Nhaõn caàu töông töï nhö maùy thu cuûa heä thoáng quang hoïc (videocamera), chuyeån

naêng löôïng aùnh saùng thaønh xung thaàn kinh. Nhöõng xung thaàn kinh theo ñöôøng daãn truyeàn

thò giaùc tôùi voû naõo chaåm vaø ôû ñaây chuyeån thaønh hình aûnh thò giaùc. Maùy thu quang hoïc

muoán hoaït ñoäng toát caàn phaûi coù nhöõng boä phaän phuï thuoäc. Boä phaän che chôû ñoù laø xöông

hoác maét baûo veä phía sau vaø mí maét cöû ñoäng baûo veä phía tröôùc. Boä phaän cô ngoaïi nhaõn

giuùp maùy thu hoaït ñoäng moïi höôùng. Boä leä ñeå gìn giöõ giaùc maïc (oáng kính) luoân ñöôïc trong

suoát (hình 1)

H1.Sô ñoà caét doïc nhaõn caàu vaø hoác maét

A- NHAÕN CAÀU

Nhaûøn caàu coù theå tích 6,5 ml (khoaûng 1/6 theå tích hoác maét), naëng 7,5 gm, chu vi 75

mm, ñöôøng kính tröôùc sau 24 mm. Noù ñöôïc caáu taïo bôûi 3 lôùp voû boïc chöùa ñöïng caùc moâi

tröôøng trong suoát beân trong ñoù laø thuûy dòch, thuûy tinh theå vaø pha leâ theå laàn löôït töø tröôùc ra

sau. Hai lôùp ngoaøi cuûa voû boïc töông töï nhö maøng naõo cuûa heä thoáng thaàn kinh trung öông,

coøn lôùp trong cuøng töông töï nhö moâ naõo. Maøng xô boïc ngoaøi (maøng cöùng) coù nhieäm vuï

che chôû, goàm coù giaùc maïc (1/6 chu vi tröôùc) vaø cuûng maïc (5/6 coøn laïi). Nôi cuûng maïc vaø

giaùc maïc gaëp nhau goïi laø rìa giaùc cuûng maïc. Maøng maïch maùu giöõa (maøng nuoâi vaø maøng

nheän) goàm coù haéc maïc, theå mi, vaø moáng maét goïi chung laø maøng boà ñaøo. Noù cung caáp dinh

döôõng phaàn lôùn cho nhöõng lôùp khaùc. Lôùp trong cuøng laø voõng maïc. Ñaây laø lôùp caûm thuï

quang chuyeân hoùa cao tinh teá coù nguoàn goác töø ngoaïi bì thaàn kinh vaø ngheøo khaû naêng taùi

sinh (hình 2).

H2. Sô ñoà caáu taïo caùc lôùp maøng boïc cuûa thaønh nhaõn caáu

1.- CAÙC LÔÙP MAØNG BOÏC

1.1.- MAØNG BOÏC NGOAØI:

1.1.1- GIAÙC MAÏC:

Gíaùc maïc laø phaàn tröôùc nhaát cuûa lôùp boïc ngoaøi, trong suoát so vôùi cuûng maïc maøu

traéng ñuïc. Ñoù laø maët khuùc xaï chính cuûa maét, chieám 2/3 coâng suaát khuùc xaï cuûa toaøn boä

nhaõn caàu, khoaûng 43 D ôû maët tröôùc giaùc maïc. Baùn kính ñoä cong maët tröôùc laø 7,8 mm, maët

sau laø 6,6 mm. Vì maët sau cong hôn maët tröôùc neân beà daøy giaùc maïc ôû trung taâm (0,5 mm)

moûng hôn ôû ngoaïi vi (0,74- 1 mm). Gíc maïc coù ñöôøng kính ngang laø 11,6 mm, doïc laø 10,6

mm. Chæ 1/3 giöõa giaùc maïc laø söû duïng cho khuùc xaï, vuøng naøy suyùt soaùt hình troøn. Gíaùc

maïc töông ñoái lôùn luùc môùi sinh, ñaït kích thöôùc tröôûng thaønh 2 naêm sau.

Caáu taïo: giaùc maïc coù 5 lôùp cô baûn ñoù laø bieåu moâ, maøng Bowmann, chuû moâ, maøng

Descemet vaø noäi moâ (hình 3)

H3: Thieát ñoà giaùc maïc caét ngang döôùi kính hieån vi thöôøng (traùi)

vaø döôùi kính hieån vi ñieän töû (phaûi)

BIEÅU MOÂ daày 50- 100 , goàm 5 lôùp teá baøo gai khoâng söøng hoùa. Nhöõng teá baøo saâu

nhaát, lôùp teá baøo ñaùy, hình truï chòu söï phaân baøo ñeå taùi sinh nhöõng lôùp noâng hôn vaø taïo ra

lôùp maøng ñaùy, Lôùp naøy maát 8 tuaàn ñeå phuïc hoài neáu bò toån thöông. Lôùp keá goàm nhöõng teá

baøo deït hôn, hình ña giaùc, chöùa caàu noái gian baøo vaø taïo neân maøng baùn thaám cuûa bieåu moâ.

Ba lôùp ngoaøi cuøng chöùa teá baøo deït coù nhaân, khoâng söøng hoùa, coù nhöõng vi mao ñeå giöõ lôùp

nhôøn cuûa phim nöôùc maét, chuùng seõ ñöôïc thay theá trong voøng moät tuaàn.

MAØNG BOWMANN daày 12 raát chaéc, maøng baûo veä chính yeáu giaùc maïc. Maøng

naøy khoâng phaân caùch roõ vôùi lôùp chuû moâ, coøn bieåu moâ taùch khoûi noù deã daøng. Khoâng coù

khaû naêng taùi taïo neân khi maøng naøy toån thöông seõ ñeå laïi seïo moûng (maøng maây).

NHU MOÂ chieám 90 % beà daày giaùc maïc, goàm coù 60 phieán xeáp choàng leân nhau, cöù

hai phieán coù thôù sôïi doïc song song xeáp xen keõ vôùi moät phieán coù thôù sôïi ngang song song,

giöõa hai phieán laø caùc teá baøo giaùc maïc. Nhu moâ khi bò toån thöông seõ ñeå laïi seïo daày.

MAØNG DESCEMET daày 6, taùch khoûi chuû moâ deã daøng, coù theå taùi taïo bôûi lôùp noäi

moâ, noù raát ñaøn hoài neân moät khi bò raùch hai meùp deã thun laïi taùch rôøùi nhau khoûi choå bò

thöông.

NOÄI MOÂ goàm moät lôùp teá baøo hình luïc giaùc deït, coù theå coù nguoàn goác töø ngoaïi bì

thaàn kinh vì khoâng traûi qua söï phaân baøo vaø söï taùi sinh. Khi coù söï toån haïi noäi,vuøng khuyeát

noäi moâ ñöôøng buø ñaép baèng hieän töôïng trôït cuûa teá baøo tieáp xuùc choå khuyeát vaø söï taêng kích

thöôùc cuûa caùc teá baøo xung quanh (H4). Coù söï giaûm teá baøo noäi moâ theo tuoåi taùc: töø 3.500-

4.000 teá baøo/ mm2 ôû treû con coøn 2.500 teá baøo mm2 ôû ngöôøi tröôûng thaønh treân 65 tuoåi. Coù

nhöõng moái noái chaëc giöõa caùc teá baøo noäi moâ taïo neân maøng baùn thaám. Noäi moâ cöïc kyø quan

troïng vì noù chöùa bôm Na/ATPase laøm khoâ nöôùc vaø nuoâi giaùc maïc.

Dinh döôõng: dinh döôõng giaùc maïc thoâng qua bôm thuûy dòch cuûa noäi moâ. Thuûy dòch

cung caáp glucose, muoái khoaùng, vitamine C vaø laáy ñi nhöõng chaát bieán döôõng. Maùy bôm

noäi moâ chòu traùch nhieäm cho söï trong suoát cuûa giaùc maïc thoâng qua söï khöû nöôùc (94 %),

6% coøn laïi thoâng qua söï boác hôi ngang qua bieåu moâ. Khoâng coù söï khoâ nöôùùc naøy giaùc maïc

seõ phuø thaønh ñuïc xaùm. Heä thoáng maïch maùu rìa cuûng goùp phaàn nhoû vaøo söï dinh döôõng

giaùc maïc.

Thaàn kinh: giaùc maïc raát nhaïy caûm ñeå baûo veä chính noù cuûng nhö toaøn theå nhaõn caàu.

Caùc thaàn kinh mi ngaén vaø mi daøi sautöø maët trong cuûng maïc ra ngoaøi rìaroài vaøo giaùc maïc

baèng 70-8- nhaùnh. Ñi khoaûng 2-3 mm nhöõng nhaùnh naøy maát bao myeline vaø chia thaønh

hai nhoùm (1) nhoùm tröôùc ñi döôùi maøng Bowmann, xuyeân qua maøng naøy taïo thaønh maïng

döôùi bieåu moâ (2) nhoùm saâu ñi trong lôùp saâu cuûa chuû moâ nhöng khoâng ñeán vuøng trung taâm.

H4. Sô ñoà minh hoaï söï buø daép cuûa caùc teá baøo noäi moâ laønh vaøo vò trí bò khuyeát noäi moâ.

