8/18/2019 2010101915490

1/31

ENERJİNİN OTOMASYONU

Ergün ÇetinElektronik Mühendisi

GirişEnerji ihtiyacının tam, zamanında kaliteli ve ucuz karşılanması, enerjinin en tasarrufuşekilde kullanılması sosyoekonomik gelişimin ve kalkınmanın en gerekliunsurlarındandır.Enerji ihtiyacını ucuz karşılamanın ve en önemlisi mevcut enerjiyi verimli şekildekullanmanın en etkin yolu enerjiyi kontrol etmektir. Elektrik enerjisine olan talebinartmasına karşın, yaygın enerji kaynaklarının kısıtlı ve tükenebilir olması, yüksekmaliyetli yatırımlar gerektirmesi, ileri teknoloji ve yetişmiş insan gücüne duyulanihtiyaç, enerjinin verimli kullanılmasının önemini göstermektedir.luslararası standartlara uygun olmayan sistemlerin kullanımı, teknolojinin getirdi!iavantajlardan yararlanmamak" kayı# ve kaçakları ve dolayısıyla maliyetleri arttırdı!ıgibi can ve mal güvenli!i açısından da büyük riskler taşımaktadır.

$u riskleri ve kayı#ları asgariye indirmek ve enerji sar%yatını en o#timum seviyedetutmak vazgeçilmez hede& olmalıdır. $u hede% gerçekleştirmenin en etkili yolu"enerjinin, üretimden tüketildi!i son noktaya kadar kontrol altında tutuldu!u ve enuygun senaryoya göre kumanda edildi!i, enerji #arametrelerinin izleni# sistemin taki#altına alındı!ı otomasyon sistemleri kurmaktır.$u amaçla enerji tesislerinde kurulan otomasyon sistemlerinin, standartlara uygun veteknolojinin getirdi!i avantajları müşteriye sunabilecek düzeyde olmasının yanı sıraverimli şekilde işletilmesi de çok önemlidir.Enerji tesislerinin verimli işletilmesinin yolu da sistem bakımlarının ve servishizmetlerinin zamanında ve do!ru biçimde ya#ılması, sistem ilavelerinin mevcutsistem özellikleri göz önüne alınarak realize edilmesinden geçmektedir.

SİSTEMİN AVANTAJLAR$u sistem ile kontrol altında tutulan ve izlenen bir elektrik da!ıtım sisteminintüketiciye sa!ladı!ı en büyük kazanç" mevcut enerjinin en tasarrufu şekildekullanılması, can ve mal güvenli!i açısından da riskleri ortadan kaldırmasıdır. $unundışında sistemin avantajları şu şekilde sıralanabilir'(ontrol edilen elektrik da!ıtım sistemine ait enerji #arametreleri sürekliizlenebildi!inden enerji sar%yatı kontrol altındadır.)istemdeki tüm eki#manların arıza durumları anında otomasyon sistemindenizlenebildi!inden arızaya zaman kaybetmeden müdahale söz konusudur.)on kullanıcının istekleri de göz önünde bulundurularak oluşturulmuş senaryoya göreçalışan otomasyon sistemi, saha eki#manlarına hatasız kumanda edece!inden dolayı

insan insiyati%nde çalışan sistemlere oranla çok daha güvenli ve tehlikesiz olacaktır.*tomasyon sistemleri, insan hatalarını ortadan kaldırdı!ı gibi çok az sayıda bir#ersonelle de kontrol altında tutulabilir.)istemde çalışan senaryoya yük alma ve yük atma #rosesleri dahil edilebilir. $u daenerji sar%yatını en o#timum seviyede tutar. +ynı zamanda sistemdeki eki#manınömrünü uzatır. ük alma ve yük atma #rosesleri, elektrik üretim noktalarındaki-tra&ojeneratör/ veya belli elektrik tüketim noktalarındaki yüke göre -çekti!i akımveya güce göre/ bu noktaları devreye alır veya çıkarır. $u da enerji sar%yatınıminimuma indirir.)isteme ait #arametrelerin anlık de!erlerinin izlenebilmesinin yanında geçmişe dönükde!erlere de ulaşmak mümkündür. $unları ra#or halinde alabilme imkanı damevcuttur. $öylece tüm tesisin #er&ormansı hakkında bilgi sahibi olunur ve gereklitedbirlerin zamanında alınmasına imkan verir.)on teknoloji ile kurulan otomasyon sistemleri, yazılım ve donanım olarak son derece

1

8/18/2019 2010101915490

2/31

açık sistemlerdir. )onradan genişleyebilme ve de!iştirilebilme özelliklerine sahi#tir.0atta başka sistemler de otomasyon sistemine entegre edilebilir.

SİSTEM YA!S)istem üç ana kısımdan oluşmaktadır'(ontrol ve (umanda )istemi,

(omut 1önderme ve 2zleme )istemi,)aha (ontrol Eki#manları

"ontrol #e "$%&nd& Siste%i2stenilen kontrol senaryolarını gerçekleştiren birimdir. $u birimler için ço!unlukla 345-3rogrammable 4ogic 5ontroller/6ler kullanılır. )ahadaki kontrol elemanlarından gerekli

sinyalleri to#lar ve üzerindeki yüklü #rograma göre sahaya komutlar gönderir.345 sistemine gelen dijital sinyaller" motorlu şalterlerin açıkka#alı ve termik arızasinyalleri, otomatikmanuel sinyalleri, birtakım arıza sinyalleri gibi sinyallerdir.+kımgerilimgüçgüç &aktörü çeviricilerinden gelen sinyaller ise analog sinyallerdir-789: m+, :8;: )87?@ #lat&ormu üzerinden Aodbus #rotokolü ilegerçekleştirilmektedir.345 sistemi sahadan gelen bu sinyallere göre motorlu şalterlere kumanda edecekdijital sinyaller üretir. 345 sistemlerinin avantajları şu şekilde sıralanabilir'>öleli kumanda devrelerindeki karmaşıklı!ı, eleman eklemeçıkarma zorlu!unuortadan kaldırdı!ı gibi kolayca

de!iştirilebilmegeliştirilebilme özelli!inesahi#tir,zun süre bakım gerektirmez,0acim olarak daha az yer ka#lar,

 üksek #er&ormanslıdır,*lumsuz endüstriyel ortamlarda - tozlu,sıcak, nemli, gürültülü vs / çalışabilmegibi özelliklere sahi#tir.(a#asite artışı söz konusu oldu!undarahatlıkla genişleyebilme özelli!inesahi#tir.3456leri #rogramlamak için kullanılanyazılımlar da, yazılım dünyasındakigelişmelere #aralel olarak kullanım

2

8/18/2019 2010101915490

3/31

kolaylı!ına ve çok geniş bir &onksiyon kütü#hanesine sahi#tir. $u yazılımlar 356lerdeçalıştırılabilmektedir. Bemel lojik ve aritmetik &onksiyonlara ek olarak özel geliştirilmiş&onksiyonları ve 3C= gibi özel kontrol algoritmaları da vardır. $u nedenle 3456ler lojiktemele dayanan otomasyon sistemlerinden başka, geri beslemeli otomasyonsistemlerinde de rahatlıkla kullanılmaktadır.=ijital modüllerin dışında analog8dijital, dijital8analog dönüştürücü modüller, #ozisyon

ve hız kontrolu için geliştirilen modüller, yüksek hızda sayıcı modüller, özel matematikişlemcili modüller gibi yüksek teknolojiye sahi# modülleri vardır.Dzellikle orta ve büyük ölçekteki işletmelerde ihtiyaç duyulan uzak mesa&edenkontrol, netork -birden &azla 3456nin birbirine ba!lanması/ gibi konularda da 3456ler,gelişmiş haberleşme #rotokolleri ve modülleri vasıtasıyla son derece iyi çözümlersunmaktadırlar.

"o%$t G'nder%e #e İ(le%e Siste%i(ontrol ve kumanda sisteminin kontrolü altında bulunan tüm noktaların izlenebildi!ive kumanda edilebildi!i bilgisayardan oluşmaktadır. $ilgisayarda, otomasyonsistemine izlenebilirlik, bir merkezden kumanda ve kontrol etme, ra#or alma gibiözellikler kazandıran özel bir yazılım çalışır. $u yazılımın genel ismi )5+=+0AC- )u#ervisory 5ontrol and =ata +cFuisition 0uman Aachine Cnter&ace /6dır. $u#rogram 345 ile sürekli haberleşme içindedir. 3458)5+=+0AC arasındakihaberleşmedeki tüm veriler, yaklaşık olarak, saniyede bir de&a tazelenirler. $ilgisayarya da )5+=+0AC uygulaması devre dışında ise, otomasyon sistemi çalışmasında biraksaklık meydana gelmez. +ncak bu süreç içinde haberleşme olmayaca!ı için,bilgisayarda veri ve alarm kaydı ya#ılamaz.

S)A*A +&(,l,%,n,n -&şl,.& '(ellikleri ş'+le s,r&l&n&-ilir/)aha elemanlarına kumanda emri gönderme,)aha elemanlarının durumlarını izleme,Enerji #arametrelerini izleme ve sabit diske kaydetme,Enerji #arametre gra%kleri+rızaları taki# etme,+larm gru#laması ve yönetimi,)esli ve gra%k animasyonlarla o#eratörü uyarma,>a#or oluşturma - geçmiş tarihlerde de alabilme imkanı /,+nalog de!erlerin zamana göre de!işim e!rilerini oluşturma,;:: ayrı şi&releme seviyesi ile yeterli derecede güvenlik,1enişleyebilme, netork6a ba!lanabilme.Al&r% i(le%e*#eratör, sisteme ait tüm arızaları bilgisayardan on8line taki# edebilmektedir. +rıza ile

3

8/18/2019 2010101915490

4/31

ilgili açıklayıcı bilgiler -oluştu!u zaman, yer, o#eratör, giderildi!i zaman, açıklama/o#eratöre sunulmakta ve yetkili mühendisin sonradan inceleyebilmesi ve yazıcıdankG!ıda dökebilmesi için sabit diske kaydedilmektedir. +yrıca alarmların tesistekiünitelere göre gru#lanması da mümkündür.R&0orl&%&>a#orlama için belirlenen tüm bilgiler, sabit diske kayıt edilmektedir. (a#samlı

ra#orlar bu bilgiler kullanılarak alınmaktadır. >a#orlara ek olarak hede& de!er8gerçekde!er karşılaştırması ya#ılmakta ve tesisin #er&ormansı ortaya çıkarılmaktadır.Trendler)ahadaki analog de!erlerin zamana göre de!işim e!rileri -trendler/, anlık ve geçmişedönük olarak alınabilmektedir.1&t$r&l&%&

 Besisin alt birimlerinin tüketti!i enerji, bu birimlere &arklı birim %yatlarla ve indirimlerle&atura edilebilir. Haturalama o#siyonuna istenilen bir çok #arametre daha ilaveedilebilir.Gü#enlik )5+=+ sisteminde yeterli derecede güvenlik sa!lanmıştır. Besis dışı üçüncü şahıslarınsisteme girmesi, ;:: ayrı şi&releme seviyesi imkGnı ile engellenmiştir. *#eratörler,

sadece kendilerine izin verilen işlemleri gerçekleştirebilirler. A)8=*) ve Iindosortamlarına geçiş engellenmiştir.

S&h& "ontrol Eki0%&nl&r,Aotorlu Jalterler

 Besislerde elektrik üretim noktalarının - tra&o ve jeneratör / çıkışına ve elektrik da!ıtımsistemindeki enerji tüketim noktalarının girişine kurulan kom#akt şalterler, birtakım ekdonanımlar ilave edilerek otomasyon sistemine entegre edilir.)on yıllarda özellikle otomasyon sistemine kolayca entegre edilebilecek şekildeüretilen kom#akt şalterler, son derece güvenli ve her türlü ihtiyaca ceva# verecekniteliktedirler. $irbirinin aynı birkaç kesme ünitesinden oluşurlar. (ısa devre

durumunda bunların iç tasarımı, özellikle de döner kontak hareketi, son derece hızlıkontak te#mesine ve bunun sonucu olarak da kısa devre akımının sınırlanmasına yolaçar. +yrıca kısa devre durumunda açtırma ünitelerindeki hava basıncının artması,do!rudan devre kesici açtırma mekanizmasını işletir. $u teknikle, yanıt süresiniyaklaşık ;::: ms6ye düşüren çok hızlı bir kesme sa!lanmış olur. (om#akt şalterler,çok yüksek akım sınırlama ka#asiteleri sayesinde kısa devre akımlarını ortaya çıkarçıkmaz KbastırırK ve böylece kısa devrelerin genellikle yol açtı!ı yı#ranmalardan-kendileri de dahil olmak üzere/ tüm elektrik gereçlerini etkin bir biçimde korurlar.Jaltere kolayca eklenebilen kom#le bir aksesuar seti kullanılarak, çı#lak kabloların,kablo #abuçlarının ve baraların, soketli ve çekmeceli versiyonların önden ve arkadanba!lanması da dahil olmak üzere çok sayıda ba!lantı olana!ı mevcuttur.

