و 24-11، صفحة92 تابستان،2، شمارة نهممحيط شناسي، سال سي

و منظر ت باستانيهاي محوطهارزيابي محيط كيد بر رويكردأبا

)تنگ چوگان-بيشاپورةمنطق:مورديةمطالع(:بصريزيبايي شناسي

2هما ايراني بهبهاني،1*پيمان گلچين

و بلوچستان گروه مهندسي فضاي سبز گاه تهران، عضو هيئت علميكارشناس ارشد مهندسي طراحي محيط زيست دانش-1 دانشگاه سيستان

hirani@ut.ac.ir دانشيار گروه مهندسي طراحي محيط زيست دانشكده محيط زيست، دانشگاه تهران-223/11/90:يرشپذتاريخ26/2/90:تاريخ دريافت

چكيدهو مشخص كردن شاخص و منظر، تعيين را امروزه هدف از ارزيابي كيفيات بصري محيط و معيارهايي است كه از طريق آنها بتوان مناظر ها

و يا بازسازي كرد مي. حفاظت، احياء و ساير مناظر در واقع از اين طريق و توان مناظري كه از لحاظ زيبايي مناسب هستند را حفظ را ترميمو شايد مهم.دكراحياء و عناصر سازنده منظر از اجزاي لاينفك و خصوصيات بصري مي باستاني مناظرترين جزء توجه به كيفيات و به شمار آيد

ت و ميأامروزه تحقيقات و نتا پذيرد تا با شيوه ليفات متعددي در اين زمينه صورت يج آن در طراحي اي روشمند به امر ارزيابي منظر پرداخته شودو منظر در اين تحقيق، ارزيابي.مناظري با كيفيات بصري بهتر مورد استفاده قرار گيرد باستاني بيشاپور از طريق منطقهكيفيات بصري محيط

و با بهرهيزيباي رويكرد و فيزيكي، بيولوژيكي(تمام متغيرهاي ذكر شده. گيري از روش چك ليست صورت پذيرفته است شناسي صوريهر) انساني و امتيازدهي4 به صورت جداگانه در و ارزيابي در)-3تا+3از( عددي پهنه مورد بررسي و نتايج حاصل از اين بررسي قرار گرفته

و اجزا امتيازات سپس ميانگين. اي مطرح مي شوند جداول جداگانه و آنها در هر پهنهةتشكيل دهنديهر يك از عوامل محيطي به دست آمدهميهان ميانگيناي و ضعفةاين نمودارها نشان دهند. شوند روي نمودار برده اين مطلب هستند كه كداميك از متغيرها در هر پهنه دچار مشكل

و نياز به اصلاح دارند مي. بوده و تقويت منظر هر پهنه يكسري راهكارها اعمال كرد بر اساس اين موضوع در انتها،.توان به منظور بهبودو مهمكرها به منظور مشخص براي هر يك از پهنه هاييپيشنهادو رهاراهكا و يا عوامل نيازمند دن ميزان دخالت براي طراحي تر از آن، عامل

و يا تقويت و منظر اين محوطه برايتغيير مي ارتقاي كيفيات بصري محيط .شوند ارائه

كليد واژهارز، زيبايي شناختي منظر و منظر، زيبايي شناسي صوري، روش چك ليست،رويكرد،يبصرتيفيكيابيادراك محيط

سرآغازكنـد، سـازنده آن سـرزمين را بـازگو مـيي، اجـزا امروزه منظر

و اجزا دريعناصر در كنار هم نقش اساسـي و ي كه هر كدام بتنهاييو شكل در ساخت و و به تبع آن منظـر طبيعـي گيري محيط طبيعي

د پايان بر عهده دارنـد منظر انسان ساخت را هنگـامي.ر يك منطقهه ميكه و فرهنگ مردمان با زمان در سـازد آميزد، تمـدني را مـي نر

به كه با گذر و منحصر تر ميفردهر ثانيه ناب شود، تا آنجايي كـهتردر نهايت در كل جهان متمايز شده و در يك كشور، سپس يك قاره

آنچه.)1388ن، گلچي( شودو به عنوان يك اثر جهاني محسوب ميدر چند ده از اهميت ويژهةكه اي برخوردار شده اسـت، ارتبـاط اخير

ازامنظر با ساكن و چـه و يـا فيزيكـي نش چه به صورت بيولـوژيكي

و رفتاري در اين ). Daniel & Vining, 1983( استلحاظ ادراكياز اهميـت خاصـي و رابطـه آن بـا ادراك افـراد ميان، موضوع منظر

. Laurie, 1975(ر است برخوردا از) اگر چه ارتباط انسان با محيطازشو طريق حواس گوناگون برقرار مي از80د ليكن بيش درصد آن

و ادراك آن توسـط. شـود ديدن ايجاد مي بنـابراين مشـاهده منـاظرو تعيــين از محــيط و شــناخت وي در ادراك انســان نقــش مهمــي

و عــــدم مطلوبيــــت آن دارد ;Bell, 2004( مطلوبيــــت

Porteous,1996 .(از ارزيابي كيفيات بصري محـيط1امروزه هدفو مشخص كردن شـاخص باستانيهايو منظر محوطه و، تعيين هـا

و يـا از طريق آنها بتوان مناظر را حفاظت، احياء معيارهايي است كهمي. بازسازي كرد از اين طريق از لحـاظدر واقع توان منـاظري كـه

Peiman_gqi@yahoo.com 09126947585:تلفن: ويسنده مسئولن

2مجله محيط شناسي شماره 12

و احيـاء زيبايي مناسب و ساير مناظر را تـرميم د كـر هستند را حفظ)Kane, 1981(.و منظـر ةبـر پايـ در زمينه ارزيابي كيفيات محـيط

از تا كنون افراد متعددي فعاليت داشته زيبايي شناسي صوري اند كـهو تومرويـك بـر روي منـاطق توان به مطالعات جمله مي جيكبسـن

زوب) Jacobsen & Tommervik, 2009( ساحلي اسكانديناوي ، ,.Zube, et al( كشـاورزي-بر روي منـاطق روسـتاييو همكاران

,Gehring(، گهرينگ بـر روي منظـر فرهنگـي سـوئيس) 1974

در ارتباط با ويژگي) 2006 و ايكار هـاي ملـي هاي منظـر پـارك يو)Yu, 1995;Acar, et al., 2006 (با در ارتباط و همكاران ، موك

من ويژگـي در) Moke, et al., 2005(ظـر خيابـاني هـاي ، بولـوت Bulut & Yilmaz, 2007(هاي منظر كوهسـتاني ارتباط با ويژگي

در ارتبـاط بـا ويژگـي) و همكـاران هـاي منظـر كشـاورزيو آريزا)Arriaza, et al., 2004 (بر اين.دكراشاره فاسـتر، رايـب،، افزون