Hình traùi minh hoaï söï trôït cuûa teá baøo, hình phaûi söï taêng kích thöôùc cuûa caùc teá baøo laân caän.

1.1.2.- CUÛNG MAÏC:

Lôùp sôïi coù vai troø chính baûo veä nhaõn caàu. Daày nhaát ôû cöïc sau (1- 1,35 mm), suyùt

soaùt 1 mm taïi choå noái vôùi giaùc maïc, trôû neân moõng hôn ôû xích ñaïo 0,4-0,6 mm vaø moûng

nhaát taïi choå baùm cuûa cô khoaûng 0,3 mm. Noù coù maøu traéng ñuïc do caáu taïo cuûa caùc sôïi ñan

cheùo nhau vaø coù kích thöôùc khaùc nhau, coù ñoä ngaäm nöôùc cao hôn so vôùi giaùc maïc (68% laø

nöôùc).

Caáu taïo: cuûng maïc coù 3 lôùp khoâng roû raøng. Lôùp thöôïng cuûng maïc döôùi bao tenon

goàm moâ sôïi loûng leûo lieân keát vôùi maïch maùu. Lôùp nhu moâ goàm nhöõng boù collagen coù caáu

taïo hình dôïn soùng (thaúng ra khi caêng giaõn). Lôùp trong cuøng goàm boù sôïi nhoû hôn, chöùa teá

baøo saéc toá vaø sôïi ñaøn hoài. Cuûng maïc ñöôïc nuoâi döôõng bôûi maïch maùu thöôïng cuûng maïc

phía ngoaøi vaø haéc maïc ôû beân trong, nhöng nhu moâ cuûng maïc ñöôïc xem nhö voâ maïch.

Moác ñoà beà maët nhaõn caàu döïa treân caùc choå baùm cuûa cô ngoaïi nhaõn, caùc loå cuûng maïc vaø

rìa. Nguyeân taéc 2,4,8 cho pheùp nhôù caùc caáu truùc sau ñaây: moáng, vuøng phaúng theå mi, voõng

maïc baét ñaàu laàn löôït caùch rìa veà phía sau 2mm, 4mm, 8mm. Veà caùc loå, ôû phía tröôùc cuûng

maïc coù caùc loå cho caùc maïch maùu mi tröôùc, ôû giöõa coù caùc loå cho tónh maïch mi sau (tm trích

truøng) khoaûng 4 mm sau xích ñaïo nhaõn caàu, ôû phía sau coù caùc loå cho ñoäng maïch vaø thaàn

kinh mi ngaén vaø mi daøi sau. Caùchû cöïc sau 3 mm phía trong vaø 1mm phía döôùi laø laù saøng

nôi gaén cuûa thaàn kinh thò vaøùo nhaõn caàu. Tónh maïch trích truøng treân vaø döôùi laàn löôït naèm

hai beân caïnh trong choå baùm cuûa cô cheùo treân vaø döôùi. Ñieåm vaøng caùch caïnh trong choå

baùm cô cheùo beù 1 mm veà phía trong vaø 1 mm veà phía treân (H5)

H5. Choå baùm cuûa cô cheùo laø ñieåm moác toát ñeå ñònh vò trí tónh maïch mi sau, hoaøng ñieåm

1.1.3.- RÌA CUÛNG GIAÙC MAÏC:

Rìa laø vuøng chuyeån tieáp roäng 1 mm ôû ngoaïi vi giaùc maïc. Ñoù laø vuøng noái keát giöõa

bieåu moâ laùt taàng coù gai cuûa giaùc maïc vaø bieåu moâ hình truï cuûa keát maïc nhaõn caàu (H6).

Töông töï nhö nhöõng vuøng chuyeån tieáp bieåu moâ khaùc ñaây laø moät vuøng deå coù xu höôùng xaûy

ra ung thö taïi choå (carcinoma in situ). Nôi ñaây keát maïc vaø bao tenon lieân keát thaønh moät,

phuû khaép 1mm beà roäng cuûa rìa. Keát maïc rìa cuûng coù nhieäm vuï cho söï taùi sinh cuûa lôùp bieåu

moâ giaùc maïc bò maát ñi. Ngoaøi ra noù coøn chöùa nhieàu teá baøo cuûa heä thoáng mieån nhieåm:

baïch caàu ña nhaân, lympho baøo, ñaïi thöïc baøo, saéc toá baøo vaø töông baøo.

H6. Hình minh hoaï vuøng tieáp noái giöõa giaùc maïc vaø cuûng maïc

Nhöõng caáu truùc ôû saâu hôn cuûa rìa cuõng raát quan troïng cho phaãu thuaät vieân.

Ñoái vôùi nhaø giaûi phaãu bònh, rìa tröôùc laø ñöôøng noái töø hai nôi taän cuøng cuûa maøng

Bowmann vaø maøng Descemet, coøn rìa sau laø ñöôøng keùo ra phía tröôùc töø chaân moáng tôùi

oáng Schlemm ra ngoaøi.

Ñoái vôùi nhaø giaûi phaãu, rìa tröôùc laø nôi chaám döùt boùc taùch cuûa keát maïc veà phía giaùc

maïc, coøn rìa sau laø nôi coù söï ñoåi maøu töø maøu xanh xaùm cuûa giaùc maïc ñeán maøu traéng cuûa

cuûng maïc töông öùng vôùi raûnh cuûng giaùc maïc. Ñöôøng môû thaúng goùc taïi rìa phaãu thuaät tröôùc

seõ xuyeân qua giaùc maïc trong suoát, maøng Descemet, vaø noäi moâ. Ñöôøng môû thaúng goùc taïi

rìa phaãu thuaät sau seõ xuyeân qua lôùp moûng cuûng maïc tröôùc, giaùc maïc vaø phaàn tröôùc cuûa

löôùi beø (hình 7)

H7: sô ñoà minh hoaï vuøng rìa vaø caùc ñöôøng caét thaúng goùc taïi caùc vò trí khaùc nhau cuûa rìa

OÁNG SCHLEMM ñoù laø keânh chaïy voøng quanh rìa, ñaët ôû ñaùy cuûa maùng cuûng maïc

phía tröôùc cöïa cuûng maïc, thoâng thöôøng chæ coù moät, ñoâi khi phaân ra 2,3 oáng nhoû roài hoäi tuï

laïi. OÁng ñöôïc traûi bôûi moät lôùp noäi moâ chuyeân bieät treân moät maøng ñaùy coù loå saøng, thoâng

vôùi tieàn phoøng qua maïng löôùi beø. Khoaûng 25 oáng thoaùt daãn vaøo maïng tónh maïch cuûng

maïc saâu vaø noâng, moät soá oáng thoaùt thaúng tröïc tieáp vaøo lôùp thöôïng cuûng maïc ñeå tieáp noái

vôùi tónh maïch mi tröôùc (coù theå quan saùt ñöôïc treân sinh hieån vi) ñöôïc goïi laø tónh maïch nöôùc

Asher (thöôøùng khu truù ôû goùc tö muõi döôùi).

H8: oáng schlemm vaø heá thoáng daãn thoaùt nhìn thaúng (traùi) vaø nhìn maët caét (hình phaûi)

LÖÔÙI BEØ traøi voøng quanh rìa giöõa oáng Schlemm vaø tieàn phoøng, caêng roäng ra töø

cöïa cuûng maïc tôùi ñöôøng Schwalbe (nôi taän cuøng cuûa maøng Descemet) (H9).

H9: Vuøng beø nhìn töø phía trong

Noù ñöôïc caáu taïo bôûi nhöõng sôïi keo vaø ñaøn hoài, phuû beân ngoaøi bôûi lôùp noäi moâ. Löôùi

beø coi nhö söï lieân tuïc cuûa lôùp noäi moâ vaø maøng Descemet. ÔÛ maët caét kinh tuyeán, löôùi beø

coù daïng hình tam giaùc: ñænh öùng vôùi ñöôøng Schwalbe, caïnh ngoaøi öùng vôùi cuûng maïc vaø

oáng Schlemm (1/2 sau), caïnh trong öùng vôùi tieàn phoøng, ñaùy öùng vôùi cöïa cuûng maïc vaø theå

mi. Phaàn beø öùng vôùi ñaùy cuûng maïc goïi laø cuûng giaùc maïc, öùng ñaùy theå mi laø beø theå mi. Beø

cuûng giaùc maïc goàm haøng loaït phieán saøng xeáp choàng leân nhau cho pheùp thuûy dòch thaám

qua vaøo oáng Schlemm. Beø theå mi goàm nhöõng daûi saéc toá hoùa gioáng nhö daây cung, khoâng

coù caáu taïo phieán maøng nhö beø cuûng giaùc maïc (H10).

H10: Caáu taïo löôùi beø

1.2.- MAØNG BOÀ ÑAØO:

1.2.1.- MOÁNG MAÉT:

Moáng maét laø maøng chaén saùng ñieàu chænh löôïïng aùnh saùng vaøo phaàn sau nhaõn caàu.