S)A*A SİSTEMİNİN GENEL YA!SGenel T&n,%l&r(a#samlı ve entegre bir

8/18/2019 2010101915490

5/31

2şletmenin Nretimi için gerekli kaynakların #lanlandı!ı bu katmanO da üretim vehizmet #olitikalarını destekleyecek kararlar alınır ve uygulanır. 0izmet ve üretimyönetimi de#artmanları ile di!er de#artmanlar arasındaki işbirli!i gerçekleştirilir.$urada L2şletme (aynakları 3lanlamasıM -Enter#rice >esource 3lanning 8 E>3/yazılımları bu düzeydeki yönetim &onksiyonlarını desteklemek amacıyla kullanılır.Entegre bir )5+=+ kontrol sisteminin bu katmanında en alt katmandan gelen veriler

de!erlendirilerek işletmelerin stratejileri geliştirilir, #olitikalar sa#tanır ve işletme ileilgili önemli kararlar alınır.

İşlet%e Y'neti% "&t%&n,2şletmelerde veya tesislerde bulunan bölümler arası işbirli!i bu düzeyde sa!lanır.2şletme yönetim katmanında bir önceki seviyede sa#tanmış stratejilere uygun kararlaroluşturulur ve işler sırası ile yürütülür. $u katman daha çok bir işletme müdürlü!üişlemini üstlenir.

Süre3 *eneti% "&t%&n,)üreç =enetim (atmanında izleme ve veri to#lama &onksiyonlarınıngerçekleştirilmesiyle tesisler ve makinalar arası eşzamanlılık sa!lanması amaçlanır.

$u katman, genellikle merkezi kontrol odası bünyesinde kontrol cihazları ve )5+=+yazılımları içerir.

İşlet%e "ontrol "&t%&n,2şletmelerin Hiziksel (ontrollerinin ya#ıldı!ı katman olarak tanımlanabilir. $urada,mekanik ve elektronik aygıtlar arabirimlerle ba!lanarak işletme &onksiyonlarınıyürütürler. =enetim komutları bu düzeyde tesisin çalışmasını sa!layan elektrikselişaretlere sinyallere ve makine hareketlerine dönüşür, bu dönüşümler elektronikalgılayıcılar aracılı!ıyla to#lanır. Bo#lanan veriler elektrik işaretlerine çevrilerek )5+=+sistemine aktarılır. Bahrik motorları, vanalar, lambalar, hız ölçü cihazları, yaklaşımdedektörleri, sıcaklık, kuvvet ve moment elektronik algılayıcıları burada bulunur.

)5+=+ sisteminden verilen komutlar, bu katmanda, elektrik işaretlerine çevrilerek,gerçek dünyada istenen vanaların açılması, ısıtıcıların çalıştırılı# P durdurulması gibihareketlerin oluşması sa!lanır.

 S)A*A Siste%inin U+g$l&%& Al&nl&r,)5+=+ sisteminin birçok kullanım alanı vardır. 1eniş bir co!ra% alana yayılmış,bölgesel ve yerel tesislerin bir ço!unda kullanılmaktadır. $aşka sistemlere de alt ya#ıteşkil etmektedir. )5+=+ sistemine ilave işlevler eklenerek EQE>R2 DQEB2A)2)BEA4E>2 -EA)/ veya =+SCBCA DQEB2A )2)BEA4E>2 -=A)/ gibi sistemler

oluşturulur. )5+=+ sisteminin başlıca kullanım alanları şunlardır'• (imya Endüstrisi• =o!algaz ve 3etrol $oru 0atları

5

8/18/2019 2010101915490

6/31

• 3etrokimya Endüstrisi• Elektrik Nretim ve 2letim )istemleri• Elektrik da!ıtım Besisleri• )u Bo#lama, +rıtma ve =a!ıtım Besisleri• 0ava (irlili!i (ontrolü• Timento Endüstrisi• *tomotiv Endüstrisi• $ina *tomasyonu• 3rocess Besisleri

(ısaca bir tesiste, ölçüm ya#ılacak yerlerin alanı km9 ile ölçülüyor ve km6lerce uzaktaise, basit komutlar ve görüntülemelerle kontrol edilebilecekse ve iyi bir işletme için,sık, düzenli ve hızlı ceva# süreleri gerekli ise )5+=+ sistemi uygulanabilir.

S)A*A Siste%inin U(&kt&n 4ilgi To0l&%& Ve *enetle%e5nitesi/ RTU 

zak ç $irimleri' $ir )5+=+ sisteminde >B 8 $ilgi Bo#lama ve =enetleme birimi,bulundu!u merkezin sistem de!işkenlerine ilişkin bilgileri to#layan, de#olayan,gerekti!inde bu bilgileri kontrol merkezine belirli bir iletişim ortamı yolu ile gönderen,kontrol merkezinden gelen komutları uygulayan bir )5+=+ birimidir. zak uç birimleribulundukları yerde ölçüm ve denetleme işlemleri yürüten birimlerdir ve >B ->emote

 Berminal nit/ olarak adlandırılmaktadır. )5+=+ sistemleri içerisinde yerel ölçüm vekumanda noktaları oluşturan >B6lar birbirine ba!lanabilen çeşitli cihazlara -Enerji1özetleme )istemlerinde/, kesicilere, ayırıcılara kumanda edilebilir. Dlçülmesi gerekenakım, gerilim, akti& ve reakti& güç, güç &aktörü gibi de!erler ölçülebilir. +yrıca ayırıcı,kesici -+çık, (a#alı/ durumlarını kontrol edebilme imkanı sa!lar. >B yardımıylamerkezi kumanda ve izlemeyi sa!layabilmek için >B6lar tüm ölçüm sonuçlarıyla

cihazın çalışma durumlarını -(esici açık, +yırıcı ka#alı/ merkeze ileterek merkezdengelen komutlar do!rultusunda -(esici aç, +yırıcı ka#a/ işlemlerini ya#arlar. $öylecemerkezi denetim birimlerinin başında bulunan sistem o#eratörünün tüm ölçümsonuçlarını görmesini ve gerekli komutları göndererek sistemin denetlenmesini sa!lar.Hakat >B6nun görevi sadece ölçüm ya#mak ve komut uygulamak de!il, ölçümsonuçlarını belirli sınırlar içerisinde olu# olmadı!ını da denetleyerek aykırı ya da alarmdurumlarında merkeze bildirmektir.>B6lar gelişen teknoloji ile birlikte bir çok aşamadan geçmişlerdir. 2lk zamanlardakontrol sistemlerinde kullanılan >B6lar mikroişlemcisizdi. Aikroişlemcisiz >B6larsadece ölçüm ya#arak, bu ölçüm bilgilerini merkeze bildirerek merkezden gelenkomutlar do!rultusunda işlem görürlerdi. $u tür >B6lar ile oluşturulan )5+=+sistemlerinde bir çok olumsuzluklar ortaya çıkmaktaydı. +larm durumlarında ve di!er

bütün işlemlerin merkezi denetim sistemi üzerinde ya#ılmasından dolayı ortaya çıkan#roblemler şu şekilde sıralanabilir'&6 Aerkezin devre dışı kaldı!ı ya da >B6ların iletişiminin kesildi!i durumlardaoluşacak sorunlara müdahale edilmemekte ve sonuç olarak da sistemin iletişimiaksamaktadır.-6 +larm durumlarında merkezin alarm kararı veri# >B6ya komut göndermesi belli birsüre almaktadır. $u da, anında müdahale edilmesi gereken durumlarda sakıncalarayol açmaktadır..6 +kıllı olmayan >B6lar ile oluşturulan )5+=+ sisteminin çalışabilmesi için merkezinsürekli olarak >B6lar ile iletişim halinde olması gerekmektedir. +ncak bu sayedemerkez, denetlenen cihazlar hakkında bilgi sahibi olu# istenilen işlemleri yerine

getirebilir. $u durumda çok yo!un iletişim tra%!inin yaşandı!ı )5+=+ sistemlerindeözel bir iletişim hattının bulunması gerekir.d6 Aikroişlemcisiz >B6lar kullanıcının özel gereksinimlerinin bulundu!u ya da

6

8/18/2019 2010101915490

7/31

karmaşık kontrol algoritmalarının uygulandı!ı durumlarda yetersiz kalmaktadır.e6 Büm )5+=+ sisteminin yükü merkez bilgisayarı üzerinde olaca!ından, çok hızlı,yüksek işlem gücü olan, #ahalı bilgisayarlar kullanmak gerekmektedir. $u daekonomik yük getirmektedir.2şlemcili >B6lar, tüm olumsuz durumları de!erlendirerek alarm uyarıları üretebilir vebu durumlarda ne ya#ılaca!ına anında kendileri karar vererek yerinde müdahale

edebilir. +ynı zamanda işlemcili >B6lar kullanıcının özel isteklerini yerine getirecekşekilde #rogramlanabilir, böylece denetleyici cihazların kullanıcı gereksinimlerinikarşılayacak şekilde çalışması sa!lanmış olur. $u esnada di!er işlemcili >B6larlahaberleşerek işlemlerin yerine getirilmesi sa!lanmış olur. $irbirleri arasındaki iletişimisa!larken aynı zamanda merkezi birim tara&ından sürekli gözetlenerek sistemintümünün denetlenmesine izin verirler.

İşle%.ili RTU7l&r,n endüstrideki &nt&8l&r,9&6 Aikroişlemcili >B6lar en karmaşık kontrol yöntemlerinin dahi uygulanmasınısa!larlar.-6 Aikroişlemcili >B6 ar kendi başlarına karar verebildikleri için, ço!u zaman merkezbirimine gerek duymadan uygulamanın devamı için gerekli işlemleri yerine getirirler.

$u da to#lam sistem #er&ormansını önemli ölçüde artırır ve te#ki süresini azaltır.$öylece kalıcı ya da ölümle sonuçlanabilecek hasar durumlara acil müdahaleedilebildi!i için tüm sistemin güvenilirli!i sa#tanır..6 Aikroişlemcili >B6 lar normalde kullanılan #ek çok elektromekanik ya da mekanikcihazın işlevini üstlenmektedir. Aekanik cihazlar, uzun kullanım süreleri sonucundaaşınmakta verimleri düşmekte ve güvenilirlikleri azalmaktadır. Bamamıyla elektronikya#ıdaki >B ise hassasiyetinde hiçbir de!işiklik olmadan daha uzun süreçalışabilmektedir.d6 Aikroişlemcili >B6 lar kendi başlarına karar verebildikleri için merkez bilgisayarınya#abilece!i #ek çok işi de üstlenmiş olur. $u genel sistem güvenilirli!iniartırmaktadır. Aerkez birimin durması veya iletişimin kesilmesi durumunda akıllı >B

hiç durmadan görevini icra etmekte ve gerekli işlevleri yerine getirmektedir.e6 Aerkezin 2şlem ükünün >B6 lara da!ıtılması sonucunda, merkezin >B6 lar ile sıkiletişim kurma gereksinimi kalmayacak, iletişim tra%!i ha%feyecek, iletişim ortamıdaha verimli kılınacaktır.