و هام ــاران و همك ــرگن ــپارد، ب ــا ش و همك ــت ــا ي ــاط ب در ارتب ران ,Ribe,1994; Sheppard & Bergen( جنگليهاي منظر ويژگي

et al.,1990;Hammitt, et al.,1994 (،ــژوهش ــز پ ــاي ني ه.اند انجام داده چشمگيري

و مناظر آنهـا بـه علـت آنكـه اطلاعـات2هاي باستاني محوطهو نحو در مورد گذشتگان ر زندگي آنها در اختيار بشريت قـراةزيادي

از اهميت ويژه مي و در تمامي نقـاط جهـان دهند، اي برخوردار استو بوم مرز و گوياي تاريخ گذشتگان يك ايـن.ندهستمدارك مستند

و مناظر، همچون مكان محوطه هايي با اهميت فرهنگـي، زنـدگي هااز پيوند مردم را غني مي و الهام بخشي را كنند، غالباً احساس عميقو چشم و تجربه با اجتماع مي انداز، با گذشته . آورند هاي زنده، فراهم

و مكان اند كه به عنوان نمودهاي ها اسنادي تاريخي اين مناظرو مكـان. اند محسوس هويت واجد اهميت هـايي بـا اهميـت منـاظر

و دربـار فرهنگي تنوع جوامـع را مـنعكس مـي وةكننـد، گذشـتگاندر واقع ميـراث فرهنگشان توضيح مي و را دهد فرهنگـي آن كشـور

). O’Hare,1997(دهند تشكيل ميو منظر محوطهةدر زمين هـاي باسـتاني، ارزيابي بصري محيط

و تا كنـون بيشـتر و اندكي صورت گرفته و مطالعات ناچيز تحقيقاتبر روي ايـن محوط ـ هـا در زمينـه باسـتانهتحقيقات صورت گرفته

و منظر ايـنو تا كنون اطلاعات كمي در زمي شناسي بوده نه محيطاز جمله كارهاي صـورت گرفتـه بـر روي. ها در دست است محوطه

و منظر محوطه توان به مطالعـات كـالتنبورنمي باستانيهاي محيط & Kaltenborn(هاي منظر ميـراث فرهنگـي در ارتباط با ويژگي

Bjerke, 2002 (در ارتباط با تعيين حريم منظر فرهنگي و بهبهاني.دكراشاره) 1388بهبهاني،( اپور شهر بيش

در اطراف و سازها منطقهبا توجه به گسترش روزافزون ساختدر نظـر گـرفتن ايـن و همچنين بـا و تنگ چوگان باستاني بيشاپور

در يك موقعيت جغرافيايي مناسـب اين محوطه باستانيموضوع كه وو است واقع شده ر اكولـوژيكي بسـيااز لحاظ تنوع پوشش گيـاهي

از طرف ديگر، داراي چشم استغني و بسيار زيباييو اندازهاي بازوةاست، به عنوان نمون و تحقيق قـرار گرفـت موردي مورد مطالعه

بر آن شد ط سعي از و با بهرهتا از ريق زيبايي شناسي بصري گيـريو منظـور بـههابه طرح يكسري پيشنهاد3روش چك ليست توسـعه

و همچنـين كيفيت بصري محيطيارتقا و منظر سايت مورد مطالعهاز لحاظ بصـري داراي ويژگـي و شناسايي مناظري كه هـاي خـاص

. بارزي هستند، پرداخته شود مباني نظري تحقيق

و منظر، و از به منظور ارزيابي كيفيات بصري محيط رويكردهاو وينينـگ. استفاده مي شودهاي مختلفي تكنيك (از ديدگاه دانيالو منظر وجود داردپن) 1983 ج رويكرد اصلي به منظور ارزيابي محيط

،5)صـوري(، زيبـايي شـناختي رسـمي4كه شامل رويكرد اكولوژيكي. اسـت)تجربـي(8و پديـده شناسـي7، روانشناسـي6فيزيكي-روان

و زوب روشهاي ارزيابي را به چهار الگو اصـلي) 1987( متعاقباً پيت) پديــده شناســي(و تجربــي فيزيكــي، شــناختي-، روان9اي حرفــه

در ايـن ميـان دو رويكـرد روان دسته و-بندي كردنـد كـه فيزيكـي & Pitt( در زمينه ارزيابي منظر بسيار پركاربردتر هسـتند 10شناخت

Zube,1987; Taylor, et al., 1990.( ــدگاه ــرانساز دي و ف ــز ــلي)1980( بريگ ــرد اص دو رويك از

و منظـر اسـتفاده منظوربه 12و غير مستقيم 11مستقيم ارزيابي محيط،در مـورد منظـر 13شود كه در رويكرد مستقيم، ترجيحات مردمي مي

و بررسـي قـرار مي ;Arthur, et al.,1977( گيـردچمـورد مطالعـه

Briggs & France,1980; (در رويكرد غير مسـتقيم ،در حالي كهبر پايـه بررسـي توصـيفي اجـزاي تشـكيل دهنـده منظـر و ارزيابي

). Linton, 1968( خصوصيات آن صورت مي گيردو كناس همچنين ةاين روشها را به پـنج دسـت)2001( گارسا

و ارزيـابي مدل مستقيم، غير مستقيم، ترجيحـات مردمـي، تركيبـيو همكـاران. اند اقتصادي تقسيم كرده لازم به ذكر اسـت كـه آرتـور

)Arthur, et al.,1977 (تنيــز دو رويكــرد و از رجيحــات مردمــيمي توصيفي و منظر استفاده .كنند در جهت ارزيابي محيط

و منظر محوطه 13 ...هاي باستاني با تأكيد بر رويكرد ارزيابي محيط

،و همچنين موضـوع پـژوهش با توجه به ديدگاههاي ذكر شدهو وينينگ و همچنين رويكرد زيبايي شناسـي صـوري ديدگاه دانيال

.شده است مورد استفاده قرار گرفتهدر اين تحقيق) رسمي(و روش بررسي مواد

از مطالعـه، روش پـژوهش و بررســيدر ايـن تحقيــق تلفيقـيو عكـس ها، اسنادها، نقشه كتاب تحليل و برداشـت ها هـاي هـوايي

.ميداني استاز محوطــه، اطلاعــات مــورد نيــاز جهــت در برداشــت ميــدانيو كيفيت پوشش گياهي، و تعيين شاخص هاي بصري، نوع توصيف

و چگونگي توسعه روستاهاي منطقه، كيفيت آثار وضعيت همجواريو چشم اندازهاي فرهنگي موجـود، و مناظر و بقاياي باستاني و ابنيه

و مشخصه جاذبه جمـع آوري هاي بصري آنهـا، هاي طبيعي پيرامون.شده است

و عناصـر سـازند در اين تحقيق، ابتدا لايـه ةمنطق ـمنظـرةهـاو تنگ چوگـان از طريـق برداشـت و باستاني بيشاپور هـاي ميـداني

شنمطالعه از محل، از اسايي شـده تصاوير به دست آمده و پـس انـدو موقعيت سايت، ويژگيشناخت پيش هاي عمومي سايت مشتمل ينه

و عوامـــل انســـاني بـــر عوامـــل فيزيكـــي، عوامـــل بيولـــوژيكي. مورد مطالعه قرار گرفت) فرهنگي/اجتماعي(

هر بخش موارد زير بررسي شده است :در، هيـدرولوژي، زمـين شناسـي، شامل اقلـيمكه عوامل فيزيكي-

و شكل زمين .استخاك شناسي، موقعيتكه- و جانوري عوامل بيولوژيكي .استشامل پوشش گياهيكهعوام- ،شاملل انساني و عناصر انسان ساخت كاربري زمين

، بهبهـاني، 1388گلچـين،( اسـت فرهنگـي-عناصر تاريخي1388(.