Noù gaén vaøo maët tröôùc cuûa theå mi bôùi chaân moáng maét, ñaây laø phaàn moûng nhaát cuûa moáng

maét. Moáng maét coù daïng choùp noùn cuït deït, ñaùy laø chaân moáng, ñænh laø bôø ñoàng töû ñöôïc

naâng ñôû bôûi thuõy tinh theå. Khi thuûy tinh theå bò laáy ra, moáng trôû neân deït vaø rung. Maøu saéc

cuûa moáng tuøy thuoäc soá löôïïng saéc toá trong nhuû moâ tröôùc. Maët tröôùc moáng moáng chia laøm 2

vuøng: vuøng ñoàng töû trung taâm vaø vuøng theå mi ôû ngoaïi vi. Ñöôøng phaân caùch giöõa hai vuøng

laø nan hoa, ñaây cuûng laø phaàn daày nhaát cuûa moáng, nôi ñaây ñaùnh daáu vò trí cuûa cung ñoäng

maïch moáng maét nhoû. Treân vuøng ñoàng töû coù nhieàu hoác baàu duïc, taïi bôø ñoàng töû coù vieàn saéc

toá. TReân vuøng theà mi phía ngoaïi bieân coù nhieàu hoác nhoû noâng hôn hoác vuøng ñoàng töû. Phaàn

lôùn vuøng ngoaïi bieân moáng khoâng nhìn thaáy tröø khi soi goùc tieán phoøng. Vuøng naøy cuûa

moáng coøn phaùt phaùt ra nhöõng choài moáng baét ngang qua theå mi tôùi löôùi beø (hình 11)

H11: Moáng maét nhìn thaúng töø tröôùc (traùi)

Cô moáng maét: moáng maét coù 2 lôùp cô trôn. Lôùp phía tröôùùc laø cô voøng chaïy voøng

quanh ñoàng töû, ñöôïc ñieàu khieån bôûi heä giao caûm. Cô tia ñöôïc ñieàu khieån bôûi heä giao caûm,

ñoù laø maûng cô khu truù phía sau nhu moâ moáng maét, traûi roäng xung quanh lôùp cô voøng cho

tôùi theå mi.

H12:Caáu taïo cuûa moáng maét vaø vò trí cô voøng vaø cô tia

Caáu taïo: töø tröôùc ra sau goàm coù (1) noäi moâ lieân tuïc vôùi noäi moâ löôùi beø (2) maøng

ngaên tröôùc do söï ñaäm ñaëc cuûa nhuû moâ (3) nhu moâ goàm moâ lieân keát loûng leûo chöùa nhöõng

caáu truùc nhö cô voøng, thaàn kinh, vaø maïch maùu, teáq baøo saéc toá (4) maøng ngaên sau laø maøng

phaùt trieån ra tröôùc cuûa maøng Bruch (5) bieåu moâ sau goàm 2 lôùp teá baøo ñeàu chöùa saéc toá, coù

nguoàn goác töø phaàn tröôùc nhaát cuûa cheùn thò. Lôùp tröôùc goàm teá baøo hình thoi deït (cô tia vaø

cô voøng coù nguoàn goác phaân hoùa töø lôùp teá baøo naøy). Lôùp sau goàm teá baøo hình ña giaùc hay

khoái vuoâng, chöùa nhieàu saéc toá hôn lôùp tröôùc. (H12)

1.2.2.- THEÅ MI:

Beân caïnh caáu taïo maïch maùu doài daøo (cung ñoäng maïch moáng maét lôùn vaø nhaùnh noái

ñoäng maïch mi tröôùc vaø mi daøi sau), theå miù coù ba chöùc naêng: ñieàu tieát, saûn xuaát thuûy dòch

vaø ñöôøng thoaùt boà ñaøo cuûng maïc. Theå mi roäng 6-7 mm, ñöôïc chia thaønh 2 phaàn: phaàn

phaúng phía sau vaø phaàn coù neáp phía tröôùc roäng khoaûng 2 mm. Phaàn coù neáp laø do caáu taïo

cuûa khoaûng 70-80 choài theå mi taïo thuûy dòch. Phaàn phaúng laø phaàn ít maïch maùu nhaát trong

maøng boà ñaøo, roäng 4-5 mm, phía thaùi döông roäng hôn phía muõi, coù moät ít khuynh höôùng

bong ra hay xuaát huyeát nhöng phuïc hoài nhanh . Theå mi gaén chaët vaøo cöïa cuûng maïc ôû phía

tröôùc, coøn phía sau tieáp noái vaøo 2 nôi: cô mi theå vôùi haéc maïc vaø lôùp saéc toá theå mi vôùi lôùp

bieåu moâ thaàn kinh cuûa voõng maïc taïi mieäng thaét (H13). Nhöõng chöùc naêng khaùc cuûa theå mi

laø: nuoâi döôõng thuûy tinh theå, saøn xuaát daây chaèng Zinn, taïo laäp maët pha leâ theå vaø acide

hyaluronique.

H13: Theå mi nhìn töø phía sau

Caáu taïo: theå mi coù theå chia laøm 2 lôùp phoâi thai: lôùp bieåu moâ thaàn kinh vaø trung bì.

Lôùp bieåu moâ thaàn kinh goàm 2 lôùp teá baøo: lôùp trong khoâng saéc toá vaø lôùp ngoaøi coù saéc toá.

Lôùp trong khoâng saéc toá naèm ôû maët trong cuûa theå mi maø giöõa nhöõng teá baøo coù nhöõng khôùp

noái kín taïo neân raøo caûøn maùu thuûy dòch.Lôùp saéc toá ngoaøi lieân tuïc vôùi lôùp bieåu moâ saéc toá

cuõa voõng maïc goàm nhöõng teá baøo hình khoái vuoâng, nhaân lôùn, voõng noäi baøo phaùt trieån (chòu

traùch nhieäm cho söï saûn sinh thuûy dòch), gaén chaëït vaøo lôùp maøng ñaùy(maøng lieân tuïc vôùi

maøng Bruch). Lôùp trung bì hay lôùp boà ñaøo chöùa nhieàu maïch maùu (cung ñoäng maïch lôùn),

teá baøo keo, teá baøo sôïi vaø thôù cô. Cô goàm 3 phaàn: cô voøng naèm trong nhaát, cô doïc phía

ngoaøi vaø cô cheùo (hay tia) ôû giöõa (hình 6). Cô doïc daày nhaát gaén vaøo cuûng maïc vaø traûi ra

sau tôùi vuøøøûng phaúng coù leõ tham gia vaøo söï thoaùt thuûy dòch. Cô voøng giöû vai troø chính trong

söï ñieàu tieát cuøng vôùi cô cheùo. Caû 3 cô naøy ñeàu do heä ñoái giao caûm ñieàu khieån, coøn vai troø

heä giao caûm chöa ñöôïc bieát roû.

1.2.3.- HAÉC MAÏC:

Haéc maïc laø lôùp moâ moûng chöùa saéc toá vaø maïch maùu cung caáp dinh döôõng cho lôùp

ngoaøi voõng maïc. Chieåu daày thay ñoåi töø 0,1mm phía tröôùc ñeán 0,22 mm ôû phía sau.

H14: Caáu taïo cuûa haéc maïc

Caáu taïo: töø ngoaøi vaøo trong, haéc maïc ñöôïc chia thaønh nhöõõng lôùp sau ñaây (1)

THÖÔÏNG HAÉC MAÏC goàm nhöõng phieán sôïi ñaøn hoài vaø sôïi keo coù chöùa teá baøo sôïi, teá baøo

cô trôn vaø teáq baøo saéc toá (2) LÔÙP MAÏCH goàm lôùp maïch maùu lôùn, chuû yeáu laø tónh maïch

(coøn goïi laø lôùp Haller) vaø lôùp maïch maùu nhoû hôn ôû trong (lôùp Sattler) (3) LÔÙP MAO

MAÏCH HAÉC MAÏC goàm nhöõng mao maïch lôùn nuoâi döôõng lôùp ngoaøi voõng maïc suoát chieàu

roäng haéc maïc. Nhöõng oáng noäi moâ ôû ñaây lôùn hôn mao maïch caùc nôi khaùc trong cô theåneân

hoàng caàu coù theå xuyeân qua chuùng. Chuû moâ naâng ñôû goàm nhöõng sôïi keo vaø ñaøn hoài mòn.

Maïng mao maïch ñaëc bieät daày trong vuøng ñieåm vaøng, thöa hôn ôû ngoaïi vi,vaø taän cuøng

thaønh loïn nôi mieäng thaét. Tónh maïch trích truøng laø heä thoáng thoaùt cuûa haéc maïc, coù soá

löôïng 4 ghi trong nhieàu saùch, thöïc ra, ôû moät soá maét soá löôïng coù theå leân 5-8 ñöôïc tìm thaáy

nhieàu hôn ôû phía muõi.(4) MAØNG BRUCH hay maøng ñaùy, thöïc ra goàm 2 lôùp: lôùp ngoaøi coù

nguoàn goác trung bì thuoäc haéc maïc, caáu taïo baèng sôïi ñaøn hoài vaø lôùp trong coù nguoàn goác

ngoaïi bì do bieåu moâ saéc toá tieát ra, caáu taïo bôûi moät maïng ñaëc nhöõng sôïi cöïc mòn (hình 14).

1.3.- VOÕNG MAÏC:

Voõng maïc laø moâ moûng trong suoát traûi töø mieäng thaét tôùi gai thò vaø baùm chaéc nhaát

taïi 2 nôi naøy.

