1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Η διαχείριση απορριμμάτων στην Ικαρία 1.1. Γεωγραφικά στοιχεία μελέτης 1.2. Ποιοτική σύνθεση απορριμμάτων 1.3. Ποσότητες παραγόμενων απορριμμάτων 1.4. Μοντέλα διαχειρίσεις 1.5. Ανεξέλεγκτη καύση 1.6. ΧΥΤΑ

2. Γενικά στοιχεία μεθόδων διαχείρισης 2.1. ΧΑΔΑ – Χωματερές 2.2. Χώροι υγειονομικής διάθεσης απορριμμάτων 2.3. Πυρόλυση 2.4. Ανακύκλωση 2.5. Η έννοια της ολοκληρωμένης διαχείρισης

3.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΙΚΑΡΙΑ

1.1. Γεωγραφικά στοιχεία της μελέτης

Η παρούσα εργασία αφορά τον συγκριτικό έλεγχο διάφορων εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ) σε Καποδιστριακούς Δήμους με σκοπός την ανάδειξη της καταλληλότερης.

Χώρος μελέτης είναι το νησί Ικαρία. Γεωγραφικά ανήκει στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και διοικητικά στην περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Με την νήσο Σάμο και το σύμπλεγμα των νησιών Φούρνοι απαρτίζουν τον νομό Σάμου.

Σχήμα 1.1

Αποτελείται από τρεις δήμους (Άγιος Κήρυκος, Εύδηλος και Ράχες) με έναν συνολικό πληθυσμό 8312 κατοίκων (ΕΣΥΕ 2001). Η χωρική κατανομή του πληθυσμού κατά δήμο είναι η εξής:

Δήμος Ποσοστό πληθυσμου1991

Άγιος Κήρυκος 39%

Ευδηλος 34%

Ράχες 27% Πίνακας 1.1

3

Αναλυτικά η πληθυσμιακή εξέλιξη Δήμων Δημοτικών Διαμερισμάτων της Νήσου Ικαρίας κατά την περίοδο 1971 – 2001 είναι η ακόλουθη :

Πληθυσμός Πληθυσμιακή Μεταβολή % Δήμοι και Δημοτικά

Διαμερίσματα 1971 1981 1991 2001 1971 ­

1981 1981 ­ 1991

1991 ­ 2001

1971 ­ 2001

Δήμος Αγίου Κηρύκου

3.298 3.191 3.093 3.243 ­3,24 ­3,07 4,85 ­1,67

Δ.Δ. Αγίου Κηρύκου 2.447 2.386 2.387 2.545 ­2,49 0,04 6,62 4,00

Δ.Δ. Περδικίου 486 478 411 366 ­1,65 ­14,02 ­10,95 ­24,69

Δ.Δ. Χρυσοστόμου 365 327 295 332 ­10,41 ­9,79 12,54 ­9,04 Δήμος Ευδήλου 2.667 2.612 2.398 2.831 ­2,06 ­8,19 18,06 6,15

Δ.Δ. Ευδήλου 601 656 612 726 9,15 ­6,71 18,63 20,80

Δ.Δ. Αρεθούσης 191 216 194 187 13,09 ­10,19 ­3,61 ­2,09

Δ.Δ. Δάφνης 666 600 474 520 ­9,91 ­21,00 9,70 ­21,92

Δ.Δ. Καραβοστάμου 454 465 485 524 2,42 4,30 8,04 15,42

Δ.Δ. Μαγγανίτη 232 162 151 216 ­30,17 ­6,79 43,05 ­6,90

Δ.Δ. Φραντάτου 523 513 482 658 ­1,91 ­6,04 36,51 25,81 Δήμος Ραχών 1.737 1.756 2.055 2.238 1,09 17,03 8,91 28,84

Δ.Δ. Ραχών 836 865 1.158 1.238 3,47 33,87 6,91 48,09

Δ.Δ. Αγίου Πολυκάρπου

536 599 599 649 11,75 0,00 8,35 21,08

Δ.Δ. Καρκιναγρίου 365 292 298 351 ­20,00 2,05 17,79 ­3,84 Πίνακας 1.2

Η συνολική έκταση της περιοχής μελέτης ανέρχεται σε 225 τ.χλμ.. Η κατανομή της έκτασης της περιοχής μελέτης κατά Δήμο είναι η ακόλουθη:

Δήμος Ποσοστό έκτασης

Άγιος Κήρυκος 20%

Ευδηλος 35%

Ράχες 45% Πίνακας 1.3

4

Η κλαδική διάρθρωση των οικονομικών δραστηριοτήτων δίνεται από τον κάτωθι πίνακα:

Κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας 1991

Γεωργία – κτηνοτροφία ­ αλιεία 35,01%

Βιομηχανία – βιοτεχνία ­ ορυχεία 4,67%

Εμπόριο – τουρισμός – υπηρεσίες 48,05%

Κατασκευές 12,28% Πίνακας 1.4

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι ο Δήμος Αγίου Κηρύκου με την μικρότερη έκταση παρουσιάσει την μεγαλύτερη πληθυσμιακή συγκέντρωση έχοντας στον αντίποδα τον Δήμο Ραχών με την μεγαλύτερη έκταση και τον μικρότερο πληθυσμό.

Επίσης παρατηρούμε ότι είναι ανύπαρκτη δευτερογενής παραγωγή. Η οικονομία του νησιού στηρίζεται στην γεωργία – κτηνοτροφία και στις υπηρεσίες.

1.2. Ποιοτική σύνθεση απορριμμάτων

Όσον αφορά την σύνθεση των απορριμμάτων , στην περιοχή μελέτης δεν έχουν γίνει μετρήσεις για την σύνθεση τους. Γενικά εξαρτάται από το βιοτικό επιπεδο τα καταναλωτικά πρότυπα.

Για τις ανάγκες της παρούσας μελέτης η σύνθεση των αστικών αποβλήτων εκτιμάται κατά προσέγγιση με βάση την σύσταση των απορριμμάτων διαφόρων ελληνικών πόλεων, όπως αυτή έχει προσδιοριστεί σύμφωνα με μελέτες και αναλύσεις που έχουν γίνει.

ΥΛΙΚΑ (%)

Ρόδος ΄89

Θεσ/κη ΄87

Αθήνα ΄95

Αθήνα ΄90

Ηράκλειο ΄90

Κως ΄91

Χανιά ΄91

Νάξος ΄94

Καλαμάτα ΄92

Οργανικά 43,0 51,7 51,0 48,5 52,5 38,2 55,2 47,3 47,0

Χαρτί 17,0 17,7 22,3 22,0 17,2 24,4 18,9 21,5 25,0

Γυαλί 14,0 4,1 4,2 3,5 1,4 11,3 3,8 5,4 2,6

Πλαστικά 10,0 7,2 10,0 10,5 14,3 11,0 8,6 10,2 7,4

Μέταλλα 1,0 5,9 3,5 4,2 2,8 5,4 3,8 3,4 3,4

Λοιπά 6,0 13,4 9,0 11,3 11,8 9,7 9,7 12,2 14,6 Πίνακας 1.5 Ποσοστιαία σύσταση αστικών απορριμμάτων Ελληνικών Πόλεων

5

ΕΙΔΟΣ ΥΛΙΚΟΥ ΠΟΣΟΣΤΟ (% κ.β.)

Ζυμώσιμα 40

Χαρτί 32

Πλαστικό 9

Μέταλλο 4

Γυαλί 4

Λοιπά 11

Σύνολο 100 Πίνακας 1.6 Εκτιμώμενη σύσταση απορριμμάτων νήσου Ικαρίας

Το εκτιμώμενο ποσοστό των οργανικών στα ΑΣΑ της νήσου Ικαρίας θεωρείται 40%, λαμβάνοντας υπόψη την δομή της Ικαριακής κοινωνίας. Δηλαδή το γεγονός ότι η Ικάρια οικογένεια διατηρεί μια έντονη επαφή με την κτηνοτροφία, ανεξαρτήτως επαγγελματικής ενασχόλησης των μελών της. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το οργανικό μέρος των απορριμμάτων να είναι μειωμένο, επειδή αυτό (αποφάγια, υπόλοιπα) χρησιμοποιούνται για την διατροφή των οικόσιτων ζώων (γουρούνια, κουνέλια κ.λπ.) Το δεύτερο που μπορεί να παρατηρήσει κάποιος είναι το μεγάλο ποσοστό του χαρτιού, το οποίο στην πλειοψηφία του οφείλεται στις συσκευασίες.

1.3. Ποσότητες παραγόμενων απορριμμάτων

Η ποσότητα απορριμμάτων που αντιστοιχεί σε κάθε άτομο διαφέρει σημαντικά από περιοχή σε περιοχή και εξαρτάται κυρίως από το βιοτικό επιπεδο τα καταναλωτικά πρότυπα, την κινητικότητα του πληθυσμού και τις εποχές του έτους.

Από στοιχεία του ΕΣΔΚΝΑ για την ημερήσια παραγωγή απορριμμάτων σε διαφορετικές από άποψη βιοτικού επιπέδου περιοχές της Αττικής προκύπτει ο παρακάτω πίνακας.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ (kg/άτομο

ημέρα) ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΥΞΗΣΗΣ % OΜΑΔΑ

(ανά βιοτικό επίπεδο)

ΔΗΜΟΙ

1985 1990 1996 1985­1990 1990­1996

Ι Ν.ΛΙΟΣΑ 0,64 0,74 0,86 15,63 16,22

ΙΙ ΑΘΗΝΑ 0,92 1,08 1,22 17,39 12,96 ΙΙΙ ΚΗΦΙΣΙΑ 1,07 1,48 1,72 38,32 16,22

Πίνακας 1.7

6

Οι μετρήσεις αυτές δεν αφορούν την περιφέρεια, όμως είναι τα μόνα συστηματικά ποσοτικά στοιχεία που υπάρχουν σε χρονικό ορίζοντα δεκαετίας.

Συνεκτιμώντας τα στοιχεία του πίνακα, μπορούμε να πραγματοποιήσουμε ορισμένες παραδοχές για την μέση ημερήσια παραγωγή απορριμμάτων για τις πόλεις της Ελληνικής περιφέρειας. Για πόλεις με περισσότερους από 100.000 κατοίκους η ημερήσια παραγωγή ανά άτομο

ανέρχεται σε 1,1 κιλό.

Για πόλεις κάτω των 100.000 κατοίκων μέχρι κωμοπόλεις των 2.000 κατοίκων μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η παραγωγή ανέρχεται σε 0,8 έως 1,1 κιλά περίπου. Δεχόμαστε μια μέση τιμή 0,95 κιλά.

Για τους οικισμούς με πληθυσμό μικρότερο από 500 έως 2000 κατοίκους η ημερήσια παραγωγή απορριμμάτων ανά κάτοικο υπολογίζεται σε 0,6 – 0,8 κιλά.

Για οικισμούς με πληθυσμό μικρότερο από 500 κατοίκους υπολογίζεται σε 0,6 κιλά αντίστοιχα .

Επίσης στον πληθυσμό του νησιού πρέπει να προστεθούν και οι επισκέπτες τουρίστες της τουριστικής περιόδου. Αναλυτικά στοιχεία για τον ακριβή αριθμό των τουριστών και επισκεπτών, ανά περιοχή δεν υπάρχουν. Ωστόσο είναι γνωστό ότι η τουριστική περίοδος του νησιού έχει διάρκεια από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο και η τουριστική κίνηση παρουσιάζει μια διακύμανση με απόλυτη αιχμή στις αρχές του Αυγούστου. Επίσης αύξηση των επισκεπτών παρατηρείται στις αργίες των Χριστουγέννων και το Πάσχα. Έτσι μπορούμε να υποθέσουμε ότι για τρεις μήνες το χρόνο επισκέπτονται το νησί τόσοι επισκέπτες όσοι και οι μόνιμοι κάτοικοι του νησιού οι οποίοι έχουν μια υψηλή μέση ημερήσια παραγωγή απορριμμάτων περί το 1,1 κιλό ανά άτομο και ημέρα.

Κατά την δεκαετία 1981­1991 ο πληθυσμός του νησιού παρουσίασε μείωση της τάξης του 0,2% ενώ κατά την δεκαετία 1991­2001 παρουσίασε αύξηση της τάξης του 10,2%. Δεχόμαστε μια γραμμική αύξηση του πληθυσμού με ρυθμό αύξησης 10% ανά δεκαετία, δηλαδή δεχόμαστε ότι θα συνεχιστεί η αύξηση του πληθυσμού σύμφωνα με τους ρυθμούς ανάπτυξης της τελευταίας δεκαετίας. Δεχόμαστε επίσης ένα βάθος χρόνου της μελέτης μιας εικοσαετίας, για τον έλεγχο διάφορων εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ). Δεχόμαστε ότι οι ρυθμοί παραγωγής απορριμμάτων, στην διάρκεια της εικοσαετίας μελέτης, δεν θα αλλάξουν ουσιαστικά, έτσι η ειδική παραγωγή

7

απορριμμάτων θα είναι σταθερή και ίση με 0,65 kg/άτομο/ημέρα για τους μόνιμους κατοίκους και 1,1 kg/άτομο/ημέρα για τους έποικους.

Με αυτά τα δεδομένα μπορούμε να υπολογίσουμε την ετήσια παραγωγή απορριμμάτων στην νήσο Ικαρία στην επόμενη εικοσαετία 2008 – 2028, όπως φαίνεται στον επόμενο πίνακα

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ (kg/έτος) ΕΤΟΣ ΚΑΤΟΙΚΟΙ

ΜΟΝΙΜΟΙ ΕΠΟΧΙΚΟΙ ΣΥΝΟΛΟ 2008 8894 2110102 880506 2990608 2009 8983 2131203 889311 3020514 2010 9073 2152515 898204 3050719 2011 9163 2174040 907186 3081226 2012 9255 2195780 916258 3112038 2013 9348 2217738 925421 3143159 2014 9441 2239915 934675 3174590 2015 9536 2262314 944022 3206336 2016 9631 2284938 953462 3238399 2017 9727 2307787 962996 3270783 2018 9825 2330865 972626 3303491 2019 9923 2354173 982353 3336526 2020 10022 2377715 992176 3369891 2021 10122 2401492 1002098 3403590 2022 10223 2425507 1012119 3437626 2023 10326 2449762 1022240 3472002 2024 10429 2474260 1032463 3506722 2025 10533 2499003 1042787 3541790 2026 10639 2523993 1053215 3577208 2027 10745 2549233 1063747 3612980 2028 10852 2574725 1074385 3649109

ΣΥΝΟΛΟ 69499308

Πίνακας 1.8

1.4. Μοντέλα διαχείρισης

Η διαχείριση των απορριμμάτων στην Ικαρία ακολούθησε μέχρι σήμερα το ίδιο μοντέλο που σε γενικές γραμμές ακολούθησε και η υπόλοιπη Ελλάδα. Δηλαδή προσωρινή αποθήκευση σε πλαστικούς η μεταλλικούς κάδους, συλλογή από τις υπηρεσίες καθαριότητας των δήμων για να απομακρυνθούν από τους οικισμούς και μεταφορά του προβλήματος σε άλλες θέσεις, κυρίως χαράδρες, όπου τα απορρίμματα εναποτίθενται ανεξέλεγκτα και χωρίς μέριμνα, προκαλώντας κινδύνους για την δημόσια υγεία, κίνδυνος πυρκαγιών και ρύπανση του περιβάλλοντος.

8

Το 2005 καταμετρήθηκαν στην Ικαρία 6 χώροι εναπόθεσης απορριμμάτων, όλοι χωρίς άδεια λειτουργίας και χωρίς καμία οργάνωση.

Δήμος Τοποθεσία Καύση Περίφραξη επίχωση Εξυπηρετούμενοι οικισμοί

1. Αγίου Κηρύκου

α. Βίγλες Όλοι οι οικισμοί του Δήμου

2. Ευδήλου

α. Αγκαθωπός Ευδηλος, Φραντάτου, Δάφνη

β. Καραβοστάμου Καραβοστάμου, Αρέθουσα

γ. Μαγγανίτη Μαγγανίτη

3. Ραχών α. Αργιουλάκι Ράχες

β. Άγιος πολύκαρπος

Αγ. Πολύκαρπος, Μεσακτής

Πίνακας 1.9

Το 2006 με εντολή της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, και κατόπιν πιέσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, εισάγεται η έννοια του ΧΑΔΑ (Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων), μειώνεται ο αριθμός τους σε τρεις, ένας για κάθε δήμο (Άγιος Κήρυκος – Βίγλες, Εύδηλος – Αγκαθωπός, Ράχες – Αργιουλάκι), ξεκινάει η εξυγίανση και η αποκατάσταση των υπόλοιπων και ταυτόχρονα συνεχίζεται η προσπάθεια εξεύρεσης χώρου για την κατασκευή ενός ΧΥΤΑ και για τους τρεις δήμους του νησιού.

