bghUsl¡f«

t.v© g¡f«

cæçaš

1. kuò« gçzhkK« 1

2. nehŒ¤jil¡fh¥òk©ly« 15

3. kåjclšcW¥òk©ly§fë‹mik¥ò«

brašghLfS« 35

4. jhtu§fëšÏd¥bgU¡f« 53

5. ghÿ£ofŸ 77

6. thœ¡ifÏa¡f¢brašfŸ 91

7. R‰W¢NHšghJfh¥ò 111

8. fêÎÚ®nkyh©ik 129

ntÂæaš

9. fiuršfŸ 143

10. mQ¡fS«_y¡TWfS« 153

11. ntÂéidfŸ 165

12. jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL 189

13. fh®gD«mj‹nr®k§fS« 211

Ïa‰Ãaš

14. mséL«fUéfŸ 229

15. éirÍ«Ïa¡féÂfS« 235

16. ä‹ndh£léaY«M‰wY« 251

17. ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY« 275

ghl¤Â£l« 309

brŒKiw 316

kuò« gçzhkK«

myF 1cæçaš

cæ

ça

š

2

ghu«gçaK«ntWghLfS«

xUgRf‹iw<D»wJ.jhŒ¥gRΫ,

f‹W« clyik¥Ãš, clš braèaš

ãfœÎfëšj§fë‹Á‰¿d¤Â‰FV‰w

xU bghJthd g©ig¥ bg‰WŸsd.

c‰W neh¡»dhš m¡f‹W j‹

bg‰nwh®fë‹ g©òfëš jhŒ¥gR

k‰W« fhisæèUªJ njhè‹ ãw«

ngh‹w g©òfëš ntWg£oU¥gij¡

fhzyh«.

jiyKiwfëš, bg‰nwh®fë‹

g©òfis k£Lnk x¤ÂU¡fhkš,

mj‹KªijajiyKiw g©òfisÍ«

fhzyh«. Ϥjifa fl¤j¥gL«

g©òfë‹ kh‰w§fns ntWghLfŸ

(Variation) vd¥gL«. kåj®fëY«

Ϥjifa ntWghLfŸ gyt‰iw¡

fhzyh«.

1.1. ghu«gça«

Ïd¥ bgU¡f¢ braèdhš

cUth¡f¥g£l jiyKiw, j‹ clš

mik¥ò k‰W« braèaš ãfœÎfëš

bg‰nwhiu x¤ÂU¡F«. ghu«gça

fl¤Jjš éÂKiwfŸ Ït‰iw

ã®zæ¡»wJ.

jiyKiw jiyKiwahf ãfG«

Ï¥g©òfŸ fl¤Jjiy¥ ghu«gça«

vdyh«. fl¤Jjš, njh‰w¤ijÍ«,clš

cŸsik¥igÍ«, clš braèaiyÍ«

k‰W«Ïd¥bgU¡f¢ braiyÍ« rh®ªJ

ÏU¡»wJ.

jhŒ, jªij ÏUtU« j§fë‹ kuò

bghUshd o.v‹.V (DNA) _y« g©ò

fl¤Jjèš rç g§»id¡ bfhŸt‹

_y«K¡»a¥g§fë¡»‹wd®.

»çf® n#hf‹ bk©lš (1822 -1884)

Ϥjifa ghu«gça fl¤Jjiy Kj‹

Kjyhf btëæ£lh®. M°Âça eh£L¤

Jwéahd bk©lš, j‹ kl¤Âš

cŸs njh£l¤Âš ts®¤j, njh£l¥

g£lhâ, Ïå¥ò¥g£lh⢠broæš

(igr« r£ilt«) gy ntWghLfis

cila g©òfis¡ f©l¿ªjh®.

Ï¥g©òfis¡ fy¥ò brŒJ fhQtš

M®t« bfh©lh®. bk©lš, njh£l

g£lhâbroæšf©l¿ªjntWghLfŸ.

• éijtot« :cU©il/

RU¡f«

• éijãw« : kŠrŸ/g¢ir

• kyç‹ãw« :Cjh/btŸis

• fåtot« :KGikahdJ /

RU§»aJ

• fåãw« :g¢ir/kŠrŸ

• kyç‹ mikél« :nfhz«/Eå

• j©o‹cau« :be£il/F£il

c‹ tF¥ò khzt®fë‹

eh¡»id ÚŸ th¡»š, cUs¢

brhšY§fŸ.Ï›thWcUs¢brŒa

Ïayhj khzt®fisÍ« Ïašghf

cUS«eh¡»idcilat®fisÍ«

f©l¿ªJgÂÎbrŒÍΫ.

Ïnj ngh‹W f© ãw¤Â‹

ntWghLfisÍ«gÂÎbrŒaΫ.

braš 1.1

1. kuò« gçzhkK«

3

myF-1

kuò« gçzhkK«

g©ò X§Fg©ò xL§Fg©ò

éijtot«cU©il

éijãw«kŠrŸ

kyç‹ãw«Cjh

fåtot« KGikahdJ

fåãw«g¢ir

kyç‹mikél«nfhz«

be£il

j©o‹

cau«

RU¡f«

g¢ir

btŸis

RU§»aJ

kŠrŸ

Eå

F£il

gl«.1.1bk©lšnj®ªbjL¤jVGn#hontWg£lg©òãiyfŸ

X

X

→→

1.1.1.bk©lè‹xUg©òfy¥ò

bk©lš j‹ MŒÎ¡F g£lhâ¢

broæ‹ (igr« r£ilt«) cau¥

g©òfshd, be£il/F£il brofis

Ïa‰ifahdKiwæštsu¢brŒjh®.

j‹ kfuªj nr®¡if_y«éijfŸ

mjDilabg‰nwh®g©òfshdbe£il/

F£iltoénynaÏUªjd.Ïitöa

g©òfshf¡bfhŸs¥g£ld.

ϤöaÏdbg‰nwh®fshdbe£il/

F£il brofis¡ fy¥ò brŒJ

mt‰¿‹ _y« bgw¥g£l éijfis¡

fz¡»£lh®.

bg‰nwh® jiyKiwfshd (P1) öa

be£il,öaF£ilg©òfSl‹Toa

bg‰nwh®fis¡fy¥Ã‹_y«bgw¥g£l

KjšjiyKiwæš(F1)Ïil¥g£lcau

g©òfis¤juhkš,bg‰nwh®g©òfëš

x‹whd be£il¥ g©Ãid k£Lnk

bfh©oUªjd.

F1jiyKiw

F2jiyKiw

be£il

bg‰nwh®

F£il

be£il

j‰fy¥ò

cau« cau« cau« F£il

gl«.1.2xUg©òfy¥ò

be£il

cæ

ça

š

4

Ïjid¤j‰fy¥ò¢brŒJ,Ïu©lh«

jiyKiw(F2) bgw¥g£lJ«,ÏšKjš

jiyKiwæšbtë¥glhjF£ilg©ò

btë¥g£lJ.ϤjiyKiwæšbgw¥g£l

be£il : F£il g©òfŸ 3:1 v‹w

é»j¤ÂšÏUªjd. nk‰T¿aMŒéš,

xnu xU g©ghd cau« v‹gjid¡

bfh©LMŒÎbrŒjÂdhšÏjidxU

g©ò¡fy¥òvd¥bgaç£lh®.

»çf®n#hf‹bk©lš(1822-1884)

bk©lšM°Âça

- mf° Ôåa

Jwé, jh‹ rh®ªj

Jwé kl¤Ânyna

Mu«g¡ fšéÍ«,

Ëò éa‹dh

gšfiy fHf¤Âš

m¿éaš k‰W« fâjK« gæ‹wh®.

MÁça® gæ‰Á rh‹¿jœ¤ nj®éš

njhšéailªjhY« ÏtUila

m¿éaš M®t« Fiwaéšiy. Jwé

kl¤Ânyna njh£l¥ g£lhâbroæ‹

fy¥ÃdMŒéidnk‰bfh©lh®.

Ïtiu¥ngh‹nwg£lhâbroæY«,

k‰W« Ãw jhtu§fëY« g©ò

fl¤Jjiy¥g‰¿ Ãw MŒths®fŸ

MŒÎ brŒj nghÂY«, bk©lš

m¿éaš, fâj« Ïu©ilÍ«

Ïiz¤J fz¡»Ljiy btëæ£L

kuòtêfl¤jšéÂfisbtëæ£lh®.

òw¤njh‰w¤Âš btë¥gilahf¡

fhz¥gL« g©òfshd be£il

mšyJF£il,CjhmšyJbtŸis

ãw« ngh‹wit¥ òw¤njh‰w¥ g©ò

(Õndh£il¥)vd¥gL«.

Ï¥g©òfS¡F¡ fhuzkhd

Fnuhnkhnrh« mšyJ É‹ mik¥ò

Édh¡f¥g©ò(Éndh£il¥)vd¥g£ld.

c§fŸ gFÂæš cŸs, ntWgh£L

g©òfSl‹ Toa jhtu§fis¡

f©l¿ªJgÂÎbrŒaΫ.

braš 1.2

bj‹id be£il F£il

Õ‹°btŸis

ãwky®Cjhãwky®

fU«òbt©ik

ãw¤j©L

Cjhãw¤

j©L

r§F¥ó

(»isnlhçah)Úyky® btŸisky®

1.1.2.ghu«gça¤Â‹Ïa‰Ãašj‹ik

g©ò¡ fhuâfŸ, É‹fëdhš

ã®zæ¡f¥gL»‹wd. Ïitfns ghu«

gça¤Â‹ fhuâfsh»‹wd. xU

g©Ã‹ ÏU ntWg£l g©òfis¡

bfh©LŸs É‹ mik¥ò¤ j‹ik¡F,

mšÄšfŸ v‹W«, mšÄšfŸ

btë¥gL¤J« g©Ã‰F mšÄnyh

kh®òfŸv‹W«miH¡f¥gL«.

v.fh.be£ilk‰W«F£iljhtu§fŸ.

cU©ilahd mšyJ RU¡f«

bfh©léijciw.

btŸismšyJCjhãwky®.

cæ®fë‹òwmik¥Ã‹khWghLfns

ntWghLfiscUth¡F»‹wd.

1.2.khWghLfŸ

e«ik¢R‰¿ÍŸsÁ‰¿dcæçd§fŸ

x›bth‹W« x‹Wl‹ x‹W

ÏiyfŸ bkh£LfŸk‰W«

gH§fŸ

éijfŸ

ó¢ÁfŸ òG¡fŸ

gl«.1.3c©Q«éj¤Â‰nf‰ggwitfë‹myFfŸkhWghL

5

myF-1

kuò« gçzhkK«

rh®y°lh®é‹(1809-1882)

rh®y° lh®é‹ jdJ 22« taš

cæçaš MŒÎ¡fhf fl‰gaz¤ij

nk‰bfh©lh®. bj‹ mbkç¡fh k‰W«

mj‹flnyhu¤ÔÎfis5M©Lfshf

cæçaš MŒÎ¡fhf

MuhŒªjh®. Ë

ϧ»yhªJÂU«ÃaÎl‹

Û©L« fl‰gaz¤ij

nk‰bfhŸshJ,j‹ÏU¥

Ãl¤Ânyna nkY« gy

MŒÎfis nk‰bfh©L

Ïa‰if nj®Î vD«

fU¤J¡nfhiscUth¡»dh®.m¥nghJ

mtuhš cæçd§fë‹, ntWghLfë‹

fhuz¤ijés¡fÏayéšiy.

bk©lè‹ éÂfŸ ÏtU¡F¤

bjçªÂU¡Fnkahdhš, Ï‹D« gy

bfhŸiffisbtëæ£oU¥gh®.Ï›éU

m¿P®fS«xUtiuxUt®m¿ªÂU¡f

thŒ¥Ã‹¿Uªjd®.

rh®y° lh®é‹ jdJ gçzhk¡

bfhŸif _y« e‹F m¿ªÂU¥ÃD«,

ÏtUilak©òGk‰W«k©ts¤j‹ik

MŒÎfŸ _ykhf, jh‹ xU Ïa‰if

M®ty®v‹Wcz®¤ÂæU¡»wh®.

khWgL»‹wd.khWghLfŸv‹gJ:

• Á‰¿d cæçd§fS¡»ilna

fhz¥gL«khWghL.

• ÏUntWg£lÁ‰¿d§fS¡»ilna

fhz¥gL«ntWghL.

• ngçd§fS¡»ilna fhz¥gL«

khWghLfŸ,vdtif¥gL¤j¥gL»wJ.

xnu khÂçahd mik¥igÍila

efšfshf cæçd§fŸ v‹W«

miktšiy. ghèyh Ïd¥bgU¡f

Kiw äf beU¡fkhd mik¥igÍila

cæçd§fiscUth¡Ftjhš,äf¢Á¿a

mséyhdkh‰w§fisnaV‰gL¤J»wJ.

ghèd Ïd¥bgU¡f Kiw cila

cæçfŸ, F¿¥Ã£l e‹F bjça¡Toa

ntWghLfiscUth¡F»wJ.

1.2.1.khWghLfë‹tiffŸ

1. cl‰brš khWghLfŸ -cl‰brš

fëš V‰gL« khWghLfŸ mL¤j

jiyKiw¡F¡fl¤j¥gLtšiy.

c§fŸgŸëæšmšyJgFÂæš

cŸs x¤j clyik¥ig cila

mšyJ ntWg£l clyik¥ig

cilaÏu£ila®fis¡f©l¿ªJ

mt®fS¡FŸcŸsntWghLfis¥

gÂÎ brŒaΫ.

braš 1.3

2.Ïd¢brškhWghLfŸ-Ïd¢brš

fëšV‰gL«khWghLfŸmL¤j¤jiy

Kiw¡F¡ fl¤j¥gL»‹wd. Ï›tif

fns òÂa òÂa Á‰¿d« cUthfΫ,

gçzhk¤Â‰F«,fhuâah»wJ.

khWghLfë‹K¡»a¤Jt«

• gçzhk¤Â‰F khWghLfŸ C‹W

nfhšfsh»‹wd.

• cæçd§fŸ, NœãiyfS¡nf‰g

j § fis k h ‰ ¿ ¡bf hŸs

VJth»‹wd.

gl«.1.4x¤jÏu£ila®

cæ

ça

š

6

• thœéaY¡fhd nghuh£l¤ij¤

jh§F« j‹ikfis V‰gL¤Â¡

bfhŸ»‹wd.

• cæçd§fS¡FŸjåmilahs¤

ijV‰gL¤Â¡bfhŸ»‹wd.

• Ï›tif khWghLfŸ mikahé£

lhš, ghu«gça« vD« m¿éaš

kh‰wnk V‰g£oU¡fhJ. všyh

cæçd§fS« xnu khÂçahd

mik¥ig¥bg‰¿U¡F«.

1.2.2.Ïa‰if¤nj®ÎbfhŸif

rh®y° lh®é‹ cy»š cŸs

cæçd§fis¡T®ªJneh¡»,cæçd§

fë‹thœéaY¡fhdnghuh£lK«,Ïš

bt‰¿ bgWgitna ãiy ãW¤j¥gL«,

v‹w Ïa‰if¤ nj®Î nfh£gh£ilÍ«

btëæ£lh®.

kuÃaš kh‰w§fëš njh‹W« ntW

ghLfnsgçzhk¤ijV‰gL¤J»‹wJ.

1.3. gçzhk«

gçzhk« v‹gJ vëa¤ j‹ik¡

bfh©l cæçfëèUªJ, nk«g£l

j‹ik¡bfh©lcæçd§fshf,go¥go

ahfV‰gL«kh‰w§fshF«.

gok¢rh‹Wfë‹_y«,Ï¥gçzhk«

äfΫ bkJthf, gy äšèa‹ M©L

fshf eilbgW« ãfœthF« v‹W

m¿ayh«.

Nœãiy¡fhuzkhfcæçd§fë‹

ntWghLfŸ gy Á‰¿d¥ gutšfis

V‰gL¤Âd.

1.4.Á‰¿dkhjš

kåjÏd«nAhnkhbrÃa‹°vD«

xnuÁ‰¿dkhfcŸsJ.

ϪÂahéš cŸs kåj®fë‹

òw¤njh‰w« òé mik¥Ã‰F V‰g

khWg£L cŸsJ. bj‹ ϪÂah, tl

ϪÂah, tl»H¡F¥ gFÂ, fhZÛ®

k‰W«mªjkh‹gFÂfëšcŸsk¡fŸ

x¤j mik¥òl‹ fhz¥gLtšiy.

f©l§fëš thG« kåj®fëY«

Ϥjifa khWghLfŸ cŸsd.

Ït®fS¡FŸ fy¥ò Ïšyhjjhnyna

ϤjifakhWghLfŸfhz¥gL»‹wd.

X® Ïd¤Â‹ ÏU T£l¤Âd® òé

mik¥Ãš Ãç¡f¥g£L x‹W¡bfh‹W

jåik¥gL¤j¥g£lhš, mt®fŸ jå

Á‰¿dkhfntM¡f¥gLt®.

Ïu©L Ïd¡ T£l«, òé,

Ïd¥bgU¡f¡fhuâfŸngh‹wt‰whš

jåik¥ gL¤j¥g£lhš Ït‰¿‹ É‹

mik¥ò«kh‰w«bg‰WòÂaÁ‰¿dkhf

khWgL»wJ.

Ϥjifajåik¥gL¤Jjšfhuâ

òÂaÁ‰¿d«cUthjY¡fhd¢NHiy

V‰gL¤J»wJ.

Mfnt,Á‰¿dkhjšv‹gJxUÏd«

beL§fhy¤Â‰F, òé¡fhuâ, mšyJ

fçkntÂæašgçzhk«F¿¤jyhkh®¡»‹fU¤J

É‹ gh¥Ô°yhkh®¡ ( 1744-1829 ) ,clYW¥ò¥ ga‹ghLg‰¿a é F¿¤Jés¡»æUªjh®. Ïj‹go, bjhl®ªJ mÂf¥ga‹gh£oš ÏU¡F«cW¥òfŸ e‹Fts®¢ÁÍW« v‹W«,ga‹glh cW¥òfŸehsiléšga‹ÏHªJ

ÁW¤J¥nghF«v‹W«és¡»æUªjh®.

yhkh®¡ Ï›éÂia bkŒ¥Ã¡f,x£lf¢ Áé§»æ‹ fG¤ijvL¤J¡fh£lhf bfh©L, caukhdku¡»isfë‹ Ïiyfis¥ g¿¤Jc©gj‰fhf Ú£l¥g£l fG¤J,ehsiléš Úskhf kh¿abj‹W«,“njitÍ«v©zKnk”Ï«kh‰w¤Â‰Ffhuzbk‹W«és¡»æUªjh®.

1.5x£lf¢Á駻

7

myF-1

kuò« gçzhkK«

Ïd¥bgU¡f fhuâfshš jåik¥

gL¤j¥gLtJòÂaÁ‰¿dkhfkhWgL«

ãfœÎMF«.

1.5.kåjå‹gçzhk«

Rkh® gÂidªJ äšèa‹

M©LfS¡F K‹d®, M¥Ãç¡fhéš

clš KGtJ« nuhk§fSl‹ Toa

bfhçšyh, Á«g‹Á Fu§FfŸ kåj

clyik¥ig¡bfh©oUªjd.

3-4äšèa‹M©LfS¡FK‹d®

kåj‹ ngh‹w nAhäå£LfŸ (kåj

K‹ndhofŸ) »H¡F M¥Ãç¡fhé‰F

tªjd®.

bkJthf, Ït®fŸ gH§fis c©L

thœªJ, f‰fshš Md MÍj§fis¥

ga‹gL¤Âaj‰fhd¢ rh‹WfŸ

»il¡f¥bg‰WŸsd.

eh‹F mofS¡F äfhkš

cau« cila Ït®fŸ, ã䮪j eil

bfh©lt®fshf»H¡FM¥Ãç¡fhéš

thœªjd®.Ï›tifæd®kåjÏašig

x¤ÂUªj nAhäå£LfŸ, nAhnkh

bAÃè°(kåjU¡Fx¥ghdÏašÃd®)

v‹wiH¡f¥g£ld®.

mL¤J 1.5 äšèa‹ M©LfS¡F

K‹d® “nAhnkh vu¡£l°” v‹w

khär c©âfshf kåj®fŸ njh‹

¿d®. »H¡F k¤Âa MÁahéš xU

äšèa‹ M©LfS¡F K‹d®

thœªjãah‹l®jhškåj®fŸ,j‹id

kiw¤J«, Ïwªjt®fis¥ òij¡F«

tH¡f¤ijÍ«bfh©LthœªÂUªjd®.

bj‰FM¥Ãç¡fhéšnjh‹¿f©l§

fis¡ flªJ F¿¥Ãl¤j¡f Ïdkhf

kh¿a,M®¡»nAhnkhbrÃa‹fŸciw

gå¡fhy¤Âšthœªjd®.

75,000-10,000 M©LfS¡F

K‹d® j‰fhy nAhnkhbrÃa‹fŸ

njh‹¿d®. Rkh® 18,000 M©LfS¡F

K‹d®tuyh‰¿‰FKªija¡fhy¤Âš

Fiffëš thœªJ«, nt£ilahoÍ«

tªjd®. 10,000 M©LfS¡F K‹d®

étrha¤ij m¿ªJ, mjid V‰W,

jå¡ FoæU¥òfis cUth¡» thG«

‘kåjgçzhk«’bjhl§»aJ.

1.6. gçzhk ku«cæçd§fë‹ gçzhk¤ij

vëš òçªJ¡ bfhŸs, kuÃaš k‰W«

njh‰wéaèš x¤j mšyJ ntWg£l

cæçfis, kuÃaš g©òfnshL

gçzhk« milªjij¡ f‰gid fyªj

mik¥Ãštiua¥gL«mik¥ng,gçzhk

ku«vd¥gL«.

gl«1.7gçzhkku«

gl«.1.6eÅdkåjå‹k©ilnahL«,Á«g‹ÁF£ok©ilnahL«K®ªjÁ«g‹Ák©ilnah£Ll‹x¥Ãl¥g£LŸsJ.F£oÁ«g‹Ák©ilnahL«kåjk©ilnahL«XusÎ x¤ÂU¥gijfhzyh«.

cæ

ça

š

8

Ru§f¤

bjhêš: gH§fS«,ghd§fS«:

1.ghšbghUŸfŸ

2.MšfAhš

3.buh£o¤bjhêš

4.xUbršòuj«

kU¤Jt¥bghUŸfŸ:1.Ï‹Rè‹2.ts¢ÁAh®nkh‹3.jL¥óÁ4.nehŒv®¥òkUªJfŸ5.khndhFnshåašv®¥ò¥bghUŸfŸ

E©Qæç

ts®¢Áijkh‰w¥

bghUŸfŸ:1.behÂfŸ2.it£lä‹fŸ3.°£ouhŒLfŸ4.v¤jdhš

vçbghUŸfŸ:1.Ïa‰ifvçthÍ

fçkmäy§fŸ:

1.mÁ£o¡mäy«

2.Á£ç¡mäy«

3.Ãô£lç¡mäy«

kuò¥bgh¿æaš:1.kuò¥bghUŸfŸkh‰w¥g£l¤jhtu«2.kuò¥bghUŸfŸkh‰w¥g£léy§FfŸ

fêÎfŸnkyh©ik:

1.fêÎfŸ2.e¢R¡fêÎfŸ3.ga‹glhv©bzŒ¥bghUŸfŸ4.étrha¡fêÎfŸ

1.7.kuò¥bgh¿æaš

kuò¥ bgh¿æaš v‹gJ, cæçæ‹

Fnuhnkhnrhä‹ o.v‹.V (DNA)éš òÂjhf kuÃaš j‹ikfis¢ nr®¤njh,

Fiw¤njh, kh‰w« brŒtjhF«. Ïj‹

_y«cæçæ‹òwmik¥Ãškh‰w¤ij¤

njh‰Wé¡f ÏaY«. Ï¢brašKiw

o.v‹.V. kh‰W bjhêšE£g« vd¥gL«.

ÏJ j‰fhy¤Âš kuÃaš, _y¡T¿aš

k‰W« cæ®ntÂaèš V‰g£l ts®¢

ÁahšV‰g£ljhF«.

kuò¥bgh¿æaè‹e‹ikfŸ

• Éå‹ mik¥ò k‰W« mj‹

brašghLfism¿ªJ¡bfhŸSjš.

• mÂfmséšÏ‹Rè‹cUth¡f«,

Ï‹l®bguh‹(itu°fS¡FvÂuhd

òuj«), kåj ts®¢Á Ah®nkh‹,

fhšeilfëš thŒ, Fs«ò nehŒ

(nfhkhç nehŒ) ngh‹wt‰¿‰F

vÂuhdjL¥óÁc‰g¤Â¢brŒjš.

• étrhæfS¡F¥ga‹gL«tifæš,

ã~¥ Éid gh¡OçahΡF kh‰¿

ie£u#idãiyãW¤j¢brŒjš.

cæçbjhêšE£géaèš

thŒ¥òfŸ

1.7.1.kuò¥bgh¿æaè‹mo¥gil¤

bjhêšE£g«

kuò¥ bgh¿æaè‹ mo¥gil¤

bjhêšE£g¤Âš o.v‹.V.-it gy

J©l§fshf bt£oÍ« , k‰W«

ϤJ©l§fis x£lit¡F«

KiwahF«.DNA-itÁWJ©l§fshf

bt£lΫ,ϤJ©l§fisx£lit¡F«

behÂfisÍ« f©l¿ªj¥ Ëdnu,

kuò¥ bgh¿æaš bgçJ« ts®¢Á

milªJŸsJ.

1.fåk¥bghUŸfis¥Ãç¤bjL¤jš

cæçbjhêšE£géaèšthŒ¥òfŸ

9

myF-1

kuò« gçzhkK«

m)tiuaiw behÂfŸ (mšyJ)

bu°£oç¡õ‹ v©nlh

Úô¡ëna° v‹D« behÂ, xU

_y¡TW f¤Âç¡ nfhyhf braš

g£L o.v‹.V.it¡ F¿¥Ã£l¥

gFÂæšbt£Ltj‰F«,

M)o.v‹.V.ènf°behÂ, (_y¡TW

gir) o.v‹.V. é‹ bt£l¥g£l

J©l§fis x£lit¥gj‰F«

ga‹gL»wJ.

cæçd¢ brašghLfëY«, cæç¤

bjhêšE£g«, kU¤Jt«, étrha«,

fhšeilc‰g¤Âk‰W«R‰W¢NHiy¤

öŒik¥gL¤JjèY« ga‹gL«

eÅd¡fhybjhêšE£gkhF«.

Ï¢brašghL, rhuha¤ bjhê‰rhiy,

beh¤ bjhêšE£g«, nehŒ v®¥ò¥

bghUŸ c‰g¤Â, fçk mäy c‰g¤Â,

it£lä‹, jL¥óÁ, °£ouhŒL

k‰W« nkhndh Fnshåaš v®¥ò¥

bghU£fë‹ c‰g¤Â¡F bgçJ«

ga‹gL»wJ.

rhuha¤ bjhê‰rhiy: beh¤jš

_y« Õ®, xæ‹ ngh‹w MšfAhš

bghU£fŸc‰g¤Â¡Fga‹gL»wJ.

beh¤ bjhêšE£géaš: behÂ

v‹gJcæçašéidC¡»fŸMF«.

bršèaèš braiy ntf¥gL¤Jjš

Ïj‹ gâahF«. fçk ntÂæaèY«

kUªJ c‰g¤Â¤ bjhêèš behÂfŸ

mÂfkhf¥ga‹gL»‹wd.

cæ® v®¥ò¥ bghU£fŸ: kåj

clè‹ nehŒ v®¥ò j‹ikia

C¡Fé¡F« tifæš, clè‹ e¢R

E©QæçfS¡F vÂuhf kUªJ¥

bghUŸc‰g¤Âæaèšga‹gL»wJ.

fçk mäy§fŸ: éåf® c‰g¤Â¢

brŒa,mÁ£o¡mäy«ga‹gL»wJ.

v£t®£#‹d®(1749-1823)

Ït® 1791š jL¥óÁ vD«brh‰bwhliu cUth¡», jL¥óÁ¡bfhŸiffis btëæ£lh®. cæçbjhêšE£géaš _y« jahç¡f¥gL«jL¥óÁæš braš kªjkh¡f¥g£l,mšyJ bfhšy¥g£l cæçfS¡F¥gÂyhf, v®¥ò¤ njh‹¿ahf, òuj§fis¥ ga‹gL¤Âdh®. Ï›tif¤jL¥óÁbAgil£o°Bitu°fS¡F(HBV)vÂuhfKj‹Kjèšga‹gL¤j¥g£lJ.

it£lä‹fŸ: it£lä‹fŸ

Ïa‰ifahf czéš fhz¥gL»wJ.

Ïit äf¢Á¿a mséš njit¥gL«

ntÂ¥bghUshF«. M‰wš VJ«

më¡fhj,MdhšM‰wškh‰w«k‰W«

ts®Áij kh‰w xG§F¥gL¤Jjèš

bgçJ«ga‹gL»wJ.

jL¥óÁfŸ: F¿¥Ã£l nehŒ¡F

vÂuhf¢brašgL«bghUŸfshF«.Ïit

xU v®¥ò¤ njh‹¿ahf (M‹ob#‹)

brašg£L, v®¥ò¥ bghUŸ (M‹ogho)

c‰g¤ÂbrŒa¥ga‹gL»‹wd.

°£ouhŒLfŸ: °£ouhŒLfŸ

è¥ÃLfëèUªJ¥ bgw¥g£litahF«.

v.fh. iunrhg° óŠirfëèUªJ

bfhy°ouhš ml§»a Ãu£åbrnyh‹

vD«°£ouhŒLbgw¥gL»wJ.

khndhFnshåaš v®¥ò¥

bghU£fŸ: (Xçd¢ brš v®¥ò¥

bghU£fŸ) ò‰W nehŒ¡F vÂuhf¥

ga‹gL« v®¥ò¥ bghUŸfshF«.

Ïit Fnsh‹ bršfshš c‰g¤Â¢

brŒa¥gL»‹wd.

1.8.cæç bjhêš E£géaš

k‰W«Fnshå§

cæ

ça

š

10

1.8.1.Fnshå§fë‹tiffŸ

1. Ïa‰ifahdJ: njh‰w¤Âš xnu

khÂçahd Ïu£ila®fŸ Ïa‰ifahf¤

njh‹WtJ.

2.ö©l¥g£lJ: bra‰ifKiwæš,

c£fUkh‰w¤Â‹_y«bgw¥gLtjhF«.

lhècUth¡f«

lhè v‹gJ ÃuÂah¡f Kiwæš,

lh¡l®Iah‹éšK£k‰W«mtUila

cjéahs®fshš °fh£yh‹£

nuh°è‹£ MŒÎ ãWtd¤Âš #]iy

1996M« M©L cUth¡f¥g£l xU

br«k¿M£L¡F£oahF«.

lhèia cUth¡f, MŒths®fŸ

MW taJila Ëlh®br£ btŸis¢

br«k¿ah£o‹ ghško bršè‹

c£fUit¥ga‹gL¤Âd®.

ϛΣfUé‹, ÏUika (2n) Fnuhnkhnrh«fŸ,mid¤JÉ‹fSl‹

ÏUªjd. Ïjid¤ jFªj Kiwæš

ghJfh¤J guhkç¤jd®. k‰bwhU

M£o‹m©l« vL¤J¡bfhŸs¥g£L,

mjDŸ ÏU¡F« xU ika (n) c£fU

Ú¡f¥g£lJ.

ghš koæèUªJ vL¡f¥g£l

(2n) bršè‹ c£fU, m©l¤Â‹

ir£nlhÃshr¤Âšnr®¡f¥g£lJ.

c£fU nr®¡f¥g£l m©l¤ij,

k‰bwhU ts®¥ò¤ jhahd br«k¿

ah£o‹ fU¥igæš gÂa¥g£lJ.

m©l¤ÂDŸ Ïiz¡f¥g£l

c£fUéš Fnuhnkhnrh«fŸ (2n) ÏU

ika ãiyæš ÏUªjjhš Ïit tsu

C¡Fé¡f¥g£L, òÂa Fnshdhf

cUth» ÃwªjJ. Ïij lh¡l® Iah‹

éšK£,lhèvd¥bgaç£lh®.

gl«1.8M£L¡F£oÍl‹lh¡l®Iah‹éš_£

°bl« brš ts®¥ò vd¥gL« _y¢

bršts®¥òKiw,ga‹gh£Lcæçaè‹

eÅd¤ Jiwfëš x‹whF«. _y¢

bršfŸ, khWghL milahj xU brš

FGkkhF«.éy§F k‰W« jhtu§fëš

ÏUªJ bgw¥gL»‹wd. Ï¢bršfS¡F

ÏU K¡»a¥ g©òfŸ cŸsd; mitahtd,

1._y¢bršv‹gJÁw¥gilahjbrš

FGk«MF«.Ïitik£lhÁ°Kiwæš

ÃsΉW,äfmÂfbršfiscUth¡F«

j‹ikÍilad.

2._y¢bršfŸxUF¿¥Ã£l braš

j‹ikcilaJ.

vL¤J¡fh£lhf Ïja jir,

Ï‹Rèidc‰g¤ÂbrŒÍ«fiza¤Âš

fhz¥gL« Õ£lh bršfŸ, _isæš

fhz¥gL« Áw¥ò eu«ò bršfŸ

(ãôuh‹fŸ)ngh‹wt‰¿šbrY¤j¥g£L,

1.9.°bl«brš(_y¢brš)k‰W«

cW¥ò¢Óuik¥ò

Fnshå§

11

myF-1

kuò« gçzhkK«

tsu C¡Fé¡f¥g£lhš, Ïit Áw¥ò¤

j‹ikÍilabršfshfkhW«.

1.9.1._y¢bršfë‹tiffŸ

_y¢bršfŸ ÏUtif¥gL«.

mitahtd,

1.fUé‹_y¢brštif:MŒtf¤Âš

f£L¥gL¤j¥g£lNœãiyæš,clY¡F

btëna bra‰if Kiwæš fU

cUth¡f¥g£L,m¡fUéèUªJfUé‹

_y¢bršfŸbgw¥gL»wJ.

fUÎUjY¡F¥Ã‹, brš Ãçjè‹

_y«fU¢bršfŸfU¡nfhskh»‹wd,

ntWghL milahj brš FG¡fŸ

jå¤J¥ Ãç¤J vL¡f¥gL»‹wd,

Ïitna_y¢bršfŸvd¥gL»‹wd.

2.K®ªjmšyJclš_y¢bršfŸ: kåj‹ k‰W« ca®ãiy éy§Ffë‹

ts®¢Á ãiyæš jhŒ vÃÔèaš ÂR,

Ïiz¥ò¤ ÂR, jir¤ ÂR, Ïu¤j¡

FHš, eu«ò k‰W« Ïd¥bgU¡f¤

ÂR¡fŸ ngh‹w e‹F ntWgL¤j¥g£l

ÂR¡fëš fhz¥gL« ntWghL

milahj bršfS¡F clš _y¢

bršfŸ v‹W bga®. Ït‰iw¥ g¤J

ts®¢Á C¡Fé¡f¥g£lhš, ÏitfŸ

ÃçªJbgU»ts®ªJ,mnjngh‹WÂR

ts®¢Á¡FçabršfshfkhW«.

Ït‰¿‹ts®¥òKiwahdJ,fUé‹

_y¢bršãiy¥ngh‹wnjMF«.

clš _y¢ bršfŸ bghJthf

vY«ò ki#, fU¢brš, gå¡Fl¤

Âut«, bjh¥ò‰bfho Ïu¤j¤ÂèUªJ¥

bgw¥gL»wJ.

1.10.E©Qæ®bgU¡f«

cæç bjhêšE£géaš äfΫ

gutyhf¥ ga‹gL»wJ. étrha«,

kU¤Jt«, czΤ bjhêš ngh‹w gy

bjhêšmik¥òfëš,äFªjthŒ¥òfŸ

cilajhF«.

m‹whlthœéšE©Qæ®bgU¡f¤

‹ga‹ghL

jL¥óÁfŸ: bfhšy¥g£l, mšyJ

cæUŸs E©QæçfŸ _y«

v®bghU£fŸ bgw¥gL»‹wd. Ïit

nehŒ¤jL¥gh‰wiy C¡Fé¡f¥

ga‹gL»wJ.

cæ® v®¥ò¥ bghU£fŸ: Ïit

óŠir, gh¡Oçah _y« bgw¥gL«

ntÂæaš bghUŸfshF«. nehŒ¤ jU«

cæçfis¡ bfh‹W nehæèUªJ¥

ghJfh¥òmë¡»wJ.

it£lä‹ B12 : cæç¤ bjhêšE£g

Kiwæš bgw¥gL« it£lä‹ B12,

bg®Üîa° Ïu¤j¢ nrhif nehia¡

Fzkh¡f¥ga‹gL»wJ.

behÂfŸ: cæ® ntÂæaèš K¡»a

g§nf‰F«behÂfŸ,E©Qæ®bgU¡f«

_y«bgw¥gL»‹wd.

vL¤J¡fh£lhf mikny° behÂ,

ng¡£oçahé‹,mikšnyhònuh£o‹fŸ

_y«bgw¥gL»wJ.

cæ® czç v‹gJ, behÂ, v®¥

bghUŸ, Ah®nkh‹, ãô¡fë¡ mäy«

k‰W« cæçfë‹ bršfŸ _y«

ngh®¤j¥g£lczçÍl‹Ïiz¡f¥g£l

X® fUéahF«. Ï¡fUé cæçaš

ö©liy ä‹ö©lyhf kh‰W»wJ.

Ï¡fUéfis kU¤Jt« k‰W« bjhê‰

rhiyfëšga‹gL¤j¥gL»‹wd.

Ï¡fUéfŸ_y«

1.Ïu¤j FS¡nfh° msit¡

fz¡»lyh«.

2.nehÍWjš fhuzkhf cUthd,

clè‹ e¢R¤j‹ikia¡

fz¡»lyh«.

1.11.cæ®czçk‰W«c殢Á¥òfŸ

cæ

ça

š

12

3.FoÚç‹ khRWjiy¡ f©fhâ¡

fyh«.

4.czé‹ kz«, Rit, ea«

n g h‹ wt ‰iw msélΫ

ga‹gL¤jyh«.

cæç¢Á¥òfŸ

cæç¤ bjhêšE£géaš _ykhf,

cæç¢Á¥òfŸ jahç¡f¥gL»‹wd.

v®fhy¤Âšcæçaš fâ¥bgh¿fis

cUth¡f¥ ga‹gL¤j¥glyh«. Ïit

ghJfh¥ò¤ Jiw, kU¤Jt¤ Jiwæš

bgçJ«ga‹glyh«.

1.12.Ï‹iwam¿éaš-kugQ

kU¤Jt«

Ï‹Rè‹ rh®ªj ÚçêÎ nehŒ

(lago°), Ï‹Rè‹ brY¤Jjš _y«

Fz¥gL¤j¥gL»wJ. Ï›tif lago°

FiwghLfŸ, É‹ _y« fiza¤Âš

cŸs Õ£lh bršfŸ mêÎWjyhš

V‰gL»wJ.cæçbjhêšE£g«_ykhf

òÂaÉ‹òF¤JjšmšyJÉ‹rçbrŒjš

tiffëš Á»¢ir më¡f¥g£L rç

brŒa¥gL»wJ.

kugQ kU¤Jt« v‹gJ kuò

têahfnth k‰W« bgw¥g£l nehŒ

FiwghLfshd ò‰WnehŒ k‰W«

vŒ£° nehŒ¡F fhuzkhd Éid òÂa

É‹ òF¤Jjš mšyJ FiwghLila

Éid rçbrŒÍ« Kiw _y«

Fz¥gL¤JjyhF«.

kugQ kU¤Jt¤Âš cl‰bršfëš

mšyJ Ïd¢ bršfëš (éªJ brš

(m) m©l brš) fhz¥gL« É‹

FiwghLfis¡f©l¿ªJrçbrŒayh«.

kugQkU¤Jt¤Â‹tiffŸ

cl‰brškugQkU¤Jt«-FiwghL

cŸstç‹ KG É‹ bjhFÂiaÍ«

kh‰W« KiwahF«. Ï«kh‰w« mL¤j¤

jiyKiw¡F¡fl¤j¥gLtšiy.

Ïd¢brš kugQ kU¤Jt« -

bg‰nwh®fë‹ m©l« mšyJ éªJ¢

bršfŸkh‰w¤ÂdhšbrŒa¥gLtjhF«.

ÏJ mL¤j jiyKiw¡F¡

fl¤j¥gL»wJ.

gl«1.9É‹Á»¢irKiw

nehahëæläUªJbršfŸ

Ú¡f¥gL»wJ

MŒtf¤Âšitu°

bgU¡f«milÍkhW

kh‰w«brŒa¥gL»wJ

itu°¡FŸÉ‹

EiH¡f¥gL»wJ

nehahëæ‹brš,kuÃaškh‰w«

bg‰WŸsJ

kh‰w«brŒa¥g£l

bršnehahë¡F

brY¤j¥gL»wJ

kh‰w«brŒa¥g£l

bršéU«g¥g£l

Ah®nkhid¢

Ru¡»wJ

kh‰w«brŒa¥g£lbršfŸ

nehahëæ‹bršYl‹

fy¡f¥gL»wJ

13

myF-1

kuò« gçzhkK«

kÂ¥ÕL

gFÂ-m

1.bk©lš njh£l¥ g£lhå (igr«ir£ilt«) broæš 7 tifahd kh‰WcUt ntWghLfis

f©l¿ªjh®. Ñœf©lt‰¿š xU tif ntWghL kh¿ cŸsJ. vJbtd¡ f©LÃo.

(j©o‹cau«,be£il,F£il/éij,ãw«,kŠrŸ,g¢ir/kyç‹mikél«Eå,m¢R/j©L

mik¥òbk‹ikahdJ-fodkhdJ)

2.MÂkåj‹njh‹¿aJ(M¥Ãç¡fh,mbkç¡fh,M°Ânuèah,ϪÂah)

3.Ñœf©lt‰WŸvJghu«gça¤j‹ik¡bfh©lJ.(kugQkh‰w«brŒa¥g£léªjQ,éªjf¤Âš

kugQkh‰w«brŒa¥g£lÉ‹fŸ,fU¢bršèškugQkh‰w«brŒa¥g£lit,ghško¢bršèš

kugQkh‰w«brŒa¥g£lit)

4.Ïa‰if¤nj®Înfh£gh£ilbtëæ£lt®.(rh®y°lh®é‹,ïônfh-O-thç°,»çf®n#hfd‹

bk©lš,É‹gh¥il°yhkh®¡)

5.cl‰bršÉ‹Á»¢irKiwv‹gJ. (éªJ¢bršèškh‰w¤ijV‰gL¤J»wJ,jiyKiwæš

kh‰w¤ijV‰gL¤J»wJ,cl‰bršèškh‰w¤ijV‰gL¤J»wJ,clèškh‰w¤ijV‰gL¤J»wJ)

gFÂ-M

6.bk©lšj‹MŒéšnjh£l¥g£lhå¢broæšcau«v‹w¥g©ÃidX§F¥g©ghfÏU¥gij¡

f©l¿ªjh®. mnj¥nghy ehéid cUisahf cUs¢ brŒjš kåjçš X§F¥ g©ghF«. 60

khzt®fŸ cŸs xU¡FGéš 45 khzt®fŸ ehéid cUs¢ brŒa KoÍ«, 15 khzt®fŸ

Ï›thWbrŒaÏayhjt®fŸ.

m)nk‰T¿aNœãiyæš,Ϫjg©Ã‹X§Fk‰W«xL§F¥g©Ã‹é»j¤ij¡fh©f.

M)njh£l¥g£lhå¢broæšbk©lšés¡»axUg©òfy¥Ãd¤ijtiugltoéšvGJf.

7.fl¤j¡Toag©òfŸj‹Á‰¿d¤Â‰FŸS«,ngçd¤Â‰FŸS«khWgL«.ÑœfhQ«g©òfŸ

v¤jifakhWghLfŸcŸsJvd¡F¿¥ÃLf.

m.kåj¡ f©ãw« Úy«, fW¥ò, gG¥ò, g¢ir vd khWgL»wJ. Ï›tif khWghL _________ vd¥gL«.

M.Kaš, ahid ngh‹wt‰¿š fhz¥gL« gš mik¥ò khWg£LŸsJ. Ï›tif khWghLfŸ

__________________vd¥gL«.

8.ÏUghšcæçfëilnanjh‹W«mj‹jiyKiw,F¿¥Ã£lj‹ikÍilae‹F¤bjça¡Toa

ntWghLfSl‹ÏU¡F«.ghèyhÏd¥bgU¡fKiwcUthF«jiyKiwfŸFiwªjmsnt

khWgh£Ll‹fhz¥gL»wJ.

m.nk‰T¿aT‰iwV‰W¡bfhŸ»Ö®fsh?

M.Ñœ¡fhQ«cæçfëšghèyhÏd¥bgU¡fKiwæšÏd¥bgU¡f«brŒÍ«cæçfŸahit?

(ghuÛÁa«,ô¡ëdh,k©òG,gwit)

9.ghu«gça« rh®ªj Áy K¡»a th®¤ij¡ F¿¥òfŸ ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsd. mt‰WŸ

rçahdt‰iw¤nj®ªbjL¤JvGJf.

m)__________________fhuâfŸÏa‰Ãašrh®ªjghu«gça¡fhuâfŸMF«.

M)__________________v‹gJxnuÉå‹kh‰Wbtë¥ghLMF«.

Ï)__________________v‹gJmšèfSilav®g©gik¥òMF«

(mšèš,khWghLfŸ,Á‰¿dkhjš,É‹,mšÄnykh®òfŸ)

cæ

ça

š

14

nkY«m¿a

üš

1. Frame work of Science - Paddy Gannon, Oxform University Press, New Delhi

Ïizajs§fŸ

http://www.kidastronomy.comhttp://www.bbc.co.uk/schools/ks3bitesize/phys/html

10.cl‰bršfëšV‰gL«kh‰w«mL¤j¤jiyKiwfS¡F¡fl¤j¥gLtšiy.Ïd¢bršèš

V‰gL«khWghLjiyKiw¡F¡fl¤j¥gLtjhF«.ËnuhîkhmQ¡F©LÅ¢Á‹fÂça¡f«

jiyKiw, jiyKiwahf fl¤j¥gL»wJ. nk‰T¿a T‰iw¥ gF¤jhŒªJ, Ú bjçªJ¡

bfh©lijvGJf.

11.M kåj‹ Kjš j‰fhy kåj‹ tiu bfhL¡f¥g£l kåj Ïd§fis tçir¥ gL¤jΫ.

ãah‹l®jhškåj‹,nAhänahnAÃy°,nAhänahvu¡£l°,nAhnkhbrÃa‹.

12.cæç bjhêšE£géaš, cæçaè‹ j‰nghja m¿éayhF«. Ïj‹ mo¥gil bjhê‰E£g

cjéahš gšntWg£l bghU£fŸ c‰g¤Â¢ brŒagL»wJ. ÑnH bfhL¡f¥g£lt‰¿š v¡FG

cæçbjhêšE£gKiwæšjahç¡f¥gLtšiy.f©l¿ªJfhuz«TWf.

m)behÂfŸ,fçkmäy§fŸ,°ouhŒL,jL¥óÁfŸ.

M)jL¥óÁfŸ,behÂfŸ,v®bghU£fŸ,fçkmäy§fŸ.

Ï)v®cæç¥bghU£fŸ,Ah®nkh‹fŸ,°ouhŒL,jL¥óÁfŸ.

<)°ouhŒL,behÂfŸ,v®bghU£fŸ,jL¥óÁfŸ.

13.xnu khÂçahd Ïu£ila®fŸ, Fnuhnkhnrh« mik¥ÃY« x¤Âirªjt®fŸ.

ÑnHF¿¥Ã£litfisjFªjth®¤ijbfh©LKGik¥gL¤J.

m)xnukhÂçahdÏu£ila®fŸ__________________ (Ïa‰idahdÏu£ila®fŸ /C¡F

é¡f¥g£lÏu£ila®fŸ)

M)xnu khÂçahd Ïu£ila®fŸ __________________ (ntWghLfSl‹ fhz¥gLgt® /

xnukhÂçahdmik¥igcilat®fŸ)

14.ϪÂah,$y§fhéšthG«xUF¿¥Ã£ltifjtisæ‹_jhija®xUtnu.Mdhšj‰nghJ

ϪÂah, Ïy§ifæš fhz¥gL« mnjÏd¤ jtisfŸ jå¢ Á‰¿dkh»

cŸsd.

m)nk‰F¿¥Ã£ltiugl¤Â‹mik¥Ãšv¡fhuâϤjtisÏz¤ÂYŸs

jå¢Á‰¿dkh¡»cŸsJ.

M)òÂaÁ‰¿d«cUthjY¡fhdÃw¡fhuâfisvGJf.

gFÂ-Ï

15.kåjgçzhk«flªj15äšèa‹M©LfëšF¿¥Ãl¤j¡fkh‰w§fisbfh©ljhfcŸsJ.

m)ts®¢Ágçzhk¤ijM©L¢rh®ªJKiwgL¤Jf.

M)Mu«g¡fhyFiffŸv¥nghJnjh‹¿d?.

Ï)Mu«g¡fhynAhäå£fŸthœÎF¿¤JvGJf.

nehŒ¤jil¡fh¥ò

k©ly«

myF 2cæçaš

cæ

ça

š

16

neha‰w thœnt Fiwt‰w¢ bršt«

v‹gJ äf¢rçahd¥ gHbkhêahF«.

Mnuh¡»a¤ijélMdªj«VJäšiy.

Mnuh¡»a« v‹gJ clš, kd« k‰W«

r_f« rh®ªj brašfëš, Ïl®gho‹¿

ÏU¥gij¡ F¿¡»wJ. ekJ clš

mik¥ònehŒfS¡FvÂuhfbrašgL«

äf¢Á¡fyhd brašghLfis¡

bfh©LŸsJ. Ïj‹ fhuzkhf nehŒ

fS¡FvÂuhdjilaik¥ig e«clš

bg‰WŸsJ.

gl«2.1ešyclšey«

clšey«

Mnuh¡»akhdclšey«

Mnuh¡»akhdkdey«

Mnuh¡»akhdrKfey«

clš mita¡Fiwgho‹¿Í«, nehŒ

Ï‹¿ÏU¥gJ«k£Lkšyhkš,clšey«

v‹gJxUkåjå‹clš,kd«,k‰W«

rKf« rh®ªj Ïl®gho‹¿ ÏU¤jiy¡

F¿¥gjhF«. cl‰FiwghL, neh͉W

ÏU¥gijk£LnkF¿¥gJMfhJ.

xUkåj‹,ešyMnuh¡»aãiyæš

cŸsnghJmtuJclš cW¥òfŸ ešy

KiwæšÏa§F»wJ.mtuJclškd«

k‰W« rKf ãiyfis¢ rk‹ brŒJ¡

bfhŸ»wJ.

R‰W¢Nêašrh®ªjbt¥g«,<u¥gj«,

fh‰wG¤j«, Nça‹, kiH k‰W«

kåjdhšV‰gL¤j¥g£lkhR,mQ¡f®

Å¢R, C£l¢ r¤J¥ g‰wh¡Fiw,

e«ik¢R‰¿ äšèa‹ fz¡»š cŸs

E©QæçfŸ, kåj®fS¡FŸ V‰gL«

ÁW¥ nghuh£l§fŸM»ad e«Mnuh¡

»a¤ij¥gh¡F«fhuâfŸMF«.

clšey¤Â‹gçkhz§fŸ

clš gçkhz«: ešy Mnuh¡»a

kåj‹njh‰w¤ÂšbjëÎ,gsgs¥ghd

rUk mik¥ò, ešy ts®¢ Áij kh‰w¢

brašghLfŸ, ml®ªj xëU« Tªjš,

f©fëš fUtisak‰w j‹ik

ngh‹wit ešy clšey gçkhz¤Â‹

TWfshF«.

kd¥gçkhz«: j‹Dila gy«,

gyÅd¤ij m¿ªj ãiy, jhœÎ kd¥

gh‹ik m‰w ãiy M»ait ešy

kd¥gçkzh§fshF«.

r_f¥gçkhz«: r_f¤Jl‹

x¤ÂirªJ, Ãw®ÛJ F‰w« fhzhJ,

ešy r_f cz®Îfis¥ ngQtJ«,

FL«g¤Âš r©il¢ r¢ruÎfŸ Ï‹¿,

gâÏl¤ÂY«R_fcwit¥ngQtJ

r_fgçkhz«vd¥gL«.

neh͉w ãiyba‹gJ Mnuh¡»a¤

‰FvÂuhdJ.

clšcW¥òfë‹brašghLFiwtJ,

nehŒ vd¥gL«. gš ntW nehŒfŸ e«

clšey¤ij¥gh¡»wJ.

2.1.clšeyK«mj‹K¡»a¤JtK«

2.2.nehŒfS«mj‹

fhuâfS«

2.nehŒ¤jil¡fh¥òk©ly«

17

myF-2

nehŒ¤jil¡fh¥òk©ly«

gl«.2.2nehŒ¡fhdfhuâfŸ

nehŒ¡fhdfhuâfŸ

nehŒ¡»UäfŸ,Nœãiy¡fhuâfŸ,

r¤J¥ g‰wh¡Fiw, kuÃaš fhuâfŸ,

ts®¢Áij kh‰w¡ FiwghLfŸ

nehŒ¡fhdfhuâfshfmik»wJ.

fhuâfis¡ bfh©L, nehŒfis¡

ÑœfhQ«Kiwæštif¥gL¤jyh«.

1.nehŒ¡»UäfŸ mšyhJ njh‹W«

nehŒfŸ

2.nehŒ¡ »Uäfshš njh‹W«

nehŒfŸ

2.2.1.nehŒ¡»UäfŸ mšyhJ njh‹W«

nehŒfŸ – bjh‰W« j‹ika‰w

nehŒfŸ,

clš cW¥òfë‹ bray‰w¤ j‹ik

mšyJ ts®¢Áij kh‰w¡FiwghL

nehŒfŸ

Mnuh¡»akhd clš ey¤Jl‹

Toa kåjå‹ Ïu¤j r®¡fiu

msÎ, czΡFK‹d® 80 - 120 ä.».

/ 100 ä.è. v‹w mséš ÏU¡F«.

czΡF¥ Ëd® mÂf mséš

FS¡nfh° Ïu¤j¤Âš caU«nghJ

Ïit fiuahj »isnfh#dhf

kh‰w¥g£L, v®fhy¤ njit¡fhf

fšÄuš k‰W« jirfëš nrä¡f¥gL«.

Ënjit¥gL«nghJÛ©L«ga‹gL«

FS¡nfh[hf kh‰w¥g£L Ïu¤j¤Âš

nrU«. Ï¢brašghLfŸ mid¤J«

fiza¤Âš, yh§f®Ah‹ £L¡fëš

fhz¥gL« Õ£lh bršfëš Ru¡f¥gL«

Ï‹Rè‹ v‹D« Ah®nkhdhš

f£L¥gL¤j¥gL»wJ . Ï‹Rè‹

njitahd msÎ Ru¡fhjnghJ,

Ïu¤j¤Âšfhz¥gL«TLjš r®¡fiu

ga‹gL¤j¥glhkš ÁWÚ® têahf

btëna‰w¥gL«. ϪnehŒ¡F lag£o°

bkèl°v‹Wbga®.

Ïnj ngh‹W, lago° Ï‹ÁÃo°,

ÏjanehŒfŸ,ÁWÚuf¢braèH¥ò,ca®

Ïu¤j mG¤j«, cl‰ gUk‹, mšÁk®

nehŒ, _isia¤ jh¡F« g¡fthj

nehŒfŸ ngh‹wit ts®¢Áijkh‰w¢

brašgh£L¡ Fiwthš njh‹W«

nehŒfshF«.

nk‰T¿agçzhk§fis¡bfh©L,c§fŸtF¥ò¤njhH®fŸ/R‰w¤jhUilaey¤j‹ikia¥gÂ΢brŒaΫ.

ešy clš ey¤Jl‹ cŸst®fŸ, ÃwUl‹ ešy cwit¥ ngQgt®fŸ,neh͉wt®fŸ,Ït®fistif¥gL¤jΫ,c‹e©gål«cŸs,cd¡F¥Ão¤jFz§fistçir¥gL¤jΫ

braš 2.1

kuÃaš

C£l¢r¤J

Nϋiy

nehŒ¡

»UäfŸ

ts®Áij

kh‰w«

cæ

ça

š

18

gl«.2.3xUmšÃndh gl«.2.5kuhRk°

gl«.2.4Fthînah®f®

2.2.2.gu«giunehŒfŸmšyJkuÃaš

nehŒfŸ

kuÃašnehŒfŸFiwghLŸsmšyJ

ÂO® kh‰wkilªj Édhš njh‹W»wJ.

mšÃår« v‹gJ gu«giu nehahF«.

ÏJ njhš, nuhk«, f©fëš bkyhå‹

v‹w ãwä Ïšyhjjhš njh‹W»wJ.

ÏJÂO®kh‰wkilªjxL§FÉ‹fshš

V‰gL»wJ.

Ïj‹ m¿F¿fshf, ghš ngh‹w

bt©ikahd njhš ãw«, Nça xë

ÛJ mÂf cz®Î bfh©ljhš V‰gL«

xëfhœ¥ò (ngh£nlh nghÃah) ãiyÍ«,

ËnkhÃèah vD« Ïu¤j« ciwahik

nehŒ, Á¡»Ÿ bršmåäah vD« f®

mçthŸÏu¤j¢nrhifnehŒ,jhyÓäah,

l΋ FiwghL. Fäê¢ ÁWt‹ nehŒ

m¿F¿ ngh‹wit gu«giuahf¡

fl¤j¥gL«kuÃašnehŒfshF«.

2.2.3.czÎr¤J¥g‰wh¡Fiw

nehŒfŸ

ešyclšey¤Â‰F,kåjclY¡F¤

njit¥gL« mid¤J czÎ¥

bghU£fS«rçahdé»j¤Âšrçahd

mséš ÏU¤jš nt©L«. Ït‰¿š

fhz¥gL« FiwghL gyéj r¤J¡

FiwghL nehŒfis¤ njh‰Wé¡»wJ.

FHªijfë‹ òuj FiwghL kuhRk°

k‰W«Fthînah®f®vD«nehŒfS¡F¡

fhuâah»wJ.

kuhRk° nehŒ¡ fhuzkhf,

FHªijæ‹ vil¡ FiwÎ, fLikahd

tæ‰W¥ ngh¡F, vY«òÛJ njhš

ngh®¤j¥g£lJ ngh‹w clyikÎl‹

FHªijfŸfhz¥gLt®.

Fthînah®f® nehædhš

FHªijfS¡Fc¥ÃatæW,Kf«k‰W«

fhšfëšÅ¡f«fhz¥gL«.

19

myF-2

nehŒ¤jil¡fh¥òk©ly«

it£lä‹ Fiwgh£LnehŒfŸ m¿F¿fŸ

it£lä‹A ã¡nlhnyhÃah khiy¡f©

it£lä‹B1 bgç-bgç eu«ò¢brašghLFiwÎ

it£lä‹B5 bgšyhfuh kwÂnehŒ,njhšnehŒ,tæ‰W¥ngh¡F

it£lä‹B12 bg®ÜÁa°måäah Ïu¤j¢Át¥gQÁijÎ

it£lä‹C °f®é <WfëšÏu¤j«fÁjš,gšéGjš

it£lä‹D ç¡f£° vY«òfëšfhšÁa«FiwghL

it£lä‹E ky£L¤j‹ik Ïd¥bgU¡f¢brašFiwghL

it£lä‹K Ïu¤j«ciwahik mÂfÏu¤jÏH¥ò

it£lä‹ Fiwgh£lhš V‰gL« nehŒfŸ m£ltiz ÑnHju¥g£LŸsJ.

E©»UäfŸ kåj®fëšmÂfkhd

nehŒ¡F¡ fhuzkhf cŸsd. Ϫj

»UäfŸitu°, gh¡£Oçah, óŠirfŸ

k‰W«ònuh£nlnrhthvdgytiffëš

fhz¥gL»wJ.

kåjçš, itu°fS« k‰W«

itu°fshš c©lhF« nehŒfS«

itu°fŸ, éUªnjh«Ãæ‹ clèš

cæUŸsitahfΫ,clY¡Fbtëæš

cæu‰wKiwæY«brašgL«.itu°fŸ

òuj¤jhš NH¥g£l ciwia cila

»UäfŸfhuzkhf¤njh‹W«nehŒfŸ

»Uäfëdhš nehŒ guΫ

bfhŸifia, Ïuhg®£ nfh¢, k‰W«

ÿæ° gh°l® btëæ£ld®. xU

E©Qæç mšyJ nehŒ¡ »Uä kåj

clY¡FŸEiHªJ,ntfkhfts®ªJj‹

v©â¡ifia¥ bgU¡»¡ bfhŸ»wJ.

ÏitfŸ lh¡ì‹fŸ vD« e¢R¡fis

c‰g¤Â¢ brŒJ éUªnjh«Ã¡F

nehæidc©lh¡F»wJ.neh͉wcæç,

nehŒm¿F¿fisbtë¥gL¤J»wJ.

nehŒc©lh¡F«E©»UäfŸx£L©âE©»UäfŸ

DNA mšyJRNAitkuò¥bghUshf¡

bfh©LŸsJ. ÏJtiu m¿a¥g£l

mid¤J itu°fS«, nghènah,

bt¿ ehŒ¡fo, fšÄuš Å¡f«, _is

ciw Å¡f«, _is¡ fhŒ¢rš ngh‹w

fLikahd nehŒfis cUth¡F«

x£L©âfshfcŸsd.

gh¡£OçahΫ,gh¡£OçanehŒfS«

gh¡£Oçah v‹gJ E©nzh¡»æ‹

_y« k£Lnk fhz¡Toa xU brš

ònuhnfçnah£LfŸ MF«. Áytif

gh¡£Oçah¡fŸ Ô§f‰witfshf

ÏU¥ÃD« Áytif x£L©âfshf,

ÏUªJ nehŒ¡F¡ fhuâah»‹wd.

bghJthf gh¡£Oçah¡fŸ kåjå‹

thŒ, _¡F, njhšfëš fhz¥gL«

ÁuhŒ¥òfŸ k‰W« clèš fhz¥gL«

ò©fë‹ têahf clèDŸ

EiH»‹wd.ÏitclèDŸntfkhf¥

bgU»mÂfÅçaKŸse¢R¤j‹ikia

btëæLtj‹ _y« nehia c‰g¤Â¢

brŒ»‹wd. fhr nehŒ, bjhG nehŒ,

fhyuh, ilghŒL, f¡Fth‹, ÏUkš,

bl£ld° (Ïuz#‹å), Ãns¡,

cæ

ça

š

20

gl«.2.6ngÁšiy

gl«.2.7itu°fë‹tiffŸ

M®.v‹.V

o.v‹.Vnf¥nrhäa®

r›Îngh‹wnkYiw jiy

nf¥Á£»is¡nfh

òuj«»is¡nfh

òuj«

nf¥nrhäa®

ãnkhåah, ÁÃè°, nfhndhçah

ngh‹witkåjUŸfhz¥gL«Áytif

gh¡OçanehŒfshF«.

óŠirfS«,óŠirnehŒfS«

óŠirfŸ, g¢ira«m‰w rhU©â

mšyJ x£L©â tiffshF«. Ïit

Ïwªj,mG»¥nghdfçkcæçfŸmšyJ

cæUŸs jhtu« mšyJ éy§Ffëš

thG«. Áytif óŠirfŸ kåjçš

njhèYŸs fhnuh£O‹fis¢ Áij¤J,

t£ltotkhdgilnehiacUth¡F«.

nkY« bghLF, nr‰W¥ò©fS¡F¡

fhuâah»wJ.

ònuh£nlhnrhth¡fŸ xUbrš

cæçfshF«. Áytif ònuh£nlhnrh

th¡fŸkåjçšx£L©âahfÏUªJ

knyçah, ÓjngÂ, ö¡f éah ngh‹w

nehŒfiscUth¡»wJ.

kåjçš fhz¥gL« nehŒ cUth¡F«

x£L©âfŸ

kåjçš, j£il¥òG, fšÄušòG,

cU©il¥òG: OåahÁ°, M°fhç

ahÁ°,ignyçahngh‹wx£L©âfŸ

_ykhfnehŒfŸc©lh»wJ.

ònuh£nlhnrhth¡fS«,ònuh£nlhnrht

nehŒfS«

xUtçläUªJ k‰bwhUtU¡F,

x£L©â _y« nehŒ¥ gu¥g¥gLnkah

dhš,Ïit guΫj‹ikÍŸsnehŒfŸ

vd¥gL«. Ï›tif nehŒfis mj‹

fhuâ, guΫ j‹ik k‰W« f£L¥ghL

Ït‰iw m¿ªJ¡ bfhŸtj‹ _y«,

2.3.kåj®fël«fhz¥gL«

E©QæçfS«,nehŒ¤

jL¥òKiwfS«

M®.v‹.V

o.v‹.V

thšÏiH

thYiw

òifæiy bkhir¡itu°

mondhitu° Ï‹òSa‹rhitu°

ng¡£oçnahng

21

myF-2

nehŒ¤jil¡fh¥òk©ly«

gl«.2.8kåjitundhitu°

gl«.2.9v¢1v‹

1itu°

e« eh£oš fhz¥gL« Ï›tif

nehŒfëèUªJ ghJfh¤J¡bfhŸs

ÏaY«.

2.3.1.itu°nehŒfŸ

rhjhuz¢ rë: ü‰W¡F« nk‰g£l

itu°fŸ ϪnehŒ¡F¡ fhuâfshf

cŸsd.bgçat®fisélFHªijfns

mÂfkhf¥ghÂ¥gil»‹wd®.

nehæ‹m¿F¿fŸ

1.Rthr¥ghijÍ«, mj‹ nk‰òw§

fëYŸsehÁväÔèaÂR¡fë‹

Å¡f«.

2.rëxGFjš.

3.jiytè,fhŒ¢rš.

Ï¢rhjhuz¢ rëædhš clè‹

nehŒ v®¥ò¤ j‹ik FiwªJ

ãnkhåah,_¢R¡FHšnehŒfŸngh‹w,

ϪnehŒ¢rh®ªj Jiz cghijfŸ

v‰gL«.

nehŒguÎjš

1.nehahëæ‹ ehÁ, thŒ têahf

bj¿¡F« ÂtiyfŸ, neh͉wt®

ngRjš,Áç¤jš,rëÁªJjšngh‹w

braèdhšÃwU¡FguλwJ.

2.neh͉wtç‹clik¥bghU£fshd

if¡F£il, gL¡if éç¥ò,

MilfŸ, gh¤Âu§fŸ, nkY«

fê¥giw¢ rhjd§fŸ _ykhfΫ

guλwJ.

nehŒ¡f£L¥ghL«, nehŒ tuhkš

jL¤jY«

ešy¢ r¤JŸsczÎ, nehahëÍl‹

bjhl®Ãid¤ j鮤jš, rçahd Mil

cL¤Jjš ngh‹wit _y« nehia¤

j鮡f ÏaYnk jéu, ntW éjkhd

Áw¥òeilKiwfŸVJäšiy.

2.3.2.Ï‹òSa‹rh

cy»‹všyh¥gFÂfëY«,F¿¥ghf

1970š cyif M£o¥gil¤j xU

bfhLikahdnehŒ.

nehŒ¡fhuâ A (H1 N1) vd¥gL«itu°Ïªnehia¥

gu¥ò»wJ. ÏJ cU©il toéY«

vëš guΫ bfhLikahd tifia¢

rh®ªjJ.

nehæ‹m¿F¿fŸ

ÂObud njh‹W« fhŒ¢rš,

KJFòw¤ÂY«, if, fhšfëš

fLikahdtè.

nehŒ¥ guÎjš: neh͉wtç‹ ehÁ,

thæèUªJ bj¿¡F« ÂtiyfŸ

_ykhf mL¤jtç‹ Rthr¡FHš

cæ

ça

š

22

gl«.2.10oôg®FnshÁ°gh¡£Oçah

têahf¥ guλwJ. nkY« neh͉wtç‹

clik¥bghU£fŸ_ykhfΫguΫ.

nehŒ¡f£L¥ghL

1.nehahš gh¡f¥g£lt®fSl‹

bjhl®g‰¿U¤jš.

2.T£l¤ij¤j鮤jš.

2.3.2.gh¡£OçahnehŒfŸ

gh¡£Oçah¡fŸ ònuhnfçah£o¡

cæçfŸMF«.Áytifgh¡£Oçah¡fŸ

kåj®fëš x£L©âahf ÏUªJ

fhyuh, ilghŒL, Ójng ngh‹w

nehŒfS¡Ffhuâah»wJ.

fhr nehŒ: fhrnehŒ v‹gJ fh‰¿š

guΫ nehŒ tifia¢ rh®ªjJ.

EiupuiyÍ« clè‹ Ãw ghf§fshd

vY«òfŸ, _£LfŸ, ãzÚ® Ru¥ÃfŸ,

brçkhd cW¥òfŸ, fšÄuš k‰W«

ÁWÚuf¤ij¥gh¡»wJ.

nehŒ¡ fhuâ: ik¡nfhgh¡Oça«

oôg®Fnshr° (TB), v‹w F¢Á tot

gh¡£Oçah¡fshšcUth»wJ.

m¿F¿fŸ

1.gh¡£Oçahédhš gh¡f¥g£l

gFÂæš ÁW f£ofSl‹ Toa

ò© cUthFtjhš, ϪnehŒ¡F

oôg® Fnshr° (fhr nehŒ) v‹W

bgaçl¥g£lJ.

2.bjhl®¢ÁahdÏUkš.

3.clšvilFiwjš.

nehŒ¥ guÎjš: fhr nehŒ fh‰¿‹

_y« guλwJ. neh͉wtç‹bj¿¡F«

Ú®¤ÂtiyfŸ_yK«guλwJ.Ϫڮ¤

Âtiy,neh͉wt®czÎc©Q«nghJ,

rë têahfΫ, ngRjš, Áç¤jš _y«

btëna‰w¥g£L, Ú©l neu« fh‰¿š

fyªJcæUl‹ÏUªJnehŒ¥gu¥ò«.

fhrnehŒ,gh¡£OçahéšbršRtçš

fhz¥gL«xUéjtGtG¥ghdx£L«

j‹ikahš fh‰¿nyna mÂf neu«

ÏUªJ, Ïjid¢ RthÁ¡F« kåjç‹

Eiuæuštêahf¥guλwJ.

nehŒf£L¥ghL

1. ešy Mnuh¡»akhd ãiyiaÍ«

mR¤jkhd Nœãiyia¤ j鮤jY«,

mÂfk¡fŸTL«Ïl¤ij¤j鮤jY«,

fh‰nwh£lkhd miwæš ÏU¤jY«,

nehŒguÎjiy¤j鮡F«.

2. ešy Nça xë, öŒikahd¡

fh‰W« Ï¡»UäfŸ beU§félhkš

jL¡F«têKiwfŸMF«.

3. nehahëia¤ jåik¥gL¤Jjš,

nehahë¥ ga‹gL¤J« bghU£fis¡

»UäehÁå¡bfh©LöŒik¥gL¤Jjš.

4. nehahëæ‹ rë ngh‹wt‰iw¢

nrfç¤Jvç¤jš_yK«.

gh¡Oçahts®¥òKiw

Áy »uh« khär J©Lfise‹F bgho¢ brŒJ ϤJl‹ 15ãäl« Úçš bfh¡f it¡f¥g£lnfu£, cUis¡ »H§FfŸ nr®¤J,e‹Ffy¡»Úiutof£oaËcŸsfyitia (Ãuh¤) xU R¤jkhdMŒÎ¡ FHhæš vL¤J¡bfhŸsnt©L«.Rkh®25oCbt¥gãiyæšR¤jkhd gŠÁdhš _o Áy kâneu§fŸit¡fnt©L«.gh¡OçahtsUtj‰F V‰w Ï¡fyitæš,gh¡OçahtsUtij¡fhzyh«.

braš 2.2

23

myF-2

nehŒ¤jil¡fh¥òk©ly«

gl«.2.11fhrnehæ‹(o.Ã)m¿F¿fŸ

5. fhr nehŒ¤ jL¥ò CÁahd

BCG jL¥óÁia, FHªij ÃwªjÎl‹

nghLtj‹_yK«.

6. nehahëÏUkè‹ nghJ«, J«K«

nghJ« if¡F£ilahš _¡ifÍ«,

thiaÍ«_o¡bfhŸSjš,ngh‹wt‰¿‹

_y« Ϫj nehŒ jh¡Fjèš ÏUªJ

jL¤J¡bfhŸsyh«.

2.3.2.2.ilghŒL

nehŒ¡fhuâ: F¢Á tot v©z‰w

fir ÏiHfSl‹ Toa, rhybkdšyh

il¥Ã v‹w gh¡£Oçah _y« ϪnehŒ

guλwJ.

m¿F¿fŸ

1.bjhl®¢ÁahdfhŒ¢rš.

2. Fl‰ gFÂæš Å¡fK« ò©fS«

njh‹Wjš.

3. k©Ùuš Å¡f«, F¿¥Ãl¤j¡f

Át¥ò¥òŸëfŸmot承šnjh‹Wjš.

nehŒ¥guÎjš

1. ilghŒL nehahdJ khrilªj Ú®

k‰W«czé‹_ykhfΫ,

2. ilghŒL nehahš gh¡f¥g£lt®

xU “jh§»ahf” brašg£L Ït®fŸ

_ykhfΫ,

3. < bkhŒ¤j czÎ bghUŸfŸ

_ykhfΫϪnehŒguλwJ.

nehŒ¤jL¥ò«f£L¥ghL«

neh͉wtiu¤jåik¥gL¤Jjš

<¡fëèUªJghJfh¥ò

RfhjhukhdczÎgH¡f«.

fêtiw ga‹gh£il¢ Rfhjhukhd

Kiwæšguhkç¤jš_ykhfΫϪnehŒ

guthkšjL¡fyh«.

ilghŒL¡F vÂuhf j‰nghJ Áy

jL¥óÁfŸga‹gh£ošcŸsd.xUKiw

il¥ghŒLnehŒV‰go‹,ãiyahdnehŒ

v®¥ò¤j‹ikahšil¥ghŒLnehŒ¡F

vÂuhdghJfh¥òclèšV‰gL»wJ.

2.3.3.ònuh£nlhnrhth _y« guΫnehŒfŸ

xU brš cæçfshd ònuh£nlh

nrhth¡fëš Áy x£L©â nehŒ

»UäfshfcŸsd.Ïitkåj®fS¡F

nehŒfisc©lh¡F»wJ.

2.3.3.1.knyçah

nehŒ¡fhdfhuâ

`Ãsh°nkhoa«' vD« E©Qæç

_y«knyçahguλwJ.

ϪÂahéš Ãsh°nkhoa¤Â‹

ÑœfhQ« tiffŸ fhz¥gL»wJ,

mitahtd : 1. Ãsh°nkhoa«

itth¡° 2. Ãsh°nkhoa« knyçah

3. Ãsh°nkhoa« ghšìghu« k‰W«

4.Ãsh°nkhoa«xntnyMF«.Ït‰¿š

Ãsh°nkhoa« ghšÁghu« Ïw¥ig

V‰gL¤J«fLikahdtifMF«.

ikaeu«òk©ly«

Eiupuš

beŠRtè,bjhl®ÏUkš

njhš

gÁæ‹ik,nrh®Î

ÏUkè‹nghJ

Ïu¤jÂtiyfŸ

btë¥gLjš

Ïuéšéa®¤jš,

btë®ãw«

cæ

ça

š

24

gl«.2.12knyçahx£L©âæ‹thœ¡if¢RH‰Á

gutš: knyçah bg© mdhgè°

bfhRtêahf¥guλwJ.

nehŒm¿F¿fŸ

1.fL«fhŒ¢rY«Ã‹òclšF뮪J

eL¡fK«, éa®¤jY« knyçahé‰fhd

K¡»a m¿F¿fshF«, é£Lé£L

fhŒ¢ršbjhlU«.

2.mo¡foknyçahthšjh¡f¥g£lhš,

k©Ùuš gGjiljY« fšÄuš ÂR

mêjY«V‰gL»wJ.

nehŒ¤jL¥ò«f£L¥ghL«

1.bfhR¡ foia¤ jL¡f Rfhjhu

KiwfŸ,

2.bfhR ts®¢Áia¤ jL¡f, Ú®¤

nj§»æU¡F« Ïl¤ij _LjY«,

rh¡filæšÚ®¤nj§fhkšgh®¤J¡

bfhŸSjY«K¡»akhdjhF«.

3.bfhR tiyfis¥ ga‹gL¤Jjš,

bfhR éu£Lth‹ _y« bfhR¡

foia¤ j鮤J knyçah nehŒ

tuhkšjL¡fyh«.

knyçahx£L©âæ‹thœ¡ifRH‰Á

Ãsh°nkhoa«:- Ãsh°nkhoa¤Â‹ ghš Ïd¥bgU¡f« mdhÃè° bg©

bfhRéY«, ghèyh Ïd¥bgU¡f« kåjåY« eilbgW»wJ. neh͉w kåjiu

mdhÃè°bg©bfhRfo¡F«bghGJÃsh°nkhoa«bfhRé‹clY¡FŸbr‹W

ghèd¥bgU¡f¤Âdhš bgU» °nghnuhRthŒLfshf cUth» bfhRé‹ cäœÚ®

Ru¥Ãæš nrfukh»wJ. Ï¥bg© bfhR neha‰w kåjid¡ fo¡F«nghJ Ϫj

°nghnuhRthŒLfŸkåjclèšEiHªJfšÄušbršfëšbgU»,Ëd®Ïu¤j

Át¥gQit¤ jh¡» bto¡f¢ brŒ»wJ. Ïj‹ fhuzkhf “Ënkhnrhæ‹” vD«

e¢R¥bghUŸ btë¥g£LFëiuÍ«, fL« fhŒ¢riyÍ« V‰gL¤J»wJ. Ï¡fhŒ¢rš

3Kjš4eh£fŸÚo¡fyh«.

°nghnuhnrhæ£LfŸcUthjš

fšÄušbrš

°nghnuhnrhthcUth¡f¢RH‰Á

bfhRkåjDŸknyçah»Uäiac£brY¤Jjš

bfhRéDŸnfä£LfŸc£bršYjš

bfhRéDŸRH‰Á

Ïu¤j¢Át¥gQ¡Fbtëna

Ïu¤j¢Át¥gQ¡FŸ

nfä£nlhir£LfŸ

kåjå‹fšÄuèšRH‰Á

irrh©L

K®ªjonuhnghnrhæ£L

kåjå‹Ïu¤j¤Âš

RH‰Á

irrh©L

RBC

Ûnuhnrhæ

£LfŸ

nfä£nlhir£LfŸ

nk¡nuhnfä£nlhir£

ik¡nuhnfä£nlhir£

CÁ°£

Cifd£

ik¡nuhnfä£nlhir£nk¡nuhnfä£nlhir£L¡FŸEiHjš

25

myF-2

nehŒ¤jil¡fh¥òk©ly«

gl«.2.13RfhjhuöagH¡f§fŸ

iffGtšMWãiyfŸ

gl«.2.14gl®jhkiu

r®nuhdhšLuh°

r® nuhdhšL uh°

(1857-1932)mšnkhuhéš

Ãwªj Ãç£OZ-ϪÂa

kU¤Jt®.Ït®j‹Dila

gŸë go¥igÍ«,

kU¤Jt¥ go¥igÍ«

ϧ»yhªÂš gæ‹wh®.

Ëò fšf¤jhéš khãy bghJ

kU¤Jtkidæš gâòçªjh®. 1882 -

1899M«M©Lfëšuh°knyçahit

g‰¿ MuhŒªjh®. Ëò bg§fSçš

gâòçÍ«nghJ, bfhRé‹ thœ¡if¢

RH‰ÁæšÚ®,Ïd¥bgU¡f¤ÂšK¡»a

g§fë¥gijÍ« knyçahit gu¥ò«

bjhl®òfisÍ« MuhŒªjh®. Ëò

brfªjuhgh¤Âš gâòçÍ«nghJ,

knyça x£L©âfŸ bg©

mdhÃè° bfhRéš ÏU¥gij¡

f©l¿ªjh®. knyçah nehŒ, v›thW

bfhR¡ foædhš knyçah nehÍŸs

xUtçläUªJ ÃwU¡F guλwJ

v‹gijbtë¥gL¤Âdh®.Ï«khbgU«

gâ¡fhf1902šr®nuhdhšLuh[&¡F

nehgšgçRtH§f¥g£lJ.

2.3.3.2.mäáÓjngÂ(mäÃahÁ°)

nehŒ¡fhuâ

v‹lägh ï°liyofh vD«

ònuh£nlhnrhth E©Qæç bgU§

Flèš gué mäá ÓjngÂia

cUth¡F»wJ.

nehŒm¿F¿fŸ

1.fhŒ¢rš

2.ky¢Á¡fš,mot承štèk‰W«

cghijfŸ

3.rë ngh‹w nfhiHÍl‹ Toa

Ïu¤j¤JëfSl‹fhz¥gL«ky«.

nehŒ¥guÎjš

1.mäá Ójng ڮ k‰W« czé‹

_y« guΫ nehahF«. neh͉w

kåjå‹ ky¤ÂèU¡F«

nehŒ¡»UäfŸ, <¡fŸ têahf

czÎ k‰W« Úçš gué ϪnehŒ

cUth»wJ.

nehŒ¤jL¥ò«,f£L¥ghL«

1. »UäfŸ m‰w R¤jkhd Úiu¥

gUFt‹ _yK«, < bkhŒ¡fhj, _o

it¤j czÎ¥ bghU£fis c©g‹

_yK«, j‹R¤j brašfshd fêtiw

Mnuh¡»a¤ij¡ filÃo¥g‹ _y«

ϪnehŒtuhkšjL¡fyh«.

cŸs§iffisfGÎjš

éušfS¡»ilnafGÎjš

bgUéušk‰W«

kâ¡f£LfisfGÎjš

ËiffisfGÎjš

éušEåfisfGÎjš

ef§fisfGÎjš

cæ

ça

š

26

gl«2.15neuoahfnehŒfl¤Jjš

2.3.4.óŠirfŸ_y«guΫ

nehŒfŸ

kåj®fëš Áytif¥ óŠirfŸ

x£L©âfshf thœªJ nehŒfis

c©lh¡F»‹wd.

2.3.4.1.gl®jhkiu

nehŒ¡ fhuâ: óŠirfëš _‹W

bt›ntW ngçd§fŸ cŸsd. mit

vÃbl®nkhig£lh‹, ik¡nuh°nghu«,

£oiu¡nfhig£lh‹ M»ait

gl®jhkiu¡F¡fhuâahfcŸsJ.

m¿F¿fŸ: gl® jhkiu nehŒ¡F¡

fhuzkhd óŠirfŸ kåj njhè‹

Ïwªj bršfis¤ jh¡», njhš, nuhk«,

ef« ngh‹wt‰¿š mç¥ig V‰gL¤Â

nehŒ¤bjh‰iw¥gu¥ò»wJ.

nehŒ¥ guÎjš: nehahš gh¡f¥g£l

tçläUªJ neuoahf mt®fŸ

ga‹gL¤J«, Ó¥ò,JthisfŸtêahf¥

guλwJ.

nehŒ¡f£L¥ghL: neh͉wtçläUªJ,

jFªjghJfh¥ò¥bgwmt®ga‹gL¤J«

clik¥ bghU£fis¥ ga‹gL¤jhik

MF«.

2.4.nehŒguΫtêfŸ

neh͉w kåjåläUªJ,

eykhd kåjD¡F neuoahfnth,

nehŒ¡fl¤ÂfŸ _ykhfnth »UäfŸ

guÎjiy“nehŒ¥guÎjš”v‹»nwh«.

nehŒ¥guÎjš ÑœfhQ«têKiw fëš

eilbgW»wJ.

1. neuoahf nehŒ¥guÎjš: neh͉w

kåjåläUªJ, eykhd kåjD¡F

nehŒ¥guÎjiy neuo nehŒ¥guÎjš

v‹»nwh«. v.fh. o¥Ôçah (f¡Fth‹

ÏUkš), ãnkhåah, fhyuh, ilghŒL,

Ûrš°(kzšthçm«ik)ò£lhy«ik.

ϪnehŒfŸ, rë, ÏUkš, ngRjš

_ykhf¤bj¿¡F«Ú®¤ÂtiyfŸ_y«

k‰wt®fë‹ thŒ, _¡F gFÂfS¡F¡

fh‰¿‹têahf¥gué,nehŒV‰gL»wJ.

fUΉw¥ bg©â‹ bjh¥òŸbfho

têahf, t承š tsU« FHªij¡F

ÏJngh‹w neuo nehŒ¤ jh¡Fjš

V‰gL»wJ.

2 . k i wKfk h f n e h Œ g u Î jš :

clY¡F btëna cæUl‹ cŸs,

Áy nehŒ¡»UäfŸ nehahëfë‹

clik¥bghU£fshdcilfŸ,gL¡if

éç¥òfŸ, if¡F£il, fêtiw¢

rhjd§fŸ, gh¤Âu§fŸ, FtisfŸ

ngh‹w »Uäfshš khR‰w¥ bghU£fŸ,

têahf nehŒ¥guÎjiy, kiwKf

nehŒ¥guÎjšv‹»nwh«.

3. éy§Ffë‹_y« nehŒ¥guÎjš:

c©âfŸ, o¡° vd¥gL« Áu§F

c©âfŸ, gwitfŸ, ó¢ÁfŸ k‰W«

27

myF-2

nehŒ¤jil¡fh¥òk©ly«

ghÿ£ofŸ_ykhfΫ,knyçah,fhyuh,

nuð (bt¿ehŒ¡fo) ngh‹w nehŒfŸ

guλ‹wd.

2.5.jL¥óÁ¤Â£l«

nehŒ¤jL¥gh‰wš:nehŒ¤jL¥gh‰wš

v‹gJ kåj clèš nehŒfS¡F

vÂuhf¢ brašgL« äf¢ Á¡fyhd¢

brašKiwahF«. xU F¿¥Ã£l

tif nehŒ »UäfŸ mšyJ, mj‹

bghU£fS¡F vÂuhf¢ brašgL«

KiwahF«.

clY¡FŸ òFªj nehŒ »Uä,

mJ c‰g¤Â brŒÍ« e¢R k‰W«

nehŒfS¡F¡ fhuzkhd btë òuj«

M»aitM‹ob#‹vd¥gL«.

nehŒ¤jil mik¥ò, Ïu¤j

nehŒ¤jil¡fh¥ò

Ïa‰ifahdmšyJ

ÏašònehŒ¤jL¥gh‰wš.

(Ãw¥ÃèUªnjbgw¥gLtJ)

brašäFbgw¥g£lnehŒ¤

jil¡fh¥ò(v®njh‹¿

ö©Ljš_y«v®bghUŸ

cUth¡f¥gLjyhšbgw¥gLtJ.

bgw¥g£lnehŒ¤jil¡fh¥ò(ÃwªjËbgw¥gLtJ)

nehŒjL¥gh‰wè‹tiffŸ

kªjkhdbgw¥g£lnehŒ¤

jil¡fh¥ò.K‹dnubgw¥g£l

v®bghUŸtêahfbgw¥g£lJ.

Ïa‰ifahd

nehŒ¡fhuzkhf¥

bgw¥gLtJ.

bra‰ifahd

nehŒ¤jL¥óÁ_y«

bgw¥gL»wJ.

Ïa‰ifahdjhŒ¥ghš

_y«FHªij¡F

v®bghUŸbrštjhš

bgw¥gL»wJ.

bra‰ifahf¥Ãw

cæçfëläUªJ

bgw¥g£lv®¥bghUŸ

brY¤Â¥bgw¥gLtJ.

Ãsh°kh, ãzÚ®, è«nghigir£LfŸ

ngh‹wit M‹ob#‹fS¡F vÂuhd

brašKiwfis mj‹ ntÂæaš

j‹ikÍl‹ MuhŒªJ mj‰F vÂuhd

jFªj¥ òuj¥ bghUshd v®bghUis

(Antibody) c‰g¤Â¢ brŒÍ«. Ïit

m‹ob#‹fis¡ bfh‹nwh mšyJ

e¢R¤ j‹ikia Ú¡»nah, nehŒ

jil¡fh¥igV‰gL¤J»wJ.

nehŒ¤jL¥gh‰wè‹tiffŸ

Ïa‰ifahd nehŒ¤ jL¥gh‰wš

mšyJ Ïašghd nehŒ¤jL¥gh‰wš.

F¿¥Ã£l tif nehŒ mšyJ nehŒ¡

»UäfS¡F vÂuhd, Ïa‰ifahf¥

bgw¥g£ljL¥òKiwfshF«.

v.fh. jhtu tif nehŒfŸ, éy§F

tifnehŒfis¤jh¡fhJ.

cæ

ça

š

28

gl«.2.16nghènahjL¥òkUªJmë¤jš

bgw¥g£lnehŒ¤jL¥gh‰wš

j‹ thœ ehëš neh͉W mj‹ _y« mªj nehŒ¡F vÂuhf¥ bgw¥g£l jL¥ò

KiwahF«. Ï›tif¤ jL¥gh‰wèš, brašäF bgw¥g£l¤ jL¥gh‰wš, kªjkhd

bgw¥g£ljL¥gh‰wšvdÏUtiffŸcŸsd.

brašäFbgw¥g£lnehŒ¤jL¥gh‰wš

Ï›tif¤jL¥gh‰wšcæç¡FKj‹KiwahfnehŒ¡fhuâahšnehŒc©lhF«

nghJV‰gL«jL¥gh‰wšMF«.M‹oghovd¥gL«nehŒv®¥bghUŸÏu¤j¤Âš

Ú©l¡fhy¤Â‰FÏUªJÏ›tifnehŒ¡»UäfS¡FvÂuhf¢brašgL»wJ.

Ïa‰ifahfntÏ›tifjL¥gh‰wš,

mikªjhš, Ï›tif¤ jL¥gh‰wiy

Ïa‰ifahd brašäF bgw¥g£l

jL¥gh‰wšvdΫ,

M‹ogho c‰g¤Â jL¥óÁ

Kiwænyh mšyJ kåjçš ntW

Kiwænyh brašgL¤j¥g£lhš Ïit

bra‰ifahd brašäF bgw¥g£l

nehŒ¤jL¥gh‰wšvd¥gL«.v.fh.nehŒ¤

jL¥óÁ¤ £l¤Âš nghènah jL¥óÁ,

K¤jL¥óÁæLjš.

kªjkhdbgw¥g£ljL¥gh‰wš

Ï«Kiwæš jahç¡f¥g£l M‹o

gho (nehŒ v®¥ò¥ bghUŸ) clèš

Ïa‰ifahf cUthtj‰F gÂyhf

c£brY¤j¥gL»wJ.

jhæ‹ Ïu¤j¤ÂèUªJ bgw¥g£l

M‹ogho, fUΡF¢ brY¤j¥g£L

nehŒ jL¥ò¤ Âw‹ V‰gL¤j¥gL»wJ.

Ï›tif, Ïa‰ifahd kªjkhd

bgw¥g£lnehŒ¤jL¥gh‰wšvd¥gL«.

M‹ogho bra‰ifahf Ãw

tif éy§FfëèUªJ bgw¥g£L¢

brY¤j¥g£lhšÏ›tif,bra‰ifahd

kªjkhdbgw¥g£ljL¥gh‰wšvd¥gL«.

Ï›tifjL¥gh‰wšãiyahdjšy.

jL¥óÁ_y«bgw¥gL«jL¥gh‰wš.

nehŒ¤jL¥óÁ¤Â£l«

nehŒ¤ jL¥óÁ¤Â£l« v‹gJ,

nehŒfS¡F vÂuhd jL¥óÁfisÍ«

29

myF-2

nehŒ¤jil¡fh¥òk©ly«

ϪÂahéšbrašgL¤j¥gL«nehŒ¤jL¥óÁ¤Â£l«

t. v© taJ jL¥óÁ msÎ

1. ÃwªjFHªij¡F BCG Kjšjtiz

2. 15eh£fŸ nghènahbrh£LkUªJ Kjšjtiz

3. 6tJthu« bjh©il mil¥gh‹,f¡Fth‹ÏUkš,bl£ld°(K¤jL¥óÁ)

Kjšjtiz

4. 10tJthu« K¤jL¥óÁk‰W«nghènah 2tJjtiz

5. 14tJthu« K¤jL¥óÁk‰W«nghènah 3tJjtiz

6. 9-12khj« Ûrš° Kjšjtiz

7. 18-24khj« K¤jL¥óÁk‰W«nghènah KjšC¡Fé¥ò¤jtiz

8. 15khj«-2tUl« MMR Kjšjtiz

9. 2-3tUl« ilghŒL 1khjÏilbtëæšÏUjtizfëš

10. 4-6tUl« D.T.k‰W«nghènah Ïu©lhtJC¡Fé¥ò¤jtiz

11. 10tJtUl« T.T.k‰W«il¥ghŒL Kjšjtiz

12. 16tJtUl« T.T.k‰W«il¥ghŒL Ïu©lhtJC¡Fé¥ò¤jtiz

jL¥ò kUªJfisÍ« FHªijfS¡F

më¤J, nehŒfëläUªJ ghJfh¥ò

më¡F«KiwahF«.

nehŒ¤jL¥óÁfisvªjtaš,vªj

nehŒ¡F, v¤jtizfëš më¡f¥gl

nt©L«v‹wm£ltizju¥g£LŸsJ.

ϪÂahéš brašgL¤j¥gL«

nehŒ¤jL¥óÁ¤Â£l«

BCG-fhrnehŒ¤jL¥óÁ

DPT- bjh©il mil¥gh‹,

f¡Fth‹ÏUkš,bl£ld°K¤jL¥óÁ

MMR-ò£lhy«ik,Û[š°,Ubgšyh

DT - o¥¤Ôçah (bjh©il

mil¥gh‹)bl£ld°(ÏUjL¥óÁ)

TT-bl£lhd°lh¡[hŒL

cæ

ça

š

30

nkY«m¿a

jhŒ¥ghštêahfFHªijvªjtifahdnehŒ¤jL¥gh‰wiy¥bgW»wJ?

jhŒ¥ghè‹kf¤Jt«

Ãwªj¡ FHªij¡F¤ jhŒ¥ghY¡F <LÏiza‰w czÎ VJäšiy. nehŒv®¥ò¥bghU£fŸk‰W«Ï«ôndhFnshòè‹fS«jhŒ¥ghèšcŸsJ.tsU«Ïs«FHªij¡F¤jhŒ¥ghštêahfnehŒv®¥ò¥bghU£fŸC£l¥gL»wJ.

bra‰ifahd ghš czÎ _y« FHªijfS¡F v›éj nehŒ¡F« vÂuhdjL¥òKiwfŸbgwKoahJ.

FHªij¡F¡FiwªjJ6khjkhtJjhŒ¥ghštH§f¥glnt©L«.

bra‰if¥ ghš czÎ _y« ts®¡f¥gL« FHªijfisél jhŒ¥ghš _y«tsU«FHªijfŸä¡FiwthdnehŒ¡FMsh»‹wdv‹gijkU¤JtMŒÎfŸcWÂ¥gL¤ÂcŸsd.

jhŒ¥ghš,tsU«Ïs«FHªijfS¡Fv°b[çÁah nfhè, rhšbkhbdšyh,îíšyh,°£bu¥nlhfh¡if,°il¥nyhfh¡ifngh‹wãnkh¡fh¡ifng¡£oçahéèUªJ«,nghènahitu°,nuh£nlhitu°fëläUªJ«ghJfh¥gë¡fyh«.

nehŒ¡fhd Á»¢ir v‹gJ,

kU¤Jt¤Â‹_y«nehia¡f£L¥gL¤j

vL¡f¥gL«elto¡ifahF«.ÏJ

1.kUªJfŸ _y« Fz¥gL¤j¥gL«

Á»¢irKiw.

2.kUªÂšyhÁ»¢irKiw.

v‹wKiwfëšeilbgW«.

1.kUªJfŸ_y«Fz¥gL¤j¥gL«

Á»¢irKiw

bghJthf, »UäfŸtêahf nehŒ¤

jh¡f¥gL«nghJ, kU¤Jt¢ Á»¢irfŸ

nk‰bfhŸs¥gL»wJ. Ï«kUªJfŸ

nehæ‹ Åça¤ij¡ Fiw¤njh

mšyJ nehŒ¡ »Uäfis¡ bfh‹nwh

brašgL»‹wJ.

nehŒfS¡F vÂuhf tH§f¥gL«

nehŒ v® bghU£fŸ, nehŒ brašgL«

Kiwia¤ jL¤J, clY¡F v›éj¤

Ô§F«ÏiH¡fhkšbrašgL«.

2. kUªÂšyh Á»¢ir Kiw :

eu«ò¢ Á»¢ir¡F¥Ãwnfh, mšyJ

vY«ò K¿Î¢ Á»¢ir¡F¥ Ãwnfh

nehæèUªJ FzkhF« kåjD¡F

nahfh, ÏaškU¤Jt« (ÃÁnahbjuÃ

KiwfŸ)_y«më¡f¥gL«kUªÂšyh

Á»¢ir Kiw mtDila thœéaš

brašghLfise‹KiwæšbrašgL¤j

cjλwJ.

kJ¥gH¡f«k‰W«nghijkUªJ¡F

moikahdt®fis kd¢ Á»¢irahd,

fyªjhŒé‹ _y« Ï¥gH¡f¤ÂèUªJ

éLgl¢brŒayh«.

2.6.nehŒ¡fhdÁ»¢iffS«jL¥òKiwfS«.

gl«2.17nahfhgæ‰Á

31

myF-2

nehŒ¤jil¡fh¥òk©ly«

bgw¥g£lnehŒ¤jL¥gh‰wšFiwÎ

(AIDS Acquired Immuno Deficiency Syndrome)vD«nehŒ,ghèd¤bjhl®ò

mšyJ Ïu¤j¥bghU£fŸ têahf¥

guΫ xU bfhoa tif nehahF«.

kU¤Jt¤Jiwæš cæç¤

bjhêšE£g¤Â‹ga‹ghLF¿¤JKj‰

bjhF¥Ãšéçthff‰Wzu¥g£lJ.

cæç¤ bjhêšE£g¤Â‹ thæyhf

Ï‹Rè‹ bra‰if Kiwæš c‰g¤Â

brŒa¥g£L, ÚçêÎ nehahëfS¡F

Ï‹Rè‹ c‰g¤Â¡ Fiwgh£o‰F

kh‰whf kU¤Jt¤Jiwæš

ga‹gL¤j¥gL»‹wJ.

nehŒ¤jL¥òKiwfŸ: nehŒ¤jh¡F«

»UäfëèUªJ ghJfh¤J¡ bfhŸs¡

Toa Kiw nehŒjL¥ò KiwfŸ

vd¥gL«.ϪnehŒ¤jL¥òKiwfŸÏU

tif¥gL«

1. bghJthd nehŒ¡fhdJ: nehŒ¡

»Uä bjh‰WfëèUªJ«, nehŒ¤

jL¥ò kUªJfŸ têahfΫ nehia¤

j鮡fyh«.öŒikahdthœ¡ifKiw,

T£l¤ij¤ j鮤jš, öŒikahd

fh‰W,ghJfh¥ghdFoÚ®k‰W«Áw¥ghd

fê¥giwRfhjhuKiwfis¥guhkç¤jš

têahf nehŒ¥gu¥ò« »Uäfis¤

j鮤J, nehŒfëläUªJ ghJfh¥ò¥

bgwyh«.

2. F¿¥Ã£l nehŒ¡fhdJ: Áy

F¿¥Ã£lnehŒ¡FvÂuhfnehŒv®¥ò¤

j‹ikia V‰gL¤JtJ«, m¡F¿¥Ã£l

nehŒ»Uäfis v®¡F« nehŒ¤

jil¡fh¥ig V‰gL¤JtJ« MF«.

vL¤J¡fh£lhf,nehŒ¤jL¥óÁ¤Â£l«.

2.7.kU¤Jt¤Âšcæç¤

bjhêšE£g«

2.8.v¢.I.é.Í«mj‹jL¥ò

KiwfS«

mbkç¡f I¡»a eh£oš cŸs njÁa

ey MŒÎ ika¤Âš Ïuhg®£ nfnyh

k‰W« ghç° eh£o‹ Y¡ kh‹l»åa®

M»nah®AIDSnehŒ¡fhdHIVitui[

Ãç¤bjL¤jd®.

v¢.I.é. vd¥gLtJ xU RNA it

kuò¥ bghUshf¡ bfh©l »is¡nfh

òuj¤jhš NH¥g£l xU ç£nuh itu°

tifahF«.HIVitu°M‹ogho¡fis

cUth¡F«CD4 k‰W«TcjΫbršfis

cUth¡F« (è«nghir£LfŸ) Ïu¤j

btŸis mQ¡fë‹ v©â¡ifia

Fiw¤J nehŒ jL¥gh‰wš Fiwit

V‰gL¤J»wJ.

nehŒ m¿F¿fŸ: F¿¥Ãl¤j¡f

vil¡FiwÎ, fL« ng bjhl®¢Áahd

fhŒ¢rš,nf©oahÁ°,bA®g°N°l®

vD«itu°jh¡f«k‰W«T.B. ngh‹w

HIV¡fhdthŒòŸsnehŒfŸcUthjš.

HIVIf©l¿Í«MŒÎfŸ

1.viyrh (ELISA Eazyme Linked Immuno Sorbent Assay)

2.bt°£l®‹Ãsh£cWÂ¥gL¤J«

MŒÎ.

jL¥òKiwfŸ

1.ghJfh¡f¥g£lghYwÎel¤ijfŸ.

2.ghJfh¥ghdghYwÎKiwfŸ.

3. HIV MŒÎ¢ brŒa¥g£l Ïu¤j«

brY¤Jjš

4.kU¤Jtkidfëš xU Kiw

k£Lnkga‹gL¤j¥gL«CÁfŸ.

5.Ko ÂU¤j§fëš f¤Â / ÃnsL

ngh‹wt‰iw xUtU¡F xUKiw

k£Lnkga‹gL¤JtJ.

6.xnu CÁæid¥ ga‹gL¤Â

g¢ir¡F¤Jjiy¤j鮤jš.

cæ

ça

š

32

kÂ¥ÕL

gFÂ-m

1.rçahdey¤Â‹gçdhk«vJbtd¤nj®ªbjL¤JvGJ.

ÂU Xbjh‰WnehæèUªJFzkil»wh®.

ÂU YÂdK«Ï‹Rè‹CÁ¥ngh£L¡bfhŸ»wh®.

ÂU ZäfΫkdmG¤j¤ÂšcŸsh®.

ÂU KÂdK«j‹flikæidbrŒ»wh®k»œ¢ÁahfcŸsh®.

2.rKf¤ÂšRKfk‰wgçkhd¤ijnj®ªbjL¤JvGJ.

xUt®,ÃwªjehŸéHhéšk»œ¢ÁÍl‹g§nf®¡»wh®.

rhjhuzbrašfëY«fLikahfelªJ¡bfhŸ»wh®.

NœãiyfS¡Fx¥grçbrŒJbrašgL»wh®.

j‹clšeyk‰w¤jhiakU¤Jtkidæšbr‹Wftå¤J¡bfhŸ»wh®.

3.Ñœf©lt‰WŸvJgh¡Oçahthšc©lhF«nehŒ?

_is¡fhŒ¢rš,bt¿ehŒ¡fo,Ïuz#‹å,bgça«ik

4.Ñœf©lt‰WŸfh‰¿‹_y«guΫnehæid¡f©LÃo.

fhrnehŒ,_is¡fhŒ¢rš,ilghŒL,fhyuh.

5.äf¡fLikahdknyçah¡fhŒ¢riycUth¡F«»Uä.(Ãsh°nkhoa«Xntny,Ãsh°nkhoa«

knyçah,Ãsh°nkhoa«ghšÁghu«,Ãsh°nkhoa«itth¡°).

6.ekJ czΡ Flš gFÂæš nehŒ c©lh¡F« E©Qæç. ________________Ãsh°nkhoa« itth¡°, v‹lägh ï°liy£ofh, oç¥nghndhnrhkh nf«Ãna‹Á, Oåah

nrhèa«.

7.kiwKfkhfnehŒguΫKiw, (rë¢ÁªJjš,thŒtêahf¤bjç¤jš,jhŒnrŒÏiz¥òÂR,

nehahë¥ga‹gL¤J«clikfŸ)

8.Ãw cæçfëläUªJ Ãç¤bjL¡f¥g£l v® bghU£fŸ, kåjU¡F nehŒ¤ jL¥óÁahf

nghl¥gL»wJ.ÏJv›tifjL¥óÁKiw.

bra‰ifahdbrašäFnehŒjL¥òKiw.

bra‰ifahdkªjkhdnehŒjL¥òKiw.

Ïa‰ifahdbrašäFnehŒjL¥òKiw.

Ïa‰ifahdkªjkhdnehŒjL¥òKiw.

9.Ãwªj¡FHªij¡FKjèšbfhL¡f¥gL«nehŒ¤jL¥óÁ.

(thŒtênghènah,DPT, DPT k‰W«nghènah,BCG)

10.Ñœf©lt‰iwv®njh‹¿(M‹ob#‹)ÏšyhjJvJ?

(nehŒ¡»Uä,nehŒ¡»Uäæ‹e¢R,òJtifahdòuj«,jhŒ¥ghš)

33

myF-2

nehŒ¤jil¡fh¥òk©ly«

gFÂ-M

11.xU¢Áwªjeythœ¡ifiathH,x›bthUkåjD«ešyclš,kd«r_fãiyÍl‹ÏU¤jš

nt©L«.

m)ÏšVnjD«x‹WFiwÎg£lhY«mt®________________vd¥gLt®.

12.jäœbršt‹, ãw¡FUF¤ j‹ikia mt® jªijæl« ÏUªJ ghu«gçakhf¥ bg‰WŸsh®.

Ïj‰fhdfhuâfŸ________________MF«.

13.kuhRk° k‰W« Fthînah®f® nehŒfŸ òuj¡ Fiwgh£lhš V‰gL»wJ. Ïj‹ m¿F¿fshf

KiwnagU¤jtæWKf¤ÂšÅ¡f«MF«.Ï¡T‰W¢rçah,jtwhfÏUªjhšÂU¤Â

vGJf.

14.bfhL¡f¥g£LŸs cl‰FiwghLfëŸ jåahd x‹iw jFªj¡ fhuz§fSl‹

f©l¿ªJ vGJf. (ãw¡FUL, ËnkhÕÄah, khiy¡f©, mšÃår«, f® mçthš

Ïu¤j¢nrhifnehŒ)

15.u«ah <Wfëš Ïu¤j« fÁjš, gš MLjš nghŸw cghijfŸ cŸsJ. MŒªj¿ªjš Ïit

it£lä‹FiwghLv‹Wf©l¿a¥g£lJ.

u«ahé‰Fczéšvªjit£lä‹FiwghLcŸsJv‹gjidÍ«,Ï¡Fiwgh£LnehŒ¡fhd

bgaiuͫvGJf.

(m)it£lä‹fŸ(M)FiwghLfŸk‰W«(Ï)nehŒm¿F¿fisbghU¤Jf.

m M Ï

it£lä‹fŸ Fiwgh£LnehŒfŸ nehŒm¿F¿fŸ

v.fh.it£lä‹- A ã¡nlhnyhÃah khiy¡f©

it£lä‹- B1

it£lä‹- C

it£lä‹- D

it£lä‹- K

°f®é

ç¡f£°

Ïu¤j¡fÁÎ

bgç bgç

eu«òFiwghL

g‰fëšÏu¤j¡fÁÎ

vY«òfëšfhšÁa«FiwÎ

Ïu¤j«Fiwjš

16.féjhΡF rhjhuz¢ rë, féjhél« Ú v‹d nfŸéfŸ nf£L ϪnehŒ cŸsij cW¢

brŒthŒ.

m)________________

M)________________

cæ

ça

š

34

gFÂ-Ï

17.fyhFHªijbg‰WŸsh®.

(m)ÃwªjFHªij¡FKjšMWkhj§fS¡FŸtH§fnt©oanehŒ¤jL¥óÁm£ltizia

vGJf.

(M)ϤjL¥óÁfŸ_y«vªbjªjnehŒfisjL¤ÂlÏaY«.

18.c§fŸgFÂæšknyçahguécŸsJ.

(m)Ïjid¡f£L¥gL¤jc‹gFÂæ‹cçamYty®fS¡FjFªjMnyhridtH§Ff.

(M)knyçahé‹rçahdnehŒm¿F¿æidnj®ªbjL¤JvGJf.

(Fë®,eL¡f«k‰W«fL§fhŒ¢rš,ngÂ).

19.m¡nlhg®15,iffGéL«ehshfbfh©lhl¥gL»wJ.

m)c‹e©gD¡FiffGÎjè‹e‹ikfisTWf.

M)xUehëšvªbjªjneu§fëšiffGÎjšbrŒthŒ.

nkY«m¿a

üšfŸ

1. Biology - Raven, Johnson WCB Mc Graw - Hill

2. Biology - A Modern Introduction, B.S. Beckett, Second Edition Oxform University Press.

kåjclšcW¥òk©ly§fë‹mik¥ò« brašghLfS«

myF 3cæçaš

cæ

ça

š

36

eu«ò¤bjhF¥òK‹Diu

Ïu©L mšyJ mj‰F«

mÂfkhndh® x‹whf¡ TL«nghJ,

x›bthUtU« jå¤jå eh£l«,

Âw‹fŸ bghUªÂatuhfΫ ,

mtut® têæš j§fŸ gâfis¢

brayh‰WgtuhfΫ mik»‹wd®.

mt®fëilnamt®fë‹brašgh£il

xU§»iz¡fΫ, xG§F¥gL¤jΫ

xU ÏirΤ j‹ikia c©lh¡fΫ

ahnuhxUt®mtÁakh»wh®.

mij¥nghynt cW¥òfë‹

brašfŸ k‰W« cW¥ò bjhF¥òfë‹

gâfŸ j¤j« têæš brŒayhfhJ.

mt‰¿‹ gâfŸ xU§»iz¥g£L

j‹ãiyfh¤jš brašgh£il¥

ngQtjhfmikant©L«.

xU§»iz¤jš v‹gJ Ïu©L

mšyJmÂfkhdcW¥òfŸÏiléid

òçjš k‰W« x‹W k‰bwh‹¿‰F

Jizahf¢brayh‰Wjšv‹gjhF«.

ekJ clèš eu«ò k©lyK« k‰W«

ehsäšyh Ru¥Ã k©lyK«, ekJ clš

cW¥òfë‹ mid¤J brašfisÍ«

xU§»iz¡F« gâia¢ brŒ»wJ.

vdnt mid¤J brašfS«

x¤Âirthf¢brayh‰wVJth»wJ.

äf éiuthd xU§»iz¥Ã‰fhf,

eu«ò k©ly« mL¤jL¤j Kidfis

Ïiz¡F« tiy¥Ã‹dš mik¥òl‹

mikªJŸsJ.

e hsäšyh¢ R u¥Ã k©ly« ,

Ah®nkh‹fŸ _ykhf ntÂ

xU§»iz¥òKiwiamë¡»wJ.

Ϫj¤ bjhFÂæš eu«ò k‰W«

ehsäšyhRu¥Ãk©ly§fë‹mik¥ò

k‰W« brayh‰W« éj« g‰¿ bjçªJ

bfhŸnthkhf.

3.kåjclè‹mik¥ò«brašghLfS«-

cW¥ò¤bjhF¥òfŸ

3.1.eu«òk©ly«

xU éy§»‹ eu«ò k©ly¤Âš

mikªJŸsit

1.ntWg£lö©lšfis¡f©l¿jš,

bgWjš, fl¤JJš ngh‹w brašfis¢

brŒÍ«Áw¥òtifbršfnsãôuh‹fŸ

mšyJeu«ò¢bršfŸMF«.

2.eu«òÏiHv‹gJeu«òbršfë‹

Ú£Áahd f‰iwfis¡ bfh©l ÏiH

mik¥ghF«.

bl‹oiu£LfŸ

ir£nlh

Ãshr«

gl«.3.1ãÍuh‹fë‹mik¥ò«,tiffS«

ãôuh‹

ãršJfŸfŸc£fU

brš clš

nu‹éa®fQ

ËKidFäœ

ãôçby«kh

M¡rh‹

ikæè‹ciw

bl‹£iu£L

c£fU

M¡rh‹

M¡rh‹

xUKid ÏUKid gyKid

37

myF-3

kåjclšcW¥òk©ly§fë‹mik¥ò«brašghLfS«

3.1.1.eu«ò¢bršfŸ

eu«ò¢bršfŸmšyJ ãôuh‹fns,

eu«òk©ly¤Â‹mik¥òk‰W«braš

myFfŸMF«._isnfho¡fz¡fhd

eu«òbršfshšMdJ.

E© mik¥ghd eu«ò brš, _‹W

gFÂfis¡ bfh©lJ. mit brš

cly«,bl‹oiu£LfŸk‰W«M¡[h‹

MF«.

bršcly«

bršcly«,xG§f‰wtot«mšyJ

rkg¡f ÓuikÎ m‰w mik¥ò MF«.

ÏJ ir£lh‹ vdΫ miH¡f¥ bgW«.

Ïašghd bršE©QW¥òfŸ k‰W«

ãìš JfŸfŸ ngh‹w JfŸ rh®ªj

cly§fisÍ«bg‰WŸsir£nlhÃshr«

bfh©lmik¥ghF«.

bl‹oiu£LfŸ

brš cly¤ÂèUªJ

Ú£o¡bfh©oU¡F«, mL¤jL¤J

»is¤jY¡FŸshd F£il ÏiHfns

bl‹oiu£LfŸ mšyJ bl‹ouh‹

MF«. bl‹oiu£LfŸ brš cliy

neh¡»ä‹ö©lšfisfl¤J»‹wJ.

M¡[h‹

brš cly¤ÂèUªJ cUthF«

ÏiHfëšx‹WäfÚ©Lfhz¥gL«.

KoéšÏJ»is¤Jfhz¥gL«.Ïij

M¡[h‹ vd miH¥gL«. »is¤j,

Ë Kid Fäœ ngh‹w mik¥Ãš

Ko»‹wd.Ïiteu«òbršÏilbtë

FäœfŸvdmiH¡f¥gL«.Ïiteu«ò

fl¤J¥ bghUŸ v‹w ntÂ¥ bghUshš

ãu¥g¥g£LŸsd. M¡[h‹fŸ

M¡n[hÃshr« v‹w bghUis¥

bg‰WŸsd. nkY« mit ãôçby«kh

v‹wngh®itædhšngh®¤j¥g£LŸsd.

M¡[hå‹»is¤j KoÎ gFÂfis¤

jéu k‰w¥ gFÂfis ãôçby«kh

ngh®¤ÂagocŸsJ.

ãôçby«khé‹ ÛJ ikaè‹ ciw

bjhl®¢Áahf Ïšiy. M¡[hå‹ ÛJ

ikaè‹ ciwahš c©lh¡f¥gL«

ÏilbtëfŸ ‘u‹Åç‹ fQ¡fŸ’

vd¥gL«.

°Rth‹bršfŸvd¥gL«ÁybršfŸ

ikaè‹ciwÛJfhz¥gL»‹wd.

eu«òbršè‹tiffŸ

m)ikæèDiwmšyJbkLšny£l£

mšyJ bt©ik ãôuh‹fŸ,

bt©ikahd bfhG¥ò ikaèdhš

M¡rh‹ _l¥g£oU¡Fnkahdhš mJ

ikaè‹ ciw mšyJ bkLšny£l£

mšyJ bt©ik ãôuh‹fŸ vd¥gL«.

_isæ‹òwâiaÏJcUth¡F»wJ.

M) ikaè‹ ciw m‰w mšyJ

bkLšny£l£ m‰wit mšyJ rh«gš

ãôuh‹fŸ.

Ïit ikaè‹ ciwædhš

_l¥gléšiy vdnt Ïit rh«gš

ãwkhf cŸsJ. ãôçby«kh k‰W«

°Rth‹ bršfshš M¡[h‹

ngh®¤j¥g£LŸsJ.Ï›tifãôuh‹fŸ

bgU_isæ‹ bt©ik gFÂæš

fhz¥gL»wJ.

Ï)xUKidãôuh‹fŸ

fUé‹ eu«ò ÂR¡fŸ xUKid

ãôuh‹fis¡bfh©LŸsd.xUKid

ãôuh‹fŸx‰iwÚ£ÁmšyJÏiHia¥

bg‰WŸsd. Ϫj Ú£Ána M¡[h‹

k‰W«bl‹ouh‹Mfbrayh‰W»‹wJ.

<)ÏUKidãôuh‹fŸ

cz®Î cW¥òfshd éê¤Âiuæš

fhz¥gL« T«ò k‰W« F¢Á bršfŸ

ÏUKid ãôuh‹fshyhdit.

x›bthU ÏUKid ãôuh‹fS«

xU brš cly« k‰W« ÏU Ú£Áfis

Kidfëš bfh©lJ. xU Ú£Á

M¡[h‹MfΫ,k‰bwh‹Wbl‹ouh‹

MfΫbrayh‰W»wJ.

cæ

ça

š

38

c§fŸ gFÂæš cŸskU¤Jtkid¡F¢ br‹W, mWitÁ»¢iræ‹ nghJ cz®tWtèÚ¡F brašKiw v›thWmë¡f¥gL»wJ v‹gij¡ nf£Lm¿ªJ¡bfhŸf.

bfhG¥Ãš fiuÍ« <j®k‰W« Fnshnuh~gh®« ngh‹wcz®tW¥ bghU£fŸ bkLšyçf‰iwÍl‹ v›thW ÏizªJbfhŸ»wJ v‹gijÍ«, eu«òö©lšfŸ fl¤j¥gLjš v›thWjL¡f¥gL»‹wd v‹gijÍ«nf£l¿f.

braš 3.1

c)gyKidãôuh‹fŸ

bgU_is òwâæš cŸsit,

gyKid ãôuh‹fŸ MF«. x›bthU

gyKid ãôuhåš brš cly«, gy

bl‹oiu£LfŸ, x‰iw M¡[hD«

fhz¥gL»‹wd.

eu«òbršÏiz¥ò

mUfUnf, mikªj ãôuh‹fë‹

bl‹oiu£LfS«,eu«òbršÏilbtë

FäœfS« x‹Wl‹ x‹W ÃizªJ

bfhŸshkš Mdhš mnj rka« clš

bjhl®ò¡ bfh©LŸsd. Ï›thW

mUfUnf mikªj eu«ò bršfS¡F

Ïilnaahd bjhl®ò gFÂ eu«ò brš

Ïiz¥òvdmiH¡f¥gL«.

3.1.2.eu«òcz®Î¤ö©lš

eu«ò bršfëš ö©lšfŸ

fl¤j¥gLjny eu«ò cz®Î¤ ö©lš

vd¥gL«. bl‹oiu£LfŸ cz®Î

th§»æläUªJ ö©lšfis¥ bg‰W

ä‹ ö©lšfshf ir£lhå‹ têna

M¡[hD¡F¡fl¤J»‹wd.eu«òbrš

Ïiz¥ò gFÂæš Ïiz¥ò FäœfŸ,

eu«òfl¤JbghUŸv‹wntÂ¥bghUis

ä‹ö©lšfshf kh‰¿ mUfikªj

ãôuhD¡F¡fl¤J»‹wd.

3.1.3.kåjå‹eu«òk©ly«

kåj eu«ò k©ly« _‹W

gFÂfshf¥Ãç¡f¥g£LŸsJ.mit

m.ikaeu«òk©ly«[CNS]

m.òwmikÎeu«òk©ly«[PNS]

Ï.jhåa§Feu«òk©ly«[ANS]

ika eu«ò k©ly«, _is,

j©Ltl¤ij cŸsl¡»aJ. ÏJ

brŒÂfis myRjš, f£L¥ghL ngh‹w

brašfë‹ika«MF«.

ika eu«ò k©ly¤Â‹ eu«òfis

cŸsl¡»anjòwmikÎeu«òk©ly«

MF«.

3.1.3.1.ikaeu«òk©ly«

ika eu«ò k©ly¤ij mik¥gJ

_is k‰W« j©Ltl« MF«.

k©ilnah£L vY«ò v‹w ghJfh¥ò

mik¥òk‰W«KJFvY«òbjhlçDŸ

ikaeu«òk©ly«mikªJŸsJ.

_isciwfŸ

ika eu«ò k©ly¤ij¢ R‰¿,

_‹WghJfh¥òciwfŸcŸsd.mit

x£L bkh¤jkhf _is ciwfŸ vd

miH¡f¥gL»‹wd.

k©ilnahL,KJbfY«òbjhlU¡F

moæY« ika eu«ò k©ly¤Â‰F

btëæY« mikªJŸs Ïu£il

fod ciw¡F oôuhnk£l® v‹W

bga®. bkšèaJ«, Ïu¤j ehs§fis¥

bg‰wJkhd eLciw¡F mu¡dhŒL

ciwv‹Wbga®.

_isiaÍ«, j©Ltl¤ijÍ« R‰¿

beU¡fkhfmikªJŸsc£òwbkšèa

ciw¡Figahnk£l®v‹Wbga®.

39

myF-3

kåjclšcW¥òk©ly§fë‹mik¥ò«brašghLfS«

3.1.3.1.1._is

kåj‹, éy§»d¤ij rh®ªj

xU KJbfY«Ã k‰W« ghÿ£o

ahth‹. MdhY« mt‹ jå¤

j‹ik bg‰wtdhf c¢r ãiyia

milªJŸsh‹. cæUyf¤Âš mt‹

milªJŸs c¢rãiy mtdJ

_isæ‹f£lik¥ÃšÃuÂgè¡»wJ.

_isna brŒÂfis MŒªj¿Í«

ikacW¥òMF«. nkY«mJf£lis

k‰W« f£L¥gh£L mik¥ghfΫ

brašgL»wJ.

k‰w KJbfY«Ãfëš cŸsij¥

nghynt,kåj_is_‹Wghf§fshf¥

Ãç¡f¥g£LŸsJ.

1.K‹_is.

2.eL_is.

3.Ë_is.

K‹_is:

bgU_is, jyhk° k‰W«iA¥ngh

jyhk° M»a mik¥òfis¡

bfh©LŸsJ.

bgU_is:

_isæ‹ bgU«gFÂahf, bgU

_ismikªJŸsJ.(_isæ‹_‹¿š

Ïu©LgFÂahfbgU_iscŸsJ)

MHkhd eLÃsÎ bgU_isia

beL¡Fth£l¤ÂštyJ,ÏlJvdÏU

gFÂahf¥Ãç¡»‹wJ.ϪjbgU_is

miu¡nfhs§fŸ mo¥gFÂæš fh®g°

fšnyh[« vD« eu«ò ÂR g£ilahš

Ïiz¡f¥g£LŸsJ.

bgU_isæ‹ btë¥òwgF¡F¢

rh«gš bghUŸ mšyJ bgU_is

òwâ v‹W bga®. c£òw¥gF¡F

bt©ikbghUŸv‹Wbga®.

bgU_is¥òwâ

ÏJeu«òbršcly§fis¡bfh©l

gymL¡F rh«gš ãw eu«ò bršfshš

MdJ.ÏJrh«gšãw«bg‰¿U¥gjdhš

ÏJrh«gšbghUŸvd¥gL«.kåjå‹

bgU_is òwâæ‹ mÂf¥goahd

òw¥gu¥òko¥òfS‰W,gyRU¡f§fis¡

bfh©L fhz¥gL«. Ϫj RU¡f§fŸ

nkLgŸs§fis¡bfh©LŸsJ.gl«.3.2kåjeu«òk©ly«

ÁW_is

j©Ltl«

bgU_is

fG¤Jeu«òfŸ

kh®òeu«òfŸ

ÏL¥òeu«òfŸ

bjhileu«òfŸ

iraho¡eu«òfŸ

oÃaheu«òfŸ

cæ

ça

š

40

gl«3.3kåj_isæ‹K¡»agFÂfŸ

ršf°

fh®g°fnyhr«

eL_is

bl«nghušfJ¥ò

gh‹°

KFs« ÁW_is

bgU_isòwâæšmikªJŸsit.

m.Ïa¡f¥gFÂfŸ.

M.cz®Î¥gFÂfŸ.

Ï.Ïiz¥ò¥ gFÂfŸ (cz®Î,

Ïa¡f¥gFÂmšyhjit).

Ïa¡f¥gFÂfŸ

Ïa¡f¥ gFÂfŸ v‹git bgU

_isæ‹ f£lis k‰W« xG§F

gL¤J« gFÂ MF«. e« clè‹

gšntW cW¥òfë‹ brašfis¡

f£LgL¤j f£lisfŸÏ§»UªJ jh‹

njh‹W»‹wd. Ï¢ir¢ brašfS«

ϧ»UªnjJt§F»‹wd.

cz®Î¥gFÂ

ÏJ, cz®Î cW¥òfŸ bgW«

cz®Îö©lšfis, cz®¢Á eu«Ã‹

tênabgw¥gL«ÏlkhF«.