Nhaø laâm saøng ñaët teân (1) LOÛM HOAØNG ÑIEÅM (fovea) laø moät loûm nhoû cöïc taâm,

khoaûng 0,35mm ñöôøøng kính, trong vuøng naøy caûm thuï quang toaøn laø teá baøo noùn vaø ñaëc bieät

ôû ñaây coù bao nhieâu teá baøo caûm thuï coù baáy nhieâu sôïi thaàn kinh, ñieàu naøy lyù giaûi taïi sao

vuøng naøy coù khaû naêng phaân tích cao cho thò löïc cao nhaát, goïi laø thò löïc trung taâm (2)

HOAØNG ÑIEÅM (macula) laø moät hoûm nheï bao quanh loûm hoaøng ñieåm, coù ñöôøng kính

khoaûng 1,5mm töông ñuông moät ñöôøng kính gai thò (3) CÖÏC SAU vuøng roäng 6mm ñöôøng

kính töø bôø thaùi döông gai thò tôùi 2,7mm phía thaùi döông cuûa taâm hoaøng ñieåm.

Caáu taïo: voõng maïc coù theå chia thaønh 10 lôùp roû reät, ñaùnh soá töø 1-10 keå töø ngoaøi vaøo

trong (hình 15).

H15: Caáu taïo caùc lôùp voõng maïc (sô ñoà beân traùi) vaø laùt caét moâ hoïc (phaûi)

+ Lôùp bieåu moâ saéc toáá: xuaát phaùt töø lôùp ngoaøi cheùn thò neân coù nguoàn goác voõng maïc,

goàm moät lôùp teá baøo ñoäc nhaát traûi töø bôø gai tôùi mieäng thaét. Teá baøo coù daïng luïc giaùc, maät

ñoä saéc toá khaùc nhau tuøy vò trí trong voõng maïc, nhaân khu truù ôû phaàn ñaùy teá baøo, coù nhieàu

choài teá baøo chaát töïa nhö nhöõng tua, phaùt trieån

vaøo beân trong lôùp ngoaøi cuûa teá baøo noùn vaø teá baøo que. Taïi mieäng thaét, bieåu moâ saéc toá

voõng maïc lieân tuïc vôùi lôùp bieåu moâ saéc toá cuûa vuøng phaúng theå mi.

+ Lôùp teá baøo noùn vaø que: teá baøo que hình truï thon, phaàn ngoaøi chöùa quang saéc toá

rhodopsine. Teá baøo noùn thaáp hôn, coù daïng hình choùp noùn vôùi moät vaøi thay ñoåi trong kích

thöôùcvaø hình daïng taïi nhöõng nôi khaùc nhau trong voõng maïc.

+ maøng ngaên trong: ñoù laø caáu truùc tinh teá chöùa nhöõng loå nhoû cho truï giaùc teá baøo

noùn vaø que xuyeân qua.

+ Lôùp nhaân ngoaøi: goàm 2 nhoùm nhaân, lôùp ngoaøi laø nhaân teá baøo noùn, loôùp trong laø

nhaân teá baøo que. Lôùp naøy daày nhaát taïi meùp vuøng hoaøng ñieåm.

+ Lôùp roái ngoaøi: ñoù laø nôi noái tieáp truï giaùc teá baøo noùn vaø que vôùi thuï traïng cuûa teá

baøo löôûng cöïc. Lôùp naøy coù moät söï choïn saún cho söï tích tuï cuûa xuaát huyeát vaø xuaát tieát.

+ Lôùp nhaân trong: chöùa nhaân teá baøo löôûng cöïc, nhaân teá baøo ngang,ø teá baøo

amacrine, vaø nhaân baàu duïc cuûa teá baøo Muller.

+ Lôùp roái trong: ñoù laø nôi tieàp vaän giöõa caùc teá baøo löôûng cöïc, teá baøo amacrine vaø

teá baøo haïch.

+ Lôùp teá baøo haïch: goàm teá baøo haïch vaø teá baøo naâng ñôû thaàn kinh.

+ Lôùp sôïi thaàn kinh: goàm truï giaùc cuûa caùc teá baøo haïch, moûng ôû ngoaïi vi, daày nhaát ôû

bôø gai thò.

+ Maøng ngaên trong: maøng moûng thaønh laäp ôû maët trong voõng maïc.

Caùc teá baøo caáu taïo voõng maïc ngoaøi (1)teá baøo tham gia daãn truyeàn (teá baøo caûm thuï

noùn que,teá baøo löôõng cöïc,teá baøo haïch),coøn coù (2) teá baøo lieân keát daãn truyeàn (teá baøo

amcrine vaø teá baøo ngang) vaø (3) teá baøo naâng ñôû Muller. Teá baøo Muller ñi xuyeân qua lôùp

teá baøo haïch trôû neân gaén chaët vaøo maøng naøy. Pha leâ theå gaén vaøo maøng naøy baèng nhöõng

moái gaén sôïi mòn.(H 16)

H16: Hình traùi minh hoaï caùc teá baøo caáu taïo voõng maïc ngoaøi (1) teá baøo tham

gia daãn truyeàn (teá baøo caûm thuï noùn que, teá baøo löôõng cöïc, teá baøo haïch), coøn coù (2) teá baøo

lieân keát daãn truyeàn (teá baøo amcrine vaø teá baøo ngang) vaø (3) teá baøo naâng ñôû Muller

Voõng maïc chaám döùt taïi vuøng mieäng thaét. Ôû ñaây 9 lôùp trong cuûa voõng maïc (tröø lôùp

bieåu moâ saéc toá) bieán thaønh moät lôùp duy nhaát laø lôùp bieåu moâ khoâng saéc to (H17).

H17: Vuøng tieáp noái cuûa voõng maïc taïi mieäng thaét

Taïi gai thò voõng maïc ñöôïc giôùi haïn bôûi moâ ngaên caùch trung gian cuûa Kuhnt (H18)

H18: Vuøng tieáp noái cuûa voõng maïc taïi gai thò

Dinh döôõng: Voõng maïc tieâu thuï oxygen cao nhaát treân moät ñôn vò caân naëng so vôùi

baát kyø moâ naøo trong cô theå, neân coù 2 heä thoáng tuaàn hoaøn phuïc vuï yeâu caàu naøy: 1/3 ngoaøi

ñöôïc cung caáp bôùi tuaàn hoaøn haéc maïc, coønø 2/3 trong nhaän nuoâi döôõng töø tuaàn hoaøn voõng

maïc. Ñoäng maïch trung taâm voõng maïc vaøo gai thò chia thaønh 2 nhaùnh, ñoäng maïch gai treân

vaø gai döôùi. Moãi nhaùnh laïi cho ra nhaùnh thaùi döông vaø nhaùnh muõi, laïi tieáp tuïc phaân ñoâi

cho tôùi vuøng mieäng thaét, taïo thaønh nhöõng quai maïch. Vuøng saùt bieân voõng maïc xem nhö voâ

maïch, ñoäng maïch coù khuynh höôùng uoán voøng ñeå trôû thaønh tónh maïch. Nhöõng maïch maùu

naøy naèm ôû nhöõng lôùp trong voõng maïc, coøn nhöõng maïch maùu chính naèm noâng trong lôùp sôïi

thaàn kinh ngay sau maøng ngaên trong. Mao maïch taïo thaønh 2 lôùp maïng: maïng noâng naèm

trong phaàn noâng cuûa lôùp sôïi thaàn kinh. maïng saâu naèm giöõa lôùp nhaân trong vaø ñaùm roái

ngoaøi. (H19)

H19: Phaân boá maïch maùu nuoâi voõng maïc cuûa ñoäng maïch trung taâm voõng maïc

Khoaûng 20-30 % soá ngöôøùi coù moät ñoäng maïch mi voõng maïc, xuaát hieän töø bôø thaùi

döông cuûa gai thò, tieán veà phía hoaøng ñieåm, töôùi maùu toaøn boä hoaëc moät phaàn vuøng naøy.

Nhö vaäy khu vöïc ñöôïc töôùi maùu bôûi ñoäng maïch naøy ñoäc laäp vôùi khu vöïc ñöôïc töôùi maùu

bôûi ñoäng maïch trung taâm voõng maïc

Haøng raøo maùu - voõng maïc (HRMVM): ñoù laø haøng raøo choïn loïc ñoùng vai troø cô baûn

trong söï trao ñoåi giöõa moâ voõng maïc vaø caùc maïch maùu voõng maïc. Ngöôøi ta phaân bieät

HRMVM trong vaø HRMVM ngoaøi.

- HRMVM trong ñöôïc taïo neân bôûi noäi moâ cuûa caùc mao maïch voõng maïc. Caùc teá

baøo noäi moâ noái vôùi nhau raát kín (tight junction) taïo moät haøng raøo giöõa khu vöïc huyeát

töông vaø khu vöïc moâ voõng maïc beân ngoaøi.

- HRMVM ngoaøi chuû yeáu ñöôïc taïo neân bôûi bieåu moâ saéc toá maø nhöõng teá baøo cuõng

noái kín vôùi nhau. Maøng Bruch coù nhieàu loå vaø chæ ngaên ñöôïc nhöõng phaân töû lôùn. Noäi moâ

cuûa mao maïch haéc maïc coù nhieàu loå nhoû laøm cho caùc chaát thaám qua ñöôïc deå daøng.