از باسـتاني- ريخيتـا منطقـه پهنه بنـدي ايـندر مرحله بعد،و نقشه وضع موجود منطقـهدر نظر گرفتن عكس طريق هاي هوايي

و فعاليت هـاو براساس جمع بندي مطالعات حاصل از مطالعه فضاهاو آنـاليز بصـري مشـاهدات در(از لحاظ كاركردي از طريـق حضـور

و برداشــت و ميــداني ســايت از) هــاي بصــري و همچنــين اســتفادهآ و اطلاعات به دست مده حاصل از تحليـل لايـه طبيعـي، تـاريخي

و بخـش از لحـاظ فرهنگي صورت گرفـت مورفولـوژي، هـايي كـهو مراكـز اسـكاني، پوشش گيـاهي، كـاربري، خـاك، آثـار باسـتاني

و فعاليت و فضاها هاي بيشـتري ها، مشابهت تاريخي، كيفيات بصري

و بدين نحو كـل منطقـه با يكديگر داشتند در يك پهنه قرار گرفتندشد4به .پهنه دسته بندي

باستاني منطقهو منظر كيفيات بصري محيطو ارزيابي بررسياز طريق زيباي شناسي چك بصريبيشاپور از روش و با بهره گيري

.ليست صورت پذيرفته استيي زيبايي شناسي صوري يا بصري يكي از متـداولترين روشـها

و ارزيابي به منظور است كه مياستفادهوردممنظر محيط . گيرد قراراز ايـن روش اسـتفاده تكنيك هايي كـه بـه منظـور ارزيـابي منظـر

و تحليـل تصـويري اسـت مي شوند شـامل چـك ليسـت، مـاتريس)Kronert et al, 2001 (كه در اين ميان با توجه به ايـن موضـوع

در روش و دقيق، تحليلچك ليستكه گيـرد،تر صورت مـي ها بهتر.شده استاستفادهاز اين روش

و انسـاني(تمام متغيرهاي ذكر شده بـه) فيزيكـي، بيولـوژيكيو امتيـازدهي و ارزيـابي در هر پهنـه مـورد بررسـي صورت جداگانه

در)-3تا+3از( عددي از ايـن بررسـي و نتـايج حاصـل قرار گرفتهمي جداول جداگانه هر يك از عوامل. شوند اي مطرح سپس ميانگينو اجز و اينيامحيطي تشكيل دهنده آنها در هر پهنه به دست آمده

مي ميانگين .شوند ها به روي نمودار بردهازةاين نمودارها نشان دهند اين مطلب هسـتند كـه كـداميك

و نيـاز بـه اصـلاح و ضعف بـوده هر پهنه دچار مشكل در و متغيرهامي. دارند تقويت تقتوان به منظوربر اساس اين موضوع و ويت بهبود

هر پهنه راهكارهايي كردمنظر .اعمالاز پهنـه هـا بـه منظـور راهكارهاي پيشنهادي بـراي هـر يـك

و مهمكرمشخص و دن ميزان دخالت براي طراحي از آن، عامـل ترو يـا تقويـت ارتقـاي كيفيـات بصـري بـراي يا عوامل نيازمند تغيير

و منظر اين .ندهست، باستاني-تاريخي منطقهمحيطو منطقه چوگانتنگ بيشاپور

و تاريخچه جغرافيايي موقعيت

و تنگه چوگان منطقه بـا موقعيـت جغرافيـايي باستاني بيشاپور)344629N(و)123451E(ــوب120در ــومتري جنـ كيلـ

و ايـن. غرب شهرستان كازرون واقع شده استكيلومتري23شيرازدر موقعيت جغرافيـايي منطقه از لحـاظ به علت قرار گرفتن مناسـب

و نظامي بسيار مناسب بوده است از شمال توسط منطقهاين. تدافعيو دوان رودخانه شاپور، از غـرب توسـط از شرق توسط كـوه شـاپور ،

از جنوب و منطقه. احاطه شده است توسط خندق روستاي اسلام آباد6و عـرض86اي بـه نـام شـاپور بـه طـولبر روي جلگـه بيشاپور

2مجله محيط شناسي شماره 14

و كيلومتر بنا و دوان شده است كه از يك طرف به كوههـاي شـاپوريايـن جلگـه داراي خـاك.از طرف ديگر به دشت متصل شده است

آب لخيز اسـت حاص كـه ايـن حاصـلخيزي خـاك مـديون فراوانـيدر آن جريـان دارد خانهرود شـكل()1373مظفريـان،( اي اسـت كـه

.)1ةشمارر باستان كه يكي باستاني در كنار جاده شاهي روزگاةمنطقاين

ايـن راه. ترين راههاي ارتباطي كشور بوده احداث شده اسـت از مهمو اسـتخر را بـه شـهر باسـتاني در زمان هخامنشيان تخت جمشـيد

و بيشاپور را به تيسفون مقر در عصر ساساني شهر فيروزآباد و شوشاز بيشاپور راهي هـم بـه كرانـه امپراطوران ساساني وصل مي و كرد

ف ميخليج عواملي،به طور كلي.)Pechere,1973( يافت ارس امتدادبيشـاپور در طـول باسـتاني منطقـه را كه سبب اهميت بخشيدن به

، موقعيـت جغرافيـاي مناسـب منطقـه، تـوانه است را مـي تاريخ شددر دنياي قديم به عنوان يك چهار راه تجاري موقعيت اقتصادي آن

.دانستو جنبه نظامي آن

و تنگةموقعيت جغرافيايي منطق:)1(ةشكل شمار و عكسةباستاني بيشاپور ) Google earth,2009:خذأم( هاي هوايي آن منطقه چوگان

N

و منظر محوطه 15 ...هاي باستاني با تأكيد بر رويكرد ارزيابي محيط

و شـرايط منطقه باستاني بيشاپور به علت ساختار طبيعي خاصو و قــرار گــرفتن بــر روي جلگــه شــاپور زيســت محيطــي مناســب