Ïiz¥ò¥gFÂ

gšntW cz®jY¡F Ïilnaahd

bjhl®ò ãidth‰wš, jftš gçkh‰w«

ngh‹w Á¡fyhd gâfS¡F¥

bghW¥ng‰F« gFÂ Ïiz¥ò¥

gFÂahF«.

bgU_isæ‹bt©ikgFÂ

bgU_is òwâæ‹ mo¥gFÂæš

fhz¥gL«c£òwgFÂbt©ikbghUŸ

MF«. ÏJ ikæè‹ ciw bg‰w eu«ò

ehçiHfshš brŒa¥g£L bt©ik

ãw¤ij më¡»wJ. Ït‰¿š Áy eu«ò

ehçiHf‰iwfŸ,bgU_isæ‹gšntW

ghf§fis Ïiz¡»wJ. Mdhš Áy

ehçiHfŸ, bgU_isia vŠÁÍŸs

_isÍlD« j©Ltl gFÂfSlD«

Ïiz¡»wJ.

bgU_is miu¡nfhs§fS¡FŸ

cŸsFêfS¡Fbt‹£ç¡»ŸfŸv‹W

bga®. Ϫj FêfŸ, _is j©Ltl

Âut« vD« xU tif C£lÂut¤jhš

ãu¥g¥g£LŸsd.

bgU_isæ‹gâfŸ

bgU_is, cz®Î, m¿Î¡T®ik,

ãidth‰wš, f‰gid¤Âw‹,

fhuzfhça«MŒªj¿jšngh‹wt‰¿‹

ÏU¥Ãlkhf¤Âfœ»wJ. ÏJ clè‹

gšntW gFÂfëèUªJ cz®Î

ö©lšfis¥ bg‰W Ï¢ir

brŒšfis¤Jt¡»it¡»‹wJ.

bgU_isæ‹ F¿¥Ã£l gFÂfŸ

F¿¥Ã£l gâfis¢ brŒtnjhL,

bjhl®igÍ« V‰gL¤J»‹wd. Ï›thW

nf£lš, gh®¤jš, Rita¿jš, Ef®jš,

ngRjš ngh‹wt‰¿‰bfd jå¤jåna

ika§fŸ cŸsd. bgU_isæ‹

F¿¥Ã£l gFÂæš V‰gL« nrj« mªj

Jiw¡fhdgâfis¢brayh‰whãiy

V‰gL«.

jyhk°

jyhk° v‹w mik¥ig¢ R‰¿ bgU

_is NœªJŸsJ. cz®Î k‰W«

Ïa¡Fcz®tiyfis¡fl¤J«K¡»a

gâia¢brŒ»wJ.

iAnghjyhk°

ÏJ jyhkì‹ mo¥òw¤Âš

mikªJŸsJ. ÏJ ËtU«

brašfis¡ f£L¥gL¤J»wJ. mit

clšbt¥gãiy,c©Qjš,Ú®gUFjš

41

myF-3

kåjclšcW¥òk©ly§fë‹mik¥ò«brašghLfS«

gl«3.4_isæ‹brašgh£L¥gFÂfŸ

ngh‹w t‰¿‰fhd cªJjš, ghYwÎ

el¤ijia xG§FgL¤Jjš, »s®¢Á,

nfhg«, ga« (RfhDgt«), ö©Ljš

ngh‹w kdbtG¢Á (Ïåa mDgt«)

btë¥ghLfis¡ f£L¥gL¤J«

brašfis¢brŒ»wJ.

eL_is

jyhkì‰F«Ã‹_is¡F«Ïilæš

eL_is mikªJŸsJ. bgU_is

FHš v‹w fhšthŒ eL_isæ‹

Cnl brš»wJ. eL_isæ‹ KJF

g¡f¤Âš eh‹F miut£l nfhs§fŸ

fhz¥gL»‹wd. mit fh®nghuh

Fth£çb#ädh MF«. ÏJ gšntW

gh®¤jè‹ må¢ir¢ brašfisÍ«,

gh®itæ‹ rh®ò Ïa¡f¤ij¡

f£L¥gL¤Jjš, xG§FgL¤Jjš

brašfisÍ«brŒ»wJ.

eL_is, Ë_is Ïu©ilÍ«

nr®¤J_is¤j©LvdmiH¡f¥gL«.

Ë_is

gh‹°, ÁW_is, KFs« M»ait

Ë_isæšfhz¥gL»wJ.

ÁW_is

ÏJ bgU_is¡F Ñœòwkhf

mikªJŸsJ. ÁW_isæš eLika¥

gFÂ k‰W« Ïu©L g¡fth£L

fJ¥òfS«fhz¥gL»‹wd.ÁW_is,

el¤jš,XLjšngh‹wÏa¡Fjirfë‹

Ïa¡f§fisxG§FgL¤J»wJ.

gh‹°

ÁW_isæ‹fJ¥òfisÏiz¡F«

eu«ò ehçiH ghy« gh‹° MF«. ÏJ

bgU_isæèUªJ ÁW_is¡F

brŒÂfis¡ fl¤J»wJ. Ïš

mikªJŸs Ãwika§fŸ, cw¡f«,

RthÁ¤Â‰fhditMF«.

KFs«

j©Ltl¤njhLÏizÍ«_isæ‹

filÁ gFÂ KFs« MF«. nknyW«

k‰W« Ñêw§F« eu«ò ghijfis

xU§»iz¡F« tê¤jlkhf

KFs« brayh‰W»wJ. Ïja¤Jo¥ò,

Ïu¤jFHšfŸ RU¡f«, _¢R éLjš

ngh‹w brašfis xG§FgL¤J«

gšntWmå¢ir brašfë‹ikakhf

KFs«brašgL»wJ.

KFs¤Â‹ bt‹£ç¡»Ÿ bgU

_is miu¡nfhs bt‹o¡»ŸfSl‹

ÏizªJŸsJ.

3.1.3.1.2.j©Ltl«

_isæ‹bjhl®¢ÁahdFHšngh‹w

mik¥ghd j©Ltl«, KJFj©o‹

eu«òFHY¡FŸmikªJŸsJ.

_isia¥ ngh‹nw j©LtlK«,

igahnk£l®, mu¡dhŒL r›Î, oôuh

nk£l® vd¥gL« _isr›Îfshš

_l¥g£LŸsJ. ÏU Ïl§fëš

j©Ltl« mf‹WŸsJ. mit

Kiwna fG¤Jòil¥ò, ÏL¥ò òil¥ò

vd¥gL«. j©Ltl eu«òfŸ Ϫj

òil¥òfëèUªJ njh‹W»‹wd.

j©ltl¤Â‹ ÑœKid ehçiH nghy

cŸsJÏj‰F‘KoÎeh®Ú£Á’v‹Wbga®.

j©Ltl¤Â‹KJFg¡fika¥gFÂæš

xU FWfyhd, gŸskhd KJF¥g¡f¥

ng¢R

Ef®jš

Ïa¡f«bjhLcz®Î

k‰W«mG¤j«

Rit

nf£lš

bkhê¤Âw‹

go¡F«Âw‹

gh®it

cæ

ça

š

42

ÃsÎ fhz¥gL»wJ. kh®òg¡f ika

gFÂæš mf‹w gŸskhd kh®ò g¡f¥

ÃsΡfhz¥gL»wJ.

j©Ltl¤Â‹ika¥gFÂbeL»Y«,

_is¤ j©Ltl Âut¤jhš ãu¥g¥g£l

ika¡FHšguéÏU¡»wJ.ÏJ_isæ‹

bt‹£ç¡»Ÿfë‹ bjhl®¢ÁahF«.

j©Ltl¤Â‹, òw¥gF bkLšyh

ciwÍŸs bt©ik ãôuh‹fshY«

c£gFÂ bkLšyh ciwa‰w rh«gš

ãôuh‹fshY«M¡f¥g£LŸsJ.

j©Ltl«_isFŸS«,btënaÍ«

eu«ò¤ ö©lšfis¡ fl¤JtjhfΫ,

må¢ir braè‹ ikakhfΫ

brayh‰W»wJ.

òwmikÎeu«òk©ly«(PNS)

_isj©Ltl¤ÂèUªJcUthF«

eu«òfŸ òwmikÎ eu«ò k©ly¤ij¤

njh‰Wé¡»‹wd.

m.fghyeu«òfŸ/ _iseu«òfŸ

_isæèUªJ 12 Ïiz fghy

eu«òfŸ cUth»‹wd. Áy fghy

eu«òfŸ cz®¢Á eu«òfshf braš

ò绋wd. [ cz® cW¥òfëèUªJ

eu«ò¤ö©lšfis_is¡F vL¤J¢

brš»‹wd. v.fh. f©âèUªJ

njh‹W« gh®it eu«òfŸ ], Áy fghy

eu«òfŸ Ïa¡F eu«òfshf¢ brayh‰¿

_isæèUªJbrayh‰W«cW¥òfS¡F

eu«òö©lšfisvL¤J¢brš»‹wd.

v.fh. Ïja¤njhL ÃizªÂU¡F«

ntf° eu«ò. Áy tif fghy eu«òfŸ

fy¥ò eu«òfŸ MF«. Ïit cz®¢Á

k‰W«Ïa¡feu«ghfbrašgL»‹wd.

v.fh.Kfeu«òfŸ

M. j©L tl eu«òfŸ : j©L

tl¤ÂèUªJ 31 Ïiz j©Ltl

eu«òfŸcUth»‹wd.x›bthUj©L

tl eu«ò« cz®¢Á nt® k‰W« Ïa¡f

nt®bfh©LŸsd. Ï›thWmid¤J

j©Ltl eu«òfS« fy¥ò eu«òfns

MF«.

3.1.3.3jhåa§Feu«òk©ly«[ ANS ]

jhåa§F eu«ò k©ly¤Âš

cŸs gçÎ k‰W« v®gçÎ eu«òfŸ

x‹W¡bfh‹W vÂuhf brašg£L e«

clè‹ mid¤J K¡»a cW¥òfë‹

brašgh£il¡f£L¥gL¤J»wJ.

3.2.ehsäšyh¢Ru¥Ãk©ly«

cl‰braèašãfœÎfisntÂæaš

Kiw¥go xU§»iz¤J j‹ãiy

fh¤jiy¥guhkç¥gnjehsäšyh¢Ru¥Ã

k©ly¤Â‹ntiyMF«.

gl«3.5ehsäšyh¢Ru¥Ã

k©ly«

iA¥nghjyhk°

igåaš

ãô£ç

ijuhŒLk‰W«

ghuhijuhæL

ijk°

fiza«

m£çdš

m©lf«

(bg©fëš)

éªjf«

(M©fëš)

43

myF-3

kåjclšcW¥òk©ly§fë‹mik¥ò«brašghLfS«

jiy

m)ãô£lçRu¥ÃM)ÃåašRu¥Ã

fG¤J

m)ijuhŒLRu¥Ã

M)ghuhijuhŒLRu¥Ã

kh®ò

m)ijk°Ru¥Ã

tæ‰W¥gFÂ

m)fza«-yh§f®Ah‹°Â£L¡fŸ

M)m£ßdšRu¥Ã- m£ßdšfh®bl¡°,

m£ßdšbkLšyh

Ï)Ïd¥bgU¡fRu¥ÃfŸ– M©fëš

éªjf«bg©fëšm©l¢Ru¥Ã

Ah®nkh‹fŸ

ntÂæaš mo ¥ gilæš

A h ® n k h‹fŸ ò u j§fs h f nt h

mšyJ mändh mäy§fshfnth

mšyJ °OuhŒLfshfnth cŸsd.

Ah®nkh‹fŸ äf¡Fiwªj msnt

RuªjhY« braš ÂwDŸsitahf

cŸsd.

ãô£lçRu¥Ã

g£lhâ msnt cŸs ãô£lç

Ru¥Ã _isæ‹ iA¥nghjyhkn[hL

ÏizªJŸsJ.ÁyehsäšyhRu¥Ãfis

ãô£lç Ru¥Ã xG§FgL¤Jtjhš,

ehsäšyhFGé‹ el¤Jd® vdÏij

miH¡fyh«.

ehsäšyh¢ Ru¥Ã k©ly«, ts®¢Á,

Ïd¥bgU¡f«, thœit¤ bjhl®ªJ

ngQjš ngh‹w Ïa‰brašfis¡

f£L¥gL¤jΫ, xU§»iz¡fΫ

brŒ»wJ.

ehsäšyh¢ Ru¥Ã k©ly«

ehsäšyh¢ Ru¥ÃfisÍ« mt‰¿‹

Ah®nkh‹fisÍ«cŸsl¡»aJMF«.

v‹nlh»iu‹ Ru¥ÃfŸ vd¥gL«

ehsäšyh¢ Ru¥Ã k©ly¤Âš cŸs

Ru¥ÃfŸ mid¤J¡F« ehs§fŸ

Ïšiy. mit Ru¡F« bghU£fS¡F

Ah®nkh‹fŸv‹Wbga®.Ah®nkh‹fŸ

Ïu¤j¤Â‹ _y« c‰g¤ÂahF«

Ïl§fëèUªJbrayh‰W«Ïl§fS¡F

vL¤J¢bršy¥gL»‹wd.

kåjçš ehsäšyh Ru¥ÃfŸ

x‹W¡bfh‹W bjhl®Ã‹¿ gšntW

Ïl§fëšgué¡fhz¥gL»‹wd.

kåjçš ehsäšyh¢ Ru¥ÃfŸ

fhz¥gL« gFÂfŸ ËtUkhW

mikªJŸsd.

ãô£lç Ru¥Ãæ‹ ÃçÎfŸ mšyJ

fJ¥òfŸ

ãô£lç Ru¥Ãæ‹ K‹ fJ¥ghf,

mondhiAnghigÁ° k‰W« Ë

fJ¥ghf ãônuhiAnghigÁ°

mikªJŸsJ.

mondhiAnghigÁ°

ÏJ ËtU« Ah®nkh‹fis

Ru¡»‹wJ.

gl«3.6ãô£lçRu¥Ãa‹

cŸmik¥ò

mondh

iA¥ngh

igÁ°

(K‹Ã£ô£lç)Ï‹g‹oòy«

ãônuhiA¥

nghigÁ°

(Ëãô£lç)

cæ

ça

š

44

mondhiAnghigÁ°Ah®nkh‹fŸ

brašfŸk‰W«nfhshWfŸ

brhk£nlh£nuháAh®nkh‹/ts®¢ÁAh®nkh‹ ( STH / GH )

•bghJthfts®¢Áiaf£L¥gL¤J»wJ.•Á¿at®fëš- FŸs¤j‹ik,FiwRu¥òF‹¿ats®¢Á

•Á¿at®fëš- mRu¤j‹ik,äifRu¥òäifahdts®¢Á

•bgçat®fë‹- m¡nuhbkfè-äifRu¥ò(Ú©liffhšfŸ,Ú©lÑœjhil)

ijnuh£nuhá/ ijuhŒLö©L«Ah®nkh‹(TSH)

ijuhŒLRu¥Ãæ‹ts®¢Áia¤ö©oijuh¡ì‹c‰g¤Âia¤ö©L«.

m£çndhfh®£o¡nfhonuháAh®nkh‹/ m£ßdšòwâia¤ö©L«Ah®nkh‹(ACTH)

Mšnlh°Onuh‹k‰W«fh®on[h‹c‰g¤ÂbrŒam£ßdšòwâia¤ö©L«.

ghè¡»Ÿbršfisö©L«Ah®nkh‹(FSH)

bg©fëš»uhÃa‹~ghè¡»Ÿm©lRu¥Ãæ‹K®tiljiy¤ö©om©lc‰g¤Â¡FtênfhY»wJ.M©fëšéªJcUthjiy¤ö©oéL»wJ.

bg©fëšÿ£oidÁ§Ah®nkh‹(LH) mšyJM©fëšÏilp£Lbršfis¤ö©L«Ah®nkh‹(ICSH)

»uhÃa‹~ghè¡»ëèUªJm©l«éLgLjšv‹wm©lbtëp£Lãfœ¢ÁiaLH brŒ»wJ.<°£nuh#‹,ònuhb#°Onuh‹ngh‹wbg©ÏdAh®nkh‹fë‹c‰g¤Â¡F«fhuzkh»wJ.ICSH M©fëšÏilp£LbršfŸ,M©ÏdAh®nkhdhdbl°nlh°Onuhid¢Ru¡f¢brŒ»wJ.

ny¡nlhÉå¡Ah®nkh‹(LTH) bg©fëšghšRu¥Ãæ‹ts®¢Ák‰W«FHªijng‰¿‰FÃwFghšc‰g¤Âia¤ö©L»wJ.

ãônuhiAnghigÁ°Ru¡F«Ah®nkh‹fŸ

brašfŸ

M¡ìnlhÁ‹bg©fëš fU¥igia RU¡»Í« éçtila¢brŒJ«kf¥ngWãfœ¢Áia¤Jçj¥gL¤J»wJ.

thn[hÃu°ì‹/ M‹oilôço¡

Ah®nkh‹(ADH)

f Ú® Û©L« c¿Šr¥gLjiy¤ ö©o,ml®¤Âahd ÁWÚiu Fiwªj msÎcUth¡F»wJ.

f Ïu¤j¡ FHšfis¢ RU§f¢ brŒJ Ïu¤jmG¤j¤ijca®¤J»wJ.

f ADH‹ Fiw Ru¥ò, ilahbgO° Ï‹ÁÃl°i[¤ njh‰Wé¡»wJ. Ïj‹ fhuzkhfÚ®¤jÁWÚiumÂfmsÎbtëna‰W»wJ.

"ãônuhiAnghigÁ°(ËfJ¥ò)_isæ‹iA¥nghjyhk°c‰g¤ÂbrŒÍ«M¡ìnlhÁ‹thn[hÃu°ì‹v‹wÏUAh®nkh‹fisnrä¤J«,njitV‰gL«nghJmt‰iwbtëæ£L«brayh‰W»wJ.ϪjAh®nkh‹fŸM¡lhbg¥ilLk‰W«bl¡fhbg¥ilLv‹wòuj§fshšMdhJ".

45

myF-3

kåjclšcW¥òk©ly§fë‹mik¥ò«brašghLfS«

ijuhŒL Ru¥Ã : fG¤J¥ gFÂæš

Fuštisæ‹ ÏUòwK« g¡f¤Â‰F

x‹whfÏUfJ¥òfiscilamik¥ng

ijuhŒLRu¥ÃMF«. ÏJijuh¡ì‹

v‹w Ah®nkhid¢ Ru¡»wJ. Ïš

ilnuhÁ‹mändhmäyK«,mnaho‹

fyªjòujK«cŸsJ.

ijuh¡ìå‹gâfŸ

f ts®¢Áij kh‰w Åj¤ij

ca®¤J»wJ.

f clè‹bt¥g¤ijmÂfç¡»wJ.

f ÂR ts®¢Á k‰W« khWghL

miljiyC¡Fé¡»wJ.

f clš ts®¢Áia kiwKfkhf¥

ghÂ¥gjhšÏJMSikAh®nkh‹

vdΫmiH¡f¥gL»wJ.

f Ïu¤j¤Âšmnaho‹k‰W«r®¡fiu

msitxG§FgL¤J»wJ.

f ÁWÚuf brašgh£ilÍ«, ÁWÚ®

ngh¡ifÍ«f£LgL¤J»wJ.

ijuhŒo‹FiwghLfŸ

1.iAnghijuhŒo[«: ijuh¡ìå‹

Fiw Ru¥ò, vëa fhŒl®, ä¡ìokh,

»ç£oå[« ngh‹w FiwghLfŸ

c©lh¡F»wJ.

m)vëafhŒl®:(K‹fG¤JfHiy)

czéš mnaho‹ g‰wh¡Fiwædhš

ÏJ V‰gL»wJ. fG¤J gFÂæš

ijuhŒL Ru¥Ã ŧ» fhz¥gL« ãiy,

fhŒl®vd¥gL«.

M) ä¡ìokh : ÏJ bgçat®fëš

njh‹W»wJ.Ïj‹m¿F¿fshtd.

Fiwªj ts®Áijkh‰w Åj«,

clyséY«, kd¤jséY« ntf«

m‰W fhz¥gLjš, vilTLjš, njhš

fodkhjš,FiwthdÏjaJo¥òk‰W«

kd¢nrh®Î.

Ï) »ç£oår« : Á¿at®fëš ÏJ

njh‹W«.

Ïj‹ m¿F¿fŸ FŸs¤j‹ik,

F‹¿a kdts®¢Á, FiwghLila

g‰fŸ, JU¤Âa eh¡F, js®thd njhš

KjèadMF«.

2.iAg®ijuhŒo[«: ijuh¡ìå‹

äif Ru¥ò v¡nrh~¥jhšä¡

fhŒl® mšyJ »nué‹ nehŒ¡F¡

fhuzkh»wJ.

Ïj‹ m¿F¿fshtd, äifahd

ts®Áij kh‰w Åj«, ca® Ïu¤j

mG¤j«, glgl¥ò, mÂfkhf éa®¤jš,

vil Fiwjš, fis¥giljš, ÃJ§»a

f©fŸngh‹witMF«.

Fuštis

_¢R¡FHš

ghuhijuhŒL

ijuhŒL

gl«3.7m)ijuhŒLK‹g¡fmik¥ò

gl«3.7M)ijuhŒLËg¡fmik¥ò

yh§f®Ah‹°Â£L¡fŸ

fiza« ÏUéjkhd gâfis¢

brŒa¡Toa ehsäšyh Ru¥Ã MF«.

v¡n[h»iu‹ gFÂ fiza Úiu

Ru¡»wJ. fiza¤Â‹ v‹nlh»iu‹

cæ

ça

š

46

lahgO°bkšèl°

Ï‹Rè‹ Fiwthf¢ Ru¥gjhš

lahgO°bkšèl°njh‹W»wJ.Ïš

Ïu¤j¤Âš fhz¥gL« mÂf¥goahd,

ga‹gL¤jhj FS¡nfh° ÁWÚçš

btëna‰w¥gL»wJ.

FS¡nfhfh‹

ÏJ Ïu¤j¤Âš r®¡fiuæ‹ msÎ

FiwÍ«nghJRu¡f¥gL»wJ.

»isnfh#id FS¡nfh[hf

fh®on[h‹(FS¡nfhfh®ofhŒL)

»isnfh#id, FS¡nfh[hf

Áijtila¢ brŒjiy¤ ö©o

Ïu¤j r®¡fiu msit ca®¤J»wJ.

nkY« ÏJ mH‰Á jL¥ò éidfis¤

gF yh§f®Ah‹° £L¡fŸ MF«.

Ïš Mšgh, Õ£lh v‹w ÏUtif

bršfŸ fhz¥gL»‹wd. Mšgh

bršfŸ FS¡nfhfh‹ Ah®nkhidÍ«

Õ£lhbršfŸÏ‹Rè‹k‰W«mikè‹

M»at‰iw¢Ru¡»‹wd.

Ï‹Rè‹

f Ï‹Rè‹ÂRM¡ìfuz¤Â‰fhf,

bršfŸ FS¡nfhi[ vL¤J¡

bfhŸtijC¡Fé¡»wJ.

f ÏJ FS¡nfhi[ »isnfh#dhf

kh‰¿ fšÄuš k‰W« jirfëš

nrä¡f¥gLtij mÂfç¡f¢

brŒ»wJ.

f òuj«, bfhG¥ò bghU£fëèUªJ

FS¡nfh°cUthjiy¤jL¡»wJ.

f Ïašghd Ïu¤j r®¡fiu msthd

80 – 120 ä.». / 100 ä.è.Ïu¤j«

v‹wãiyiaguhkç¡»wJ.

kh‰wkiltij¤ö©oÏu¤jr®¡fiu

msitca®¤J»wJ.

m£ßdšRu¥Ã

x›bthUÁWÚuf¤Â‹ÛJ«m£ßdš

Ru¥Ã mikªJŸsJ. ÏJ fh®bl¡°

vD«òw¥gFÂiaÍ«,m£ßdšbkLšyh

vD«c£òw¥gFÂiaÍ«bfh©LŸsJ.

m£ßdšfh®bl¡°

ÏJRu¡F«Ah®nkh‹fŸMšnlh°O

nuh‹k‰W«fh®on[h‹MF«.

Mšnlh°Onuh‹(jhJfyªjfh®ofhŒL)

ÏJ Ú® k‰W« nrhoa« Û©L«

c¿Šr¥gLjiy C¡Fé¤J«

bgh£lhÁa«, gh°gu° maåfis¡

fêÎ Ú¡f« brŒJ« jhJ c¥ò¡fë‹

ts®Áijkh‰w¤ij¥guhkç¡F«.nkY«

ä‹ gFëfshd vy¡£nuhiy£Lfë‹

rkãiy,cl‰Âutml®¤Â,r›ñLgutš

mG¤j«,Ïu¤jmG¤j«ngh‹wt‰iw¥

guhkç¡»wJ.

fizaehs«

yh§f®Ah‹°

£L¡fŸ

(v‹nlh»iu‹gFÂ)

fiza«

Ïiu¥ig

K‹ÁWFlš

gl«3.8xUfhŒ£l®nehahë

gl«3.9fiza¤Âšyh§f®Ah‹

£L¡fŸ

47

myF-3

kåjclšcW¥òk©ly§fë‹mik¥ò«brašghLfS«

v®bfhŸs VJth¡F»‹wd mšyJ

mijé£Léy»¢bršy¢brŒ»‹wd.

éªjf«: Ïit bršfis¤ njh‰Wé¡F«

(ir£nlhÉå¡) (Ïdbršfis

cUth¡Fjš) ÏlkhfΫ, ehsäšyh

Ru¥ÃahfΫ (M© Ïd Ah®nkhid

c©lh¡Fjš) brašgL»wJ.

éªjf¤Â‹ ehsäšyh Ru¥Ã gFÂ,

bl°nlh°Onuh‹ vD« M© Ïd

Ah®nkhid¢(M‹£nuh#id)Ru¡»wJ.

bl°nlh°Onuh‹ Ïd¥bgU¡f

cW¥òfë‹ts®¢Á, k‰W«M©Ïd¢

bršyhd éªJ c‰g¤Âia¤ ö©o

éL»wJ.

M©fë‹ Ïu©lh« ãiy ghš

g©òfshd Kf cnuhk ts®¢Á,

fufu¥ghd Fuš, guªj¤njhŸfŸ

ngh‹wt‰iw bl°nlh°Onuh‹

Ô®khå¡»wJ.

m©l¢Ru¥Ã

m©l¢Ru¥Ãfëš,m©lbršM¡f¥

gFÂk‰W«ehsäšyhRu¥ÃgFÂfis¥ bg© Ïd¥bgU¡f Ah®nkh‹fshd

(<°£nuh#‹,ònuhb#°ouh‹,çyh¡ì‹)

bfh©LxU§nfbrašòç»wJ.

<°£nuh#‹

ÏJ bg©Ïd¥bgU¡f cW¥òfë‹

ts®¢Á k‰W« ËtU« Ïu©lh«

ãiy bg© ghš g©òfŸ njh‹w¡

fhuzkh»wJ - gUt cnuhk ts®¢Á,

bk‹ikahd¡Fuš,bk©ikahdclš

ngh‹wit.

ònuhb#°ouh‹ khjélhŒ RH‰Á

k‰W«f®¥gãiyia¥guhkç¡»wJ.

çyh¡ì‹, kf¥ng‰¿‹nghJÏL¥ò¥

gFÂ jirfis js®tila¢ brŒJ

FHªij¥Ãw¥igvëjh¡F»wJ.

ghuhijuhŒLRu¥Ã

Ïit ijuhŒL¡F cŸnsna

fhz¥gL»‹wd. Ïit Ru¡F«

gl«3.10m)m£çdšRu¥Ã

M)m£çdšÚŸbt£L¤njh‰w«

njh‰Wé¤J nehŒjil fh¥ò Jy§fiy

k£LgL¤J»wJ.

m£ßdšbkLšyh

m£ßdš bkLšyh cUkh¿a eu«ò

òw¥gil¢bršfshšMdJ.ÏJÏu©L

Ah®nkh‹fis¢ Ru¡»wJ. mit

m£ßdè‹(vÃbe~¥ç‹),eh®m£ßdè‹

(eh® vÃbe~¥ç‹) MF«. Ïit

Ïu©ilÍ« nr®¤J bghJthf, mtru¡

fhyAh®nkh‹mšyJgw¡F«,r©il

Ah®nkh‹ v‹W« miH¡f¥gL»wJ.

mG¤jkhd, mghakhd ãiyikfis

v®bfhŸs ekJ cliy, Ïit

éiuthf¤ jah® brŒ»‹wgoahš

Ï›thWmiH¡f¥gL»wJ.

f ϪjAh®nkh‹fŸÏja¤Jo¥Ã‹

ntf¤ijmÂfç¡»‹wd.

f éê¥òz®itmÂfç¡»‹wd.

f RthrÅj¤ijmÂfç¡»‹wd.

f »isnfh#id¡ FS¡nfh[hf

kh‰WtijC¡Fé¡»wJ.

f f©ghitéçtila¢brŒ»wJ.

f äifahd éa®¤jiy

c©lh¡F»wJ.

f cnuhk«F¤Â£Lã‰f¢brŒ»wJ

RU§f¡ T¿‹, m£çdèD«, eh®

m£çdèD«mtrufhy§fëšcliy¤

jah®brŒJm¤jifafhyf£l§fis

m£çdšRu¥Ã

bfhG¥ò

ÁWÚuf«m£çdšbkLšyh

m£çdš

fh®bl¡°

M)m)

cæ

ça

š

48

Ah ® n k h‹fŸ f h šÁ n l hå‹ ,ghuhjh®nkh‹MF«.ϪjAh®nkh‹fŸjhJ c¥ò¡fë‹ ts®Áij kh‰w¤ij¥guhkç¡»‹wd.

ijk°Ru¥Ã : ÏJ,Ïja¤Â‹nkšmikªÂU¡F« bgU« ãz Ú® mik¥òMF«. ijnkhÁ‹ v‹w bghUis¢Ru¡»wJ.ijnkhÁ‹nehŒbjh‰Wjiy¤jL¡F«. T è«nghir£LfŸ ntWghLmiljiy¤ö©oéL»wJ.

ÃåašRu¥Ã:ÏJ,_isæšfh®g°fšnyhr¤Â‹ moæš fhz¥gL»wJ.ÏJ bkynlhå‹ v‹w bghUisc‰g¤Â¢brŒ»wJ. bkynlhå‹,kh®òfh«ò, Kf£L t£l«, éij¥ig ngh‹wgFÂfëš ãwäfë‹ ml®¤Â¡F¡fhuzkh»wJ.

1.3bršÃçjš

xU K®ªj brš ÏU nrŒfshfÃçtilÍ«. xU brš éy§FæçahdmÛgh ngh‹wit, ÏUrk ÃsÎWjY¡FcŸsh»wJ. mjhtJ Fnuhnk£o‹tiy¥Ã‹dš v›éj kh‰wK«fhz¥glhjbršÃçjyhdVik£lhì°MF«.

všyhéjkhd jhtu, éy§Ffë‹cl‰bršfŸnk‰bfhŸS«bršÃçjš,ik£lhÁ°(ne®Kf¢bršÃçjš)MF«.Ϥjifa brš gF¥Ãš Fnuhnkhnrh«mik¥Ãš khWghL V‰g£L« MdhšFnuhnkhnrh« v©â¡ifæš v›éjkh‰wä‹¿Í«ÏU¡F«.

éy§Ffë‹,Ïd¥bgU¡fvÃÔèašbršfëš äahÁ° (F‹wš gF¥ò)brš Ãçjš eilbgW»wJ. Ï¢brš,Ãçtjhš Fnuhnkhnrhä‹ mik¥ÃY«,v©â¡ifæY«kh‰w§fŸV‰gL»wJ.

ik£lhÁ° brš Ãçjiy¡F¿¤J V‰fdnt K‹ tF¥òfëšm¿ªÂU¡»nwh«. Ϫj my»šänahÁ° brš gF¥Ãš cŸs gšntWãiyfisÍ«mj‹K¡»a¤Jt¤ijÍ«m¿ªJbfhŸnth«.

äahì°(F‹wšgF¥ò)

Ïd¥bgU¡f cW¥òfë‹ Ïd

brš vÃÂèa bršfëš äahì°

v‹w brš gF¥Ã‹ _y« Ïd bršfŸ

njh‰Wé¡f¥gL»‹wd. äahì°

bršgF¥Ã‹ _y« Ïd¥bgU¡f

cW¥òfë‹ Áw¥ghd ÏUka bršfŸ,

eh‹F x‰iw ka Ïd¢ bršfis

c©lh»‹wd. Ϫj x‰iw ka

bršfŸbg‰nwh® bršfis nghyšyhJ

Fnuhnkhnrh« v©â¡ifæš ghÂia

k£L«bg‰WŸsd.äahì°mL¤jL¤j

Ïu©LÃçÎfëšelªnjW»wJ.mit

äahì°I. äahì°II MF«. äa hì° I š F n u h n k h n r h «

v©â¡ifghÂahfFiw¡f¥gLtjhš

Ïij F‹wš ÃçÎ vdΫ miH¥g®.

äahì°II ik£lhÁ°ngh‹wnjMF«.

äahì°Iäahì°-I‹ gšntW ãfœÎfŸ

eh‹F Jiz ãiyfëš m¿ªJ

bfhŸs¥gL»wJ. mit ònuhãiy-I, bk£lhãiy-I, mdhãiy-I, Onyhãiy-I.ònuhãiyI

Fn u h n k £ o‹ tiyËdš

tiyaik ¥Ã H ªJ jå¤j

F n u h n k h n r h « fŸ x‹¿èUªJ

x‹W éLgL»‹wd. c£fU r›Î

fiuªJ¥ ngh»wJ. Fnuhnkhnrh«fŸ

F¿¥Ãl¤j¡f tifæš jkJ tot«,

mik¥Ãš kh‰w§fS¡FcŸsh»‹wJ.

äahì°, Fnuhnkhnrh«fë‹

tot§fë‹ mo¥gilæš by¥nlhO‹,

ir¡nfhO‹, gh¡ÑO‹, o¥nshO‹,

ilahifd»° v‹wJizãiyfëš

òçªJbfhŸs¥gL»wJ.

by¥nlhO‹

Fnuhnkhnrh«fŸ RU¡fkilªJ

üšnghš njh‹W»‹wd. x›bthU

FnuhnkhnrhK« br‹£nuhäa® gFÂ

49

myF-3

kåjclšcW¥òk©ly§fë‹mik¥ò«brašghLfS«

jéu Vda gFÂfëš Ústh¡»š

Ãs¡»‹wd.

irnfh£O‹

x¤Âirthd Fnuhnkhnrh«fŸ

beU§» tªJ Ïiz¢ nrU»‹wd.

(x¤Âirthd Fnuhnkhnrh« Ïiz

v‹gJ xnu khÂçahd É‹fis¥

bg‰WŸsjhŒ,jªijFnuhnkhnrh«fë‹

ÏizMF«).ÏizÍWjšv‹gJEå

mšyJeL¥gFÂæšJt§»Ústh¡»š

ÏizahfÃiztJMF«.ϪjÏiz

nr®jiš Ádh¥Á° vd¥gL«. Ϫj

Ïiz͉wFnuhnkhnrh«fŸÏu£ilfŸ

vd¥gL«.

gh¡»O‹

Fnuhnkhnrh«fŸnkY«RU§»jo¤J

F£ilah»‹wd. x›bthUÏu£ilÍ«

Ï¥nghJ eh‹F Fnuhnk£oL fis¡

bfh©oU¥gjhš mit bl£uL mšyJ

Fth£çnty©L vd miH¡f¥gL

»‹wd. x¤Âirthd Fnuhnkhnrh«

ÏizfŸ fah°nk£lh v‹w Áy

òŸëfëšÃizªJ¡fhz¥gL»‹wd.

x¤Âirthd Fnuhnkhnrh«fë‹

rnfhjç mšyhj Fnuhnk£oLfë‹

J©LfŸ fah°nk£lh òŸëfëš

gçkh¿¡ bfhŸs¥gL»‹wd.

x¤Âirthd Fnuhnkhnrh«fë‹ Fnuh

nkho£LfS¡F Ïilna Ϥjifa¥

gçkh‰w« V‰gLtij¡FW¡nf fy¤jš

v‹wiH¡f¥gL«.

o¥nshO‹

FW¡nffy¤jšKGikmilªjË

x¤Âirthd Fnuhnkhnrh«fŸ

Ã绋wd. Ϫj¥ÃçjšEåmiljš

vdmiH¡f¥gL«. ϪjEåmiljš

v‹gJ fah°nk£lh òŸëæš Jt§»

Fnuhnkhnrh«EåtiumilÍ«.

ilahifdì‹

Ϫjãiyæšc£fU r›Î«,c£fU

kâÍ« kiw»‹wd. f® mik¥ò

ir£nlhÃshr¤Âšnjh‹W»wJ.

bk£lhãiy-1Fnuhnkhnrh« nkY« RU§F»‹wd.

Ïu£ilfŸf®fë‹eLika¥gFÂæš

j§fë‹ Fnuhnk£oLfis eLika

gFÂia neh¡»athW«, br‹£nuhäa®

JUt gFÂia neh¡»athW«

mik»‹wd.

mdhãiy-1

f®ÏiHfŸRU¡fkilªJFnuhnkh

nrh«fisv®v®JUt§fisneh¡»

ÏG¡»‹wd.Ïu©LFnuhnk£oLfis¡

bfh©l KGikahd Fnuhnkhnrh«

vÂbu® JUt§fis mil»‹wd.

Ïjdhš Fnuhnkhnrh« v©â¡if¡

Fiwjš V‰gL»wJ . vdnt

Ï¥bghGJ x›bthU JUt¤ÂY« ghÂ

jªijtê

Fnuhnkhnrh«°

äaÁ°

jhŒtê

Fnuhnkhnrh«°

x¤Âirthd

Fnuhnkhnrh«fŸ

Ïizjš

bršÃçjš-I

bršÃçjš-II

ÃidjY«

FW¡nf‰wK«

Fnuhnkhr«°

Ãçjš

gl«3.11äahÁ°bršÃçjšãiyfŸ

cæ

ça

š

50

miH¡f¥bgW«.nrŒFnuhnkhnrh«fŸ

vÂbu®JUt¤ijneh¡»ef®»‹wd.

OnyhãiyIIÏu©L JUt§fëš cŸs xU

bjhFÂ Fnuhnkhnrh«fŸ RUsilªJ

Fnuhnk£o‹ tiyËdš mik¥ghf

khW»‹wd. c£fU r›Î, c£fUkâ

Û©L«njh‹W»‹wd.Ï›thWÏu©L

nrŒc£fU¡fŸcUth¡f¥gL»‹wd.

ir£nlhifdì°

c£fUé‰F ne®F¤jhf

ir£nlhÃshr Ãçjš eilbg‰W eh‹F

Ïd¢bršfŸcUth¡f¥gL»‹wJ.

äahì°bršgF¥Ã‹K¡»a¤Jt«

1. x›bthU Á‰¿d¤Â‹

Fnuhnkhnrh« v©â¡if ãiy

ãW¤j¥gLtj‰fhf x‰iw ka Ïd

bršfŸcUth¡f¥gL»‹wd.

2. FW¡nf fy¤jš nrŒfëš kuò

TWfë‹ ntWghLfŸ njh‹Wjiy

V‰gL¤J»wJ.

3. Ï›ntWghLfŸ gçzhk¤Â‰F

_y¥bghU£fshfmik»‹wd.

1.4 ghu«gça« bg‰nwhiu x¤J kf‹, kfŸ

miktJ Ïa‰ifæš fhz¥gL«

xU M¢rçakhd c©ikahF«. kuò

têahf bg‰nwh®fëläUªJ g©òfŸ

nrŒfS¡Ffl¤j¥gLtJcWÂah»wJ.

jiyKiw jiyKiwahf¥ g©òfŸ

fl¤j¥gLjY¡F ghu«gça« mšyJ

kughjš v‹W bga®. g©òfŸ

fl¤j¥gLjšv‹gJ òw¤njh‰wmšyJ

cl‰braèaš mšyJ cŸsik¥Ãaš

mšyJ Ïd¥bgU¡f g©ghfnth

ÏU¡fyh«. Ïit g©ò TWfshfΫ

ÏU¡fyh«.xUnrŒ¡F,rkmséškuò¥

bghU£fis¤ jhÍ« k‰W« jªijÍ«

tH§F»wh®fŸ.vdntx›bthUg©ò«

jhŒ,jªijæ‹kuò¥bghUshš(o.v‹.V)

C¡Fé¡f¥gL»wJvdyh«.

v©â¡ifæYŸs Fnuhnkhnrh«fŸ

bfh©l ÏU Fnuhnkhnrh« FG¡fŸ

fhz¥gL»‹wd.

Onyhãiy1

x›bthUJUt¤ÂY«,Fnuhnkhnrh«

bjhFÂia¢ R‰¿c£fU¢ r›ÎcUth

»wJ. Ï›thW x›bthU JUt¤ÂY«

ghÂasÎ Fnuhnkhnrh« cŸs Ïu©L

nrŒ c£fU¡fŸ cUth»‹wd. f®

ÏiHfŸkiw»‹wd.

knahÁ° 1 Koéš, c£fUé‹

ne®nfhz¤Â‰F »ilk£lkhf

ir£nlhÃshr RU¡f« V‰g£L brš

gF¥gil»wJ.ir£nlhÃshrÃçjY¡F

ir£nlhifdÁ°v‹Wbga®.

knahÁ°II ik£lhÁ° ngh‹wnj knahÁ° II

MF«.vdntÏJknaho¡ik£lhì°

vdΫmiH¡f¥gL»wJ.

knahÁ° II‹ ãfœÎfŸ eh‹F

ãiyfëšm¿a¥gL»wJ.mitahtd

ònuhãiy II, bk£lhãiy II,mdhãiyII,OnyhãiyIIònuhãiyII

Fnuhnkhnrh« Ïu£ilfŸ

FWfyil»‹wd. br‹£çnahšfŸ,

M°l® ÏiHfis c©lh¡»

JUt¤Â‰Fef®¤J»‹wd.c£fUkâ,

c£fUr›Îkiw»‹wd.

bk£lhãiyIIÏu£ilfŸ Fnuhnk£oLfis¤

jh§»Ão¡F«br‹£nuhäa®bg‰WŸs

Fnuhnkhnrh«fŸ f® ÏiHfë‹ eL

ika gFÂæš mik¡f¥gL»‹wd.

br‹£nuhäa® f® ÏiHfSl‹

Ïiz¡f¥g£LŸsJ.

mdhãiyIIbr‹£nuhäa® Ïu©lhf¥ Ãçtjhš

Ïu©L Fnuhnk£oLfŸ Ã绋wd.

Ïit j‰bghGJ nrŒFnuhnkhnrh«fŸ

mšyJ òÂa Fnuhnkhnrh«fŸ vd

51

myF-3

kåjclšcW¥òk©ly§fë‹mik¥ò«brašghLfS«

kÂ¥ÕL

gFÂ-m

1.rçahdéilia¤nj®ªbjL¤JvGJ.

1.x‰iwKidãôuh‹fŸfhz¥gL«Ïl«_______________________ .

m)_isM)j©Ltl«Ï)fUth¡feu«òÂR<)K®ªjeu«òÂR

2.cz®cW¥òfëšml§»ÍŸsJ_______________________.

m)x‰iwKidãôuh‹fŸM)ÏUKidãôuh‹fŸ

Ï)gyKidãôuh‹fŸ<)bkLšny£l£ãôuh‹fŸ(kaèDiwÚôuh‹fŸ)

3.ekJclè‹kdbtG¢ÁÃuÂéidfis¡f£L¥gL¤J«_isæ‹gFÂ__________________

m)ÁW_isM)bgU_isÏ)jyhk°<)iAnghjyhk°

4._is¤j©o‹xUgFÂahfmikªJŸsJvJ?

m)K‹_isk‰W«eL_isM)eLk‰W«Ã‹_is

Ï)K‹k‰W«Ã‹_is<)K‹_isk‰W«j©Ltl«

5.j©Ltleu«òfŸv‹git

m)cz®¢Áeu«òfŸM)Ïa¡Feu«òfŸÏ)fy¥òeu«òfŸ

<)_isnahLËå¥ÃizªJŸsit.

6.fG¤J¥gFÂæšfhz¥gL«xUehsäšyhRu¥Ã_______________________

m)m£ßdšRu¥ÃM)ãô£lçRu¥ÃÏ)ijuhŒLRu¥Ã<)fiza«.

7.v¡nrh»iu‹k‰W«v‹nlh»iu‹Mfbrayh‰W«ehsäšyhRu¥ÃvJ?

m)fiza«M)ãô£lçÏ)ijuhŒL<)m£ßdš

8.x›bthU 100 ä.è. Ïu¤j¤Âš fhz¥gL« Ïašghd Ïu¤j r®¡fiuæ‹ msÎ

_______________________

m)80-100ä.»uh«M)80- 120 ä.»Ï)80- 150 ä.»<)70-120ä.».

9.nehŒ¤bjh‰Wjiyv®¡F«Tè«nghir£fŸvªjcW¥ÃškhWghLmil»‹wd?

m)ghuhijuhŒLRu¥Ã M)ãzÚ®Ru¥ÃÏ)ijk°Ru¥Ã <)m£ßdšRu¥Ã

10.äahì°-Išx¤ÂirthdFnuhnkhnrh«fŸn#hoÍUjšãiy____________________MF«.

m)by¥nlhO‹ M)irnfhO‹ Ï)gh¡»O‹ <)o¥nshO‹

gFÂ-M

11.Ñœf©lgl¤ijtiuªJbfhL¡f¥g£LŸsVnjD«Ïu©Lghf§fis¡F¿¡fΫ.

(bršcly«,M¡[h‹,bl‹uh‹,»is¤jKoÎ¥gFÂfŸ)

12.ÑnH bfhL¡f¥g£LŸs kåj_isæšÃ‹tU« brašfis f£L¥gL¤J« gFÂfŸKiwna

mk‰W«Mv‹WF¿¡f.

m)Ef®jšczU«gFÂ.

M)gh®itczU«gFÂ.

cæ

ça

š

52

13.brašfë‹mo¥gilæšÑnHbfhL¡f¥g£LŸsitfëšrçahdT‰iw¤nj®ªbjL

m)ãô£çRu¥ÃAh®nkh‹fisÍ«,behÂfisÍ«Ru¡»wJ.

M)ijuhŒLRu¥Ãijuh¡ì‹k‰W«Ï‹RèidRu¡»wJ.

Ï)éªjf§fŸéªJ¡fisÍ«,M©£nuh#‹Ah®nkhidÍ«c‰g¤ÂbrŒ»‹wd.

<)fida«behÂfisÍ«,Ah®nkhidÍ«Ru¡»‹wJ.

14.bjhl®Ã‹mo¥gilæšnfho£lÏl¤ijãu¥òf.

ijuh¡ì‹-MSikAh®nkh‹.

m£ßdè‹-_______________________

15.Ñœf©lT‰WfŸjtwhfÏU¥Ã‹rçahdT‰¿idvGJf.

m.Mšgh bršfŸ Ï‹Rèid c‰g¤Â brŒ»‹wd, Õ£lh bršfŸ FSnfhfhid c‰g¤Â

brŒ»‹wd.

M.fh®£onrh‹nehŒv®¥òj‹ikiaFiw¡»‹wJ.

Ï.ijk°Ru¥ÃxUãzÚ®bjhFÂ.

<.m©lf«K£ilfisÍ«,M©£nuh#idÍ«c‰g¤ÂbrŒ»wJ.

16.F‹wšgF¥òv‹gJÏd¢bršfiscUth¡F«xUãfœÎ.F‹wšgF¥òeilbgW«bršfis

nj®ªbjL(Ïd¥bgU¡fvÃÔèašbršfŸ,bjhLcz®ÎvÃÔèašbršfŸ,fhy«dh®vÃÔèaš

bršfŸ)

17.mÛghéšeilbgW«bršgF¥òKiw

m.Fnuhnkhnrh«tiyËdèškh‰w§fisV‰gL¤J»wJ.

M.Fnuhnkhnrh«tiyËdèškh‰w§fisV‰gL¤JtJÏšiy.

Ï.Fnuhnkhnrh«fë‹v©â¡ifFiw»wJ.

<.c£fUéšÃsitV‰gL¤Jtšiy.

18.Ñœf©lt‰WŸrçahdxG§FmikÎKiwæidnj®ªbjL.

m.irnfh£o‹→by¥nlhO‹→gh¡»O‹→o¥nsh£O‹→laifbdÁ°

M.laifbdÁ°→irnfh£o‹→by¥nlhO‹→gh¡»O‹→o¥nsh£O‹

Ï.by¥nlhO‹→irnfh£o‹→gh¡»O‹→o¥nsh£O‹→laifbdÁ°

19.äahì°bršÃçjè‹K¡»aãfœÎFW¡nffy¤jšMF«.ÏJeilbgW«ãiy

(by¥nlhO‹,gh¡»O‹, o¥nsh£O‹, irnfh£o‹)

nkY«m¿a

üš

1. Frame work of Science - Paddy Gannon, Oxform University Press, New Delhi

Ïizajs§fŸ

http://www.kidastronomy.comhttp://www.bbc.co.uk/schools/ks3bitesize/phys/html

jhtu§fëš

Ïd¥bgU¡f«

myF 4cæçaš

cæ

ça

š

54

jiy¥Ãu£il

fU

K£ilfŸ

4.jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

mid¤J cæçd§fS«

(jhtu§fŸ k‰W« éy§FfŸ) Ïd¥

bgU¡f« brŒ»‹wd v‹gij

m¿ªÂU¡»Ö®fsh?

Ïd¥bgU¡f« v‹gJ, mnj

Á‰¿d¤ij¢ nr®ªj òÂa cæçfis¤

njh‰¿é¡F«xUÁw¥ò¤j‹ikthŒªj

cæçašbrayhF«.czñ£l«,Rthr«

k‰W« fêÎ Ú¡f« ngh‹W ÏJΫ

cæçašãfœ¢Áfëšx‹whF«.

cæçfëš Ïd¥bgU¡f« Ïšiy

baåšv‹dãfG«?

cæçd§fëšeilbgW«ÁyÏd¥bgU¡fKiwfshtd:

éy§FfëšÏd¥bgU¡fKiwfŸ jhtu§fëšÏd¥bgU¡fKiwfŸ

Ãs¤jš–ònuh£nlhnrht‹fŸ Ãs¤jš–gh¡Oçah

mU«òjš–FêclèfŸ mU«òjš-<°£

J©lhjš–j£il¥òG¡fŸJ©lhjš–Mšfh¡fŸ

°ngh®fŸ–óŠir

ghèd¥bgU¡f«-ghÿ£ofŸkfuªjnr®¡ifk‰W«fUÎWjš–

ó¡F«jhtu§fŸ

gl«.4.1jtisæ‹thœ¡ifRH‰Á

jtis jiy¥Ãu£il

jtis

55

myF-4

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

édh¡fŸ:

1.Ïd¥bgU¡f«v‹whšv‹d?

2. jhtu§fŸ k‰W« éy§Ffëš

eilbgW« Áy Ïd¥bgU¡f Kiwfis

F¿¥ÃLf.

f <u¥gL¤Âa xU buh£o¤J©il, F뮢Áahd, <ukhd k‰W« ÏUshd

Ïl¤Âšit.

f cU¥ bgU¡F« f©zho _y« buh£o¤ J©o‹ nk‰gu¥ig ftå. mnj

buh£o¤J©oidxUthufhy¤Â‰Fftå¤JF¿¥òfisvL.

braš 4.1

Kj‹ Kjèš óäæš njh‹¿a

cæçd« gh¡Oça« MF«. mjhtJ

Ïnahgh¡Oça« v‹gJ Rkh® eh‹F

Úèa‹ M©LfS¡F K‹ng

óäæš njh‹¿aJ v‹gj‰fhd

rh‹WfŸ bj‹M¥Ãç¡f bjhšYæ®

gok§fë‹_y«m¿a¥gL»‹wd.

flªj Ïu©L Úèa‹

M©LfS¡F K‹ò njh‹¿a

cæçfëš gy ÃçÎfŸ V‰g£L,

mitfëšÏ‹WÁycæUlD«,Áy

mêªJ« fhz¥gL»‹wd. Mdhš,

gh¡Oça§fŸ Ï‹W« vªj khWghL«

Ïšyhkš gh¡Oça§fshfnt

thœ»‹wd.

4.1Ïd¥bgU¡fKiwfŸ

4.1.1.xUbršcæçfëšÏd¥bgU¡fKiwfŸ.

bt›ntW cæçfëš v›thW

Ïd¥bgU¡f« eilbgW»wJ v‹gij¡

fh©ngh«. cæçfëš Ïd¥bgU¡f

KiwfŸ, mitfSila clš, tot«

k‰W«mik¥ig¢rh®ªnjmikªJŸsJ.

xUbršcæçfëšÏd¥bgU¡f«

xU brš cæçfshd, mÛgh k‰W«

gh¡Oça§fŸ, ÏU rk gFÂfshf

Ãs¡f¥g£L òÂa cæçfis¤ njh‰W

é¡»‹wd. Ï«Kiw¡F Ïu©lhf¥

Ãs¤jšmšyJÏUrkÃçÎvd¥gL«.

Áy gh¡Oça§fshd, ny¡nlh

ghÁšiy, rhšnkhbdšyh v‹git

ntfkhfΫ, k‰w gh¡Oça§fshd

ik¡nfh gh¡Oça« oôg®FnshÁ°

v‹gJ bkJthfΫ bgU¡f«

mil»‹wd.

kåj®fS¡Fe‹ikga¡F«brašfŸ

ny¡nlhngÁšiy v‹w gh¡Oçah

ghiyjæuhfkh‰W»wJ.

kåj®fS¡FÔikga¡F«brašfŸ

ik¡nfhgh¡Oça« oôg®FnshÁ°

v‹w gh¡Oça§fŸ vY«òU¡» nehia

njh‰Wé¡»‹wd.

gl«.4.2.kfuªj¢nr®¡ifk‰W«fUÎWjš

fUÎWjš

kfuªj¢

nr®¡if

56

ÁªÂ¡f,go¡f,Ëd®m¿f.

V‹gšntWtifÏd¥bgU¡fKiwfŸfhz¥gL»‹wd?

gçzhk«v‹gJV‰fdntnjh‹¿ÍŸscæçfŸgo¥goahfts®¢ÁmilªJ

Á¡fyhd mik¥òila cæçfŸ njh‹¿d v‹gjhF«. Ïd¥bgU¡f¤Â‹

mo¥gilæš vëa cæçfshd mÛgh k‰W« gh¡Oça§fŸ vëa Kiwfshd,

Ãs¤jš,J©lhjšngh‹wKiwfë‹_y«Ïd¥bgU¡f«brŒ»‹wd.cæçfë‹

clèšÁ¡fyhdmik¥òmÂfkhf,mÂfkhf,mt‰¿‹Ïd¥bgU¡fKiwfëY«

Ïu©Lcæçd§fë‹nr®¡ifKiwfŸc©lh»d.(M©k‰W«bg©)

T£LE©nzh¡»æšgh¡Oçah

é‹ xU eGt¤ij it¤J c‰W

ftå. mnjngh‹Wgh¡Oçahé‹

Ãs¤jš Kiwia fh©Ã¡F«

k‰bwhUeGt¤ijÍ«c‰Wneh¡F.

j‰bghGJ Ïu©L (eGt§

fëY«) c‰W neh¡» ftå¤jij

x¥ÃL.

braš 4.2

cæçfëš, clyik¥Ã‹ mo¥

gilæšgšntWtifahdÏd¥bgU¡f

KiwfŸfhz¥gL»‹wd.

1.clyÏd¥bgU¡f« 2.ghèyhÏd¥bgU¡f« 3.ghèdÏd¥bgU¡f«

gybršcæçfëšÏd¥bgU¡fKiwfŸ

J©lhjšbkh£LWjš

(mU«òjš)°ngh®fŸ fUÎWjškfuªj

nr®¡if

clyÏd¥bgU¡f«

cly Ïd¥bgU¡f« v‹gJ ghèd¥

bgU¡f«Ïšyhkšjhtu§fŸV‰fdnt

cŸs clš cW¥òfëèUªJ òÂa

jhtu§fis njh‰Wé¡F« ÏdbgU¡f

KiwahF«.

J©lhjš

gybrš,vëaclšmik¥igcila

cæçfëš, vëikahd Ïd¥bgU¡f

KiwfŸm¿a¥g£LŸsd.

vL¤J¡fh£lhf, °ignuhifuh

ghÁæš,jhtucly«,ÁWÁWJ©Lfshf

cilªJ,cilªjx›bthUJ©L«òÂa

°ignuhifuhitcUth¡F»‹wd.

gl«.4.3xUbršcæçfëšÏd¥bgU¡f«

Ãs¤jšKiw

gh¡Oça«mÛgh o.v‹.V.Ïu£o¥ghjš

jL¥ò¢Rt®cUthjš

bršÃçjš

cæ

ça

š

57

myF-4

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

VçmšyJFs¤ÂèUªJ,ÏiH

ngh‹w mik¥òfis bfh©l

fU«g¢irÚçidnrfç.

x‹W mšyJ Ïu©L ÏiH

fis¡ f©zho eGt¤Â‹ ÛJ

it.

mj‹ ÛJ xU Áy »srç‹

Jëfisé£L,f©zhobk‹jfL

it¤J_L.

j‰bghGJeGt¤ijE©nzh¡

»æšit¤Jftå.

braš 4.3

mU«òjš(m)bkh£LWjš

iAouhéš, bršfŸ bjhl®ªJ

gF¥giltj‹ fhuzkhf, F¿¥Ã£l

Ïl§fëš bkh£lhdJ òwtsçfshf¤

njh‹W»‹wd. Ï«bkh£LfŸ K®¢

ÁailÍ« bghGJ, jhŒ cly¤ÂèUªJ

ÃçªJòÂjhf¢ÁW,ÁWiAouh¡fshf

ts®¢Ámil»‹wd.

mnjngh‹W,Ãiunah~Úy«(f£o¥

ngh£lhš F£o¥nghL«) jhtu¤Âš

Ïiyéë«òfëšbkh£L¡fŸ njh‹¿

Ëd® mit k©âš éGªJ òÂa

jhtu§fshfts®¢Ámil»‹wd.

4.1.3ghèyhÏd¥bgU¡f«

Ñœãiy jhtu§fëš, Ïd¥bgU¡f

khdJ°ngh®fë‹_y«eilbgW»wJ.

°ngh®fŸ jo¤j Rtçid V‰gL¤Â¡

bfh©L, jFªj <ukhd gu¥ÃšéGªJ

òÂa jhtukhf tsU« tiu j§fis¥

ghJfh¤J¡bfhŸ»wJ.

°ngh®fë‹tiffŸ

V¥shndh°ngh®

Mšfh¡fëš cly¢ bršfë‹

ònuh£nlhÃshrkhdJ x‹W Âu©L

bkšèaciwahšNH¥g£LK£iltot

mik¥òfshfcUth»‹wd. Ϥjifa

bkšèaRtiucilaefU«j‹ika‰w

°ngh®fŸ, V¥shndh°ngh®fŸ vd¥gL

»‹wd.ÏitKis¤JòÂaÏiHfis

njh‰Wé¡»‹wd.

N°ngh®fŸ

N°ngh® v‹gJ firæiHfis¥

ga‹gL¤Â efU« j‹ikÍila ghèyh

Ïd¥bgU¡f°ngh®fŸMF«.Ϥjifa

°ngh®fisÁyMšfh¡fŸ, óŠirfŸ

gl«.4.4°ignuhifuhJ©lhjš

gl«.4.5Ãiunah~Úy«

gl«.4.6ghèyh°ngh®fë‹tiffŸ

RUŸtot

gR§fâf«

bkh£L

Ïs«

jhtu«

vÃshndh°ngh®fŸ N°ngh®fŸ

bfhåoah¡fŸVifÜ£LfŸ

Ïiyéë«ò

jL¥ò¢Rt®

c£fU

cæ

ça

š

58

k‰W« gh¡Oça§fŸ j§fë‹ Ïd¥

bgU¡f¤Â‰fhfcUth¡F»‹wd.

VifÜ£LfŸ

ghÁfëš rhjfk‰w Nœãiyæš,

cly¢ bršfŸ j§fis¢ R‰¿Y«

mÂf¥goahd Rt® mL¡Ffis¢

Ru¡»‹wd. bršèDŸ czÎ¥

bghU£fŸ nrfç¤J it¡f¥gL»‹wd.

ÏJ VifÜ£LfŸ vd¥gL«.

rhjfkhd Nœãiy cUth»aJ« Ϫj

VifÜ£LfŸKis¤JòÂaÏiHfis

c©lh¡F»‹wd.

bfhåoah

bgåÁèa« ngh‹w óŠirfëš

cUthF« xU bršyhyhd, efU«

j‹ika‰w, ghèyh Ïd¥bgU¡f

°ngh®fŸMF«.

édh¡fŸ

1)cly Ïd¥bgU¡f«, ghèyh

Ïd¥bgU¡f«-ntWgL¤Jf.

2)ghèyh Ïd¥bgU¡f °ngh®fŸ

Áyt‰iwF¿¥ÃLf.

4.1.4jhtu§fëšghèd¥bgU¡f«

ghèd Ïd¥bgU¡f« v‹gJ,

Ïu©L cæçfŸ <Lg£L, j§fSila

rªjÂfis cUth¡F« nr®¡ifahF«.

xU fhis jåna òÂa f‹Wfis ju

ÏayhJ.mj‰FxUgRnjit.xUbg©

MLjånaòÂaM£L¡F£ofis¤ju

KoahJ, mj‰F xUM©ML njit.

vdnt, xU òÂa rªjÂia cUth¡f

nt©Lkhdhš, M©, bg© v‹w ÏU

ghèd§fS«njit¥gL»‹wd.

ky® v‹gJ, ó¡F« jhtu§fë‹

Ïd¥bgU¡f cW¥ò v‹gij V‰fdnt

KªijatF¥òfëšgo¤JŸÇ®fŸ.

Kjèš Ïij¥ g‰¿ m¿a kyç‹

mik¥ig¥g¿bjçªJbfhŸnth«.

kyç‹ghf§fŸ

ky® v‹gJ khWghL milªj

tu«òila ts®¢Áæid cila j©L

bjhF¥ò. c§fis¢ R‰¿, mséY«,

mik¥ÃY«, tot¤ÂY« ntWg£l

gšntW ky®fis¥ gh®¤ÂU¥Õ®fŸ.

mitfŸ gšntW t©z§fëY«

fhz¥L»‹wd.

ky®fë‹K¡»aghf§fshtd

1. òšèt£l«, 2 . mšèt£l«

3.kfuªj¤jhŸt£l«4.Nyft£l«.

gl«.4.7kyç‹ghf§fŸ

gl«.4.8.kfuªj¤jhŸt£l«

1.kfuªjig 2.kfuªjf«Ã

kfuªjf«Ã

òšèÏjœ

mšèÏjœ

NšfŸ

kfuªj¥igNšKo Nšj©L

N‰ig

1.

2.

59

myF-4

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

kfuªj¤jhŸ t£l« kyç‹ M©

ghfkhF«.

Nyft£l«kyç‹bg©ghf«MF«.

kfuªj¤jhŸt£l«

kfuªj¤jhŸt£l«v‹gJgykfuªj¤

jhŸfë‹ bjhF¥ghF«. x›bthU

kfuªj¤jhS« xU fh«ÃidÍ« mj‹

Eåæš ig ngh‹w mik¥òfisÍ«

bg‰WŸsJ. fh«ò¥ gFÂ kfuªj f«Ã

v‹W«, ig ngh‹w gFÂ kfuªj¥ ig

v‹W« miH¡f¥gL»wJ. kfuªj¥

igæ‹ klšfS¡FŸ kfuªj öŸfŸ

cŸsd.

Nyft£l«

Nyf«bg©Ïd¥bgU¡fcW¥ghF«.

ÏJNèiyfshšMdJ. NyfkhdJ

Nyf¥ig,Nyf¤j©L,NyfKovd

_‹whf ntWgL¤j¥g£LŸsJ. Nyf¥

igæš NšfŸ cŸsd. x›bthU

NèY« fU¥ig fhz¥gL»wJ.

br«gU¤Âjhtu¤ÂèUªJxUkyiuvL.

m«kyçšfhz¥gL«ky®ghf§fshdòšèt£l«,mšèt£l«,kfuªj¤jhŸ

t£l«,Nyft£l¤Âidftå.

kfuªj¤jhŸfisÍ«,Nyf¤ijÍ«jå¤JÃç¤Jmj‹ghf§fisftå

kfuªj¤öŸfiseGt¤Â‹ÛJbjë¤JE©nzh¡»æšit¤Jftå.

braš 4.4

Ïj‰FŸm©lf¢brš (m)bg©nfÛ£

fhz¥gL»wJ

4.2kfuªj¢nr®¡if

ó¡F« jhtu§fë‹ ghèdÏd¥bgU¡f«v›thWeilbgW»wJ?

ó¡F« jhtu§fëš ghèdbgU¡f¤ÂšÏu©LãfœÎfŸeilbgW

»‹wd.1.kfuªj¢nr®¡if,2.fUÎWjš.

1.kfuªj¢nr®¡if

kfuªj¥igæèUªJkfuªj¤öŸfŸ

Nyf Koia br‹wilÍ« brany

kfuªj¢ nr®¡ifv‹Wbga®. kfuªj¤

öŸfŸ, fh‰W, Ú® k‰W« ó¢Áfshš

vL¤J¢bršy¥gL»wJ.Ïitkfuªj¢

nr®¡ifæš<LgL«òw¡fhuâfshF«.

fåk‰W«éijcUth¡f¤Â‹Kjš

gl«.4.10kfuªj¢nr®¡if

gl«.4.9Nyft£l«

maš kfuªj¢

nr®¡if

j‹kfuªj¢

nr®¡if

j‹kfuªj¢

nr®¡if

NšKo

Nšj©L

Nšig

cæ

ça

š

60

K¡»aãfœ¢Ákfuªj¢nr®¡ifahF«.

kfuªj¢ nr®¡ifia¤ bjhl®ªJ

fUÎWjšeilbgW»wJ.

kfuªj¢nr®¡ifæ‹tiffŸ

kfuªj¢nr®¡ifÏu©Ltif¥gL«.

j‹ kfuªj¢ nr®¡if, 2. maš

kfuªj¢nr®¡if.

4.2.1j‹kfuªj¢nr®¡if(M£nlhnfä)

j‹ kfuªj¢ nr®¡if v‹gJ

M£nlhnfä vd¥gL«. xU kyç‹

kfuªj¤ öŸ mnj kyçš cŸs Nyf

Koia br‹wiltj‰nfh mšyJ mnj

jhtu¤ij¢nr®ªjk‰bwhUkyç‹Nyf

Koia br‹wilÍ« ãfœ¢Á¡F j‹

kfuªj¢nr®¡ifv‹Wbga®.

j‹kfuªj¢nr®¡ifæ‹e‹ikfŸ

1.ÏUghšky®fëškfuªj¢nr®¡if

f£lhakhfeilbgW«.

2.j‹ kfuªj¢ nr®¡if òw¡fhuâ

fisrh®ªÂU¡fmtÁaäšiy.

3.kfuªj¤öŸfŸÅzhtšiy.

j‹kfuªj¢nr®¡ifæ‹ÔikfŸ

1.Fiwªj v©â¡ifæš éijfŸ

cUthF«.

2.fUñ©äfE©âajhfÏU¡F«.

vdnt éijfŸ äf eètilªj

jhtu§fisnacUth¡F«.

3.òÂatif jhtu§fŸ cUthfhJ.

mj‹ fhuzkhf jhtu§fŸ

go¥goahfkiwaneçL«.

4.2.2maškfuªj¢nr®¡if(mšnyhnfä)

xU kyç‹ kfuªj¤ öŸ k‰bwhU

jhtu¤Â‹ kyçš cŸs Nyf

Koia br‹wiltnjh mšyJ mnj

Ïd¤ij¢ nr®ªj k‰bwhU jhtu¤ij

br‹wiltnjh maš kfuªj¢ nr®¡if

mšyJmšnyhnfävd¥gL«.

maškfuªj¢nr®¡ifæ‹e‹ikfŸ

1.maškfuªjnr®¡ifæ‹éisthf

cUthF« éijfŸ, Kis¤J

Âlkhd jhtu§fshf tsU«

j‹ikia bg‰¿U¡F«. mjhtJ

maš kfuªj¢ nr®¡ifæ‹ _y«

òÂauf§fŸcUthF«.

2.e‹F Kis¡F« ÂwDila

éijfŸcUthF«.

maškfuªj¢nr®¡if¡fhdfhuâfŸ

kfuªj¤ öshdJ xU kyçèUªJ

k‰bwhU kyU¡F vL¤J¢ brštJ

v›thWrh¤Âakh»wJ?

maš kfuªj¢ nr®¡if eilbgw

nt©Lbkåš, xU kyç‹ kfuªj¤

öshdJ k‰bwhUjhtu¤Â‹kyU¡F

vL¤J¢ bršy¥gl nt©L«. òw¡

fhuâfshd éy§FfŸ, ó¢ÁfŸ,

fh‰W k‰W« Ú® M»at‰¿‹ _y«

maš kfuªj¢ nr®¡if eilbgW»wJ.

gwitfë‹ tê kfuªj¢ nr¡if

(M®å¤njh~Ãè)ó¢ÁfŸ(v‹lnkhÃè)

f cd¡FmUfhikæšcŸsnjh£

l¤ÂšcŸsky®fis¢nrfç.

f vªbjªj jhtu¤Âš v¤jifa

ó¢ÁfŸ, gwitfŸ kfuªj¢

nr®¡ifæš <LgL»‹wd

v‹gijf©LÃo¤JgÂÎbrŒ.

braš4.5

éy§Ffë‹têkfuªj¢nr®¡if

(N~Ãè)

éy§FfŸk‰W«ó¢Áfë‹thæyhf

eilbgW« kfuªj¢ nr®¡if N~Ãè

vd¥gL«.

gwitfŸ,mâšfŸk‰W«ó¢ÁfŸ,

61

myF-4

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

ky®fë‹ gy t©z ãw mšèfshš

<®¡f¥gL»‹wd. Ï«ky®fŸ mséš

bgçajhfΫ ešy kzKilajhfΫ

cŸsd.xUÁyky®fëšešykzK«,

ó¢ÁfŸ c©Qtj‰nf‰w njidÍ«

Ru¡»‹wd. ó¢ÁfŸ tê kfuªj¢

nr®¡ifjh‹ bghJthf eilbgW«

kfuªj¢nr®¡ifKiwahF«.

fh‰Wtêkfuªj¢nr®¡if

(månkh~Ãè)

fh‰¿‹ _y« kfuªj¢ nr®¡if

eilbgW« bgU«ghyhd ky®fŸ

Á¿ajhfΫ,kzk‰wjhfΫnj‹Ru¥ò

ÁwFfŸ fhz¥gL«. Áy ky®fëš,

Nyf KoahdJ kfuªj öŸfis

vëš bgWtj‰F V‰wthW mséš

bgçajhfΫ,»is¤J«ÏwFngh‹W«

fhz¥gL«.v.fh.k¡fh¢nrhs«.

månkhÚy° ky®fS¡F v.fh.

ò‰fŸk‰W«ig‹.

Úç‹têkfuªj¢nr®¡if

(iAonuh~Ãè)

Úç‹ _y« eilbgW« kfuªj¢

m‰wjhfΫ fhz¥gL«. fh‰¿‹_y«

kfuªj¤öŸfŸ vL¤J¢ bršY«nghJ,

ÅzhF« kfuªj¤ öŸfis <Lf£l,

mÂf mséš kfuªj¤ öŸfis

cUth¡F»‹wd. kfuªj¤ öŸfŸ

fh‰¿š vL¤J¢ brštj‰nf‰g cy®ªj

öŸfshfÏU¡F«.ÁykfuªjöŸfëš

nr®¡if Ú® thœ jhtu§fëš

eilbgW»wJ. v.fh.thè°Úçah. ÏJ

iAonuh~ÃèvdΫmiH¡f¥L»wJ.

ky®fŸÁ¿ajhfΫäfE©âajhfΫ

fhz¥gL«.

éy§Ftê,fh‰Wtê,Ú®têæš

kfuªj¢ nr®¡if eilbgW« Áy

jhtu§fë‹ky®fis¢nrfç.

mªjªj tê kfuªj¢

nr®¡iffS¡nf‰g, m«ky®fëš

fhz¥gL« jftikÎfis

F¿¥bgL¤J xU m£ltizia

jah®brŒ.

braš 4.6

4.3.fUÎWjš

kfuªj¢nr®¡ifia¥g‰¿go¤jij

ãidÎ¥gL¤Âgh®¡fΫ.

gl«.4.12.fh‰¿‹_y«kfuªj¢nr®¡if

gl«.4.13Úç‹_y«kfuªj¢nr®¡if

gl«.4.11éy§Ffë‹_y«kfuªj¢nr®¡if

cæ

ça

š

62

kfuªj¤ öŸfŸ, kfuªj¥

igæèUªJ Nyf Koia miltJ

kfuªj¢ nr®¡if vd¥gL«. x›bthU

kfuªj¤öS«,v¡ir‹,Ï‹il‹vd

ÏU ghJfh¥ò ciwfis bg‰WŸsJ.

btëÍiw (v¡ir‹) jo¤J«, gy

Á¿a ts®Jisfis¡ bfh©LŸsJ.

cŸSiw(Ï‹il‹)bkšèaÛŸj‹ik

cilaJ.

kfuªj¤öŸKis¤jš

kfuªj¤ öŸ, jFªj Nyf Koæš

éGªjJ« Kis¡f Mu«Ã¤JéL« .

K®ªjkfuªj¤öŸÏu©Lbršfis¡

bfh©lJ.bgçabršcly¢bršv‹W«,

Á¿a brš c‰g¤Â brš (b#dnuo›

brš) v‹W« miH¡f¥gL»wJ. cly¢

bršyhdJ Kis¤J ts®Jisæ‹

_y«»ê¤J¡bfh©LbtëtU»wJ.

ÏJ Nyf¤ j©L têahf xU Ú©l

FHhŒnghšts®»wJ. ÏJntkfuªj¡

FHyhF«.c‰g¤Âbrškfuªj¡FHhæš

gF¥ò‰W Ïu©L M© nfÛ£Lfshf

khW»‹wd(éªJfŸ).

4.3.1fUÎWjšãfœ¢Á

kfuªj¡ FHš fU¥ig¡FŸ

ts®Jisæ‹ têahf EiH»wJ.

Ϫj ãiyæš kfuªj¡ FHš bto¤J,

nfÛ£LfŸ kfuªj¡ FHèš ÏUªJ

fU¥ig¡FŸbrš»‹wd.m©l¤Jl‹

xU M© nfÛ£L«, Ïu©lh« ãiy

clfUÎl‹ k‰bwhU M© nfÛ£L«

Ïiz»‹wd. Ϫj Ïizé‰F

fUÎWjšv‹Wbga®.

KGikailªj fUΉw K£il¡F

irnfh£ v‹W bga®. ÏJ fUthf

ts®»wJ.

4.3.2Ïu£il¡fUÎWjš

Ïu©lhtJ M© nfÛ£ Ïu©lh«

ãiyc£fUÎl‹Ïiz»wJ.Ïu©lh«

ãiyc£fUÏu£ilka¤j‹ikÍilaJ.

ϪjÏUkac£fUÎl‹k‰bwhUM©

nfÛ£ ÏiztJ _éizÎ vd¥gL«.

_éizé‹ _y« cUthF« c£fU

fUñ©c£fUvd¥gL«.VbdåšÏJ

fUñizc©lh¡F»wJ.fUñ©xU

czñ£l¤ÂRthF«.ÏJfUts®tj‰F

cjλwJ. Ïu©LM© nfÛ£Lfëš

x‹W m©l¤JlD«, k‰bwh‹W

Ïu©lh«ãiyc£fUÎlD«ÏiztJ

Ïu£il¡fUÎWjšvd¥gL»wJ.

gl«.4.16Ïu£il¡fUÎWjš

gl«.4.14kfuªj¤öŸKis¤jš

gl«.4.15fUÎWjš

kfuªj¤öŸ

kfuªj¡FHš

éªJ

FHšc£fU

kfuªj¡FHš

kfuªj¤öŸ

Nšj©L

Nš fU¥ig

63

myF-4

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

4.3.3fUÎWjY¡F¥Ã‹V‰gL«kh‰w§fŸ

fUÎW¤jY¡F¥Ã‹d®,

1.NyhdJéijahfkhW»wJ.

2.NYiwfŸ éij ciwfshf

khW»‹wd.

3.Nyf¥igts®ªJbgçjh»fåahf

khW»wJ.

4.4fåcUthjš

c§fŸmidtU¡F«fåfŸv‹gJ

bjçªj x‹whF«. Ïit e« m‹whl

thœéše«äläUªJÃç¡fÏayhjjhf

cŸsJ.fåfŸit£lä‹r¤JmÂf«

bfh©Lek¡FM‰wiy¤jU»‹wd.

j‰bghGJ eh« fåfë‹ ts®¢Á

mjå‹tiffis¥g‰¿fh©ngh«.

fåfŸ fUÎWjè‹ éisthf

cUth»‹wd v‹gij eh« Kªija

ghl¤Ânyna gæ‹WŸnsh«. fUΉw

K®ªj N‰ig få vd¥gL«. Ïš

Ïu©Lghf§fŸcŸsd.

1.få¤njhš(bgçfh®¥)2.éijfŸ.

fUÎWjš eilbgwhknyna Áy

jhtu§fëš fåfŸ cUth»‹wd.

m¤jifafåfS¡FfUÎwh¡fåfŸ

(m) gh®¤Ândhfh®Ã¡ fåfŸ v‹W

bga®.

v.fh. éijæyh Âuh£ir, bfhŒah,

Kjèad.

4.4.1fåfë‹tifghL

fåfŸ Ñœf©lthW tif¥gL¤j¥

g£LŸsd.

jå¡få,ÂwŸfå,T£L¡fåvd

_‹Wtif¥gL«.

jå¡få, rijg‰WŸs

jå¡få v‹W«, cy®få v‹W«

tif¥gL¤j¥g£LŸsJ.

4.4.2.rij¥g‰WŸsjå¡få

rij¡ g‰WŸs jå¡ fåfŸ,

K®¢ÁÍW« bghGJ rij¥

g‰WŸsjhfΫ, rhW ãiwªjjhfΫ

cŸsd. Ïit btoah¤ j‹ik

bfh©lit. få¤ njhyhdJ, få

btë¤njhš (vÃfh®¥) få eL¤njhš

(Ûnrfh®¥)fåc£njhš(v‹nlhfh®¥)vd

_‹WgFÂfshfntWgL¤j¥g£LŸsJ.

rij¥ g‰WŸs få Ïu©L

tif¥gL« 1. g¡nf£, (KG rij¡få)

2.£%¥(cŸX£Lrij¡få).

g¡nf£tiffåfŸÛ©L«, bg®ç,

bA°bgçoa«, ngh«, bggngh vd

tif¥gL¤j¥g£LŸsd.

4.4.3 cy®jå¡få : Ï¡fåfë‹

btë¤njhš cy®ªJ fhz¥gL«.

mit bto¥gj‹ mo¥gilæš

_‹W tiffshf¥ Ãç¡f¥gL»wJ.

1. cy®btofå, 2. cy®btoahfå,

3.ÃsΡfå

cy®btofå: få K®ªjË

bto¤Jéijfisbtëna‰W«.

cy®btoahfå: få K®ªjhY«

bto¥gšiy.fåæ‹btë¥òw¤njhš

mG»aËéijfŸbtëna‰w¥gL«.

4.4.4 ÃsΡfå : få K®ªjË

xUéij¡ bfh©l gy ghf§fshf¥

ÃçÍ«. Ϫj ghf§fS¡F bkçfh®¥

v‹W bga®. éijfis¡ bfh©l

bkçfh®¥ bto¥gšiy. vdnt ÃsΡ

fåahdJcy®btok‰W«cy®btoahj

vdÏUg©òfisÍ«bfh©LŸsJ.

gytifahdfåfisnrfç¡f.

mit v›tif få vd m¿ªJ

mt‰iw¥g‰¿F¿¥òvGJf.

braš4.7

cæ

ça

š

64

4.4.5ÂuŸfå:

nkšk£l N‰igbfh©l Ïizahj

gyNšÏiyfŸcŸsjåkyçèUªJ

cUthF« få ÂuŸfåahF«. jå¤j

x›bthU NèiyÍ« ÁW fåahf

ts®¢Áail»wJ. vdnt ÂuŸ fåæš

xU bghJthd fh«Ãš gy ÁWfåfŸ

bfh¤jhffhz¥gL«.v.fh.be£oè§f«.

m‹ndhdh °Fthnkhrh (Ójh¥gH«)

jhtu¤Â‹ fåæš Nèiyfë‹

éë«òfŸ ÏizªJ xU KG¡fåahf

njh‹W«.

4.4.6T£L¡få gy ky®fŸ bfh©l xU kŠrçæš

ÏUªJ cUthF« x‰iw¡få

T£LfåahF«. ÏJ ÏUtif¥gL«.

1)nrhnuhÁ°,2)ir¡nfhd°.

få

ÂuŸfå

cy®få

jå¡få

rij¥g‰WŸsfå

T£L¡få

irnfhd°nrhnuhÁ°

ÃsΡfå

1.byhbk©l«

2.»çnkhfh®¥

3. bu¡kh

cy®btoah¡

få

1.mÑ‹2.nfçah¥Á°3.Á¥bryh4.bfh£il

cy®btofå

1.ÏUòwbtofå(byT«)

2.xUòwbtofå3.fh¥Nš

cŸx£L¢

rij¡få

(£%¥)

KGrij¡få

1. bg®ç2.bA°bgçoa«3. ngh«4. bgngh

(i)miwbtofå (ii)jL¥òRt®miwbtofå

gl«.4.17be£oè§f«

gl«.4.18Ójh¥gH«

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

ÁªÂ¡f,go¡f,Ëd®m¿f.

fåfëš V‹ gy tiffŸfhz¥gL»wJ?

fåfë‹tif¥ghL

65

myF-4

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

rij¥g‰WŸsfåfŸ

t.v©. tif gl« és¡f«

1. bg®ç j¡fhë ÏJx‹WmšyJ gyéijfŸbfh©lfå.fåbtë¤njhšäfΫbkšèaJ.fåeL¤njhšrhW«rij¥g‰WŸsjhÍ«fhz¥gL»wJ. éijfŸ ÏšòijªJŸsJ Ï¥gF c©Q«gFÂahF«.v.fh.j¡fhë.

2. bA°bgçoa« MuŠR Ï¡få m¢R Nš x£L Kiw bfh©lgy Nyf ÏiyfŸ ÏizªJ nkš k£lN‰igæèUªJ ts®¢Á mil»wJ.Ïj‹ få¤ njhèš, få btë¤ njhšjo¤J«, gy v©bzŒ Ru¥Ãfis¡bfh©L«fhz¥gL»wJ.fåeL¤njhšbt©kahd gŠR ngh‹¿U¡F«. ÏJfå btë¤ njhYl‹ ÏizªJŸsJ.få c£njhè‹ c£òw Rt®fëèUªJgy rij¥ g‰WŸs rhWŸs öéfŸnjh‰Wé¡f¥gL»‹wd.ÏJntfåæ‹c©Q«gFÂahF«.v.fh.MuŠR

3 ngh« M¥ÃŸ Ï¡få gyéijfŸ bfh©lit. IªJÏizªjNyfÏiyfŸbfh©lÑœk£lN‰ igæèUªJ njh‹W»‹wJ. Ïšc©z¡ Toa gF rij¥ g‰WŸsó¤jskhF«. c©ikahd fåæ‹cŸns gyéijfŸ fhz¥gL«. v.fh.M¥ÃŸ,ngç.

4 bg¥ngh btŸsç ÏJ_‹WNyfÏiyfŸÏizªJRt®Nš x£L Kiwia¡ bfh©l Ñœ k£lN‰igæèUªJnjh‹W»wJ.Nšx£L¤ÂRéš gy éijfŸ fhz¥gL»‹wd.få eL¤njhY« Nš x£L¤ ÂRΫc©Q«gFÂah»wJ.v.fh.F¡f®Ã£lh(órâ),btŸsç

5 £%¥cŸx£Lrij¡få

kh ÏJ X® miw, xU éij bfh©lrij¡få. Ï¡få xU Nyf ÏiyNyf¤ÂèUªJc©lh»wJ.Ïj‹få¤njhèš,fåbtë¤njhš,njhšngh‹W«,få eL¤njhš rij¥g‰WŸsjhfΫ,få c£njhš fš ngh‹W fod¤j‹ikbfh©L« fhz¥gL«. rij¥g‰WŸsfå eL¤njhš c©Q« gFÂahF«.få c£njhš fš ngh‹w fodkhfÏU¥gÂdhš, Ï¡få fš ngh‹w fåv‹WmiH¡f¥gL»wJ.

cæ

ça

š

66

t.

v©.tif gl« és¡f«

1 ÏUòwbto

få

(byT«)

mtiu Ï¡få xU Nyf Ïiyædhš Md

X®miwk‰W«éë«òNšx£LKiw

bfh©l nkšg£l N‰igæèUªJ

c©lh»wJ. fåK®¢ÁmilªjJ«,

få¤njhè‹ ÏUòw§fëY«

cŸs éë«òfŸ bto¤J éijis

btëna‰W»‹wd.v.f.mtiu,g£lhâ

2. xUòw

btofå

vU¡F Ï¡fåÍ«, ÏUòw btofåia¥

ngh‹wnj. Mdhš, få¤ njhš xU

éë«Ãš k£L« bto¤J éijfis

btëna‰W»‹wd.

v.fh.vU¡F.

3. fh¥Nš

m)miw

btofå

M)miw

jL¥ò¢Rt®

btofå

gU¤Â

bt©il

gy éijfŸ bfh©l få, gy Nyf

ÏiyfŸ Ïizªj nkš k£l mšyJ

Ñœk£l N‰igæèUªJ ts®¢Á

milªjfåahF«. Ï¡fåfŸgšntW

Kiwfëšbto¡»‹wd.

v.fh.gU¤Â,bt©il

cy®btofåfŸ:Ï¡fåfŸcy®ªjfå¤njhiy¡bf©LŸsJ.cy®fåfŸ,

bto¤Jéijfisbtëna‰W»‹wd.mitbto¡F«éj¤Â‹mo¥gilæšcy®

btofåfŸ,cy®btoah¡fåfŸ,ÃsΡfåfŸvdÃç¡f¥gL»‹wd.

cy®btoah¡få

Ï¡fåfëšfå¤njhšcy®ªJéijfisbtëna‰wfåciwÃstiltšiy.

få¤njhšmG»aËòjh‹éijfŸbtëna‰w¥gL»‹wd.

1. btoahcy®

ÁWfå

(mы)

»ëkh£o°,

mªÂkªjhiu

Ï¡få xUéij bfh©lJ. xU

NyfÏiy,xUNyfmiw,nkšk£l

N‰igæèUªJ c©lh»aJ.

få¤ njhš cy®ªJ r›Î ngh‹W

éijÍiwÍl‹ Ïizahkš

jå¤ÂU¡F«.

v.fh.»ëkh£o°,mªÂkªjhiu

67

myF-4

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

2. btoahcy®

jhåa«

(fh®ah¥Á°)

beš xUéij bfh©l få. xUNyf

Ïiy, xU Nyf miw, nkš k£l

N‰igæèUªJ njh‹¿a ÁW

få. få¤njhš éijÍiwÍl‹

ÏizªÂU¡F«.

v.fh.beš,nfhJik,nrhs«.

3. Á¥bryh oiulh¡° ÏJ Ñœk£l¢ N‰igæèUªJ

njh‹¿aÏUNyfÏiyÏizªj

Xuiw, xUéij bfh©l få.

Ïj‹ få¤njhš éijÍiwÍl‹

Ïizahkš jå¤ÂU¡F«. v.fh.

£iulh¡°,NçafhªÂ.

4. bfh£il KªÂç ÏJcy®btoahxUéijbfh©l

få. Ïj‹ få¤njhš tw©L

fod¤j‹ikbfh©oU¡F«. ÏJ

Ïu©L mšyJ gy Nyf Ïiy

bfh©l nkšk£l N‰ igæèUªJ

njh‹¿aJ.

v.fh.KªÂç.

4.4.4.ÃsΡfåfŸ

Ï¡få, gy xUéij bfh©l ÁW gFÂfshf Ã绋wJ. Ï¢ÁW gFÂfŸ

x›bth‹W« bkçfh®¥ vd¥gL«. Ϫj bkçfh®¥òfëš éijfŸ bto¤J

btënawhkšcŸnsnafhz¥gL«.vdnt,ÃsΡfåfŸ,btofå,btoah¡få

M»aÏUfåfë‹g©òfisÍ«bfh©LŸsJ.

1 byhbk©l«

fUnty« Ï¡få,ÏUòwbtofåiax¤JŸsJ.Ï¡fåæš

éijfS¡»ilna FW»a gFÂ fhz¥gL»wJ.

Ï¥gFÂæš få xU éij bf©l ÁW gFÂahf

Ãç»wJ.v.fh.fUnty«.

2. ¡bunkhfh®¥

bfh¤Jkšè ÏJÏUNyfÏiyfŸÏizªj,ÏUmiwfis

bfh©l Ñœk£l N‰igæèUªJ c©lh»a

fåahF«. ÏJ ÚŸ th¡»š ÃsΉWÏu©LxU

éijÍŸs btoah ÁW fåfsh»‹wd. Ïj‰F

bkçfh®¥v‹Wbga®.v.fh.bfh¤Jkšè

3. bu¡kh

Mkz¡F ÏJ _‹W Nyf ÏiyfŸ Ïizªj nkšk£l

N‰igæèUªJts®¢Áailªj få. Kjèšfå

bto¤J xU éijÍŸs ÁW fåah»wJ. ÃwF

x›bthU ÁW fåÍ« kWgoÍ« Ústh¡»š ÃsªJ

éijfisbtëna‰W«.ÏJx‰iwéijbfh©l

_‹Wfh¡f°fshfÃ绋wJ.v.fh.Mkz¡F

cæ

ça

š

68

4.4.6T£L¡få

kŠrçæYŸsvšyhky®fS«rij¥g‰WŸsjhfkh¿,äfΫbeU¡fkhfmikªJ

T£L¡ fåia cUth¡F»wJ. T£L¡fåfŸ ÏU tif¥gL«. 1. nrhnuhÁ°,

2.irnfhd°

1. nrhnuhÁ° gyh Ï¡fåæš kŠrçæ‹ ika¤ j©L, klš,

f®kŠrçæ‹ky®fŸmid¤J«ÏizªJ

T£L¡ fåia¤ njh‰Wé¡»‹wd.

gyh¡ fåæš ika m¢R jo¤J rij¥

g‰WilaJ.jo¤jrij¥g‰Wl‹fhz¥gL«

óéjœfŸ c©Q« gFÂahF«. få¤

njhš igngh‹W xU éijÍl‹ ÏU¡F«.

Ú©l, bt©ikahd, j£ilahd c©Q«

óéjœfS¡F Ïilna fhz¥gl¡ Toa

mik¥òfŸ ky£L ky®fshF«. fåæ‹

nk‰òw¤Âš fhz¥gL« K£fŸ Nš

_ofshF«.

2. irnfhd° m¤Â ÏJ iAgªnjhoa« v‹w Áw¥ò tif

kŠrçæèUªJ njh‹¿a k‰bwhU

tifT£L¡fåahF«. m¤Â¡fåæš

ó¤js« rij¥g‰WlåUªJ fåæ‹

c©Q« gFÂah»wJ. Ïš bgU«

mséyhd E©âa xUghš ky®fŸ

fhz¥gL»‹wd.v.fh.Mš,m¤Â.

4.4.7.éijcUthjš

fUΉw Nš éij vd¥gL«.

éijæš, fU, czÎ¥ bghU£fbsd

éijÍiwædhšNH¥g£LŸsJ. rhjf

khdNœãiyæšéij Kis¤J òÂa

Ïsªjhtu§fshfts®¢Ámil»wJ.

éijfŸ, msÎ, tot«, t©z«

k‰W« nk‰gu¥ò M»at‰¿š bgU«

mséšntWg£L fhz¥gL»‹wd.

M®¡»L jhtu§fëš v©z‰w

E©âa éijfŸ JfŸ ngh‹W

fhz¥gL»‹wd.bj‹idæš,mséš

bgçaxnuxUéijcŸsJ.Ï›éij

xUKGjhtukhfts®¢Ámil»wJ .

éijæš (fUéš) f hz¥gL«

éijæiyfë‹ v©â¡ifæ‹

mo¥gilæš ó¡F« jhtu§fis

ÏUé¤Âiy, xUé¤Âiy jhtu§fŸ

vdÏUtiffshfÃç¡fyh«.

1.ÏUé¤Âiyjhtu§fŸ:

éijfŸ Ïu©L é¤Âiyfis¡

bfh©LŸsd. v.fh. g£lhâ, mtiu

k‰W«Mkz¡F.

2.xUé¤Âiyjhtu§fŸ:

éijfŸ xU é¤Âiyia¡

bfh©LŸsd. v.fh. k¡fh¢ nrhs«,

beš,nfhJikk‰W«bt§fha«.

69

myF-4

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

ÏUé¤Âiyéijæ‹mik¥ò(mtiu)

éijahdJ jo¤j, K£il tot«

bfh©L, bkèjhf xU òw« tisªJ

fhz¥gL«.Ϫj¥gFÂæš,ÚŸt£l¤Âš

mikªjbt©ikahdr‰Wjo¤ju~ng

v‹w mik¥ò cŸsJ. Ϫj u~ngæ‹

xUEåæšÁ¿aJiscŸsJ.Ïj‰F

ts®Jis mšyJ ik¡nuhigš v‹W

bga®.

Úçš Cw it¡f¥g£l éijia

bkJthf mG¤J«nghJ, Ú®¤JëÍ«,

fh‰W¡ FäœfS« Ϫj ts®Jisæ‹

têahfbtëtU»‹wd.

fU, éijÍiwahš NH¥g£LŸsJ.

fUéšxUikam¢RcŸsJ.ÏjDl‹

rij¥g‰WŸs ÏUéijæiyfŸ

ÏizªJŸsd. ika m¢Á‹ xU

Kidæš KisntU« k‰bwhU

Kidæš Kis¡ FU¤J« cŸsd.

Kis ntç‹ EåahdJ ts®Jisæ‹

mU»š mikªJŸsJ. Kis¡

FU¤jhdJ, Ïu©L é¤ÂiyfS¡F

Ïilæš cŸsJ. Kis¡ FU¤Âš

Á¿a F£ilahd ika¤ j©L«, äf¢

Á¿a bkh£L«, Féªj Ïu©L Á¿a

ÏiyfS«cŸsd.

xUé¤Âiyéijæ‹mik¥ò(beš)

beš, jhtu¤Â‹ éij vd

miH¡f¥g£lhY« mJ c©ikæš

xU fåahF«. ÏJ btoah xU

éijÍila jå¡få MF«. Ïj‰F

fh®ah¥Á° v‹W bga®. bešéijæ‹

ciw äf bkšèajhF«. fåÍiw

bkšèaJ k‰W« ÏJ éijÍiwÍl‹

ÏizªJŸsJ. fåahdJ bghJthf

kŠrŸ ãw óto¢ brš k‰W«

ó¡fh«ò bršfshš _l¥g£LŸsJ.

Ït‰¿‰F bghJthf cä v‹W bga®.

fUthdJ °T£lšy« vd¥gL« xU

é¤ÂiyiaÍ«, FW»a m¢irÍ«

bfh©LŸsJ. FW»a m¢ÁDila

moEåæšKisntU«,EåKidæš

Kis¡FU¤J«cŸsd.KisntuhdJ

nfhènahiurh vd¥gL« Kisnt®

ciwædhš _l¥g£LŸsJ. Ïnj

ngh‹W Kis¡ FU¤J nfhèah¥ilš

gl«.4.20xUé¤Âiyjhtuéij(beš)gl«.4.19ÏUé¤Âiyjhtuéij(mtiu)

éijciw

fU

fUñ©

éijciw

é¤ÂiyfŸ

Kisnt®

cæ

ça

š

70

vd¥gL« ciwædhš _l¥g£LŸsJ .

beš fåia <ukhd k©âš C‹¿a

XçU eh£fS¡FËd® nfhènahiurh

éijia »ê¤J¡ bfh©L btë

tU»wJ. nfhènahiurhit »ê¤J¡

bfh©L Kisnt® btë tU»wJ.

ϧFϪjKisnt®be‰gæç‹nt®¤

bjhFÂahfkhWtšiy.Ïj‹Ã‹d®

tsU« Kis¡FU¤J mo¥gFÂæš

cŸs fQéèUªJ nt®fŸ

njh‹W»‹wd. vdnt Ϫj nt®fŸ

nt‰¿lnt®fŸvdmiH¡f¥gL»‹wd.

Ϫjnt‰¿lnt®fŸK®ªjgæç‹ršè

nt®¤bjhF¥ghfkhW»wJ.Ïj‰»ilna

Kis¡ FU¤J mj‹ ciwia

(nfhènah¥ilš) »ê¤J¡bfh©L

jiu¡Fnkšts®»wJ.

#hofëš,flšÚU«mt‰¿šéij

fisÍ«vL¤J¡bfh©L7eh£fs¡F¥

ÃwFm›éijfisršyilæšÏ£L,

FHhæèUªJ tU« j©Ùçš fGÎ.

Û©L« mjid F¿¥Ã£l bjh£o¢

brofisC‹¿ts®¢Áiaftå.

braš 4.8

4.5.fåfS«éijfS«guÎjš

éijfŸ, j‹ jhŒ jhtu¤ij é£L

btFbjhiyéšéG»‹wdV‹?

jhtu§fëš Ïd¥ bgU¡f¤

j‹ik äfΫ éa¡f¤j¡f tifæš

cŸsJ. xU jhtu¤ÂèUªJäfmÂf

éijfŸguΫfhuâfŸ

jhtu§fëšfåfŸk‰W«éijfŸ

ÑœfhQ«fhuâfë‹_y«guλ‹wd.

mitétç¡f¥g£LŸsd.

jhåa§FKiw(M£nlhnfhç)

Ï«Kiwæš, fåfS« éijfS«

äf ntfkhf guλ‹wd. ghšr«

jhtu¤Â‹ fåfŸ ÂObu‹W bto¤J

éijfŸÁj¿¥guλ‹wd.

bjçªJbfhŸ!

lh®é‹,K£ilnfh°,bt§fha«

ngh‹w jhtu§fë‹ éijfis

ga‹gL¤Â, flš Úçš, éij

Kis¤jèš, flš Úç‹ bt¥gãiy

jh¡f« k‰W« éijfŸ flš

Úçš äj¤jš M»at‰iw¥ g‰¿

MŒÎfis nk‰bfh©lh®. Mdhš

flš Úçš éijfŸ Ïw¥gij

j‹Dila MŒé‹ Koéš

f©l¿ªjh®. mt® MŒé‰F

ga‹gL¤Âa 87 Á‰¿d§fëš ¾

g§FéijfŸ,flšÚçš28eh£fns

jh¡FÃo¤jd v‹gij lh®é‹

m¿ªjh®.

v©â¡ifæšéijfŸcUth»‹wd.

xU jhtu¤Â‹ éijfŸ mid¤J«

mj‹ jhŒ¤ jhtu¤Â‹ mU»nyna

éGªJ Kis¤jhš, C£l«, Ú®,

M¡Á#‹, Nça xë Ït‰¿‰fhf¥

ngh£o V‰gL»wJ. xnu Ïl¤Âš Ïs«

jhtu§fŸ T£lkhf ÏU¡F«bghGJ,

vëš nkÍ« éy§Ffëdhš

mê¡f¥g£L éL»‹wd Ϫãiy,

m¤jhtuÁ‰¿d§fŸKGtJkhfmêÍ«

ãiyiaV‰gL¤J«.

bgU«ghyhd jhtu§fëš fåfS«

éijfS« guªj mséš guÎtj‰F

V‰g gy jf mikÎfis¥ bg‰WŸsd.

éijk‰W«fåguÎjèšgyfhuâfŸ

brašgL»‹wd. ÏJ xnu Ïl¤Âš

jhtuT£l§fë‹beçrèdhšV‰gL«

ngh£oæèUªJ éLglΫ, mnj

rka¤Âš,jhtuÁ‰¿d§fŸbt‰¿fukhf

guÎtj‰F«, òéæš j§fis ãiy

ãW¤jΫtêtF¡»wJ.

71

myF-4

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

f Áy bfh©il¡ fliyæ‹

Cuit¤j éijfis <u¤

JâæšÏuÎKGtJ«it.

f mÂf¥goahd Úçid tof£o,

éijfis <u¤ Jâahš _o

xUehŸKGtJ«it.éijfŸ

cyuhkšgh®¤J¡bfhŸ.

f éijfis ftdkhf eW¡»

cŸns ÏU¡F« gšntW ghf§

fisftå.

f mjid gl§fëš cŸs

ghf§fnshLx¥Ã£Lmilahs«

fhzKo»wjhv‹gij¥gh®.

braš4.9

gl«.4.23ÚçšéijguÎjš(jhkiu)

gl«.4.21jhåa§»éijguÎjš(ghšr«)

gl«.4.22fh‰¿šéijguÎjš(oiulh¡°)

fh‰¿šguÎjš(månkhnfhç)

Ï«Kiwæš fåfS« éijfS«

fh‰¿‹ _y« guλwJ. fh‰¿š btF

öu¤ÂšäjªJbrštj‰FV‰géijfŸ

Á¿ajhfΫ, nyrhfΫ, JfŸfshfΫ

cŸsd. Áyt‰¿š fh‰¿š vL¤J¢

brštj‰F VJthf éijfë‹

nk‰gu¥ÃštsçfŸk‰W«#›Îngh‹w

ÏwFfŸfhz¥gL»‹wd.

v.fh.vU¡F,KU§if

oiulh¡° jhtu¤Â‹ fåfëš,

ãiy¤j òšèt£lkhdJ gh¥g°

öéfshf khWghL milªJŸsJ.

ÏwF ngh‹w öéfŸ ghuhN£ ngh‹W

brašg£LfåguÎjY¡FcjλwJ.

ÚçšguÎjš(iAonuhnfhç)

Ï«Kiwæš, fåfS« éijfS«

Úç‹_y«guλwJ. Úç‹_y«guΫ

fåfëš,Úçšäj¥gj‰FV‰wthWfå

ciwmikªJŸsJ. bj‹idæš,få

eL¤njhyhdJ eh® ngh‹W mikªJ,

Úuiyfë‹Únuh£l¤Â‹_ykhfbtF

öu¤Â‰FvL¤J¢bršy¥gL»‹wd.

jhkiuæšó¤jskhdJgŠRngh‹W

fh‰wiwfis¡ bfh©L Únuh£l¤Âš

äj¡F« j‹ikia bg‰WŸsJ.

ó¤js¤Âš fhz¥gL« éijfŸ

jåahf¥ÃçªJÚçšäjªJbr‹WntW

Ïl¤ÂšKis¡»‹wd.

éy§FfshšguÎjš(Nnfhç)

fåfS« éijfS« éy§Ffë‹

cæ

ça

š

72

ÁwFfis¡bfh©lfåk‰W«

éijfis¢nrfç

oiulh¡° jhtu¤Â‹ fåia

ftå¤J gl« tiu. gh¥g°

öéia¥gh®.

V‹bj‹idæšfåeL¤njhš

ehuhfcŸsJ?

c‹ mUfhikæš cŸs Áy

jhtu§fis¢ nrfç. mitfë‹

t£lhu¥ bga®fŸ ahit?

mitfë‹jhtuéašbga®fis¡

f©LÃo¡fÏaYkh?

braš 4.10

_y« guλ‹wd. mj‰nf‰g, Áy

fåfë‹fåbtëciwfëšK£fŸ,

bfh¡»fŸ,tsçfŸngh‹wmik¥òfŸ

bg‰WŸsd. Ϥjifa fåfis¡

bfh©l jhtu§fis cuÁ¢ bršY«

bghGJfåfŸnk‰f©lòwtsçfë‹

cjéahš éy§Ffë‹ clèš x£o¡

bfhŸ»‹wd. Ëd® gy Ïlfëš

éy§FfŸ bršY«bghGJ fåfŸ

guλ‹wd.

rhªÂa« jhtu¤Â‹ fåfëš Tça

bfh¡»fŸ ngh‹w mik¥òfŸ _

ykhfΫ, ehÍUé jhtu¤Âš fåfëš

ãiy¤ÂU¡F« óéjœfŸ Eåæš

T®ikahf ÏU¥gÂdhY« Ï¡fåfŸ

vëjhf éy§Ffëš clèš x£o¡

bfhŸ»‹wd.

gyrij¥g‰WŸsfåfŸ,éy§FfŸ

k‰W« kåj®fshš c©z¥g£L,

mitfë‹ fêÎfŸ _y« éijfŸ

btF öu¤Â‰F guλ‹wd. j¡fhë

k‰W« bfhŒah fåfŸ éijfnshL

c©z¥g£L,éijfŸfêÎfë‹_y«

btëna‰w¥gL»‹wd. ÏJngh‹w

éijfŸ j§fë‹ éij ciwfë‹

_y«brçkhdrhWfëèUªJ(Digestive Juice) vªjéj ghÂ¥ò« V‰glhkš

ghJfh¡f¥gL»‹wd.

kåj‹, fåfŸ k‰W« éijfŸ

gl«.4.25éy§FfëdhšéijguÎjš(ehÍUé)

gl«.4.24éy§FfëdhšéijguÎjš(rhªÂa«)

guÎjY¡F fhuzkhf cŸsh‹.

gšntW bghUshjhu K¡»a¤Jt«

thŒªj, Á‹nfhdh, u¥g®, ôfè¥l°

ngh‹w jhtu§fis bjhiyéš cŸs

Ãw ehLfëèUªJ bfh©L tªJ

òÂa Nœãiyfëš bt‰¿fukhf

m¿Kf¥gL¤Âbt‰¿f©LŸsh‹.

73

myF-4

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

kÂ¥ÕL

gF–m

1.xU brš cæçfshd mÛgh k‰W« gh¡Oça§fëš eilbgW« Ïd¥ bgU¡f tiffëš x‹W.

(J©lhjš;Ïu©lhf¥Ãs¤jš;mU«òjš;°ngh®c©lhjš).

2.ó¡F«jhtu§fë‹ghèd¥bgU¡fKiwæšeilbgW«KjšãfœÎ.

(fUÎWjš;Kis¤jš;Û©L«cUthjš;kfuªj¢nr®¡if)

3.Ñœf©lt‰¿šrçahdT‰WvJ?

(efU«Âwd‰w,bkšèaRtiuÍilaitN°ngh®fŸ;

ÁyMšfh¡fŸ,gh¡Oça§fŸk‰W«óŠirfëšc©lhF«efU«j‹ikÍilaghèyh°ngh®fŸ,

Vifbd£LfŸ;

óŠirfëšc©lhF«X®c£fUbfh©lefU«Âwd‰wghèyh°ngh®fŸ,bfhåoah;

(rhjfk‰wNœãiyfëšMšfh¡fëšc©lhF«jo¤jRtiuÍilacly¢bršfŸv¥gshndh°

ngh®fŸ.)

4.fUΉwN‰igfåMF«.xUkyç‹gyÏizahjNyfÏiyfŸbfh©lnkšk£lN‰igæèUªJ

cUthF«få.(ÂwŸfå;T£L¡få;jå¡få;gyfå)

5.ÚçšCwit¤jéijiamG¤J«bghGJÏj‹têahf Ú® fÁ»wJ. (Ïiy¤Jis; by©obrš;

ik¡nuhigš;Kisnt®)

6.kh§få, fšngh‹w fåv‹wiH¡f¥gL»wJ. VbdåšÏj‹ (fåbtë¤njhš, njhš ngh‹wJ;

fåeL¤njhšfšngh‹wJ;fåc£njhšrij¥g‰WŸsJ;fåc£njhšfodkhdJ.)

7.jtwhdT‰iwnj®ªbjL.

(ÏUé¤Âiy jhtu éijæš fhz¥gL« F£ilahd br§F¤jhd bt©ikahd gF¡F u~ng

v‹Wbga®;

ÏUé¤Âiyjhtuéijæšfhz¥gL«äfE©âaJis¡Fik¡nuhigšv‹Wbga®;

(fUéšj©LcUthF«gF¡FKisnt®v‹Wbga®;

fUéšnt®cUthF«gF¡FKisnt®v‹Wbga®.)

8.Ñœf©lT‰W¡fëš,fh‰¿‹_y«fåguÎjY¡fhdrçahdT‰iwnj®ªbjL.

(fåfŸk‰W«éijfŸÂObu‹Wbto¤JguλwJ;

oiulh¡°jhtu¤Âš,òšèt£l«,gh¥gh°öéfshfkh¿fåguÎjY¡FcjλwJ;

rhªÂa«jhtu§fëšfåfŸTçaK£fŸ_y«guλwJ;

bj‹idæ‹fåeL¤njhšeh®ngh‹WcŸsJ.)

9._éizédhšc©lhF«ÂRfUé‹ts®¢Á¡FC£l«më¡ftšyJ.

(irnfh£;Nšx£L¤ÂR;°T£blšy«;fUñ©)

10.j‹kfuªj¢nr®¡ifæ‹Ôik.

(kfuªj¤ öŸfŸ Åzhtšiy; éijfŸ Fiwªj v©â¡ifæš c©lh»‹wd; ÏUghš

ky®fëšf£lhakhfeilbgW»wJ;ky®fsJkfuªj¢nr®¡if¡Fbtë¡fhuâfisrh®ªÂU¡f

mtÁaäšiy).

cæ

ça

š

74

gF–M

11.m)gl«A k‰W«B iamilahs«fh©.

M)A æ‹vªjghf«BMfkhW»wJ.

12.cæçd§fS«mt‰¿‹Ïd¥bgU¡f

KiwfS«bfhL¡f¥g£LŸsd.Ïd¥bgU¡f

Kiwfisrçahdcæçd§fnshLbghU¤Jf.

Ãs¤jš °ignuhifuh <°£

mU«òjš ònuh£nlhnrht‹fŸ j£ilòG¡fŸ

J©lhjš Ãiunah~Úy« gh¡Oça§fŸ

13.ghšr«jhtu¤Âš,éijfŸj‹jhŒjhtu¤ijé£LbtFbjhiyéšéG»‹wd.

m.Ï¡T‰WrçahdjhmšyJjtwhdjh?

M.fhuz«TW.

14.T£L¡få----‹mid¤Jky®fëèUªJ«cUth»wJ.

-----fåahdJxUkyç‹ÏizahjgyNyfÏiyfis¡bfh©lnkšk£lN‰igæèUªJ

cUth»wJ.

15. bfhL¡f¥g£LŸs gl¤ij tiuªJ Ñœf©l ghf§fis¡

F¿¡fΫ.

m.v¡ir‹,M.FHhŒãô»ëa°

gF–Ï16.m)fåcUthF«ãfœ¢Áia¡TW.

M)Ϫãfœ¢ÁæidRU¡fkhfétç.

Ï)mªãfœéid¡F¿¡F«gl¤ÂidtiuªJgh§fis¡F¿.

17.ó¡F«jhtu§fëšeilbgW«ghèd¥bgU¡fKiwæš<LgL«

Ïu©LãfœÎfisvGJf.

m)KjšãfœÎk‰W«mt‰¿‹tiffisétç.

M)mjå‹e‹ikÔikfisvGJf.

18.fUÎWjè‹éisthfcUthtJfå,fUÎWjšeilbgwhkšVnjD«

fåcUth»wjh?fåfŸtif¥gh£o‹m£ltizia¤jUf.

19.ÏUé¤Âiyjhtuéijæ‹mik¥igétç.

20.ÂuŸfå,T£L¡fåjFªjvL¤J¡fh£LfSl‹x¥ÃLf.

nkY«m¿a

üš

Plant ReproductionS.R.Mishra, Publisher : Discovery Publishing House Pvt. Ltd.

NšKoNšj©L

A BNšig

75

myF-4

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f«

jhtu§fë‹jhtuéašbga®fS«bghJ¥bga®fS«t

. v©

.

ÏUbrh‰bga® bghJ¥bga®

mªjªj

cŸq®fëš

miH¡f¥gL«

bga®fisvGjΫ

1.Vgškh°f°

v°Fby©l°bt©il

2. mnfÁahfh¡Áåah Áif¡fhŒ

3. m»uhªj°M°bguh ehÍUé

4.mdfh®oa«

M¡Ábl©nlšKªÂç

5.mndhdh

°bfhahnkhrhÓjh¥gH«

6.M®nlhfh®g°

Ï©l¡ç~nghèahgyh

7. Ãiunah~Úy«f£o¥ngh£lhš

F£o¥nghL«

8.fnyh£nuhð

i#b#‹oahvU¡F

9. Á£u°irbd‹Á° rh¤J¡Fo

10. nfh¡f°ãÍÁ~bguh bj‹id

11.bfhçah‹£u«

r£ilt«

bfh¤Jšè,

jåah

12.fhÁ¥Ãa«

M®nghça«gU¤Â

13. F¡Fä°r£ilt°btŸsç¡fhŒ,

njhir¡fhŒ

cæ

ça

š

76

14. F¡f®Ã£lhnk¡Ákh

órâ¡fhŒ/

gu§»¡fhŒ/

murhiz¡fhŒ

15.~igf°

¡shknu£lhm¤Â

16.Ï«ngîæ‹°

ghšrhäah

ghšr«/

ghšbr©L

17. yh¥yh¥g®óça° mtiu

18.iynfhbg®Áfh‹

v°Fby©l«j¡fhë

19.khŠÁ~bguh

Ï©ofhkh

20. iknkhrhòofh

bjh£lhštho/

bjh£lšRU§»

/bjh£lhš

ÁQ§»

21. äuhÃè°#yghmªÂkªjhiu/

mªÂkšèif

22. Úy«nghãôì~bguh jhkiu

23. xdurhr£ilth beš

24. igr«r£ilt« g£lhâ

25.ghèahšÂah

yh§»~nghèahbe£oè§f«

26. igu°nky° M¥ÃŸ

27. çÁd°f«ôå°Mkz¡F/K¤J¡

bfh£il

28.oiulh¡°

ònuhF«g‹°

bt£L¡fha¥

ó©L¢bro

ghÿ£ofŸ

myF 5cæçaš

cæ

ça

š

78

5.ghÿ£ofŸ

ghÿ£ofŸ gšntWg£l jftik¥

òfSl‹gšntWNœãiyfëšbt‰¿fu

khfthœªJtU«éy§»d¡T£lkhF«

(cy»‹ všyhéjkhd thœél§fshd,

f l š , e ‹ Ü ® , k i y , f h L f Ÿ ,

ghiytd§fŸ,JUtÃunjr§fŸk‰W«

rJ¥òãy¡fhLfŸngh‹wcy»‹všyh

éjkhd thœél§fëY« ghÿ£ofŸ

Áw¥ghfthœªJtU»‹wd.

5.1.òwmik¥Ãaš

bt›ntW thœél§fëš thœ»‹w

ghÿ£ofŸ mªjªj thœél§fS¡F

V‰wthW j¡f clyik¥òfSl‹

thœ»‹wd.flèšthG«ghÿ£ofshd

lhšÃ‹, Âä§fy« ngh‹wt‰¿‹

clyik¥ò Ûå‹ clyik¥ig¥ nghy

mikªJŸsJ.thd¤ÂšÏl«é£LÏl«

gw¡F«ÏUiséU«ò«bts›thšfŸ,

gwitfë‹ clyik¥ig x¤JŸsJ.

ãy¤Âš thG« äf¥bgça clyik¥ig

cilaéy§FfŸahΫghÿ£ofshF«.

ghÿ£ofë‹ clysÎ ãy¤Âš thG«

k‰w éy§Ffë‹ clš mséèUªJ

khWg£LŸsJ.

ÑœfhQ« Ïu©L mo¥gil

g©òfshš k‰w KJbfY«òŸs

éy§Ffëš ÏUªJ ghÿ£ofŸ

ntWg£LŸsd.

1.òwmL¡Fnuhk§fŸ.

2.ghšRu¥ÃfŸ.

òwmL¡Fnuhk§fŸ

mid¤J¥ ghÿ£ofS¡F«

nuhk§fŸcŸsd.òwmL¡Fnuhk§fŸ

ÏšyhjÂä§fy«k‰W«lhšÃ‹fS¡F,

_¡»‹ Eåæš cz® eh®fŸ

mikªJŸsd.ghY£ofë‹nuhkkhdJ

clè‹ bt¥g« btënawhkš jL¡f¡

Toa njhè‹ xU òÂa mik¥ghF«.

ghÿ£ofëš njhè‹ ãwK«, mikΫ

R‰W¥òw¤Â‰nf‰wthW mikªJŸsJ.

nuhk§fŸ X® cz®ÎW¥ò. óid k‰W«

ehæ‹ ÛirfŸ bjhLÎz®Îilait.

KŸs«g‹¿ ngh‹w éy§FfŸ j«ik

vÂçfëläUªJ j‰fh¤J¡ bfhŸs,

Úskhd T®ikahd, éiu¥ghf cŸs

nuhk§fis¥ga‹gL¤J»‹wd.

ghšRu¥ÃfŸ

ghÿ£ofŸ mid¤Â‰F« ghš

Ru¥ÃfŸ cŸsd. òÂjhf¥ Ãw¡F«

g‰fëšyhjghÿ£ofŸghiyc¿ŠÁ¡

Fo¡»‹wd.ghšRu¥ÃfŸkhWghlilªj

éa®it¢Ru¥ÃfshF«.

ehŒ, óid, khL, kåj‹,

FÂiu k‰W« fGijfë‹

nuhk§fis¢ nrfç¤J mjDila

tot«, mik¥ò g©ò Ït‰iw

m£ltiz¥gL¤jΫ.

braš5.1

5.2.thêl«

cæçd§fŸ thG« Ïl¤Â‰F

thêl«v‹Wbga®.ghÿ£ofŸjh§fŸ

thG«thêl¤Â‰F¤j¡fthWj§fëš

jftik¥òfis¥ bg‰WŸsd. eh«

ghÿ£ofis ca®ªj kiyfëY«,

rkbtëfëY«, fhLfëY«, JªÂu¥

gFÂfëY«, ghiytd§fëY«, òš

btëfëY«, e‹Ü® ãiyfëY«,

flš ÚçY« fhzyh«. Áy K¡»akhd

ghÿ£ofë‹ntWg£lthêl§fŸÑnH

tçir¥gL¤j¥g£LŸsd.

ca®ªj kiyfŸ: kiyahLfŸ,

bfh«òilabr«k¿ahLfŸ,fuofŸ.

rkbtë k‰W« fhLfŸ: KŸs«g‹¿,

kiy mâš, kh‹fŸ, ahidfŸ,

òèfŸ, ÁW¤ij, fh©lhäUf«,

Ú®ahid.

79

myF-5

ghÿ£ofŸ

gl«.5.1gšntWg£ltiffis¢nr®ªjghÿ£ofS«

mt‰¿‹F£ofS«

JªÂu¥gFÂ:kiyahLfŸ,vUik,vè

(bfhç¡F«éy§FfŸ)

ghiytd«:ϪÂatd¡fGij,Ãsh¡

g¡kh‹fŸ

e‹Ü®: Õt®, Ãsh£og°, Ú®ehŒ

ngh‹wit.

flšÚ®: Âä§fy«,lhšÃ‹,thšu°,

fl‰gR,fl‰Á§f«(Óš).

cæ

ça

š

80

5.3.ghÿ£ofë‹jftik¥òfŸ

ghÿ£ofŸ gšntW Nœ

ãiyfS¡nf‰gj§fis¤jftik¤J¡

bfhŸtšÁw¥ò¥bg‰WŸsd.

1.flèšthG«Âä§fy«,lhšÃ‹fŸngh‹witfëš ÚªJtj‰FV‰wthW ÏU¡f K‹iffŸJL¥òfshf khWghlilªJŸsJ.clš bt¥g¤ij¤ j¡fit¤J¡bfhŸtj‰F VJthf Ï›éy§FfëšäfmÂfmséšbfhG¥ò¤Â£L¡fŸ nrä¡f¥gL»‹wd.Âä§fy§fë‹ jhilahdJršyil¥ngh‹wcW¥ghfkhWghLmikªJŸsJ. Ϫj ršyil¥ngh‹w jhil, gÄ‹ j£LfŸvd¥gL«. Âä§fy§fŸ j§fŸéU¥gkhd czthd »çš (Krill) vd¥gL« éy§F äjitfisÚçèUªJtof£Ltj‰FϪjgÄ‹j£LfŸga‹gL»‹wd.

2.ghiytd¤Âš thG« x£lf¤Â‹njhšäfΫjokdhfΫ,Úiu<®¤Jit¤J¡bfhŸS« M°kh£o¡bršfisÍ« bfh©LŸsJ.ghiytd kzšfh‰W jh¡fhkšfh¡f x£lf¤Â‹ ml®¤Âahdf© òUt§fŸ ga‹gL»‹wd.x£lf¤Â‹ ehÁ¤ Jthu«, kzšJfŸfŸ cŸns òfht©z«mikªÂU¡»‹wd.

3.bgU«ghyhd ghÿ£ofŸ jhtuc©âfshF«. bršÿnyh°äFªj czit¢ brçkhd«brŒtj‰FV‰wthWg»®ªJthG«gh¡Oçah¡fis¡bfh©LŸsJ.

4.fhšeilfŸ, kh‹fŸ, gR, vUik,ML ngh‹w ghÿ£ofëš eh‹Fbgça miwfisÍila Ïiu¥ig,nrä¥ò k‰W« beh¤jš fydhfcŸsJ. fhšeilfëš Ï›tifÏiu¥ig mirnghLtj‰F¥ ga‹gL»wJ.

5.ghÿ£ofëš ntWg£l gšmik¥ò k‰W« gšntWg£lg‰fë‹ mik¥ò c©Q«Kiw¡F V‰g jftikªjjhfcŸsJ. vL¤J¡fh£lhf, khärc©âfëš khär¤ij¡»ê¥gj‰F V‰wthW K‹g‰fshfΫ, gšntW gâfis¢brŒa ahidfë‹bt£L« g‰fŸjªj§fshfΫ kh¿ Áw¥ò¥ga‹gh£o‰FcjλwJ.

6.ghÿ£ofëš M‰wYl‹ gw¡F«xnu ghÿ£o btsthš MF«.Ïj‹ K‹iffŸ Ïw¡if ngh‹wmik¥ghfkh¿cŸsJ.btsthè‹Ïw¡if bk‹ikahd njhYlD«,K‹ifÍl‹ Ïizªj eh‹FéušfŸ, vY«òfSl‹ ÏizªJ,jirfSl‹ Ú£ÁailªJ cŸsJ.btsthšjiyÑHhf¤bjh§»XŒÎvL¡»wJ.ÏuéšcyΫbtsthšv¥bghUëY« nkhjhkš gw¡fΫj‹ Ïiuia¥ Ão¡fΫ vÂbuhèbrašgh£il¥ ga‹gL¤J»wJ.btsthš gw¤jè‹nghJ ca®Ru¤Âš Ñ¢ÁL« xè btë¥gLjš_y« gw¡F« ó¢ÁfŸ, v®gL«bghU£fism¿ªJ¡bfhŸ»wJ.

7.t承š F£o¥igÍl‹ Toakh®NÃaš, f§fhU ngh‹witF£ofis¢ RkªJ ghJfh¡ft承šigfis¡bfh©LŸsJ.

8.JUt¡ fuofë‹ jo¤j¤ njhšk‰W« mt‰¿‹ nkYŸs nuhk¡f«gë¥ ngh®it _y«, JUt¥gFÂæ‹ eL§F« Fëçš ÏUªJghJfh¥òbgW»wJ.

9.j‹ m¿Î¡ T®ikahš r_féy§fhf, ca®ªj ãiyæš cŸskåj‹ j‹ éušfŸ _ykhfEQ¡fkhd brašghLfis¢brŒÍ«tifæšE©bghU£fis¡ifahSjš, vGJjš ngh‹wbrašfis¢brŒaKo»wJ.

81

myF-5

ghÿ£ofŸ

5.4.mo¥gil cl‰ braèaš

brašghLfŸ

g hÿ£ofŸ Ã wtif

KJbfY«Ãfisél Âw«glΫ, mÂf

brašÂwDilajhfΫ,cl‰braèaš

brašghLfis¡bfh©LŸsJ.

ghÿ£ofŸ, bt¥g Ïu¤j¥

ÃuhâfshF«.Ït‰¿‹clšbt¥gãiy

thêl bt¥g¤Â‹ jh¡f« Ï‹¿ xnu

Óuhd bt¥gãiyia¡ bfh©LŸsJ.

kåjå‹ clš bt¥gãiy 98.40 F

èUªJ98.60 FMfcŸsJ. Ï›Îlš

bt¥gãiy njhèš cŸs éa®it¢

Ru¥Ã,ÁWÚuf«,Eiupušk‰W«Ïu¤j«

_y«ãiyãW¤j¥gL»wJ.

nfhilfhy¤Âš cliy¡ Fë®é¡f

éa®it mÂfkhf¢RuªJ bt¥g¤ij

btëna‰W»wJ. Ï¢braš TLjyhd

Ïu¤j«,éa®it¢Ru¥ÃfëšbrY¤Jjš

_ykhfΫ,mÂfkhdÚ®éa®it_y«

btëna‰w¥gLtjhš ÁWÚuf« Fiwªj

msÎÁWÚiubtëna‰W»wJ.

Fë®fhy§fëš, äfΫ Fiwthd

éa®itia btëna‰¿, clš

bt¥gãiy ca®¤J« brašgh£il

ãiy¡bfhŸ»wJ. Ϫãiy éa®it¢

Ru¥Ãfëš Fiwthd Ïu¤j¤ij¢

brY¤Jtj‹ _y« clš bt¥gãiy

ca®»wJ. Mdhš ÁWÚuf« mÂfkhd

ÁWÚiubtëna‰W»wJ.

ghÿ£oæ‹ Rthr« Ãwtif

KJbfY«Ãfisél¢ Áw¥ghdJ.

ghÿ£oæ‹ Ïu¤j Át¥gQéš

ËnkhFnshË vD« Át¥gQ¡fŸ

mÂf msÎ M¡ì#id vL¤J¢

brš»wJ. ghÿ£ofë‹ Ïu¤j

Át¥gQéš c£fU Ïšiy. Ï›él«

ËnkhFnshÃdhšãu¥g¥g£LŸsJ.

5.5.kåjå‹ Ïu¤j RH‰Á

k©ly«

clè‹ X® Ïl¤Âš ÏUªJ k‰nwh®

Ïl¤Â‰F¤ njitahd bghU£fis

fl¤j¥gLtj‰FÏu¤j¢R‰Wmik¥òfŸ

njh‹wyhæd.ekJclèšÏu¤j¢R‰W

cW¥òfshf Ïja«, jkåfŸ, ÁiufŸ,

jªJ»fŸ vD« Ïu¤j¡ FHhŒfS«,

Ïu¤j« vD« Âut¤ÂR k‰W« ãzÚ®

M»aitcŸsd.