Thaêm doøøù HRMVM chuû yeáu baèng chuïp maïch huyønh quang. Fluorescein khoâng

thaám ñöôïc qua caùc maïch maùu voõng maïc vaø khoâng vöôït qua ñöôïc bieåu moâ saéc toá neáu

chuùng coøn nguyeân veïn. Trong tröôøng hôïp vôõ HRMVM trong hoaëc ngoaøi, fluorescein seõ

khueách taùn ra ngoaøi maïch maùu vaø gaây ra hieän töôïng taêng huyønh quang

(hyperfluorescence)

2. CAÙC MOÂI TRÖÔØNG TRONG SUOÁT

2.1.- THUÛY DÒCH:

Thuûy dòch chöùa trong khoaûng khoâng gian giôùi haïn bôùi maët sau giaùc maïc vaø maët

tröôùc theåmi vaø thuõy tinh theå. Khoaûng naøy ñöôïc moáng maét ngaên ra laøm hai 2 phoøng: haäu

phoøng phía sau moáng coù theå tích 0,06ml, tieàn phoøng phía tröôùc moáng coù theå tích o, 25ml.

Thuûy dòch coù chieát xuaát 1,336 nhoû hôn giaùc maïc, tyû troïng lôùn hôn nöôùc, ñoä nhôùt töø 1,025-

1,040, aùp xuaát thaåm thaáu 3-5mmosm lôùn hôn huyeát thanh.

Thuûy dòch do theå mi tieát ra,vaøo haäu phoøng, ra tieàn phoøng baèng loå ñoàng töû,roài thoaùt

ra ngoaøi theo goùc tieàn phoøng. Tröôùc khi vaøo oáng Schlemm, thuûy dòch phaûi thaám qua vuøng

beø. Beø cuõng giaùc maïc ñaûm baûo 90% löu löôïng thoaùt thuûy dòch, coønø beø theå mi ñaûm baûo ít

hôn khoaûng 10%. Baèng hieän töôïng khoâng baøo hoùa cuûa teá baøo noäi moâ, thuûy dòch vaøo keânh

Schlemm, roài thoaùt ra ngoaøi baèng caùc oáng tuï taäp (hình 20).

H20: Söï löu thoâng thuûy dòch

2.2.- THUÛY TINH THEÅ (TTT):

TTT laø thaáu kính 2 maët loài, maët sau coù baùn kính ñoä cong laø 6mm, maët tröôùc 10mm,

bôø troøn ôû xích ñaïo. Noù coù khoaûng 1/3-1/4 coâng suaát khuùc xaï cuûa giaùc maïc. Caùc cöïc cuûa

TTT naèm treân truïc quang hoïc nhö suyt soaùt 4 ñoä phía ngoaøi truïc thò giaùc. TTT ñöôïc nuoâi

döôûng chuû yeáu nhôø thuûy dòch.

TTT ñöôïc bao quanh bôûi moät lôùp bao ñaøn hoài chaéc coù ñoä daày thay ñoåi. Bao naøy

ñöôïc naâng ñôû bôûi daây chaèng Zinn vaø qua noù cô theå mi truyeàn taûi löïc co thaét ñeán bao laøm

thay ñoåi kích thöôùc TTT.

H21:caáu taïo cuûa thuûy tinh theå

Caáu taïo: TTT tröôûng thaønh ñöôïc boïc bôûi moät lôùp bao, ñoù laø moät maøng ñaùy thöïc söï

ñöôïc tieát ra bôûi teá baøo bieåu moâ. Bao daày ôû phía tröôùc nhieàu hôn ôû phía sau, daày ôû choå

baùm daây chaèng Zinn hôn ôû cöïc. Teá baøo bieåu moâ hình khoái vuoâng chòu söï phaân baøo trong

vuøng tröôùc xích ñaïo. Nhöõng teá baøo lôùp voõ daøi ra vaø aùp vaøo nhöõng lôùp beân döôùi, khi nhöõng

sôïi TTT bò eùp saâu vaøo trung taâm thì nhaân bò maát ñi. Khi chuyeån vaøo lôùp nhaân, caùc sôïi TTT

maát caáu truùc daïng phieán vaø hoaøn toaøn khoâng coøn nhaân (H21)

Cô cheá cuûa söï ñieàu tieát: ngaøy nay ngöôøi ta chaáp nhaän lyù thuyeát cuûa Helmoltz. Söï

ñieàu tieát daãn ñeán söï gia taêng ñoä cong TTT do ñoä ñaøn hoài cuûa bao taïo cho noù moät hình

daïng cong hôn baát cöù khi naøo söùc caêng cuûa daây chaèng Zinn ñöôïc nôùi loûng. Söï nôùi loûng

naøy theo sau söï co thaét cuûa caùc cô theå mi. Thöïc söï ra chæ coù vuøng maët tröôùc TTT trôû neân

loài nhieàu hôn so vôùi phaàn bieân, taïo neân moät choå nhoâ hình choùp. Hieän töôïng naøy coù leõ do

ñoä daøy cuûa bao moûng ôû vuøng trung taâm, vaø choùp noùn thaáu kính phía tröôùc vôùi baùn kính ñoä

cong nhoû coù chieát xuaátï cao cho pheùp nhöõng aûnh cuûa vaät gaàn hoäi tuï treân voõng maïc. Thöïc

söï khoâng coù moät söï thay ñoåi naøo trong hình daïng maët sau TTT trong khi ñieàu tieát. Söï ñieàu

tieát ñöôïc thöïc hieän bôûi cung phaûn xaï do heä ñoái giao caûm ñieàu khieån.

H18: Söï thay ñoåi hình daïng cuûa thuûy tinh theå khi ñieàu tieát

Ởû ngöôøi tuoåi caøng lôùn kích thöôùc thuûy tinh theå cuõng thay ñoåi theo, nhaân trôû neân

cöùng hôn khieán haïn cheá khaû naêng ñieàu tieát vaø tieàn phoøng cuõng heïp ñi deã ñöa ñeán ñoùng

goùc ôû ngöôøi coù cô ñòa gloâcoâm goùc ñoùng

H19: Söï thay ñoåi kích thöôùc thuûy tinh theå theo tuoåi

2.3.- PHA LEÂ THEÅ (PLT)

H20: Khoang pha leâ theå vôùi oáng Cloquet, khoaûng Berger sau thuûy tinh the

(giôùi haïn bôûi daây chaèng Wiegger)

Ñoù laø chaát keo trong suoát chieám 2/3 sau cuûa theå tích nhaõn caàu (H20). PLT dính vaøo

bao sau TTT theo moät voøng troøn ñöôøng kính 8-9mm, choå dính naøy ñöôïc goïi laø daây chaèng

Wiegger. Beân trong voøng naøy, PLT baùm ít chaéc vaøo maët sau TTT, khoaûng naøy coù theå thaáy

treân laâm saøng khi coù xuaát tieát hoaëc coù maùu tích tuï maët sau TTT.

Bình thöôøng PLT dính vaøo gai thò voõng maïc, vaø theå mi. Dính chaéc nhaát ôû ngoaïi vi

voõng maïc vaø vuøng phaúng theå mi (khoaûng 1,5 mm phía tröôùc mieäng thaét), ôû ñaây ñöôïc coi

nhö chaân PLT. PLT tieáp tuïc baùm nheï ra tröôùc töø chaân PLT doïc theo vuøng phaúng tôùi choài

theå mi. Veà phía sau PLT, dính loûng leûo vôùi gai thò, ngoû ra cuûa tónh maïch mi sau, vaø vuøng

ñieåm vaøng (H21)

H21: Caùc vò trí dính cuûa PLT vaøo voõng maïc

Caáu taïo: PLT coù theå chia laøm 3 phaàn nhö maøng boïc, lôùp voû, vaø phaàn loûi. Maøng boïc

goïi laø maøng thaáu minh ñöôïc hình thaønh laø do söï ñaäm ñaëc cuûa caùc sôïi PLT, khoaûng 2mm

tröôùc mieäng thaét laø maøng thaáu minh tröôùc, phaàn ñoái dieän phía sau laø maøng thaáu minh sau.

Lôùp voû ôû phía ngoaøi laø phaàn PLT daïng keo, caáu taïo bôûi nhöõng sôïi keo saép xeáp baát kyø

thaønh maïng löôùi gaén treân ñoù nhöõng phaân töû acide hyaluronique. (H22)

H22: Caáu taïo cuûa pha leâ theå

Phaàn loûi ôû trung taâm laø PLT loûng, chæ chöùa acide hyaluronique vaø tuøy theo noàng ñoä

chaát naøy noù coù ñoä nhôøn töø 2-4 laàn so vôùi nöôùc hay thuûy dòch. Phaàn loûi chæ xuaát hieän sau 5

tuoåi vaø chieám 1/2 khoang PLT ôû tuoåi 70. Voøng Zinn laø nhöõng boù sôïi mòn coù ñöôøng kính töø

8-9 nm, thuoäc ñaïm daïng keo nhöng phaàn axit ñaïm vaø ñöôøng cuûa noù khaùc vôùi caùi cuûa

maøng ñaùy vaø sôïi keo. Noù traûi töø 1,5 mm phía tröôùc mieäng thaét tôùi bao TTT vuøng xích ñaïo,

coù theå quan saùt treân sinh hieån vi ôû nhöõng maét bò khuyeát moáng hay bò baùn leäch TTT.