9

Σχήμα 1.2 Θέσεις ΧΑΔΑ και προτεινόμενου ΧΥΤΑ νήσου Ικαρίας

Η από κοινού προσπάθεια των τριών δήμων της Ικαρίας για την δημιουργία ενός φορέα που θα είναι υπεύθυνος για την διαχείριση των απορριμμάτων του νησιού, άρχεται από το 2000 τουλάχιστον. Η εύρεση ενός χώρου για την υγειονομική ταφή των απορριμμάτων έχει απασχολήσει την τοπική αυτοδιοίκηση πρώτου βαθμού μέσω του Αναπτυξιακού Συνδέσμου ΟΤΑ Ικαρίας – Φούρνων, όσο και την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σάμου. Από το 2001 έως το 2006 ανατέθηκαν έξι μελέτες για την ανεύρεση του κατάλληλου χώρου για την δημιουργία ΧΥΤΑ. Τόσο ο αριθμός των μελετών όσο και η περίοδος αναζήτησης αναδεικνύουν την αναμενόμενη δυσκολία του εγχειρήματος. Η μη ενημέρωση του κοινού αλλά κυρίως η έλλειψη εμπιστοσύνης των πολιτών προς τις υποχρεώσεις της πολιτείας για την τήρηση των νόμων και την προστασία του περιβάλλοντος, οδήγησαν τους κατοίκους των περιοχών που αναδείχτηκαν από αυτές της προσπάθειες χωροθέτησης του ΧΥΤΑ να εξεγείρονται πιστεύοντας ότι οι θεσμοθετημένοι όροι προστασίας του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, δεν θα τηρηθούν. Σήμερα, μετά από οκτώ χρόνια τριβών της τοπικής κοινωνίας, η θέση που φαίνεται να προκρίνεται ως καταλληλότερη είναι η ΄΄θέση Πλαγιά ‘’. Αυτή η θέση θα θεωρείται ως οριστική κατά την σύνταξη αυτής της εργασίας.

Ταυτόχρονα με την αναζήτηση κατάλληλου χώρου για την δημιουργία ΧΥΤΑ, χώρος ο οποίος θα είναι ο συγκερασμός περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών απαιτήσεων, ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος ΟΤΑ Ικαρίας – Φούρνων, προχωράει για πρώτη φορά το 2007, σε μια προσπάθεια μείωσης του όγκου των απορριμμάτων μέσω της

10

ανακύκλωσης. Το διαδοχικό ΄΄περά δώθε’’ της χωροθέτησης του ΧΥΤΑ επί οκτώ χρόνια διαπαιδαγώγησε θετικά την τοπική κοινωνία, έτσι η ίδια η τοπική κοινωνία, πέρα από τις υποχρεώσεις του κράτους προς τους διεθνείς οργανισμούς , να απαιτήσει από την τοπική αυτοδιοίκηση την λήψη μέτρων για την μείωση των σκουπιδιών, έτσι ώστε να παραταθεί στο μέγιστο δυνατό η διάρκεια ζωής του νέου ΧΥΤΑ. Υλικά όπως το χαρτί, το μέταλλο, το γυαλί και το πλαστικό έχουν γίνει αντικείμενο περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος των δημοτών.

Με την παρούσα μελέτη προσεγγίζεται η διαχείριση των αστικών στέρεων αποβλήτων της νήσου Ικαρίας, μέσω της διαδικασίας της πυρόλυσης, σε σύγκριση με άλλα πραγματικά σενάρια. Γίνεται μια προσπάθεια εκτίμησης της οικονομικής βιωσιμότητας της πυρόλυσης σε χώρους με μικρές σχετικά παραγωγές απορριμμάτων. Να σημειωθεί ότι στην παρούσα εργασία η νήσος Ικαρία θεωρείται ως ένας Δήμος, υπόθεση η οποία θα γίνει πραγματικότητα εντός του προσεχούς χρονικού διαστήματος με την εφαρμογή του ΄΄Καποδίστρια ΙΙ΄΄.

Από τα προαναφερθέντα μπορούμε να προσλάβουμε σαν εναλλακτικά σενάρια διαχείρισης ΑΣΑ τα εξής:

1. Καύση 2. ΧΥΤΑ 3. Πυρόλυση 4. Ανακύκλωση σε συνδυασμό με ΧΥΤΑ 5. Ανακύκλωση σε συνδυασμό με πυρόλυση και ΧΥΤΑ (ΧΥΤΥ)

1.5. Ανεξέλεγκτη Καύση

Στα τέλη της δεκαετίας του 60 η τότε τοπική αυτοδιοίκηση (δήμοι και κοινότητες) χρεώνονται για πρώτη φορά την διαχείριση των απορριμμάτων. Η πρώτη λύση ήταν η απόρριψη τους πλησίον των οικισμών σε πλαγιές με έντονες κλίσεις καθώς και σε ρέματα. Πολύ σύντομα αντιλαμβανόμενοι το μέγεθος του προβλήματος, λόγω του όγκου απορριμμάτων που συνεχώς μεγάλωνε, μετακινήθηκαν μακρύτερα χωροθετόντας τις χωματερές σε μέρη με μεγαλύτερη δυνατότητα συσσώρευσης απορριμμάτων. Έτσι γεννήθηκαν οι έξι χωματερές της νήσου Ικαρίας. Όμως η μεγάλη συσσώρευση απορριμμάτων έφερε μαζί της εκτός από όλα τα αλλά και τις πυρκαγιές, άλλοτε ηθελημένες και άλλοτε από αυτανάφλεξη των σκουπιδιών. Έτσι γεννήθηκε η διαχείριση των σκουπιδιών μέσω της καύσης στην Ικαρία, όπως άλλωστε και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στην δεκαετία του 90 ο Δήμος Αγίου Κηρύκου και ο Δήμος Ευδήλου βελτιώνουν την καύση εντάσσοντας στο Κοινοτικό Ταμείο Στήριξης έργα περίφραξης – διαμόρφωσης

11

των σκουπιδότοπων στην θέση Βίγλες και Αγκαθωπός. Οι σκουπιδότοποι περιφράσσονται ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος πυρκαγιάς από τα εύφλεκτα πλαστικά και χαρτιά που παρασύρονται από τους άνεμους και να μειωθεί ο διασκορπισμός τους στην τριγύρω περιοχή με αποτέλεσμα την αισθητική υποβάθμιση.

Φωτογραφία 1.1 Σκουπιδότοπος θέση Βίγλες Δήμου Αγίου Κηρύκου

Σε τακτά διαστήματα συνήθως στις αρχές του καλοκαιριού καθαρίζονται οι χώροι της καύσης, και τα υλικά που δεν καίγονται , κυρίως μέταλλα, θάβονται πλησίον της χωματερής, δίνοντας χώρο για την επόμενη καύση.

Με αυτού του τύπου την καύση, μη ελεγχόμενη στο ύπαιθρο, μειώνεται σημαντικά ο όγκος των απορριμμάτων. Παραμένουν άλυτα τα προβλήματα ρύπανσης του εδάφους, του νερού και του αέρα, μέσω των στραγγισμάτων που συσσωρεύονται στους πυθμένες των χώρων καύσης, καθώς και των αέριων ρύπων : διοξείδιο του άνθρακος, μονοξείδιο του άνθρακα, οξείδιο του αζώτου ,μονοξείδιο του αζώτου, διοξείδιο του θειου, αμμωνία, υδροχλωρικό οξύ, υδροφθορικό οξύ, υδρογονάνθρακες (διοξίνες). Και ενώ δεν υπάρχει καμία έρευνα για την επίδραση των στραγγισμάτων στον χώρο, το 2007 υπήρξαν οι πρώτες πληροφορίες σχετικά με του αέριους ρύπους. Η πρώτη έκθεση του ΕΚΕΘΕ «Δημόκριτος» αφορά «αποτελέσματα των μετρήσεων προσδιορισμού συγκεντρώσεων διοξινών και πολυχλωριωμένων διφαινυλίων (PCBs) σε δείγματα ζωικής προέλευσης από περιοχές πλησίον των χωματερών στην Ικαρία». Η δειγματοληψία ήταν « στοχευμένη

12

» και έγινε σε κτηνοτροφικές μονάδες σε απόσταση α) 2 χλμ από την χωματερή Ραχών, δείγμα Ν1

β) 1 χλμ από την χωματερή Ευδήλου, δείγμα Ν2 γ) 10 χλμ από την χωματερή Ευδήλου, δείγμα Ν3.

Πάρθηκαν δείγματα γάλακτος, τυριού και κρέατος. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι « οι τιμές διοξινών και παρόμοιων με τις διοξίνες PCBs στις περιοχές δειγματοληψίας Ν1 και Ν2 που βρίσκονται σε απόσταση έως 2 χλμ από τις χωματερές είναι υψηλότερες (έως διπλάσιες) από τις τιμές που ανιχνεύονται συνήθως σε κτηνοτροφικά προϊόντα ελληνικής προέλευσης και είναι σημαντικά υψηλότερες από τις αντίστοιχες τιμές στην περιοχή δειγματοληψίας Ν3 που απέχει 10 χλμ από χωματερή ». Το συμπέρασμα είναι ότι ενώ οι τιμές από όλα τα δείγματα που ελέχθησαν είναι εντός των μέγιστων επιτρεπτών ορίων, όπως ορίζονται από τον κανονισμό 1881/2006/ΕΚ της Ε.Ε., ωστόσο « διαφαίνεται καθαρά μια αυξητική τάση της επιβάρυνσης από διοξίνες σε περιοχές κοντά σε χωματερές και για αυτό προτείνεται να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα, ώστε να αποφεύγονται οι πυρκαγιές (σκόπιμες ή από αυτοανάφλεξη) στις χωματερές ».

Τα οικονομικά στοιχεία της καύσης δεν λαμβάνουν υπόψη την επιβάρυνση του περιβάλλοντος που συγκεκριμένος τύπος διαχειρίσεις προκαλεί σε αυτό. Στις αρχές του ‘90 επενδύθηκαν στην Ικαρία για την βελτίωση των υπαρχόντων χωματερών 150.000 €. Ενδεικτικά το 2006 για την καθαριότητα του νησιού, πληρώθηκαν από τους τρεις δήμος τα κάτωθι ποσά:

ΔΗΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (απογραφή 2001)

ΚΟΣΤΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΘΑΡΙΟΤΗΤΑΣ 2006

ΑΓΙΟΣ ΚΗΡΥΚΟΣ 3243 238631

ΕΥΔΗΛΟΣ 2831 110000 ΡΑΧΕΣ 2238 71443

Σύνολο 8312 420074

Πίνακας 1.10

Από το ποσόν αυτό μόνον 10.000€ αφορά την συντήρηση – καθαρισμό των χωματερών. Τα υπόλοιπα χρήματα (410.074€) αφορούν λειτουργικά έξοδα των υπηρεσιών καθαριότητας (καύσιμα, ημερομίσθια προσωπικού, συντήρηση οχημάτων).

Συμπερασματικά μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η καύση, με την συγκεκριμένη μορφή, έχει ένα υψηλό περιβαλλοντικό κόστος, αλλά ένα χαμηλό οικονομικό.

13

1.6. ΧΥΤΑ

Το δεύτερο σενάριο διαχείρισης ΑΣΑ Ικαρίας είναι η δημιουργία ΧΥΤΑ. Όπως προαναφέρθηκε η επιλεγμένη θέση είναι η θέση Πλαγιά. Το κύριο πλεονέκτημα της θέσης είναι η κεντροβαρικότητα της. Ο ΧΥΤΑ αυτός στην 20 ετή διάρκεια ζωής του θα πρέπει να αποδεχτεί τον όγκο των

70.000 tn απορριμμάτων (παράγραφος 3). Δεχόμενοι επιτυγχανόμενη πυκνότητα απορριμμάτων στον ΧΥΤΑ, συντηρητικά της τάξεως των 800 kg/ m 3 , προκύπτει ότι ο συνολικός όγκος των απορριμμάτων που θα διατεθούν στον ΧΥΤΑ καθ΄ όλη την διάρκεια λειτουργίας του ανέρχονται σε:

70.000 tn ÷ 0.8 tn/ m 3 = 87.500 m 3

Εκτιμώντας το υλικό επικάλυψης σε 12% του όγκου των απορριμμάτων, προκύπτει ότι ο συνολικός όγκος των απορριμμάτων και του υλικού επικάλυψης θα είναι:

V = 87.500 m 3 Χ 1.12 = 98.000 m 3

Αποδεχόμενοι : μέγιστο ύψος στρώσης απορριμμάτων h1 = 2.70 m μέγιστο ύψος υλικού επικάλυψης κάθε στρώσης h2 = 0.30 m

Αν Κ το πλήθος των επάλληλων στρώσεων, Η το μέσο ύψος εναπόθεσης και F1 η απαιτούμενη επιφάνεια για υγειονομική ταφή, τότε :

F1 = V / H = V / K*( h1 + h2 )

Έτσι ανάλογα με τον αριθμό επάλληλων στρώσεων, η απαιτούμενη επιφάνεια και το τελικό μέσο ύψος του χώρου υγειονομικής ταφής διαμορφώνεται όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί.

Εξ άλλου, η συνολική απαιτούμενη έκταση F2 περιλαμβάνει εκτός του χώρου υγειονομικής ταφής και πρόσθετο χώρο για τα έργα υποδομής (εσωτερικό οδικό δίκτυο , κτίρια, στέγαστρα, περίφραξη κ.λ.π.). Ο πρόσθετος αυτός χώρος ανέρχεται στο 25% ­ 30% του αρχικά απαιτούμενου.

14

Κ

(αριθμός

στρώσεων)

F1

(στρέμματα)

F2

(στρέμματα)

3 10,9 14,2

4 8,2 10,6

5 6,5 8,5

6 5,4 7,1

7 4,7 6,1

8 4,1 5,3

9 3,6 4,7

Πίνακας 1.11

Η μέγιστη απαιτούμενη συνολική επιφάνεια για τον ΧΥΤΑ Ικαρίας εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 14 στρέμματα. Το κόστος για την απόκτηση του συγκεκριμένου ακίνητου ανέρχεται σε 60.000 €. Οι ΧΥΤΑ και γενικότερα οι αναερόβιοι αντιδραστήρες αποτελούν μια από τις

σημαντικότερες πηγές παραγωγής CH4. Το βιοαερίου αποτελεί βασική εκροή των συστημάτων διαχείρισης απόβλητων που εμπεριέχουν στάδια αναερόβιας ζύμωσης (χώνευσης) οργανικών ουσιών. Η σύσταση του εξαρτάται από το στάδιο αποδόμησης των αποβλήτων, φτάνει δε έως και 60% CH4 – 40% CΟ2 κατά το στάδιο της μεθανογένεσης. Η έκλυση του βιοαερίου έχει σημαντικό ανεπιθύμητων επιπτώσεων (ατμοσφαιρική ρύπανση, οσμές, κίνδυνος εκρήξεων, συμβολή στο φαινόμενο του θερμοκηπίου) Ένας από τους στόχους διαχείρισης του ΧΥΤΑ είναι η απαγωγή του βιοαερίου από τον χώρο παραγωγής ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος εκρήξεων λόγω επαφής με τον ατμοσφαιρικό αέρα και ταυτόχρονα να περιοριστεί η εκπομπή του στην ατμόσφαιρα που συνεργεί στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η καύση του συλλεγέντος βιοαερίου επιτυγχάνει την μετατροπή του CH4 σε CΟ2 με ανάλογο περιορισμό των επιπτώσεων σε ότι αφορά το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η αξιοποίηση της θερμογόνου δύναμης των αερίων, συνεπάγεται περαιτέρω μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αφού συμβάλει στην εξοικονόμηση συμβατικών καυσίμων. Ένας τόνος αποδομήσιμων απούλητων σε ΧΥΤΑ μετασχηματίζεται σε περίοδο 40 ετών

κατά 55% σε αέριες ενώσεις, παράγοντας 150 έως 250 m 3 αερίων, με μέση θερμογόνο δύναμη 19MJ/ m 3 . Η πλήρης ενεργειακή αξιοποίηση ενός m 3 βιοαερίου παράγει περίπου 6 kWh ενέργειας.

Στην περίπτωση του ΧΥΤΑ Ικαρίας το βιοαποδομήσιμο τμήμα των απορριμμάτων θα μας δώσει :

70.000 tn Χ 0,72 Χ 200 m 3 / tn Χ 6 kWh = 60.480.000 kWh = 60.480 ΜWh

15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΘΟΔΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

2.1 ΧΑΔΑ ­ Χωματερές

Ο όρος ΧΑΔΑ (Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων) είναι συνδεδεμένος με την πλέον προσφιλή διαχείριση των απορριμμάτων στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα. Το περιβάλλον υπήρξε από ανέκαθεν τελικός αποδέκτης των υπολειμμάτων της κατανάλωσης και των κατάλοιπων της παραγωγικής διαδικασίας. Στις παλαιότερες κοινωνίες τα υπολείμματα της κατανάλωσης και της παραγωγής αποτελούσαν μέρος του βιολογικού κύκλου της κοινωνίας. Η ανεξέλεγκτη διάθεση των απορριμμάτων ήταν μια ιδανική λύση αφού η φύση είχε την δυνατότητα τα να ανακυκλώνει. Αντίθετα στις σύγχρονες κοινωνίες η κατάσταση έχει μεταβληθεί δραματικά. Οι σύγχρονες κοινωνίες, βρήκαν βολική την μέθοδο της ανεξέλεγκτης διάθεσης, παραγνωρίζοντας όμως το γεγονός ότι οι ποσότητες των απορριμμάτων αλλά και η ποιοτική τους σύσταση, έχουν ξεπεράσει τις ικανότητες της φύσης για αυτοκαθαρισμό, με αποτέλεσμα την ανατροπή της επικρατούσας οικολογικής ισορροπίας.

Ο τρόπος διάθεσης των απορριμμάτων στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα, στηρίχτηκε σε μια ανεξέλεγκτη ή ημιελεγχόμενη απόρριψη απορριμμάτων σε ανοιχτούς χώρους, χαράδρες και ρέματα, με βασικό, αν όχι μοναδικό κριτήριο την απόρριψη μακριά από κατοικημένες περιοχές.