éšèa« Ah®é v‹w M§»nya

kU¤Jt® (1628M« M©L) kåjåš

Ïu¤jRH‰Áia¡f©l¿ªjh®.mJtiu

e«Kila clš KGtJ« Ïu¤j¤jhš

MdJ k‰W« ãiyahdJ vd¡ fUÂ

ÏUªnjh«.

éšèa« Ah®é (1578–1657)M§»nya kU¤Jt®

Mth®. Kj‹Kjèš

Ïu¤j RH‰ÁiaÍ«,

Ïu¤j¤Â‹ g©ò

fisÍ« Ïja¢

brašfŸ g‰¿Í«

és¡»dh®.

c‹tF¥ò¤ njhH®fë‹ clš

bt¥gãiyia fhiy 10 kâ

Égfš1kâkhiy4kâmséš

f©l¿ªJ gÂ΢ brŒ. Ït‰¿š

VjhtJkhWgh£il¡fh©»whah?

braš5.2gl«5.2bts›thš

cæ

ça

š

82

nk‰bgUŠÁiw

bgUªjkå

Eiupušjkå

ÏlJ Eiupuš

Áiu

ÏlJ

v£ça«

ÃiwrªÂu

thœÎ

ä£ušthœÎ

ÏlJ

bt©£ç¡fŸ

Ïja¤jirÑœbgUŠÁiu

tyJ

bt©£ç¡»Ÿ

_éjœ

thšÎ

tyJ

V£ça«

gl«.5.3kåjÏja«

Ïja«

kåj Ïja« X® cŸÇl‰w jir-

eh® mik¥òila cW¥ghF«. ÏJ

r‰W T«ò tot« mšyJ Ãuä£

tot« cilaJ. Ïja¤ij¢ R‰¿Y«

Ïu©lL¡F¥ glykh»a bgçfh®oa«

ciw mikªJŸsJ. Ïja¤Â‰F«

bgçfh®oa¤Â‰F« Ïilæš cŸs

Ïilbtëæšbgçfh®oašÂut«ãu«Ã

cŸsJ.

Ïja« Áy Áw¥ò¥ g©òfis¡

bfh©l fh®oah¡ jirædhš

cUth¡f¥g£LŸsJ. Ïja« eh‹F

miwfis¡ bfh©lJ. mit : tyJ

V£ça«ÏlJV£ça«,tyJbt©£ç»Ÿ

k‰W« ÏlJ bt©£ç»Ÿ MF«.

ty¥òw ÏjakhdJ clèš ÏUªJ

R¤Âfç¡f¥glhjÏu¤j¤ij¥bgW»wJ.

Ïl¥òw ÏjakhdJ R¤Âfç¡f¥g£l

M¡ì#‹ ä¡f Ïu¤j¤ij clš

KGtJ«brY¤J»‹wJ.

Mç¡»ŸfŸ(V£ça§fŸ)

Mç¡»Ÿfë‹ Rt®fŸ bkšèa

jirahyhdit. tyJ Mç¡»Ÿ k‰W«

ÏlJMç¡»ŸÏilMç¡Fyh® jL¥ò

Rtuhš Ãç¡f¥g£LŸsd. Mç¡»ŸfŸ

Ïu¤j¤ij¥ bgw¡ Toa cW¥òfshf

cŸsd. ÑœbgU«Áiu, nkšbgU« Áiu

_y« clèèUªJ R¤Âfç¡f¥glhj

Ïu¤j« KGtijÍ« tyJ Mç¡»Ÿ

bgW»‹wJ.eh‹FEiupušÁiufë‹

_y« EiupuèèUªJ M¡ì#‹ ä¡f

Ïu¤j¤ijÏlJMç¡»ŸbgW»‹wJ.

bt©l统fŸ

bt©l统fŸ jo¤j Rt®fis¡

bfh©LŸsd.tyJbt©l统k‰W«

ÏlJbt©l统,Ïilbt©£çFyh®

jL¥òRtuhš Ãç¡f¥g£LŸsd.

bt©lç¡»ŸfŸ Ïu¤j¤ij btë¢

brY¤J« cW¥òfshf cŸsd. tyJ

bt©l统 tyJ Mç¡»ëèUªJ

M¡ì#d‰w Ïu¤j¤ij¥ bg‰W

Eiupuš jkå _y« EiupuY¡FŸ

brY¤J»‹wJ. ÏlJ bt©lç¡»Ÿ,

ÏlJMç¡»ëèUªJM¡ì#‹äFªj

Ïu¤j¤ij¥ bg‰W bgUªjkå¡FŸ

brY¤J»‹wJ. Ëò »isfŸ_ykhf

clè‹ gy¥ gFÂfS¡F« M¡ì#‹

äFªjÏu¤j«brY¤j¥gL»wJ.

Ïja¤Â‹JisfŸ

tyJ Mç¡»Ÿ k‰W« tyJ

bt©£ç¡fS¡F Ïilæš tyJ

Mç¡Fnyh - bt©£ç¡Fyh® Jis

mikªJŸsJ. ÏlJ Mç¡»Ÿ k‰W«

ÏlJ bt©£ç¡fS¡FÏilæšÏlJ

Mç¡Fnyh - bt©£çFyh® Jis

mikªJŸsJ.

ÏjathšÎfŸ

tyJ Mç¡»Ÿ xU bgça V£çnah

bt©£çFyh® Jis têahf tyJ

bt©£ç¡»ëš Âw¡»wJ. ϤJis

bt©£ç¡»is neh¡» mikªJŸs

_éjœ thšédhš ghJfh¡f¥gL»wJ.

ÏJ Ïu¤j« Ëndh¡»¢ brštij¤

jL¡»‹wd.

83

myF-5

ghÿ£ofŸ

gl«.5.4jkåfŸ,jªJ»fŸk‰W«

ÁiufŸ

ÏlJMç¡»ŸxUbgçaMç¡Fnyh

bt©£ç¡Fy® Jis têahf

ÏlJ bt©£ç¡»nshL bjhl®ò

bfh©LŸsJ.ϤJisbt©£ç¡»is

neh¡» mikªJŸs <çjœ thšédhš

ghJfh¡f¥gL»wJ. Ï›thšÎ ä£uš

thšÎv‹W«miH¡f¥gL«.ÏJÏu¤j«

Ëndh¡»¢brštij¤jL¡»‹wJ.

tyJ bt©£ç¡»Ÿ xUJisæ‹

têahf Eiupuš jkåÍl‹

bjhl®ò bfh©LŸsJ. ϤJis,

Ãiw tot gšnkhdç thšédhš

ghJfh¡f¥gL»wJ.

ÏlJ bt©£ç¡»Ÿ, Ãiwtot

thšédhš (bgUªjkå thšÎ)

ghJfh¡f¥gL« xU Jisæ‹ têahf

bgUªjkåÍŸÂw¡»‹wJ.

Ïja«brašgL«éj«.

fh®oah¡ jirædhš kåj

ÏjakhdJ RU§» éçtil»»wJ.

Ïja¤Â‹ miw, RU§F« ãiy¡F

Á°nlhš v‹W bga®. Ïja¤Â‹ miw

éçtiltj‰Fila°nlhšv‹Wbga®.

Mç¡»shdJ Ïu¤j¤ij¥

bgW« bghGJ éçtilªj ãiyia

mil»‹wJ. Ïj‰F Mç¡Fyh®

ila°nlhšv‹Wbga®.

Ïu¤j« bt©£ç¡»ëš

ÏUªJ Eiupuš jkå¡FŸS«,

kfhjkå¡FŸS«brY¤J«nghJÏja«

RU§F»wJ. Ïj‰F bt©£ç¡Fsh®

Á°nlhšv‹Wbga®.

Mç¡»ŸfŸ RU§F« bghGJ <çjœ

k‰W« _éjœ thšÎfë‹ têahf

Ïu¤j« j¤j« bt©£ç¡»ŸfS¡F

mD¥g¥gL»‹wd.

bt©£ç¡»Ÿfë‹RU¡f¤Â‹nghJ

Mç¡Fnyh bt©£çFyh® thšÎfŸ

_Ltjhš “y¥” v‹w xèÍ«

bt©£ç¡»Ÿfë‹ éçé‹nghJ

“l¥” v‹w xèÍ« njh‹W»‹wd.

xU kåjå‹ ruhrç Ïja¤ Jo¥ò,

xU ãäl¤Â‰F 72 Jo¥òfshF«.

Ïja¤ Jo¥ò mj‹ jirfë‹

cŸsh®ªj r¡Âahš Mu«Ã¡f¥g£L

Áw¥ò¤ jir eh®fsl§»a f‰iwahš

eilbgW»‹wJ.

Ïu¤j¡FHhŒfŸ

jkåfŸ, jªJ»fŸ k‰W« ÁiufŸ

vd _‹W tif Ïu¤j¡ FHhŒfŸ

cŸsd.

jkåfŸ

jkåfŸ Ïja¤ÂèUªJ R¤Â

fç¡f¥g£lÏu¤j¤ijvL¤J¢bršgit.

Mdhš Ïj‰F éÂéy¡fhf, Eiupuš

jkåk£L«R¤Âfç¡f¥glhjÏu¤j¤ij,

R¤Âfç¥gj‰fhf Ïja¤ÂèUªJ

EiupušfS¡F vL¤J¢ bršY«.

bgUªjkåÁWjkåfshf¥Ã绋wd.

mit nkY« M®£OçnahšfŸ vD«

bkšèa E©jkåfshf Ã绋wd.

mit nkY« ÃçªJ bkšèa, Á¿a

bk£lh M®£OçnahšfshfΫ, nkY«

jªJ»fshfΫÃ绋wd.

jªJ»fŸ

Áiu

jkå

cæ

ça

š

84

jªJ»fŸ

ÏitfŸÁ¿aÏu¤j¡FHhŒfshF«.

jªJ»fŸÂR¡fis¢R‰¿tiyngh‹W

Ëå¥gl®ªJ,ÂR¡fS¡FÏu¤j¤Âš

ÏUªJbghU£fistH§F»‹wd.

ÁiufŸ

jªJ»fŸ Û©L« ÏizªJ

bt‹ôšfshfΫ (E© ÁiufŸ) mit

ÂR¡fëèUªJ R¤Âfç¡f¥glhj

Ïu¤j¤ij vL¤J tU»‹wd.

bt‹ôšfŸ (E©ÁiufŸ) ÏizªJ

Áiufshf khW»‹wd. nkY« ÁiufŸ

ÑœbgUŠ ÁiuahfΫ, nk‰bgUŠ

ÁiuahfΫ kh¿ Ïu¤j¤ij¢ nrfç¤J

Ïja¤ÂDŸnr®¡»wJ.

Ïu¤j«

clè‹ bgU«gh‹ikahd

gâfŸ všyht‰¿Y« Ïu¤j« K¡»a

g§nf‰»‹wJ.Ïu¤j«ÂutãiyæYŸs

Ïiz¥ò¤ÂRthF«.Ïu¤j¤ÂšÃsh°kh

vD«Âut¥gFÂÍ«bršfS«c©L.

Ãsh°kh

Ïu¤j¤Âš cŸs Âut¥ bghUshd

Ãsh°kh, Ú®, fåk k‰W« fçkM¡f¡

TWfis¡ bfh©LŸsd. Ãsh°kh

ònuh£O‹ v‹gJ Ãsh°khé‹ K¡»a

fåk TwhF«. mt‰WŸ Fnshòè‹,

nehŒ v®¥gh‰wY¡F Ï‹¿aikahjJ.

Ïu¤j« ciwjèš ~igÃçndh#‹

K¡»a¥g§Ft»¡»‹wJ.Mšòä‹Ú®¢

rkãiyia¢Óuh¡F»‹wJ.

Ïu¤jbršfŸ

_‹W tifahd Ïu¤jbršfŸ

Ãsh°khéš cŸsd. mit: Ïu¤j

Át¥gQ¡fŸ, Ïu¤j btŸisaQ¡fŸ

k‰W«Ïu¤jj£il¢bršfŸ.

Ïu¤j¢Át¥gQ¡fŸ(vç¤nuhir£LfŸ)

Ïit t£ltot, ÏUg¡fK«

c£Fêªj k‰W« j£L tot¢

bršfshF«. Kjèš cUthF« nghJ

c£fU¡fnshL njh‹W« Ï¢bršfŸ

Ëd® c£fU¡fis ÏH¡»‹wd.

Ïu¤j¤Â‰F Át¥ò ãw¤ijaë¡F«

ËnkhFnshÃid¥ bg‰¿U¡»‹wd.

ËnkhFnshË v‹w Rthr ãwä

M¡ì#‹ ÛJ mÂf eh£l« cilaJ,

RthÁ¤jèšK¡»a¥g§FbfhŸ»‹wJ.

Ïu¤jbtŸisaQ¡fŸ

(ÿ¡nfhir£LfŸ)

Ïit bjëthd c£fUit¡

bfh©lmÛghŒLbršfŸMF«.Ïu¤j

btŸisaQ¡fŸ nehŒ¡»Uäfë‹

jh¡FjèèUªJ cliy¥ ghJfh¡»wJ.

clèDŸ»UäfŸòFªjhš,mitfis

mê¤Jbrç¤JéL«ÂwDilait.

Ïu¤jj£il¢bršfŸ

(¤uh«nghir£LfŸ)

ÏitvY«Ã‹Át¥òki#æYŸs,

bgçabršfŸmêtjhšcUth»‹wd.

Ïu¤j« ciwjš k‰W« Ïu¤j ÏH¥ò

jL¤jèY«K¡»a¥g§nf‰»‹wd.

gl«.5.5kåjÏu¤j¢bršfŸ

Ïu¤j¤j£LfŸ

ãô£nuh~Ú

è«nghir£

ngnrh~Ú

Ïu¤jÁt¥òmD¡fŸ

nkhndhir£

<Ándh~Ú

85

myF-5

ghÿ£ofŸ

5.6.kåjå‹fêÎÚ¡fcW¥òfŸ

fêÎÚ¡f«v‹gJts®¢Áijkh‰w¡fêÎ¥bghU£fisbtëna‰W«KiwMF«.

K¡»akhdfêÎÚ¡fcW¥ò¡fS«,fêÎÚ¡fK«Ã‹tU«m£ltizæšfhzyh«.

fêÎÚ¡fcW¥ò btëna‰W«fêÎ fêÎ¥bghU£fŸ

ÁWÚuf« ÁWÚ® ôçah,ôç¡mäy«k‰W«

»çah£oå‹ngh‹wK¡»a

ie£u#‹fêÎfŸ

Eiupuš btëna‰w¥gL«fh‰W fh®g‹-il-M¡i[L,Ú®

Méahjš

njhš éa®it mÂfkhdÚ®k‰W«c¥ò¡fŸ

ÁWÚuf§fns, K¡»a fêÎ Ú¡f

cW¥òfshF«. Ïit Ïu¤j¤Âš cŸs

ntÂ¥ bghU£fis Óuhf it¥gjhš

Ït‰iwekJclè‹“kh°l®bfä°£” v‹WmiH¡»nwh«.

ÁWÚuf¤Â‹òw¤njh‰wmik¥ò

clè‹ ÏL¥ò¥ gFÂæš ika

KJbfY«ò bjhlç‹ ÏU òw¤ÂY«

g¡f¤Â‰bfh‹whf ÏU ÁWÚuf§fŸ

tæ‰wiwæš Ã‹Rtçš x£oÍŸsd.

x›bthU ÁWÚufK« nf¥Rš vd¥gL«,

xU jo¤j xë CLUt¡Toa gly¤

Âdhš MdJ. mtiu éij tot¤Âš

ÏU ÁWÚuf§fŸ fhz¥gL»‹wd.

ÁWÚuf¤Â‹ btë¥òw« FéªJ«

c£òw« FêªJ« fhz¥gL»wJ.

ÁWÚuf¤Â‹ Fêªj c£òw¥gFÂ

ßdšiAy° vd¥gL«. jirædhyhd

ÁWÚ®ehs«ßdšiAy°gFÂæèUªJ

btëtU»wJ. Ïu©L ÁWÚuf§fëš

ÏUªJbtëtU«ÏUÁWÚ®ehs§fS«

jirahyhd xU ig ngh‹w mik¥Ãš

Âw¡»‹wd.Ïj‰FÁWÚ®igv‹Wbga®.

gl«.5.6kåjå‹fêÎÚ¡fk©ly« gl«.5.7ÁWÚuf¤Â‹ÚŸbt£L¤

njh‰w«

ÁWÚ®¡fhšthŒ

ÁWÚ®¥ig

bgUªjkå

ÁWÚ®ehs«

ÁWÚuf«

ÁWÚuf¢Áiu

ÁWÚuf¤jkå

m£çdšRu¥Ã

ÑœbgUŠÁiu

bgšé°

bkLšyh

òwâ

(fh®bl¡°)

ßdšö©

bkLšyçÃuäL

nfè¡°

ÁWÚufjkå

ÁWÚufÁiu

ßdšbgšé°

ÁWÚ®ehz«

ßdšnf¥Nš

fh®bl¡°

cæ

ça

š

86

ÏšÁWÚ®nrfç¤Jit¡f¥gL»‹wJ

Ëò ÁWÚ® igæèUªJ ÁWÚ®fhšthŒ

têahfbtëna‰w¥gL»‹wJ.

ÁWÚuf¤Â‹cŸsik¥ò

ÁWÚuf¤Â‹ ÚŸbt£L¤

njh‰w¤Âš ml®¢Át¥ò ãwKŸs¥gFÂ

ßdšfh®£bl¡° vdΫ, btë®

ãw¥gFÂia ßdš bkLšyh vdΫ

miH¡f¥gL»wJ. bkLšyhéš

v©z‰w T«ò tot mik¥òfŸ

fhz¥gL»‹wd. Ït‰¿‰F ßdš

ÃuÛLfŸv‹Wbga®. ßdšÃuÛLfë‹

Kid¥gF¡F ÁWÚuf ng¥Ãyh¡fŸ

v‹W bga®. iAy° têna c£òF«

ehs« éçtilªJ mf‹w òdš

ngh‹w mik¥gh»‹wJ. ÏJ ßdš

bgšé° vd¥gL«. ßdš bgšé° Ë

FWfyilªJÁWÚ®ehskhfkhW»wJ.

ÁWÚuf¤Â‹ mik¥ò k‰W« braš

myF be¥uh‹ MF«. ÁWÚuf¤Âš xU

äšèaD¡F« mÂfkhd be¥uh‹fŸ

fhz¥gL»wJ.

be¥uhå‹mik¥ò

be¥uh‹fŸ ÁWÚuf¤Â‹ mik¥ò

k‰W« brašgh£L myFfshF«.

x›bthU be~¥uhåY«, khšÕía‹

nf¥ÁôšfŸ k‰W« Úskhd gy

RUŸfshf¡ bfh©l ÁWÚuf

E©FHšfŸ M»a Ïu©L ghf§fŸ

fhz¥gL»‹wd.

khšÕía‹nf¥Áôš

khšÕía‹ nf¥Áôèš Ïu£il¢

RtUila »©z« ngh‹w mik¥ò

x‹W cŸsJ. Ïj‰F bgskå‹

»©z« v‹W bga®. Ïj‰FŸns

fhz¥gL«miut£l¡Fê¡FŸc£brš

k‰W« btë¢brš »is¤jkåfŸ,

xU bfh¤Jnghš ml§»ÍŸsJ.

Ïj‰F FnshKUy° v‹W bga®.

FnshKUy°gFÂæèUªJbtë¢brš

jkå gy jªJ»fshf¥ ÃçªJ Ãw

be¥uh‹ gFÂfëš tiy¥nghš Ëå

gl®ªJŸsJ. FnshKUy° jªJ»fŸ,

bgskhå‹ »©zK« nr®ªJ

khšÕía‹nf¥ÁôšM»wJ.

ÁWÚufE©FHš

bgskå‹ »©z« ÁWÚuf

E©FHèš Âw¡»wJ. ÁWÚuf

E©FHèš ÑœfhQ« ghf§fŸ

fhz¥gL»wJ.

1.m©ikRU©l¥gFÂ.

2. UtotbA‹nytisÎ.

3.nrŒikRU©l¡FHš.

nrŒik RU©l¡FHš gFÂ, xU

Ú©l nrfç¡F«FHhÍl‹Ïiz»wJ.

nrfç¡F«FHhahdJßdšÃuÛošcŸs

ßdš gh¥Ãšyhéš Âw¡»wJ. be¥uh‹

Ïu¤j¤ijtof£oÁWÚiu¥Ãç¡»wJ.

5.7.mik¥Ã‰F«,brašgh£o‰F«

ÏilnacŸsbjhl®ò

brašgh£o‰F V‰wh®nghš cW¥ò

fë‹mik¥Ãškh‰w§fŸV‰gL»‹wd.

gl«.5.8be¥uh‹

bgskhå

‹

»©

z«

m©ik

RU©l

NHš

FnshkUy°

nrŒikRU©lFHš

nrfç¡F«ehz«

bA‹nyæ‹

tisÎ

87

myF-5

ghÿ£ofŸ

Ï›ÎW¥òfŸ m¢brašgh£o‰F V‰g

cça jftik¥igÍ« bgW»‹wd. xU

cW¥Ã‹mik¥ò«x‹nwhblh‹Wrh®ªJ

cŸsd. khWg£l Nœãiyæš thG«

gšntW ghÿ£ofë‹ K‹d§fhšfŸ,

mitfŸ thG« Nœãiy¡nf‰g

khWghL milªÂU¡»‹wd. vL¤J¡

fh£lhf všyh KJbfY«òŸs

éy§FfS«, F¿¥ghf ghÿ£ofë‹

K‹d§fhšfŸ xnu khÂçahd

mik¥ig¥ bg‰¿U¡»‹wd. mt‰¿‹

K‹d§fhšfŸ 5 gFÂfshf¥ Ãç¡f¥

g£LŸsd. mit nk‰if, K‹if,

kâ¡f£L cŸs§if k‰W« éušfŸ

MF«. m›thW ghÿ£ofë‹ K‹d§

fhšfŸ xU bghJthd mik¥ig¥

bg‰¿UªjhY«, mitfŸ bt›ntW

éy§Ffëš gšntW éjkhf¥

ga‹gL¤j¥gL»‹wd.

1. kåjçš K‹iffŸ, bghU£fis¥

g‰¿¡ bfhŸtj‰F«, vGJ

tj‰F« EQ¡fkhf E©

fUéfis Ïir¥gj‰F« bkšèa

ä‹mQ¡fUéfis¡ ifahŸ

tj‰F« V‰wthW mikªJŸsd.

f£il éuš k‰w éušfëèUªJ

éy» mikªÂU¥gj‹ _y«

nk‰f©l brašfis¢ brŒtj‰F

VJthfmikªÂU¡»wJ.

2.FÂiuæ‹ K‹d§fhšfŸ mÂ

ntfkhf ghŒ¢rY¡F ga‹gL¤

j¥gL»wJ.

3.bgU¢rhë k‰W« vèæ‹

K‹d§fhšfŸ k©iz¤ njh©o

vètiymik¡f¥ga‹gL»‹wJ.

4.ku¤Â‹ c¢Áæš ÏU¡F« Ïiy

jiHfis¥ g¿¤J c©gj‰fhf

x£lf¢Á駻æ‹K‹d§fhšfŸ

Ú©L« gU¤J«tèikahdjhfΫ

mikªÂU¡»wJ.

5.Fu§»‹ K‹d§fhšfŸ ku«é£L

ku« jhÎtj‰F« ku¡»isfis

g‰¿¡bfh©L CŠryho¤

jhÎtj‰F«ga‹gL»wJ.

6.Âä§fy¤Â‹ K‹d§fhšfŸ

Úçš ÚªJtj‰F JL¥ghf¥

ga‹gL»‹wd.

5.8.éy§Ffë‹el¤ijfŸNœãiyæ‹ ö©LjY¡F V‰g,

jftik¤J¡bfhŸS«éy§Ffis‘xU

cæçæ‹el¤ij’v‹WtiuaW¡fyh«.

Ϥö©Ljš äf¢ rhjhuzkhd

czé‹ thridahf¡Tl ÏU¡fyh«.

eu«ò k©ly« ö©Ljšfis¥ bg‰W,

cz®ªJ mj‰¡nf‰w¤ Jy§fšfis

btë¥gL¤Jtij eh« éy§Ffë‹

el¤ijahf¡fh©»nwh«.

5.8.1.r_fel¤ijfŸ

éy§Ffë‹ el¤ij kugQ¡fshš

kåj‹

jtis

btsthš fl‰gR

FÂiu

gl«.5.10njÜ

gl«.5.9KJbfY«Ãfë‹K‹ifmik¥òfŸ

cæ

ça

š

88

f£L¥gL¤j¥gL»wJ. Ïa‰ifahf

ãfG« xU brašKiwahfΫ k‰W«

f‰Wz®jš _y« bgw¥gL»‹w xU

mDgt« MF«. éy§Ffëilna¡

fhz¥gL« r_f Ïiz¥ig r_f

milahs« vd¡ bfhŸ»nwh«.

bg‰nwh®fS¡F« mt®fë‹

FHªijfS¡F« Ïilna¡ fhz¥gL«

r_fÏiz¥igm‹Ã‹milahskhf¡

bfhŸ»nwh«. Áy rka§fëš xU

Á‰¿d¤ij¢ rh®ªj¡ F£oia k‰nwh®

Á‰¿d¤ij¢ rh®ªj¥ bg‰nwh®

guhkç¤jiyFW¡F¥guhkç¤jšmšyJ

“»uh° gh°£ç§” v‹W miH¡f¥

gL»wJ. vL¤J¡fh£lhf Fæè‹

FŠRfis¡fhf«ngâ¥ghJfh¡»wJ.

bgU«gh‹ikahd¥ ó¢ÁfŸ,

gwitfŸ k‰W« ghÿ£ofŸ r_f¡

T£l§fshf thœ»‹wd. Ϫj¡

T£l¤ij¢ rh®ªj éy§FfŸ

j«äilna fU¤J¥ gçkh‰wK« jftš

gçkh‰wK« brŒJ¡ bfhŸ»‹wd.

vL¤J¡fh£lhfxUÁ‰¿d¤ij¢rh®ªj

ghÿ£o¡T£l¤ÂšxUÁyéy§FfŸ

ghJfhtyuhfthœ»‹wd.

xU ahid¡ T£l¤ij, tajhd¥

bg© ahid tê el¤Â¢ bršY«.

tèikahdM©ahidfŸT£l¤Â‹

ghJfhty®fshf btë éë«ÃèUªJ

bfh©L,F£oahidfS¡F«Ãwbg©

ahidfS¡F«ghJfh¥ghfcŸsJ.

ghèdel¤ij

M© k‰W« bg© ghYæçfŸ,

ghèd¡ ft®¢ÁæY« x‹Wl‹ x‹W

<®¡f¥gL»wJ.Ïd¥bgU¡f¡fhy¤Âš

njh‹W«Ïu©lh«ãiy¥ghšg©òfŸ

M©k‰W«bg©ghšfis<®¤Jghèd

Ïd¥bgU¡f¤Â‰F tê tF¡»wJ.

vL¤J¡fh£lhf, gy t©z§fis¡

bfh©lM©kæè‹mH»a¤njhif

bg©kæšfismj‹ghš<®¡»wJ.

ghèdmilahs§fŸ

X® M© cæçænyh mšyJ bg©

cæçænyh jdJ Á‰¿d¤ij¢ rh®ªj

v®ghš cæçæl«, iriffŸ _y«

bjhl®òbfhŸtij¥òz®¢ÁiriffŸ

v‹»nwh«. Ï›thwhd òz®¢Á

iriffŸ xU Á‰¿d¤ij¢ rh®ªj

cæçfël« F¿¥ghf¡ fhz¥gl¡

Toa m«rkhF«. Ïjdhš bt›ntW

Á‰¿d¤ij¢ rh®ªj cæçfëilna

òz®¢Áj鮡f¥gL»wJ.

bg‰nwh®guhkç¥ò

bg‰nwh®fŸ j« FHªijfis¥

ngâ¥ghJfh¡f nk‰bfhŸS«

Ka‰ÁfŸ mšyJ _yjd«

m¡FHªijfŸ Ú©l fhy« thœtj‰F

cjλwJ. Ïjid bg‰nwh® guhkç¥ò

vd miH¡f¥gL»wJ. bg‰nwh®fŸ j«

FHªijfS¡F r¤jhd czÎ më¤J

bfh‹W ‹åfëläUªJ fh¥gh‰¿

bt‰¿fukhfthHtêtF¡»wJ.

ghÿ£ofŸ j« FHªijfS¡F¥

ghÿ£oÍ«, bfh‹W ‹åfŸ_y«

j«F£ofS¡F Mg¤J tuhkY«

ghJfh¡»‹wd. xU Áy¥

ghÿ£ofëilnaF£ofŸe‹Fts®ªJ

Rakhf czÎ c©z Mu«Ã¤j¥

ËdU«Ï¥guhkç¥òbjhl®»wJ.

gl«.5.11ahidæ‹bg‰nwh®guhkç¥ò

89

myF-5

ghÿ£ofŸ

5.9.éy§Ffë‹ el¤ij¡fhd

jåMŸrh‹WfŸ

gšntWNœãiyfëšéy§Ffë‹

el¤ijfŸ g‰¿aMŒÎfŸ jäœeh£L¥

gšfiy¡fHf§fŸnk‰bfh©LŸsd.

KJkiyæš thG« brªehŒfŸ g‰¿

bg§fqçš cŸs ϪÂa m¿éaš

fHf¤ij¢ rh®ªj mU© bt§f£uhk‹

v‹wMŒths®el¤ÂaMŒÎ¡F¿¥òfŸ

(e‹¿, ÂU. mU© bt§f£uhk‹ -

MÁa ahidfŸ ghJfh¥ò ika«,

R‰W¢Nœãiym¿éašika«,ϪÂa

m¿éašfHf«,bg§fq®).

jäœ eh£oš cŸs KJkiy td

éy§Fruzhya¤ÂšFt‹mšig‹°

vD« éy§»d¥ bga® bfh©l

brªehŒfŸthœ»‹wd.Ï¢brªehŒfŸ

xUmU»tU«Á‰¿dkhF«.

brªehŒfŸ8Kjš10cW¥Ãd®fis¡

bfh©l xU T£lkhf thœ»‹wd.

x›bthU brªehŒ FGéY« taJ

K®ªj bg©, M© k‰W« F£ofŸ

T£lkhfthœ»‹wd. brªehŒ¡T£l«

xU§»izªJ flkhid (Sambar deer) mo¤J c©Q« gH¡fKilaJ.

m›thWxUflkhidmo¤Jc©Q«

nghJ cW¥Ãd®fëilna Ïiw¢Áia

c©gš x‰Wik ãyλ‹wd. Ïs«

F£o brªehŒfŸ Kjèš Ïiw¢Áia

c©z mDk¡f¥gL»‹wd. Ëd®

taJ K®ªj M© brªehŒfŸ

Ïiw¢Áia c©»‹wd. mj‹ Ëd®

Ãw Ïs« brªehŒfS« taJ K®ªj

bg© brªehŒfS« Ïiw¢Áia

c©»‹wd.

brªehŒfŸj«F£ofisfGij¥òè

k‰W«òèfëläUªJfh¥gh‰Wtj‰fhf

jåeg®MŒÎ

c‹Dila tÁ¥Ãl¤Âš thG«

Å£L ehŒfisÍ«, bjUéšÏU¡F«

ehŒfisÍ« MŒÎ brŒJ mt‰¿‹

thêl«é£L¡bfhL¡F«j‹ikia

F¿¤JF¿¥òtiuf.

mo¡fo jkJ ÏU¥Ãl¤ij kh‰¿¡

bfh©nlÏU¡F«.

gl«.5.12brªehŒ

vW«òfŸ C®ªJ bršY«

ghijæšvW«òfS¡FÔ§»iH¡fh

t©z« c‹ éuiy it¤J

vW«òfë‹ghijiajL¤JãW¤J.

Ï¥bghGJ vW«òfë‹ el¤ijia

MŒÎbrŒ,mitfŸ j« ghijia

kh‰¿¡ bfhŸ»‹wdth? vW«ò¡

T£l« fiyªJ brš»‹wdth

vd MŒÎ brŒJ vW«òfë‹

el¤ijia¥g‰¿X®m¿¡ifjah®

brŒf.

braš5.3

cæ

ça

š

90

kÂ¥ÕLgF–m

1. cz®Ûirnuhk§fŸfhz¥gL«éy§F.(btsthš,ahid,kh‹,óid)

2. ahidæ‹jªj§fŸ______________________gšè‹khWghLMF«.

(bt£L¥g‰fŸ,bfhç¡F«g‰fŸ,flthŒg‰fŸ,nky‹d«)

3. eh‹WmiwfSl‹ToatæWcilaéy§F.(ahid,lhšÃ‹,kh‹,f§fhU)

4. kåjå‹ruhrçclšbt¥gãiy.(98.4 – 48.60 F, 96.6 – 96.80 F, 94.4 – 98.60 F, 98.4 – 99.60 F)

5. ä£ušthšÎ______________________Ïilæšfhz¥gL»wJ.

i)tyJMç¡»štyJbt©ç¡»š ii)ÏlJMç¡»šÏlJbt©ç¡»š

iii) tyJbt©ç¡»š,Eiupušjkå iv) ÏlJbt©ç¡»š,bgUªjkå

gFÂ-M

6. ghÿ£omšyhjbjhFÂiaf©l¿ªJvGJf.

m)lhšÃ‹,thšu°,KŸs«g‹¿,Kaš,btsthš,M)ahid,g‹¿,FÂiu,fGij,Fu§F

Ï)M‹onyh¥,kh‹,gR,vUik,flkh‹,<)ehŒ,óid,Kjiy,Á§f«,òè

7. ghÿ£ofë‹òw¤njhèšfhz¥gLtJ.

m)nuhk«,cz®nuhk«,nuhkK£fŸM)nuhk«,ef«,éušef§fŸ

Ï)nuhk«,cz®nuhk«,bfh«òfŸ<)nuhk«,ef«,bršfŸ

8. x‰Wikæ‹mo¥gilæšf©l¿f.

Â䧻y« :gÄ‹jfLfŸ:btsthš: ______________________

9. nfho£lt‰iwó®¤ÂbrŒf.

1.Ãsh°kh,igÃçndhí‹; ______________________,Ïu¤j¢Át¥gQ

2.Ïu¤j¢Át¥gQ: M¡ì#idvL¤J¢brš»wJ.

3.Ïu¤j¢btŸisaQ: ______________________.

10. clè‹`kh°l®bfä°£`v‹WÁWÚuf«miH¡f¥gL»wJ–fhuz«f©l¿ªJvGJ.

m)clèšbgw¥gL«mid¤JntÂ¥bghU£fS«ÁWÚuf¤Âšbgw¥gL»wJ.

M)ÁWÚuf«,Ïu¤j¤Â‹ntÂ¥bghU£fë‹rkãiyiangQ»wJ

Ï)ÁWÚuf«,clèšbgW«mid¤JntÂ¥bghU£fisÍ«btëna‰W»wJ

<)ÁWÚuf«,clè‹mid¤JntÂ¥bghU£fisÍ«nrä¤Jit¤J¡bfhŸ»wJ.

11. khWghLmilªj‹mo¥gilæš,xU§»iz¤JvGJf.

bt£L«g‰fŸ,ahidæ‹jªj«,______________________,KŸs«g‹¿æ‹K£fŸ

nkY«m¿a

üš

1. Frame work of Science - Paddy Gannon, Oxform University Press, New Delhi

Ïizajs§fŸ

http://www.kidastronomy.comhttp://www.bbc.co.uk/schools/ks3bitesize/phys/html

thœ¡if

Ïa¡f¢brašfŸ

myF 6cæçaš

cæ

ça

š

92

v›thW cæUŸsitfisÍ«

cæu‰witfisÍ«ntWgL¤JthŒ?

ehŒ XLtijÍ«, gR mir

nghLjiyÍ«, kåj‹ bjUéš

r¤jäLjiyÍ« eh« fh©»nwh«.

Ï¢brašfëèUªJ ÏitfŸ

cæUŸsitv‹Wm¿»nwh«.

ehŒ(m)gR(m)kåj‹cw§F«nghJ

v‹dãfœ»wJ?Ï¥bghGJ«,ÏitfŸ

cænuhL cŸsd vd ãid¡»nwh«.

Ïjid v›thW m¿»nwh«? mitfŸ

Rthr« brŒtij¡ f©L cæUŸsit

vdm¿»nwh«.

jhtu§fëš v‹d ãfœ»wJ?

jhtu§fŸcæUŸsitv‹gijv›thW

m¿»nwh«?

eh«, mitfëš, gRik ÏiyfŸ,

Ïiyfë‹ _Ljš, Âw¤jš ngh‹w

mirÎfŸ, ts®¢Áæ‹ gofŸ

M»at‰iw¢ rh‹Wfshf¡ bfh©L

cæUŸsitvd¡TW»nwh«.

6.1thœ¡if Ïa¡f¢ brašfŸ

ahit?

cæçd§fŸ, clš ßÂahd

brašfëš Ïšyhé£lhY« mit

j§fSila thœ¡if Ïa¡f¤ij¤

bjhl®ªJ ãiyãW¤J»wJ. eh«

jåna c£fh®ªÂU¡F« bghGJ«,

cw¡f¤ÂèU¡F«nghJ«Tlthœ¡if

Ïa¡f¢brašfŸ,bršfë‹thæyhf¤

bjhl®ªJeilbgW»‹wd.

thœ¡if Ïa¡f¢ brašfŸ v‹gJ,

clèidãiyãW¤Jtj‰fhdgšntW

cW¥òfë‹ xU§»izªJ brašgl¡

Toabraèašãfœ¢ÁfshF«.

cæçd§fëš eilbgW« Áy

thœ¡ifÏa¡f¢brašfshtd.

6.thœ¡ifÏa¡f¢brašfŸ

czñ£l«

czÎc£bfhŸtj‹_y«M‰wiy¥

bgW«ãfœ¢ÁahF«.

Rthr«

bršfŸ RthÁ¤jè‹ _y«

M¡Á#id¥ bg‰W fçk¥ bghU£fis

vëa _y¡TWfshf¢ Áij¡f¥gL«

ãfœ¢ÁRthr«vd¥gL«.

fl¤Jjš

clè‹ xU cW¥ÃèUªJ Ãw

cW¥òfS¡FczÎ¥bghU£fŸk‰W«

M¡Á#‹ fl¤J« ãfœ¢Á fl¤Jjš

MF«.

fêÎ Ú¡f«

gšntWcW¥òfëèUªJbtëahF«

ts®Áij kh‰w fêÎ¥ bghU£fis

clèèUªJ btëna‰w¥gL« ãfœ¢Á

fêÎÚ¡fkhF«.

édh¡fŸ

1. cæ®fë‹ cæ® thœ j‹ikia

eh«v›thWm¿ªJbfhŸ»nwh«.

2. cæçfŸ c£bfhŸtj‰F

btëæèUªJ »il¡F« bghU£fŸ

ahit?

3. e« cliy¥ ngQtj‰F¤

njitahdãfœ¢ÁfŸahit?

6.2jhtu§fë‹czñ£l«.

e«Kila gšntW brašfS¡F

M‰wš njit¥gL»wJ v‹gij

m¿thah?

m›th‰wš v¥bghGJ ek¡F¡

»il¡»wJ?

eh« c©Q« cznt M‰wY¡fhd

Mjhu«MF«

93

myF-6

thœ¡ifÏa¡f¢brašfŸ

czñ£l¤Â‹tiffŸ

j‰rh®òC£lKiw

bgU«ghyhd jhtu§fŸ Ra rh®ò¤

j‹ik bfh©lit, Vbdåš mit

xë¢nr®¡ifæ‹ _y« jhkhfnt

czit¤ jahç¡»‹wd. Ï›thW

jhkhfntczitjahç¡F«Kiw¡F¤

j‰rh®òC£lKiwv‹Wbga®.

j‰rh®ò czñ£l Kiw

v‹gJ Rarh®ò¤ jhtu§fŸ btë

Mjhu§fëèUªJbghU£fis¥bg‰W

mt‰¿id¢ nrä¤J it¡f¥gL«

M‰wyhfkh‰w¥gL«ãfœ¢ÁahF«.

Nça xë, g¢ira« M»at‰iw¥

ga‹gL¤Â, CO2 k‰W« ÚuhdJ

fh®ngiAonu£lhf kh‰w¥gL»wJ.

fh®nghiAonu£il¤ jhtu§fŸ

j§fë‹ brašfŸ KGtj‰F«

njitahd M‰wš _ykhf¥

ga‹gL¤J»wJ.

xë¢nr®¡if ãfœéid¡ Ñœf©l

cæ®ntÂéid_y«és¡fyh«.

6CO2 + 12 H2O C6H12O6+6O2+6H2O

Nça xë, Ú®, CO2 k‰W« g¢ira«

M»aitxë¢nrh¡if¡F¤njitahd

_y¥bghU£fŸMF«.

Nçaxë :NçaåèUªJbgw¥gL«

M‰wš.

Ú® : jhtu§fŸ, nt®fë‹ thæyhf

Úçid k©âèUªJ c¿ŠÁ bg‰W¡

bfhŸ»‹wd.

CO2 : tëk©ly¤ÂèUªJ,

Ïiyfëš cŸs Ïiy¤ JisfŸ

thæyhf¥bg‰W¡bfhŸ»‹wd.

g¢ira« : jhtu¢ bršfë‹ brš

E©QW¥ò fshd gR§fâf§fëš,

g¢iraãwäfŸfhz¥gL»‹wd.

ÃwC£lKiw:óŠirfë‹bršfëš,

gR§fâf§fŸ fhz¥glhjjhš,

mit x£L©âfshfΫ, k£F©â

fshfΫ thœ»‹wd. mnjnghy

gRªjhtu§is¤jéuVidajhtu§fŸ

mid¤ÂY« gR§fâf§fŸ

fhz¥glhjjhš mitfëš xë¢

nr®¡if eilbgwhJ. vdnt m¤

jhtu§fŸ czñ£l¤Â‰fhf Ãw

jhtu§fisnah mšyJ Ãw cæçd§

fisnah rh®ªJŸsd. Ϥjifa

C£lKiwÃwC£lKiwvd¥gL«.

Nçaxë

g¢ira«

czñ£l¤Â‹tiffŸ

j‰rh®òC£lKiw ÃwC£lKiw

x£L©âfŸ k£F©âfŸ

cæ

ça

š

94

f gyt©zÏiyfis¡bfh©lxUbjh£o¤jhtu¤ijvL¤J¡bfhŸ.v.fh.

ngh¤jh°k‰W«Fnuh£l‹.

f m¤bjh£o¤jhtu¤ij_‹Weh£fS¡FÏUëšit¤J°lh®¢Ú¡f«brŒ.

f ÃwFjhtu¤ij¢NçaxëæšMWkâneu«it.

f m¤jhtu¤ÂèUªJxUÏiyia¥g¿¤J,g¢irãw¥gFÂfis¡F¿¤J¡bfhŸ.

f Ïiyia,Áyãäl§fŸbfhÂÚçšm䜤Âit.

f ÃwF,ÏjidxUf©zhoKfitæšcŸsMšfAhèš_œfit.

f f©zhoKfitia,MšfAhšbfh¡F«tiuRLÚçšit.

f Ïiyæ‹ãw¤Âšv‹dkh‰w«ãfœ»wJ?fiurè‹ãwkh‰w«v‹d?

f j‰bghGJÏiyiamnaho‹fiurèšÁyãäl§fŸm䜤Jit.

f j‰nghJŸsÏiyæ‹ãw¤ijV‰fdntMu«g¤ÂšcŸsÏiyæ‹ãw¤njhL

x¥ÃL.

f Ïiyæ‹gšntWÏl§fëš°lh®¢cŸsJv‹g‹thæyhfv‹dKoé‰F

tU»whŒ?

braš 6.1

(m)°lh®¢

nrhjid¡FK‹

(M)°lh®¢

nrhjid¡F¥Ã‹

gl«6.1khWg£lÏiyfŸ

gl«6.2é°f«-x£L©â¤jhtu«

x£L©âfŸ:

Áycæçd§fŸjk¡F¤njitahd

czÎ¥ bghU£fis Ãw cæUŸs

jhtu§fŸ mšyJ éy§FfëèUªJ

bgW»‹wd. mit x£L©â¤

jhtu§fŸ vd¥gL«. vªj xU

jhtu« mšyJ éy§FfëèUªJ,

xë¢ nr®¡if¡F g¢ira« mtÁa« v‹gij ã%áf xU MŒéid

nk‰bfhŸnth«.

95

myF-6

thœ¡ifÏa¡f¢brašfŸ

gl«.6.4kåjå‹brç¤jšk©ly«

x£L©âfŸ czÎ¥ bghU£fis¥

bgW»‹wdnth, mªj¤ jhtu« mšyJ

éy§FX«òæçvd¥gL«. x£L©â¤

jhtu§fŸ Áy Áw¥ghd nt®fis¡

bfh©LŸsd. m›nt®fŸ X«òæç¤

jhtu§fis¤ Jis¤J c£br‹W

iry¤ÂèUªJ ÚiuÍ«, fåk

c¥ò¡fisÍ«k‰W«~ònsha¤ÂèUªJ

czÎ¥ bghU£fisÍ« c¿ŠR»‹wd,

Ï›nt®fŸAh°nlhça§fŸ vd¥gL«.

v.fh.f°F£lhk‰W«é°f«.

k£F©âfŸ:

Áyjhtu§fŸjhnkczÎjahç¡f

Koahjjhš ÏwªJnghd jhtu, éy§F

clšfë‹ fçk¥ bghU£fëèUªJ

j« czit¥ bgW»‹wd. Ïit

k£F©â¤ jhtu§fŸ vd¥gL«.

gy óŠirfS« gh¡Oça§fS«

k£F©âfshfcŸsd.khndh£nuhgh

ngh‹w Áy MŠÁnah°bg®«fŸ

g¢ira«m‰Wfhz¥gL»‹wd. Ïit

ik¡nfhiurhnt®fis¡bfh©LŸsd.

Ϥjhtu§fŸ Ïwªjt‰¿‹ mG»a

k£F¥ bghU£fëèUªJ czÎ¥

bghU£fisik¡nfhiurhnt®fŸ_y«

c¿ŠR»‹wd.

édh¡fŸ:

1.j‰rh®òC£lKiw, ÃwC£lKiw

ntWgL¤Jf.

2.xë¢ nr®¡if¡F¤ njitahd

_y¥bghU£fŸ v§»UªJ

bgw¥gL»‹wd?

6.2.kåjbrçkhdk©ly«

bršY¡FŸbrç¤jš

KJbfY«òfë‹ Ïu¤j btŸis

mQ¡fŸ (ÿ¡nfhir£LfŸ) clè‹

ghJfh¤jšgâia¢brŒJ,nehŒ¤jU«

»UäfëšÏUªJghJfh¥òmë¡»wJ.

Ïit clèDŸ òF« »Uäfis¤ j‹

bghŒ¡fhšfŸ_y«éG§»brç¡»wJ.

Ï¢brašKiw¡F ngnfhir£nlhÁ°

(bršéG§Fjš)v‹Wbga®.

mÛgh ngh‹w xU brš cæçfŸ,

Ït‰¿‹ czÎ¥ bghUshd

ilah£l«fis¤ jdJ¥ bghŒ¡fhšfŸ

_y«éG§F»‹wd. k‰bwhU xUbrš

cæçahd ghunkÁa« j‹Dila

Fêngh‹w ir£nlhgh称 têahf

Úçš cŸs E©Qæçfis éG§»

bršY¡FŸbrçkhd«brŒ»wJ.

Ï›tif¢ brç¤jš, bršY¡FŸ

brç¤jš vd¥gL«. gçzhk¤Âš,

Mu«g¡fhy cæçd§fëš fhz¥g£l

thŒ

g‰fŸ

eh¡F

Fuštis

äj¥ig

fiza«

bgU§Flš

ÁWFlš

Flšthšky¡Flš

kythŒ

czΡFHš

Ïiu¥ig

cäœÚ®Ru¥Ã

bjh©ilgFÂ

gl«6.3f°F£lh-x£L©â¤jhtu«

cæ

ça

š

96

Ï›tif¢brç¤jY¡F, v›éjk©ly

mik¥ngh, Flšngh‹w mik¥ngh

njit¥gléšiy.

fl‰gŠR, FêÍlèfëš Ï›tif¢

brç¤jšãfœÎ elªjhY«,Flšngh‹w

Fê mik¥Ãid cUth¡»¡

bfh©oUªjd.

bršY¡Fbtënabrç¤jš.

éy§FfŸ gçzhk¤Âš kh‰w«

bg‰W tsu, tsu, Ïitfë‹ brç¤jš

k©lyK« ts®ªJ czit¢ brç¡f¢

brŒjd.

ca® éy§FfŸ k‰W« kåjå‹

brç¤jš k©lyK«, brç¤jš

Ru¥ÃfS«, Áw¥gilªJ brç¤jš

behÂfis¢Ruªjd.

czΡFHštênabr‹wÁ¡fyhd

czÎ, thŒ, tæW k‰W« onahod«

vD«, K‹ ÁWFlš gFÂfëš Ru¡F«

behÂfë‹ brayhš, ÁW czÎ

_y¡TWfshf kh‰w¥g£L brçkhd«

mil»wJ.

Ï›thW bršY¡F btëna Flš

gFÂæ‹ ÿk‹ (Lumen) gFÂæš,

bršY¡Fbtënabrç¤jšãfœtjhš

Ϥjifa brçkhd ãfœÎfis¢

bršY¡Fbtënabrç¤jšv‹»nwh«.

ÏJ xU brç¤jè‹ K®ªj Áw¥ghd

brašãfœthF«.

kåjå‹brçkhdbrašKiw

kåj®fS¡F¤njitahd,gy,r¡Â

_y¡TWfis czÎ bfh©LŸsJ.

Ïit cliy ts®¥gj‰F«, gGJg£l

ÂR¡fis¢ rçbrŒtj‰F«, gy éj

njitahd ntÂæaš ãfœÎfS¡F«

mtÁakh»wJ.

c©z¥g£l czÎ, ÁW

_y¡TWfshf kh‰w¥g£lhšjh‹,

mÂèU¡F« KG¥gaid clš mila

Koͫ. fodkhd czΥbghUis,

1 ä.è. (1%) °lh®¢ Âut¤ijMŒÎ¡FHhŒfŸ A k‰W« Bæš vL¤J¡bfhŸ.

1 ä.è. cäœÚ® AMŒÎ¡FHhæšé£L 20 - 30 ãäl« m¥gonait¤ÂU.

Ëò, Áy¤JëfŸ mnaho‹Âut¤ij ÏU MŒÎ¡FHhŒfëY«é£L e‹F fy¡F. vš ãwkh‰w¤ij¡fh©»whŒ.

Ϫj MŒÎ _y« °lh®¢ všcŸsJ v‹gij¡ f©l¿»whŒ.cäœÚ® °lh®¢ ÛJ brašgL«éj¤ij¡fz¡»L.

braš 6.2

vëikahd ntÂ¥bghUshf kh‰¿,

mjid¢ c£»u»¤J, j‹kakh¡fš

ãfœ¢Ánabrç¤jšvd¥gL«.

czÎ k©ly¤Â‹ mik¥ò,

brašghL, Ïiu¥ig k‰W« czΡ

FHèšnjh‹W«nehŒfis¡f©l¿jš,

nehŒ¢Á»¢irKiwfis¥g‰¿m¿tJ

nf°£oçna v‹£çahyí (Ïiu¥ig

Flèaš)vd¥gL«.

brç¤jš k©ly¤ij ÏU

ÃçÎfshf¥Ãç¡fyh«.

1.Ïiu¥ig,FlšFHšfŸ

2.JizbrçkhdRu¥ÃfŸ

brç¤jš v‹gJ go¥goahf

behÂfis¥ ga‹gL¤Â eilbgW«

ãfœthF«. beh v‹gJ cæ® »çah

C¡»fŸvd¥gL«.

Ïiu¥ig,FlšFHšfŸ(czΡFHš)

bgçajirahyhd9Û£l®ÚsKilaig

k‰W«FHšngh‹wgFÂahF«.ÏJthŒ

KjškythŒtiuÚ©LcŸsJ.Ïj‹

gFÂfŸ thŒ, thŒ¡Fê, bjh©il,

czΡFHš, Ïiu¥ig, ÁWFlš,

bgU§Flš,ky¡Flš,kythahfcŸsJ.

97

myF-6

thœ¡ifÏa¡f¢brašfŸ

6.3jhtu§fëšRthr«

V‹eh«c©znt©L«?

V‹ jhtu§fŸ czit¤ jahç¡f

nt©L«?

mid¤Jcæçd§fS¡F«mjhtJ

E©âagh¡OçahéèUªJjhtu§fŸ,

ahidfŸ, kåj®fŸ tiu, ts®¢Á,

mirÎ k‰W« Ïd¥ bgU¡f« M»a

ãfœ¢ÁfS¡FM‰wšnjit¥gL»wJ.

M‰wš v§»UªJ bgw¥gL»wJ?

jhtu§fŸc©lh¡F«°lh®¢jh‹eh«

c©Q« czÎ, Ï›ÎzÎjh‹ eh«

bgW«M‰wY¡FMjhukhfmik»wJ.

c©ikæš,czÎ¥bghU£fëšjh‹

M‰wyhdJ òijªJŸsJ. RthÁ¤jš

ãfœ¢Áæ‹nghJczÎbghU£fshdJ

M¡Áfuz« mil»‹wd.

Ï›éidæ‹ bghGJ, czéèUªJ

M‰wš éLé¡f¥g£L, jå¤ j‹ik

thŒªj nt (m) cæ® bghUshd ATP æš (mondhÁ‹ oiugh°ng£)

nrä¤Jit¡f¥gL»wJ.ϪjATP æš

cŸs M‰wšjh‹ bršfë‹ gšntW

brašfS¡F¥ ga‹gL¤j¥gL»wJ.

Rthr¤Â‹ bghGJ ATP k£Lkšyhkš

k‰w Ïu©L bghU£fshd, CO2 k‰W«

ÚU«c©lh»‹wd.

RthÁ¤jšãfœ¢Áia¡Ñœf©lthW

xUvëikahdntÂrk‹gh£o‹_y«

m¿ayh«.

C6H12O6 + 6O2 CO2 + 6H2O + 2900KJ M‰wš

(FS¡nfh°)(ATP)

Rthr¤Â‰F Mjhukhf¥ ga‹gL«

bghUŸ Rthr¤ js¥bghUŸ vd¥gL«.

Rthr¤ js¥ bghU£fŸ _‹W

tif¥gL«.mitfh®nghiAonu£LfŸ,

bfhG¥òfŸk‰W«òuj§fŸMF«.

Rthr¤Â‹tiffŸ

M¡Á#‹ ga‹gL¤j¥gL»wjhmšyJ ga‹gL¤j¥gléšiyah v‹wmo¥gilæšRthÁ¤jšÏUtif¥gL«.

1.fh‰WŸsRthr«,2.fh‰¿šyhRthr«.

fh‰WŸsRthr«

bgU«ghyhdcæçd§fëšRthÁ¤jè‹nghJM¡Á#‹ga‹gL¤j¥gL»wJ.M¡Á#‹ ga‹gL¤j¥gL« Rthr«fh‰WŸsRthr«vd¥gL«.

fh‰WŸs Rthr« eh‹F gofëšãfœ»wJ.

1.»isfhèÁ°

2.igUé¡ mäy M¡Á#nd‰wfh®g‹Ú¡f«

3.»bu¥RH‰Á

4.vy¡£uh‹fl¤J¢r§»è

»isfhèÁ° nghJ FS¡nfh°Ïu©LigUé¡mäy_y¡TWfshf¥ÃsÎW»‹wJ. ÏJir£nlhÃshr¤ÂštçirahfeilbgW«kWéidfŸ_y«c©lh»wJ. gy tifahd behÂfS«<LgL»‹wd. igUé¡ mäy«c©lhtnjhL »isfhèÁ° ãfœ¢ÁKoΡFtU»wJ.

igUé¡ mäy M¡Á#nd‰w«ik£nlhfh©£çahéš Ïu©L k‰W«_‹wh«gofëšeilbgW»wJ.

ÏW ãiyahd vy¡£uh‹ fl¤J¢r§»èæ‹ bghGJ, btëél¥gL«vy¡£uh‹fnshL bjhl®òilaM‰wyhdJ, ATP M‰wš _y¡TWfis¢ Áy Ïl§fëš c©lh¡f¥ga‹gL¤j¥gL»wJ. Koéšvy¡£uh‹k‰W«iA£u#‹M»aitM¡Á#Dl‹nr®ªJÚ®c©lh»wJ.

xUFS¡nfh°_y¡TWKGikahfM¡Á#nd‰w« bgW«nghJ 38 ATP _y¡TWfŸc©lh»‹wd.

cæ

ça

š

98

gl«6.5FS¡nfh°ÁijtilÍ«gšntWtêKiwfŸ

fh‰¿šyhRthr«

Áy cæçd§fëš RthÁ¤jè‹ nghJ M¡Á#‹ ga‹gL¤j¥ gLtšiy.

Ϥjifa RthÁ¤jš fh‰¿šyh Rthr« vd¥gL«. ÏJ beh¤jš v‹W«

miH¡f¥gL»wJ.

v.fh.ghšjæuhF«ãfœÎ

f gH¢rhW (mšyJ) r®¡fiu

fiuriyvL¤J¡bfhŸ.mš

Á¿jsÎ<°oid¢nr®.Ϫj¡

fyitia xU nrhjid¡

FHhæšvL¤J¡bfh©L,xU

Jismil¥ghdhš_L.

f xU tisªj f©zho¡

FHhia mil¥ghDl‹

Ïiz. f©zho¡ FHhæ‹

kWKid R©zh«ò Ú®

bfh©l nrhjid¡ FHhæš

_œFkhWbrŒ.

f R©zh«òÚçšv‹dkh‰w«V‰gL»wJ?kh‰w¤Â‰fhdfhymsÎv›tsÎ?

ϪjMŒé‹_y«beh¤jiy¥g‰¿eh«m¿tJv‹d?

braš 6.3

gl«6.6fh‰¿šyhRthr«-nrhjidmik¥ò

R©zh«òÚ®

r®¡fiu+

Ú®+<°£

FS¡nfh°

(6-fh®g‹

_y¡TW)

ir£nlhÃ

shr

¤Âš

igUnt£

(3-fh®g‹

_y¡TW+

M‰wš)(jir¢bršfëš)

M¡ì#‹m‰wNHèš

(<°£oš)

M¡ì#‹m‰wNHèš

M¡Á#‹cŸsNHèš

(ik£nlhnfh‹oçahéš)

v¤jdhš + fh®g‹il

M¡irL + M‰wš (2-fh®g‹_y¡TW)

yh¡o¡mäy« + M‰wš

(3-fh®g‹_y¡TW)

fh®g‹ilM¡irL + Ú® + M‰wš

99

myF-6

thœ¡ifÏa¡f¢brašfŸ

nkY«m¿a

ATP

ATP v‹gJ bgUkghyhd bršèš eilbgW« éidfS¡F¤ njitahd

M‰wšehza«.RthÁ¤Âè‹nghJcUthF«M‰wiy¥ga‹gL¤ÂADPæèUªJ

ATPcUth»wJ.

M‰wš

ADP + pi ATP

xUä‹fy«v›thbwšyh«ga‹gL»wJv‹gijnahÁ¤J¥gh®. ÏÂèUªJ

vªÂuM‰wš,xëM‰wš,ä‹M‰wšM»ait¥bgw¥g£Lga‹ggL¤j¥gL»wJ.

mnjnghy,ATPahdJ,jir¢RU¡f«.òuj¢nr®¡if,eu«ÃèUªJcz®Îfis¡

fl¤Jjšk‰W«gšntWbrašfS¡F¥ga‹gL¤j¥gL»wJ.

6.3.éy§Ffë‹RthrKiw

mÛgh,iA£uh, fl‰gŠR ngh‹wit

Úçš thG« cæçfshF«. Ï›tif

cæçfëšRthr«j‹clè‹nk‰gu¥ò

_y« eilbgW»wJ. Úçš fiuªJŸs

M¡ì#id, j‹ nk‰gu¥ghd brš

r›Î têahf CLUé, bršèDŸ

Ïit ga‹g£l¥Ã‹ cUthd, fh®g‹-

il-M¡i[L, Ïašghd Kiwæš,

Ïnjngh‹W ÚçDŸ btëna‰w¥g£L

fiuªJéL»wJ.

Û‹fë‹ Rthr¥gu¥ò mj‹ brΟ

gFÂahF«. Ú® ãythœ cæçahd

jtisæšÏj‹nkšnjhY«,EiupuY«

MF«.ãythœcæçfëšEiupušRthr

cW¥ghfmikªJŸsJ.

fh‰¿šcŸsM¡ì#‹msitél,

Úçš cŸs M¡ì#‹ msÎ FiwÎ.

vdnt, ãy cæçfisél, Ú®thœ

cæçfŸ ntfkhf RthÁ¡»‹wd.

Û‹fŸ j‹ thŒ têahf Úiu vL¤J,

brΟ têahf btëna‰W«nghJ,

brΟ gFÂæYŸs Ïu¤j¡FHšfŸ

M¡ì#id¥bgW»wJ.

ãythœ cæçfŸ, thÍ

k©ly¤ÂYŸs M¡ì#id¤ j‹

Rthr¤Â‰F¥ga‹gL¤Â¡brhŸ»wJ.

bt›ntW tifahd cæçfŸ,

bt›ntWtifahdRthrcW¥iòfis¥

bg‰WŸsd. Ï›ÎW¥òfŸ mid¤J«

M¡ì#id¥ bgW« msé‰F, bgça

gu¥Ãid¥ bg‰WŸsJ. Ï¥gu¥ò _ynk,

M¡ì#‹k‰W«fh®g‹-il-M¡i[L

kh‰w« eilbgW»wJ. Ï¢Rthr¥gu¥ò

clèDŸghJfh¥ghfit¡f¥g£LŸsJ.

Ï¢Rthr brašKiw¡fhf jå

Rthr¢ brašKiw ãfœÎfisÍ«

bfh©LŸsJ.

kåj®fë‹ Rthr¡ fh‰W,

ehÁ¤Jis _y« cŸëG¡f¥gL»wJ.

c£Rthr¡fh‰whdJ,ehÁ¥gFÂæYŸs

nuhk« k‰W« ehÁ¡FHšfëš cŸs

nfhiH¥gly¤Â‹_ykhftof£l¥g£L

R¤jkhd¡fh‰WEiuæuiymil»wJ.

ehÁ¥gŸs«

òwehÁ¤Jis

bjh©il

Fuštis

_¢R¡FHš

Ïu©lh«ãiy

_¢R¡»is¡FHš

_¢R¢Á‰wiw

cjuéjhd«

gl«.6.7kåjRthrk©ly«

cæ

ça

š

100

fh‰W¡FHhŒtêahffh‰WFHhŒRtçš

FU¤bjY«òtisa§fŸfhz¥gL»wJ.

Ïit fh‰W FHhŒ ÂwªJ«, ÁijªJ

élhkY«ghJfh¡»wJ.

EiupuY¡FŸ fh‰W¡FHhŒ,

gyKiw ÁW, ÁW FHšfshf¥

Ãç¡f¥g£L, Koéš _¢R Á‰wiwfŸ

vd¥gL« Rthr E©igfshf

khW»wJ. Ïu¤j¤jªJ»shš NH¥g£l

Ïit Rthr¥gu¥ghf¢ brašg£L,

fh‰W¥gçkh‰w¤ijãfœ¤J»wJ.

Û‹fh£Áaf¤Âš cŸs

Û‹fis¡ ftå. Ïit j‹

thia¤ÂwªJ _Ltij¡ ftå.

f©fS¡F¥Ã‹ òw« cŸs,

brΟ_o ÂwªJ _LtijÍ«

ftå. thŒ k‰W« brΟ _o

ÂwªJ_Ltij,xUF¿¥Ã£lneu

XG§F¥ghLcŸsjšyth.

xUãäl¤Â‰Fv¤jidKiwfŸ

Ï›thW¤ÂwªJ_L»wJv‹gij¡

fz¡»L.

Ït‰iw xU ãäl¤Â‰FŸ Ú

RthÁ¡F« v©â¡ifnahL

x¥ÃL.

braš 6.4

6.4jhtu§fëš Ú®, jhJ¡fŸ

fl¤j¥gLjš

jhtu§fŸ,Ú®,CO2 ,Nçaxëk‰W«

g¢ira« M»a _y¥ bghU£fis¥

ga‹gL¤Â xë¢ nr®¡ifæ‹ _y«

v›thW czÎ jahç¡f¥gL»wJ.

v‹gijKªijaghl¤Âšgæ‹WŸnsh«.

Ïiyfëšjh‹ g¢ira« cŸsJ

v‹gij eh« V‰fdnt m¿ªJŸnsh«.

vdnt Ïiyjh‹ xë¢nr®¡if

eilbgW« ÏlkhF«. Ïiyæš

c‰g¤ÂahF« czthdJ jhtu¤Â‹

k‰wvšyh¥ghf§fS¡F«fl¤jggLjš

mtÁakh»wJ.

Ïij¥nghynt, jhtu§fëš

eilbgW«xë¢nr®¡ifk‰W«gšntW

cæçašãfœÎfS¡FÚ®mtÁakh»wJ.

vdnt, jhtu§fS¡F Ú® k‰W« k‰w

fåk¥bghU£fshdie£u#‹,gh°gu°

ngh‹witfŸk©âèUªJäfvëš

»il¡»‹wd.

v›thW c¿Šr¥g£l Ú® k‰W« fåk¥

bghU£fŸ,jhtu¤Â‹xUgFÂæèUªJ

k‰wgFÂfS¡F¡fl¤j¥gL»‹wd?

jhtu¤Â‹ v¥gF k©nzhL

bjhl®òilaJ?

nk‰f©lédh¡fS¡fhdéilia

c§fSila Ñœ tF¥òfënyna

bg‰¿U¥Õ®fŸ.

nt®fŸ : jhtu§fë‹ c¿ŠR

cW¥òfshF«.

vdnt,jhtu§fëšÏiyfëèUªJ

czÎ¥ bghU£fS«, nthfëèUªJ

Ú® k‰W« fåk¥ bghU£fS«

fl¤j¥gL»‹wd. Ϫj Ïu©L

brašfS« jå¤j Ïu©L fl¤J¡

FHhŒfë‹_y«eilbgW»‹wd.

1)iry¤Â‹ thæyhf Ú® k‰W«

K®¢Á¥gFÂ

nt®¤öé¥gFÂ

Ú£Á¥gFÂ

M¡F¤ÂR¥gFÂ

gl«.6.8ntç‹gFÂfŸ

101

myF-6

thœ¡ifÏa¡f¢brašfŸ

fåk¥ bghU£fŸ k©âèUªJ

c¿Šr¥g£Lfl¤j¥gL»‹wd.

2)~ònsha¤Â‹ thæyhf

ÏiyæèUªJ xë¢nr®¡if

_y« jahç¡f¥g£l czthdJ

fl¤j¥gL»wJ.

Ú®fl¤Jjš

nt®fŸ,j©LfŸk‰W«Ïiyfëš,

iry¤ÂRéšfhz¥gL«iry¡FHhŒfŸ

k‰W« ou¡ÑLfŸ fl¤J« TWfshf¢

brašgL»‹wd. iry¡ FHhŒfS«,

ou¡ÑLfS« x‹Wl‹ x‹W ÏizªJ

jhtu¤Â‹ všyh gFÂfS¡F« Úiu¡

fl¤J« xU bjhl®¢Áahd fhšthahf

mik»‹wd. nt®fëš, nt®¤

öé¢ bršfŸ äf vëš k©âš

bjhl®òbfh©L Ú® k‰W« fåk

maåfis¥ bgW»‹wd. ÏJ nt®

k‰W« k©â‰F Ïilna maåfë‹

br¿Î ntWgh£il¤ njh‰Wé¡»wJ.

Ï¢br¿Î ntWgh£il Ú¡f ÚuhdJ

k©âèUªJ ntU¡FŸ brš»wJ.

vdntÚ®bjhl®ªJntç‹iry¤Â‰FŸ

brštjhš, ÚuhdJ jhtu¤Â‹ nkš

ghf§fS¡Fcªj¥gL»wJ.

iry¤Âš cUthF« mG¤j«, äf

caukhd ku§fëš Ú® fl¤j¥gLtj‰F

nghJkhdjh?

jhtu§fëšäfcaukhdgfÂfS¡F

iry¤ÂèUªJÚ®nknyWtj‰Fk‰bwhU

Kiwahd Úuhé¥ ngh¡F cjλwJ.

ÏJ jhtu§fŸ nghJkhd msÎ Ú®

»il¡f¥bgW«bghGJrh¤Âakh»wJ.

Ïiy¤ JisfŸ thæyhf Ú® Méah»

btëna‰w¥gL»wJ. Ï›él«

Ïiyfë‹ iry¡ FHhŒfë‹ _y«

bgw¥g£lÚuhš<Lf£l¥gL»wJ.

c©ikæš, Ïiyfë‹ bršfëš

Ú®_y¡ TWfŸ Méahjèdhš

cUthF« xU ÏGéir, nt®fë‹

iry¤ÂèUªJ Úu äf cau¤Â‰F

nkny‰W»wJ.

jhtu§fë‹ jiunkš

ghf§fëèUªJ ÚuhdJ Méahf

ÏH¡f¥gL« ãfœ¢Á Úuhé¥ ngh¡F

f xU bjh£o¢ broia¡ f©zho

kâ #ho¡FŸ it. bjh£oæ‹

k©âèUªJ Ú® Méahfhkš

jL¡f, bjh£oia Ãsh°o¡

igædhš_lnt©L«.

f Ïu©lhtJ kâ #ho¡FŸ

Ïiyfs‰wbjh£o¢broiait.

f kâ#hofismiwbt¥gãiyæš

(200C) Rkh®MWkâneu«it.

f Ïiyfs‰w¤bjh£o¤jhtuKila

kâ #hoæš Âut¤ ÂtisfŸ

fhz¥gLtšiy.

f ÏiyfisÍilabjh£o¤jhtu«

bfh©l kâ #hoæš Âut¤

ÂtisfŸfhz¥gL«.

f nfhghš£ FnshiuL jhis¡

bfh©L Âut¤ Âtisfis

nrh¤J¥ gh®. mJ Úy ãwkhf

khW«. vdnt, Âut« Ú® v‹gJ

òydh»wJ.

f ÏiyfŸ cŸs bjh£o¢ broæš

V‹Ú®¤ÂtisfŸc©lh»‹wd

v‹gijc§fŸrfkhzt®fnshL

éth¤Jfhuz¤ijf©LÃo.

braš6.5

iry«ònsha«òwå

nt®¤öé

iunrhbl®ä°bgçir¡»Ÿmf¤njhš

gl«.6.9ntç‹tênaÚ®bršY«ghij

cæ

ça

š

102

vd¥gL«. vdnt Úuhé¥ ngh¡fhdJ

ntçèUªJÚ®k‰W«fåk¥bghU£fis

c¿ŠRtj‰F«mt‰¿idÏiyfŸtiu

nkšneh¡» fl¤Jtj‰F« cjλwJ.

nkY«, ÏJ jhtu¤Â‹ bt¥gãiyia¢

Óuh¡Ftj‰F«cjλwJ.

ÏuÎ neu§fëš Ú® fl¤Jtj‰F

ntuG¤j« äf K¡»akhdjhf¡

fUj¥gL»wJ. gfšneu§fëš,Ïiy¤

JisfŸ ÂwªÂU¥gÂdhš, Úuhé

ngh¡»dhš c©lhF« ÏGéir,

iry¤Âš Ú® fl¤Jtj‰F xU cªJ

r¡Âahfmik»wJ.

czÎk‰W«ÏjubghU£fŸfl¤Jjš

xë¢nr®¡ifædhšc©lhF«czÎ¥

bghU£fŸ v›thW ÏiyfëèUªJ

jhtu§fë‹ k‰w gFÂfS¡F¡

fl¤j¥gL»‹wd?

xë¢ nr®¡ifædhš c©lhF«

fiuÍ« czÎ¥ bghU£fŸ fl¤j¥gL«

ãfœ¢Á Ïl« bga®jš vd¥gL«.

Ϫãfœ¢Á, th°Fyh® ÂRthd

~ònsha¤ÂšeilbgW»wJ.

xë¢ nr®¡ifædhš c©lhF«

czÎ¥bghU£fŸk£Lkšyhkšmändh

mäy§fŸ ngh‹w k‰w bghU£fS«,

~ònsha¤Â‹têahffl¤j¥gL»‹wd.

Ï¥bghU£fŸ F¿¥ghf nrä¥ò

cW¥òfshd nt®, fåfŸ, éijfŸ

k‰W« tsU« cW¥òfS¡F¡ bfh©L

bršy¥gL»wJ.

czÎ k‰W« Ïju bghU£fŸ,

Ïl« bga®jš, ònsha¤Â‹ ršyil¡

FHhŒfŸ têahf, (ršyil¡ FHhŒfŸ

v‹gJ ÏiyfŸ Kjš Ãw ghf§fŸ

tiu FHhŒfŸ ngh‹W brašgL«

~ònsha¤Â‹ gFÂahF«) Jiz

bršfë‹ cjénahL, nkšneh¡»a

k‰W« Ñœneh¡»a M»a Ïu©L

ÂirfëY« eilbgW»wJ. M‰wiy¥

ga‹gL¤ÂÏl«bga®jšeilbgW»wJ.

R¡nuh°ngh‹wbghU£fŸATP æèUªJ

M‰wiy¥ ga‹gL¤Â ònsha¤Â‰FŸ

brš»‹wd. ÏJ ÂR¡fëš r›ñL

gutš mG¤j¤ij mÂfç¡f¢

brŒJ Úçid¡ fl¤j¢ brŒ»wJ.

Ï›tG¤jkhdJ ònsha¤Âš cŸs

czÎ¥ bghU£fis mG¤j« Fiwªj

ÂR¡fS¡F¡fl¤J»wJ. Ï«Kiwæš

jhtu§fë‹ njitfS¡F V‰g

czÎ¥ bghU£fŸ fl¤j¥gL»‹wd.

vL¤J¡fh£lhf ÏiyÍ® fhy§fëš,

nt®k‰W«j©Lfëšnrä¡f¥g£LŸs

r®¡fiu bghU£fshdJ ts®tj‰fhd

M‰wš njit¥gL« bkh£L¡fS¡F¡

fl¤j¥gL»wJ.

édh¡fŸ

1. nk«ghL milªj jhtu§fëš

fl¤Jjèš<LgL«TWfŸahit?

2. jhtu§fëš v›thW Ú® k‰W«

fåk§fŸfl¤j¥gL»‹wd?

3. czÎ¥ bghU£fŸ jhtu§fëš

v›thWfl¤j¥gL»‹wd?

gl«.6.10ku§fëšÚuhé¥ngh¡»‹

bghGJÚç‹Ïa¡f«

Úuhé

103

myF-6

thœ¡ifÏa¡f¢brašfŸ

6.4.éy§Ffë‹R‰nwh£l«

éy§F E©Qæçfshd mÛgh,

ghuhnkÁa«ngh‹wt‰¿‹clšmik¥ò

äf¢Á¿aitahfÏU¥gjdhš,Ït‰¿‰F

njitahd¥ bghU£fŸ CLUtš

_y« bgw¥gL»‹wd. vL¤J¡fh£lhf

mÛghéš M¡ì#‹, mj‹ nk‰gu¥ò

têahf vL¤J¡bfhŸs¥g£L, mnj

mséšclèDŸguλwJ.Ïnjngh‹W

clèDŸ cUthF«, fh®g‹-il-

M¡i[Lbtëna‰w¥gL»wJ.

bgça gybrš cæçfëš mj‹

clyik¥ò bgça mséš ÏU¥gjhš

Ï›tif CLUtš äf bkJthfΫ,

M¡ì#‹, czÎ fêÎfŸ mf‰W«

KiwfŸ, mt‰¿‹ clyik¥ò¡F¢

r‰W«bghUªjhjKiwæšÏU¡»wJ.

gybrš cæçfëš, clèDŸ

fhz¥gL« beU¡fkhd bršfS¡FŸ,

CLUt¥gL«M¡ì#‹ika¥gFÂæš

cŸs bršfS¡F¤ njitahd msÎ

»il¥gJfod«.vdnt,jåahdbjhU

k©ly« M¡ì#‹, czÎ k‰W«

fêÎ¥ bghUŸfis vL¤J¢bršy¥

ga‹gL»wJ.

kåjçš R‰nwh£l k©ly« v‹gJ,

Ïu¤j¤ij, Ïu¤j¡FHšfëèUªJ

cªÂ¤jŸs Ïja« xU cªÂ¤ jŸS«

fUéahf (g«¥) brašgL»wJ.

Ïu¤j« , Ïu¤j¡FHšfëèUªJ

bršY«nghJ , EiupuèèUªJ

M¡ì#id¥ bg‰Wclè‹mid¤J¥

ghf§fS¡F« më¡»wJ. mnjnghš

fêÎ¥ bghU£fisÍ« fh®g‹-il-

M¡i[L k‰W« jåk§fŸ, c¥ò¡fŸ

ngh‹w Ãwtif¥ bghU£fisÍ«

bg‰W, fêÎÚ¡f cW¥òfŸ têahf

btëna‰W»wJ.

ãzÚ®

Ïu¤j« nghynt k‰nwhU k©ly

khd ãzÚ® k©lyK« clèDŸ

brç¡f¥g£L, c£»u»¡f¥g£l,

bfhG¥ò¥ ngh‹w bghU£fisÍ«

bg‰W, bršèil¥gFÂfëš têªJ

tH§»a¥Ã‹ Û©L« Ïu¤j¤ij

mil»wJ.

ãzÚ® Fiwªj msÎ òuj¤ij¡

bfh©LŸsÚ®k¥bghUshF«.ÏJÏu¤j

mQ¡fë‹¿, Ïu¤j¥ Ãsh°khit

x¤JŸsJ.Mdhšãwk‰wJ.

1.c§fŸ gFÂæYŸs ey ika«br‹W, m§F Ïu¤j¤Âš cŸsbršfë‹ v©â¡ifiaÍ«,ËnkhFnshË msitiaÍ«nf£l¿ªJ¡bfhŸf.

2.M©,bg©k‰W«FHªijfS¡Fxnu mséš ËnkhFnshËcŸsjh? ntWgo‹, ntWgh£o‹

fhuz¤ij¡f©l¿.

braš 6.6

6.5.jhtu§fëšfêÎÚ¡f«

fêÎÚ¡f«v‹gJv‹d?

jhtu§fëš v›thW fêÎ Ú¡f«

eilbgW»wJ?

jhtu§fëšfêÎÚ¡f«v‹gJ,jhtuclèèUªJ ts®Áij kh‰w¤Âdhšc©lhF« fêÎ¥ bghU£fisbtëna‰w¥gL«ãfœ¢Á.

jhtu§fëš fêÎ Ú¡f« eilbgW«KiwfŸ.

1.jhtu¡ fêÎfŸ bršfë‹ th¡Fnthšfshšnrä¡f¥gL»‹wd.

2.jhtu¡fêÎfŸcÂU«Ïiyfëšnrä¡f¥glyh«.

3.k‰w jhtu¡ fêÎfŸ F¿¥ghfK®ªj iry« ÂR¡fëš,ÃÁ‹fshfΫ buÁ‹fshfΫ

nrä¡f¥gL»‹wd.

cæ

ça

š

104

4.jhtu§fŸÁyfêÎ¥bghU£fis

nt®fë‹ thæyhf¤ j§fis

NœªJŸs k©ânyna btë

na‰W»wJ.

6.5.éy§Ffë‹fêÎÚ¡f«

xU brš cæçfshd, ònuh£nlh

nrhth¡fëš,cUth¡F« fêÎ¥bghU£

fisÍ«,ÚiuÍ«RU§F¡FäœfŸ_y«

btëna‰W»wJ.

Óè©lnu£lh vD« FêÍlèfëš

fêÎ¥ bghU£fŸ, brš r›Î têahf

CLUλ‹wd.

j£il¥ òG k‰W« cU©il¥

òG¡fŸfêÎÚ¡f¡FHšfŸtêahfΫ,

tisjir¥òG¡fëšÁw¥ò¡fêÎÚ¡f

cW¥ghd be¥ßoah¡fŸ, cl‰FêæDŸ

cŸs fêÎ¥ bghU£fis¢ nrfç¤J

btëna‰W»‹wd.

KJbfY«Ãfëš e‹F ts®¢Á

milªjfêÎÚ¡fcW¥ghdfêÎÚ¡f¡

FHšfS«, ÁWÚuf§fS« cŸsd.

KJbfY«Ãfëš ÁWÚuf§fëš

cŸs be¥uh‹fŸ, Ïu¤j¤ÂYŸs

mÂf¥goahd Ú®, c¥ò¡fis tof£o

ÁWÚuhfbtëna‰W»wJ.

Û‹fëšmÂfkhdm«nkhåahit¡

fêÎ¥ bgUshf btëna‰Wtjhš

Ït‰iw m«nkhåahblè¡ cæçfŸ

v‹W«.

gwitfŸ ôç¡ mäy¤ij

btëna‰Wtjhš ôçnfhblè¡

éy§FfŸv‹W«miH¡f¥gL»wJ.

ghÿ£ofëš ôçah K¡»a¡

fêÎ¥ bghUshf ÏU¥gjhš ÏitÍ«

ôçnahblè¡éy§FfshF«.

be¥uh‹

be¥uh‹ Ïu¤j¤Âš cŸs fêÎ¥

bghU£fis, Fnshk%y° _y«

tof£o, ÁWÚ® E©FHšfŸ têahf

btëna‰W»wJ. ÁWÚ® E©FHšfŸ

clY¡F nt©oa Ú® k‰W«

Ãw¥bghU£fis Û©L« c¿ŠÁa¥Ã‹

btëna‰w¥glnt©oa mÂfgoahd

Ú® k‰W«ie£u#‹fêÎ¥bghU£fis¢

ÁWÚuhfbtëna‰W»wJ.

bra‰if¢ÁWÚuf«(ËnkhlahèÁ°)

ÁWÚuf«,cæ®thHäfΫmtÁakhd

cW¥òfëš x‹W. nehŒ¤ bjh‰W,

taJ, fha«gLjš, ÁWÚuf¤Â‰F

bršY« Ïu¤j¤Â‹ msÎ Fiwjš

ngh‹wit,ÁWÚuf¤Â‹brašgh£il¡

Fiw¡F«. Ïj‹ éisthf clèš

e¢R¡fêÎ¥bghU£fŸmÂfkhF«.ÏJ

kuz¤Â‰nf tê tF¡F«. ÁWÚuf«

braèHªjhš,bra‰if¢ÁWÚuf«c殡

fh¡f¥ ga‹gL«. bra‰if¢ ÁWÚuf«

v‹gJ lahèÁ° vD« Kiwæš

Ïu¤j¤Âš cŸs fêÎ¥ bghU£fis

Ú¡F«fUéahF«.

jkåæèUªJbra‰if

ÁWÚuf¤Â‰FbršY«FHš

nj®ªbjL¤J

mDk¡F«gly¡

FHšfŸ

bra‰ifÁWÚuf¤

ÂèUªJÁiu¡F¢

bršY«FHš

ga‹gL¤j¥g£llahiyÁ°

Âut«(mÂf¥goahdôçah

k‰W«c¥òfSl‹)

òÂalahiyÁ°Âut«

lahi

yÁ°

Â

ut«

105

myF-6

thœ¡ifÏa¡f¢brašfŸ

bra‰if¢ ÁWÚuf«, xU òw«

k£Lnk CLUé¢ bršY« gly«

bfh©l ÁWFHšfis¡ bfh©ljhF«.

Ïij lanyÁ§ Âut« vD« Ãç¥ò¤

Âut¤Âš Ïiz¡f¥gL«. ϤÂut«,

Ïu¤j¤Âš cŸs mnj msÎ të

k©ly mG¤j¤ij¡ bfh©oU¡F«.

nehahëæ‹ Ïu¤j« Ï¡FHšfë‹

têahf¢ brY¤j¥gL«nghJ, Ï¢

brašgh£ošÏu¤j¤Â‹ fêÎ¥ bghU£

fŸCLUtšKiwæšbtëna‰w¥gL«.

fêÎÚ¡f«brŒa¥g£lÏu¤j«Û©L«

nehahëæ‹clèšbrY¤j¥gL«.

6.6.eu«òxU§»izÎk©ly«

éy§Ffëšgyäšèa‹fz¡fhd

bršfS«, ÂR¡fS« jå¤jåahf

Ïa§fhkš, xG§fhd Kiwæš

xU§»iz¡f¥g£L brayh‰W»‹wd.

mjhtJ ÏitfŸ x‹whf¢

brašgL»‹wd. Ïjdhš clè‹

njit¡nf‰g, cliy KGikahd

brašgh£o‰FV‰òilajhfkh‰W»wJ.

jirfŸ,mt‰¿‹Ïa¡f¤Â‹nghJ

äf¢Áwªj Kiwæš xU§»iz¡f¥

gL»wJ.vL¤J¡fh£lhf,ÁWt‹xUt‹

xUgªijÃo¡fKa‰Á¡F«nghJ,mt‹

j‹iffëšcŸsvY«òÏiz¥òfshd

_£LfŸ, fhšfŸ k‰W« òy‹

cW¥òfŸ têahf¥ bgw¥g£l jftšfŸ

xU§»iz¡f¥g£L, ü‰W¡fz¡fhd

jirfisÏa¡f¤Â‰F¡bfh©LtªJ,

Ï¢brašbrŒa¥gL»wJ.

Ï¢ÁWtå‹eu«òk©ly«,jirfis

xU§»iz¡»wJ. rçahd Kiwæš

rçahd ntf¤Âš rçahd öu¤Âš

gªÂid¥ Ão¡f Ko»wJ. jirfë‹

brašghL, Rthr«, Ïja¤Jo¥ò, Ïu¤j

mG¤j«, xU§»iz¥ò, clè‹

mÂf¥goahd bt¥g btëna‰w«,

Ïu¤j¤Âš rçahd r®¡fiu, c¥ò

msit¥guhkç¤jšngh‹witvšyhnk,

jå¢irahf eu«ò k©ly¤Â‹ _y«

xU§»iz¡f¥gL»wJ,

òG¡fëš,vëikahdxU§»izÎ

k©ly« fhz¥gL»wJ. k©òGéš

Ïu£il eu«ÃiHfŸ cŸsd. Ïu©L

eu«ò¤ ÂwŸfŸ _is¥ngh‹W« `f©

òŸëfŸ`xëcz®thahfΫcŸsJ.

ó¢Áfëš eu«ò¤ÂuŸfŸ tæ‰W¥òw

eu«ò ÏiHÍl‹ ÏizªJ _isahf¢

brašgL»wJ. ó¢ÁfŸ e‹F ts®¢Á

milªj gh®it, Ef®¢Á¡fhf cz®¡

bfh«òfisÍ«bfh©LŸsJ.

ghÿ£ofŸk‰W«Ãwts®¢Ámilªj

cæçfë‹ clš xU§»izÎ, eu«ò

k©ly« k‰W« ehshäšyh¢ Ru¥ÃfŸ

_y«eilbgW»‹wJ.

RU§f¡ T¿‹ eu«ò k©ly«

v‹gJ, eu«ò¢ bršfŸ têahf

`brŒÂfis`äfntfkhdKiwæšclš

KGtJ« eu«ò m®Îfshf¡ fl¤Â

xU§»iz¥gjhF«.

Ï¢brašghL, ÁWÚuf¤Â‹ braš

gh£ilx¤ÂU¡»wJ.Ï¢brašKiwæš

ÁWÚuf¤jhšbrašgL« ‘Û©L« ÂU«g

c¿ŠRjš’ k£L« eilbgw ÏayhJ.

rhjhuzkhf ešy clšãiyæš cŸs

kåjçš ehbsh‹W¡F 180 è£l®

Ïu¤j« ÁWÚuf¤jhš tof£l¥gL»wJ.

ÏÂèUªJ ehbsh‹W¡F 1 – 1.5 è£l®

msÎ fêÎ¥ bghU£fŸ ml§»a Ú®

ÁWÚuhf btëna‰w¥gL»J. ÛjKŸs

KGmsΫÁWÚuf¤jhšÛ©L«c¿ŠÁ

vL¤J¡bfhŸs¥gL»wJ.

cæ

ça

š

106

6.7jhtu§fëšxU§»izÎts®¢Á

k‰W«Ïa¡f«

jhtu§fŸv›thWxU§»iz»‹wd?

éy§Ffis¥ nghš jhtu§fŸ eu«ò

k©ly¤ijnah (m) jirfisnah

bg‰¿U¥gšiy. MdhY« mit

v›thW ö©LjY¡F gš éid

më¡»wJ?

eh«, bjh£lhš ÁQ§» jhtu¤ij¤

bjhL«bghGJ mt‰¿‹ ÏiyfŸ

RU§F»‹wd.

éijKis¡F«bghGJ,nt®óäia

neh¡»Í«, j©L, óä¡F vÂuhf nkš

neh¡»Í«ts®»‹wd.

nk‰F¿¥Ã£l brašfëš v‹d

ãfœ»‹wJ?

Kjšãfœ¢ÁæšbjhLcz®Îila

jhtu§fë‹ ÏiyfŸ, bjhLjY¡F

äféiuéšgšéidmë¡»‹wd.

(ÏiyfŸRU§Fjš)

Ϫj Ïa¡f¤Âš ts®¢Á v‹gJ

»ilahJ. Ïu©lhtJ ãfœéš nt®

òéia neh¡»Í«, j©L Nça xëia

neh¡»Í«ts®»‹wd.ϧFts®¢Áæ‹

fhuzkhfntçY«,j©oY«,Âirrh®

Ïa¡f§fŸeilbgW»‹wd.

vdnt, jhtu§fëš Ïu©L

tifahdÏa¡f§fŸfhz¥gL»‹wd.

1.ts®¢ÁrhuhÏa¡f«.

2.ts®¢Árh®Ïa¡f«.

6.8.ts®¢ÁrhuhÏa¡f«

ö©lè‹cldogšéid

Ϫj Ïa¡f« jhtu§fë‹

bjhL cz®édhš V‰gl¡ ToaJ.

ϧF ts®¢Á v‹gJ Ïšiy.

Mdhš bjhLjè‹ fhuzkhf¤

jhtu§fë‹ Ïiyfëš Ïa¡f¤ij

V‰gL¤J»wJ. bjhL cz®é‰F¡

fhuzkhd eu«ò k©lynkh mšyJ

jirfnsh ÏšyhjnghJ« Ï›éa¡f«

eilbgW»wJ.

v›thWjhtu«bjhLjiycz®»wJ?

bjhLjiyV‰Wv›thWÏiyfŸ gš

éidahfmir»‹wd?

bjh£lhš ÁQ§»¤ jhtu¤ij

eh« xU Ïl¤Âš bjh£nlhnkahdhš,

mid¤JÏiyfS«RU§»mirÎfis

V‰gL¤J»‹wd. ÏJ xU Ïl¤Âš

V‰gL« ö©lš gy ÏiyfS¡F«

fl¤j¥gL»wJv‹gjid¡fh£L»wJ.

Mdhš éy§Ffëš fhz¥gLtJ

nghybjhLcz®éid¡fl¤J«Áw¥ò¤

ÂR¡fŸ jhtu§fëš Ïšiy. jhtu¢

bršfëš Ú® msé‹ khWjY¡F V‰g

RU§FjšmšyJéçjšeilbgW»wJ.

bršfëš Ú® mséš kh‰w«

V‰gLtÂdhš, bjh£lhš ÁQ§»¤

jhtu¤Â‹ÏiyfŸRU§F»‹wd.

f taY¡F¢ br‹W bjh£lhš

ÁQ§»¤jhtu¤ijvL.

f xUÏl¤Âšjhtu¤ij¤bjhL.

f v‹dãfœ»wJv‹gij¡ftå.

braš6.7

gl«6.11bjh£lhšÁQ§»¤jhtu«

107

myF-6

thœ¡ifÏa¡f¢brašfŸ

ts®¢Árh®Ïa¡f«: b g h J t h fjhtu§fŸ xU F¿¥Ã£l Âiræšts®ªJ, ö©lY¡F bkJthf gšéid më¡»‹wd. jhtu§fŸ xUF¿¥Ã£l Âiræš ts®tÂdhšÏ›ts®¢Á Âir rh® ts®¢Á mšyJÏa¡f«vd¥gL»wJ.

Ñœf©lvL¤J¡fh£Lfë‹_ykhfeh« gšntW tifahd Ïa¡f§fism¿ªJbfhŸsyh«.

1. xë¤Âir rh®ò Ïa¡f« -

1.xë¤Âirrh®òÏa¡f«:

jhtu§fë‹j©L,Nçaxëianeh¡»óä¡Fnknyts®»wJ.

gl«6.12xë¢rh®òÏa¡f«

gl«6.13<®¥ò¢rh®òÏa¡f«

v®<®¥ò¢rh®ò

Ïa¡f«

ne®<®¥ò

rh®òÏa¡f«

jhtu§fë‹gšéidxëianeh¡»ÏU¡F«.

2. <®¥ò¤ Âir rh®ò Ïa¡f« -

òé<®¥ò éiria neh¡» jhtu§fë‹

gšéidÏU¡F«.

3.Ú®¤Âirrh®òÏa¡f«-Úiuneh¡»

jhtu§fë‹gšéidÏU¡F«.

4. ntÂÂir rh®ò Ïa¡f« - ntÂ¥

bghU£fis neh¡» jhtu§fë‹

gšéidÏU¡F«..

cæ

ça

š

108

6.9.éy§FfëšAh®nkh‹fŸ

ehsäšyh¢ Ru¥ÃfŸAh®nkh‹fŸ vD« ntÂ¥ bghU£fis¢ Ru¡»wJ. Ïit

Ïu¤j¢ R‰nwh£l k©ly¤Â‹ têahf clš KGtJ« brš»wJ. Ah®nkh‹fŸ

cl‰xU§»izÎk‰W«cl‰braèašM»at‰iwxU§»iz¡»wJ.(V‰fdnt

_‹whtJm¤Âah¤Â‹têahfés¡f¥g£LŸsJ).

f T«ò¡FLitiaÚuhšãu¥ò.

f T«ò¡FLitæ‹fG¤J¥gFÂia¡f«Ãtiyædhš_L.

f Kis¡F«x‹WmšyJÏu©Lmtiuéijfis¡f«Ãtiyæ‹ÛJit.

f g¡fth£ošÂw¥òbfh©lxUm£il¥bg£oiavL¤J¡bfhŸ.

f m£il¥bg£oæ‹Âwªjg¡f«#‹dèèUªJtU«NçaxëgL«goit¤JmšT«ò¡FLitiait.

f Ïu©LmšyJ_‹Weh£fŸfê¤J¥ gh®¤jhš, j©L¥gFÂNçaxëianeh¡»Í«,nt®¥gFÂNçaxëiaé£Léy»Í«ts®tij¡fh©ghŒ.

f Ï¥bghGJ T«ò¡ FLitia¤ j©L¥gF Nça xëia é£Léy»æU¡FkhW«, nt®¥gFÂia Nça xëia neh¡» ÏU¡FkhW« ÂU¥Ãit.ϪjãiyæšT«ò¡FLitiaxUÁyeh£fŸit.

f giHa¤j©L¥gFÂÍ«,nt®¥gFÂÍ«j§fë‹ts®¢Á¤Âirfiskh‰¿¡bfh©ldth?

f òÂatsU«j©Lk‰W«nt®¥gFÂfŸts®¢Áæ‹ÂiræšVnjD«kh‰w«fh©»whah?

f Ϫj¢brašgh£odhšÚv‹dòçªJbfhŸ»whŒ?

braš 6.8

2.<®¥ò¤Âirrh®òÏa¡f«

jhtu§fë‹ nt®fŸ òé<®¥òéir¡F neuhf óäia neh¡»ts®»‹wd. nt®fŸ Nça xëianeh¡»Í«, j©L òé <®¥ò éirianeh¡»Í«tsuhJ.

3.Ú®¤Âirrh®òÏa¡f«

äf¥ bgça jhtu§fë‹ nt®fŸ,Ú® ÏU¡F« Ïl¤ij neh¡» gutyhfts®»‹wd.

v.fh.

bj‹idku nt®fŸ, j§fë‹ Ú®¤

njit¡fhf jhtu¤ij é£L btF

bjhiyé‰Fts®»‹wd.

4.ntÂÂirrh®òÏa¡f«

ntÂ¥ bghU£fis neh¡»a jhtu

ghf§fë‹Ïa¡fkhF«.

v.fh.Nèidneh¡»kfuªj¡FHè‹

ts®¢Á.

109

myF-6

thœ¡ifÏa¡f¢brašfŸ

kÂ¥ÕL

gF–m

1. khndh£nuhghéš,czÎ¥bghU£fisc¿ŠRtj‰fhdÁw¥ghdnt®fŸ.

(Ah°nlhça§fŸ;ik¡nfhiurhnt®fŸ;g‰Wnt®fŸ;nt‰¿lnt®fŸ)

2. <°£o‹ fh‰¿šyh Rthr¤Âdhš c©lhtJ (yh¡o¡ mäy«; igUé¡ mäy«; v¤jdhš;

mÁo¡mäy«)

3. Ú®¤ njit¡fhf bj‹idæ‹ nt®fŸ, jhŒ¤ jhtu¤ij é£L btF bjhiyéš cŸsd.

m¤jifa nt®fë‹ Ïa¡f« (xë¢ rh® Ïa¡f«; <®¥ò¢ rh®ò Ïa¡f«; Ú® rh®ò Ïa¡f«;

nt¢rh®Ïa¡f«)

4. jhtu§fëširy¤Â‹gâ.

(Úiu¡fl¤Jjš;czit¡fl¤Jjš;mändhmäy¤ijfl¤Jjš;M¡Á#idfl¤Jjš).

5. j‰rh®òC£lKiw¡Fnjit¥gLtJ.

(O2k‰W«Ú®;g¢ira«;Nçaxë;Ïitmid¤J«)

gF–M

6. A, B F¿æ£ljhtu¤j©o‹th°Fyh®ÂR¡fë‹bga®fisF¿¥ÃLf.

m.Ak‰W«B-‹bga®fŸ

M.A æ‹têahffl¤j¥gL«bghU£fŸahit?

Ï.B æ‹têahffl¤j¥gL«bghU£fŸahit?

<.v›thWAæ‹têahfbghU£fŸÏiyfS¡Ffl¤j¥gL»wJ?

7. ÑnHbfhL¡f¥g£oU¡F«gl¤ij¡ftå¡f.

m)gl«A k‰W«B šfhz¥gL«Ïa¡f§fisF¿¥ÃLf.

M)v›thWÏ›éa¡f§fŸbjh£lhšÁQ§»Ïiyfë‹

Ïa¡f§fëèUªJntWgL»‹wd?

A B

cæ

ça

š

110

jhtu§fë‹jhtuéašbga®fS«bghJ¥bga®fS«

8. ÑnH bfhL¡f¥g£LŸs C£l KiwfnshL, mt‰¿‹ Áw¥ò cW¥òfŸ k‰W« j¡f

vL¤J¡fh£LfSl‹bghU¤Jf.

j‰rh®òC£lKiw ik¡nfhiurhnt®fŸ f°F£lh

x£L©âfŸ g¢ira« khndh£nuh¥gh

k£F©âfŸ Ah°nlhça§fŸ iAðf°

9. RthÁ¤jèš__________________v‹gJ6fh®g‹bfh©lnr®k«,yh¡o¡mäy«v‹gJ

__________________fçk¢nr®k«.

10. r®¡fiufiuršMšfAyhfkh‰wkil»wJ.

m.nk‰f©lbraèšv¤jifaãfœ¢ÁeilbgW»wJ?

M.vªjE©Qæç<LgL»wJ.

11. bghUªjhjijnj®ªbjL.

(bjh©il,thŒ,thŒ¡Fê,fiza«)

12. kåjåšRthr¡fh‰whdJ__________________ têahf _______________ ¡FŸbrš»wJ.

Û‹fëšÚuhdJ__________________têahfclY¡FŸbr‹W,ÚçšfiuªJŸsM¡ì#‹

__________________¡FŸguλwJ.

gF–Ï

13. ca®tifjhtu§fëšeilbgW«RthÁ¤jiy,Ñœãiyjhtu§fëšeilbgW«RthÁ¤jnyhL

x¥ÃLf.

14. iry¤Âšc©lhF«mG¤j«,äfcaukhdku§fS¡FÚ®fl¤j¥gLtj‰FnghJkhdjh?

fhuz« bfhL.

15. bjh£lhšÁQ§»jhtu¤ÂšÏiyfëšv¤jifaÏa¡f§fisfh©»whŒ?étç.

nkY«m¿a

üš

1. Modern Plant Physiology Sinha - Publisher : Narosa

t.

v©.ÏUbrh‰bga® bghJ¥bga®

mªjªjcŸq®fëš

miH¡f¥gL«bga®fis

vGjΫ

1 khndh£nuhgh

ôå~¥nshuh

khndhonuhgh

2 é°f« òšYUé

3 f°F£lh

ç~¥y¡[h

m«ikah®Tªjš/

rljhç

R‰W¢NHšghJfh¥ò

myF 7cæçaš

cæ

ça

š

112

7.R‰W¢NHšghJfh¥ò

cæçd§fŸ gšntW Nœãiyfëš

thœ»‹wd. Áy jhtu§fŸ k‰W«

éy§FfŸ KGtJkhf ÚçY« Áy

jhtu§fŸ ãy¤Â‹ ÛJ« thœ»‹wd.

kåj®fS« gšntW Nœãiyfëš

thœ»‹wd®. Áy® bgU efu§fëY«,

Áy® efu§fëY«, Áy® »uhk§fëY«

thœ»‹wd®. jh§fŸ thG«

Ïl§fS¡nf‰g j§fis v›éj«

jah®gL¤Â¡bfhŸ»‹wh®fŸ?

jhtu§fŸ, éy§FfŸ k‰W«

kåj®fŸx‹iwbah‹Wrh®ªJ«k‰W«

cæu‰w¥bghUŸfshdfh‰W,Ú®k‰W«

ãy¤njhL« bjhl®ò bfh©LŸsh®fŸ.

kåj®fë‹ thœ¡if Kiw Ïa‰if

ts§fisnarh®ªJŸsJ.k©,ãy¡fç,

v©bzŒ, ä‹rhu« k‰W« thÍ¡fŸ

M»ait Ïa‰if ts§fshF«.

kåjtsnk«gh£ošÏ¤jifaÏa‰if

ts§fŸK¡»a¥g§Ft»¡»‹wd.

cæçd§fis mt‰¿‹ R‰W¢

NHnyhL ÏizªJ gæY« m¿éaš

Ãçé‰F¢Nœãiycæçašv‹Wbga®.

kåj thœ¡if nk«gh£odhš

£lälhj k‰W« jtwhd

cgnahf¤Âdhš Ïa‰if ts§fshd

j©Ù®, fhLfëèUªJ »il¡F«

bghU£fŸ,ãy«k‰W«fåkts§fë‹

msÎFiw¡f¥gL»wJ. ÏJÏa‰if¢

rkãiyia¥ ghÂ¥gnjhL k£Läšyhkš

thÍk©ly¤Âš gy Ô§F éisé¡f¡

ToabghU£fisbtëéL»‹wd.

k¡fŸ bjhif¥ bgU¡f«, Nœãiy

khRgLjš, kåj thœ¡if KiwfŸ,

Ô§Fæç¡ f£L¥ghL k‰W« Ïa‰if

ts§fis¥ ghJfh¤jš ngh‹w

fhuz§fshš Nœãiy k©ly¤Âš

V‰gL« kh‰w§fS¡F kåj®fns

K¡»a¡fhuz§fshfÏU¡»wh®fŸ.

7.1.cæ®ÁijtilÍ« k‰W« cæ® Áij

tilah¡fêÎfŸ(k£F«,k£fhj)

e«Kila m‹whl thœ¡ifæš

eh« mÂf¥goahd fêÎ¥ bghU£fis

cUth¡» Ϫj Nœãiy k©ly¤Âš

khR V‰gL¤J« t©z« elªJ

bfhŸ»nwh«.

f ÅL k‰W« bjhê‰rhiyfëèUªJ

btënaW«fêÎ¥bghU£fŸahit?

gl«7.1c殡nfhs¤Âšcæu‰wk‰W«cæçd¡TWfS¡F«ÏilnacŸsbjhl®ò

cæUŸsTW

jhtu§fŸ,éy§FfŸ

cæUŸsTW

jhtu§fŸ,éy§FfŸ

cæu‰wTW

ãy«,Ú®,fh‰W,jåk§fŸ

cæu‰wTW

ãy«,Ú®,fh‰W,jåk§fŸ

113

myF-7

R‰W¢NHšghJfh¥ò

f Nœãiy k©ly¤Âš v‹d

éisÎfisV‰gL¤J«?

e«Kila m‹whl thœ¡ifæš

Å L f ë è U ª J « b j h ê ‰

rhiyfëèUªJ« ãiwa fêÎ¥

bghU£fŸ btëna‰w¥gL»‹wd.

mid¤J¡ fêÎ¥ bghU£fS«

neuoahfnth mšyJ kiwKfkhfnth

khRgLjiyV‰gL¤Jtj‰FxUK¡»a¡

fhuzkh»‹wd. fêÎ¥ bghU£fis¢

rçahd Kiwæš btëna‰whjjhš

fh‰W, ãy« k‰W« Ú® NœãiyfŸ khR

mil»‹wd. Ïjdhš Ïa‰ifæ‹

rkãiygh¡f¥gL»wJ.

f khRgLjšv‹whšv‹d?

f khR¥bghU£fŸv‹whšv‹d?

khRgLjš : fh‰W, ãy«, Ú®

M»at‰¿‹ Ïa‰Ãaš, ntÂæaš

k‰W« cæçaš g©òfëš c©lhF«

kåjD¡F¤Ô§Féisé¡F«éU«g¤

jfhj kh‰w§fis khRgLjš v‹W

Twyh«.

khR¥bghUŸ : jhtu§fŸ,

éy§FfŸ mšyJ kåjD¡F¤ Ô§F

éisé¡f¡ Toa ãy«, Ú® k‰W«

fh‰W Nœãiyfëš fhz¥gL«

bghUŸfS¡F khR¥bghU£fŸ v‹W

bga®. Ïit Ïa‰ifahfnth mšyJ

kåj elto¡iffshnyh V‰gl¡TL«.

v.fh. fªjf-il-M¡i[L, fh®g‹

nkhdh¡i[L, fhßa« k‰W« ghjur«

ngh‹wit.

7.1.fêÎ¥bghUŸfë‹tiffŸ

1. cæ® - ÁijtilÍ« fêÎfŸ

(k£F«fêÎfŸ)

2. cæ® - Áijtilah¡ fêÎfŸ

(k£fhjfêÎfŸ)

fêÎ¥ bghU£fŸ cæçaš

brašghLfë‹ fhuzkhfnth mšyJ

E©Qæçfë‹ brašghLfë‹

fhuzkhfnth Áijtilªjhš m¡

fêÎ¥ bghU£fŸ cæ® - ÁijtilÍ«

fêÎ¥ bghU£fŸ v‹W miH¡f¥gL«.

v.fh.ku¡f£il,fh»j«k‰W«njhš.

c æ ç a š b r a š g h L fë‹

fhuzkhfnthmšyJ E©Qæçfë‹

brašghLfë‹ fhuzkhfnth

Áijtilahj m¡ fêÎ¥ bghU£fŸ

cæ®-Áijtilah¡fêÎ¥bghU£fŸ

v‹WmiH¡f¥gL«.v.fh.be»êk‰W«

cnyhf¤jhJ¡fë‹fêÎ.

f muR k‰W« gšntW jåah®

ãWtd mik¥òfŸ Ãsh°o¡ xê¥ò

éê¥òz®Î ãfœ¢Áfis el¤JtJ

V‹?

f ÅLfëš fêÎ¥ bghU£fis¢

nrfç¥gj‰F eh« VnjD« xU

Kiwiafil¥Ão¡»nwhkh?

f gŠrha¤J k‰W« efuh£Á

mik¥òfëš fêÎ¥ bghU£fis

mê¡f v‹d elto¡if

vL¡f¥gL»wJv‹gij¡f©LÃo.

f cæ®-ÁijtilÍ« fêÎfŸ

k‰W« cæ® - Áijtilah¡

fêÎfis mê¡f bt›ntW

KiwfŸ ifahs¥gL»wjh v‹gij

m¿ªJbfhŸ.

f c‹Å£ošÂdrçv›tsÎfêÎ¥

bghU£fŸV‰gL¤j¥gL»wJ.

f mšcæ®-ÁijtilÍ«fêÎ¥

bghU£fŸv›tsÎ?

f c‹tF¥giwæšÂdrçv›tsÎ

fêÎ¥bghU£fŸV‰gL¤j¥gL»wJ?

f mšcæ®-Áijtilah¡fêÎ¥

bghU£fŸv›tsÎ?

f fêÎ¥bghU£fisifahŸtj‰F

VnjD«têKiwfis¡TW.

braš7.1

cæ

ça

š

114

nkY«m¿a

òif t©oæš xUKiw k£Lnk

ga‹gL¤j¡ToaFtis:

c‹Dila bg‰nwh®fël«

nf£lhš, m¡fhy¤Âš òift©oæš

gaz« brŒÍ«nghJ bf£oahd

Ãsh°o¡ Ftisæš njÚ®

mUªÂé£L mªj Ftisfis

é‰gtçl« ÂU¥Ã¤ ju nt©L«.

Mdhš j‰bghGJ òift©ofëš

xUKiw k£Lnk ga‹gL¤j¡Toa

Ãsh°o¡ Ftisfis¢ Rfhjhu

Kiwahf¥ ga‹gL¤J»‹nwh«.

Mdhš y£r¡fz¡fhd xUKiw

k£Lnk ga‹gL¤j¡ Toa Ãsh°o¡

Ftisfëdhš V‰gL« éisÎfis

xUt®Tl ÁªÂ¡féšiy. Áy

tUl§fS¡F K‹dhš k©zhš

brŒa¥g£l Ftisfis¥ (Kulhads) ga‹gL¤Âd®.ϪjtifFtisfis

mÂf msÎ ga‹gL¤Âajhš tskhd

k©ts« FiwªjJ. j‰bghGJ

fh»j¤Âdhš brŒa¥g£l FtisfŸ

ga‹gL¤j¥gL»wJ. xUKiw

k£Lnk ga‹gL¤j¡Toa Ãsh°o¡

FtisfS¡F¥ gÂyhf xUKiw

k£Lnk ga‹gL¤j¡ Toa fh»j¡

Ftisfis¥ ga‹gL¤Jtjhš

VnjD«e‹ikfŸc©lh?

Ïl®¥ghL jU« fêÎfëèUªJ

e«ikv›thWghJfh¤J¡bfhŸtJ?

Ïl®¥ghLjU«fêÎ¥bghUŸfis¡

ifahS«KiwfŸ.

1.ãy¤Âšãu¥òjš

ÏuhQt« bjhl®ghd Ïl®¥

ghLfis¤ jU« fêÎfS« f®ŢR¡

fêÎfS« Ï«Kiwæš ghJfh¥ghf¥

óä¡F moæš nrä¡f¥gL»‹wd.

äfΫ MHkhd gJ§F Fêfëš äf

mÂfmséšf®ŢR¤Âw‹bfh©l

fêÎfŸnrä¡f¥gL»‹wd.

2.Mœ»zWghŒ¢rš

Ï«Kiwæš JfŸfŸ, JisfŸ

bfh©l k© gu¥òila óäæ‹

äf MH¤Âš, ãy¤jo ÚU¡F«

ÑnH Mœ»zWfŸ njh©l¥gL«.

Ï¡»z‰¿š Ïl®¥ghLfŸ jU«

Âut¡ fêÎfŸ brY¤j¥gL»‹wd.

Ïit k©âYŸs JfŸfŸ k‰W«

Jisf£FŸ EiHªJ fhy« fhykhf¤

jåik¥gL¤j¥g£Lm¥gonaÏU¡F«.

3.vç¤J¢rh«gyh¡fš

Ïl®¥ghL jU« cæça kU¤Jt

fêÎfŸ vç¡f¥g£L¢ rh«gyh¡f¥gL«.

kåj clš fêÎfŸ ö¡» v¿a¥gL«

kUªJfŸ, e¢R¤ j‹ik bfh©l

kUªJ, u¤j«, Óœ, éy§Ffë‹

fêÎfŸ, E©Qæçaš k‰W« cæça¤

bjhêšE£g¡ fêÎfŸ ngh‹w cæç

kU¤Jt¡ fêÎfŸ Ï«Kiwæš

mê¡f¥gL»‹wd.

Ïl®¥ghl‰w fêÎfis¡

ifahSjš – (Âl¡ fêÎfŸ

nkyh©ik)

1.Û©L«ga‹gL¤Jjšk‰W«kWRH‰Á

KiwfŸ

fêÎfëš ÏUªJ kÂ¥ò thŒªj

bghU£fis¥Ãç¡fyh«.u¥g®,f©zho,

fh»j« k‰W« J©L cnyhf§fŸ

ngh‹witfisfêÎfëèUªJjåna

Ãç¤bjL¤JÛ©L«ga‹gL¤JtJkW

RH‰Áv‹Wbga®.

fh»j«

fêΤjhis (54% kWgoÍ«

ga‹gL¤jyh«) Û©L« THh¡»

mij kW RH‰Áæš <LgL¤Â m£il¥

115

myF-7

R‰W¢NHšghJfh¥ò

bg£ofŸ ngh‹w bghU£fshf c‰g¤Â

brŒayh«.

f©zho : ( 2 0 % kW g o Í «

ga‹gL¤jyh«)

f©zhofis e‹F behW¡»,

bghoah¡»¥òJ¡f©zhorhkh‹fis¤

jahç¡fyh«.mšyJmªjbehW¡fiy¡

f£Lkhd gâfS¡fhd Áä£o fyit

(fh‹»ç£), rhiy¡fhd Úy¡Ñš fyit

(M°ghš£) ngh‹witfshf kh‰wyh«.

czΡfêÎ k‰W« njh£l¡fêÎfis

(ÏiyfŸ k‰W« ò‰fŸ) k£f¢ brŒJ

ãy¤ij tskh¡F« k£F vU c‰g¤Â

brŒayh«.

7.2.Ú®nkyh©ik

Úç‹ njit mÂfkhf ÏU¥gjhY«,

e«Kila Úç‹ ts§fŸ Fiwthf

ÏU¥gjhY«, »il¡f¥ bg‰w x›bthU

brh£L ÚiuÍ« ghJfh¡f eh«

elto¡iffŸvL¡fnt©L«.

kåjå‹ x›bthU braY¡F«

R¤jkhd e‹Ü® njit¥gL»wJ.

mid¤J¢R‰W¢NHšfhuâfisél

e‹Ü® »il¡f¡ Toa têKiwjh‹

kåjå‹thêl¤ijÍ«k‰wbrašghL

fisÍ«Ô®khå¡»‹wJvdyh«.

f mÂf¥goahd Ú® njit¡fhd¡

fhuz§fis¡TwKoÍkh?

7.2.1.e‹Ü®ts§fŸ

mid¤J ehLfS¡F« Ú® X®

mo¥gil¤ njitahd Ïa‰if ts«.

kåj®fŸ Fë¡f, Jit¡f, rikaš

brŒa, ngh¡Ftu¤J k‰W« ä‹rhu«

jahç¡fÚiunarh®ªJÏU¡»wh®fŸ.

Ïu©L tifahd Ú® tiffŸ

ϪÂahéš fhz¥gL»wJ. mit

1) flš Ú® mšyJ c¥ò Ú®, 2) e‹Ü®.

kiHÚ®, nk‰gu¥ò Ú® k‰W« ãy¤jo Ú®

ngh‹witfëèUªJ ek¡F e‹Ü®

»il¡»wJ.

Úç‹ _y Mjhu§fŸ kiHÚ® k‰W«

bt©gåMF«.ÏitÚ®RH‰Á¡FxU

K¡»a¡fhuzkhfés§F»wJ.

nk‰gu¥òÚ®

ϪÂahéšmÂfmséšMWfS«,

VçfS«,ÚnuhilfS«k‰W«Fs§fS«

fhz¥gL»‹wd. Ït‰¿èUªJ bgw¥

gL«Ú®nk‰gu¥òÚ®vd¥gL«.

ãy¤joÚ®

k©mL¡FfS¡F¡ÑnHfhz¥gL«

j©Ù®ãy¤joÚ®vd¥gL«.

kiHæ‹nghJk©JfŸfS¡»ilna

kiHÚ®cŸnsEiHªJJthu§fSila

ghiwfë‹tênabr‹Wãy¤joÚuhf

khW»wJ. Ϫj ghiwfS« nghJkhd

msÎÚiuc¿ŠÁ¡bfhŸ»wJ.ãy¤jo

Ú® msé‹ nk‰gu¥ò ãy¤jo Ú®k£l«

vd¥gL«.Ϫjãy¤joÚ®jhtu§fë‹

ts®¢Á¡F K¡»akhd x‹whF«.

kåj®fS« ãy¤jo Úiu MœFHhŒ

»zW k‰W« »zWfë‹ _ykhf¥

bg‰W¡bfhŸ»‹wh®fŸ.kiH¥bghêÎ

FiwÎk‰W«fhLfismê¤jšngh‹w

ãfœÎfŸ ãy¤jo Ú® FiwΡF¡

fhuzkhfmik»‹wJ.

7.2.2.e‹Ü®nkyh©ik

òéæš »il¡F« Úç‹ msÎ

xU F¿¥Ã£l msntjh‹. mÂf

Úiu cUth¡f e«khš vJΫ brŒa

KoahJ. ÏU¥ÃD« F¿¥Ã£l

Ïl§fëš Ú® »il¥gj‰F¥ gy têfŸ

nk‰bfhŸs¥gL»‹wd.

(1)nkf¤Âš(ntÂ¥bghUŸfŸ)öÎjš

cy®gå mšyJ bgh£lhÁa«

mnahilL JfŸfis Ú® nfh®¤j

nkf§fŸÛJöédhšÁyrka«kiH¥

bghêÎV‰gL«.

cæ

ça

š

116

(2)c¥ò Úiu¡ Fo Úuh¡fš (jiyÑœ

r›ñLgutš)

e‹Ü®msitmÂfç¡fflš Úç‹

c¥ò¤j‹ikia Ú¡FtJ xU Áwªj

bjhêšE£gkhF«.c¥òÚiu¡FoÚuh¡F«

£l« äFªj bryÎ V‰gL¤J« £l«.

c¥òÚiu¡ FoÚuh¡fèš Méahjš

k‰W« Û©L« Fë®é¤jš ãfœ¢ÁfŸ

eilbgW»‹wd.

(3)mizfŸ, Ú®¤ nj¡f§fŸ k‰W«

fhšthŒfŸ

mizfŸ ngh‹w Ú®¤ nj¡f§fŸ

_y« mÂfkhf¡ »il¡F« Úiu¢

nrä¤J v§bf§F Ú®¤ njitnah

m§bfšyh« fhšthŒfŸ, Ru§f§fŸ,

jiuao¡ FHhŒfŸ _y« j©Ùiu

më¥gJbghJthdeilKiwahF«.

(4)Ú®¥ÃçKfL(Water Shed) nkyh©ik

tçirahf mikªJŸs ÁW ÁW

mizfŸ mšyJ Vuhskhd e ڮ¡

»isfŸ M»ait _y« j©Ù®

btŸskhf¥ bgU» Åzhfhkš nj¡»

it¡f¥gL»wJ«. ÏJ Ú® Ãç KfL

vd¥gL«. Ï«khÂçahd mizfshš

c©lhF« Fs§fŸ Úiu¤ nj¡»

it¥gJl‹tdéy§Fòfèl§fshfΫ

mikͫ.

(5)kiHÚ®¢nrfç¥ò

kiHÚ®¢ nrfç¥ò v‹gJ ÅLfë‹

nk‰Tiu k‰W« ikjhd§fëš

éG« kiHÚiu ãy¤joæš nrä¤jny

MF«. kiHÚ®¢ nrfç¥ò v‹gJ

kiHÚ® Åzhfhkš jL¥gnj MF«.

kiHæ‹nghJ Tiufë‹ ÛJ k‰W«

ikjhd§fëš éG« kiHÚiu¡

FHhŒfë‹ _y« ãy¤joæš cŸs

j©Ù®¤ bjh£ofëš nrfç¤J ek¡F

njitahdnghJ j©Ù® Ïiw¡F«

ÏaªÂu«_y«nkny‰¿¡bfhŸsyh«.

kiH Ú®¢ nrfç¥ò äf vëikahdJ

k£Lkšy bghUshjhu¢ Á¡fd«

thŒªjJ« Tl. ÏJ kåjDila

mÂf¥goahdÚç‹njitia¢rkhë¡f

cjÎtnjhLk£Läšyhkšef®òw§fëš

kiHÚ® ÅzhtijÍ«, thêl§fëš

kiH Ú® btŸs« V‰gLtij jL¡fΫ

ga‹gL»wJ.

6)<uãy§fëšnrä¤Jit¤jš

Ï«Kiwæš ãy¤Âš nrä¤J

it¡F« ÚuhdJ njitahd neu¤Âš

k‰w Ïl§fS¡F vL¤J¢ bršy¥

ga‹gL»wJ.

kiHÚ®nj§F«Fê

»zW

FHhŒ

nkšjs«

gl«7.2kiHÚ®nrfç¥ò

117

myF-7

R‰W¢NHšghJfh¥ò

7)ÅLfëšnrä¤jš

7.3.tdcæçfŸruzhya«

tdcæçfŸ

Ïa‰ifahd thêl¤Âš fhz¥gL«

kåjdhš ts®¡f¥glhj cæçfŸ

td cæçfŸ vd¥gL«. Ïa‰ifahf¡

fhz¥gL« jhtu§fS« éy§FfS«

Ïš ml§F«. ÏJ ek¡F« v®fhy

rªjÂædU¡F« ga‹gL« xU

ghJfh¡f¥glnt©oabrh¤jhF«.

j‰fhy fz¡bfL¥Ã‹go Rkh® 400

tif C®td Ïd§fS«, 200 tif

ÏUthœéfS«,3000tifÛåd§fS«

k‰W« 3000 tif¥ gwitfS«, 20,000

tif ó¡F« jhtu§fS« k‰W«

4100 tif ghÿ£ofS« ϪÂahéš

fhz¥gL»‹wd.

mHF, NHš, fšé, tuyhW,

m¿éaš K¡»a¤Jt¤Â‰fhf td

cæ®fis¥ ghJfh¡f nt©L«.

Nœãiy rkãiy¡F ešy cæçaš

ntWghL mtÁa«. mÂf mséš td

cæçfŸ mê¡f¥gLtjhš Ïa‰if¢

Nœãiy mj‹ rkãiyia ÏH¡»wJ.

td cæçfë‹ ruzhya§fëdhš

btëeh£L¢ R‰Wyh¥ gaâfë‹

tUifædhš xU eh£o‹ bghUshjhu

ts®¢Áca®»wJ.tdcæçfë‹_y«

»il¡F« bghUŸfëdhš eh£o‹

bghUshjhu¢NœãiycaU«.

v©âyl§fh jhtu§fë‹

kU¤JtFz§fŸv®fhy¤ÂšäfΫ

ga‹gL«. mÂfkuÃašnt‰Wikia¡

bfh©LŸs ÏJ kuò¥ bgh¿æaè‹

ts®¢Áæš äFªj g§if t»¡»‹wJ.

gH§fhy¤ÂèUªnjtdcæçfŸmÂf«

ga‹g£LŸsd. ÏJ v®fhy¤ÂY«

bjhlU«. vdnt Ït‰iw¥ ghJfh¥gJ

K¡»a¤Jt«thŒªjx‹whF«.

ruzhya§fŸ

ruzhya§fŸ v‹gJéy§Ffis¡

bfhštnjh mšyJ nt£ilahLtnjh

mšyJ Ão¡fnth jil brŒa¥g£l

k‰W«xUjFÂthŒªjãWtd¤Âduhš

ghJfh¡f¥g£l Ïa‰if¢ NHš MF«.

nkY« ruzhya§fŸ ghJfh¡f¥g£l

k‰W« mêé‹ éë«ÃèU¡F« td

cæ®fisÛ©L«Ûs¢brŒa¥ga‹gL«

xUK¡»akhdmik¥ghF«.

ÅLfëšeh«j‰bghGJga‹gL¤J«

Úç‹ msit e« thœ¡if Kiwæš

Áy khWjšfis¡ bfh©L tUtj‹

_y« nrä¡fyh«. Fiwªj Úiu¥

ga‹gL¤J«Fëaš,cgnahf¥gL¤Âa

ÚiuòšbtëfS¡F¥ghŒ¢Rjš,Å£L¤

njh£l§fŸ,thfd§fŸfGÎjšngh‹w

ntiyfS¡F¡ Fiwªj mséyhd

Úiu¥ ga‹gL¤j nt©L«. FiwªjsÎ

Úiu ga‹gL¤J« Å£L cgnahf¥

bghU£fis¥ga‹gL¤Jjšnt©L«

8)bjhê‰rhiyfëšnrä¤jš (Industrial Conservation)

ÏaªÂu§fis¡ Fë®é¡f¥

ga‹gL¤J« Úiu¢ R¤Âfç¤J

kWRH‰Áæš <LgL¤Â Û©L«

ga‹gL¤jyh«.

gl«7.3ÅLfëš

Ú®nrfç¡F«Kiw

cæ

ça

š

118

jäœeh£ošcŸstdéy§Ffë‹ruzhya«k‰W«égu«.

t.

v©.

ruzhay¤Â‹

bga®Ïl« éy§FfŸ

1 ϪÂuhfhªÂtd

cæçruzhya«

nk‰F¤bjhl®¢Á

kiy

òè,ÁW¤ij,KŸs«g‹¿,Úy»ç

jh®kh‹, òQF¥ óid, ahid,

fh£LvUik,vU«ò¤Â‹å.