Nhöõng teá baøo cuûa PLT naèm trong phaàn voû keo coù 2 chöùc naêng laø thöïc baøo vaø toång hôïp

acide hyaluronique, vôùi chöùc naêng sau chuùng ñöôïc goïi laø teá baøo thaáu minh. Moät soá löôïng

teá baøo nhoû hôn chieám 10% soá teá baøo PLT laø teá baøo sôïi vaø teá baøo naâng ñôû. Chuùng cö truù

trong phaàn voû keo PLT caïnh gai thò vaø choài theå mi, vai troø chöa ñöôïc hieåu roû.Ôû ngöôøi lôùn

tuoåi PLT thoaùi bieán daàn,trôû neân hoùa loûng vaø bong ra gaây bong maøng PLT sau phaùt hieän

deã daøng treân sieâu aâm. Söï thoaùi bieán coù theå xaõy ra sôùm hôn ôû ngöôøi caän thò, ngöôøi traûi qua

phaãu thuaät noäi nhaõn. (H23)

H23: söï hình thaønh boùng nöôùc trong pha leâ theå

vaø vò trí caùc choå taùch lôùp gaây bong maøng pha leâ theå sau

B- BOÄ PHAÄN PHUÏ THUOÂÏC CUÕA NHAÕN CAÀU

1- BOÄ PHAÄN CHE CHÔÛ: goàm coù xöông hoác maét phía sau vaø mí maét phía tröôùc

1.1.-XÖÔNG HOÁC MAÉT

Xöông hoác maét coù daïng moät hình thaùp vuoâng goùc, ñaùy môû ra phía tröôùc, ñænh öùng

vôùi loå thò vaø khe böôùm thoâng vôùi taàng giöõa ñaùy soï. Noù ñöôïc caáu taïo baèng 7 xöông lieân keát

thaønh boán thaønh (hình 24):

H24: Caáu taïo khung xöông hoác maét nhìn töø phía tröôùc

Thaønh treân hay traàn hoác maét: ñöôïc thaønh laäp phaàn lôùn bôûi ñæa hoác maét hình tam

giaùc cuùa xöông traùn ôû phía tröôùc vaø phaàn nhoû cuûa caùnh beù xöông böôùm ôû phía sau. Traàn

töông ñoái phaúng ôû phía sau vaø hôi loûm ôû phía tröôùc, loûm saâu nhaát khoaûng 1,5 mm caùch bôø

hoác maét töông öùng vôùi xích ñaïo nhaõn caàu. Traàn raát moûng aùnh saùng xuyeân qua ñöôïc vaø deå

vôû, ngoaïi tröø phaà caùng beù xöông böôùm daày tôùi 3 mm. ÔÛ phía tröôùc, traàn coù 2 choå hoûm:

hoûm phía ngoaøi phía sau maáu goø maù xöông traùn daønh cho tuyeán leä vaø hoûm phía trong gaàn

moái noái traùn leä caùch bôø hoác maét 4 mm daønh cho roøng roïc cô cheùo lôùn. Traàn coù töông quan

xoang traùn, xoang sang (tuøy möùc ñoä xaâm laán cuûa xoang naøy) vaø maøng naõo bao thuøy traùn.

Thaønh trong: thaønh duy nhaát khoâng coù daïng tam giaùc roû raøng, naèm theo maët

phaúng doïc, goàm coù 4 xöông lieân keát vôùi nhau baèng nhöõng moái noái doïc: maáu traùn cuûa

xöông haøm, xöông leä, ñæa hoác maét cuûa xöông saøng, vaø moät phaàn nhoû thaân xöông böôùm.

Phía tröôùc thaønh naøy laø hoá leä daønh cho tuùi leä ñöôïc giôùi haïn bôûi maøo xöông leä tröôùc (thuoäc

xöông haøm) vaø maøo leä sau (thuoäc xöông leä), coøn oáng thò naèm ôû cöïc sau. Thaønh trong töø

tröôùc ra sau coù töông quan vôùi thaønh beân cuûa muõi, xoang haøm, hoàc khí saøng, vaø xoang

böôùm. Thaønh trong laø thaønh moûng nhaát, daày 0,2-0,3 mm, ñaëc bieät ñæa hoác maét cuûa laù saøng,

ñieàu naøy giaûi thích taïi sao vieâm xoang saøng laø nguyeân nhaân thöôøng nhaát gaây ra vieâm toå

chöùc hoác maét (hình 25)

H25: Caáu taïo thaønh trong hoác maét

Thaønh döôùi hay saøn hoác maét goàm 3 xöông: ñæa hoác maét cuûa xöông haøm (phaàn

roäng nhaát), maët hoác maét cuûa xöông goø maù (phaàn tröôùc ngoaøi) vaø maáu hoác maét cuûa xöông

khaåu caùi (chæ moät phaàn nhoû sau xöông haøm). Saøn hoác maét bò xuyeân qua bôûi raûnh döôùi hoác,

raûnh naøy chaïy thaúng ra tröôùc baét ñaàu töø khe döôùi hoác, tôùi khoaûng giöõa cuûa saøn thì noù

chuyeån thaønh oáng döôùi hoác (thuoäc xöông haøm) bôûi laù xöông phuû beân treân töø phía ngoaøi

vaøo laù trong vaø gaëp nhau taïi moái noái döôùi hoác. Keânh döôùi hoác môû ra tröôùc baèng loå döôùi

hoác caùch bôø döôùi xöông hoác maét khoaûng 4 mm. Keânh leä muõi caáu taïo bôûi 3 xöông: xöông

haøm, xöông leä, vaø xöông cuoáng muõi döôùi. Beân caïnh phía ngoaøi mieäng keânh leä muõi laø moät

hoûm nhoû daønh cho choå baùm cuûa cô cheùo beù. Saøn hoác maét coù töông quan gaàn nhö toaøn theå

xoang haøm, thaàn kinh vaø maïch maùu döôùi hoác (hình 26)

H26: Caáu taïo thaønh döôùi hay saøn hoác maét

Thaønh beân hoác maét taïo moät goùc 45 ñoä so vôùi maët phaúng doïc chính giöõa, taïo bôûi 2

xöông: phía sau bôûi maët hoác maét cuûa caùnh lôùn xöông böôùm vaø phía tröôùc bôû maët hoác maét

cuûa xöông goø maù. Laø phaàn deå tieáp xuùc vôùi chaán thöông, thaønh ngoaøi laø thaønh hoác maét daày

nhaát. ÔÛ thaønh ngoaøi phía sau coù gai cô tröïc ngoaøi cho goác cô tröïc ngoaøi baùm. Gai xöông

naøy thuoäc caùnh lôùn xöông böôùm, naèm ôû khoaûng giöõa phaàn roäng vaø phaàn heïp cuûa khe hoác

maét treân. Phía tröôùc coù raûnh vaø loå cho thaàn kinh vaø maïch maùu cuøng teân ñi qua. ÔÛ bôø

xöông hoác maét coù cuû hoác maét ngoaøi daønh cho choå baùm cuûa daây chaèng mí ngoaøi, daây

chaèng treo nhaõn caàu vaø maøng cô naâng mí (hình 27).

H27:Caáu taïo cuûa thaønh beân hoác maét

Caùc khe vaø keânh naèm giöõa caùc thaønh hoác maét:

+ Khe hoác maét treân hay khe böôùm naèm giöõa traàn vaø thaønh beân hoác. Ñoù laø khe hôû

giöõa caùnh lôùn vaø caùnh beù xöông böôùm, ñoùng laïi phía ngoaøùi bôûi xöông traùn. Khe treân hoác

coù 2 phaàn, phaàn ngoaøi heïp phaàn trong roäng., nôi noái tieáp giöõa hai phaàn laø gai xöông cô

tröïc ngoaøi. Voøng gaân chung (voøng Zinn) chaïy giöõa phaàn roäng vaø phaàn heïp cuûa khe treân

hoác bao quanh phaàn trong cuûa khe naøy vaø loå thò. Xuyeân qua khe treân hoác phía treân voøng

Zinn laø thaàn kinh IV, thaàn kinh traùn, thaàn kinh leä,tónh maïch maét treân vaø ñoäng maïch maøng

naõo ngoaët ngöôïc. Xuyeân qua khe trong voøng Zinn töø treân xuoáng döôùi laø nhaùnh treân cuûa

thaàn kinh III, thaàn kinh muõi mi, moät nhaùnh heä giao caûm, nhaùnh döôùi thaàn kinh III, thaàn

kinh VI vaø ñoâi khi tónh maïch maét (H28).