Η διατάραξη της ισορροπίας του οικοσυστήματος είναι αναπόφευκτη σε μια περιοχή που φιλοξενεί έναν χώρο διάθεσης απορριμμάτων και η διαταραχή αυτή επεκτείνεται σε μεγάλη έκταση γύρω από αυτόν. Η διατάραξη της ισορροπίας καθορίζεται από: 1. μεταβολή του ανάγλυφου της περιοχής 2. κάλυψη και απόκρυψη των φυσικών χαρακτηριστικών, όπως η βλάστηση και η διατάραξη του φυσικού αποστραγγιστικού δικτύου

3. αισθητική υποβάθμιση του τοπίου

Η ανεξέλεγκτη απόρριψη πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν πρόβλημα: 1. δημόσιας υγείας και επιδημιολογίας 2.προστασίας του περιβάλλοντος 3. διαπαιδαγώγησης μίας υπεύθυνης συμπεριφοράς του κοινού στο περιβάλλον και την προστασία της φύσης

16

Οι πιο σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις της διάθεσης των απορριμμάτων σε χωματερές (ΧΑΔΑ) είναι οι παρακάτω: ­ Μολύνονται οι επιφανειακοί και υπόγειοι υδροφόροι ορίζοντες (τα υγρά που προκύπτουν από την διήθηση των αποβλήτων που βρίσκονται υπό αποσύνθεση καταλήγουν σε βαθύτερα στρωματά του εδάφους και απειλούν τα αποθέματα νερού). ­ Ρυπαίνονται τεράστιες περιοχές, οι ακτές και οι θάλασσες ­ Ρυπαίνεται η ατμόσφαιρα από τα προϊόντα της καύσης και από δυσοσμία των απορριμμάτων ­ Ανεξέλεγκτη δημιουργία και απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα αερίων που συμβάλουν στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη ­ Τίθεται σε κίνδυνο η δημόσια υγειά από την μετάδοση ασθενειών ­ Κινδυνεύει η χερσαία και η θαλάσσια πανίδα πολλών περιοχών ­ Υποβαθμίζεται αισθητικά το τοπίο ­ Η αποσύνθεση των οργανικών απόβλήτων μπορεί να διαρκέσει πολλές δεκαετίες ­ Υφίσταται αρνητικές επιπτώσεις ο τουρισμός ­ Κίνδυνοι εκρήξεων ­ Πρόκληση πυρκαγιών ( συχνά μέσα ή κοντά σε δασικές εκτάσεις) ­ Οι χωματερές καταλαμβάνουν χώρο μεγάλων εκτάσεων που είναι αναγκαίος για τις κοινότητες.

Οι αρνητικές αυτές επιπτώσεις, σχετίζονται σχεδόν στην πλειοψηφία τους, σε τρία σημαντικά προβλήματα τα οποία είναι παράγωγα της σύστασης των απορριμμάτων και του συγκεκριμένου τρόπου επεξεργασίας, δηλαδή την δημιουργία στραγγισμάτων (διασταλλαζόντων) βιοαερίου και διοξινών.

Τα διασταλλάζοντα είναι υγρά που δημιουργούνται από την αποσύνθεση του οργανικού μέρους των απορριμμάτων και από την διείσδυση στην μάζα των νερών της βροχής. Κατά την πορεία των υγρών μέσα από την μάζα των απορριμμάτων διαλύονται και παρασύρονται διάφοροι ρύποι. όταν τα στραγγίσματα διαφεύγουν στο περιβάλλον μπορούν να μολύνουν τόσο τα επιφανειακά όσο και τα υπόγεια νερά. Οι ρυπαντές που απελευθερώνονται από τα απορρίμματα με διάφορες φυσικοχημικές και βιολογικές διαδικασίες περνούν μέσα στο νερό και το επιβαρύνουν με οργανικά και ανόργανα υλικά. Τα κυριότερα ρυπαντικά συστατικά των διασταλλαζόντων είναι: ­ Ανόργανα κατιόντα όπως ασβέστιο (Ca ++ ), μαγνήσιο (Mg ++ ), νάτριο (Na + ), κάλιο (K + ), αμμώνιο (NH4

+ ), σίδηρος (Fe ++ ), μαγγάνιο(Mn ++ ) ­Ανόργανα ανιόντα όπως χλωριόντα (Cl ­ ), θειικά (SO4

­ ), όξινα ανθρακικά (HCO3 ­ )

­ Βαρέα μέταλλα όπως κάδμιο (Cd), ψευδάργυρος (Zn), μόλυβδος (Pb), χαλκός (Cu), νικέλιο (Ni), κοβάλτιο (Co).

17

­Οργανικά υλικά εκφρασμένα ως BOD και COD ­Ειδικά οργανικά υλικά (συνήθως περιεκτικότητας μικρότερης της 0,1 mg/l) όπως αρωματικοί υδρογονάνθρακες, φαινόλες και χλωριωμένες αλειφατικές ενώσεις ­ Διάφορα άλλα συστατικά όπως βορικά, θειούχα, αρσενικά και ελαιώδη (δευτερεύουσας σημασίας) ­ Υδράργυρος και βάριο (δευτερεύουσας σημασίας) Τα διασταλλάζοντα υγρά παρουσιάζουν μεταβολές στην σύσταση τους. Αυτή

επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως η σύνθεση των απορριμμάτων, η ηλικία του χώρου απόθεσης, η υδρολογία του χώρου, το κλίμα, η εποχή, η υγρασία. Επίσης τα υγρά των απορριμμάτων επηρεάζονται από την συγκράτηση του εδάφους και την αραίωση από τα υπεδάφια νερά. Η ρύπανση των υπόγειων νερών και του υπόγειου περιβάλλοντος από τα

διασταλλάζοντα, παραμένει απαρατήρητη για μεγάλα χρονικά διάστημα και διαπιστώνεται μόλις γίνει λειψή νερού από γεωτρήσεις ή κατά την έξοδο του στην επιφάνεια μέσω πηγών. Τα υπόγεια νερά που έχουν ρυπανθεί για να απομακρυνθούν μέσω του φυσικού συστήματος χρειάζεται δεκάδες έως εκατοντάδες χρόνων.

Η απόθεση των απορριμμάτων στις χωματερές, έχει σαν αποτέλεσμα την έναρξη διαδικασιών βιοαποικοδόμησης των οργανικών υλικών που περιέχονται σε αυτά. Στην μάζα των απορριμμάτων συμβαίνουν πλήθος φυσικών και χημικών φαινομένων τα οποία αφορούν την αποσύνθεση τους και την μετατροπή τους σε σταθερές χημικές ενώσεις. Κατά την αποσύνθεση των οργανικών υλικών, απουσία οξυγόνου, εκλύονται διάφορα αέρια τα οποία χαρακτηρίζονται συνολικά σαν βιοαέριο. Το βιοαέριο αποτελείται κυρίως από μονοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο σε ίσες περίπου αναλογίες, ενώ σε μικρές ποσότητες περιλαμβάνει αμμωνία, διοξείδιο του άνθρακα, υδρογόνο, άζωτο και οξυγόνο. Η γενικευμένη χημική αντίδραση που περιγράφει την αναερόβια διάσπαση των στερεών απόβλητων είναι:

Οργανικό υλικό + βακτηρία → Διασπασμένο Οργανικό υλικό + CH4 + CO2 + άλλα αέρια (Tchobanoglous et al., 1993)

Η σύσταση του βιοαερίου εξαρτάται από την σύσταση του υποστρώματος που μεταβολίζεται αλλά και από ένα σύνολο περιβαλλοντικών παραγόντων που επηρεάζουν την μικροβιακή δράση.

18

Συστατικό Περιεκτικότητα

(%κ.ο., επί ξηρού)

Μεθάνιο 45 ­ 60

Διοξείδιο του άνθρακα 40 ­ 60

Άζωτο 2 ­ 5

Οξυγόνο 0,1 – 1,0

Σουλφίδια, μερκαπτάνες, κλπ 0,0 – 1,0

Αμμωνία 0,1 – 1,0

Υδρογόνο 0,0 – 0,2

Μονοξείδιο του άνθρακα 0,0 – 0,2

Ιχνοστοιχεία 0,01 – 0,6

Χαρακτηριστικά Τιμή

Θερμοκρασία ( 0 C) 37,7 – 48,9

Ειδικό βάρος 1,02 – 1,06

Υγρασία Κορεσμένο

Μέγιστη θερμογόνος Δύναμη(kWh/Nm 3 ) 4,14 – 5,17

Πίνακας 2.1 Σύνθεση και βασικά χαρακτηριστικά βιοαερίου

Οι ανεξέλεγκτες εκπομπές του βιοαερίου έχουν αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον. Οι σημαντικότερες αυτών είναι οι παρακάτω: ­ κίνδυνος φωτιάς ή έκρηξης ­ προβλήματα υγείας ­ υποβάθμιση φυσικού περιβάλλοντος ­ μόλυνση υπόγειου υδροφορέα ­ επίδραση στην παγκόσμια κλιματική αλλαγή ­ ανεπιθύμητες οσμές

Η ανεξέλεγκτη παραγωγή βιοαερίου στους ΧΑΔΑ, πολλές φορές έχει σταθεί η αιτία πρόκλησης πυρκαγιών σε αυτούς, από αυτανάφλεξη των απορριμμάτων. Κοντά σε αυτές τις αθέλητες πυρκαγιές στους ΧΑΔΑ, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και αυτές που εσκεμμένα προκαλούνται, με σκοπό την μείωση του όγκου των απορριμμάτων ή και την μείωση της όχλησης από οσμές και τρωκτικά, τόσο από εκπρόσωπους των ΟΤΑ ή και απλούς πολίτες. Η γνωστή παρενέργεια αυτών των δράσεων, είναι οι παρά πολλές πυρκαγιές που ξεκίνησαν από τις χωματερές και μεταδόθηκαν σε γειτονικές αγροτικές και δασικές εκτάσεις μειώνοντας και υποβαθμίζοντας φυσικούς και ανθρωπογενείς πόρους. Η άγνωστη παρενέργεια των πυρκαγιών στους ΧΑΔΑ είναι η παραγωγή διοξινών. Κύρια αιτία των διοξινών είναι η παρουσία του χλωρίου στα απορρίμματα από πλαστικά PVC. Περισσότερες από 100 οργανικές ενώσεις έχουν βρεθεί στις εκπομπές από καύση

19

σκουπιδιών, όπως οι πολυχλωριωμένες διβενζο­διοξίνες (PCDD), τα πολυχλωριωμένα διβενζο­φουράνια (PCDF), πολυχλωριωμένες φαινόλες, πολυχλωριωμένα βενζένια, φθαλικοί εστέρες και πολυαρωματικοί υδρογονάνθρακες (ΠΑΥ). Οι διοξίνες έχουν σοβαρότατες επιπτώσεις, καθώς είναι εξαιρετικά τοξικές, προκαλούν μεταλλάξεις και τερατογεννέσεις. Είναι ιδιαίτερα σταθερές στο περιβάλλον (αποικοδομουνται πολύ αργά) και έχει βρεθεί ότι στις περιοχές που εκπέμπονται, διασπείρονται στο έδαφος, στις καλλιέργειες, στα θηλαστικά, στα νερά και στα ψαριά των περιοχών που θα δεχτούν την επιβάρυνση.. Τα ίδια ισχύουν για τους πολυαρωματικους υδρογονάνθρακες, που είναι ουσίες καρκινογόνες και μεταλλαξιογόνες. Εκτός από τις διοξίνες και τους πολυαρωματικους υδρογονάνθρακας, η ανεξέλεγκτοι καύση των απορριμμάτων στους ΧΑΔΑ, απελευθερώνει και άλλους ρύπους στην ατμόσφαιρα όπως διοξείδιο του αζώτου (NO2), μονοξείδιο του αζώτου (NO), διοξείδιο του άνθρακα (CO2), μονοξείδιο του άνθρακα (CO), διοξείδιο του θείου (SO2), αμμωνία (NH4), υδροχλωρικό οξύ (HCl), υδροφθορικό οξύ (HF), υδρογονάνθρακες (HC). Όμως εκτός από αυτά τα αέρια, εκπέμπονται σε μεγάλες ποσότητες σωματίδια και ιπτάμενη τέφρα. Η τέφρα συνίσταται σε ποσοστό άνω του 70% από ανόργανες ύλες. Μεταξύ αυτών έχουν βρεθεί βαρέα μέταλλα όπως χρώμιο (Cr), νικέλιο (Ni), μόλυβδος ( Pb). Στα σωματίδια και την τέφρα περιλαμβάνονται επίσης οργανικές ενώσεις, οι όποιες παρότι είναι σε μικρές ποσότητες, είναι εξαιρετικά τοξικές.

Στην Ελλάδα η ανεξέλεγκτη διάθεση των απορριμμάτων υπήρξε η κύρια μεθοδολογία διαχειρίσεις τους, παρόλο που ήδη από το 1975 υπήρξε το νομικό υπόβαθρο και παρότρυνση από την Ευρωπαϊκοί Ένωση, για αντικατάσταση αυτού του μοντέλου. Σήμερα το κράτος προσπαθεί μέχρι το τέλος του 2008, να κλείσει και να εξυγιάνει όλες αυτές τις παράνομες χωματερές (ΚΥΑ 4641/232/2006), οι οποίες σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ ήταν 1453 μέχρι τον Φεβρουάριο του 2004. Στην πράξη το κράτος σύρθηκε σε αυτήν την αλλαγή στάσης, μετά από τα πρόστιμα που υποχρεώθηκε να καταβάλει μετά από ''επεισόδια ρύπανσης'', που προκλήθηκαν σε τέτοιους χώρους (Ταγαράδες Θεσσαλονίκης, Κουρουπητός Χανίων).

Τα στοιχεία που ακολουθούν προέρχονται από την τελική έκθεση ομάδας εργασίας του

ΥΠΕΧΩΔΕ η οποία είχε σαν αντικείμενο την προώθηση έργων αποκατάστασης χώρων

ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ.). Η παράθεση των στοιχείων γίνεται με σκοπό

να αναδείξει το μέγεθος του προβλήματος στο σύνολο του Ελλαδικού χώρου.

1 ΕΝΕΡΓΟΙ ΧΑΔΑ 1453

2 ΑΝΕΝΕΡΓΟΙ ΧΑΔΑ 1173

3 ΣΥΝΟΛΟ ΧΑΔΑ 2626

Πίνακας 2.2 Αριθμός ΧΑΔΑ σε εθνικό επίπεδο

20

2182

830

3012

1453 1173

2626

­33% 41% ­13%

­500

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

ΕΝΕΡΓΟΙ ΑΝΕΝΕΡΓΟΙ ΣΥΝΟΛΟ ΧΑΔΑ

ΑΡ. Χ

ΑΔΑ

2000

2004

ΕΝΕΡΓΟΙ ΑΝΕΝΕΡΓΟΙ ΣΥΝΟΛΟ ΧΑΔΑ

2000 2182 830 3012

2004 1453 1173 2626

% ΜΕΤΑΒΟΛΗ ­33% 41% ­13%

Πίνακας 2.3 Εξέλιξη αριθμού ΧΑΔΑ (έτη 2000­2004)

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΤΑ

(ΣΥΝΟΛΟ)

ΟΤΑ ΜΕ ΧΑΔΑ (ΕΝΕΡΓΟ Ή ΑΝΕΝΕΡΓΟ)

ΟΤΑ ΜΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΕΝΕΡΓΟ ΧΑΔΑ

ΟΤΑ ΜΕ ΑΝΕΝΕΡΓΟΥΣ ΧΑΔΑ

(ΜΟΝΟ)

ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ 55 54 25 8

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 134 117 45 24

ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 61 56 6 15

ΗΠΕΙΡΟΣ 76 66 25 7

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 104 94 36 13

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 39 22 2 6

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 74 63 16 5

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 95 81 46 10

ΑΤΤΙΚΗ 124 27 1 5

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 107 88 20 15

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 36 31 9 5

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 58 44 6 4

ΚΡΗΤΗ 70 49 19 13

ΣΥΝΟΛΑ 1033 792 256 130

21

Πίνακας 2.4 Αριθμός ΟΤΑ που εξυπηρετούνται από ΧΑΔΑ (ανά Περιφέρεια)

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ

ΧΑΔΑ (ΕΝΕΡΓΟΙ­ ΑΝΕΝΕΡΓΟΙ)

Απόσταση από ρέμα μόνιμης ροής ≤100 μ

% Απόσταση από δάσος ≤100 μ %

ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ 205 37 18,0% 34 16,6% ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 542 81 14,9% 137 25,3% ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 207 26 12,6% 44 21,3% ΗΠΕΙΡΟΣ 252 30 11,9% 98 38,9% ΘΕΣΣΑΛΙΑ 394 66 16,8% 78 19,8% ΙΟΝΙΑ 30 3 10,0% 10 33,3% ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 157 24 15,3% 47 29,9% ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 307 37 12,1% 108 35,2% ΑΤΤΙΚΗ 29 2 6,9% 7 24,1% ΠΕΛΟΠΟΝΗΣΣΟΣ 227 2 0,9% 34 15,0% ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 81 3 3,7% 19 23,5% ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 70 0 0,0% 8 11,4% ΚΡΗΤΗ 125 5 4,0% 14 11,2%

ΣΥΝΟΛΑ 2626 316 12,0% 638 24,3% Πίνακας 2.5 Απόσταση ΧΑΔΑ από δάσος ή από ρέμα

22

ΕΚΤΑΣΗ ΕΝΕΡΓΩΝ ΧΑΔΑ (στρ)

<1 7,8%

1­­5 43,2% 6­­20

33,2%

21­­50 9,4%

>50 3,4%

ΧΩΡΙΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 3,0%

<1 1­­5 6­­20 21­­50 >50 ΧΩΡΙΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΕΚΤΑΣΗ ΑΝΕΝΕΡΓΩΝ ΧΑΔΑ (στρ)

<1 10,3%

1­­5 51,2%

6­­20 26,4%

21­­50 6,0%

>50 2,5%

ΧΩΡΙΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 3,7%

<1

1­­5

6­­20

21­­50

>50

ΧΩΡΙΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Πίνακας 2.6 Έκταση ΧΑΔΑ (στρ.)