و همچنـين جريـان داشـتن رودخانـه شـاپور در آن، حاصلخيزي آندر دوره هـاي همواره به عنـوان مكـاني مناسـب در جهـت زيسـتن

.)1370كياني،(مختلف تاريخي مطرح بوده است و تنگه چوگان منطقهمنظر بيشاپور

، مشاهده هـم زمـان چنـد منطقههاي مهم منظر ايناز ويژگي منطقـه باسـتاني داز هـاي چشـم انـ كـه ويژگـي استمنظر متفاوت

در نوع خود بي نظير كرده است در. بيشاپور را ايـن مجموعـه چنـانبروز در كنار هم مفهوم واقعي خود را هم آميخته شده است كه تنها

مـورد مطالعـه،ةمنظر اصلي منطقةهاي شكل دهند بخش. دهند ميو دوان، باغ هـاي آثار باستاني بيشاپور، تنگ چوگان، كوههاي شـاپور

و زمـين طراف محوطه، زمينا هـاي هاي كشاورزي، رودخانه شـاپور.ندهستمرتعي

در ارتباط بـا منظـر بيشـاپور حـس اولين نكته هر بيننده اي كهو مي در بيشتر نقـاط،. طبيعي آن است بستركند، گستردگي افق ديد

تكيـه بـر تـداوم. هاي دور نيز برقرار است دسترسي بصري تا فاصلهو اجزايي مي بصري از مهـم كه اين حس توالي را تقويت تـرين كنند

د، چـرا كـه كـر اصولي هستند كه هويـت بصـري را حفـظ خواهنـد آيـد، ديـد ترين دخالت ناموزون، به شكل مانع بصري در مـي كوچك

زد اصلي را مخدوش مي بر هم خواهد و حالت طبيعي منطقه را .كند

پهنه بندي5000:1 وضع موجود نقشهو هوايي هاي عكس گرفتندر نظر با

و از مطالعـه فضـاها و براساس جمع بندي مطالعـات حاصـل منطقهو آنـاليز بصـري مشـاهد فعاليت از لحاظ كاركردي از طريـق( هـاهها

و برداشـت در سـايت و ميـداني حضـور و همچنــين) هـاي بصـرياز تحليـل لايـه طبيعـي، از اطلاعات به دست آمده حاصـل استفاده

و فر از لحـاظ هنگي، بخشتاريخي مورفولـوژي، پوشـش هايي كـهو مراكـز اسـكاني، تـاريخي، گياهي، كاربري، خـاك، آثـار باسـتاني

و فعاليـت و فضـاها هـاي بيشـتري بـا هـا، مشـابهت كيفيات بصريدر يك پهنـه قـرار گرفتنـد كـهو بـا توجـه بـه ايـن يكديگر داشتند

و غالب مهم ع ترين تثر در ميان عواملؤم املوترين ثيرگـذارأمذكورع بندي در پهنه و كاربريي همچوناملومنطقه، و مشـابهت فضـاهاآن بنابرايناست،ها فعاليت هر پهنه با توجه بـه كـاربري غالـب نام

:پهنه4و بدين نحو كل منطقه به نامگذاري شده است كوهستاني،-الف

تاريخي،-بوهاباغ-ج و روستاهام زمين-د و شدراتع هاي كشاورزي . دسته بندي

در منظر نمـي بايد توجه داشت كه براي پهنه تـوان هاي موجودو ايـن مرزهـا و مرز كاملاٌ مشخصي روي نقشه مشـخص كـرد حد

و حدودي .3و2ةشكل شمار( ند هستفرضي (

و تنگةاز منطق 1:5000عكس هوايي:)2(ةشكل شمار وةباستاني بيشاپور آنپ چوگان Google Earth,2009): عكسخذأم( هنه بندي

4پهنه

2پهنه

1پهنه

3پهنه

N

2مجله محيط شناسي شماره 16

)1390ن،امولف( باستاني بيشاپورةهاي مطالعاتي حاصل از برداشت ميداني از منطق تصاوير منظر هر يك از پهنه:)3(ةشكل شمار

كوهستاني:1ةپهن

در شـمال شـرق،كه استمطالعاتيةترين پهن وسيعاين پهنهو جنوب شرقي محدود سمت راست مسير قديم(د مطالعه مورةشرق

و.واقـع شـده اسـت) اهواز-شيراز–كازرون از روسـتاي شـيخيو تا روستاي سـيد حسـن و داراي حاجي آباد شروع شده ادامـه دارد

از زيبا ايكي اين پهنه ارتباط تنگـاتنگي.ستترين مناظر اين منطقهثريؤار م ـنقش بسـي پور دارد كه همواره در طول تاريخشا رودخانه با

و همچنين شكل و ماندگاري اين پهنه و توسعدر بقاء منظـرةگيريبـ.آن داشته است در منظر اين پهنه بيشـترين توجـه را خـودهآنچه

در آن جاذبهتنگ چوگانةكند، محوط جلب مي هاي طبيعي است كهايـن پهنـه بـه علـت.و تاريخي به صورت تلفيق با هم وجود دارنـد

در آن بـه نـام حضور كوههاي دوا و تنگ چوگـان پهنـه«ن، شاپورمي»كوهستاني از محدود. شود ناميده مورد مطالعه بـهةاين قسمت

هـاي مشـتركي از لحـاظ پوشـش گيـاهي، كه داراي ويژگي علت آنو كيفيات بصري ، بـه اسـت مورفولوژي، كاربري، خاك، آثار باستاني

معيـاري كـه تـرين مهـم. عنوان يك پهنه در نظر گرفته شده اسـتاز ساير پهنـه و سبب جدايي اين پهنه هـا شـده اسـت، مورفولـوژي

د .استر اين پهنه ساختار زمين

و منظر محوطه 17 ...هاي باستاني با تأكيد بر رويكرد ارزيابي محيط

تاريخي:2ةپهن

ميةترين پهن از لحاظ وسعت، كوچك . شـود مطالعاتي محسوبدر سمت چپ مسير قديمي كازرون اهواز وجـود-شيراز–اين پهنه

و به علت تمركز جاذبه ب دارد ويژه شهر تاريخي بيشاپور هاي باستانيمي» پهنه تاريخي« هـاي هاي اين پهنه بيشتر مـرزمرز. شود ناميده

.استشهر بيشاپور از سـمت ديگـر بـهةاين پهنه ازيك سمت به پهن كوهسـتاني،

دو طرف ديگر به پهنةپهن و از و مراتع و روسـتاهاهاباغةكشاورزياز يك طرف به رودخانه مرتبط مي از نتيجـهدر،شودو داراي يكـي

و چشم اندازهاي اين منطقه معيارهاي متنـوعي. استبهترين مناظرو كيفيات بصري همچون مورفولوژي، پوشش گياهي، خاك، كاربري