RTU7n$n G're#leri Bemel görevleri de!işmemek kaydıyla gelişen istekler karşısında geliştirilmektedir.;/ $ilgi Bo#lama ve =e#olama9/ 1erekli (umandaları 1erçekleştirmek$u iki görev de!işmeyen temel özelliklerindendir. $ir >B6 nun kontrol &onksiyonlarıkısıtlı olabilir, ancak yukarıdaki özelliklerinden vazgeçilemez. >B6 nun bu iki

özelli!inin birleştirilmesi ile oluşan bir di!er görevi daha vardır.>B6 nun görevleri tekrar sıralanacak olursa":6 $ilgi Bo#lama ve =e#olama;6 (ontrol ve (umandaB8 $ilgi to#lama ve denetleme biriminin temel işlevi olarak do!ru ve zamanındaya#ması gereken en önemli görevidir. >B6 lar tali merkezlerde analog de!erler, alarmve durum bilgilerini ve sayaç de!erlerini to#lar. $öylece ba!lı oldukları tali

merkezlerin ve ait oldukları ana merkezin ihtiyacı olan tüm bilgileri to#layarakotomasyonun ilk #rensibini gerçekleştirmiş olurlar. Bo#lanan bu bilgileri kendiüzerindeki ha&ızalarında saklarlar. $u bilgiler" AB kendilerini sorgulayıncaya kadar

7

8/18/2019 2010101915490

8/31

veya ayarlanan belli süreler için saklanır. $ilgi to#lama işini kendilerine verilen#eriyodik aralıklarla veya ayarlandıkları de!erlerden sa#malar oldu!unda yenide!erleri kaydetmek şeklinde yerine getirirler. >B6 lar bilgilerin to#lanmasını vegönderilmesini >)89U9 veya >)87?@ seri &ormatta çalışan cihazlarla ya#maktadır. $u,)5+=+ &onksiyonelli!ini arttırmakta, &akat sahadaki lokal veri trans&erinibasitleştirmektedir. >B to#ladı!ı de!erleri isterse bir ön işlemden geçirebilir. Dn

işlem" bilgilerin kullanıcı tanımlı hale getirilmesi olayıdır. ani analog bir bilgi sayısalbilgiye çevrildikten sonra >B6 da oluşturulmuş bir veri tabanı vasıtasıyla, o de!ere aitsınır de!erlerle karşılaştırmaya veya matematiksel bir hesa#lamaya tabi tutulur. $uişlemlerden sonra o bilginin kontrol merkezine gönderilmeye de!er bir bilgi olu#olmadı!ı ortaya çıkar. $öylelikle sadece önemli bilgiler gönderilir ve iletişim kanalımeşgul edilmez. $ilgi alındıktan ve gerekliyse işlemden geçirildikten sonra, ya o andakontrol merkezine gönderilir ya da daha sonra gönderilmek üzere >B6 da de#olanır.=e#olanan bu bilgiler >B6 da oluşturulmuş veri tabanı kütü!üne Koluş sırasına göreKkaydedilir. *luş sırasına göre kayıt" beklenmedik durumlarda &arklı zaman vebölgelerde oluşan hızlı durum de!işikliklerinin tek bir zaman ekseni üzerine kaydıdır.0ata sonrası analizlerde ve gerçek zaman içinde o#eratörün gerekli manevrayıya#masında kullanılır. $u şekilde bir de#olama işlemi sayesinde bir gün içinde hangi

olayın, tam olarak, ne zaman ve kaç de&a gerçekleştirildi!i (ontrol Aerkezi tara&ındanrahatlıkla izlenebilmektedir. $u )5+=+ gibi gerçek zamanlı bir sistemde mutlakabulunması gereken bir özelliktir.

S)A*A Siste%lerinin "ontrol Merke(iT&n,%2ngilizce yaygın olarak kullanılan adı Aaster Berminal nit Bürkçe6ye ana ve yöneticigiriş birimi olarak çevrilebilir. a#tı!ı işlevleri de göz önüne alarak bu birimi +na(ontrol Aerkezi veya kısaca (ontrol Aerkezi olarak Bürkçe6 ye çevrilebilir.(ontrol Aerkezi geniş bir co!ra&yaya yayılmış tesislerin, bilgisayar esaslı bir ya#ıylauzaktan kontrol edildi!i, izlendi!i ve yönetildi!i yer olarak tanımlanabilir. (ontrol

Aerkezi genelde )5+=+ sistemlerinin ve kontrol edilecek tesislerin merkezi bir yerinekurulur.(ontrol Aerkezi, sistem güvenilirli!inden sorumludur. etki verilmeksizin açma veka#ama işlemi ya#ılamaz. $unun sonucunda merkez" bakım için da!ıtım birimlerininhizmetten çekilmesi, işleme modelinde de!işiklikler ya#mak, da!ıtım sisteminde arızadurumunda ortaya çıkan sorunların çözümü için gereken bütün açma8ka#amaişlemlerine müsaade eder ve bunları denetler.(ontrol Aerkezi, yüklerin izlenmesinden sorumludur ve bunların kabul edilebilir sınırlariçerisinde kalması için, ya uygun otomatik cihazları devreye almak suretiyle ya daişletme #rogramını de!iştirmek suretiyle önlemleri almak zorundadır.=a!ıtım sisteminde arıza olması durumunda kontrol merkezi sorunları gidermek vemümkün olan en kısa sürede normale dönüşü sa!lamak zorundadır. $ir yandanda!ıtım donanımının devre dışı kalması stratejisini hesaba katarak, kritik durumlarınortaya çıkarılmasına imkan verecek ça!daş izleme yöntemleri kullanılmalı, di!eryandan arızaların anında yerlerinin tes#itine imkan verilmelidir. (ontrol merkezindeözellikle tüketim miktarları, da!ıtım donanımının kullanım sayıları ve arızalar hakkındaistatistikler tutulması çok önemlidir. $u istatistikler daha sonra geçmişteki işletme#lanlamasında aynı zamanda sistem #lanlamasında kullanılır.2statistiklerin ya#ılması" nicelik ve nitelik bakımından verilerin to#lanmasını, ileridekullanılmak üzere bu verilerin kayıtlara geçirilmesini, #lanlama ve bilgisayar donanımıgereksinimlerine uyarlanmış hesa#lama yöntemlerini kullanmayı gerektirmektedir.)5+=+ sisteminde geniş bir alana yayılmış >B6 ların koordineli çalışması, >B6 lardangelen bilgilerin yorumlanması, kullanıcıya sunulması ayrıca kullanıcıların isteklerini

>B6 lara ileterek merkezi kumandanın sa!lanması işlevlerini )5+=+ sisteminde anakontrol merkezi yerine getirir.Merke(i -ilgis&+&r

8

8/18/2019 2010101915490

9/31

>B6 lardan #eriyodik olarak gelen verileri, sistem üzerinden alınan ikazları, istenilenverileri düzenli olarak saklar. Aerkezi yazılım bu bilgileri de!erlendirerek kontrol eder.)5+=+ sistemlerinde merkezi bilgisayar vasıtasıyla >B6 lardan ve sistemin di!erelemanlarından to#lanan bilgiler gerek duyulan hallerde her türlü ra#orlar çıktı olarakkullanıcının sistemine sunulur. Aerkezi sistemde denetlenen sistemin akışdiyagramının ekran üzerinde görüntülenmesi sa!lanır. =olayısıyla o#eratör tüm

sistemi ekran üzerinde gözlemleyerek sistem takibi ya#abilir. )istemin çalışmasıaçısından >B6 lardan gelen alarm ve arıza uyarıları çok önemli oldu!undan merkeziyazılım bu durumları görsel ve sesli olarak o#eratöre bildirir.Aerkezi sistem birimi" yöneticilerin, işletme o#eratörlerini, bakım elemanlarını ve tümişletim sistemini gerçek zamanlı görsel olarak izleyebildikleri %ziksel çevredir. (ontrolmerkezinde merkezi bilgisayardan başka bulunan ara birimleri aşa!ıdaki gibisıralanabilir'4ilgis&+&r Ter%in&lleri$irçok kullanıcıya çalışma imkanı veren bu terminaller o#eratörlerin sistemi taki#edebilmelerini sa!lar. )istemin kontrolü için gerekli bilgilerin girilmesi veyade!iştirilebilmesi mümkün olabilmektedir.$ilgisayar Ekranları' Ekranlar ile dinamik işletme noktasının -kesici, ayırıcı, motor,

vana, ölçü noktası/ sürekli gözlenmesi sa!lanır. Y&(,.,l&r2şletmeye ve sisteme ait tüm durum ve arıza hallerini ra#orlama imkanı sa!lar.

"ontrol Merke(inin G're#leri(ontrol Aerkezleri kısaca bilgisayarlardan, giriş çıkış birimlerinden, insan ve makinaara biriminden -AAC'Aan Aachine Cnter&ace/, >B6 larla haberleşme birimlerinden,bilgi de#olama birimleri ve bunların ek birimlerinden oluşur. (ontrol Aerkezleriyukarıda kısaca bahsedilen donanımları ile şu görevleri yerine getirir.;. zaktaki >B birimlerinden verilerin to#lanması9. Bo#lanmış verilerin yazılım #rogramları ile işlenerek ekrana veya yazıcıya

gönderilmesiU. )istemde kontrol edilecek cihazlara kontrol komutu gönderilmesi7. $elli olaylar karşısında alarm üretme ve gelen alarmları o#eratöre en hızlı şekildeiletme@. Aeydana gelen olayları ve verileri zaman sırasına göre kaydetmeV. $aşka bilgisayar sistemleri ile iletişimde olmaW. =a!ıtım önetim )istemi -=)/ ve Enerji önetim )istemi -E)/ gibi üst seviyeuygulama #rogramlarını çalıştırma?. azıcı, çizici, haberleşme, birimleri gibi ek birimlerin kontrolü

"ontrol Merke(inin Siste% İ3indeki Yeri

(ontrol Aerkezi için sistemde, )5+=+ sisteminin büyüklü!üne göre, ayrı bir mekanolmalıdır. $u ayrı kontrol merkezinden" tüm )5+=+ sistemine kumanda edilir, gereklibilgiler to#lanır, uygun bir veri tabanı #rogramı ile bilgiler de#olanır, gelen veriler vealarmlar, analiz #rogramları ile yorumlanır, veriler üzerinde işlem ya#ılır, bunlarınyazılım #rogramları vasıtasıyla görüntülenmesi ve yazıcı çıktıları alınabilir. (ontrolAerkezleri, )5+=+ sistemi içinde bir tane olabilece!i gibi, sistemin büyüklü!üne görebir kaç tane de olabilir. 0atta çok büyük sistemlerde ana kontrol merkezinin altında+4B8(*QB>*4 AE>(EX4E>2 de bulunabilir.

"ontrol Merke(i Mi%&risi(ontrol Aerkezleri";. )istem bilgisayarı,

9. (ullanıcı arabirimleri insan makina ara birimleri -AAC/, o#eratör ara birimi de denir.U.

8/18/2019 2010101915490

10/31

@. azıcılar çizicilerV.

8/18/2019 2010101915490

11/31

"ontrol Merke(lerinde "$ll&n,l&n 4ilgis&+&r Çeşitleri)5+=+ sistemi kontrol merkezlerinde kullanılan bilgisayar sistemlerini,;/ (işisel $ilgisayarlar9/ Aini $ilgisayarlarU/ )ü#er $ilgisayarlar

7/ Aain&rame bilgisayarlar olarak sınıfandırabiliriz.

"ontrol Merke(i 4ilgis&+&r, Y&(,l,% !rogr&%l&r,Elektrik da!ıtım sistemlerinin işletilmesi ve yönetilmesinde otomasyonun bulunmadı!ıülkemizde, özellikle büyük şehirlerde, da!ıtım otomasyonu ve )5+=+ sistemlerininkurulması kaçınılmaz olmuştur. $ilgisayar yazılım ve donanım teknolojilerindekigelişmeler otomasyon sistemlerinin tasarımını da etkilemekte, bu tür otomasyonişlevlerini ekonomik ve teknik açıdan mümkün kılmaktadır.

 azılım teknolojisinde yeni bir teknik olan nesneye dayalı #rogramlama -*bjected8*riented 3rograming' **3/ metoduyla gerçekleştirilebilir. **3, bilgisayarteknolojisinde büyük yazılım sistemlerine çözüm getiren önemli bir gelişmedir. **3yaklaşımı ve avantajları şöyle özetlenebilir'

• Hiziksel nesneler ve düşünceler #rogram içinde nesneler ve sınıfar olaraktanımlanırlar. Aühendis daha çok kendi alanıyla ilgili konularda çalışır vebilgisayar tabanlı sorunlarla u!raşmaz.

• +lgoritmik süreçlere alternati& olarak nesneler birbirlerine mesaj gönderereksüreci oluştururlar ve he#si sadece bu şekilde iletişim kuran ba!ımsız #rogram#arçacıklarıdır.

• Hiziksel dünyadaki nesneler arası ilişkiler #rogram nesneleri arasında dakurulabilir. $öylece sistem mimarisi insanın algıladı!ı biçimde tasarlanı#sunulabilir.

• $irbirlerine benzer nesneler gerçek dünyada oldu!u gibi bir soya çekimhiyerarşisi içerisinde bulunur ve özelliklerini kendilerinden önce gelen sını&tan

alırlar.• $u temel özellikleri yanında, **3, #rogramlamaya veri gizleme -in&ormation

hiding/, soyutlama -abstraction/, çok şekillilik -#oly8mor#hism/ gibi kolaylıklargetirir.

Aüşteri hizmetli -client server/ mimarisi çok süreçli da!ıtım sistemlerde yaygıncakullanılan bir mimaridir. +çık sistem yaklaşımının öngördü!ü biçimde başkasistemlerden alınan #arçaların asıl sisteme eklenebilmesi bu mimari sayesindegerçekleştirilebilir. Entegre edilmesi düşünülen modül sistem katmanlarından kendidüzeyinde olan birine müşteri olur. 2letişim #rotokollerinde oldu!u gibi her katman,altındaki katmanın hizmetlerini kullanır. (endi üstündeki katmana hizmet verir. 0erkatman ayrıca alt katmanlardan oluşabilir.)5+=+ sistemi yazılım #rogramları oldukça karmaşık bir ya#ıya sahi#tir ve gelişimiyıllar alır. $u nedenle )5+=+ gibi büyük sistemlerde yazılım çok #ahalıdır. $öylekarmaşık ya#ılı yazılımlar yazılım mühendisli!inin konusudur. azılım mühendisli!ininamacı kaliteli yazılım üretmektir. azılımın #ahalı olması, elde edilmesinin vegeliştirilmesinin zor olması nedeniyle donanımda oldu!u gibi yazılımda da kalite ve#er&ormans üstünlükleri aranmalıdır. $ir #rogram yazılım sürecinde, analiz, tasarım,kodlama ve test aşamalarından geçmektedir. azılım sürecinin [ V:6ını analiz vetasarım aşamaları oluşturmaktadır. $u nedenle bir yazılımda esas önemli olan analizve tasarımdır.

4ilgis&+&r Y&(,l,% !rogr&%l&r, Y&(,l,% "&litesi

 azılım kalitesini belirleyen iç ve dış etkenler şunlardır';/ 1eliştirilebilirlik' Beknolojideki de!işimlere, yeni isteklere karşı açık olmasıdır.9/ =o!ruluk' azılımın bütün istekleri do!ru olarak yerine getirebilmesidir.

11

8/18/2019 2010101915490

12/31

8/18/2019 2010101915490

13/31

iletmekle yükümlüdür. >B6 dan nasıl tarama ya#ılaca!ı bu sistem içindeki tarama#rogramlarında tanımlıdır ve de!işebilir olmalıdır. Barama sıklı!ı veri tarama sistemiiçinde önemli bir kavramdır. +nalog ve sayısal veriler için &arklı olabilir. 1ünümüzdebütün verilerin birkaç saniye aralıkla yenilenmesi mümkündür. Barama için &arklıteknikler kullanılabilir. $azı tekniklerde gözlenen noktada bir de!işim varsa veri almaişlemi gerçekleşir. 0atta de!işim hızına göre veri alma işlemi sıklı!ı artırılı# azaltılır.

B6 dan ya#ılı# istasyona kesme olarakgelebilece!i gibi, merkezde de alarm yaratabilir.b/ *lay =izisi $ilgisi +lma, 2letişim 2statistikleri' 1erekti!inde milisaniye düzeyindebilgi almayı sa!lar. *laylar arası öncelik sırasını gösterir. B6 larla olaniletişimin güvenilirli!i hakkında ra#or çıkarılabilir. $u ra#orlar ışı!ında iletişimteknolojisi de!iştirilir ya da geliştirilir.;6 Veri T&-&n,a/ )5+=+ gerçek zaman verilerib/ )5+=+6 ya ait statik verilerc/ (ontrol merkezi kon%gürasyonu ile ilgili veri tabanıd/ azılımlara ait di!er veri tabanları

)5+=+ gerçek zaman verileri' >B6 lardan elde edilen ve zaman bilgisi taşıyanverilerin tutuldu!u veri tabanıdır. 0er taramada yenilenir.

8/18/2019 2010101915490

14/31

• Xoom -yakından görüntü/, #an -kaydırma/ gibi gra%k görüntüleme tekniklerinesahi# olma

• Ekran üzerinden başka #rogramları ça!ırabilme• $a!lantı -netork/ bilgisini şemalar üzerinde gösterebilme• Teşitli düzey ve detaylarda şema görüntüsü verebilme• D!renme kullanma kolaylı!ı• 1üvenlik için erişim sınırlaması -şi&reli seçim/• Aodern ve AAC sistemlerini tüm gra%k ekranları üzerinde çok #encereli

ortamlar aracılı!ı ile çok iyi bir kullanıcı arabirimi oluşturmaktadır.

=6 Yerel Giriş Ç,k,ş•  erel >B6 yu tarama ve yerel denetim• Tıkış denetim sinyalleri yaratma -kalemli azıcılar, ölçüm cihazları, göstergeler/• Aa#board için sinyal oluşturma•  erel saat ve &rekans bilgisini elde etme

>6 R&0or Ç,k&r%&? Se-e0 G'ster%e

)5+=+, gerçek zaman veri tabanı kullanarak geçmişe dönük ya da güncel verilerhakkında istatistiksel ra#orlar çıkarır. *lay dizisi verilerinden de &aydalanarak sebe#gösterir ve hata yerini bulur. Tıktıları yazıcı ile ya da ekrandan verebilir.@6 U+g$l&%& !rogr&%l&r,)5+=+ #rogramları gerçek zaman verilerine ve başka verilere dayanarak sistembakımı, onarım ve gelişimi için kullanılan #rogramlardır. 1C) -1eo#ra#hic Cn&ormation)ystem' 5o!ra% $ilgi )istemi/ örnek olarak verilebilir.6 "onBgür&s+on Ar&3l&r,)istemin ilk kuruluşundan ve sistemin de!işmesi durumunda verilerin do!runoktalardan do!ru aralıklarla görüntülenmesi için konulan #arametrelerin girilmesiamacıyla kullanılır. $u #rogramların kolay kullanılabilir olması ve hata ya#maya karşıkorumalı olmaları gerekir. )istemdeki de!işiklikler &onksiyon de!işimi gerektirmedi!i

sürece yeniden #rogramlama gerekmektedir.C6 *on&n,% Y'neti% !rogr&%l&r,İşleti% Siste%iTeşitli işletim sistemleri kullanılabilmekle beraber )5+=+ siteminin da!ıtılmışişlevlerden oluşan ya#ısı çok görevli -multitasking/ işletim sistemlerinin kullanımınıgerektirir. )5+=+ sistemleri için QCZ iyi bir adaydır. +yrıca standart işletim sistemininseçimi &arklı %rmalardan alınacak ürünlerin birlikte çalıştırılmasına olanak tanır.NetDork Siste%i)üreçler arası veri alışverişini ve ek birimlerle çeşitli noktalardan erişim olana!ı tanır.Qetork sisteminde standartlara uyumun &aydaları';. Bek bir %rmaya ba!lı kalmama9. (aliteli ürünlerU. Hiyatların düşmesi7. yumlu ürünlerQetork sisteminde standartlar C)*6 nun W katmanlı *)C sistemi üzerindestandartlaştırılmıştır.!en.ere Siste%i$ir #encere kütü#hanesinden ve işletim sistemi ile birlikte çalışan #encereyöneticisinden oluşur. 1ra%k ekran üzerinde açılan dörtgen alanlar #encere olarakadlandırılır. 3encere sistemleri menü, tuş gibi gra%ksel giriş araçlarının eklenmesinede imkan verirler. Z8indos #encere sistemleri içinde en çok kullanılandır';. =onanım marka ve modelinden ba!ımsızdır.9. Qesneye dayalıdır.

U. *lay güdümlü bir sistemdir.7. Qetork tabanlıdır. aygındır. +çık bir sistemdir.@. Z8Iindos uygulamaları taşınabilir.

14

8/18/2019 2010101915490

15/31

6 "$r%& #e Yerleştir%e !rogr&%l&r,)istemin ilk kuruluşunda #rogram kodlarını disk alanı içinde uygun yerlereyerleştirmek ve ilk çalışma alanını yaratmak, veri tabanının ilk durumunuhazırlamakla görevlidir.:F6 Eiti%? Test #e Si%ül&s+on !rogr&%l&r,(ullanıcıların yetiştirilmesi, sistemin çalışırlı!ının kontrolü amacıyla, genellikle )5+=+6

ya ba!lı olmadan çalışan #rogramlardır. )imülasyon #rogramları >B ve di!er )5+=+elemanlarını simüle ederek e!itim #rogramlarına yardım eder.

"ontrol Merke(i "$ll&n,., HO0er&t'r6 Ar&-iri%-2nsan Aakine +rabirimi8 2A+ Aan Aachine Cnter&ace8 AAC/"$ll&n,., Ar&-iri%i)5+=+ sistemi ile o#eratör arasındaki ilişkiyi kuran temel birimlerden biridir. )5+=+sistemini kumanda merkezine ba!layan kullanıcıya sistemin her konusunda bilgisa!layı# yardımcı olan merkezi ve karmaşık bir ya#ıdır. )ü#er mini bilgisayarlarsayesinde daha kaliteli, hızlı açık seçik, yeterli bilgileri, gelişmiş yazılım #rogramlarınıda kullanarak sunmaktadırlar. (ullanıcı arabirimi ya#ı olarak karakter gra%k veyagerçek gra%k olabilir."&r&kter Gr&Bk Y&0,1ünümüz teknolojisinde kullanılmamaktadır. 0ızlı &akat sınırlı görüntü vermeözelli!ine sahi#tir. Berminal mantı!ı ile çalıştıklarından görüntü ça!ırma süresi &azladır.

 Berminaller ortak işlemcilerle kontrol edildiklerinde terminallerin biri di!erini beklemekzorundadır.Ger3ek Gr&Bk Y&0,En yeni ve yaygın kullanıma sahi#tir. =osya erişme ve ça!ırma hızı, görüntü kalitesive yetene!i yüksektir. Dzel gra%k kartları sayesinde her türlü görüntüyü hızlı birşekilde verebilir. $üyüklük olarak, karakter gra%k ya#ıya yayma süresi oldukça az yerka#lar. (ullanıcı arabirimi için en uygun kon%gürasyon budur.

"$ll&n,., Ar&-iri%inde 4$l$n&n )ih&(l&r(ullanıcı arabiriminde olması gereken başlıca cihazlar şunlardır";/ Aonitörler9/ (lavyelerU/ Hare -Aouse/7/ azıcılar ve çiziciler:6 Monit'rler1örüntüleme birimleridir. )on yıllarda oldukça kaliteli monitörler geliştirilmiştir. $unlaryüksek çözünürlü!e sahi#, )5+=+ sistemleri için uygun boyutlarda -;W8;Y inch veyadaha büyük/, düşük radyasyon yayan monitörlerdir.;6 "l+eler1enel ve )5+=+ uygulamalarına özel klavyeler olmak üzere ikiye ayırabiliriz. 1enel

klavyeler" standart \ ve H klavyelerdir. 1enel amaçlı bilgisayarlara özel tuşlar içerenklavyelerdir.Honksiyonel (lavyeler" Nzerinde )5+=+ sisteminde kullanılan bazı özel tuşlar içerenistasyonda çalışan yazılım #rogramlarına özel klavyelerdir. $u tür klavyelerdebeklenilmeyen o#erasyonlar önlenmiştir. azılım #rogramının işlemleri bir &onksiyontuşuna ba!lanarak komut vermek hızlı ve kolay hale getirilmiştir. +ncak" günümüzteknolojisi ile geliştirilen #rogramların klavye ba!ımlılı!ı ortadan kaldırılmıştır. $ütüno#erasyonlar &are ile ya#ılabilmektedir.

8/18/2019 2010101915490

16/31

"$ll&n,., Ar&-iri%i İşle#leri;/ )5+=+ sistemi yazılım #rogramlarının kullanılması9/ 1örüntüleme ve )5+=+ ka#samındaki kontrol edilen ve bilgi to#lanan cihazlarınekranda izlenmesi, bu cihazlara komut göndererek durumlarındaki de!işikliklerinekrandan izlenmesi

U/ +larm üretme, alarm seviyelerinin ayarlanması ve analog de!erlerin çeşitliseviyelerde ayarlanabilmesi,7/ )5+=+ sisteminde kullanılan elemanlar hakkındaki detaylı bilgilendirme -bakımtarihleri, markası, üzerindeki arıza durumlarının izlenmesi, karakteristik de!erlerininbilinmesi, )5+=+ kontrolünde olu# olmadı!ı vb./@/ $a!lantı bilgilerinin görüntülenmesi ve yük analizi sonuçlarının ekrana işlenmesigibi çeşitli netork analizlerinin sonuçlarının verilmesi,V/ +larmları ve bilgileri oluş sırasına göre kaydetme ve listeleme, kullanıcınıngerçekleştirdi!i işlemleri kayıt etme ve ra#orlama,W/ )5+=+ kartları ve #rogramları ile ilgili ra#orlar,?/ $aşka analiz #rogramlarının ça!rılması ve bu #rogramların kendi ra#orlarınıüretmesi,Y/ 1üvenlik kontrolünün çeşitli şi&releme yöntemleri ile sa!lanması, yetkiliolmayanların kullanımına izin verilmemesi,;:/ (ullanıcı vasıtası ile veri girilmesi ve böylece sisteme ba!lı olmayan nesneler için,kullanıcının tele&on veya başka yollarla aldı!ı bilgileri işlemesine olanak tanıma.

"ontrol Merke(i GirişIÇ,k,ş 4iri%leri1iriş çıkış birimleri bilgisayarların giriş çıkış birimlerine ve >B6 larla iletişim hatlarınaba!lanabilen birimlerdir. $u birimleri kontrol eden birkaç standart denetleyici vardır.$unlar seri, #aralel, )5)C denetleyicileridir. $u denetleyiciler bilgisayarı en az yoracakşekilde gerekli &onksiyonları yerine getirir. $u denetleyicilerden"

 azıcı =enetleyicisi' azıcıları kontrol eden veri trans&eri sa!layan seri veya #aralele

denetleyicileridir.0aberleşme =enetleyicisi' $ilgisayarın di!er birimlerle ba!lantı kurmasını sa!lar.1enellikle seri kanal ve modem yardımı ile tele&on hatları kullanılarak iletişim sa!lanır.(ullanıcı +rabirimi =enetleyicisi' B =enetleyicisi' >B denetleyicileri 0aberleşme ünitelerini kullanarak veri trans&erisa!larlar.)5)C =enetleyicisi' )eri #aralel #ortlarda her denetleyici sadece bir üniteyi kontroledebilmekteydi. Hakat teknolojinin gelişmesiyle yaygınlaşan )5)C denetleyicilerinde,her denetleyici birden &azla üniteyi kontrol edebilmektedir. Harklı üniteler için aynı)5)C denetleyicisi kullanılabilmektedir.

)es =enetleyicisi' )esle ilgili çeşitli denetlemelere olanak sa!lar. edek $ellek =enetleyicisi

"ontrol Merke(i Veri *e0ol&%& 4iri%leri=e#olama $irimleri" )5+=+ sisteminin veri ve alarm bilgileri ile bilgisayar#rogramlarının de#olandı!ı yerdir. $u de#olama birimleri aşa!ıdakilerden biri veyabirkaçı olabilir.;/ 0areketli (a&alı =iskler,9/ )abit (a&alı =iskler,U/ Hlo##y =iskler,7/ =e!iştirilebilen )abit =iskler,@/ *#tik =iskler

V/ Aanyeto 8 *#tik =iskler.;/ 0areketli (a&alı =isklerEn tanınan de#olama birimleridir. üksek erişim hızları vardır -@8?: milisaniye/. $u

16

8/18/2019 2010101915490

17/31

nedenle hızlı veri trans&eri ya#abilirler. üksek de#olama ka#asitesine sahi#tirler -9:1byte ve üzeri/. (ullanım süreleri ve güvenilirlikleri fo##y disklere göre daha &azladır.9/ )abit (a&alı =iskler*ldukça eski teknolojiye sahi#tir. Hakat çok hızlı erişim sa!layabilmektedirler. +ncakde#olama ka#asiteleri hareketli ka&alı disklere göre daha azdır.U/ Hlo##y =iskler

 Başınabilir de#olama birimleridir. Hakat de#olama ka#asiteleri azdır -;,77 Aybte veüzeri/ genellikle 35 tabanlı bilgisayarlarda çok yaygın olarak kullanılır. 1üvenilirlikleri,hızları ve kullanım süreleri azdır.7/ =e!iştirilebilen )abit =iskler$u tür diskler hareketli ka&alı disklerle aynıdır. En önemli özellikleri fo##y diskler gibitaşınabilir ve de!iştirilebilir olmalarıdır.@/ *#tik =iskler*#tik diskler oldukça yüksek veri de#olama ka#asitesine sahi# de#olama birimleridir.$oyutları genel olarak @,9@ inch ça#ında bir daire kadardır. üksek erişim hızlarıvardır. Aanyetik ortamlardan kesinlikle etkilenmezler. En büyük dezavantajları sadeceokunabilir olmalarıdır.V/ Aanyeto 8 *#tik =iskler

*#tik =isklere göre en büyük avantajları tekrar yazılabilir olmalarıdır.

8/18/2019 2010101915490

18/31

"ontrol Merke(i &%&n A+&r Siste%iXaman ayar sistemi kontrol merkezinin standart zamanını do!ru olarak görüntülemekve >B6 ların senkronizasyonu ile tarih atanmasını sa!lamak için kullanılır.(umanda merkezine yerleştirilmiş saatin ;: -8W/ dan daha büyük bir nis#i sa#masıolmamalıdır. Xaman ayar sistemi şunları içermelidir"

K V haneli bir sayısal gösterim cihazı" saatler, dakikalar, saniyeler,K Xamanı yeniden ayarlama cihazıK $ilgisayara standart zamanı vermek için arabirim

"ontrol Merke(i "esintisi( Gü3 "&+n&,(ontrol merkezi" bilgisayar ve çevre donanımlarına kesintisiz akım sa!layacak birkesintisiz +5 ve =5 güç kayna!ı bulunmalıdır.(esintisiz +5 güç kayna!ı şu bileşenlerden oluşabilir'

• 9 do!rultucu, normal olarak 99: < @: 0z tek &azlı veya U?: < @: 0z U &azlıkaynaktan beslenebilir.

• =o!rultucuların veya bunların beslemelerinin arızalanması durumunda bir saatka#asiteli bir akü bataryası,

• +küyle beslenen iki dönüştürücü. 2ki dönüştürücü ya #aralel olarak yarım yükteya da normalyedek modunda çalışacaklardır. $unlar birbiriyle ve +5 anabesleme sistemiyle senkronize çalışmalıdır.

=o!rultucular ya yarım yükte #aralel olarak ya da normalyedek modunda çalışabilir.0er bir do!rultucu tek başına tesislerin tamamını besleyebilmeli ve aküden geribeslemeye karşı korunmalıdır.0er bir dönüştürücü de tesislerin tamamını tek başına besleyebilmelidir.$esleme kayna!ı kesintisiz olmaksızın sürekli çalışacak durumda olmalıdır. (ayna!ınciddi arızalanması durumunda, kullanıcı devreleri kesintisiz olarak +5 ana kaynaktan,bir by8#ass düzeni ile beslenebilir olmalıdır.

İ(ole? Yükseltil%iş T&-&nl, "$%&nd& Od&s,(ontrol merkezi kumanda odası, tüm önemli bilgisayar ve elektronik cihazlarınçalıştırıldı!ı yerlerde oldu!u gibi, statik elektri!e karşı, izole yükseltilmiş bir tabanlazeminden ayrılmalıdır.$u odalar her bir gözetim ünitesi tara&ından sa!lananen&ormasyonun, normal olarak oturan, orta boylu bir teknik görevli tara&ındankumanda masasından kolaylıkla görülecek şekilde tasarlanmalıdır.+ydınlatma, kullanıcıların gözlerini yormayacak ve ekranların #arlamasına nedenolmayacak şekilde #rojelendirilmelidir.*daların iklimlendirilmesi ve ses ya#an cihazlara karşı ses yalıtımının ya#ılması insansa!lı!ı bilgisayarların güvenli!i açısından gereklidir.

"ontrol 5niteleri!rogr&%l&n&-ilir Lo8ik "ontrol 5niteleri H!L)6

3rogramlanabilir lojik kontrol üniteleri, ikili ve üst denetimsel -su#ervisory/ kontrolüsa!layan, mikroişlemci tabanlı elektronik ünitelerdir. 3456 ler otomasyonunvazgeçilmez ya#ı taşlarıdır.*tomasyon, en geniş tanımıyla teknik #roseslerin gerçekleştirilmesinde, insanın bizzatüretim ya#ma görevini, otomatik üretim ve bunu kontrol etme, izleme görevinedönüştüren bir kavram de!işimidir. $urada kontrol sözcü!ü, teknik bir kavram olarak,kumanda ve ayar gibi kavramları ka#samakta, böyle bir işlem, içinde bilgisayar daihtiva eden endüstriyel otomasyon cihaz ve sistemleri kullanarak otomatik çalışmayıgenellikle üretim koordine etme ve yönlendirme anlamında kullanılmaktadır. Beknik#rosesler, en genel şekilde enerji üretiminden başlayarak, tüm temel di!er

18

8/18/2019 2010101915490

19/31

endüstrilerdeki üretimler ve endüstrilerde kullanılan makinelerin ve #roseslerinçalışma şekilleridir.Nretim ya#ma yerine, üretimin kontrol edilebilmesinden üç ana unsuru anlıyoruz.$unlar" üretimde daha yüksek verimlilik sa!lama, ekonomik üretim ya#abilme verekabet ortamına uyum gösterebilme, bir di!eri ise insanların çalışma ortamındaemniyet ve kon&orun sa!lanmasıdır.

 irminci yüzyılın başlarında kimya endüstrisinde baş döndürücü üretimin ana hede%,düşük işletme masrafarı ve az yatırım ile bu işi büyük hızda başarmak idi. =i!er örnekise, otomobil sanayiinden verilebilir. Brans&er hatlarında üretilen standart otomobiller,seri mamul olarak da #azar tara&ından kabul edili# müşteri buluyordu. $öyle bir imalatşekli ile üretim artırılmıştı" ancak üretimde esneklikten söz edilemezdi, o zamanlaramaç, sadece talebi karşılamaktan ibaretti.@:6li ve V:6lı yıllarda modern otomasyon tekni!i çok büyük gelişmeler gösterdi.*tomasyon merkezi #roses bilgisayarları ya#ıldı. (imya, maden, demir8çelik, çimentogibi endüstrilerde çok gelişmiş otomasyon #rojeleri gerçekleştirildi. +ncak ya#ılanbütün çalışmalar bütün üretim hacimleri ve tek bir imalat için uygundu.$ugün, standart seri ürünler, eskiden oldu!u gibi, müşteri bulamıyorlar, çünkü #azarıve ürünü müşteri belirliyor. Nreticinin görevi ise, bu #azara olan talebe göre, o ürünü

üretmek şeklinde. $u tarihi gelişim ile, geride bırakılan yılların durumunu kısacaözetleyebiliriz. $urada ya#ılan hata, seri imalatın, #azarın iste!ine görebelirlenememiş olmasıdır.Ta!ımızın modern otomasyon sistemleri ile bugün üretim tekni!inde bir kavramde!işimi yaşanmıştır. 3azardan gelen tale#" yani ürün ti#ini müşterinin belirlemesi vebunun sonucu olarak üreticinin müşterinin iste!ine göre üretmesi, en iyi kalitede veekonomik olarak rekabet edebilecek şekilde #azara sunma zorunlulu!unu daberaberinde getirdi. $ugün artık, endüstriyel üretimin ekonomikli!i, yüksek sayılardaüretmek veya ka#asiteyi yakalamak ile tanımlanamamaktadır. 0atasız ve hızlı üretimile birlikte başarı, ürünlerin teknik kalitesi, #azar beklentisine uyum ve üretimtekni!inin esnekli!i ile yorumlanmaktadır.

 Bürkiye6de endüstriyel otomasyon ile ilgili çalışmalar gerçek anlamda ?:6li yıllarınbaşında başlamıştır. $u tarihten önce de makine ve tesis bazında bazı otomasyonsistemlerinin mühendisli!i ile birlikte yurt dışından ithal edildi!ini biliyoruz. $uuygulamalar, çimento, demir, çelik, cam, tekstil, naylon, ambalaj, gıda vb. sanayidallarında ya#ılmıştır.$azı uygulamaların ise modernizasyon amacıyla gerçeklendi!inigörüyoruz. $irçok sektörde ka#asite artışları bu şekilde sa!lanmıştır.Endüstriyel otomasyon mühendisli!i, elektrik, makine ve otomasyonu ya#ılacaksektör mühendisli!i dalıyla oldukça yo!un bilgi ve birikimi gerektiren zor daldır. *layasadece elektrik mühendisli!i yönünden bile bakılsa, karşımıza, genel hareket noktasışalt, tesis ve enstrümantasyon mühendisli!i ile birlikte, kontrol bilgisayar veelektronik mühendisli!ini de ka#sayan kombine ve özel bir mühendislik olarakçıkmaktadır. Endüstriyel otomasyon, sadece bir satın8alma ve satış olayı de!il,

arakasında a!ır ve sürekli yenilenen, ileri teknoloji olan bir daldır.Endüstriyel otomasyon sistemleri ve enstrümantasyon cihazlarının di!er önemli birüstünlü!ü de sahi# oldukları karşılıklı haberleşme özelli!idir. En başta ya#ılan yerelotomasyonlar artık yeterli kalmayı#, iletişim sistemleri üzerinden haberleşilerek,kom#like otomasyon çözümleri üretebilmektedir. $urada en önemli nokta, sistementegrasyonudur. )istem entegrasyonu, endüstriyel otomasyonda kullanılan tümdonanımın haberleşme özelli!i ile bunun yazılım üzerinden gerçekleştirilmesi vesistemin uyum içinde çalışabilmesidir.Endüstriyel otomasyonun ana elemanı #rogramlanabilir lojik kontrolörlerdir.-3rogrammable 4ogic 5ontroller, 345/. $u düzenekler ile ya#ılacak işin ka#samınagöre" (umanda, (ontrol, (ullanım ve 2zleme, yarı ve >a#orlama işlemlerini içerenendüstriyel otomasyon sistemleri gerçekleştirilebilir.)erbest #rogramlanabilen otomasyon cihazlarının endüstride seçilen #roseslerinkumanda ve kontrolü için kullanılabilmesi, bu sistemlerde kullanılan #rogramlama

19

8/18/2019 2010101915490

20/31

dilinin özelliklerine ve yönetmeliklerine uymak ve bu dilin sembolik ya#ısını, teorikbilgilerle birlikte #rosese uygulayabilme hakimiyetindedir.0er kumanda, bir otomasyon ve bir de #roses kısmından oluşur. *tomasyon kısmı,kumanda kısmının KaklıKdır. (umandanın #roses kısmı ise, bir malzemenin, enerjininya da bilginin, nitelik ve nicelik olarak de!işimini ya da taşınmasını hede& olarak alırve bunun teknik akışını ka#sar. $u olaya bir örnek üretim #rosesleridir. +şa!ıdaki

şekilde bir 345 uygulayıcısının sembolize edebilece!i bir kumanda sisteminin ti#ikya#ısı görülmektedir. Jekilde oluşturulmuş olan otomasyon ya#ısı itibari ile yerel birçözümü ka#samaktadır. $u nedenle bu ti# bir otomasyon çözümlerine KyerelKçözümKdenir.(umanda sistemi de!işik KelemanKlardan meydana gelir. $u elemanlar" kullanımdüzeni, otomasyon cihazı, ayar elemanları, ölçü düzeni ve #roses kısmıdır. $unlarde!işik &onksiyonları yerine getirirler.$u üniteler, kontrol sisteminde tek veya entegre bir işlem istasyonu olarak, di!er#rogramlanabilir Elektronik üniteler ve eki#manlar ile haberleşme a!ı üzerindeniletişim kurarak kullanılır.3rogramlanabilir 4ojik kontrol üniteleri, biriken bilgi ve verileri bir yandan )5+=+sistemine iletirken bir yandan da işletme &onksiyonlarını yerine getirmek için yazılım

#rogramlarına uygun olarak lojik kontrol denetimini sa!larlar.

S)A*A Siste%leri+le "ontrolVeri T&-&nl, "ontrol #e G'(etle%e

)5+=+6 nın en önemli özelli!i veri tabanlı kontrol ve gözetlemedir. 0aberleşme sistemisayesinde kontrol ünitelerine yerleştirilmiş #rogramlanabilir elektronik ünitelerlesürekli olarak veri alış verişini gerçekleştirir. $u sayede )5+=+ sistemleriyleo#eratörler için ileri seviyede kontrol ve gözetleme imkanı sa!lanır. $u özellikler şöylesıralanabilir.

• 1erçek zamanlı veri to#lama• +rıza durum kaydı• $ilgilerin uzun süre saklanması• (ontrol sisteminin durum gösterimi• Elle kontrol

)5+=+ sistemlerinde alarm sınırları, ikaz bildirimleri ve benzerleri verilerin tamamıkon%gürasyonun bir #arçası olarak veri tabanı #arametrelerini oluşturmak içinkullanılır. +yrıca )5+=+ sistemlerinde sembolik adresler de kullanılır. ani ölçümnoktaları kontrol döngüsü için isimler tanımlanır. )5+=+ sistemi bunları %ziksel a! vebellek adreslerine çevirir.0arici cihaz arabirimi -e]ternal device inter&ace E=C/ sayesinde kontrol edilen

sistemlerde, %ziksel olarak tüm çevre birimlerinin )5+=+ #rogramıyla iletişimisa!lanırken sistemin otomatik kontrolü ve gözetlenmesi için gerekli dinamik bilgilerkontrol edilir güncellenir.)5+=+ #rogramları dinamik veri de!işimi -dinamik data e]change, ==E/ özelli!isayesinde IindosZ3, Iindos QB, *) gibi güçlü, gerçek zamanlı, çok işlemlidir.2nsan makine iletişimi ve Iindos özelli!i taşıyan işletim sistemlerine dayandırılır.$öyle bir sistemle, kullanım kolaylı!ına ilave olarak işletmenin tüm işlev veçalışmalarını bir çok ekranda görebilme imkanı sa!lanır.

S)A*A Y&(,l,%l&r,nd& Ekr&n Ti0leri)5+=+ sistemlerinde insan makine iletişimi, kontrol sistemini ve işletmenin de!işik

durumlarını ve hallerini &arklı ekran ti#leri ile izlenmesi sa!lanır.)5+=+ sistemininuygulanacak işletme veya #rosese göre ekran ti#leri de de!işik olabilmektedir.1enel 1örünüm Ekranları' $u ekranlarda objeler ve nesneler, işletme bölümüne ba!lı

20

8/18/2019 2010101915490

21/31

olarak gru#lar halinde ekranlara getirilir. 1enel yerleşim da!ılımı standartlaştırılır.*#eratör veya kullanıcı görmek istedi!i objeyi örne!in" kesiciyi, ayırıcıyı, motoru vb.tamamen kendisi belirler.2şletme Ekranları' Bamamen ardışık işlem basamakları, ölçüm noktaları iletanımlanmış ve belirli uygulamalara dayalı olarak dinamik haldeki çalışan işletmedurum ekranlarıdır.

1ru# Ekranları' $ir gru#ta bulunan &arklı nesneler hakkında daha detaylı bilgileriekrana yansıtırlar.*bje veya Qesne Ekranları' Qesneler hakkındaki mevcut olan tüm bilgiler bu ekranlarayansıtılır. (ontrol sisteminde tanımlanmış bulunana tüm nesneler, )5+=+ sisteminindo!al sonucu olarak otomatik biçimde o#eratörlere sunulur.E!ri veya Brend Ekranları' $u ekranların işlevi de!işkenlere ba!lı olarak tarihselverileri göstermektir. Brendlerin zamanları bilgisayardan istenen de!ere göre de!işir.>a#or Ekranları' (ontrol edilen sisteme ba!lı olarak işletmeye ait bilgi ve verileritablolar halinde gösteren ekranlardır. >a#orların çıktıları iste!e ba!lı olarak belli birzamanda ya da herhangi bir durumun sonucunda alınabilir.>eçete Ekranları' =aha çok #rocess otomasyonunda işletmeye ait ve üretimi ya#ılanürüne ait bilgi ve verilerin tablolar şeklinde alındı!ı ekranlardır. $u ekranlar vasıtasıyla

ya#ılan ürünlerin gerekli olan #arametre de!işiklikleri rahatlıkla ya#ılır.)5+=+ sistemlerinde ekranlar, o#eratörlerin ve kullanıcıların gereksinim duydu!ubilgilerin en kısa zamanda bulunabilece!i ve ulaşabilece!i şekilde dizayn edilir. $udizayn daha çok kontrol edilecek sistemin ya#ısına göre düzenle nesneyi aynı anda,birden &azla o#eratörün etkilemesini önlemek için bir denetim mekanizmasına sahi#olunması gerekir. $una ilaveten bir nesne veya işlem hakkındaki bilgilerin tümçalışma noktalarından elde edilmesi gerekir. )onuç olarak istenen işlem ti#ine ba!lıolarak o#erasyon direkt olarak gerçekleştirilebilir.

M&n$el "ontrol*#eratörün kontrol sistemine girerek #arametreleri, ayar noktalarını de!iştirmesi veya

elle kumandayı üstleni# otomatik kontrol &onksiyonlarını aşarak sistemin direktdenetimini sa!lama imkanı verir. (ontrol sistemi birçok o#eratörün ve çalışmanoktasının aynı çalışma birimine ba!lanmasını sa!lar. +yrıca aynı obje veya nesneyiaynı anda birden &azla o#eratörün etkilemesini önlemek için bir denetimmekanizmasına sahi# olunması gerekir. $una ilaveten bir nesne veya işlemhakkındaki bilgilerin tüm çalışma noktalarından elde edilmesi gerekir. )onuç olarakistenen işlem ti#ine ba!lı olarak o#erasyon direkt olarak gerçekleştirilebilir.

Ar,(& #e *$r$% İh-&rl&r,(ontrol üniteleri ya da #rogramlanabilir kontrolörler, işletmeye ait durumlar ile makineve enstrüman bazında arıza ihbarları ve sistem arıza ihbarları arasında ayırım ya#ar.

2şletmeye ait olaylar, işletim de!işkenleri ve hesa#lanmış de!işkenler istendi!i süreceoluşan durum de!işkenleridir. *laylar sürekli olarak o#eratörler ve bakım elemanlarıtara&ından onarılması gereken durumlardır.(ontrol sistemine ait arızalar ise sistemde kendili!inden ortaya çıkan durumde!işiklikleridir. $u arızalar sisteme ait herhangi bir ünitede veya haberleşme a!ındaolabilir.+rıza ihbar ve çalışma durumları, o#eratör istasyonlarını, iletişim a!ı yoluyla ra#oredilmekte ve bilgiler kronolojik sırada saklanır. +rıza ihbar statülü objeler ekranlardakırmızı renkte temsil edilir ve onaylanıncaya kadar yanı# söner.

Kire Siste%i ile "or$n%&(ontrol sisteminin yazılım kısmına ve yetki verilen kişilerin müdahalelerde bulunması

için şi&re sistemi ile koruma sa!lanır. Ji&re ile şu &onksiyonlar yerine getirilir.• $uton kumanda emniyeti• $elirlenen kişi sayısı kadar şi&releme imkanı

21

8/18/2019 2010101915490

22/31

• +ynı seviyedeki kişilere sisteme müdahale imkanı verilmesi

S)A*A7n,n İletişi% Siste%i

T&n,%

2letişim" $ir bölgeden başka bir bölgeye, karşılıklı olarak, veri veya haberingönderilmesi işlemidir. $unu ya#abilmek için birkaç şey gereklidir.a/ 2letişim olu veya *rtamı,b/ B/ Nnitesinden oluşmaktadır. $u basit sistemi bütünlemesi için +(A ve >B6 nunbirbiri ile haberleşmesi, dolayısıyla iletişim sistemi ile donatılması gerekir. 2letişimsisteminin elemanları şunlardır';/ 2letişim *rtamı9/ B/

S)A*A Siste%inde İletişi%in ne%i)5+=+ sisteminde sistemin işlemesi için iletişim hayati bir öneme sahi#tir. 2letişimkanallarının veri elde edilmesi ve kontrolündeki hızı önemli ölçüde )5+=+ sisteminietkilemektedir. $una ba!lı olarak (ontrol Aerkezindeki kullanıcı arabirimi ve uygulamayazılımları da etkilenir. (ontrol Aerkezinde ve >B6 larda ulaşılan önemli teknik

gelişimlerin &aydalı olabilmesi için, iletişimin de aynı oranda gelişim göstermesigereklidir. oksa büyük hızda ve miktarda to#lanan verilerin hızla iletilememesihalinde bir anlamı yoktur. )5+=+ sisteminin en yüksek başarı düzeyi ile uygulanmasıiletişim sistemine ba!lıdır. )5+=+6 nın başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için"a/ 1üvenilirb/ Aaliyeti düşükc/ 1erekli tüm &onksiyonlara sahi#d/ 0er türlü ortamda çalışabilenbir iletişim sistemine sahi# olmalıdır.

İletişi% Mi%&risi

2letişim mimarisi aşa!ıda belirtilen etkenlere göre belirlenmektedir';/ )istemde kullanılacak >B6 ların sayısı9/ >B6 ya ba!lı birimler ve bu birimlere ulaşım hızıU/ >B6 ların yerleşimi7/ Elde bulunan haberleşme kolaylıkları@/ laşılabilecek haberleşme teknikleri ve araçları

 ukarıdaki etkene de ba!lı olarak (ontrol Aerkezleri 8 +(A ve $ilgi Bo#lama ve=enetleme $irimleri 8 >B arasındaki ba!lantı mimarisi aşa!ıdaki şekillerde olabilir.

İletişi% A,)5+=+ sisteminin hız #er&ormansını etkileyen en önemli kısmı iletişim a!ıdır. (ontrollüya#ılan sistemlerin çeşitli otomasyon seviyelerinde birbirine ba!lanan birimlerarasındaki veri trans&eri ve güncelleştirilmesini içeren tüm işlemler iletişim a!larıüzerinden ya#ılır. $u nedenle )5+=+ uygulamalarında haberleşmenin önemi çokbüyüktür. =a!ıtılmış denetim sistemlerinde >B6 ların birbirine ba!lanması &arklı

22

8/18/2019 2010101915490

23/31

biçimde olabilir. )5+=+ sistemlerinde kullanılan en genel a! ba!lantıları yıldız vehalka şeklinde gerçekleştirilir.

İletişi% Ort&%l&r,)5+=+ sistemlerinde iletişim ortamı olarak kullanılabilecek ortamlar";/ 1erilim 0atları

9/ (iralanmış 3BB Bele&on 0atları, (ablolu B< 0atlarıU/ >adyo Hrekans 2letişim -Aikrodalgalar, Brunk >adyo, ydu/7/ Hiber *#tik, Aetalik (ablolu Dzel 0atlar

Gerili% &tl&r,3oer 4ine 5arrier 8 345 yüksek gerilim hatları üzerinden haberleşmeyi sa!layan birtekniktir. 345 haberleşmesi için kullanılan cihazlar ba!laştırıcı elemanları ile gerilimhattına ba!lanır. $u cihazlar bilgi sinyalini modüle ederek hatta enjekte ederler. +lıcıise bilgiyi taşıyan &rekansı %ltreleyerek alır ve demodüle eder.3456ler yüksek gerilim ve alçak gerilim hatlarında kullanımına göre iki gruba ayrılır. U?(< ve üzerindeki gerilimlerde iletim hatlarının sa!ladı!ı bant aralı!ından &aydalanarak

@: k0z. 2le @:: k0z. arasındaki &rekansları taşıyıcı &rekans olarak kullanabilir ve busayede yüksek iletişim hızlarına çıkabilir. U? (< gerilim seviyesinin altındaki da!ıtımhatlarında @ k0z. ile 9: k0z. civarındaki &rekansları, taşıyıcı &rekans olarak kullanır.$ilgi bu aralıktaki &rekanslarla modüle edildi!inden ancak U:: bauds hızındakihaberleşmeye izin verir. $u hız birçok )5+=+ &onksiyonu için yetersiz kalaca!ı içinsadece bazı özel amaçlar için kullanılır.

"ir&l&n%,ş &tl&r1enel amaçlı tele&on hatları her ülkede bulunmaktadır. Nlkemizde bu iş Bürk Belekomtara&ından yürütülmektedir. BB veri haberleşmesini sa!lamak üzere 9 Abits hızınakadar kiralık hat sa!layabilmektedir.

$u haberleşme ortamı başlangıçta büyük yatırımlar gerektirmemekle beraber kirabedeli uzun vadede yüksek maliyet getirebilir. Bürk Belekom iki ti# hat sa!layabilmektedir'&6 (iralanmış BB 0attı -4eased 4ine/' $u hat kullanıcı için özel olarak ayrılmıştır. 0eran kullanıma hazırdır.-C)=Q 8 H>/-6 *tomatik aramalı BB 0attı -=ial8#/' 0aberleşme öncesinde tele&on konuşmasındaoldu!u gibi arama ya#mak gerekir. $u hatta santraller meşgul oldu!unda veri iletişimiya#ılamaz.A#&nt&8l&r,a/ Tok sayıda hat kiralama imkanı vardır.b/ 4isans, bina, kule vs. gerektirmez.c/ 2lk yatırım masra&ı düşüktür.

*e(&nt&8l&r,a/ 0aberleşme ortamının sorumlulu!u Bürk Belekom ile #aylaşılmıştır.b/ +rızaların onarılması uzun zaman alabilir.

23

8/18/2019 2010101915490

24/31

c/ Xamanla maliyetlerde artış olabilir.d/ $azı yerlerde kiralık hat sayısını arttırmak mümkün olmayabilir.

R&d+o 1rek&ns,+l& İletişi%)5+=+ uygulamalarında çeşitli radyo &rekansı haberleşme teknikleri kullanılabilir.$urada yalnız )5+=+ için geliştirilmiş veya bu alanda çok kullanılan tekniklerden

bahsedilecektir. $ahsedilecek teknikler aşa!ıdadır"a/ Qoktadan Qoktaya Aikrodalga 2letişimib/ Tok +dresli )istemler -Aulti#le +ddress )ystem/c/ Brunk >adyolard/ )#read )#ectrum >adyolare/ ydu 0aberleşmesi&6 Nokt&d&n Nokt&+& Mikrod&lg& İletişi%i/ $u teknikte birbirini gören kuleler inşaedilir. (ulelerin üzerinde mikrodalgayı KbeamK haline getirmek için çanak antenlertakılır. @:: A0z.6in üzerinde çalışan verici ve alıcılar kullanılır. 0aberleşme noktadannoktaya oldu!u gibi ek yatırımlarla tek noktadan çok noktaya ya#ılabilir. adyo Hrekansında 2letişimin =ezavantajları'a/ 4isans gerektirir -)#read )#ectrum hariç/.b/ Aikrodalga haberleşmede, iki kule arasında sonradan kurulan binalar ve yetişena!açlara sorun çıkarır.c/ Bekrarlayıcılar -re#eater/ maliyeti artırabilir.e6 U+d$ İleti%i/ )on yıllarda )5+=+ uygulamalarında uydu haberleşmesi dekullanılmaya başlanmıştır. yku yerden gönderilen sinyali alır, yükseltir, &rekansıde!iştirir ve başka bir noktaya gönderilir. Hrekansı de!iştirmesinin nedeni kendisine

gönderilen &rekansla karışmasını engellemektedir.(ullanılan Hrekanslar ' 7V 10z., ;997 10z., 9:U: 10z.

24

8/18/2019 2010101915490

25/31

$ant 1enişli!i ' UV A0z.+vantajlarıa/ eterli band genişli!i sa!lar.b/ +rıza ya#ma oranı düşüktür.=ezavantajlarıa/ ydu kanal kiraları #ahalıdır.

b/ 0aberleşmede yaklaşık yarım saniyelik bir gecikme olur.

(el &tl&rl& İletişi%Met&lik "&-loAetalik kablo çok bilinen ve kullanılan bir tekniktir. 2leri teknoloji gerektirmez.Nlkemizde de üretilmektedir. )im#le], 0al& =uble] ve Hull =uble] iletişimlerin tümüneolanak sa!lar. Aetalik (ablonun en büyük dezavantajı elektromanyetik veelektrostatik etkileşime açık olmasıdır. $u durum sinyalin elektriksel olarakiletilmesinden kaynaklanmaktadır. 1ürültüden etkilenmeyi en aza indirgemek içinekranlı, tisted #air ti# kablolar kullanılabilir. $u kabloların iyi to#raklanması gerekir.)adece başlarda to#rakla yetmez belli aralıklarda to#raklanmalıdır.

1i-er O0tik "&-loHiber o#tik kablolarda iletişim ortamı gönderici, alıcı ve %ber o#tik kablodan oluşur.1önderici, elektrik sinyalini ışık haline çevirerek kabloya iletir. $u iş 4E= -4ightEmmitting =iode/ veya laser diyot aracılı!ı ile ya#ılır. Cşık %ber o#tik kablodaniletildikten sonra alıcı tara&ından tekrar elektrik sinyaline çevrilir. a#ıldı!ı malzemeyegöre iki çeşit o#tik kablo vardır.;/ 3lastik Hiber' )inyali zayıfatma oranı yüksektir -;::: dbkm/. @:8;:: m. gibi kısamesa&e haberleşmeler için kullanılır.9/ 5am Hiber' )inyali zayıfatma oranı çok düşüktür. zun mesa&elerle haberleşmeya#ılabilir. (ullanılan cam tabakaların ya#ısına göre üçe ayrılır'

a/ )te# Cnde]' ;:: ;7: mikronb/ 1raded Cnde]' @:;9@, V9.@;9@ mikronc/ )ingle Aod' ?8Y;9@ mikron+vantajlarıa/ Elektromanyetik ortamlardan etkilenmez,b/ 1eniş bir bant sa!lar,c/ ıldırımdan etkilenmez,d/ 4isans gerektirmez,e/ (ablolar arasında etkileşim -cross talk/ olmaz,&/ 2letken de!il yalıtkan kısa devre durumlarında yangın gibi #roblemlere yol açmaz,iletken kablo döşeme kurallarına tabii de!ildir,g/ $oyutları küçüktür,

h/ eraltına döşendi!inde kablonun ömrü uzar.i/ Tok düşük ve &rekansla de!işmeyen sinyal zayıfaması,

 j/ Hiziksel boyutları küçük ve ha%&,k/ =üşük tesis ve çalıştırma maliyetidir.=ezavantajlarıa/ *rtalama olarak her @: km6de tekrarlayıcı -re#eater/ gerektirir.b/ Dzel verici ve alıcılar gerektirir.c/ Dzel konnektörler gerektirir. $u konnektörlerin takılmasında e!itimli teknikelemanlara ihtiyaç vardır.d/ (ısa mesa&eli uygulamalarda ekonomik de!il,e/ 2yi korunmadıkları ya da gerekti!inden &azla büküldükleri takdirde kolaycakırılabilirler.Qükleer #artiküller dozaja ba!lı olarak %beri koyulaştırır ve zayıfamasını artırarakkullanılmaz hale getirir.

25

8/18/2019 2010101915490

26/31

5reti% &tt, #e S)A*A1ünümüzün rekabet ortamında artık işletmeler üretimlerini ya#arken mümkünoldu!unca az maliyetle, daha çok üretim ya#mak zorunda kalmaktadırlar. $unusa!larken de kaliteden taviz verilmemesi gerekmektedir. Nretim hatlarının )5+=+sistemleri ile kontrol edili# gözlenmesi, işletmelere, kurulu bulunan tesislerden

maksimum verimlilik ile yaralanma imkanı tanımakta, yöneticilerin işletmeye veüretime tam anlamıyla hakimiyetleri #ekiştirilmektedir.5reti% &tt,nd&n To0l&n&.&k 4ilgilerin Tes0it Edil%esi*#timum sistemin ortaya çıkabilmesi amacıyla üretim hattından to#lanacak bilgilerin)5+=+ sisteminden beklenen &aydalar ve işletme ve sürecin özellikleri dikkatealınarak belirlenmesi gerekmektedir.Nretimin (alitesiyle 2lgili $ilgiler' 2şlem sıcaklı!ı, basıncı, katkı madde miktarları, işlemsüresi, vs.Nretim

8/18/2019 2010101915490

27/31

#aket #rogramı aynı zamanda birden &azla kontrol cihazına ba!lanabilmekte ve birden&azla #rotokol aracılı!ıyla kontrol cihazları ile haberleşilmektedir.)5+=+6da oluşan kontrol cihazlarından to#lanan her türlü bilgi, Bagname adınıverdi!imiz real8time data base6de bir de!işkende tutulmaktadır.)5+=+6da Bagname olarak tutulan bu bilgilerin işleni#, işletmenin ihtiyaç veisteklerine uygun bir hale getirilmesi gerekmektedir. Nretim tesislerinin to#lanan

bilgiler aşa!ıdaki şekilde kullanılırlar"• )istemin gra%k animasyonunun elde edilmesi.•  Bo#lanan bilgilerin devamlı bir şekilde alarm kriterlerine göre

de!erlendirilmesiyle alarmların oluşturulması.•  Bo#lanan bilgilerin kaydedilerek istatistiksel ve geriye dönük kontrol amaçlı

kullanım.• $ilgiler kaydedilirken ya belli aralıkları ile ya da bilgide de!işme oldu!u zaman

de!işme zamanı ile kayıt gerçekleşmektedir.• 0atla ilgili çeşitli trendlerin gerek gerçek zamanlı gerekse tarihsel olarak

izlenilmesi.• >a#orlama.• 2statistiksel 3rocess (ontrol -)35/.• 0at ile ilgili #arametrelerin )5+=+ sisteminde girilmesi.

Günü%ü(de S)A*A Siste%leri2şletmeler modern bir )5+=+ yazılımdan sırasıyla"

• (ullanım kolaylı!ı• 2letişim kolaylı!ı•  aygın işletim sistemleri üzerinde koşması• =i!er veritabanı uygulamaları ile entegrasyon•  üksek verimlilik• =üşük maliyet

beklemektedir.

)5+=+, üretimi kolaylaştırmak için bir araç oldu!u için kolay geliştirilebilir ve üretim#rogramında ya#ılan de!işiklikleri kolay uygulanabilir olmalıdır. 2şletmelerin günlükgiderlerinin yüksek olması ve zaman dolayısıyla da de!işikliklerin çabukgerçekleştirilebilir olması bu tür yazılımların kullanımlarının tercih nedenleriarasındadır.(olay ve hızlı kullanım mühendisli!i, )5+=+ sistemlerinde"

• =inamik gra%k çizim araçları• Tizim kütü#haneleri• 1örüntü izleme• ygulama yazılımı birleştirme

&onksiyonlarını kullanarak gerçekleştirilmektedir. =inamik gra%k çizim araçlarıkullanılarak izlenmesi istenen süreç gerçe!e çok yakın bir şekilde canlandırılabilmekteve alarmlar çar#ıcı hale getirilebilmektedirler. )5+=+ yazılımları kendi bünyelerindebulunan çekirdek yazılımları kullanılarak gra%klerle birlikte hareket, boyutlandırma,yanı# sönme ve doldurma, boşaltma gibi o#eratörlerin dikkatini çeki# kullanımkolaylı!ı sunabilecek özellikleri içermektedirler. *#eratörlerin görmesinikolaylaştıracak de!işik renk, boyut ve şekillerde alarm hazırlamak ve alarmdurumunda alınacak acil tedbirleri ekranda göstermek mümkün olmaktadır. (lasikdenetleyicilerle oldu!u gibi modern )5+=+ sistemlerini kullanım sırasında da elle

kontrol ya#abilmek için gra%k tetikleyicileri olarak adlandırılan yazılım #arçalarıkullanılmaktadır.)5+=+ yazılımlarının ana amaçlarından biri işletmedeki süreçlerin gözlenmesi

27

8/18/2019 2010101915490

28/31

oldu!undan süreçlerin mümkün oldu!u kadar gerçe!e yakın gözlenmesigerekmektedir. Dbek kütü#hanelerinde daha önce tanımlanmış objeler ve süreçresimleri kullanıcının de!işik uygulamalarda oluşturdu!u gra%kler ve her uygulamaiçin kullanılacak objelerin biriktirildi!i se#et kütü#haneleri sürecin gra%kselgösterimini kolaylaştırmaktadır. Qesnel tabanlı tasarım esası ile geliştirilmişyazılımlarda gereken elemanları seçi# özelliklerini tek tek to#luca de!iştirmeniz

mümkün olmaktadır. )e#et kütü#hanesine bir uygulama için gerekli tüm sahaeki#manlarını to#layı# herbirine gerekli giriş çıkış noktaları ile ilişkilendiri# yazılımayerleştirirken, işlenmemiş kaç adet elemanın kaldı!ını görmek, böylece de yazılımgeliştirme sürecini izlemek mümkün olmaktadır.

$üyük bir &abrikanın tüm süreçlerinin gra%ksel gösterimi katmanlar halinde saklanmakzorundadır. $u katmanlar kullanıcının özelli!i ve görmek istedi!i bilgilere göre ortayaçıkartılabilmektedir. akınsaklaştırma &onksiyonları kullanılarak daha öncetanımlanmış katmanlar arasında kolaylıkla hareket ederek istenilen detaydaki bilgiyeulaşmak mümkün olabilmektedir. )5+=+ sistemleri kullanarak uygulama yazılımıgeliştirmek için iletişim #rotokollerinin ve veri tabanı ya#ısının tanımlanmasıgerekmektedir. 2letişim #rotokolleri )5+=+6 nın işletmedeki bilgi omurgası görevini

ya#ması için birbiriyle iletişim kurması gereken birimlerin haberleşmesinisa!lamaktadır. )5+=+ sisteminin gözlem ve denetim &onksiyonlarını üstlenmesi içinsürece ait giriş ve çıkış bilgileri bir veri tabanında tanımlanır. eçetelergra%klerle ilişiklendirili# o#eratörün reçetelere kolay erişimi ve gerekiyorsa bureçetelerde de!işiklik ya#ması mümkün olur. *#eratörlerin reçeteleri başlatması veyade!iştirmesi istenmeyen durumlarda ise )5+=+ #rogramında yazılan reçetelerinuygulama esnasında otomatik olarak ça!rılabilmesi mümkündür.)5+=+ uygulamalarında yazılımın de!işik kullanıcılar tara&ından de!işik şekillerdekullanılmasını sa!layan yetki ve güvenlik mekanizması kodlar kullanılarak sa!lanır.1enellikle )5+=+ #aketlerinde kullanıcı kolaylı!ı sa!layan ve )5+=+ o#erasyonlarınıiçeren bir denetleme lisanı bulunmaktadır.1ünümüzde üretim, 1irişim *rganizasyonları ya#ısında örgütlenmiş, &abrikalar arası

28

8/18/2019 2010101915490

29/31

işbirli!ini amaçlayan, si#ariş üzerine ve tam zamanlı bir nitelik kazanmaktadır. $uya#ılanmanın içinde )5+=+ sistemleri organizasyonlar arası iletişimi sa!layan bilgiyolu görevini"

a/ )anal =osya +rabirimlerib/ ygulama 3rogramları +rabirimleri

c/ =inamik

8/18/2019 2010101915490

30/31

gelecek olayların tes#it edilmesi klasik yöntemler ile mümkün olamamaktadır.)istemin daha etkin işletilmesi için, daha güvenilir, daha ekonomik işletme içinbilgisayar otomasyonunagereksinimi vardır. $unun içinsistem kontrol ve izlemeyazılımları gerçekleştirilmiştir.

(ontrol merkezinde bulunan bubilgisayarlar yazılımlarısayesinde işletmenin önemlinoktalarının izlenmesisa!lanmaktadır. +yrıcabilgisayar ekranları vasıtasıylagözlemlenen sistemin şebekeo#eratörlerine de hızlı ve do!ruvermesine imkan verir.2şletmenin bilgisayarla izlenmesive kontrolü, da!ıtılmış haldebulunan veri to#lama donanım

elemanlarıyla gerekli iletişim,iletişim a!ı yardımıylasa!lanarak ve to#lanan verilerde!erlendirilerek merkezi bilgisayar yazılımı ile sistemin izlenmesi sa!lanabilir.)istemin bilgisayar ortamında gözlenmesi ile sistemin kontrolu ve kumandası dahaesnek bir hale gelmektedir. Drne!in, sistem büyümeleri karşısında kurulmakoordinasyonu daha kolay ya#ılabilecektir. azılım sayesinde o#eratörler bilgisayarekranında ki sistem diyagramından sistemi uzaktan kumanda edebilecektir. +rızalarınalgılanması yerlerinin tes#iti ve arızaların giderilmesi yine uzaktan kumandalı olarakbelli bir merkezden ya#ılabilecektir. )istemle ilgili alarm sinyalleri o#eratörleriuyaracak şekilde oluşturulması ve görüntülenmesi gerçekleştirilebilecektir. Teşitli

veriler tarih ve zaman olarak -arıza şekli, arıza yeri/ veri tabanı şeklinde saklanabilirböylelikle kişilere ba!lı kalmaksızın sistem hakkında to#lanan verilere dayalı ayrıntılıbilgi edinilmesi sa!lanabilecektir.

0erhangi bir tesiste olabilecek olan otomatik kontrol sistemlerinin kullanıcılartara&ından tek bir ekran üzerinden yönlendirilebilmesi çok arzu edilen bir durumdur.$u sayede kullanıcıların sistemlerini yönetmeleri için, sistemin bulundu!u yere gitmezorunlulu!u ortadan kalkmış ve kontrol müdahalelerini bulundukları yerdebilgisayarlar üzerinden vererek büyük kolaylıklar sa!lanmış olur.

)5+=+ simülasyonu, basitçe, bilgisayarların, giriş8çıkış #ortlarına takılan arabirimler-Cnter&aces/ sayesinde sisteme gönderilen ya da sistemden alınan işaretlere göre

sistemin davranışının,görsel olarakdışarıdangözlenmesidir.$urada da, herhangibir tesiste olabilecekolan bir sisteminotomatik ve manuelçalışmasını,oluşabilecekarızaların sisteminakışını nasıletkiledi!ini gösterengörsel bir bilgisayar

30

8/18/2019 2010101915490

31/31

#rogramı ile K)istem )imülasyonuK sunulmaktadır.$u #rogram bir simülasyon oldu!undan dolayı, işleyen sistemden bilgi okuma ya dasisteme bilgi gönderme olana!ı yoktur. E!er bu #rogram gerçek bir sistemeuyarlanmak istenirse, yazılacak birkaç bilgi okuma ve bilgi gönderme alt #rogramı vegerekli ara birim donanımları eklenmesi yeterli olacaktır.

Son$3$ilgisayar teknolojisinin hızla gelişmesi ve bilgisayar kullanımının yaygınlaşması,sistemlerin birbirleriyle iletişimini kolaylaştırmakta ve bu da gelişen otomasyonteknolojisi ile sistemlerde uzaktan kontrol ve veri aktarımını gündeme getirmektedir.)5+=+ sistemleri, ba!ımsız olan izleme, veri to#lama ve kontrol sistemlerininbirleşmesinden oluşmaktadır. )istemin" kontrol merkezi, uzak uç birim ve iletişimsisteminden meydana geldi!i düşünüldü!ünde maliyetinin yüksek olması kaçınılmazbir sonuçtur. Hakat zaman kazancı, güvenilirlik ve verim açısından düşünüldü!ünde,)5+=+ sistemlerinin ya#tı!ı iş ve yüklendi!i sorumluluk yüksek maliyeti tolereedebilecek düzeydedir.$üyük #rojelerde )5+=+ sistemlerinin kullanılması iş gücü açısından da kazanç

sa!lamakta ve kazanılan bu iş gücü di!er alanlara kanalize edilerek işletmenin verimiarttırılabilmektedir.)5+=+ uygulamaları yeni olmakla birlikte giderek yaygınlaşmakta, hızlı gelişmektedir.