Η αποκατάσταση ενός ΧΑΔΑ πρέπει να ικανοποιεί τις περιβαλλοντικές ανάγκες της περιοχής, την δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης του χώρου, λαμβάνοντας υπόψη την επίτευξη του βέλτιστου κόστους (φωτογραφία 2.α ­ 2.β). Η μελέτη αποκατάστασης ενός ΧΑΔΑ απαιτεί την σύνθεση γνώσεων διάφορων επιστημονικών ειδικοτήτων, όπως εδαφομηχανικού, υδραυλικού, υδρογεωλόγου, αρχιτέκτονα τοπίου, γεωπόνου και ειδικών κατασκευαστών. Η διαδικασία βιοαποικοδόμησης στους ΧΑΔΑ εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως ο βαθμός συμπίεσης, η υγρασία κ.λ.π. και καθώς αυτές συνεχίζονται για αρκετά χρόνια μετά το κλείσιμο του ΧΑΔΑ είναι ουσιώδη σημασίας γα την αποκατάσταση του.

23

φωτογραφία 2.1 φωτογραφία 2.2

φωτογραφία 2. 3 φωτογραφία 2.4

Αποκατάσταση ΧΑΔΑ Καραβοστάμου Ικαρίας

φωτογραφία 2.5

Πρωταρχικός σκοπός της αποκατάστασης είναι ο έλεγχος και ο έλεγχος των διασταλλαζόντων υγρών στον χώρο διάθεσης (σχήμα 2.αα). Τα χαρακτηριστικά της επικάλυψης, φυσικά , χημικά, γεωμετρικά, πρέπει να είναι τέτοια ώστε να αποτρέπουν την εισροή όμβριων στον όγκο των απορριμμάτων.

24

Σχήμα 2.1. Αποκατάσταση ΧΑΔΑ ­ ΧΥΤΑ

Πολλές φορές πριν από την αποκατάσταση ενός ΧΑΔΑ, ανάλογα με την προβλεπόμενη μελλοντική του χρήση και το επίπεδο ρύπανσης, μπορεί να απαιτηθεί και εξυγίανση του χώρου διάθεσης από τους ρύπους.

2.2. Χώροι υγειονομικής διάθεσης απορριμμάτων

Η διαχείριση των ΑΣΑ μέσω της υγειονομικής ταφής ή ελεγχόμενης διάθεσης είναι μια παλιά μέθοδος και ταυτόχρονα μια τελική φάση διαχείρισης. Είναι μια μέθοδος η οποία μας επιτρέπει να διαχειριστούμε αυτό που χαρακτηρίζουμε σαν οικιακά απορρίμματα, μπάζα, σταθεροποιημένες λάσπες, τεφρές και σκουριές με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Ο μηχανισμός λειτουργίας ενός ΧΥΤΑ, στηρίζεται στην εγκαθίδρυση ενός οικοσυστήματος εντός των ΑΣΑ, αποτελούμενο από μικροβιακούς οργανισμούς, αδρανή υλικά και οργανικό υπόστρωμα (σχήμα 2.αα). Το οικοσύστημα αυτό θα πρέπει να λειτουργήσει σαν

25

Σχήμα 2.2 Ενδεικτικές διεργασίες ενός ΧΥΤΑ

αναερόβιος βιοαντιδραστήρας, εντός του οποίου θα γίνει βιοαποικοδόμηση της οργανικής ύλης των απορριμμάτων, δια μέσω των μικροβιακών οργανισμών, με παραγωγή διασταλαγμάτων, βιοαερίου και νέας βιομάζας και ταυτόχρονη έκλυση θερμότητας. Ο ρυθμός βιοαποικοδόμησης εξαρτάται από την σύσταση των απορριμμάτων, την υγρασία, την παρουσία θρεπτικών συστατικών, την παρουσία τοξικών, την θερμοκρασία και το pH. Η γενικευμένη χημική αντίδραση που περιγράφει την αναερόβια διάσπαση των στερεών αποβλήτων σε έναν ΧΥΤΑ εξακολουθεί να είναι:

Οργανικό υλικό + βακτηρία → Διασπασμένο Οργανικό υλικό + CH4 + CO2 + άλλα αέρια (Tchobanoglous et al., 1993)

Η βιοαποικοδόμηση μοντελοποιείται στις ακόλουθες 5 φάσεις: 1. Φάση Ι (αερόβια φάση): Πρόκειται για μικρής διάρκειας αέρια φάση που λαμβάνει χώρα

αμέσως μετά την απόθεση των απορριμμάτων, στην οποία τα εύκολος αποδομούμενα οργανικά συστατικά αποσυνθέτονται αερόβια με παραγωγή CO2

2. Φάση ΙΙ (μεταβατική φάση): Η δράση των ζυμωτικών και των οξεικογενών βακτηρίων έχει σαν αποτέλεσμα την ταχεία παραγωγή πτητικών λιπαρών οξέων, CO2 και H2. Το προκύπτον όξινο διαστάλλαγμα περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις λιπαρών οξέων, Ca, Fe, βαρέων μέταλλων και NH3

26

3. Φάση ΙΙΙ (αναερόβια όξινη φάση): Αυξάνεται η συγκέντρωση του CH4 ενώ μειώνονται οι συγκεντρώσεις του Η2, του CO2 και των πτητικών λιπαρών οξέων. Η αύξηση του pH λόγω μετατροπής των λιπαρών οξέων μειώνει την διαλυτότητα των μετάλλων που καθιζάνουν σαν σουλφίδια

4. Φάση IV (μεθανιογένεση): Χαρακτηρίζεται σαν η φάση του μεθανίου, καθώς υπάρχει σταθερή παραγωγή αυτού, της τάξης του 50­65% κ.ό., κάτι που διατηρεί σε χαμηλά επίπεδα τα πτητικά οξέα και το Η2

5. Φάση V (ωρίμανση) : Η παραγωγή μεθανίου ελαχιστοποιείται, παραμένει στα απορρίμματα ο ελάχιστα αποδομήσιμος οργανικός άνθρακας και εμφανίζεται Ν2 στο βιοαέριο εξαιτίας της διάχυσης του στους χώρους απόθεσης από την ατμόσφαιρα. Αερόβιες ζώνες και υψηλά δυναμικά οξειδοαναγωγής για την παραγωγή CH4

εμφανίζονται στα ανώτερα στρώματα του χώρου απόθεσης. Στους ενεργούς ΧΥΤΑ υπάρχουν σε ταυτόχρονη εξέλιξη όλες οι φάσεις της

βιοαποικοδόμησης. Οι διαδικασίες αυτές συνεχίζονται και μετά από το κλείσιμο του ΧΥΤΑ, μέχρι να διασπαστεί όλο το οργανικό τμήμα των ΑΣΑ.

Σε έναν ΧΥΤΑ η παραδοσιακή διάθεση των απορριμμάτων γίνεται σε διαδοχικές στρώσεις πάχους 2­3 μέτρων (σχήμα 2.αα). Η στρώση των απορριμμάτων (ταμπάνι)

Σχήμα 2.3 Κλασική μορφή ΧΥΤΑ

συμπυκνώνεται μέχρι 600­800kg/m 3 , ώστε να αποφευχθεί ο σχηματισμός κενών μέσα στην μάζα τους. Η κάλυψη γίνεται με κατάλληλες γαίες πάχους 10­30 cm , στο τέλος κάθε

27

εργάσιμης ημέρας. Η κάλυψη πρέπει να είναι ομοιογενής, διαπερατή για τα αέρια και να παρέχει ευχέρεια και ασφάλεια στην κυκλοφορία των απορριμματοφόρων. Όταν η διάθεση γίνεται με συμπίεση, τότε αυτή πραγματοποιείται με ειδικές μηχανές τους συμπιεστές, οι οποίοι διαστρώνουν τα απορρίμματα σε επαναλαμβανόμενες λεπτές στρώσεις πάχους 30­50cm, τις οποίες συμπιέζουν μέχρι μια πυκνότητα 800­1000kg/m 3 . Τα διαστρωμένα απορρίμματα δεν έχουν ανάγκη καθημερινής κάλυψης. Για την αποφυγή ενοχλήσεων και την καλύτερη αισθητική του χώρου τοποθετείται επιστρώσεις από κατάλληλες γαίες πάχους 15cm. Πλεονεκτήματα της διάθεσης με συμπίεση , είναι η ελάττωση των αναγκών σε υλικό κάλυψης, η ευκολία κίνησης των οχημάτων πάνω στην επιφάνεια διάθεσης, η μεγαλύτερη εκμετάλλευση του όγκου διάθεσης, η ελάττωση της τελικής καθιζήσεις,, η καλύτερη γενική εικόνα του χώρου διάθεσης και το λιγότερο προσωπικό. Μια τεχνική που εφαρμόζεται επίσης, είναι ο τεμαχισμός των απορριμμάτων, με την βοήθεια θραυστήρα με σφύρες και κοπτήρες, και την διάθεση στον χώρο απόθεσης μέσω φορτωτή. Η θραύση δημιουργεί ένα ομοιογενές υλικό εύκολο στην συμπίεση. Πρακτικά η θρυμματοποίηση διπλασιάζει την πυκνότητα των ανεπεξέργαστων απορριμμάτων, ενώ η ζύμωση διπλασιάζει την πυκνότητα των θρυμματισμένων.

Οι κυριότερες μέθοδοι πλήρωσης των χωρών διάθεσης είναι οι εξής: 1. πλήρωση επιπέδων χωρών με φατνώματα (κυψέλες), με εκσκαφή (σχήμα 2.αα) 2. πλήρωση επιπέδων εκτάσεων χωρίς εκσκαφή (σχήμα 2.αα) 3. πλήρωση λάκκων, κοιλωμάτων εδάφους (σχήμα 2.αα)

Σχήμα 2.4 Υγειονομική ταφή με εκσκαφή

υλικό κάλυψης

28

Σχήμα 2.5 Υγειονομική ταφή σε πλήρωση

Η διαχείριση ενός ΧΥΤΑ περιλαμβάνει εκείνες τις ενέργειες που επιτρέπουν την λειτουργία του εντός των ισχυόντων προδιαγραφών με σκοπό την ελαχιστοποίηση την περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Οι ενέργειες αυτές αναφέρονται κυρίως στην διάστρωση των απορριμμάτων, στην συλλογή και διαχείριση των διασταλλαζόντων υγρών και του βιοαερίου.

Η διάστρωση των απορριμμάτων περιλαμβάνει αυτή την διάστρωση , την συμπίεση και την χωματοκάλυψη τους (σχήμα 2.αα). Ο μηχανολογικός εξοπλισμός που θα απαιτηθεί εξαρτάται από την ποσότητα , την ποιότητα των ΑΣΑ, από τα χαρακτηριστικά του υλικού κάλυψης, από τις αποστάσεις μεταφοράς του υλικού, από τις μετεωρολογικές συνθήκες. Το υλικό χωματοκάλυψης πρέπει να εμποδίζει την εισροή των όμβριων, και την διαφυγή του βιοαερίου. Η άργιλος είναι ένα υλικό κατάλληλο όταν περιέχει ένα ποσοστό υγρασίας, άλλα όταν στεγνώσει και ξηραθεί παρουσιάζει ρωγμές με ανάλογα αποτελέσματα.

Σχήμα 2.6 Μέτωπο εργασίας ΧΥΤΑ

29

Τα διασταλλάζοντα είναι υγρά τα οποία δημιουργούνται κατά την διαδικασία βιοαποικοδόμησης του οργανικού κλάσματος των απορριμμάτων. Επίσης ποσότητα σχηματίζεται κατά την διαδικασία διάστρωσης και συμπίεσης των απορριμμάτων καθώς και κατά την διέλευση των όμβριων δια μέσω της μάζας των απορριμμάτων (κατείσδυση), παρασέρνοντας μαζί του οργανικούς και ανόργανους ρύπους. Βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή διασταλλαζόντων, είναι οι βροχοπτώσεις, η ύπαρξη υπόγειων νερών, η συνδιάθεση λάσπης, η ανακύκλωση διασταλλαζόντων, τα χαρακτηριστικά του υλικού κάλυψης, η περιεχόμενη υγρασία των απορριμμάτων, η ενδεχόμενη τοποθέτηση στεγνωτικού στρώματος, η μορφολογία του χώρου διάθεσης. Η διαχείριση των διασταλλαζόντων αφορά τις διαδικασίες μείωσης της παραγωγής τους, συλλογής, καθαρισμού και τελικής τους διάθεσης. Για τη μείωση της παραγωγής απαιτείται η κατασκευή περιφερειακών καναλιών απαγωγής των όμβριων, ώστε να ελαχιστοποιείται η παροχή νερού στον όγκο των απορριμμάτων, η σωστή χωματοκάλυψη των στρωμάτων με ενδεδειγμένο υλικό. Για την συλλογή των διασταλλαζόντων τοποθετούνται σωλήνες αποστράγγισης (σχήμα 2.αα), είτε σε ακτινική διάταξη, είτε σε δενδροειδή διάταξη. Οι σωλήνες αποστράγγισης καταλήγουν σε κεντρικά φρεάτια, από όπου τα συλλεχθέντα υγρά οδηγούνται σε μονάδα καθαρισμού ή εάν και όσο απαιτείται ανακυκλώνονται στον όγκο των απορριμμάτων.

Σχήμα 2.7 Σωλήνας αποστράγγισης διασταλαγμάτων

Κατά την διαδικασία βιοαποικοδόμησης στους ΧΥΤΑ, παράγεται εκτός από τα διασταλλάζοντα και ένα μίγμα αερίων με κύρια συστατικά CH4 και CΟ2, γνωστό σαν

30

βιοαέριο. Το αέριο αυτό, προϊόν της αναερόβιας ζύμωσης των οργανικών συστατικών των ΑΣΑ, ομοιάζει με το φυσικό αέριο, έχει χαρακτηριστικά καύσιμου αέριου με θερμογόνο δύναμη της τάξης του 15.000­20.000 kJ/m3. Το υδρόθειο και ορισμένες οργανικές ενώσεις του προσδίδουν χαρακτηριστικά επικίνδυνου και ενίοτε τοξικού αέριου. Το περιεχόμενο μεθάνιο σε αναλογία 5­15% στον αέρα είναι εκρηκτικό. Η ποσότητα, ο ρυθμός παραγωγής και η ποιοτική σύσταση του βιοαερίου εξαρτάται από παραμέτρους όπως η ποιότητα των απορριμμάτων, η υγρασία, η θερμοκρασία, η αλκαλικότητα (pH). Η διαχείριση ενός ΧΥΤΑ, σε σχέση με το βιοαέριο, αφορά τα συστήματα ανάκτησης του, με κύριο σκοπό την ελαχιστοποίηση των κινδύνων που προέρχονται από μια ανάφλεξη του ­ εκρηκτικό μίγμα με τον αέρα (Ταγαράδες Θεσσαλονίκης), αλλά και την ενδεχόμενη ενεργειακή του αξιοποίηση, όπου η παραγόμενη ποσότητα κρίνεται ικανοποιητικοί (ΒΕΑΛ ­ Βιοαέριο Ενέργεια Άνω Λιοσίων) . Από περιβαλλοντικής άποψης, το μεθάνιο θεωρείται ότι συμβάλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου 30 φορές περισσότερο από ότι το CΟ2.

Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της υγειονομικής ταφής είναι τα εξής:

Πλεονεκτήματα: 1. Όπου υπάρχει διαθέσιμη γη, η υγειονομική ταφή είναι συνήθως η πιο οικονομική μέθοδος.

2. Η αρχική επένδυση είναι χαμηλή, συγκρινόμενη με τεχνικές μείωσης του όγκου των απορριμμάτων και ανάκτησης υλικών και ενέργειας.

3. Ο χώρος υγειονομικής ταφής Μπορεί να δεχτεί μη τοξικά απορρίμματα όλων των τύπων, εξαλείφοντας την αναγκαιότητα διαχωρισμού ιδιαίτερων υλικών.

4. Έχουμε παραγωγή βιοαερίου, το οποίο είναι ανανεώσιμη πηγή ενέργειας για θέρμανση και παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος.

5. Η ανάπλαση μετά το κλείσιμο του ΧΥΤΑ προσφέρει κατάλληλους χώρους για πάρκα , αθλητικές εγκαταστάσεις, χώρους αναψυχής, parking καθώς και άλλες χρήσεις

6. Η μέθοδος της υγειονομικής ταφής είναι ιδιαίτερα εύκαμπτη. Τυχόν αυξημένες ποσότητες απορριμμάτων μπορούν να διατεθούν με ελάχιστο ή και καθόλου επιπρόσθετο προσωπικό και εξοπλισμό.