م در به وجود آمدن اين پهنه دارند ولي مهمؤنقش ترين معياري ثريها شـده اسـت، كه سبب متمايز كردن اين پهنه نسبت به ديگر پهنه

در اين پهنـه كـه در واقـع همـان شـهر شماربي باستاني آثار موجود.باشد بيشاپور است، مي

و روستاهاهاباغ:3ةپهن

از پهن مطالعـاتيةتـرين پهنـ بـه عنـوان وسـيع1ةشـمارةبعدشـ.دشو محسوب مي و در شمال، جنوب، شمال غـرب رق اين پهنه

در سمت راست مسير قديمي كـازرونةمحدود و شـيراز–مطالعاتيو بــا پهنــهو اهــواز واقــع شــده اســت- هــاي تــاريخي، كوهســتاني

و هـا اين پهنه به علـت قـرار گـرفتن باغ.ردكشاورزي همجواري داو روستاهاي مختلفي همچون پنج محله، چمران، عموئي، سيد حسن

و ناميـده مـي»و روسـتاهاهاباغةپهن«كشكوئي در آن داراي شـوداز زيباترين مناظر اين داراي تعـدادي همچنـين. اسـت منطقـه يكي

و هـا كـه تعـداد باغ ولي به علـت ايـن استهاي كشاورزي نيز زميناز زمين ها، اين پهنه، پهنه باغاستهاي كشاورزي بيشتر وسعت آنها

. شود ناميده ميترين معيارهايي كه سبب متمايز كردن اين پهنه نسبت بـه مهمگ ها مـي ساير پهنه يـاهي، مراكـز اسـكاني شـود، كـاربري، پوشـش

.ندهستكيفيات بصريو) تجمعي(و مراتع زمين:4ةپهن هاي كشاورزي

2ةمطالعـاتي شـمارةاز لحـاظ وسـعت كمـي از پهن ـاين پهنهوتر وسيع و جنوب غربي محدود است مورد مطالعـهةدر سمت غرب

و با پهن تـراز پايين.و روستاها همجواري داردهاباغةواقع شده استو تا قسمت هـاي مرتعـي دشـت شـاپوراز روستاي اسلام آباد شروع

ذكر است كه اين پهنه نيز داراي تعدادي بـاغ نيـز شايان. ادامه دارد

از ولي به علت اين است و مرتعـي ايـن پهنـه كه اراضي كشـاورزيپهنه« بيشتر است، اين پهنه به عنوانهالحاظ وسعت نسبت به باغ

و زمـين تــرين مهـم. ناميــده شـده اســت» مرتعـي هـاي كشــاورزيهـا معيارهايي كه سبب متمايز كردن اين پهنه نسبت به سـاير پهنـه

و كيفيات بصري مي .ندهستشود، كاربري، پوشش گياهي نتايج تحقيق

پس از انجام مطالعات لازم، تمام متغيرهاي ذكـر شـده اعـم ازدر هـر و انساني به صورت جداگانه پهنـه چهـار فيزيكي، بيولوژيكي

و امتيازدهي و ارزيابي قرار گرفتـه)-3تا+3از( عددي مورد بررسي)1ةشـمار جـدول(ايو سپس نتايج اين بررسي در جداول جداگانه

در اينجا پهن . به عنوان نمونه آمده است1ةشمارةآمده است كهاز عوامـل محيطـي هر يك از و(سپس فيزيكـي، بيولـوژيكي

آنهـا در هـر پهنـه ميـانگين وزنـيةتشكيل دهنديو اجزا) انسانيروي نمـودار هـاو ايـن ميـانگين)2ةشـمار جـدول(شود گرفته مي

).11تا2ةنمودار شمار(د رون ميدركه هستنداين نمودارها گوياي اين امر از متغيرهـا كداميك

و نياز به اصلاح دارند و ضعف بوده بر اسـاس.هر پهنه دچار مشكلمياين موض و تقويـت منظـر هـر پهنـه وع توان بـه منظـور بهبـودراراهكارها بـا دارا بـودن1ةشماردر اين ميان، پهنه. اعمال كرد يي

و بالاترين ميانگين امتياز نسبت به ساير پهنه ها بـه عنـوان بهتـرينو منظر4ةشمارةپهن پهنـه به عنوان بدتريناز لحاظ كيفيت محيط

.ندانتخاب شدو منظـر بـهاز لحاظ كيفيت نيز3و2شمارة هاي پهنه محـيطدر .)1ةنمودار شمار( بعدي قرار گرفتند هاي الويتترتيب

در:)1(ة نمودار شمار ميانگين ارزش كسب شده توسط هر پهنه

) 1390ن،الفؤم( سايت مطالعاتي

12

4

08

1

2مجله محيط شناسي شماره 18

م ويژگي:)2(و)1(ةشمار جدول و و امتيازات و منظر و اجزاهاي ديد آنهاةتشكيل دهندييانگين امتيازات براي هر يك از متغيرها) 1390ن،الفؤم(

1ةپهن

عوامل محيطي

امتياز-3تا+3دامنه ارزش ازتوضيحاتهاويژگيعناصر محيطي

فيزيكي

ساختارو

بافت زمين

و درشت بافت خاك -1تبافت نرم تا بافت سخ درشت با سنگريزه هاي ريز

اي رنگ خاك -1 رنگ سرد تا رنگ گرم تيره قهوه

سه نوع خاك در تنگ چوگان(درجه -1 درجه يك تا درجه چهار) قابل كشت

كم فرسايش خاك 1 فرسايش كم تا زياد)در كنار رود شاپور شديد( نسبتاً

و بلندي زياد توپوگرافي 3كم ارتفاع زياد تا ارتفاع داراي پستي

-1 شيب كم تا شيب زياد درصد45تا5شيب شيب

آب

0 آب زياد تا آب كم متوسط مقدار آب

آبدوام 0 دائمي تا عدم وجود فصليو پايداري

-1 صداي زياد تا كمكم صداي آب

0 ارزش بصري زياد تا كم متوسط ارزش بصري

بيولوژيكي

پوشش گياهي

3 تنوع زياد تا تنوع كم زياد پوشش گياهيعتنو

3 تيپ جنگلي تا علفزار)هاي يلوط زاگرس جنگل(جنگلي تيپ كلي پوشش گياهي

3 بافت خشن تا بافت نرم خشن بافت غالب پوشش گياهي

2 تراكم زياد تا تراكم كمو پراكنده نسبتاً بالا تراكم پوشش گياهي

و سبز تيره در تنگهسبز گياهي رنگ غالب پوشش در دامنه 3 رنگ سرد تا رنگ گرم روشن

حيات جانوري3 تعداد زياد تا تعداد كم زياد تعداد گونه هاي جانوري

و خزندگان تنوع گونه هاي جانوري 3 تنوع زياد تا تنوع كم زياد، عمدتاً پرندگان

انسان ساخت

هاي ساختمان موجود

2 سازگار با محيط تا ناسازگار نسبتاً سازگار با محيط اطرافدعملكر

در پس زمينه.اكثراً در پس زمينه قرار دارندمحدود كردن ديد هاي باارزش 2 تا قرار گيري در پيش زمينه قرار گيري