H28: Thaàn kinh vaø maïch maùu trong voøng Zinn

vaø ngoaøi voøng Zinn ngang qua khe böôùm

+ Khe döôùi hoác hay khe böôùm haøm naèm giöõa thaønh ngoaøi vaø saøn hoác maét, qua ñoù

hoác maét thoâng thöông vôùi hoá böôùm voøm vaø hoá thaùi döông. Khe döôùi hoác ñöoôïc bao quanh

phía tröôùc bôûi xöông haøm vaø maáu hoác maét cuûa xöông khaåu caùi, phía sau bôûi toaøn theå bôøû

döôùi cuûa maët hoác maét xöông böôùm, ñoùng laïi phía tröôùc bôûi xöông goø maù(H26). Khe döôùi

hoác cho qua thaàn kinh döôùi hoác, thaàn kinh goø maù, nhaùnh maøng xöông ñeán töø haïch böôùm

khaåu caùi, vaø söï thoâng thöông cuûa tónh maïch döôùi hoác vôùi maïng tónh maïch giöôøng

+ OÁng saøng tröôùc vaø keânh saøng sau cho thaàn kinh vaø ñoäng maïch cuøng teân ñi qua

vaøo hoàc muõi.

+ OÁng thò daãn töø hoá soï giöõa tôùi ñænh hoác maét, ñöôïc taïo thaønh bôûi hai chaân cuûa

caùnh beù xöông böôùm. Noù höôùng ra tröôùc, ra ngoaøi vaø hôi xuoáng döôùi, laäp vôùi maët phaúng

chính giöõa moät goùc 36 ñoä. Neáu keùo daøi ra tröôùc, truïc naøy seõ xuyeân qua chính giöõa goùc tö

döôùi ngoaøi cuûa ñaùy hoác maét, coøn keùo daøi ra sau noù seõ gaëp truïc beân kia taïi löng hoá yeân. Loå

tröôùc veà phía hoác maét hình baàu duïc doïc, loå sau phía soï ngöôïc laïi baàu duïc ngang, trong khi

phaàn chính giöõa kinh thò hình troøn trong maët caét doïc. Khoaûng caùch giöõa loå sau cuûa hai oáng

thò laø 25 mm, coøn giöõa hai loå tröôùc laø 30 mm. OÁng thò coù lieân quan chaët cheû vôùi hoác

khí böôùm, ñoâi khi vôùi hoác khí saøng sau, khoâng hieám tröôøng hôïp hoác khí saøng sau xaâm laán

vaøo caùnh beù xöông böôùm vaø nhö vaäy bao quanh hoaøn toaøn oáng thò. Thöôøng chæ moät vaùch

xöông raát moûng ngaên caùch giöõa chuùng, ñoâi khi oáng thò taïo moät gôø nhoû in vaøo phía trong

xoang. Phía treân oáng thò laø phaàn sau thuøy naõo thaúng vaø daûi thính giaùc. OÁng thò cho qua

thaàn kinh thò vôùi caû maøng cöùng, maøng nheän, vaø maøng nuoâi cuûa noù; ñoäng maïch maét naèm

ngay beân döôùi vaø gaén chaët vaøo maøng cöùng. Kích thöôùc oáng thò phaàn giöõa laø 5 mm ñöôøng

kính, noùi chung keânh caøng daøi thì caøng heïp vaø ngöôïc laïi.

1.2.- MÍ MAÉT

H29: Vò trí mí vaø nhaõn caàu nhìn töø phía tröôùc

Mí maét laø thaønh phaàn meàm cöû ñoäng ñöôïc, hoaït ñoäng nhö moät maøng baûo veä nhaõn

caàu khoûi chaán thöông vaø aùnh saùng quaù möùc. Noù cuõng giuùp ñoàng töû trong vieäc ñieàu chænh

löôïng aùnh saùng ñeán voõng maïc, chæ khi naøo maét nhaém thì voû naõo chaåm môùi thöïc söï nghæ

ngôi. Nhöng chính yeáu noù coù chöùc naêng keùp lieân quan ñeán nöôùc maét: (1) baèng söï nhaùy

maét. mí treân queùt moät lôùp moûng nuôùc maét leân giaùc maïc vaø phaûn xaï nhaùy naøy phaùt ra moät

caùch ñeáu ñaën bôûi söï boác hôi daãn ñeán söï khoâ giaùc maïc (2) khi nöôùc maét dö thöøa, söï nhaùy

laøm troáng nöôùc maét khoûi tuùi keát maïc bôûi taùc ñoäng cuûa noù treân vai troø bôm huùt cuûa tuùi leä.

Lhi maét môû, moät khoaûng baàu duïc chen giöõa hai mí goïi laø khe mí gaëp nhau tai goùc ngoaøi

vaø goùc trong. Goùc ngoaøi nhoïn, thoâng thöôøng roäng 30-40 ñoä, aùp tröïc tieáp leân nhaõn caàu.

Goùc trong troøn hôn coù, coù leä quaûn treân vaø döôùi bao quanh, naèm caùch nhaõn caàu bôûi hoà leä.

Trong hoà leä coù cuïc leä, caïnh noù phía ngoaøi laø neáp baùn nguyeät. Taïi vò trí bôø mí öùng vôùi neáp

baùn nguyeät coù moät nhuù nhoû laø gai leä, chính giöõa noù coø moät loå nhoû goïi laø ñieåm leä. Ñieåm leä

chia bôø mí laøm 2 phaàn: phaàn mí phía ngoaøi coù loâng mí vaø phaàn leä phía trong khoâng coù

loâng mi. Bôø mí roäng 2 mm coù hai bôø: (1) bôø tröôùc troøn chöùa loâng mi goàm 2-3 haøng, raát

nhaïy caûm, moãi sôïi loâng toàn taïi 5 thaùng (2) bôø sau saéc caïnh aùp vaøo nhaõn caàu, ngay tröôùc

bôøø naøy coù moät haøng loå nhoû cuûa tuyeán suïn. Giöõa haøng loå nhoû tuyeáân suïn vaø haøng loâng mi laø

moät ñöôøng xaùm moûng, ôû ñaây mí coù theå taùch ñoâi deå daøng thaønh phaàn tröôùc vaø phaàn sau.

Caáu taïo: mí maét goàm coù moät khung suïn xô hình thaønh bôûi (1) suïn mí treân vaø suïn

mí döôùi caêng ra hai beân bôùi daây chaèng mí trong vaø daây chaèng mí ngoaøi (2) vaùch ngaên hoác

maét traûi roäng töø caùc bôø xöông hoác maét tôùi bôø gan cuûa suïn. Ñeäm phía tröôùc khung suïn xô

laø lôùp da vaø cô (lôùp cô voøng vaø thôù xô cuûa cô naâng mi), phía sau ñöôïc traûi bôûi lôùp maøng

moûng goïi laø keát maïc (hình 30)

H30: Caáu taïo khung suïn xô mí maét nhìn töø tröôùc (traùi) vaø caét doïc (phaûi)

SUÏN MÍ: thöôøng ñöôïc goïi theá nhöng noù chæ goàm coù moâ sôïi daày vaø moät ít moâ ñaøn

hoài, khoâng coù moâ suïn, beân trong chöù caùc tuyeán suïn. Noù daøi 3 cm, daày 1 mm, suïn mí treân

cao 1cm, suïn mí döôùi 0,5 cm, coù daïng moät chieác thuyeàn khum ra tröôùc. Bôø troáng daày chöùa

caùc loå thoaùt cuûa tuyeán suïn, bôø gaén moûng hôn, lieân tuïc vôùi vaùch ngaên hoác maét. Hai cöïc cuûa

ñæa suïn ñöôïc noái vôùi bôø hoác maét bôûi nhöõng caáu truùc sôïi

chaéc, ñoù laø daây chaèng mí trong vaø mí ngoaøi, cöïc trong giôùi haïn taïi ñieåûm leä, coøn cöïc ngoaøi

taïi goùc ngoaøi mí.

DAÂY CHAÈNG MÍ TRONG: baùm vaøo maáu traùn cuûa xöông haøm töø maøo leä tröôùc

ñeán ñöôøng noái vôùi xöông muûi. Taaïi maøo xöông leä tröôùc, noù chia laøm 2 phaàn tröôùc vaø sau:

(1) phaàn sau lieân tuïc vôùi maøng xô tuùi leä bao voøm tuùi leä ächo tôùi bôø treân daây chaèng mí

trong,(2) phaàn tröôùc vaét ngang qua hoá leä ñeán goùc trong mí chia ra hai nhaùnh hình oáng (beân

trong chöùa leä quaûn), bao quanh cuïc leä vaø baùm vaøo cöïïc trong cuûa suïn (hình 21 vaø 22)

DAÂY CHAÈNG MÍ NGOAØI: baùm vaøo cuû hoác maét beân (cuû Whitnall) xöông goø maù,

daøi khoaûng 7 mm, roäng 3-5 mm, goàm moâ sôïi khoâng daày laém. Phía tröôùc noù laø moâ lieân keát

vôùi moät vaøi boïc môû nhoû, ñuôøng noái ngoaøi cuûa cô voøng ñöôïc beän chaéc theâm bôûi vaùch ngaên

hoác maét. Phía sau laø daây chaèng kieåm soaùt beân cuûa cô tröïc ngoaøi, xen giöõa bôûi moät thuøy

cuûa tuyeán leä. Bôø treân lieân tuïc vôùi maøng gaân cô naâng mi, bôø döôùi vôùi maøng gaân toûa roäng

cuûa cô tröïc döôùi.