7. Ένας καλοσχεδιασμένος ΧΥΤΑ δεν αλλοιώνει την ευρύτερη περιοχή

Μειονεκτήματα: 1. Μετά το κλείσιμο του ΧΥΤΑ, η γη μπορεί να είναι ακατάλληλη για κάποιες χρήσεις λόγω ρύπανσης

2. Σε περιοχές με αυξημένο πληθυσμό και έντονη χρήση γης είναι δυνατόν να προκύπτουν προβλήματα υψηλού οικονομικού κόστους, λόγω της μεγάλης αξίας της γης ή και της μεγάλης απόστασης μεταξύ των χώρων παραγωγής και διάθεσης.

31

3. Χώροι που βρίσκονται κοντά σε κατοικημένες περιοχές είναι πιθανόν να προκαλέσουν αντιδράσεις από μέρους των κατοίκων

4. Σε χώρους εναπόθεσης απορριμμάτων, παρατηρούνται συχνά καθιζήσεις και για τον λόγο αυτό απαιτούνται έργα υποστήριξης σε περίπτωση οικοδόμησης μετά την αποκατάσταση του ΧΥΤΑ.

5. Ανεξαρτήτως σχεδιασμού, υπάρχει πάντα ένας μικρός κίνδυνος ρύπανσης από την λειτουργία του ΧΥΤΑ

6. Το βιοαέριο, αν δεν τεθεί υπό έλεγχο, μπορεί να είναι επικίνδυνο (πυρκαγιά, έκρηξη, συνεισφορά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου).

7. Η ανάκτηση ενέργειας από ΧΥΤΑ δεν είναι ιδιαίτερα αποδοτική. 8. Μπορεί να υπάρξει όχληση λόγω θορύβου, οσμών, διέλευσης οχημάτων και αισθητικής υποβάθμισης, όπως με όλες τις εγκατάστασης επεξεργασίας απορριμμάτων.

Πέρα από τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της συγκεκριμένης μεθόδου διαχείρισης ΑΣΑ, πρέπει να σημειωθεί μια πικρή πραγματικότητα της Ελληνικής κοινωνίας. Λόγω της μη ενημέρωσης του κοινού και κυρίως λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης των πολιτών προς τις υποσχέσεις της Πολιτείας για τήρηση των νόμων, οι κάτοικοι των περιοχών που επιλέγονται για την χωροθέτηση ΧΥΤΑ εξεγείρονται πιστεύοντας ότι οι θεσμοθετημένοι όροι προστασίας της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος δεν θα τηρηθούν. Συχνά λοιπόν αντί για την δημιουργία ελεγχόμενου ΧΥΤΑ, προτιμούν την συνέχιση του σιωπηλού εγκλήματος της ύπαρξης χωματερών σε απόσταση αναπνοής από τους οικισμούς.

Η υγειονομική ταφή των βιοαποδομήσιμων υλικών βγαίνει προς περιορισμό και ενδεχομένως προς απαγόρευση στις χώρες της Ε.Ε.. Οι βασικοί λόγοι για τους περιορισμούς είναι οι εξής: ­ Η επιβαλλόμενη διαλογή των υλικών διευκολύνει την ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση υλικών ­ Εφόσον γίνεται ταφή οργανικών ο ΧΥΤΑ παραμένει ενεργός για αρκετές δεκαετίες. Η συμπεριφορά του δεν είναι προβλέψιμη καθώς λείπουν οι μακροχρόνιες παρατηρήσεις ενώ η ποικιλία των ποιοτικών χαρακτηριστικών των ΑΣΑ δυσχεραίνει την διαμόρφωση γενικών κανόνων. Επιπλέον δεν είναι εύκολα ελεγχόμενη η στεφάνωση, ενώ τα συστήματα συλλογής διασταλαγμάτων και αερίων δεν είναι επισκευάσιμα, ούτε καν προσπελάσιμα.

­ Το παραγόμενο βιοαέριο που οφείλεται στην παρουσία των οργανικών, αποτελείται κυρίως από μεθάνιο και CΟ2, προέχει όμως και περισσότερες από εκατό άλλες συνιστώσες, πολλές από τις οποίες είναι τοξικές και δύσκολα ελεγχόμενες. Υπάρχουν εκτιμήσεις ότι η συμβολή του βιοαερίου των ΧΥΤΑ, διεθνώς, στο φαινόμενο του

32

θερμοκηπίου είναι της ίδιας τάξης μεγέθους με την συμβολή της βιομηχανίας.

Για τους λόγους αυτούς η έννοια του βιώσιμου ΧΥΤΑ είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται τα τελευταία χρόνια, μετά την Agenda 21 για την Βιώσιμη Ανάπτυξη, όλο και συχνότερα. Ένας ΧΥΤΑ ορίζεται σαν βιώσιμος, αν σε μια γενιά (30 χρόνια) από την απόθεση των τελευταίων ΑΣΑ σε αυτόν, επιτυγχάνεται σταθεροποίηση, δηλαδή κατάσταση οριστικής τελικής διάθεσης, με την έννοια ότι τόσο η εναπομείνωσα μάζα στο σώμα του ΧΥΤΑ όσο και οι κάθε είδους εκροές και εκπομπές από αυτό, είναι περιβαλλοντικά αποδεκτές χωρίς περαιτέρω επεξεργασία.

2.3. Πυρόλυση

Στην θερμική επεξεργασία των απορριμμάτων ανήκουν ως επί των πλείστον η καύση και η πυρόλυση. Με τις μεθόδους θερμικής επεξεργασίας των απορριμμάτων επιχειρείται η αδρανοποίηση των ρυπογόνων χαρακτηριστικών τους με ταυτόχρονη μείωση του όγκου τους και χρήση της θερμογόνου τιμής τους. Είναι φανερό ότι τα απορρίμματα δεν αποτελούν μια εύκολη καύσιμη ύλη αν λάβει κανείς υπόψη του την ανομοιογενή και όχι σταθερή σύνθεση τους από οργανική και ανόργανη ύλη. Είναι μια δοκιμασμένη μέθοδος διαχείρισης και εφαρμόζεται ως επί το πλείστον εκεί που αντιμετωπίζεται πρόβλημα χώρου (γης). Σκοπός της θερμικής επεξεργασίας είναι η ελάττωση του όγκου των απορριμμάτων, η μετατροπή τους σε υλικά μη επιβλαβή για την υγεία και το περιβάλλον και η κατά το δυνατόν εκμετάλλευση της ευρισκόμενης στα απορρίμματα ενέργειας ως θέρμανση, ατμό, ηλεκτρικό ρεύμα ή καύσιμο υλικό. Οι πρώτες εγκαταστάσεις καύσης απορριμμάτων κατασκευάστηκαν στο τέλος του 18ου αιώνα, στο Νότιγχαμ της Αγγλίας, στο Αμβούργο της Γερμανίας και στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Κατά την περίοδο του 1920 ­ 1950 υπήρξε μεγάλη ανάπτυξη στον σχεδιασμό συστημάτων καύσης στην Ευρώπη και ΗΠΑ. Σήμερα η θερμική επεξεργασία (σχήμα 2.αα) κατέχει την δεύτερη θέση στην διάθεση των απορριμμάτων.

33

Σχήμα 2.8 Μορφή εργοστασίου πυρόλυσης

Διαθέτει τρία βασικά πλεονεκτήματα. Πρώτον ελαττώνει τον όγκο των απορριμμάτων κατά 90% και την μάζα κατά 70%, δεύτερον μπορεί να σχεδιαστεί και για μικρές και για μεγάλες ποσότητες και τρίτον επιτυγχάνεται ανάκτηση και αξιοποίηση της παραγόμενης ενέργειας. Τα μειονεκτήματα της είναι τα υψηλά κόστη κατασκευής, η απασχόληση εξειδικευμένου

προσωπικού, η μη αξιοποίηση υλικών από τα απορρίμματα, η δυσκολία χρήσης της παραγόμενης θερμότητας, ιδίως σε μικρές εγκαταστάσεις καθώς επίσης και η χρήση δαπανηρών συστημάτων ελέγχου και παρακολούθησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Σήμερα οι εγκαταστάσεις δυναμικότητας μικρότερης 250 t/d είναι εξαιρετικά δαπανηρές έως απαγορευτικές. Η εφαρμογή μεθόδων ολοκληρωμένης βιώσιμης διαχείρισης, επιφέρει αλλαγές στον σχεδιασμό και λειτουργία των μονάδων θερμικής επεξεργασίας.

Η πυρόλυση είναι η μέθοδος ανάκτησης ενέργειας με την παραγωγή αερίου καυσίμου, κατά την οποία λαμβάνει χώρα φυσική και χημική αποσύνθεση των οργανικών ουσιών που βρίσκονται στα απορρίμματα υπό την επίδραση θερμότητας σε περιβάλλον απουσίας αέρα ή οξυγόνου. Είναι μια πολύ ελαστική διαδικασία, η οποία παρέχει τη δυνατότητα για παρασκευή πολλών καυσίμων από μια ποικιλία πρώτων υλών. Κατά την πυρόλυση διασπόνται χημικοί δεσμοί και λαμβάνονται προϊόντα υψηλού ενεργειακού περιεχομένου, τα οποία ανάλογα με τις συνθήκες, μπορεί να είναι στερεά, υγρά ή αέρια. Η διαδικασία αυτή λαμβάνει χώρα μέσα σε ειδικό κλίβανο υπό πίεση, λίγο μεγαλύτερη από την ατμοσφαιρική σε θερμοκρασία 500ΟC, για την παραγωγή υγρού (λαδιού), ή μέχρι 700 ΟC, οπότε παράγεται κυρίως αέριο και κάρβουνο. Η τροφοδοσία του κλιβάνου, ανάλογα με τον τύπο του, μπορεί να γίνεται είτε με ακατέργαστα απορρίμματα, είτε με κατεργασμένα σε μορφή μικρών τεμαχίων. Η ενέργεια (θερμότητα) που απαιτείται για την

34

επίτευξη της πυρόλυσης, συνήθως αντλείται από την καύση ενός μέρους (1:5) των παραγόμενων αερίων καυσίμων. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί, ότι η περιεκτικότητα σε νερό της πρώτης ύλης πρέπει να είναι μικρότερη από 40%, διαφορετικά δεν είναι δυνατό να εφαρμοστεί η μέθοδος. Κατά τη διάρκεια της πυρόλυσης οι περισσότερες από τις θερμικά ασταθείς οργανικές ενώσεις μετατρέπονται σε χρήσιμα καύσιμα αέρια (κυρίως H2, N2, CH4, CO, CO2 , C2H4, C2H6 (αιθάνιο), C6H6 (βενζόλιο), C7H8 (τουλουένιο) κλπ) των οποίων η θερμογόνος δύναμη εξαρτάται από το είδος του πυρολυτικού αντιδραστήρα, όπου γίνεται η αντίδραση χαμηλής ή υψηλής θερμοκρασίας και από τη σύσταση των απορριμμάτων. Επίσης, προκύπτει ένα κλάσμα που αποτελείται από πίσσα και διάφορα ελαιώδη

προϊόντα, που υπό κανονική θερμοκρασία περιβάλλοντος είναι σε υγρή κατάσταση και περιέχει χημικές ενώσεις όπως οξικό οξύ, ακετόνη, μεθανόλη, ακεταλδεϋδη κλπ. Η θερμογόνος δύναμη του κλάσματος αυτού είναι 10000 BTU/Lb. Τέλος, προκύπτει ένα στερεό υπόλειμμα που περιέχει στερεό άνθρακα και μερικά άλλα αδρανή υλικά, με πολύ μικρή θερμογόνο δύναμη που στην ουσία το καθιστούν άχρηστο ως καύσιμο. Οι χημικές αντιδράσεις της πυρόλυσης είναι ενδόθερμες (σε αντίθεση με αυτές της καύσης) και η ενέργεια που παράγεται είναι 4 φορές μεγαλύτερη από την απαιτούμενη για την πυρόλυση θερμότητα. Από το παραγόμενο αέριο, ένα μέρος χρησιμοποιείται για να καλύψει τις ανάγκες της

εγκατάστασης σε ενέργεια και το υπόλοιπο μπορεί να καεί επί τόπου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με τη βοήθεια αεροστρόβιλου ή και να πουληθεί.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι φούρνων πυρόλυσης. Ο πιο οικονομικός είναι ο κατακόρυφος (Vertical Shaft), στον οποίο η πρώτη ύλη προσάγεται από την κορυφή και κατακάθεται με τη βαρύτητα. Τα αέρια από την πυρόλυση συγκεντρώνονται στην κορυφή του φούρνου και απάγονται με σωλήνα προς το αεριοφυλάκιο, αφού προηγουμένως περάσουν από οξέα (Acid Scrubbers) αλκάλια (Caustic Scrubbers), για να απαλλαγούν από ανεπιθύμητες προσμίξεις. Τα καύσιμα, στερεά και υγρά, συλλέγονται στον πυθμένα του φούρνου. Άλλοι τύποι είναι οι οριζόντιοι, οι κλίβανοι περιστροφικού τύμπανου και οι κλίβανοι ρευστοποιημένης κλίνης (Fluidized Bed Combustion).

Γενικά, η τεχνική της πυρόλυσης απαιτεί υψηλής τεχνολογίας και επένδυσης μηχανολογικές εγκαταστάσεις, παρουσιάζει όμως και ουσιώδη πλεονεκτήματα όπως: 1. Η θερμοκρασία διάσπασης είναι πολύ χαμηλότερη από τη θερμοκρασία καύσης, με ανάλογη πολύ μικρότερη θερμική καταπόνηση όλης της εγκατάστασης. 2. Η διάσπαση γίνεται σε αναγωγική ατμόσφαιρα και όχι οξειδωτική όπως η καύση. 3. Η περιεκτικότητα της τέφρας σε άνθρακα είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ότι στην καύση. 4. Τα μέταλλα που περιέχουν τα απορρίμματα δεν οξειδώνονται κατά την πυρόλυση και

35

είναι πιο εύκολα εμπορεύσιμα. 5. Το παραγόμενο αέριο αξιοποιείται σε άλλη εστία και ίσως σε άλλο χώρο από τον πυρολυτικό αντιδραστήρα. 6. Από την καύση του αερίου της πυρόλυσης δεν παράγεται τέφρα και ο καθαρισμός των απαερίων είναι απλούστερος. 7. Ο αρχικός όγκος των απορριμμάτων μειώνεται περισσότερο απ’ ότι στην καύση. Μειονεκτήματα 1. Το μεγαλύτερο πρόβλημα της μεθόδου είναι ότι απαιτείται τεμαχισμός και διαχωρισμός των απορριμμάτων πριν την πυρόλυση και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα αρκετά υψηλό κόστος για την εγκατάσταση και τη λειτουργία μιας τέτοιας μονάδας. 2. Επίσης, η συνεχής χρησιμοποίηση βοηθητικού καύσιμου για να γίνει η πυρόλυση, δρα σαν ανασταλτικός παράγοντας. 3. Τα παράγωγα της πυρόλυσης έχουν αρκετά προβλήματα και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να διατεθούν στο περιβάλλον όπως έχουν. 4. Οι εγκαταστάσεις καθαρισμού των αερίων και των υγρών αποβλήτων απαιτούν πολύ μεγάλο κόστος. 5. Η τεχνική της πυρόλυσης των απορριμμάτων είναι μια σχετικά νέα, αρκετά υποσχόμενη μέθοδος, η οποία όμως από εμπειρία εγκαταστάσεων που λειτουργούν κυρίως στις ΗΠΑ και την πρώην Δ. Γερμανία, δεν έχει δώσει ακόμα ικανοποιητικά αποτελέσματα σε εφαρμογές βιομηχανικής κλίμακας, ιδιαίτερα για τα οικιακά απορρίμματα. Μεγαλύτερες προοπτικές εξέλιξης δείχνουν πάντως να έχουν οι αντιδραστήρες μέσης θερμοκρασίας με τη μορφή περιστροφικού τύμπανου (σχήμα 2.αα) ή ρευστοποιημένης κλίνης.

Σχήμα 2.9 Θερμαινόμενη κάμινος στρεφόμενων σωλήνων

36

Σε ότι αφορά την ρύπανση του περιβάλλοντος, η αντικατάσταση των παραδοσιακών μεθόδων εναπόθεσης των απορριμμάτων από εγκαταστάσεις καύσης αποτελεί απλώς μετατόπιση του προβλήματος. Έτσι , ενώ με τις παραδοσιακές μεθόδους εμφανίζονται προβλήματα ρύπανσης στο έδαφος και τα υπόγεια νερά, με τις εγκαταστάσεις θερμικής επεξεργασίας παρατηρείται αυξημένη ποσότητα αέριων ρύπων που καταλήγουν στην ατμόσφαιρα. στα καυσαέρια που εκπέμπονται από μια τέτοια εγκατάσταση περιέχονται σκόνη, βαρέα μέταλλα, μονοξείδιο του άνθρακα, υδροχλώριο, οξείδια του θειου, οξείδια του αζώτου, υδροφθόριο, υδρογονάνθρακες, διοξίνες. Οι ποσότητες των βαρέων μετάλλων που εκπέμπονται εξαρτώνται κυρίως από την συγκέντρωση τους στην καύσιμη ύλη. Έτσι τα βαρέα μέταλλα που υπάρχουν σε διάφορα απορρίμματα (χαρτιά, πλαστικά, μπαταρίες, υφάσματα κ.α.) καταλήγουν τελικά μετά την πυρόλυση στο περιβάλλον. Οι διοξίνες σχηματίζονται τόσο κατά την διάρκεια της καύσης, όσο και αμέσως μετά την καύση των απορριμμάτων. Για τον περιορισμό της ρύπανσης από την καύση των απορριμμάτων χρησιμοποιούνται συστήματα καθαρισμού των καυσαερίων που εκπέμπονται κατά την καύση. Για τους αέριους ρύπους που εκπέμπονται από τις εγκαταστάσεις καύσης απορριμμάτων έχουν θεσπιστεί ανώτατες οριακές τιμές. Τα υπολείμματα της επεξεργασίας (σκουριά και σταχτή) περιέχουν ευδιάλυτες ουσίες, που βάζουν σε κίνδυνο τα υπόγεια και τα επιφανειακά νερά. Τα εκπλύματα που δημιουργούνται με τα νερά της βροχής περιέχουν τα ευδιάλυτα τοξικά μέταλλα της σκουριάς, τα οποία μεταφέρονται στο υπέδαφος. Δηλαδή η καύση των απορριμμάτων, εκτός από την ατμοσφαιρική ρύπανση, είναι δυνατόν να προκαλέσει και ρύπανση των νερών.

