ยาแผนปจจบน มเภสชกรแนะน า รบรอง แตสมนไพรเหมอนกนเอง รเอง แบบเดาๆ” (หมายเลข S34) - ยาสมนไพรขม ไมอรอย : “ไมอยากกน เพราะมนขม และคดวาไมนาอรอย (เชน ยาแกไอน าด า) (หมายเลข S42) - ยาสมนไพรบางตวแพงกวายาแผนปจจบน : “ท าไมยาไทยแพงกวายาแผนปจจบน” (หมายเลข S34) - ยาสมนไพร กนแลวกลวเปนอนตราย : “กลวเปนยาลกกลอน กลวผสมสเตยรอยด” (หมายเลข S51) “กนเยอะๆ จะมผลเสยอะไรไหม” (หมายเลข S40)

Ref. code: 25605902031508LTP

42

บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

จากการศกษาขอมลปฐมภมจากการสมภาษณเชงลก และการศกษาขอมลจากแหลง

ทตยภมท าใหสามารถสรปผลการวจยและประเดนส าคญเปน 2 หวขอหลก คอ ประเดนและปญหาในหวงโซอปทานยาสมนไพรไทยในปจจบน และแนวทางการปรบปรงหวงโซอปทานในอนาคต ดงน

5.1 ประเดนและปญหาในหวงโซอปทานอตสาหกรรมยาสมนไพรไทยในปจจบน

5.1.1 ปญหาวตถดบ 1. ยงไมมการควบคมการปลกพชสมนไพรทด ท าใหวตถดบสมนไพรมคณภาพ

ไมไดตามมาตรฐานทก าหนด หรอมการปนเปอน เกษตรกรผปลกสมนไพรไทยสงเขาสภาคอตสาหกรรม ณ ปจจบน ยงไมม

ความรเกยวกบการปลกสมนไพร การดแล การเกบเกยวทถกตอง เนองจากสมนไพรแตละชนด จะมลกษณะการเตบโต ระยะเวลาในการเกบเกยวทแตกตางกน ถามการเกบเกยวกอนถงอายทควรเกบเกยว กจะสงผลใหปรมาณสาระส าคญลดลง หรอดวยสภาพตลาดทตลาดมความตองการวตถดบสมนไพรไทยมากขน บางครงเกษตรกรมการปรบเปลยนวธการปลก วธการเกบเกยว ท าใหวตถดบทไดจากภาคการเกษตร ณ ปจจบน มคณภาพไมสม าเสมอ หรอไมไดตามมาตรฐานทจะน ามาใชผลตยา อกทงถาในการปลกมการใชยาฆาแมลงปรมาณมาก วตถดบสมนไพรทไดอาจปนเปอนสารเคมจากยาฆาแมลง หรอถาพนทการเพาะปลกมสงปนเปอน เชน โลหะหนกตางๆ กจะท าใหวตถดบเกดการปนเปอน ถาน าไปผลตยา กจะไดยาทมคณภาพต ากวามาตรฐาน ไมมประสทธภาพในการรกษา และเปนอนตรายกบผบรโภค ซงจะสงผลกระทบเชงลบตอภาพลกษณอตสาหกรรม เกดเปนทศนคตทไมดตอยาสมนไพรไทย นอกจากนยงท าใหหวงโซอปทานเกดปญหา เนองจากขาดแคลนปจจยการผลตทมมาตรฐานเขาสกระบวนการผลต

2. การขาดแคลนวตถดบสมนไพรไทยในบางชวง เนองจากวตถดบสมนไพร เปนพชทตองปลกตามธรรมชาต และตองม

ระยะเวลาในการปลก และการเกบเกยว ทเหมาะสม จงจะไดสารส าคญตามมาตรฐาน และปจจบนมความตองการวตถดบสมนไพรไทยมากขนทงจากตลาดในประเทศและตลาดสงออก ท าใหเกษตรกรไมสามารถปลกไดทนตามความตองการของตลาด จงเกดการขาดแคลนวตถดบเปนบางชวงเวลา

Ref. code: 25605902031508LTP

43

3. ราคาวตถดบสมนไพรไทยปรบตวสงขนมาก เนองจากวตถดบสมนไพรไทยทน ามาใชเปนยาหลายๆ ตวมความตองการจาก

ตลาดมากขน เชน ขมนชน พรกไทย พรก กระชายด า หรอเหดหลนจอ ท าใหราคาวตถดบสมนไพรไทยมการปรบตวสงขนตามสภาวะตลาด ถงแมวาจะมการน าเขาวตถดบของจนและอนเดย ซงมราคาถกกวาเขามามากขนกตาม ซงกสงผลกระทบตอผประกอบการทงรายเลกและรายใหญ รวมทงถงผบรโภคปลายทางทตองใชผลตภณฑทมราคาสงขน

5.1.2 ปญหาการผลตทไมไดมาตรฐาน ผประกอบการขนาดกลางและขนาดเลก (SMEs) ไมสามารถสรางมาตรฐานการ

ผลตทด ตามหลกเกณฑการผลตยาทด (GMP) ตามทกฎหมายก าหนดได เนองจากไมมเงนทนและองคความร รวมทงเทคโนโลยตางๆ ทจะชวยยกระดบมาตรฐานการผลตได ซงการท SMEs จะปรบตวเพอใหไดมาตรฐาน จะตองลงทนสงมาก ทงในการปรบปรงหรอสรางอาคารผลต จดหาระบบสนบสนนตางๆ ปรบเปลยนเครองมอเครองจกรทใชในการผลต และเครองมอวทยาศาสตรในการตรวจสอบคณภาพ ซงเปนสงทรฐบาลตองใหการสนบสนน แตถา SMEs เหลานไมสามารถปรบตวได ยอมสงผลกระทบเชงลบตอภาพลกษณอตสาหกรรมหลายๆ ประการ ดงน

1. ผลตภณฑยาสมนไพรทไดไมไดรบความเชอถอ ทงในแงคณภาพ (quality) ความปลอดภย (safety) และประสทธภาพ (efficacy) สงผลตอภาพลกษณองครวมของอตสาหกรรมยาสมนไพรไทยทงหมด ท าใหผใช ผบรโภคทงประชาชนทวไปและบคลากรทางการแพทย ไมมนใจในการจะใชยาสมนไพรไทย

2. ไมสามารถแขงขนกบคแขงทงตลาดในประเทศและตลาดตางประเทศได 5.1.3 ปญหาความไมคงตวของผลตภณฑ

เนองจากยาสมนไพรไทย ผลตจากสารธรรมชาต ถาไมผานกระบวนการในการผลตทด มความละเอยดในทกขนตอน เชน การอบสมนไพรใหแหง การตรวจสอบในระหวางกระบวนการผลต หรอการควบคมสภาวะในการผลตทด จะท าใหผลตภณฑมความเสยงตอความไมคงตวได เชน มปรมาณสารส าคญลดลง เนอยาสเปลยนไป หรอเกดการเจรญเตบโตของเชอ เปนตน

5.1.4 ปญหาดานการตลาดและการขาย การทผลตภณฑไมเปนทรจกในกลมผบรโภค และไมเกดการยอมรบในการใช

อาจเกดจาก 1. ชองทางโรงพยาบาล

การใชยาประมาณ 90% ของการใชยาทงหมดในประเทศไทย เปนการใชผานชองทางโรงพยาบาล ซงผปวยทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลรฐทวไป จะเขาพบแพทยแผนปจจบนกอน สวนแพทยแผนไทยเปนแพทยทางเลอกเทานน ซงแพทยแผนปจจบนสวนใหญ ไมสงจายยา

Ref. code: 25605902031508LTP

44

สมนไพรไทยหรอยาแผนโบราณใหกบคนไข ถงแมจะอยในบญชยาหลกแหงชาตกตาม เนองจากแพทยแผนปจจบนจะใชการรกษาตามแนวทางการแพทยแผนปจจบนทไดเรยนมาในโรงเรยนแพทยเปนหลก รวมทงยาสมนไพรสวนใหญ กไมมงานวจยรองรบในเรองของประสทธภาพและความปลอดภยในการรกษา ทงขนาดในการใช ระยะเวลาในการใชทเหมาะสม หรอถายาตวใด เชน ฟาทะลายโจร หรอขมนชนทมการพสจนถงประสทธภาพและความปลอดภยในการรกษาคอนขางมาก แพทยแผนปจจบนกยงไมมนใจในคณภาพของผลตภณฑ ทมการผลตมาจากผประกอบการรายยอยๆ ทอาจไมมมาตรฐานในการผลตทด

2. ชองทางนอกโรงพยาบาล เชน รานยาแผนโบราณ รานยาแผนปจจบน หรอรานสะดวกซอตางๆ

ถงแมจะมแนวโนมการเตบโตท เนองจากการสนบสนนหลายๆ ดาน และกระแสความนยมในสมนไพรไทยทมมากขนทงจากคนไทย และชาวตางชาต แตถาเทยบเปนสดสวนกถอวายงนอยอยถาเทยบกบการใชยาแผนปจจบน โดยปญหาหลกๆ ทพบ คอ ผบรโภคสวนใหญไมรจกยาสมนไพรไทย ไมทราบสรรพคณ วธการใช และยงไมมนใจในผลการรกษา เนองจากไมเคยใช และไมมบคลากรทางการแพทยรบรอง

5.1.5 ปญหาเรองกฎระเบยบขอบงคบ กฎระเบยบขอบงคบ ทไมเออตอการด าเนนงานของผประกอบการในภาคธรกจ

ไดแก 1. การขนทะเบยนคอนขางยาก และใชระยะเวลานาน

- การขนทะเบยนตองการขอมลสนบสนนทเปนวทยาศาสตรคอนขางมาก แตยาแผนโบราณสวนใหญเปนองคความรทไดจากภมปญญาทใชกนมา ท าใหไมสามารถหาขอมลมาสนบสนนไดเพยงพอ

- ในการผลตระดบอตสาหกรรม สวนใหญไมสามารถท าไดตามขนตอนตามภมปญญาทกขนตอน เนองดวยกระบวนการผลต และเครองมอเครองจกร ไมเหมาะสมกบการท าตามวธ ภมปญญา

2. ขอจ ากดในการแสดงขอความบนฉลาก ยาแผนโบราณทมมสรรพคณตามภมปญญา ตองมหลกฐานทางภมปญญาท

ชดเจน ถงประสทธภาพตามสรรพคณ จงจะสามารถแสดงบนฉลากได ท าใหผบรโภคไมสามารถรบรสรรพคณทดของยาสมนไพรหลายๆ ชนด ทมการใชตามภมปญญามายาวนาน หรอยาบางตวทมขอมลทางวทยาศาสตรสนบสนน แตไมตรงกบภมปญญาเลย กไมสามารถแสดงสรรพคณบนฉลากไดเชนกน

Ref. code: 25605902031508LTP

45

5.1.6 ปญหาการขาดขอมลวทยาศาสตรสนบสนน การขาดขอมลวทยาศาสตรสนบสนน ในสมนไพรหลายชนดในประเทศไทย เชน 1. ต ารายาสมนไพร Thai Herbal Pharmacopiea

ทใชเปนขอมลอางองในการควบคมคณภาพของวตถดบ ยงมมาตรฐานขอก าหนดไมครอบคลมสมนไพรทกตวทมการใชอยในทองตลาด ณ ปจจบน ท าใหผประกอบการไมมมาตรฐานทเปนแนวทางใหปฏบตตาม และหนวยงานของรฐทมหนาทควบคมคณภาพกไมมมาตรฐานในการตรวจสอบ สงผลใหสมนไพรไทย ณ ปจจบนยงไมมมาตรฐานทเปนระบบต ารายาส าหรบต ารบยาสมนไพรไทย ทงยาเดยว และยาต ารบ (ยาผสมสมนไพรหลายๆ ชนด) ยงไมมขอมลวทยาศาสตรแสดง ทงสารส าคญ กลไกการออกฤทธ ปรมาณสารส าคญทใชในการรกษา วธการใช ปรมาณการใช ทเปนหลกการทางวทยาศาสตรและผานการทดสอบแลว

2. ขอมลการทดลองทางคลนก (clinical trial) ยาจากสมนไพรไทยหลายตว ยงไมมการทดลองทางคลนกกบคนไขจรง เปน

เพยงการใชตามภมปญญาทใชกนมานาน ท าใหไมทราบปรมาณการใช ระยะเวลาในการออกฤทธ ทใหผลการรกษา ระยะเวลาในการใช เปนตน เพอน าไปก าหนดเปนแบบแผนในการรกษาทนาเชอถอได

5.1.7 ปญหาความยากในการพฒนาผลตภณฑยาสมนไพรตวใหม การพฒนาผลตภณฑยาสมนไพรตวใหม ท าไดยากกวายาแผนปจจบน เนองจาก

สมนไพรไทย ณ ปจจบนยงมขอมลทเปนวทยาศาสตรมาสนบสนนคอนขางนอย และสตรต ารบ หรอวธการผลตยงเปนภมปญญาทไมเหมาะสมกบการผลต ณ ปจจบน ท าใหไมมแนวทางทเปนหลกการในการพฒนาผลตภณฑ เชน ขอมลคณสมบตของวตถดบแตละชนด เชน ลกษณะสาร การละลาย ความคงตว หรอความเขากนของวตถดบแตละตวในสตรต ารบ เปนตน 5.2 แนวทางในการพฒนาเพอเพมมลคาใหกบอตสาหกรรมยาสมนไพรไทย

5.2.1 การสนบสนนและการสงเสรมจากรฐบาล

ภาครฐสนบสนนในดานตางๆ ตลอดหวงโซคณคาของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย โดยบรณาการการท างานไปพรอมกนทงระบบ ตงแตตนน า กลางน า จนถงปลายน า ซงตองใชความรวมมอกนในหลายๆ กระทรวงทเกยวของ ทงกระทรวงเกษตรและสหกรณ (จดการเรองวตถดบ) กระทรวงอตสาหกรรม (มาตรฐานการผลต) กระทรวงพาณชย (การส ารวจตลาด) กระทรวงสาธารณสข (การผลกดนใหมการใชยาสมนไพรไทย ทงในโรงพยาบาลของรฐ และชองทางภาคเอกชนตางๆ) และฝายบรหารในระดบนโยบาย ทชวยผลกดนใหเกดการท างานตามกลยทธทวางแผนไว

Ref. code: 25605902031508LTP

46

1. ยกระดบมาตรฐานการเพาะปลกพชสมนไพรของเกษตรกรใหไดมาตรฐาน GAP (Good Agricultural Practice)

- จดท าขอก าหนดมาตรฐาน GAP ของพชสมนไพรทกชนด เพอสรางมาตรฐานใหกบการปลกสมนไพรทด

- สงเสรมใหเกษตรกรเขาตรวจรบรอง GAP เชน การตรวจดน ตรวจน า ตรวจอากาศ ในพนทเพาะปลกสมนไพร และสงเสรมการปลกแบบเกษตรอนทรย เพอสรางความมนใจดานความสะอาดและปลอดภยใหกบผบรโภค

- ใหความรกบเกษตรกรในการเพาะปลก การดแล และการเกบเกยวสมนไพรแตละชนด ใหไดวตถดบทมคณภาพมากทสด เชน ขมนชนควรเกบทอายกเดอน ฟาทลายโจร ควรเกบสวนใด ในชวงใดจงจะไดสารส าคญมากทสด

2. ยกระดบมาตรฐานคณภาพวตถดบ และสงเสรมใหเกษตรกรปลก และเกยวเกยวสมนไพรอยางมมาตรฐานดวยการท าระบบเกษตรพนธะสญญา (contract farming)

สนบสนนการท าระบบเกษตรพนธะสญญา ระหวางผประกอบการกบเกษตรกรผปลกสมนไพร เพอเปนการประกนราคาใหกบเกษตรกร และผประกอบการไดรบวตถดบทมคณภาพตามมาตรฐานทก าหนด ตามปรมาณทตองการ ลดปญหาเรองการขาดแคลนปจจยการผลต และวตถดบมปญหา ซงสงผลตอกระบวนการผลต และคณภาพผลตภณฑ

3. ยกระดบมาตรฐานการผลตยาสมนไพรไทย ใหมหลกเกณฑวธการผลตทดตาม GMP (Good Manufacturing Practice) ในระดบสากล

- กระทรวงอตสาหกรรมและกระทรวงสาธารณสขใหการสนบสนนผประกอบ การทมศกยภาพสามารถยกระดบมาตรฐานการผลตใหได GMP เชน การใหความรในการท ามาตรฐานตางๆ แนวทางในการปรบปรง พฒนาใหไดรบการรบรอง

- ชวยเหลอสนบสนนผประกอบการรายเลกๆ ทง OTOP (One Tambon One Product) กลมสมาคมแมบาน วสาหกจชมชน หรอผประกอบการรายยอยๆ ใหสามารถปรบกระบวนการผลตใหมมาตรฐานมากขน เชน การพฒนาผลตภณฑ การพฒนากระบวนการผลตใหสม าเสมอ เพอไดผลตภณฑทมคณภาพในทกรนการผลต สงผลตอความนาเชอถอ และประสทธผลในการรกษาทดกบผใช เชน และชวยเหลอในสวนของเงนทน โดยใหในรปเงนกแบบดอกเบยต า

4. ยกระดบมาตรฐานการปฏบตการในหองปฏบตการให ได GLP (Good Laboratory Practice) เพอใหมหองปฏบตทมมาตรฐานในการตรวจสอบคณภาพวตถดบ ผลตภณฑส าเรจรป และ การตรวจสอบความคงตวของยา (Stability Testing)

Ref. code: 25605902031508LTP

47

- สนบสนนใหมหองปฏบตการทไดรบการรบรองตามมาตรฐาน GLP ใหมากขน เชน มาตรฐาน ISO 17025 เพอสรางมาตรฐานใหกบการวเคราะหใหไดผลตภณฑทมคณภาพ ซงจะเปนการสนบสนนผประกอบการรายยอยทไมสามารถสรางหองปฏบตการตามมาตรฐานได

- มหองปฏบตการทไดรบการรบรองมาตรฐาน GLP ใหบรการส าหรบผประกอบการหรอโรงพยาบาลทมการผลตยาแผนโบราณใชเองทไมมหองปฏบตการทไดรบการรบรอง

5. สงเสรมใหมงานวจยทเปนขอมลทางวทยาศาสตรของสมนไพรแตละตว เพอสรางความนาเชอถอใหกบผลตภณฑในดานความปลอดภย และประสทธภาพการรกษา

- ศกษาเพอหาสารส าคญทออกฤทธของยาสมนไพรแตละชนด และหากลไกการออกฤทธของสารตวนนในการรกษาโรค

- ศกษาพษวทยา (Toxicology) ในตวผลตภณฑยาจากสมนไพรตางๆ เพอเปนการสรางความเชอมนเรองความปลอดภยในการใช

- ศกษาทางคลนก (Clinical trial) ตามมาตรฐานการวจยทางคลนกทด GCP (Good Clinical Practice) เพอใหไดงานวจยทสนบสนนประสทธภาพ และประสทธผลในการรกษาของยาสมนไพรไทยแตละชนด เพอน าไปสการก าหนดขนาดและปรมาณการใชทเหมาะสม เพอเปนแนวทางในการรกษาใหกบบคลากรทางการแพทยในการสงจายยาไดอยางมนใจ

6. ใหการสนบสนนในการพฒนาผลตภณฑยาสมนไพรไทยใหมๆ ออกสตลาด - ลดขอจ ากดทางกฎระเบยบของภาครฐในการขนทะเบยน โดยหนวยงาน

ตางๆ ในภาครฐทเกยวของกบการขนทะเบยนยาแผนโบราณ ทง ส านกงานคณะกรรมอาหารและยา (อย.) กรมการแพทยแผนไทย และผประกอบการ ควรหาแนวทางรวมกน เพอชวยผลกดนใหการขนทะเบยนต ารบยาแผนโบราณสามารถด าเนนการไดอยางสอดคลองสมพนธกน มประสทธภาพ และเปนระบบ ลดระยะเวลา และคาใชจายในการขนทะเบยน

- สนบสนนการท างานวจยระหวางหนวยงานตางๆ ก. ใหทนวจยระหวางสถาบนการศกษากบผประกอบการ เพอใหงานวจย

สามารถมาตอยอดพฒนา และผลตไดจรงในระดบอตสาหกรรม ข. สนบสนนผประกอบการหรอสถาบนการศกษารวมมอกบชมชนทมองค

ความรของแพทยแผนไทยในการพฒนาผลตภณฑใหมๆ เพอบรณาการองคความรทเปนภมปญญาเขากบหลกการทางวทยาศาสตร โดยภาครฐใหการสนบสนนในขอมลวชาดานวทยาศาสตร

ค. สงเสรมผประกอบการในการพฒนาผลตภณฑยาสมนไพรไทยใหมรปแบบ (dosage form) ทดขน ออกฤทธไดดขน เชน ดดซมเรวขน วธการใชสะดวกมากขน มความคงตวมากขน เพอเพมมลคาใหกบผลตภณฑ

Ref. code: 25605902031508LTP

48

5.2.2 ใชระบบการตลาดน า 1. สวนของภาครฐ

โรงพยาบาลของรฐ ศนยสงเสรมสขภาพ สถานอนามยตางๆ การผลกดนท าใหเกดการใชยาแผนโบราณในโรงพยาบาล ควรใชกลยทธทเปนพนฐานมาจากการท าการตลาดของยาแบบแผนปจจบน ดงน

- น ายาเขาบญชยาหลกแหงชาต ซงเปนเครองมอส าคญในการเขาใชและเขาถงยาของแพทยและผปวย

- ในชวงเรมตนใหโรงพยาบาลสามารถผลตยาใชเองไดในโรงพยาบาล เนองจากแพทยในโรงพยาบาลมความเชอถอในการผลตการควบคมของเภสชกรในโรงพยาบาลมากกวาบรษทเอกชน โดยสงเสรมใหโรงพยาบาลทจะผลต ตองผานการตรวจตามมาตรฐาน GMP

- การใหความรกบแพทย บคลากรทางการแพทย ในการใชยาสมนไพรในการรกษา และควรก าหนดใหหลกสตรแพทยมการเรยนเรองการรกษาดวยยาสมนไพรไทยดวย

- โรงพยาบาลทวไป รอยละ 80 ควรมแผนกแพทยแผนไทย และสงเสรมใหเปนการแพทยคขนาน คอไมใชเปนเพยงทางเลอก โดยมการคดกรองผปวยเบองตนกอน ถาผป วยตองการรกษาดวยแพทยแผนไทย สามารถเขารบการรกษาได

- สงเสรมการใชสมนไพรในทางการปองกนโรค (prevention) และโรคเรอรงใหมากขน

- น าการท าการตลาดแบบยาแผนปจจบนมาปรบใชกบยาแผนโบราณ อาท น ายาสมนไพรไทยเขาไปอยในแบบแผนการรกษา (guideline) ทแพทยแผนปจจบนใชในการรกษา พรอมกบผลกดนใหมการสอนในมหาวทยาลยแพทย

2. สวนของภาคเอกชน ภาคอตสาหกรรม คลนกแพทยแผนไทย รานขายยาสมนไพร หรอยาแผน

โบราณ รานขายยาแผนปจจบน หรอรานสะดวกซอตางๆ - ผประกอบการควรสงเสรมการตลาด โดยมการใหความรเรองยาสมนไพร

ตางๆ ใหมากขน ทงสรรพคณ วธการใช ระยะเวลาในการใช ขอควรระวงตางๆ ผานชองทางสอสารทหลากหลายทงการออกสอโทรทศนหรอวทย ซงจะเขาถงกลมลกคากลมผสงอาย และผานชองทางการตลาดออนไลน (online marketing) ตางๆ หรอสอสงคมออนไลนประเภท social media และเวบไซตตางๆ เพอใหเขาถงกลมลกคาคนรนใหม โดยเฉพาะคนวยท างาน ทมแนวโนมเรมสนใจในผลตภณฑจากสมนไพรมากขน เพอใหคนใชมความร กระตนใหเกดความสนใจ และเกดการทดลองใช สามารถใชไดอยางถกตอง และเกดประสทธผลมากทสด ท าใหเกดความเชอถอในตวผลตภณฑมากขน และน าไปสการบอกตอใหมการใชผลตภณฑในวงกวางมากขน

Ref. code: 25605902031508LTP

49

- ผประกอบการส งเสรมการตลาดในกล มเป าหมายใหมท เป นกล มนกทองเทยวตางชาต เชน คนจน ซงมทศนคตทดตอการใชสมนไพรอยแลว และเปนตลาดทใหญ คอนขางมศกยภาพในการเตบโตและนาสนใจ โดยอาจน าผลตภณฑ เชน ผลตภณฑในกลมยาหมอง ยาดม ยานวดตางๆ ทคนจนนยม ไปวางขายในจดทมนกทองเทยวจนมาเทยว ซงจะท าใหเกดการทดลองใช มการซอเปนของฝาก เปนการเปดตลาดยาจากสมนไพรไทยในลกคาชาวจนไดเปนอยางด

- ภาครฐสงเสรมใหมรานทเปนศนยรวมการขายผลตภณฑจากสมนไพรไทยใหมากขน เชน ตามหวเมองหลกตางๆ และเมองทองเทยว เพอเปนการสงเสรมและดงดดใหคนทวไป ทงชาวไทยและตางชาต ไดรจก และเกดความสนใจในผลตภณฑจากสมนไพรมากขน

3. สวนของประชาชนผใชทวไป - ภาครฐสงเสรมการใหความรกบประชาชนเรองยาสมนไพรไทย ทงสรรพคณ

วธการใช โดยน าหลกฐานทางวทยาศาสตรตางๆ มาสนบสนน ผานชองทางสอตางๆ ทคนไทยรบรไดมากขน ทงสอโทรทศน วทย สอออนไลนตางๆ เพอใหเขาถงกลมคนในวงกวาง

- ภาครฐปลกฝงความรเรองสมนไพรตงแตเดก เชน จดใหมหลกสตรใหเดกเรยนร วธการดแลตวเองเบองตน รจกพชสมนไพรแตละชนด ตนไหนพชพษ ตนไหนพชมประโยชน เพอใหเดกสามารถพจารณาขอมลดวยตวเองไดอยางถกตอง 5.3 ขอจ ากดงานวจย

งานวจยนมงศกษาปญหาและผลกระทบของปญหาทเกดขนในกจกรรมแตละสวนของหวงโซอปทานอตสาหกรรมยาสมนไพรไทยตงแตตนน า กลางน า จนถงปลายน า ซงจะมประโยชนตอผมสวนเกยวของทงหมดในการปรบตว และสามารถน างานวจยนไปตอยอดในการวางแผนกลยทธเพอชวยผลกดนใหอตสาหกรรมยาสมนไพรไทยสามารถเพมมลคาได แตยงจ าเปนตองศกษาเพมเตมถงการปฏบตงานจรงของแตละภาคสวนทเกยวของ เพอใหบรรลวตถประสงคทตงไว