2 fs¡fhLtd

cæçruzhya«

ÂUbešntè

kht£l«

Á§fthšFu§F,rh«gh®kh‹,

fuo,fh£LvUik,gw¡F«

mâš

3 $éšèò¤ö®

mâšruzhya«

éUJef®

kht£l«.

mâš,vèkh‹,Fiy¡F«

kh‹,ku_ŠNW.

4 ntlªjh§fš

gwitfŸ

ruzhya«

fhŠÁòu«

kht£l«

fl‰gwit,rh«gšehiu,

CÁthšth¤J,bfh¡F,fu©o

myFehiu,k‰W«btëeh£L¥

gwitfŸ.

5 KJkiytd

cæçruzhya«

Úy»çkiy ahid,fh£LvUik,y§T®,

òè,ÁW¤ij,fuo,Á§fKf¡

Fu§F,eç,KŸs«g‹¿,Ñç.

6 éuhèkiy ÂU¢Ákht£l« kæš

7 k‹dh®tisFlh

flšnjÁaó§fh

uhkehjòu«k‰W«

ö¤J¡Fokht£l

flnyhu¥gFÂ

gts¥ghiw,flšgR,Mik,

lhšÃ‹,ngyndh»shr°.

8 K©lªJiwtd

cæçruzhya«

ÂUbešntè

kht£l«.

òè,Fu§F,fuo,fh£LehŒ,

y§T®.

9 tšyehLfW¥ò

kh‹ruzhya«

ö¤J¡Fo

kht£l«.

fU¥òkh‹,fh£L¥óid,Kaš,

Ñç.

10 m¿P®m©zh

éy§»ašó§fh

t©lÿ®

fhŠÁòu«

kht£l«.

Á§f«,ahid,òè,Fu§F

11 K¡FU¤ÂnjÁa

ó§fh

Úy»çkiy òè

12 nfhoa¡fiutd

cæçruzhya«

ehf¥g£oz«

kht£l«

òŸëkh‹,fh£LvUik,Fu§F

13 Midkiytd

cæçruzhya«

nk‰F¤bjhl®¢Á

kiyæ‹rçÎfŸ

òQF¥óid,KŸs«g‹¿,

fh£LvUik,òè,ÁW¤ij,

Úy»çjh®kh‹.

119

myF-7

R‰W¢NHšghJfh¥ò

K¡»anjÁaó§fh¡fŸ,td¢ruzhya§fŸk‰W«ghJfh¥ògFÂfŸ

ϪÂahéškåjDilabrašfshšV‰g£lÏa‰if¢Nœãiykh‰w§fëdhš

gh¡f¥g£léy§Ffis¥ghJfh¡ftdcæçruzhya§fŸV‰gL¤j¥g£ld.e«

eh£oš1.6y£r«rJu».Û.gu¥Ãš89njÁaó§fh¡fŸ,500tdcæçruzhya§fŸ,

27 òèghJfh¥ò gFÂfŸ, 200tdc殡fh£ÁrhiyfŸ, 13 ghJfh¡f¥g£lcæ®

thœél§fS«mik¡f¥g£LŸsd.

t.

v©.bga® Ïl« éy§FfŸ

1 gªÂó®njÁaó§fh(ÏJ

òèghJfh¥ògFÂ)

f®ehlf

khãy«

ϪÂafh£LvUik,òŸëkh‹,

fuo,òè,ahid.

2 fh®bg£njÁaó§fh

(ϪÂahé‹Kjš

njÁaó§fhk‰W«

òèghJfh¥ò¥gFÂ)

c¤juhŠršòè,Á£lš,ahid,ÁW¤ij,

fh£L¥óid,fuo.

3 »®njÁaó§fh F#uh¤ MÁa¢Á§f«

4 f‹AhnjÁaó§fh(òè

ghJfh¥ògFÂ)

k¤Âa¥

Ãunjr«

kh‹,òè,òŸëkh‹,fU¥ò

kh‹,ÁW¤ij,XehŒ

5 gu¤ó®gwitruzhya« Ïuh#°jh‹ 374gwitÏd§fŸv.fh.

ϪÂaehiu,bfh¡F,fU¥ò

fG¤Jehiu,fu©omyF

ehiu,ÂwªjmyFehiu

ngh‹wit.

6 khd°tdcæç¢

ruzhya«(òèghJfh¥ò

gFÂ)

mrh«Kaš,g‹¿,j§fãwÚsthš

Fu§F,òè.

7 Rªj®tdnjÁaó§fh)

(òèghJfh¥ògFÂ)

nk‰F

t§fhs«t§fhs¥òè.

7.4.Nœãiyk©ly¤Âšrkãiy

Nœãiyv‹whšv‹d?

Û‹Úçšthœ»‹wJ.

òèfh£ošthœ»‹wJ.

v›thWj§fSilathœ¡ifianknyT¿athêl§fëšel¤J»‹wd?

gšntWg£lcæçd§fŸj§fS¡FŸx‹iwbah‹Wrh®ªJxUF¿¥Ã£lÏl¤Âš

R‰W¢NHYl‹ÏizªJthœ»‹wd.Ïj‰FNœãiyk©ly«v‹Wbga®.

cæ

ça

š

120

Nœãiy k©ly«Ïu©Ltiffshf¥

Ãç¡f¥g£LŸsJ.

1. Ú®thêlNœãiyk©ly«.

2. ãythêlNœãiyk©ly«.

Nœãiyk©ly¤Â‹mik¥ò¡TWfŸ

ahit?

Nœãiyk©ly¤Âšeh‹FTWfŸ

cŸsd.mitahtd.

1) cæu‰w¡ fhuâfŸ, 2) c‰g¤Âah

s®fŸ,3)Ef®nth®fŸ,4)Áij¥gitfŸ.

c‰g¤Âahs®fŸ,Ef®nth®fŸk‰W«

Áij¥gitfŸ cæUŸs fhuâfŸ

MF«.

Nœãiyk©ly«-Fs«

ãiyahd(rydk‰w)e‹Ü®Fs«xU

Ú®Nœãiyk©lykhF«.

cæu‰w¡fhuâfŸ

Nça xë, bt¥gãiy, iA£u#‹

maå¢ br¿Î, fh®g‹-il-M¡i[L,

iA£u#‹, M¡ì#‹, gh°ng£,

fh®gnd£ k‰W« fªjf« ngh‹w fåk¥

bghU£fS«, fçk¥ bghU£fshd

fh®nghiA£nu£, òuj« k‰W« èÃLfŸ

M»aitcæu‰wfhuâfshF«.

c殡fhuâfŸ

Ïitc‰g¤Âahs®fŸ, Ef®nth®fŸ

k‰W« Áij¥gitfiscŸsl¡»ait.

Ú® thœ¤ jhtu§fshd iA£çšyh,

thè°ndçahk‰W«»shänlhnkhdh°,

°ignuhifuh,thšth¡°ngh‹wjhtu

äjitcæçfŸc‰g¤Âahs®fŸMF«.

KjšãiyEf®nth®fŸmšyJjhtu

c©âfŸ

jhtu äjit cæçfis

c©z¡Toaéy§FäjitcæçfŸ

KjšãiyEf®nth®fŸMF«.

v.fh. ÁW ó¢ÁfŸ k‰W« j£lh‹

ó¢Áæ‹Ïs«cæçfŸ.

Ïu©lh«ãiyEf®nth®fŸ

KjšãiyEf®nth®fŸmšyJjhtu

c©âfisc©Q»‹wcæçd§fŸ

Ïu©lh«ãiyEf®nth®fŸMF«.

v.fh. ÁW Û‹fŸ, jtis k‰W« Ú®¥

ó¢ÁfŸ.

_‹wh«ãiyEf®nth®fŸ

Ïu©lh« ãiy Ef®nth®fis

c©LthG«cæçd§fŸ_‹wh«ãiy

Ef®nth®fŸ MF«.v.fh. bgça Û‹fŸ

k‰W«Û‹bfh¤Â.

Áij¥gitfŸ

Ïit jhtu, éy§»d§fë‹

cly§fisÍ« fêÎfisÍ« Áij¡

»‹wd. v.fh. gh¡Oça§fŸ k‰W«

óŠirfŸ.

mid¤J

c©âfŸ

jhtuc©âfŸ

c‰g¤Âahs®fŸ

Nçaxë

gl«7.5Nœãiyk©ly¤ÂšM‰wš

xG¡F

éy§Fc©âfŸ

121

myF-7

R‰W¢NHšghJfh¥ò

òš → bt£L¡»ë → jtis → gh«ò→ fGF

gl«7.6òšbtëk©ly¤ÂšczÎr§»è

òš-c‰g¤Âahs®fŸ,bt£L¡»ë-

jhtuc©âfŸ,jtis-KjšãiyEf®nth®,

gh«ò-Ïu©lh«ãiyEf®nth®,

fGF-eh‹fh«ãiyEf®nth®

f Û‹ bjh£o mik¡F« nghJ

Á¿a Û‹fŸ Ïšyhkš V‰ghL

brŒjhšv‹del¡F«?

f khzt®fŸÁWÁWFG¡fshf¥

ÃçªJ Nœãiy k©ly¤Âš

v›thWcæçd§fŸx‹iwbah‹W

rh®ªÂU¡»‹wdvdéthÂ.

f Ñœf©l f£l§fëšÚ®thœ cæçfŸ v›thWc©z¥gL»‹wJ v‹gijtçirahfvGJ.

f VnjD« xU F¿¥Ã£lcæçd¤Â‰F K¡»a¤Jt«jU»whah?Ïšiyah?fhuz«TW?

braš7.2

Nœãiyk©ly¤Âšrkãiy

Nœãiyk©ly¤Âšrkãiyv‹gJ

c殡T£l§fŸx‹iwbah‹Wrh®ªJ

xUF¿¥Ã£lNœãiyæšx›bth‹W«

brašgL«myFfshfcŸsJ.x›bthU

c殡T£l§fë‹v©â¡ifÍ«xU

F¿¥Ã£l¡f£L¥gh£L¡FŸtU»wJ.

x›bthU Nœãiy k©lyK«

Ïa‰ifæšrk‹brŒa¥gL»wJ.czÎ¥

bghUshf¥ ga‹gL«cæçd§fS¡F«

c©Q« cæçd§fS¡F« Ïilna

xU rkãiy V‰gL»wJ. Nœãiy

k©ly¤Âš gUªJfë‹ v©â¡if

vèfë‹ v©âifia él mÂfkhf

ÏUªjhšmJrkãiy»ilahJ.

Fu§FfS¡F« thiH¡F« Ïilna

cŸs rkãiyæš thiH ku§fŸ

Ïšiyba‹whš Fu§FfS¡F

thiH¥gH«»il¡fhJ.

x›bthU Nœãiy k©ly¤ÂY«

ts§fS¡F«, cgnah»¥ghs®fS¡F«

Ïilna rkãiy ÏU¡f nt©L«.

Ϫj¢ rkãiyczÎ¥bghU£fS¡F«

c©Qgt®fS¡F«ÏilnaV‰gL»‹w

rkãiy.

cz΢ r§»è v‹whš v‹d?

czÎtiyv‹whšv‹d?

c©Qjš k‰W« c©z¥gLjš

v‹wbjhl®brašfŸ_y«M‰wyhdJ

czÎ _ykhf xU cæçæèUªJ

mL¤jL¤j cæçfS¡F fl¤j¥gLtJ

cz΢r§»èvd¥gL«.

cjhuz« :- òšbtë k©ly¤Âš

cz΢r§»è.

gl«7.7czÎtiy

→ →

cæ

ça

š

122

• xU Fs¤Â‰F¢ br‹W

m§F¡ fhQ« cæçd§fis

c‰Wneh¡F.mªjcæçd§fis

m£ltiz¥gL¤J.

• cz΢ r§»è¡fhd xU

m£ltizia¤jah®brŒ.

braš7.3

czÎtiy

xU Nœãiy k©ly¤Âš gy

cz΢r§»èfŸx‹Wl‹x‹WcwÎ

bfh©L xU tiyngh‹w mik¥ig

cUth¡F»wJ. ÏJnt czÎ tiy

vd¥gL«.

Nœãiyk©ly¤ijv›thW

ghJfh¥gJ?

Ïa ‰ifa h f nt Nœãiy

k©ly¤ij¥ gšntW fhuâfŸ

rk‹ brŒ»‹wJ. VjhtJ xU

fhuâ gh¡f¥g£lhnyh mšyJ

mê¡f¥g£lhnyh mªj Nœãiy

k©ly¤Âš thG« k‰w fhuâfŸ

gh¡f¥g£L rkãiy V‰gl

thŒ¥Ãšyhkšngh»‹wJ. cjhuzkhf

Nœãiy k©ly¤Âš jhtu§fŸ

KGtJ« Ú¡f¥g£lhš ãy, Ú® Nœãiy

k©ly§fŸgh¡f¥gL«.Ïjdhšk‰w

cæçd§fS¡F cznt »il¡fhJ.

éy§Ffis¡ bfhšYjš, k‰W«

Ú®, ãy«, fh‰W khRghL miltjhš

Ïa‰if¢rkãiy¥gh¡f¥gL»wJ.

jhJc¥ò¡fŸ, Ú® k‰W«czÎ¥

bghU£fŸ kW NH‰Áæ‹ _y«

Ïa‰if¢ Nœãiy k©ly« rk‹

brŒa¥gL»wJ. Ïa‰if ts§fis

äf¡ ftdkhf ga‹gL¤Âdhš eh«

Ïa‰if¢rkãiyia¥ghJfh¡fyh«.

cæçd§fS¡F« Ïa‰if

ts§fS¡F« Ïilna cŸs rkãiy

xU Nœãiy k©ly¤Â‹ rkãiy

vd¥gL«. x›bthUNœãiyæY«ÏJ

khwhJÏU¡fnt©L«.

cæ®-òéntÂRH‰ÁfŸ

x›bthU Nœãiy k©ly¤ÂY«

jhtu§fŸ NçaåläUªJ xë

M‰wiy¥ bgW»‹wd. Ëd®

mªj M‰wš jhtu c©âfS¡F«

m i d ¤ J c © â f S ¡ F «

fl¤j¥gL»wJ. mjhtJ M‰wyhdJ

xU tê¥ghijæš k£Lnk brš»wJ.

Mdhšjhtu§fS¡F¤njitahdjhJ

c¥ò¡fŸ óäæèUªJ bjhl®¢Áahf

c¿Šr¥g£L Ëd® éy§FfS¡F¡

fl¤j¥gL»wJ. k©âèUªJ

vL¡f¥g£l jhJ c¥ò¡fŸ Û©L«

RH‰Á Kiwfë‹ _y« k©izna

mil»‹wJ. gh¡Oçah k‰W«

óŠirfŸ ngh‹w k£F©âfshš

Áij¡f¥g£l mšyJ ÏwªJ mG»a

cæçd§fëläUªJ Û©L« RH‰Á

_y« Ϥ jhJ c¥ò¡fŸ k©iz

mil»‹wJ. (cæ®-òé ntÂæaš

RH‰ÁfŸ g‰¿ Kªija tF¥òfëš

V‰fdntgo¤ÂU¡»‹Ö®fŸ)

7.5ãy¡fçk‰W«bg£nuhèa«

7.5.1.ãy¡fç

ãy¡fçahdJ fh®g‹, fªjf«,

iA£u#‹, M¡ì#‹ k‰W« ie£u#‹

ngh‹w jåk§fshš gšntW

é»jh¢rhu¤Âšx‹WToaxUfyit.

Mdhš ãy¡fçæš K¡»akhd g§if

t»¥gJfh®g‹jåknk.

ãy¡fçahdJ xU òijgot

vçbghUŸ.cyfmséšmÂf¥goahd

ä‹rhu«jahç¥gj‰Feh«ãy¡fçiana

ga‹gL¤J»‹nwh«. Mdhš mÂf

mséš fh®g‹-il-M¡i[L

123

myF-7

R‰W¢NHšghJfh¥ò

btëæLtJ ãy¡fçæš ÏUªJ

k£Lnk. bkh¤jfh®g‹-il-M¡i[L ãy¡fçia¥ ga‹gL¤Jtš ÏUªnj

btëna‰w¥gL»wJ. bg£nuhèa«

k‰W« Ïa‰if thÍ¡fis vç¥gj‹

_y«btënaW«fh®g‹-il-M¡i[L msit él ãy¡fçæš ÏUªJ

Ïu©L kl§F fh®g‹-il-M¡i[L btënaW»wJ.

Ru§f§fëš ÏUªJ« Âwªj btë¡

FêfëèUªJ« ÏUªJ« ãy¡fç

bgw¥gL»wJ. mÂf¥goahd ä‹rhu«

jahç¥gj‰F«, bt¥g¤ij c‰g¤Â

brŒtj‰F« Âl ãiyæš cŸs

ãy¡fçiana cgnahf¥gL¤J»‹nwh«.

ãy¡fçæš ÏUªJ bt¥g¤ij c‰g¤Â

brŒÍ«nghJ ãy¡fç vçªJ mÂf

mséš fh®g‹-il-M¡i[L btëna‰w¥gL»‹wJ. ãy¡fç

bjhê‰rhiyfëš ÏUªJ Ïu©lh«

ãiy cgnahf¥ bghU£fŸ c‰g¤Â

brŒa¥gL»‹wJ. v.fh. fç, fç¤jh®,

fçthÍ.

1.beŒntè ãy¡fç¢

Ru§f¤ij¥gh®itæL.

2.v›thW ãy¡fç bt£o

vL¡f¥gL»‹wJv‹gij¥gh®.

3.c‹DilatF¥òrfkhzt®

fël«ãy¡fçæ‹ga‹fis¥g‰¿

éthÂ.

braš7.4

gl«7.8ãy¡fç

ãy¡fçædhš Nœãiyæš V‰gL«

éisÎfŸ

1.ghjur«,Ínuåa«,njhça«,M®rå¡

k‰W« fd cnyhf§fŸ fyªj

fyitæšÏUªJbtëna‰w¥gL«

fêÎ¥ bghU£fŸ kåjD¡F¤

Ô§F éisé¥gnjhL k£Lä‹¿

NœãiyiaÍ«gh¡»‹wJ.

2.ãy¡fçæš cŸs fªjf¤

JfŸfŸ mäy kiH cUthf¡

fhuzkh»‹wJ.

3.ãy¤jo Ú® k‰W« Ú®ts

Mjhu§fis¥gh¡»‹wJ.

4.Ú® k‰W« ãy« khRghL mila¡

fhuzkh»‹wJ.

5.khR¤JfŸcUth»‹wd.

6.gRikaf thÍ, fh®g‹-il-

M¡i[L, btëna‰w¥g£L fhy

ãiy khWgh£o‰F« òé bt¥g

khjY¡F«fhuzkh»‹wJ.

7.ãy¡fçæš ÏUªJ mÂf¥goahd

CO2 btëna‰w¥g£L thÍ

k©ly¤ijmil»wJ.

7.5.2bg£nuhèa«

j‰fhy etehfßf thœ¡ifæš

kåj®fis¥ bg£nuhš k‰W«

cæ

ça

š

124

gl«7.9bg£nuhèa¤bjhê‰rhiy

bg£nuhèa¥ bghU£fëläUªJ Ãç¡f

KoahJ.

bg£nuhèa«Ïa‰ifæšóä¡foæš

ÏUªJ »il¡»‹wJ. bg£nuhèa«

e¢R¤j‹ik bfh©l, Ô¥g‰¿ vça¡

Toa iA£nuh fh®g‹fŸ k‰W« Áy

fçk¥bghU£fshšMdxUfyit.

bg£nuhèa« v›thW cUth»‹wJ

v‹Wcd¡F¤bjçÍkh?

b£nuhèa« flèš thG«

cæçd§fëläUªJ njh‹W»wJ.

flèš thG« cæçd§fŸ ÏwªjÃwF

mit flè‹ jiuk£l¤Âš go»‹wJ.

Ëd® mit kzš k‰W« k©zhš

_l¥gL»‹wJ. gy äšèa‹

M©LfS¡F¥ ÃwF, fh‰¿šyh

ãiyæš mÂf bt¥g ãiyæš k‰W«

mÂf¥goahd mG¤j¤Âš Ïwªj

cæçd§fë‹ Áijthd bghU£fŸ

bg£nuhèa«mšyJÏa‰ifthÍ¡fshf

khW»‹wd.

bg£nuhèa« k‰W« Ïa‰if

thÍ¡fëš ÏUªJ gy tifahd

cgnahfkhdbghU£fŸbgw¥gL»‹wd.

m¥bghU£fŸnrh¥,üèiH(ghèba°l®,

ieyh‹) ghĤ‹ k‰W« Ãsh°o¡

ngh‹w bghU£fŸ jahç¡f¥gL»wJ.

Ïa‰if thÍéš ÏUªJ bgw¥gL«

iA£u#‹ thÍ cu« (ôçah) jahç¡f¥

ga‹gL»wJ. bg£nuhèa¤ij mj‹

éahghu neh¡f« fUÂ eh« “fU¥ò¤

j§f«”vdmiH¡»‹nwh«.

R‰W¥òw¢NHšéisÎfŸ

1. R¤Âfç¡f¥glhj v©bzŒ

(Crude Oil) ég¤Jfëdhš

f¥gšfëèUªJ fÁªJ Ïa‰if¢

Nœãiyk©ly«gh¡f¥gL»wJ.

2. v©bzŒ fÁédhš ãy¤Âš

V‰gL« Ó®nfLfis él flèš mÂf

msÎ Ó®nfLfŸ V‰gL»‹wJ. flš

Ú® k£l¤Â‹ ÛJ v©bzŒ fÁÎfŸ

gotjhš flš gwitfŸ ghÿ£ofŸ,

Û‹fŸk‰W«Ïjucæçd§fS«mêa

neçL»wJ.

(Tar Balls) jh®gªJfŸ

v©bzŒ fÁédhš flš Ú®

k£l¤Âš äj¡f¡ Toa v©bzŒ

ÁjwšfŸ jh® gªJfŸ vd¥gL«. Ïit

flš Ú® khR V‰gLtj‰F K¡»a

fhuzkhfmik»‹wJ.

bg£nuhèa¤Â‰F - kh‰W vçbghUŸ:-

thfdmo¥gilæš

1. cŸ vç vªÂu§fŸ (jhtu

vçbghUŸmšyJiA£u#‹vçbghUŸ)

2. ä‹rhu« (ä‹rhu thfd§fŸ

mšyJä‹rhu-bg£nuhèathfd§fŸ)

fh‰W mG¤j¥g£l mšyJ vçbrš

(iA£u#‹vçbrš)

3. Ïa‰if thÍédhš Ïa§f¡

Toathfd§fŸ

cd¡F¤ bjçÍkh? - »ô£nlhx¥gªjeilKiw¥go

gy ehLfŸ Fiwªj gRikafthÍit btëéL« neh¡»šbg£nuhèa¤Â‹ cgnahf¤ij¡Fiw¤J¡bf hŸs x ¥ ò¡bfh©LŸsd.

125

myF-7

R‰W¢NHšghJfh¥ò

nkY«m¿a

ãy¡fç, ä‹rhu« jahç¡fΫ,

bg£nuhèa¥bghU£fshd,bg£nuhš

k‰W« Orš, nkh£lh® thfd§fŸ,

f¥gš k‰W« thdC®ÂfS¡F

vçbghUshf¥ ga‹gL»‹wd.

ä‹rhu rhjd§fŸ k‰W« nkh£lh®

thfd§fŸ Ïšyhj thœ¡ifia

ãid¤J¡Tlgh®¡fKoahJ.ãy¡fç

k‰W« bg£nuhèa¥ bghU£fis¡

Fiwthf¥ ga‹gL¤Jtj‰fhd

têKiwfis c‹dhš ÁªÂ¡f

KoÍkh?

7.6.gRikntÂæaš

gRik ntÂæaš v‹gJ Fiwªj

msnt Ôik éisé¡f¡Toa

ntÂ¥bghU£fiscUth¡FjšmšyJ

m¥bghU£fisga‹gh£oèUªJmwnt

Ú¡F« xUéj òÂa têKiw MF«.

gRik ntÂæaš bfhŸifahdJ 1995-

M« M©L m¿Kf¥gL¤j¥g£lJ.

gRik ntÂæaš ãWtd§fŸ j‰nghJ

cUth¡f¥g£LjiyikgRikntÂæaš

rhjid¥gçRfŸ 1999M« M©L Kjš

tH§f¥gL»‹wd.

giHac‰g¤ÂKiwfS¡F¥gšòÂa

gRikéidfŸ

v.fh.fçkfiuršfŸk‰W«ÚU¡F¥

gÂyhf fiuršfŸ ga‹gL¤jhj

éidfŸ.

giHa ntÂ¥bghU£fŸ jahç¡F«

Kiw¡F¥ gÂyhf òÂa gRik c‰g¤Â

(v.fh.bg£nuhèantÂ¥bghU£fS¡F¥

gÂyhf cæç M‰wiy¥ ga‹gL¤Jjš

mšyJ ntÂfhuâ¡F gÂyhf

éidÍ¡»fisga‹gL¤Jjš)

Fiwªj e¢R¤j‹ikÍila

bghU£fshš Md khwh ntÂæaš

g©òfis¡ bfh©l bghU£fis¤

jahç¤jš.

v.fh.gæ®fis¥gh¡fhjó¢Áfis

k£Lnk bfhšy¡Toa òÂa ó¢Á¡

bfhšèkUªJfŸ.

gRik ntÂæaš mšyJ bjhêš

E£g«j‰bghGJfçkntÂæaš,cæ®-

ntÂæaš, fåk ntÂæaš, ghèk®,

e¢Ræaš, Nœãiyæaš, clèaš,

bjhêšJiw ngh‹w k‰w ÃçÎfS«

ts®¢ÁmilªJŸss.

gRikntÂæaè‹K¡»abfhŸiffŸ

f fêÎ¥ bghU£fis R¤Âfç¤jšk‰W« Ú¡Fjiyél fêÎfŸcUthjiyjL¥gnjÁwªjJ.

f vªj¢ NœãiyæY« kåjD¡nfhmšyJ Nœãiy¡nfh Á¿J«Ô§F V‰gL¤jhj bghU£fiscUth¡»Ljš mšyJ äf Á¿amsntnfLéisé¡FkbghU£fiscUth¡Fjš.

gl«7.10gRikntÂæaš

(Kyoto Protocol – j£gbt¥gãiy

kh‰w¤ÂdhšV‰gL«òébt¥gkiljiy

v®¡F« I¡»a ehLfë‹ x¥gªj

T£lil¥ò.)

cæ

ça

š

126

f ntÂ¥ bghU£fŸ Fiwªj msntnfL éisé¡f Toa tifæY«mjDila gaåš vªjéj FiwΫϚyhj msΫ gh®¤J¡ bfhŸsnt©L«.

gRikntÂæaè‹éisthfc©lhF«

bghU£fŸ

1.fhßa« Ïšyhj g‰w it¥gh‹fŸ

k‰W« fhßa« mšyhj bgæ©£

k‰W«ä‹fyR¤Âfç¥gh‹fŸ.

2.cæç Ãsh°o¡FfŸ :- k¡fh¢

nrhs«, cUis¡ »H§F k‰W«

jhtu¥ bghU£fëèUªJ

jahç¡f¥g£lÃsh°o¡FfŸ.

3.vëšԥÃo¡fhjbghU£fŸ.

4.Ahnyh#‹ Ïšyhj Ô

miz¥gh‹fŸ v.fh. Áèfh‹

rh®ªjbghU£fis¥ga‹gL¤Jjš.

gRik ntÂæaè‹ éisthš

cUth¡f¥gl¡Toa v®fhy¥

bghU£fŸ.

f fhšeil¤ Ôtd¤Â‰fhd _y¥

bghU£fŸ Fiwtj‰F¥ gÂyhf

òJ¥Ã¡f¤j¡fòÂabghU£fŸ.

f jåkmsitnt¡fhuâfS¡F¥

gÂyhféidô¡»nt¡fhuâfis

cUth¡Fjš.

f gRik ntÂæaš thœ¡if¢

RH‰Áæš všyh tiffëY« òÂa

bghU£fis cUth¡f ga‹gL«.

gRik ntÂæaš v‹gJ Ô§»id¡

Fiw¥gjhfΫ, khR V‰gLjiy¤

jL¥gjhfΫÏU¥gJmtÁa«.

bra‰if gygo¢ nr®k« (PVC) k‰W«

fhßa«

Fiwªj bt¥g¤ij¥

ga‹gL¤j¡ToaòÂafhßa«m‰wg‰w

it¥gh‹fŸ.

7.7.Ï‹iwa m¿éaš – òé

»uhk«Mjš.

òé»uhk«

òé »uhk« v‹gJ Ï‹iwa

cyf« gšntW éjkhd bjhl®ò

rhjd§fëdhš xU Á¿a »uhkkhf¢

RU¡f¥gL»wJ.F¿¥ghfÏizajs«

_ykhfbrŒÂfisbtFvëjhfcyf«

KGtJ« gut¢ brŒJ cy»š cŸs

k¡fŸ xU Á¿a »uhk¤Âš ÏU¥gij¥

nghy äfΫ vëjhfΫ éiuthfΫ

bjhl®òbfhŸs¥gL»wh®fŸ.

òé»uhk«v‹whšv‹d?

Ï¢brhšyhš,cyf«,xU»uhk¤Â‰F

x¥Ãl¥gL»wJ.ϧF¢brŒÂfŸcyf«

KGtJ«éiuthfj‰fhyjftšbjhl®ò

rhjd§fë‹ _y« br‹wil»‹wJ.

òécy»‹mo¥gil¡fU¤Jä‹dQ

rhjd§fë‹_y«äféiuthdjftš

bjhl®Ãidnk‰bfhŸtjhF«.

òéä‹dQ»uhk«v‹whšv‹d?

òé ä‹dQ »uhk« v‹w brhš

xU všiya‰w »uhk¤ij¡ F¿¡»wJ.

ÏJ cyf k¡fis¤ jftš bjhl®ò

bjhêšE£g¤Â‹thæyhfÏiz¡»wJ.

òé»uhk«v‹wbrhšiyKj‹Kjèš

ga‹gL¤Âat®kh®[škh¡ÿfh‹.òé

»uhkkhdJ cy»‹ gšntW ehLfëš

cŸs k¡fis x‹¿iz¤J cyf

ãfœ¢Áfis m¿a têtF¡»wJ

v‹gij kh¡ÿfh‹ tèÍW¤J»wh®.

mnjnghy Ïiza js¤Jl‹ Toa

gRik¢NHšghJfh¥ò

gRik ntÂaš v‹gJ xU rhjhuz

ãfœÎ. gRik¢NHšbflhjt©z«,

gRikntÂæaš cy»š bjhl®¢Áahd

K‹nd‰w¤Â‰F fhuzkhf cŸsthW

v¢rç¡ifÍl‹brašglnt©L«.

127

myF-7

R‰W¢NHšghJfh¥ò

fâ¥bgh¿fŸ _y« k¡fis x‹whf

Ïiz¡»wJ. Ï¥òJikahdJ xU

kÂ¥ÕLgF–m

1.bghU£fë‹bjhF¥òfŸÑnHbfhL¡f¥g£LŸsd.Ït‰¿šÁijtilÍ«bghU£fis¡bfh©l

bjhF¥Ãidnj®ªbjL.

(òš,ky®fŸ,njhš;òš,f£ilk‰W«Ãsh°o¡;gH¤njhš,nf¡k‰W«Ãsh°o¡;nf¡,f£ilk‰W«òš)

2.Ñœf©lt‰¿švJcz΢r§»è?

(òš,nfhJik,kh;òš,ML,kåj‹;ML,gR,ahid;òš,Û‹,ML)

3.Ït‰¿švitNœãiyiaghJfh¡F«eilKiwfŸ.

(bghU£fŸ th§f Jâ¥igia vL¤J¢ bršYjš; ga‹gL¤jhjnghJ ä‹ és¡FfŸ ä‹

éÁ¿fismid¤jš;bghJngh¡Ftu¤ijga‹gL¤Jjš;nk‰f©lmid¤J«)

4.fU¥ò¤j§f«v‹wiH¡f¥gLtJ.

(iAonuhfh®g‹fŸ,fç,bg£nuhèa«,<j®)

5.bghU¤jk‰wijÚ¡Ff.

(jhtu§fŸ,bt£L¡»ë,jtis,òè,gh«ò)

6.gRikntÂæaèdhšc©lhF«bghUS¡FvL¤J¡fh£L.(Ãsh°o¡;fh»j«;cæçÃsh°o¡;

nAy#‹RthiyFiw¥gh‹).

7.________________gRikafthÍbt¥gãiykh‰w«k‰W«òébt¥gkhjiyV‰gL¤J»wJ.

(iAou#‹;M¡Á#‹;ie£u#‹;fh®g‹-il-M¡irL)

gl«7.11òé»uhk«

bg§fqU-ikN®beLŠrhiyæš

bg§fqçèUªJ 12 ».Û. bjhiyéš

òÂa r_f fyh¢rhu¤ij cUth¡f tê

nfhY»wJ.

gšntW bjhêšE£g bjhê‰rhiyfŸ

mikªJŸsd. Ï¥òé »uhk¤Âš

gRikahd òš btëfS«, bj‹id

ku§fS«,Ïilæšf£ol§fS«ãiwªj

khRÏšyhjNœãiyæšmikªJŸsJ.

Ϫj¤ bjhêšE£g tshf« äf¢ Áwªj

ϪÂah k‰W« m»y cyf¡ f£ol

tšYe®fshštotik¡f¥g£ljhF«.

Ï›tshf«k¡fŸFoak®tj‰FV‰w

mid¤J trÂfisÍ« bfh©LŸsJ.

Ï¥òé »uhk¤ij mila bg§fqçš

ÏUªJ Vw¡Fiwa 20 ãälöu gaz«

M»wJ.

Ï¥òé »uhk¤Âš nõkh

bjhêšE£g¤ Jiw 80,000 rJuo

gu¥gséš mik¡f¥g£L 600

bjhêyhs®fS¡F ntiythŒ¥ò

më¤JFoak®¤j¥g£LŸsh®fŸ.

òé »uhk« mik¡f¥g£LŸsJ. 110

V¡f® gu¥gséš gRikahd NHèš

cæ

ça

š

128

nkY«m¿a

üš

1. Plant Ecology Sheela.R.S and Chandel .P.S

8. ________________FsNœãiy¤bjhF¥ÃšÁij¥gitfŸMF«. (jhtu§fŸ;gh¡Oça§fŸ;

jtis;jhtuE©Qæ®fŸ)

9.nkf§fis¤ö©o bra‰ifahf kiH bgŒacjΫ ntÂ¥bghUŸ. (bgh£lhÁa«mnahilL;

fhšÁa«fh®gnd£;fªjf-il-M¡irL;m«nkhåa«gh°ng£)

10.gokvçbghUS¡FvL¤J¡fh£L.(jhäu«;ÏU«ò;k¡ÜÁa«;fç)

gF–M

11.Ñœf©lcz΢r§»èiago¤JrçbrŒJ,mjidM‰wšÃuälhfkh‰Wf.

kšbgç →FUé→f«gëó¢Á→ gUªJ

12.bfhL¡f¥g£lvL¤J¡fh£oidgo¤JÑœf©l

édh¡fS¡fhdéilæidjUf.

m.A mšyJB nfhLfëšvJM‰wšxG¡»id¡F¿¡»wJ?

mj‰fhdfhuz¤ijTWf.

M.Áij¥gitfS¡FxUvL¤J¡fh£LbfhL.

13.beš, vè, gh«ò, gUªJ nk‰f©l cz΢ r§»èæš,

jahç¥ghs®fŸ 500 ».fnyhç M‰wš nrä¥gjhf

it¤J¡bfh©lhš,ÏÂèUªJ_‹wh«czÎãiyæšcŸs

cæçd«v›tsÎM‰wiy¥bgW»wJ?

14. m.1k‰W«3-šfhz¥gL«ãfœ¢ÁfisvGJf.

M.ãfœÎ1ItiuaW.

Ï.VnjD«xUgokvçbghUisF¿¥ÃLf.

tëk©ly«

jhtu§fŸ

òijgokjhtu§fŸ

Áij¤jšéy§FfŸ

CO2

1

2

3

nk‰Fbjhl®¢Ákiyæšfhz¥gL«nrhiy¡fhLfS«òšbtëfS«bj‹åªÂa

MWfë‹Mjhu«MF«.ÏJngh‹wÁw¥òthŒªjkiyc¢Áæšfhz¥gL«mid¤J

kiy¡F‹WfS«e«khšcUth¡fKoahjxUÏa‰ifNœãiyk©ly«MF«.

gF–Ï

15.m.Ñœf©lbghU£fistif¥gL¤Jf.

f£il,fh»j«,Ãsh°o¡,ò‰fŸ.

M.c‹Dilatif¥gh£o‰fhdés¡f¤ij¤jUf.

16.c§fSilagFÂæšÚ®j£L¥gh£odhšk¡fŸmtÂÍW»wh®fŸ.vdnt,Ú®¤j£L¥gh£oid

j鮡fv‹bd‹dKiwfis¡ifahSÅ®fŸ?

17.òif, òif, v§F neh¡»D« òif k©ly«. Ï¢NHšclš ey¤Â‰F V‰wjh v‹gij V‰W¡

bfhŸ»whah?fçvç¥gÂdhšV‰gL«Ôikga¡F«brašfisg£oaèLf.

ABc‰g¤Âahs®fŸ

jhtuc©âfŸ

khärc©âfŸ

Áij¥git

ãy«,fh‰W

c‰g¤Âahs®fŸ

fêÎÚ®nkyh©ik

8cæçaš myF

cæ

ça

š

130

8.fêÎÚ®nkyh©ik

kåj®fshš, mid¤J tifahd

fêÎ¥ bghU£fS« cy»š cŸs Ú®

ãiyfëš fyªJ khRgL¤j¥gL»wJ.

Ï›thW fêÎ¥ bghU£fŸ Úçdhš

mo¤J¢ bršy¥gL»wJ vd eh«

e«ò»nwh«.Mdhšc©ikæšÚuhdJ

ek¡F«k‰wmid¤Jcæçd§fS¡F«

cæ® eho v‹gij kwªJ Úiu

khRgL¤J»nw«.

MWfëY«fêÎÚ®¡fhšthŒfëY«

eh« År¡Toa bghU£fis¥ g£oaèl

KoÍkh?

nk‰f©lkåj¢brašfshšcy»‹

gšntWgFÂfëycŸsMWfŸ,VçfŸ,

Fs§fŸ,flšKf¥òfŸ,XilfŸk‰W«

flšfŸM»aitkhRgL¤j¥gL»‹wd.

vdnt eh« Ú® khRgLjiyÍ« mjdhš

ek¡F V‰gL« nfLfis¤ j鮡F«

bghU£L« fêÎ Úiu Kiwahf¡

ifahSjšnt©L«.

8.1.Úç‹gaz«

ÚuhdJ mid¤J cæçd§fS¡F«

njit¥gL»‹w xU K¡»akhd

Ïa‰ò bghUshF«. mid¤Jcæçaš

ãfœ¢ÁfS¡F« bršts®Áij

kh‰w¤Â‰F« Ú® njit¥gL»wJ.

Ï¥g©òfëdhšÚç‹¿Ï¥òéæšvªj

xUcæçdK«thHÏayhJ.

Ú®RH‰Á

cyf«KGtJ«äfmÂfmséyhd

Rkh® 1400äšèa‹».Û.3 gu¥gséšÚ®

cŸsJ. Ϫ ÚuhdJ <ukhd gFÂæš

ÏUªJMéah»kiHahfΫgåahfΫ

VçfŸ, MWfŸ têahf ãy¤jo

gF¡F«, flY¡F« br‹wil»wJ.

nkY« gå¥ghiwfŸ ÛJ«, kiyfŸ

ÛJ« gl®»wJ. jhtu§fŸ Úçid

k©âèUªJc¿ŠÁjdJts®¢Á¡F

ga‹gL¤J»wJ. mÂf¥ goahd Ú®,

Úuhé¥ ngh¡»‹_y« tëk©ly¤Âš

Úuhéahf btënaW»wJ. Ïjdhš

cy»šmid¤Jcæçd§fS«Úçid

ga‹gL¤J»wJ.

Ú®Mjhu§fŸ

ÚuhdJ Ïa‰ifæš gšntW

ãiyfshd Âl, Âut, thÍ ãiyfëš

gué¡ fhz¥gL»wJ. óä¡F

Kj‹ikahd Ú® Mjhu« kiHahF«.

Ú® Mjhu§fëš äf¥ bgçaJ flš Ú®

MF«. äf¢ Á¿amsÎmjhtJ 2.4% Ú® e‹Ü®. mš bgU«gh‹ikahd

msÎgå¥ghiwahfΫãy¤joÚuhfΫ

cŸsJ. òéæ‹ mL¡Ffëš ãy¤jo

ÚU« xU mL¡fhf¡ fhz¥gL»wJ.

òéæ‹nk‰gu¥ÃšÁy gFÂfëšj§F

jilæ‹¿XL«e‹ÜU¡FM®£OÁa‹

Ú%‰WfŸ mšyJ XilfŸ v‹W bga®.

MWfŸ äf mÂf mséš Úçid

VçfS¡F« Fs§fS¡F« bfh©L

brš»wJ. <u ãy§fŸ k‰W« rJ¥ò

ãy§fŸ M»ait Ϫ Ú®¥ gaz¤Âš

K¡»a¥g§Ft»¡»‹wd.

8.2. fêÎÚ®

FoæU¥ò gFÂfëš ÏUªJ«,

ãWtd§fëš ÏUªJ«, tâf

k‰W« bjhê‰rhiyfëš ÏUªJ«

btëna‰w¥gL«Ú®fêÎÚ®MF«.Ïš

Å£L¡fêÎfshdfê¥giw,Fëayiw,

rikayiw M»at‰¿š ÏUªJ FHhŒ

fë‹ têahf btëna‰w¥gL« ÚU«

ml§F«.

8.3.fêÎÚ®R¤Âfç¥ò

fêÎÚ®R¤Âfç¥òmitc©lhF«

Ïl¤Ânyna _oa ãiyæš brŒjš

nt©L«. (v.fh. ky¡fêÎ Ú®¤bjh£o,

cæ® tof£o, fh‰WŸs NHèš

R¤Âfç¥ò.) fêÎ Ú® nrfç¡f¥g£L

FHhŒfŸ têahf efuh£Á R¤Âfç¥ò

ãiya¤Â‰F¡ bfh©L bršYjš

131

myF-8

fêÎÚ®nkyh©ikfêÎÚ®nkyh©ik

nt©L«. (fêÎ Ú® R¤Âfç¥ò gl« 8.1.

I¥ gh®¡fΫ) fêÎ Ú® nrfç¥ò k‰W«

R¤Âfç¥òv‹gJCuh£Á,khãy«k‰W«

k¤Âa muRfë‹ ãgªjidfŸ k‰W«

ju ã®za¤J¡F c£g£ljhf ÏU¡f

nt©L«. bjhê‰rhiyfëš ÏUªJ

btënaW« fêÎ Ú® R¤Âfç¥ò¡F¢

Áw¥ghdtêKiwfŸnjit¥gL»‹wd.

tH¡f¤ÂšcŸsfêÎÚ®R¤Âfç¥ò

_‹WãiyfëšeilbgW»wJ.

1) Kjš ãiy, 2) Ïu©lh« ãiy

3)_‹wh«ãiyR¤Âfç¥òfŸ.

KjšãiyR¤Âfç¥ò

Kjš ãiy R¤Âfç¥Ãš fêÎ Úiu

j‰fhèf fêÎ Ú® nj¡»fëš nj¡»

it¡f nt©L« mš fod Âl¥

bghU£fŸ ahΫ moæš goªJ«,

v©bzŒ,caÎv©bzŒk‰W«vëa

Âl¥bghU£fŸ M»ait nk‰gu¥Ãš

äj¡F«. moæš goªj k‰W« äj¡F«

bghU£fŸ Ú¡f¥g£L vŠÁa Âut¤ij

Ïu©lh« ãiy¢ R¤Âfç¥Ã‰F¢

brY¤j nt©L« mšyJ m¥gona

btëna‰wyh«.

Ïu©lh«ãiyR¤Âfç¥ò

Ϫãiyæš fiuªj k‰W« Úç‹

cŸns äj¡F« ãiyæš cŸs c殥

bghU£fŸ Ú¡f¥gL»wJ. Ϫãiyæš

Ú®k‰W«ÚçšcUthdE©»Uäfis¤

j¡fNHèšÚ¡FtJMF«. Ïu©lh«

ãiy R¤Âfç¥Ãš E©Qæ®fis¤

jå¥gL¤j¡ Toa ãfœ¢Á Úiu

btëna‰W« K‹ngh mšyJ mL¤j

ãiyahd _‹wh« ãiy R¤Âfç¥Ã‰F

K‹dnubrŒjšnt©L«.

_‹wh«ãiyR¤Âfç¥ò

_‹wh« ãiy R¤Âfç¥ò v‹gJ

ntÂKiwænyh mšyJ tof£Ljš

Kiwænyh,K‹d®Ïu©LãiyfS¡F¥

ÃwF brŒtJ MF«. R¤Âfç¡f¥g£l

ÚuhdJ Áy rka§fëš ntÂKiwæš

mšyJ Ïa‰Ãaš Kiwænyh

öŒik¥gL¤j¥gl nt©L«. (v.fh.

£L¡fŸ k‰W« E©âa tof£ofŸ)

_‹wh« ãiy R¤Âfç¥ò¡F Ëd®

Xil, MW, tisFlh¡fŸ, £L¡fŸ

mšyJ <u ãy§fŸ M»at‰¿š

btëéLtj‰FK‹ÏªÚuhdJ,nfhš¥

òš btë¡F¥ ghŒ¢Rjš, òš btëfŸ

k‰W« ó§fh¡fS¡F¥ ga‹gL¤jyh«.

nkY«nghJkhdmsÎR¤Â»ç¡f¥g£l

Úiu eh«ãy¤jo Ú® nrä¥Ã‰F«k‰W«

étrha¥ga‹gh£o‰F«ga‹gL¤jyh«.

• c§fsJ thêl¥ gFÂæš fêÎÚ® v›thWifahs¥gL»wJvdm¿f.

• R¤Âfç¡f¥glhjfêÎÚ®,thêle‹Üiu khRgL¤Jtij jL¡ftêKiwfŸVnjD«cŸsjhvdm¿f.

• c§fŸ gF bjhê‰rhiyfŸfêÎ Úiu v›thW ifahŸ»wJvdm¿f.

• Ú§fŸthG«gFÂæšcŸsk©k‰W« Ú® M»ait fêÎfshškhRglhkš ÏU¡f VnjD«têKiwfŸ ifahs¥gL»‹wdthv‹gijcWÂbrŒf.

braš 8.1

gl«8.1fêÎÚ®R¤Âfç¥ò

KjšãiyÏu©lh«ãiy

_‹wh«ãiy

Kjšãiy¡FK‹d®

cæ

ça

š

132

8.4.ÅLfëšfêÎÚ®nkyh©ik

KiwfŸ

FoæU¥òfëš fêtiwfŸ ,

FëayiwfŸ rikayiw k‰W« Ïju

gFÂfëš ÏUªJ btëna‰w¥gL« Ú®

fêÎÚ®vd¥gL«.

bghJthf Å£L¡ fêÎ Úiu¥ gG¥ò

Ú® v‹W« fU¥ò Ú® v‹W« Ïu©L

tifahf¥ Ãç¡fyh«. gG¥ò Úiu¤

jhtu§fS¡F« k‰W« fêtiwia¢

R¤Âfç¡fÛ©L«ga‹gL¤jyh«.

fêÎ Ú®

Å£L¡ fêÎ Ú® v‹gJ fêtiwæš

ga‹gL¤ÂbtënaW«Úiu¤jéuk‰w

mid¤J tifahd Å£L cgnahf¤

‰F«ga‹gL¤j¥g£Lbtëna‰w¥gL«

Ú®, fêÎ Ú® vd¥gL«. ϪÚçid eh«

gšntWtiffëšga‹gL¤jyh«.

f Å£L¤njh£l«k‰W«Å£o‹òw¤nj

cŸs jhtu§fS¡F¥ ghŒ¢r¥

ga‹gL¤jyh«.

f fêÎfis tof£o btëna‰wΫ

ga‹gL¤jyh«.

f étrha¤Â‰F¥ga‹gL¤jyh«.

8.5.J¥òuÎk‰W«nehŒfŸ

Ú®¡ »il¡f¥ bgWjš, J¥òuÎ

k‰W« clš ey« M»ait

x‹W¡ bfh‹W bjhl®òilait,

öŒikæ‹ik, g‰wh¡Fiwahd

R¤jkhd Ú® k‰W« J¥òuÎ trÂfŸ

Ï‹ik M»aitfë‹ fhuzkhf

x›bthU tUlK« y£r¡fz¡fhd

ViHk¡fŸjL¡f¡ToanehŒfëdhš

Ïw¡»‹wd®.

kåj‹ k‰W« ntÂæaš

bjhê‰rhiy¡ fêÎ Ú®fshš, Ú® khR

milªJ, mij c£bfhŸtjhY«,

bjhLtjhY«gšntWtifahdbjh‰W

nehŒfŸc©lh»‹wd.

Úçdhšgut¡ToanehŒfŸ

kåj‹, éy§F¡ fêÎfŸ k‰W«

ÁWÚ® fyªj Úçš bjh‰W¤ j‹ik

thŒªj gh¡Oçah k‰W« itu°fŸ

fhz¥gL»‹wd. ϪÚiu¥ gUFtjhš

fhyuh, ilghŒL, Ójng k‰W«

tæ‰W¥ngh¡F M»a nehŒfŸ

c©lh»‹wd.

ÚiuKiwahfga‹gL¤jhjjhš

c©lhF«nehŒfŸ

Ra öŒikæ‹ik¡ fhuzkhfΫ

bjh‰W¤ j‹ik thŒªj Úçdhš njhš

k‰W« f© M»at‰iw fGÎtjhš

V ‰ gL« n e hŒfŸ Úi u r çt u ¥

fêÎÚ®R¤Âfç¥ÃšcæçaÔ®Î

fêÎ¥bghU£fis E©QæçfŸ,

óŠirfŸ k‰W«mt‰¿‹ behÂfis¥

ga‹gL¤Â R¤Âfç¡F« vªj xU

Kiw¡F«fêÎÚ®R¤Âfç¥ÃšcæçaÔ®Î

v‹W bga®. ie£u#‹T£L¥bghU£fŸ

äf mÂf mséš cŸs khrilªj

gFÂfëš fêÎ ÚiuÍ«, f£ol§fë‹

Rt®fisÍ«, ãidél§fë‹ Rt®

nk‰gu¥igÍ«, e‹ÜiuÍ« R¤Âfç¡f

ie£nuhnrhnkhdh° ônuh¥Ãna v‹w

gh¡£oçahga‹gL»wJ.

Å£L¡fêÎÚ®RH‰ÁædhšV‰gL«

e‹ikfŸ

f mÂfmsÎe‹Ü®ga‹gL¤Jjiy¡

Fiw¡fyh«.

f fêÎ Ú® bjh£ofëš V‰gL«

fiwfis¥ngh¡fyh«.

f ãy¤joÚç‹msitca®¤jyh«.

f jhtu§fŸ ts®jiy

C¡f¥gL¤jyh«.

133

myF-8

fêÎÚ®nkyh©ikfêÎÚ®nkyh©ik

ga‹gL¤jhjjhš c©lhF« nehŒfŸ

vd¥gL«. v.fh. brh¿, Áu§F, gh®it

ÏH¥ò, c©â nehŒfŸ, ng‹ k‰W«

ÁyªÂ¥ó¢Áfshšc©lhF«nehŒfŸ.

Úuo¥gilnehŒfŸ

ϪnehŒfŸ Úçš thH¡ Toa

Ïilãiy cæçd§fëš fhz¥gL«

x£L©âfshšc©lh»‹wd.»åah

òG, Ïu¤j¥ òG k‰W« tis¤jir¥

òG¡fshš c©lhF« nehŒfŸ Ïš

ml§F«.

Ú®¤bjhl®ònehŒfŸ

ÚçšÏd¥bgU¡f«brŒÍ«ó¢Áfshš

c©lhF«nehŒfŸÚ®bjhl®ònehŒfŸ

vd¥gL«. Ïš bl§F, ahid¡fhš

nehŒ, knyçah, cUis¥òG¡fshš

V‰gL« gh®it FiwghL nehŒ

(M§nfhbr®Áahì°), ö¡f éahÂ,

kŠrŸfhŒ¢ršngh‹witml§F«.

• fêtiwfis¥ ga‹gL¤Jtj‰F

K‹D« ËD« iffis¢

R¤jkhf fGÎjiy¥ gH¡f¤Âš

bfhŸsnt©L«.

• czÎ k‰W« Ú®¡ fy‹fŸ

v¥bghGJ« R¤jkhfΫ,

ga‹gL¤J«nghJ _oÍ«

it¤ÂU¡fnt©L«.

• btŸs« k‰W« Ïa‰if¢

Ó‰w§fŸ V‰gL«nghJ Úiu¡

bfh¡f it¤j¥ Ëdnu gUf

nt©L«.

• bjhê‰rhiy¡fêÎfŸnrUäl§

fëš k‰W« khR¥g£l Ú® cŸs

Ïl§fëš FoæU¡F« k¡fŸ

ãy¤jo Úiu¥ ga‹gL¤J«nghJ

v¢rç¡ifahfÏU¡fnt©L«.

braš 8.2

f khR milªj Úiu¥ gUFtjhš,

Úç‹ _y«guΫ nehŒfshd

kŠrŸfhkhiy,il~ghŒL,fhyuh,

ÓjngÂ, tæ‰W¥ngh¡F ngh‹w

nehŒfŸc©lh»‹wd.

f j‹ öŒik¡F¥ nghJkhd msÎ

Ú®»il¡fhjjhšnjhšk‰W«f©

r«gªjkhd nehŒfŸ btF vëš

guΫ.

f Kiwa‰w FoÚ® tH§F«

£l§fë‹fhuzkhfÚ®mo¥gil

nehŒfŸ k‰W« Ú® bjhl®òila

nehŒfŸ c©lh»‹wd. Ïit

bfhR¡fŸk‰W«e¤ijfŸthœtj‰

fhd V‰wÏl¤ijcUth¡F»wJ.

ÏitfŸknyçah,Ïu¤j¥òGnehŒ

(ì°nlhäahì°), ahid¡fhš

nehŒ, _is¡fhŒ¢rš ngh‹w

nehŒfŸ gut¡ fhuzkhf cŸs

x£L©âfS¡F¤ bjhl®ig

V‰gL¤JgitahfcŸsd.

f FoÚ® mÂf msÎ Áy ntÂ¥

bghU£fis (M®brå¡ k‰W«

ie£nu£fŸ) bfh©oU¥gjhš Áy

mghafukhdnehŒfŸc©lhF«.

f Ú® g‰wh¡Fiw fhuzkhf, J¥òuÎ

k‰W«öŒikgh¡f¥g£LtsU«

ehLfëš,nehŒfŸk‰W«Ïw¥òfŸ

V‰gl¡fhuzkhfcŸsd.

f C£l¢ r¤J Ïšyhj czΡF

mL¤jgoahf cy»š nehŒfŸ

c©lhtj‰F Ïu©lhtJ äf

K¡»a¡ fhuz« R¤jkhd FoÚ®

Ï‹ik k‰W« J¥òué‹ikna

MF«.

f tUl¤Â‰Fnjhuhakhf4Úèa‹

k¡fŸ tæ‰W¥ ngh¡»dhš

gh¡f¥g£L 1.5 Úèa‹ k¡fŸ

Ï w ¡ » w h ® f Ÿ . m t ® fëš

bgU«ghyhndh® 5 taJ¡F£g£l

FHªijfŸMt®.

cæ

ça

š

134

f tsU« ehLfëš cŸs 10

rjé»j k¡fŸ Fl‰òG¡fshš

gh¡f¥gL»wh®fŸ. Ïj‹

fhuzkhf r¤J¥g‰wh¡Fiw,

u¤j¢ nrhif, ts®¢Á¡ F‹Wjš

M»aitV‰gL»‹wd.

f 300 Úèa‹ k¡fŸ knyçahthš

gh¡f¥gL»wh®fŸ.

8.6.fêÎÚ®btëna‰Wjè‹

kh‰WtêfŸ

eh« gæ® brŒÍ«nghJ gæ®fS¡F¤

jåk§fS«, ÚU« njit¥gL»‹wd.

fêÎÚçšÚ®,jåk§fŸ,jhJ¥bghU£fŸ

fhz¥gLtjhš étrha¤Â‰F¥

ga‹gL¤j¥gL»wJ. khwhf Ïij

R¤j¥gL¤JtJ äFªj bryéid¤

jU«. Ï›thW étrha¤Â‰F fêÎ

Úiu¥ ga‹gL¤J«bghGJ FoÚU¡F

ju« thŒªj Ú® mÂf mséš »il¡f

thŒ¥ò V‰gL»wJ. fêÎ ÚuhdJ ešy

cukhf¥ ga‹gLtjhš nt cu§fë‹

njitfis¡Fiw¡fyh«.Ïjdhšéiy,

M‰wš, bryéd« k‰W« bjhê‰rhiy

khR M»at‰iw¡ Fiw¡fyh«. fêÎ

ÚiuÛ‹g©izfS¡FmšyJÚ®cæç

ts®¥Ã‰FbghJthf¥ga‹gL¤jyh«.

8.7.bghJÏl§fëšJ¥òuÎ

k¡fŸ mÂfkhf TL« Ïl§fshd

ngUªJ ãiya« mšyJ gŸë¡ Tl«

F¿¥ghf, m›él§fëš k¡fŸ czÎ

c©z¡ToaÏl§fshfÏU¥gÂdhš

fhyuh, kŠrŸ fhkhiy, il~ghŒL,

tæ‰W¥ ngh¡F M»a nehŒfŸ

c©lhtj‰F K¡»a fhuzkhf

mik»‹wd.

k¡fë‹ v©â¡if, m¥gFÂæš

k¡fŸ bryéL« neu«, k¡fë‹

brašfŸ M»at‰¿‹ mo¥gilæš

bghJ Ïl§fë‹ j‹ik khWgL»wJ.

våD«mid¤J¥bghJÏl§fS¡F«

nghJkhd msÎ J¥òuÎ k‰W« öŒik

trÂfŸnjit¥gL»‹wd.

bghJÏl§fë‹J¥òuΡfhd

mo¥giléÂKiwfŸ

1. nghJkhd msÎ fê¥giw

trÂfŸÏU¤jšnt©L«.

2. M©fŸ k‰W« bg©fS¡F

jå¤jåfêtiwfŸÏU¤jšnt©L«.

3. M©fŸ fê¥giwæš ÁWÚ®

fê¥gj‰F«, ky« fê¥gj‰F«

j‹å¤jåÃçÎfŸmik¤jšnt©L«.

bg©fŸ fê¥giwæš ky¡ fê¥giw¥

ÃçÎk£L«nghJkhdJ.

4. öa Úçš if my«ò« Ïl trÂ

ÏU¤jšnt©L«.

5. iffGÎtj‰F«j‹öŒik¡F«,

fêtiwia R¤j¥gL¤Jtj‰F«

R¤jkhdÚ®trÂnjit.

8.8.M‰wšnkyh©ik

M‰wšnkyh©ikv‹whšv‹d?

M‰wš nkyh©ik v‹w brhš gy

bghUŸfis¤ jªjhY« ϧF tâf«,

bghJ¤Jiw,muR¤Jiwk‰W«ÅLfëš

M‰wšnrä¥ig¡F¿¥gjhF«.

M‰wšnrä¥òKiwfŸ

M‰wš nkyh©ik v‹gJ k¡fŸ

thG«ÅLfëY«k‰W«ãWtd§fëY«

M‰wš nrä¥ig¡ f©fhâ¥gJ k‰W«

f£L¥gL¤J«ãfœÎMF«.

8.8.1.M‰wšfz¡ÑL

M‰wšfz¡ÑLv‹gJf£ll§fëš

M‰wš nrä¥ig MŒÎ brŒJ msÅL

brŒJMuhÍ«KiwahF«. ÏJM‰wš

cŸÇ£Lmsit,btëpLM‰wšmsÎ

v›tifæY«gh¡fhkšFiw¡»wJ.

135

myF-8

fêÎÚ®nkyh©ikfêÎÚ®nkyh©ik

ÅLfëšM‰wšfz¡ÑL

ÅLfëšM‰wšfz¡ÑL,ÅLfëš

cŸsfUéfŸ_ykhfΫfh‰WfjΤ

Âiu k‰W« mf¢ Át¥ò és¡FfŸ

ga‹gL¤Jjš,miwfë‹bt¥gk‰W«

Fë® Nœãiyfis¡ f£L¥gL¤Â

nrä¥ig nk«gL¤J« têKiwfis¡

F¿¡F«.

ÅLfëš Rt®fŸ, nk‰Tiu,

jiu mik¥ò, fjÎfŸ, Ïa‰if

btë¢r« ngh‹wt‰¿‹ _yK«

M‰wiy¡ fz¡»lyh«. Ït‰¿‹

_y« f£ll¤Â‹ x£Lbkh¤j bt¥g

brašgh£il ca®¤j KoÍ«. Ï¡

fz¡ÑL _y« brašÂw‹ Ïa‰Ãaš

j‹ik, vªÂuéaš brašghLfŸ

têahf bt¥g«, fh‰nwh£l«, fh‰W

Fë%£L rhjd« k‰W« bt¥g¥L¤J«

fUé ngh‹witfë‹ braš Âwid

m¿aÏaY«.

Å£o‹ M‰wš fz¡ÑL, bt¥g

msÎ M‰wš, m¥gFÂæ‹ j£g

bt¥g ãiy ngh‹witfshY«, Tiu

mik¥ò, Nça xëgL« ÂirfisÍ«

bghU¤JŸsJ. Ïitfis xU

F¿¥Ã£l fhy ã®za« bfh©L

fz¡»lyh«. Ïšy¤Â‹ ä‹rhu¥

ga‹ghL, Ïa‰if thÍ, vç v©bzŒ

ga‹ghLngh‹wt‰iwXuh©LmšyJ

<uh©Lfhyã®zæ¤Âšfz¡»lyh«.

Ϫjétu§fŸrçahfÏUªjhšÅ£o‹

M‰wšfz¡ÑLJšèakhfÏU¡F«.

Ïšy¤Â‹ M‰wš fz¡ÑL

_y« bryÎ Fiw¤jš, f£ol§fëš

ju« k‰W« trÂfis nk«gL¤J«

têKiwfisMuhŒjšngh‹witfis

brŒayh«.nkY«Å£o‹M‰wšÂwid

nk«gL¤Âaik¡fhf k¤Âa muÁ‹

khåa§fis¥bgwyh«.

1.bt¥gkhdehëšc§fŸtF¥ò

bt¥g ãiyÍ«, nt¥g ku ãHè‹

bt¥gãiyiaÍ«,bt¥gkhåia¡

bfh©Lfz¡»Lf.

2.l§°l‹ ÏiH ä‹és¡F

k‰W« Á¿a xëU« és¡F¡

bfh©Lä‹ga‹gh£ilx¥ÃLf.

braš 8.3

gŸëfëšM‰wšfz¡ÑL

M‰wš fz¡Ñ£o‹ brašghlhdJ

M‰wš ga‹gh£il gh¡F« gšntW

têfisÍ«, M‰wš ga‹gh£il

Fiw¡F« gy têfis milahs«

f©l¿jY«MF«.

Ïj‹ _y« nrä¡f¥gL« bjhif

gŸë brašÂ£l¤Â‰F¥ ga‹gLtJ

nghy òéæ‹ M‰wš nrä¥ò k‰W«

M‰wY¡fhd _y§fis¡ Fiwthf¥

ga‹gL¤Jtjhš, òé khriltij¡

Fiw¡fyh«. Ï›tifæš gŸëfëš

M‰wiy nk«gL¤Â FiwthdM‰wš

ga‹gL¤j ÏaY«. vL¤J¡fh£lhf

M‰wiy x‹W¡F gÂyhf k‰wij¥

ga‹gL¤JtjhF«. Á¿a xëU«

és¡Ffis (CFL), bt¥g¤jhš

xëU« és¡FfS¡F¥ gÂyhf

ga‹gL¤JtjhšM©L¡F6000bkfh

th£ä‹r¡Ânrä¡fKoÍ«.

nkY« c§fŸ gŸëfëš Ú®

xGFjiyrçbrŒjš,Úç‹ga‹gh£il¡

Fiw¤jš (K¡»akhf btªÚ®) k‰W«

nk«gL¤j¥g£l Âw‹äF Ú® Ïiu¥ò

rhjd« ga‹gL¤jjš _y« M‰wiy

nrä¤J, gz¤ijÍ« nrä¡f c§fsJ

gŸë¡FÚ§fŸcjtyh«.

kWRH‰ÁbrŒtj‹_yK«M‰wiy¢

nrä¡f ÏaY«. v.fh. rikašmiwæš

ghš ciwfisÍ« mšyJ m¢rf

miwæš fêthf btënaW« m¢R

cæ

ça

š

136

ik F¥ÃfisÍ« kW RH‰Á Kiwæš

ga‹gL¤jyh«. Ï«Kiwæš Nœãiy

nk«gL¤JjiyÍ«, nrä¥igÍ« brŒa

ÏaY«.

8.8.2.kuòrh®ts§fŸ(Nça

M‰wš,iA£u#‹,fh‰W)

Ïa‰if ts§fŸ v‹gJ

òJ¥Ã¡f¤j¡f tskhF«. Ï›ts«

Ïa‰if Kiwfëš kåj‹ EfU«

ntf¤ijélòJ¥Ã¡f¤j¡fjhfÏU¡f

nt©L«.Nça¡f®ŢR,iA£u#‹,

fh‰W k‰W« Úç‹ _y« ä‹rhu«

M»aitv‹WnkÔ®ªJélhj»il¡f¡

ToaM‰wšts§fshF«.

NçaM‰wš

Nça M‰wš v‹gJ neuoahf

NçaåläUªJ bgW« M‰wš. mQ

M‰wnyhLóä¡FMjhukhfäfmÂf

mséš»il¡F«M‰wšNçaM‰wš

MF«. äf ntfkhf kh‰W M‰wiy

tUl¤Â‰F 50 éG¡fhL mséš

cUth¡FtJxëä‹fy«MF«. ÏJ

NçaM‰wiy neuoahf ä‹M‰wyhf

kh‰W»wJ. kåj®fŸ j‰bghGJ

ga‹gL¤J« M‰wiy él tUl¤Â‰F

10 Mæu« kl§F M‰wiy¢ Nça‹

btëæL»wJ.

Nça mL¥ò mšyJ Nça Ú®

Nnl‰¿æ‹ mik¥ò k‰W« gâ

brŒÍ« éj¤ij m¿ªJ¡bfhŸf.

F¿¥ghf v›thW mÂf msÎ

bt¥g¤ij c¿ŠR»wJ v‹gij

cWÂbrŒf.

• Nça mL¥ò mšyJ Nça Ú®

Nnl‰¿ x‹¿id Fiwªj

éiyÍŸs bghU£fis¥

ga‹gL¤ÂcUth¡Ff.mt‰¿š

ÏUªJvªjmsÎbt¥gãiyia¥

bgW»Ö®fŸv‹gij¡ftå¡f.

• Nça mL¥ò k‰W« Nça Ú®

Nnl‰¿ia¥ ga‹gL¤JtÂdhš

V‰gL« e‹ikfisÍ«,

tiuaiwfisÍ« e©g®fnshL

fyªJiuahLf.

braš 8.4

iA£u#‹

iA£u#‹ v‹gJ xU ešy kh‰W

vçbghUS¡fhd ešy têahF«.

Ïjid Vuhskhd msé‰F¡

if¤bjhêš E£g¤Jl‹ cUth¡fyh«.

iA£u#‹ kåj rKjha¤Â‰F¤

njitahd mid¤J M‰wš

njitfisÍ«, ä‹ c‰g¤Â c£gl

bg£nuhš vç bghU£fis¡ fh£oY«

bghUshjhu ßÂahfΫ, khRglhj

Nœãiyia cUth¡F« tifæY«

ga‹gL»wJ. nkY«e¢R¤j‹ika‰w,

ifahStj‰F«, éånah»¥gj‰F«

ghJfh¥ghdxU vçbghUŸiA£u#‹.

äf mÂf ãiwbfh©l M‰wiy¥

bg‰¿U¡»wJ. XuyF vil bfh©l

iA£u#‹, bg£nuhèa¥ bghU£fë‹

vçjš bt¥g¤ij¡ fh£oY« 2.5 kl§F

mÂfkhfΫ,v¤jdhiyél4.5kl§F

mÂfkhfΫ,bk¤jdhiyél6kl§F

gl«8.2NçaM‰wš(Nçaä‹fy«)

khÂçNçagLf®

ä‹fy«

ä‹fymik¥ò

ne®ä‹ndh£l«

ä‹kh‰¿‹

f£LgL¤Â

137

myF-8

fêÎÚ®nkyh©ikfêÎÚ®nkyh©ik

mÂfkhfΫ M‰wiy më¡»wJ.

Ïj‹bt¥gÏa¡fM‰wškh‰W«Âw‹

(30-35%) bg£nuhiy (nfn[hè‹) él

(20-25%)mÂfkhfcŸsJ.

fh‰WM‰wš

fh‰W M‰wš, Nçaåš ÏUªJ

óäæ‹ ÛJ gL« bjhl®¢Áa‰w

bt¥g¤Â‹ fhuzkhf cUth»wJ.

bgU«ghyhdj‰fhy¡fh‰WM‰wyhdJ

RHY« jfLfŸ RH‰Áæ‹ fhuzkhf

ä‹ Ïa‰¿æ‹ _y« ä‹ M‰wyhf

kh‰w¥gL»wJ. fh‰whiyfë‹ _y«

bgw¥gL« M‰wš (äf¥ gHikahd

bjhêšE£g«)vªÂuM‰wyhfkh‰w¥g£L

jhåa§fis miu¥gj‰F«, Úiu

nkny‰Wtj‰F«ga‹gL¤j¥gL»wJ.

8.8.3.kuò rhuh ts§fŸ : (fç,

bg£nuhèa«,Ïa‰ifthÍ)

kuò rhuh ts§fŸ v‹gJ,

ÂU«g¥ bgw Koahj Ïa‰if

ts§fŸ MF«. ÏjDila Ef®Î

v‹gJ bjhl®¢ÁahdJ. Ϫj ts«

xU F¿¥Ã£l mséš Ïa‰ifæš

»il¥gijél Ï›th‰wš MdJ äf

ntfkhfga‹gL¤j¥gL»wJ.òijgot

vçbghUŸfŸ (ãy¡fç, bg£nuhèa«,

Ïa‰ifthÍ) k‰W«mQ¡fUM‰wš

gl«.8.3fh‰whiyfŸ

gl«.8.4ãy¡fçbt£ovL¤jš

(Ínuåa«) M»ait vL¤J¡ fh£LfŸ

MF«.

òijgotvçbghU£fŸ

òijgot vçbghU£fŸ v‹gJ

gšyhæu¡fz¡fhdM©LfS¡FK‹

óä¡FŸ ÁijtilªJ òijªJ »lªj

c殥 bghU£fëèUªJ bgw¥g£l

M‰wš ãiwªj vça¡ Toa fçk¥

bghU£fŸmšyJfçknr®k§fŸMF«.

ãy¡fç

ÏJ jhtu§fëèUªJ bgw¥g£l

xU fUikahd fçk jhJ¥ bghUŸ.

jåk¡fh®g‹,fh®g‹nr®k§fŸk‰W«

iA£u#‹,M¡ì#‹,ie£u#‹,fªjf«

M»at‰iw¡bfh©lÁ¡fyhdnt¡

fyitahF«.

bg£nuhèa«

bg£nuhèa« v‹gJ fUikahd,

tHtH¥ghd J®eh‰wKila Âut¥

bghUŸ. ÏJ Âl, Âut, thÍ ãiyæš

cŸs iA£nuh fh®g‹fŸMF«. ÏJ

Á¿jsÎc¥ò¤JfŸfŸ,ghiw¤JfŸfŸ

k‰W«Úçid¡bfh©LŸsJ.

Ïa‰ifthÍ

Ïa‰if thÍ v‹gJ 90

rjé»j¤Â‰F« mÂfkhd Û¤njD«

Á¿jsÎ <¤njD« k‰W« ònuh¥ngD«

cæ

ça

š

138

f Ñœf©l Ïu©L Ãu¢Áidfis

c§fSila tF¥Ãš

fyªJiuahLf.

f j‰nghJ cŸs ãy¡fç 200

M©LfS¡F k£Lnk

nghJkhdjhf cŸsJ. Ϫj

tifæš ãy¡fç FiwÎ ftiy

më¡f¡ Toajhf cŸsjh?

Ïšiyah?

f Nça M‰wš 500 Úèa‹

M©LfS¡F¥Ã‹dhšFiwªJ

éL« vd¡ fz¡»l¥g£LŸsJ.

Ï¡FiwÎ ftiy më¡f¡

ToajhfcŸsjh?Ïšiyah?

f nk‰f©l éthj¤Â‹ ÏWÂæš

vªjM‰wš

f Ô®ªJél¡ToaJ.

f Ôuhkšbjhl®ªJÏU¡f¡ToaJ.

f ÂU«g¥bgwKotJ

f ÂU«g¥ bgw KoahjJ

x›bth‹¿‰F«fhuz«f©l¿f.

braš8.5

Ïa‰if thÍit¡ F¿¥ghf k‰w

M‰wš ts§fshd v©bzŒ k‰W«

ãy¡fçnahLx¥ÃL«nghJng¢RtH¡»š

rhjhuzthÍvdmiH¡f¥gL»wJ.

ga‹fŸ

ä‹c‰g¤Â

thÍ¢RHèfŸk‰W«Úuhé¢RHèfŸ

M»at‰iw¥ ga‹gL¤Â Ïa‰if

thÍéèUªJ mÂf ä‹ c‰g¤Â

brŒa¥gL»wJ. bgU«ghyhd ä‹

r¡Â nrä¡F« ãiya§fëY«, ä‹

c‰g¤Â vªÂu§fëY« Ïa‰if thÍ

ga‹gL»wJ.

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

bl‹kh®¡ ‘fh‰Wfë‹ ehL’

v‹W miH¡f¥gL»wJ. Ϫeh£o‹

ä‹ njitæš 25 rjé»j¤Â‰F«

mÂfkhd ä‹rhu« fh‰wiyfë‹

_ykhf c‰g¤Â brŒa¥gL»wJ.

fh‰wiyfë‹ _y« bgw¥gL«

bkh¤j ä‹ c‰g¤Âæš b#®kå

Kj‹ikÏl¤ÂY«,ϪÂahIªjhtJ

Ïl¤ÂY« cŸsJ. ϪÂahéš

cŸs KGikahd fh‰W¤Âwid

ga‹gL¤ÂdhšRkh® 45000bkfhth£

ä‹r¡Â c‰g¤Â brŒa KoÍ« vd

fz¡»l¥g£LŸsJ. jäœeh£oš

f‹åahFkç¡F mUfhikæš

380 bkfhth£ ä‹ r¡Â c‰g¤Â

brŒa¡Toa äf¥ bgça fh‰whiy¥

g©izV‰gL¤j¥g£LŸsJ.

bfh©l xU T£L¥ bghUŸ. ÏJ

òijgot vçbghU£fnshL ãy¡fç

gLiffë‹ÛJÛ¤nj‹bghU£fshf¡

fhz¥gL»wJ. ÏJ rJ¥ò ãy§fëš

k‰W« ãy¥gu¥Ãš thG« Û¤njid¡

bfh©l cæçd§fis¡ bfh©L

cUth¡f¥gL»wJ. ÏJ F¿¥ghf

cu§fŸjahç¥gj‰F¥ga‹gL«K¡»a

vçbghUŸ.nkY«ÏJxUgRikafthÍ

MF«.

Ïa‰if thÍit vçbghUshf¥

ga‹gL¤Jtj‰F K‹ Û¤njid¤

jéu Vida bghU£fŸ mid¤ijÍ«

Ú¡Ftj‰bfd brašKiwfis

nk‰bfhŸs nt©L«. Ï¢ braš

Kiwæ‹nghJ <¤nj‹, ònuh¥ng‹,

Ãô£nl‹, bg‹nl‹, mÂf _y¡TW

vilÍŸs iA£nuh fh®g‹fŸ,

jåk fªjf«, fçaäy thÍ, Úuhé

Áy rka§fëš Ëèa« k‰W«

ie£u#‹ M»ait cgbghU£fshf

btëtU»‹wd.

139

myF-8

fêÎÚ®nkyh©ikfêÎÚ®nkyh©ik

Å£Lcgnahf§fŸ

ÅLfS¡F éãnah»¡F« Ïa‰if

thÍ gšntW gâfS¡F ga‹

gL¤j¥gL»wJ. rikaš gâfS¡fhf

mL¥òfëš ga‹gL»wJ. Ïa‰if

thÍ Nnl‰¿ Jâfis cy®¤j¥

ga‹gL»wJ. bghJthf Nnl‰W

tj‰F«, Fë®é¥gj‰F« Ïa‰if

thÍ ga‹gL¤j¥gL»wJ. ÅLfŸ

k‰W« f£ol§fëš ga‹gL¤j¥gL«

bfhÂfy‹fŸ, ciyfŸ k‰W« Ú®

Nnl‰¿fŸM»at‰¿‰FÏa‰ifthÍ

ga‹gL»wJ.m«nkhåahc‰g¤ÂæY«,

cu§fŸ jahç¥gÂY« Ïa‰if thÍ

bgU«g§Ft»¡»‹wJ.

k‰wit

ÏiHfŸ,f©zho,be»ê,t©z¥

ó¢R k‰W« Ïju bghU£fis c‰g¤Â

brŒaÏa‰ifthÍga‹gL»wJ.

kåjå‹ M‰wš njit v¥nghJ«

mÂfç¤J bfh©nltUtjhš, kåj‹

òijgot vçbghU£fis mÂf¥goahf

ga‹gL¤JtjhšnfLéisé¡f¡Toa

ÁybghU£fŸfh‰Wl‹fyªJkhrila¢

brŒ»‹wd.

8.8.4.cæçvçbghU£fŸ–

c‰g¤ÂÍ«ga‹ghL«

g u t y h f ¡ f h z ¡ T o a

vçbghU£fëš cæç vçbghU£fŸ

K¡»akhdit MF«. ÏitfŸ

cæ® ÂuŸfëèUªJ Áy têfëš

bgw¥gL»wJ. Ït‰WŸ Âlãiy,

Âut ãiy vçbghU£fŸ, thÍ ãiy

vçbghU£fŸk‰W«gycæçthÍ¡fS«

ml§F«. m¿éaš ßÂahf midtuJ

ftdK« cæç vçbghU£fŸ ÛJ

rh®ªJŸsJ.Ïj‰F¡fhuz«v©bzŒ

éiyna‰w«,M‰wšnrä¥Ã‹mtÁa«,

òij got vçbghU£fëèUªJ mÂf

mséš btëahF« gRikaf thÍ¡fŸ

ngh‹witahF«.

ngh¡Ftu¤Jthfd§fëšga‹gL¤J«

vçbghU£fŸ

1. gnah-MšfAhš (cæç vç

rhuha«)

2. gRikOrš.

3. gnah-Orš(cæçOrš)

4. jhtuv©bzŒfŸ

5. gnah-<¤j®(cæç-<¤j®)

6. cæç-thÍ(Bio-gas)

gnahMšfAhš(cæçvçrhuha«)

gnah v¤jdhš jhtu§fë‹

r®¡fiu¥bghU£fisbeh¡f¢brŒJ

cæç vçrhuha« jahç¡f¥gL»wJ.

bgU«ghY« r®¡fiu k‰W« khÎ¥

bghU£fis jU« gæ®fŸ Ïj‰F¥

ga‹gL»wJ. bjhêšE£g ts®¢Áæ‹

fhuzkhfj‰nghJbršYnyh°cæça

T£L¥bghUŸ bfh©l ku§fŸ k‰W«

ò‰fis ga‹gL¤Â cæç vçrhuha«

jahç¡f¥gL»wJ. öŒikahd

cæç vçrhuha« thfd§fS¡F vç

bghUshf¥ga‹gL¤j¥gL»wJ.ÃnuÁš

eh£oY«, mbkç¡f I¡»a ehLfëY«

ÏJgutyhfga‹gL¤j¥gL»wJ.

cæç-Orš(gnah-Orš)

jhtuv©bzŒk‰W«éy§Ffë‹

b f h G ¥ ÃèU ªJ cæ ç - O r š

bgw¥gL»wJ. Ïit öa ãiyæš

thfd§fS¡F vçbghUshf¥

ga‹gL»wJ.

cæçthÍ

fçk¥ bghU£fŸ fh‰¿šyh

ÁijÎ _y«, fh‰¿šyh RthÁfshd

gh¡£Oçah¡fŸ _y« cæç thÍ

c‰g¤Â brŒa¥gL»wJ. ÏJ cæça

cæ

ça

š

140

ÁijΡFcŸshF«fêÎ¥bghU£fis

ga‹gL¤Ânah mšyJ jhtu§fis

fh‰¿šyh ÁijΡF c£gL¤Ânah

cæç thÍit¤ jahç¡fyh«. Ϫj

éidæš »il¡F« Âl cg¥bghUŸ

cæç vçbghUshfnth mšyJ cæç

cukhfnthga‹gL¤jyh«.

8.8.5.M‰wšnkyh©ik–e«g§F

M‰wš nkyh©ik v‹gJ

R‰W¥òw¤Â‰F v›éj khRgh£ilÍ«

V‰gL¤jhj tifæš v®fhy

njit¡fhf ts§fis¥ ghJfh¥gnjhL

Fiwthd M‰wiy¥ ga‹gL¤J«

têtiffisÍ«F¿¥gjhF«.

Ïjid mila M‰wiy¢ rçahf¥

ga‹gL¤JtnjhL Fiwthd M‰wiy

cgnah»¡f nt©L«. M‰wiy¢

nrä¥gÂdhšR‰W¥òw¤öŒik,eh£o‹

ghJfh¥ò, jå eg® ghJfh¥ò k‰W«

bghUshjhuts®¢ÁmÂfç¡»wJ.

jå eg® k‰W« gšntW mik¥òfŸ

M‰wiy neuoahf Ef®nthuht®.

Ït®fŸM‰wiyä¢r¥gL¤Âmj‰fhd

bryéd¤ij¡ Fiw¤J bghUshjhu

ts®¢Áia ca®¤J»‹wd®. bjhêš

k‰W« t®¤jf ãWtd§fëš Áwªj

têfëšM‰wiy¥ga‹gL¤ÂmÂfsÎ

yhg¤ij milayh«. M‰wš bfhŸif

(Energy Policy) æšä‹M‰wš nrä¥ò

v‹gJK¡»akhdX®m§fkhF«.

ÅLfëš M‰wiy e«khš v›thW

nrä¡fKoÍ«?

és¡nf‰Wjš

1.és¡FfŸ, ga‹gh£oš Ïšyhj

nghJ ä‹ Ïiz¥Ãid¤

J©o¤jš.

2.xëU« j‹ikia rçtu bgw

és¡FfŸ bghUªÂæU¡F«

gFÂfis¢R¤j«brŒjš.

3.n jit¥gL« Ïl§fS¡F

és¡Ffis¤ÂU¥Ãmik¤jš.

4.FHhŒ ä‹ és¡Ffis¥

ga‹gL¤Jjš.

5.jhäuf«Ãä‹milfS¡F¥(nrh¡)

gÂyhf ä‹dQä‹milfis¥

ga‹gL¤Jjš.

ä‹éÁ¿fŸ

1.Tiu ä‹ éÁ¿fëš rhjhuz

xG§FgL¤ÂfS¡F (buFny£l®)

gÂyhfä‹dQxG§FgL¤Âfis

ga‹gL¤Jjš.

2.fh‰W btëna‰W« éÁ¿fis,

Tiu ä‹ éÁ¿fS¡F nkš

mik¤jš.

ä‹rhuÏ°Âçbg£o

1.jhåa§F« bt¥g¡ f£L¥gh£L¡

fUéfŸ bfh©l Ï°Âç

bg£ofisth§Fjš.

2.rçahdãiyæšxG§FgL¤Âfis

it¤JÏ°ÂçbrŒjš.

3.mÂfsÎ Úiu¤ bjë¤J Ï°Âç

brŒa¡TlhJ.

4.<ukhd Jâfis xU nghJ«

Ï°ÂçbrŒa¡TlhJ.

thÍmL¥ò

1.thÍ mL¥Ãš rik¡F« nghJ

Rthiymik¥ig rçahdmséš

mik¤J Âut vçthÍit¢

nrä¤jš.

2.Úy ãw RthiyÍl‹ mL¥ò

vçÍkhæ‹ mJ rçahf

brašgL»wJv‹gijm¿ayh«.

3.kŠrŸ ãw RthiyÍl‹ vçªjhš

mL¥Ãid¢R¤j«brŒant©L«.

4.Koªj msÎ mG¤j rika‰

fy‹fiscgnah»¤jš.

141

myF-8

fêÎÚ®nkyh©ikfêÎÚ®nkyh©ik

gF–M

5. A k‰W«B efu§fëšfhz¥gL«bjh‰WnehŒfŸg£iltiuglkhfbfhL¡f¥g£LŸsJ.

1.bl§FfhŒ¢rš,2.vè¡fhŒ¢rš,3.fhyuh,4.Á¡F‹F‹ah.

5.rik¡F«gh¤Âu§fis_oit¤J

rik¤jš.

6.ä‹rhu bfhÂfy‹fS¡F gÂyhf

Nça xë bfhÂfy‹fis¥

ga‹gL¤Jjš.

ä‹dQrhjd§fŸ

1.bjhiy¡fh£Á k‰W« xè

rhjd§fis¥ ga‹gL¤jhjnghJ

ä‹bjhl®ig¤ j鮤jš .

mjhtJ njita‰w

ne u§fëš ä‹ bjhl®ig¤

J©o¡f¥glhkè¡F«nghJ xU

rhjd¤Â‰F Rkh® 10 th£ tiu

ä‹rhuÏH¥òV‰gL»wJ.

2.ko¡ fâå, bršèl¥ngÁ,

v©âaš gl¡fUé ngh‹w

r h jd§ fis ä‹ nd ‰ w «

brŒÍ«nghJ, nghJkhd ãiyæš

ä‹bjhl®ig¤J©o¥gj‹_y«

ä‹r¡Âia¢nrä¡fyh«.

ryitvªÂu«

1.nghJkhd msÎ JâfŸ

ÏU¡F«nghJ k£Lnk ryit

ÏaªÂu¤ij¥ga‹gL¤jnt©L«.

2.njitahd msÎ Úiu k£L«

ga‹gL¤Jjš.

3.ryit¡fhF« neu¤Âid

vªÂu rhjd¤Âš gÂÎ brŒJ

ä‹rhu¤ij¢nrä¤jš.

4.rçahd msÎ mG¡F Ú¡»fŸ

ga‹gL¤Jjš.

5.äFªj mG¡fhd JâfS¡F

k£L«btªÚ®ga‹gL¤Jjš.

6.F뮪j Úiuna Jâfis myR

tj‰Fv¥nghJ«ga‹gL¤Jjš.

kÂ¥ÕL

gF–m

1.Úçdhš c©lhF« nehŒ¡F vL¤J¡fh£L. (brh¿ Áu§F; »åahòGnehŒ; gh®it¡ FiwgL;

il¥ghŒL)

2.goªj k‰W« äj¡F« bghU£fis Ϫj R¤Âfç¥ò Kiwahš Ú¡fyh«. (Kjšãiy R¤Âfç¥ò;

Ïu©lh«ãiyR¤Âfç¥ò;_‹wh«ãiyR¤Âfç¥ò;nk‰gu¥òR¤Âfç¥ò).

3.vJÂU«g¥bgwÏayhjts«(fç;bg£nuhèa«;Ïa‰ifthÍ;mid¤J«).

4.Ïa‰ifthÍéšfhz¥gL«Kj‹ikahdbghUŸ.(<nj‹;Û¤nj‹;ònuhng‹;Ãônl‹)

1 2 3 4

nehŒ

jh¡

f«

A Bm)efu«A æšfhz¥gL«nehŒ¡Fv‹dfhuz«?

M)vª efu¤Â‰F fêÎ Ú¡f« k‰W« öŒik äf mÂf

mséš

njit¥gL»wJ?

Ï)A efu¤ÂšcŸsnehæidv›thWf£L¥gL¤JthŒ?

cæ

ça

š

142

ts§fŸ A B C

ÂU«g¥bgW«ts§fŸ fç fh‰W bg£nuhèa«

ÂU«g¥bgwÏayhjts§fŸ iA£u#‹ Ïa‰ifthÍ NçaxëM‰wš

8.bghUªjhijÚ¡F.

m.cæçMšfAhš,g¢irOrš,cæç<j®,bg£nuhèa«.

M.fhyuh,il~ghŒL,brh¿Áu§F,ÓjngÂ.

9.ÂU«g¥bgwÏayhjts«v‹gJxUÏa‰ifts«. ÏjidkåjEf®é‹ntf¤ijéläf

ntfkhfÏa‰ifãfœédhškh‰wyh«.

nk‰f©lT‰iwgo¤J,jtwhdjhmšyJrçahdjhv‹gijcWÂbrŒ. jtwhfÏUªjhš,

rçahdT‰¿id¡TW.

10.M‰wiy nrä¡f cjΫ rhjd§fis Ñœf©lt‰¿èUªJ nj®ªbjL¡fΫ. xëU« gšòfŸ,

jhäuä‹mil,NçaÚ®Nnl‰¿,ä‹Ú®Nnl‰¿,l§°l‹és¡FfŸ,ä‹dQä‹mil.

nkY«m¿a

üš

1. Land treatment of waste water, M.B. Gohil, Publisher : New Age International (p) Ltd.Ïizajs§fŸ

http://www.Sewage, en.wikipedia-org/wiki/sewage -treatment.

6.xU »uhk¤Âš 2008-2009M« M©oš V‰g£l bjh‰W nehŒfë‹ étu« t£l tiuglkhf

bfhL¡f¥g£LŸsJ.ÏjidT®ªJneh¡»Ñœf©lt‰¿‰Féilaë¡fΫ.

m.bgU«ghyhdk¡fisjh¡»anehŒfŸahit?

M.v›thWϪjnehŒfŸguλ‹wd?

Ï.k‰wÏUnehŒfisf£L¥gL¤J«VnjD«_‹WKiwfisvGJf.

7.kh¿ÍŸs,ÂU«g¥bgwÏaY«k‰W«ÂU«g¥bgwÏayhjts§fisrçahfbghU¤Jf.

bl§FfhŒ¢rš

Á¡F‹Fåah

fhyuh

vè¡f

hŒ¢rš

fiuršfŸ

myF 9ntÂæaš

nt

Âæ

aš

144

fiubghUŸ (c¥ò)

fiu¥gh‹ (Ú®)

fiurš c¥ò¡fiurš+ =

gl«.9.1xUfiuršv‹gJfiubghUŸfiu¥gh‹fshšMdxUgo¤jhdfyitahF«

9.fiuršfŸ

éisah£L¥ ngh£oæš bt‰¿bg‰W

mDÅLÂU«ÃdhŸ.mtŸjhŒäfΫ

k»œ¢ÁÍl‹xUMnuh¡»aghd¤Jl‹

mtistunt‰whŸ.

mD:m«kh!ÏJv‹d?

jhŒ:ÏJc‹DilaMnuh¡»aghd«.

c‹Dila ò¤Jz®¢Á¡fhf

gH¢rhW k‰W« r®¡fiuahš

jahç¡f¥g£lfiurš.

fiuršfŸ e« m‹whl thœéš äf

Ï‹¿aikahjJ.kåjclèšczé‹

j‹kakhjš fiurš (Ú®k) Kiwænyna

eilbgW»wJ. kåjå‹ m‹whl

cl‰brašfS¡nf‰g Ïu¤j«, ãzÚ®

M»aitÚ®kãiyænynacŸsd.

Ïu©L mšyJ mj‰F nk‰g£l

jåk§fŸnr®ªjxUgo¤jhdfyitna

fiuršMF«.

xU fiurš v‹gJ fiubghUŸ

fiu¥gh‹fshš Md xU go¤jhd

fyitahF«.

Ïu©L mšyJ mj‰F nk‰g£l

bghUŸfŸ Ãç¡f Ïayhj ãiyæš

xU fyitæš ÏUªjhš mªãiy

xUgo¤jhd ãiyahF«. xU fiurèš

Ïu©L bghUŸfŸ fyªÂUªjhš, mJ

ÏUko¡fiuršv‹WmiH¡f¥gL«.

Ïj‰F Áwªj vL¤J¡fh£L

c¥ò¡fiurš. c¥ò« ÚU« nr®ªj

fyitnac¥ò¡fiurš.

145

myF-9

fiuršfŸ

bfhG¥ò,it£lä‹,òuj«

+

ghš

→Ú®

9.1.fiubghUŸk‰W«fiu¥gh‹

xU fiurèš vªj bghUŸ

Fiwªj msÎ ãiwæš cŸsnjh mJ

fiubghUŸ. vªj¥ bghUŸmÂfmsÎ

ãiwæš cŸsnjh mJ fiu¥gh‹.

bghJthf fiu¥gh‹ v‹gJ fiu¡F«

Clf«. ÏJ fiubghUë‹JfŸfis¢

NœªJbfhŸtjhšfiuršcUthF«.

(xU fiurèš vJ fiu»wnjh mJ

fiubghUŸ, vJ fiu¡»‹wnjh mJ

fiu¥gh‹)

fiurš v‹gjid¡ ÑœtUkhW

F¿¥Ãlyh«.

(fiubghUŸ+fiu¥gh‹→fiurš)

9.2.fiuršfë‹tiffŸ

9.2.1.JfŸfë‹msit¥bghW¤J

bghUŸfëš cŸs JfŸfë‹

msit¥ bghW¤J, fiuršfŸ _‹W

tif¥gL«.

1) c©ik¡ fiuršfŸ: ÏJ xU

xUgo¤jhdfyit.ÏšfiubghUë‹

JfŸfŸ e‹F fiu¥ghåš

fiuªÂU¡F«.(v.fh)r®¡fiu¡fiurš.

2)Tœk¡fiuršfŸ:

ÏJ Ãçif ãiyik k‰W« Ãçif

Clf« v‹w Ïu©L gFÂfshš Md

fyitahF«. JfŸfshf Ãç¡f¥g£l

bghUŸÃçifãiyikvd¥gL«.Tœk¤

JfŸfŸéuéÍŸsbjhl®ãiyik¡F

ÃçifClf«vd¥gL«.

Ãçif ãiyik + ÃçifClf« → Tœk¡fiurš

r®¡fiuÚ® r®¡fiu

fiurš

gl«.9.2.r®¡fiuÍ«,ÚU«fyªJ

cUthdc©ik¡fiurš

nt

Âæ

aš

146

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

bjhl®ªJ xG§»šyh ãiyæš

Ïa§F« Tœk¤Jfë‹ Ïa¡fnk

Ãbusåæ‹Ïa¡f«.

Úçš kfuªj¤ JfŸfë‹

Ïa¡f¤ijMuhÍ«nghJϪãfœit

Ïuhg®£ Ãbus‹ v‹w m¿éaš

m¿P® f©l¿ªjh®. mjdhš

ϪãfœÎ Ãbusåæ‹ Ïa¡f« vd

miH¡f¥gL«.

gl«9.5Ïa‰ifæšãfG«o‹lhšéisÎ

bjh§fšfŸ

fiu¥ghåš fiuahkš ÏU¡F«

ÁW JfŸfë‹ gygo¤jhd fyitna

bjh§fšfŸvd¥gL«.

©k¤JfŸfŸ nr®ªnj fhz¥gL

tjhšmitf£òydhgit.

v.fh.R©zh«òÚç‹fyit.

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

Tœk¤ JfŸfë‹ ÛJ

xëahdJ g£L ÁjW« ãiyna

o‹lhš éisÎ vd¥gL«.

xëahdJ c©ik¡ fiurè‹

têna brY¤j¥gL« nghJ Áy

xë¡f‰iwfŸ c£»u»¡f¥gL»wJ.

Áyf‰iwfŸbtëmD¥g¥gL»wJ.

c©ik¡ fiurèš cŸs JfŸfŸ

xë¡f‰iwia¢Ájwo¡F«t©z«

bgçjhf Ïšiy. Mdhš xëahdJ

Tœk¤Â‹tênabrY¤j¥gL«nghJ,

mséš bgçjhf cŸs Tœk¤

JfŸfëš Ájwo¡f¥g£L f©Q¡

F¤bjç»wJ.ÏJnto‹lhšéisÎ

vd¥gL«.

khzt®fis tF¥giwæš

cŸs #‹dš têna Nça xë

tU« nghJ mj‹ ghijia¡

fhz¢brŒJ xë¢Ájwš (o©lhš

éisÎ) fh£L« c©ikia

czu¢brŒayh«.

braš9.1

R©zh«ò

öŸ

Ú® bjh§fš+ =

gl«.9.4R©zh«ò«,ÚU«

fyªJcUthdbjh§fš

gl«9.6Ãbusåæ‹Ïa¡f«

147

myF-9

fiuršfŸ

c©ik¡fiurš,Tœk¡fiuršk‰W«bjh§fšfë‹g©òfisx¥ÃLjš

g©òfŸ c©ik¡fiurš Tœk¡fiurš bjh§fš

JfŸfë‹msÎ

(A0)1A0=10-10

m 1 A0 Kjš10A0 tiu

10 A0 Kjš

1000A0 tiu 1000A0 nkš

njh‰w«

xëòF«j‹ik

bfh©lJ

gFÂasÎ

xëòF«j‹ik

bfh©lJ

xëòfhj‹ik

bfh©lJ

Jfis¥

gh®¡f¡Toa

Âw‹

E©nzh¡»æ‹

_yK«

bjçtšiy

E©nzh¡»ahš

k£Lnkgh®¡f

ÏaY«

f©zhš gh®¡f

ÏaY«

fiurè‹j‹ik xUgo¤jhdit gygo¤jhdit gygo¤jhdit

Jfë‹ guΫ

j‹ik

vëšguΫ bkJthf¥guΫ guthJ mšyJ

guΫ j‹ik

m‰wJ.

ÁjwšéisÎxëia¢ Ájw¢

brŒahJ

xëia¢ Ájw¢

brŒÍ«

xëia¢ Ájw¢

brŒahJ

9.2.2fiu¥ghå‹ Ïašig¥

bghW¤J

fiu¥ghå‹ Ïašig¥ bghW¤J

fiuršfisÏUtifahf¥Ãç¡fyh«.

(m)Ú®¤jfiurš:vªjxUfiurèš,

fiubghUis¡fiu¡F«fiu¥ghdhf

Ú® brašgL»wnjh, m¡fiurš Ú®¤j

fiurš vd¥gL«. (v.fh) r®¡fiu¡

fiurš.

(M) Úu‰wfiurš: vªjxUfiurèš,

Úiu¤ jéu, Ãw ÂutkhdJ

fiu¥ghdhf¢ brašgL»wnjh,

m¡fiurš,Úu‰wfiuršvd¥gL«.

bg‹Ó‹,<j®,CS2KjyhditÚu‰w

fiu¥ghD¡F¢Áwªjcjhuz§fŸ.

9.2.3.fiubghUë‹msit¥bghW¤J

fiu¥ghåš fiuªJŸs fiu

bghUë‹msit¥bghW¤J,fiuršfŸ

_‹Wtif¥gL«.mit,

(m)bjé£lhjfiurš,(M)bjé£oa

fiurš,(Ï)mÂbjé£oafiurš

(1)bjé£lhjfiurš

fiu¥ghndhL x¥ÃL« nghJ

FiwªjmsÎ fiubghUis¡ bfh©l

fiurš bjé£lhj fiurš vd¥gL«.

Ï¡fiurèš,fiubghUis¤bjé£L«

ãiymilÍ«tiunr®¡fKoÍ«.

v.fh.5»uh«,mšyJ10»uh«mšyJ

20»uh«c¥ò,100»uh«j©Ùçšfyªj

fiurš.

nt

Âæ

aš

148

(2)bjé£oafiurš

vªj xU fiurèš xU F¿¥Ã£l

msÎ fiu¥ghåš, nkY« fiubghUŸ

fiuaKoahnjh,m¡fiurnybjé£oa

fiuršvd¥gL«.

(v.fh.) 1) fh®g‹-il-M¡irL Úçš

fiuªJcUthdbjé£oafiurš.

2)36»uh«nrhoa«FnshiuLc¥ò,

100 »uh« Úçš fiu¡f¥g£l bjé£oa

fiurš.

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

óäæš fyªJŸs ie£u#‹,

bjé£oa fiurY¡F Ïa‰if

fh£L«cjhuz«.

f bfhL¡f¥g£l fiurš, bjé£lhj fiuryh? bjé£oa

fiuryh?mšyJmÂbjé£oafiuryh?v‹gijv›thW

nrhÂ¥Õ®fŸ?

f xUKfitæš100ä.è.Ú®vL¤J¡bfhŸsΫËd®20»uh«

c¥ògh¡f£, 16»uh«c¥ògh¡f£k‰W« 1»uh«c¥ògh¡f£

vd3gh¡f£LfisÍ«,xUfy¡»iaÍ«vL¤J¡bfhŸsΫ.

f bfhL¡f¥g£l gh¡f£ c¥òfis x‹w‹ Ë x‹whf Úçš

fiu¤ÂL«nghJeilbgW«kh‰w§fis¡ftåͧfŸ.

braš9.2bjé£lhjfiurš

bjé£oafiurš

mÂbjé£oa

fiurš

2) CO2 it Úçš fiu¤J »il¤j

bjé£oafiurš.

(3)mÂbjé£oafiurš

F¿¥Ã£l bt¥gãiyæš bjé£oa

fiuriyélmÂfkhd fiubghUis¡

bfh©lfiuršmÂbjé£oafiurš

vd¥gL«.

9.2.4Ïašòãiyia¥bghW¤J

fiubghUŸ,fiu¥ghå‹Ïašòãiyia¥bghW¤Jfiuršfis9tiffshf¥

Ãç¡fyh«.mt‰iw¡Ñœf©lthWm£ltiz¥gL¤jyh«.

fiubghUŸ fiu¥gh‹ v.fh.

©k« ©k« cnyhf¡fyitfŸ

©k« Ú®k« r®¡fiu¡fiurš

©k« thÍ òif

Ú®k« ©k« ghyhil¡f£o

Ú®k« Ú®k« ghš

Ú®k« thÍ nkf«

thÍ Â©k« j¡if

thÍ Ú®k« nrhlh Ú®

thÍthÍ Ëèa«-M¡ì#‹thÍ¡fyit

(Mœflš_œFjèšga‹gL»wJ)

149

myF-9

fiuršfŸ

9.3fiuÂw‹

fiubghUë‹fiuÂw‹v‹gJv¤jid»uh«fiubghUŸ,100»uh«fiu¥ghåš

xU F¿¥Ã£l bt¥gãiyæš fiuªJ xU bjé£oa ãiyia mil»wnjh mJnt

m¥bghUë‹fiuÂw‹v‹»nwh«.

Úçš 200 C bt¥gãiyæšfh¥g®ršng£o‹fiuÂw‹20.7»uh«.

f Úçšc¥Ã‹(bgh£lhÁa«FnshiuL-KCl)fiuÂwid,miwbt¥gãiyæšfz¡»Ljš.

f Kfitæš30ä.è.Úçšbgh£lhÁa«Fnshiuil¢nr®¤J,bjé£oafiuriycUth¡fΫ.mJbjé£oafiuryhv‹gijcWÂbrŒJbfhŸsm¡fiurèšnkY«bgh£lhÁa«Fnshiuil¢nr®¡fΫ.Ëd®Á¿jsÎfiuahkšmoæšc¥òj§F»wjhvdftå¡fΫ.

f m¡fiuriytojhë‹_y«,tof£o©kKClc¥igmf‰¿élΫ.bt¥gãiykhåæ‹_y«bt¥gãiyia¡F¿¤Jit¡fΫ.

f c¥igcy®ãiy¡FtU«tiufiuriyMéah¡»élΫ.

f ÃwF vŠÁa <u¥gj¤ij mf‰w, c¥ò cŸs »©z¤ij Úu‰w fhšÁa«FnshiuLbfh©lÚ®c¿ŠR¡fyåšÁ¿Jneu«it¡fΫ.

f Ëd®m¡»©z¤ijvL¤Jmj‹ãiwia¡fhzΫ.

f f©l¿ªjc©ikfS«,fz¡ÑLfS«Ã‹tUkhW:-

fz¡ÑL

»©z¤Â‹ãiw = W»

»©z¤Â‹+bjé£oafiuršÏt‰¿‹ãiw = W1»

»©z«+cy®ªjKClÏt‰¿‹ãiw = W2»

bjé£oafiurè‹ãiw =(W1 -W)»

KCl‹ãiw» =(W2 -W)»

bjé£oafiurèšcŸsÚç‹ãiw =[( W1 -W) -( W2 -W)]»

=(W1 -W)»

bgh£lhÁa«FnshiuL

c¥Ã‹fiuj‹ik =_______________x 100

=

x 100(W2 - W1)

(W1 - W2)

braš9.3

KClc¥Ã‹ãiw

fiu¥ghå‹ãiw

gl«.9.8.c¥Ã‹fiuÂwidfz¡ÑLjš

nt

Âæ

aš

150

Áy maå c¥ò¡fë‹ fiuÂwid

ÑœcŸsm£lizæšfh©f.

maåc¥òfiuÂw‹

(»/100»Ú®)

NaCl 36»uh«

NaBr 95»uh«

NaCI 184»uh«

NaNO3 92»uh«

9.4.fiuÂwid¥gh¡F«fhuâfŸ

(1)bt¥gãiy

(2)fiubghUŸ mšyJ fiu¥ghå‹

j‹ik

(3)mG¤j«

bt¥gãiyéisÎ

(1) bt¥gãiy mÂfkhdhš bt¥g«

bfhŸéisæšfiuj‹ikmÂfkhF«.

v.fh. KNo3 c¥Ã‹ fiuj‹ik,

bt¥gãiymÂfç¥ghš mÂfkh»‹wJ.

khwhf

(2)bt¥gcäœéidæš,fiuj‹ik

Fiw»wJ.

v.fh. R£lR©zh«Ã‹ fiuj‹ik

bt¥gãiymÂfç¥ghšFiw»‹wJ.

fiu¥gh‹, fiubghUŸ j‹ikia¥

bghW¤J

maåc¥ghdJ,maå¡fiu¥ghåš

vëšfiuÍ«.MdhšmJmaåahfh¡

fiu¥ghåšäf¢Á¿jsntfiuÍ«.

v.fh. rhjhuz c¥ò j©Ùçš

vëjhf¡fiuÍ«.

3)mG¤j¤jhšéisÎ

mG¤j¤jhš, fiu ÂwD¡F V‰gL«

éisit, thÍãiy¡ fiubghUëš

k£L«czuKoÍ«.

thÍéuéa Ú®k¡fiurèš mG¤j

mÂfç¥ghšfiuj‹ikmÂfç¡F«.

v.fh. CO2 thÍéuéaFë®ghd«.

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

mG¤j mÂfç¥ò, thÍ¡fëš

fiuj‹ikia mÂfç¡F« xU

F¿¥Ã£l bt¥gãiyæš, xU

F¿¥Ã£l gUkdsÎ Ú®k¤Âš

fiuªJŸs thÍé‹ ãiw mj‹

ÛJ brY¤j¥g£l mG¤j¤Â‰F

ne®é»j¥ bghU¤jKilaJ. ÏJnt

bA‹¿æ‹éÂv‹wiH¡f¥gL«.

ÁWJQ¡F

100»uh« j©Ù® 36

»uh« nrhoa« Fnshiuil

250C bt¥gãiyæš fiu¤J

bjé£oafiuriycUth¡F«

gl«.9.9CO2thÍéuéaFë®ghd«

151

myF-9

fiuršfŸ

fz¡ÑL.1

10»uh«rhjhuzc¥ig40»uh«Úçšfiu¤ÂL«nghJcUthdfiuršbr¿é‹

ãiwrjÅj¤ij¡fz¡»Lf.

fiubghUë‹ãiw

fiubghUë‹ãiw+fiu¥ghå‹

ãiw10

10+40

x 100Ô®Î:fiuršbr¿é‹ãiwrjÅj«=

= x100= 20%

fz¡ÑL .2 2-»uh« bgh£lhÁa« ršng£il 12.5äè Úçš fiu¤J »il¤jfiurš, 60 bt¥gãiyæš c¥ò¥ gof§fis¤ jªjbjåš, bgh£lhÁa« ršng£o‹fiuÂwid¡fz¡»Lf.

Ô®Î:12.5äèÚç‹ãiw=12.5»uh«

12.5»uh«Úçšfiuªjbgh£lhÁa«ršng£o‹ãiw=2»

~1»uh«Úçšfiuªjbgh£lhÁa«ršng£o‹ãiw=2/12.5»

vdnt,100»uh«Úçšfiuªjbgh£lhÁa«ršng£ošãiw=2/12.5x100=16»

~bgh£lhÁa«ršng£c¥Ã‹fiuÂw‹60ºCbt¥gãiyæš=16»

fz¡ÑL.3nrhoa«FnshiuL(NaCI)fyªjbjé£oafiurèš50»ãiwÍŸsfiuriy 30ºC bt¥gãiyæš Méah¡F«nghJ, 13.2» ãiwÍŸs Úu‰w NaCI cUth»wJ,våšNaCI‹fiuÂwid30ºCæšfz¡»Lf.

Ô®Î:fiurèšcŸsÚç‹ãiw=50–13.2=36.8»

NaCI‹ãiw

Úç‹ãiwNaCI‹fiuÂw‹= x100=13.2/36.8x100=36»

NaCI‹fiuÂw‹=36»

fz¡ÑL.4xUf©zho»©z¤Â‹ãiw20.0».Ïšnrhoa«ie£nu£(NaNO3) bjé£oafiuriyvL¤jnghJ, bkh¤jãiw 66».cy®ãiy¡FMéah¡F«nghJ41.5» ãiwÍŸs NaNO3 gof§fŸ »il¤jd våš NaNO3æ‹ fiuÂwid 20ºC bt¥gãiyæšfz¡»Lf.

Ô®Î

NaNO3fiuªjbjé£oafiurè‹ãiw =(66.0-20.0)=46»

NaNO3gof§fë‹ãiw =(41.5–20.0)=21.5»bjé£oafiurèšcŸsÚç‹ãiw =(46.0–21.5)=24.5»

NaNO3‹gofãiw

Úç‹ãiwNaNO3‹fiuÂw‹= x100=21.5/24.5x100=87.7»

NaNO3‹fiuÂw‹20ºC bt¥gãiyæš=87.7»

nt

Âæ

aš

152

kÂ¥ÕL

ÃçÎ-m

1)xUc©ik¡fiuiršv‹gJ,fiubghUŸfiu¥ghdhšMdxUgo¤jhdfiurš.rh¡Õ°JfŸfŸ

j©Ùçšfyªjfiuršgygo¤jhdfyitahF«.ÏJc©ik¡fiuryh?

2)Úiu¡ fiu¥gdhf¡ bfh©l fiurš Ú®¤j fiuršMF«. fh®g‹ilršigil¡ fiui¥ghdhf¡

bfh©lfiurš_________MF«.(Ú®¤jfiurš,Úçèfiurš)

3)c¥Ã‹fiuÂw‹100»uh«j©Ùçš36»uh«MF«.20»uh«c¥òÚçšfiu¡f¥g£lhšbjé£oa

ãiyiamilaÏ‹D«v¤jid»uh«c¥ònjit¥gL«.

4)Ïu©L Âut§fŸ x‹¿byh‹W fiuÍkhdhš m¤Âut§fŸ _________ vd¥gL«.

(Ïu©lw¡fy¥git,Ïu©lw¡fythjit)

5)NçaxëE«tF¥Ã‹#‹dštênatU«nghJ,mj‹ghijbjçtj‹fhuz«xëæ‹_________(ÃuÂgè¥ghš,Ájwyhš)

6)xU fiurè‹ JfŸfŸ ÛE©nzh¡» têna bjçtjdhš m¡fiurš _________ vd¥gL«.

(c©ik¡fiurš,Tœk¡fiurš)

7)ÏUko¡fiurèšcŸscW¥òfë‹v©â¡if.(x‹W/Ïu©L)

8)Mœflš K¤J¡ Fë¥gt®fŸ RthÁ¡f¥ga‹gL¤J« thÍ¡fyit _______________

(Ëèa«-M¡ì#‹,M¡ì#‹-ie£u#‹).

9)òéæ‹kz‰gu¥òxUF¿¥Ã£lmsé‰Fnkšie£u#idj‹DŸbfhŸsKoahãiy_________

vd¥gL«.(bjé£oaãiy,bjé£lhjãiy)

10) ÃçÎ-M

ntÂ¥bghUŸ fiuÂw‹25ºCbt¥gãiy

NaCl 36»

NaBr 95»

NaI 184»

nk‰f©lm£ltizæèUªJÚÅ®czU«c©ikfisvGJf.

11)bjé£oa fiurY¡F« bjé£lhj fiurY¡F« cŸs ntWghLfis Ñœ¡ bfhL¡f¥g£LŸs

F¿¥òfŸ_y«vGJf.

m)16»NaCl100»ÚçšM)36»NaCl100»Úçš(F¿¥ò-NaCl‹fiuÂw‹36»)

12)c©ik¡fiuriy,Tœk¡fiurèèUªJntWgL¤Jf.

13)r®¡fiuia, Úçš fiu¤J, bjé£oa fiuriycUth¡»aË nk‰bfh©L r®¡fiuia fiu¡f

KoÍkh?E«v©z¤ijjUf.

14)20»rikašc¥ig50»ÚçšfiuªÂUªjhšm¡fiuršbr¿é‹rjÅjãiwia¡fz¡»Lf.

nkY«m¿a

üš:1. Physical Chemistry by : Puri & Sharma - Vishal Publication

Ïizajs§fŸ: www.chemistry explained.com

mQ¡fS«_y¡TWfS«

myF 10ntÂæaš

nt

Âæ

aš

154

10.mQ¡fS«_y¡TWfS«

xU bghUë‹ ãiwia M‰wyhf

kh‰W«rk‹gh£il¡f©LÃo¤jt®.

mQ¡fUéideilbgW«nghJéidéisbghUë‹ãiw,éidgLbghUë‹ ãiwiaél FiwªJfhz¥gL«. Ïj‰fhd Ô®itMšg®£ I‹°O‹ v‹w b#®k‹eh£L m¿éayhç‹ òfœbg‰w E = mC2, v‹w rk‹gh£o‹_y«és¡fKoÍ«.

ÏšE = btëahdM‰wšm = ãiw,C=xëæ‹ntf«.

Mšg®£I‹°O‹

uhâxUrh¡Õ°J©ilthâæl«

fh©Ã¤J ÁW ÁWöshf cil¡f¢

brhš»whŸ. ϪãfœÎ Koéšyhkš

bjhlum¢ÁWJfŸf©Q¡F¤bjçahj

mQ¡fë‹ bjhF¥ng v‹w KoΡF

m›éUnjhêaU«tU»‹wd®.mij¥

g‰¿aMŒitnkY«bjhl®»‹wd®.

mQit¥g‰¿aMŒÎ

mQé‹bghUŸ

mQ v‹gj‹ M§»y¢ brhš

‘M£l«’ v‹gjhF«. mªj M§»y¢

brhš ‘mlkh°’ v‹w »nu¡f¢

brhšèèUªJ tªJŸsJ. mlkh°

v‹gj‹ bghUŸ ‘Ãç¡fKoahjJ’

v‹gjhF«.#h‹lhšl‹v‹wm¿éaš

m¿Pç‹T‰W¥go mQ¡fŸ v‹git

Ãç¡fKoahjfodkhdnfhs§fshF«.

Ïtç‹ mQ¡bfhŸif üW

M©Lf£Fnkyhfv›éjéthjä‹¿

V‰W¡bfhŸs¥g£l x‹whf ÏUªjJ.

ÏU¥ÃD«,19M«ü‰wh©o‹KoéY«

20M« ü‰wh©o‹ bjhl¡f¤ÂY«

eilbg‰w bt›ntW éŠPhåfë‹

mQit¥g‰¿a MŒÎfŸ, eÅd mQ¡

bfhŸifiatiuaW¡f¡fhuzkhæd.

gl«10.1.mQé‹cŸsik¥ò

155

myF-10

mQ¡fS«_y¡TWfS«

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

Inrhnlh¥òfŸ

x¤jmQv©izÍ«ntWg£l

ãiw v©izÍ« bfh©l xU

jåk¤Â‹ bt›ntW mQ¡fŸ,

Inrhnlh¥òfŸvd¥gL«.

v.fh. 17Cl35,

17Cl 37

Inrhgh®fŸ

x¤j ãiw v©izÍ« ntWg£l

mQv©izÍ«bfh©lbt›ntW

10.1eÅdmQ¡bfhŸif

eÅdmQ¡bfhŸifæ‹Áw¥g«r§fŸ

f mQv‹gJntÂéidæš<LgL«

äf¢Á¿aJfshF«.

f mQ¡fŸÃs¡f¡Toait.

f xU jåk¤Â‹ mid¤J mQ¡

fS«mid¤Jg©òfëY«x¤ÂU¡f

nt©oamtÁaäšiy.

v.fh.Inrhnlh¥òfŸ(17Cl 35,

17Cl 37 )

f bt›ntW jåk§fis¢ nr®ªj

mQ¡fŸÁyg©òfëšx¤ÂU¡F«.

v.fh.Inrhgh®fŸ(18Ar 40,

20Ca 40 )

f xU _y¡T¿š cŸs

mQ¡fë‹ é»j« KGikahdJ«,

ã®zæ¡f¥g£lJ« MF«. Mdhš

mJ vëa é»jkhf ÏU¡f nt©oa

mtÁaäšiy.v.fh.C 12

H22

O 11 R¡nuh°

f xUjåk¤Â‹mQ¡fisk‰bwhU

jåk¤Â‹mQ¡fshfkh‰W¤jåk

kh¡fšKiwæškh‰wKoÍ«.

f xU jåk¤Â‹ ãiwia, mj‹

M‰wyhf kh‰w KoÍ«. ÏJ E = mc2

v‹w I‹°Oå‹ rk‹gh£o‹go

mikªjjhF«.

ÏJ E = M‰wš m = ãiw

c =xëæ‹ntf«v‹gjhF«.

jåk§fë‹ mQ¡fŸ Inrhgh®fŸ

vd¥gL«.

v.fh. 18Ar40,

20Ca40

Inrhlh‹fŸ

x¤j ãÍ£uh‹ v©â¡ifÍ«

ntWg£l mQ v©izÍ«,

ntWg£lãiwv©izÍ«bfh©l

bt›ntW jåk§fë‹ mQ¡fŸ

Inrhnlh‹fŸvd¥gL«.

v.fh. 6C13,

7N14

10.2mnthbf£nuhé‹f‰Ãj¡bfhŸif

mnthbf£nuhé‹éÂ

xnu bt¥gãiy, xnu mG¤j«

bfh©lrkgUkDŸsthÍ¡fŸrkmsÎ

v©â¡if cŸs _y¡TWfis¥

bg‰¿U¡F«

mnthbf£nuhéÂæ‹K¡»a¤Jt«

f thÍ¡fë‹mQ¡f£L v©iz¡

fz¡»Ltš K¡»a¥ g§F

t»¡»‹wJ.

mÛnlhmnthbf£nuhv‹wϤjhèa

éŠPhå(1766-1856)thÍé‹gUkD¡

F«,JfŸfë‹v©â¡if¡F«cŸs

bjhl®igtUé¤jt®.

nt

Âæ

aš

156

mQ¡f£Lv©xU_y¡T¿šcŸs

mQ¡fë‹v©â¡ifv.fh

XuQ_y¡TW 1 Ëèa«,ãah‹,cnyhf§fŸ

<uQ_y¡TW2

iA£u#‹(H2),Fnshç‹(Cl2),M¡ì#‹(O2)

_tQ_y¡TW 3 Xnrh‹(O3)

g‹kmQ_y¡TW >3 gh°gu°(P4),ršg®(S8)

mQ¡f£Lv©izÑœ¡fhQ«rk‹gh£o‹_y«tUé¡fyh«.

mQ¡f£Lv©=_y¡TWãiw

mQãiw

Ï¢rk‹ghLx¤jmQ_y¡TWfS¡Fk£L«bghUªJ«

_y¡T¿šcssmQ¡fë‹v©â¡ifiabghU¤J,Ït‰iwxuQ_y¡TW,

<uQ_y¡TW,_tQ_y¡TWk‰W«g©kmQ_y¡TWvdtif¥gL¤jyh«.

c«òçjšÂwid¢nrh¤J¥gh®¡f

m.Fnshçå‹mQãiw 35.5mj‹_y¡TW ãiw 71 våšmQ¡f£L v©

v‹d?

M.Xnrhå‹mQãiw16,_y¡TWãiw48våšmj‹mQ¡f£Lv©v‹d?

10.2.1 xU _y¡T¿š v¤jid mQ¡fŸ cŸsd? v‹gij¡ f©l¿jèš.

mnthbf£nuhéÂæ‹g§F.

mnthbf£nuhéÂæ‹_y«,thÍ¡fë‹gUk‹v‹wbjhliuthÍ_y¡TWfë‹

v©â¡ifv‹wbjhluhfkh‰wKoÍ«.

N2 + O2 2 NO

ie£u#‹+M¡ì#‹ ie£ç¡M¡i[L

xUgUk‹xUgUk‹ÏUgUk‹

nk‰f©lrk‹gh£oš,mnthbf£nuuéÂia¥ga‹gL¤ÂaÃwF

N2 + O2 2 NO

xU_y¡TWxU_y¡TWÏU_y¡TW

ÏÂèUªJ,2_y¡TWie£ç¡M¡i[oš,2ie£u#‹mQ¡fS«2M¡ì#‹

mQ¡fS«ÏU¥gijm¿ayh«.

f Méal®¤Â¡F«_y¡TW¡F«cŸsbjhl®igtUé¡fcjλ‹wJ.

10.2.1 mQ¡f£Lv©

xU jåk¤Âš cŸs xU _y¡ T¿š v¤jid mQ¡fŸ cŸsdnth mJnt,

m¤jåk¤Â‹mQ¡f£Lv©MF«.

157

myF-10

mQ¡fS«_y¡TWfS«

Ï›éu©Lie£u#‹mQ¡fS«,Ïu©LM¡ì#‹mQ¡fS«xU_y¡TW

ie£u#åèUªJ« xU _y¡TW M¡ì#åèUªJ« tªJŸsij czu KoÍ«.

Mifahšie£u#‹,M¡ì#‹M»at‰iw<uQ_y¡TWfŸv‹»nwh«.

ÏÂèUªJie£u#id N2 v‹W«M¡ì#id O2 v‹W« vGjyh«. Ï›éj«,

mnthbf£nuhé‹éÂæ‹_y«thͤjåk§fë‹mQ¡f£Lv©iz¡fz¡»l

Koͫ.

10.2.2xUthÍé‹Méml®¤Â¡F«x¥ò_y¡TWãiw¡F«cŸsbjhl®ò

x¥ò_y¡TWãiw

x¥ò_y¡TWãiwv‹gJthÍmšyJMéæšcŸsxU_y¡T¿‹ãiw¡F«,

xUiA£u#‹mQé‹ãiw¡F«cŸsé»j«MF«.

thÍé‹x¥ò_y¡TWãiw=thÍmšyJMéæ‹X®_y¡TWãiw

xUiA£u#‹mQé‹ãiw

Méml®¤Â

Méml®¤Âv‹gJkhwhbt¥gãiyk‰W«khwhmG¤j¤Âš,F¿¥Ã£lgUkDŸs

xUMémšyJthÍé‹ãiw¡F«,mj‰FrkgUkDŸsiA£u#å‹ãiw¡F«

cŸsé»jkhF«.

Méml®¤Â=xUgUkDŸsMémšyJthÍé‹ãiw

xUgUkDŸsiA£u#å‹ãiw

mnthbf£nuhé¡F£gL¤J«nghJ

Méml®¤Â=xUgUkDŸsMémšyJthÍé‹ãiw

xUgUkDŸsiA£u#å‹_y¡T¿‹ãiw

iA£u#‹<uQ_y¡TWMjyhš

Méml®¤Â=xUgUkDŸsMémšyJthÍéšcŸsxU_y¡TWãiw

2 x1iA£u#‹mQé‹ãiw

2xMéml®¤Â=xUgUkDŸsMémšyJthÍéšcŸsxU_y¡TWãiw

1iA£u#‹mQé‹ãiw

2 xMéml®¤Â=MémšyJthÍé‹x¥ò_y¡TWãiw

(mšyJ)

2 xMéml®¤Â=x¥ò_y¡TWãiw

nt

Âæ

aš

158

10.3.3 mQé‰F« _y¡TWé‰F«

cŸsntWghL.

mQ _y¡TW

1 ntÂéidæš<LgL«xUjåk¤Â‹

äf¢Á¿aJfŸmQthF«.

xUjåk«mšyJxU

nr®k¤Â‹äf¢Á¿aJfŸ

_y¡TwhF«.

2 mQv‹gJÃiz¥òwh¤

JfŸ

_y¡TWv‹gJÃiz¥ò‰w

JfŸ

3 mQv‹gJjå¤njh,nr®ªnjh

fhz¥gL«

_y¡TWjå¤J¡

fhz¥gL«.

10.2.3mnthbf£nuhéÂæ‹ga‹fŸ

1. thÍ¡fë‹ mQ¡f£L

v©iz¡fz¡»lcjλwJ.

2. thÍ¢nr®k§fë‹ _y¡TW

thŒgh£il¡ fz¡»l

cjλwJ.

3. _y¡TW ãiw¡F«, Mé

ml®¤Â¡FKŸs bjhl®ig

cUth¡F»wJ.

4. STPæš thÍé‹ nkhyh®

gUkid¡ fz¡»l cjλwJ.

STPæš thÍé‹ nkhyh®

gUkå‹kÂ¥ò=22.4è£(mšyJ)

22400 f.brÛ.

5. nfÿr¡»‹ éÂia¤ bjëthf

és¡F»wJ.