2.4. Ανακύκλωση

H αύξηση των ποσοτήτων των απορριμμάτων, καθώς και η μείωση των φυσικών πόρων, έχουν οδήγηση στην διαχειριστική μέθοδο της ανάκτησης υλικών από τα απορρίμματα. Με την έννοια της ανάκτησης εννοούμε τόσο την άμεση επαναχρησιμοποίηση επιλεγμένων υλικών, π.χ. μπουκάλια, όσο και την ανακύκλωση κατά την οποία τα ανακτηθέντα υλικά ύστερα από επεξεργασία επανέρχονται στον φυσικό και οικονομικό κύκλο. Η ανακύκλωση, όπως παρουσιάζεται στην παρούσα εργασία αφορά υλικά όπως χαρτί,

γυαλί , πλαστικά, αλουμίνιο, σίδηρο, πλαστικά, υφάσματα, τα οποία περιλαμβάνονται στα στερεά αστικά απόβλητα. Όμως μέσα στα ΑΣΑ υπάρχει και το οργανικό του κλάσμα, το οποίο και αυτό μπορεί να ανακτηθεί και να ανακυκλωθεί μέσα από την διαδικασία της λιπασματοποιήσης (composting).

37

Τα συστήματα διαλογής των ανακυκλώσιμων υλικών από τα απορρίμματα στηρίζονται είτε στην μηχανική διαλογή είτε στην διαλογή στην πηγή.

Με την μηχανική διαλογή ο διαχωρισμός των υλικών από το μείγμα των ΑΣΑ γίνεται ή σε υγρή ή σε ξηρή κατάσταση. Η ξηρή επεξεργασία κερδίζει συνεχώς έδαφος και είναι η πλέον διαδεδομένη. Οι βασικοί παράγοντες στην μηχανική διαλογή είναι α) ο βαθμός ανάκτησης, δηλαδή η

ποσότητα και β) η ποιότητα. Με την διαδικασία της επεξεργασίας επιτυγχάνεται 1) αύξηση ή ελάττωση της επιφάνειας 2) διαχωρισμός σύμφωνα με το μέγεθος 3) διαλογή ανά ομάδα υλικών. Τα σταδία της μηχανικής διαλογής είναι:

1. ο τεμαχισμός 2. το κοσκίνισμα 3. ο διαχωρισμός και 4. η συμπίεση

Με την επεξεργασία των απορριμμάτων επιτυγχάνεται: 1. τον διαχωρισμό των επιμέρους υλικών, όπως χαρτί, πλαστικό, γυαλί , μη

σιδηρούχα μέταλλα, σιδηρούχα μέταλλα κ.α. με σκοπό την χρησιμοποίηση τους για παραγωγή ίδιων ή όμοιων προϊόντων.

2. την παραγωγή μειγμάτων π.χ. χαρτί – πλαστικό, δηλαδή καύσιμη ύλη (RDF) 3. την παραγωγή βελτιωτικού εδάφους (compost) ή ζωοτροφών και 4. την ελάττωση του όγκου

Τα φαινόμενα που λαμβάνουν χώρα στην διαδικασία επεξεργασίας είναι: 1. Η αύξηση της επιφάνειας των υλικών – κατάτμηση, τεμαχισμός. Ο συνηθέστερα

χρησιμοποιούμενος μηχανολογικός εξοπλισμός περιλαμβάνει κρουστικούς θραυστήρες, σφυρόμυλους, περιστροφικούς κόπτες, κυλινδρικούς θραυστήρες, σφαιρόμυλους, τεμαχιστές ογκωδών αντικειμένων κ.λπ.

2. Η ταξινόμηση – διαχωρισμός ανάλογο με το μέγεθος και το είδος. Ο συνηθέστερα χρησιμοποιούμενο μηχανολογικός εξοπλισμό περιλαμβάνει κόσκινα δονούμενα, περιστροφικά, τράπεζες, βαλλιστικούς διαχωριστήρες, αεροδιαχωριστήρες ζικ – ζακ, οριζόντιους, ηλεκτρικός και μαγνητικός διαχωριστήρες, αναμείκτες, ομογενοποιητές, επίπλευση κ.λπ.

3. Η ελάττωση της επιφάνειας – συμπίεση. Ο συνηθέστερα χρησιμοποιούμενος μηχανολογικός εξοπλισμός περιλαμβάνει σφαιριδιοποιητές, μπρικετοποιητές, πρέσες κ.λπ.

Η μηχανική διαλογή είναι μια αρκετά δαπανηρή μέθοδος και παρουσιάζει πολλές φορές προβλήματα στην πώληση των ανακτωμενων υλικών, είτε λόγω της μη καθαρότητας τους είτε λόγω της περιεκτικότητας τους σε βαρέα μέταλλα .

38

Με την διαλογή στην πηγή, τα ανακτωμενα υλικά διαχωρίζονται στην πηγή παραγωγής τους. Σε αντίθεση με την μηχανική διαλογή δεν απαιτεί εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας. Για την λειτουργία ενός τέτοιου συστήματος απαιτείται η συνεργασία των νοικοκυριών και ενός οργανισμού, για την διαλογή, αποθήκευση και μεταφορά των διαχωρισμένων υλικών στους εμπόρους. Παράλληλα βασίζεται αποκλειστικά στην συμμετοχή των δημοτών και προϋποθέτει την οργάνωση συστήματος ανάκτησης. Θεωρητικά δεν υπάρχει τίποτα , που να εμποδίζει την συντονισμένη λειτουργία ενός προγράμματος διαλογής στην πηγή. Υπάρχουν όμως διάφοροι παράμετροι, που επηρεάζουν αυτήν την θεωρητική δυνατότητα. Επειδή το χαρακτηριστικό της διαλογής στην πηγή είναι η ανάκτηση των υλικών πριν αυτά αναμειχθούν με τα απορρίμματα, υπάρχουν θεωρητικά πολλές μορφές, με τις οποίες μπορεί να υλοποιείται αυτή η διαδικασία. Δυο βασικές μεθοδολογίες υπάρχουν, τα μόνιμα και τα εθελοντικά προγράμματα ανακύκλωσης. Τα μόνιμα εφαρμόζονται σε ορισμένες περιοχές, π.χ. δήμους, για ορισμένα υλικά σε μόνιμη βάση. Αυτά απαιτούν μόνιμο προσωπικό, μηχανολογικό εξοπλισμό για την αποθήκευση των ανακτωμενων υλικών, την μεταφορά και την μεταπώληση τους και τέλος έναν μηχανισμό συνεχούς ενημέρωσης των κατοίκων, στην περιοχή των οποίων εφαρμόζεται ένα τέτοιο σύστημα. Σε αντίθεση με αυτά, μπορεί να εφαρμοστεί ένα εθελοντικό πρόγραμμα που έχει εποχιακή διάρκεια, αφορά κάποιο συστατικό των απορριμμάτων που είναι σε άνοδο την περίοδο αυτή και την οργάνωση του αναλαμβάνει συνήθως κάποια ομάδα ανθρώπων, π.χ. πρόσκοποι, σχολεία, φιλανθρωπικές οργανώσεις. Πλεονέκτημα των εθελοντικών προγραμμάτων είναι η μεγάλη συμμετοχή του κόσμου και το χαμηλό κόστος λειτουργίας. Αντίθετα δεν αποτελούν αποδεκτή λύση στην σταθερή μείωση του όγκου τω απορριμμάτων, στοιχείο που εξασφαλίζεται από τα μόνιμα προγράμματα, τα οποία όμως έχουν μεγαλύτερο κόστος, λόγω της ύπαρξης μόνιμου σχήματος για την λειτουργία τους.

Σημαντικοί παράμετροι στην διαλογή στην πηγή είναι: 1. τα κέντρα συλλογής 2. η συλλογή σε κάδους 3. η συλλογή πόρτα – πόρτα Τα κέντρα συλλογής είναι εγκαταστάσεις υποδοχής ανακυκλούμενων υλικών, στις

οποίες ο δημότης μεταφέρει τα υλικά αυτά, έναντι κάποιας ανταμοιβής που αποτελεί κίνητρο. Από εκεί τα υλικά υφίστανται κάποια επεξεργασία και μεταφέρονται στις αντίστοιχες βιομηχανίες για παραγωγή νέων προϊόντων . Η συλλογή σε κάδους είναι το πιο συνηθισμένο μοντέλο διαλογής στην πηγή, σύμφωνα

με το οποίο τα ανακυκλώσιμα υλικά τοποθετούνται από τον ίδιο τον κάτοικο σε κάδους διαφορετικούς για κάθε υλικά ή σε κοινό κάδο. Με την αποκομιδή τους τα υλικά μεταφέρονται στις βιομηχανίες για παραπέρα επεξεργασία. Η αποθήκευση σε κοινό κάδο

39

έχει το πλεονέκτημα της συλλογής περισσότερων υλικών, που εξανεμίζεται όμως από το προσθέτω κόστος επαναδιαλογής των υλικών αυτών για την μεταπώληση τους. Η συλλογή πόρτα – πόρτα εφαρμόζεται κυρίως για το χαρτί και μπορεί να συνδυαστεί με

την αποκομιδή των απορριμμάτων.

Η πολιτική της κάθε κυβέρνησης στην διαχείριση των απορριμμάτων (πολιτική μείωσης τους και ανάκτησης υλικών) μπορεί να επιδράσει στην οικονομική βιωσιμότητα των προγραμμάτων διαλογής στην πηγή. Στην κατεύθυνση αυτή προωθούνται νομοθετήματα για την ενθάρρυνση και υποβοήθησης επιλεκτικής συλλογής. Τα νομοθετήματα αυτά περιλαμβάνουν μέτρα για τον υποχρεωτικό διαχωρισμό των υλικών των απορριμμάτων στα νοικοκυριά, προβλέπουν επιβαρύνσεις (προϊόντων – χρηστή – επιστροφής), ενθαρρύνουν την καθιέρωση αγορών για δευτερογενή υλικά, υποχρεώνουν υπηρεσίες να εφαρμόζουν την ανακύκλωση και να χρησιμοποιούν ανακυκλωμένο χαρτί κ.λπ.

Τα πλέον κατάλληλα για αξιοποίηση υλικά, που προέρχονται από τα απορρίμματα, είναι αυτά που απευθύνονται σε ευρείας κλίμακας καταναλωτικά προϊόντα με μικρή διάρκεια ζωής. Προφανώς πρόκειται για τα υλικά συσκευασίας, το πλαστικό φιλμ (σακούλες κλπ) και το χαρτί (εφημερίδες, περιοδικά, χαρτί γραφείου κλπ). Τα υλικά αυτά συνθέτουν περίπου το 30% κ.β. των ελληνικών ΑΣΑ, ενώ στη Δυτική Ευρώπη, το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου 50%. Ακολουθεί μία αναλυτική περιγραφή της κατάστασης της ανακύκλωσης των υλικών αυτών στην Ελλάδα.

Χαρτί Αποτελεί την πιο ανεπτυγμένη αγορά δευτερογενούς υλικού στην Ελλάδα. Υπάρχει

ολόκληρο κύκλωμα συλλογής και εμπορίας παλαιόχαρτου. Στην χώρα μας, το 1996, το συλλεγόμενο παλαιόχαρτου έφτασε τους 320.000 τόνους περίπου και είναι εμφανής μία αύξηση του συλλεγόμενου παλαιόχαρτου της τάξεως του 43% την τελευταία πενταετία. Εκτιμάται ότι το 35% της συνολικής εγχώριας κατανάλωσης χαρτιού ανακυκλώνεται, ενώ για τις χάρτινες συσκευασίες το ποσοστό αυτό αγγίζει το 48% (Σχήματα 2.10 και 2.11) Το μεγάλο μειονέκτημα του παλαιόχαρτου είναι η αστάθεια της τιμής του σε διεθνές επίπεδο.

40

Ποσοστό ανακύκλωσης: 48%

Σχήμα 2.10: Ισοζύγιο χάρτινων συσκευασιών (τόνοι)

Ποσοστό ανακύκλωσης: 35%

Σχήμα 2.11: Ισοζύγιο χαρτιού (τόνοι)

41

Γυαλί

Στην Ελλάδα, η κύρια πηγή υαλοθραύσματος είναι οι ίδιες οι βιομηχανίες εμφιάλωσης. Το υαλόθραυσμα αυτό πωλείται είτε απευθείας στις βιομηχανίες γυάλινων φιαλών, είτε μέσω κάποιου εμπόρου. Μία άλλη σημαντική πηγή είναι τα εστιατόρια, τα κέντρα διασκέδασης, τα σουπερμάρκετ και οι εταιρείες πώλησης ποτών και αναψυκτικών. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, οι ποσότητες χρησιμοποιημένων

Ποσοστό ανακύκλωσης: 26%

Σχήμα 2.12: Ισοζύγιο γυάλινων συσκευασιών (τόνοι)

γυάλινων συσκευασιών που ανακυκλώνονται έχουν αυξηθεί κατά 47%, από 26.000 τόνους το 1991 σε 38.100 τόνους το 1995, που είναι περίπου το 26% της εγχώριας κατανάλωσης γυάλινων συσκευασιών (Σχήμα 2.12).

Λευκοσίδηρος

Οι ποσότητες των λευκοσιδηρών συσκευασιών που ανακυκλώνονται στη χώρα μας μετά τη χρήση τους είναι ελάχιστες. Το ποσοστό ανακύκλωσης για το λευκοσίδηρο γενικά (βιομηχανικό απόρριμμα), εκτιμάται ότι είναι γύρω στο 17%, αν και δεν είναι εύκολος ο ακριβής προσδιορισμός του, επειδή είναι άγνωστες οι εισαγωγές και εξαγωγές προϊόντων που συσκευάζονται σε λευκοσιδηρές συσκευασίες. Το σημαντικότερο, ίσως, πρόβλημα

42

στην ανακύκλωση λευκοσιδηρών συσκευασιών είναι η ανυπαρξία συλλογής τους μετά τη κατανάλωση, λόγω μικρού οικονομικού ενδιαφέροντος που παρουσιάζει για τους ιδιώτες­ ρακοσυλλέκτες.

Αλουμίνιο Είναι πολύ σημαντική η ανακύκλωση της συσκευασίας από αλουμίνιο (κουτιά) που γίνεται στη χώρα μας. Οφείλεται κυρίως στην υψηλή τιμή του, η οποία ενθαρρύνει πολλούς να συλλέγουν κουτάκια αλουμινίου και στην αξιοσημείωτη πρωτοβουλία της βιομηχανίας αλουμινίου (Ελληνική Ένωση Αλουμινίου ­ ΕΕΑ).

Εκτιμάται ότι το 30% της εγχώριας κατανάλωσης αλουμινένιων κουτιών ανακυκλώνεται (4.000 τόνοι ετησίως­Σχήμα 2.13).

Ποσοστό ανακύκλωσης: 29%

Σχήμα 2.13: Ισοζύγιο κουτιών αλουμινίου (τόνοι­εκατ. κουτιά)

Πλαστικά Μία από τις πλέον εμφανείς εφαρμογές των πλαστικών είναι η βιομηχανία

συσκευασίας ( άκαμπτη συσκευασία: φιάλες, δοχεία, κύπελλα κά. και εύκαμπτη: φίλμς). Στην Ελλάδα, υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή πλαστικών συσκευασιών. Τα πλαστικά υλικά και ειδικά αυτά που χρησιμοποιούνται στην συσκευασία προϊόντων

(κυρίως οι φιάλες), παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τις δυνατότητες αξιοποίησης τους, αλλά και πολλά προβλήματα που συνοδεύουν την προσπάθεια ανακύκλωσης τους. Είναι χαρακτηριστική η απόσταση που υπάρχει στα ποσοστά

43

ανακύκλωσης που επιτυγχάνονται διεθνώς στα πλαστικά σε σχέση με τα άλλα υλικά συσκευασίας Ανακύκλωση πλαστικού στην Ελλάδα γίνεται εδώ και αρκετά χρόνια. Βεβαίως, η ανακύκλωση αυτή αφορά στο βιομηχανικό απόρριμμα­σκράπ και όχι στις πλαστικές συσκευασίες μετά τον καταναλωτή (περίπου 36.000 τόνους το 1996, από τους οποίους οι 18.000 είναι εισαγόμενοι).

Στόχος της ανακύκλωσης είναι τη διάθεση των ανακτημένων υλικών στην αγορά. Κατά συνέπεια, είναι καταρχήν απαραίτητη η εκτίμηση του κόστους ενός προγράμματος ανα­ κύκλωσης, το οποίο επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Οι κυριότεροι είναι: • Τα χαρακτηριστικά των οικιακών απορριμμάτων, όπως ποσότητα, σύνθεση, ομοιογένεια, μεταβλητότητα των ιδιοτήτων τους σε συνάρτηση με το χρόνο και το χώρο κ.λπ.