و عدم هماهنگي نسبتاً هماهنگ هماهنگي با محيط مسير 2 هماهنگي

عناصر تاريخيو

نگيفره

3 تعداد زياد تا تعداد كم زياد تعدد آثار

2 وسعت زياد تا وسعت كم زياد وسعت آثار

2 كيفيت سالم تا مخروبه سالم كيفيت اثر

3 دامنه زياد تا دامنه كم.دامنه ديد زياد مي باشد دامنه ديد 35 جمع كل امتيازات

45/1 ميانگين امتيازات

1پهنهو اجزاي محيطيعوامل محيطي ميانگين امتيازات براي هر عاملميانگين امتيازات اجزاءعناصر

و بافت زمينفيزيكي -01/0 ساختار-25/0 آب

8/2 پوشش گياهيبيولوژيكي85/2 3 حيات جانوري

انسان ساخت2 ساختمانهاي موجود

57/2 2 مسيرهاو 5/2 فرهنگي عناصر تاريخي

و منظر محوطه 19 ...هاي باستاني با تأكيد بر رويكرد ارزيابي محيط

.

گيري نقش هر يك از متغيرها در شكل:)2(ةنمودار شمار

)1390ن،الفؤم(1منظر پهنه

گيري نقش هر يك از متغيرها در شكل:)3(ةنمودار شمار

) 1390ن،الفؤم(2منظر پهنه

گيري در شكل نقش هر يك از متغيرها:)4(ةنمودار شمار

) 1390ن،الفؤم(3منظر پهنه

گيري نقش هر يك از متغيرها در شكل:)5(ةنمودار شمار

) 1390ن،الفؤم(4منظر پهنه

ةتشكيل دهنديهر يك از اجزانقش:)6(ةنمودار شمار

) 1390ن،الفؤم(1هاي منظر پهنهرمتغي

ةتشكيل دهندينقش هر يك از اجزا:)7(ةشمارنمودار

) 1390ن،الفؤم(2ةهاي منظر پهن متغير

2مجله محيط شناسي شماره 20

ةتشكيل دهندينقش هر يك از اجزا:)8(ةنمودار شمار

) 1390ن،الفؤم(3ةهاي منظر پهن متغير

ةنقش هر يك از اجزاء تشكيل دهند;)9(ةنمودار شمار

) 1390ن،الفؤم(4پهنه هاي منظر متغير

نقش هر يك از متغيرها در هر چهار پهنه:)10(ةنمودار شمار)1390ن،الفؤم(

ةتشكيل دهندي نقش هر يك از اجزا:)11(ةنمودار شمار

) 1390ن،الفؤم( منظر در هر چهار پهنه

و نتيجه گيريبحث

ي كيفيـات بصـرو ارزيـابي در اين تحقيق، به منظـور بررسـيو منظر و باستاني منطقهمحيط از رويكرد زيبـايي شناسـي بصـري ،

از چهار پهنه مطالعاتي موردشدروش چك ليست استفاده هر يك وعوامـل ارزيـابياز پـس. قرار گرفت)-3تا+3از( ارزيابي عددي

و انساني هر) اجتماعي/فرهنگي(فيزيكي، بيولوژيكي پهنـه چهاردرآنكل يك امتياز نظر، مورد هر پهنه به دست آمد كـه امتيـاز براي

در نظر گرفته شد مناسـبةبالاتر بودن اين امتياز نشان دهنـد. پهنهمنظر نيازمند تغييرات كمتري نسبت بـهكه اينياو بودن منظر پهنه

ميها است| ساير پهنه درةتشكيل دهنديبراي اجزا. باشد، هر متغيردر نظر نيزهر پهنه گرفته شده است كه به منظور ارزيـابي، امتيازي

پ هاي، امتيازهااين امتياز آمـده هـاي جداگانـه هنه بر روي نمودارهرميبا توجه به اين نمودار.است هر ها در توان عاملي كه نيازمند تغيير

و راهكار مناسب . بهبـود آن را ارائـه داد برايپهنه است را شناساييو با توجه مي هايبه امتياز بر اساس اين نمودارها هر آنها توان منظر

و فرهنگي تقسيم كرد البته. پهنه را به سه تيپ كلي طبيعي، تاريخيدو تيـپ مختلـف ممكن است در يك پهنه، تيپ غالب منظـر آن از

. تشكيل شده باشدهر يك از در و عوامل نيازمند تغيير پهنـه مـورد چهارراهكارها

:ذكر شده استدر زير مطالعه با توجه به نتايج تحقيقو انســان ســاخت يــكةشــماردر پهنــه- ، متغيرهــاي بيولــوژيكي

شبيشتري در آنچـه در ايـن. اند داشته پهنه گيري منظركلن نقش راماننـد(شود، تقويت متغيرهـاي فيزيكـي پهنه سبب تقويت منظر مي

و منظر محوطه 21 ...هاي باستاني با تأكيد بر رويكرد ارزيابي محيط

ت افزايش حضور آب و شـيبو همچنين بهبـود وضـعيت وپـوگرافيت. است) زمين و تـاريخي بيشـترينكه وجه به اينبا عوامـل طبيعـي

بنـابراين تيـپ غالـب دارنـد، گيري منظر اين پهنه نقش را در شكلو تـاريخي در اسـت منظر اين پهنه، تيپ طبيعـي و تيـپ فرهنگـي

در اين پهنه اهميـت دارد تلفيـق تيـپ. اولويت بعدي قرار دارد آنچهو تاريخي باست طبيعي ه منظر آن شـده كه سبب اهميت بخشيدن

و عوامل نامطلوبي كه باعـث. است با حذف يا كمرنگ كردن عناصرمييپا و بـا پررنـگ تـر كـردن ين آوردن كيفيت منظر طبيعي شوند

مي جاذبه توان تيپ غالب آن يعنـي تيـپ هاي طبيعي در اين منطقه.دكرطبيعي را تقويت

دودر پهنه- در شكلشمار هر سه متغير نقش مثبتي ي منظـر گير،و طبيعـي بـه ترتيـب. اين پهنه دارند در اين پهنه عناصـر تـاريخي

در ايجــاد منظــر دارنــد ولــي بيشــترين تــ راأبيشــترين نقــش را ثيرو بيولوژيكي بـر منظـر ايـن پهنـه گذاشـته متغيرهاي انسان ساخت

مي. است توان گفت كه تيپ غالب منظـر ايـن پهنـه، تيـپ بنابرايندر ايـن) شهر تاريخي بيشاپور(هاي تاريخي زيرا جاذبه استتاريخي