CÔ VOØNG MI: ñöôïc ñieàu khieån bôøi thaàn kinh VII, saép xeáùp ñoàng taâm quanh khe

mí, bao phuû mí vaø phaùt trieàn ra ngoaøi tôùi vuøng traùn, thaùi döông vaø maù. Cô voøng chia laøm 2

phaàn: phaàn mí vaø phaàn hoác maét. Phaàn mí laø phaàn chính cuûa cô, goác ôû daây chaèng mí trong

hoaëc xöông laân caän, ñaùnh voøng ngang mí, gaëp nhau ôû phía ngoaøùi cuûa goùc mí ngoaøi taïi

ñöôøng noái mí ngoaøi. Ñöôøng noái naøy goàm nhöõng sôïi cô ñan keû vôùi nhau, ñöôïc laøm chaéc

theâm bôûi maøng ngaên hoác maét. Tuøy vò trí, cô voøng chia laøm hai phaàn: cô voøng tröôùc suïn vaø

tröôùc vaùch ngaên. Goác cô voøng tröôùc suïn coù 2 reå, reå tröôùc baùm vaøo daây chaèng mí trong, reå

sau baùm vaøo maøo xöông leä sau, traûi maët sau tieåu leä quaûn treân vaø döôùi, phaàn cô naøy ñöôïc

bieát döôùi teân cô Horner, tham gia trong vieäc thoaùt nuôùc maét. Caùc thôùø xô cuûa cô naâng mí

xuyeân qua cô phaàn mí ñeå baùm vaøo da taïo neáp mí ñoâi khi môû maét. Cô phaàn mí ñöôïc söû

duïng ñeå nhaém maét khoâng gaéng söùc, thöôøng laø nhöõng cöû ñoäng nhaùy maét phoøng veä. Phaàn

hoác maét goàøm nhöõng sôïi cô coù goác ôû daây chaèng mí trong vaø ôû caùc xöông laân caän phía trong

loå treân hoác vaø loå döôùi hoác, töø goác chuùng ñaùnh voøng ra ngoaøi theo caùc bôø xöông hoác maét

thaønh nhöõng voøng ñoàng taâm. Phaàn hoác maét duøng ñeå nhaém chaëc maét trong muïc ñích baûo

veä nhaõn caàu ñoái vôùi söï xaâm kích beân ngoaøi, ñoái vôùi aùnh saùng maïnh. Noù cuõng bieåu hieän

trong luùc khoùc cuûa treû con, luùc nhaûy muûi, cöôøùi quaù möùc.

CÔ NAÂNG MI xuaát paùt töø maët döôùi caùnh beù xöông böôùm phía treân vaø tröôùc loå thò

baèng moät sôïi gaân ngaén, laån loän vôùi goác cô tröïc treân beân döôùi. Cô ra tröôùc döôùi traàn hoác

maét phía treân cô tröïc treân, tôùi khoaûng 1cm phía sau vaùch ngaên hoác maét vò trí suyùt soaùt

cuøng ñoà treân hay vaøi mm tröôùc xích ñaïo nhaõn caàu, noù toaû roäng ra gioáng nhö nan quaït

chieám toaøn theå beå roäng hoác maét. Phaàn thôù cô naèm theo maët phaúng ngang, phaàn gaân gaàn

ngö theo maët phaúng doïc, oâm theo nhaõn caàu vaø mí treân. Söï ñoåi höôùng xaõy ra ôû khoaûng

gaân ngoaët ngöôïc cuûa cô cheùo lôùn. Cô coù 4 choå baùm (1) baùm vaøo da taïi vaø beân döôùi raûng

mí treân sau khi xuyeân qua caùc thôù cô voøng (2) baùm vaøo phía tröôùc vaø phaàn döôùi cuûa suïn

(3) baùm vaøo keát maïc cuøng ñoà treân thöïc ra laø thoâng qua maøng bao cô (4) hai cöïc cuûa maøng

gaân ñöôïc goïi laø caùnh: (a) caùnh ngoaøi ñi giöa phaàn hoác maét vaø phaàn mí cuûa tuyeán leä (goùp

phaàn naâng tuyeán leä vaøo traàn hoác maét), roài baùm vaøo cuû hoác maét ngoaøi vaø bôø treân cuûa daây

chaèng mí ngoaøi (b) caùnh trong moûng hôn, baùm hôi beân döôùi moái noái traùn leä vaø bôø treân daây

chaèng mí trong. Cô naâng mí ñöôïc ñieàu khieån bôûi nhaùnh treân cuûa daây thaàn kinh III laøm

naâng mí, boâc loä giaùc maïc vaø moät phaàn cuõng maïc ñoàng thôøi taïo neáàp mí ñoâi treân. ÔÛ maët sau

phaàn gaân cô naâng mi coøn coù lôùp cô trôn (coøn goïi cô Muller) maø goác xuaát phaùt khoaûng vò

trí noái tieáp hai phaàn gaân vaø cô naâng mí vaø baùm vaøo bôø gaén cuûa suïn mí treân. Nhöõng cô naøy

do heä giao caûm ñieàu khieån, coù taùc duïng laøm roäng khe mí bieåu hieän khi sôï haûi hoaëc giaän

döû.

H31: Töông quan cô naâng mi nhìn töø treân

KEÁT MAÏC: laø maøng nhaày moûng trong suoát, coù teân naøy laø do noù noái nhaõn caàu vôùi

mí. Keát maïc traøi maët sau mí, roài thì beõ ngoaët ra tröôùc traûi leân beà maët nhaõn caàu cho tôùi rìa,

ôû ñaây bieåu moâ cuûa noù lieân tuïc ra tröôùc vôùi bieåu moâ giaùc maïc. Nhö vaäy noù taïo thaønh moät

caùi tuùi, goïi laø tuùi keát maïc, môû ra tröôùc nôi khe mí vaø chæ ñoùng laïi khi maét nhaém. Nhieäm vuï

cuûa noù laø taïo moät beà maët trôn nhaún cho pheùp moät söï chuyeån ñoäng khoâng bò ma xaùt cuûa

nhaõn caàu. Tuyø vò trí, ngöôøi ta ñaët teân keát maïc mí, keát maïc nhaõn caåu vaø keát maïc cuøng ñoà.

Caáu taïo: keát maïc ñöôïc caáu taïo bôûi lôùp bieåu moâ chöùa teá baøo nhôøn vaø lôùp chuû moâ

goàm coù lôùp daïng tuyeán vaø lôùp sôïi (H17).

H32: Caáu taïo cuûa keát maïc

Lôùp bieåu moâ baét ñaàu töø ñöôøng noái da nieâm maïc naèm ôû bôø sau caùc loå thoaùt cuûa

tuyeán suïn, goàm caùc teá baøo laùt taàng truï khoâng söøng hoùa beà maët vaø haàu heát caùc teá baøo beà

maët ñeàu coøn nhaân. Teá baøo nhôøn xuaát hieän ôû moïi nôi trong keát maïc keå caû neáp baùn nguyeät.

Ñoù laø nhöõng teá baøo lôùn, troøn hay baàu duïc, gioáng nhö teá baøo môû. Chuùng hình thaønh töø lôùp

saâu nhaát cuûa keát maïc, môùi ñaàu troøn roài tieán ra beà maët chuùng trôû neân lôùn hôn vaø baàu duïc

hôn nhöng vaån coøn baùm vaøo maøng ñaùy bôûi nhöõng choài nhoïn, ñeå roài bò huûy ñi moät khi

phoùng thích heát caùc chaát nhôøn (khaùc vôùi teá baøo nhôøn ôû ruoät). Teá baøo nhôøn laø tuyeán ñôn

baøo thaät söï, laøm öôùt vaø baûo veä giaùc keát maïc. Chuùng deå bò toån thöông trong moät soá bònh

keát maïc (boûng hoùa chaát, bònh Stevens- Johnson...) ñöa ñeán khoâ giaùc keát maïc, trong khi caét

boû tuyeán leä vaån voâ haïi. Lôùp daïng tuyeán moûng 50-70 nm, phaùt trieån phaàn lôùn ôû cuøng ñoà,

goàm moät lôùp voõng moâ lieân keát chöùa baïch caàu. Söï phaùt trieån bònh lyù cuûa nhöõng nang baïch

caàu daãn ñeán söï thaønh laäp nhöõng hoät treân beà maët keát maïc. Lôùp sôïi thöôøng daày hôn lôùp

daïng tuyeán, haàu nhö bieán maát ôû lôùp keát maïc suïn, ñöôïc thaønh laäp chuû yeáu bôûi söï phaùt trieån

ra tröôùc cuûa caùc maøng cô vaø bao Tenon, trong ñoù coù maïch maùu vaø thaàn kinh keát maïc, cô

trôn vaø tuyeán Krause.

Caùc tuyeán ôû keát maïc: (1) tuyeán Krause naèm saâu trong moâ lieân keát döôùi keát maïc

(cuøng ñoà treân coù khoaûng 42, cuøng ñoà döôùi 6-8), tuyeán naøy cuõng ñöôïc tìm thaáy ôû cuïc leä.

Caáu truùc cuûa chuùng töông töï tuyeán leä chính (2) tuyeán Wolfring cuõng laø tuyeán leä phuï

nhöng lôùn hôn tuyeán Krause, khu truù ôû khoaûng giöõa phía ngoaøi bôø gaén cuûa suïn mí, mí treân

coù 2-5, mí döôùi 2 (3) tuyeán Henleù ôû keát maïc mí vaø tuyeán Manz ôû keát maïc nhaõn caàu, ñaây

laø hai tuyeán tieát ra mucin.