• Τα χαρακτηριστικά του εφαρμοζόμενου συστήματος:

­Η πυκνότητα συλλογής. Πυκνός κάνναβος χωροθέτησης των κάδων συλλογής ευνοεί τη συμμετοχή των πολιτών, αλλά αυξάνει το κόστος. ­Η συχνότητα συλλογής. Η απόδοση και το κόστος αυξάνονται ανάλογα με την αύξηση της συχνότητας συλλογής. Κατά κανόνα, οι βέλτιστες τιμές κυμαίνονται από 0,5­1κύκλο ανά εβδομάδα. ­ Το κόστος μεταφοράς, που συνήθως αποτελεί το μεγαλύτερο ποσοστό στο ολικό κόστος ανάκτησης κάποιου υλικού. ­Η εικόνα των κάδων. Οι κάδοι πρέπει να είναι καλαίσθητοι, ευδιάκριτοι, εύκολα προσπελάσιμοι, να υπενθυμίζουν με την παρουσία τους χωρίς να προκαλούν.

• Το ποσοστό συμμετοχής είναι η παράμετρος εκείνη που ουσιαστικά καθορίζει την τύχη ενός προγράμματος διαλογής στην πηγή. Να υπογραμμιστεί ότι αυτή η μέθοδος ανακύκλωσης εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από την εθελοντική συμμετοχή των κα­ τοίκων, σε αντίθεση με τις άλλες μεθόδους. Αύξηση του ποσοστού συμμετοχής οδήγησε μείωση του κόστους ανάκτησης των υλικών. Οι έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των κατοίκων (μορφωτικό επίπεδο, οικονομική κατάσταση κ.λπ.) και άλλα χαρακτηριστικά της περιοχής (τύπος κατοικίας κ.λπ.) επηρεάζουν το ποσοστό συμμετοχής, που συνήθως κυμαίνεται σε ποσοστά κάτω από 50%. Έχει διαπιστωθεί ότι το ποσοστό συμμετοχής και η ποσότητα των συλλεγομένων ΑΣΑ αυξάνομαι όσο εντείνονται τα προγράμματα πληροφόρησης. Το κόστος καθορίζει την επιθυμητή τιμή πώλησης των ανακυκλωμένων προϊόντων, η οποία

θα πρέπει να είναι ανταγωνιστική (λαμβάνοντας υπόψη και ενδεχόμενες διαφοροποιήσεις ως προς την ποιότητα) με την τιμή των αντίστοιχων προϊόντων από πρώτη ύλη. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι τα ανακυκλώσιμα ως «δευτερογενή» υλικά υπάγονται στις διατάξεις περί ελεύθερης διακίνησης προϊόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατά συνέπεια βρίσκονται σε ανταγωνισμό με όμοια ανακυκλώσιμα υλικά που παράγονται σε χώρο ευρύτερο από τον εθνικό. Σε γενικές γραμμές φαίνεται ότι, με βάση καθαρά οικονομικές θεωρήσεις, η ανακύκλώση

δεν μπορεί να δικαιολογηθεί, καθώς δεν μπορεί να διαμορφωθεί μια ελκυστική και ανταγωνιστική τιμή σε σύγκριση με προϊόντα από πρώτη ύλη. Έτσι τα προγράμματα ανακύκλωσης μπορεί να καταστούν βιώσιμα μόνο στο πλαίσιο επιδοτούμενων, για περι­ βαλλοντικούς και οικολογικούς λόγους, πολιτικών και στο βαθμό που εξασφαλίζεται η απαραίτητα θετική (και μεταφραζόμενη σε αποδεκτή οικονομική επιβάρυνση) στάση των

44

καταναλωτών. Αξίζει πάντως να επισημανθεί ότι, αν και η ανακύκλωση είναι δικαιολογημένη ως γενική οικολογική αρχή, δεν είναι σωστό να επιβάλλεται αδιακρίτως για κάθε κατηγορία υλικού που βρίσκεται στα απορρίμματα και περά από το χρηματικό κόστος, το οποίο δεν είναι ανεξάρτητο από την εν γένει προστασία του περιβάλλοντος και από την εν γένει διαφύλαξη των φυσικών πόρων. Για παράδειγμα, αν, όπως φαίνεται, η διατηρήσιμη ποσότητα κυτταρίνης για παραγωγή χαρτιού είναι αρκετή, γιατί να επιδοτείται η ανακύκλωση του και να μην καίγεται, αφού το ενεργειακό περιεχόμενο του χαρτιού είναι πολύ μεγαλύτερο από το ενεργειακό κέρδος της ανακύκλωσης; Εξάλλου, η επιδότηση της ανακύκλωσης αφαιρεί οικονομικούς πόρους από την πολιτεία οι οποίοι ίσως θα μπορούσαν να διατεθούν επωφελέστερα για το περιβάλλον.

Παραδοσιακά η διαχείριση των ΑΣΑ αποτελεί ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι δε συνεπαγόμενες δαπάνες (συλλογής, μεταφοράς, διάθεσης) καλύπτονται από τα δημοτικά τέλη. Η εφαρμογή προγραμμάτων ανακύκλωσης εισάγει πολλές νέες διαχειριστικέ"; απαιτήσεις (χωριστή συλλογή / διαλογή, εξέλιξη μεθόδων διαχωρισμού, έλεγχο ποιότητας ανακυκλωμένων υλικών, διάθεση στην αγορά, ενημέρωση κ.λπ.), οι οποίες απαιτούν εξειδίκευση, βαθμό οργάνωσης και διευρυμένες αρμοδιότητες, που κατά κανόνα δεν χαρακτηρίζουν τους φορείς αυτούς.

Βασικός παράγοντας για την επιτυχία ενός προγράμματος ανακύκλωσης είναι η ενεργή συμμετοχή του δημότη / καταναλωτή. Είναι σκόπιμη κατά συνέπεια η κατάλληλη ενημέρωση του ώστε αφενός να αποκτά την απαραίτητη οικολογική / περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, αφετέρου να γνωρίζει τις αναγκαίες διαδικασίες που πρέπει να ακολουθήσει.

Ο κύριος όγκος των ανακυκλώσιμων υλικών είναι τα υλικά συσκευασίας τα οποία στις αναπτυγμένες χώρες αντιστοιχούν στο 25­30% κατά βάρος των απορριμμάτων (περίπου 50% κατ' όγκο). Κατά συνέπεια, ένα πρόγραμμα ανακύκλωσης σε μεγάλο βαθμό ταυτίζεται με την ανακύκλωση των υλικών συσκευασίας και είναι προφανής η σημασία που έχουν οι πρακτικές και απόψεις της βιομηχανίας που σχετίζεται με την παραγωγή και χρήση των υλικών αυτών.

Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι είναι αναγκαία η δημιουργία νέων οργανωτικών σχημάτων για την προώθηση της ανακύκλωσης, με γνωρίσματα που διαφοροποιούνται ανάλογα με τις συνθήκες και τη νομοθεσία κάθε χώρας. Έτσι, για παράδειγμα, στη Γερμανία η διαχείριση της ανακύκλωσης των υλικών συσκευασίας έχει ανατεθεί σχεδόν εξολοκλήρου στον ιδιωτικό τομέα. Ένας ενδιάμεσος ιδιωτικός οργανισμός συντονίζει, για λογαριασμό της βιομηχανίας, των πωλητών και των ιδιωτικών εταιρειών διαχείρισης απορριμμάτων, το όλο πρόγραμμα. Στη Γαλλία ακολουθείται ένα διαφοροποιημένο σύστημα και πάλι με έναν ιδιωτικό οργανισμό να συντονίζει τη βιομηχανία και τους πωλητές αφενός και την τοπική αυτοδιοίκηση αφετέρου. Οι προσπάθειες που γίνονται στην Ελλάδα ακολουθούν το γαλλικό πρότυπο. Συστήματα διαχείρισης τέτοιου τύπου έχουν το πλεονέκτημα ότι κατανέμουν με δίκαιο τρόπο τις δαπάνες χειρισμού των απόβλητων από συσκευασίες. Ο οργανισμός συγκεντρώνει χρήματα από τις βιομηχανίες και τα διαθέτει στους συμβεβλημένους για ανάκτηση φορείς (ιδιωτικές εταιρείες, κοινότητες). Οι βιομηχανίες μετακυλύουν το κόστος στις τιμές των

45

προϊόντων και έτσι τη δαπάνη την πληρώνουν, όπως πρέπει, οι χρήστες των συσκευασιών και όχι το σύνολο του πληθυσμού, όπως Θα συνέβαινε αν η κάλυψη γινόταν με δημοτικό ή δημόσιο φόρο.

Όπως ήδη αναφέρθηκε, η οικονομική βιωσιμότητα των προγραμμάτων ανακύκλωσης προϋποθέτει κάποιας μορφής οικονομική ενίσχυση, ιδίως όταν η ανακύκλωση γίνεται σε αξιόλογη κλίμακα. Η ενίσχυση αυτή μπορεί να προέλθει από τέλη που επιβάλλονται κατά την εφαρμογή λιγότερο επιθυμητών μεθόδων διαχείρισης (π.χ. τέλος υγειονομικής ταφή), από συνεισφορές της βιομηχανίας με αντάλλαγμα το χαρακτηρισμό των προϊόντων τους ως οικολογικών, με φόρους συσκευασίας κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση οι πηγές και το ύψος των οικονομικών αυτών πόρων συναρτάται με τις επιλογές του εκάστοτε κοινωνικού συνόλου και τη νομοθεσία που τις κωδικοποιεί. Αναφέροντας και πάλι τα παραδείγματα της Γερμανίας και της Γαλλίας, αξίζει να εντοπιστούν οι διαφορές που υπάρχουν. Η επιλογή των Γερμανών για σχεδόν πλήρη μελλοντική εξάλειψη της υγειονομικής ταφής και σαφές προβάδισμα της ανακύκλωσης υλικών έναντι άλλων μεθόδων αξιοποίησης, όπως η καύση με ανάκτηση ενέργειας (αποτέλεσμα της έντονης επίδρασης ενός παραδοσιακά ισχυρού οικολογικού κινήματος), έχει οδηγήσει σε μια νομοθεσία που επιβάλλει πολύ υψηλά ποσοστά ανακύκλωσης. Αυτό, σε συνδυασμό με ισχυρά οικονομικά αντικίνητρα για την εφαρμογή άλλων μεθόδων, είχε ως τελικό αποτέλεσμα την εφαρμογή ενός δαπανηρού μεν, αλλά αποδεκτού από το κοινωνικό σύνολο συστήματος ανακύκλωσης. Η πιο ευέλικτη επιλογή ­των Γάλλων στο ίδιο θέμα­ με ισοβαρή θεώρηση των διάφορων εναλλακτικών μεθόδων αξιοποίησης των ΑΣΑ (π.χ. ανάκτηση υλικών, καύση με ανάκτηση ενέργειας) αλλά και η μεγαλύτερη ελαστικότητα ως προς την υγειονομική ταφή έχουν αντίστοιχα οδηγήσει σε ένα πολύ πιο περιορισμένο και οικονομικό πρόγραμμα ανακύκλωσης, που συνεισφέρει εν μέρει (και πάντως σε μικρότερο βαθμό σε σύγκριση με την καύση) στο συνολικό πρόβλημα της διαχείρισης των ΑΣΑ.

Οι διαφορετικές προσεγγίσεις και προτεραιότητες στις διάφορες χώρες δεν φαίνεται καταρχήν ότι θα έπρεπε να δημιουργούν πρόβλημα, στο βαθμό που σε κάθε περίπτωση τηρούνται οι ελάχιστες περιβαλλοντικές απαιτήσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Ανάλογα παραδείγματα εξάλλου υπάρχουν και στην αντιμετώπιση διαχείρισης άλλων περιβαλλοντικών προβλημάτων, όπως, π.χ., στη διαχείριση των υγρών αποβλήτων. Ωστόσο, στην περίπτωση της διαχείρισης των ΑΣΑ (με έμφαση στην αξιοποίηση τους), οι διάφορες εναλλακτικές και μη ισοδύναμες από οικονομική άποψη μέθοδοι μπορεί δευτερογενώς να οδηγήσουν σε επιπλοκές, λόγω της δυνατότητας χαρακτηρισμού των αξιοποιήσιμων κλασμάτων το)ν ΑΣΑ ως δευτερογενών προϊόντων με δυνατότητα σχετικά εύκολης διακίνησης στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. Η δυνατότητα αυτή εμποδίζει σε μεγάλο βαθμό την εφαρμογή «κλειστών» και διαφοροποιημένοι πολιτικών διαχείρισης ΑΣΑ ανά χώρα, στο πλαίσιο μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς, και κάνει επιτακτικότερη την ανάγκη μιας εναρμόνισης των επιμέρους πολιτικών.

46

2.5 Η έννοια της ολοκληρωμένης διαχείρισης Οι μέθοδοι διαχείρισης που περιγράφηκαν στις προηγούμενες υποενότητες (ανακύκλωση, πυρόλυση , υγειονομική ταφή) δεν μπορούν (με εξαίρεση την υγειονομική ταφή) να εφαρμοστούν αυτόνομα, αλλά σε συνδυασμό μεταξύ τους μπορούν να δώσουν ολοκληρωμένα διαχειριστικά σχήματα. Τέτοιοι συνδυασμοί μπορούν να οδηγήσουν σε ποικίλα σχήματα, διακρίνονται ωστόσο τα ακόλουθα τρία εναλλακτικά σχήματα, που αποτελούν τις χαρακτηριστικότερες επιλογές. Ι. Μέγιστη ανάκτηση υλικών και διάθεση υπολοίπου με υγειονομική ταφή. II. Επιλεκτική ανάκτηση υλικών, καύση με ανάκτηση καυσίμων και ταφή τέφρας. III. Γενική υγειονομική ταφή. Τα τρία αυτά σχήματα, μπορούν να συνδυαστούν με μέτρα μείωσης της παραγωγής απορριμμάτων (ελαχιστοποίηση).

Επιλογή Ι: Μέγιστη ανάκτηση υλικών και διάθεση υπολοίπου με ταφή

Χαρτί, πλαστικό, γυαλί και χρήσιμα μέταλλα διαχωρίζονται στην πηγή ή / και μηχανικά στην εγκατάσταση επεξεργασίας και επαναχρησιμοποιούνται. Επίσης, απομακρύνονται στο μέτρο του δυνατού διάφορα ανόργανα, όπως πέτρες, μη χρήσιμα μέταλλα κ.ά. και οργανικά μη ζυμώσιμα, όπως ξύλα, υφάσματα. Το υπόλοιπο είναι ζυμώσιμο κατά το μέγιστο ποσοστό και αποτελείται κυρίως από τα υπολείμματα τροφών και από απόβλητα των αυλών, όπως φύλλα, χόρτο κ.ά. Η επαναχρησιμοποίηση των τελευταίων γίνεται αφού έχουν υποβληθεί σε λιπασματοποίηση. Η επιλογή Ι είναι καταρχήν ικανοποιητική από περιβαλλοντική άποψη, αλλά με πολλά ερωτηματικά ως προς το κόστος και τελικά ως προς το κατά πόσο είναι εφικτή. Ακόμα και με προσεγμένο διαχωρισμό στο πλαίσιο του ανεκτού κόστους, η κομπόστα μπορεί να περιέχει ίχνη απωθητικών, ακόμα και επικίνδυνων ουσιών, πράγμα που συνήθως έχει ως αποτέλεσμα την απροθυμία των γεωργών να τη χρησιμοποιήσουν. Το τελικό, αρκετά συχνό, αποτέλεσμα είναι να μην μπορεί να γίνει χρήσιμη διάθεση της κομπόστας, με αναγκαστική κατάληξη της στη χωματερή. Στην περίπτωση αυτή έχει το πλεονέκτημα της αξιόλογης μείωσης του όγκου και ρυπαντικού φορτίου, αλλά η μείωση αυτή δεν είναι αποφασιστική, με αποτέλεσμα να διατηρούνται σε σημαντικό βαθμό τα περιβαλλοντικά προβλήματα των χωματερών (επιλογή III) παρά τη μεγάλη οικονομική επιβάρυνση της λιπασματοποίησης. Οι εγκαταστάσεις κομποστοποίησης απαιτούν σχετικά μεγάλη επιφάνεια, ενώ επεισόδια οσμών, έστω σπάνια, είναι πολύ δύσκολο να αποφευχθούν . Η ανακύκλωση χρήσιμων υλικών έχει σημαντικά περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα, αλλά η διεθνής και η μικρή ελληνική εμπειρία υποδεικνύουν οικονομική ελλειμματικότητα. Στο ερώτημα ποια είναι η ανεκτή επιδότηση δεν μπορεί να δοθεί γενική απάντηση. Μήπως, π.χ., είναι προτιμότερο

47

με τα χρήματα της επιδότησης να κατασκευαστεί ένα νοσοκομείο ή ένα σημαντικό έργο περιβαλλοντικής προστασίας; Είναι προφανές ότι το ερώτημα είναι περισσότερο σημαντικό για τις φτωχές χώρες της Ευρώπης παρά για τις πλούσιες, και στην πραγματικότητα συμπίπτει με το γενικότερο ερώτημα για το ανεκτό κόστος της βέλτιστης διαθέσιμης τεχνολογίας. Η απάντηση έχει όχι μόνο τεχνοκρατικό αλλά και πολιτικό χαρακτήρα, αφού πολλές περιβαλλοντικές αξίες δεν έχουν κοινό μέτρο σύγκρισης. Με αποκλειστικώς ενεργειακά κριτήρια το αλουμίνιο είναι πολύ προτιμότερο να ανακυκλωθεί παρά να ταφεί, επειδή η ενέργεια παραγωγής του είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που απαιτεί η ανακύκλωση. Το χαρτί και το πλαστικό έχουν μεγάλο ενεργειακό περιεχόμενο σε σύγκριση με την ενέργεια παραγωγής, γεγονός που ευνοεί την καύση. Στην περίπτωση της καύσης του πλαστικού, ωστόσο, θα πρέπει να προσεχθεί η παραγωγή αέριων ρύπων. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η επιλογή Ι θα πρέπει πάντα να εξετάζεται, αλλά με μεγάλη προσοχή, ιδιαίτερα ως προς τη δυνατότητα διάθεσης της κομπόστας. Ασφαλώς υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες η κομπόστα θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο σύ­ νολο ή κατά το μέγιστο ποσοστό με επωφελή τρόπο και χωρίς περιβαλλοντικές συνέπειες (πάρκα, βελτίωση υποβαθμισμένων εδαφών κ.α.)