5.4 ขอเสนอแนะส าหรบงานวจยตอเนอง

เนองจากงานวจยนมงเนนทแนวทางการเพมมลคาในเชงกลยทธและเชงนโยบาย ดงนนในการตอยอดงานวจย อาจน าแนวทางการเพมมลคาทไดมาประเมนความเปนไปได วาสามารถน าไปประยกตใชไดจรงกบบรบทของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย มความสมเหตสมผล และเกดประสทธผลไดอยางยงยน

Ref. code: 25605902031508LTP

50

รายการอางอง หนงสอ วทยา สหฤทด ารง. (2546). Supply Chain Management การจดการหวงโซอปทาน. กรงเทพฯ:

ส านกพมเพยรสน เอดดเคชน อนโดไชนา. ณฏฐพนธ เขจรนนทน. 2552. การจดการเชงกลยทธ (ฉบบปรบปรงใหม). กรงเทพฯ: ซเอดยเคชน.

บทความวารสาร วนต อศวกจวร. (2560). พรบ.ผลตภณฑสมนไพรไทย หวงใชขบเคลอนสนโยบายไทยแลนด 4.0. สถาบนการแพทยแผนไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวง

สาธารณสข. (2558). คมอมาตรฐานการผลตยาสมนไพร. สออเลกทรอนกส โกสนทร บณยวฒโนภาส. (2560). ไทยใช Herbs 4.0 พฒนาสมนไพรไทย ยนนานสงเสรมยาสมนไพร

และยาชวภาพ. สบคนจาก. http://www.thaibizchina.com/thaibizchina/th/interesting-facts/detail.php?SECTION_ID=607&ID=17714

ศตวรรษ สถตยเพยรศร. (2560). Value Chain หวงโซคณคา. สบคนจากhttp://www.tpso10.org/index.php?option=com_content&view=article&id=126&Itemid=185

ศนยบรการธรกจอตสาหกรรม. (2559). แนวโนมอตสาหกรรม และขนาดตลาดของธรกจแปรรปสมนไพร. สบคนจาก. https://bsc.dip.go.th/th/category/quality-control/qs-trensherbsproduct

Books Porter, M.E. (2001). Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior

Performance. New York: Free Press.

Ref. code: 25605902031508LTP

51

Thanita Kongrerk. (2013). A Study of the Competitive Advantage Of Thai Traditional Medicine And Herbal Products. School of Business, University of the Thai Chamber of Commerce.

Articles Danielle Rose (2017). Reviewing the State of the Herbs & Botanicals Market. Herbal Medicine. (2015). Value Chains of Herbal Medicines-Ethnopharmacological and

Analytical Challenges in a Globalizing World. Passport. IBC Center for Management Research. (2009). Supply Chain Management Practices at

Nokia Corporation. Passport. Industrial Marketing Management. (2000). Issues in Supply Chain Management.

Passport. Malinee Sompopcharoen and Vanvisa Sresumatchai (2015). Systematic Review:

Marketing Communication of Thai Herbal Products to Enhance Potential in Becoming Global Products.

Electronic Media Hexa Research. (2017). Herbal Medicine Market Size and Forecast, By Product

(Tablets & Capsules, Powders, Extracts), By Indication (Digestive Disorders, Respiratory Disorders, Blood Disorders), And Trend Analysis, 2014 – 2024. Retrieved from https://www.hexaresearch.com/research-report/global-herbal-medicine-market/

Ovidijus Jurevicius. (2013). Value Chain Analysis. Retrieved from https://www.strategicmanagementinsight.com/tools/value-chain-analysis.html

Ref. code: 25605902031508LTP

52

ภาคผนวก

Ref. code: 25605902031508LTP

52

แบบสอบถาม

สวนของค าถามในการสมภาษณกลมตวอยาง แยกตามบทบาทหนาทในหวงโซอปทาน โดยค าถามจะม 2 สวน คอ

สวนท 1 ขอมลทวไปของผใหสมภาษณ สวนท 2 ถามทศนคตภาพรวมของอตสาหกรรมยาจากสมนไพรไทย เชน ลกษณะการ

ท างาน การสงตอขอมล ทรพยากร สถานการณตลาดยาสมนไพรไทย หรอความคดเหนตางๆ เกยวกบภาพรวมอตสาหกรรมยาสมนไพรไทย สวนท 1 ขอมลทวไป