و تيـپ پهنه نسبت به ساير جاذبـه و هـا بيشـتر بـوده هـاي طبيعـيدر اولويت مي فرهنگي در اين پهنه بـه علـت. گيرند هاي بعدي قرار

و طراحي بـه وجود آثار باستاني كشف نشده بسياري، قابليت دخالته منظـور تقويـت تيـپب بنابراين. منظور تقويت اين تيپ وجود ندارد

ترين امر در اين پهنـه محسـوب غالب منظر اين پهنه، حفاظت مهمتوانـد در صورت امكان، افزايش حضور آب در پهنه نيز مـي. شود مي

.نقش مثبتي در بهبود منظر اين پهنه داشته باشدــه- ــماردر پهن ــهةش ــس ــترين ت ــوژيكي بيش ــر بيول درأ، متغي ثير را

بنابراين مي توان نتيجه گرفت كـه.ه داردگيري منظر اين پهن شكلو فرهنگـي و تيـپ اسـت تيپ غالب منظر اين پهنه، تيـپ طبيعـي

در اولويت آخري قرار مي گيرد البته لازم به ذكر است كـه. تاريخيدر منظـر در اين پهنه به علت حضور بيشتر انسان، بيشترين دخالـت

ت منظر آن بيشتر در اين پهنه به منظور تقوي. آن صورت گرفته استاز دخالت بي بايد همچنين به منظـور. رويه انسان جلوگيري كرد هاي

در تقويت منظر اين پهنه، مي را افـزايشآنتوان ميزان حضـور آب.دادو انسان شماره چهاردر پهنه- ، تمام متغيرهاي فيزيكي، بيولوژيكي

در وضعيت نامساعدي قرار دارند ، تيپ تيپ غالب منظر پهنه. ساختو تيپ و تـاريخي در الويـت بعـدي قـرار فرهنگي بوده هاي طبيعـي

در اين پهنه نيز انسان مراتع را بـه منظـور بهـره بـرداري. گيرند مي

در ايـن تبديل به زمين هاي كشاورزي كرده، بنابراين دخالت انسـانبايد بيشترين دخالت به منظور تقويت منظر. استپهنه نيز چشمگير

يرهـاي فيزيكـي، متغمنظـور ايـن بـهو صـورت گيـرددر اين پهنهو انسان ساخت بايد دچـار تغييـرات خاصـي شـوند بايـد.بيولوژيكي

و حضـور آب در و ترميم شـود پوشش گياهي بومي آن دوباره احياءدر.دياباين پهنه افزايش و سازهاي بي رويه از ساخت همچنين بايد

ا از تخريـب بـيش ز انـدازه ايـن منظـر اين پهنه جلوگيري كـرد تـا.جلوگيري كرد

توان بـه نتـايجمياز اين تحقيق هاي به دست آمده يافته با توجه به:دكرزير اشاره ميها يافته- بـا1ةشماردهد كه پهنهي اين تحقيق نشان

به عنوان بهترين پهنه از لحاظ ارزش45/1ميانگين جمع امتياز و پهنه ترت4و2،3ةشمارهاي بصري بابه ميـانگين جمـع يب

از به عنوان ديگر پهنه16/0و12/1،08/1امتياز هاي با ارزش.لحاظ بصري انتخاب شدند

تــوان متغيرهــاي نمودارهــاي حاصــل مــيبــا توجــه بــه-و حيـات جـانوري( بيولوژيكي عنـوان را بـه) پوشش گيـاهي

م و درثرترين متغيؤاصلي ترين و گيـري شـكلر منظـر محـيطب محوطه و متغاهاي و شـكل( فيزيكـي يرهـاي ستاني سـاختار

و آب و فرهنگي(و انسان ساخت) زمين را بـه)عناصر تاريخيدر نظـر هـا گونـه محوطـه ثر در ايـنؤرهاي م ـعنوان ساير متغي

.گرفتو منظر- و بهبود محيط در بهترين راهكار به منظور تقويت

دخ(ساخت هاي انسان كاهش فعاليت،1ةه شمارپهن الت حداقلدر پهنه شمار) در2ة، از3ةپهنـه شـمار، حفاظـت، ،جلـوگيري

و در پهنه روستاها بي رويهو گسترش سازساخت ،4ةشـماروآب( فيزيكي تقويت هر سه متغير و(، بيولوژيكي)حضور احياء

از(و انسـان سـاخت) ترميم پوشش گياهي بـومي جلـوگيريو سازها .است،)توسعه بي هدف ساخت

هـايدر پهنه،با توجه به نمودارهاي حاصلفيت منظركي-در پهنه شمار3و1،2ةشمار و شد4ةخوب .متوسط ارزيابيبه، تيپ غالب منظر اين محوطهدر اين پژوهش- باستاني

و فرهنگيتيپ طبيعي ترتيب .است، تاريخميدر مقاله حاضر، رسد بـا توجـه بـه عوامـل مختلـف به نظر

و از پهنـه زيستي، فيزيكي هـا، انسـاني مـورد بررسـي در هـر يـكدر مي منطقهتوان با به كار بردن راهكارهاي پيشنهادي اين تحقيق

2مجله محيط شناسي شماره 22

و خرد اقليمـي آن، تـوازن باستاني بيشاپور با توجه به شرايط محليو زيبايي شناختي متوازني بين عوامل مذكور برقرار .دكراكولوژيكي

و من -تـاريخي منـاطق ظـر توجه به ارزيـابي كيفيـات محـيطاز پيش مورد توجه برنامه طبيعي از جمله مواردي است كه بايد بيش

و طراحان قرار گيرد بـا يـا بصـري بـايي شناسـي صـوريزي. ريزاناز بهره در روند ارزيابي كيفيات بصري منظر گيري روش چك ليست

در تحليل بص ري عوامل فيزيكي، زيسـتي به عنوان يك روش جامعــاني ــاو انس در ارتق ــاتي ــش حي ــد نق ــي توان ــرييم ــات بص كيفي

در-هاي تاريخي محوطه و پايداري اين جمله فضـاها پايانطبيعيدر.داشته باشد در مقايسه بـا سـاير روشـهاي ذكـر شـده اين روش

هاي مختلف تشكيل مباني نظري تحقيق به علت بررسي كردن لايهو فرهنگـي( مناظر باسـتانيةدهند و همچنـين) طبيعـي، تـاريخي

و اجـزا از لايـهةتشـكيل دهنـديعوامل و همچنـين هـر يـك هـاممتغي در تغيير منظر اينؤرهاي اي گونـه منـاظر، از اهميـت ويـژهثر

مي.استبرخوردار كهدر كل از،توان به اين نتيجه رسيد منظـريو لحاظ بصري زيباست كه در آن هر سه متغير بيولوژيكي، فيزيكـي