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

nfÿr¡éÂ

x¤j bt¥gãiy k‰W«

mG¤j¤ÂšthÍ¡fŸx‹nwhblh‹W

éidòçÍ« nghJ éidgL

bghUë‹ gUkD«, éidéis

bghUë‹gUkD«vëaé»j¤ij¥

bg‰¿U¡F«.

10.3mQ¡fS«_y¡TWfS«

gU¥bghUŸfë‹ f£lik¥ig

ã®zæ¡F« äf E©âa JfŸfŸ

mQ¡fS«_y¡TWfS«MF«.

10.3.1mQ

xU jåk¤Â‹ mo¥gilahd JfŸ

mQ vd¥gL«. ÏJ jå¤njh mšyJ

nr®ªnjh fhz¥gL«. iA£u#‹,

M¡Á#‹,ie£u#‹M»at‰¿‹mQ¡

fŸ jå¤J ÏU¥gšiy. Mdhš He,Ne,Ar Kjyhditjå¤JÏU¡F«.

všyh¤ jåk§fS« mQ¡fshš

Mdit.

10.3.2_y¡TW

xU jåk« mšyJ nr®k¤Â‹ äfvëamik¥Ã‹myF_y¡TWMF«.Ïš x‹W mšyJ mj‰F nk‰g£lmQ¡fŸ fhz¥gL«. xU jåk¤Â‹g©òfisxU_y¡TWV‰Wã‰F«.

gl«.10.2.Ú®_y¡TW

xU _y¡TW jå¤J ã‰F«j‹ikÍilaJ. ÏJ Ãiz¡f¥g£lmQ¤ bjhF¥ghF«. mnj rka« mQv‹gJÃiz¥òwhjJfshF«.

c§fŸMŒé‰F

Ñœf©l _y¡TW fëšcŸs mQ¡fisÍ« mt‰¿‹

v©â¡ifiaÍ«MuhŒf.

m) ie£u#‹ M) Ú®

Ï)m«nkhåah<)fªjfmäy«

+e

159

myF-10

mQ¡fS«_y¡TWfS«

10.4x¥òmQãiw

10.4.1x¥òmQãiw(iA£u#‹mQãiwia¢rh®ªJ)

xUjåk¤Â‹x¥òmQãiwv‹gJm¤jåk¤Â‹X®mQé‹ãiw¡F«,

xUiA£u#‹mQãiw¡F«é»jkhF«.

XUjåk¤Â‹x¥òmQãiw=

jåk¤Â‹X®mQé‹ãiw

xUiA£u#‹mQé‹ãiw

10.4.2tiuaiw(fh®g‹C12msÎnfhè‹go)

xU jåk¤Â‹ x¥ò mQãiw v‹gJ m¤jåk¤Â‹ X® mQé‹ ãiw¡F«

fh®g‹12mQé‹1/12ghf¤Â‹ãiw¡F«cŸsé»jkhF«.

xUjåk¤Â‹x¥òmQãiw=jåk¤Â‹x®mQé‹ãiw

1/12ghf«fh®g‹C12mQé‹ãiw

_y¡TWfis, x¤j mQ_y¡TW nt‰W mQ_y¡TW vd ÏUtifahf¥

Ãç¡fyh«.

1.x¤jmQ_y¡TW

Ï« _y¡TW Xnu jåk¤Â‹ mQ¡fshš MdJ. mnef thͤ jåk§fŸ

Ï›tifia¢nr®ªjd.cjhuzkhfiA£u#‹thÍéšÏu©LiA£u#‹mQ¡fŸ

cŸsd. M¡ì#‹ thÍéš, Ïu©L M¡ì#‹ mQ¡fŸ cŸsd. _y¡T¿š

ÏU¡F«mQ¡fë‹v©â¡ifia¥bghW¤JXuQ_y¡TW,<uQ_y¡TW_

tQ_y¡TWvd¥gytifahf¥Ãç¡fyh«.

2.nt‰WmQ_y¡TW

Ï« _y¡TWfëš bt›ntW jåk§fë‹ mQ¡fŸ fhz¥gL«. Ït‰iwÍ«

_y¡TWfëš ÏU¡F« mQ v©â¡ifia¥ bghW¤J XuQ _y¡TW <uQ

_y¡TW _tQ _y¡TW vd gytifahf¥ Ãç¡fyh«. Ú®, mnkhåah, Û¤nj‹

ngh‹witnt‰wQ_y¡TWfS¡FvL¤J¡fh£LfshF«.

»uh«nkhyh®gUkid¡fz¡»lš

»uh«nkhyh®gUk‹=

M¡ì#å‹»uh«nkhyh®gUk‹=

»uh«nkhyh®ãiw

thÍé‹ml®¤ÂSTPæš

M¡ì#å‹»uh«nkhyh®ãiw

M¡ì#‹thÍé‹ml®¤ÂSTPæš

=32/1.429=22.4è£l®

~»uh«nkhyh®gUk‹=22.4è£l®STPæš

nt

Âæ

aš

160

xUjåk¤Â‹x¥òmQãiwv‹gJé»j«v‹gjhšmj‰FmyFÏšiy.

xUjåk¤Â‹mQé‹ãiw»uh«v‹wmyfhšF¿¥ÃL«nghJmJ»uh«mQãiwvd¥gL«.

iA£u#å‹»uh«mQãiw = 1»uh«fh®gå‹»uh«mQãiw = 12»uh«ie£u#å‹»uh«mQãiw = 14»uh«M¡ì#å‹»uh«mQãiw = 16»uh«nrhoa¤Â‹»uh«mQãiw = 23»uh«

mQãiwahdJmQãiwmyfhš(m.ã.mmšyJamu)F¿¡f¥gL»wJ.

xUmQãiwmyFv‹gJfh®gå‹xUmQé‹ãiwæš1/12ghf«MF«.

10.5.1x¥ò_y¡TWãiw

tiuaiu(iA£u#‹msÎnfhè‹go)

xUjåk«mšyJxUnr®k¤Â‹x¥ò_y¡TWãiwv‹gJxUjåk«mšyJxUnr®k¤ÂšcŸsxU_y¡T¿‹ãiw¡F«xUiA£u#å‹mQãiw¡FKŸsé»jkhF«.

x¥ò_y¡TWãiw=xUjåk«mšyJnr®k¤Â‹_y¡TWãiw

xUiA£u#‹mQé‹ãiw

10.5.2x¥ò_y¡TWãiw(fh®g‹msÎnfhè‹go)

xUjåk«mšyJxUnr®k¤Â‹x¥ò_y¡TWãiwv‹gJxUjåk«mšyJ

xU nr®k¤Âš cŸs xU _y¡T¿‹ ãiw¡F« 1/12 ghf« fh®g‹-12 mQé‹

ãiw¡F«cŸsé»jkhF«.v

fz¡»L«Âwid¢nrh¡fyhkh?

Úç‹»uh«_y¡TWãiwia¡f©l¿aΫ

ԮΠH2O = 2[H] + 1[0] = [2x1+1x16]»uh«

Úç‹»uh«_y¡TWãiwia= 18»uh«

CO2 thÍé‹»uh«_y¡TWãiwia¡f©l¿aΫ

[CO2] = 1[C] + 2 (0)]= [1x12 + 2 x16]»uh«

CO2 é‹»uh«_y¡TWãiw= 12 + 32 = 44»uh«

10.6nkhšfU¤J

xU ntÂéidæš <LgL« mQ¡fë‹ v©â¡ifia F¿¥Ãl nkhš fU¤J

m¿Kf¥L¤j¥g£lJ.xUnkhšv‹gJntÂæašKiw¥gofz¡Ñ£o‰F¥ga‹gL«

myFMF«.

NA = 6.023X 1023

NA = mnthbf£nuhv©=1nkhš

161

myF-10

mQ¡fS«_y¡TWfS«

10.6.1nkhè‹tiuaiw

xU nkhš v‹gJ mnthnf£nuh

gl«.10.3.nkhè‹bt›ntWtot§fŸ

180»uh«M°Ãç‹

18»uh«Ú®

342»uh«R¡nuh°

210»uh«bk®Fç

55.9»uh«ÏU«ò

254»uh«

mnaho‹

nkhšfë‹v©â¡ifia¡fz¡»lÑœfhQ«rk‹ghLfis¥ga‹gL¤jyh«.

nkhšfë‹v©â¡if=

nkhšfë‹v©â¡if=

nkhšfë‹v©â¡if=

nkhšfë‹v©â¡if=

bghUë‹ãiw

mQãiw

bghUë‹ãiw

_y¡TWãiw

mQ¡fë‹v©â¡if

6.023 x 1023

_y¡TWfë‹v©â¡if

6.023 x 1023

c§fŸftd¤Â‰Fnkhšv‹wgj¤ijga‹gL¤J«nghJmJF¿¥gJmQth,

_y¡TwhmšyJmaåahvd¤bjëÎbrŒÂU¡fnt©L«.

10.6.2nkhšfz¡ÑL

ntÂ¥bghUë‹ãiwbfhL¡f¥gL«nghJ

nkhšfë‹v©â¡if=_y¡TWfë‹v©â¡if

6.023 x 1023

v©â¡if 6.023 X 1023 msÎmQ¡fŸ,

_y¡TWfŸ mšyJ maåfis¡

bfh©lbghUë‹msthF«.bghUë‹

xU »uh« _y¡TW ãiwna xU nkhš

vd¥gL«.

v.fh.xUnkhšM¡ì#‹mQ¡fŸ

v‹gJM¡ì#‹mQ¡fis¡F¿¡F«.

5 nkhš M¡ì#‹ mQ¡fŸ v‹gJ

5 X 6.023 X 1023M¡ì#‹mQ¡fis¡

F¿¡F«.

mnthbf£nuh v©. ÏJ xU nkhš

bghUë‹ cŸs mQ¡fŸ mšyJ

_y¡TWfŸmšyJmaåfŸÏt‰iw

F¿¡F«v©zhF«.

Ïj‹kÂ¥ò6.023X 1023.

nt

Âæ

aš

162

m.nkhšfë‹v©â¡ifia¡fz¡»L.

1)81»uh«mYäåa«,2)4.6»nrhoa«,3)5.1»NH3,4)90»H2O, 5) 2»NaOH

nkhšfë‹v©â¡if=bghUë‹ãiw

mQãiw

=81/27=3nkhšmYäåa«

bjhl®fvŠÁÍŸsédh¡fS¡Fnkhšfis¡fz¡»Lf.

M.0.5nkhšÏU«Ã‹ãiwia¡fz¡»Lf

Ô®Î

jåkãiw = mQãiwxnkhšfë‹v©â¡if

= 55.9x0.5=27.95»

bjhl®ghf2.5nkhšM¡ì#å‹ãiwia¡fz¡»L«.

2.jåk¤Â‹ãiwbfhL¡f¥g£lhš_y¡TWv©â¡ifia¡fz¡»L«Kiw

_y¡TWv©â¡if=mnthnf£nuhv©xbghUë‹ãiw

»uh«_y¡TWãiw

m.11»CO2 éšcŸs_y¡TWfë‹v©â¡ifia¡fz¡»Lf.

Ô®Î

CO2é‹»uh«_y¡TWãiw=44»

_y¡TWv©â¡if=6.023 x 1023 x 11

44

=1.51x 1023_y¡TW

bjhl®ghf: 360 » FS¡nfhìš cŸs _y¡TWfë‹ v©â¡ifia¡.

fz¡»Lf

3._y¡TWfë‹v©â¡ifbfhL¡f¥g£lhšjåkãiwia¡fz¡»LtJv¥go.

jåkãiw=»uh«_y¡TWãiwx_y¡TWfë‹v©â¡if

6.023 x 1023

m.18.069x 1023 _y¡TWfŸbfh©SO2é‹ãiwia¡fz¡»Lf.

Ô®Î

SO2 é‹»uh«_y¡TWãiw=64»

163

myF-10

mQ¡fS«_y¡TWfS«

7

8 1

3

2

456

SO2é‹ãiw=64 x18.069x 1023

6.023 x 1023

M.2 x1024 _y¡TWfis¡bfh©lFS¡nfhÁ‹ãiwiafz¡»Lf

FS¡nfhÁ‹»uh«nkhyh®ãiw=180»uh«

180 x 2 x 1024

6.023 x 1023=597.7,»uh«FS¡nfhÁ‹ãiw=

4._y¡TWfë‹ v©â¡ifia¡ bfhL¤ÂU¡F« nghJ nkhšfë‹

v©â¡ifia¡fz¡»L«Kiw.

=

=

nkhšfë‹v©â¡if=_y¡TWfë‹v©â¡if

6.023 x 1023

3.0115x 1023

6.023 x 1023

0.5nkhš

M.12.046x 1022mQ¡fŸbfh©ljhäu¤ÂšcŸsnkhšfë‹v©â¡ifia

fz¡»Lf.

=

=

nkhšfë‹v©â¡if=mQ¡fë‹v©â¡if

mnthnf£nuhv©

12.046 x 1022

6.023 x 1023

0.2 nkhš

bjhl®f:24.092x 1022_y¡TWfŸ

bfh©lÚç‹nkhšfŸv©â¡ifia¡

fz¡»Lf

gl«10.4.nkhè‹bt›ntWtot§fŸ

1) 162.4 » FeCl3 , 2) 159.6 » CuSO4 3) 27 » Al, 4) 56» Fe, 5) 58.5» NaCl, 6) 32» S,7) 12»C, 8) 200.6 » Hg

=192»uh«

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

nkhyh® gUk‹: STPš xU nkhšthÍthdJ mil¤J¡ bfhŸS«gUkndnkhyh®gUk‹vd¥gL«.Ïj‹kÂ¥ò22.4è£l®.

22.4 è£l® gUk‹ cŸs vªj xUthÍΫ 6.023x1023 _y¡TWfis¥bg‰¿U¡F«.

nkhš

nt

Âæ

aš

164

nkY«m¿a

üš

1. Frame work of Science - Paddy Gannon, Oxford University Press, New Delhi

Ïizajs§fŸ

http://www.kidastronomy.comhttp://www.bbc.co.uk/schools/ks3bitesize/phys/html

kÂ¥ÕL

ÃçÎm

1)Ñœf©lcjhuz§fëèUªJInrhnlh¥,Inrhgh®fismilahs«fh©f.

18Ar 40,

17Cl 35,

20Ca 40 ,

17Cl 37

2)ie£u#å‹_y¡TWãiw28.mj‹mQãiw14.ie£u#å‹mQ¡f£Lv©iz¡

fh©f.

3)M¡ì#å‹»uh«_y¡TWãiw32»mj‹ml®¤Â1.429»/f.brä.M¡ì#å‹»uh«

_y¡TWgUkid¡f©l¿f.

4) Cl v‹gJFnsç‹mQitÍ«, Cl2 v‹gJFnsç‹_y¡TiwÍ«F¿¥git våš

mQ¡fS¡F«,_y¡TWf£F«cŸsntWghLfism£ltiz¥gL¤Jf.

5)iA£u#å‹mQãiw1».M¡ì#å‹mQãiw16»våšÚç‹»uh«_y¡TW

ãiwiafz¡»Lf.

6)xUnkhšmsΟsvªjntÂ¥bghUS«6.023x 1023 JfŸfis¥bg‰¿U¡F«3.0115x

1023JfŸfŸbfh©lCO2é‹nkhšfë‹v©â¡ifia¡fz¡»Lf.

ÃçÎM

7)xUmQitg‰¿abjëthdés¡f¤ijmë¡fToaeÅdmQ¡bfhŸifahdJ

miy¡ bfhŸif, ãiyæšyh nfh£ghL k‰W« j‰nghija f©LÃo¥òfisÍ« bfh©L

cUthdjhF«Ït‰¿‹_y«eÅdmQ¡bfhŸifæ‹nfh£ghLfisétç¡f.

8)xUgUk‹M¡ì#‹ãiwÍ«,xUgUk‹iA£u#‹ãiwÍ«ck¡FbfhL¡f¥g£LŸss.

mnthbf£nuhéÂ¥go_y¡TWãiw¡F«Méml®¤ÂÍ«cŸsbjhl®ig¡tUé¡f.

9)Ñœf©lt‰¿‰Fnkhšfë‹v©â¡ifia¡fz¡»lΫ.

m.3.0115x 1023mQ¡fis¡bfhzljhäu«.

M.27.95»ÏU«ò.

Ï.1.51x 1023_y¡TWfis¡bfh©lCO2.

ntÂéidfŸ

myF 11ntÂæaš

nt

Âæ

aš

166

Ϫj mHfhd cyf¤Âš thG«

všyh cæçd§fS«, jk¡nf

cç¤jhd thœ¡if Kiwfis tF¤J

it¤JŸsd.Ú§fŸxUntÂæayhç‹

gh®itæšc§fŸm‹whlthœ¡ifia

c‰W neh¡» MuhŒªJ ÏU¡»Ö®fsh?

nt éidfŸ ekJ clèY«, e«ik¢

R‰¿Í« v¥bghGJ« ãfœªJ bfh©nl

ÏU¡»‹wd.

vªj xU kh‰w¤ijÍ« Ïa‰Ãaš

mšyJ ntÂæaš kh‰w« vd

ÏUtiffshf¥ Ãç¡fyh«. Ïa‰Ãaš

kh‰w§fŸ vëš ãfH¡Toa ÛŸ

éidfshF«.MdhšntÂkh‰w§fis

ÛŸéidfsh¡FtJfod«.ÏJV‹?

nt kh‰w§fëš òÂa bghUŸfŸ

cUth»‹wd. Ït‰iw Û©L«

_y¥bghUŸfshf khw¢ brŒtJ

fod«. nt kh‰w§fŸ Ïa‰Ãaš

kh‰w§fisél ãiyahdit. všyh

nt kh‰w§fS« nt éidfSl‹

ãfœ»‹wd.

xU ntÂéid, ãfœªJŸsij eh«

v¥gom¿aKo»wJ?ϪjnfŸé¡fhd

éil¡F Áy brašghLfis¢ brŒJ

gh®¡fyh«.

11.ntÂéidfŸ

•c‹Dila m«kh mšyJ

rnfhjçæ‹ òÂa btŸë¡

bfhYÁid¥gh®¡fΫ.

•bfhYÁ‹ãw¤ij¡ftå¡fΫ.

•giHabfhYRx‹¿‹ãw¤ijc‰W

neh¡fΫ.

•v‹dkh‰w¤ij¡fh©»Ö®fŸ?

braš 11.1

•fhßa ie£nu£ fiuriy xU

KfitæšvL¤J¡bfhŸsΫ.

•xUnrhjid¡FHhæšbgh£lhÁa«

mnahilL fiuriy vL¤J¡

bfhŸsΫ. ( Ïu©L fiuršfS«

ãwk‰wit.)

•bgh£lhÁa« mnahilL fiuriy,

fhßa ie£nu£ fiurYl‹ Á¿J

Á¿jhf¢nr®¡fΫ.

• Ú§fŸv‹dfh©»Ö®fŸ?

braš 11.2

gsgs¥ghd btŸis ãw¡

bfhYrhdJ bkJthf fUik ãwkhf

khW»wJ. mjhtJbtŸë¡bfhYÁ‹

ãw« k§F»wJ. Ïj‰fhd fhuz¤ij

ô»¡fKo»wjh?

ÏJ, btŸëÍ«, fh‰¿š cŸs

iA£u#‹ršigL«éidòçªJbtŸë

ršigL(Ag2S) cUthjyhšMF«.

x® ml®ªj kŠrŸ ãw Åœgoit¡

fh©»Ö®fŸmšyth?

gl«11.1.btŸë¡bfhYR

167

myF-11

ntÂéidfŸ

•5 »uh« R£l R©zh«ig xU

KfitæšvL¤J¡bfhŸsΫ.

•mjDl‹ Úiu Á¿J Á¿jhf¢

nr®¡fΫ.

•Kfitia¤bjh£L¥gh®¡fΫ.

•Ú§fŸv‹dcz®»Ö®fŸ?

•Á¿jsÎ fhšÁa« fh®gnd£öis

xU nrhjid¡ FHhæš vL¤J¡

bfhŸsΫ.

•Ú®¤jiA£nuhFnshç¡mäy¤ij¢

nr®¡fΫ.

•nrhjid¡ FHhæš ãfG«

kh‰w§fisftå¡fΫ.

braš 11.3

braš 11.4

gl«11.2fhßamnahilo‹

kŠrŸãwÅœgoÎ

ÏJfhßamnahilL(PbI2) MF«.

Kfit bt¥gkhfcŸsJmšyth?

v‹dãfœ»wJv‹Wgh®¡fyh«.

R£l¢R©zh«òÚUl‹éidòçªJ

Ú®¤j R©zh«ig (fhšÁa«

iA£uh¡iril) cUth¡F»wJ.

ÏJ xU bt¥g cäœ éid. Ϫj

éidæ‹ nghJ cZ v‹w r¤j¤Jl‹

FäœfŸ cUth» mÂf msÎ bt¥g«

btëæl¥gL»wJ.

Eiu¤J¥ bgh§Fjš V‰gLtij¡

fh©»Ö®fŸ mšyth? ÏJ fh®g‹

ilM¡irLthÍbtënaWtjhšMF«.

nk‰T¿ait všyhnk xU

ntÂéidæš bghJthf¡ fh©git.

nk‰T¿a brašghLfë‹ _y«

ntÂéidfŸxUãiyahdkh‰w¤ij

cUth¡» òÂa éis¥ bghUŸfis¤

jU»‹wdv‹gJbjëth»wJ.

ntÂéidæš g§FbgW«

bghUŸfis éidgLbghUŸfŸ

v‹W«mjdhšcUthF«bghUŸfis

éidéis bghUŸfŸ v‹W«

TW»nwh«.

fhßa

mnahilL

gl«11.3Ú®¤jiA£nuhFnshç¡

mäy¤Jl‹fhšÁa«

fh®gnd£o‹éid

Eiu¤J¥

bgh§Fjš

nt

Âæ

aš

168

11.1.ntÂéidfë‹tiffŸ

ntÂéidfŸ Vuhskhf ÏU¥gjhš

mt‰iw tif¥gL¤Jtj‹ _y«

mt‰iw¥ g‰¿ vëš m¿ªJ

bfhŸsyh«. éidéis bghUŸ

cUtht‹ têia¥ bghW¤J

ntÂéidfisMWbgU«ÃçÎfshf¥

Ãç¡fyh«.

ntÂéidfë‹ bt›ntW

tiffis¥g‰¿¡ÑnHfh©ngh«.

1.TLiféid

A B A B

A, B – Íl‹éidòçªJ AB v‹w

òÂa bghUis cUth¡F« éid,

TLiféidiavëjhf¡F¿¡F«.

•xUöa bk¡ÜÁa ehlh¤ J©il

vL¤J¡bfhŸsΫ.

•x®ÏL¡»ædhšehlhit¥Ão¤J¡

bfhŸsΫ.

•fh‰¿‹ K‹åiyæš bk¡ÜÁa

ehlhit ò‹r‹ Rlçš vç¡fΫ.

braš11.5

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

braš11.3-š cUthd Ú®¤j

R©zh«ò btŸisao¥gj‰F¥

ga‹gL»wJ.fhšÁa«iA£uh¡irL

fh‰¿šcŸsfh®g‹ilM¡irLl‹

bkJthféidòçªJRtçšbkšèa

glykhf fhšÁa« fh®gnd£il

cUth¡F»‹wJ. btŸismo¤j2

mšyJ3eh£fëšfhšÁa«fh®gnd£

cUthtjhš Rt®fŸ gsgs¥ghf¡

fhz¥gL»‹wd. ryit¡ fšè‹

nt thŒghL« CaCO3 v‹gJ xU

RthuÁakhdjftš.

gl«11.4bk¡ÜÁaehlhitvç¤jš

bk¡ÜÁa

ehlh

(vçÍ« bk¡ÜÁa ehlhit

f©fis é£L r‰W bjhiyéš

Ão¤J¡bfhŸsΫ.)

•rh«giy¢nrfç¡fΫ.

nk‰T¿a brašgh£oš bk¡ÜÁa«

M¡ì#Dl‹ nr®ªJ bk¡ÜÁa«

M¡irL v‹w xU éidéis¥

bghUis cUth¡F»wJ. Ï›thW

Ïu©L mšyJ mj‰F nk‰g£l

éidgLbghUŸfŸ nr®ªJ xU

éidéis bghUis cUth¡F«

éidiaTLiféidv‹»nwh«.

2Mg + O2 → 2MgO

brašghL 11.3 – šTw¥g£LŸsij¤

ÂU«g¢brŒJgh®¡fΫ.ÏJΫTLif

éid¡F x® vL¤J¡fh£L MF«.

Ïj‰Fçark‹gh£ilvGjΫ.

TLjš éid¡fhd nkY« Áy

vL¤J¡fh£LfŸ

• ãy¡fçvçjš

C + O 2 → CO2

• iA£u#‹vçjš

2H2 + O2 → 2H2O

169

myF-11

ntÂéidfŸ

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

äf mÂf bt¥gãiyæš

m«nkhåa« il Fnuhnk£

cldoahf¢ ÁijΉW, ÚuhéÍl‹

g¢irãwthÍcUth»wJ.x®vçkiy

bto¥gij¥ nghš njh‰wkë¥gjhš

ÏJntÂvçkiyvd¥gL»wJ.

2.ÁijÎWjšéid

A AB B

AB, A k‰W«B vdÏu©LbghUŸfshf¥

ÃçÍ« ntÂéidia¢ ÁijÎWjš

éidv‹»nwh«.

•2»uh«jhäufh®gnd£öisxU

cy®ªjnrhjid¡FHhæšvL¤J¡bfhŸsΫ.

•jhäu fh®gnd£o‹ ãw¤ij¡ftå¡fΫ.

•nrhjid¡ FHhia¢ RlçšNLgL¤jΫ.

•NLgL¤J« nghJ ãfG«

kh‰w§fis¡ftå¡fΫ.

braš 11.6

•xUnrhjid¡FHhæšÁ¿Jfhßaie£nu£ilvL¤J¡bfhŸsΫ.

•mij¢RlçšNLgL¤jΫ.

•ãfG«kh‰w§fis¡ftå¡fΫ.

braš11.7

gl«11.5jhäufh®gnd£cŸs

nrhjid¡FHhia¢NLgL¤Jjš

jhäu

fh®gnd£

jhäu(II)M¡irL

g¢irãw«fUikãwkhfkhWtij¡

fh©»Ö®fŸ.ÏJjhäufh®gnd£,jhäu

(II) M¡irlhfÁijÎWtjhšãfœ»wJ.

CuCO3 → CuO + CO2↑∆

br«gG¥ò ãw thÍ (NO2) btënaWtij¡ fhzyh«. ÏJ fhßa

ie£nu£ ÁijtilªJ fhßa M¡irL,

ie£u#‹ilM¡irLk‰W«M¡ì#‹

cUthtjhšMF«.

2Pb(NO3)2 → 2PbO + 4NO2↑ + O2↑∆

nk‰T¿a brašfë‹ (braš11.6

k‰W« 11.7) _y« xU nr®k«, Ïu©L

mšyJ mj‰F nk‰g£l bghUŸfshf

Ãç»wJ v‹gij m¿aKo»wJ.

ϤjifaéidiaÁijÎWjšéid

v‹»nwh«.

ntWÁyvL¤J¡fh£LfŸ

1.R©zh«ò¡fšÁijÎWjš

CaCO3 → CaO + CO2↑∆

2.m«nkhåa«ilFnuhnk£ÁijÎWjš

(NH4)2Cr2O7 → Cr2O3↑ + N2↑ + 4H2O↑∆

3.Ïl¥bga®¢Áéid

A-¡F«, BC-¡F« Ïilna

V‰gL« éidæš A, BC-æèUªJ

B-I Ïl¥bga®¢Á brŒJ AC-ia

cUth¡F»wJ. A, B-ia¡ fh£oY«,

mÂf éidòçÍ« Âw‹ cilaJ

v‹gijÏJfh£L»wJ.

A AB BC C

nt

Âæ

aš

170

•xUKfitæš20äèjhäuršng£fiuriyvL¤J¡bfhŸsΫ.

•X® ÏU«ò Mâia KfitæšnghlΫ.

•Áy eh£fŸ m¥gona é£Lit¡fΫ.

•jhäu ršng£ fiurš k‰W« ÏU«ò

MâÏt‰¿‹ãw¤ij¡ ftå¡fΫ.

•5 äè nrhoa« ršng£ fiuriy

xU nrhjid¡ FHhæš vL¤J¡

bfhŸsΫ.

braš 11.8

braš11.9

gl«11.6ÏU«òjhäuršng£fiurèš

ÏUªJjhäu¤ijÏl¥bga®¢ÁbrŒjš

jhäu

ršng£

fiurš

bg®u°

ršng£

fiurš

jhäu«

Úyãw jhäu ršng£fiurš, g¢ir

ãwkhf khW»wJ, k‰W« MâahdJ

gG¥ò ãwkhf khW»wJ. ÏJ xU

ftå¡f¤j¡f kh‰wkšyth? Ϫj

kh‰w«ÏU«òjhäu¤ijéléidÂw‹

ä¡fJ v‹gij ã%á»wJ, Ϫj

brašgh£ošÑœ¡f©léidãfœ»wJ.

Fe + CuSO4 → FeSO4 + CuϪj éidæš ÏU«ò, jhäu

ršng£ fiurèš ÏUªJ jhäu¤ij

Ïl¥bga®¢ÁbrŒ»wJ.ÏU«òMâ¡F

gÂyhfJ¤jehf¤j©Lbfh©Lbraš

11.8-IbrŒJgh®¡fΫ.J¤jehf¤j©L

k‰W«jhäuršng£ fiurè‹ãwkh‰w«

v‹d?Ïj‰Fçark‹gh£ilvGjΫ.

k‰bwhUvL¤J¡fh£L

Pb + CuCl2 → PbCl2 + Cufhßa«, jhäu¤ij mj‹ c¥ò¡

fiuršfëèUªJÏl¥bga®¢Á brŒa¡

ToaJ jhäu« J¤jehf¤ijnah,

fhßa¤ijnah mt‰¿‹ fiurš

fëèUªJÏl¥bga®¢ÁbrŒaKoÍkh?

KoahJ. Vbdåš, J¤jehf« k‰W«

fhßa« Ït‰iw¡ fh£oY« jhäu«

Fiwªjéid¤Âw‹bfh©lJ.

xU éid¤Âw‹ ä¡f jåk«

éid¤Âw‹ Fiwªj jåk¤ij

mj‹ nr®k¤ÂèUªJ Ïl¥bga®¢Á

brŒÍ« éidia Ïl¥bga®¢Á éid

v‹»nwh«.

4.Ïu£il ÁijÎ éid (Ïu£il

Ïl¥bga®¢Áéid)

AB k‰W« CD Ït‰W¡»ilnaV‰gL«

éidæšÏu©LéidgLbghUŸfS«

ÁijΉWAD k‰W« CB v‹wéidéis

bghUŸfismaåfë‹Ïlkh‰w¤jhš

jU»‹wd.

gl«11.7ngça«ršng£ cUthjš

ngça«

ršng£

A AD DB C C B

171

myF-11

ntÂéidfŸ

•k‰bwhU nrhjid¡ FHhæš 5

äèngça«FnshiuL fiuriy

vL¤J¡bfhŸsΫ.

•Ïu©LfiuršfisÍ«nr®¡fΫ.

•v‹dãfœtij¡fh©»Ö®fŸ?

Úçš fiuahj btŸisãw¥ bghUŸ

x‹W nrhjid¡FHhæš cUthtij¡

fhzyh«. Ϫj Úçš fiuahj

bghUS¡F ÅœgoÎ v‹W bga®. vªj

éid Åœgoit cUth¡F»wnjh

mj‰FÅœgoth¡fšéidv‹Wbga®.

btŸis ãw ÅœgoÎ cUthtJ SO42-

k‰W« Ba2+maåfë‹ Ïlkh‰w¤jhš

ãfœ»wJ. cUthF« k‰bwhU Jiz¥

bghUŸ nrhoa« FnshiuL MF«.

ϧFnrhoa«FnshiuLvD«k‰bwhU

bghUŸcUth»wJ.

Na2SO4 + BaCl2 → BaSO4↓ + 2NaCl

braš 11.2–š Tw¥g£LŸsij¤

ÂU«g¢brŒJgh®¡fΫ.ÏJΫÏu£il

ÁijÎ éid¡F X® vL¤J¡fh£L

MF«.Ïj‰Fçark‹gh£ilvGjΫ.

Ïu©L éidgLbghUŸfë‹

maåfS¡»ilna Ïlkh‰w« ãfœªJ

ntWÏu©LéidéisbghUŸfis¤

jU« éidfis Ïu£il Ïl¥bga®¢Á

éidv‹»nwh«.

k‰bwhUvL¤J¡fh£L

CuSO4 + H2S → CuS↓ + H2SO4

5.M¡ì#nd‰w«k‰W«xL¡f«

eh« cæ®thH¤ njitahd äf

K¡»akhd jåk« M¡ì#‹ v‹gJ

eh« všnyhU« m¿ªj x‹W. xU

kåj‹cznthÚnuhÏšyhkšTl¥gy

eh£fŸthHKoÍ«. MdhšM¡ì#‹

Ïšyhkš xU ehŸ Tl cæ® thH

KoahJ.e«m‹whlthœéšJâfë‹

ãw« k§Fjš, rikaš vçthÍ, éwF

k‰W«ãy¡fçvçjš,ÏU«ò rhkh‹fŸ

JU¥Ão¤jš ngh‹w ãfœÎfis¡

fh©»nwh«. Ϫj všyh ãfœÎfS«

M¡ì#nd‰w«- xL¡f«v‹wF¿¥Ã£l

nt éidfshnyna el¡»‹wd.

bjhê‰rhiyfëš eilbgW« ä‹ó¢R

k‰W«mYäåa«ngh‹wcnyhf§fis¥

Ãç¤bjL¤jš M»ait M¡ì#nd‰w

– xL¡f éidfë‹ mo¥gilænyna

ãfœ»‹wd.

M¡ì#nd‰w«

xU ntÂéidæš M¡ì#‹

nr®¡f¥gLjnyh mšyJ iA£u#‹

Ú¡f¥gLjnyh mšyJ vy¡£uh‹fŸ

Ú¡f¥gLjnyh ãfG«nghJmªjéid

M¡ì#nd‰w«vd¥gL»wJ.

2Mg + O2 → 2MgO(M¡ì#‹nr®¡f¥gL»wJ)

H2S + Br2 → 2HBr + S(iA£u#‹Ú¡f¥gL»wJ)

Fe2+ → Fe3+ + e-

(vy¡£uh‹Ú¡f¥gL»wJ)

xL¡f«

xU nt éidæš iA£u#‹

nr®¡f¥gLjnyh mšyJ M¡ì#‹

Ú¡f¥gLjnyh mšyJ vy¡£uh‹

V‰f¥gLjnyh ãfG«nghJ mªj éid

xL¡f«vd¥gL»wJ.

2Na + H2 → 2NaH(iA£u#‹nr®¡f¥gL»wJ)

CuO + H2 → Cu + H2O

(M¡ì#‹Ú¡f¥gL»wJ)

Fe3+ + e- → Fe2+

( vy¡£uh‹nr®¡f¥gL»wJ)

nt

Âæ

aš

172

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

M¡ì#nd‰w- xL¡féidfŸ

M¡ì#nd‰wK«,xL¡fK«xnurka¤ÂšãfH¡ToaéidiaM¡ì#nd‰w

- xL¡féidv‹»nwh«.

Zn + CuSO4 → Cu + ZnSO4

ntWVjhtJX®M¡ì#nd‰wxL¡féid¡fhdrk‹gh£ilvGjΫ.

gl«11.8M¡ì#nd‰wxL¡féid

xL¡f«

M¡ì#nd‰w«

jhäu«

jhäu(II) M¡i[L

jhäu (II) M¡i[L, jhäukhf khW« éidæš jhäu (II) M¡i[L M¡ì#id

ÏH¥gjhš xL¡fkil»wJ. ϧnf, iA£u#‹ M¡ì#id V‰gjhš

M¡ì#nd‰wkil»wJ.mjhtJxUéid¥bghUŸM¡ì#nd‰wkil»wJk‰wJ

xL¡fkil»wJ. vdnt, Ï«khÂçahd éidfŸ M¡ì#nd‰w xL¡f éidfŸ

vd¥gL»‹wd.

M¡ì#nd‰w«

v‹gJ

M¡ì#idV‰wš

iA£u#id

Ú¡Fjš

vy¡£uhid(fis)

ÏH¤jš

xL¡f«

v‹gJ

M¡ì#id

Ú¡Fjš

iA£u#idV‰wš

vy¡£uhid(fis)

V‰wš

M¡ì#nd‰wK«,xL¡fK«nr®ªnj

ãfœtjhšÏªjéidM¡ì#nd‰w

xL¡féidvdmiH¡f¥gL»wJ.

M¡ì#nd‰w«eh«rh¥ÃL«czÎ¥

bghUŸfëY«X® v®kiwéisit

c©lh¡F»wJ. bfhG¥ò k‰W«

v©bzŒ cŸs czÎ¥ bghUŸfis

mÂf neu« it¤ÂU¡F«nghJ mit

bf£L éL»‹wd. Ïit bf£l

RitiaÍ«J®eh‰w¤ijÍ«jU»‹wd.

ÏJ F¿¥ghf¡ nfhil fhy¤Âš

jæ®, k‰W« bt©bzŒ M»at‰¿š

fhz¥gL»‹wd. v©bzŒ k‰W«

bfhG¥òfŸ M¡ì#nd‰wkilªJ

J®eh‰wKŸsbghUŸfshfkhW»‹wd.

173

myF-11

ntÂéidfŸ

6.bt¥g« cäœ k‰W« bt¥g«bfhŸéidfŸ

ntÂéidfë‹ nghJ bghJthfãfG« xU kh‰w« bt¥g kh‰w«MF«. Jâfis¤ Jit¥gj‰FöŒikah¡»ia(ryit¥bghU£fŸ)Úçšfiu¡F« nghJ bt¥g« btënaW»wJ.Fq¡nfhi[ e« ehéš it¡F«nghJÁšby‹w cz®Î c©lh»wJ.Ϫj ãfœÎfëš R‰W¥òw¤ÂèUªJbt¥g« btënaWjyhnyh mšyJc£bfhŸs¥gLjyhnyh ãfœ»wJ.ÏJ nghynt gy nt éidfëšbt¥g« btënaWjnyh mšyJc£bfhŸs¥gLjnyhãfœ»wJ.

m.bt¥g«cäœéidfŸ

bt¥gM‰wšbtënaWjYl‹ãfG«éidfis bt¥g« cäœ éidfŸv‹»nwh«.

N2 + 3H2 → 2NH3 + bt¥g« vçjš éidfS« bt¥g« cäœ

éidfŸ MF«. Ϫj éidfŸãfG«nghJbt¥g«btëna‰w¥gL»wJ.

M.bt¥g«bfhŸéidfŸ

bt¥g¤ij V‰W ãfG« éidfisbt¥g«bfhŸéidfŸv‹»nwh«.

2NH3 + bt¥g« → N2 + 3H2

11.2.ntÂéidæ‹ntf«

X® myF neu¤Âš éidbghUŸfŸmšyJéidéisbghUŸfŸÏt‰¿šVjhtJx‹¿‹br¿éšV‰gL«kh‰w«éidntf«vdtiuaW¡f¥gL»wJ.

A → B Ϫjéidæ‹ntf¤ij¡Ñœ¡f©l

thWF¿¥Ãlyh«.

d[A] d[B] éidntf« = - ------- = + ------- dt dt

[A] -éidbghUŸA - ‹br¿Î

[B] -éidéisbghUŸB - ‹br¿Î

v® (-) F¿pL neu¤ij¥ bghW¤J

A - ‹ br¿Î FiwtijÍ«, ne®(+)

F¿pLneu¤ij¥bghW¤JB - ‹br¿Î

mÂfç¥gijÍ«fh£L»wJ.

11.2.1.ntÂéidfë‹ntf¤ij¥

gh¡F«fhuâfŸ

•A k‰W« B v‹wÏu©Lnrhjid¡

FHhŒfëš bk¡ÜÁa« ehlhit

vL¤J¡bfhŸsΫ.

•nrhjid¡FHhŒA-šÚ®¤jiA£nuh

Fnshç¡mäy¤ij¢nr®¡fΫ.

•nrhjid¡ FHhŒ B-š mÁ£o¡

mäy¤ij¢nr®¡fΫ.

•ÏUnrhjid¡FHhŒfëY«V‰gL«

kh‰w§fis¡ftå¡fΫ.

braš 11.10

1. éidbghUŸfë‹Ïašò

iA£nuhFnshç¡ mäy« k‰W«

mÁ£o¡ mäy« Ïu©oY« bk¡ÜÁa«

éidòçªjhY«mÁ£o¡mäy¤ijél

iA£nuhFnshç¡ mäy¤Âš ntfkhf

éidãfœtij¡ fhzyh«. Vbdåš

iA£nuhFnshç¡ mäy« mÁ£o¡

mäy¤ijéléidÂw‹ä¡fJ. ÏJ

éidbghUë‹Ïašòéidntf¤ij¥

gh¡»wJv‹gij¡fh£L»wJ.

2.éidgLbghUŸfë‹br¿Î.

•3 »uh« J¤jehf¤ JfŸfis¤

jå¤jåahf A k‰W« B v‹w

nrhjid¡ FHhŒfëš vL¤J¡

bfhŸsΫ.

braš 11.11

nt

Âæ

aš

174

•nrhjid¡ FHhŒ A – š 5 äè 1M iA£nuhFnshç¡ mäy¤ij¢

nr®¡fΫ.

•nrhjid¡ FHhŒ B – š 5 äè 2M iA£nuhFnshç¡ mäy¤ij¢

nr®¡fΫ.

•Ït‰¿š V‰gL« kh‰w§fis¡

ftå¡fΫ.

J¤jehf¤ JfŸfŸ 1M iA£nuhFnshç¡ mäy« k‰W« 2M iA£nuhFnshç¡ mäy« Ït‰Wl‹

éid òç»wJ. Mdhš nrhjid¡

FHhŒ B – š btënaW« iA£u#‹

thÍé‹ msÎ nrhjid¡ FHhŒ

A – š btënaWtijél mÂfkhf

ÏU¥gij¡fhzKo»wJ.Vbdåš2M iA£nuhFnshç¡mäy¤Â‹br¿Î1M iA£nuhFnshç¡ mäy¤Â‹ br¿it

élmÂf«. ÏJéidgLbghUŸfë‹

br¿Î mÂfç¡F« nghJ éid ntf«

mÂfç¥gij¡fh£L»wJ.

3.éidgLbghUŸfë‹nk‰gu¥ò

• xU nrhjid¡ FHhæš

bgh£lhÁa« Fnshnu£il vL¤J¡

bfhŸsΫ.

•nrhjid¡FHhia¢NLgL¤jΫ.

•v‹d ãfœ»wJ v‹gij¡

ftå¡fΫ.

•ösh¡f¥g£lfhšÁa«fh®gnd£il

(ryit¡fš) Kfit- Aš vL¤J¡

bfhŸsΫ.

•ryit¡fš J©Lfis (fhšÁa«

fh®gnd£) Kfit - Bš vL¤J¡

bfhŸsΫ.

•Ïu©L KfitfëY« (A k‰W«

B) iA£nuhFnshç¡ mäy¤ij¢

nr®¡fΫ.

•ãfG«kh‰w§fis¡ftå¡fΫ.

braš 11.12

•3»uh«ryit¡fšJ©LfisxU

KfitæšvL¤J¡bfhŸsΫ.

•5 äè 1M iA£nuhFnshç¡

mäy¤ij¢nr®¡fΫ.

•ãfG«kh‰w§fis¡ftå¡fΫ.

•KfitiaNLgL¤jΫ.

•ãfG«kh‰w§fis¡ftå¡fΫ.

braš 11.13

braš 11.14

ryit¡fš J©Lfisél

ösh¡f¥g£l fhšÁa« fh®gnd£

miw bt¥gãiyæš ryit¡fš

J©LfëYŸs fhšÁa« fh®gnd£

iA£nuhFnshç¡ mäy¤Jl‹

òçÍ« éid bkJthf eilbg‰W

Fiwªj éid ntf¤Âš fh®g‹

ilM¡i[ilbtëna‰W»wJ.Mdhš

NLgL¤J«nghJ fh®g‹ ilM¡i[L

mÂf ntf¤Jl‹ btënaWtij¡

fhzyh«. ÏJ bt¥gãiy caU«nghJ

éidæ‹ ntfK« ca®tij¡

fh£L»wJ.

5.éidô¡»

éiuthf éidòçtij¡ fhzyh«.

v‹dfhuz«?

ösh¡f¥g£l fhšÁa« fh®gnd£oš

nk‰gu¥ò mÂfsÎ ÏU¥gjhš éid

ntfkhf ãfœ»wJ. ÏJ nk‰gu¥ò mÂfç¡F«nghJ éid ntf«

mÂfç¥gij¡fh£L»wJ.

4.bt¥gãiy

175

myF-11

ntÂéidfŸ

•kh§fÜR il M¡i[il

éidô¡»ahf¢nr®¡fΫ.

•ãfG«kh‰w§fis¡ftå¡fΫ.

bgh£lhÁa« Fnshnu£il

NLgL¤J«nghJ M¡ì#‹ äf¡

Fiwthd ntf¤Âš btënaW»wJ.

Mdhš kh§fÜR ilM¡i[il

éidbghUSl‹nr®¤jÃwFM¡ì#‹

btënaW« ntf« mÂfç¡»wJ.

ÏJ kh§fÜR ilM¡i[L xU

éidô¡»ahf¢ brašg£L éid

ntf«mÂfç¥gij¡fh£L»wJ.

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

j‹ ãiyæš ãiw k‰W«

é»jhrhu« Ït‰¿š vªjéj

ãiyahd kh‰wK« milahkš

éidæ‹ntf¤ijkh‰W«bghUis

éidô¡»vdmiH¡»nwh«.

FG¢braš

•fhiyKjškhiytiuc§fis¢

R‰¿ãfG«g¤JntÂkh‰w§fis¡

ftå¤Jmt‰iwtif¥gL¤jΫ.

•m«nkhåa« ilFnuhnk£il¥

ga‹gL¤Â nt vçkiyia¤

jah®brŒaΫ.(Ó‰wkhdvçkiy)

•rikaš nrhlhit¥ ga‹gL¤Â

nt vçkiyia¤ jah® brŒaΫ.

(mikÂahdvçkiy).

mäy§fŸ,fhu§fŸc¥òfŸ

ãé:v‹d éå äfΫ fis¥ghf

bjç»whŒ? Ϫj vYä¢ir

gH¢rhiw¥gUfyhnk.

éå:nt©lh«, ÏJ äfΫ òë¥ghf

cŸsnj.

ãé:ÏJ vjdhš v‹W cd¡F¤

bjçÍkh?

éå:Ïij¥g‰¿vd¡FvJΫbjçahJ.

ãé:vYä¢r«gH¤Âšmäy«ÏU¥gjhš

mJ òë¥ghf cŸsJ. Ïij¥ g‰¿

nkY«eh«bjçªJbfhŸnth«.

mäy§fŸ, fhu§fŸ k‰W« c¥òfŸ

e« m‹whl thœéš ga‹gL»‹wd.

gH¢rhWfŸ, öŒikah¡»fŸ (ryit¥

bghU£fŸ), kUªJfŸ e« m‹whl

thœéš K¡»a g§F t»¡»‹wd. e«

clè‹ ts®Áij kh‰w«, e« t承š

Ru¡F« iA£nuhFnshç¡ mäy¤Â‹

_ykhfnteilbgW»wJ.

11.3.mäy§fŸ

ÚçšfiuÍ«bghGJH+maåfisnah

mšyJ H3O+ maåfisnah jU«

bghUŸfis mäy§fŸ v‹»nwh«.

mäy§fŸx‹WmšyJmj‰Fnk‰g£l

Ïl¥bga®¢Á brŒa¤j¡f iA£u#‹

mQ¡fis¡bfh©lit.

gl«11.9mäy§fŸÚyè£k°jhis

Át¥ghfkh‰Wjš

Úy

è£k°

jhŸ

nt

Âæ

aš

176

MÁ£ v‹w M§»y th®¤ij

mÁl° v‹w Ïy¤Ô‹ bkhêæèUªJ

bgw¥g£lJ.mÁl° v‹w Ïy¤Ô‹

bkhêæèUªJ bgw¥g£l MÁ£ v‹w

M§»yth®¤ij¡F¥òë¥ò¢Ritv‹W

bghUŸ. òë¥ò¢Ritia¡ bfh©l

vYä¢ir rhW, fho k‰W« Âuh£ir

rhWKjèadmäy¤j‹ikcilait.

Ïit Úy è£k° jhis Át¥ghf

kh‰W»‹wd. mäy¤Jl‹ Ãdh¥jÄ‹

nr®¡F«nghJ ãwk‰wjhfΫ, bk¤Âš

MuŠR nr®¡F«nghJ ÏsŠÁt¥ò

ãwkhfΫ cŸsd. bgU«ghyhd fçk

mäy§fŸ Ïa‰ifahfnt czÎ¥

bghUŸfëšcŸsd.

_y§fŸ ÏU¡f¡Toa

mäy§fŸ

M¥ÃŸ khè¡mäy«

vYä¢ir Á£ç¡mäy«

Âuh£ir lh®lhç¡mäy«

j¡fhë M¡[hè¡mäy«

fho mÁ£o¡mäy«

jæ® yh¡o¡mäy«

Ït‰¿šcŸsmäy«vJ?

11.3.1.mäy§fë‹tiffŸ

1._y§fë‹mo¥gilæšmäy§fŸ

mäy§fŸ fçk mäy§fŸ k‰W«

fåk mäy§fŸ vd ÏU tiffshf¥

Ãç¡f¥gL»‹wd.

fçkmäy§fŸ

jhtu§fŸ k‰W« éy§Ffëš

(cæçd§fëš) fhz¥gL«

mäy§fis¡ fçk mäy§fŸ

v‹»nwh«. v.fh. HCOOH, CH3COOH

(tèikFiwªjmäy§fŸ)

fåkmäy§fŸ

ghiwfŸ k‰W« fåk¥ bghUŸfëš

ÏUªJ bgw¥gL« mäy§fis¡ fåk

mäy§fŸv‹»nwh«. v.fh HCl, HNO3, H2SO4 (tèäFmäy§fŸ)

2.fhu¤Jt¤Â‹mo¥gilæšmäy§fŸ

xUfhu¤Jtmäy«

Ïit Ú®¡fiurèš xU _y¡TW

mäy¤Â‰F xU iA£u#‹maåia¤

jU»‹wd.v.fh. HCl, HNO3

ÏUfhu¤Jtmäy«

Ïit Ú®¡fiurèš xU _y¡TW

mäy¤Â‰FÏUiA£u#‹maåfis¤

jU»‹wd.v.fh. H2SO4, H2CO3

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

mäy§fS¡F fhu¤Jt«

v‹w gj¤ij ga‹gL¤J»nwh«.

fhu¤Jt« v‹gJ xU _y¡TW

mäy¤Âš cŸs Ïl¥bga®¢Á

brŒa¡ToaiA£u#‹mQ¡fë‹

v©â¡ifia¡ F¿¥gjh«.

v.fh. mÁ£o¡ mäy¤Âš eh‹F

iA£u#‹ mQ¡fŸ ÏUªjhY«

xnu xU iA£u#id k£Lnk

Ïl¥bga®¢Á brŒa KoÍ«. vdnt,

ÏJxUfhu¤JtKilaJ.

177

myF-11

ntÂéidfŸ

11.3.2.mäy§fë‹ntÂ¥g©òfŸ

1.cnyhf§fSl‹mäy¤Â‹éid

•5»uh«J¤jehf¤JfŸfis¢nrhjid¡

FHhæšvL¤J¡bfhŸsΫ.

•xUÂÁšòdštêahf10äèÚ®¤j

iA£nuhFnshç¡ mäy¤ij¢

nr®¡fΫ.

•mäy¤ij¤ J¤jehf¤ JfSl‹

nr®¡F«nghJv‹dfh©»Ö®fŸ?

braš11.15

K¡fhu¤Jtmäy«

Ïit Ú®¡fiurèš xU _y¡TW

mäy¤Â‰F _‹W iA£u#‹

maåfis¤jU»‹wd.v.fh. H3PO4

3. maåÍW«mo¥gilæšmäy§fŸ

maåÍW«mo¥gilæšmäy§fis

Ïu©Ltiffshf¥Ãç¡fyh«

tèikäFmäy§fŸ

Ïit Úçš KGtJkhf

maåÍW»‹wd.v.fh HCl

tèikFiwªjmäy§fŸ

Ïit Úçš gFÂasnt

maåÍW»‹wd.v.fh CH3COOH

4.br¿é‹mo¥gilæšmäy§fŸ

Úçš fiuªJŸs mäy§fë‹

rjÅj¤ij¡bfh©Lmäy§fŸbr¿Î

äF mäy§fŸ k‰W« Ú®¤j mäy§fŸ

vdÏUtiffshf¥Ãç¡f¥gL»‹wd.

br¿ÎäFmäy§fŸ

Ïit Úçš mäy§fë‹ rjÅj¤ij

mÂfmsÎbfh©LŸsd.

Ú®¤jmäy§fŸ

ÏitÚçšmäy§fë‹rjÅj¤ij¡

FiwªjmsÎbfh©LŸsd.

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

br¿ÎäF mäy¤ij Ú®¡F«

nghJ ftdkhf¢ brašglnt©L«.

v¥bghGJnkmäy¤ijÚçDŸÁ¿J

Á¿jhf¢ nr®¤J fy¡»¡ bfh©nl

ÏU¡fnt©L«. Ï›thW brŒahkš

br¿Î äFªj mäy¤ÂDŸ Úiu¢

nr®¤jhš mÂf msÎ bt¥g«

btëna¿ mäy« btëna bj¿¤J

clèšfha¤ÂidV‰gL¤J«.

gl«11.10J¤jehf¤JfŸfŸÚ®¤j

iA£nuhFnshç¡mäy¤Jl‹éid

Ú®¤j

HCl

iA£u#‹thÍ

nrh¥ò¡

fiuršJ¤jehf¤JfŸ

J¤jehf¤ JfŸfŸ Ú®¤j

iA£nuhFnshç¡ mäy¤Jl‹ éid

òçªJ J¤jehf¡ FnshiuilÍ«,

iA£u#‹ thÍitÍ« jUtij

m¿ayh«.

Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2↑

nrhjid¡FHhæ‹mU»šX®vçÍ«

bkGFt®¤Âia¡bfh©LbršY«nghJ

mJ gh¥ v‹w xèÍl‹ miz»wJ.

Ϫj¢nrhjidæèUªJcnyhf«Ú®¤j

mäy§fSl‹ éidòçªJ iA£u#‹

thÍbtënaWtijcWÂbrŒ»wJ.

cnyhf«+mäy«→c¥ò+iA£u#‹

k‰WbkhUv.fh

Mg + H2SO4 → MgSO4 + H2↑

nt

Âæ

aš

178

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

•všyh cnyhf§fS« Ú®¤j

mäy§fSl‹ éidòçªJ

iA£u#id btëna‰Wtšiy.

v.fh Cu, Ag.

•R©zh«ò¡fš, R©z¡f£o,

ryit¡fš M»ad fhšÁa«

fh®gnd£o‹ gšntW Ïa‰Ãaš

cUt§fshF«.ÏJmäy§fSl‹

éid¥òçªJc¥ò,Ú®k‰W«fh®g‹

ilM¡irLthÍit¤jU»wJ.

2.cnyhf¡fh®gnd£LfŸk‰W«cnyhf

igfh®gnd£LfŸ mäy§fSl‹

òçÍ«éid

•v‹dãfœ»wJ?

•Ïu©L nrhjid¡ FHhŒfëš

ÏUªJ« btëtU« thÍit¤

bjëªjR©zh«òÚçåšbrY¤Â

c‹Dilaf©l¿jiy¥(fâ¥ig)

gÂÎ brŒaΫ.

•I k‰W« II v‹w milahsä£l

ÏU nrhjid¡ FHhŒfis

vL¤J¡bfhŸsΫ.

•nrhjid¡ FHhŒ I-š Á¿jsÎ

ryit nrhlhitÍ« (Na2CO3) nrhjid¡ FHhŒ II-š Á¿jsÎ

rikaš nrhlhitÍ« (NaHCO3) vL¤J¡bfhŸsΫ.

•Ïu©L nrhjid¡ FHhŒfëY«

Ú®¤jiA£nuhFnshç¡mäy¤ij¢

nr®¡fΫ.

braš 11.16

gl«11.11fh®g‹ilM¡i[L

thÍitnrhjidbrŒjš

R©zh«òÚ®

ryit

nrhlh

Ú®¤j HCl

nrhjid¡FHhŒINa2CO3 + 2 HCl → 2 NaCl + H2O + CO2↑

nrhjid¡FHhŒIINaHCO3 + HCl → NaCl + H2O + CO2↑

btëtU« fh®g‹il M¡irL

thÍit¤ bjëªj R©zh«ò ÚçDŸ

brY¤J«nghJmJghšnghykhW»wJ

Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 + H2O (ghšnghy)

nknyF¿¥Ã£l brašgh£oidÑnH

cŸsthWF¿¥Ãlyh«.

cnyhffh®gnd£

cnyhfigfh®gnd£

mäy«+

+c¥ò

Ú®

fh®g‹

ilM¡irL

mšyJ+

ntWÁyvL¤J¡fh£LfŸ

MgCO3 + 2 HCl → MgCl2 + H2O + CO2↑

Mg(HCO3) 2 + 2 HCl → MgCl2 + 2H2O + 2CO2↑

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

cnyhf fh®gnd£LfŸ mšyJ

cnyhfigfh®gnd£LfŸ fhu¤j‹ik

bg‰¿U¥gjhšmäy¤Jl‹éidòçªJ fh®g‹ ilM¡iril btëna‰¿ c¥igÍ«ÚiuÍ«jU»‹wd.

179

myF-11

ntÂéidfŸ

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

btŸëæ‹ tëk©ly¤Âš

ml®ªj btŸis k‰W« kŠrŸ

ãwKŸs fªjf mäy¤jhš cUthd

nkf« fhz¥gL»wJ. Ï¡ »uf¤Âš

cæçd§fŸ cæ®thH KoÍkh?

ÁªÂ¡fΫ.

3.cnyhfM¡irLfSl‹mäy§fë‹

éid

• 2 »uh« jhäu (II) M¡iril xU

f©zho¢Á‰wfèšvL¤J¡bfh©L

mjDl‹ Ú®¤j iA£nuhFnshç¡

mäy¤ijbkJthf¢nr®¡fΫ.

•c¥Ã‹ãw¤ij¡ftå¡fΫ.

•jhäu (II) M¡irL v‹dthf

kh¿aJ?

braš11.17

Ú®¤jHCl

CuCl2CuO

gl«11.12Ú®¤jiA£nuhFnshç¡

mäy¤Jl‹jhäu(II)M¡iro‹

éid

fU¥ò ãw jhäu (II) M¡irlhdJ

g¢irãw jhäu (II) Fnshiulhf

khW»wJ. cnyhf M¡irLfŸ

fhu¤j‹ik bg‰¿U¥gjhš

mäy§fSl‹ éidòçªJ c¥igÍ«

ÚiuÍ«jU»‹wd.

CuO + 2HCl → CuCl2 + H2O

nknyT¿abrašgh£o‹go

cnyhfM¡irL+mäy«→ c¥ò+Ú®

v‹wKoé‰Ftuyh«.

k‰bwhUv.fh.

CaO + 2HCl → CaCl2 + H2O

4.ÚUl‹mäy§fë‹éid

X®mäy«ÚUl‹nr®ªJiA£u#‹

maåfis¤jU»wJ.

HCl + H2O → H3O+ + Cl-

iA£u#‹ maåfŸ jå¤J¡

fhz¥gLtJ Ïšiy. Ïit ÚUl‹

nr®ªJiA£nuhåa«(H3O+)maåfshf

cŸsd. Ú® Ïšyhj nghJ mäy¤Âš

cŸs iA£u#‹ maåia¤ jåahf¥

Ãç¡fKoahJ.

11.3.3.mäy§fë‹ga‹fŸ

1.fªjf mäy« (ntÂ¥ bghUŸfë‹

mur‹) fh® ä‹fy§fŸ k‰W« gy

nr®k§fis¤jahç¥gšga‹gL»wJ.

2.ie£ç¡ mäy« étrha¤Âš cukhf

ga‹gL«m«nkhåa«ie£nu£ v‹w

nr®k¤ij¤jahç¡f¥ga‹gL»wJ.

3.fêtiwfis¤ öŒik¥ gL¤J«

bghUshf iA£nuhFnshç¡ mäy«

ga‹gL»wJ.

4.lh®lhç¡mäykhdJrikašnrhlhéš

xUgFÂ¥bghUshF«.

5.bg‹rhæ¡ mäy¤Â‹ c¥ò(nrhoa«

bg‹nrhna£) czÎ¥bghUŸfis

ghJfh¡f¥ga‹gL»wJ.

6.fh‰W mil¡f¥g£l ghd§fëš

fh®ghå¡mäy«ga‹gL»wJ.

nt

Âæ

aš

180

11.4.fhu§fŸ

Úçš fiuªJ iA£uh¡irL

maåfis¤ jUgit fhu§fŸ

vd¥gL»‹wd. fhu§fŸ fr¥ò¢

RitiaÍ« nrh¥ò ngh‹w tHtH¥ò¤

j‹ikiaÍ« bfh©LŸsd. v.fh.

ryit nrhlh, vçnrhlh, vçbgh£lhZ.

Ïit Át¥ò è£k° jhis Úykhf

kh‰W»‹wd. Ïit Ãdh¥jèDl‹

ÏsŠÁt¥ò ãw¤ijÍ«, bk¤Âš

MuŠRl‹kŠrŸãw¤ijÍ«jU»‹wd.

gl«11.13fhu§fŸÁt¥òè£k°jhis

Úykhfkh‰Wjš

Át¥ò

è£k°jhŸ

11.4.1.fhu§fë‹tiffŸ

1.maåahjšmo¥gilæšfhu§fŸ

tèäFfhu§fŸ

Ïit Úçš KGtJkhf

maåÍW»‹wd.v.fh. NaOH, KOH.

tèFiwfhu§fŸ

Ïit Úçš gFÂasnt

maåÍW»‹wd.v.fh. NH4OH, Ca(OH)2

2.mäy¤Jt¤Â‹mo¥gilæšfhu§fŸ

X®mäy¤Jtfhu«

ÏitÚçšmaå͉WxU_y¡TW

fhu¤Â‰FxUiA£uh¡irLmaåia¤

jUgit.v.fh NaOH, KOH

<®mäy¤Jtfhu«

Ïit Úçš maå͉W

xU _y¡TW fhu¤Â‰F ÏU

iA£uh¡irL maåfis¤ jUgit.

v.fh Ca(OH)2, Mg(OH)2

_‹Wmäy¤Jtfhu«

Ïit Úçš maå͉W xU

_y¡TW fhu¤Â‰F _‹W

iA£uh¡irL maåfis¤ jUgit

v.fh Al(OH)3, Fe(OH)3.

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

mäy¤Jt« v‹gJ xU fhu¤Â‹

xU _y¡T¿š cŸs Ïl¥bga®¢Á

brŒa¡Toa iA£uh¡Áš bjhFÂ

fë‹v©â¡ifMF«.

3.br¿é‹mo¥gilæšfhu§fŸ

Úçš fiuªJŸs fhu§fë‹

rjÅj¤ij¡ bfh©L fhu§fŸ br¿Î

äFfhu§fŸk‰W« Ú®¤jfhu§fŸvd

ÏUtif¥gL«.

br¿ÎäFfhu§fŸ

Ïit Úçš fhu§fë‹ rjÅj¤ij

mÂfmsÎbfh©LŸsd.

Ú®¤jfhu§fŸ

Ïit Úçš fhu§fë‹ rjÅj¤ij¡

FiwªjmsÎbfh©LŸsd.

181

myF-11

ntÂéidfŸ

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

všyh cnyhf§fS« nrhoa«

iA£uh¡irLl‹ éidòçtJ

Ïšiy.v.fh. Cu, Ag, Cr.

11.4.2.fhu§fë‹ntÂ¥g©òfŸ1.cnyhf§fSl‹fhu¤Â‹éid

J¤jehf«,nrhoa«iA£uh¡irLl‹

éidòçªJ iA£u#‹ thÍit

btëæ£L nrhoa« í§nf£il¤

jU»wJ.

Zn + 2 NaOH → Na2 ZnO2 + H2↑cnyhf«+fhu«→ c¥ò+iA£u#‹

k‰bwhUvL¤J¡fh£L

2 Al + 2 NaOH + 2 H2O → 2 NaAlO2 + 3 H2↑2.mnyhfM¡irLfŸfhu¤Jl‹éid

nrhoa« iA£uh¡irL, fh®g‹

ilM¡irLl‹ éidòçªJ nrhoa«

fh®gnd£ilÍ«ÚiuÍ«jU»wJ.

2NaOH + CO2 → Na2CO3 + H2OnknyT¿aéidæ‹_y«m¿ªJ

bfhŸtJ

fhu«+mnyhfM¡irL→ c¥ò+Ú®

k‰bwhUv.fh.

Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 + H2O3.ÚUl‹fhu§fë‹éid

Úçš fiu¡F«nghJ fhu§fŸ

iA£uh¡irL (OH-) maåia

jU»‹wd.

NaOH → Na+ + OH-

4.fhu§fŸmäy§fSl‹òçÍ«éid

•ÏªÂuh xU T«ò¡FLitæš

20äè0.1Nnrhoa«iA£uh¡irL

fiuriy vL¤J¡bfh©L mš

ÁyJëÃdh¥jÄid¢nr®¡»whŸ.

•mtŸv‹dãw¤ij¡fh©»whŸ?

•mnj T«ò¡ FLitæDŸ 20äè,

0.1 NiA£nuhFnshç¡mäy¤ij¤

Jë¤Jëahfnr®¡»whŸ.

•mtŸ VjhtJ ãwkh‰w¤ij¡

fh©»whsh?

braš 11.18

gl«11.14nrhoa«iA£uh¡irLÚ®¤j

iA£nuhFnshç¡mäy¤Jl‹éid

NaOH fiurš

NaOH fiurš

+Ãdh¥jÄ‹

NaOH fiurš

+Ãdh¥jÄ‹

+HClfiurš

nkny f©l braèš xU fhu¤Â‹

j‹ikia mäy« Ú¡Ftij ϪÂuh

fh©»whŸ.

NaOH + HCl → NaCl + H2O

nkny F¿¥Ã£l mäy¤Â‰F«,

fhu¤Â‰F« Ïilna V‰gL« éidia

eLãiyah¡fšéidv‹»nwh«

fhu«+mäy«→ c¥ò+Ú®

11.4.fhu§fë‹ga‹fŸ1.nrhoa« iA£uh¡irL nrh¥ò

jahç¡f¥ga‹gL»wJ.

2.fhšÁa« iA£uh¡irL f£ol§

fS¡FbtŸisao¥gj‰F¥ga‹gL»wJ.

3.bk¡ÜÁa« iA£uh¡irlhdJ

tæ‰W cghijfS¡F kUªjhf¥

ga‹gL»wJ.

4.m«nkhåa«iA£uh¡irLJâfëš

cŸsv©bzŒfiuk‰W«ÃR¡»id

Ú¡f¥ga‹gL»wJ.

nt

Âæ

aš

182

11.5.mäy§fŸ,fhu§fis¡f©l¿jš

braš11.19

•vYä¢ir¢ rhW, ryit nrhlh fiurš, nrh¥ò¡ fiurš k‰W« Fë®ghd§fŸ

M»at‰iw¢nrfç¤Jit¤J¡bfhŸ.

•nk‰T¿a fiuršfŸ x›bth‹¿Y« 2äè msÎ xU nrhjid¡ FHhæš

vL¤J¡bfh©Lè£k°jhŸmšyJãw§fh£oia¡bfh©LnrhjidbrŒaΫ.

•Át¥òè£k°,Úyè£k°,Ãdh¥jÄ‹k‰W«bk¤ÂšMuŠRÏt‰Wl‹V‰gL«ãw

kh‰w§fis¡ftå¡fΫ.

•Ú§fŸfh©gijm£ltiz¥gL¤jΫ.

khÂç

fiurš

Át¥ò

è£k°

Úy

è£k°Ãdh¥jÄ‹

bk¤Âš

MuŠR

vYä¢ir¢

rhW

ryit¢

nrhlh

fiurš

nrh¥ò¡

fiurš

Fë®

ghd§fŸ

Ïnj ngh‹w brašgh£il cdJ MÁçaç‹ Jiz bfh©L Ú®¤j

iA£nuhFnshç¡mäy«,Ú®¤jrš~Ãôç¡mäy«,nrhoa«iA£uh¡irLfiurš

k‰W«bgh£lhÁa«iA£uh¡irLfiuršM»at‰iw¡bfh©LbrŒJgh®¡fΫ.

ãw§fh£o mäy¤Âšfhz¥gL«ãw« fhu¤Âšfhz¥gL«ãw«

è£k° Át¥ò Úy«

Ãdhš¥~jÄ‹ ãwk‰wJ ÏsŠÁt¥ò

bk¤ÂšMuŠR Át¥ò kŠrŸ

11.6 pHmsÅL

xU fiurè‹ mäy« mšyJ fhu¤Â‹ tèikia, m¡fiurè‹ iA£u#‹

maåfë‹br¿é‹mo¥gilæšmséLjny pHmsÅLvd¥gL»wJ.pHkÂ¥òfŸ,

xUfiurè‹j‹ikmäykh,fhukhmšyJeLãiyahv‹gjidÔ®khå¡»wJ.

S.P.L.rhu‹r‹v‹gt®Ïªj pHmsÅ£ilm¿Kf¥gL¤Âdh®.

pH-‹kÂ¥ig¡Ñœf©lthWfz¡»lyh«.

183

myF-11

ntÂéidfŸ

pH = -log10 [H+]

eLãiy¡fiurè‹[H+] = 10–7M; pH = 7

mäy¡fiurè‹ [H+] > 10–7M ; pH < 7

fhu¡fiurè‹ [H+] < 10–7M pH > 7

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

pH

pOH

OH- maåfis¡fU¤Âšbfh©lhš pOH fz¡Ñ£il¡ Ñœf©lthW

F¿¥Ãlyh«.

pOH = -log10 [OH-]

fz¡ÑLfŸ

1.xU fiurè‹ iA£u#‹ maåæ‹

br¿Î 0.001M våšm¡fiurè‹pH

kÂ¥ig¡f©LÃo¡fΫ.

Ô®Î

pH = – log10 [H+]

pH = – log10 (0.001)

pH = – log10 (10-3)

= – (–3) log10 10

pH = 3

2.xU fiurè‹ iA£u#‹ maåæ‹

br¿Î 1.0 x 10-9 M fiurè‹ pH kÂ¥ig¡ f©LÃo¡fΫ. cdJ

éilæèUªJfiuršmäykh,fhukh,

eLãiyahv‹gij¡TWΫ.

Ô®Î

pH = – log10 [H+]

pH = – log10 (1.0 x 10-9 )

pH = – (log101.0 + log1010-9 ) [ log10 1 = 0] = – (0–9 log10 10)

pH = – (0 – 9) = 9

pH = 9

pH-‹kÂ¥ò7IélmÂfkhfÏU¥gjhš

fiuršfhu¤j‹ikcilaJ.

3.xUfiurè‹iA£uh¡irLmaåæ‹

br¿Î 0.001M. våšfiurè‹ pH

kÂ¥ig¡f©LÃo¡fΫ.

Ô®Î

pOH = –log10[OH–]

pOH = –log10 (10–3)pOH = 3pH = 14 – pOH

pH = 14 – 3 = 11

4. xU fiurè‹ iA£uh¡irL

maåæ‹ br¿Î 1.0 x 10-9 M. våš fiurè‹ pH kÂ¥ig¡

f©LÃo¡fΫ.

Ô®Î

pOH = -log10[OH–]

pOH = –log10 (1.0 x 10-9)pOH = 9pH = 14 – pOH

pH = 14 – 9 = 5

11.6.1. pHjhŸ

gŸë MŒtf§fëš pH jhŸ

bfh©L pH fz¡»l¥gL« Kiw

ga‹gL¤j¥gL»wJ. ÏJ xU

ãw§fh£ofë‹ fyitahF«. Ïj‹

_y« všyh pH kÂ¥òfisÍ«, mJ

pH + pOH = 14

pH = 14 – pOH

m MÏ

m)mäy¤j‹ikmÂfç¡»wJ

M)fhu¤j‹ikmÂfç¡»wJ

Ï)eLãiy

nt

Âæ

aš

184

fh£L« bt›ntW ãw§fis¡ bfh©L m¿ayh«. bt›ntW fiuršfë‹ pH-‹

kÂ¥òÑnHcŸsm£ltizæšbfhL¡f¥g£LŸsJ.

11.9.pHjhŸbfh©LpHkÂ¥igm¿jš

fiurš pH-‹njhuhakÂ¥ò

vYä¢ir¢rhW2.2 – 2.4

j¡fhë¢rhW4.1

fhÃ4.4 – 5.5

kåjå‹cäœÚ®6.5 – 7.5

Å£ošga‹gL¤J«m«nkhåah12.0

gl«11.15pHjhŸ

• vYä¢ir¢ rhW, MuŠR¥gH¢ rhW,1M NaOH,1M HCl, öaÚ® k‰W« fho

Ït‰iwvL¤J¡bfhŸsΫ

• pHjhë‹xUKidiaϪj¡fiurèšEiH¡fΫ.

• V‰gL«kh‰w§fis¡ftå¡fΫ.

t. v© khÂçfiurš pHjhë‹

ãw«

pH-‹njhuha

k崘

fiurè‹

j‹ik

1.vYä¢ir¢rhW

2.MuŠR¥gH¢rhW

3. 1M NaOH4. 1M HCl

5.öaÚ®

6.fho

braš 11.20

pH = – log10 [H+]

pH = – log10

[H+] = 10- pH

1H+

[H+] = 1 x 10-7 ; pH = 7

[H+] = 1 x 10-2 ; pH = 2

[H+] = 1 x 10-14 ; pH = 14

185

myF-11

ntÂéidfŸ

11.6.2.m‹whl thœéš pH-‹

K¡»a¤Jt«

1.kåjcl«Ã‹pH• pH-‹kÂ¥ig¡bfh©Lkåjå‹

Mnuh¡»a« fâ¡f¥gL»wJ.

pH-‹ kÂ¥ò 6.9 MF«nghJ

kåj cl«ò Fë®, ÏUkš k‰W«

¥q Ït‰¿‹ jh¡f¤Â‰F

Msh»wJ. kåj cl«Ã‹ pH

5.5Mf ÏU¡F«nghJ ò‰WnehŒ

cUth¡F« bršfŸ njh‹¿

cl«Ãšcæ®thHVJth»wJ.

• xU Mnuh¡»akhd kåjå‹

cl«ÃYŸsnjhè‹pH4.5èUªjJ

6MfÏU¡F«.X®Mnuh¡»akhd

clè‹ ãw¤ij¥ bgWtj‰F

F¿¥Ã£lpHkÂ¥òmtÁa«.

• e« t承š Ru¡F« Âut¤Â‹ pH kÂ¥ò »£l¤j£l 2 MF«.

ÏJ czit¢ brçkhd« brŒa

cjλwJ.

• kåj Ïu¤j¤Â‹ pH 7.35èUªJ

7.45MfÏU¡F«Ïªjmsitél¡

Tlnth, Fiwthfnth ÏUªjhš

nehŒfŸcUth»‹wd.Ïu¤j¤Â‹

pH kÂ¥ò7.4 MF«.

• cäœÚç‹ pH rhjuhzkhf

6.5èUªJ7.5¡FŸÏU¡F«.

• e« g‰fëYŸs vdhkš v‹D«

btŸis¥glykhdJ e«

cl«Ãnyna äfΫ fodkhd

gFÂahF«.ÏJfhšÁa« gh°ng£

v‹w nr®k¤ÂdhyhdJ. ÏJ

Úçš fiutšiy. e« thæ‹

pH 5.5-¡F¡ ÑnH FiwÍ«nghJ

Ϫj vdhkš mç¡f¥gL»wJ.

g‰fis¢ R¤j¥gL¤j¥ ga‹gL«

g‰girfŸbghJthf¡fhu¤j‹ik

bg‰¿U¥gjhšmitmÂf¥goahd

mäy¤ij eLãiyah¡»¥

g‰Áijit¤jL¡»‹wd.

2)k©â‹ pH

étrha¤Âš k©â‹ pH äf

K¡»akhdjhF«. Á£u° gH§fŸ

fhu¤j‹ikÍila k©âY«, mçÁ

mäy¤j‹ik bfh©l k©âY«,

fU«ò eLãiy¤ j‹ik bfh©l

k©âY«mÂfkhféis»‹wd.

3)kiHÚç‹ pHkiHÚç‹ pH »£l¤j£l 7 MF«

ÏJ kiHÚç‹öŒikiaÍ«, eLãiy¤

j‹ikiaÍ« fh£L»wJ. Mdhš SO2, NO2ngh‹wthÍ¡fëdhškhRgL«nghJ

Ïj‹ pH kÂ¥ò 7I él¡ FiwªJ

mäykiHcUth»wJ.

11.7.c¥ò

c¥ò v‹whny tWtšfëš

nr®¡f¥gL« xU bt©ikahd nr®k«

c§fŸ ãidé‰F tuyh«. Mdhš

mJ rhjhuz c¥ò vd¥gL« X® c¥ò

MF«.nkY«gyc¥òfŸgytiffëš

ga‹gL»‹wd.

mäy§fS¡F«fhu§fS¡Fäilna

ãfG«eLãiyah¡F«éidæ‹_y«

»il¡F«éisbghUŸfnsc¥òfshF«

( m ä y § f Ÿ , f h u § f Ÿ Ï t ‰ ¿ ‹

éidfis¥ gh®¡fΫ). c¥òfŸ Úçš

fiuªJ ne® k‰W« v® maåfis

cUth¡F»‹wd.

11.7.1c¥òfë‹tiffŸ

1.rhjhuzc¥òfŸ

x® mäy« k‰W« fhu« Ït‰¿‹

KGikahd eLãiyah¡fè‹ nghJ

rhjhuzc¥ò»il¡»wJ.

NaOH + HCl → NaCl + H2O

2.mäyc¥òfŸ

Ïit cnyhfkhdJ mäy¤ÂYŸs

iA£u#‹ mQ¡fë‹ gFÂasit

btëna‰Wtjhš cUth»‹wd. gy

nt

Âæ

aš

186

fhu¤Jtmäy¤ijxUfhu¤ÂdhšgFÂ

msÎeLãiyah¡»bgw¥gL»‹wd.

NaOH + H2SO4 → NaHSO4 + H2O

3.fhuc¥òfŸ

Ïit <® mäy¤Jt mšyJ

_‹W mäy¤Jt¡ fhu§fëYŸs

iA£uh¡irL maåfis x®

mäy¤jhšgFÂasÎbtënaw¢brŒJ

bgw¥gL»‹wd.

xU fhu c¥ò nkY« mäy¤Jl‹

nr®ªJrhjhuzc¥igcUth¡F»wJ.

Pb(OH)2 + HCl → Pb(OH)Cl + H2OÏUmäy¤Jt fhuc¥ò

fhu«

4.Ïu£ilc¥òfŸ

rkkhd _y¡TW vilé»j

msÎfëš Ïu©L vëa c¥òfë‹

ãiwΉw fiuršfis¢ nr®¤J¥

gofkh¡F«nghJ Ïu£il c¥òfŸ

cUth»‹wd.

v.fh.bgh£lhZgofhu«

11.7.2.c¥òfë‹ga‹fŸ

rhjhuzc¥ò(NaCl)

ÏJe«m‹whlczéY«,czit¥

ghJfh¥gÂY«ga‹gL»wJ.

ryitnrhlh(Na2CO3)

1.ÏJ fod Úiu bkªÚuhf kh‰w¥

ga‹gL»wJ.

2.ÏJ ÅLfëš R¤j¥gL¤J«

bghUshf¥ga‹gL»wJ.

rikašnrhlh (NaHCO3)

ÏJ buh£onrhlh jahç¡f¥

ga‹gL»wJ. buh£onrhlh v‹gJ

rikaš nrhlhΫ lh®lhç¡ mäyK«

nr®ªj fyitahF«. ÏJ nf¡ k‰W«

buh£ofisbk‹ikahfkh‰W»wJ.

2.ÏJ mäy Ú¡»æš cŸs xU

gFÂ¥bghUŸ. Ϫj¡ fiurš

fhu¤j‹ik bg‰¿U¥gjhš

t承YŸs mÂf¥goahd

mäy¤ijeLãiyah¡F»wJ.

ryit¤öŸ(CaOCl2)

1.ÏJ FoÚçYŸs gh¡Oçah¡fis

mê¡f¥ga‹gL»wJ.

2.ÏJgU¤Âk‰W«èd‹Jâfis

btS¡f¥ga‹gL»wJ.

ghç°rhªJ(CaSO4.½H2O)

ÏJK¿ªjvY«òfisx£lit¡fΫ

k‰W« ÁiyfS¡fhd th®¥òfis¢

brŒaΫga‹gL»wJ.

FG¢brašghL

Ñœf©l c¥òfis MŒtf¤Âš

jahç¡fΫ.

1.rhjhuzc¥ò

2.bgh£lhZgofhu«

187

myF-11

ntÂéidfŸ

kÂ¥ÕL

gFÂm

1. Zn +2 HCl → ZnCl2+ H2↑

nk‰T¿aéidvªjtiféidia¢rh®ªjJ.

m)TLiféisM)Ïu£ilÏl¥bga®¢Áéid

Ï)Ïl¥bga®¢Áéid <)ÁijÎWjšéid

2.br«gG¥ò ãwKŸs ‘X’ v‹w jåk¤ij¡ fh‰Wl‹ bt¥g¥gL¤J«nghJ ‘Y’ v‹w

fU¥òãwnr®k¤ij¤jU»wJ.‘X’k‰W«‘Y’v‹gJ________(Cu, CuO / Pb, PbO).

3.xU khzt‹ pH jhis¡ bfh©Löa Úç‹ pHI nrh¤jh‹. pH jhŸ g¢ir

ãw¤ij¡fh£oaJ.vYä¢irgH¢rhiwÚçDŸé£lËfh»j«________ãwkhf

kh¿aJ(g¢ir/Át¥ò/kŠrŸ).

4.ntÂvçkiyv‹gJ

(TLiféid/ÁijÎWjšéid)

5.by£ ie£nu£ gof§fis mÂf msÎ bt¥g¥ gL¤J« bghGJ mJ ________

thÍit¡bfhL¡»wJk‰W«mªjthÍé‹ãw«________.

6.Ášt® ie£nu£ k‰W« nrhoa« FnshiuL Ú®¡ fiuršfis¡ fy¡F«nghJ

________ ÅœgoÎcldoahf¡»il¡»wJ.(btŸis/kŠrŸ)

7.mYäåa« ršng£ fiurèYŸs mYäåa cnyhf¤ij J¤jehf«Ïl¥bga®¢Á

brŒ»wJ. (J¤jehf« mYäåa¤ijél éid¤Âw‹ ä¡fJ / mYäåa«

J¤jehf¤ijéléidÂw‹ä¡fJ)

8.g‰Áijit¤jL¡feh«ÂdK«gšJy¡fnt©L«.bghJthfga‹gL¤j¥gL«

g‰gir________j‹ikbfh©lJ.

9.mÁ£o¡mäy¤Âšéåf®cŸsJ.jæçšcŸsmäy«________ (yh¡o¡mäy«

/lh®lhç¡mäy«)

10. pH = - log10 [H+]. xUfiurè‹iA£u#‹maåæ‹br¿Î0.001M våšmj‹

pHk崘________ (3/11/14).

gFÂM

11.(i)R©zh«ò¡fšiy¢NLgL¤J«nghJ

(ii)bk¡ÜÁaelhit¡fh‰¿švç¡F«nghJ

vªjtifahdntÂéidfŸãfG«?

nt

Âæ

aš

188

12.e‹FbjçªjÁybghUŸfë‹pH kÂ¥òÑnHbfhL¡f¥g£LŸsJ.

bghU٠pH k崘

Ïu¤j« 7.4

rikašnrhlh 8.2

éåf® 2.5

Å£Lcgnahfm«nkhåah 12

m)m£ltiziagF¥ghŒÎbrŒJÑnHcŸsnfŸéfS¡Féilaë¡fΫ.

M)vªj¥bghUŸfŸmäy¤j‹ikcilait?

Ï)vªj¥bghUŸfŸfhu¤j‹ikcilait?

13.ÏU«ò Mâiajhäuršng£fiurèDŸit¡F«nghJjhäuršng£V‹ãw«

khW»wJ.c‹gÂY¡fhdés¡f¤ij¤juΫ.

14.xUfiurè‹iAouh¡ìšmaåæ‹br¿Î1.0x 10-8 Mvåšmj‹pHkÂ¥ò

v‹d?

15.rk ÚsKŸs bk¡ÜÁa ehlhit¢ nrhjid¡ FHhŒ A k‰W« Bæš

vL¤J¡bfhŸsΫ.nrhjid¡FHhŒAæšiA£nuhFnshç¡mäy¤ijÍ«,

nrhjid¡FHhŒ Bæš mÁ£o¡ mäy¤ijÍ« nr®¡fΫ. Ïu©L

mäy§fë‹ msΫ br¿Î« rkkhf cŸsd. Ït‰¿š vªj nrhjid¡

FHhæšéidmÂfÅça¤Jl‹eilbgW»wJ?V‹?

nkY«m¿a

üš

1.Text book of Inorganic Chemistry–P.L. Soni - S.Chand & sons publishers2. Principles of Physical Chemistry –B.R. Puri, L.R. Sharma Vishal publishers

Ïizajs§fŸ

www. ask.comwww.chem4kids.com

jåk§fë‹

Mt®¤jdtif¥ghL

myF 12ntÂæaš

nt

Âæ

aš

190

12jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL

Ú§fŸ üyf¤Â‰F¢ br‹¿U¡»Ö®

fsh?.xUbgçaüyf¤ÂšMæu¡fz¡

fhdüšfŸcŸsd. bghJthfÚ§fŸ

VjhtJxUüiy¡nf£F«nghJmij¡

f©LÃo¥gJ fod«. ÏUªjnghÂY«

Ú§fŸ VjhtJ xU F¿¥Ã£l üiy¡

nf£F«nghJ mªj üyf¤Âš ntiy

brŒÍ« üyf® äf vëjhf vL¤J¡

bfhL¥gh®. ÏJ v¥go Ko»wJ? xU

üyf¤Âšüšfismt‰¿‹Ãçé‰F«

c£Ãçé‰F« V‰g tif¥gL¤Â

it¤ÂU¥gh®fŸ. mit mykhçfëš

m›thnw mL¡f¥g£oU¡F«. vdnt,

xU F¿¥Ã£l üiy¤ njo vL¥gJ

vëjh»wJ.

ÏJtiu 118 jåk§fŸ m¿a¥

g£LŸsd. mit x›bth‹iwÍ«

jå¤jåahf Ãç¤J mt‰¿‹

g©òfisÍ«ga‹fisÍ«g‰¿m¿tJ

fodkhd braš. vdnt jåk§fŸ

mt‰¿‹ x¤j g©òfS¡nf‰g tif¥

gL¤j¥gL»‹wd. xU Kf¥gL¤JtJ

v‹gJ kåjå‹ xU K¡»a

g©ghF«. jåk§fismt‰¿‹x¤j

g©òfS¡nf‰gtif¥gL¤J«nghJxU

bjhFÂæYŸsVnjD«xUjåk¤Â‹

g©òfë‹ _y« mªj bjhFÂæš

cŸs k‰w jåk§fë‹ g©òfis

vëš C»¡f Ko»wJ. vdnt,

tif¥gL¤Jjšm¿éašm¿P®fS¡F

äfΫnjitahdbjh‹wh»wJ.

mÂf v©â¡ifæš jåk§fŸ

f©l¿a¥g£lnghJmt‰¿‹g©òfŸ,

ÏašòfŸ, Fz§fŸ, ÏizÂw‹

Kjyhdt‰¿‹ mo¥gilæš

jåk§fis tçir¥gL¤j Vuhskhd

Ka‰ÁfŸ nk‰bfhŸs¥g£ld. (jåk

tçirm£ltizia¤jahç¤jbgUik

bk©loÄ¥v‹wm¿Piuna¢rhU«)

bA‹¿í‹b#¥ç°

nkh°nyv‹wM§»y

Ïa‰ÃaštšYe®

(1887-1915)X-f®fis¥

ga‹gL¤Â

jåk§fë‹mQ

v©fis¡f©l¿ªjh®.

12.1.eÅdMt®¤jdéÂ

bk©lÄ¥ jåk tçir

m£ltizæYŸs Fiwfis¡ fisa

Vuhskhd m¿éaš m¿P®fŸ Ka‰Á

brŒjd®. 1912M«M©ošnkh°ny

v‹w M§»y Ïa‰Ãaš m¿P® X®

cnyhf¤ij mÂntf vy¡£uh‹fis¡

bfh©L jh¡F« nghJ btënaW«

X-f®fë‹ m®bt©iz msªj¿ª

jh®. mt® m®bt©fë‹ t®¡f

_y¤ijÍ«,mQv©fisÍ«bfh©L

tiugl« tiuªjh®. »il¡f¥g£l

tiugl« ne® nfhlhf mikªjJ.

ÏÂèUªJcnyhf¤jhšbtëna‰w¥g£l

X-f®fë‹ m®bt©fë‹ t®¡f

_y« mQ v©fS¡F ne®é»j¤Âš

ÏU¡Fnkjéu,mªjcnyhfmQé‹

mQãiwia¢rh®ªÂuhJ.

nkh°ny jåk§fis mt‰¿‹

mQ v©fë‹(z) mo¥gilænyna

tif¥gL¤j nt©Lbkd¡ T¿dh®.

Ïj‹ mo¥gilæš eÅd Mt®¤jd

éÂiaËtUkhWT¿dh®.

Ï›éÂ¥go jåk§fë‹

Ïa‰Ãaš k‰W« ntÂæaš g©òfŸ

m¤jåk§fë‹mQv©fS¡FV‰g

Mt®¤jdKiwæškh‰wkil»‹wd.

191

myF-12

jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL

eÅd Mt®¤jd éÂæ‹go,

jåk§fis mt‰¿‹ mQ v©fë‹

VWtçiræš mik¤jhš x¤j

g©òfSila jåk§fŸ Óuhd

Ïilbtë¡F¥Ã‹mik»‹wd.

12.2eÅdMt®¤jdm£ltiz

eÅd Mt®¤jd éÂæ‹

mo¥gilæš Vuhskhd jåk

tçir m£ltizfŸ m›t¥nghJ

bfh©L tu¥g£lhY« všyht‰¿‰F«

mo¥gilahdJbk©lÄËjåktçir

m£ltiz.bghJthf¥ga‹gL¤j¥gL«

ÚŸtotm£ltizahdJjåk§fë‹

vy¡£uh‹ mik¥Ã‹ mo¥gilæš

mik¡f¥g£LŸsJ.ÏJeÅdMt®¤jd

m£ltizvdΫmiH¡f¥gL»wJ.

12.2.1eÅd mšyJ ÚŸtot jåk

tçirm£ltiziaétç¤jš

ÚŸtotjåktçirm£ltiz

æšjåk§fŸmt‰¿‹mQv©fë‹

VWtçiræš mik¡f¥g£LŸsd. Ϫj

m£ltizæš »ilk£l bjhl®fŸ

tçirfŸ v‹W« br§F¤J tçirfŸ

bjhFÂfŸv‹W«miH¡f¥gL»‹wd.

12.2.2ÚŸjåktçirm£ltizæ‹bt›ntWgFÂfŸ

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

X® mQé‹ mQ v© v‹gJ

c£fUéš cŸs ònuh£lh‹fŸ

mšyJ btët£l¥ghijæš R‰¿

tU« vy¡£uh‹fë‹ v©â¡if

ahF«.

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

eÅd Mt®¤jd m£ltiz

eh‹F bjhFÂfshf Kiwna s,p,d

k‰W«fvd¥Ãç¡f¥g£LŸsd.

ÚŸtotjåk

tçirm£ltiz

Ïl¥gFÂ

bjhFÂ1k‰W«

2(rjhuz

jåk§fŸ)

eL¥gFÂ

bjhFÂ3-12

ty¥gFÂ

bjhFÂ

13-18(rhjhuz

jåk§fŸ)

Ïilãiy¤jåk§fŸ cŸÏilãiy¤jåk§fŸ

jåkm£ltizæ‹ÑnHjåahfit¡f¥g£LŸsd

yhªjidLfŸ M¡oidLfŸ

nt

Âæ

aš

192

bjhF

ÂfŸ

eÅd

Mt®¤

jd

m£ltiz

bjh

l ® f Ÿ

193

myF-12

jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL

12.2.3.bjhl®fŸg‰¿m¿jš

»ilk£l tçirfŸ bjhl®fŸ vd

miH¡f¥gL»‹wd. jåk tçir

m£ltizæšVGbjhl®fŸcŸsd.

• Kjšbjhl® (mQv©1k‰W«2)

ÏJ äfΫ FW»a bjhl®. Ïš

Ïu©L jåk§fŸ k£L« cŸsd

(iA£u#‹k‰W«Ëèa«).

• Ïu©lhtJ bjhl®: (mQ

v© 3-10) ÏJ FW»a bjhl®.

Ïš v£L jåk§fŸ cŸsd.

(è¤Âa¤ÂèUªJãah‹tiu)

• _‹whtJ bjhl® ( mQ v© 11-

18) ÏJΫ xU FW»a bjhl®.

ÏÂY« v£L jåk§fŸ cŸsd.

(nrhoa¤ÂèUªJM®fh‹tiu)

• eh‹fhtJ bjhl® (mQ v©

19-36) ÏJ xU Ú©l bjhl®.

Ïš gÂbd£L jåk§fŸ

cŸsd(bgh£lhÁa¤Âš ÏUªJ

»ç¥lh‹ tiu). Ïš v£L

rhjhuz¤ jåk§fS« g¤J

Ïilãiy¤jåk§fS«cŸsd.

• IªjhtJbjhl® (mQv©37-54)

ÏJΫ xU Ú©l bjhl® ÏÂY«

gÂbd£L jåk§fŸ cŸsd

(UÕoa¤ÂèUªJ brdh‹ tiu)

Ïšv£Lrhjhuz¤jåk§fS«

g¤J Ïilãiy¤ jåk§fS«

cŸsd.

• MwhtJ bjhl® (mQ v© 55-

86)ÏJäfΫکlbjhl®.Ïš

K¥g¤Âu©L jåk§fŸ cŸsd.

(ÓÁa¤ÂèUªJ nulh‹ tiu)

Ïšv£L rhjhuzjåk§fS«

g¤J Ïilãiy¤ jåk§fS«

gÂdh‹F cŸ Ïilãiy¤

jåk§fS« (yhªjidLfŸ)

cŸsd.

• VHhtJbjhl® (mQv©87-118)

12.2.4bjhFÂfŸg‰¿m¿jš

• Mt®¤jd m£ltizæš

nkèUªJ ÑHhf mik¡f¥g£LŸs

br§F¤J¥ tçirfŸ bjhFÂfŸ

vd¥gL«. jåk tçir

m£ltizæš 18 bjhFÂfŸ

cŸsd.

• Kjš bjhFÂ jåk§fŸ fhu

cnyhf§fshF«.

• Ïu©lh« bjhFÂ jåk§fŸ

fhuk© cnyhf§fŸ

vd¥gL»‹wd.

• bjhFÂfŸ 3-12 tiuÍŸs

jåk§fŸ Ïilãiy¤ jåk§fŸ

vd¥gL»‹wd.

• bjhFÂfŸ 1, 2 k‰W« 13-18

tiuÍŸs jåk§fŸ rhjhuz¤

jåk§fŸ mšyJ K¡»a¤

bjhF¤ jåk§fŸ mšyJ

ÃuÂã¤Jt jåk§fŸ vd

miH¡f¥gL»‹wd.

• bjhFÂ 16š cŸs jåk§fŸ

(bghnyåa« jéu) rhšnfhb#‹°

FL«g«vd¥gL»‹wd.

• bjhFÂ-17š cŸs jåk§fŸ

nAnyh#‹ FL«g«

vd¥gL»‹wd.

• 18« bjhF¤ jåk§fŸ caça

thÍ¡fŸ mšyJ kªjthÍ¡fŸ

vd¥gL»‹wd.

ÏJ MwhtJ tçiria¥nghynt

K¥g¤Âu©L jåk§fis¡

b f h © o U ¡ f K o Í « .

Mdhš ÏJtiu ÏUg¤jhW

jåk§fŸ k£Lnk IUPAC-ahš mÂfhu¥ó®tkhf

m§Ñfç¡f¥g£LŸsJ.

nt

Âæ

aš

194

12.3.eÅdMt®¤jdm£l

tizæ‹Áw¥ò¥g©òfŸ

12.3.1bjhl®fë‹Áw¥ò¥g©òfŸ

• xUbjhlçšvšyh¤jåk§fëY«

mt‰¿‹ xnu Ïiz¤Âw‹

T£onyna vy¡£uh‹fŸ

nr®¡f¥gL»‹wd.

• bjhlçš cŸs jåk§fë‹

vy¡£uh‹ mik¥ò khWgLtjhš

mt‰¿‹ ntÂ¥g©òfS«

khWgL»‹wd.

• mQé‹ cUt msthdJ xU

bjhlçš ÏläUªJ tykhf¢

bršY«nghJFiw»wJ.

• xU bjhlçš jåk¤Â‹ cnyhf¤

j‹ikFiwªJ«,mnyhf¤j‹ik

mÂfç¤J«fhz¥L»wJ.

12.3.2bjhFÂfë‹Áw¥ò¥g©òfŸ

• bjhFÂfŸ 2 k‰W« 18èYŸs

jåk§fŸ mQ v©fëš

8,8,18,18,32 M»at‰whš

khWgL»‹wd.

• 13-17 bjhFÂfëYŸs jåk§fŸ

mQ v©fëš 8,18,18,32

M»at‰whškhWgL»‹wd.

• 4-12 bjhFÂfëYŸs jåk§fŸ

mQ v©fëš 18,32,32

M»at‰whškhWgL»‹wd.

• xU bjhFÂæYŸs jåk§fŸ

mt‰¿‹Ïiz¤Âw‹T£ošxnu

v©â¡ifÍŸsvy¡£uh‹fis¥

bg‰WŸsd.

• xU bjhFÂæYŸs jåk§fŸ

x¤jÏiz¤Âwid¥bg‰WŸsd.

• xUbjhFÂæYŸsjåk§fŸx¤j

ntÂ¥g©òfis¥bg‰WŸsd.

• xU bjhFÂæYŸs jåk§fë‹

cUFãiy, bfhÂãiy, ml®¤Â

ngh‹w Ïa‰Ãaš g©òfŸ Óuhf

khWgL»‹wd

• xU bjhFÂæYŸs jåk§fë‹

mQ MukhdJ nkèUªJ ÑHhf

tU«nghJmÂfç¡»wJ.

12.3.3eÅdMt®¤jdm£ltizæ‹ãiwfŸ

• Ϫj m£ltiz jåk§fë‹

mo¥gil¥g©ghdmQv©iz

mo¥gilahf¡bfh©LŸsJ

• ÏJ jåk§fë‹ Ïl¤ijÍ«

mt‰¿‹ vy¡£uh‹ mik¥igÍ«

äf¤bjëthfbjhl®ògL¤J»wJ.

• xU bjhlçš mQ v©

ca®tj‰nf‰g mt‰¿‹ M‰wš

TLfŸ vy¡£uh‹fshš xU

kªjthÍ mik¥ò tU«tiu

Kiwahfãu¥g¥gL»‹wd.

• Ïij vëš ãidéš it¤J¡

bfhŸsΫ,ÂU«g¡TwΫKo»wJ.

• x›bthUbjhFÂÍ«jå¤Jtkhf

cŸsJ. bjhFÂfëš ÃçÎ

j鮡f¥gL»wJ.

• Inrhnlh¥òfŸxnumQv©iz¥

bg‰¿U¥gjhšmt‰¿‰FxnuÏl«

v‹gJrçah»wJ.

• bk©lĥË v£lhtJ bjhFÂ

jåk§fS¡FϪjm£ltizæš

rçahd Ïl« bfhL¡f¥g£LŸsJ.

všyh Ïilãiy¤jåk§fë‹

g©òfŸ mt‰¿‰F ÏlJ

k‰W« tyJ gFÂæèU¡F«

jåk§fë‹ g©òfS¡»ilna

• bjhFÂ 3‹ xU gFÂahf

és§F« yhªjidLfŸ k‰W«

M¡oidLfŸ cŸÏilãiy¤

jåk§fŸvdmiH¡f¥gL»‹wd.

195

myF-12

jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL

eh‹jh‹mYäåa«

btŸëæ‹bt©ikia¡

bfh©lt‹,ékhd¤ij¥

gil¥gt‹.mjdhšeh‹

jh‹bgçat‹.

eh‹jh‹fh¥g®

Át¥òãw¤Âd‹.

ehza¤ij

cUth¡Fgt‹.mjdhš

eh‹jh‹bgçat‹.

12.4cnyhféaš

mikªÂU¥gjhš mt‰iw¤ jåk

tçir m£ltizæ‹ eLéš

mik¤ÂU¥gJ bghU¤jkhf

cŸsJ.

• Ϫj m£ltiz cnyhf¤ijÍ«

mnyhf¤ijÍ« KGtJkhf¥

Ãç¤J it¡»wJ. mnyhf§fŸ

nkš tyJ g¡f _iyæš

it¡f¥g£LŸsd.

• bk©lÄ¥ m£ltizæš Ïl«

kh¿æUªj Áy jåk§fë‹

Ïl§fŸ mQ v© mo¥gilæš

it¡F«nghJ rçahf

it¡f¥g£LŸsd.

• yhªjidLfŸ k‰W« M¡oidL

fŸ m£ltizæ‹ ÑnH jåahf

it¡f¥g£LŸsd.

12.3.4.eÅdMt®¤jdm£ltizæ‹FiwfŸ

• iA£u#D¡FÏ‹D«jFªjÏl«

ju¥gléšiy.

• yh ªjidLfŸ k‰W«

M¡oidLfS¡Fm£ltizæ‹

cŸnsÏl«ju¥gléšiy.

• Áy Ïilãiy¤ jåk§fŸ k‰W«

cŸ Ïilãiy¤ jåk§fë‹

vy¡£uh‹fŸ mik¥ig¥

g‰¿a bjëthd és¡f§fŸ

ju¥gléšiy.

eh‹jh‹xëU«ÏU«òkåj‹.

fdufvªÂu§fisÍ«,ghy§fisÍ«

gil¥gt‹.mjdhšeh‹jh‹

bgçat‹.

c§fŸgh®itæšjå¤

jånaÚ§fŸbgçat®fŸ.

ÚÅ®midtU«x‹wh»

cnyhf¡fiyitahdhš

äf¢Áw¥ghdt®Mfyh«

v‹gJc©ik.

X‰Wiknaca®Î

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

IUPAC-ahš mÂfhu¥ó®tkhf m¿é¡f¥g£LŸsÏW¤ jåk« mQ v©112 bfh©l nfh¥bgu‹Áa«(Cn112). ÏU¥ÃD« ÏJtiuf©L Ão¡f¥g£LŸsjåk§fŸ118.

nt

Âæ

aš

196

12.4.1m¿Kf«

cnyhf§fis¥g‰¿a e«

Phd« gH§fhy¤ÂèUªnj bjhl®ªJ

tUtjhF«. cy»š Kj‹Kjèš

ga‹gL¤j¥g£lcnyhf«fh¥g®mšyJ

jhäu«. Ïj‹ _y«, gh¤Âu§fS«,

MÍj§fS« k‰W« ntiy¥ghLŸs

Ãw bghUŸfS« gil¡f¥g£lit.

xU eh£o‹ K‹nd‰w« mJ

bg‰¿U¡F«fåkts¤ij¥bghW¤nj

kÂ¥Ãl¥gL»wJ.

cnyhf§fshd il£nlåa«,

Fnuhäa«, kh§fÜR, ì®nfhåa«

Kjyhdit¥ ghJfh¥Ã‰fhd

gil¡fy‹ fis cUth¡f¥

ga‹gLtjhšÍ¤jãä¤jcnyhf§fŸ

vd¥gL«. Ínuåa« v‹w cnyhf«

Vuhskhd M‰wiy btëæL«. mQ

Majc‰g¤Âæšga‹gL»wJ.jhäu«,

btŸë k‰W« j§f« Kjyhdit

ehza¤jahç¥Ãšga‹gLtjhšehza

cnyhf§fŸ vd¥gL«. Ïit Mguz

mâfy‹fŸM¡fΫga‹gL»‹wd.

bgh‹dhdc©ik

mâfy‹fŸ cUth¡f 22 nfu£

j§f«ga‹gL¤j¥gL«.Ïš22ghf«

j§fK«,2ghf«jhäuK«cŸsJ.

j§f¤Â‹ öŒikia nfu£ v‹w

myfhš F¿¡»nwh«. j§f¤Â‹

öŒikiaÑœ¡f©lthWfz¡»lyh«.

22/24x100=91.6%

mjhtJ 91.67% öŒikahdJ. 1

»uh«j§f¤ij2»nyhÛ£l®öu¤Â‰F

bkšèa f«Ãahf Ú£lKoÍ« v‹gJ

mÂra«Mdhš!c©ik.

197

myF-12

jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

cnyhf§fŸ Áy E©âamséšcæçašbrašgh£o‰FäfK¡»akhdit.

Fe- Ïu¤j¤Â‹ Át¥ò ãwä(ËnkhFnshË) ÏU«ig¡bfh©LŸsJ.

Ca- vY«ò, g‰fëšäfK¡»a¥g§Ft»¡»wJ.

Co it£lä‹ B-12š cŸscnyhf«MF«.

Mg = jhtu¤Â‹ g¢ira¤ÂšcŸscnyhf«MF«.

12.4. cnyhféaèšga‹gL«fiy¢

brh‰fŸ

12.4.1.fåk§fŸ

xU fåk« v‹gJ, jå¤j

nr®kkhfnth mšyJ gy nr®k§fë‹

T£L¡ fyitahfnth òéæš

fhz¥gL«.

jhJ¡fŸ

vªj xU F¿¥Ã£l fåk¤Âš

ÏUªJ nr®kãiyæšcnyhf«, vëjhf

yhgfukhd Kiwæš, bgUksÎ

Ãç¤bjL¡fKoªjhšmªjfåk«jhJ

vd¥gL«.

cjhuzkhf, fëk©

(Al2O3.2SiO2.2H2O) k‰W« gh¡i[£

(Al2O3,2H2O) M»ait mYäåa¤Â‹

fåk§fshF«. Mdhš, mYäåa«

gh¡i[£ fåk¤ÂèUªJ k£Lnk

yhgfukhf¥ Ãç¤bjL¡f¥gL»wJ.

vdnt, mYäåa¤Â‹ jhJ gh¡i[£

MF«.fëk©mj‹fåkkhF«.

e«ik¢R‰¿ÍŸscnyhf§fŸ

12.4.3fåk§fS¡F«,jhJ¡fS¡F«

cŸsntWghLfŸ

fåk§fëš cnyhf« Fiwªj

rjÅjnkfhz¥gL«.MdhšjhJ¡fëš

cnyhf«,mÂfrjÅj«fhz¥gL«.

fåk§fëèUªJ cnyhf¤ij

vëš Ãç¡f ÏayhJ. Mdhš

jhJ¡fëèUªJcnyhf¤ijyhgfukhf

Ϋ,vëaKiwæY«Ãç¡fÏaY«.

všyh fåk§fS« jhJ¡fsšy.

Mdhšvšyh¤jhJ¡fS«fåk§fns.

cnyhféaš

cnyhf¤ij mj‹ jhJéèUªJ

Ãç¤bjL¡f cŸs bt›ntW

goãiyfisÍ« mij¤

öŒik¥gL¤jiyÍ«étç¡F«gFÂna

cnyhféašvd¥gL«.

nt

Âæ

aš

198

12.5.cnyhf§fë‹_y§fŸ

mnefkhf80jåk§fŸfåk¥gothf

òéæ‹ òw¥gu¥Ãnyh mšyJ gu¥Ã‹

moænyhfhz¥gL»‹wd.

Fiwªj éid¤Âw‹ cŸs

cnyhf§fŸ jå¤j ãiyæš

Ïa‰ifæš fhz¥gL»‹wd. j§f«,

btŸë, Ãsh£od« Kjyhdit

jå¤jãiyæš»il¡F«cnyhf§f£F

cjhuzkhF«. mÂfkhd Ãw

cnyhf§fŸ, M¡irL jhJ¡fshfΫ,

fh®gnd£ jhJ¡fshfΫ, nAiyL

jhJ¡fshfΫ, ršigLjhJ¡fshfΫ,

ršng£ jhJ¡fshfΫ nr®ªj ãiyæš

fhz¥gL»‹wd.

jhJ¡Ts«

jhJ¥bghUŸfSl‹ fyªJŸs

k© mšyJ fëk© ghiw r«gªj¥£l

khR¡fŸjhJ¡Ts«vd¥gL«.

Ïs¡»

jhJÎl‹ cŸs khR¡fis (fh§F)

cU»L« nr®kkhf kh‰¿ mij Ú¡»l

jhJÎl‹ nr®¡F«. bghUns Ïs¡»

v‹gjhF«.v.fh.fhšÁa«M¡irL

frL

cnyhf¤ij¥ Ãç¤jèš Ïs¡»

jhJ¡Ts¤Jl‹éidòçªJcUthF«,éisbghUnsfrLvd¥gL«.

jhJ¡Ts«+Ïs¡»→ frL

cU¡»¥Ãç¤jš-M¡ì#‹XL¡f«

tW¤j cnyhf M¡i[ilcnyhfkhfcU»aãiyæškh‰W«xUxL¡féidnacU¡»¥Ãç¤jšMF«.Ï«Kiwæšfh§Fvd¥ gL« khR¡fŸ,

M¡irLjhJ fh®gnd£jhJ nAiyLjhJ ršigLjhJ

gh¡i[£(Al2O3.2H2O)

fhyik‹(ZnCO3) »iunahiy£(Na3AlF6)

Á‹dgh®(HgS)

F¥iu£(Cu2O) kh®ÃŸ(CaCO3) ~gq®°gh®(CaF2)

fÄdh(PbS)

nAkil£(Fe2O3) bk¡dir£ (MgCO3)

Ah®‹Ášt®(AgCl)

ÏU«òigiu£(FeS2)

ì§if£(ZnO) Áliu£(FeCO3) ghiwc¥ò(NaCl) 짡¥s‹L(ZnS)

jhJÎl‹ nr®¡f¥g£l Ïs¡»ahšÚ¡f¥gL»wJ. cnyhf M¡irlhdJ

cnyhfkhf cU»a ãiyæš

xL¡fkil»wJ.

199

myF-12

jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL

cnyhf«Ãç¤bjL¤jèšcŸsbt›ntWãiyfisÑœfhQ«xG¡ftiugl«

têahfm¿ayh«.

jhJ

òép®¥òKiw,Eiuäj¥òKiw,ä‹fhªj

Ãç¥òKiw,ntÂæašKiw.

ä‹dh‰gF¥òxL¡f¤

öŒikah¡fšfh‰¿šyh¢NHèštW¤jš

fh‰W¢NHèštW¤jš

xL¡f¤öŒikah¡fš

fh‰W¢NHèštW¤jš

mÂféid¤Âw‹

cŸscnyhf§fŸäjkhdéid¤Âw‹

cŸscnyhf§fŸ

br¿ñ£l¥g£ljhJ

br¿ñ£lš

12.6. mYäåa«, jhäu« k‰W«

ÏU«òg‰¿acnyhféaš

12.6.1mYäåa«g‰¿acnyhféaš

jåk tçir m£ltizæš tçir

3, bjhF 13 IIIA òé¤njh£oš äf¢

br¿ªJfhz¥gL«.cnyhf«mYäåa«

éidgL«Âw‹Ïj‰FmÂf«Mjyhš

ÏJ nr®ªj ãiyæš fhz¥gL»wJ.

Ïj‹K¡»a¤jhJfŸÑœ¡f©lthW.

jhJé‹bga® rk‹ghL

gh¡i[£ Al2O3.2H2O

»iunahiy£ Na3AlF6

bfhu©l« Al2O3.

F¿pL : Al, ãw« : btŸëia¥ ngh‹w

bt©ik, mQ v© : 13, vy¡£uh‹

mik¥ò : 2,8,3, ÏizÂw‹ : 3,

mQãiw:27

mYäåa¤Â‹K¡»a¤jhJ

gh¡ir£( Al2O3.2H2O )

gh¡ir£ jhJéèUªJ mYäåa«

Ãç¤bjL¤jš Ïu©L ãiyfëš

eilbgW»wJ.

ngaç‹ Kiwæš gh¡ir£il

mYädhthŒkh‰Wjš

ϪãfœÎ Ñœ¡f©l gofëš

eilbgW»wJ.

gh¡ir£ jhJit e‹F ösh¡»

ryitnrhlhÎl‹ 1500Cbt¥gãiyæš

F¿¥Ã£l mG¤j¤Â‰F c£gL¤j

nrhoa«bk£lhmYänd£cUth»wJ.

Al2O3.2H2O + 2NaOH 2NaAlO2 + 3H2O

j©Ùuhš nrhoa« mYänd£il

Ú®¡f¢ brŒtjhš mYäåa«

iA£uh¡irLÅœgoÎcUth»wJ.

NaAlO2 + 2H2O → NaOH + Al(OH)3

Ϫj Åœgoit, tof£o, Úuhš

e‹F fGé Ë 1000˚C bt¥gãiyæš

cy®¤ÂlmYädh(Al2O3)cUth»wJ.

2Al(OH)3 → Al2O3 + 3H2O1000˚C

Fiwªjéid¤Âw‹

cŸscnyhf§fŸ

öacnyhf«

öacnyhf«

öacnyhf«

nt

Âæ

aš

200

nf¤njhL »uhig£ór¥g£lÏU«ò¤bjh£o

MndhL cU»aä‹gFëæšbjh§fél¥g£l»uhig£J©LfŸ

ä‹gFë öa mYädh + cU»a »iunahiy£ + ~¥q®°gh®

(ÏJ ä‹gFëia cU¡f¤ njitahd bt¥gãiyia¡

Fiw¡F«)

bt¥gãiy 900-950˚Cä‹mG¤j« 5-6V

mYäåa« Ãç¤bjL¤jè‹ ntÂéidia vëa rk‹gh£lhš és¡fyh«.

2Al2O3 → 4Al + 3O2

mYäåa¤Â‹g©òfŸ

m.Ïa‰g©òfŸ

ãw«-btŸëæ‹bt©ikbfh©lcnyhf«

2. Ahš Kiw¥go ä‹dh‰gF¥ò xL¡f« brŒJ mYädhit mYäåakhf

kh‰Wjš.

ä‹dh‰ gF¥ò Kiwæš mYädhit ä‹dh‰gF¥òfyåš it¤J xL¡f,

mYäåa«nf¤njhoY«,M¡ì#‹MndhoY«btëah»wJ.

»uhig£ór¥g£l

ÏU«òbjh£o

ä‹gFë

öŒikahd

mYäåa«

»uhig£j©LfŸ

gl«12.6.3.mYäåa¤ijä‹dh‰öŒikah¡fš

»uhig£j©LfŸ

Ïašò- ÏyFthdJ. Fiw ml®¤Âbfh©lJ

jflhfmo¡fyh«,f«ÃahfÚ£lyh«

ä‹, bt¥g«, fl¤JÂw‹-ä‹rhu¤ijÍ«, bt¥g¤ijÍ« e‹Ffl¤J«.

cUFãiy-660˚C æš

gsgs¥ghš,xëU«njh‰w«bgW«.

201

myF-12

jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL

gl«12.6.4.mYäåa¤Â‹ä‹fl¤Jjš

M.ntÂ¥g©òfŸ

1. M¡ì#Dl‹ éid : rhjhuzbtggãiyæšmYäåa«éidòçahJ.Mdhš 800˚C bt¥gãiyæšM¡irilÍ«,ie£iuilÍ«jU»wJ.

4Al + 3O2 → 2Al2O3

2Al + N2 → 2AlN2.ÚUl‹éid

ÚUl‹ mYäåa« éidnaJ«»ilahJ. Mdhš ÚuhéÍl‹éidòçªJ, brŠN£L mYäåa«iA£u#‹thÍitcUth¡F»wJ.

2Al + 3H2O → Al2O3 + 3H2↑brŠN£LmYäåa«+Úuhé→ mYädh+iA£u#‹thÍ

3.fhu§fSl‹éid

fhu¤Jl‹ mYäåa« éid òçªJ

mYänd£iljjU»wJ.

2Al + 2NaOH + 2H2O → 2NaAlO2+3H2↑

4.mäy§fSl‹éid

Ú®¤j, ml®, iA£nuh Fnshç¡mäy¤Jl‹

2Al + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2

Ú®¤jfªjfmäy¤Jl‹

2Al + 3H2SO4 → Al2(SO4)3 + 3H2

ml®fªjfmäy¤Jl‹

2Al + 6H2SO4 → Al2(SO4)3 + 3SO2 + 6H2O

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

Ú®¤j ml® ie£ç¡ mäy«,

mYäåa¤Jl‹ éidòçtšiy

khwhfmYäåa¤Â‹nkšM¡irL

gly« cUth» mj‹ éidgL«

M‰wiy¤jL¡»wJ.

xL¡féid

mYäåa« Áwªj M¡iì#‹

xL¡». mYäåa« gÎlU«, ÏU«ò

M¡irL« bfh©l fyitia

Nlh¡F«nghJÏU«òM¡irLÏU«ghf

XL¡f¥gL»wJ. ϪãfœÎ, ϪãfœÎ,

mYäåabt¥gxL¡féidMF«.

Fe2O3 + 2Al → 2Fe + Al2O3

ga‹fŸ tot« fhuz«Å£L¥gh¤Âu§fŸbrŒÂl

mYäåacnyhf« mYäåa« nyrhdJ mç¥ig¤jL¥gJÁwªjbt¥g«fl¤Â

ä‹f«Ãc‰g¤Â mYäåa¡f«ÃfŸ Áwªjä‹fl¤Â

ékhd«f£Ltšcnyhf¡fyitahf

oÍuhYä‹bk¡dhèa«

mYäåa¤Â‹ cnyhf¡fyitfŸ nyrhdit ÏGéircŸsit.mç¥igv®¥git

bt¥g¤jhšx£oÏiz¤jš

mYäåa«gÎl® mYäåa« ešy xL¡» ÏU«òM¡irilÏU«ghŒxL¡F«.

12.6.4mYäåa¤Â‹ga‹fŸ

nt

Âæ

aš

202

bjhêš Kiw¥ gaz« mšyJ

bjhê‰rhiyia¥gh®itælš

E« tF¥ò khztUl‹

MÁçaç‹ JiznahL

cnyhf§fis bt¥g¤jhš

Ïiz¤jš eilbgW«

bjhê‰g£liw¡F¢br‹WtUf.

12.6.2.jhäucnyhféaš

thdC®Â

(ÏJmYäåa¤Â‹cnyhf¡fyit)

jåktçirm£ltizæšÏl«

tçirv©=4,bjhFÂ=11

cnyhf _y« - nuhkhåa®fshš

ÏJF¥u«vd¥g£lJ.Vbdåšir¥u°

v‹D« ÔéèUªJ vL¡f¥g£ljhš

m›thW miH¡f¥g£lJ. ÏJ jå¤J«

nr®ªJ«fhz¥gL«.

fh¥gç‹jhJ¡fŸ rk‹ghL

1. fh¥g®igiu£ CuFeS2

2. F¥iu£mšyJ

%Ãfh¥g®

Cu2O

3. fh¥g®»sh‹° Cu2S

jhäu«mšyJfh¥gç‹K¡»a¤jhJ

fh¥g®igiu£

cyf¡ fh¥g® c‰g¤Âæš 76%

ÏÂèUªJbgw¥gL»wJ.

jhäu¤ij¡ fh¥g®igiu£oèUªJ

Ãç¤bjL¤jš

ϪãfœÎ Ñœ¡fhQ« gofëš

eilbgW»wJ.

1.ösh¡fY«br¿ñ£lY«

ösh¡f¥g£l jhJ Eiuäj¥ò

Kiwæšml®¥Ã¡f¥gL»wJ.

2.tW¤bjL¤jš

ml®¥Ã¡f¥g£l jhJthdJ

M¡ì#‹ K‹åiyæš tW¡f¥gL

»‹wJ. tW¤jè‹ nghJ <u¥gj«

Ú¡f¥gL»‹wJ. MéahF« khR¡fŸ

Ú¡f¥gL»‹wd.

ršg®,gh°gu°,M®rå¡,M©okå

M»ait M¡irlLfshf kh¿ Ú¡f¥

gL»‹wd. fh¥g®igiu£lhdJ fh¥g®,

ÏU«òršigLfshfkhW»‹wJ.

2CuFeS2 + O2 Cu2S + 2FeS + SO2

3.cU¡»¥Ãç¤jš

tW¡f¥g£l¤ jhJthdJ ösh¡

f¥g£l fh®g‹ k‰W« kzYlD«

fyªJ Nnl‰W«nghJ kh£oÍ« frL«

cUthF«.frilbtënaÚ¡fnt©L«.

(kh£o = Cu2S + FeS)

F¿pL : Cu

mQãiw : 63.55

mQv© : 29

vy¡£uh‹mik¥ò : 2,8,18,1

ÏizÂw‹ : 1,2

203

myF-12

jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL

4.bg°ìkuh¡Fjš

cU»a kh£oia bg°ìk® kh‰W

ciyæè£LNnl‰W«nghJbfh¥òs¡

fh¥g®cUthF«kh£oæšcŸsÏU«ò

ršigLM¡ì#nd‰w«milªJÏU«ò

M¡irlhf khW»wJ. ÏJ ÁèfhÎl‹

nr®ªJfrlhfkhW«.

2Cu2S + 2Cu2O 2Cu2O + 2SO2

2Cu20 + Cu2S 6Cu + SO2

FeO + SiO2 FeSiO3

5.öŒikah¡fš

98% fh¥gU«, % khR¡fS« cŸs

khR¡fŸ cŸs bfh¥òs¡fh¥giu

ä‹dh‰ gF¥Ã‹ _y« öŒik

brŒayh«.

ä‹dh‰gF¥ÃæšöŒik

Ï« Kiwæš äf¤ öa fh¥g®

»il¡»wJ.

1.nf¤njhL öa bkšèa

fh¥g®jfL

2.MndhL khRfyªjfh¥g®

3.ä‹gFë fªjmäy«fyªj

fh¥g® ršng£

fiurš

ä‹dh‰JŒikah¡fš

ä‹gFëæ‹ têahf ä‹rhu¤ij¢

brY¤J«nghJ öa fh¥g® v®ä‹

KidæY«, khR¡fŸ ne®ä‹Kidæš

moæY«go»‹wd. ne®ä‹Kidæš

moæš goÍ« khR¡fŸ MndhL

khR¡fŸvd¥gL«.

g©òfŸ

Ïa‰g©òfŸ

jhäu« br«gG¥ò ãwKŸs cnyhf«

MF«.ÏJgsgs¥ghdJmÂfml®¤Â

bfh©lJ.Ïj‹cUFãiy1356˚C

ntÂ¥g©òfŸ

1.fh‰WlD«,<u¥gj¤JlD«éid

jhäu«, fh‰W <u¥gj¤Jl‹

éidòçªJg¢irãw¡fh¥g®fh®gnd£

gly¤ijcUth¡F«.

2Cu + O2 + CO2 + H2O CuCO3.Cu(OH)2

2.Nnl‰Wéid

jhäu«, M¡ì#Dl‹ nr®ªJ

F¥ç¡ M¡irL(fW¥ò ãw«- CuO),

F¥u° M¡irL(Át¥ò ãw«- Cu2O)

v‹w M¡irLfis bt›ntW bt¥g

ãiyfëšcUth¡F«.

2Cu + O2 2CuO

F¥ç¡M¡irL(fW¥òãw«)

4Cu + O2 2Cu2O

F¥u°M¡irL(Át¥òãw«)

3.mäy§fSl‹éid

Ú®¤j iA£nuhFnshç¡ mäy«,

fªjfmäy« k‰W« ie£ç¡

mäy§fSl‹ fh‰¿‹ K‹åiyæš

fh¥g®éidòç»wJ.

2Cu + 4HCl + O2↑ 2CuCl2 + 2H2O

2Cu + 2H2SO4 + O2↑ 2CuSO4 + 2H2O

3Cu + 8HNO3 3 Cu (NO3)2 + 2NO2↑ + 4H2O

4. ml®ie£ç¡mäy«k‰W«fªjf

mäy§fSl‹éid

Cu + 4HNO3 → Cu(NO3)2 + 2NO2↑ + 2H2O

>1370˚k

<1370˚k

nt

Âæ

aš

204

m‹whlthœéš jhäu¤Â‹

ga‹ghL v‹w jiy¥Ãš xU

MŒt¿¡ifia¢ rk®¥Ã¡FkhW

khzt®fŸ nf£L¡ bfhŸs¥

gL»wh®fŸ.

braš 12.1

F¿pL : Fe

ãw« : rh«gšbt©ik

mQãiw : 55.9

mQv© : 26

vy¡£uh‹mik¥ò : 2,8,14,2

ÏizÂw‹ : 2,3

ÏU«òcnyhf_y§fŸ

mYäåa¤ij mL¤J bgUkséš

»il¡F«Ïu©lhtJcnyhf«ÏU«ò.

ÏJ M¢irlhf, ršiglhf k‰W«

fh®gnd£lhf Ïa‰ifæš »il¡»wJ.

ÏU«Ã‹ jhJ¡fis Ñœf©lthW

m£ltiz¥gL¤jyh«.

ÏU«Ã‹jhJ¡fŸ rk‹ghL

1. nAkil£ Fe2O3

2. nk¡dil£ Fe3O4

3. ÏU«òigiu£ FeS2

nAkil£ jhJéèUªJ ÏU«ig¥

Ãç¤bjL¤jšFe2O3

nAkil£ xU M¡irL jhJ. ÏJ

òép®¥òKiwæš ml®¥Ã¡F«nghJ

nyrhd öR¡fS«, khR¡fS«

mf‰w¥g£L, fdkhd JfŸfŸ ÑnH

go»‹wd.

fh‰WŸs NêèY«, fh‰¿šyh¢

NHèY« tW¤jš jhJéš V‰

gL¤J« ϪãfœÎ <u¥gj« ršg®,

M®rå¡, gh°gu° Kjyhd khR¡fŸ

M¡ì#nd‰wkilªJ mf‰w¥gL

»‹wd.

CJciyæšcU¡»¥Ãç¤jš

tW¡f¥g£l jhJ fšfç,

R©zh«ò¡fš Ït‰iw 8:4:1 v‹w

Cu + 2H2SO4 CuSO4 + SO2 ↑ + 2H2O

5.FnshçDl‹éid

FnshçDl‹ éidòçªJ fh¥g®

FnshiuLcUth»wJ.

Cu + Cl2 CuCl26.fhu§fSl‹éid

jhäu«, fhu§fSl‹ éidòçt

šiy

ga‹fŸ

ä‹f«ÃfisÍ«, ä‹cgfuz§

fisÍ«cUth¡f¥ga‹gL»wJ.

fnyhçÛ£l®,gh¤Âu§fŸ,ehza§fŸ

Ït‰iwcUth¡f¥ga‹gLf¿J.

ä‹Kyh«ór¥ga‹gL»wJ.

j§f«, btŸë Ït‰nwhL

cnyhf¡ fyitah» ehza§fisÍ«,

mâfy‹fisÍ« cUth¡f¥ ga‹

gL»wJ.

14.5ÏU«Ã‹cnyhféaš

205

myF-12

jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL

NlhdthÍ¡fŸ

frL

btënaW«

Kid

ÏU«ò

btënaW«

Kid

bt¥gfh‰W

btënaW«

KidÏU«ò¤

jhJ,fç

R©zh«ò

é»j¤Âš vL¤J ciyæš nkYŸs,

»©z¡T«ò mik¥ò têahf¢

brY¤J«nghJ _‹W gFÂfëš

kh‰w§fŸãfœ»‹wd.

Ñœ¥gF mšyJ mo¥gFÂ

1500˚C bt¥gãiyæš jhJ¡fšit

bt¥g¡fh‰Wl‹ (vçãiy k©ly«)

nrU«nghJfšfç,M¡ì#Dl‹vçªJ

CO2thfkhW»wJ.

C + O2 CO2 + bt¥gM‰wš1500˚C

Ï›éidæèUªJ bt¥g M‰wš

btëahtjhš ÏJ bt¥g cäœéid

vd¥gL«.

m) eL¥gF mšyJ k¤Âa gFÂ

(cU¡Fk©ly«)1000˚Cbt¥gãiyæš

Ï¥gFÂæšeilbgW«éidfŸ

CO2 + C 2CO - bt¥gM‰wš

M)R©zh«ò¡fšÁijªJfhšÁa«

M¡irilÍ«CO2itÍ«jU«.

CaCO3 CaO + CO2 - bt¥gM‰wš

nk‰f©l ÏUéidfS«, bt¥g¡

bfhŸéidfshF«

Ï) fhšÁa« M¡irL kzYl‹

nr®ªJfhšÁa«Áènf£vD«frlh»wJ.

CaO + SiO2 CaSiO3

nk‰gFÂ (xL¡F k©ly«)

400oC bt¥gãiyæš Ï¥gFÂæš

~bgç¡M¡irL fh®g‹ nkhdh¡irL

_y«ÏU«ghf¡Fiw¡f¥gL»‹wJ.

Fe2O3 + 3CO 3Fe + 3CO2

400oC

gl«12.8.3.bt¥gciy

T«ò¡»©zmik¥ò

fril Ú¡»a ÃwF, cU»a ÏU«ò,

ciyæ‹ moæš nrfç¡f¥gL»wJ.

Ï› ÏU«ò éj éj m¢R¡fëš

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

fh‰¿šyh¢NHèš tW¤jY¡F«

fh‰WŸsNœãiyæš tW¤jY¡F«

cŸsbrašKiwntWghLfŸ

fh‰¿šyh¢NHèštW¤jš

Ï« Kiwæš jhJ, fh‰¿šyh¢

NHèštW¡f¥gL»‹wJ. fh®gnd£

jhJit mj‹ M¡irlhf kh‰w

cfªjKiwÏJnt.

fh‰WŸsNHèštW¤jš

Ï«KiwæšjhJ,mÂf¡fh‰W

K‹åiyæš tW¡f¥gL»‹wJ.

ršigL jhJit mj‹ M¡irlhf

kh‰wcfªjKiwÏJnt.

th®¡f¥gLtjhš, ÏJ th®¥ÃU«ò

vd¥gL«.

nt

Âæ

aš

206

ntÂ¥g©òfŸ

fh‰Wl‹éid

fh‰Wl‹ éidòçªJ nk¡do¡

M¡irLcUth»wJ.

3Fe + 2O2 Fe3O4(fW¥òãw«)

<u¡fh‰Wl‹éid

ÏU«ò <u¡fh‰Wl‹ éidòçªJ

mj‹gu¥ÃšÚnu¿aÏU«ò(III)M¡irL

cUth»wJ. ÏJnt JU vd¥gL«.

Ϫãfœ¢ÁJU¥Ão¤jšMF«.

4Fe + 3O2 + 3H2O 2Fe2O3.3H2O

ÚuhéÍl‹éid

brŠNnl‰w¥g£lÏU«ò,ÚuhéÍl‹

éidòçªJ nk¡do¡ M¡irL

cUth»wJ.

3Fe + 4H2O(Úuhé) Fe3O4 + 4H2

FnshçDl‹éid

Ï›éidæš ~bgç¡FnshiuL

cUth»wJ.

ÏU«ig¥g‰¿m¿ªJbfhŸf

fh®g‹ msit¥ bghW¤J ÏU«ig

3Mf¥gç¡fyh«

th®ÃU«ò(2%-4.5% msÎfh®g‹)

njåU«ò(<0.25% msÎfh®g‹)

v~F(0.25%-2% msÎfh®g‹)

Ïa‰g©òfŸ

ÏJ fdkhd cnyhf«. Ïj‹

x¥gl®¤Â7.9

gsgs¥ghd cnyhf«. rh«gš

ãwKilaJ.

ÏGéirÍ«, jflhF« j‹ikÍ«,

f«ÃahF«j‹ikÍ«bfh©lJ.

bt¥g¤ijÍ«, ä‹rhu¤ijÍ« e‹F

fl¤J«.fhªjkhF«j‹ikÍilaJ

2Fe + 3Cl2 2FeCl3mäy§fSl‹éid

Ú®¤jHClmäy§fSl‹éidòçªJ

thÍcUth»wJ.

Fe + 2HCl FeCl2 + H2

Ú®¤j H2SO4mäy¤Jl‹éidòçªJ

~bgu°ršng£cUth»wJ.

Fe + H2SO4 FeSO4 + H2

Ú®¤jHNO3 mäy¤Jl‹éidòçªJ

~bgu°ie£nu£cUth»wJ.

4Fe + 10HNO3 4Fe(NO3)2

+ NH4NO3 +3H2O

ml® H2SO4 Íl‹éid

2Fe + 6H2SO4 Fe2(SO4)3 + 3SO2 + 6H2O

ml®HNO3mäy¤Jl‹éid

Ï›éidæšÏU«òM¡irLgly«

cUthtjhš ÏU«ò j‹éid¤Âwid

ÏH¡»‹wJ.

ga‹fŸ

th®¥ÃU«ò fêÎÚ® FHhŒfŸ,

mL¥òfŸ, j©lths§fŸ, rh¡fil _

ofŸbrŒa¥ga‹gL»‹wJ.

v~F - f£ll§fŸ, vªÂu§fŸ,

bjhiy¡fh£Á nfhòu§fŸ ä‹fl¤J

f«ÃfŸbrŒa¥ga‹gL»‹wJ.

njåU«ò - f«Ã¢RUŸ, ä‹fhªj«

k‰W«e§Tu«brŒa¥ga‹gL»wJ.

12.7.cnyhf¡fyit

Ïu©L mšyJ mj‰F nk‰g£l

cnyhf§fŸF¿¥Ã£lé»j¤ÂšfyªJ

x‹nwhblh‹WcU¡F«nghJ»il¡F«

fyitnacnyhf¡fyitMF«.

cnyhf¡ fyitfis¤ Âl¡fiurš

207

myF-12

jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

gšghJfh¥ÃšÏur¡fyit

ÏJ bk®Fç, Ášt®, o‹ ngh‹w

cnyhf§fë‹ fyitahF«.

g‰Fêfismil¡f¥ga‹gL»wJ.

vd miH¡fyh«. vªj cnyhf¤Â‹

br¿Î mÂfkhf ÏU¡»wnjh mJ

fiu¥gh‹ v‹W«, br¿Î Fiwªj

cnyhf« fiubghUŸ v‹W«

miH¡f¥gL«.

äjisv‹wÂl¡fiurèš

J¤jehf« fiubghUshfΫ, fh¥g®,

fiu¥ghdhfΫfhz¥gL«.

12.7.1. cnyhf fyitfis cUth¡F«

KiwfŸ

f cnyhf§fiscU¡»¢nr®¤jš

f e‹F Twh¡f¥g£l cnyhf§fis

mGj¤j¤Â‰Fc£gL¤Jjš.

fh¥gç‹

cnyhf¡fyitfŸ

g©òfŸ,fyitahf¡

fhuz«

ga‹fŸ

äjis(Cu,Zn) gsgs¥òmÂf«,cU¡»

th®¡f¤jFªjJ,

f«ÃahfÚ£lyh«,jflhf

mo¡fyh«.

ä‹Ïiz¥ò

bghUŸfŸ

gj¡f§fŸ,my§fhu¥

bghUŸfŸ,rikaš

gh¤Âu§fŸ.

bt©fy«( Cu,Sn,Zn ) fodkhdJ,gsgs¥ghF«

j‹ikÍilaJ.

ÁiyfŸ,ehza§fŸ,

miH¥òkâfŸ.

J¥gh¡»bt©fy«

(Cu,Zn,Sn,Pb)fodkhdJ,th®¡F«

j‹ikaJ.

MÍj§fŸ,ngh®¤

jsthl§fŸ.

b#®k‹btŸë

(Cu,Zn,Ni)fodkhdJ,gsgs¥ghF«

j‹ikaJ.

my§fhu¥bghUŸfŸ

brŒa.

12.7.2.fh¥gç‹cnyhf¡fyitfŸ

mYäåa¤Â‹

cnyhf¡fyitfŸ

g©òfŸ,fyitahf¡

fhuz«

ga‹fŸ

oÍuYä‹

(Al,Mg,Mn,Cu )nyrhdJ,tèikahdJ,

mç¥ig¤jL¥gJ.

ékhd¤Â‹f£lik¥Ãš

ga‹gL»wJ.

bk¡dhèa« (Al,Mg ) nyrhdJ,tèikahdJ,

vëšmç¡f¥glhjJ.

ékhd¤Â‹f£lik¥Ãš,

m¿éašcgfuz§fëš.

12.7.3.mYäåa¤Â‹cnyhf¡fyitfŸ

nt

Âæ

aš

208

12.7.4.ÏU«Ã‹cnyhf¡fyitfŸ

ÏU«Ã‹cnyhf¡

fyitfŸ

g©òfŸ,fyitahf¡

fhuz«

ga‹fŸ

JU¥Ão¡fhjv~F

(Fe,C,Ni,Cr)gsgs¥ghdJ,mç¥ig¤

jL¥gJ,ÏGéirmÂf«.

gh¤Âu§fŸ,bt£L«

fUéfŸ,thfd

cÂçghf§fŸã¡fšv~F

(Fe,C,Ni)fodkhdJ,vëš

mç¡f¥glhjJ,ÛŸéir

mÂf«.

f«ÃfŸ,ékhd¤Â‹

cÂçghf§fŸ,cªÂfŸ.

l§°l‹v~F

(Fe,W,C)äf¡fodkhdJ,

mç¥ig¤v®¥gJ.

ntfkhfÏa§F«

vªÂu§fë‹

cÂç¥ghf§fŸ

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

cnyhf mçkhd« v‹gJ

ä‹ntÂéidãfœthF«.tëk©ly

khR¡fëš cŸs fh®gD«, ÏU«ò

ne®ä‹KidahfΫ,fh®g‹v®ä‹

KidahfΫ khW»wJ. fh‰¿š c.s

fçaäythÍÚçšfiuªJfh®nghå¡

mäykhf(H2CO3) khW»wJ.Ï›täy«

ä‹gFëahf¢brašgL»wJ.

12.8cnyhf§fë‹mçkhd«

tëk©ly¤ÂšcŸsM¡ì#‹, <u¡fh‰Wk‰W«khR¡fshšÁycnyhf§fŸ

gsgs¥igÏHªJ,ÁijÍ«ãfœé‰Fmçkhd«v‹WbghUŸ.Ï›tçkhd¤Â‹nghJ

cnyhf«,cnyhf¢nr®kkhftëk©ly¤Jl‹elªjntÂéidfshškh¿éL«.

Ú®

JU

ÏU«ò

O2Fe2+

ÏU«òJUÃo¤jš

ä‹ntÂéidfŸÑœ¡f©lthW

Fe → Fe2+ + 2e_

O2 + 2H2O + 4e_ → 4OH-

Fe2+maå, Fe3+ maåahf

M¡ì#‹V‰wkil»wJ.

Fe2+maå, Fe3+ maåÍl‹

éidòçªJ ~bgç¡

i A £ u h ¡ i r i l ( F e ( O H ) 3 ) cUth¡F«.

ÏJÚnu¿aÏU«ò(III)M¡irlhf

khW«. ÏJnt JU(Fe2O3.xH2O) vd¥gL«.

cnyhf mçkhd¤ij¤jL¡F«KiwfŸt©z¥ó¢RóRjš

cnyhf¥ gu¥Ãš óÁL« t©z¥

ó¢R¡fŸ fh‰W k‰W« <u¥gj¤ij

beU§félhkšjL¡»‹wJ.

v©bzŒk‰W«gir¥ó¢RfŸ

cnyhf¥ gu¥Ãš óÁL« v©bzŒ

k‰W« gir¥ ó¢R¡fŸ fh‰iwÍ«,

<u¥gj¤ijÍ« beU§élhkš

jL¡»‹wd.

209

myF-12

jåk§fë‹Mt®¤jdtif¥ghL

cnyhf¡fyitah¡fš

k‰w cnyhf§fSl‹ nr®ªJ

cUthF« cnyhf¡ fyitfshš

mçkhd«jL¡f¥gL«.

v.fh.JU¥Ão¡fhjv~F

ehfKyh«óRjš

ÏU«Ã‹ÛJJ¤jehf«ä‹Kyh«

óRtj‰FehfKyh«óRjšv‹Wbga®.

ÏJ JU¥Ão¤jiy jL¡f«. Ï«Kyh«

óRjyhš J¤jehf¡ fh®gnd£ v‹w

ghJfh¥ò¥gly«Ïj‹nkšcUth»wJ.

ÏJmçkhd¤ij¤jL¡»wJ.

braš 12.2

u¥g® j¡if bghW¤j¥g£l 3 nrhjid¡

FHhŒfëš A, B,C v‹W« x£L¤ jhŸfis

x£oit¡fΫ. x¤j msΟs xU

n#ho Mâfis x›bthU FHhŒfëš

vL¤J¡bfhŸsΫ.

A nrhjid¡ FHhæš rhjhuz ÚU«, B

nrhjid¡ FHhæš bfh¡fit¡f¥g£l

ÚUl‹ l®g©il‹ v©bzÍ« C

nrhjid¡FHhæš Úu‰w CaCl2 vL¤J¡bfh©L, eilbgW« kh‰w§fis Áy

eh£fŸbjhl®ªJftå¡fΫ.

nrhjid¡ FHhŒ Aæš cŸs MâfŸ JU¥Ão¤JŸsd. B,C æš

cŸsMâfŸ kh‰w« VJ« Ïšiy. Aæš cŸsMâfŸ, fh‰W k‰W« Úuhš

Md ntÂéidæš JU goªJŸsJ. Bæš cŸs Mâfis v©izahš

NœªJŸsjhšfh‰¿‹bjhl®Ã‹¿¥nghdJ.

CæšcŸsMâfisÚu‰wfhšÁa«FnshiuLNœªjikahš<u«KGJ«

c¿Šr¥g£LŸsJ,ÏjdhšJU¥Ão¤jšjL¡f¥gL»wJ.

JUÃo¤jY¡fhdãgªjizfŸ

ä‹Kyh«óRjš

xU cnyhf¤ij k‰bwhU

cnyhf¤Â‹ nkš ä‹rhu¤Â‹ _«

óRtj‰F ä‹Kyh« óRjš v‹W

bga®. Ï«Kiw mçkhd¤ÂèUªJ

ghJfh¥gë¡F«.gsgs¥igmÂfç¡F«.

j‹mêÎghJfh¥ò

ÏU«Ã‹ nkš óÁL«nghJ j‹

mÂf éid brašÂwdhš tëk©ly

thÍ¡fSl‹ bk¡ÜÁa« éidòçªJ

ÏU«ig¥ghJfh¡»wJ.

kÂ¥ÕL

gFÂm

1.eÅdjåktçirm£ltizæšbjhl®fS«,bjhFÂfS«cŸsd.tçirfS«,bjhFÂfS«

Kiwna

m)»ilk£lbjhl®fŸ,br§F¤JtçirfŸ(bjhFÂfŸ).

M)br§F¤J¥tçirfŸ(bjhFÂfŸ)»ilk£lbjhl®fŸ.

2._‹whtJtçiræš8jåk§fŸcŸsd.mt‰¿šv¤jidmnyhf§fŸcŸsd?

nt

Âæ

aš

210

3. mid¤J¡ fçk¢ nr®k§fS¡F« mo¥gilahd jåk« ------ bjhFÂæš cŸsJ.

(14tJbjhFÂæš/15tJbjhFÂæš)

4.jhJéèUªJ cnyhfkhdJ yhgfukhdjhf Ãç¤bjL¡f¥gL»wJ. mYäåakhdJ

gh¡i[£oèUªJÃç¤bjL¡f¥gL»wJ.ÏJ----vdmiH¡f¥gL»wJ.(jhJ/fåk«).

5.j§f« v‹w jåkkhdJ nr®kkhf »il¥gJ Ïšiy. ÏJ fh‰W mšyJ ÚUl‹ éidòçtJ

Ïšiy.ÏJ------ãiyæšcŸsJ.(jå¤jãiy/nr®ªjãiy)

6.cWÂ¥gL¤Jjš: fh¥g® gh¤Âu§fis öŒik¥gL¤j¥gléšiy våš g¢ir ãw gok«

njh‹W»wJ.fhuz«: Ϫj¥gok¤Â‰fhdfhuz«fhujhäufh®gnd£.

m)cWÂ¥gL¤Jjšfhuz«Ïu©L«rç.M)cWÂ¥gL¤Jjšrçfhuz«rçašy.

7.rš~igLjhJitml®¥Ã¡f¥ga‹gL«Kiw-------(Eiuäj¥òKiw/òép®¥òKiw)

8.ÏU«ò cnyhf¥ gu¥Ã‹ ÛJ ntW cnyhf¤ij¥ óRtjhš JU¥Ão¤jèš ÏUªJ jL¡fyh«.

Ϫj ÏU«Ã‹ ÛJ J¤jehf¤ Jfis bkšèajhf óÁdhš mj‰F ------ v‹W bga®.

(J¤jehfKyh«óRjš/t©z¥ó¢Rmo¤jš/v®KidghJfh¤jš)

9.vªjcnyhf«ghjur¤Jl‹nr®ªjhY«mj‰FÏur¡fyitv‹Wbga®.g‰Fêfismil¥gj‰F

ga‹gL«Ïur¡fyit-------(Ag-SnÏur¡fyit/Cu-SnÏur¡fyit)

10.cWÂ¥gL¤Jjš

bj®ik£g‰wit¥ghåšmYäåa¤Jl‹Fe2O3 ga‹gL»wJ.

fhuz«

mYäåa¤öŸxUtèikahdxL¡F«fhuâ.

fhuz«cWÂ¥gL¤Jjiyés¡F«tifæšrçahfcŸsjh?

gFÂÏ

11.ÏU«òJU¥Ão¥gJthiytoÚçšel¡Fkh?c‹gÂY¡fhdfhuz¤ij¡TW.

12.mYäåaM¡irilfçbfh©LxL¡F«KiwæšmYäåacnyhf¤ijV‹bgwKoahJ?

13.ÏU«òml®HClk‰W«ml®H2SO4 cl‹éidòç»wJ.Mdhšml® HNO3cl‹éidòçtJ

Ïšiy.rçahdfhuz¤Jl‹c‹éiliavGJf.

14.mYäåa cnyhf¡ fyit, th®Âæ‹ ghf§fŸ jahç¡f¥ ga‹gL»wJ. mj‰fhd

fhuz§fis¡TwΫ.

51.Xv‹wbtŸëngh‹wbt©ikãwcnyhf«M¡ì#Dl‹nr®ªJY-I¤jU»wJ.ÏnjY v‹w

nr®kkhdJ X-ÚuhéÍl‹éid òçÍ«nghJ iA£u#id btëæ£L »il¡»wJ. X k‰W«

Y-I¡f©LÃo.

nkY«mÂf«m¿tj‰F

ò¤jf«

1. Text Book of Inorganic chemistry – P.L. Soni S.Chand PublishersÏizajs§fŸ

http://www.tutorvista.com.

fh®gD«mj‹

nr®k§fS«

myF 13ntÂæaš

nt

Âæ

aš

212

K L

fh®gå‹ vy¡£uh‹ mik¥ò: K = 2, L = 4 mjhtJ ‘K’M‰wšk£l¤Âš 2

vy¡£uh‹fS« mL¤JŸs ‘L’ M‰wš

k£l¤Âš 4 vy¡£uh‹fS« cŸsd.

Ϫeh‹F vy¡£uh‹fŸ fh®gå‹

ÏizÂwidÍ« éidÂwidÍ«

Ô®khå¡»‹wd.fh®gå‹bjhFÂ: IVA

mšyJ(bjhFÂ14).

m¿Kf«

fh®gå‹¿, vªj cæçdK«

cæ®thHÏayhJ.kåjå‹clyik¥ò

fh®g‹ nr®k§fshš MdJ. fh®g‹

xU mnyhfkhF«. Ïa‰ifæš

itukhfΫ,»uhig£lhfΫöatoéš

»il¡»‹wJ.vçbghUŸfŸvçÍ«nghJ

mt‰¿š cŸs fh®g‹ fh‰¿š cŸs

M¡ì#Dl‹ éidòçªJ fh®g‹il

M¡irlhfkhW»wJ.òéæšcŸsjhtu

k‰W« éy§»d§fë‹ thœ¡ifia¤

Ïa¡»L« ÂwÎnfhš fh®g‹ MF«.

gl«13.1fh®gå‹vy¡£uh‹mik¥ò:

gl«13.2fh®g‹nr®k§fë‹mik¥òfŸ

F¿pL : C

mQv© : 6

mQãiw : 12

ÏizÂw‹ : 4

13.fh®gD«mj‹nr®k§fS«

Mfnt fh®gå‹ ntÂæaiy thœé‹

ntÂæaš v‹W miH¡fyh«. fh‰W,

jhtu«, éy§»d«, k© Ït‰¿‹ _

ykhf fh®g‹ vëa k‰W« Á¡fyhd

éidfë‹ _ykhf guÎjiy fh®g‹

RH‰Áv‹»nwh«.

13.1fh®gå‹nr®k§fŸ

19 M« ü‰wh©o‹ Jt¡f¤Âš,

m¿éaš m¿P®fŸ fh®gå‹

nr®k§fis ÏUtifahf¥ Ãç¤jd®.

mit fåknr®k§fŸ (cæu‰w

bghU£fëèUªJ »il¡F« fh®gå‹

nr®k§fŸ) fçk nr®k§fŸ (cæUŸs

bghU£fëèUªJ »il¡F« fh®gå‹

nr®k§fŸ)v‹gdMF«.

ÏU¥ÃD« tif¥gL¤jè‹

KiwahdJ nAhyç‹ bjhF¥òKiw¡

f©LÃo¥Ã‰F ÃwF kh‰w¤Â‰F

cŸshdJ.

213

myF-13

fh®gD«mj‹nr®k§fS«

13.2.fçkntÂaiy¥g‰¿aj‰fhy¤Jés¡f«

fçk ntÂæaš v‹gJ iA£nuhfh®g‹fS« mj‹ tê¥bghUŸfS«

bfh©l fçknr®k§is¥g‰¿ étç¡F« ntÂæaš MF«. ÏJ fçk nr®k§fë‹

Ãiz¥òfisÍ«,cUth¡F«KiwfisÍ«,Áw¥ÃašòfisÍ«,bt›ntWJiwfë‹

Ït‰¿‹ga‹ghLfisÍ«TW«ÃçthF«.

gl«13.3fh®gå‹vy¡£uh‹mik¥ò: gl«13.4fh®gå‹vy¡£uh‹mik¥ò:

thœé‹ntÂæaš

thG« všyh cæçd§fS«, fh®g‹ mQ¡fshš Mdit. Ïj‹bghUŸ

cæçd§fë‹ f£lik¥ò fh®g‹ mQ¡fshš Mdit v‹gnj. Ϫjf fh®g‹

mQ¡fŸÃwmQ¡fSl‹nr®ªJ,òéthœcæçd§fë‹thœit¤Ô®khå¡»‹wd.

Mfnt,fh®gå‹ntÂæaiythG«ntÂæašv‹wiH¡fyh«.

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

fçk ntÂæaš

fçk ntÂæaš v‹gJ thœtdt‰nwhL bjhl®òila

brhšyhF«.Ï¢brhšiyKj‹Kjèš ga‹gL¤Âat® RÅl‹

eh£il¢nr®ªjntÂæašm¿P®bg®Áèa°Mth®.ÏU¥ÃD«,

b#®kåia¢ nr®ªj ntÂæaš m¿P® nAhy® v‹gt®

mnkhåa«rand£Lv‹wfåknr®k¤ÂèUªJ,ôçahv‹w

fçk nr®k¤ij Kj‹Kjèš nrhjid¢ rhiyæš jahç¤j

ãfœÎ bg®Áèaì‹ Ï‹¿aikah éir¡ bfhŸifia

m®¤jk‰wjhfM¡»é£lJ. ~Ãbuoç¡nAhy®

b#®khåaéŠPhå

nt

Âæ

aš

214

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

äféiyca®ªjitukhdJgof

òwnt‰Wik tot« bfh©l fh®g‹

MF«.nfh»®itukhdJ105nfu£

itu« MF« (21.68 »uh«). Ïij¡

»H¡»ªÂa f«bgåah® if¥g‰¿,

Ãç£lå‹ mu©kid¡ »ßl¤Âš

g¤JŸsd®. rhjhud fçahdhY«,

éiyk¥Úyh nfh»®

itukhdhY«,fh®gå‹òwnt‰Wik

tot§fns v‹w c©ik itukhf

xëU«c©ika‹nwh!

bkUnf‰w¥g£litu«

13.3.fh®g‹k‰W«mj‹

nr®k§fëšcŸs

Ãiz¥òfŸ

fh®gå‹mQv©6.

»s®Îwh ãiyæš fh®gå‹

vy¡£uh‹ mik¥ò 1S2 2S2 2P2.

btëM‰wš k£l¤Âš 4 vy¡£uh‹fŸ

ÏU¥gjhš, fh®gå‹ ÏizÂw‹ 4.

ÏJkªjthÍé‹vy¡£uh‹mik¥ig¥

bgWtj‰F eh‹F vy¡£uh‹fis

ÏHªJ C4+ maåahf khwnt©L«

mšyJeh‹Fvy¡£uh‹fisV‰WC4 - maåahfkhwnt©L«.

m) fh®g‹ eh‹F vy¡£uh‹fis

V‰W C4 – vD« vÂ®ä‹ maåahf

khWtJäf¡fod«.Vbdåšfh®gå‹

mQ¡fUéš cŸs 6 ònuh£lh‹fshš

10 vy¡£uh‹fis <®¤J it¤J¡

bfhŸsKoahJ. (mjhtJ mÂfKŸs 4

vy¡£uh‹fis)

M) fh®g‹ eh‹F vy¡£uh‹fis

ÏHªJ C4+ vD« ne®ä‹ maåahf

khWtJ« äf¡fod«. Vbdåš

eh‹F vy¡£uh‹fis¡ fh®g‹

mQéèUªJ Ú¡»l äf mÂf M‰wš

njit¥gL»wJ. ÏWÂæš fh®g‹

mQ¡fUéš cŸs 6 ònuh£lh‹fŸ

vŠÁÍŸs2vy¡£uh‹fisk£L«<®¤J

it¤ÂU¡F«ãiyV‰gL«.

Ï¢Á¡fiy¤ Ô®¡f jdJ 4 Ïiz

Âw‹ vy¡£uh‹fŸ _y« fh®g‹

mQthdJk‰wmQ¡fSl‹g§Ñ£o‹

_y«Ãiz¥igcUth¡F»‹wJ.

btëk£l¤Âš cŸs eh‹F

vy¡£uh‹fŸ _y« eh‹F rf¥

Ãiz¥igV‰gL¤J«fh®g‹mQé‹

jå¤j‹ikia fh®gå‹ eh‰Ãiz¥ò

v‹wiH¡»nwh«.

xU _y¡TW Û¤njåš (CH4)

H

H

H H

C

Ãiz¥òwhjn#hovy¡£uh‹fis¡

F¿¥gjhF«.

cŸs xU fh®g‹ mQΫ, eh‹F

iA£u#‹mQ¡fS«, eh‹F rftY¥

Ãiz¥òfshšÏizªJŸsd.

gl«13.3.fh®g‹nr®k§fë‹mik¥òfŸ

215

myF-13

fh®gD«mj‹nr®k§fS«

13.4.òwnt‰Wiktot§fŸ

fh®gå‹òwnt‰Wik¤njh‰w«

x¤j ntÂ¥g©ò«, ntWg£l

Ïa‰g©ò«, bfh©l xU jåk¤Â‹

x‹W¡F nk‰g£l njh‰w§fns

òwnt‰Wik¤njh‰w§fshF«.

fh®g‹ _‹W éj òwnt‰Wik

tot§fis¡bfh©ljhF«.mitgof

tot«cŸsit(itu«,»uhig£L),gof

tot«m‰wit (ãy¡fç,ku¡fç)k‰W«

~òšèß‹MF«.

ituK«, »uhig£L« fh®gå‹

gofòwnt‰Wik tot§fŸ. Ïit

Ãiz¥Ã‹ j‹ik bghW¤J

ntWgL»‹wd.

itu¤Âš cŸs x›bthU fh®g‹

mQΫk‰weh‹Ffh®g‹mQ¡fSl‹

Ãiz¥ò‰W, fodK¥gçkhdmik¥ig

cUth¡F»‹wJ.

»uhig£oš cŸs x›bthU

fh®g‹ mQΫ k‰w _‹W fh®g‹

13.5.fh®gå‹Ïa‰g©òfŸ

xU fh®g‹ k‰w fh®g‹fSl‹

nr®ªJ r§»è¤ bjhl® rf¥Ãiz¥ig

cUth¡F« j‹ikia Ra rf¥Ãiz¥ò

cUthjš v‹»nwh«. fh®gå‹ Ïiz

Âw‹ eh‹F v‹gjhš ÏJ eh‹F k‰w

fh®g‹mQ¡fSl‹nr®ªJÃiz¥ig

cUth¡fKo»wJ.

M¡ì#‹, iA£u#‹, ie£u#‹,

ršg®,Fnshç‹k‰W«Ãwjåk§fSl‹

nr®ªJ fh®g‹ gšntW ãiy¤j

nr®k§fiscUth¡F»‹wJ.

Ϫãiy¥ò¤ j‹ik¡F¡ fhuz«

fh®g‹ mQé‹ Á¿a msΫ,

gl«13.4itu¤Â‹mik¥ògl«13.6~òšèß‹ gl«13.7fhšgªJ

mQ¡fSl‹ xnu js¤Âš

Ãiz¥ò‰W mW§nfhz mL¡Ffis

cUth¡F»wJ. m›tL¡FfŸ

th©l®thš°éirædhšÃiz¥ò‰W

äUJ¤j‹ikiac©lh¡F»wJ.

»uhig£ mnyhfkhF«. Mdhš

j‹ Ãiz¥òwh vy¡£uh‹fŸ _y«

ä‹rhu¤ij¡fl¤J«j‹ikaJ.

fh®gå‹k‰bwhUòwnt‰Wiktot«

~òšèß‹ MF«. ÏJ fhšgªJ toéš

60 fh®g‹ mQ¡fis¡ bfh©ljhf¡

fhz¥gL« (C – 60). ÏJ ínahblÁ¡

Féªj Tiwæ‹ mik¥ig ngh‹W

cŸsJ. Ïij cUth¡»at® mbkç¡f

Á‰Ãg¡äå°l®~òšy®.Mth®.mt®

bgauhnynaÏ›tik¥ghdJg¡äå°l®

~òšèß‹v‹wiH¡f¥gL»wJ.

th©l®thš°éir

gl«13.5.»uhig£mik¥ò

nt

Âæ

aš

216

13.6.ntÂ¥g©òfŸ

fh®gD« mj‹ nr®k§fS« M¡ì#Dl‹ éidòçªJ fh®g‹ilM¡irL,

bt¥g«k‰W«xëah‰wiy¤jU»‹wd.

v.fh. C + O2 CO2 + bt¥g«+xëah‰wš

CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O + bt¥g«+xëah‰wš

C2H5OH + 2O2 2CO2 + 3H2O + bt¥g«+xëah‰wš

fh®gå‹ nr®k§fŸ, M¡ì#nd‰¿æ‹ _y« M¡ì#nd‰w« milªJ

fh®gh¡ìè¡mäy§fiscUth¡F»‹wd.

v.fh. CH3CH2OH KMnO4

CH3COOH v¤jdhš M¡ì#nd‰w« v¤jdhæ¡mäy«

ãiwÎwhiA£nuhfh®g‹fŸã¡fšmšyJgnyoa«éidô¡»æ‹K‹åiyæš

iA£u#nd‰w«mil»‹wd.

H2 v.fh. CH2 = CH2 CH3 - CH3

<¤Ô‹ Ni <¤nj‹fh®gå‹ nr®k§fŸ, Nça btë¢r¤Â‹ K‹åiyæš gÂÄ£L éizfis

ãfœ¤J»‹wd.

v.fh.Û¤nj‹gÂÄ£LéidòçªJbt›ntWéisbghU£fiscUth¡F»wJ.

MšfAhš ngh‹w fh®gå‹ nr®k§fŸ nrhoa¤Jl‹ éidòçªJ H2 thÍit

cUth¡F»‹wJ.

v.fh. 2CH3CH2OH + 2Na 2CH3CH2ONa + H2

g§»l¥bg‰w vy¡£uh‹ n#hofis¤ j‹ mQ¡fUnthL g‰¿¡ bfhŸStjhY«

MF«.

fh®gå‹ nr®k§fŸ kh‰¿a¥g©òfŸ bg‰WŸsd: xnu _y¡TW thŒ¥ghL«,

bt›ntW f£lik¥ò«, bt›ntW g©òfS« bfh©l Ïu©L mšyJ Ïu©o‰F

nk‰g£lnr®k§fnskh‰¿amik¥òfshF«.

v.fh. C2 H6 O v‹w_y¡TWthŒ¥ghošv¤jdhY«(C2 H5 OH)ilbk¤Âš<jU«

(CH3-O-CH3 )kh‰¿amik¥òfshF«.

fh®gå‹ nr®k§fŸ rf¥Ãiz¥ig¥ bg‰wikahš Fiwªj cUF ãiyÍ«,

Fiwªj bfhÂãiyÍ« bg‰WŸsd. ntÂéid ãfG«nghJ fh®gå‹ nr®k§fŸ

éidgLbghU£fëš giHa Ãiz¥òfis K¿¤J éidéis bghU£fëš

òÂaÃiz¥òfiscUth¡F»‹wd.

fh®gå‹nr®k§fëšvëšg‰¿vçtd.

217

myF-13

fh®gD«mj‹nr®k§fS«

13.7.gotçir

gotçirv‹gJxUbghJthd_y¡TWthŒ¥gh£il¡bfh©L,xnubjhFÂ

mšyJ xnu tifæš cŸs fçk nr®k§fis¡ F¿¥gjhF«. x¤j ntÂ¥g©òfŸ

bfh©l Ï¢nr®k§fis¡ F¿¥gjhF«. x¤j ntÂ¥g©òfŸ bfh©l Ï¢nr®k§fŸ

CH2 v‹wbjhFÂahšntWgL«.v.fh.xUiA£nuhfh®gDl‹CH2 v‹wbjhFÂia¢

nr®¡F«nghJmj‰FmL¤jca®v©iz¤jh§»aiA£nuhfh®g‹cUth»wJ.

CH4 + CH2 C2H6

Û¤nj‹ <¤nj‹

mJnghyxUiA£nuhfh®gåèUªJCH2 bjhFÂiaÚ¡F«nghJmj‰FKªija

Fiwªjv©iz¤jh§»aiA£nuhfh®g‹cUth»wJ.

v.fh. C4H10 – CH2 C3H8

Ãô£nl‹ ònuhng‹

13.7.1gotçirfë‹Áw¥ÃašòfŸ

gotçiræš cŸs mL¤jL¤j cW¥òfŸ CH2 v‹w bghJ é¤Âahr¤jhY«

_y¡TWãiw14amuv‹wmyfhY«ntWgL»‹wd.

gotçiræš cŸs mid¤J nr®k§fS« xnutif¤ jåk§fisÍ«, éid¤

bjhFÂfisÍ«bg‰¿U¡F«.

gotçiræš cŸsmid¤J cW¥òfisÍ«, xnu bghJthŒ¥gh£odhš F¿¥Ãl

ÏaY«.

v.fh. mšnf‹=CnH2n+2

mšÑ‹=CnH2n

mšif‹=CnH2n-2

_y¡TWãiwæ‹mÂfç¥ig¥bghW¤JcW¥òfë‹Ïa‰g©òfŸxUxG§fhd

KiwæškhW»‹wd.

všyh¢nr®k§fS«,x¤jntÂéidfëš<LgL»‹wd.

všyh¢nr®k§fisÍ«,xUbghJthdKiwæšjahç¤ÂlKoÍ«.

v.fh. CH3Br + KOH CH3OH + KBr (Ú®¤j)

C2H5Br + KOH C2H5OH + KBr (Ú®¤j)

13.8.gotçiræ‹K¡»a¤Jt«

1.gotçircW¥Ãd®fë‹g©òfis¤jahç¡f¥gLK‹dnuô»¡fKoÍ«.

2.nt¢nr®k§fis¥g‰¿aKiwahdMŒé‰FgotçirtêtF¡»wJ.

3.xUFL«g¤ÂšcŸsvªjegç‹g©igÍ«mj‹KjšcW¥Ãdç‹g©ÃèUªJ

ã®zæ¡fKoÍ«.

nt

Âæ

aš

218

13.9.iA£nuhfh®g‹fŸ

Ïit,fh®gD«,iA£u#D«bfh©l

fçknr®k§fŸMF«.Ït‰iwãiwΉw

k£L«ãiwÎwhiA£nuhfh®g‹fŸvd

ÏUtifahf¥Ãç¡fyh«.

13.9.1(m) ãiwΉw iA£nuh

fh®g‹fŸ(mšnf‹fŸ)

bghJthŒ¥ghL=CnH2n+2 Ëbdh£L

-na‹ Ïit fh®g‹ - fh®gD¡F

Ïilæš x‰iw¥ Ãiz¥ò bfh©l

fçk nr®k§fshF«. Ïit ghuhËfŸ

vd K‹d® miH¡f¥g£lit (y¤Ô‹

bkhêæš :Á¿aft®¢ÁéirÍŸsv‹W

bghUŸ) Ïit äf¡Fiwªj mséš

ntÂéidòçÍ« j‹ik bfh©ljhš,

m¥bgauhšmiH¡f¥gL»‹wd.

IUPAC Kiw¥go mšnf‹fŸ

v‹wiH¡f¥gL»‹wd. (fh®gå‹

v©â¡ifia¡ F¿¡F«

mo¥gil¢ brhšYl‹ - na‹

v‹w Ëbdh£Lbfh©L bgaiu¥

bgW»‹wd.

bjhlçšcŸs bt›ntW eg®fis¡

Ñœf©lthWm£ltiz¥gL¤jyh«.

thŒ¥ghLbghJ¥

bga®

IUPAC bga®

CH4

CH3CH3

CH3CH2CH3

CH3CH2CH2CH3

Û¤nj‹

<¤nj‹

ònuhng‹

n-Ãô£nl‹

Û¤nj‹

<¤nj‹

ònuhng‹

Ãô£nl‹

13.9.2.(M)ãiwÎwhiA£nuhfh®g‹fŸ

Ï›tifiA£nuhfh®g‹fëš ,

fh®gD¡F«, fh®gD¡F« Ïilna

Ïu£il¥Ãiz¥ò mšyJ fh®gD¡F«,

fh®gD¡Fäilæš K¥Ãiz¥ò

ÏU¡F«. Ït‰iw mšÑ‹fŸ k‰W«

mšif‹fŸvdÏUtif¥gL¤jyh«.

13.9 (i)mšÑ‹fŸ (bghJthŒ¥ghL : CnH2n, Ëbdh£L: -p‹)

iA£nuhfh®g‹fëš fh®gD¡F«,

fh®gD¡F«ÏilæšÏu£il¥Ãiz¥ò

bfh©lit mšÑ‹fŸ

v‹wiH¡f¥gL«. Ït‰¿‹ bghJ

thŒ¥ghLCnH2n. ÏitxĥËfŸv‹W

K‹d®miH¡f¥g£ld.

(»nu¡f bkhêæš: xÄÕ‹ (v‹w

brhš v©bzia cUth¡F»w) v‹W

bghUŸ. VbdåšÏ¡FL«g¤ÂšcŸs

Fiwba©â¡if fh®gid¡ bfh©l

eg®fŸ FnshçDl‹ éidòçªJ

v©bzŒ ngh‹w bghU£fis

cUth¡FtjhšÏ¥bga®tªjJ. IUPAC

Kiwæš, mšÑ‹ v‹wbgauhdJ.

mj‰F¤ bjhl®òila mšnfåš –

na‹ v‹ ËÏiu£il –p‹ v‹W

bghU¤ÂajhštªjJ.

CH3 – CH3 H2C = CH2

<¤nj‹ <¤Ô‹

mÂf¡fh®g‹v©â¡ifbfh©l

MšÑ‹fëš1,2,3,4,…..v‹wv©fshš,

gl«13.8ònuhä‹nrhjid

(ÏlJ)ãwkh‰w«Ïšiy-ãiwΉwiA£nuhfh®g‹

(tyJ)ãw«kiwªjJ-ãiwÎwhiA£nuhfh®g‹

219

myF-13

fh®gD«mj‹nr®k§fS«

(ii)mšif‹fŸ(bghJthŒ¥ghL: CnH2n-2 Ëbdh£L:mŒ‹)

iA£nuhfh®g‹fëš, fh®gD¡F«, fh®gD¡Fäilæš K¥Ãiz¥ò

bfh©litmšif‹fŸ vd¥gL«. mšÑå‹ têKiwia¥ Ëg‰¿ mšif‹fŸ

bgaçl¥gL»‹wd.mšnfå‹-na‹v‹wËbdh£LÚ¡f¥g£Lmšifå‹-na‹

v‹wËbdh£LbghU¤j¥gL»wJ.mÂffh®g‹bfh©leg®fëš1,2,3,4….v‹w

v©fshš K¥Ãiz¥Ã‹ Ïl¤ij¡ F¿¥Ãl nt©L«. Ï›bt©, m¢nr®k¤ij¡

F¿¡F«bgaç‹gFÂahfÏU¡fnt©L«.

mšifŒ‹ bghJ¥bga® IUPAC bga®

HC ≡ CHH3C – C ≡ CHH3C – C ≡ C – CH3H3C - CH2 – C ≡ CH

mÁ£oÄ‹

bk¤ÂšmÁ£oÄ‹

ilbk¤ÂšmÁ£oÄ‹

v¤ÂšmÁ£oÄ‹

<¤ij‹

òbuh¥ig‹

2-Ãô£il‹

1-Ãô£il‹

13.10.éidbrašbjhFÂ

xUnr®k¤Â‹Áw¥ò¥g©òfS¡F¡fhuzkhdX®mQmšyJmQ¡fsl§»a

bjhFÂnam¢nr®k¤Â‹éidbrašbjhFÂahF«.xUfçk¢nr®k¤Â‹ntÂ¥

g©òfŸmid¤J«mj‹éidbrašbjhFÂahš ã®zæ¡f¥gL»‹wd, k‰W«

m¢nr®k¤Â‹Ïa‰Ãašg©òfŸ_y¡T¿‹vŠÁagFÂahšã®zæ¡f¥gL»‹wd.

v.fh. MšfAhš⇒ –OH Ñ£nlh‹⇒ C= O MšoiAL⇒– CHO fh®gh¡ìè¡mäy«⇒ – COOH

13.10.1éidbrašbjhFÂæ‹mo¥gilæšfçk¢nr®k§fë‹tifghL

1 MšfAhšfŸ -OH bjhFÂia éid¢ brašbjhFÂahf bg‰WŸsfh®g‹ nr®k§fŸ MšfAhš vd¥gL«. MšfAhš v‹w fçk¢ nr®k§fëš -OH bjhFÂahdJ mšifšbjhFÂÍl‹ Ïiz¡f¥g£LŸsJ.Ïj‹bghJthd

thŒ¥ghL R-OH, Ïš R-v‹gJ mšifš bjhFÂ, -OH -v‹gJ éid braš

bjhFÂ.MšfAhšfë‹ IUPACbgauhdJ,MšnfåšcŸs(Alkane) ‘-e’ v‹w

vG¤Â‰FgÂyhf-ol (Mš)nr®¥gjhš»il¡»wJ.vdntMšfAhšfŸmšfdhš

vdmiH¡f¥gL»‹wd.

Ïu£il¥Ãiz¥Ã‹Ïl¤ij¡F¿¥Ãlnt©L«.Ï›bt©,m¢nr®k¤ij¡F¿¡F«

bgaç‹gFÂahfÏU¡fnt©L«.

mšÑ‹ bghJ¥bga® IUPAC bga®

CH2 = CH2CH3CH = CH2CH3CH2 CH = CH2CH3CH = CHCH3

v¤ÂÄ‹

òbuh¥Ãè‹

a- Ãô£oÄ‹

b- Ãô£oÄ‹

<¤Ô‹

ònuh¥Õ‹

Ãô£– 1 –p‹Ãô£– 2 –p‹

nt

Âæ

aš

220

_y¡TWthŒ¥ghL bghJ¥bga® IUPAC bga®

CH3 OH bk¤ÂšMšfAhš bk¤jdhš

CH3 CH2OH v¤ÂšMšfAhš v¤jdhš

CH3 CH2 CH2OH n-ònuh¥išMšfAhš 1-ònuh¥gdhš

CH3 CHCH2 CH3 | OH

Inrhònuh¥igšMšfAhš 2-ònuh¥gdhš

CH3CH2 CH2 CH2 OH n-Ãô£ilšMšfAhš 1-Ãô£ldhš

CH3CH CH2 OH | CH3

InrhÃô£ilšMšfAhš 2-bk¤Âš1-ònuh¥gdhš

2.MšoiALfŸ

MšoiALfŸv‹gJ-CHObjhFÂiabfh©lfh®g‹nr®k§fshF«.Ïš

-CHO bjhFÂ X® Mšifš bjhFÂÍlndh mšyJ iA£u#Dl‹ mQÎlndh

Ïiz¡f¥g£LŸsJ.MšoiALfë‹bghJthŒghLR-CHOMF«.ÏšR-v‹gJ

Mšifš bjhFÂ mšyJ iA£u#‹mQ. -CHO v‹gJ éid braš bjhFÂ.

MšoiAo‹ IUPAC bgauhdJMšnfåš cŸs (alkane)- e v‹w vG¤Â‰F

gÂyhf-al (Vš) v‹W KoÍ«vG¤J¡fis¢nr®¤J¥bgw¥gL»wJ.vdnt,ÏJ

mšfndšvd¥bgaçl¥gL»wJ.

_y¡TWthŒ¥ghL bghJ¥bga® IUPAC bga®

HCHO gh®khšoiAL bk¤jndš

CH3CHO mÁ£lhšoiAL v¤jndš

CH3 CH2CHO ònuh¥ÃadhšoiAL ònuh¥gndš

CH3 CH2 CH2CHO n-Ãô£ouhšoiAL Ãô£lndš

3.Ñ£nlh‹fŸ

fh®gidšbjhFÂmjhtJ -CO-bjhFÂahdJÏu©LMšifšbjhFÂfSl‹

Ïiz¡f¥g£lfh®g‹nr®k§fŸÑ£nlh‹fŸvd¥gL»‹wd.Ñ£nlh‹fë‹bghJ

thŒghL R-CO-R’ MF«.ÏšR k‰W«R’ v‹gJMšifšbjhFÂfŸMF«.-CO- v‹gJéid braš bjhFÂ. Ñ£nlhå‹ IUPAC bgauhdJMšnfåš (alkane) cŸs-e v‹wvG¤Â‰F¥gÂyhf–one (X‹)v‹WKoÍ«vG¤J¡fis¢nr®¤J¥

bgw¥gL»wJ.vdntÑ£nlh‹fŸmšfndh‹vdmiH¡f¥gL»‹wd.

221

myF-13

fh®gD«mj‹nr®k§fS«

_y¡TWthŒ¥ghL bghJ¥bga® IUPAC bga®

CH3COCH3 ilbk¤ÂšÑ£nlh‹

(mÁ£nlh‹)

ònuh¥gndh‹

CH3CH2COCH3 v¤Âšbk¤ÂšÑ£nlh‹ Ãô£lndh‹

CH3CH2COCH2CH3

ilv¤ÂšÑ£nlh‹ 3-bg‹lndh‹

4.fh®gh¡ìè¡mäy§fŸ

fh®gh¡ìè¡mäy§fŸv‹gJ -COOH bjhFÂahdJiA£u#‹mQÎlndh

mšyJ Mšifš bjhFÂÍlndh Ïiz¡f¥g£oU¡F« fh®g‹ nr®k« MF«.

Ϫjmäy§fë‹bghJthŒghLR-COOH.ÏšR v‹gJxUiA£u#‹mQ

mšyJMšifšbjhFÂ.–COOH éidbrašbjhFÂ.Ït‰¿‹ IUPAC bga®

Mšnfåš(alkane)cŸs -e v‹wvG¤Â‰F¥gÂyhf-Mæ¡mäy«(–oic acid) v‹w

vG¤J¡fis¢nr®¤J¥bgw¥gL»wJ. vdntfh®gh¡ìè¡mäy§fŸmšfdhæ¡

mäy«vd¥gL»‹wd.

_y¡TWthŒ¥ghL bghJ¥bga® IUPAC bga®

HCOOH gh®ä¡mäy« bk¤jdhæ¡mäy«

CH3COOH mÁ£o¡mäy« v¤jdhæ¡mäy«

CH3CH2COOH ònuh¥Ãnahå¡mäy« ònuh¥gdhæ¡mäy«

CH3CH2CH2COOH n-Ãô£ç¡mäy« Ãô£ldhæ¡mäy«

ÁyK¡»a¡fçk¢nr®k§fŸ

všyh nr®k§fS« ek¡F¥ gy têfëš gaDŸsitahf mikªJŸsd.

vçbghUŸfŸ, kUªJfŸ, t©z¥ó¢RfŸ, bto kUªJfŸ, bjhF¥ò gygofŸ,

thrid¥ bghUŸfŸ k‰W« ryit¤ öŸfŸ Ïit všyhnk mo¥gilæš fçk¢

nr®k§fshF«. c©ikæš, fçk ntÂæaš e« thœ¡ifia t©z kakhfΫ,

trÂahfΫit¤JŸsJ. bjhêšKiwæšK¡»a nr®k§fshd v¤jdhš k‰W«

v¤jdhæ¡mäy«M»aÏu©Lnr®k§fis¥g‰¿éçthf¡fhzyh«.

13.11v¤jdhš(C2H5OH)v¤jdhšmšyJv¤ÂšMšfAhšmšyJMšfAhšv‹gJMšfAhšfë‹

FL«g¤ÂnynaäfK¡»akhdnr®k§fëšx‹whF«.

1.fêÎ¥gh»èUªJv¤jdhšjahç¤jš

fêÎ¥ghF v‹gJ br¿Î äFªj fU«ò¢ r®¡fiu fiurèèUªJ r®¡fiuia¥

nt

Âæ

aš

222

gofkh¡F«nghJÛjKŸsMœªjãwKŸsTœngh‹wÂutkhF«.Ïš30% R¡nuh°

cŸsJ.Ïijgofkh¡fšKiwæšÃç¤bjL¡fÏayhJ.ÑœfhQ«gofŸ_ykhf

fêÎ¥ghFv¤jdhyhfkh‰w¥gL»wJ.

i)Ú®¤jš: fêÎ¥gh»YŸsr®¡fiuæ‹br¿Î8èUªJ10rjÅjkhf¡FiwÍ«tiu

ÚçdhšÚ®¡f¥gL»wJ.

ii)m«nkhåa«c¥òfŸnr®¤jš: beh¤jè‹nghJ<°£o‰F¤njitahdie£u#‹

fyªjczéidfêÎ¥ghFbfh©LŸsJ. ie£u#‹msÎFiwthfÏU¥Ã‹,

m«nkhåa«ršng£mšyJm«nkhåa«gh°ng£nr®¥gj‹_y«cu_£l¥gL»wJ.

iii)<°£ nr®¤jš : go- iiš »il¡F« fiurš bgça beh¤jš bjh£ofëš

nrfç¡f¥gL»wJ. Ëd® <°£ nr®¡f¥gL»wJ. fyit303 k bt¥gãiyæš

Áy eh£fS¡F it¡f¥gL»wJ. Ϫj eh£fëš <°£oYŸs Ï‹t®nl° k‰W«

irnk°M»abehÂfŸr®¡fiuiav¤jdhyhfkh‰W»‹wd.

C12H22O11 + H2O C6H12O6 + C6H12O6

Ï‹t®nl°

R¡nuh° FS¡nfh°¥u¡nlh°

C6H12O6 2C2H5OH + 2CO2 ↑irnk°

FS¡nfh°(m)¥u¡nlh° v¤jdhš

beh¤jÚ®k«fGÎÚ®k«vdmiH¡f¥gL»wJ.

iv)fGÎÚ®k¤ij¡fhŒ¢Áto¤jš:-

15Kjš18rjÅj«MšfAhY«ÛÂ¥gFÂÚuhfΫcŸsbeh¤jÚ®k«j‰nghJ

Ëd¡fhŒ¢Áto¤jY¡Fc£gL¤j¥gL»wJ.K¡»aËd¥gFÂahf¡»il¤j

v¤jdhè‹ Ú®¡fiurš 95.5% v¤jdhiyÍ« 4.5% ÚiuÍ« bg‰WŸsJ. ÏJ vç

rhuha«vdmiH¡f¥gL»wJ.Ï¡fyitRkh®5èUªJ6kâneu§fŸR©zh«ò¡

fšè‹ÛJfhŒ¢Áto¡f¥g£L12kâneu§fŸit¡f¥gL»wJ.Ï¡fyitÛ©L«

fhŒ¢Áto¡f¥gL«nghJöaMšfAhš(100%) »il¡»wJ.ϪjöaMšfAhš

jåMšfAhšvd¥gL»wJ.

nkY«m¿ªJbfhŸnth«

beh¤jš

behÂfë‹ _ykhf xU fçk¢ nr®k¤Âš

bkJthf nt éid ãfœªJ Á¿a

_y¡TWfŸcUthtnjbeh¤jšvd¥gL«.

223

myF-13

fh®gD«mj‹nr®k§fS«

2)Ïa‰Ãašg©òfŸ

i)v¤jdhšxUãwk‰w,vçRitbfh©lxUÚ®k«.

ii)Ïj‹bfhÂãiy351 K. ÏJmj‹x¤jMšnf‹fis¡fh£oY«mÂf«.

iii)ÏJÚUl‹všyhé»j¤ÂY«KGtJkhf¡fy¡»wJ.

3)ntÂ¥g©òfŸ

i).Ú®Ú¡f«

m)_y¡T¿DŸãfG«Ú®Ú¡f«.

v¤jdhiymÂfmsÎml®H2SO4 cl‹ 443K ¡Fbt¥g¥gL¤J«nghJ_y¡

T¿DŸÚ®Ú¡f«V‰g£L<¤Ôid¤jU»wJ.

CH3CH2OH CH2 = CH2 + H2O443Kml® H2SO4

v¤jdhš <¤Â‹

M)_y¡TWfS¡»ilnaãfG«Ú®Ú¡f«:- mÂfmsÎv¤jdhiyml®H2SO4

cl‹413 k bt¥gãiy¡Fbt¥g¥gL¤J«nghJÏu©L_y¡TWfS¡»ilnaÚ®

Ú¡f«V‰g£Lilv¤Âš<jiu¤jU»wJ.

C2H5-OH + HO-C2H5 C2H5-O-C2H5 + H2Oml®H2SO4

413K ilv¤Âš<j®

ii).nrhoa¤Jl‹éid

v¤jdhš nrhoa¤Jl‹ éid òçªJ nrhoa« <¤jh¡i[ilÍ«, iA£u#‹

thÍitÍ«jU»wJ.

2C2H5OH + 2Na 2C2H5ONa + H2 ↑ nrhoa«<¤jh¡i[L

iii).M¡ì#nd‰w«

v¤jdhiy¡ fhu§fyªj KMnO4 mšyJ mäy§ fyªj K2Cr2O7 bfh©L

M¡ì#nd‰w«brŒÍ«nghJv¤jdhæ¡mäy«cUth»wJ.

CH3CH2OH M¡ì#nd‰w«

CH3COOH + H2O v¤jdhæ¡mäy«

Ϫjéidæ‹nghJMuŠRãwKilaK2Cr2O7 g¢irahfkhW»wJ.vdnt,ÏJ

MšfAhšfis¡f©l¿Í«nrhjidahf¥ga‹gL»wJ.

iv)v°luh¡Fjš

v¤jdhšv¤jdhæ¡mäy¤Jl‹ml®H2SO4 ( éidô¡») K‹åiyæšv¤Âš

v¤jndhna£ilÍ«ÚiuÍ«jU»wJ.MšfAhšk‰W«fh®gh¡ìè¡mäy«Ït‰¿‹

éidahšcUthdnr®k«v°l®(gH¢rh¿‹kz«bfh©lJ)vd¥gL»wJ.Ϫj

éidiav°£uh¡FjšvdmiH¡»nwh«.

nt

Âæ

aš

224

C2H5OH + CH3COOH CH3COOC2H5 + H2Oml®H2SO4

v¤jdhšv¤jdhæ¡mäy« v¤Âšv¤jndhna£

v).iA£u#‹Ú¡f«

v¤jdhè‹MéiaFiw¡f¥g£lfh¥g®éidô¡»æ‹K‹åiyæš573K¡F

bt¥g¥gL¤J«nghJiA£u#‹Ú¡fkilªJmÁ£lhšoiAil¤jU»wJ.

CH3CH2OH CH3CHO + H2

fh¥g®

573 K mÁ£lhšoiAL

4.ga‹fŸ-v¤jdhš

1.thfd§fëYŸsFë®é¥ghåšj©Ù®ciwtij¤jL¥gÂY«,

2.cæçaškhÂçfis¥ghJfh¡fΫ,

3.kU¤Jtkidfëšfha§fis¡Fz¥gL¤jΫ,

4.kUªJfŸ, v©bzŒfŸ, bfhG¥ò¥ bghUŸfŸ, thrid¥bghUŸfŸ, rha§fŸ

Ït‰iw¡fiu¡F«fiu¥ghdhfΫ,

5.bk¤Âš MšfAhš fyªj rhuha« (95% v¤jdhš k‰W« 5% bk¤jdhš),

vçrhuha« 95.5% v¤jdhšk‰W« 4.5% Ú®),bg£nuhšk‰W«v¤jdhšfyªj

fyit (M‰wšMšfAhš) Ïašò j‹ikÏHªjMšfAhš (v¤jdhš k‰W«

Ãço‹fyªjfyit)Ïitjahç¥gÂY«,

6.ÏUkškUªJfëY«Óuzkh¡F«kUªJfëY«ga‹gL»wJ.

MšfAhšgUFtjhšV‰gL«ÔaéisÎfŸ

• v¤jdhiy¥gUFtjhšts®Áijkh‰w«ãfG«ntf¤ij¡Fiw¡»wJ.nkY«

ÏJk¤Âaeu«òk©ly¤ijÍ«gh¡»wJ.

• ÏJkdmG¤jK«cUthf¡fhuzkh»wJ.

• ÏJcliy¥gh¤JmÂfca®mG¤j«, tæ‰Wtè,ò‰WnehŒ,_isk‰W«

fšÄušghÂ¥òÏt‰W¡F«fhuzkh»wJ.

• Rkh®40% ég¤J¡fŸFo¤Jé£Lthfd§fisX£Ltjhnynaãfœ»‹wd.

• v¤jdhiy¥ nghyšyhkš, bk¤jdhiy¢ Á¿J mséš gUFtjhš kuz«

ãfHΫthŒ¥òŸsJ.

• bk¤jdhš fšÄuèš bk¤jndyhf (gh®khšoiAL)M¡ì#nd‰w«milªJ

bršfëYŸsgFÂfSl‹ntfkhféidòç»wJ.

• bk¤jndš bršèYŸs ònuh£lhÃshr¤ij NLgL¤J«nghJ K£il

bf£o¥gLtij¥ nghšbf£oahfkhW»wJ. nkY«bk¤jdhšf©eu«òfis

gh¤JFU£L¤j‹ikiacUth¡F»wJ.

225

myF-13

fh®gD«mj‹nr®k§fS«

1.v¤jdhæ¡mäy«jahç¤jš

v¤jdhiy¡ fhu§fyªj bgh£lhÁa« bg®kh§fnd£ mšyJ mäy« fyªj

bgh£lhÁa« il Fnuhnk£ fiuriy¡ bfh©L M¡ì#nd‰w« mila¢ brŒJ

v¤jdhæ¡mäy¤ij¤jahç¡fyh«.

CH3CH2OH CH3COOH + H2OM¡ì#nd‰w«

v¤jdhš v¤jdhæ¡mäy«

2.Ïa‰Ãašg©òfŸ

i)v¤jdhæ¡mäy«xUãwk‰w,òë¥ò¢Ritbfh©lÚ®k«.

ii)ÏJÚUl‹všyhé»j§fëY«fy¡»wJ.

iii)Ïj‹bfhÂãiy (391K). ÏJÏjidx¤jMšfAhšfŸ,MšoiALfŸ,

Ñ£nlh‹fŸÏt‰¿‹bfhÂãiyiaélmÂf«.

iv)Fëu it¡F«nghJ öa v¤jdhæ¡ mäy« gå¡f£o ngh‹w gof§fis cUth¡F»wJ.vdnt,ÏJ»nsÁašmÁ£o¡mäy«vd¥gL»wJ.

3.ntÂ¥g©òfŸ

i) v¤jdhæ¡mäy«xUÅça«Fiwªjmäy«.MdhY«ÏJÚyè£k°jhis¢

Át¥gh¡F»wJ.

ii)cnyhf¤Jl‹éid

v¤jdhæ¡ mäy« Na, K, Zn ngh‹w cnyhf§fSl‹ éidòçªJ cnyhf

v¤jdhna£ilÍ«,iA£u#‹thÍitÍ«jU»wJ.

2CH3COOH + Zn (CH3COO)2 Zn + H2 ↑

2CH3COOH + 2Na 2CH3COONa + H2 ↑iii)fh®gnd£LfŸk‰W«igfh®gnd£LfSl‹éid

v¤jdhæ¡ mäy« fh®gnd£LfŸ k‰W« ig fh®gnd£LfSl‹ éidòçªJ

bgh§Fjiyãfœ¤J»wJ.ÏJfh®g‹ ilM¡i[LthÍbtënaWtjhšMF«.

2CH3COOH + Na2CO3 2CH3COONa + CO2 ↑ + H2O

CH3COOH + NaHCO3 CH3COONa + CO2 ↑ + H2O

13.12.v¤jdhæ¡mäy«(CH3COOH)v¤jdhæ¡mäy«v‹gJmÁ£o¡mäy«v‹wbgauhšbghJthfvšyhU¡F«

bjçªjxUnr®k«.ÏJfh®gh¡ìè¡mäy¤bjhFÂia¢nr®ªjJ.mÁ£o¡mäy«

bghJthf¥ gy tif¥ gH§fëY« fhz¥gL»wJ. Ït‰¿š òë¥ò¢ Rit Ϫj

mäy¤ÂdhnynaMF«.

nt

Âæ

aš

226

kÂ¥ÕL

gFÂm

1. cWÂ¥gL¤Jjš fhuz«

fçk¢nr®k§fëš cŸs Ãiz¥òfŸ rf¥

Ãiz¥ò¤j‹ikcilait.

rf¥Ãiz¥ghdJmQéYŸs

vy¡£uh‹fŸg§»l¥gLtjhš

c©lh»wJ.

bfhL¡f¥g£LŸsfhuz«cWÂ¥gL¤Jtj‰FnghJkhdjhfcŸsjh?

2. cWÂ¥gL¤Jjš fhuz«

itu«v‹gJfh®gå‹fodkhdòwnt‰Wik

tot«MF«.

itu¤ÂoYŸsfh®g‹eh‹K»tot«

cilaJ.

bfhL¡f¥g£LŸscWÂ¥gL¤JjY¡Ffhuz«rçahfcŸsjh?

3. cWÂ¥gL¤Jjš fhuz«

Rarf¥Ãiz¥Ã‹fhuzkhfäfmÂfmsÎ

fh®g‹nr®k§fŸcUth»‹wd.

fh®g‹nr®k§fŸòwnt‰Wiktot¤Â‹

g©òfis¥bg‰WŸsd.

Ϫj¡fhuz«cWÂ¥gL¤JjY¡FnghJkhdjhfcŸsjh?

4. g¡äå°l® òšyhç‹ _________________‹ òwnt‰Wik tot«

(ie£u#‹/fh®g‹/rš~g®)

iv).fhu¤Jl‹éid

v¤jdhæ¡ mäy« nrhoa« iA£uh¡i[Ll‹ éid òçªJ nrhoa«

v¤jdhna£ilÍ«,ÚiuÍ«jU»wJ.

CH3COOH + NaOH CH3COONa + H2Ov) fh®gh¡ìšÚ¡f«(CO2 IÚ¡f«)

v¤jdhæ¡mäy¤Â‹nrhoa«c¥ignrhlhR©zh«òl‹(3gFÂNaOH k‰W«

1gFÂCaO Âl¡fyit)nr®¤J¢NLgL¤J«nghJÛ¤nj‹thÍcUth»wJ.

CH3COONa CH4 ↑ + Na2CO3

NaOH / CaO

ga‹fŸ

1.v¤jdhæ¡ mäy« fhoia¤ (éÜf®) jahç¡f¥ ga‹gL»wJ. fho czÎ¥

bghUŸfŸk‰W«gHur§fis¥ghJfh¡f¥ga‹gL»wJ.

2.MŒtf¡fhuâahf¥ga‹gL»wJ.

3.Ïu¥g®ghiy¡bf£o¥gL¤j¥ga‹gL»wJ.

4.rha§fŸ,thrid¥bghUŸfŸ,kUªJfŸjahç¡fΫga‹gL»wJ.

227

myF-13

fh®gD«mj‹nr®k§fS«

5.»uh~ig£mnyhfkhfÏUªjhY«ä‹rhu¤ij¡fl¤J»wJ.ÏJ_____ ‹fhuzkhf

fl¤J»wJ(jå¤jvy¡£uh‹fŸ/Ãiz¥òvy¡£uh‹fŸ).

6.Û¤njå‹thŒ¥ghLCH4.mjid¤bjhlU«mL¤jC2H6 <¤nj‹.ÏJÏu©o‰FKŸs

bghJthdntWghL__________ (CH2/C2H2)

7.mšif‹ FL«g¤Âš cŸs Kjš nr®k¤Â‹ IUPAC bga® __________

(<¤Ô‹/<¤ij‹)

8.Ñ£nlh‹bjhFÂk‰W«MšoiALbjhFÂæšvªjéidbrašbjhFÂÏWÂæš

cŸsJ.

9.nrhjid¡FHhæšit¡f¥g£LŸsXv‹wÂl¥bghUismÁ£o¡mäy¤Jl‹nr®¤J

NLgL¤J«nghJYv‹wãwk‰w,kzk‰wthÍbtëtU»wJ.ϪjthÍR©zh«ò

Úiughšnghykh‰W»wJ.Xk‰W«Y-I¡f©LÃo(bga®mšyJthŒghL),

10.cWÂgL¤Jjš

v¤jdhš j‹Ïašig ÏH¤jyhš mJ

Fo¥gj‰FV‰wJmšy.

fhuz«

bk¤jdhš nr®¥gjhš v¤jdhš j‹

ÏašigÏH¡»wJ.

nk‰T¿afhuz«cWÂgL¤jY¡fhdrçahdés¡fkhv‹gijrçgh®¡fΫ.

gFÂM

11. C4H10 v‹w_y¡TWthŒ¥ghLbfh©lmid¤Jkh‰¿a§fisÍ«vGÂmj‰Fça

IUPAC bgaçL.

12.itu« fh®gDila òwnt‰Wik tot§fSŸ x‹whF«. mj‹ fod¤j‹ik¡fhd

fhuz¤ij¡TWf.

13.CWfhŒ gj¥gL¤jY¡F¥ ga‹gL« A v‹w fçk¢ nr®k¤Â‹ _y¡TW thŒ¥ghL C2H4O2Ï¢nr®k«v¤jdhYl‹éidòçªJÏåakzKilanr®k«Bia¤jU»wJ.

i) nr®k« A k‰W«Bia¡f©LÃo

ii) Ï«Kiwæ‹bgabuGÂ,mj‹nt¢rk‹gh£ilvGJf.

14. C2H6O2 v‹w _y¡TW thŒghLila A v‹w fçk¢ nr®k« fhuk¢ fyªj KMnO4

K‹åiyæš M¡ì#nd‰w« milªJ mnj fh®g‹ v©â¡ifÍŸs B v‹w

mäy¤ij¤jU»wJ.nr®k«AahdJ,kU¤Jtkidfëšfha§fis¡Fz¥gL¤j¥

ga‹gL»wJ.nr®k«Ak‰W«Bia¡f©LÃo.AiaBahfkh‰W«nt¢rk‹gh£il¤

jUf.

nt

Âæ

aš

228

nkY«mÂf«m¿tj‰F

ò¤jf«

1. 1.Oraganic chemistry - B.S. Bahl & Arun Bahl S.Chand Publishers 2. Organic chemistry - R.T. Morrision & R.N. Boyd - Practice Hall

Publishers.

Ïizajs§fŸ

http://www.tutorvista.comhttp://www.topperlearning.com

ÃçÎÏ

15.bfhL¡f¥g£LŸs m£ltizæš cŸs nfho£l Ïl§fis jFªj _y¡TW

thŒ¥gh£lhšãu¥gΫ.

t.v© mšnf‹ mšÑ‹ mšif‹

1. C2H6

<¤nj‹ ______________<¤Ô‹

C2H2<¤ij‹

2. ______________ònuh¥ng‹ C3H6

ònuh¥ng‹

______________ònuh¥ig‹

3. C4H10

Ãô£nl‹

C4H10

Ãô£nl‹

______________Ãô£nl‹

16. gotçirahdJiA£nuhfh®g‹fë‹g©òfisés¡F«j‹ikÍilaJ.Ï¡T‰iw

gotçiræ‹Áw¥ÃašòfŸ_y«és¡Ff.

17. ËtUtdt‰¿‹bghJ¥bga®k‰W«bga®fisvGJf.

m)CH3 CH2CHOM)CH3 COCH3Ï)CH3 CHCH3

׀ OH<)CH3 COOHc)HCHO

mséL«fUéfŸ

myF 14Ïa‰Ãaš

Ïa‰Ãaš

230

gl« 14.1.

S2 S1 cŸÇl‰wcnyhfcUiscUistotjiy

ghJfh¥òg‰r£l

mik¥ò

jiy¡nfhš

tiunfhL

Utotr£l«òç¡ nfhš

mo¥gil m¿éayhd Ïa‰Ãaš,

Ïa‰if k‰W« Ïa‰if ãfœÎfis

és¡F»wJ. ÏJ msªj¿a¥gL«

m¿éaš MF«. vdnt Ïa‰Ãaš

bghUŸfis ms¡»wJ. Ïa‰Ãaèš

vªj xU j¤JtK« c‰W neh¡»a

k‰W« msªj¿a¥g£l ãfœÎfSl‹

x¤J¥nghf nt©L«. Ïa‰Ãayhš

f©L Ão¡f¥g£l gšntW ms¤jš

fUéfS«, msit KiwfS« k‰w

m¿éašÃçÎfS¡F«,rKjha¤Â‰F«

Ïa‰Ãaè‹äf¥bgçabfhilvdyh«.

m¤jifa bfhilæš ÂUF mséÍ«

xUms¤jšfUéahF«.

14.1.ÂUFmsé

äf¢Á¿a bghUŸfë‹

gçkhz§fis 0.001 br.Û. msΡF¤

Jšèakhf ms¡f¥ ga‹gL« fUé

ÂUFmséMF«.

ÂUF mséæš ‘U’ tot

cnyhf¢r£l« cŸsJ. ( gl« 14.1 ).

Ï¢r£l¤Â‹ xU òw« cŸÇl‰w X®

cnyhfcUisbghU¤j¥g£LŸsJ.

cUisæ‹ c£òw« òçfŸ

brJ¡f¥g£oU¡F«. òçæDŸ ÂUF

x‹WÏa§F»wJ.

cUisæ‹ nk‰òw¤Âš, ÂU»‹

m¢R¡FÏizahfäšèÛ£l®msÎfŸ

F¿¡f¥g£l msÎnfhš cŸsJ. ÏJ

òç¡nfhšvd¥gL«.

ÂU»‹ jiy¥gFÂnahL cŸÇl‰w

cUisbah‹W Ïiz¡f¥g£LŸsJ.

mj‹ Féªj Kid 100 ÃçÎfshf¥

Ãç¡f¥g£LŸsJ. ÏJ jiy¡nfhš

vd¥gL«.

ÂU»‹ kWKid rkjskhf cŸsJ

(S1) mj‰F ne® vÂçš, mj‹ gu¥ò¡F

Ïizahf Fäœ (S2) x‹W cŸsJ.

ÂU»‹ jiy¥ gFÂæš cŸs g‰r£l

mik¥ò, ÂUF msΡF mÂfkhf

ÂUf¥gLtij¤jL¡»wJ.

ÂUFmséæ‹j¤Jt«

ÂUF msé ÂUF¤ j¤Jt¤Â‹

mo¥gilæš ntiy brŒ»wJ. xU

ãiyahd kiu¡FŸ Ïa§F« ÂUif¢

R‰W«nghJ, mj‹ Kid K‹ndh¡»

efU« bjhiyÎ R‰w¥g£l R‰W¡fë‹

v©â¡if¡Fne®jféšÏU¡F«.

òçæil¤öu«

xU KG¢ R‰W¡F ÂU»‹ Kid

efU« bjhiyÎ, ÏU mL¤jL¤j

òçfS¡»ilna cŸs bjhiyΡF¢

rk«.ÏJòçæil¤öu«vd¥gL«.

14.mséL«fUéfŸ

231

myF-14

mséL«fUéfŸ

gl« 14.2.

Rê¥ÃiHVJäšiy

ÂUFmséæ‹Û¢Á‰wsÎ

ÂU»‹ jiy¥gFÂ, jiy¡nfhè‹

xU ÃçÎ msé‰F R‰w¥gL«nghJ,

ÂU»‹ Kid efU« öu«, ÂUF

mséæ‹Û¢Á‰wsÎMF«.

òç¡nfhèšÂUFef®ªj

bjhiyÎ

jiy¡nfhšR‰¿aR‰Wfë‹v©â¡if

òçæil¤öu«=---------------------

ÂUFmséæ‹Rê¥ÃiH

ÂUF Kidæ‹ rkjs¥gu¥ò«

vÂnuÍŸs Fäê‹ rkjs¥ gu¥ò«

ÏizÍ«nghJ jiy¡nfhè‹

Rê¥ÃçÎ, òç¡nfhè‹tiunfh£Ll‹

Ïizªjhš Rê¥ÃiH VJäšiy

(gl«14.2).

òçæil¤öu«

jiy¡nfhšÃçÎfë‹

v©â¡if

Û¢Á‰wsÎ = ---------------------

ne®¥ÃiH

FänHhL ÂU»‹ Kid

ÏizÍ«nghJ, jiy¡nfhè‹ Rê¥

ÃçÎ òç¡nfhèš tiunfh£L¡F¡

Ñœ mikªjhš ÃiH ne®¥ÃiH

vd¥gL« jiy¡nfhè‹ n-MtJ ÃçÎ

òç¡nfhè‹tiunfh£Ll‹Ïizªjhš

ÃiHne®¥ÃiHMF«(gl«14.3).

gl« 14.3.

Z.E. = +(n x L.C.),

Rê¤ÂU¤j«

Z.C. = -(n x L.C.)

v®¥ÃiH

FänHhL ÂU»‹ Kid ÏizÍ«

nghJ jiy¡ nfhè‹ Rê¥ ÃçÎ

òç¡nfhè‹ tiunfh£L¡F nkš

mikªjhš ÃiH v®¥ÃiH vd¥gL«.

jiy¡nfhè‹ n-MtJ ÃçÎ

òç¡nfhè‹tiunfh£Ll‹Ïizªjhš

ÃiHv®¥ÃiHMF«(gl«14.4).

gl« 14.4.

Z.E. = - (100 – n) x L.C.

Rê¤ÂU¤j«

Z.C. = +(100 – n) x L.C.

ne®¥ÃiH

v®¥ÃiH

Ïa‰Ãaš

232

ÂUFmséia¥ga‹gL¤Âbkšèaf«Ãæ‹é£l«fhzš

Kjèš ÂUF mséæ‹ òçæil¤ öu¤ijÍ«, Û¢Á‰wsitÍ« f©LÃo¡f

nt©L«. Rê¥ÃiH, Rê¤ÂU¤j¤ij¡ fz¡»l nt©L«. ÂUF mséæ‹ ÏU

rkjs¥gu¥òfS¡F Ïilna bkšèa f«Ãia it¡f nt©L«. g‰r£l mik¥Ã‹

cjéahšÂUif¤ÂU»,e‹whff«Ãiag‰¿¡bfhŸSkhWbrŒant©L«.

òç¡nfhš fh£L« msitÍ«, (P.S.R) òç¡nfhè‹ tiunfh£Ll‹ ÏizÍ«

jiy¡nfhšmsitÍ«(H.S.C.) F¿¤J¡bfhŸsnt©L«.

f«Ãæ‹é£l«=P.S.R. + (H.S.C. x L.C.) ± Z.C.

f«Ãæ‹bt›ntWgFÂfisÂUFmséæ‹rkjs¥gu¥òfS¡»ilnait¤J

nrhjidia¤ ÂU«g¢ brŒaΫ. mséLfis m£ltiz¥gL¤jΫ. filÁ¡

f£l¤ÂšmikÍ«msÎfë‹ruhrçf«Ãæ‹é£lkhF«.

t. v©.

òçnfhšmsÎ

P.S.R.mm

jiy¡nfhš

x‹¿¥òH.S.C.

H.S.C. XL.C.mm

bkh¤jmsÎ

P.S.R. + (H.S.C. xL.C.) ± Z.C.mm

1.

2.

3.

ruhrç

14.2äfÚ©lbjhiyÎfisms¤jš

òéæš ÏUªJ ãyÎ mšyJ nfhŸ

x‹¿‹ bjhiyÎ ngh‹w Ú©l

bjhiyÎfis¡ fz¡»l, Áw¥ò

KiwfŸ Ëg‰w¥gL»‹wd. nuonah

– vÂbuhë¥ò Kiw nyr® Jo¥ò Kiw

Ïlkh‰W njh‰wKiw ngh‹wit äf

Ú©l bjhiyÎfis¡ fz¡»l¥

ga‹gL»‹wd. m¤jifa Ú©l

bjhiyÎfis ms¡f, thåaš myF

k‰W« xë M©L ngh‹w myFfŸ

ga‹gL»‹wd.

thåašmyF :òéæ‹ika¤ÂèUªJ

Nçaå‹ ika« tiu cŸs ruhrç¤

bjhiyÎthåašmyFvd¥gL«.

1thåašmyF(AU)=1.496x 1011m

xë M©L : xëahdJ, bt‰¿l¤Âš

X®M©ošbršy¡ToabjhiyÎxë

M©Lvd¥gL«.

xU M©oš bt‰¿l¤Âš xë

flªjbjhiyÎ=xëæ‹Âirntf«x1M©L

~1xëM©L= 3 x 108ms-1 x1M©L(behofëš)

= 3 x 108 x 365.25 x 24 x 60 x 60

= 9.467 x 1015m

j‰fhy¤ÂšÏy¡fKiw(digital)ÂUF

msé bfh©L msÅLfŸ vëjhfΫ

cldoahfΫnk‰bfhŸs¥gL»‹wd.

233

myF-14

mséL«fUéfŸ

kÂ¥ÕL

gFÂ-m

1. ________________ tiu gçkhzKŸs bghUŸfë‹ gçkhz§fis ms¡f ÂUF

mséga‹gL¤j¥gL»wJ.

(0.1 cm., 0.01 cm., 0.1 mm., 0.01 mm.)

2.ÂUFmséæšjiy¡nfhšRê¥ÃçÎòç¡nfhè‹tiunfh£o‰FÑœmik»wJ.

våšRê¥ÃiH________________

(ne®¡F¿,v®¡F¿,Ïšiy)

3.ÂUFmsé________________‹é£l¤ijms¡f¥ga‹gL»wJ.

(fl¥ghiu,bkšèaf«Ã,»ç¡bf£gªJ)

4.xUxëM©Lv‹gJ________________MF«.

(365.25 x 24 x 60 x 60 x 3 x 108 m , 1 x 24 x 60 x 60 x 3 x 08 m ,

360 x 24 x 60 x 60 x 3 x 108 m )

5.thåaš myF v‹gJ òéæ‹ ika¤Â‰F« ________________ ‹ ika¤Â‰F«

Ïil¥g£lruhrç¤bjhiyÎ.

(ãyh,Nça‹,br›thŒ)

gFÂ-M

1.ÑœfhQ«T‰WfëšcŸsjtWfis¢rçbrŒf.

m) thåaš bjhiyÎ v‹gJ òé¥gu¥Ã‰F«, Nçaå‹ gu¥Ã‰F« Ïil¥g£l

ruhrç¤bjhiyÎMF«.

M)xëM©Lv‹gJãäl¤Â‰F3 x 108mntf¤ÂšxëahdJxUM©oš

gaz«brŒÍ«bjhiyÎMF«.

2. AbjhFÂiaBbjhFÂnahLbghU¤Jf.

t.v© bjhFÂ-A bjhFÂ-B

1. Á¿agçkhz§fŸ »nyhÛ£l®

2. bgçagçkhz§fŸ ÂUFmsé

3. mÂf¤bjhiyÎ msÎnfhš

4. Á¿abjhiyÎ xëm©L

Mšo-Û£l®

Ïa‰Ãaš

234

3.nfho£lÏl§fisãu¥òf.

äfÚ©lbjhiyÎfisms¡f¥ga‹gL«Áw¥òKiwfŸ_________,_________MF«.

(nyr®Jo¥òKiw,xëM©LKiw,nuonah-vÂbuhë¥òKiw,thåašKiw)

4. Û¢Á‰wsitv‹gJÂUFmsénahLbjhl®òilaK¡»afU¤JMF«.ÂUF

mséæ‹Û¢Á‰wsitv‹gj‹bghUiscz®¤Jf.

5.ÂUFmségl¤ÂšÑœfhQ«ghf§fis¡F¿¡fΫ.

m)jiy¡nfhšM)òç¡nfhšÏ)m¢R<)g‰r¡fumik¥ò

nkY«m¿a

üšfŸ

1. Complete Physiscs for IGCSE - Oxford pubications.2. Pratical Physics - Jerry D.Wilson - Saunders College PublishingÏizajs§fŸ

http://www.complore.comhttp://www.physlink.com

éirÍ«Ïa¡féÂfS«

myF 15Ïa‰Ãaš

Ïa‰Ãaš

236

gl«15.1

15.éirÍ«Ïa¡féÂfS«:

XŒÎ ãiyæš cŸs xU bghUis

Ïa§f¢ brŒaΫ, Ïa¡f¤Âš cŸs

xU bghUis XŒÎ ãiy¡F bfh©L

tuΫ ekJ Ka‰Á njit¥gLtij

m‹whl thœéš eh« fh©»nwh«. xU

bghUë‹ãiyiakh‰wbghJthfeh«

mijjŸS»nwh«,ÏG¡»nwh«mšyJ

cij¡»nwh«.

éirahdJ bghUŸfis jŸSjš

ÏG¤jš mšyJ cij¤jš Ït‰¿‹

mo¥gilæyhdJ. éiria¥gh®¡fnth,

UÁ¡fnth ÏayhJ. e«khš éiræ‹

éisit k£L« fhz mšyJ czu

KoÍ«. xU bghUë‹ ÛJ éir

brašg£L c©lh¡F« éisé‹

mo¥gilæšjh‹ éiria és¡f

ÏaY«. jŸSjš, ÏG¤jš k‰W«

cij¤jš M»a brašghLfë‹

_y« xU bghUë‹ ÛJ éiria¢

brY¤J«nghJ bghUŸ Ïa§F»wJ.

vdnt,xUbghUë‹XŒÎãiyianah

mšyJ Ïa¡f ãiyianah kh‰W»‹w

mšyJkh‰wKa‰Á¡»‹wbrašéir

vd¥gL«.éirxUbt¡l®msÎ.mj‹

S.ImyFãô£l‹.

15.1.rkkhdk‰W«rkk‰wéirfŸ

gl« 15.1š xU fd br›tfku¡f£il »ilk£l nkiræ‹ ÛJit¡f¥g£LŸsJ. ku¡f£ilæ‹ v®Kf§fëš X k‰W« Y vd Ïu©LüšfŸf£l¥g£LŸsd.

üš ‘X’ ÏG¡f¥gL«nghJ f£ilty¥g¡fkhf efU«. mnj nghš üš ‘Y’ ÏG¡f¥gL«nghJ Ïl¥g¡fkhfefU«.f£ilÛJÏUòwK«rkÏGéirbfhL¡f¥gL«nghJ, v¤ÂiræY«efuhkš rkãiyæš ÏU¡F«. Ï›thWxU bghUë‹ ÛJ brašgL« éirfŸbghUë‹ XŒÎ ãiyianah mšyJ

Ïa¡f ãiyianah kh‰whkš ÏUªjhš

m›éirfŸrkkhdéirfŸvd¥gL«.

rkk‰w ÏU éirfŸ ku¡f£ilÛJ

brašgLtjhf¡ fUJnth«. ku¡f£il

mÂféiræ‹ÂiræšefU«.bt›ntW

v© kÂ¥ò¡bfh©l ÏUéirfë‹

bjhFga‹,xUbghUë‹nkšbrašg£L

mjid Ïa§f¢brŒÍkhdhš, m›éU

éirfS«rkk‰wéirfŸvd¥gL«.

ËtU« vL¤J¡fh£L rkkhd

k‰W« rkk‰w éirfis¤ bjëthf

és¡F»wJ. Áy® xU bg£oia

brhubrhu¥ghd jiuæš jŸs Ka‰Á

brŒ»wh®fŸ. xUt® k£L« bg£oia¤

jŸS«nghJ bg£o efuéšiy

(gl« 15.2.(a)). cuhŒÎ éir jŸS«

éiræ‹ Âir¡F v®Âiræš

brašgL»wJ. jiu k‰W« bg£oæ‹

gu¥Ã‰F Ïilna brašgL« cuhŒÎ

éir jŸS«éiria rk‹brŒtjhš

bg£oefuéšiy.

(a)

(b)

(c)

gl«15.2

237

myF-15

éirÍ«Ïa¡féÂfS«

ÏUt® bg£oia¤ jŸS«nghJ«

bg£oefuéšiy.(gl«15.2.(b)) Vbdåš

cuhŒÎ éir jŸS« éiria¢ rk‹

brŒ»wJ. _t® äf mÂf Ka‰ÁÍl‹

jŸS«nghJ jŸS« éir, cuhŒÎ

éiria él mÂfkhf ÏU¡F«.

Ï›éUrkk‰wéirfë‹bjhF¥ga‹

Âiræšbg£oefU«(gl«15.2.(c)).

15.2Ïa¡f¤Â‰fhdKjšéÂ

fèènah rhŒjs¤Âš bghUŸfë‹

Ïa¡f¤ijMŒÎbrŒjh®.bghUŸfë‹

ÛJéirbrašglhjtiumitkhwhj

ntf¤ÂšÏa§Ftjhf¡T¿dh®.

fèènahé‹ éir k‰W« Ïa¡f«

g‰¿a fU¤J¡fis ãô£l‹ MuhŒªJ

bghUŸfë‹ Ïa¡f« g‰¿a _‹W

éÂfis btëæ£lh®. mit ãô£l‹

Ïa¡féÂfŸvd¥gL»‹wd.

ãô£l‹ KjšéÂ¥go rkk‰w

òwéirbah‹W brašg£L kh‰W«

tiu vªj xU bghUS« jdJ XŒÎ

ãiyianah mšyJ xnu ne®nfh£oš

mikªj Óuhd Ïa¡f ãiyianah

kh‰¿¡ bfhŸshkš bjhl®ªJ mnj

ãiyæšÏU¡F«. Ïj‹_y« všyh¥

bghUŸfS« jkJ Ïa¡f ãiyæš

V‰gL« kh‰w¤ij v®¡F« j‹ik

cilaitvd¡bfhŸsyh«.òwéirfŸ

brašglhj ãiyæš XŒÎ ãiyæš

cŸs bghUŸ x‹W bjhl®ªJ XŒÎ

ãiyæY«Ïa¡fãiyæšcŸsbghUŸ

x‹Wbjhl®ªJÓuhdÏa¡fãiyæY«

ÏU¡F«. bghJthf bghUë‹Ï¥g©ò

ãiyk«vd¥gL«.vdnt,ãô£l‹Kjš

éÂiaãiykéÂv‹»nwh«.

bga® : fèènah Ãw¥ò : 15.02.1564ÃwªjÏl« : »nu©£l¢Á,Ϥjhè

kiwÎ : 8.01.1642

Áw¥ò : thåašMŒÎÏa‰Ãašk‰W«

fâj«

fhçš gaz« brŒÍ«nghJ ek¡F

V‰gL« mDgt¤ij ãiyk éÂia¡

bfh©L és¡fyh«. X£Le® fhiu

ãW¤j jilia¢(brake)brY¤J«tiu

eh« e« ÏU¡ifnahL XŒÎãiyæš

ÏU¡»nwh«. jilia¢ brY¤J«nghJ

fh® ÂObud XŒÎ ãiyia mil»wJ.

Mdhšeh«bjhl®ªJÏa¡f¤ÂšÏU¡f

Ka‰Á¡»nwh«. vdnt, K‹ndh¡»

éG»nwh«. ÂObud jilia¢

brY¤J«nghJek¡F¡fha«TlV‰gl

thŒ¥òcŸsJ.

Ïj‰F khwhf ÂObud Ïa§f

Mu«Ã¡F« ngUªJ x‹¿š ã‹W

bfh©oU¥gt® Ëndh¡» éG»wh®.

ngUªJ ÂObud Ïa§F«nghJ

gaâæ‹fhyongUªJl‹K‹ndh¡»

Ïa§F»wJ.Mdhšclè‹ÃwgFÂfŸ

XŒÎ ãiyæš ÏU¡f Ka‰Á¥gjhš

gaâËndh¡»éG»wh®.

k»GªJ (car) x‹W mÂfntf¤Âš

FW»a tiséš ÂU«ò«nghJ eh«

xU g¡fkhf¢ rhŒ»nwh«. Ïj‰fhd

fhuz«ãiykéÂ_y«bgw¥gL»wJ.

fhç‹ÛJmj‹Ïa¡f¤Âiriakh‰W«

tifæš vŠÁ‹ rk‹ brŒa¥glhj

éiria¢brY¤J«nghJeh«bjhl®ªJ

ne®nfh£oš Ïa§f Ka‰Á¥gnj

Ïj‰F¡ fhuz«. Ñœ¡fhQ« braš

_yK« bghUŸfë‹ ãiyk¥ g©ig

és¡fyh«.

gl«15.3šcŸsthWxnukhÂçahd

nfu«fhŒfisgyifæšmL¡fΫ.

braš15.1

gl«15.3

Ïa‰Ãaš

238

k‰bwhU nfu« fhia¡ bfh©L

mL¡f¥g£LŸs fhŒfë‹ mo¥

gFÂæš »ilk£lkhf mo¡fΫ.

mo¡F« tèik nghJkhdjhF«nghJ

moæYŸs nfu« fhŒ ntfkhf

ef®»wJ. k‰w fhŒfŸ ãiyk«

fhuzkhfbr§F¤jhfnfu«gyifæ‹

ÛJéGtij¡fhzyh«.

15.3ãiyk«k‰W«ãiw

nkny bfhL¡f¥g£LŸs vL¤J¡

fh£LfS« brašfS«, bghUŸfŸ

mt‰¿Dila Ïa¡f ãiyæš

V‰gL« kh‰w¤ij v®¥gij e‹F

cz®¤J»‹wd. XŒÎ ãiyæš cŸs

bghU£fŸbjhl®ªJ XŒÎãyænyna

ÏU¡fΫ, Ïa¡f ãiyæYŸs

bghU£fŸbjhl®ªJÏa¡fãiyænyna

ÏU¡fΫ Ka‰Á¡»‹wd. bghUë‹

Ï¥g©ò ãiyk« vd¥gL«. vdnt,

xU bghUŸ j‹å¢irahf¤ jhnd

jdJ xŒÎ ãiyianah mšyJ xnu

ne®nfh£oš mikªj Óuhd Ïa¡f

ãiyianah kh‰¿¡ bfhŸs Ïayhj

j‹ikãiyk«vdtiuaW¡f¥gL«.

xU bghUë‹ ãiyk¥gg©ò mj‹

ãiwia¢ rh®ªjJ. eh« xU fhšgªij

cij¤jhšmJäfntfkhfefU«.mnj

éirÍl‹ xU fšiy cij¤jhš fš

efuhJ. khwhf fhèš fha« c©lhF«.

xU Á¿a jŸS t©o¡FmÂf ntf«

jU« éirahš xU bjhl® t©oia

ef®¤j KoahJ. Vbdåš jŸS

t©oiaélbjhl®t©oæ‹ãiyk«

mÂf«. bghUë‹ ãiyk« mj‹

ãiwædhšmsél¥gL»wJ.

15.4cªj«

ekJ m‹whl thœéš ãfG«

Áy ãfœÎfis¡ fUJnth«. nlß

bl‹å° gªJ éisah£L Åu® ÛJ

g£lhš mtU¡F fha« V‰glhJ. mnj

neu¤Âš ntfkhf¢ bršY« »ç¡bf£

gªJ gh®itahs® ÛJ g£lhš gy¤j

fha« V‰gL«. äf¡ fdkhd ou¡t©o

rhiyæ‹ Xu¤Âš ã‰F«nghJ vªj

ghÂ¥ò« Ïšiy. Mdhš mªj t©o

bkJthf¢ bršY«nghJ xUt® ÛJ

nkhÂdhš mt® ÏwªJ éLth®. xU

bghUŸ V‰gL¤J« jh¡f« mj‹

ãiwiaÍ« Âir ntf¤ijÍ« rh®ªjJ

vd m¿ayh«. vdnt, xU bghUë‹

ãiwÍ« Âir ntfK« ÏizªJ

cUthF«K¡»aÏa‰ÃašmsÎcªj«

vd ãô£ldhš m¿Kf¥gL¤j¥g£lJ.

xU bghUë‹ ãiw(m) k‰W« mj‹

Âirntf«(v)M»at‰¿‹bgU¡f‰gy‹

cªj«vd¥gL«.

p = mv

cªj¤Â‰F v© kÂ¥ò«, ÂirÍ«

c©L.ÏJxUbt¡l®msÎ.cªj¤Â‹

Âir, Âir ntf¤Â‹ Âirænyna

mikÍ«.mj‹myFkg m s-1.

15.5 Ïa¡f¤Â‰fhdÏu©lh«éÂ

ä‹fy‹ gGjilªj xU fhç‹

vŠÁid Ïa¡f 1 Ûé-1 ntf«

njit¥gLtjhf¡ bfhŸnth«. xUt®

mšyJ ÏUt® fhiu ne®nfh£oš

ÂObud¤ jŸë (rkk‰w éir) 1 Ûé-1 ntf¤ij¡bfhL¤jhšvŠÁ‹Ïa§fhJ.

Mdhš bjhl®ªJ jŸë fhU¡F

go¥goahfKL¡f«bfhL¡F«nghJfh®

1 Ûé-1 ntf« bg‰W vŠÁ‹ Ïa§f¤

bjhl§F»wJ. fhçš V‰g£l cªj

kh‰w«éiriak£L«rh®ªÂuhkšmJ

brašgL« neu¤ijÍ« rh®ªÂU¥gij

m¿»nwh«. vdnt, xU bghUëš

V‰gL« cªjkh‰w¤Â‰fhd éir, cªj

kh‰w« ãfœªj fhy Åj¤ijÍ« rh®ªJ

mik»wJvdyh«.

239

myF-15

éirÍ«Ïa¡féÂfS«

ãô£lå‹ Ïu©lh« Ïa¡f

éÂæ‹go cªj khWgh£LÅj« rkk‰w

éir¡F ne®¤jféš miktnjhL

m›éiræ‹ÂirænynamikÍ«.

m ãiw bfh©l bghUŸ u

bjhl¡f¤ Âirntf¤Âš ne®nfh£oš

Ïa§Ftjhf¡ fUJnth«. mj‹ÛJ

F v‹w khwhj éir brašg£L Óuhf

KL¡fkilªJ t édhofëš v v‹w

ÏW¤Âirntf¤ijmil»wJv‹f.

bghUë‹bjhl¡fcªj« =mu

bghUë‹ÏWÂcªj« = mv

bghUëšV‰g£lcªjkhWghL= mv – mu

= m(v – u) ---------- (1)

cªjkhWgh£LÅj«=cªjkhWghL

fhy«

cªjkhWgh£LÅj«=m(v – u)

t

-- (2)

vdntbrašgL«éirF = m(v – u)

t

ãô£l‹Ïu©lh«éÂ¥goÏJéirna.

MdhšKL¡f«a =

(a - ÂirntfkhWgh£LÅj«)

v-u

t

~ F α ma

F = kma ------- (3)ϧF k-é»j kh¿è. k -‹ kÂ¥ò1-Mf ÏU¡FkhW éiræ‹ myFnj®ªbjL¡f¥gL»wJ.

vdnt,F = ma --------------------------- (4)éiræ‹myF=1kg x 1 ms-2 = 1ãô£l‹

éiræ‹ myF kg m s-2 mšyJ

ãô£l‹.mj‹F¿pL‘N’ .

xU »nyh»uh« ãiwÍŸs xU

bghUë‹ ÛJ 1 Ûé-2 KL¡f¤ij

V‰gL¤J«éir1ãô£l‹(1N)MF«.

vdnt,ãô£l‹Ïu©lh«Ïa¡féÂ

xU bghUë‹ ÛJ brašgL« éiria

ms¡F« Kiwia¤ jU»wJ. mjhtJ

éir v‹gJ bghUë‹ ãiw k‰W«

KL¡f«Ït‰¿‹bgU¡f‰gy‹MF«.

vL¤J¡fh£L15.1

10»» ãiwÍŸs bghUë‹ ÛJ

xU khwhj éir 4 édhofS¡F¢

brašgL»wJ. bghUë‹ Âirntf«.

2Ûé-1èUªJ8Ûé-1MfkhW»wJvåš

éiræ‹kÂ¥ig¡fh©f.

Ô®Î

bghUë‹ãiwm =10»»

bjhl¡f¤Âirntf«u =2Ûé-1

ÏW¤Âirntf«v = 8 Ûé-1

éirF =

F = = 15 N

m (v-u)

t

10 (8-2)

4

vL¤J¡fh£L15.2

2»» ãiwÍŸs bghUë‹ ÛJ 4

ms-2 KL¡f¤ij V‰gL¤J« éir,

3»» ãiwæ‹ ÛJ 2 ms-2 KL¡f¤ij

V‰gL¤J«éir.Ït‰WŸvJbgçaJ?

Ô®Î

éir F = ma

fz¡»‹gom1=2»»

a1 = 4 ms-2

m2=3»»

a2 = 2 ms-2

Ïa‰Ãaš

240

~ F1 = m1 a1 = 2 x 4 = 8N

k‰W«F2 = m2 a2 = 3 x 2 = 6N

vdnt, 2»» ãiwÍŸs bghUë‹

ÛJ4ms-2 KL¡f¤ijV‰gL¤J«éir

bgçaJ.

J¥gh¡»æ‹Ûjhd

Ëåa¡fÏir

gl«15.5

15.6Ïa¡f¤Â‰fhd_‹wh«éÂ

gl« 15.4š cŸsthW x‹whf

Ïiz¡f¥g£l ÏUéš juhRfis

vL¤J¡bfhŸnth«.

gl«15.4

AB

éšjuhRmik¥Ã‹KidBRtçš

ãiyahf¥bghU¤j¥g£LŸsJ.éšjuhR

mik¥Ã‹kWKid A-šxUéiria¢

brY¤J«nghJ ÏU juhRfS« xnu

msit¡ fh£L»‹wd. ÏÂèUªJ A

juhRBjuhÁ‹ÛJbrY¤J«éirÍ« B

juhRAjhuhÁ‹ÛJbrY¤J«éirÍ«

v©zséš rkkhfΫ v®ÂiræY«

ÏU¡»wJ. A juhR B juhÁ‹ ÛJ

brY¤J«éiréidvd¥gL«.BjuhR

AjuhÁ‹ÛJbrY¤J«éirv®éid

vd¥gL«.

ãô£lå‹ _‹whtJ éÂ¥go

x›bthU éid¡F« mj‰F¢ rkkhd

Mdhš v®Âiræš brašgLtJkhd

X® v®éid c©L. éidÍ«,

v®éidÍ«ÏUntWg£lbghUŸfë‹

ÛJbrašgL»wJ.

J¥gh¡» RL« nghJ F©L mÂf

éirÍl‹ K‹ndh¡»¥ ghŒtJ

éidahF«. Ïj‰F¢ rkkhd

v®éirÍl‹ F©L J¥gh¡»ia¥

Ëndh¡»¤jŸStJv®éidahF«.

ÏJ J¥gh¡»æ‹ Ëåa¡f¤Â‰F

fhuzkh»wJ(gl«15.5).

J¥gh¡»æ‹ ãiw F©o‹

ãiwiaél mÂfkhf ÏU¥gjhš,

J¥gh¡»æ‹ KL¡f« F©o‹

KL¡f¤ijél¡FiwthfcŸsJ.

15.7cªj«khwh¡nfh£ghL

rkk‰w òwéirfŸ brašglhj tiu

xU mik¥Ã‹ bkh¤j cªj« kh¿è

v‹gJcªj«khwh¡nfh£ghLMF«.

bkŒ¥Ã¤jš

m1, m2 ãiwÍŸs A, B v‹w ÏU

bghUŸfis(gªJfŸ) fUJnth«. mit

Kiwna u1, u2 Âirntf§fëš xnu

Âiræšne®nfh£ošÏa§F»‹wd(gl«

15.6a). mt‰¿‹ ÛJ rk‹ brŒa¥glhj

òwéir VJ« brašgléšiy. u1>u2

v‹f. gl« 15.16b-šfh£l¥g£LŸsthW

ÏU bghUŸfS« x‹w‹ ÛJ x‹W

nkh¡bfhŸ»‹wd. nkhjè‹nghJ

mit bjh£L¡bfhŸ»‹wd. bjh£L¡

bfh©oUªjneu« tédhofŸ.bghUŸ A, bghUŸBÛJF1 v‹wéiriaÍ«,B, AÛJF2 v‹wéiriaÍ«brY¤J»wJ.

AÍ« BÍ«nkhjY¡F¥Ã‹v1, v2 Âir

ntf§fëšnkhjY¡FK‹Ïa§»amnj

Âiræš ne®nfh£oš Ïa§F»‹wd.

(gl«15.6c)

ãô£l‹Ïu©lh«éÂ¥go

B‹Ûjhdéir(éid)F1 = B‹

ãiwX B‹ÛjhdKL¡f«

m2 (v2-u2)

tF1 = ----- (1)

J¥gh¡»F©L

ÛjhdKL¡féir

241

myF-15

éirÍ«Ïa¡féÂfS«

nkhjè‹nghJ

A‹Ûjhdéir(v®éid)F2= A

‹ãiwX A‹ÛjhdKL¡f«

m1 (v1-u1)

tF2 = ----- (2)

ãô£l‹_‹wh«éÂ¥go

F1 =-F2

rk‹ghL(1),(2) èUªJ

m2 (v2-u2)

t

m1 (v1-u1)

t = -

m2(v2-u2) = - m1(v1-u1)

m2v2- m2u2 = m1u1- m1v1

m1v1+m2v2 = m1u1+ m2u2

vdnt,m1u1+m2u2 = m1v1+ m2v2

nkhjY¡F K‹ mik¥Ã‹ bkh¤j

cªj« nkhjY¡F¥ Ë bkh¤j

cªj¤Â‰F¢ rk«. òwéir brašglhj

nghJ nkhjèdhš ÏU bghUŸfë‹

bkh¤jcªj¤Âškh‰w«V‰gLtšiy.

ÏJ gy bghUŸfS¡F Ïilnaahd

nkhjY¡F«bghUªJ«.

f bgça gÿ‹ x‹iw vL¤J¡bfh©L KGtJ« fh‰whšãu¥gΫ.fG¤J¥gFÂiaüyhšf£lΫ. x£L« g£ilia¥ga‹gL¤Âc¿ŠRFHhiagÿ‹gu¥Ã‹ÛJx£lΫ.

f c¿ŠR FHhæDŸ xU üè‹ÏU KidfisÍ« gl« 15.7šfh£oÍŸsthWbghU¤jΫ.

f Ï¥nghJgÿ‹fG¤Âšf£oÍŸsüiym霡fΫ. gÿå‹thŒtêahffh‰WbtënaW«.

f Ï¥nghJ c¿ŠR FHhŒ efU«

Âiria¡ ftå¡fΫ.

braš15.2

vL¤J¡fh£L15.3

15»uh« ãiwÍŸs J¥gh¡»¡

F©L 100 Ûé-1 ntf¤Âš Rl¥gL»wJ.

J¥gh¡»æ‹ ãiw 2»» våš mj‹

Ëåa¡f¤Âirntf«fh©f.

Ô®Î

F©o‹ãiwm1=15».=0.015»»

J¥gh¡»æ‹ãiwm2=2»»

F©o‹bjhl¡fÂirntf«u1=0

J¥gh¡»æ‹bjhl¡fÂirntf«u2=0

F©o‹ÏW¤Âirntf«v1= +100 Ûé-1

(F©o‹ÏläUªJtykhdÏa¡f¤

Âiriane®¡F¿ahfvL¤J¡bfhŸtJ

kuò)

gl«15.6

(C)

nkhjY¡F¥Ã‹

nkhjY¡FK‹

gl«15.7

c¿ŠRFHhŒ

gÿ‹fh‰W

Ïa‰Ãaš

242

gl«15.8

P

bjhiyÎ d

F

J¥gh¡»æ‹Ã‹ndh¡F¤Âirntf«= V

RL«K‹bkh¤jcªj«=m1u1+ m2u 2

=(0.015x0+2x0)

= 0 Kgms-1

R£lËbkh¤jcªj«=(0.015 x100+2V)

=(1.5 +2V) Kgms-1

cªjmêé‹ikéÂ¥go

R£lË bkh¤jcªj« =RL«K‹

bkh¤jcªj«

1.5+2V = 0

2 V =-1.5

V =-0.75Ûé-1

v®¡F¿ F©L efU« Âir¡F

v® Âiræš J¥gh¡» Ëåa¡f«

miltij¡F¿¡F«.

15.8éiræ‹ ÂU¥ò¤Âw‹ k‰W«

Ïu£il

éiræ‹ÂU¥ò¤Âw‹

ÂUF¡ FwL v‹w fUéahš

brašgL¤j¥gL« éirahdJ ÂUF

kiu(nut) x‹iw RH‰W« mšyJ,

Ñšfë‹(hinges) ÛJ fjÎ RHY«

nghJ, éirahdJ, brašgL¤j¥gL«

Âirænyna bghUis Ïa¡FtnjhL

k£Lkšyhkš bghUis¢ RHYkhW«

brŒ»wJ. Ï¢RH‰Áæ‹ m¢R, éir

brašgL« nfh£oid bt£lΫ

brŒahJ, mj‰F ÏizahfΫ

ÏU¡fhJ. RH‰Áæ‹ Ï¥g©Ãid

éiræ‹ ÂU¥ò éisÎ mšyJ

F¿¥Ã£l m¢ir¥ bghU¤j éiræ‹

ÂU¥ò Âw‹ vdyh«. éir F‹ ÂU¥ò

Âwå‹ v© kÂ¥ghdJ éiræ‹

v© kÂ¥ò k‰W« éir brašgL«

nfh£oèUªJ m¥òŸëæ‹ br§F¤J¤

bjhiyÎM»at‰¿‹bgU¡fšgydhf

vL¤J¡bfhŸs¥gL»wJ.

gl« 15.8š fh£oathW bghUë‹

ÛJŸs P v‹w òŸëæš éir F

brašgLtjhf¡ fUJnth« òŸë

Oit¥bghU¤JéirF‹ÂU¥ò¤Âw‹

= éiræ‹ v© kÂ¥ò X éiræ‹

Âir¡F« ÂU¥ò¤Âw‹ fhz¥gl

nt©oa òŸë¡F« Ïilnaahd

br§F¤J¤bjhiyÎ= Fx d

bghUë‹ÛJbrašgL«éir,Oit¢

rh®ªJ bghUis ÏlŠRê¤Âiræš

RH‰¿dhš m¤ÂU¥ò¤Âw‹ ÏlŠRê¤

ÂU¥ò¤Âw‹ vd¥gL«. bghUis

tyŠRê¤ Âiræš RH‰¿dhš

m¤ÂU¥ò¤Âw‹tyŠRê¤ÂU¥ò¤Âw‹

vd¥gL«.éiræ‹ÂU¥ò¤Âw‹myF

ãô£l‹Û£l®.ÏlŠRê¤ÂU¥ò¤Âwid

ne®¡F¿æY«,tyŠRê¤ÂU¥ò¤Âwid

v®¡F¿æY«F¿¥ÃLtJkuò.

Ïu£il

bghUbsh‹¿‹ ÛJ ÏU éirfŸ

ÏizªJ brašg£L, ÂU¥ò¤Âwid

mšyJÂU¥òéisitV‰gL¤j¡Toa

gy vL¤J¡fh£Lfis eilKiwæš

fh©»nwh«. r¡fu« x‹¿‹ X k‰W«

Y òŸëfëš ÏU f«ÃfŸ f£l¥g£L,

r¡fu¤Â‹bjhLnfhLfë‹tênaÏU

rkkhd (F) v®éirfŸbrašgLtjhf

ÏU¡f£L«. (gl«.15.9). r¡fu«, mj‹

ika« O-éš bghU¤j¥g£oUªjhš,

éir

T = Fd

243

myF-15

éirÍ«Ïa¡féÂfS«

O-it¥ bghU¤J ÏlŠRê¤Âiræš

RHY«

X

90

90O

F

F

Y

gl«15.9

brašgh£o‹ nfhLfŸ x‹Wl‹

x‹WbghUªjhkš,brašgl¡ToaÏU

rkkhd vÂbu® éirfŸ Ïu£ilia

cUth¡F« vd ÏaªÂuéaèš

Tw¥gLtJ©L.

15.9<®¥Ãaš

F¿¥Ã£l cau¤ÂèUªJ él¥gL«

bghUŸòéianeh¡»éG»wJ.M¥ÃŸ

ku¤joæšãô£l‹c£fh®ªÂUªjnghJ

mt®ÛJ M¥ÃŸ éGªjJ. Ϫãfœ¢Á

mtiu ÁªÂ¡f¤ ö©oaJ. M¥Ãë‹

Ïa¡f¤ijMuhŒªJmJòéianeh¡»

<®¡f¥gLtnjmj‰F¡fhuz«v‹wh®.

M¥ÃŸ òéia<®¡»wjh?m¥govåš

òéM¥Ãisneh¡»efuéšiyna.V‹?

ãô£lå‹ _‹wh« éÂ¥go

M¥ÃS« òéia <®¡f nt©L«.

Mdhš ãô£lå‹ Ïu©lh« éÂ¥go

bfhL¡f¥g£l éir¡F KL¡f«,

bghUë‹ ãiw¡F v®¤jféš

ÏU¡F«.òéæ‹ãiwiax¥ÃL«nghJ

M¥Ãë‹ ãiw òw¡fâ¡f¤ j¡fJ.

vdnt,òéM¥Ãisneh¡»efuéšiy.

nfhŸfŸ ahΫ Nçaid¢ R‰¿

tU»‹wd. nkny, brhšy¥g£l fU¤J

nfhŸfë‹ Ïa¡f¤Â‰F« bghUªJ«.

nfhŸfS¡F«, NçaD¡F« Ïilna

<®¥òéirahdJbrašgL»wJ.vdnt,

m©l¤ÂYŸs x›bthU bghUS«

k‰bwh‹iw <®¡»wJ. Ϫj <®¥ò

éiria ãô£l‹, <®¥Ãaš éir vd

miH¤jh®.

f üè‹ xU Kidæš Á¿afšiy¡f£lΫ.k‰bwhUKidia¡ifæšÃo¤J¡bfh©Lgl« 15.10šcŸsthWRH‰wΫ.

f fšè‹Ïa¡f¤ij¡ftå¡fΫ.

f fš t£l¥ghijæš ãiyahd

v© kÂ¥ò¡ bfh©lÂirntf¤Âš

RHštij¡fhzyh«.

f ifæèUªJ üiy Ï¥nghJé£LélΫ.

f kWgoÍ« fšè‹ Ïa¡f¤ij¡

ftå¡fΫ.

braš15.3

15.9.1ãô£lå‹<®¥òéÂ

m©l¤ÂYŸs x›bthU bghUS«k‰w bghUŸfis mt‰¿‹ ãiwfë‹bgU¡f‰gyD¡F ne®¤jféY«,Ïil¤bjhiyé‹ ÏUko¡F v®jféY«mikªj éirÍl‹ <®¡F«. nkY«éirahdJ ÏU bghUŸfë‹ika§fisÏiz¡F«nfh£o‹tênabrašgL«.

gl«15.10

bga® : Ir¡ãô£l‹

Ãw¥ò : 04.01.1643

ÃwªjÏl« : Cš¤nuh¥,ϧ»yhªJ

kiwÎ : 20.03.1727Áw¥ò : bghUŸfë‹<®¥òg‰¿a

és¡f«

üiy é£Lé£lhš mJbjhLnfh£o‹ têna ne®nfh£ošÏa§F«.

Ïa‰Ãaš

244

m1, m2 ãiwÍŸs ÏU bghUŸfŸ

gl« 15.12 cŸsthW ‘d’ bjhiyéš

mikªJŸsd.Ï›éUbghUŸfS¡F«

Ïilnaahd <®¥ò éir ãô£lå‹

<®¥ÃašéÂ¥go

F α m1m2 --------------------------- (1)

F α 1/ d2 --------------------------- (2)

rk‹ghL(1)k‰W«(2)èUªJ

F α

F =

m1 m2

d2

Gm1 m2

d2

ϧF G v‹gJ jfÎ kh¿è. ÏJ

<®¥Ãaš kh¿è vd¥gL«.rk‹ghL (4)

èUªJ

G =Fd2

m1 m2

SI myFfis¥ ÃuÂæ£lhš G ‹

myFN m2 kg-2

m1m2

d

G‹v©kÂ¥ò6.673X 10 -11 N m2 kg-2

15.9.2ãiw

xU bghUëYŸs gU¥bghUë‹

msÎm¥gU¥bghUë‹ãiwvd¥gL«.

vdnt, ãiwahdJ xU bghUëYŸs

gU¥bghUë‹msitms¡»wJ.

15.9.3vil

xU bghUë‹ vil v‹gJ mªj

Ïl¤Âš mJ czU« <®¥Ãaš

éir mšyJ m¥bghUis v›tsÎ

tèikahf <®¥Ãaš éir <®¡»wJ

v‹gij¡fh£L«msÅlhF«.

eh« ãyΡF bršy ne®ªjhš m§F

òéiaélekJvilFiwthfÏU¡F«.

Vbdåš òéæ‹ <®¥ò éiriaél

ãyé‹ <®¥ò éir FiwÎ. Mdhš

ãiwÏu©LÏl§fëY«xnumsthf

ÏU¡F«. Vbdåš ekJ gU¥bghUŸ

msÎkhWghLmiltJÏšiy.

vL¤J¡fh£L15.4

xU bghUë‹ ãiw 5 »nyh »uh«.

våšòéæšmj‹vilahJ?

vilw = mg

w = 5 x 9.8 = 49N

----------------- (3)

----------------- (4)

ãiw,vilÏt‰¿‰FÏilnaÍŸsntWghL

t.v© ãiw vil

1. mo¥gilmsÎ têmsÎ

2.bghUëšcŸsgU¥bghUŸmsÎ bghUë‹ ÛJ brašgL« <®¥Ãaš

éirmsÎ

3. myF»nyh»uh« myFãô£l‹

4. Ïl¤Â‰FÏl«khwhJ Ïl¤Â‰FÏl«khW«

5.Ïa‰ÃašjuhÁdhš

ms¡f¥gL»wJ.

éšjuhÁdhšms¡f¥gL»wJ.

gl«15.11

245

myF-15

éirÍ«Ïa¡féÂfS«

15.9.4òé<®¥òKL¡f«

òéæ‹ <®¥ò fhuzkhf bghUë‹

Ïa¡f¤ij¥g‰¿aKiwahdMŒéid

Kj‹Kjèš fèènah nk‰bfh©lh®.

igrh efu¤J rhŒªj nfhòu¤Â‹

ÛÂUªJ gy bghUŸfis éH¢ brŒJ,

<®¥Ã‹ fhuzkhd Ïa¡f¤ij mt®

MŒÎ brŒjh®. fh‰W Ïšyhj ãiyæš

mid¤J¥bghUŸfS« rk ntf¤Âš

ÑnH éG»‹wd v‹w c©ikia¡

f©l¿ªjh®.

<®¥ò¡ fhuzkhf ÑnH éG«

fh»j¤J©L mšyJ th‹Fil

äjit(parachute) x‹¿‹ Ïa¡f

ntf¤ij¡ fh‰W¤jil Fiw¡»wJ.

fh‰W Ïšyhj Ïl¤Âš, fdkhd fš

x‹iwÍ« th‹Fil äjit x‹iwÍ«

xnuneu¤ÂšéH¢brŒjhš,Ïu©L«rk

ntf¤ÂnynaÑnHéG«.

<®¥ò¡ fhuzkhf¤ jilæ‹¿¤

jhndÑnHéG«bghUë‹Âirntf«

Óuhd Åj¤Âš mÂfç¡»wJ. vd¢

nrhjidæèUªJ bjç»wJ. ( mjhtJ

KL¡f« ÓuhdJ). <®¥ò éirædhš

bghUëš V‰gL« KL¡f« <®¥Ã‹

KL¡f« vd¥gL«. mJ g v‹W

F¿¥Ãl¥gL»wJ. F¿¥Ã£l Ïl¤Âš,

mid¤J¥ bghUŸfS¡F«, ãiw

khWgoD« g-‹ kÂ¥ò rk« MF«.

mj‹ kÂ¥ò òé¥gu¥Ãš Ïl¤Â‰F

Ïl« khWgL«. nkY«, F¤Jau¤ij¥

bghU¤J« MH¤ij¥ bghU¤J«

khWgL»wJ.

flš k£l¤Âš 45º m£r¤Âš cŸs

g-‹ kÂ¥ò go¤ju (standard)kÂ¥ghf¡

fUj¥gL»wJ.mjhtJg=9.8ms-2

òé¥gu¥Ãš<®¥Ã‹KL¡f«

gl«15.12šfh£oathWm ãiwÍila

bghUbsh‹Wòégu¥Ã‹ÛJÏU¥gjhf¡

fUJf.

gl«15.12

òéæ‹ ika¤ÂèUªJ mJ cŸs

bjhiyÎR (òéæ‹Mu«)MF«.

bghUë‹Ûjhd<®¥ÃašéirF =GMm

R2

ÏšMv‹gJòéæ‹ãiwMF«.

ãô£lå‹Ïu©lh«Ïa¡féÂ¥go,

éir F= mg

~ g =

nk‰f©lÏUéirfisÍ«

rk¥gL¤j

GMm

R2

GM

R2

= mg

g-‹ kÂ¥ò, bghUë‹ ãiwia¥

bghU¤jjšy v‹gJ nk‰f©l

rk‹gh£oèUªJbjç»wJ.

Mdhš mJ òéæ‹ ika¤ÂèUªJ

cŸs bjhiyit¢ rh®ªJ khWgL«. R

MuKŸsnfhskhf¥òéia¡fUÂdhš,

òé¥gu¥Ã‹ÛJg-‹kÂ¥ò

~ g =GM

R2

15.9.5.òéæ‹ãiw

g =GM

R2

v‹wrk‹gh£oèUªJ òéæ‹ãiwia

Ñœ¡f©lthWfz¡»lyh«.

M = =gR2

G

9.8 x (6.38 x 106)2

6.67 x 10-11= 5.98 X 10 24 Kg

òé

Ïa‰Ãaš

246

Ï‹iwam¿éaš

1958 #&‹ 2-« ehŸ kæšrhä

m©zh¤Jiu Ãwªjh®. mtuJ

bga®, eh£Lk¡fë‹ x›bthUtç‹

Ïšy¤ÂY« ga‹gL¤j¥gL«

bgauhdJ. k¡fŸ ÃçaKl‹ mtiu

rªÂuha‹ m©zh¤Jiu vd

miH¡F« msΡF òfœbg‰wt®.

1982« M©L vy¡£uhåaš Jiwæš

M.E., g£l« bg‰W, mnj M©oš

ϪÂa é©btë MŒÎ ika¤Âš

(ISRO) gâæšnr®ªjh®.

m©zh¤Jiu bra‰if¡nfhŸ

Jiwæš K‹dâ bjhêš E£g

tšYduhth®.j‰nghJmt®rªÂuha‹ I k‰W« rªÂuha‹ II Ït‰¿‹ £l

Ïa¡Fe® Mth®. Fiwªj bryéš

rªÂuha‹ totik¥Ãš Ït® g§F

F¿¥Ãlj¡fJ. Áªjidia¤ö©L«

mtuJ ng¢R¡fŸ ϪÂa khzt®

fëilna ϤJiwæš M®t¤ij¤

ö©LtjhfcŸsJ.

rªÂuha‹

ËtUtdmj‹rhjidfëšÁy

f ãyé‹ k©âš Ú® _Y¡TWfŸ

mÂf gu¥Ãš guéæU¥gij¡

f©l¿ªjJ.

f rªÂuhaå‹ fåk tiu

fUé(Moon minerology Mapper), ãyÎK‰fhy¤ÂšK‰¿Y«cU»a

ãiyæèUªjijcWÂbrŒ»wJ.

f Inuh¥Ãa é©btë ika¤Â‹

ga‹Rik - rªÂuha‹ I glkh¡F«

X-f® (CXIS) ãwkhiykhå,

24¡F« nk‰g£l tèik F‹¿a

Nçaxë¥òašfis¥gÂÎbrŒjJ.

rªÂuha‹

rªÂuha‹ I ãyÎ¥gaz¤Â‰fhd

xU fy‹. ÏJ ãyΡF mD¥g¥g£l

ϪÂahé‹ Kjš Mëšyh

E©zhŒé MF«. 2008M« M©L

m¡nlhg® khj« MªÂukhãy¤ÂYŸs

$Açnfh£lhéèUªJ ISRO-Mš

é©âš Vt¥g£lJ. ÏJ 2009-

M« M©L Mf°L khj« tiu

brašg£lJ. Ïj‹ MŒÎ ty«

tU k‰W« jiuæw§F tiffis

cŸsl¡»aJ.ÏJISRO-é‹IªJga‹

Rikfis vL¤J¢br‹wJ. nkY«, ÏJ

mbkç¡fhé‹NASA é©btëika«,

Inuh¥Ãa é©btëika« (ESA),

gšnfça é©btëika« Ït‰¿‹

6 ga‹RikfisÍ« Ïytrkhf

vL¤J¢br‹wJ.

rªÂuha‹ 312 eh£fŸ é©âš

brašg£lJ. m¥nghJ £läl¥g£l

Ïy¡Ffëš 95 rjÅj¤ij ãiwÎ

brŒjJ.