1. ชอ/นามสกล 2. อาย 3. ระดบการศกษา 4. อาชพ/ต าแหนง 5. ประสบการณการท างาน

สวนท 2 ค าถามเกยวกบทศนคตตอภาพรวมอตสาหกรรมสมนไพรไทย

1. เขาใจเรองหวงโซคณคา (Value Chain) หรอไม 2. โครงสรางอตสาหกรรมผลตภณฑยาสมนไพรไทยในปจจบนประกอบไปดวยอะไรบาง 3. ในแตละสวนของโครงสรางมการด าเนนงานทเชอมตอกนอยางไร 4. การด าเนนงานของแตละกจกรรมในอตสาหกรรมมการรวมมอกนหรอไม อยางไร 5. กระบวนการในการปลก สกด สงเคราะห หรอจดซอจดหาวตถดบ (วตถดบสมนไพรไทย หรอ

สารสกด) เปนอยางไร 6. มการสงผานขอมลกนในอตสาหกรรมมากนอยแคไหน เชน ขอมลดานการตลาด ความตองการ

ของสมนไพรไทยของผผลต ผบรโภค ขอมลดานราคา ขอมลดานคณภาพวตถดบ การผลต การควบคมคณภาพ เปนตน

7. จากการด าเนนงานในปจจบนสามารถตอบสนองความตองการของผบรโภคไดดหรอไม เชน สงผลผลตไดตามจ านวนและคณภาพทตลาดตองการ

8. มปญหาเกยวกบความสมพนธระหวางการด าเนนงานของกจกรรมตางๆ ตงแตตนน าถงปลายน าหรอไม อยางไร (เกษตรกร/ผสงเคราะหวตถดบ/นกวจยและพฒนา/โรงงานผลต/ ผคาสง-ปลก)

Ref. code: 25605902031508LTP

53

9. อะไรเปนจดออน-จดแขงของแตละหนวยธรกจในอตสาหกรรมน (เกษตรกร/ผสงเคราะหวตถดบ/นกวจยและพฒนา/โรงงานผลต/ผคาสง-ปลก/รานยาปลก-สง)

10. อตสาหกรรมยาสมนไพรไทยมการแขงขนสงหรอไม อยางไร 11. ความเขมขนของการแขงขนในตลาดสมนไพรไทยเปนอยางไร ทงในสวนของกลมเกษตรกร

ผปลก ผสงเคราะหวตถดบ ผผลต ผขาย (รานคาปลก-สง) 12. อ านาจการตอรองตางๆ ของทกธรกจทมสวนเกยวของในอตสาหกรรมน ใครเปนผมอทธพล

สงสด อยางไร (เกษตรกร/ผสงเคราะหวตถดบ/นกวจยและพฒนา/โรงงานผลต/ผคาสง -ปลก/รานยาสาขาตางๆ)

13. ส าหรบการก าหนดราคาผลผลตใครเปนผก าหนดราคายาจากสมนไพรไทย 14. ปญหาและอปสรรคทพบในแตละกจกรรมของหวงโซธรกจ 15. แนวทางการจดการ เพอแกปญหาหรอปรบตวตอการเปลยนแปลงของสภาวะตลาด 16. ความคดเหนตอการสนบสนนและสงเสรมจากนโยบายรฐบาลตอสถานการณอตสาหกรรมยา

จากสมนไพรไทย 17. ปญหาทเกดจากความสมพนธตอกจกรรมตางๆ เชน การเชอมโยงขอมลของแตละภาคสวน

การขนสงวตถดบ 18. มแนวทางในการจดการความสมพนธระหวางธรกจตางๆ ในอตสาหกรรมอยางไรเพอใหเกด

การด าเนนงานทประสทธภาพมากทสด (สรางความรวมมอ ตนน า-กลางน า-ปลายน า) 19. ในกรณทวตถดบสมนไพรไทยขาดตลาดมสนคาอนทนแทนหรอไม

Ref. code: 25605902031508LTP

54

ประวตผเขยน ชอ - นามสกล นางสาวจรวรรณ ทองยน วนเดอนปเกด 11 ธนวาคม 2529 วฒการศกษา ปการศกษา 2553: เภสชศาสตรบณฑต มหาวทยาลยมหดล ต าแหนง เภสชกรฝายประกนคณภาพ องคการเภสชกรรม

ประสบการณท างาน 2556-ปจจบน: เภสชกรฝายประกนคณภาพ องคการเภสชกรรม

2553-2556: เภสชกรฝายผลต บรษท ไบโอแลป จ ากด

Ref. code: 25605902031508LTP