از .كيفيت زيبايي شناسي بالايي برخوردار باشدانسان ساختو تكميـل مطالعـات هر چه بيشـتر در انتها، به منظور پيشرفت

در زمينه اين تحقيق، پژوهش مي هاي اتي :شود هاي زير پيشنهاد

و انتخاب گياهان مناسب-1 و سـازگار بـا شـرايط) بومي( بررسيدر نظر گرفتن اصول طراحي كاشت و .اقليمي

و حريم منظـر فرهنگـي محوطـه، حريم عناصر تاريخيسيبرر-2در محوطـه از حريم روستاهاي موجـود بـه منظـور حفاظـت بيشـتر

.هاي بصري منطقه ويژگي يادداشت ها

1- Visual Quality Assessment 2- Archeological Sites 3- Check List Method 4- Ecological Approach 5- Aesthetical Formal Approach 6- Psychophysical Approach 7- Psychological Approach 8- Phenomenological Approach 9- Expert Paradigm 10- Cognitive Approach 11- Direct Approach 12- Indirect Approach 13- Public Preferences

منابع مورد استفادههايراني منظر فرهنگي شهر باستاني بيشاپور تحت نظارت سازمان ميراث فرهنگي كشورپروژه تعيين حريم.1388.بهبهاني،

م انتشارات سحاب:، تهران4، جلد شهرهاي ايران.1370.ي. كياني،

پ و تنگ چوگان با توجه به منظر تاريخ.1388. گلچين، و احياء مسيرهاي گردشگري محوطه تاريخي بيشاپور طبيعي-ي پايان نامه ارشد با عنوان طراحي منطقه

م انتشارات نويد شيراز: كازرون در آيينه فرهنگ ايران، شيراز.1373.مظفريان،

Acar,C., et al. 2006. Public preferences for visual quality and management in Kaçkar Mountains National Park (Turkey). The International Journal of Sustainable Development and World Ecology, No.13(6), PP:499– 512. Arriaza,M., et al. 2004. Assessing the visual quality of rural landscapes. Landscape and Urban Planning, No.69 , PP: 11 5 – 125.

Arthur, L.M., T.C., Daniel, R.S., Boster. 1977. Scenic assessment: An overview. Landscape Planning,No.4, PP: 109-129.

Bell, S., 1993. Elements of Visual Design in the Landscape, London: E & FN Spon press, pp.6-7

و منظر محوطه 23 ...هاي باستاني با تأكيد بر رويكرد ارزيابي محيط

Bergen, S.D., et al . 1990. The validity of computer generated graphic images of forest landscapes. Journal of Environmental Psychology, No.15, PP: 135– 146.

Briggs, D.J., J.,France.1980. Landscape evaluation: A comparative study. Journal of Environmental Management, No.10, PP: 263-275.

Bulut,Z., H.,Yilmaz. 2007. Determination of landscape beauties through visual quality assessment method: a case study for Kemaliye ( Erzincan/Turkey). Environment monitoring assessment ,No.141, PP: 121- 129

Daniel,T. C., J.,Vining .1983. Methodological issues in the assessment of landscape quality. New York: Plenum.

Gehring,K. 2006. Landscape and Notions: Preference, Expectations, Leisure Motivation, and the Concept of Landscape From a Cross-Cultural Perspective. Swiss Federal Research Institute WSL, Birmensdorf.

Hammitt,W.E., M.E.,Patterson, F.P.,Noe . 1994. Identifying and predicting visual preference of southern Appalachian forest recreation vistas. Landscape and Urban Planning , No.29 (2 –39), PP: 171– 183.

Jacobsen,J.K.S., H. Tommervik. 2009. Tourists’ landscape perceptions and preferences in a scandinavian coastal region. Landscape and Urban Planning, No.91, PP: 202-211

Kaltenborn,B.P., T., Bjerke . 2002. Associations between environmental value orientations and landscape preferences. Landscape and Urban Planning, No.59,PP: 1–11

Kane,P.S. 1981. Assessing landscape attractiveness: A comparative test of two new method. Applied Geography, No.1,PP: 77– 96.

Kronert,R., U.,Steinhardt, M.,Volk . 2001. Landscape Balance and Landscape Assess- ment. Springer-Verlag.

Laurie,I.C. 1975. Aesthetic factors in visual evaluation. In: Zube, E.N., Brush, R.O., Fabos, J.G. (Eds.), Landscape Assessment: Values, Perceptions and Resources. Dowden Hutchinson and Ross, Stroudsburg, pp. 102–117.

Litton,R.B. 1968. Forest landscape: Description and inventories. USDA Forest Service Research Paper PSW-49

Mok,J., H.C., Landphair, J.R.,Naderi . 2005. Landscape improvement impacts on roadside safety in Texas. Landscape and Urban Planning , No.78(3), PP: 263– 274.

O’Hare,D. 1997. Interpreting the Cultural Landscape for Tourism Development. Urban Design International, No.2 (1), PP: 33-54

Pechere,R. 1973. Rapport du ene, Etude au point de vue des jardins et du paysage

Pitt,D.G., E.H., Zube . 1979.The Q-sort Method: Use in Landscape Assessment Research and Landscape Planning in Elsner, G,H & Smardon R,C.(Eds). Proceeding of Our National Landscapes: A Conference on Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Resource. Pacific Forestry and Range Experimental Station: Beverly.CA

2مجله محيط شناسي شماره 24 Porteous,J.D. 1996. Environmental Aesthetics ,ideas ,policy and planning., London: Fontledge, Trans. Masnavi, M.R., Mashhad: University of Mashhad press Ribe,R.G. 1994. Scenic beauty perceptions along the ROS .Journal of Environmental Management , No.42(3), PP: 199– 221.

Sheppard,S., P.,Picard . 2005. Visual-quality impacts of forest pest activity at the landscape level: A synthesis of published knowledge and research needs. Landscape and Urban Planning , No.77 (4), PP: 321–342.

Sheppard,S.R. 1982. Predictive landscape portrayals: A selective research review. Landscape Journal,No.1(1),PP: 9- 14.

Taylor,M.G. 1990. A Dream of England: Landscape, Photography and the Tourist’s Imagination.Manchester University Press, Manchester

Yu ,K . 1995. Cultural variations in landscape preference: Comparisons among Chinese subgroups and western design experts. Landscape and Urban Planning, No.32(2), PP: 107– 126.

Zube,E.H. 1987. Environmental evaluation: Perception and public policy. Landscape and Urban Planning,No.14, PP: 173-178.

Zube,E.H., D.G., Pitt, T.W., Anderson . 1974. Perception and Measurement of the Scenic Resources in the Southern Connecticut River Valley Institute for Man and his Environment. University of Massachusetts, Amherst, MA

Zube,E.H., D.G.,Pitt .1987.Cross cultural perceptions of scenic and heritage landscapes. Landscape Planning,No.8,PP: 37- 69