247

myF-15

éirÍ«Ïa¡féÂfS«

f rªÂuha‹ I-š bghU¤j¥g£l

ãy tiugl xë¥gl¡fUé

mbkç¡fhé‹ m¥nghnyh 15,

m¥nghnyh11ãyΡfy‹fŸãyéš

jiuæw§»a Ïl§fis¥ gÂÎ

brŒJŸsJ.

f ãyé‹fåkts«g‰¿ajftšfŸ

ca® gFÂw‹ ãwkhiykhå _y«

bgw¥g£lJ.

f ãyé‹ nyr® bjhiyt¿Í« fUé

(LLRI), ãyé‹ JUt§fŸ k‰W«

K¡»a gFÂfŸ g‰¿a jftšfis

më¤jJ.

f CXIS X-f® gl¡fUé, ãyéš

mYäåa«, bk¡ÜÁa« k‰W«

Áè¡fh‹Ït‰¿‹jila§fis¥

gÂÎbrŒJŸsJ.

f gšnfça‹ ga‹Rikahd f®

Å¢R¡ f©fhâ¥ò¡ fUé

(Radiation Dose Monitor - RADOM)

rªÂuha‹ Vt¥g£l ehënyna

brašgL¤j¥g£L ÏWÂehŸ tiu

brašg£lJ.

f 75 eh£fëš rªÂuha‹ òif¥gl¡

fUé 40,000¡F« nk‰g£l

gl§fis¥òé¡FmD¥ÃaJ.

f ãyé‹nkLgŸs§fisãytiugl

xë¥gl¡fUé gÂÎ brŒjJ.

ãy¥gu¥ò mÂf gŸs¤jh¡Ffis¡

bfh©lJ.

f òéæ‹ KG tot¤ijÍ«

Kj‹Kiwahf gÂÎ brŒJ

mD¥ÃaJ.

rªÂuha‹IãyÎ¥gu¥Ãškåj®fë‹

ciwélkhf¥ga‹gL«gyFiffis¡

f©l¿ªjJ.

Fëç¤bjhêšE£g«

(Cryogenic Technique)

Fëçaš v‹w brhš ciwÍ« Fë®

v‹WbghUŸgL«,»nu¡f¢brhšèUªJ

cUthdjhF«.

Ïa‰Ãaèš Fëçaš v‹gJ äf¡

Fiwªj bt¥gãiyia cUth¡FjY«

(123K¡F«Fiwthf)m›bt¥gãiyæš

bghUŸfë‹ brašghLfis

m¿tJkhF«. äf¡ Fiwªj bt¥g

ãiyæYŸs bghUŸfis¥g‰¿¡

f‰w¿gt® Fëçashs® Mth®.

Fëçaèš bfšé‹ bt¥gãiy

msÅ£L Kiw Ëg‰w¥gL»wJ. Âut

ie£u#‹, Âut Ëèa« ngh‹wit gy

Fëç ga‹ghLfëš K¡»akhdjhF«.

éÂfë‹go ehLfëilna bgw

ÏaYtJ«, Fëç¤ bjhêš E£g¤Âš

mÂf« ga‹gLtJ« Âut ie£u#‹

MF«. Âut Ëèa« äf¡ Fiwªj

bt¥gãiyia¥ bgw¥ bghJthf¥

ga‹gL¤j¥gL»wJ.6mocauK«3mo

é£lK« bfh©l Âth® FLitfëš

ϤÂut§fŸit¡f¥gL»‹wd.

Ïu©lh« cyf¥nghç‹ nghJ

Fëçaš Jiw ts®¢ÁailªjJ.

m¿éayhs®fŸ äfΫ Fë%£l¥g£l

cnyhf§fë‹ cW¤j‹ik

mÂfç¥gij¡ f©l¿ªjd®. ÏJ

Fëç tY¥gL¤Jjš vd¥gL«. v£ò°

v‹gtuhš 1966M« M©L thâg

ßÂæš brašgL« Fëç¤ bjhê‰rhiy

cUth¡f¥g£Lcy»‹gHikahdFëç

ãWtdkhfkh¿aJ.

Âut ie£u#‹ ngh‹w FëçfŸ,

Fë®é¡F« k‰W« ciwa¢ brŒÍ«

ga‹ghLfëšga‹gL»‹wd.

i)uh¡bf£

Fëç bjhêš E£g¤Â‹ K¡»a

ga‹ghL Fëç vçbghUshF«. Âut

Ïa‰Ãaš

248

iA£u#‹ bgUkséš uh¡bf£oš

vçbghUshf¥ga‹gL¤j¥gL»wJ.

ii)fhªjx¤ÂirÎëgkh¡fš(MRI)

fhªj x¤ÂirΠëgkh¡F«

Kiwæš tYä¡f fhªj¥òy¤ij

kåj clš cŸSW¥òfëš CLUt¢

brŒJ tç¡f©nzh£l« (Scanning)Ïl¥gL»wJ. tèikahd fhªj¥òy«

Âut Ëèa¤ÂDŸ it¡f¥g£l

Û¡fl¤J f«Ã¢RUŸfis¥ ga‹gL¤Â

cUth¡f¥gL«. Âut Ëèa« RUë‹

bt¥gãiyia¢ Rkh® 4k tiu

Fiwa¢brŒÍ«. Ϥjifa jhœªj

bt¥gãiyæš mÂf gFÂw‹ bfh©l

ëg§fis¥bgwyh«.

iii)bgUefu§fëšä‹Âw‹mD¥ÕL

bgUefu§fëš Âwªj ãiy

f«Ãfë‹ têna ä‹Âw‹ mD¥òjš

fodkhdjhF«.Mdhš òéæ‹moæš

mik¡f¥g£l f«Ãtl§fëšä‹Âw‹

mD¥òjè‹ nghJ bt¥gãiy ca®thš

Âw‹ Åzh¡f¥gL«. Ïjid¤ j鮡f

Âutkh¡f¥g£l Fëç thÍ¡fŸ f«Ã

tl§fë‹ ÛJ bjë¡f¥g£L mj‹

bt¥gãiyÍ«ä‹jilÍ«Fiw¡f¥gL«.

iv)czÎgj¥gL¤Jjš

ngh®ãfG« gFÂfŸ, ãyeL¡f«

gh¤j gFÂfŸ M»at‰¿‰F

mÂf msÎ gj¥gL¤j¥g£l czÎ¥

bghUŸfis mD¥Îtj‰F Fëç

thÍ¡fŸga‹gL¤j¥gL»‹wd.

v)jL¥òCÁkUªJ

cæçbjhêšE£g¤Âšjahç¡f¥gL«

jL¥ò CÁ kUªJfS¡F ie£u#‹

Fë%£L«KiwmtÁakhdjhF«.

é©btëãiya«

é©btëæšF¿¥Ã£l fhy« j§»

MŒÎ¥gâfŸ nk‰bfhŸtj‰fhf

kåjdhštotik¡f¥g£lJé©btë

ãiyakhF«.

eÅd é©btë ãiya§fŸ,

é©btëæš Áy thu§fŸ mšyJ

Áy khj§fŸ mšyJ Áy tUl§fŸ

j§»MŒÎ¥gâfŸ nk‰bfhŸtj‰fhf

totik¡f¥g£lit. mšnk, ršô£

tçir, °ifny¥, ä® ngh‹wit

Ï›tifé©btëãiya§fshF«.

é©btë ãiya§fŸ, Ú©lehŸ

é©btëæš j§Ftjhš kåj

clèš V‰gL« éisÎfis

Muha¥ ga‹gL¤j¥gL»‹wd. k‰w

é©fy§fis¥ nghš mšyhkš

mÂf ehŸ é©btëæš j§», mÂf

v©â¡ifæyhdMŒÎfŸnk‰bfhŸs

Ïit mo¤jskhŒ mik»wJ. uhQt«

ga‹gL¤ÂafilÁé©btëãiya«

ršô£ 5MF«. ÏJ 1976 k‰W« 1977 «

M©oš nrhéa¤ FoauÁ‹ mšnk

£l¤Â‹goga‹gL¤j¥g£lJ.

é©btë ãiya§fŸ bghJthf

ÏUtif¥gL«. ršô£ °ifny¥

M»ait x‰iw mL¡F tifahF«.

Ïit Kjèš Vt¥g£L Ë é©btë

MŒthsuhštêel¤j¥gL«.njitahd

bghUŸfŸ k‰W«MŒÎ¡ fUéfSl‹

Vt¥gL«, mit ga‹gL¤j¥g£lÎl‹

é©fy«ifél¥gL«.

ršô£ 6, k‰W« ršô£ 7 M»ait

Áy kh‰w§fis cŸsl¡» ÏU

mL¡FKiwæš cUth¡f¥g£ld.

ÏJ, Ïu©lhtJ é©btë MŒths®

249

myF-15

éirÍ«Ïa¡féÂfS«

òÂa é©fy« _y« mjid¢

br‹wiltj‰F« bghUŸfis¡

bfh©Lnr®¡fΫtêtF¤jJ.

Ïjdhš é©btë ãiya«

MŒthsuhš bjhl®ªJ têel¤j¥

g£lJ. °ifny¥ Ïu£il mL¡F

tifia¢ rh®ªjJ. Ïu©lh« mL¡F

ga‹gL¤j¥gléšiy.Ïu©lh«mL¡F

Ú©lfhyMŒÎ¡F«têtF¡F«.

Ïu©lh« tifia¢ rh®ªj ä®,

k‰W« g‹dh£L é©btë ãiya«

( International space Station-ISS) M»ait jåahf Kjèš Vt¥g£L,

njitahd gFÂfŸ go¥goahf

mjDl‹ Ïiz¡f¥g£lJ. Ï› tif

é©btë ãiya§fis VÎ tj‰F

äfΫ Âw‹ thŒªj x‰iw VÎthfd«

njitæšiy.czÎk‰W«fUéfis¤

Jiz¡fy‹fŸ_y« njitahdnghJ

bgWtj‰nf‰g é©btë ãiya«

totik¡f¥gL«. vdnt, Ú©l fhy

MŒÎ¡F Ïjid¥ ga‹gL¤Â¡

bfhŸsyh«.

äf¡ Fiwªj kWRH‰ÁÅj«,mÂf f®ŢR, Fiwªj <®¥ò éirM»ait Ït‰¿š j§F« fhy¤ij¡Fiw¥gdthF«. Ïit ek¡Fmbrsfça¤ij V‰gL¤JtjhfΫ,Ú©l ehŸ clš ey¥ghÂ¥ig¤ jUtjhfΫcŸsJ.

v®fhy¤Âš Ï¡Fiw Ú¡f¥g£LÚ©l ehŸ é©btë¡ fy¤Âšj§Ftj‰fhd thŒ¥òfŸ cŸsd. Áyé©btë ãiya§fŸ, é©btëefu«vD«msé‰FmÂfkåj®fiscŸsl¡F« tifæY« mt®fŸ j§fŸciwél§fis mik¤J¡bfhŸS«tifæY« Vt¥glyh«. ÏJ tiuÏ›tifahdvªjé©btëãiyaK«cUth¡f¥gléšiy. nkY«, VÎtj‰fhdj‰fhybghU£bryÎeilKiw¡Frh¤Âakhdjšy.

oah§fhŒ-I v‹w é©btëãiya¤ij 2011-M« M©o‹Jt¡f¤Âš Ódh VtcŸsJ.mj‹Ã‹

cy»š é©btë ãiya¤ij Véa

ehLfëš_‹whtjhfÓdhmikÍ«.

kÂ¥ÕL

gFÂ-m

1.xUbghUë‹KL¡f¤Â‰F¡fhuz«________________.

(rk‹brŒa¥g£léir,rk‹brŒa¥glhjéir,ãiyä‹åašéir)

2.cªjkhWgh£LÅj¤Â‰F¢rkkhdÏa‰ÃašmsÎ________________.

(Ïl¥bga®¢Á,KL¡f«,éir,fz¤jh¡Féir)

3.XŒÎãiyæYŸsfdkhdbghUë‹cªj«________________.

(äfmÂf«,äf¡FiwÎ,Rê,Koéè)

4.òé¥gu¥Ãš50».».ãiwÍŸskåjå‹vil________________.

(50N,35N,380N,490N)

5.cæçbjhêšE£gCÁkUªJfis¡Fëu¢brŒÍ«FëçbjhêšE£gmik¥òfŸ_____________.

(Ëèa«,ie£u#‹,m«nkhåah,Fnshç‹)

gFÂ-M

1.ÑœfhQ«T‰WfëšxUbghUë‹ãiwnahLbjhl®ÃšyhjT‰iwvGJf.

m)ÏJxUmo¥gilmsÎM)ÏJÏa‰ÃašjuhRbfh©Lms¡f¥gL»wJ.Ï)ÏJéšjuhR

bfh©Lms¡f¥gL»wJ.

Ïa‰Ãaš

250

2.nfho£lÏl§fisãu¥òf.

m)éir=ãiwxKL¡f«våšcªj«=________________

M)ÂutiA£u#‹uh¡bf£ošga‹gL»wJvåš

________________ MRIgl«Ão¤jèšga‹gL»wJ.

3.rªÂuha‹-1£l¤njhLbjhl®òilaÁyãWtd§fë‹bga®fŸÑnHbfhL¡f¥g£LŸsd.Mdhš

Áy bga®fŸ mnjhL bjhl®Ãšyhjit. bjhl®Ãšyhj ãWtd§fë‹ bga®fis¥ g£oaèLf.

(ϪÂa é©btë MŒÎ ika«, ghgh mQ MuhŒ¢Á ika«, ehrh é©btë ika«, Inuh¥Ãa

é©btëT£lik¥òãWtd«,cyfRfhjhuika«,v©bzŒvçthÍ¡fHf«)

4.ÑœfhQ«T‰WfëšjtWfŸVJäU¥Ã‹rçbrŒf.

m)xUãô£l‹éirv‹gJxU»uh«ãiwÍŸsbghUëš1ms -1KL¡f¤ijV‰gL¤J«éiræ‹

msit¡F¿¡F«.

M)éidÍ«v®éidÍ«v¥nghJ«xnubghUë‹ÛJbrašgL«.

5.FëçbjhêšE£g¤Â‹K¡»akhdga‹FëçvçghUŸMF«.FëçvçbghUŸv‹gj‹bghUis

cz®¤Jf.

6.ÏlŠRê¤ÂU¥ò¤Âwid _________ F¿æY«, tyŠRê¤ ÂU¥ò¤Âwid ________________

F¿æY«F¿¥ÃLtJkuò.

gFÂ-Ï

1.m)ãô£lå‹KjšÏa¡féÂéiræ‹g©igés¡F»wJ.Ï¡T‰iwãaha¥gL¤Jf.

M)10».».,20».».ãiwÍŸsbghU£fŸKiwna10ms-1, 5ms-1 ntf¤Âšbrštij¥gl«fh£L»wJ.

mit nkh¡bfhŸ»‹wd. nkhjè‹ nghJ mit bjh£L¡ bfhŸS« neu« 2 édhofŸ.

nkhjY¡F¥Ã‹mitKiwna12ms-1, 4 ms-1ntf¤Âšbrš»‹wdvåšF1, F2 Ït‰iw¡fh©f.

nkY«m¿a

üšfŸ

1. Advanced physics - M.Nelkon and P.Parker, C.B.S.Publications2. College Physis - R.L.Weber, K.V.Manning Tata McGraw Hill3. bghGJngh¡FbgsÂf« - ah.bgbuškh‹ãôbrŠRçò¡Aΰ

Ïizajs§fŸ

http://www.brittannica.comhttp://www.zonalandeducation.com, www.wiki.animers.comhttp://www.arvinguptatoys.com

10 Kg 10 Kg10 Kg20 Kg 20 Kg 20 Kg

10 m/s 5 m/sF1 F2

12m/s4m/s

2.m)é‹btëãiya§fŸ, Ú©lehŸé‹btëæšj§FtjhškåjclèšV‰gL«éisÎfis

Muha¥ga‹gL¤j¥gL»‹wd.Ï¡T‰¿idãaha¥gL¤Jf.

M)F = Gm 1m2 / d2 v‹gJãô£lå‹<®¥ÃašéÂæ‹fâjtot«.ãô£l‹<®¥ÃašéÂæid

th®¤ijfëšvGJf.

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

myF 16Ïa‰Ãaš

Ïa‰Ãaš

252

bga® : ik¡nfšghlnu

Ãw¥ò : 22.09.1791

ÃwªjÏl« : ãé§l‹,ϧ»yhªJ

kiwÎ : 25.08.1867

Áw¥ò : ildnkhitf©LÃo¤jt®

16.ä‹ndh£léaš

eÅd rKjha¤Âš ä‹rhu« äf

K¡»akhd g§»id t»¡»wJ.

ÅLfŸ, gŸëfŸ, kU¤JtkidfŸ,

bjhê‰rhiyfŸ Ït‰¿š gytif¥

ga‹ghLfS¡F ÏyFthfΫ,

trÂahfΫ ga‹gL¤j¥gL« M‰wš

ä‹dh‰wyhF«. ä‹dh‰wš v›thW

cUth¡f¥gL»wJ?

ä‹R‰¿š ä‹ndh£l« v›thW

ghŒ»wJ?xUä‹R‰¿šä‹ndh£l¤ij

xG§FgL¤J« fhuâfŸ ahit?

Ï¥ghl¥gFÂæš Ï›édh¡fS¡fhd

éilfis¡fh©ngh«.

16.1ä‹ndh£l«k‰W«ä‹R‰W

fh‰¿‹ Ïa¡f«, Úç‹ X£l« Ïit

ek¡Fe‹FbjçÍ«.Ú®M‰¿šXodhš

mij Únuh£l« v‹»nwh«. mnjnghš

ä‹£l§fŸ xU fl¤Âæš Xodhš

mJ ä‹ndh£l« vd¥gL«. xU

if (lh®¢) és¡»š cŸs ä‹fy‹,

ä‹£l§fis Xl¢brŒJ és¡F

vçtj‰fhd ä‹ndh£l¤ij V‰gL¤J

»wJ. rhéia _L«nghJ k£L«jh‹

és¡Fvç»wJ.rhév‹dbrŒ»wJ?

rhé ä‹fy¤Â‰F«, és¡»‰F«

Ïilna Ïiz¥ig V‰gL¤J»wJ.

ä‹ndh£l«bjhl®ªJghÍ«_oaghij

ä‹R‰W vd¥gL«. R‰W VjhtJ xU

òŸëæšJ©o¡f¥g£lhšä‹ndh£l«

brštJjilg£Lés¡FvçahJ.

ä‹ndh£l¤ij eh« v›thW

tiuaW¡fyh«? xU édho neu¤Âš

fl¤Âæ‹ xuyF¥gu¥Ã‹ têna

flªJ bršY« ä‹£l¤Â‹ msÎ

ä‹ndh£l« vd tiuaW¡f¥gL«.

RU¡fkhf ä‹£l« ghÍ« Åj«

ä‹ndh£l« vd¥gL«. cnyhf¡

fl¤Âfëš vy¡£uh‹fŸ Ïa§F«

ä‹£l§fshf¢ brašgL»‹wd.

vy¡£uh‹fŸ Ïa§F« Âir¡F

v®¤Âir kuò ä‹ndh£l¤Â‹ Âir

MF«.

Q msÎ ä‹£l« xU fl¤Âæ‹

VjhtJ xU FW¡Fbt£L¥gu¥Ã‹

têna t édhofëšghŒªjhšfl¤Âæš

ä‹ndh£l«

I = Q / t.

ä‹£l¤Â‹ SI myF TY«. 1

TY«v‹gJ6 x 1018 vy¡£uh‹fë‹ ä‹£l¤Â‰F¢rk«.

ä‹ndh£l¤Â‹myFM«Ãa® (A) MF«. M«¥Ãa® v‹gJ ÃbuŠ¢ eh£L

m¿éašm¿P®bgauhF«.

nknycŸsrk‹gh£oèUªJ

Q = 1 C ,t = 1 S

våš I = 1 A

xU TY« ä‹£l« xU édho

neu¤Âšfl¤Âæ‹VjhtJxUFW¡F

bt£L¥ gu¥Ãš ghŒªjhš fl¤Âæš

ä‹ndh£l« xUM«¥Ãa®. xU R‰¿š

ä‹ndh£l¤ijms¡fm«Û£l®v‹»w

rhjd«ga‹gL»wJ.

vL¤J¡fh£L16.1

xU ä‹és¡F 0.75A ä‹ndh£l¤ij 10 ãäl§fS¡F

ga‹gL¤Â¡ bfhŸ»wJ. våš R‰¿š

ghÍ«ä‹£l¤Â‹msÎahJ?

253

myF-16

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

Ô®Î: ä‹ndh£l«I = 0.75 A

fhy«t = 10 ãäl§fŸ

=600édhofŸ

Q = It

Q = 0.75 x 600

ä‹£l«Q = 450 C

gl«16.1ä‹fy‹,és¡F,m«Û£l®

k‰W« rhé Ït‰iw¡ bfh©l ä‹

R‰iw¡F¿¡»wJ.

gl« 16.1

16.2ä‹dG¤j« k‰W« ä‹dG¤j

ntWghL

xU fl¤Âæš ä‹£l§fis

Ïa§f¢ brŒtJ vJ? »ilk£lkhd

FHhæšÚ®ghahJ.FHhæ‹xUKidia

nkšk£l Ú®¤bjh£oÍl‹ Ïiz¡F«

nghJjh‹FHhæšÚ®ghŒ»wJ.mjhtJ

FHhæ‹ÏUKidfS¡»ilnamG¤j

ntWghL cUth¡f¥gL«nghJ Ú® xU

KidæèUªJkWKid¡F¥ghŒ»wJ.

mnjnghyxUcnyhf¡fl¤Âæ‹ÏU

KidfS¡»ilnaä‹dG¤jntWghL

x‹W cUth¡f¥g£lhšjh‹ fl¤Âæ‹

têna ä‹ndh£l« ghÍ«. ä‹dG¤j

ntWghL xU R‰¿š x‹W mšyJ

x‹W¡F nk‰g£l ä‹fy‹fshš

cUth¡f¥gL»wJ.

ä‹fy‹ xU fl¤Â¢ R‰¿š

Ïiz¡f¥gL«nghJ R‰¿š ä‹dG¤j

ntWghLcUth¡f¥g£Lä‹£l§fŸ

Ïa§» R‰¿š ä‹ndh£l« ghÍ«. xU

ä‹R‰¿š ÏU òŸëfS¡»ilna

ä‹dG¤j ntWghL v‹gJ xU

òŸëæèUªJk‰bwhUòŸë¡FXuyF

ne®ä‹£l¤ijef®¤j¢brŒa¥gL«

ntiyMF«.

ÏU òŸëfëilna ä‹dG¤j

ntWghL(V)=ntiy(W) / ä‹£l« (Q)

V = W / Q

ä‹dG¤j ntWgh£o‹ SI myF

nthš£(V)1 nthš£=1#&š/1TY«

ä‹ndh£l« ghÍ« fl¤Âæ‹ ÏU

òŸëfS¡»ilna1TY«ä‹£l¤ij

vL¤J¢ bršy brŒa¥g£l ntiy 1

#&š våš m›éU òŸëfS¡»ilna

ä‹dG¤j ntWghL 1 nthš£ MF«.

ä‹dG¤jntWgh£ilnthš£Û£liu¡

bfh©Lms¡»nwh«.

16.3ä‹R‰W¥gl«

vëikahd F¿pLfis¥

ga‹gL¤Â xU ä‹R‰¿‹ gšntW

cW¥òfis Ïiz¤J¥ bgw¥gL« gl«

ä‹R‰W¥gl« vd¥gL«. bghJthf

tH¡fkhf¥ ga‹gL¤j¥gL« ä‹

cW¥òfë‹ bga®fS« mt‰¿‹

F¿pLfS« ÑnH cŸs m£ltiz

16.1šbfhL¡f¥g£LŸsJ.

Ïa‰Ãaš

254

t. v© cW¥òfŸ F¿æLjš

1. ä‹fy«

2. ng£lçmšyJä‹fy¤bjhF¥ò

3. rhémšyJRé£R(ÂwªjJ)

4. rhémšyJRé£R(_oaJ)

5. f«ÃÏiz¥ò

6. Ïiz¥g‰wf«ÃFW¡nfbršyš

7. ä‹és¡F

8. ä‹jil

9. khWgL«ä‹jilmšyJä‹jilkh‰¿

10. m«Û£l®

11. nthš£Û£l®

m£ltiz16.1

vL¤J¡fh£L16.2

xUR‰¿š10V ä‹dG¤jntWghLŸsÏUòŸëfS¡»ilna5C ä‹ndh£l¤ij

ef®¤jbrŒa¥g£lntiyahJ?

Ô®Î:

ä‹£l« Q = 5 C

ä‹dG¤jntWghL V = 10V

ä‹£l¤ijef®¤j¢

brŒa¥g£lntiy W = V x Q

W = 10 V x 5C W = 50J

16.4 X« éÂ

bga® : #h®irk‹X«

Ãw¥ò : 16.03.1789

ÃwªjÏl« : v®yhŠ#‹,b#®kâ

Ïw¥ò : 06.07.1854

Áw¥ò : X« éÂ

xU fl¤Âæ‹ KidfS¡»ilna

cŸs ä‹dG¤j ntW gh£o‰F«

fl¤Âæš ghÍ« ä‹ndh£l¤Â‰F

äilna bjhl®ò c©lh? Ñœ¡fhQ«

brašgh£il¥gh®¥ngh«.

255

myF-16

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

braš 16.1

f gl« 16.2 š fh£l¥g£LŸsthW xU ä‹ R‰¿id

mik¡fΫ. R‰¿š 0.5m ÚsKŸs XYv‹w

ie¡nuh« f«Ã, m«Û£l®, nthš£ Û£l®, 1.5 V ä‹dG¤jKŸs eh‹F ä‹fy§fŸ Ïit

Ïiz¡f¥g£LŸsd. ( ie¡nuh« v‹gJ ã¡fš,

Fnuhäa«, kh§fÜR k‰W«ÏU«òÏt‰whšMd

cnyhf¡fyit)

Kjèš ie¡nuh« f«ÃnahL xnu xU ä‹fy¤ij

Ïiz¥ò¡bfhL¤Jm«Û£l®msÅLI. nthš£Û£l®msÅLV Ït‰iw¡

F¿¤Jm£ltiz¥gL¤jΫ.

f nkny brh‹dJ nghš Ïu©L ä‹fy§fis R‰¿š Ïiz¤J m«Û£l®

msÅLI, nthš£Û£l®msΑV’ M»at‰iw¡F¿¡fΫ._‹Wä‹fy§fŸ,

eh‹Fä‹fy§fŸvdÏiz¤Jx›bthUKiwÍ«m«Û£l®,nthš£Û£l®

msÅLfism£ltiz¥gL¤jΫ.

f x›bthUKiwÍ«V k‰W« I msÅLfë‹é»j«fz¡»lΫ.

gl« 16.2

t.v©

R‰¿š

ga‹gL¤j¥g£l

ä‹fy§fë‹

v©â¡if

ã¡nuh«f«Ãæš

ghÍ«ä‹ndh£l«

I ( ampere )

ã¡nuh«f«Ãæ‹

KidfS¡»ilna

ä‹dG¤jntWghL

V ( Volt )

V/ I (Volt /

ampere)

Ï¢brašgh£oš V/ I kh¿èahfÏU¥gij¡fhzyh«.

1827 M« M©L b#®k‹ eh£L

Ïa‰Ãaš m¿P® #h® irk‹ X« xU

fl¤Âæš ghÍ« ä‹ndh£l« I¡F«

fl¤Âæ‹ KidfS¡»ilnaahd

ä‹dG¤jntWghL V¡Fkhd

bjhl®ig¡f©l¿ªjh®.

X«éÂ¥gokhwhbt¥gãiyæšfl¤Â

x‹¿‹têna ghÍ« khwh ä‹ndh£l«

mj‹ KidfS¡F ÏilnaÍŸs

ä‹dG¤j ntWgh£o‰F ne®¤jféš

ÏU¡F«. I -ä‹ndh£l¤ijÍ«,

V - ä‹dG¤jntWgh£ilÍ«F¿¤jhš

V α I mšyJ V/ I kh¿è. 16.5.fl¤Âæ‹ä‹jil

X«éÂ¥go

V α I V = IR

F¿¥Ã£lbt¥gãiyæšxUcnyhf¡

fl¤Â¡F,R xUkh¿è.ÏJfl¤Âæ‹

ä‹ jil vd¥gL«. ÏJ ä‹£

l§fë‹ Ïa¡f¤Â‰F xU jilia¤

jU«.ä‹jilæ‹SI myFX«. Ïj‹

F¿pL Ω .

Ïa‰Ãaš

256

braš 16.2

f ie¡nuh« f«Ã, if és¡F (Torch), xë

cäœilnahL,m«Û£l®

f ( 0 – 5A beL¡f« ),rhé,Á¿jsÎÏiz¡F«

f«ÃM»at‰iwvL¤J¡bfhŸsΫ.

f gl« 16.3 š cŸsthW 1.5 V cŸs eh‹F

ä‹fy§fism«Û£lUl‹bjhluhfÏiz¤Jä‹R‰¿idcUth¡fΫ.

gl¤ÂšcŸsthWXY ÏilbtëélΫ.

f ie¡nuh«f«ÃiaXY ÏilbtëæšÏiz¤Jrhéia_lΫ. m«Û£l®

msit¡F¿¡fΫ.Ërhéia¤Âw¡fΫ.

f ie¡nuh«f«Ã¡F¥gÂyhfifés¡FgšigÏiz¤Jm«Û£l®msit¡

F¿¡fΫ.

f Ï¥nghJ XY Ïilbtëæšxëcäœilnahil ( LED ) Ïiz¤Jnkny

brh‹dJnghšm«Û£l®msit¡F¿¡fΫ.

f nknybrh‹dvšyh¢brašfëY«m«Û£l®msÅLxnukhÂçÏUªjjh?

ÏÂèUªJv‹dbjç»wJ?

f Ïnj nghy ntW Áy bghUŸfisÍ« XY Ïilbtëæš Ïiz¤J

nrhjidia¢brŒaΫ.x›bthUKiwÍ«m«Û£l®msit¡F¿¡fΫ.

f gÂÎfisMŒÎbrŒaΫ.

R =V

I

1 X« =1nthš£

1M«¥Ãa®

vL¤J¡fh£L16.3

xUä‹_y¤ÂèUªJ5A ä‹ndh£l¤ijxUbt¥g_£ovL¤J¡bfhŸS«nghJ

mj‹KidfS¡»ilna ä‹dG¤j ntWghL 60V våšKidfS¡FÏilna

ä‹dG¤jntWghL120 V MF«nghJvL¡f¥gL«ä‹ndh£l«v›tsÎ?

Ô®Î:-

ä‹dG¤jntWghLV = 60V

ä‹ndh£l«I = 5A

X«éÂ¥goR = V / I = 60 / 5 = 12 X«

ä‹dG¤j«120 V MF«nghJä‹ndh£l«: I = V / R = 120 / 12 = 10A

~bt¥g_£ovL¡F«ä‹ndh£l«=10A

xU fl¤Âæ‹ KidfS¡»ilna

ä‹dG¤j ntWghL 1 nthš£ Mf

cŸsnghJfl¤ÂæšghÍ«ä‹ndh£l«

1 M«¥Ãa®våšfl¤Âæ‹ä‹jil 1

X«MF«.

gl« 16.3

257

myF-16

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

ϧF x›bthU cW¥ig

Ïiz¡F«nghJ« ä‹ndh£l«

khW»wJ.V‹khW»wJ?ÁycW¥òfŸ

vëjhf ä‹ndh£l¤ij mt‰¿‹

têna mDk¡»wJ. Áy cW¥òfŸ

ä‹ndh£l¤Â‰F mÂf¤ jilia¡

bfhL¡»wJ

16.6ä‹jilah¡»fë‹bjhF¥ò gšntW ä‹R‰Wfëš eh« ä‹

jilah¡»fisbt›ntWÏiz¥òfëš

ga‹gL¤jyh«. ä‹jilah¡»fis

ÏUKiwfëšÏiz¡fyh«.mit

m)bjhlçiz¥ò,M)g¡fÏiz¥ò

bjhlçiz¥Ãšä‹jilah¡»fŸ

gl« 16.4š cŸsthW ä‹jilfŸ

R1, R2, R3 Ït‰iwxUä‹fy‹,rhé

Ït‰Wl‹bjhluhfÏiz¡fΫ.

gl« 16.4

x›bthU ä‹jilah¡»æY« rk

ä‹ndh£l« I ghŒ»wJ. ä‹jilfë‹

bjhF¥Ã‹ KidfS¡»ilna

cŸs ä‹dG¤j ntWghL, jå¤jå

ä‹jilah¡»fS¡»ilna cŸs

ä‹dG¤j ntWghLfë‹ TLjY¡F¢

rk«.mjhtJV = V1 + V2 + V3 -------(1)

bjhlçiz¥Ãš cŸs

ä‹jilah¡»fŸ,R1, R2, R3 Ït‰¿‹

bjhFga‹ä‹jiliaRs MšgÂÄL

brŒaKoÍ«.m¥nghJR‰¿šä‹dG¤j

ntWghLV k‰W«ä‹ndh£l« I Ïit

khWglhJ.

R‰W KGtj‰F« X« éÂia

ga‹gL¤j

V = IRS

jå¤jå ä‹jilfS¡F X«

éÂiaga‹gL¤j

V1 = IR1

V2 = IR2

nkY« V3 = IR3

Ït‰iwrk‹ghL1šÃuÂæl

IRS = IR1 + IR2 + IR3

mšyJ Rs = R1 + R2 + R3

vdnt, bjhl® Ïiz¥Ãš

Ïiz¡f¥gL« ä‹jilah¡»fë‹

bjhFga‹ kÂ¥ò Rs jå¤jå

ä‹jilah¡»fë‹ (R1, R2, R3) ä‹jilfë‹ TLjY¡F¢ rk«.

bjhFga‹ ä‹jil kÂ¥ò vªj xU

jå¥g£l ä‹jilah¡»æ‹ ä‹jil

kÂ¥igélmÂfkhfÏU¡F«.

vL¤J¡fh£L16.4

18X« k‰W« 6 X« ä‹jilfŸ

6V ä‹fy mL¡Fl‹ bjhluhf

Ïiz¡f¥g£LŸsd. våš, 1. R‰¿‹

bkh¤j ä‹jil 2. R‰¿š ghÍ«

ä‹ndh£l«Ït‰iw¡fz¡»Lf.

Ô®Î:-

1) bfhL¡f¥g£lä‹jilfŸ

R1 = 18 X«

R2 = 6 X«

~R‰¿‹bkh¤jä‹jil

Rs = 18 + 6 = 24 X«

2) ä‹fy mL¡»‹ KidfS¡

»ilnaä‹dG¤jntWghLV = 6V

~R‰¿šä‹ndh£l«I = V/RS = 6/24

I = 0.25 A.

Ïa‰Ãaš

258

g¡fÏiz¥Ãšä‹jilah¡»fŸ

R1, R2, R3 kÂ¥ò¡ bfh©l _‹W

ä‹jilah¡»fŸ g¡f Ïiz¥Ãš

Ïiz¡f¥gL»‹wd. Ϫj¤ bjhF¥ò

gl« 16.5š cŸsthW xU ä‹fy

mL¡F k‰W« rhé Ït‰Wl‹

Ïiz¡f¥gL»wJ.

gl«16.5

g¡f Ïiz¥ò¤ bjhF¥Ãš x›

bthU ä‹jilah¡»¡F¡ FW¡nfÍ«

ä‹dG¤j ntWghL rkkhf ÏU¡F«.

mj‹ kÂ¥ò V. bkh¤j ä‹ndh£l«

x›bthU »isæY« cŸs ä‹

ndh£l¤Â‹TLjY¡F¢rk«.

I = I1 + I2 + I3 ------------------- (1)

Rp v‹gJ g¡f Ïiz¥ÃYŸs

ä‹jilah¡»fë‹ bjhFga‹

ä‹jil v‹f. ä‹jilah¡»fë‹

g¡fÏiz¥òbjhF¥Ã‰FX«éÂia¥

ga‹gL¤j

I =V

RP

X«éÂ¥goI1 =V

R1

I2 =V

R2

I3 =V

R3

ϪjkÂ¥òfisrk‹ghL1šÃuÂæl

= + +V

RP

V

R1

V

R2

V

R3

= + +1

RP

1

R1

1

R2

1

R3

mšyJ

g¡f Ïiz¥Ãš Ïiz¡f¥g£LŸs

ä‹jilah¡»fë‹ bjhF¥Ã‹

ä‹jilæ‹ jiyÑœ kÂ¥ò jå¤jå

ä‹jilah¡»fë‹ ä‹jilæ‹

jiyÑœ kÂ¥òfë‹ TLjY¡F¢

rk«. bjhFga‹ ä‹jil R‰¿š

Ïiz¡f¥g£LŸsä‹jilah¡»fë‹

ä‹jilæ‹ÁWkÂ¥igél¡Fiwthf

ÏU¡F«.

vL¤J¡fh£L 16.5

5X«10 X« 30 X« ä‹jilfŸ

xU R‰¿š g¡f Ïiz¥Ãš

Ïiz¡f¥g£LŸsd.R‰¿‹bjhFga‹

ä‹jilfh©f.

Ô®Î:- R1 = 5 X«

R2 = 10 X«

R3 = 30 X«

Ïitg¡fÏiz¥ÃšcŸsd.

1

RP

1

RP

1

R1

1

5

1

R2

1

10

30

10

1

R3

1

30

10

30

=

=

=

+

+

+

+

Rp = 3 X«

259

myF-16

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

16.7.ä‹ndh£l¤Â‹bt¥géisÎ

f xU ä‹fy‹, és¡F, rhé,

(bulb) Ïiz¥ò¡f«Ã Ït‰iw¥

ga‹gL¤Âgl«16.6šcŸsthW

ä‹ R‰¿id mik¡fΫ.

rhéia _o és¡»‹ têna

ä‹ndh£l¤ij¥gha¢brŒaΫ.

f ä‹ndh£l« bjhl®ªJ

Ú©l neu« és¡»‹ têna

ghÍ«nghJés¡fhdJ(bulb) bt¥gkil»wJ.

braš 16.3

gl« 16.6

ä‹fy‹ xU ä‹dh‰wš _y«

v‹gJ ek¡F¤ bjçÍ«. mj‹

ÏU ä‹thŒfS¡F ÏilnaÍŸs

ä‹dG¤j ntWghL, ä‹jil têna

vy¡£uh‹fis Ïa¡» ä‹ndh£l¤ij

cUth¡F»wJ. ä‹ndh£l« gha

ä‹fy‹ mj‹ M‰wiy¢ bryé£L¡

bfh©nlÏU¡fnt©L«.ϪjM‰wš

v‹d M»wJ? xU ä‹éÁ¿ia¤

bjhl®ªJÚ©lneu«RHy¢brŒÍ«nghJ

v‹d ãfœ»wJ? M‰wè‹ xU

gFÂ gaDŸs ntiyahf khW»wJ.

( ä‹ éÁ¿æ‹ Ïw¡iffis¢ RHy¢

brŒjšnghy ),ÛjKŸsM‰wšmjid

bt¥g¥gL¤ÂÅzh»wJ.ä‹R‰whdJ

KGtJ« ä‹jilahš MdJ våš

_y¤Â‹M‰wšbjhl®ªJbt¥gtoéš

Åzh»wJ.Ïijä‹ndh£l¤Â‹bt¥g

éisÎ v‹»nwh«. ä‹ndh£l¤Â‹

bt¥g éisthš gy fUéfŸ braš

gL»‹wd. ä‹rhu Ï°Âç¥ bg£o,

buh£o RL« mL¥ò, ä‹ mL¥ò, ä‹

Nnl‰¿ ngh‹wit ä‹ndh£l¤Â‹

bt¥g éisÎ¥ g©Ã‹ mo¥gilæš

brašgL«eh«m¿ªjrhjd§fŸMF«.

16.8#&šbt¥géÂ

R ä‹jilÍŸs ä‹jilah¡»

têna ghÍ« ä‹ndh£l« I v‹f.

ä‹jilah¡»æ‹ KidfS¡»ilna

ä‹dG¤jntWghLV v‹f.

t édhofëšä‹jiltênaghÍ«

ä‹ndh£l« Q v‹f. Q ä‹£l¤ij

V ä‹dG¤j ntWgh£oš Ïa¡f¢

brŒa¥gL« ntiy VQ. vdnt

_ykhdJ t édhofëš VQ v‹w

M‰wiy më¡f nt©L«. vdnt

_y¤Âdhš ä‹R‰W¡F tH§f¥g£l

M‰wš

P = V ( Q / t ) = VI

mšyJ R‰¿‹ têahf _y« t neu¤ÂšbfhL¤jM‰wšPXt. mjhtJ

VIt. Ϫj M‰wš v‹d MdJ? Ϫj

M‰wš ä‹jilæš bt¥gkhf kh¿

btënaW»wJ. vdnt, ãiyahd

ä‹ndh£l« I xU ä‹jil têahf¥

ghÍ«nghJt édhofëšcUth¡f¥g£l

bt¥g«H = VIt

X«éÂia¥ga‹gL¤jH = I ² Rt

ÏJ #&š bt¥g é vd¥gL»wJ.

Ï›éÂ¥go xU ä‹jilæš

cUth¡f¥gL« bt¥gkhdJ (1)

F¿¥Ã£l ä‹jil¡F mj‹ têna

ghÍ« ä‹ndh£l¤Â‹ ÏUko¡F

(I²) ne® é»j¤ÂY« (2) F¿¥Ã£l

ä‹ndh£l¤Â‰F ä‹jilah¡»æ‹

ä‹ jil¡F (R) ne®é»j¤ÂY« (3)

ä‹jilah¡»æ‹ têna ä‹ndh£l«

ghÍ« neu¤Â‰F (t) ne® é»j¤ÂY«

ÏU¡F«.

rhé

gšò

Ïa‰Ãaš

260

vL¤J¡fh£L: 16.6

4X«ä‹jilæ‹KidfS¡»ilna

ä‹dG¤j ntWghL 20 V våšmš

c©lh¡f¥gL«bt¥g¤Â‹Åj«ahJ?

Ô®Î:-

ä‹dG¤jntWghLV = 20V

ä‹jilR = 4 X«

fhy«t = 1 S

X«éÂ¥goI = V/R = 20/4 = 5A

c©lh¡f¥g£lbt¥gÅj«H = I² Rt

H = 5² x 4 x 1

H = 100 J16.9.ä‹cU»æ‹g§F

#&š bt¥g éisé‹ bghJthd

ga‹ghL ä‹ R‰¿š ga‹gL«

ä‹ cU»ahF«. (fuse). ÏJ xU

cnyhf¡ fyitahš Md f«Ã MF«.

(37% fhça«, 63% <a« ) ÏJ mÂf

ä‹jiliaÍ« FiwªjcUFãiyÍ«

bfh©lJ. ä‹ rhjd¤njhL ä‹

cU»bjhluhfÏiz¡f¥gL«. R‰¿š

Kiwa‰wmÂfä‹ndh£l«ghÍ«nghJ

ä‹ cU», cU», ä‹ R‰iwÍ« ä‹

rhjd¤ijÍ«ghJfh¡»wJ.

16.10.Å£Lcgnahfä‹R‰WfŸ

ÅLfS¡F¤ njitahd

ä‹dh‰wiy Kj‹ik M‰wš

tH§»æèUªJ (mains) óä¡foæš

g¡f¥g£lf«Ãtl§fŸ( Under Ground Cables ) mšyJä‹f«g§fë‹ÛJtU«

f«ÃfŸ _y« bgW»nwh«. Ϥjifa

ä‹tH§»fëšÁt¥òfh¥òiwbfh©l

f«Ã ä‹ndh£l¡ f«Ã (positive) vd¥gL«. fW¥òfh¥òiwÍŸsk‰bwhU

f«Ã(negative)eLãiy¡f«Ãvd¥gL«.

ekJeh£ošÏ›éUf«ÃfS¡Fäilna

ä‹dG¤jntWghL220 V ÏU¡F«.

ekJ ÅLfëš Ï¡f«ÃfŸ Û£l®

gyifæš cŸs Kj‹ik cU»

têahf th£ - kâ Û£lUl‹

Ïiz¡f¥g£LŸsd. Ïit Kj‹ik

Ré£R (Main Switches) _y« Å£o‰FŸ

ä‹ndh£l« tH§F« f«ÃfSl‹

Ïiz¡f¥gL«.Ϫj¡f«ÃfŸÅ£oDŸ

mik¡f¥g£l jå¤jå¢ R‰WfS¡F¤

Âwid tH§F«. tH¡fkhf ÏUtif¢

R‰WfŸga‹gL¤j¥gL«.Ú®Nnl‰¿fŸ,

Fë®é¡F« rhjd§fŸ ml§»a

R‰WfS¡F15AmséyhdmÂfÂw‹

tH§FR‰WfŸga‹gL«. ä‹gšòfŸ,

ä‹éÁ¿fŸ ml§»a R‰WfS¡F 5A mséyhdFiwªjÂw‹tH§FR‰WfŸ

ga‹gL«.

g¢ir¡fh¥òiwÍl‹cŸsòé¡f«Ã

X® cnyhf¤ j£Ll‹ Ïiz¡f¥g£L

Å£L¡fU»šóä¡foæš òij¡f¥gL«.

cnyhf¥gu¥òila,ä‹rhuÏ°Âç¥bg£o,

nki# ä‹éÁ¿, Fë®rhjd¥ bg£o

ngh‹w ä‹rhjd§fis¥ ghJfh¥ghf

ga‹gL¤Jtj‰fhf ÏJ ga‹gL«.

Ïj‰F¤jh‹mt‰¿‹cnyhf¥gu¥òfŸ

òé¡f«ÃÍl‹ Ïiz¡f¥gL«. ä‹

fÁédhš c©lhF« ä‹d®¢Áia¤

j鮡fòé¥gL¤Jjš(Earthing) njit¥

gL»wJ.

xU bghJthd Å£L ä‹R‰W

gl¤Âš ( gl« 16.7 ) fh£l¥g£LŸsJ.

gšntW ä‹rhjd§fŸ ä‹ndh£l

k‰W« eLãiy f«ÃfS¡F Ïilna

jå¤jåahf Ïiz¡f¥g£LŸsd.

x›bthUrhjd¤ijÏa¡fΫxUjå

Ré£RcŸsJ.všyhrhjd§fS«g¡f

Ïiz¥Ãš cŸsjhš x›bth‹W¡F«

xnuä‹dG¤j«»il¡F«.

261

myF-16

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

ä‹

nd

h£l¡

f«Ã

òé

¡f«Ã

eLãiy¡f«Ã ä‹

cU»

th£

kâ

Û£l®

Kj‹

ikRé

£R

gl«16.7

ä‹ cU» Å£L cgnahf ä‹R‰¿š

xUK¡»am§f«t»¡»wJ.ä‹ndh£l

f«ÃÍ«, eLãiy¡ f«ÃÍ« v®ghuh

éjkhf neuoahf¤bjhL«nghJmÂf¥

gSthf khW«. m¥nghJ ä‹ R‰¿š

ä‹ndh£l« mÂfç¡F«. Ïij¡

FW¡F¢ R‰W v‹»nwh«. m¤jifa

jUz§fëš ä‹ cU», cU»,

ä‹R‰iwÍ«, ä‹ rhjd§fisÍ«

gGjhtÂèUªJghJfh¡»wJ.

16.11.ä‹Âw‹

ntiy brŒa¥gL« Åj« Âw‹

vd¥gL«. ä‹dh‰wš vL¤J¡

bfhŸs¥gL«Åj«ä‹Âw‹vd¥gL«.

ä‹Âw‹P = VI

mšyJP = I² R = V² / R

ä‹Âwå‹ SI myF th£ (W). xUnthš£ä‹dG¤jntWgh£oš,xU

M«¥Ãa® ä‹ndh£l¤Âš brašgL«

ä‹rhjd«ga‹gL¤Â¡bfhŸS«ä‹

Âw‹xUth£MF«.

vdnt1 W = 1 nthš£ x 1 M«¥Ãa®

= 1 VA.

th£ v‹gJ äf¢Á¿a myF MF«.

vdnt eilKiwæš eh« “»nyhth£“ v‹wbgçamyif¥ ga‹gL¤J»nwh«.

1»nyhth£v‹gJ1000th£LfŸMF«.

ä‹dh‰wš v‹gJ ä‹Âw‹ k‰W«

fhy¤Â‹ bgU¡fš gydhF«. vdnt

ä‹dh‰wè‹myF th£ - kâMF«

(wh). xUth£kâv‹gJ1th£Âw‹

xUkâneu«ga‹gL¤j¥g£oU¥gij¡

F¿¡»wJ.thâgßÂæšä‹dh‰wiy

»nyh th£ kâ v‹w myfhš (kwh) ms¡»nwh«. mJ bghJthf ôå£

vd¥gL»wJ.

1 kwh = 1000 th£ x 3600 édho

= 3.6 x 106 th£édho

= 3.6 x 106 Éš( J )vL¤J¡fh£L: 16.7

xUä‹és¡F220Vä‹åa‰¿Íl‹

Ïiz¡f¥g£LŸsJ. ä‹ndh£l«

0.50A våšä‹és¡»‹Âw‹ahJ?

Ïa‰Ãaš

262

Ô®Î:-

ä‹Ïa‰¿æ‹ä‹dG¤j«v =220V

ä‹ndh£l« I = 0.50 A

våšä‹és¡»‹Âw‹p = VI

P = 220 X 0.50

P = 110 W

16.12.ä‹ndh£l¤Â‹ntÂéisÎ

f ifél¥g£l ÏU gir ä‹

fy‹fëèUªJ Ïu©L fh®g‹

j©Lfis¡ftdkhfvL¡fΫ.

f cnyhf Kidfis

c¥ò¤jhŸ bfh©L njŒ¤J

öŒik¥gL¤jΫ.

f cnyhf Kidfëš jhäu¡

f«ÃiaÏW¡fkhf¢R‰wΫ.

f f«Ãfis¥ gl« 16.8šcŸsthW

xU ä‹fy mL¡F k‰W« xë

cäœ ilnahL (LED) Ït‰nwhL

bjhluhfÏiz¡fΫ.

f Ãsh°o¡ mšyJ Ïu¥g®

bfhŸfyåš cŸs vYä¢ir

rh‰¿š fh®g‹ j©Lfis

it¡fΫ.

f LED xë®»wjhvd¡ftå¡fΫ.

f vYä¢ir rhW ä‹ndh£l¤ij¡

fl¤J»wjh?

braš 16.4

gl« 16.8

vYä¢ir rhW ä‹ndh£l«

fl¤Jtijczuyh«.

16.13ä‹dh‰gF¥ò- ä‹fy§fŸ

fåkntÂæašmäy§fŸ,fhu§fŸ

mšyJc¥ò¡fë‹fiuršffë‹têna

ä‹ndh£l« ghÍ« nghJ fiuršfŸ

ntÂæašÃçifmil»‹wd.Ϥjifa

fiuršfŸ ä‹gF Âut§fŸ vd¥gL«.

fiurš têna ä‹ndh£l« ghŒªJ

ntÂæaš kh‰w¤ij cUth¡FtJ

ä‹dh‰gF¤jš( Electrolysis ) vd¥gL«.

ä‹ntÂæašä‹fy«

bga® : nthšlh

Ãw¥ò : 18.02.1745

ÃwªjÏl« : nfhnkh,Ϥjhè

kiwÎ : 05.03.1827

Áw¥ò : Kjšä‹fy¤ijcUth¡»at®

ntÂéid _y« ä‹dh‰wš bgw

cjΫ ä‹fy§fŸ ä‹ntÂæaš

ä‹fy§fŸvd¥gL«.

nthšlh ä‹fy¤Âš, f©zho¥

gh¤Âu¤Âš cŸs Ú®¤j fªjf

mäy¤ÂDŸ jhäu« k‰W« J¤jehf«

M»aÏUä‹thŒfŸit¡f¥g£LŸsd.

(gl«16.9)

gl«16.9

vYä¢ir¢

rhW

xëcäœilnahL

Ú®¤jH2SO4

f©zho

gh¤Âu«

J¤jehf«jhäu«

263

myF-16

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

ä‹fy¤Â‰F btëna, ä‹thŒfŸ

f«Ãahš Ïiz¡f¥gL«nghJ, ä‹

ndh£l«, btë¢R‰¿š jhäu¤ÂèUªJ

J¤jehf¤Â‰F«, ä‹fy¤ÂDŸ

J¤jehf¤ÂèUªJjhäu¤Â‰F«ghÍ«.

ä‹fy¤Â‹ ne® ä‹thŒ mšyJ

Mndhlhf¤ jhäuK«, v® ä‹thŒ

mšyJ nfnjhlhf¤ J¤jehfK«

mikÍ«. Ú®¤j fªjf mäy« ä‹gF

ÂutkhF«.

ä‹£l« bg‰w maåfë‹

Ïa¡f¤Â‹ mo¥gilæš ä‹fy¤Â‹

bra‰ghL és¡f¥gL»wJ. v®

ä‹thæš J¤jehf mQ¡fŸ

maåah¡f¥g£L Zn++ maåfshf¡

fiurèDŸ brš»‹wd. Ïjdhš

v®ä‹thŒÏUvy¡£uh‹fis¥bg‰W

v® ä‹£l« cilajh»wJ. mnj

rka¤Âš jhäu ne®ä‹ thæèUªJ

ÏU vy¡£uh‹fisvL¤J¡bfh©L,

ÏU iA£u#‹ maåfŸ (2H+) btë¥gL»‹wd. Ïjdhš jhäu«

ne®ä‹£l« cilajh»wJ. J¤j

ehf¤Âš mÂf¥goahd vy¡£uh‹fŸ

cŸstiu ϪãfœÎ bjhl®ªJ ãfG«.

vdntbtë¢R‰¿šä‹ndh£l«ghÍ«.

Ϫj vëa ä‹fy‹ bjhl®ªJ ntÂ

M‰wiy ä‹dh‰wyhf kh‰¿¤ jU«

mik¥ghfbra‰gL»wJ.

ÏU jfLfëY« cŸs vÂbu®

ä‹£l§fŸfhuzkhfjhäu«k‰W«

J¤jehf¤jfLfS¡»ilnaä‹dG¤j

ntWghL njh‰Wé¡f¥gL»wJ. ϧF

jhäu« J¤jehf¤ij él mÂf

ä‹dG¤j¤Âš mikÍ«. Ï›éU

ä‹thŒfS¡F«Ïil¥g£lä‹dG¤j

ntWghL1.08 V MF«.

16.14.Kj‹ik k‰W« Jiz

ä‹fy§fŸ

Kj‹ikä‹fy‹( Primary Cell )Ûs

ÏayhjntÂéidfŸ_y«bjhl®ªJ

ä‹dh‰wiy¥ bgw cjΫ mik¥òfŸ

Kj‹ikä‹fy‹fŸvd¥gL«.Kj‹ik

ä‹fy¤Â‹ gFÂ¥ bghUŸfshd

ä‹thŒfŸk‰W«jFªjä‹gFÂut«

M»at‰iw¢nr®¡F«nghJä‹åa¡F

éiria¥bgwyh«.by¡yhŠÁä‹fy‹

v‹w K¡»a Kj‹ik ä‹fyå‹

bra‰ghLfŸ ϧF és¡f¥gL»‹wd.

Ï›tif ä‹fyid ä‹ndh£l¤ij¥

ga‹gL¤Â Û©L« ä‹nd‰w« brŒa

ÏayhJ.

by¡yhŠÁä‹fy‹(Leclanche Cell)

by¡yhŠÁ ä‹fy¤Âš xU

f©zho¥ gh¤Âu« m«nkhåa«

FnshiuL fiuryhš ãu¥g¥g£LŸsJ.

m«nkhåa«FnshiuLfiuršä‹gF

Âutkhf¢ brašgL»wJ. m«nkhåa«

FnshiuL fiurèDŸ xU J¤jehf¤

j©L«, xU E© Jis¥gh©lK«

ãW¤j¥g£LŸsJ. E©Jis¥ gh©l«

fh®g‹j©il¡bfh©LŸsJ.fh®g‹

j©il¢ R‰¿Y« kh§fÜ°-il-

M¡irL k‰W« ösh¡f¥g£l fh®g‹

JfŸfë‹ fyit it¡f¥g£LŸsJ.

fh®g‹ j©L ne® ä‹thahfΫ

J¤jehf¤ j©L v® ä‹thahfΫ

brašgL»wJ.

gl« 16.10

fh®g‹j©L

J¤jehf¤j©L

E©Jis¥g©l«

m«nkhåa«

FnshiuLfiurš

fh®g‹,kh§fÜR

ilM¡irLfyit

f©zho

gh¤Âu«

Ïa‰Ãaš

264

PbPbO2

H2SO4

f©zho

mšyJÏu¥g®

fy‹

gl«16.11fhßamäynrk¡fy«

m«nkhåa«FnshiuL,m«nkhåa«

k‰W«FnshiuLmaåfshf¥Ãç»wJ.

FnshiuL maå J¤jehf¤ j©il

neh¡»ef®ªJv®ä‹JfŸfism§F

goa¢brŒ»wJ.vdntJ¤jehf¤j©L

v® ä‹Rik mil»wJ. J¤jehf¤

j©L nt éidahš J¤jehf¡

Fnshiulhf khW»wJ. m«nkhåa«

maåfŸ fh®g‹ j©il neh¡»

ef®ªJ mš go»wJ. Ï¥nghJ fh®g‹

j©Lne®ä‹Rikmil»wJ.fh®g‹

j©ilÍ«, J¤jehf¤ j©ilÍ« xU

fl¤Âahš Ïiz¡F«nghJ fh®g‹

j©oèUªJ,J¤jehf¤j©o‰Ffl¤Â

tênaä‹ndh£l«ghŒ»wJ.by¡yhŠÁ

ä‹fyå‹ä‹Ïa¡Féir1.5.V

Jizä‹fy‹fŸ(Secondary Cells)

Jiz ä‹fy‹fis Û©L«

ä‹nd‰w« (recharge) brŒa ÏaY«.

Jiz ä‹fy‹fëš eilbgW« ntÂ

éidfŸ ÛŸéidfŸ MF«. btë¢

R‰¿šä‹ndh£l¤ij¢brY¤J«nghJ

cUthF« ntÂ¥bghUŸfis, btëæ

èUªJ ä‹ndh£l¤ij v®Âiræš

brY¤Â, Û©L« bgwyh«. Jiz

ä‹fy¤ÂèUªJ ä‹ndh£l¤ij

bgW« nt ãfœÎ ä‹åw¡f«

(discharge) vd¥gL«. fhßa mäy

nrk¡fy‹ bghJthf¥ga‹gL« Jiz

ä‹fydhF«.

fhßamäynrk¡fy‹( Lead Acid Accumulator)

16.15.M‰wš_y§fŸ

M‰wš khWg£l tot§fëš

»il¡»wJ. nkY« x‹W

k‰bwh‹whf kh‰w¥gl¡ToaJ.

M‰wš mê¡f¡Toajhfnth mšyJ

cUth¡f¡Toajhfnth ÏUªjhš,

M‰wš _y§fŸ g‰¿a Áªjid Ï‹¿

eh« všiya‰w brašfis ãfœ¤J«

Âw‹ bg‰wt®fshf ÏU¥ngh«. Ïšiy,

v‹d fhuz«? cau¤Âš ÏUªJ

xUj£ileh«eGté£lhš,mJjiuæš

nkhJ«nghJj£oDilaãiyM‰wè‹

bgU«gFÂxèM‰wyhfkh‰w¥gL»wJ.

eh« xU bkGFt®¤Âia g‰wit¤jhš,

mJv绋wnghJbkG»‹ntÂM‰wš

bt¥g M‰wyhfΫ, xë M‰wyhfΫ

kh‰w¥gL»wJ.

Ϥjifa cjhuz§fëš

cgnah»¡f¡ToatoéšcŸsM‰wš

cgnah»¡f Ïayhj toéšNHY¡FŸ

Åzo¡f¥gLtij eh« gh®¡»nwh«.

vdnt ntiy brŒa eh« cgnah»¡F«

vªj M‰wY« brytê¡f¥gLtJl‹,

ÂU«g¥ga‹gL¤j Koahjit. clš

ciH¥ig (ãiwnt‰w) ãfœ¤Jtj‰F

jirfë‹ M‰wiy cgnah»¡»nwh«.

gšntW rhjd§fis Ïa¡f

ä‹dh‰wiyÍ«, czit rik¡f

mšyJ thfd§fis Ïa¡f ntÂ

M‰wiyÍ« eh« cgnah»¡»nwh«.

všyh« xU _y¤Âš ÏUªnj

»il¡»wJ. cgnahf toéš M‰wiy

bgWtj‰F njit¥gL»‹w M‰wš

_y¤ij v›thW nj®ªbjL¥gJ v‹W

eh«m¿ªÂU¡fnt©L«.

ä‹fy‹

+-

265

myF-16

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

ÁwªjM‰wš_y« v‹gJ X® myF

ãiw¡FmÂfmsÎntiybrŒa¡ToaJ.

vëjhf¡ »il¡f¡ ToaJ. nrä¥gJ«

Ïlkh‰w«brŒtJ«vëjhfÏU¡f¡Toa

k‰W«äf K¡»akhf éiykèthf

ÏU¡f¡ToaJ«MF«.

16.15.1kuòrh®M‰wš_y§fŸ

1.gokvçbghUŸfŸ

g©il¡fhy¤Âš éwnf äfΫ

K¡»a M‰wš _ykhf ÏUªjJ. ghÍ«

Ú® k‰W« fh‰¿‹ M‰wš Fiwªj

brašfS¡nf cgnahf¥ gL¤j¥g£lJ.

Ϥjifa cgnahf§fis c‹dhš

ÁªÂ¡fKo»wjh? M‰wš_ykhf

ãy¡fçæ‹ ga‹ghL bjhê‰òu£Áia

rh¤Âakh¡»aJ. bjhêš kakh¡f«,

cyfyhéa M‰wš njitia bgU«

ntf¤Âš cau¢ brŒÂU¡»wJ.

cUthf ÏU¡»‹w M‰wš njitæ‹

ts®¢Á bgUkséš gok vçbghUŸ,

ãy¡fç k‰W« bg£nuhèa¤ij¢

rh®ªJŸsJ. Ϥjifa vçbghUŸfŸ

äšèa‹ fz¡fhd M©LfS¡F

K‹ cUth¡f¥g£lit. nkY«

äf¡Fiwªjnrä¥òk£LnkcŸsJ.gok

vçbghUŸfŸ òJ¥Ã¡f Ïayhj M‰wš

_y§fŸMF«. vdntmitfis eh«

ghJfh¡fnt©L«.Ϥjifa_y¤ij

m¢r_£L« ntf¤Âš ga‹gL¤JtJ

bjhl®ªjhš, ekJ M‰wš Ô®ªJnghF«.

Ïij¤ j鮥gj‰F kh‰W M‰wš

_y§fŸMŒÎbrŒa¥glnt©L«.

gok vçbghUŸfŸ, fh‰W khRglš,

mäykiHk‰W«gRikafthÍ¡fë‹

cUth¡f« ngh‹w Ôa éisÎfŸ

bfh©lJ.

2.mdšM‰wšTl«

M‰wš ãiya§fëš x›bthU

ehS« ä‹dh‰wiy c‰g¤Â brŒa,

Úiu bt¥g¥gL¤j bgU« mséyhd

gok vçbghUŸfŸ vç¡f¥gL»‹wd.

xnu bjhiyΡF ãy¡fç (m)

bg£nuhèa¤ijbfh©Lbrštijél,

ä‹M‰wiymD¥òtJäfvëjhdJ.

vdnt mdš M‰wš Tl§fŸ ãy¡fç

mšyJ v©bzŒ tašfS¡F

mU»š ãWt¥gL»wJ. ä‹dh‰wyhf

kh‰w¥gL»‹w bt¥g M‰wiy

c©lh¡f vçbghUŸ vç¡f¥gL»‹w

fhuz¤jhš ÏJ mdš M‰wš Tl«

v‹WmiH¡f¥gL»wJ.

3.Úuh‰wšTl«:

k‰bwhU ghu«gça M‰wè‹ _y«,

ghÍ« Úç‹ Ïa¡f M‰wš mšyJ

cau¤Âš cŸs Úç‹ ãiyM‰wš. Ú®

M‰wš Tl§fŸ éG»‹w Úç‹ ãiy

M‰wiy ä‹ M‰wyhf kh‰W»‹wd.

cgnahf¥gL¤j¡ Toa ãiy

M‰wš _ykhf xUÁy ڮŜ¢Áfns

cŸs nghÂY« Ú® M‰wš Tl§fŸ

miz¡f£LfSl‹ÏizªnjcŸsd.

flªj ü‰wh©oš cyf« KGtJ«

bgU« v©â¡ifæyhd mizfŸ

f£l¥g£ld. eh« fh©gJ nghš

ϪÂahéš,ekJM‰wšnjitæ‹fhš

g§F Ú® M‰wš Tl§fŸ _y« ó®¤Â

brŒa¥gL»wJ.Ú®ä‹dh‰wiyc‰g¤Â

brŒtj‰fhf bgça Ú® nj¡f§fëš

Úiu nrfç¥gj‰F«, Únuh£l¤ij¤jil

brŒaΫ M‰¿‹ ÛJ äf caukhd

mizfŸ f£l¥gL»‹wd. Ú® k£l«

ca®»wJ. nkY« Ï¢brašKiwæš

ghÍ« Úç‹ Ïa¡f M‰wš ãiy

M‰wyhfkh‰w¥gL»wJ.Ú®mizæ‹

ca®k£l¤ÂèUªJ, mizæ‹

mok£l¤Âš cŸs éirahê¡F

FHhŒ _y« bfh©L bršy¥gL»wJ.

x›bthU Kiw kiH bgŒifæš

Ú®nj¡f¤Âš Ú® ãu¥g¥gLtjhš ( Ú®

M‰wšòJ¥Ã¡fToaM‰wš_ykhF«).

Ú®M‰wš_y§fiscgnah»¡F«nghJ,

gok vçbghUŸfis¥ nghš xU ehŸ

Ô®ªJ nghŒ éL« v‹W ftiy¥gl

nt©oašiy.(gl«.16.12)

Ïa‰Ãaš

266

gl« 16.12

ä‹dh‰wšfl¤J«f«Ãtl§fŸ

ä‹kh‰¿

miz¡

f£Lä‹

c‰g¤Â

ãiya«

éirahê

Ú®¡FHhŒ

ä‹åa‰¿

Ú®btënaW«

tê

nr‰W¡

fjÎ

Ú®¤

nj¡f«

4.cæçM‰wš

eh« K‹ò F¿¥Ã£lJ nghš

Ú©l fhykhf éwF vçbghUshf¥

ga‹gL¤j¥g£L tU»wJ. nghÂa

ku§fŸ el¥gLtJ e«khš cWÂ

brŒa¥gLkhdhš, éw»‹ bjhl®

éånahf« cWÂ brŒa¥gL«.

vçbghUshf tu£o cgnah»¥gijÍ«

Ú§fŸe‹FbjçªÂU¡fnt©L«.

ÏJΫ Tl xU Óuhd vçbghUŸ

_ykhfcWÂaë¡f¡Toanj.Ï›btç

bghUŸfŸ jhtu« k‰W« éy§Ffë‹

c‰g¤Â bghUŸfshjyhš, Ϥjifa

vçbghUŸ _y§fŸ cæç M‰wš

_y§fŸ vd¥gL»wJ Ï›

btçbghUŸfŸ v绋wnghJ mÂf

bt¥g¤ij cUth¡fhJ. nkY« mÂf

msÎ òifia btëéL»wJ. vdnt

Ï›tif vçbghUŸfë‹ Âwid

nk«gL¤j bjhêš E£g têfh£lš

mtÁakh»wJ. msthd M¡ì#‹

éånahf¤Âš éwif vç¡f mš

cŸs Ú® k‰W« MéahF« bghUŸfŸ

mf‰w¥gL»wJ. v¢rkhf ku¡fç

j§F»wJ.Rlç‹¿v绋wku¡fçòif

m‰wjhf ÏU¡»wJ. nkY« äfmÂf

bt¥g«cUth¡F«Âw‹bfh©lJ.

mnjnghš kh£L¢rhz«, jhtu

bghUŸfŸ, gæ®fë‹ mWtil¡F¥

êija bghUŸfŸ, Å£L cgnahf¡

fêÎfŸ Ïit ÁijªJ cæç thÍit

jU»‹wd. ϧF bgU«ghY«

kh£L¢rhz«ga‹gLtjhšrhzvçthÍ

vd¥gL»wJ. rhz vçthÍ¡fyå‹

mik¥ògl«16.13šfh£l¥g£LŸsJ.

5.fh‰WM‰wš

fh‰¿‹Ïa¡fM‰wšntiybrŒa¥

ga‹gL¤j¥gl¡ ToaJ. Ϫj M‰wš

flªj fhy¤Âš ÏaªÂu ntiyia

brŒtj‰F¡ fh‰whiyfŸ _y«

ga‹gL¤j¥g£lJ. (v.fh) Ú® ca®¤J«

g«Ãš fh‰whiyæ‹ RHš Ïa¡f« xU

»z‰¿š ÏUªJ Úiu ca®¤Jtj‰F

ga‹gL¤j¥g£lJ.ä‹dh‰wiyc‰g¤Â

brŒaΫ fh‰W M‰wš ga‹gL»wJ.

mo¥gilæš bgça ä‹éÁ¿ia x¤j

mik¥Ãš M¡f¥g£l xU fh‰whiy

cWÂahd jh§»ÛJ mÂf cau¤Âš

ãWt¥gL»wJ.

ä‹dh‰wiy c‰g¤Â brŒa

fh‰whiyæ‹ RHš Ïa¡f«

ä‹åa‰¿æ‹ éirahêia RHy¢

brŒaga‹gL¤j¥gL»wJ. xUjå¤j

fh‰whiyæ‹ btëpL M‰wš äfΫ

FiwthdJ. nkY« t®¤jf neh¡»š

ga‹gL¤j¥gl KoahjJ. vdnt,

mÂf v©â¡ifæš, guªj gu¥Ãš

fh‰whiyfŸ ãWt¥g£L mitfŸ

fh‰wh‰wš g©iz vd¥gL»wJ.

t®¤jf mséš ä‹dh‰wiy¥

gl« 16.13

thÍbtënaW«tê

thÍ¡fy‹ cu«

rhz¡

FH«ò

brç¡f¢brŒÍ«

mik¥ò

vUbtënaW«

tê

rhz«rhz«

267

myF-16

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

gl« 16.14

16.15.2kuòrhuhM‰wš_y§fŸ

ekJ thœ¡if Kiw kh¿¡

bfh©oU¡»wJ. nkY«, nkY« ekJ

brašfis¢ brŒa eh« ÏaªÂu§fis

cgnah»¡»nwh«.vdnt,ekJM‰wè‹

njit mÂfç¡»wJ. eh« nkY«,

nkY« M‰wš _y§fis njLtJ

mtÁakh»wJ.eh«»il¡»‹wM‰wš

_y§fis ÂwikÍl‹ ga‹gL¤j

f cdJ jh¤jh, gh£oæläUªJ

mšyJ bgçnah®fëläUªJ

m¿ªJbfhŸ.

f mt®fŸ v›thW gŸë¡F¢

br‹wh®fŸ?

f mt®fŸ ÁWt®fshf ÏUªj

bghGJ mt®fsJ m‹whl

njitfS¡F Úiu v›thW

bg‰wd®?

f vªj khÂçahd bghGJ

ngh¡Ffis mt®fŸ

nk‰bfh©ld®?

f nk‰f©l gšfis Ï¥bghGJ

Ϥjifa brašfis Ú v›thW

brŒ»whŒv‹gJl‹x¥ÃL.

f ntWghL ÏU¡»wjh? M«

våš btë _y¤Âš ÏUªJ

mÂf M‰wš vªj ãfœéš

cgnah»¡f¥gL»wJ.

braš16.5

1.NçaM‰wš

Nça‹ Vuhskhd msÎ M‰wiy

j‰nghija ntf¤Âš flªj IªJ

Úèa‹ M©Lfshf btëæ£L¡

bfh©nlÏU¡»wJ.ÏJnkY«Vw¤jhH

5 Úèa‹ M©LfS¡F nkš ÏJ

bjhlU«. NçaM‰wè‹xUÁWgFÂ

k£Lnk òé thÍ¡nfhs¤Â‹ btë

mL¡iftªjil»wJ.thÍ¡nfhs¤Â‹

têna fl¡»‹wnghJ mš ghÂ

c£ftu¥gL»wJ, ÛÂna òé¥gu¥ig

tªjil»wJ.

bgw xU g©izæ‹ x›bthU

fh‰whiyÍ«btëæL«M‰wšx‹whf

Ïiz¡f¥gL»wJ.

fh‰wh‰wš R‰W¢NHš e£òilaJ.

nkY«Âw‹äFªjòJ¥Ã¡fToaM‰wš

_y«. ä‹dh‰wš c‰g¤Â¡F bjhl®

bryÎfŸnjit¥glhjJ.éirahê¡F¤

njitahd ntf¤ij ãiyãW¤j

fh‰¿‹ntf« 15».ä / kâiaéläf

mÂfkhfÏU¡fnt©L«.

bjhêšE£g¤ijnk«gL¤Jnth«.nkY«

òÂa M‰wš _y§fisÍ« njLnth«.

Ï¥bghGJ m©ik¡fhy M‰wš

_y§fŸÁyt‰iweh«fh©ngh«.

Ïa‰Ãaš

268

f ÏU T«ò¡FLitfis

vL¤J x‹W¡F btŸisÍ«

k‰bwh‹W¡F fU¥ò t©zK«

óR.Ïu©ilÍ«Úuhšãu¥ò.

f T«ò¡FLitiamiuKjšxU

kâ neu« tiu neuoahf Nça

xëæšit¡fΫ.

f T«ò¡FLitia¤ bjhL. vªj

x‹WNlhfcŸsJ?

f xU bt¥gãiykhå bfh©L

Ïu©oY« cŸs Úç‹

bt¥gãiyiamsélyh«.

f cdJ m‹whl thœéš

Ï¡f©l¿jš ga‹gL¤j¥gl¡

Toatêfisc‹dhšnahÁ¡f

Ko»wjh?

braš 16.6

vÂbuhë¡f¥g£l

Nça¡f®fŸ

f©zhof©zhogh¤Âu«

Fig. 16.15

gl« 16.16

xU fU«gu¥ò x¤j ãiyæš

k‰w gu¥òfisél mÂf bt¥g¤ij

c£ftU«. Nça Ú® bt¥g_£o mj‹

brašfëšÏ¥g©ig¥ga‹gL¤J»wJ.

Mofiscgnah»¤JNça¡f®fis

Fé¥gj‹ _y« Nça rka‰fy‹fŸ

ca® bt¥gãiyia mil»‹wd.

Nça rka‰fy‹fŸ f©zho j£lhš

_l¥gL»wJ.

f Nça rka‰fy‹ mšyJ Nça

Ú® - bt¥g_£oæ‹ braš k‰W«

mik¥ig m¿aΫ. F¿¥ghf mJ

v›thW fh¥Ãl¥gL»wJ, nkY«

bgUkmsÎbt¥gc£ft®Îv›thW

cWÂbrŒa¥gL»wJv‹gij¥go.

f »il¡f¡ Toa kèÎ éiy¥

bghUŸfis cgnah»¤J Nça

rka‰fy‹mšyJ Ú®-bt¥g_£oia

totik¤JcUth¡F. nkY«cdJ

Nça mL¥ò v‹d bt¥gãiyia

mil»wJvd¥gçnrhÂ.

f Nça rika‰fy‹ (m) Ú®

bt¥ggK£ocgnahf¤Â‹tu«ò(fŸ)

k‰W« mj‹ Áw¥òfŸ v‹d vd¡

fyªJiuahL.

braš16.7

Nçaä‹fy¥

gyif

269

myF-16

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

Ϥjifa rhjd§fŸ gfšbghGš

F¿¥Ã£l neu¤Âš k£L« gaDŸsjhf

ÏU¡»wJ. Nça M‰wiy

ga‹gL¤Jtš cŸs Ϫj tu«ò

Nça M‰wiy ä‹dh‰wyhf kh‰W«

Nça ä‹fy¤ij cgnah»¤J

bt‰¿ bfhŸs¥gL»wJ. eilKiw

cgnahf¤Â‰F nghÂa ä‹dh‰wš

tH§f¡ Toatifæš, Nça ä‹fy¥

gyifvd¥gL»‹wX®mik¥ÃšbgU«

v©â¡ifæyhd Nça ä‹fy§fŸ

x‹¿iz¡f¥gL»wJ.(gl«.16.16)Nça

ä‹ fy¤Jl‹ Ïizªj Kj‹ik

mDTy§fŸ, mitfŸ Ïa§F«

gFÂfŸ Ïšyhjit, Fiwªj guhkç¥ò

njit¥gL»‹witv‹gjhF«.k‰nwh®

mDTy« ä‹dh‰wš mD¥ò« f«Ã

tl« mik¡f mÂf brythf¡ Toa

xJ¡F¥òwkhd gFÂfëš mitfŸ

ãWt¥gl¡Toait.

16.15.3mQ¡fUM‰wš

mQ¡fU M‰wš v›thW c‰g¤Â

brŒa¥gL»wJ? mQ¡fU¥ ÃsÎ

vd¥gL« brašKiwæš, fdkhd

mQ¡fU,Fiwntfãô£uh‹bfh©L

jh¡f¥gL« nghJ, nyrhd mQ¡

fU¡fshf¥ ÃsÎgl¡ TL«. ÏJ

ãfœ¤j¥gL«nghJ mÂf msÎ M‰wš

btë¥gL»wJ. _y c£fUé‹ ãiw,

cUthd c£fU¡fë‹ ãiwfë‹

TLjiy él Á¿J mÂf«. xU

mQ¡fU mšyJ Ínuåa¤Â‹

ÃsÎ ãy¡fçæ‹ xU fh®g‹

mQ v绋wnghJ c‰g¤ÂahF«

M‰wiyél 10 äšèa‹ kl§FmÂf

M‰wiyc‰g¤ÂbrŒ»wJ.ä‹M‰wš

c‰g¤Â¡fhftotik¡f¥g£lmQ¡fU

ciyæš, f£L¥gL¤j¥g£l Kiwæš,

ãiy ãW¤j¥g£l mQ¡fU ÃsÎ

bjhl® éid M‰wiy btëéL»wJ.

btë¥gL« M‰wš Úuhéia cUth¡»

ä‹dh‰wiyc‰g¤ÂbrŒ»wJ.

bga® : bA‹¿bg¡bfhuš

Ãw¥ò : 15.12.1852

ÃwªjÏl« : ghç°-Ãuh‹R

kiwÎ : 25.08.1908

Áw¥ò : fÂça¡f«f©LÃo¥ò

16.15.4fÂça¡f«

m‰òj ãfœthd fÂça¡f«

1896š bA‹¿ bg¡bfhuš

v‹gtuhš f©LÃo¡f¥g£lJ.

mt® fU¥ò¤jhëdhš R‰w¥g£l

xë¥gl¤ jfL, Ínuåa« c¥Ãš

ÏUªJ btë¥gL« Áy CLUΫ

f®fshš gh¡f¥gLtij¡

f©l¿ªjh®. Ëd® %j®~ngh®L

m›Î¥ÃèUªJtU« f®ŢRthÍit

maåah¡F« Âw‹ bg‰¿Uªjij¡

f©LÃo¤jh®.maåah¡f«fhuzkhf

c©lhd ä‹ndh£l« bghUëDila

fÂça¡f¢ braè‹ msthf vL¤J¡

bfhŸs¥g£lJ.

xU Áy tUl§fS¡F¥Ã‹ nkl«

nkç»ôçÍ«mt®fzt®Ãaç»ôçÍ«

äFªj f®ŢR bfh©l jåk§fshd

nuoa« k‰W« bghnyhåa¤ij¡

f©l¿ªjd®. bghUë‹ fÂça¡f¢

braš_‹Wtiff®ŢRfshdα, β k‰W« gé‹éisthfÏU¡F« vd¡

fh£l¥g£oU¡»wJ.mQv©82Iél

mÂfkhdfdkhdjåk§fŸα, β k‰W«

g ngh‹w mÂf CLUΫ f®fis

j‹å¢irahfbtëéL«m‰òjãfœÎ

fÂça¡f« vd¥gL»wJ. f®Ţir

btëéL« bghUŸfŸ fÂça¡f¤

jåk§fŸ v‹W miH¡f¥gL»wJ.

fÂça¡f ãfœÎ j‹å¢irahdJ.

nkY« bt¥gãiy mG¤j«, fhªj

k‰W« ä‹òy§fŸ ngh‹w vªj òw¡

fhuâfshY«gh¡f¥glhjJ.

Ïa‰Ãaš

270

äf fdkhd mQ¡fU, ngusÎ

M‰wš btëp£Ll‹ ÏU J©Lfshf

Ãs¡f¥gL«brašKiwmQ¡fU¥ÃsÎ

v‹wiH¡f¥gL»wJ. mQ¡fU¥ ÃsÎ

ãô£uh‹btëp£nlhLÏizªjjhF«.

92U238 cl‹MdmQ¡fU¥ÃsÎéid

ËtUkhWF¿¥Ãl¥gL»wJ.

92U235 + 0n

1 → 56Ba141 + 36Kr92 +30n

1 + 200 Me V

nk‰f©lvL¤J¡fh£ošmQ¡fU¥

ÃsÎ éid 3 ãô£uh‹ k‰W« 200

äšèa‹ vy¡£uh‹ nthš£ M‰wš

btëp£Ll‹ãfœªJbfh©oU¡»wJ.

2.mQ¡fUÏizÎ

Ïu©L mšyJ Ïu©o‰F nk‰g£l

nyrhd mQ¡fU¡fŸ ÏizªJ

fdkhd mQ¡fU¡fŸ cUthF«

brašKiw mQ¡fU ÏizÎ MF«.

cUthF« c£fUé‹ ãiw, nyrhd

c£fU¡fë‹ ãiwfë‹ TLjiyél

v¥bghGJ« Fiwthf ÏU¡»wJ.

I‹°O‹ ãiw M‰wš bjhl®Ã‹go

[E = mc²]. ãiw ntWghL M‰wyhf

kh‰w¥gL»wJ. mQ¡fU ÏizÎ

brašKiw 107 K v‹w Û ca®

bt¥gãiyæš k£L« ãfœ¤j¥gl¡

ToaJ. Vbd‹whš ϤjifabjhU

Û ca®bt¥g ãiyæš k£Lnk

mQ¡fU¡fŸ mitfë‹ gu°gu

v®¥òéiriabt‰¿bfhŸsÏaY«.

vdnt, mQ¡fU ÏizΡFK‹

nyrhdmQ¡fU¡fë‹bt¥gãiygy

Úèa‹o»çca®ªÂU¡fnt©L«.

mQ¡fU ÏizÎ éid bt¥g

mQ¡fU éidfŸ vd¥gL»wJ.

mQF©L bto¤j clnd oô£uh‹

k‰W« oç£lhå‹ bghU¤jkhd nr®¥ò

x‹¿id¡f¥gL»wJ. f£L¥ghl‰w

Kiwæš nyrhd mQ¡fU¡fë‹

Ïizit rhjfkhd bt¥gãiy

Jt¡F»wJ.ÏJngusÎbt¥gM‰wiy

btëéL»wJ. ÏJjh‹ iA£u#‹

F©LMF«.

iA£u#‹ F©o‹ mQ¡fU

ÏizÎéidahdJ

1H2 + 1H

3 → 2 He4 + 0n1 +M‰wš

vL¤J¡fh£L16.8

xU »nyh »uh« ãiw KGtJ«

M‰wyhf kh‰w¥gL« nghJ »il¡F«

M‰wiy¡fz¡»L.

Ô®Î:

M‰wš E = mC2

ãiw m = 1kg

xëæ‹Âirntf«C = 3x108 m s-1

E = 1 x (3 x 108) 2

= 9 x 1016J

16.15.5 mQ¡fU ÃsÎ k‰W«

mQ¡fUÏizÎ

1.mQ¡fUÃsÎ

b#®k‹ m¿éayhs®fŸ M£nlh

Ah‹ k‰W« °£uh°nk‹ 1939š

Ínuåa«mQ¡fU ãô£uh‹ bfh©L

jh¡f¥gL«nghJ M‰wš btëp£Ll‹,

x¥Ãl¡Toa ãiwfSila ÏU J©L

fshf¥ÃsÎgLtijf©LÃo¤jd®.

gl«16.17

mQ¡fUÃsÎ

éiz

271

myF-16

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

gl« 16.18

16.15.6.mQ¡fUéidæ‹Áw¥òfŸ

mQ¡fU éid v‹gJ mQ¡fU

ciyiaMg¤ÂèUªJghJfh¡fcjΫ

xU g©gsthF«. fhy¤ij¢ rh®ªJ

mQ¡fU ciyæš ãô£uh‹fë‹

v©â¡ifæ‹ kh‰w¤ij K‹ng

m¿ªJbfhŸscjΫg©gsthF«.

mQ¡fU ciyahdJ KGÅ¢Áš

brašgL« nghJ mš cUth¡f¥g£l

ãô£uh‹fëŸ v©â¡ifÍ«,

ga‹gL¤j¥g£l ãô£uh‹fëŸ

v©â¡ifÍ«rkkhfÏU¡F«.Ï¥nghJ

mQ¡fU éidRê MF«. mQ¡fU

éidne®¡F¿ahfcŸsnghJ,mQ¡fU

ciyMg¤jhdãiyæšcŸsJvdyh«.

16.15.7 mQ¡fU M‰wè‹ ÔaéisÎfŸ

α, β k‰W« γ f® Å¢R¡fŸ

ahΫ maåah¡f¤ij cUth¡F«

f®ŢR¡fŸ MF«. Ï¡f® Å¢R¡fŸ

cæ® brš _y¡TWfë‹ mik¥ig

kh‰W« Âw‹ bfh©lit. vdnt

cæçaš mik¥Ã‹ tH¡fkhd

brašghL khWgh£L¡F c£gL»wJ.

kåj cæçayik¥ò khWgh£odhš

V‰gL«gh¥ËmsÎ

i)f®ŢÁ‹ msÎ k‰W« mj‹

c£ft®Åj«

ii) clè‹ v¥gF f®ŢR¡F

c£gL»wJ ngh‹w fhuâfis¢

rh®ªJ mik»wJ. Ϥjifa

ghÂ¥òfŸ nehia c©lh¡fyh«

mšyJÉ‹fis¥gh¡fyh«.

f®ŢÁ‹ msÎ uh©£#‹ v‹w

myfhš msél¥gL»wJ (R). xU

»uh«fh‰¿š1.6 x 1012n#homaåfis

cUth¡F« f®ŢÁ‹ msÎ xU

uh©£#‹ vd¥gL«. f®ŢÁ‹

ghJfh¥ò všiy xU thu¤Â‰F

250äšèuh©£#‹MF«.

K‹bd¢rç¡ifelto¡iffŸ

f®ŢR MŒtf§fëš gâah‰W

gt®fŸ ËtU« K‹bd¢rç¡if

elto¡iffis¡ifahsnt©L«.

1)fÂça¡f¥ bghUŸfŸ jo¤j-Rt® bfh©l fhça fy‹fëš

it¡f¥glnt©L«.

2)Mg¤J gFÂfëš gâ

òçÍ« bghGJ, fhßa nky§

»Í«, fhßa ifÍiwÍ« ga‹

gL¤j¥glnt©L«.

3)xUÁ¿aE©âa– xëgl¤jhŸ

g£il m§F gâòçgt®fS¡F

mâé¡f¥g£L, rkfhy

Ïilbtëæš mt® bgW« f®

Å¢Á‹msÎnrh¡f¥glnt©L«.

4)mQ¡fU rhjd§fŸ bjhiy¡

f£L¥gh£L Kiwæš (Remote Control) ifahs¥glnt©L«.

5)gâ¥gFÂfëšcŸsfÂça¡f¡

fêÎfŸ Kiwahf R¤j«

brŒa¥glnt©L«.

1.1.8. Ï‹iwa m¿éaš :- flèš

ÏUªJM‰wš

1.miyM‰wš

ghiwKf¥ò

FW»aÂw¥ò

éirahê

Ú®¤nj¡f«

Ïa‰Ãaš

272

3. khflš bt¥gM‰wš

flš mšyJkhflè‹MœgFÂæš

Ú® F뮢ÁahŒ ÏU¡»‹w

bghGJ, nk‰gu¥Ãš Ú® Nçadhš

bt¥g¥gL¤j¥gL»wJ. bt¥gãiyæš

cŸs Ï›ntWghL khflš-bt¥g-M‰wš kh‰w¡ fyåš M‰wiy¥

bgw¥ ga‹gL¤j¥gL»wJ. 2km MH¤Âš cŸs ÚU¡F« nk‰gu¥Ãš

cŸs ÚU¡F« Ïilæyhd bt¥gãiy

ntWghL 293 K (20°C) mšyJ

mÂfkhf ÏUªjhš, Ϥjifa

£l« brašgl KoÍ«. nk‰gu¥Ã‹

bt¥gkhd Ú® m«nkhåah ngh‹w

MéahF«Âut§fisbfh¡fit¡f

cgnahf¥gL¤j¥gL»wJ. Âut¤Â‹

Mé ä‹åa‰¿æ‹ éirahêia

Ïa¡fcgnah»¡f¥gL»wJ. khflè‹

MH¤Âš cŸs F뮪j Ú® nkny

bfh©Ltu¥g£LMéÛ©L«Âutkhf

Fë®é¡f¥gL»wJ. flèš ÏUªJ

»il¡»‹w M‰wš äf mÂfkhf

ÏU¡»wJ. Mdhš Âw‹äF t®¤jf

ga‹gh£ošfodkhfÏU¡»wJ.

fh‰Wc£òF«

tê

ä‹

Ïa‰¿

éirahê

miyæ‹

Âir

gl«16.19

RHY«òéÛJÃujhdkhfrªÂuå‹

<®¥ò éir fhuzkhf, flè‹ Ú®

k£l¤Âš ca®Î«, jhœÎ« V‰gL»wJ.

eh« flš mU»š tÁ¤jhnyh mšyJ

v¥bghGjhtJ flY¡F mU»š cŸs

Ïl§fS¡F¥ gaz« brŒjhnyh

gfèš flš k£l« v›thW khW»wJ

v‹gij¡ fhz Ka‰Á¡fyh«. mªj

m‰òj ãfœÎ ca®miy k‰W« jhœ

miy v‹wiH¡f¥gL»wJ. nkY«

flš k£l¤Â‹ mªj ntWghL ek¡F

miyM‰wiy¤jU»wJ. fl‰fiuæš

xU FW»a Âw¥òl‹ xU mizia¡

f£Ltj‹ _y« miy M‰wš

f£L¥gL¤j¥g£L cgnah»¡f¥gL»wJ.

mizæ‹ Âw¥Ãš bghU¤j¥g£l

éirahêmiyM‰wiyä‹dh‰wyhf

kh‰W»wJ.eh«ô»¥gJnghšm¤jifa

mizfŸ f£l¥gl¡ Toa Ïl§fŸ

tu«ò¡F£g£lJ.(gl«.16.18)

2.nguiyM‰wš

ä‹dh‰wiy c‰g¤Â brŒ»‹w,

fl‰fiu mU»š nguiy bfh©LŸs

Ïa¡f M‰wš mnj éj¤Âš bgw¡

Toait. flè‹ FW¡nf ÅR»‹w

tèikahd fh‰whš miyfŸ cUth¡

f¥gL»wJ.miyfŸäfΫtèikahf

ÏU¡»‹w Ïl§fëš k£L« miy

M‰wš khWg£l é»j¤Âš ÏU¡F«.

éirahê RH‰Á‰F«, ä‹dh‰wš

c‰g¤Â¡F« miy M‰wiy¢

nrfç¡f gšntW éjkhd rhjd§fŸ

nk«gL¤j¥g£oU¡»‹wd.(gl«.16.19)fh‰W

btënaW«tê

gl« 16.20

bt¥gflš

Ú®

ä‹Ïa‰¿

F뮪j

flš Ú®

g«ò

Âutm«nkhåah

Ú®btënaW«

tê

éirahê

bt¥g«kh‰¿

(Méah¡»)

m«nkhåahMé

273

myF-16

ä‹ndh£léaY«M‰wY«

kÂ¥ÕL

gFÂ-m

1.20X«ä‹jilÍŸsf«Ãæš0.2Aä‹ndh£l«cUth¡f¤njit¥gL«ä‹dG¤jntWghL-----

(100 V, 4 V, 0.01 V, 40 V)

2.ÏUä‹és¡Ffë‹ä‹jilfë‹é»j«1:2.mitbjhluhfxUR‰¿šÏiz¡f¥gL»‹wd

våšmitvL¤J¡bfhŸS«M‰wšfë‹é»j«-----

(1:2,2:1,4:1,1:1)

3.»nyhth£kâv‹gJ------‹myFMF«.

(ä‹dG¤jntWghL,ä‹Âw‹,ä‹dh‰wš,ä‹£l«)

4.x¤jãgªjidfëš------gu¥òk‰wgu¥òfisélmÂfbt¥g¤ijc£ft®»wJ.

(bt©ik,brhubrhu¥ghd,fUik,kŠrŸ)

5.Ïa‰if¡fÂça¡f¤jåk¤Â‹mQv©------

(82IélmÂf«,82Iél¡FiwÍ,tiuaW¡f¥gléšiy,FiwªjJ92)

gFÂ-M

1.ÑœfhQ«T‰WfëšX«éÂnahLbjhl®ÃšyhjijvGJf.

m)ä‹ndh£l«/ä‹dG¤jntWghL=kh¿è

M)ä‹dG¤jntWghL/ä‹ndh£l«=kh¿è

Ï)ä‹ndh£l«=ä‹jilx ä‹dG¤jntWghL

2.nfho£lÏl§fisãu¥òf.

m)ä‹dG¤jntWghL :nthš£Û£l®våš

ä‹ndh£l« :------------

m)Ú®ä‹ãiya« :kuòrh®M‰wš,våš

NçaM‰wš :------------

3.kuòrhuhM‰wš_y§fë‹bga®fŸÑnHju¥g£LŸsd.Mdhšmt‰WŸÁyjtW.jtwhdt‰iw¥

g£oaèLf.

(fh‰WM‰wš,NçaM‰wš,Ú®ä‹M‰wš,mQ¡fUM‰wš,miyM‰wš,òé-mdšM‰wš)

4.Ñœ¡fhQ«T‰WfëšcŸsjtWfis¢rçbrŒf.

m)ÁwªjM‰wš_y«v‹gJX®myFãiw¡FFiwªjmsÎntiybrŒa¡ToaJ.

M)cgnah»¡f¡ToatoéšcŸsM‰wiyÛ©L«,Û©L«eh«ga‹gL¤jyh«.

5.vëikahdF¿pLfis¥ga‹gL¤ÂxUä‹R‰¿‹gšntWcW¥òfisÏiz¤J¥bgw¥gL«gl«

ä‹R‰W¥gl«vd¥gL«.gšntWcW¥òfŸv‹gijv›thWòçªJbfhŸsyh«.

Ïa‰Ãaš

274

A B

6 V

1 ohm

1 ohm 1 ohm

1 ohm

11.mil¥ò¡ F¿¡FŸ bfhL¡f¥g£LŸs brh‰fëš cçadt‰iw¤ nj®ªbjL¤J ÑœfhQ«

m£ltiziaãu¥òf.

(J¤jehf«,jhäu«,fh®g‹,fhßa«,fhßa-ilM¡irL,mYäåa«)

ne®ä‹thŒ nlåašä‹fy‹ v®ä‹thŒ by¡yhŠÁä‹fy«

7.fhkh¡f®fŸÏa‰if¡fÂça¡f¤jåk§fshšbtëél¥gL«Mg¤jhdf®ŢrhF«.

m)Ïa‰if¡fÂça¡f¤jåk§fŸbtëéL«ntWf®ŢRfŸahit?

M)ÑœfhQ«T‰WfisnknybrhšY«f®ŢRfnshLbjhl®ògL¤Âm£ltizæLf.

(i)mitä‹fhªjf®ŢRfŸii)mitmÂfCLWÎÂw‹bfh©lit

(iii)mitvy¡£uh‹fŸ(iv)mitãô£uh‹fis¥bg‰¿U¡»‹wd.

8.1.5Vä‹åa¡Féirbfh©lÏUä‹fy‹fŸ5X«,10X«,15X«ä‹jilfŸk‰W«rhéÏt‰iw¤

bjhluhf¡bfh©lxUR‰W¥gl¤Âidtiuf.

9.ä‹cU»__________ cUFãiyiaÍ«bfh©lJ.cnyhf¡fyitahšMdf«ÃMF«.ÏJmÂf

ä‹jiliaÍ«____________ cUFãiyiaÍ«bfh©lJ.

10.ÑœfhQ«R‰W¥gl¤ijc‰Wneh¡»AB¡FÏilnabjhFga‹ä‹jilfh©f.

1. Electricity and Magnetism, by D.C Tayal Himalayam publishing house.2. Sources of energy, by C. Walker, Modern curriculam press.3. bghGJngh¡FbgsÂf« - ah.bgbuškh‹ãôbrŠRçò¡Aΰ

Website : www.reprise.com, www.wikipedia.org

nkY«mÂf«m¿tj‰F

6.ÑœfhQ«tiugl«Vk‰W«I‹bjhl®ig¡fh£L»wJ.

gl¤ÂèUªJä‹dG¤jntWghL0.8 Vk‰W«1.2VcŸsnghJV/I -‹kÂ¥òfŸv‹dthfÏU¡F«.

ä‹ndh£l¤Â‹

fhªjéisΫxëæaY«

myF 17Ïa‰Ãaš

Ïa‰Ãaš

276

btŸis¤jhis tiugyifæ‹

ÛJgiræ‹cjéahšbghU¤Jf.

f jhë‹ika¤Âš r£l fhªj¤ij

it¡fΫ.

f r£lfhªj¤ij¢R‰¿Y«ÏU«ò¤

JfŸfis¤ötΫ.Ïj‰Fc¥ò¤

öéia¥ga‹gL¤jyh«.

f Ï¥nghJgyifiabkJthf¤j£o

m®ñ£lΫ.

f eh«fh©gJv‹d?

braš17.1

Á¿afhªjCÁk‰W«r£lfhªj¤ij

vL¤J¡ bfhŸs nt©L«. r£l

fhªj¤ij tiugyifæ‹ ika¤Âš

bghU¤j¥g£LŸs btŸis¤jhë‹

ika¤Âš it¡f nt©L«.

btŸis¤jhis gyifæš bghU¤j

gir¥ bghUŸfis¥ ga‹gL¤jyh«.

fhªj¤Â‹ všiyia tiuªJbfhŸs

nt©L«.

fhªj CÁia r£lfhªj¤Â‹

tlKid¡FmU»šit¡fnt©L«.

mJ v›thW brašgL»wJ. fhªj

CÁæ‹ bj‹Kid r£l fhªj¤Â‹

tlKidia neh¡» ㉻wJ. fhªj

CÁæ‹ tlKid r£lfhªj¤Â‹

tlKidæèUªJéy»ã‰F«. fhªj

CÁæ‹ ÏUKidfë‹ ãiyiaÍ«

F¿¤J¡ bfhŸs nt©L«. fhªj

CÁia¥òÂaãiy¡Fef®¤jnt©L«.

Ï¥nghJ mj‹ bj‹Kid Kjèš

braš17.2

bga® : Xa®°bl£

Ãw¥ò : 14.08.1777ÃwªjÏl« : by§»ny©£bl‹kh®¡

kiwÎ : 09.03.1851Áw¥ò: ä‹fhªj¤ö©lš MŒÎ

17.ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

17.1.fhªj¥òyK«

fhªjéir¡nfhLfS«

r£l fhªj¤Â‹ mU»š bfh©L

bršy¥g£lfhªjCÁéyfyiltJeh«

m¿ªjnj. fhªjCÁéyfšmiltJ

V‹?

ÏU«ò¤JfŸfŸ jhkhf nk‰f©l

tot¤Âš mika¥bgW«. ÏJ gl«

17.1š fh£l¥g£LŸsJ. V‹ Ï›thW

mik»wJ. ÏJ ek¡F cz®¤JtJ

v‹d? fhªj« mjid¢ R‰¿ÍŸs

btëæš mj‹ M¡f¤ij¢

brY¤J«. vdnt ÏU«ò¤JfŸfŸ xU

éir¡F c£gL¤j¥gL«. Ï›éir

ÏU«ò¤JfŸfŸfis F¿¥Ã£l

toéš xU§fik¡F«. fhªj¤ij¢

R‰¿Y« mj‹ éir czu¥gL« gFÂ

fhªjòy« vd¥gL«. ÏU«ò¤JfŸfshš

xU§fik¡f¥g£L cUthF« nfhLfŸ

fhªjéir¡nfhLfŸvd¥gL«.

gl«17.1

277

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

tlKidÏl«bg‰wãiyia¥bgW«.

Ϫj brašKiw go¥goahf fhªj

CÁ r£lfhªj¤Â‹ bj‹Kidia

milÍ«tiubrŒa¥glnt©L«.gl«

17.2.š fh£l¥g£LŸsJ. fh»j¤Âš

F¿¡f¥g£lŸsòŸëfis¥ngh¡fhd

tisnfh£lhš Ïiz¡fΫ. ÏJ

fhªj éir¡nfhLfis¡ F¿¡F«.

nk‰f©l brašKiwia Û©L«,

Û©L« brŒJ Ïa‹wtiu mÂf

nfhLfŸ tiuant©L«. Ϫj¡

nfhLfŸ gl« 17.3.š fh£oÍŸsgo

mikÍ«. Ϫj¡nfhLfŸ fhªj¤ij¢

R‰¿ÍŸs fhªj¥òy¤ij¡ F¿¡F«.

Ïit fhªj éir¡nfhLfŸ vd

miH¡f¥gL»wJ. fhªj éir¡

nfhLfë‹ têna fhªj CÁia

ef®¤J« nghJ mj‹ éyfiy¡

ftå. JUt¤ij beU§f beU§f

fhªjCÁæ‹éyfšmÂfç¡F«.

gl«17.2

gl«17.3

fhªj¥òy« v©kÂ¥ò« ÂirÍ«

bfh©l msthF«. fhªj¥òy¤Â‹

ÂirahdJ mjDŸ it¡f¥g£l

fhªj CÁæ‹ tlKid efU«

Âirahf¡ bfhŸs¥gLtJ kuò.

tH¡fkhf òy¡nfhLfŸ fhªj¤Â‹

bj‹Kidæš bjhl§» tlKidæš

Kotjhf¡ fUj¥gL«. ÏJ gl« 17.3.š

fh£l¥g£LŸsJ. fhªj¤Â‹ cŸns

òy¡nfhLfŸ bj‹Kidæš bjl§»

tlKidæšKoÍ«.fhªj¥òy¡nfhLfŸ

_oatisnfhLfshF«.ÏitxUnghJ«

x‹iwbah‹Wbt£o¡bfhŸshJ.

17.2.ä‹ndh£l« bršY« fl¤Âahš

V‰gL«fhªj¥òy«

neuhd jo¤j jhäu¡f«Ãia

ä‹R‰W¥ gl« 17.4.š fh£oÍŸsgo XY

òŸëfëilnaÏiz¡fΫ.XYf«Ãia

fh»j¤Â‹ js¤Â‰F¢ br§F¤jhf

ÏU¡FkhWmik¡fnt©L«.

jhäu¡f«Ã¡FmU»šÁ¿afhªj

CÁia¡»ilk£lkhfit¤JCÁæ‹

ãiyia¡ftå.

rhéia _o ä‹R‰¿‹ têna

ä‹ndh£l¤ij¢ brY¤jΫ. fhªj

CÁæ‹ãiyæšV‰gL«kh‰w¤ijÍ«,

éyfè‹ ÂiriaÍ« ftå¡fΫ.

ä‹fyå‹ ä‹thŒfë‹ Ïiz¥ig

kh‰¿ ä‹ndh£l¤Â‹ Âiria

kh‰wΫ. fhªj CÁæ‹ éyfiyÍ«

ÂiræšV‰gL«kh‰w¤ijÍ«ftå.

braš17.3

gl«17.4

Ïa‰Ãaš

278

ä‹fy‹ (12V), ä‹jilkh‰¿,m«Û£l® (0-5A), rhé k‰W« Ú©lneuhd,jo¤jjhäu¡f«ÃM»at‰iwvL¤J¡bfhŸsnt©L«.

jokdhd f«Ãia br›tf toéšcŸs jo¤j m£ilæ‹ ika¤Â‹têna mj‹ js¤Â‰F¢ br§F¤jhfit¡fnt©L«. m£il nkY« ÑG«efuhkš xnu Ïl¤Âš ãiyahfÏU¡FkhWbghU¤j¥glnt©L«.

jhäu¡f«Ãia gl« 17.5.(a)šcŸsthW ä‹fy‹, rhé, m«Û£l®,ä‹jil kh‰¿ Ït‰Wl‹ bjhluhfÏiz¡fΫ. m£ilæ‹ ÛJ ÏU«ò¤JfŸfis Óuhf¤ ötΫ. (c¥ò¤öéia¥ga‹gL¤jyh«).

ä‹jil kh‰¿ia xU F¿¥Ã£lãiyæš it¤J m«Û£l® fh£L«ä‹ndh£lmsit¡F¿¡fΫ.

braš17.4

nk‰fh©braš_y«cnyhf¡fl¤ÂtênaghÍ«ä‹ndh£l«mjid¢R‰¿¡fhªj¥òy¤ijcUth¡F«vdm¿ayh«.ä‹ndh£l« xU Âiræš ghÍ«nghJ, (XèUªJ Y¡F) fhªj CÁæ‹tlKid »H¡F Âiria neh¡»éyF«. ä‹ndh£l« v®ÂiræšghŒªjhš (YæèUªJ X¡F) fhªj CÁv®Âiræš mjhtJ nk‰F Âirianeh¡» éyfyilÍ«. ä‹ndh£l«ghŒtjhšnjh‹W«fhªj¥òy¤Â‹Âir,ä‹ndh£l¤Â‹Âiria¢rh®ªjJvdm¿ayh«.

17.2.1.ä‹ndh£l«ghÍ«ne®¡fl¤ÂahšV‰gL«fhªj¥òy«

fl¤Â x‹¿‹ têna ä‹ndh£l«ghŒtjhšnjh‹W«fhªj¥òymik¥igã®zæ¥gJvJ?òymik¥òfl¤Âæ‹tot¤ij¢ rh®ªjjh? Ïj‰fhdés¡f¤ij¥ ËtU« braš _y«bgwyh«.

rhéia _o f«Ãæ‹ tênaä‹ndh£l¤ij¢brY¤jΫ.Xk‰W«Y òŸëfëilna Ïiz¡f¥g£LŸsjhäu¡f«Ã br§F¤jhf cŸsijcW brŒJ bfhŸsΫ. bkJthfm£ilia ÁyKiw j£lΫ.Ï¥bghGJ ÏU«ò¤JfŸfŸmikªJŸs tot¤ij¥ gh®¡fΫ.JfŸfŸ jhäu¡ f«Ãia¢ R‰¿Y«bghJikat£l§fëšxU§fik¤J¡bfhŸtij¡ fhzyh«. Ïjid gl«17.5.(b)šfhzyh«.

Ï¥bghJika t£l§fŸ vjid¡F¿¡»‹wd? Ïit fhªj éir¡nfhLfis¡ F¿¡F«. fhªj¥òy¤Â‹Âiria v›thW m¿ayh«?t£l¤Â‹ nkYŸs òŸë Pš fhªjCÁia it¡fΫ. fhªj CÁæ‹Âiria¡ftå¡fΫ.fhªjCÁæ‹tlKid fh£L« Âirm¡fl¤Âæ‹têna ä‹ndh£l« ghŒtjhš Pš njh‹W« fhªj éir¡nfh£o‹ÂirahF«. Ïjid m¥òŸëæš xUm«ò¡F¿æ£L¡fh£lΫ.

neuhd jhäu¡ fl¤Âæš ghÍ«ä‹ndh£l¤Â‹ Âir vÂuhfkh‰¿aik¡f¥g£lhš fhªjéir¡nfhLfë‹Âirkh‰wkil»wjhvd¢brŒJgh®¡fΫ.

gl«17.5

ä‹jilkh‰¿

279

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

Ïu©L JisfŸ cila br›tf

tot m£ilia vL¤J¡ bfhŸs

nt©L«. Jisfë‹ têna mÂf¢

R‰bw©â¡if bfh©l t£ltot¡

f«Ã¢RUis m£ilæ‹ js¤Â‰F¢

br§F¤jhf¢brY¤jΫ.

f«Ã¢RUë‹ Kidfis

ä‹fy‹, rhé k‰W« ä‹jil kh‰¿

Ït‰Wl‹ gl« 17.6.š fh£oÍŸsgo

bjhlçiz¥ÃšÏiz¡fΫ.

ÏU«ò¤ JfŸfis m£ilæ‹

ÛJ Óuhf¤ öt nt©L«. rhéia

_lnt©L«.

m£ilia bkJthf¢ ÁyKiw

j£lnt©L«. ÏU«ò¤ JfŸfŸ

v›thW mikªJŸsd v‹gij¡

ftå¡fΫ.

braš17.5ä‹ndh£l« ghÍ« jhäu¡

f«ÃædUnf it¡f¥g£l fhªj

CÁæ‹ éyfš, ä‹ndh£l¤Â‹

msÎ kh‰w¥gL« nghJ v‹dth»wJ.

Ïjid m¿a f«Ãæ‹ têna ghÍ«

ä‹ndh£l¤ij kh‰wΫ. fhªj

CÁ éyfyilÍ« msÎ khWtij¡

fhzyh«. ä‹ndh£l« mÂfç¡F«

nghJ fhªj CÁæ‹ éyfY«

mÂfç¡F«. ÏÂèUªJ fl¤Â x‹¿š

ghÍ« ä‹ndh£l« mÂfç¡F«

nghJ xU òŸëæš mjdhš V‰gL«

fhªj¥òy¤Â‹ msΫ mÂfç¡F«

v‹gijm¿ayh«.f«Ãæ‹tênaghÍ«

ä‹ndh£l« khwhjnghJ mjå‹W«

éy¡»¡bfh©L bršy¥gL« fhªj

CÁæ‹ éyfš v‹dth»wJ?

Ïjid¡fhz fhªj CÁia

ä‹ndh£l«ghÍ«f«ÃæèUªJmÂf¤

bjhiyéYŸs òŸëæš it¡fΫ.

v‹d kh‰w¤ij czuyh«? fhªj

CÁæ‹ éyfš Fiwtij¡ fhzyh«.

ä‹ndh£l«ghÍ«fl¤ÂahšcUthF«

fhªj¥òy«, mjå‹W« mÂf¤

bjhiyéš Fiwtij¡ fhzyh«.

gl« 17.5.èUªJ ä‹ndh£l« ghÍ«

fl¤Âia¢ R‰¿¤ njh‹W« fhªj¥

òy¤ij¡F¿¡F«bghJikat£l§fŸ

fl¤ÂæèUªJ éy»¢ bršy¢ bršy

bgçajhtij¡fhzyh«.

17.2.2.ä‹ndh£l«bršY«

t£l¢RUëšV‰gL«fhªj¥òy«.

eh« ÏJtiu ä‹ndh£l« ghÍ«

ne®¡fl¤Âia¢ R‰¿ cUthF«

fhªj¥òy¡ nfhLfë‹ mik¥ig¥

g‰¿¡ f‰nwh«. nyrhd f«Ãia t£l

tisakhfkh‰¿mšä‹ndh£l¤ij¢

brY¤Âdhš fhªjéir¡ nfhLfë‹

mik¥òv›thWÏU¡F«?

ä‹ndh£l« ghÍ« neuhd

fl¤Âædhš xU òŸëæš cUthF«

fhªj¥òy« mj‹ bjhiyit¢ rh®ªJ

mikÍ« mnjnghš ä‹ndh£l« ghÍ«

t£l tisa¤ij¢ R‰¿ÍŸs x›bthU

òŸëæY«,fhªj¥òy«,t£ltotkhfΫ,

mjå‹W« éy»¢ bršy¢ bršy

bgçajhtijÍ« fhzyh«. gl« 17.7.š

fh©f.

gl«17.6

Ïa‰Ãaš

280

t£l¢ RUë‹ ika¤ij¢

br‹wilÍ«nghJ Ϫj tisa§fŸ

ne®nfhlhfmikÍ«.ä‹ndh£l«ghÍ«

tisa¤Â‹ ika¤ÂYŸs x›bthU

òŸëæY« ne®nfh£L mik¥òl‹

fhªj¥òy« njh‰Wé¡f¥gL«.

tisa¤Â‹x›bthU gFÂÍ«mjDŸ

xnuÂiræšmik¤jfhªj¥ òy¤ij¤

njh‰Wé¡F«.

ä‹ndh£l« ghÍ« fl¤Âædhš xU

òŸëæš njh‰Wé¡f¥gL« fhªj¥òy«

neuoahf ä‹ndh£l tèikia¢

rh®ªjJ ‘n’ R‰W¡fŸ bfh©l

f«Ã¢RUëš njh‹W« fhªj¥òy« xU

R‰¿dhš V‰gL« fhªj¥òy¤ij¥nghš

‘n’kl§FtèikÍilajhF«.x›bthU

R‰W¡ f«Ã¢ RUë‹ têna ghÍ«

ä‹ndh£lK« xnu Âiræš mikÍ«.

vdntfhªj¥òytèikmÂfkhF«.

gl«17.7.

17.3.fhªj¥òy¤Âš it¡f¥g£l

ä‹ndh£l« bršY« fl¤Âæ‹

ÛJV‰gL«éir.

ä‹ndh£l« ghÍ« fl¤Âia¢

R‰¿ fhªj¥òy« njh‹W« v‹gJ eh«

m¿ªjnj.Ï›thWnjh‹W«fhªj¥òy«

mjdUnf it¡f¥g£l fhªj¤Â‹

ÛJ éiria¢ brY¤J«. Ïnjnghš

fhªjK« ä‹ndh£l« ghÍ« fl¤Âæ‹

ÛJ éiria¢ brY¤J«. ÃbuŠ¢

m¿éayhs® M«Ãa® Ïnj nghš

fhªjK«, ä‹ndh£l. ghÍ« fl¤Âæ‹

ÛJéiria¢brY¤J«vd¡T¿dh®.

fhªj¥òy¤Âšit¡f¥g£lä‹ndh£l«

ghÍ«fl¤Âæ‹Ûjhdéiria¥g‰¿¥

ËtU«braš_y«és¡fyh«.

• 5 cm ÚsKŸs mYäåa¤j©il

vL¤J¡ bfhŸs nt©L«. xU

jh§»æèUªJ ÏU f«Ãfë‹

cjéahš mjid¡ »ilk£lkhf¥

gl« 17.8.š fh£oÍŸsgo

bjh§félΫ.

• nkš neh¡»a Âiræš

fhªj¥òyK«, mYäåa¤ j©L

fhªj ÏUKidfS¡»ilna

braš17.6

gl«17.8.

281

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

mikÍkhW« xU Ïyhl fhªj¤ij

it¡fΫ. Ïj‰bfd fhªj¤Â‹

bj‹Kidia mYäåa¤

j©o‰F nkyhfΫ, tlKidia

ne®ÑHhfit¡fΫ.

• mYäåa¤j©ošä‹ndh£l«B æèUªJA ¡FbrY¤j¥gL»wJ.

• eh« v‹d fh©»nwh«?

mYäåa¤j©LÏl¥g¡f«neh¡»

éyfyiltij¡fhzyh«.

• j©o‹ têna ä‹ndh£l¤

Âiriakh‰¿mYäåa¤j©o‹

éyfiy¡ ftå¡fΫ. mJ

ty¥g¡f«neh¡»éyfyiltij¡

fhzyh«.

• mYäåa¤j©LéyfšmiltJ

V‹?

nk‰f©l brašKiwæš

ä‹ndh£l« ghÍ« mYäåa¤j©L

fhªj¥òy¤Âš it¡f¥g£lhš mJ

éiria czU« v‹gJ bjëth»wJ.

nkY« czu¥gLtJ ahbjåš

ä‹ndh£l« ghÍ« fl¤Âæš,

ä‹ndh£l¤Â‹ Âir kh‰w¥g£lhš

éiræ‹ ÂirÍ« kh‰wkil»wJ.

Ï¥nghJ òy¤Â‹ Âir br§F¤jhf¡

Ñœneh¡» mikÍkhW fhªj¤Â‹

KidfisÏlkh‰w«brŒjhšéiræ‹

Âir kh‰wkiltij m¿ayh«.

ä‹ndh£l« ghÍ« fl¤Âæ‹ Ûjhd

éiræ‹ ÂirahdJ ä‹ndh£l¤Â‹

Âir k‰W« fhªj¥òy¤Â‹ Âir

Ït‰iw¢ rh®ªjJ. fl¤Âæ‹

têna ghÍ« ä‹ndh£l¤Â‹ Âir

fhªj¥òy¤Â‰F¢ br§F¤jhf

mikÍ«nghJéirbgUkkhfÏU¥gij

MŒÎfŸfh£L»‹wd.

17.3.1~Ãsä§Ïl¡iféÂ

fl¤Âæš ghÍ« ä‹ndh£lK«,

fhªj¥ òyK« x‹W¡bfh‹W

br§F¤jhfmikÍ«nghJfl¤Âæ‹ÛJ

brašgL«éirahdJm›éu©o‰F«

br§F¤jhd Âiræš brašgL«.

Ït‰¿‹ Âirfis vëa é _y«

m¿ayh«.

gl«17.9.

Ïl¡ifæ‹ f£il éuš, R£Léuš,

eLéušM»a_‹iwÍ«x‹W¡bfh‹W

br§F¤jhf it¡fΫ (gl« 17.9.).

R£Léuš fhªj¥òy¤Â‹ ÂiriaÍ«,

eLéuš ä‹ndh£l¤Â‹ ÂiriaÍ«

F¿¤jhš f£iléuš fl¤Â Ïa§F«

Âiria¡ F¿¡F«. ÏJnt ~Ãsä§

Ïl¡iféÂvd¥gL«.

17.4ä‹nkh£lh®

ä‹nkh£lh® v‹gJ ä‹dh‰wiy

vªÂu M‰wyhf kh‰w¡Toa RHY«

fUéahF«. ÏJ v›thW ntiy

brŒ»wJv‹gJbjçÍkh?

ä‹nkh£lhç‹ mik¥ò gl« 17.10.š

fh£l¥g£LŸsJ. Ïš ABCD v‹w

br›tftotfh¥Ãl¥g£ljhäu¡f«Ã¢

RUŸ cŸsJ. f«Ã¢ RUë‹ AB, CD

òa§fŸ fhªj¥ òy¤Â‰F¢ br§F¤jhf

cŸsthW mj‹ JUt§fëilna

it¡f¥g£LŸsJ. f«Ã¢ RUë‹

KidfŸ S1, S2 v‹w ÃsÎg£l

fhªj¥òy«

ä‹ndh£l«

bgUéuš-

Ïa¡fÂir

ä‹ndh£l«

fhªj¥òy«

éir

Ïa‰Ãaš

282

tisa§fSl‹ Ïiz¡f¥g£LŸsJ.

tisa§fë‹c£gFÂä‹fh¥Ãl¥g£L

m¢Rl‹ Ïiz¡f¥g£oU¡F« S1, S2 é‹btë¥òw¡fl¤J«gu¥òfŸKiwna

B1, B2 v‹w fl¤J« öçiffSl‹

bjhl®òbfh©oU¡F«.

gl«17.10.

ä‹fyå‹ ne®ä‹ thæèUªJ

ä‹ndh£l« öçif B1 têna

f«Ã¢RUëšghŒªJB2 tênav®ä‹

thia milÍ«. RUë‹ òa« ABš

ä‹ndh£l«AæèUªJB¡F«,òa«CDš

ä‹ndh£l« CæèUªJ D¡F« ghÍ«.

(AB k‰W« CDš ä‹ndh£l¤Â‹Âir

vÂbuÂuhfmikÍ« ). fhªj¥ òy¤Âš

cŸs ä‹ndh£l« ghÍ« fl¤Âæ‹

Ûjhdéiræ‹Âiriam¿a~Ãsä§

Ïl¡iféÂia¥ga‹gL¤jyh«.RUëš

òa« AB ÛjhdéirÑœneh¡»Í«, òa«

CD Ûjhdéirnkšneh¡»Í«ÏU¡F«.

vëjhf¢RHY«tifæšmik¡f¥g£l

m¢R« f«Ã¢RUS« ÏlŠRêahf¢

RHY«. Kjš miu¢ RH‰Áæ‹nghJ

tisa«S1. öçifB1 clD«,tisa«

S2 öçifB2 clD«bjhl®òbfhŸS«.

RUëš ä‹ndh£l« DCBA Âiræš

ghÍ«. R‰¿š ghÍ« ä‹ndh£l¤Â‹

Âiria kh‰¿aik¡F« fUé

Âirkh‰¿ vd¥gL«. ä‹ nkh£lhçš

ÃsÎg£l tisa§fŸ Âirkh‰¿ahf¢

brašgL«. ä‹ndh£l¤Â‹ Âir

kh‰w¥gL«nghJ AB, CD òa§fë‹

Ûjhd éiræ‹ ÂirÍ« kh‰wkilÍ«.

Kjèš Ñœneh¡»¤ jŸs¥g£l òa«

AB Ï¥nghJ nkšneh¡»¤ jŸs¥gL«.

Kjèšnkšneh¡»¤jŸs¥g£lòa«CD Ï¥nghJÑœneh¡»¤jŸs¥gL«.vdnt

m¢R«, RUS« nkY« miu¢RH‰Áia

mnjÂiræš nk‰bfhŸS«. x›bthU

miu¢RH‰Á¡F« ä‹ndh£l¤Â‹

Âir khW«. vdnt, m¢R« RUS«

bjhl®ªJ RHY«. thâg ßÂæš

Md ä‹nkh£lh®fëš 1) ãiy¡

fhªj¤Â‰F¥ gÂyhf ä‹fhªj§fŸ

ga‹gL¤j¥gL«. 2) f«Ã¢ RUŸmÂf¢

R‰bw©â¡ifia¡bfh©oU¡F«.

njåU«ò cŸsf¤Â‹ÛJ RUŸ

R‰w¥g£oU¡F«. njåU«ò¤ J©L«

mj‹ ÛJ fh¥Ãl¥g£l f«Ã¢ RUS«

Ïizªjmik¥ò RHè vd¥gL«. ÏJ

ä‹nkh£lhç‹ÂwidmÂfç¡F«.

17.5ä‹fhªj¤ö©lš

~ghunl 1831š, xU f«Ã¢ RUnshL

ÏizÍ« fhªj¥gha« khW«bghGJ

mš ä‹åa¡F éir ö©l¥gL«

v‹gij¡ f©l¿ªjh®. fl¤Â¡F«,

fhªj¥ òy¤Â‰F« Ïilna rh®ò

Ïa¡f« ÏU¡F«tiu, fl¤Âæš

ä‹åa¡F éir ö©l¥gL« vd¡

fh£odh®. Ϥjifa ä‹åa¡F

éirö©L ä‹åa¡Féir v‹W«

ϪãfœÎ ä‹fhªj¤ ö©lš v‹W«

miH¡f¥gL«. ö©L ä‹åa¡F

éir fl¤Âæš xU ä‹ndh£l¤ij

cUth¡F«. Ï«ä‹ndh£l« ö©L

ä‹ndh£l« vd¥gL«. fhªj¤ij¥

ga‹gL¤Âä‹dh‰wiycUth¡Ftš

~ghunlæ‹ f©LÃo¥ò xU òÂa

rfh¥j¤ij¤bjhl§»it¤jJ.

283

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

f mÂf¢ R‰bw©â¡if bfh©l

f«Ã¢ RUŸ ABI vL¤J¡

bfhŸnth«.

f gl«17.11šcŸsthWf«Ã¢RUë‹

Kidfis fhštdhÛ£lUl‹

Ïiz¡fΫ.

f tYä¡f fhªj¤Â‹ tlKid,

f«Ã¢RUë‹ B Kidia

beU§FkhW ef®¤jΫ.

fhštdhÛ£l®msÅLkhWtij¡

fh©»Ö®fsh?

f fhštdhÛ£lçšF¿KŸfzneu«

ty¥g¡fkhf éyfyiltij¡

fhzyh«. ÏJ RUŸ ABš

ä‹ndh£l«ãfœtij¡F¿¡F«.

fhªj¤Â‹ Ïa¡f« ã‹w mnj

fz«ä‹ndh£l«Rêah»wJ.

braš17.7

17.5.1~ghunlæ‹MŒÎ

ä‹ndh£l« ghÍ« fl¤Âbah‹W

fhªj¥òy¤Âš it¡f¥g£lhš mJ

xU éir¡F£gL« v‹gij m¿nth«.

Ï›éir fl¤Âia Ïa§f¢ brŒÍ«.

xU fl¤ÂahdJ fhªj¥òy¤Âš

Ïa§F«nghJ mšyJ ãiyahd

fl¤ÂÍl‹ ÏizÍ« fhªj¥òy«

khW«nghJv‹dãfG«?Ïjidm¿a

ÑœfhQ«brašKiwia¢brŒayh«.

f fhªj¤Â‹ tlKidia f«Ã¢

RUëš ÏUªJ éy¡» ef®¤jΫ.

Ï¥bghGJ fhštdhÛ£lçš

éy¡f«Ïl¥g¡f« neh¡»ÏU¡F«.

ä‹ndh£l«K‹d®ghŒªjÂir¡F

v®ÂiræšghŒtij¡fhzyh«.

f f«Ã¢ RUS¡F mUnf cŸs

òŸëæš, fhªj tlKid mjid

neh¡»athW ãiyahf it¡fΫ.

Ï¥nghJ f«Ã¢RUis fhªj

tlKidiabeU§FkhWef®¤jΫ.

fhštdhÛ£lçš fzneu« F¿KŸ

ty¥g¡fkhf éyfyilÍ«. f«Ã¢

RUŸ fhªj¤ij é£L éyFkhW

ef®¤j¥g£lhš fhštdhÛ£lçš

éy¡f«Ïl¥g¡fkhfmikÍ«.

f fhªj¤ij¥ bghU¤J

f«Ã¢RUŸ ãiyahf ÏU¡F«nghJ

fhštdhÛ£lçš éy¡f« RêahF«.

Ϫj¢ braš _y« Ú§fŸ v‹d

KoΡFtU»Ö®fŸ?

gl«17.11

Ïnj nrhjidia bj‹Kid

f«Ã¢RUë‹B KidmUnfcŸsthW

it¤J¢ brŒjhš ä‹ndh£l¤Â‹

Âir K‹d® ãfœªj Âir¡F vÂuhf

ÏU¡F«. f«Ã¢RUS«, fhªjK«

ãiyahf cŸsnghJ ä‹ndh£l«

ãfœtšiy. f«Ã¢RUis¢ rh®ªJ

fhªj«Ïa§F«nghJmšö©l¥g£l

ä‹åa¡F éirÍ«, mjdhš

ö©l¥g£lä‹ndh£lK«cUthF«.

Ïa§F« fhªj¤Â‰F¥ gÂyhf,

ä‹ndh£l«ghÍ«f«Ã¢RUisÏa¡»

khWg£lbrašx‹iw¢brŒnth«.f«Ã¢

RUë‹ têna ghÍ« ä‹ndh£l¤ij

kh‰wÏaY«v‹gij¡ftå¡fΫ.

Ïa‰Ãaš

284

f mÂfR‰bw©â¡if(50k‰W«

100) bfh©l ÏU jå¤jåahd

jhäu¡ f«Ã¢ RUŸfis ä‹fl¤jh

cUisÛJgl« 17.13šcŸsJnghš

bghU¤jΫ.

f mÂf R‰bw©â¡if (100)

bfh©l f«Ã¢RUŸ-1 cl‹

ä‹fy‹, rhé M»ait bjhluhf

Ïiz¡f¥gL»wJ. f«Ã¢RUŸ 2

fhštdhÛ£lUl‹ g¡f Ïiz¥Ãš

cŸsJ.

f rhéia _o fhštdhÛ£liu¥

gh®¡fΫ. mš VnjD« éyfš

V‰gL»wjh? fhštdhÛ£lç‹

F¿KŸÂObudxU òw«JŸëË

Rêãiy¡F¤ÂU«òtij¡fhzyh«.

ÏJ RUŸ-2š fz neu ä‹ndh£l«

ghŒtij¡F¿¡F«.

f RUŸ-1èUªJ ä‹fy‹

Ú¡f¥gL«nghJ F¿KŸë‹

fzneu éy¡f« v®¤Âiræš

ãfG«. mjhtJRUŸ-2š fz neu«

ä‹ndh£l« ghŒtij¡ F¿¡F«.

Mdhš ä‹ndh£l« v®Âiræš

ghͫ.

braš17.8

gl«17.12

Ï¢braèš RUŸ-1š ghÍ«

ä‹ndh£l« Rê mšyJ khwh kÂ¥ig

milÍ«nghJ RUŸ-2š éyfš

V‰gLtšiy. Ϫj MŒÎfëèUªJ

RUŸ-1š ghÍ« ä‹ndh£l¤Âš kh‰w«

V‰gL«nghbjšyh«RUŸ-2šä‹åa¡F

éirÍ«,mjdhšä‹ndh£lK«V‰gL«.

RUŸ-1 Kj‹ik¢RUŸvd¥gL«.RUŸ-2 Jiz¢RUshF«. Kj‹ik¢ RUëš

ghÍ«ä‹ndh£l« khW«nghJmjndhL

bjhl®òila fhªj¥gha« khWg£Lmš

ä‹ndh£l« ö©l¥gL«. ö©L

ä‹ndh£l¤Â‹ Âiria ~Ãsä§

ty¡iféÂ_y«bgwyh«.

ty¡ifæ‹ R£Léuš, eLéuš,

bgUéuš _‹iwÍ« x‹W¡bfh‹W

ne®¡F¤jhf it¡fΫ. R£Léuš

fhªj¥òy¤Â‹ ÂiriaÍ«, bgUéuš

fl¤Â Ïa§F« ÂiriaÍ« F¿¤jhš,

eLéuš ö©L ä‹ndh£l¤Â‹

Âiria¡F¿¡F«.ÏJ~Ãsä§ty¡if

éÂvd¥gL«.

17.6ä‹Ïa‰¿

ä‹fhªj¤ ö©lš j¤Jt¤ij¥

ga‹gL¤Â ÅLfŸ k‰W« bjhê‰

rhiyfë‹ ga‹gh£o‰fhd ä‹rhu«

jahç¡f¥gL»wJ. ä‹åa‰¿æš vªÂu

M‰wšä‹dh‰wyhfkh‰w¥gL»wJ.

ä‹åa‰¿æ‹ mik¥ò 17.13(m)

gl¤Âš fh£l¥g£LŸsJ. Ïš

ãiy¡fhªj¤Â‹ ÏU Kidfëilna

RHY« tifæš fh¥Ãl¥g£l br›tf

tot¡ f«Ã¢ RUŸ ABCD cŸsJ.

f«Ã¢ RUë‹ KidfŸ S1, S2 v‹w

tisa§fSl‹ Ïiz¡f¥g£LŸsJ.

tisa§fë‹ c£gF fh¥Ãl¥

g£oU¡F«. fl¤J« j‹ik bfh©l

B1 k‰W« B2 öçiffŸ Kiwna

S1, S2 M»ait c£òwkhf m¢Rl‹

Ïiz¡f¥g£oU¡F«. fhªj¥òy¤ÂDŸ

RUŸ-1 RUŸ-2

285

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

gl«17.13(m) gl«17.13(M)

f«Ã¢RUŸ òw vªÂuéaš éirædhš

RH‰w¥gL«. öçiffë‹ kWKid

òw¢R‰Wl‹Ïiz¡f¥gL«.

tisa§fSl‹ ÏizªJŸs

m¢R fhªj¥òy¤Âš RH‰w¥gL»wJ.

RUë‹òa«AB nkyhfΫ,CD ÑHhfΫ

Ïa§FkhW RH‰Á¤ Âir miktjhf¡

bfhŸnth«. f«Ã¢RUŸ ABCD tyŠRêahf¢RHY«.~Ãsä§ty¡if

éÂ¥go, ö©l¥g£l ä‹ndh£l«

òa« ABš A æèUªJ B ¡F«, òa«

CDš C æèUªJ D ¡F«ghÍ«.vdnt

ö©l¥g£lä‹ndh£l«RUëšABCD Âiræš ghÍ«. RUëš R‰W¡fë‹

v©â¡if mÂfkhF«nghJ mÂf

ä‹ndh£l« cUthF«. btë¢ R‰¿š

öçif B1èUªJ B2¡F ä‹ndh£l«

ghͫ.

miu¢RH‰Á¡F¥ Ë òa« AB ÑHhfΫ, òa« CD nkyhfΫ Ïa§F«.

vdnt ö©l¥g£l ä‹ndh£l¤Â‹

Âir ÏU òa§fëY« kh‰wkilÍ«.

RUëš ä‹ndh£l« DCBA Âiræš

ghÍ«. btë¢ R‰¿š öçif

B2èUªJ B1¡F¥ ghÍ«. Ï›thW

x›bthU miu¢RH‰Á¡F« òa§fëš

ä‹ndh£l¤Â‹ÂirkhW«.

F¿¥Ã£l fhy Ïilbtëæš Óuhf

mj‹ Âiria kh‰¿¡ bfhŸS«.

Ï›tifahd ä‹ndh£l« khWÂir

ä‹ndh£l« (AC) vd¥gL«.

Ï«ä‹åa‰¿ khWÂir ä‹ndh£l

ä‹åa‰¿vd¥gL«.

ne®¤Âir ä‹ndh£l¤ij (DC) cUth¡f Ïš eGÎ tisa§fS¡F¥

gÂyhf ÃsÎg£l tisa¤ Âir kh‰¿

(gl«17.13(M))ga‹gL¤j¥gL»wJ.xU

öçif v¥nghJ« ãiyahf nkšneh¡»

Ïa§F« òa¤JlD«, k‰bwh‹W

Ñœneh¡» Ïa§F« òa¤JlD«

bjh£L¡ bfh©oU¡F«. vdnt,

òw¢R‰¿š ä‹ndh£l« xnu Âiræš

ghÍ«. Ï›tif ä‹åa‰¿ ne®¤Âir

ä‹ndh£lä‹åa‰¿vd¥gL«.

Âw‹ÏH¥òÏšyhkšXçl¤ÂèUªJ

k‰nwh® Ïl¤Â‰F ä‹ Âwid

mD¥òtš ne®¤Âir ä‹ndh£l¤ij

élkhWÂirä‹ndh£l«cfªjjhF«.

DCä‹Ïa‰¿ACä‹Ïa‰¿

Ïa‰Ãaš

286

f Jšèakhd miu¡ nfhs tot

gsgs¥ghd fu©o x‹iwvL¤J¡bfhŸS§fŸ.

f c§fŸKf¤ijmj‹tisgu¥ÃšghU§fŸ.

f ëg«bjç»wjh?bgçajhfth?ÏšiyÁ¿ajhfth?

f c§fŸ Kf¤ij é£L MoiabkJthf mÂf¤ bjhiyé‰Fef®¤J§fŸ. ëg« v›thWkhW»wJ v‹gij¡ T®ªJ

ftåͧfŸ.

braš17.9

17.7xëæaš

e«ik¢R‰¿ÍŸsÏ›Îy»šgštifahdbghUŸfiseh«gh®¡»nwh«.ÏUëš

v¥bghUisÍ«gh®¡fKotšiy.xUmiwiaxëô£Ltj‹_y«mjDŸcŸs

mid¤J¥bghUŸfisÍ«gh®¡fÏaY«.vjdhšgh®¡fÏaY»wJv‹gijÚ§fŸ

m¿Å®fsh?gfèšNçaxëbghUŸfis¥gh®¡fek¡FcjλwJ. xUbghUŸ

mj‹ÛJéG«xëiavÂbuhë¡F«.vÂbuhë¤jxëe«f©fismilÍ«nghJ

e«khšbghU£fis¥gh®¡fÏaY«.

xënahL bjhl®òila gy éa¤jF ãfœÎfŸ cŸsd. xëæ‹ ne®nfh£L¥

g©Ã‹mo¥gilæšxëvÂbuhë¤jš,xëéyfšM»aãfœÎfis¡f‰w¿nth«.

xëvÂbuhë¥ò

Moia¥nghše‹Fgsgs¥gh¡f¥g£l

gu¥òfŸ mj‹ÛJ éG« bgU«gh‹ik

xëiavÂbuhë¡F«. xëvÂbuhë¥ò

éÂfisÚ§fŸm¿Å®fŸ.mitahtd

1) gLnfhzK« vÂbuhë¥ò¡

nfhzK« rk«.

2) gLf®, vÂbuhë¥ò¡f®,

gLòŸëæš vÂbuhë¥ò¤ js¤Â‰F

tiua¥g£l br§F¤J¡nfhL M»ait

xnujs¤ÂšmikÍ«.

Ï›éÂfŸ nfhsf¤ js« c£gl

mid¤J¤ js§fëY« V‰gL«

vÂbuhë¥ò¡F«bghUªJtdMF«.

nfhsfMofŸ

f Ï¥nghJ fu©oia¤ ÂU¥Ã

nk‰fh© braiy Fé¥gu¥Ãš

brŒJ gh®¡fΫ. c§fŸ cUt«

v›thWbjç»wJ?

f Ï›éU gu¥òfëš njh‹W«

ëg§fisx¥ÃLf.

fu©oæ‹ gsgs¥ghd tisgu¥ig

xU nfhsf Moahf¡ fUjyh«.

bgU«ghY« eh« ga‹gL¤J«

tisgu¥òila MofŸ nfhsf MofŸ

vd¥gL«. mj‹ vÂbuhë¡F« gu¥ò

cŸneh¡»nah mšyJ btëneh¡»nah

tisªJ fhz¥gL«. cŸ neh¡»a

vÂbuhë¡F«tisgu¥òbfh©lMofŸ

Fê MofŸ vd¥gL«. btëneh¡»a

vÂbuhë¡F« tisgu¥ig¡ bfh©l

MofŸFéahofŸvd¥gL«. Ït‰¿‹

mik¥iggl«17.4.šfhzyh«.

gl«17.4

FêMoFéMo

287

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

f Fêahoæ‹ vÂbuhë¡F« gu¥òNçaid neh¡» ÏU¡FkhWifæšÃo.

f vÂbuhë¡F« xëia mU»šit¡f¥g£l fh»j¤Âš éH¢brŒaΫ.

f fh»j¤ij K‹D« ËD«bkJthfef®¤Âmj‹bghèthd,T®ikahd xU xë¥òŸëéGkhWbrŒaΫ.

f MoiaÍ«, fh»j¤ijÍ« mnjãiyæš Áy ãäl§fS¡F¥Ão¡fΫ. v‹d ãfœ»wJ?v›thW?

braš17.10

Ï¥nghJ fu©oæ‹ cŸneh¡»a

tisgu¥òVw¤jhHxUFêMonghyΫ,btëneh¡»a tisgu¥ò FéahonghyΫ brašgLtij m¿ayh«. eh«nfhsf Mofis¥g‰¿ nkY« f‰gj‰FK‹ mit bjhl®ghd Áy brh‰fë‹bghUis és§»¡ bfhŸtJ mtÁa«.nfhsf MofŸ g‰¿a éthj§fëš,bgU«ghY«mitnaga‹gL¤j¥gLtdMF«.

nfhsf Moæ‹ vÂbuhë¡F«gu¥Ã‹ika¥òŸëMoika«vd¥gL«.mJ P v‹w vG¤jhš F¿¡f¥gL«.nfhsf Moæ‹ vÂbuhë¡F« gu¥ò,nfhs¤Â‹ gFÂahF«. Mo vªj¡nfhs¤Â‹gFÂnah,mªj¡nfhs¤Â‹ika«Moæ‹tisÎika«vd¥gL«.mJ‘C’ v‹wvG¤jhšF¿¡f¥gL«.

nfhsf Mo vªj¡ nfhs¤Â‹gFÂnah mj‹ Mu« Moæ‹ tisÎMu« vd¥gL«. mJ R v‹w vG¤jhšF¿¡f¥gL«. nfhsf Moæ‹, Moika«k‰W«tisÎika«M»at‰¿‹têna bršY« f‰gidahd ne®nfhLMoæ‹Kj‹ikm¢Rvd¥gL«.

nkY« Áy K¡»akhd brašfis

m¿aËtU«braiynk‰bfhŸnth«.

fh»j« Kjèš òifÍ« Ë vçÍ«.

vjdhšvç»wJ?

Moahš Nça xë bghèthf,

T®ikahd òŸë mséš fh»j¤Â‹

ÛJ Fé¡f¥gL»wJ. Ï¥òŸë

Nçaå‹ Ã«gkhF«. Ï¥òŸëna

Fêahoæ‹ Kj‹ik¡ FéakhF«.

Nça xë¢br¿thš njh‹W« bt¥gnk

fh»j¤ij vçô£L»wJ. Mo¡F«,

ëg¤Â‰F«cŸsbjhiyÎFêahoæ‹

njhuhakhdFéa¤öukhF«.gl«17.15.

(a) I¡ ftå¡fΫ

gl«.17.15.(a)

gl« :17.15.(b)

Fêahoæ‹ Kj‹ik m¢R¡F

Ïizahf gy xë¡f®fŸ mj‹ÛJ

éG»‹wd. vÂbuhë¥ò¡ f®fis

c‰W¡ ftå¡fΫ. mit mid¤J«

Moæ‹ Kj‹ik m¢Á‹ nkYŸs xU

òŸëæš FéÍ«. Ï¥òŸë Moæ‹

Kj‹ik¡Féa«vd¥gL«.

gl«17.15(b) I¥gh®¡fΫ.Féahoæ‹

Kj‹ikm¢R¡FÏizahdgLf®fŸ

v›thW vÂbuhë¥ò¥ bgW»‹wd?

Koé

šyh¤

bjhi

yé

š

Koéšyh¤

bjhiyÎ

Ïa‰Ãaš

288

vÂbuhë¥ò¡ f®fŸ Kj‹ik m¢Á‹ nkYŸs xU òŸëæèUªJ tUtJnghš

njh‹W«.Ï¥òŸëFéahoæ‹Kj‹ik¡Féa«vd¥gL«.mJF v‹wvG¤jhš

F¿¡f¥gL«. nfhsf Moæ‹ Mo ika¤Â‰F«, mj‹ Kj‹ik¡ Féa¤Â‰F«

cŸs bjhiyÎmj‹ Féa¤ bjhiyÎ (f) vd tiuaW¡f¥gL«. nfhsfMoæ‹

vÂbuhë¡F«gu¥Ã‹é£l«xëòF«Jisvd¥gL«.

gl«17.15šbjhiyÎMN xëòF«JisahF«.nfhsfMoæ‹tisÎMu¤Â‰F«

(R), Féa¤bjhiyé‰F« (f) VnjD«bjhl®òcŸsjh? Á¿aJisfŸbfh©l

nfhsfMofS¡FtisÎMu«Féa¤öu¤Â‹ÏUkl§fhF«.R = 2f

17.7.1.nfhsfMofëšxëvÂbuhë¥ò

nfhsfMofëšxëvÂbuhë¥òËtU«ÁyéÂKiwfë‹gonaãfG«.

1) Fêahoæš Kj‹ik m¢R¡F Ïizahd gLf®fŸ, vÂbuhë¥ò¡F¥Ã‹

Kj‹ik¡ Féa¤Â‹ têna bršY«. Féahoæš Kj‹ik¡ Féa¤ÂèUªJ

éçtilªJtUtjhf¤njh‹W«.ÏJgl«17.16(a) k‰W« (b)šfh£l¥g£LŸsJ.

( a ) ( b )

( a ) ( b )

2)Fêahoæ‹Féa¤Â‹tênabršY«gLf®,mšyJFéahoæšFéa¤ij

neh¡»¢brY¤j¥g£lxë¡f®vÂbuhë¥ò¡F¥Ã‹Kj‹ikm¢R¡FÏizahf¢

bršY«.gl«17.17 (a) k‰W« (b) š fh©f.

gl«17.16

gl«17.17

289

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

( a ) ( b )

3) Fêahoæ‹tisÎika¤Â‹tênabršY«xëmšyJFéahoæ‹tisÎ

ika¤ijneh¡»¢brY¤j¥gL«xëvÂbuhë¥Ã‰F¥Ã‹mnjghijæšÂU¥g¥gL«.

gl«17.18( a ) k‰W«( b) š fh©f.

FêahoæšÃ«g§fŸnjh‹Wjš:-

nfhsf Mofëš v›thW ëg§fŸ njh‹W»‹wd? Fêahoæš bghUë‹

bt›ntW ãiyfS¡fhd ëg¤Â‹ ãiyia v›thW f©l¿tJ? ëg§fŸ

bkŒahditahÏšiykhakhditah?cU¥bgU¡f¥g£litahÏšiyÁ¿aitah?

mšyJbghUë‹msntcilaitah?

FêahoæšÃ«g¤Â‹j‹ik,ãiy,msÎM»aitMoika¤ÂèUªJbghUë‹

ãiyia¢rh®ªjJ.bghUë‹ÁyãiyfS¡Fëg«bkŒahdJ.ÁyãiyfS¡F

khakhdJ. bghUë‹ãiyia¢rh®ªJëg«bgçajhfnth,Á¿ajhfnthmšyJ

bghUë‹msntcilajhfnthÏU¡F«.

nfhsfMofëšÃ«g§fŸnjh‹W«Kiwnaeh«f®tiugl«_y«m¿ayh«.

vÂbuhë¥Ã‰F¥Ã‹mt‰¿‹Âiriavëjhfm¿aÏaY«.ÏUf®fisk£L«

fUJtJ ey«. Ï›éU vÂbuhë¥ò¡ f®fŸ bt£o¡ bfhŸS« òŸë ëg¤Â‹

ÏU¥ÃlkhF«.gl«17.19I¡fh©f.

gl«17.18

Ïa‰Ãaš

290

gl«17.19

f©l¿a¥g£lc©ikfism£ltiz17.1šfh©f

bghUë‹ãiy ëg¤Â‹ãiy ëg¤Â‹msΠëg¤Â‹j‹ik

<çšyh¤

bjhiyéš

Kj‹ik¡Féa«F š

äfΫÁ¿aJ,

òŸëmsÎ

bkŒ,jiyÑœ

C ¡Fm¥ghš Féa«F ¡F«C¡F«

Ïilæš

Á¿aJ bkŒ,jiyÑœ

C š C š bghUë‹

msÎ

bkŒ,jiyÑœ

C ¡F«F¡F«

Ïilæš

C¡Fm¥ghš bgçaJ bkŒ,jiyÑœ

F š <çšyh¤bjhiyéš äf¥bgçaJ bkŒ,jiyÑœ

P¡F« F¡F«

Ïilæš Mo¡F¥Ã‹dhš bgçaJ neuhd,khaëg«.

m£ltiz17.1

Fêahoæ‹ga‹fŸ:-FêahofŸ bghJthf if és¡FfŸ, bjU és¡FfŸ, thfd§fë‹ Kf¥ò

és¡FfŸM»at‰¿šbr¿Îä¡fÏiz¡f®fis¥ bgWtj‰F¥ ga‹gL»wJ.

Kf¤Â‹ bgçjh¡f¥g£l njh‰w¤ij¡ fh£L« rtu¡ f©zhoahf¥ ga‹gL»wJ.

gš kU¤Jt®fŸ nehahëfë‹ g‰fë‹ cU¥bgU¡f¥g£l njh‰w¤ij¡ fhz¥

ga‹gL¤J»‹wd®.NçamL¥òfëšxëia¡Fé¤J,bt¥g¤ijc©lh¡fbgça

FêahofŸga‹gL»‹wd.

FéahofëšÃ«g§ffŸnjh‹Wjš:- FéahoæšÃ«g§fŸnjh‹Wtijm¿abghUë‹ÏUãiyfis¡fUJnth«.

1)bghUŸ<çšyh¤bjhiyéšÏU¡F«nghJ.

2)MoæèUªJtiuaW¡f¥g£lbjhiyéšÏU¡F«nghJ

bghUë‹Ï›éUãiyfS¡fhdëg§fis¡f©l¿tj‰fhdf®tiugl«

Kiwnagl«17.20 (a) k‰W« (b)šfh£l¥g£LŸsJ.

291

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

f Fêahoæš njh‹W« bjhiyéš

cŸsku«x‹¿‹Ã«g¤ijc‰W

neh¡F.

f ku¤Â‹KGcUtK«bjç»wjh?

f nk‰fh© braiy¡ Féahoia¡

bfh©L brŒJ gh®. Ï¥bghGJ

ku¤Â‹KGëgK«»il¡»wjh?

f f©l¿ªj c©ikia¡

fhuz¤Jl‹ és¡fΫ. bgça

ku¤Â‹ KG cUtK« Á¿a

Féahoæš njh‹Wtij¡

fhzyh«.

braš17.11

f©l¿a¥g£lc©ikfŸm£ltiz17.2-šbfhL¡f¥g£LŸsJ.

bghUë‹ãiy ëg¤Â‹ãiy ëg¤Â‹msΠëg¤Â‹j‹ik

<çšyh¤

bjhiyéš

Mo¡F¥Ã‹dhš

Kj‹ik¡Féa«

Fš

äfΫÁ¿aòŸë

msÎ

neuhd,khaëg«

<çšyh¤

bjhiyé‰F«

Moika¤Â‰F«

Ïilæš

P¡F«,F¡F«

ÏilæšMo¡F¥

Ëdhš

Á¿aJ neuhd,khaëg«

m£ltiz17.2

Fê,FéMofëšÃ«g§fŸnjh‹Wtij¥g‰¿¡f‰Ö®fŸ.vªjMoæšbghUë‹

KGcUtK«njh‹W«?Ïj‰fhdéiliaËtU«braš_y«m¿ayh«.

gl«17.20

Féahoæ‹ga‹fŸ:-thfd§fë‹g¡fth£ošbghU¤j¥

g£L, Ëdhš tU« thfd§fis¥gh®¥gj‰fhd f©zhoahf¥ga‹gL»wJ. ghJfh¥ghd gaz¤ijcW brŒ»wJ. bghUë‹ neuhdëg¤ij cUth¡F«. bghUë‹ KGcUt¤ijÍ«gh®¡fyh«.

nfhsf Mofëš xëvÂbuhë¤jY¡fhdF¿p£LkuòfŸ

nfhsf Mofëš xëvÂbuhë¤jiy¥g‰¿¡ f‰F« nghJeh«òÂafh®OÁa‹F¿p£Lkuòfis¥Ã‹g‰W»nwh«.Ï«kuËgoMoika«(p) bjhl¡f¥òŸëahF«. Moæ‹

Kj‹ikm¢Rx m¢Á‹Âiræš(x x¹) mikÍ«.

Koéšyh¤

bjhiyÎ

Ïa‰Ãaš

292

F¿p£LkuòfŸÃ‹tUkhW:

1) bghUŸ v¥nghJ« Moæ‹

Ïl¥g¡fkhfit¡f¥glnt©L«.

2)Kj‹ikm¢R¡FÏizahŒmikªj

všyhmsÎfS«Moika¤ÂèUªJ

ms¡f¥glnt©L«.

3)MÂ¥òŸëæèUªJ x m¢Á‹

ne®¤Âiræš (xx m¢Á‹ têna)

ms¡f¥gL« všyh msÎfS«

ne®¡F¿cilaJ.MÂ¥òŸëæèUªJ

x m¢Á‹ v®¤Âiræš (-x m¢Á‹

têna)ms¡f¥gL«všyhmsÎfS«

v®¡F¿cilaJ.

4)Kj‹ik m¢R¡F¢ br§F¤jhf nkš

neh¡»(-Y m¢Rtêna)ms¡f¥gL«

všyh¤ bjhiyÎfS« ne®¡F¿

cilaJ.

5)Kj‹ik m¢R¡F br§F¤jhf

Ñœneh¡»(- X m¢Rtêna)ms¡f¥gL«

všyh¤ bjhiyÎfS« v®¡ F¿

cilaJ. òÂa fh®£OÁa‹ F¿p£L

kuòfŸgl«17.21.šés¡f¥g£LŸsJ.

Ï¡F¿p£L kuòfŸ Mo¢

rk‹ghLfisãUt¥ga‹gL«.

Mo¢rk‹ghL

nfhsf Mofëš Moika¤Â‰F«

bghUë‰F« Ïilna cŸs bjhiyÎ,

bghUë‹ bjhiyÎ (u) vd¥gL«.

Moika¤Â‰F« ëg¤Â‰F« Ïilna

ÍŸs bjhiyΠëg¤Â‹ bjhiyÎ

(v) vd¥gL«. Mo ika¤Â‰F«

Kj‹ik¡Féa¤Â‰F«ÏilnacŸs

vL¤J¡fh£L17.1

xU nkh£lh® thfd¤Âš ga‹gL¤j¥

g£LŸs Féahoæ‹ tisÎ Mu«

3Û. mªj Moæ‹ têna Ëòw« 5Û

bjhiyéšxU ngUªJtU»wJvåš

ngUªÂ‹ ëg¤Â‹ bjhiyÎ k‰W«

j‹ikia¡fh©f.

Ô®Î

tisÎMu«R=+3Û

bghUë‹bjhiyÎu=-5Û

1 1 1 — + — = — v u f

mšyJ 1 1 1

— = — – — v f u

1 1 1 1 = — – —— = — + —— 1.5 -5.00 1.5 5.00

5.00 +1.50 6.50 = = 7.50 7.50

7.50 V = = 1.15 m 6.50

ëg« Fé Mo¡F¥Ã‹ 1.15Û

bjhiyéšcŸsJ.ëg«kha¥Ã«g«.

bjhiyÎ Moæ‹ Féa¤bjhiyÎ

(f) v‹gJ Ú§fŸ m¿ªjnj. Ï«_‹W

msÅLfS¡»ilnaahd bjhl®ig

Mo¢ rk‹gh£o‹ _y« m¿ayh«.

Mo¢rk‹ghL1/v + 1/u = 1/f. Ï¢rk‹ghL

všyh¡ nfhsfMofS¡F«,bghUë‹

všyhãiyfS¡F«bghUªJtdMF«.

fz¡FfS¡F¤ ԮΠfhQ«nghJ u, v, f k‰W«tisÎMu«RM»at‰¿‹

v© kÂ¥òfis rk‹gh£oš ÃuÂæl

òÂa fh®£OÁa‹ F¿pLfis¥

ga‹gL¤JtJmtÁa«.

bghUŸÏl¥g¡f«

gLfÂç‹Âir

Ïl¥g¡f¤ty¥g¡f¤

bjhiyÎ -ve bjhiyÎ +ve

nkšneh¡»acau« +ve

Ñœneh¡»acau«-ve

gl«17.21.Mo

293

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

17.7.2.xëéyfš

xë CLUΫ Clf¤ÂšmJ

ne®nfh£oš brštJnghš njh‹W«.

xë xU Clf¤ÂèUªJ k‰bwhU

Clf¤ÂDŸ EiHÍ«nghJ v‹d

ãfœ»wJ? Ï¥nghJ« ne® nfh£onyna

brš»wjhmšyJmj‹ÂirkhW»wjh?

m‹whl thœé‹ Áy mDgt§fis

ãidÎT®nth«.

Ú® ãiwªj bjh£o mšyJ Fs«

x‹¿‹ mo¥gu¥ò r‰W ca®ªJ

ÏU¥gJnghš njh‹W«. mnjnghš

fh»j¤Âš m¢ro¤j vG¤J¡fis

mj‹nkš it¡f¥g£l f©zho¥

ghs¤Â‹ têna gh®¡F«nghJ, r‰W

ca®ªJ mUnf cŸsJnghš njh‹W«.

vjdhš Ï›thW njh‹W»wJ.

f©zho¥ gh¤Âu¤Âš cŸs Úçš

gh _œ»a ãiyæYŸs bg‹Áiy¥

gh®¤ÂU¡»whah?fh‰W«ÚU«rªÂ¡F«

òŸëæš mJ tisªÂU¥gJnghš

njh‹W«. f©zho¥gh¤Âu¤ÂYŸs

ÚçDŸ él¥g£l vYä¢r«gH«,

g¡fth£oèUªJ neh¡F«nghJ

cUt¤Âš bgçajhf¤ njh‹W«.

nk‰T¿at‰¿‰fhdfhuz«ahJ?

Úçš ghÂasÎ_œ»tisªjJnghš

fhz¥gL« bg‹Áiy¡ fUJnth«.

Úç‹ gu¥Ã‰F nkš cŸs bg‹Áè‹

gFÂæèUªJ tU« xë¡fÂç‹

ÂirnahL x¥Ãl, ÚçDŸ cŸs

bg‹ÁèèUªJtU«xë¡fÂç‹Âir

khWg£oU¡F«.ÏJntÚ®¥gu¥Ãšbg‹Áš

tisªÂU¥gjhf njh‹Wtj‰fhd

fhuz«. Ïnj fhuz¤Âdhšjh‹

f©zho¥ghs¤Ânl gh®¡F«nghJ

vG¤J¡fŸ ca®ªJ fhz¥gL»wJ.

Úç‰F¥gÂyhfk©bz©bzŒmšyJ

l®g‹il‹ ga‹gL¤j¥g£lhš bg‹Áš

mnj msÎ tisªJ fhz¥gLkh?

f©zho¥ ghs¤Â‰F¥ gÂyhf xë

CLUΫÃsh°o¡ghs«it¡f¥g£lhš

vG¤J¡fŸ mnj msÎ ca®ªJ

fhz¥gLkh? Ï›éisé‹ msÎ

Clf¤ij¥ bghU¤J khWgLtij¡

fhzyh«. xë CLUΫ xU

Clf¤ÂèUªJ k‰bwhU Clf¤ÂDŸ

bršY«nghJ mj‹ Âir khW« ãfœÎ

xëéyfš vd¥gL«. Ϫãfœit

ËtU«braš_y«e‹Fm¿ayh«.

• Ú®ãu«Ãathëæ‹mo¥gFÂæš

ehza«x‹iwit¡fΫ.

• Úç‹ nk‰gu¥Ã‹ têna

xUòwäUªJgh®itia¢brY¤Â

Kjš Ka‰Áæš ehza¤ij

vL¡f Ka‰Á brŒ. Ka‰Á

bt‰¿æšKoªjjh?

• Ï¢braiy Û©L« brŒJ gh®.

xnu Ka‰Áæš V‹ bt‰¿aila

Koaéšiy?

• Ïijnac‹e©g®fis¢brŒJ

gh®¡f¢ brhš. c‹ mDgt¤ij

mt®fnshLg»®ªJbfhŸ.

braš17.12

Úç‹ têna ehza¤Â‹ njh‰w

ãiy mj‹ c©ik ãiyæèUªJ

khWg£oU¡F«.

17.7.3xëéyfšéÂfŸ

xU Clf¤ÂèUªJ k‰bwhU

Clf¤ÂDŸ xë bršY«nghJ mj‹

ntf« khWgLtnj xëéyfè‹

fhuzkhF«. xë éyfš Áy

éÂfS¡F£g£LãfœtijnrhjidfŸ

cWÂ¥gL¤Â cŸsd. xë éyfš

éÂfŸÃ‹tUtd.

Ïa‰Ãaš

294

(m)gLf®, éyFf® gLòŸëæš

m›éUClf§fŸrªÂ¡F«gu¥Ã‰F

tiua¥g£l br§F¤J¡nfhL

M»aitxnujs¤ÂšmikÍ«.

(M)xëæ‹ F¿¥Ã£l t©z¤ijÍ«,

F¿¥Ã£l Clf§fisÍ«

bghU¤jtiu gLnfhz¤Â‹

irD¡F«, éyFnfhz¤Â‹

irD¡F« cŸs jfÎ kh¿èahF«.

ÏJ°bešéÂvd¥gL«. ‘i’ v‹gJ

gLnfhz«, ‘r’ v‹gJéyFnfhz«

våš Sin i / Sin r = kh¿è.Ï«kh¿èæ‹

kÂ¥ò Kjš Clf¤ij¢ rh®ªj

Ïu©lhtJ Clf¤Â‹ xëéyfš

v©vd¥gL«.

17.7.3.xëéyfšv©

xë CLUΫ xU Clf¤ÂèUªJ

k‰bwhU Clf¤ÂDŸ bršY«nghJ

éyfyilÍ« v‹gij eh« m¿nth«.

éyfyilÍ«msÎm›éUClf§fë‹

Kjš Clf¤ij¢ rh®ªj Ïu©lhtJ

Clf¤Â‹ xëéyfš v©zhš

msél¥gL«.xëéyfšv©bt›ntW

Clf§fëš mj‹ Âirntf¤njhL

bjhl®òilaJ. xë bt‰¿l¤Âš

3 x 108 ms-1 v‹wbgUk¤Âirntf¤Âš

bršY«. f©zhoæš mj‹ ntf«

fârkhf¡FiwÍ«.

gl« 17.22.š fh£l¥g£LŸsJnghš

Clf« 1 èUªJ Clf« 2DŸ bršY«

xë¡fÂiu¡ fUJnth«. I, r v‹gd

gLnfhz« k‰W« éyF nfhz§fŸ

våš Kjš Clf¤ij¢ rh®ªJ

Ïu©lhtJClf¤Â‹xëéyfŸv©

sin isin r

µ =

fh‰¿šxëæ‹Âirntf«

Clf¤Âšxëæ‹Âirntf«=

gl«17.22.

17.7.5nfhsfby‹Rfëšxëéyfš

nfhsfby‹RfŸ

go¥gj‰F f©f©zho cgnah»¥gt®fisÚ§fŸgh®¤ÂU¥Õ®fŸ.fofhu«gGJgh®¥gt®fŸmj‹äf¢Á¿a ghf§fiscU¥bgU¡»¥gh®¡fby‹Rfis¥ga‹gL¤J»‹wd®.by‹Rfë‹gu¥igc‹ ifahš bjh£L¥gh®¤jJ©lh?mj‹ gu¥ò rkjskh? mšyJtisªjjh?f©f©zhoæšga‹gL«f©zhoÍ«, fofhu« gGJ gh®¥gt®ga‹gL¤J« f©zhoÍ« by‹R¡fhdvL¤J¡fh£LfshF«.

by‹° v‹gJ ahJ? v›thWmJ xëia éyfyila¢ brŒ»wJv‹gij Ï¥gFÂæš éthÂ¥ngh«.Ïu©L gu¥òfëilna mikªjxë CLUt¤j¡f Clf« by‹°vd¥gL«. ÏU gu¥òfëš x‹nwhmšyJ Ïu©Lnkh nfhsf¥gu¥ghfÏU¡F«. xU nfhsf¥gu¥òilaby‹Áš k‰bwh‹W rkjs«. ÏUòwK«btëneh¡»¥ òil¤JŸs gu¥òfis¡bfh©l by‹° ÏUòw¡Féby‹°.bghJthf Féby‹° vd¥gL«. mJika¤Âš jo¤J« Xu§fëš bkèªJ«fhz¥gL«. Féby‹° mj‹ÛJéG« xëia¡ Féa¢ brŒtjhnynaÏ›thW miH¡f¥gL»wJ. ÏUòw¡Fêby‹Á‹ ÏUgu¥òfS« cŸneh¡»

Clf«-1

(fh‰W)

Clf«-2

(f©zho)

295

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

tisªJ fhz¥gL«. Ïit mj‹ÛJéG« xë¡f®fis éçtila¢brŒtjhš éç¡F« by‹° vd¥gL«.ÏUòw¡Fêby‹° RU¡fkhf¡Fêby‹°vdmiH¡f¥gL«.

nfhsf by‹RfnshL bjhl®òilaÁy brh‰fis m¿ªJ bfhŸnth«. xUby‹°ÏUnfhsf¥gu¥òfiscilaJ.x›bthU gu¥ò« xU nfhs¤Â‹gFÂahF«. nfhs§fë‹ ika§fŸby‹Á‹ tisÎ ika§fŸ vd¥gL«.ÏJ bghJthf ‘C’ v‹w vG¤jhšF¿¡f¥gL«. ÏU tisÎ ika§fŸcŸsjhš mt‰iw C1 k‰W« C2 vd¡F¿¡»nwh«.

by‹Á‹ tisÎ ika§fisÏiz¡F« f‰gidahd ne®¡nfhLmj‹Kj‹ikm¢Rvd¥gL«.

by‹Á‹ ika¥òŸë xëika«vd¥gL«. mJ ‘O’ v‹w vG¤jhšF¿¡f¥gL«. Ï¥òŸë têna bršY«xë¡f® éyfš miltšiy.t£ltot by‹Á‹ é£l« mj‹xë¤JiH vd¥gL«. by‹Á‹xë¤JiHæ‹ é£l« j‹ Mu¤Jl‹x¥Ãl Á¿ajhdhš mit bkšèaby‹RfŸ vd¥gL«. nkšèaby‹Á‹ÛJÏiz¡f®fŸéG«nghJv‹dãfœ»wJ?

v¢rç¡if: by‹Á‹ têna

neuoahf Nçaid¥ gh®¡f¡TlhJ.

Vndåšc‹f©fŸgh¡f¡TL«.

xU Féby‹ir Nçaid neh¡»

c‹xUifahšÃo.NçaxëiaxU

fh»j¤ÂšFé.T®ikahd,bghèthd

Nçaå‹Ã«g¤ijcUth¡F.by‹°

k‰W« fh»j¤Â‹ ãiyia kh‰whkš

Á¿J neu« it¤ÂU. fh»j¤ij¡

T®ªJftå.v‹dãfœ»wJ?V‹?

braš17.13

Nça xë¡f®fŸ Ïiz¡

f®fshF«. Ï¡f®fŸ by‹Ádhš

Fé¡f¥g£L T®ikahd k‰W«

bghèthd xë¥òŸë njh‹W«.

ÏJ Nçaå‹ bkŒÃ«gkhF«. Nça

xë¡f®fë‹br¿édhšm¥òŸëæš

bt¥g« njh‹W«. ÏJ fh»j¤ij

vçô£L«.gl«17.23.(a)I¡ ftå.

gl«17.23.(a)by‹Á‹ xëæaš m¢R¡F

Ïizahf.gyxë¡f®fŸéG»‹wd.

Ï¡f®fŸby‹Ášxëéyfšmilªj

Ë Kj‹ik m¢Á‹ nkYŸs xU

òŸëæš FéÍ«. Ï¥òŸë by‹Á‹

Kj‹ik¡ Féa« vd¥gL«. gl« 17.23.

(b)I¡ftå.

gl«17.23.(b)gy xë¡f®fŸ Kj‹ik m¢R¡F

ÏizahfFêby‹Á‹ÛJéG»‹wd.

by‹Áš éyfyilªjË Kj‹ik

m¢Á‹ nkYŸs xU òŸëæèUªJ

éçtilªJ tUtJnghš njh‹W«.

Ï¥òŸëFêby‹Á‹Kj‹ik¡Féa«

vd¥gL«. ÏJngh‹w Ïiz¡f®fŸ

Ïa‰Ãaš

296

by‹Á‹ v®¥g¡f¤ÂèUªJ

éGkhdhš mj‹ kWg¡f¤Âš nkY«

xUKj‹ik¡ Féa« »il¡F«.

bghJthf by‹Á‹ Kj‹ik Féa«

‘F’ v‹w vG¤jhšF¿¡f¥gL«. by‹°

Ïu©L Kj‹ik¡Féa§fis¥

bg‰WŸsjhš mit F1, F2 vd¡

F¿¡f¥gL«.

by‹Á‹ xë ika¤ÂèUªJ mj‹

Kj‹ik¡ Féa« tiuahd bjhiyÎ

mj‹Féa¤bjhiyÎvd¥gL«.Féa¤

bjhiyΑf’v‹wvG¤jhšF¿¡f¥gL«.

17.7.5.by‹Rfëš Ã«g§fŸ

njh‹Wjš

f®tiugl« _y« by‹Rfëš

ëg§fŸ njh‹Wtij és¡fyh«.

nkY« ëg¤Â‹ j‹ik, ãiy,

M»at‰iwÍ« m¿ayh«. by‹Rfëš

f®tiugl«tiuaËtU«f®fëš

VnjD«Ïu©il¡fUjyh«.

(m) bghUëèUªJ tU« Kj‹ik

m¢R¡F Ïizahd xë¡f®

éyfyilªjË Féby‹Á‹

kWg¡f¤Âš Kj‹ik¡ Féa¤Â‹

têna bršY«. [gl« 17.24(a)]. Mdhš

Fêby‹Áš mnj g¡f¤ÂYŸs mj‹

Kj‹ik¡ Féa¤ÂèUªJéçtilªJ

tUtjhf¤njh‹W«[gl«17.24.(b)].

gl«17.24.(a)

gl«17.24.(b)

(M) Féby‹Á‹ Kj‹ik¡

Féa¤Â‹ têna bršY« gLf®

éyfyilªj Ë mj‹ Kj‹ik

m¢R¡F Ïizahf btë¥gL« [gl«

17.25(a)]. Fêby‹Áš Kj‹ik¡

Féa¤ÂèUªJ tUtjhf¤ njh‹W«

xë¡f® éyfyilªj Ë Kj‹ik

m¢R¡F Ïizahf btë¥gL«. [gl«

17.25(b)].

gl«17.25(a)

gl«17.25(b)

297

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

a b

c d

e f

C1

(Ï)by‹Á‹xëika¤Â‹tênabršY«xë¡f®éyfyilahkšbršY«.

gl«17.26(a) gl«17.26(b)

gl«17.27

bghUë‹ Áy ãiyfS¡fhd ëg¤Â‹ ãiyia¡ f©l¿tj‰fhd

f®tiugl§fŸgl«17.27.šfh£l¥g£LŸsJ.

Ïa‰Ãaš

298

f©l¿a¥g£lc©ikfŸm£ltiz17.3.šbfhL¡f¥g£LŸsJ.

bghUë‹ãiy ëg¤Â‹ãiybghUis¢rh®ªJ

ëg¤Â‹msÎ

ëg¤Â‹

j‹ik

<çšyh¤

bjhiyéš

Kj‹ik¡Féa«‘F’ š äf¢Á¿aòŸë

msÎ

bkŒ,jiyÑœ

2F¡Fm¥ghš F¡F«2F¡F«Ïilæš Á¿aJ bkŒ,jiyÑœ

Fš 2Fš bghUë‹msnt bkŒ,jiyÑœ

F¡F«2F¡F«

Ïilæš

2F¡Fm¥ghš bgçaJ bkŒ,jiyÑœ

Féa«Fš <çšyh¤bjhiyéš KoéyhmsÎ

bgçaJ

bkŒ,jiyÑœ

Féa«F¡F«

xëika«‘O’ ΡF«Ïilæš

bghUŸit¡f¥g£LŸs

by‹Á‹mnjg¡f¤Âš

bgçaJ kha,neuhd

m£ltiz17.3

Fêby‹Áš bghUë‹ ãiyfS¡fhd ëg¤Â‹ ãiyia¡ f©l¿tj‰fhd

f®tiugl«gl«17.28.šfh£l¥g£LŸsJ.

gl«17.28

f©l¿a¥g£lc©ikfŸm£ltiz17.4.šfh£l¥g£LŸsJ.

bghUë‹ãiy ëg¤Â‹ãiybghUis¢rh®ªJ

ëg¤Â‹msÎ

ëg¤Â‹

j‹ik

<çšyh¤bjhiyéš Féa«Fš äf¢Á¿aòŸë

msÎ

neuhd,kha

ëg«

Koéyh¤

bjhiyé‰F«

by‹Á‹xëika«‘O’ ΡF«Ïilæš

Kj‹ik¡Féa«

F¡F«xëika«

‘O’ΡF«

Ïilæš

Á¿aJ neuhd,kha

ëg«

m£ltiz17.4

299

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

nfhsfby‹R¡fhdF¿p£LkuòfŸ

všyh msÎfS« by‹Á‹

xëika¤ÂèUªJms¡f¥glnt©L«.

kuËgoFéby‹Á‹Féa¤bjhiyÎ

ne®F¿ÍilaJ. Fêby‹Á‹ Féa¤

bjhiyÎ v®F¿ÍilaJ. u, v, f, bghUë‹ cau« h, ëg¤Â‹ cau«

h1 M»at‰¿‰fhd F¿p£L kuòfŸ

ftd¤ÂšbfhŸs¥glnt©L«.

17.7.6by‹°rk‹ghL

Ï¢rk‹ghL bghUë‹bjhiyÎ (u),ëg¤Â‹bjhiyÎ(v),Féa¤bjhiyÎ

(f) Ït‰¿‰»ilnaahd bjhl®Ãid¤

jU«.

1/v + 1/u = 1/f v‹gJ by‹°

rk‹ghlhF«.

Ï¢rk‹ghL bghUë‹ všyh

ãiyfS¡F«, všyh tifahd

by‹RfS¡F«bghUªJ«.

vL¤J¡fh£L17.2

xU Fêby‹Á‹ Féa¤öu« 15br.Û

by‹ÁèUªJ10brÛbjhiyéšÃ«g«

c©lhfbghUŸby‹ÁèUªJv›tsÎ

bjhiyéšit¡f¥glnt©L«.

Ô®Î:v = -10br.Û f = -15br.Û

u = ?1/v - 1/u= 1/f mšyJ1/u= 1/v- 1/f 1/u= 1/-10- 1/-151/u= -3+2/ 30 = -1/30u = -30br.Û

vdnt,by‹ÁèUªJbghUë‹

bjhiyÎ30 br.Û

cU¥bgU¡f«

ëg¤Â‹ msΡF« bghUë‹

msΡF« cŸs jfÎ by‹Á‹

cUbgU¡f«vd¥gL«.

cU¥bgU¡f« ‘m’ v‹w vG¤jhš

F¿¡f¥gL«. ‘h’ v‹gJ bghUë‹

cau« ‘h1’v‹gJëg¤Â‹cau«våš

by‹Á‹cU¥bgU¡f«

h1

h

v

uëg¤Â‹cau«

bghUë‹cau«m = = =

vL¤J¡fh£L17.3

15 brÛ Féa¤ öuKŸs

FêahoæèUªJ 30 brÛ bjhiyéš

bghUis it¡F«nghJ by‹ÁèUªJ

10brÛ bjhiyéš neuhd khaëg«

»il¡»wJ våš cU¥bgU¡f Âw‹

fh©f.

Ô®Î:u = - 30br.Û v = -10br.Û

u = ?cU¥bgU¡f«

m = v / u = - 10 / -30 = 1/3 m =+0.3317.7.7by‹Á‹Âw‹

xëFé¡f¥gL«mšyJéç¡f¥gL«

msÎ by‹Á‹ Âwdhš F¿¡f¥gL«.

by‹Á‹ Féa¤bjhiyé‹ jiyÑê

mj‹ Âw‹ vd tiuaW¡f¥gL«.

mJ ‘p’ v‹w vG¤jhš F¿¡f¥gL«.

Féa¤bjhiyÎ ‘f’ bfh©l by‹Á‹

Âw‹

P = 1/f

by‹Á‹ Âwå‹ S.I. myF

ilah¥l®. ÏJ D v‹w vG¤jhš

F¿¡f¥gL«. Féa¤ bjhiyÎ Û£lçš

F¿¡f¥gl nt©oaJ mtÁa«. xU

Û£l® Féa¤bjhiyÎila by‹Á‹

Âw‹ 1 ilah¥l® MF«. Féby‹Á‹

Âw‹ ne®¡F¿ÍilaJ. Fêby‹Á‹

Âw‹v®¡F¿cilaJ.

Ïa‰Ãaš

300

tiugyifæ‹ nkš

F¤öÁia¥ga‹gL¤Â btŸis¤

jhŸx‹iw¥bghU¤jΫ.

K¡nfhzmo¥gu¥Ã‹ÛJã‰F«

tifæš f©zho K¥g£lf¤ij

it¡fΫ. g£lf¤Â‹ všiy¡

nfh£ilbg‹ÁyhštiuaΫ.

xëéyF« gu¥ò AB¡F

rhŒthf PE v‹w ne®nfhL

tiuaΫ.

xëéyF«gu¥òAB¡FrhŒthfPE

v‹wne®nfhLtiuaΫ.

gl« 17.19.š cŸsJnghš PE

nfh£o‹nkšP, Qv‹wF©^Áfis¥

bghU¤jΫ.

P, QF©^Áfë‹Ã«g§fiskW

braš17.15

vL¤J¡fh£L17.4

xUFêby‹Á‹Féa¤öu«2Ûvåš

by‹Á‹Âw‹fh©f.

Ô®Î:by‹Á‹Féa¤öu« f = -2 Û

by‹Á‹Âw‹ p =1/ f =1/-2 =-0.5ilah¥l®

17.7.8.K¥g£lf¤Â‹ têna xë

éyfš

f©zhoahyhd K¥g£lf«

x‹iw¡ fUJnth«. mj ÏU

K¡nfhz tot mo¥gu¥òfisÍ«,

_‹W br›tftot g¡f¥gu¥òfisÍ«

bfh©lJ.g¡f¥gu¥òfŸx‹W¡bfh‹W

F¿¥Ã£l nfhz« rhŒªÂU¡F«.

g¡f¥ gu¥òfëilnaahd nfhz«

K¥g£lf¤Â‹ nfhz« vd¥gL«.

f©zho K¥g£lf¤Â‹ têna

xëéyfš g‰¿¡ f‰w¿a ËtU«

braiy¢brŒnth«.

PE v‹gJ gLf®, EF v‹gJ

éyFf®. FS v‹gJ ÛŸf® MF«.

xëéy¡Fgu¥òABtênaxUxë¡f®

fh‰¿èUªJf©zhoæDŸEiHtij¡

fhzyh«. Ï¥nghJ f©zhoæDŸ

xë¡f® br§F¤J¡ nfh£il neh¡»

éyfyilÍ«. Ïu©lhtJ gu¥ò ACš

xë¡f® f©zhoæèUªJ fh‰¿š

gl«17.29.

gu¥òAC têna gh®¡fΫ.

P, Q F©^Áfë‹ Ã«g§fë‹

milahskhf R, S v‹w òŸëfëš

xnu ne®nfh£oš mikÍkhW ÏU

F©^Áfis¥bghU¤jΫ.

f©zho K¥g£lf¤ijÍ«,

F©^ÁfisÍ«mf‰wΫ.

PE v‹w nfhL K¥g£lf¥gu¥ig

Eš rªÂ¡F« (gl« 17.29.) Ïnj nghš R, S òŸëfisÏiz¡F«nfhLFš rªÂ¡F«.E, FòŸëfisÏiz¡fΫ.

xëéy¡F gu¥òfŸ AB k‰W« AC¡F Kiwna E, F òŸëfŸ têna

br§F¤J¡nfhLtiuaΫ.

gl« 17.29.š fh£l¥g£LŸsJnghš

gLnfhz« ( i), éyFnfhz«

( r), éLnfhz« ( e) M»at‰iw¡

F¿¡fΫ.

PE - gLf® i - gLnfhz«

EF - éyFf® r - éyFnfhz«

FS - ÛŸf® e - ÛŸnfhz«

A - K¥g£lf¤Â‹nfhz« D - Âirkh‰w¡nfhz«

301

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

btë¥gL«.vdntxë¡f®br§F¤J¡

nfh£il é£L éy»¢ bršY«.

K¥g£lf¤Â‹x›bthUxëéy¡F¥gu¥

ÃY« cUthF« gLnfhz« k‰W«

éyFnfhz§fis x¥ÃlΫ.

K¥g£lf¤Â‹tot«fhuzkhfÛŸf®,

gLfÂç‹ ÂiræèUªJ F¿¥Ã£l

nfhz« éy»æU¡F«. Ï¡nfhz«

Âirkh‰w¡nfhz«vd¥gL«.ϧF r v‹gJ éyF nfhz¤ij¡ F¿¡F«.

Ï¢braèš Âirkh‰w¡ nfhz¤ij¡

F¿¤J d Ëms¡fΫ.

17.7.10K¥g£lf¤Âšxëæ‹ãw¥Ãçif

Ú§fŸf©iz¡ftU«thdéšè‹t©z§fis¥ gh®¤J k»œªÂU¥Ã®fŸ.

mšNçaå‹btŸbshëv›thWgšntWt©z§fis¤jU»wJ.

jokdhdm£ilx‹iwvL¤Jmj‹ika¤ÂšÁ¿aJisælΫ.

Nça xëia m¤Jisæ‹ nkš éH¢ brŒaΫ. Jis btŸbshëæ‹Ïiz¡f‰iwiacUth¡F«.

K¥g£lf«x‹iwvL¤J¡bfhŸsΫ.Jisæ‹tênatU«xë¡f‰iwiaxUxëéy¡Fgu¥Ã‹ÛJéH¢brŒaΫ.

K¥g£lf¤ÂèUªJ btëtU« xë mUnf cŸs Âiuæš njh‹W« tiu,bkJthfK¥g£lf¤ij¢RH‰wΫ.

v‹dfh©»Ö®fŸ?Ú§fŸãw§fë‹mH»abjhF¥ig¡fhzyh«.ÏJV‹V‰gL»wJ?

K¥g£lf« mj‹ ÛJ éG« btŸbshëæš ml§»ÍŸs gšntWt©z§fis¥ Ãçifaila¢ brŒ»wJ. ãw¤bjhF¥Ã‹ ÏU všiyfëY«njh‹W«t©z§fis¡ftå.Ú§fŸgh®¡F«ãw§fë‹tçirv‹d?gl«17.30.š cŸsJnghš Cjh, fUÚy«, Úy«, g¢ir, kŠrŸ, MuŠR, Át¥ò v‹wtçiræšãw§fis¡fhzyh«.

braš17.16

btŸbshë¡

fh‰iwV

ROYGBIf©zho

K¥g£lf«

gl«17.30.

ãw§fë‹ tçiria ãidéš

bfhŸs VIBGYOR v‹w FWŠbrhš

cjΫ ãw§fë‹ bjhF¥ò

ãwkhiy vd¥gL«. Ïš eh« všyh

t©z§fisÍ« jå¤jåahf¡

fhzKoahJ. MdhY« ãw§fë‹

ntWgh£il¡ fhzyh«. T£L

xëæYŸs gšntW t©z§fŸ

jå¤jåahf¥ÃçÍ«ãfœÎãw¥Ãçif

vd¥gL«.

K¥g£lf« x‹¿š btŸbshë

mj‹ VG t©z§fshf ãw¥Ãçif

miltij¥ gh®¤ÂU¥Ã®fŸ. eh« v¥go

Ϫãw§fis¥ bgU»nwh«? K¥g£lf«

x‹¿‹ têna xë bršY«nghJ,

bt›ntW ãwKila xë¡f®fŸ

bt›ntW nfhz msÎ éyfyilÍ«.

Át¥ò t©z xë äf¡Fiwªj

msΫ, Cjh t©z xë äf mÂf

msΫ éyfyilÍ«. bt›ntW

ãwKila xë bt›ntW ghijfëš

Ïa‰Ãaš

302

→

→

→

→

→

→

→

→ →

→

éê¤Âiu

gofby‹°

K‹f© ur«

f©

ghit

Iç°

fh®åah

Áèaç¤jirfŸ

gh®iteu«ò

Ëf©ur«

K¥g£lf¤Âå‹W« btëtU«.

vdnt t©z§fŸ jå¤jåahfΫ

bjëthfΫbjçÍ«.

17.7.10tëk©ly¤Âšxëéyfš

beU¥ÃèUªJ nkYaW«

bt¥g¡fh‰¿‹ têna bghUbsh‹iw¥

gh®¤jhšmJjhWkhwhfmiyÎWtjhf¤

njh‹W«.beU¥Ã‰FmUnfcŸsfh‰W

mj‰F¢r‰WnkYŸsfh‰iwélmÂf

bt¥gãiyæš ÏU¡F«. Nlhd fh‰W

mj‰F nkYŸs F뮪j fh‰iw él

nyrhdjhfΫ ml®Î FiwthdjhfΫ

ÏU¡F«.mj‹xëéyfšv©F뮪j

fh‰¿‹ xëéyfš v©izél

r‰W¡ Fiwthf ÏU¡F«. xëéy¡F

Clf¤Â‹ (fh‰W) Ïa‰g©òfŸ

ãiya‰W khWgLtjhš bt¥g¡fh‰¿‹

têna gh®¡f¥gL« bghUë‹ ãiy

kh¿kh¿¤njh‹W«. bghUë‹ ãiy

kh¿¡ fhz¥gLtj‹ fhuz«. Á¿a

mséyhd tëk©ly xëéyfyhF«.

é©Û‹fŸ ä‹Djš bgça

mséyhd tëk©ly xëéyfyhš

njh‹WtjhF«.

17.7.11kåj¡f©

kåjå‹f©fŸäfΫkÂ¥òä¡f

k‰W« E£gkhd cz® cW¥ghF«. ÏJ

e«ik¢ R‰¿ÍŸs t©z t©z

cyif¡fhz¢ brŒ»wJ. ekJ cz®

cW¥òfSŸ äf K¡»akhdJ f©fŸ

MF«.

kåj¡f© xU xë¥gl¡ fUéia

ngh‹wjhF«. Ïj‹ by‹° mik¥ò

éê¤Âiu vd¥gL«. ÏJ xë cz®

Âiuæ‹ ÛJ ëg¤ij V‰gL¤J»wJ.

xëfh®åahvd¥gL«éêbt©gly«

têahf¡ f©âš EiH»wJ. ÏJ

gl« 17.31.š fh£l¥g£LŸsJnghš

éê¡nfhs¤Â‹ K‹ gu¥Ãš xë

CLUΫòil¥igV‰gL¤J»wJ.

éê¡nfhs« Vw¤jhH 2.3 brÛ

é£lKila nfhstot mik¥ig¡

bfh©lJ. f©âš EiHÍ«

xë¡f®fë‹ bgU«ghyhd éyfš

fh®åah gu¥Ã‹ btë¥gFÂænyna

ãfœ»wJ.bghUŸfë‹bjhiyé‰nf‰g

gofby‹°Féa¤bjhiyitE£gkhf¢

rç brŒJ mt‰iw éê¤Âiuæš

Fé¡F«.fh®åahΡF¥Ã‹dhšIç°

vd¥gL«mik¥òcŸsJ.Iç°v‹gJ

f© ghitia¡ f£L¥gL¤J»‹w

ÏU©l jir¥glykhF«. f© ghit

f©âš EiH»‹w xëæ‹ msit¡

f£L¥gL¤Â xG§FgL¤J»wJ.

éêby‹° Âiuæ‹ ÛJ bghUë‹

jiyÑHhdbkŒÃ«g¤ijnjh‰Wé¡F«

mÂf v©â¡if bfh©l xë cz®

bršfisÍila bk‹ikahd gly«

éê¤ÂiuMF«. xë cz® bršfŸ

Ûjhd xë®jyhš ö©Ljš milªJ

ä‹iriffis c©lh¡F»wJ. Ϫj¢

iriffŸ gh®it eu«òfŸ têahf

_is¡F mD¥g¥gL»‹wd. _is

Ï¢iriffë‹ bghUSz®ªJ eh«

fhQ« bghUis cŸsthnw cz®ªJ

bfhŸ»wJ.

gh®it¡FiwghL«rçbrŒjY«

K¡»akhd _‹W bghJthd

gh®it¡FiwghLfŸcŸsd.mitfŸ

gl«17.31.

303

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

(a) öu¥gh®it-mU»šcŸsòŸë

(b) öu¥gh®itFiwghLŸsf©

(c) öu¥gh®itia¢rçbrŒjš

(a) »£l¥gh®it-bjhiyÎ¥òŸë

(b) »£l¥gh®itFiwghLŸsf©

(c) »£l¥gh®itia¢rçbrŒjš

gl«.17.32

1. »£l¥gh®it

2. öu¥gh®it

3. éêV‰gikÎÂw‹FiwghL

1.»£l¥gh®it

iknahÃah v‹gJ »£l¥gh®it

vd¥gL«. Ï¡FiwghLŸs xUt®

mU»šcŸsbghUŸfis¤bjëthf¥

gh®¡f KoÍ«. bjhiyéš cŸs

bghUŸfis¤ bjëthf¥gh®¡f

KoahJ. Ï¡FiwghLila xUtç‹

nrŒik¥òŸë Koéè¡F K‹ghf

ÏU¡F«. m¤jifa xUt® Áy Û£l®

tiubjëthf¥gh®¡fyh«.»£l¥gh®it

cilatç‹f©âšbjhiybghUë‹

ëg« éê¤Âiu¡F K‹ghfnt

njh‹Wé¡f¥gL»wJ. éê¤Âiuæš

njh‰Wé¡f¥gLtšiy.

Ï¡FiwghL njh‹Wtj‰fhd

fhuz§fŸ

1.éêby‹Á‹mÂf¥goahdtisÎ

2.éê¡nfhs«ÚŸtJ

Ï¡Fiwgh£il jFªj ÂwDila

Fêby‹ircgnah»¤J¢rçbrŒayh«.

gl« 17.32.(a)š ÏJ és¡f¥g£LŸsJ.

jFªj ÂwDila Fêby‹° ëg¤ij

Û©L« éê¤Âiu¡F¡ bfh©LtU«.

Ï›thWÏ¡FiwghLrçbrŒa¥gL»wJ.

öu¥gh®it

iAg®bk£nuhÃah v‹gJ

öu¥gh®itvd¥gL«.öu¥gh®itÍila

xUt® bjhiyéš cŸs bghUŸffs¤

bjëthf¡fhzÏaY«.m©ikæYŸs

bghUŸfis¤bjëthf¡fhzKoahJ.

xUtç‹ m©ik¥òŸë Ïašghd

m©ik¥òŸë¡F (25brÛ) mÂfkhf

ÏUªjhš mt® trÂahf¥ go¥gj‰F¤

j‹ f©fëš ÏUªJ 25brÛ¡F

m¥ghš it¡f¥glnt©L«. Vbdåš

mU»YŸs bghUëèUªJ tU«

xë¡f®fŸ éê¤Âiu¡F¥Ã‹dhš

Féa¥gL¤j¥gL»wJ. ÏJ 17.33(b)š

fh£l¥g£LŸsJ.

Ï¡Fiwgh£o‰fhdfhuz§fŸ

éêby‹Á‹ Féa¤bjhiyÎ

Ú©oU¤jš éê¡nfhs« Á¿ajhtJ.

jFªj ÂwDila Féby‹ir¥

ga‹gL¤ÂÏ¡Fiwia¢rçbrŒayh«.

ÏJ gl« 17.33(c)š és¡f¥g£LŸsJ.

gl«.17.33

Ïa‰Ãaš

304

jFªj Féby‹° cila f©

f©zhoia¥ ga‹gL¤Â ëg¤ij¢

rçahféê¤ÂiuæšFé¡fyh«.

éêV‰gikÎÂw‹FiwghL

tH¡fkhf f©â‹ ÏirÎgL¤J«

Âw‹ tajhF« nghJ Fiw»wJ.

bgU«ghyhndh®¡F m©ik¥òŸë

go¥goahf éy»¢bršY«. mt®fŸ

rçahdf©f©zhoÏšyhkšmU»š

cŸs bghUŸfis¤ bjëthfΫ

trÂahfΫgh®¥gJÁuk«.Ï¡FiwghL

Ãu°ignahÃah vd¥gL«. go¥goahf

éêby‹Á‹ tisÍ« j‹ik FiwtJ

k‰W« Áèaç¤jirfŸ gyÅdkiltJ

ngh‹witna Ïj‰F¡ fhuz«. Áy

neu§fëš xUt® »£l¥gh®it,

öu¥gh®itÏu©lhY«gh¡f¥glyh«.

m¤jifat®fS¡F ÏUFéa¡

f©zhofŸ njit¥gL»wJ.

ÏUFéa¡ f©zhoæ‹ rhjhuz

tif, Féby‹° k‰W« Fêby‹°

Ïu©ilÍ« cŸsl¡»aJ.

Fêby‹rhš M¡f¥g£l nk‰gFÂ

m©ik¥bghUŸfis¡ fhzΫ,

Féby‹rhš Md Ñœ¥gF nrŒik¥

bghUŸfis¡fhzΫcjΫ.f©âš

c£bghU¤J« by‹Rfis¡ bfh©L

j‰fhy¤ÂšxëéyfšFiwghLfis¢

rçbrŒtJrh¤ÂakhdjhF«.

17.7.12. Ï‹iwa m¿éaš -

A¥òŸth‹bjhiyneh¡»

A¥òŸ bjhiyneh¡» xU th‹

bjhiy neh¡»ahF«. 1990M« M©L

V¥uškhj«é©fy«x‹¿‹cjéahš

mj‹ R‰W¥ghijæš brY¤j¥g£lJ.

v£é‹ A¥òŸ v‹w mbkç¡f

thdhŒths®bga®Ïj‰F¢N£l¥g£lJ.

ÏJ thåaš MuhŒ¢Á¡fhd

äf¥Ãugykhd fUéahF«. ÏJ

mbkç¡fhé‹ ehrh k‰W« Inuh¥Ãa

é©btëika« M»at‰¿‹

T£LKa‰Áahš Vt¥g£ljhF«. nkY«,

ÏJ ehrhé‹é©btë¡ f©fhâ¥ò

ika§fëšäf¥bgçax‹whF«.

é©ânyna guhkç¥ò¥gâfis

nk‰bfhŸS«tifæštotik¡f¥g£l

xnu bjhiyneh¡» A¥òŸ th‹

bjhiyneh¡»ahF«. bgça gu¥Ã‹

bjëthdëg¤ijcUth¡ftšyÏU

ÚŸ tisa MofŸ bghU¤j¥g£L ÏJ

totik¡f¥g£LŸsJ. bjhiy neh¡»

Vt¥gL« nghJ mj‹ brašgh£il¥

gh¡F« tifæš MofŸ rçahf¥

bghUªjhkèUªjJ f©l¿a¥g£lJ.

1993M« M©L gGJgh®¥ò¡

FGéduhš MofŸ rçahf¥

bghU¤j¥g£L bjhiyneh¡» mj‹

KGikahd brašgh£L ãiy¡F¡

bfh©L tu¥g£lJ. 1993M« M©L

Kjš2002M«M©Ltiueh‹FKiw

guhkç¥ò¥gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£lJ.

Ϥbjhiyneh¡»2014M«M©Ltiu

brašgL«vdv®gh®¡f¥gL»wJ.

gl«17.34.

òé tëk©ly¤Â‰F btëna

R‰¿tUtjhšÏ¤bjhiyneh¡» Ëòy

xëa‰wäf¤Jšèakhdgl§fisek¡F

më¡ftšyJ.A¥òŸbjhiyneh¡»æ‹

305

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

Mœòy¥gl§fŸ m©l¤Â‹ Ú©l

bjhiyÎ¥ bghUŸfis¥ g‰¿a

ÏJtiu bgw¥glhj bjëthd

f©QW xë¥gl§fshF«. A¥òŸ

Mœòy¥gl§fS« Û Mœòy¥gl§fS«

é©Û‹ ÂwŸfŸ Úèa‹ fz¡fhd

xëah©LfŸ bjhiyæš ÏU¥gij

btë¥gL¤J»‹wd.

A¥òŸMŒÎfŸm©l«éçtilÍ«

éj¤ij¤Jšèakhf¡fz¡»£LŸsd.

A¥òŸkh¿èæ‹kÂ¥igÍ«m©l¤Â‹

taijÍ«fâ¤JŸsd.

gy ü‰wh©LfS¡F xU Kiwna

ãfG« e«g Ïayhj éahH‹ k‰W«

thšÛ‹ nkhjY¡fhd Ïa¡féaš

MŒéš, nfhŸfë‹ A¥òŸ gl§fŸ

K¡»a¤Jt«thŒªjitahF«.

A¥òŸ th‹ bjhiyneh¡»ahš

nk‰bfhŸs¥g£l MŒÎfë‹go

ika¡fUªJisfŸ (black holes) všyh

é©Û‹ÂuŸfë‹ ika§fS¡F«

bghJthdjhF«.

Û¤bjhiyéYŸs ngbuhë® K»š

(Supernovae) g‰¿a MŒÎ fS¡F

é©btë MŒths®fŸ Ϥbjhiy

neh¡»ia¥ga‹gL¤J»‹wd®.

kÂ¥ÕL

gFÂ-m

1.MoæšcUthF«cUt¥bgU¡f«1/3våš,mªjMoæ‹tif

(Fê,Fé,rkjs«)

2.xU f«Ã¢RUnshL bjhl®òila fhªj¥gha« khW« nghbjšyh« m¢R‰¿š ä‹åa¡F éir

cUthF«ãfœÎ-------

(ä‹fhªj¤ö©lš,ä‹ndh£l«cUthjš,ä‹dG¤j«cUthjš,ä‹ndh£l«kh‰w¥gLjš)

3.cnyhf¡fl¤ÂæšghÍ«ä‹ndh£l«mjid¢R‰¿------IcUth¡F«.

(bt¥g«,xë,fhªj¥òy«,vªÂuéir)

4.gh®it¥òy«bgUkmsthfmiktJ.

(rkjsMoæš,FêMoæš,FéMoæš)

5.10br.Û.Féa¤öuKŸsFéby‹ÁèUªJ25br.Û.bjhiyéšbghUŸit¡f¥gL»wJ.ëg¤Â‹

bjhiyÎ-------.

(50br.Û.,16.66br.Û.,6.66br.Û.,10br.Û.)

gFÂ-M

1.Ë‹U«T‰¿šä‹ndh£l¤Âirkh‰¿¡F¥bghUªJtJ.

m)fhštdhÛ£l®mj‹miyéyhãiy¡FÂirkh‰¿ia¥ga‹gL¤Â¡bfhŸS«.

M)ä‹kh‰¿ä‹dG¤j¤ijca®¤Jtj‰FÂirkh‰¿ia¥ga‹gL¤Â¡bfhŸS«.

Ï)ä‹nkh£lh®ä‹ndh£l¤Âiriakh‰¿Âirkh‰¿ia¥ga‹gL¤Â¡bfhŸS«.

2.nfho£lÏl§fisãu¥gΫ.

m)nkh£lh®:-ãiy¡fhªj«,thâgßÂæyhdnkh£lh®-------.

M)Féa¤bjhiyÎ:-Û£l®,Âw‹------

3.ËtU«th¡»a¤ÂšÃiHfëU¥Ã‹ÂU¤jΫ.

m)fhªj¥òy«v©kÂ¥òk£L«bfh©lmsÎ.

M)fhªjéir¡nfhLfŸfhªj¤bj‹Kidæšbjhl§»tlKidæšKoÍ«.

Ïa‰Ãaš

306

4.fl¤Âbah‹¿‹tênaxUÂiræšä‹ndh£l«ghÍ«nghJfhªjCÁæ‹tlKid»H¡Fneh¡»

éyfšmil»wJ.ä‹ndh£l«v®ÂiræšghÍ«nghJnk‰Fneh¡»éyfyil»wJ.Ïjå‹W«

Úm¿tij¡TW.

5.ËtU«f®tiugl«FêahoæšÃ«g«njh‹Wtij¡F¿¡F«.

m)mÂYŸsjtiw¡f©L,rçahdf®tiugl«tiuaΫ.

M)c‹ÂU¤j¤Â‰fhdés¡f«juΫ.

6.ngh¡Ftu¤J¡ f£L¥gh£Lés¡Ffëš ------ ãwés¡F¥ ga‹gL¤j¥gLtj‹fhuz« mj‹

------miyÚs«.

7.mil¥ò¡FŸcŸsrçahdbrh‰fis¡bfh©Lm£ltiziaãu¥òf.

gšè‹ bgçaëg«

Ëòw«cŸst©oæ‹ neuhdëg«

(FéMo,rkjs¡FéMo,FêMo,rkjsMo,Féby‹R,Fêby‹R)

8.Ñœf©lt‰iw¡F¿¡F«f©â‹ghf§fisvGJf.

m)f©ghitia¡f£L¥gL¤J«ÏU©ljir¥gly«------

M)f©âšbghUë‹Ã«g«c©lhF«gu¥ò-------

9.iknahÃah v‹gJ f©âš xëéyfèš V‰gL« »£l¥gh®it¡ FiwghL MF«. Ϫj

FiwÍŸst®fŸ mU»YŸs bghUŸfis¤ bjëthf¥ gh®¡fyh«. rçahd ÂwDŸs Fêby‹R

bfh©LÏ¡Fiwia¢rçbrŒayh«.

m)ÏnjtifahdntWÏu©Ltif¡FiwghLfis¡F¿¥ÃLf.

M)mt‰iw¢rçbrŒÍ«éj¤ijcz®¤Jf.

10.m)Ñœf©lgl¤ÂšvªjfhªjCÁfhªj¥òy¤Â‹Âiriarçahf¡fh£L»wJ.

M)thåašMŒths®xUtU¡Fthd«Cjhé‰F¥gÂyhfÏU©Lfhz¥gL»wJfhuz«jUf.

gFÂ-Ï

1.(i)Ñœf©lghf§fis¥gl¤ÂšF¿¡fΫ.

m)gLf®,M)éyFf®,Ï)ÛŸf®,<)éyFnfhz«

c)Âirkh‰w¡nfhz«,C)éLnfhz«

307

myF-17

ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisΫxëæaY«

nkY«mÂf«m¿tj‰F

ò¤jf«

1. Fundamentals of optics by D.R. Khanna and H.R. Gulati R.Chand & Co2. Magnetism by Joy Frisch - Schnoll published by Creative Eduction.3. Advanced physics by Keith Gibbs Cambridge University press4. Haliday Resnick walker fundamentals of physics 7th EditionÏizajs§fŸ

http://www.www.physics about.comhttp://www.opticalsres.comhttp://www.newdn.comhttp://www.arvindguptatoys.com

(ii)itu¤Â‹xëéyfšv©2.42.xëæ‹Âirntf¤ij¥bghW¤JÏ¢brh‰bwhlç‹bghUŸahJ?

m)nknycŸsgl¤ijÛ©L«tiuf.

M)Ï¥gl«F¿¥ÃLtJ------.

Ï)gl¤ÂšK¡»akhdghf§fis¡F¿¡fΫ

<)Ï¢rhjd«v¤j¤Jt¤Â‹mo¥gilæšbrašgL»wJ.

c)Ï¢rhjd¤Âšä‹ndh£l¤Â‹ÂirfhQ«têiacz®¤Jf.

ghl£l«&brŒKiw

m¿éaš

309

brŒK

iw

ghl£l«

1.ga‹gh£L

cæçaš

kuòk‰W«gçzhk«-khWghLfŸghu«gça«-gçzhk«

- Á‰¿dkhjš - kåjå‹ gçzhk« - gçzhk ku« -

kuò¥bgh¿æaš-cæ®bjhêš-E£géaš-Fnshå§

-_y¢brš-(°bl«brš)cW¥òÓuik¤jš-E©Qæ®

bgU¡f«-jåbršòuj«-cæ®czç-Ï‹iwam¿éaš

kugQkU¤Jt«

2.clšey«k‰W«

Mnuh¡»a«

nehŒjil¡fh¥òk©ly«-clšeyK«mj‹K¡»a¤JtK«

-nehÍ«mj‹fhuâfS«-E©Qæ®nehŒfŸ-jL¥ò

elto¡iffŸ-nehŒguΫtêfŸ-nehŒjL¥gh‰wš

njh‰Wé¤jš-kU¤Jt«k‰W«jL¥òKiwfŸ-kU¤Jt¤Âš

c殤 bjhêšE£g«-v¢IéjL¥ò

3.vdJclš kåjclšcW¥òk©ly§fë‹mik¥òk‰W«brašghLfŸ

-eu«òk©ly«-ehsäšyh Ru¥ÃfŸ -brš ÃçÎ -

äahì°ãiy

4.jhtu§fë‹

cyf«

jhtu§fëšÏd¥bgU¡f« - Ïd¥bgU¡fKiwfŸ -

jhtu¤Âš-ghèyhk‰W«ghèd¥bgU¡f«-kfuªj¢nr®¡if

-fUÎWjš- få,éijcUthjš-éijguÎjš

5.éy§Ffë‹

cyf«

ghÿ£ofŸ - òw mik¥Ãaš - thêl« - jftik¥òfŸ -

clšÏa¡f¢ brašghLfŸ - kåjÏu¤j RH‰Á k©ly«

-kåjfêÎÚ¡fk©ly«-mik¥Ã‰F«brašgh£o‰F«

ÏilnaÍŸsbjhl®ò-éy§Ffë‹el¤ijfŸ-el¤ijfŸ

- r_f Ïd¥bgU¡f, bg‰nwh® guhkç¥ò - éy§Ffë‹

el¤ij¡fhdjåahŸrh‹WfŸ

6.thœ¡ifÏa¡f

brašghLfŸ

thœ¡if Ïa¡f brašfŸ - tiuaiw -

czñ£l¤Â‹ tiffŸ - RthÁ¤jš - jhtu¤Âš

Ú®, jhJ¡fŸ fl¤j¥gLjš, éy§F Ïu¤j

X£lk©ly«-jhtu§fŸ,éy§FfŸfêÎÚ¡fk©ly«-

eu«òk©ly«-jhtu§fëšxU§»izÎ-ts®¢Ák‰W«

Ïa¡f«-éy§FfëšAh®nkh‹fŸ

7.R‰W¥òw

Nœãiyæaš

R‰W¢ NHš ghJfh¥ò - cæ® ÁijtilÍ« k‰W« cæ®

Áijtilah¡ fêÎfŸ (k£F«, k£fhj) - Ú® nkyh©ik -

td éy§F¥ òfèl§fŸ- Nœãiy k©ly¤Âš rkãiy

ãy¡fçmšyJbg£nuhèa«-gRikntÂæaš-Ï‹iwa

m¿éaš-òé,»uhk«Mjš

m¿é

aš

310

8.Nœãiyæaš

Ïa‰if

ts§fis¥

guhkç¤jš

fêÎÚ®nkyh©ik-Úç‹gaz«(Ú®¢RH‰Á)-fêÎÚ®-fêÎ

Ú®R¤Âfç¥ò-ÅLfëšfêÎÚ®nkyh©ikKiwfŸ-J¥òuÎ

k‰W« nehŒfŸ-fêÎÚ®btëna‰Wjè‹kh‰WtêfŸ

-bghJÏl§fëšJ¥òuÎ-M‰wšnkyh©ik-M‰wšfz¡ÑL

(ÅL,gŸë)-kuòrh®ts§fŸ(Nça,iA£u#‹fh‰W)-kuòrh®

ts§fŸ(fç,bg£nuhèa«,Ïa‰ifthÍ)-cæ®vçbghUŸfŸ

cUth¡fš-ga‹gL¤JjšM‰wšnkyh©ik-e«g§F

9.gU¥bghUŸ fiuršfŸ-fiu¥gh‹,fiubghUŸ-fiuršfë‹tiffŸ

-fiuÂw‹-fiuÂwid¥gh¡F«fhuâfŸ-fz¡ÑLfŸ

10.mQmik¥ò mQ¡fŸ k‰W« _y¡TWfŸ - eÅd mQ¡bfhŸif -

mtfh£nuhéÂ-mQ¡f£Lv©-Méml®¤Â¡f«_Y¡TW

vil¡F«cŸsbjhl®ò-mQk‰W«_Y¡T¡FÏilnaahd

ntWghL-x¥òmQãiw-x¥ò_y¡TWãiw-nkhšbfhŸif

-nkhè‹bfhŸif-nkhè‹tiuaiw-nkhšfz¡ÑL

11. ntÂæaš

kh‰w§fŸk‰W«

ntÂéidfŸ

nt éidfŸ - ntÂéidfë‹ tiffŸ - nt éidæ‹

éidntf«-ntÂéidfë‹ntf¤ij¥gh¡F«fhuâfŸ-

- mäy§fŸ - mäy§fë‹ tiffŸ - mäy§fë‹ ntÂ¥

g©òfŸ - mäy§fë‹ ga‹fŸ - fhu§fŸ - fhu§fë‹

tiffŸ - fhu§fë‹ ntÂ¥ g©òfŸ - fhu§fë‹ ga‹fŸ -

mäy§fŸk‰W« fhu§fis¡ f©l¿jš -pHmsÅL

-pHfh»j«m‹whl thœéš pH-‹K¡»aJt«-c¥òfŸ-

c¥òfë‹tiffŸ-c¥òfë‹ga‹fŸ

12.nt¡FL«g« jåk§fë‹ Mt®¤jd tif¥ghL - eÅd Mt®¤jd

é - eÅd Mt®¤jd m£ltiz - eÅd Mt®¤jd

m£ltizæ‹ Áw¥ò g©òfŸ - cnyhféaš -

m¿Kf« - - cnyhféaèš ga‹gL« fiy¢brh‰fŸ -

fåk§fS¡F« jhJ¡fS¡F« cŸs ntWghLfŸ

-cnyhf§fë‹_y§fŸ-mYäåa«,jhäu«ÏU«òÏt‰iw¥

g‰¿a cnyhféaš - ÏU«ò g‰¿a cnyhféaš -cnyhf¡

fyitfŸ - cnyhf¡ fyitfis cUth¡F« KiwfŸ -

mYäåa«,jhäu«ÏU«òÏt‰¿‹cnyhf¡fyitfŸ-cnyhf

mçkhd«-cnyhfmçkhd¤ij¤jL¡F«KiwfŸ

13.éa¤jFcyf« fh®gD«mj‹nr®k§fS«-m¿Kf«-fh®gå‹nr®k§fŸ

- fçk ntÂaiy¥ g‰¿a j‰fhy és¡f« - fh®g‹ mj‹

nr®k§fëš cŸs Ãiz¥òfŸ - fh®gå‹ òw nt‰Wik

tot§fŸ - fh®g‹ k‰W«mj‹ nr®k§fë‹Ïa‰g©òfŸ

- fh®g‹ k‰W« mj‹ nr®k§fë‹ ntÂ¥ g©òfŸ -

gotçirfŸ - iA£nuh fh®g‹fS« mt‰¿‹ tiffS«

- éid¢braš bjhFÂfŸ - éid¢braš bjhFÂfŸ

mo¥gilæštif¥ghL-v¤jdhš-v¤jdhè¡mäy«

311

brŒK

iw

14.gU¥bghUŸk‰W«

msÅL

ÂUFmsé-Ú©lbjhiyÎfisms¤jš-thåæaš

bjhiyÎ-xëM©L

15.éirk‰W«

Ïa¡f«

éir k‰W« Ïa¡f éÂfŸ - rkkhd k‰W« rkk‰w

éirfŸ - Ïa¡f¤Â‰fhd Kjš é - ãiyk«

k‰W« ãiw - cªj« - Ïa¡f¤Â‰fhd Ïu©lh«

é - éiræ‹ rk‹ghL - Ïa¡f¤Â‰fhd _‹wh«

é - cªj« khwhnfh£ghL ã%äjš - éiræ‹

ÂU¥ò¤Âw‹ k‰W« Ïu£il - <®¥Ãaš - ãô£lå‹

<®¥òéÂ-ãiw-vil-òé<®¥òKL¡f«-òéæ‹ãiw

-Ï‹iwam¿éaš-rªÂuha‹-äjkhdj£gbt¥gãiy

c¤ÂfŸ-é©btëMŒÎãiya«

16.M‰wiym¿jš ä‹ndh£léašk‰W«M‰wš-ä‹ndh£l« k ‰ W «

ä‹R‰W - ä‹dG¤j« k‰W« ä‹dG¤j ntWghL

- ä‹R‰W gl« - X« é - ä‹fl¤Âæ‹ ä‹jil-

ä‹jilfë‹ bjhF¥ò - ä‹ndh£l¤Â‹ bt¥géisÎ

- I]š - bt¥géisÎ é - ä‹ cU»æ‹

g§F - Å£L cgnahf ä‹ R‰WfŸ - ä‹Âw‹ -

ä‹ndh£l¤Â‹ ntÂéisÎ - ä‹dh‰ gF¥ò -

ä‹fy§fŸ-Kj‹ikä‹fy«k‰W« Jizä‹fy«.

M‰wš_y§fŸ-kuòrh®M‰wš_y§fŸ-kuòrhuhM‰wš

_y§fŸ-mQ¡fUM‰wš-fÂça¡f«-mQ¡fUÃsÎ

k‰W«mQ¡fUÏizÎ-mQ¡fUéidæ‹Áw¥òfŸ

-mQ¡fUM‰wè‹ÔaéisÎfŸ-Ï‹iwam¿éaš

-flèèUªJM‰wš

17.éa¤jFéisÎfŸ ä‹ndh£l¤Â‹ fhªj éisÎ - fhªj¥òy« k‰W«

fhªjéir¡nfhLfŸ - ä‹ndh£l« bršY« fl¤Âahš

V‰gL«fhªj¥òy«-ne®fl¤ÂæšV‰gL« fhªj¥òy«-

ä‹ndh£l«bršY«t£l¢RUëš V‰gL« fhªj¥òy«

- fhªj¥òy¤Âš it¡f¥g£l ä‹ndh£l« bršY«

fl¤Âæ‹ ÛJ V‰gL« éir- ~Ãsä§-Ïl¡if éÂ

- ä‹ nkh£lh® - ä‹fhªj¤ ö©lš - ~ghunlæ‹

MŒÎ-ä‹Ïa‰¿-xëæaš-xëvÂbuhë¤jšnfhsf

Mofëš xë vÂbuhë¤jš - ëg« cUthjš k‰w«

Mo¡fhdrk‹ghL-xëéyfšéÂ-xëéyfšv©-

nfhsféšiyfëšxëéyfš-éšiyfëšcUt§fŸ

cUthjš - éšiy rk‹ghL k‰W« cU¥bgU¡f« -

éšiyæ‹ Âw‹-K¥g£lf¤Â‹ têna xëéyfš -

K¥g£lf¤Âš xëæ‹ ãw¥Ãçif - të k©ly¤Âš

xëéyfš - kåj¡ f©- FiwghLfS« ãt®¤ÂÍ« -

Ï‹iwam¿éaš-A¥òŸth‹bjhiyneh¡»

18.bjhêšE£géaš MŒÎfŸk‰W«Â£l¥gâ

m¿é

aš

312

édh¤jhŸtotik¥òg¤jh«tF¥òm¿éaš(fU¤Âaš)

neu«: 2½ kâ bkh¤jkÂ¥bg©: 75édh¤jhŸtotik¥ÃškÂbg©fë‹xJ¡ÑL

m.M‰wšbtë¥gLjè‹xJ¡ÑL

t.v© tiffŸ kÂ¥bg© %

1 m¿jš 17 15

2 òçjš 52 45

3 ga‹ghL 35 30

4 Âw‹ 11 10

bkh¤j« 115 100

F¿¥ò

(1)nj®ªbjL¤jè‹tifia¢nr®¤Jbkh¤jkÂ¥bg©fŸ115.

(2)édh¤jhŸjahç¤jè‹nghJ 5…tiukÂ¥bg©fŸmsÅ£oškhWghLfŸ

ÏU¡fyh«.

M.gštifédhtiffë‹kÂ¥bg©mséLjš

t.v

©

éd

htiffŸ

X›bthU

éd

h¡fS

¡fhd

k©

bg©

fŸ

éd

h¡fë

‹

bkh¤

j

v©

â¡if

éilaë

¡f

nt©

oa

éd

h¡fë

‹

v©

â¡if

bkh¤

j

kÂ¥bg©

fŸ

1ÃçÎmbjçÎtifédh

1 15 15 15x 1=15

2 ÃçÎMFWédh

2 30* 20 20x2 = 40

3ÃçÎM**ÁWédh 5 8 4 4 x 5 = 20

bkh¤j« 53 39 75∗∗ X›bthUédh¡fS« 2mšyJ 3 ÃçÎfshf Ãç¡f¥g£L 1, 2, 3 kÂ¥bg©fŸ

tH§f¥glnt©L«.jhtuéaš,éy§»aš,ntÂæaš,Ïa‰ÃašgFÂfëšédh¡fŸ

mikant©L«.(mnjÃçéšnj®ªbjL¤jš/VnjD«mšyJxUtifæèU¡fyh«.)

313

brŒK

iw

*ÃçÎM-FWédh¡fë‹ghFghL

t.v© FWédhtiffŸéilaë¡f

nt©oait

1 bghU¤Jjš 3

2 jtWfis¢R£Ljšth¡»a¤ÂYŸsÃiHfis¤

ÂU¤Jf3

3 fhuz§TWjY«cWÂ¥gL¤JjY« 3

4 édh¡fisvg¥òjš 3

5 bfhL¡f¥g£LŸsgl¤Âšghf§fis¡F¿¤jš 3

6 bfhL¡f¥g£lgl¤ijjåahftiuªJ

ghf§fis¡F¿¤jš3

7 fz¡Ñ£LkÂ¥igm¿jš(Ô®ÎfhQjš) 3

8nfho£lÏl§fisãu¥òf(bfhL¡f¥g£l

ÏizfëèUªJ)3

9 bfhL¡f¥g£lNHèèUªJéilaë¤jš 3

10 rçahdéilia¤nj®ªbjL¤JvGJjš 3

bkh¤jédh¡fŸ 30

éilaë¡fnt©oaédh¡fŸ 20

Ï.ca®¤j‹ik¡nf‰gédh¡fë‹xJ¡ÑL

t. v© ca®¤j‹ik¡nf‰gédh¡fis

£läLjš

% éG¡fhL

1 vëikahdJ 50

2 RkhudJ 40

3 fodkhdJ 10

m¿é

aš

314

<.myFfS¡nf‰gxJ¡ÑL

myFfŸ

édh¡fë‹

v©â¡if

bkh¤

j«

kÂ¥bg©

fŸ

bjçÎ

éd

h

FW

éd

h

ÁW

éd

h

1.kuòk‰W«gçzhk«

jht

uéaš-é

y§»aš

1(1) 1(2) 1(5)

23

82.nehŒjil¡fh¥òk©ly« 1(1) 1(2) 1(5) 83.kåjclšcW¥òk©ly§fë‹

mik¥òk‰W«brašghLfŸ- 3(2) - 6

4.jhtu§fëš Ïd¥bgU¡f« 1(1) 1(2) 1(5) 85.ghÿ£ofŸ - 3(2) - 66.thœ¡ifÏa¡fbrašfŸ 1(1) 1(2) 37.R‰W¢NHšghJfh¥ò 1(1) 1(2) 1(5) 88.fêÎÚ®nkyh©ik - 3(2) 6

9.fiuršfŸ

nt

Âæ

aš

1(1) 2(2)

15

5

10.mQ¡fS«_y¡TWfS« - 1(2) 1(5) 711.ntÂéidfŸ 1(1) 2(2) 512.jåk§fë‹Mt®¤jdtifghL 2(1) 2(2) 613.fh®gD«mj‹nr®k§fS« 1(1) 1(2) 1(5) 814.mséL«fUéfŸ

Ïa‰Ãaš

- - -

15

-15.éirk‰W«Ïa¡féÂfŸ 1(1) 2(2) 1(5) 10

16.ä‹ndh£léašk‰W«M‰wš 2(1) 3(2) 8

17.ä‹ndh£l¤Â‹fhªjéisÎ 15(15) 3(2) 1(5) 13

bkh¤jédh¡fë‹v©â¡if 15(15) 30(60) 8(40) 53 115

éilaë¡fnt©oaédh¡fë‹

v©â¡if15(15) 20(40) 4(20) 39 75

()kÂ¥bg©fis¡F¿¡F«

315

brŒK

iw

tiuÎ

¤Â£l«

Uni

t

No.

myFjiy¥ò

rh®ªj

ghl

«

Kno

wle

dge

Und

erst

andi

ngA

pplic

atio

nSk

illTo

tal

No.

of

Que

stio

ns

Tota

l

Mar

ksO

TSA

LAO

TSA

LAO

TSA

LAO

TSA

LA

1k

uò«

gç

zhk

K«

Zoo

1(1)

1(2)

1(5)

38

2nehŒ

jil¡fh¥

ò

k©

ly«

Zoo

1(1)

1(5)

1(2)

38

3kå

jc

lšc

W¥ò

k©

ly§fë

‹m

ik¥ò

k‰W«b

rašghL

fŸ

Zoo

1(2)

1(2)

1(2)

36

4jht

u§fë

š

Ïd

¥bgU¡f«

Bot

1(1)

1(5)

1(2)

38

5ghÿ

£ofŸ

Zoo

1(2)

1(2)

1(2)

36

6thœ

¡ifÏ

a¡f

brašfŸ

Bot

& Z

oo1(

1)1(

2)2

3

7R‰W¢N

HšghJ

fh¥

òB

ot1(

1)1(

5)1(

2)3

8

8fêÎÚ®nkyh©

ik

Bot

2(2)

1(2)

36

9fiur

šfŸ

Che

1(1)

1(2)

1(2)

35

10m

Q¡fS

«

_y¡T

WfS

«C

he1(

5)1(

2)2

7

11ntÂé

id

fŸ

Che

1(2)

1(1)

1(2)

35

12jå

k§fë

‹M

t®¤

jd

tifghL

Che

1(1)

1(1)

1(2)

1(2)

46

13fh®gD

«m

j‹

nr®k

§fS

«C

he1(

1)1(

5)1(

2)3

8

14m

sé

L«fUé

fŸ

Phy

--

15é

irÍ«Ïa¡f

éÂ

fS

«Ph

y1(

2)1(

2)1(

5)1(

1)4

10

16ä‹

nd

h£lé

aY«

M‰wY«

Phy

1(2)

1(1)

1(2)

1(1)

1(2)

58

17ä‹

nd

h£l¤Â‹

fhª

j

éisÎ

Phy

1(1)

1(2)

1(1)

1(2)

1(5)

1(2)

613

bkh¤

j«

4(4)

4(8)

1(5)

8(8)

12(2

4)4(

20)

2(2)

9(18

)3(

15)

1(1)

5(10

)-

5311

5

m¿é

aš

316

brŒKiw

bghUsl¡f«cæ®m¿éaš

I.éy§»aš

1. czΡfiurèš°lh®¢cŸsjhv‹gijmnaho‹MŒÎ_y«f©l¿jš.

2. kåjÏja¤Jo¥ignf£l¿jš.

3. kåjclšbt¥gãiyia¡f©l¿jš.

4. cl‰gUk¡F¿pL(BMI)fz¡»Ljš.

II.jhtuéaš

5. cŸqçš »il¡F« ky®fë‹ kfuªj¤ jhŸ k‰W« Nyf t£l¤ij

Ãç¤bjL¤jš.

6. fåfistif¥gL¤Â,få¤njhiyjå¤J¥Ãç¤J,få¤njhšj‹ikk‰W«

c©Q«gFÂia¡f©l¿jš.

7. Nè‹mik¥igm¿jš.

8. fh‰¿šyhRthr«(beh¤jiy)ã%äjš.

Ïašm¿éaš

III. ntÂæaš

9. pH jhŸbfh©LbfhL¡f¥g£lfiuršfë‹pHkÂ¥igm¿jš.

10. bfhLl¡f¥g£LŸsfiuršmäykhmšyJfhukhv‹gij¡f©l¿jš.

11. c©ik¡fiurš,Tœk¡fiurš,bjh§fšfŸÏt‰iw¤jhahç¤jš.

12. ntj éidahdJ bfhŸéidah mšyJ bt¥g« cäœ éidah v‹gij¡

f©l¿jš.

IV. Ïa‰Ãaš

13. ÂUFmséäf¢Á¿agçkhzKŸsbghUŸfë‹gçkhz§fisms¤jš.

14. f«Ã¢RUë‹ä‹jilfhzš.

15. fhªj¥òy¥gl«tiujš.

16. Féby‹Á‹Féa¤öu«fhzš.

F¿¥ò:MŒÎKoÎ,f©l¿jiyneuoahfbfhL¡f¥g£LŸsm£ltizæš

F¿¡fΫ.

317

brŒK

iw

czΡ fiurèš °lh®¢ cŸsjh v‹gij mnaho‹ MŒÎ _y«f©l¿f.

neh¡f«:

bfhL¡f¥g£lkhÂçfiuršfŸA, B-æš°lh®¢cŸsJv‹gijmnaho‹

MŒÎ_y«f©l¿jš.

njitahdit:

MŒÎ¡FHhŒ,mnaho‹fiurš.

brŒKiw:

bfhL¡f¥g£lkhÂçfiuršfŸA, B-ia1ä.è.msÎjå¤jåahfvL¤J¡

bfhŸsnt©L«.

xU Jë mnaho‹ fiuriy Ϫj MŒÎ¡ FHhŒfëš é£L e‹F fy¡f

nt©L«ãwkh‰w¤ij¡ftå¤Jm£ltiz¥gL¤jnt©L«.

F¿¥ò:

°lh®¢cŸs¡fiuršfUÚyãwkhfkhW«.

m£ltiz:

t. v©. czΡfiurš fh©gd °lh®¢cŸsJ/Ïšiy

1. A

2. B

KoÎ:

°lh®¢cŸsczΡfiurš,_______________MŒÎ¡FHhæšcŸsJ.

nrhjidv©:1 njÂ:

éy§»aš

m¿é

aš

318

nrhjidv©:2 njÂ:

éy§»aš

kåjÏja¤Jo¥ignf£l¿jš

neh¡f«:

kåjÏjaJo¥ig,°bl¤njh°nfh¥fUé_y«nf£l¿ªJfz¡ÑLbrŒjš.

njitahdit:

°bl¤njh°nfh¥,ãW¤J¡fofhu«.

brŒKiw:

°bl¤njh°nfh¥ fUé bfh©L Ïja Jo¥ig¡ f©l¿a Ïja xèfshd

y¥l¥xèfisnf£l¿ªJbfhŸsΫ.

xU ãäl¤Âš V‰gL« Ïja Jo¥ig mj‹ Ïja xè _y« f©l¿ªJ

m£ltizæšgÂÎbrŒf.

t.v©. MŒÎ¢brŒa¥gLgtç‹bga®

Ïja¤Jo¥Ã‹

v©â¡if/

ãäl«

1.

2.

3.

4.

5.

ruhrç

f©Lcz®ªjJ:

rhjhuz¢NHèšruhrçahfxUãäl¤Â‰FkåjÏja¤Jo¥Ã‹v©â¡if

_______________

319

brŒK

iw

kåjclšbt¥gãiyia¡f©l¿jš

neh¡f«: kåjçš clš bt¥g ãiyia kU¤Jt clš bt¥g khåia¥ ga‹gL¤Â¡

f©l¿jš.

njitahdit: kU¤Jtclšbt¥gkhå,MŒtfbt¥gkhå.

brŒKiw: miw bt¥gãiyia, MŒtf bt¥gkhå¡ bfh©L f©l¿ªJ¡ bfhŸs

nt©L«.

kU¤Jtclšbt¥gkhåia,Ú®¤je¢R¤jilÚ¡fbghUŸfyªjgŠÁdhš

öŒik¥gL¤Â¡bfhŸsnt©L«.kU¤Jtclšbt¥gkhåiaeh‹FKiw

cj¿¡bfhŸsnt©L«.

kU¤Jt clš bt¥g khåia M©fëš m¡FŸ gFÂæY«, bg©fëš

KH§ifko¥ÃY«xUãäl«it¤J,clšbt¥gãiyiaf©l¿ªJ¡bfhŸs

nt©L«.

Ïnj Kiwæš miw¡F btënaÍ« mnj kåjç‹ clš bt¥gKiwia

f©l¿ªJbfhŸsnt©L«.

ÏnjKiwæšFiwªjJ_‹W e‹g®fë‹clš bt¥g¿iyia f©l¿ªJ

m£ltiz¥gL¤jΫ.

t.

v©.

nrhjid clš

bt¥gãiy

miw

bt¥gãiy

C = F – 32 x 5 / 9

1. miw¡FcŸns

miw¡Fbtëna

2. miw¡FcŸns

miw¡Fbtëna

3. miw¡FcŸns

miw¡Fbtëna

f©Lcz®ªjJ:

rhjhud clš Nœãiyæš kåjå‹ clš bt¥g ãiy v¥nghJ«

_______________0 FmšyJ_______________0C MfcŸsJ.

kåjå‹clšbt¥gãiyntWg£lNœãiyfëškhWg£LŸsJ/xnukhÂç

cŸsJ.

nrhjidv©:3 njÂ:

éy§»aš

m¿é

aš

320

nrhjidv©:4 njÂ:

éy§»aš

cl‰gUk¡F¿pL(BMI)fz¡»Ljš

neh¡f«:

tF¥òkhzt®xUtç‹cl‰gUk¡F¿plhd(BMI)fz¡»£Lm¿jš.

njitahdit:

vil¡fUé,cau¤ijmsélmsÎehlh.

brŒKiw:

tF¥òkhzt®xUtç‹clšviliavil¡fUé_y«».».-šf©l¿ªJ¡

bfhŸsnt©L«.

mnjkhztç‹cau¤ijmsÎehlh_y«fz¡»£LmijÛ2Mfkh‰¿¡

bfhŸsnt©L«.

BMIf©l¿acjΫN¤Âukhd

vil(».».)

BMI = -------------------

cau« Û2

ga‹gL¤ÂBMI v©iz¡f©l¿ant©L«.

F¿¥ò:

BMI19-25,rhjhuzgUkmsÎ

26¡Fnkš cl‰gUk‹

19¡FÑœ cl‰bkèjhdJ

t. v©. cl‰vil».». cau« Û2 BMI

1.

2.

3.

f©Lcz®ªjJ

m£ltizæšF¿¥Ã£lgocl‰gUk¡F¿pLfhz¥g£lbršt‹/bršé

_______________rhjhuzgUkmsÎ/cl‰gUk‹/bkèjhdcl‰gUk‹

cilatuhfcŸsh®.

321

brŒK

iw

nrhjidv©:5 njÂ:

jhtuéaš

5.cŸqçš»il¡F«ky®fë‹,kfuªj¤jhŸt£l«k‰W«Nyf

t£l¤ijjå¤J¥Ãç¤Jgh®it¡Frk®Ã¤jš.

kfuªj¤jhŸt£l«

kfuªjhŸt£l«kyç‹M©cW¥ghF«.

ÏJkfuªj¥igk‰W«kfuªj¡f«ÃM»aÏu©Lghf§fis¡bfh©LŸsJ.

kfuªj¥ig¡FŸ,kfuªj¤öŸfŸcUth»‹wd.

Nyft£l«

Nyft£l«kyç‹bg©cW¥ghF«.

ÏJ,N‰ig,Nšj©L,NšKoM»a_‹Wghf§fis¡bfh©LŸsJ.

N‰ig¡FŸNšfŸfhz¥gL»‹wd.

bfhL¡f¥g£LŸs xU kyç‹ kfuªj¤ jhŸt£l« k‰W« Nyf t£l¤ij¤

jåik¥gL¤Â jå¤ jhëš x£o, m«kyçš fhz¥gL« kfuªj¤ jhŸfë‹

v©â¡if,kfuªj¥igæ‹tot«k‰W«NyfKoæ‹tot«M»at‰iwÑœf©l

m£ltizæšgÂÎbrŒf.

t.v© kyç‹bga® kfuªj¤jhŸt£l« Nyft£l«

1

2

3

4

5

m¿é

aš

322

nrhjidv©:6 njÂ:

jhtuéaš

2.fåfistif¥gL¤Â,få¤njhiyjå¤J¥Ãç¤J,få¤njhš

j‹ikk‰W«c©Q«gFÂiafhzš

rij¥g‰WŸsjå¡fåfŸ bg®ç-j¡fhë

1.få¤njhyhdJ,__________k‰W«__________vdÃç¡f¥g£LŸsJ.

2.fåeL¤njhšk‰W«fåc£njhšvd__________fhz¥gL»wJ.

3. _______________c©Q«gFÂahF«.

bg®ç-thiH

få¤njhš,__________,k‰W«__________vdntWgL¤j¥g£LŸsJ.

fåbtë¤njhš,__________ngh‹W«fåeL¤njhš__________cŸsJ.

thiHæš__________c©Q«gFÂahF«.

bA°bgçoa«-MuŠR/vYä¢ir

få¤njhš,__________mL¡FfshfntWgL¤j¥g£LŸsJ.

få btë¤njhš, v©bzŒ Ru¥Ãfis¡ bfh©L __________ ngh‹Wfhz¥gL»wJ.fåeL¤njhš,bt©ikahd__________mL¡fhF«.

fåc£njhš__________ngh‹wJ.

fåc£njhè‰FŸfhz¥gL«rhWãiwªjöéfŸ__________gFÂahF«.

bg¥ngh-btŸsç/nfhit

fåbtë¤njhš__________k‰W«__________MfntWgL¤j¥g£LŸsJ.

fåeL¤njhš__________. __________c©Q«gFÂahF«.

£%¥-kh

khéšfhz¥gL«éijfë‹v©â¡if__________ få¤njhš, __________, __________, k‰W« __________ Mf

ntWgL¤j¥g£LŸsJ.

fåbtë¤njhš,__________ngh‹W«,fåeL¤njhš__________MfΫ,få c£njhš__________ngh‹W«cŸsJ.

£%¥-bj‹id

få¤njhyhdJ, __________, __________, k‰W« __________ vdntWgL¤j¥g£LŸsJ.

fåbtë¤njhšjo¤J«,fåeL¤njhš__________ngh‹W«,fåc£njhšfodkhdXLngh‹W«fhz¥gL»wJ.

__________ ‰FŸfhz¥gL«fUñ©c©Q«gFÂahF«.

t.v© fåtif få¤njhè‹j‹ik c©Q«gFÂ

123

323

brŒK

iw

Nè‹mik¥igm¿jš

milahs«fh©gj‰fhfit¡f¥g£oU¡F«eGt«.

Nè‹ÚŸbt£L¤njh‰w«.

Nè‹g©òfŸ:

NyhdJ,_______________mL¡FNYiwfisbfh©LŸsJ.

NYiw¡FŸ,_______________fhz¥gL»wJ.

fU¥igæš,_______________,_______________k‰W«_______________

fhz¥gL»‹wd.

t.v© fh©gd

1

2

3

nrhjidv©:7 njÂ:jhtuéaš

nrhjidv©:8 njÂ:

jhtuéaš

fh‰¿šyhRthr«(beh¤jš)nrhjid

neh¡f«:

fh‰¿šyhRthr«(beh¤jiy)ã%äjš.

njitahdbghU£fŸ:

r®¡fiufiurš,<°£k‰W«nrhjid¡FHhŒ.

brŒKiw:

r®¡fiu¡fiuriyxUnrhjid¡FHhŒ¡FŸvL¤J¡bfhŸsnt©L«.mšÁ¿jsÎ

<°£ilnr®¤jšnt©L«.ÏjidbtJbtJ¥ghdÏl¤Âšit¤jšnt©L«.

Ñœf©lm£ltizæšfh©gdk‰W«m¿tdt‰iwgÂÎbrŒf.

fh©gd m¿td

KoÎ:

Ï¢nrhjidæèUªJ beh¤jš v‹w ãfœ¢Áæ‹ thæyhf _________ MdJ

_________Mfkh‰wkil»wJvdm¿a¥gL»wJ.

m¿é

aš

324

pH jhŸbfh©LbfhL¡f¥g£lfiuršfë‹pHkÂ¥igm¿jš.

F¿¡nfhŸ

pH jhŸbfh©LpHkÂ¥igm¿jš

njitahdcgfuz§fS«bghUŸfS«

nrhjid¡FHhŒ,nrhjid¡FHhŒjh§»,nrhjid¡FHhŒÃo¥gh‹,pH jhŸ.

brŒKiw

10äèkhÂç¡fiuršfis nrhjid¡FHhæšvL¤J¡bfh©Lmt‰iwA, B, C, D, E k‰W«F vd¡F¿¡fΫ.pH jhisnrhjid¡FHhŒfiurèDŸ_

œf¢brŒJpH jhë‹ãw¤ijpH jhë‹m£ltizia¡bfh©Lx¥ÃlΫ.

njhuhakhdpH-‹kÂ¥ig¥gÂÎbrŒaΫ.

nrhjid¡

FHhŒkhÂç¡fiurš

pH jhŸfiuršfë‹j‹ik

cUthdãw«njhuhakhd

pH-‹kÂ¥ò

mäy¤j‹ik/

fhu¤j‹ik/

eLãiy¤j‹ik

A

B

C

D

E

F

nrhjidv©:9 njÂ:

ntÂæaš

325

brŒK

iw

nrhjidv©:10 njÂ:

ntÂæaš

bfhL¡f¥g£LŸsfiuršmäykhmšyJfhukhv‹gij¡f©l¿jš.

F¿¡nfhŸ

bfhL¡f¥g£LŸskhÂç¡fiuršmäykhmšyJfhukhvdm¿jš.

njitahdcgfuz§fS«bghUŸfS«

nrhjid¡FHhŒ,nrhjid¡FHhŒjh§»,nrhjid¡FHhŒÃo¥gh‹,f©zho¤

j©L,Át¥òk‰W«Úyè£k°jhŸ,mäy¡fiurš,fhu¡fiurš,Ãdhš¥jÄ‹,

bk¤ÂšMuŠR.

F¿¥ò

mid¤Jmäy¡fiuršfS«Ãdhš¥jÄåšãwk‰witahfΫ,bk¤ÂšMuŠÁš

ÏsŠÁt¥òãw¤ijÍ«,Úyè£k°jhisÁt¥òãwkhfΫkh‰W«.

mid¤J fhu¡ fiuršfS« Ãdhš¥jÄåš ÏsŠÁt¥ò ãw¤ijÍ«, bk¤Âš

MuŠÁškŠrŸãw¤ijÍ«,Át¥òè£k°jhisÚyãwkhfΫkh‰W«.

t.v© nrhjid fh©git

ãwkh‰w«

m¿git

(mäy«/fhu«)

1. 5äènrhjid¡fiuriy

nrhjid¡FHhæš

vL¤J¡bfh©L,Ãdh¥jÄid

Jë¤Jëahfnr®¡fΫ

2. 5äènrhjid¡fiuriy

nrhjid¡FHhæš

vL¤J¡bfh©L,bk¤ÂšMuŠir

Jë¤Jëahf¢nr®¡fΫ

3. nrhjid¡FHhæšcŸs

10äènrhjid¡fiurèšè£k°

jhis_œf¢brŒaΫ.

m¿é

aš

326

nrhjidv©:11 njÂ:

ntÂæaš

c©ik¡fiurš,Tœk¡fiurš,bjh§fšfŸÏt‰iw¤jahç¤jš

neh¡f«

c©ik¡fiurš,Tœk¡fiurš,bjh§fšfŸÏt‰iw¤jahç¤jš

njitahdbghU£fS«,cgfuz§fS«

f©zhoKfit,rikašc¥ò,r®¡fiu,°lh®¢,rh¡Õ°öŸ,fëk©,K£ilæ‹

btŸis¡fU

brŒKiw

20äè j©Ùiu_‹Wbt›ntW f©zhoKfitfëš vL¤J A,B,C vd¥

bgaçlΫ. Kfit Aæš rhjhuz c¥igÍ«, B-æš °lh®¢irÍ«, C æš

rh¡Õ°öisÍ«Ï£LbkJthf¡fy¡fΫ.Ëd®eilbgW«kh‰w§fisc‰W¡

ftå¤JgÂÎbrŒaΫ.

Kfit fh©git m¿git

A

B

C

c§fŸftd¤Â‰F

fiurš tojhë‹ têna vëjhf¥ òFªJ, v›éj JfŸfë‹ goÎ V‰glhkš

ÏUªjhšm¡fiuršc©ik¡fiuršMF«.

»il¤jfiuršfy§»aãiyæšÏUªjhš,mJTœk¡fiuršvd¥gL«.

JfŸfŸ,Åœ¥gothŒtojhëšgoa»il¡F«fiuršbjh§fšvd¥gL«.

KoÎ

c©ik¡fiuršcŸsf©zhoKfit______________ .

Tœk¡fiuršcŸsf©zhoKfit______________ .

bjh§fšfiuršcŸsf©zhoKfit______________ .

327

brŒK

iw

ntÂéidahdJbt¥g«bfhŸéidahmšyJbt¥g«cäœéi-

dahv‹gij¡f©l¿jš.

F¿¡nfhŸ

ntÂéidahdJbt¥g«bfhŸéidahmšyJbt¥g«cäœéidahv‹gij¡

f©l¿jš.

njitahdcgfuz§fS«bghUŸfS«

nrhjid¡FHhŒ,nrhjid¡FHhŒjh§»,nrhjid¡FHhŒÃo¥gh‹,f©zho¤

j©L, nrhoa« iA£uh¡i[L gof§fŸ, m«nkhåa« FnshiuL, Ú® k‰W«

nrhjid¡nf‰wntWÁybghU£fŸ.

F¿¥ò

bt¥g«cäœéidfŸbt¥g¤ijbtëéL«.

bt¥g«bfhŸéidfŸbt¥g¤ijV‰W¡bfhŸS«.

t.v© nrhjidfh©git

(NL/F뮢Á)

m¿git

(bt¥g«

cäœéid/

bt¥g«

bfhŸéid)

1. nrhjid¡ FHhæš

Úiu vL¤J¡bfh©L,

nrhoa« iA£uh¡i[L

gof§fis x›bth‹whf

Úçš fy¡»¡bfh©nl

nr®¡fΫ. nrhjid¡ FHhæ‹

mo¥ghf¤ij¤ bjh£L¥

gh®¡fΫ.v‹dcz®»Ö®fŸ?

2. nrhjid¡ FHhæš Úiu

vL¤J¡bfh©L, m«nkhåa«

FnshiuL c¥ig Á¿J Á¿jhf

Úçšfy¡»¡bfh©nlnr®¡fΫ.

nrhjid¡FHhæ‹mo¥ghf¤ij

bjh£L¥ gh®¡fΫ. Ú§fŸ v‹d

cz®»Ö®fŸ.

nrhjidv©:12 njÂ:

ntÂæaš

m¿é

aš

328

cUistotjiy

jiy¡nfhšUtotr£l«òç¡ nfhš

S2 S1 ghJfh¥òg‰r£l

mik¥ò

cŸÇl‰wcnyhfcUis

nrhjidv©:13 njÂ:

Ïa‰Ãaš

13.ÂUFmsé-äf¢Á¿agçkhzKŸsbghUŸfë‹gçkhz§fis

ms¤jš

neh¡f«:

bfhL¡f¥g£lf«Ãæ‹Mu«fhzš.

njitahdfUéfŸ:

ÂUFmsék‰W«Óuhdbkšèaf«Ã.

N¤Âu«:

f«Ãæ‹Mu«r = d /2

d - f«Ãæ‹é£l«.

brŒKiw:

1.Û¢Á‰wsÎfhzš:

òçæil¤öu«

jiy¡nfhè‹bkh¤j¥ÃçÎfŸ

1 mm

100Û¢Á‰wsÎ(L.C.) = = 0.01 mm =

2.bjhl¡f¥ÃiHfhzš:-

ÂUFmséæ‹ÏUKf§fŸS1, S2M»aitx‹nwhblh‹Wnr®ªÂU¡FkhW

brŒa nt©L«. Ϫãiyæš òç¡nfhè‹ m¢Rl‹ jiy¡nfhè‹ Rê

x‹¿æUªjhšbjhl¡f¥ÃiHÏšiy.

òç¡nfhšm¢R

329

brŒK

iw

òçnfhè‹ m¢R¡ nfh£o‰F¡ ÑnH jiy¡nfhè‹ Rê ÏUªjhš ÏJ ne®

bjhl¡f¥ÃiH vd¥gL«. jiy¡nfhè‹ ‘n’ MtJ ÃçÎ òç¡nfhè‹ m¢Rl‹

x‹¿æUªjhš

Rê¥ÃiH ZE = +(n x L.C.)

Rê¤ÂU¤j« ZC = - (n x L.C)

òç¡nfhè‹ m¢R¡ nfh£o‰F nkny jiynfhè‹ Rê ÏUªjhš ÏJ v®

bjhl¡f¥ÃiH vd¥gL«. jiy¡nfhè‹ ‘n’ MtJ ÃçÎ òç¡nfhè‹ m¢Rl‹

xå¿æUªjhš

Rê¥ÃiH ZE = - (100-n) x L.C.

Rê¤ÂU¤j« ZC = + (100-n) x L.C.

f«Ãæ‹Mu«fhzš:-

ÂUFmséæ‹Kf§fS¡»ilnabfhL¡f¥g£lf«Ãiait¤Jbk‹ikahf¥

g‰WkhW bghU¤jnt©L«. KGikahf¤ bjçÍ« òç¡nfhš msitÍ« (P.S.R.),jiy¡nfhèš,òç¡nfhšm¢nrhLbghUªJ«msitÍ« (H.S.C.) fhznt©L«.

f«Ãæ‹é£l«=P.S.R. + (H.S.C. x L.C.) ± ZC.ÏJnghšf«Ãæ‹gyÏl§fë‹

ÂUFmséia¥bghU¤ÂgymsÅLfŸbrŒJm£ltizæšF¿¡fnt©L«.

Ït‰¿‹ruhrçf«Ãæ‹é£l«(d)MF«.ÏšghÂ(d / 2)f«Ãæ‹Mu«MF«.

fh£Á¥gÂÎfŸ:-

Û¢Á‰wsÎ=0.01mm Rê¥ÃiH= Rê¤ÂU¤j«=

t.

v©.

òç¡nfhš

msÎ(P.S.R) ä.Û.

jiy¡nfhš

x‹¿¥ò(H.S.C)

jiy¡nfhš

msÎä.Û

H.S.C.xL.C.ä.Û.

bkh¤jmsÎ

P.S.R. + (H.S.C. x L.C.) ± ZC ä.Û.

ruhrçé£l«

f«Ãæ‹Mu«r = d / 2 ä.Û.

KoÎ:

bfhL¡f¥g£LŸsf«Ãæ‹Mu«r =________ ä.Û.

m¿é

aš

330

14.f«Ã¢RUë‹ä‹jilfhzš

neh¡f«:

bfhL¡f¥g£LŸsf«Ã¢RUë‹ä‹jilfhzš.

njitahdfUéfŸ:

f«Ã,ä‹Ïa¡Féir_y«(Battery eliminator),nthš£Û£l®,m«Û£l®,Ïiz¥ò

f«ÃfŸ,ä‹jilkh‰¿.

N¤Âu«

f«Ãæ‹ä‹jilR = V / I

V-f«Ãæ‹KidfS¡»ilnaä‹dG¤jntWghL

I-f«ÃæšghÍ«ä‹ndh£l«

brŒKiw:

gl¤Âšfh£l¥g£LŸsthWä‹jilfhznt©oaf«Ã,ä‹kh‰¿,ä‹Ïa¡F

éir_y«m«Û£l®Ït‰iwbjhluhfÏiz¤Jnthš£Û£liug¡fÏiz¥Ãš

Ïiz¤Jä‹R‰¿idcUth¡fΫ.

KjèšR‰¿šF¿¥Ã£lä‹ndh£l«ghÍkhWä‹jilkh‰¿ia¢rçbrŒaΫ.

m«Û£l® (I) nthš£ Û£l® (V) msÎfis m£ltizæš F¿¤J¡ bfhŸsΫ.

Ëä‹jilkh‰¿iakh‰¿aik¤Jx›bthUKiwÍ«m«Û£l®, nthš£ Û£l®

msÎfism£ltiz¥gL¤jΫ.ËV / I kÂ¥ò¡f©LruhrçfhzΫ.ruhrç

kÂ¥òbfhL¡f¥g£lf«Ãæ‹ä‹jil(R)-‹kÂ¥ig¡bfhL¡F«.

t. v©.m«Û£l®mséL

I (M«Ãa®)

nthš£Û£l®msÅL

V(nthš£)R = V / I (X«)

1.

2.

3.

ruhrçä‹jil

nrhjidv©:14 njÂ:

Ïa‰Ãaš

Bt - ä‹Ïa¡Féir_y«

K - rhé

Rh - ä‹jilkh‰¿

A - m«Û£l®

V - nthš£Û£l®

KoÎ:bfhL¡f¥g£lf«Ã¢RUë‹ä‹jil=__________X«

331

brŒK

iw

nrhjidv©:15 njÂ:

Ïa‰Ãaš

15.fhªj¥òy¥gl«tiujš

neh¡f«:

fhªj¤JUtjs¤Âšr£lfhªj¤Â‹tlJUt«òéæ‹tl¡Fneh¡»cŸsnghJ

fhªj¥òy¥gl«tiujš.

njitahdfUéfŸ:

tiugyif,FäœCÁfŸ,Á¿afhªjCÁ¥bg£o,btŸis¤jhŸ,r£lfhªj«.

brŒKiw:

btŸis¤ jhŸ x‹W tiugyifæ‹ ÛJ bghU¤j¥gl nt©L«. (fhªj¤

j‹ikÍila bghUŸfŸ mU»š ÏU¡f¡ TlhJ) ÁW fhªj CÁia, jhë‹

xUKidæšit¤JgyifiaRH‰¿jhë‹éë«ò«fhªjCÁÍ«Ïizahf

ÏU¡FkhWbrŒant©L«.(nrhjidKoÍ«tiuϪãiykhw¡TlhJ)

jhë‹ika¤ÂšfhªjCÁiait¤Jmj‹ÏUKidfis¡F¿¤J¡bfhŸs

nt©L«. tlKid¥ òŸëæš Û©L« fhªjCÁiait¤JK‹ ngh‹nwÏU

Kidfis¡ F¿¡f nt©L«. Ï¥òŸëfis Ïiz¤jhš ne®nfhL cUthF«.

ϤÂirnafhªj¤JUtjs«(m)òéfhªj¥òy¤Â‹»il¤js¡TwhF«(Bh)

jhë‹ xU Kidæš Âirfis¡ F¿¤J¡ bfhŸs nt©L« (NEWS). jhë‹

ika¤Âšnfh£o‹ÛJr£lfhªj¤ijmj‹tlJUt«òéæ‹tl¡Fneh¡»

ÏU¡FkhW it¡f nt©L«. fhªj¤ij R‰¿Y« nfho£L ãiyia¡ F¿¤J¡

bfhŸsnt©L«.tlJUt¤Â‹mU»šfhªjCÁ¥bg£oiait¤J,CÁæ‹

Âiria¡ F¿¡f nt©L«. bj‹ JUt¤Âš br‹W KoÍ« tiu fhªj CÁ¥

bg£oiaef®¤ÂgyòŸëfŸF¿¡f¥g£Lmt‰iwÏiz¤jhšfhªj¥òy¡nfhL

»il¡F«. fhªjCÁ¥ bg£oiaÁ¿J kh‰¿it¤J Û©L«, Û©L« nfhLfŸ

tiuayh«.tisnfhLfŸfhªj¤Â‹fhªj¥òy¤ijÍ«,m«ò¡F¿fŸfhªj¥òy¤

ÂiriaÍ«F¿¡»‹wd.

KoÎ:

r£lfhªj¤Â‹ tlJUt« òéfhªj JUtjs¤Âš tl¡F neh¡» ÏU¡F«nghJ

fhªj¥òy¥gl«tiua¥g£lJ.tiuªjfhªjòy¥gl«Ï§FÏiz¡f¥g£LŸsJ.

m¿é

aš

332

nrhjidv©:16 njÂ:

Ïa‰Ãaš

16.Féby‹Á‹Féa¤öu«

neh¡f«:

bfhL¡f¥g£lFéby‹Á‹Féa¤öu¤ÂidbjhiybghUŸKiwæšfhzš.

njitahdfUéfŸ:

Féby‹R,by‹R-jh§»,Âiuk‰W«msÎnfhš.

N¤Âu«: f1+f2+f3

by‹Á‹Féa¤öu«f = ---------------

3

f1, f2, f3 gšntWbghUŸfisneh¡»by‹irit¤Jbgw¥g£lFéa¤öu§fŸ.

brŒKiw:

i) bjhiybghUŸKiw:

bfhL¡f¥g£l Féby‹ir jh§»æš bghU¤Â btFbjhiyéš ÏU¡F«

bghUis(ku«,ä‹f«Ã,f£ol«)neh¡»it¡fnt©L«.by‹Á‹kWòw«Âiuæid

it¤JK‹D«Ã‹D« efh¤Â, jiyÑHhd, bjëthdëg¤ij¡fhznt©L«.

by‹Á‰F« Âiu¡F« cŸs bjhiyéid ms¡f nt©L«. mJnt by‹Á‹

Féa¤öu«(f)MF«.

t. v©. bghUŸ by‹R¡F« Âiu¡F« Ïil¥g£l

bjhiyÎ(f) cm.1. ku«

2. ä‹f«g«

3. f£ol«

ruhrçFéa¤öu«(f)

KoÎ:

bfhL¡f¥g£lFéby‹Á‹Féa¤öu«=______________ br.Û

f

Ïiz¡f®fŸ

ëg« by‹°