Επιλογή II: Επιλεκτική ανάκτηση υλικών, καύση με ανάκτηση ενέργειας και ταφή τέφρας

Η σύγχρονη καύση αποτελεί περιβαλλοντικά ικανοποιητική τεχνολογία για τους εξής λόγους: • Μπορεί να μειώσει τις συγκεντρώσεις ρύπων των αέριων εκπομπών σε επίπεδα κάτω των πολύ αυστηρών ορίων των σημερινών κανονισμών (βλ. ενότητα 5.5). Οι διοξίνες, που μέχρι πριν από λίγα χρόνια αποτελούσαν ένα από τα κυρία επιχειρήματα των αντιτιθέμενων στην καύση, δεν φαίνεται να αποτελούν σήμερα σοβαρό πρόβλημα. Με καύση σε θερμοκρασία μεγαλύτερη των 850­900 ο C και ίσως με κάποια συμπληρωματικά μέτρα πρακτικώς εξαφανίζονται. Η εκφόρτωση σκουπιδιών γίνεται σε κλειστό χώρο και συνεπώς ελέγχονται οι οσμές που συχνά χαρακτηρίζουν τις χωματερές. Η σύγχρονη καύση μπορεί να είναι μια καλώς ελεγχόμενη επεξεργασία με ελαχιστοποιημένη την πιθανότητα σοβαρών λειτουργικών αστοχιών. Με την παραγωγή ενέργειας αντικαθίσταται η παραγωγή άλλων θερμοηλεκτρικών σταθμών και συνεπώς δεν προκαλεί αύξηση της εκπομπής CO2. • Ο χειρισμός της στάχτης δεν αποτελεί αξεπέραστο πρόβλημα. Ο όγκος της είναι μικρός. Μπορεί να είναι ακόμα και μικρότερος από το 5% του αρχικού όγκου και όχι μεγαλύτερος από το 10% του συμπιεσμένου όγκου της χωματερής. Η διάθεση της όμως λόγω της παρουσίας ρύπων απαιτεί ειδικές χωματερές οι οποίες όμως είναι πολύ μικρές σε

48

μέγεθος συγκρινόμενες με τους χορούς υγειονομικής ταφής απορριμμάτων. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί με διάφορους τρόπους ως δομικό υλικό. • Η εγκατάσταση καύσης, με τη μικρή επιφάνεια και όγκο, προσβάλλει πολύ λιγότερο τις χρήσεις γης, σε σύγκριση με τις χωματερές, με την προϋπόθεση ότι οι πολίτες είναι καλά ενημερωμένοι για τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της καύσης. Δεν έχει τις ιδιαίτερα αυστηρές απαιτήσεις που έχει η χωματερή για τα μορφολογικά, γεωλογικά και υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά, πράγμα που, σε συνδυασμό με τη μικρή απαιτούμενη επιφάνεια, κάνει πολύ πιο εύκολη την εξεύρεση θέσης. Με το σύγχρονο εξοπλισμό και άλλα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος η εγκατάσταση καύσης είναι πολύ δαπανηρή, αλλά η ανακτώμενη ενέργεια (προϊόντα καύσης) μπορεί να κατεβάσει το κόστος σε επίπεδα συγκρίσιμα με το κόστος μιας χωματερής με πλήρη σύγχρονη τεχνολογία. Δύσκολα μπορούν να γίνουν οικονομικές συγκρίσεις σε γενικό επίπεδο και η οικονομία κλίμακας φαίνεται να έχει πολύ σημαντικό ρόλο. Σε μια μικρή πόλη το ανά τόνο σκουπιδιών κόστος κατασκευής θα ήταν αυξημένο και ίσως περισσότερο αυξημένο το κόστος του προσωπικού που απαιτείται για την καλή λειτουργία. Στην περίπτωση όμως μεγάλων πόλεων, όπως, π.χ., η Αθήνα, φαίνεται ότι η καύση μπορεί να ανταγωνιστεί οικονομικά τη χωματερή παρά το σχετικά υψηλό ποσοστό υγρασίας των απορριμμάτων. Η καύση δεν μπορεί να συνδυαστεί ικανοποιητικά με μεγιστοποιημένη ανακύκλωση χαρτιού και πλαστικού. Χωρίς τα υλικά αυτά και με το πολύ υψηλό ποσοστό υγρασίας που έχουν τα υπολείμματα τροφών δεν αφήνει σοβαρά περιθώρια για παραγωγή ενέργειας. Η ανακύκλωση μετάλλων και γυαλιού είναι επιθυμητή από την άποψη της καύσης επειδή βελτιώνει την απόδοση της και περιορίζει τον όγκο του υπολείμματος. Άλλωστε, μπορεί έτσι να ικανοποιηθεί και η απαίτηση της Οδηγίας 94/62 για ανακύκλωση του 25% των υλικών συσκευασίας . Μεγάλο πρόβλημα της καύσης είναι η συχνά έντονη αντίδραση των κατοίκων, η οποία εδράζεται σε παλιές εικόνες ατμοσφαιρικής ρύπανσης και στο φόβο που προκαλείτο χωρικά απεριόριστο της μεταφοράς της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, από ενδεχόμενες αστοχίες του συστήματος ή και κακοί του λειτουργία – διαχείριση.

Επιλογή III: Γενική υγειονομική ταφή

Αποτέλεσε την αποκλειστική επιλογή του παρελθόντος και εξακολουθεί να αποτελεί την κυρία ή αποκλειστική επιλογή σε πολλές χώρες (π.χ. Ελλάδα, Μ. Βρετανία). Κατά βάση αποσκοπεί στην εξαφάνιση των απορριμμάτων και όχι στην αξιοποίηση τους. Η σύγχρονη χωματερή αποτελεί ένα προηγμένο και πολύπλοκο σύστημα σε σύγκριση με την παλαιού τύπου χωματερή. Είναι στεφανωμένη κατά την επαφή με το έδαφος και

49

περιλαμβάνει συστήματα συλλογής και επεξεργασίας των στραγγισμάτων και των παραγόμενων αερίων όπως και αντίστοιχα συστήματα παρακολούθησης. Οι αέριες εκπομπές αποτελούνται κυρίως από CΗ4 + CO2 και επίσης από μεγάλη ποικιλία VOCs, ένας αριθμός από τα οποία μπορεί να είναι τοξικά. Το αέριο καίγεται και σε μερικές περιπτώσεις η καύση συνοδεύεται από ανάκτηση ενέργειας. Όμως ακόμα κι αν υποτεθεί ότι η συλλογή του είναι πλήρης και ότι πραγματοποιείται διάσπαση όλων των βιοδιασπάσιμων σκουπιδιών σε εύλογο χρόνο, η ανακτώμενη ενέργεια είναι σαφώς μικρότερη από αυτήν της καύσης και έχει μεγάλη μεταβολή στο χρόνο. Η αρχική εντύπωση από τα παραπάνω έργα και μέτρα μιας σύγχρονης χωματερής είναι ότι εγγυώνται την προστασία του ατμοσφαιρικού και υδάτινου περιβάλλοντος, υπόγειου και επιφανειακού, και την αποφυγή επεισοδίων εκρήξεων και πυρκαγιών. Όμως η χωματερή είναι ενεργή για πολλά χρόνια μετά το κλείσιμο της ενώ η μεγάλη επιφάνεια της και η υπεδάφια θέση των στεγανώσεων και άλλων έργων αποτελούν αρνητικά στοιχεία για την ασφαλή συντήρηση της. Προσεκτική και συχνή συντήρηση μπορεί να απαιτεί το επιφανειακό κάλυμμα εξαιτίας της προοδευτικής καθίζησης της χωματερής και ερωτήματα γεννά η απουσία μακράς εμπειρίας σχετικά με τη μακροπρόθεσμη επίδραση του στραγγίσματος στα υλικά στεγάνωσης . Τα πουλιά, τα τρωκτικά και άλλοι ενοχλητικοί ή και επικίνδυνοι οργανισμοί που έλκονται από τη χωματερή αποτελούν ένα επιπλέον πρόβλημα που χρήζει αντιμετώπισης. Η χωματερή, με τη μεγάλη επιφάνεια και τον όγκο της, ασκεί ιδιαίτερα αρνητική επίδραση στην αισθητική τον περιβάλλοντος και στις χρήσεις γης. Επιπλέον, υστερεί ως προς την καύση από άποψη αερίων θερμοκηπίου, ακόμα κι αν πραγματοποιείται ενεργειακή εκμετάλλευση του μεθανιούχου αερίου. Τα παραπάνω μαζί με το μεγάλο χρονικό διάστημα (ακόμα και δεκαετίες) κατά το οποίο η χωματερή απαιτεί μετά το κλείσιμο της παρακολούθηση και συντήρηση τη χαρακτηρίζουν ως δύσχρηστο μέσο με βέβαια ή δυνητικά σημαντικά περιβαλλοντικά μειονεκτήματα. Έγκυρα γενικά στοιχεία για το κόστος δεν υπάρχουν, είναι όμως φανερό ότι η σύγχρονη χωματερή δεν είναι μια φθηνή επιλογή. Οι αντιδράσεις των κατοίκων είναι πολύ συχνά έντονες. Για παράδειγμα, η προσπάθεια δημιουργίας δύο χωματερών για τα σκουπίδια της Αθήνας έχει φτάσει σε αδιέξοδο λόγω των αντιδράσεων των κατοίκων, ενώ παρόμοιες καταστάσεις έχουν δημιουργηθεί και σε άλλες περιοχές (π.χ. Κρήτη).

Συγκριτική αξιολόγηση • Η ανάκτηση ύλη; και ενέργειας αποτελεί έναν ορθό στόχο, που πρέπει να επιδιώκεται στο πλαίσιο του ανεκτού κόστους και της σημασία; κάθε ανακατωμένου υλικού για την εξοικονόμηση φυσικών πόρων. • Από την παραπάνω άποψη η χωματερή (επιλογή III) υστερεί έστω κι αν πραγματοποι­ είται ενεργειακή εκμετάλλευση του αερίου. Έχει επίσης σοβαρά περιβαλλοντικά και

50

τεχνικά μειονεκτήματα, δυνητικά ή βέβαια, ως προς τις επιλογές Ι και II. Με τα χαρακτηριστικά αυτά δεν μπορεί, γενικώς, να επιλεγεί ως η βέλτιστη διαθέσιμη τεχνολογία (ΒΑΤ) και εξάλλου η σύγχρονη χωματερή δεν είναι μια φθηνή επιλογή. Έτσι είναι δικαιολογημένη η έκδηλη τάση κατάργησης της στη Β. Ευρώπη. Στη Γερμανία μετά το έτος 2005 η κατάργηση είναι απόλυτη, αφού απαγορεύεται η απόθεση σε χωματερή στερεών αποβλήτων με περιεκτικότητα σε πτητική οργανική ύλη μεγαλύτερη από 5%. Στη Γαλλία η ελαστικότητα του ορισμού «υ1ϊίπΐ3ΐ6 *38ΐ£» (τελικό απόβλητο) επιτρέπει εξαιρέσεις και η εγκατάλειψη της χωματερής επιδιώκεται και με οικονομικά μέτρα. Από τον Ιανουάριο 1998 επιβάλλεται αυξημένος φόρος 40Ρ ανά τόνο σκουπιδιών που διατίθενται σε χωματερές. Η ευέλικτη αυτή πολιτική φαίνεται σωστότερη αφού θα υπάρχουν περιπτώσεις μικρών απομακρυσμένων πληθυσμών, όπως θα συμβαίνει μάλλον και στην Ελλάδα, για τις οποίες οι λύσεις Ι και II ίσως θα έχουν μη ανεκτό κόστος. • Από τις επιλογές Ι και II η μεν πρώτη προσπαθεί να μεγιστοποιήσει την ανάκτηση ύλης ή δε II την ανάκτηση ενέργειας. Υπάρχουν και ενδιάμεσες επιλογές, όπως η καύση των μη εύκολα ζυμώσιμων οργανικών υλών στην περίπτωση Ι και η ανακύκλωση αλουμινίου, άλλων μετάλλων και γυαλιού στην περίπτωση II. Από περιβαλλοντική άποψη και οι δύο επιλογές είναι ικανοποιητικές, αλλά πρέπει να αναγνωριστεί ότι η λύση Ι υπερτερεί, θεωρητικά τουλάχιστον, της II από την άποψη των άμεσων επιπτώσεων, κυρίως στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον. Για τις έμμεσες επιπτώσεις στο περιβάλλον και τους φυτικούς πόρους, για τις οποίες έγινε αναφορά στα προηγούμενα, δεν μπορούν να γίνουν ποσοτικές συγκρίσεις. Μπορεί να ειπωθεί ότι και οι δύο τεχνολογίες έχουν τα καταρχήν χαρακτηριστικά της βέλτιστης διαθέσιμης τεχνολογίας (ΒΑΤ), αλλά με κάποιο προβάδισμα της Ι. Αν οι προοπτικές της αγοράς είναι εξασφαλισμένα θετικές, τότε η επιλεγόμενη λύση θα είναι η Ι. Εντουτοις η επιλογή δεν μπορεί να είναι ανεξάρτητη από το συγκριτικό κόστος, αφού τα πλεονεκτήματα της Ι ως προς την ΙΙ είναι μάλλον όχι ιδιαίτερης σημασίας.

51

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Tchobanoglous G., H. Theisen and S. Vigil (1993) Integrated solid waste

managment, McGraw Hill. 2. Παναγιώτης Κόλλιας (2004) Απορρίμματα, Λύχνος Ε.Π.Ε. 3. Δημήτριος Παναγιωτακόπουλος (2007) Βιώσιμη διαχείριση αστικών στερεών

αποβλήτων, Ζυγός 4. ΚΥΑ 4641/232/2006 5. Κωνσταντίνος Νικολάου (1999) Εισαγωγή στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον

­ ρύποι και απόβλητα, ΕΑΠ 6. Α. Μαυρόπουλος, Β. Στοιλόπουλος, Κ. Κολοκοτρώνη, Ε. Φαγογένη (2007) Οι χώροι

υγειονομικής ταφής στην Ελλάδα : υφισταμένη κατάσταση και εμπειρίες, ΕΕΔΣΑ 7. ΚΥΑ 114218/97 8. ΚΥΑ 50910/27/2003 9. ΚΥΑ 29407/3508/2002 10. Αδαμάντιος Σκορδίλης, Ευαγγελινή Μπούσιου (2002), Εναλλακτική διαχείριση

συσκευασιών, Ίων 11. Αδαμάντιος Σκορδίλης (1990), Εισαγωγή στη επεξεργασία απορριμμάτων ­ Μηχανική

διαλογή , ΤΕΕ 13. Γιάννης Βουρδουμπάς (2002), Εισαγωγή στις τεχνολογίες ενεργειακής αξιοποίησης

της βιομάζας, Μ.Α.Ι.Χ. 14. Χρήστος Μαλλιαρός (2000), Περιβάλλον ρύπανση τεχνικές αντιρρύπανσης, Μεταίχμιο 15. T. Dietrich, G. Haberle, H. Haberle, C­D Paul, F­D Striker, (2003), Τεχνολογία

προστασίας περιβάλλοντος, Ίων 16. Ανδρέας Ανδρεαδάκης (1999), Έργα διαχείρισης στέρεων αποβλήτων, ΕΑΠ 17. Θ. Βλαστός, Κ Μπιρμπιλή (1999) , Δίκτυα συλλογής και διαχείρισης αστικών στερεών

απορριμμάτων, ΕΑΠ 18. Γεώργιος Τσεκούρας, Στυλιανός Μαυρογιώργης, Θεόδωρος Μαυρογιώργης, Μεταξιά

Σμαίλη (2005), Σχέδια χωρικής και οικιστικής οργάνωσης ανοικτής πόλης (ΣΧΟΟΑΠ) δήμων Αγίου Κηρύκου, Ευδήλου και Ραχών, νήσου Ικαρίας, Νομού Σάμου, ΕΠΠΕΡ

19. Θεόδωρος Μαυρογιώργης, Κωνσταντίνος Νταής, Στυλιανός Βαβαλιάρος, Βασίλειος Σταμάτης (2006), Μελέτη ΧΥΤΑ Ικαρίας, Αναπτυξιακός Σύνδεσμος ΟΤΑ Ικαρίας ­ Φούρνων

20. Τελική έκθεση ομάδας εργασίας ΥΠΕΧΩΔΕ (2005),Προώθηση έργων αποκατάστασης

Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ)

21. Μ. Αλεξάκη, Ι. Αγαπητίδης (1995), Η διαχείριση των Απορριμμάτων στην Ελληνική

Περιφέρεια, Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ)