1

“ဓမၼယ်ဳတ္ - သတ္တႝးေျဂာပ္” - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Aလကၤာမန္

နိဒါန္ မႝဳံေကုာံသၞာန္

စၞတ္သမၱီကုဪ သဘင္သၞာန္ သြဟ္လိက္ “ဂေကာံဓမၼယုတၱိက နိကာယ” ေပင္ ၂၅-၀ါ တဲု ေကႜာန္ဗဒ္ွ “သဘင္ရတ္ၾသန္” ေရာင္ ဂြံပ႐ုိင္ရ။ ဂြံပ႐ိုင္ဗက္ မိပ္ေသႜာင္ရ။ ဒႝဲါေကႜာန္ဗဒ္ွဂွ္ ဒွ္ဒၞံင္ဌာန္ ဇာတိဇကု ဘာမန္တိၞ ကြာန္ဒဒန္ေခ်တ္တဲု သာမိပ္စုိတ္ဂႜိဳင္ရ။ သဇိုင္ဒၞံင္ ကြာန္ဒဒန္ေခ်တ္ ေသၢာံဒုင္ဒႝဲါ ေကႜာန္ဗဒ္ွ ေပဲါေဇႝာ္ေဇႝာ္ ေဆင္စပ္ဂေကာံဂုိဏ္ ဗီုဏA္မြဲ၀ါ ဟြံေလာဲရ။ ဒ္ွဒုလႅဘမြဲ ဂြံထဗဟြံေလာဲရ။ က်ာ္ေဇႝာ္A ၥာ၊ တႜဂုဏ္A ၥာ ေကုာံဒကာ ကြာန္ဒဒန္ေခ်တ္ဂမႜိဳင္ ဂုိတ္ေကၞာန္၊ ဂေကာံဂုိဏ္တA္ ဘုိင္႐ုီေကႜာန္တဲု ေပဲါ၀ြံ ဒွ္Aာေဏာင္ဂွ္ ေတာ္ဒးဒံၞင္ရ။ သြက္ေသၢာံေကႜာန္ဗဒ္ွသဘင္ ဂေကာံဂုိဏ္ ႐ဲုစွ္ဒဲႝါ၀ြံ ေထက္ကုဪေကတ္စဂုဏ္စရာဲရ။ ဟိုတ္ႏူကလိဂြံAေခါင္ ေကႜာန္ဗဒ္ွသဘင္ေဇႝာ္မြဲ ရၜ၀ြံတဲု တိဍာ္ဒဒန္ေခ်တ္ဂွ္ ဒွ္တိဍာ္ ဘူမိနကၡန္ သြက္မွာဇန္ ဂေကာံဂိုဏ္ ေကုာံ ဗုဒၶသာသနာ မြဲဒႝဲါရ။

ညးမႝံဳလ်ဳိင္ ဂေကာံဂုိဏ္တA္ ႐ုန္ဂစာန္ ေကႜာန္ဗဒ္ွကႜဳင္လ၀္ သဘင္

သၞာန္သြဟ္လိက္၀ြံ ႐ုိဟ္ဒဒ္ွသႝာံတဲု လၞဳဟ္ကႜဳင္စုိပ္ ၂၅-Aလန္ သဘင္ရတ္ၾသန္ရ။ ၂၅-ဟုီဂ္ွ ဗြဲဂႝန္သခ်ာၤ လိၞဟ္ဟြံေထက္ ေပႜာပ္စရင္ကီုေလ၀္ ဂေကာံမြဲမြဲ တတ္ေကႜာံ ေပင္Aာ ၂၅-သႝာံဟုီဂွ္ ဒးဂိုတ္ဂစာန္ A ုိတ္Aဓာန္ရ။ ဿAဿ ၂၅-သႝာံဂွ္ Aတိုင္သဘၜဂေကာံမြ ဲ လေဆာ၀္ ဍိဳက္ေပင္တဲု လေဆာ၀္ မႝံဳတင္ေတင္ ေယာင္ယာနာနာကီုရ။ A ၥာလိက္ မႝဳံလ်ဳိင္ပတိတ္ပုစၧာ စၞတ္လိက္၊ ေကာန္ကတ္လိက္ မႝဳံလ်ဳိင္ လုပသ္ြဟ္လိက္၊ က်ာ္ေဇႝာ္ႏြံပိုU ္ ေကတ္လ်ဳိင္ဒႝဲါ၊ ဒကာဘာ ေကတ္လ်ဳိင္ပစၥယ္ပန္ ရၜ၀ြံ ဒကၜဂႝင္ ပန္ကႜင္ပန္သာ္ ဍိဳက္ေပင္ေဟင္ သဘင္သၞာန္သြဟ္လိက္ ပြိဳင္မြဲသႝာံ စိုပ္ဒတဲုမာန္ရ။ သဘင္သၞာန္သြဟ္လိက္

2

ဂေကာံဓမၼယုတိၱကနိကာယ၀ြံ တတ္႓က္ကႜဳင္ တင္Aခက္Aခုဲ ပန္တင္၀ြံ လိၞဟ္ဗႝတ္၂၄-သႝာံတဲု လၞဳဟ္စုိပ္ ၂၅-သႝာံဂွ္ ေထက္စၞတ္သမၱီ ေပႜာပ္၀င္၊ ေထက္ေကႜာန္သၸ သဘင္ရတ္ၾသန္ ဗြဲမဆန္႓န္ရ။

ရဲဂေကာံဒါန္လိက္ Aာတ္မိက္လ၀္ လိက္ပေရင္မြဲပိုဒ္တဲု ႏူဌာန္ဇေမၝာဲ ဒးခ်ဴျပင္ဏာရ။ ေသၝာဲျခာဒၞံင္ ႏူဂေကာံမြဲAံင္တဲု ပ႐ူပရာ သိၞက္ခ်ဴဂွ္ မမိက္ေသၝာဲႏူ ပၞိက္ဂေကာံ ေစ၀္ေပႝာန္ဂေကာံ ဒ္ွမာန္ရ။ ႓ုိန္ဂွ္ေလ၀္ နပိၞက္ဆႏၵ သိၞက္ဂေကာံ ေဇႝာ္ေမာ၀္Aဓာန္ဂတ၊ နစုိတ္ပႜတရၜ သိၞက္ေကာန္ဂကူ ဂြံေဇြာ၀္ဗက္တၜ ကေရာံ ေဇၞာ၀္ဍာ္ေခတ္မာန္တဲု ခ်ဴျပင္ဏာ လိက္ပေရင္၀ြံရ။ ဒွ္ဓ၀ိင္ လၱဴလိက္ပေရင္၀ြံ မြဲဂႜံင္ဂွ္ ညးဗ္ွလိက္တA္ ဂြိင္ေဖက္ပၚပဲါဟီုဂ႐ုိဟ္ တင္ဂႝင္လညာတ္ဂျမင္ မသုင္ေစာဲလ၀္ Aဿလိက္ပေရင္၀ြံရ။ လညာတ္လၝဳဪ မိက္ဂြံတႝဟ္ျခာမံင္ ႏူညးဗ္ွလိက္တA္ ႓ိုန္ဒွ္ေလ၀္ လ်ဳိင္၀ြံ လ်ဳိင္ဂေကာံဒါန္လိက္ ဟြံေသင္၊ ဗြဲေတၞင္ ဒုဟ္ဒဏ္ ညးခ်ဴလိက္၀ြံေဟင္ မိက္ဂြံဗကန္ဏာရ။

မြဲAခိင္ေတံ။ ဟီုဗြဲသႝာံ ခ်ဳိတ္ခ်ဴိတ္ပႜိဳတ္ပႜိဳတ္မၢး ၁၉၉၇။ ကာလဂ္ွ

ဗြဲမေထက္ၾကိဳက္ က်ာ္ေဇႝာ္A ၥာေ၀ပုလႅ ဘာက်ာ္ၾသှမည္ (ကာလဂ္ွ ညးဒ္ွ ဂUဳပ္A ၥာလိက္) ကလိဂြံတဆိပ္ မဟာဂႏၳ၀ါစကပ႑ိတ။ တႝဟ္နသၸပူဇၜ ပတိုန္ဂုဏ္ စရာဲညး နေလြဟ္ဗီုျပင္တိၞတဲု ပတိတ္လိက္မြဲကႝပ္ေရာင္ ေဖ်ံသၠဳတ္သြာတ္။ Aခိင္ဂ္ွ က်ာ္ေဇႝာ္A ၥာ၀ိဇၨာနႏၵ (ေ၀ဒဂူ) ေဃာေကႝဟ္ေကက္ ေဃာခ်ဴလိက္ေျမက္တဲု ညးေကတ္လ်ဳိင္ ဂUဳပ္ဒါန္လိက္။ ညးခ်ဴလိက္၀ြံ ေဃာဒ္ွA ၥာလိက္တၞိတိၞ ဿဌာန္ဂွ္တဲု နဒဒ္ွရံင္မုက္တႜဌာန္ ကလိဂြံလ၀္လ်ဳိင္ မြဲေဍာတ္ကီုရ။ လ်ဳိင္ဂွ္ ဖန္ဗဒ္ွ ညံင္ေသၢာံဒွ္ လိက္ကႝပ္ (မဂၢဇင္းတာ၀န္ခံ)။

ရံင္လၱဴက်ာမၢး ကေမႜာန္၀ြံ ေလာဲသြာကီုေလ၀္ ကာလလုက္စုက္

ကေလာန္ဂွ္ သၵးကႜဟ္ေကႜာန္ တၞာဂလိုင္ရ။ Aခိင္ကာလဂွ္ ေကာန္ပ်ဴတာ ဆဂြံစုိပ္ဍဳင္မန္ဗၞာ ညိေကြံတဲု ညံင္ေခတ္လၞဳဟ္ AရာAိုႆီု ဖန္ဗဒ္ွ နစက္

3

ဗြဲမျပဟ္ေျပဟ္ ဗြဲဂတာပ္Aခိင္ ဂြံဟြံမာန္ဏီရ။ ညံင္ေသၢာံဒွ္ လိက္မြဲကႝပ္ ကဆံင္စုိပ္စုိပ္ သၵးပတိတ္ကသပ္ရ။ ရၜဗုီဂလာန္မန္ဟီု “ဂႜဲါေတ္ွဆုဪ ဗုဪေတွ္ညာတ္”ကုီ Aၾကာဂႜဲါဂႜံင္ ေကႜာန္ခႝမ္လိက္ကႝပ္ဂွ္ ဆုဪဒး၊ ပံင္ဒးေကုာံA ၥာ ႏူေလာကလိက္ပတ္ ဗြဲမဂႜိဳ င္ရ။ A ၥာေကႝဟ္၊ A ၥာဒါန္လိက္၊ A ၥာဖေလန္၊ A ၥာပႛ ဪဳဗုီလိက္၊ Aၥာကသူ၊ A ၥာဒှျဇာင္ ဂႜိဳင္ကုဪလိၞဟ္။ နယ္ကဲ ေကႜာန္လိက္သၞးဟြံေသင္ နယ္ေတာ္ဗၥာ လစြံစုိတ္ A ုိင္ဒှယ်ာေလ၀္ ဂြံတုိန္ ႏူတင္ဆုဪဂဗညးတA္။ ဇၞာပ္ဆုဪေရင္သကA္ တက္၀ုိင္ခ်ပ္ဓ႐ုီ ပ႐ူဘာသာ သာသနာ လိက္ပတ္တဲု လွာဲဂတးလညာတ္ဂွ္ ဒ္ွဟိုတ္ ဂြံေကႜာံကႛ ေရင္သကA္၊ ဒွ္ဟိုတ္ ဂြံေဇႝာ၀္ေမာ၀္တုိန္ လိၞဳန္ထာ၀ရ-ရ။

ဒးကာလမြဲတၝဲ ညးခ်ဴလိက္၀ြံ ဒးဒုင္သၞာန္မြဲတဲု ၾသဳိဟ္ခA ံင္မံင္

စုဪကုဪတၝဲဏA္ဖုိဟ္ရ။ ဟြံေထဲပႝတ္ စုတ္ဒုဟ္ ကုညးသၞာန္ရ။ တင္ေယာင္ယာ Aဿဂေကာံဇကု မႝံဳ ဒံၞင္ဂွ္ တီAာတဲု ေထက္ကုဪဒးပေလ၀္ ဗြဲမမိပ္စုိတ္ရ။ ညးသၞာန္ဂ္ွ မိက္ဂြံကႜဟ္တဲု သၞာန္ဟြံေသင္။ မိက္ဂြံတီသြဟ္တဲု သၞာန္ေဏာင္ဂွ္ ရံင္AကာဲAရာ ညး ခ်ိင္ဒးမံင္ရ။ ဆဂး ဇကုဒးခA ံင္Aာတဲု ေသၢာံကေလင္ကုဪသြဟ္ ဗြဲမဍိဳက္ေပင္ ျဇဟတ္လေ၀င္ ဟြံမဲလးလးရ။ ညးသၞာန္ဂွ္ ဒ္ွညးAညတရမြဲမၢး ဂဗးမုက္ စုဪလလိင္ပရာတ္တဲု ကၞာတ္ေထာံပါင္ဂြံမံင္။ လၞဳဟ္ဗုီဂွ္ဟြံေသင္၊ တႜပုစၧာဂ္ွ ဒွ္ဒၞံင္Aၥာ ႏူဂေကာံဓမၼဗ်ဴဟာ မြဲတႜတဲု ဗြဲမညႇာစိုတ္ ဒးဂုိတ္သြဟ္ဏာရ။ ပုစၧာဂ္ွ Aခိင္လၞဳဟ္ သၞာန္ကႜဳင္မၢး ေထဲလၸဟုီဏီ ယႈက္ေကန္ (ဂ႐ိုက္) တဲ ဗႝတ္ပိ၀ါတဲု သြဟ္ဏာ သီုေခၞာမ္ေဏာင္။ ပုစၧာဂ္ွ ဟြံေတၞင္တၞဟ္၊ တႝဟ္ဟြံေသင္ “မဟာေယ်န္ကုဪ မဟာယာန တုပ္တုပ္ရဟာ?” ေရာင္။ ဇၞာပ္ညးတA္ တိုန္ဗုဪေလၝာ၀္က်ာ္လၢဳင္ သၵးတတ္ဒၞံင္ ဘာက်ာ္ၾသှမည္္တဲု ညာတ္ဒၞံင္ပါင္မုက္ဘာ မခ်ဴလ၀္ “မဟာေယ်န္ ဘာက်ာ္ၾသှမည္” လိၞဳန္ရ။ ဿစိုတ္ညးတA္ ဒွ္ဒၞံင္Aေဟာ၀တ လA ္လ ကာလဆုဪဂဗ ကုညးခ်ဴလိက္၀ြံမွ ဂြံသၞာန္ဂွ္ ညးတA္ လုေလာန္ဒုဟ္ဟာ။ ပါင္မုက္ ဘာက်ာ္ၾသှမည္ ခ်ဴလ၀္ “မဟာေယ်န္” ဂွ္ ဒ္ွဒုဟ္ဒဏ္ဟာ။ သၞာန္ပုစၧာ ဒ္ွAာ ဗြဲမဂႜိဳ င္ေဂႜင္။ I၀ြံေဟင္ နိဒါန္ ဟိုတ္ေသၢာံ ခ်ဴလိက္ပေရင္၀ြံေရာင္။

4

ဗုဒၶဘာသာ ႓ါဂိုဏ္ ၾကၜႏူဒုတိယသံဂါယနတဲု ဗုဒၶဘာသာ ပၚဒွ္Aာ ႓ါဂိုဏ္ရ။ ဂိုဏ္မဟာယာန

ေကုာံ ဟိနယာန ေကာ္ ေထရ၀ါဒ-ေရာင္။ သၸဟုိတ္ တင္Aာတ္မိက္ ခမှ၀ဇၨှရးတA ္ Aာတ္မိက္လ၀္ ၁၀-တင္ ဟြံကလိဂြံ တင္တုပ္စုိတ္ ဿေပဲါေကာံဓ႐ီု သှကႜှပေရင္၀ိနယ္တဲု ခမှသာ၀က ကြးတႜှပုိU ္က်ာ္ၾတဲ ပၚဒွ္Aာ႓ါရဲ ႓ါကႛိဳပ္ ႓ါဂုိဏ္ရ။

က်ာ္ၾတဲ သၸပရိနိဗၺာန္တဲု ဂြံဗႝတ္ ၁၀၀ သႝာံျပင္ျပင္ဂွ္ ခမှေကာန္ရး၀ဇၨှတA ္

သိၞက္မိက္ဂြံယွA ္ေဖ်ံ ေဒၢတ္သိကၡာပုိဒ္ ေဍာတ္ေဍာတ္ေသာဲေသာဲလၝ ဪဳ Aတိုင္ေျမာ္က်ာ္ၾတဲ ႏူကႜာဟြံသၸပရိနိဗၺာန္ဏီရ။ Aာတ္မိက္ ၁၀-တင္ မႝံဳတမ္ေဍံ “သုင္ေစာဲ႓ုဪ ၾကိဳင္လ၀္ ဿျဂင္သတ္မာန္၊ တၝဲေစင္ကတူဓရ္ ေလာန္Aာညိ ကုဪပုိU ္မာန္” တA ္ဂ္ွ ပတိုန္ထ႟း ကုသံဃေထရ္ A ၥာ၀ိနယ္ဓုိရ္တA္ရ။ တင္ဂႝင္တA္၀ြံ မဟာေထရ္ယသ ေကုာံ ခမှသင္တႜAရွန္ ဗႝတ္ ၇၀၀ ဇကုတA ္ တုပ္စုိတ္ ဟြံမာန္။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ကႜာAဓမၼတA္ ဟြံေဇႝာ္ေမာ၀္ဏီ ပေကာံသင္တဲု ဿသႝာံ ၄၄၃-ဗှျဇှဂွ္ ပတိုန္ဒုတိယသံဂါယန ဿဍဳင္ေ၀သာလှရ။ ဂြံAထံက္Aပင္ ႏူသိၞင္ကာဠာေသာကရ။

ခမှတုပ္စုိတ္ လၸာ္တင္Aာတ္မိက္ ၁၀-တင္တA္ဂွ္ မိင္ပ႐ုိင္ လၸာ္ေတံ

ပတိုန္သံဂါယနဗက္ ဗြဲမဃေရက္ ပေကာံပေက၀္သင္တA္တဲု ျပိဳင္ပတိုန္သံဂါယန ကီုရ။ သံဂါယန၀ြံ ကလိဂြံလိၞဟ္သင္ ၁၀၀၀၀ (မြဲဠက္) တဲု ညးတA ္သိၞတ္စ ညးတA္ “မဟာသံဃိက” ေရာင္။ ေထရ္Aရွန္ဂမႜိဳင္ မႝံဳပဓာန္ မွာေထရ္ယသဂ္ွ ေဒၢတ္ဗက္ Aတိုင္ေလၞင္ေသႝာ၀္Uပေဒ ေထရ္Aဆက္ဆက္တဲု ဒုင္ယၞဳ ေထရ၀ါဒ။ ရၜ၀ြံ ဗြဲကိုပ္ကႜာAိုတ္ ဗုဒၶဘာသာ ပၚဒွ္Aာ ႓ါဂုိဏ္ရ။ ဟီုဗြဲခမႛန္မၢး ဗဲြၾကၜ မဟာသံဃိကဂ္ွ ျပံင္ဒွ္Aာ မဟာယာနတဲု ေထရ၀ါဒဂွ္ ေဍံတA္ေကာ္စ ဟိနယာန။ ႓ုိန္ဂ္ွ ရဲေထရ၀ါဒတA္ ဟြံဒးဂႝပ္ Aေကာ္ ဟိနယာနတဲု သုင္ေစာဲဒံၞင္ ယၞဳေထရ၀ါဒ စုဪတၝဲဏA္ဖုိဟ္ရ။ (History of Religion, Second council, P-80)

5

ဂိုဏ္မဟာယာန ဂလာန္ေ၀ါဟာ မဟာယာနဂ္ွ ဒ္ွဂလာန္႓ါပိုဒ္ မဟာ+ယာန မဖ်ပ္လ၀္ရ။

ပုိဒ္ “မဟာ” ဂွ္ မႝံဳAဓိပၸါယ္ “ေဇႝာ္၊ သႜဳင္ျပဲ” တဲု၊ ယာန္မပံၱ ကြှ၊ ကြှစက္၊ ကြှပၞတ္ (သြက္ဂြံဖဍိဳက္စမြဲမြဲ) ဂွ္ “ယာန” ေကာ္ခၜစရ။ ပံင္သီု႓ါပုိဒ္မၢး “မဟာယာန” ဂ္ွ ဒွ္Aဓိပၸါယ္ “ယာန္မေဇႝာ္ ယာန္မသႜဳ င္ျပဲ” ေရာင္။ မဟာယာနဂ္ွ ေစ္ွကႜဳင္ႏူေတႝာ၀္ ဂုိဏ္မဟာသံဃိကတဲု ဒ္ွဗုဒၶဘာသာ မြဲဂကူကုီရ။ ဟီုဗြဲAေစာံဂုိဏ္ေတ္ွ ဂုိဏ္မဟာယာန ေကာ္ခၜစဂြံရ။ ႓ိုန္ဂွ္ ရဲဍဳင္ပလိုတ္တA္ တင္လ၀္ယၞဳ ဗုဒၶဘာသာသၞ၀္က်ာ (Northern Buddhism) ရ။ တိုင္ပကၜမဟာယာနဂွ္ နိဗၺာန္ကုီတဲု လိက္ပိဋကတ္ မဟာယာနဂ္ွေလ၀္ တုပ္သၞဟ္ေကုာံ ေထရ၀ါဒကီုရ။ ၀ါဒ-မဟာယာနဂ္ွ ဇၞာပ္ညးA ဲ ရန္တၞA ္ သြက္ေသၢာံဒွ္ ေဗာဓိသတ္ရ။

ဓရ္ယာနဂ္ွ ဒ္ွဓရ္ၾကက္ မဟာယာနတA္ရ။ ဓရ္၀ြံ ဒွ္Aေစာံစရာ ဲ

လက္သဏ္ ဂုိဏ္မဟာယာန ဟိုတ္ေသၢာံေတၞင္တႝဟ္ျခာ ႏူဂုိဏ္ဟိနယာန-ရ။ ေ၀ါဟာရမၢး သာ၀ကယာန၊ ပေစၥကဗုဒၶယာန၊ ေဗာဓိသတၱယာနဂ္ွ တုပ္သၞဟ္ေကုာံဂလာန္ ဟိနယာန၊ မဟာယာန-ရ။ မြဲနယ္ပႜန္ဟီုမၢး သာ၀ကယာန၊ ပေစၥကဗုဒၶယာနဂ္ွ ဒ္ွသြက္ဟိနယာနတဲု ေဗာဓိသတၱယာနဂ္ွ ဒွ္သြက္မဟာယာန-ရ။ ဟိုတ္ဂ္ွရ ပူဂုဪမဗေပင္ပါရမှ နတင္ရန္တၞA ္ ဒဒွ္တႜAရွန္ဂ္ွ ေကာ္ခၜစ သာ၀ကယာန (၀ါ) ဟိနယာနတဲု သြက္ေသၢာံဒွ္ က်ာ္သမၼာသမၺဳဒၶ ညးမဂစာန္ ဗေပင္ဒၞံင္ပါရမှဂွ္ ေကာ္ခၜစ ေဗာဓိသတၱယာန (၀ါ) မဟာယာန-ရ။

Aယာံမာတ္ ရာဒႝါ ဒဒွ္ဘ၀တႜAရွန္ မြဲဇကုဓ၀္ဂွ္ ဟြံဍိဳက္ေပင္ေရာင္

ဂုိဏ္မဟာယာနတA္ ညာတ္ရ။ ႐ုန္ဂစာန္ ညံင္ေသၢာံဒွ္ တႜAရွန္မြဲဇကုဟုီဂ္ွ ဟိုတ္ႏူဒး႐ုန္ဂစာန္ ဖAိုတ္ကိေလသ မြဲကဆံင္တဲုမြဲကဆံင္ဂ္ွရ ကာလလေဆာ၀္ ေယာင္ယာAာမၢး ဟြံကလိဂြံ (Aရဟတၱမဂ္) ဒဒ္ွဘ၀တႜAရွန္ မြဲသာ္ ဒးဒတုမ္ေစွ္Aာ ဘုမ္သၞ၀္သၞ၀္ေတံ ႏြံရ။ ဒဒွ္ဘ၀ေဗာဓိသတ္ဂွ္ ဟြံေသင္သာ္ဂ္ွ

6

တႝဟ္ျခာရ။ Aရာပညာ ေကုာံက႐ုဏာ မေလပ္စြံလ၀္ လၱဴသတ္တA ္ဂွ္ ေလာန္ကာ ဲ ႏူသာ၀ကတA္ ႐ိုဟ္ေတၞာ္ဟြံမာန္ရ။ သုတ္မဟာယာန ၀ိမလကိရ္တိဏၰိရ္ေဒ၀-ဂ္ွ ထံက္ထ႟းလ၀္ သာဓက ပ႐ူပရာ၀ြံ ေပင္ေပင္ရ။

ေတၞင္တႝဟ္ျခာ Aၾကာဟိနယာကုဪမဟာယာနဂ္ွ စပ္ကုဪဓရ္ဟြံမ ဲ (Aနတၱ)

ေရာင္။ မဟာယာန ရပ္စပ္သုင္ေစာဲ ပုဂၢလနိရတၳမ် မြဲဓ၀္။ ဓမၼနိရတၳမ် ဟြံဒုင္တဲ။ I၀ြံ ဗီုဒုင္ဂုိင္ေကတ္ တႝဟ္ျခာAာရ။ မဟာယာေစ္ွစုတ္ဂွ္္ ဿဿAရာဂႜဲါဓရ္ဂွ္ ညးလုဪမြဲ ဗက္ညာဏ္ပညာ မဟာက႐ုဏာ ေဗာဓိသတ္ ဟြံမာန္ရ။ ေဗာဓိသတ္ေဟင္ ကလိဂြံ ျဂင္တီေကတ္ဓရ္သစၥပန္ မတိတ္ဗႜး ႏူဒဒုိက္သံသာမာန္ရ။

တႝဟ္မြဲပႜန္ဂွ္ ဂႜံင္တရၜ ေဗာဓိသတ္ ဗေပင္ပါရမှဂွ္ေလ၀္ တႝဟ္ျခာႏူ

သာ၀ကတA ္ ဗေပင္ပါရမှဏီရ။ ပါရမှ ေဗာဓိသတ္ ဗေပင္လ၀္ဂွ္ ေကႜာံကႛ ေကုာံ ပရဇနပါရမှ လိၞဳန္ရ (ဿမဟာယာန ပါရမှ မႝံဳ ၾတၜသာ္ဂွ္ ပရဇနပါရမှ၀ြံ ဒ္ွလကၠရၜA ုိတ္) သာ၀ကတA ္ဂ္ွ ဗေပငပ္ါရမှ မြဲမြဲတဲု ပါရမှ မဗေပင္လ၀္တA္ဂွ္ ညိညဓ၀္ ဟြံဆက္ေကႜာံ ေကုာံ ပရဇနပါရမှရ။ Uပမာ- သာက၀ ဗေပင္ ဒါနပါရမှမြဲ ဟီုရ။ ပါရမှဂွ္ ဒွ္Aယာံမာတ္ ဒါနပါရမှဓ၀္ေရာင္။ ေဗာဓိသတ္ဂွ္ ဗေပင္ ဒါနပါရမှမြဲမၢး ဒါနUပပါရမှ၊ ဒါနပရမတၳပါရမှ မဆက္ေကႜာံဒၞံင္တA္ဂွ္ေလ၀္ ဗေပင္ဏာ မြဲဒျမိပ္ဓ၀္ရ။ သAာင္ႏူဂွ္ ပါရမှေတၞင္ ေကာ္ဂး ေဗာဓိသတၱဘူမိဂွ္ေလ၀္ ဗေပင္ပႜန္ရ။ ဟိုတ္ဂ္ွေဟင္ ညးလုပ္ေဗာ္ မဟာယာနတA္ဂွ္ ဇကုညးတA ္ ညးတA္ ဒုင္ဂုိင္ေကတ္လ၀္ Aလံင္ေဗာဓိသတ္တုဲ ဘ၀ညးတA္ သႜဳင္ျပဲ ႏူဘာသာတႝဟ္ ၀ါဒတႝဟ္သAာင္ရ။ (Buddha Logical, Mahayana Lectures, Prof: Tilak)

7

ဂိုဏ္ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာသႜဳင္က်ာ မသုန္ဍဳင္ ဗၞာ၊ ေသံ၊ သိင္ဃုဪ၊ ခေမန္၊ လၜဂ္ွ

စြံလ၀္တင္ရန္တၞA ္ သြက္ေသၢာံဒွ္ သာ၀ကမြဲမြဲရ။ ဟိုတ္ဂွ္ရ ထံက္ရံင္မဟာယာန တဲု ကဆံင္သ၀္ဂွ္ရ “ဟှနယာန” ရၜ၀ြံ ရဲမဟာယာနတA္ ေကာ္ခၜစရ။ ႓ိုန္ဂွ္ေလ၀္ Aလုဪေကာန္ဗုဒၶဘာသာ မႝံဳဿမသုန္ဍဳင္၀ြံ ဒုင္ဂုိင္ေကတ္လ၀္ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာေရာင္။ ဟုီဟှနယာနမၢး ညးတA္ ဒုင္ဟြံမာန္ မၵးကယ်ာန္ ဓ၀ါတ္ဒၞံင္လၞဳိန္တဲု ေ၀ါဟာ ဟိနယာနဂ္ွ ေကႜံAာသိုက္သုိက္ကုီရ။

ဂိုဏ္ေထရ၀ါဒ ဿဍဳင္မန္ဗၞာ

ပတမ္ႏူဂေကာံပတန္သာသနာ ေသာဏေထရ္၊ Uတၱရေထရ္ စုိပ္ကႜဳင္ဍဳင္ မန္ သု၀ဏၰဘူမိ(သဓီု)တဲု ေထရ၀ါဒသာသနာ စိုပ္ကႜဳင္ ဍဳင္မန္ဗၞာ၀ြံရ။ ဂိုဏ္ပၚဟြံမဲ နယၞဳေထရ၀ါဒ မြဲဂိုဏ္ဓ၀္ေဟင္ သာသနာ ဗ်ာပ္ၾတးကႜဳင္ ဗြဲေလၞင္ေလၞင္ ဗႝတ္ ၁၁-Aဆက္ စုဪစုိပ္ လက္ထက္မွာေထရ္ဓမၼဒႆှ (မွာေထရ္Aရဟံ) ရ။ ဟုီဗြဲသႝာံမၢး ႏူဗုဒၶသာသနာ ၂၃၅ (၃၄၃-ဗှျဇှ) သႝာံ စုဪစုိပ္သာသနာ ၁၁၉၃ (၈၅၀-ေAဒှ) သႝာံ လုကၜဗႝတ္ ၉၀၀ သႝာံျပင္ျပင္၀ြံ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶသာသနာ ဗ်ာပ္ၾတးဒံၞင္ ဿဍဳင္မန္ ေဟင္ရ။

လက္ထက္သိၞင္မႏုဟ၀္ သၸေဇႝာ္ကုဪျဒဟတ္ လၸာ္ေဗဒင္ဟူရာ ေကင္ကာ

မန္ယန္္Uဳံသြးဂႜိဳင္ ဟြံသၸသဇိုင္ပရဲ ကုဓရ္က်ာ္ၾတဲ၊ ဟြံသၸေAာပ္မာ Aခုိက္ကႝာ ေထရ၀ါဒတဲု သာသနာက်ာ္ၾတဲ ညံင္တၝဲပႜိဳတ္ A ုိတ္ေစွ္မံင္သိုက္သုိက္ရ။ ေထရ၀ါဒ တႝဟ္နေသၢာံတန္တၜ ဿေAဒှ ၈၅၀ ျပင္ျပင္ဂွ္ မွာေထရ္Aရဟံ ကညAာဍဳင္ဗဂါမ္ ဆက္ၾတးသာသနာရ။ ကုိပ္ကႜာ ႏူမွာေထရ္Aရဟံ ဟြံစုိပ္ဗကာံဏီ ဗကာံဂွ္ ေရွ္ေသ္ွဒၞံင္၀ါဒ လေစွ္မဟာယာန ေကာ္ဂး၀ါဒAရှေဇႝာ္ရ။ ၀ါဒ၀ြံ ေစွ္ကႜဳင္ႏူေတႝာ၀္သိၞင္ပါလ တႜဍဳင္ေဗန္ဂ၀္ (လၞဳဟ္ေဗဂၤလာေဒသ္) ရ။ ေရွ္ေသ္ွတၜ ႐ုပ္ေဗာဓိသတ္ ေကာ္ဂး ေလာကနာထ-ရ။ ပတမ္ႏူမိင္ေဍာင္ဓရ္ မွာေထရ္Aရဟံ

8

တဲု သၞိင္Aန၀္ရထာ ေကႜာံကႜဳင္ေထရ၀ါဒရ။ သာသနာေထရ၀ါဒ ဂြံလွဲၾတးဂးတဲု ပိဋကတ္ႏူသထီု သီုခမှသင္တA္ (ဗတိုက္) နိမန္ဏာရ။ Aာဲကၞာဲသာသနာခေမန္ ႏူေခတ္Aာန္က၀္ (Angkor)၊ ဓာတ္ေဂႝဟ္က်ာ္ ႏူသိၞင္တာလှ ဍဳင္နန္ခ်ၜ (လၞဳဟ္-ယူနာန္၊ ၾကဳက္) တA ္ဂွ္ေလ၀္ A ာတ္မိက္ကီုရ။ ႓ိုန္ဂစာန္သာ္ဂွ္ သိၞင္တA ္ဂွ္ ပဲါတးေထာံဖA ုိတ္တဲု ဒးေပၝာံA ာ လၸာ္သထီု။ ကသပ္သိၞင္ A ံင္ဇႝးA ာA ုိတ္ရ။ သာသနာေထရ၀ါဒ ပ်းၾတးA ာ ဿဗကာံရ။ (Mahayana Buddhism in Pagan, G. H. Luce)

လက္ထက္ သၞိင္က်ာန္ေသတ္သာ (က်န္စစ္သား ၁၀၄၈-၁၁၁၃) ဂ္ွ ပိဋကတ္ မူသု၀ဏၰဘူမိ (မန္) ေကုာံ မူသှဟဠ (သိင္ဃုဪ) သြက္ဂြံပညှပညပ္ ပတိုန္တၜသံဂါယနေရာင္ သၢးရ။ (ပိဋကတ္မန္ဂွ္ မွာေထရ္ဗုဒၶေဃာသ ကႜာဲေစႜာံႏူသိင္ဃုဪဂွ္ရ ကာလပညိတ္ပညှ တုပ္သၞဟ္ဒွ္မြဲရ။) ႏူလက္ထက္ မွာေထရ္A ရဟံ ျပံင္စုိပ္ေခတ္ Uတၱရာဇှ၀ေထရ္။ စိုပ္လက္ထက္ညး Uတၱရာဇှ၀ေထရ္ ေကုာံ သာမဏှဆပဒ ဿသႝာံ ၁၁၇၁ A ာေလၝာ၀္က်ာ္ ဍဳင္သှရိလကၤာ။ ႏူေခတ္ဂွ္ စုိပ္ေခတ္ တတိယဆပၸဒ မွာေထရ္သှရိသဒၶမၼ၊ ဗႝတ္ ၈-ေတႝာ၀္ ဆက္ပတန္A ာ သာသနာေထရ၀ါဒ နမြဲဂိုဏ္ဓ၀္ပႜန္ရ။ (ေခတ္ဗကာံ ဂုိဏ္ပၚတိတ္မႝံဳကီုေလ၀္ ဂိုဏ္တA ္ဂ္ွ ေဒၢတ္ဗက္ေလၞင္ ေထရ၀ါဒေဟင္ရ။ A ယာံမာတ္ပူဂုဪ ပၚတိတ္A ာတႝဟ္တဲု ဂိုဏ္ဒွ္A ာတႝဟ္ရ။) (Buddhism in Myanmar, Roger. Bischoff, P 74-80)

ႏူဂွ္မြဲA ဆက္ စုဪစုိပ္လက္ထက္ က်ာ္ေဇႝာ္စႏၵမၪၨဴသာ ႏြံပုိU ္ပခါန္က်ှ

လၸာ္ဗၞံက္ ၅-A ဆက္ဂွ္ ပတန္ကႜဳင္ ေထရ၀ါဒသာသနာ ေခတ္ပခါန္က်ှပႜန္ရ။ ႏူဂွ္မြဲA ဆက္ စုဪစုိပ္လက္ထက္ က်ာ္ေဇႝာ္မာလာ (မကလိဂြံတဆိပ္ၾကာ မာလာလကၤာရ ဓဇေသနာပတိ A တုလဓိပတိ သှရိပ၀ရ မဟာဓမၼရာဇာဓိ

9

ရာဇဂု႐ု) (ေတာင္ေတာ္သာသနာပိုင္) ဗႝတ္ ၆-A ဆက္ဂ္ွ ပတန္ကႜဳင္သာသနာ ေခတ္A င္၀ နနယ္ေထရ၀ါဒ စုဪစုိပ္လက္ထက္သၞိင္ဗၞာ ေမန္တုင္ေမန္ရ။

သကၠရာဇ္ဍဳင္ ၁၂၁၄ သႝာံ၊ ကာလ သိၞင္ေမန္တုင္ေမန္ ဂဇA ္နန္ ပုိင္ဍဳင္A င္၀ (မႏၱေလး) ဂွ္ ကိစၥပၚဂုိဏ္ ကတုဪဒွ္ကႜဳင္ရ။ သိၞင္ ခါန္ကႝက္သံဃရာဇာ ကုက်ာ္ေဇႝာ္ေဉယ်ဓမၼ (ဒုတိယေမာင္းေထာင္း) ရ။ ကာလေကာံဓ႐ီုမြဲမြဲ ကတုဪဒွ္မၢး က်ာ္ေဇႝာ္သုဓမၼာ ၈-ဇကု မႝဳ ံပဓာန္သံဃရာဇာ ဘိက္နိမန္ က်ာ္ေဇႝာ္ယႈဦေက်န္ ဇာဂရ တႝဟ္နတိုန္ေကာံဓ႐ုီရ။ က်ာ္ေဇႝာ္ဂွ္ ဟြံတုိန္စုိပ္မြဲ႓ါA လန္ သိၞင္မိင္ဒးတဲု တႝဟ္န ဟြံဂြံနိမန္မြဲ၀ါပႜန္ ပတိတ္A သမ္ နဒဒ္ွဂဏ၀ိမုတ္ “ညးဗႜးႏူဂေကာံ” ရ။ လကၠရၜ က်ာ္ေဇႝာ္ယႈဦေက်န္ ေကုာံ ဘာ၊ တိုက္ ဂေကာံညးတA ္ ဟြံဆက္ေဆာံ ကေရာံ သုဓမၼာတဲု သၸUပုသ္၊ ကမ္ တႝဟ္ျခာရ။ ပတမ္ႏူဂ္ွတဲု ဂုိဏ္ေထရ၀ါဒ ဍဳင္ဗၞာ ပၚတိတ္A ာ ႓ါဂိုဏ္ရ။ (ဂိုဏ္သုဓမၼာဟီုဂွ္ ပဟုိတ္ျဇပ္သုဓမၼာ သိုင္ခႝမ္လ၀္ ဇိုင္ဒုဪ မာႏၱေလ သြက္သင္တA ္ ေသၢာံေကာံဓ႐ုီတဲု ကာလပၚဂုိဏ္ ႐ုဲစွ္လ၀္ယၞဳ၀ြံရ။)

သႝာံ ၁၂၁၄ ဂ္ွရ ဿသကုတ္ဍဳင္မန္ က်ာ္ေဇႝာ္Uကၠံသမာလာ မႝံဳ ပိုU္

ဘာကုန္ကၞာ ဍဳင္္A ုက္ဖုဪ (A ု႒္ဖုိ) ေကုာံ ဂUဳပ္ဂုိဏ္၊ A ထံက္ဂုိဏ္ ရးမညတA ္ဂွ္ သၸဟုိတ္ ပတဲုကမ္Uပုသ္ ဿလစဇာတႆရ Uဒကုေကၡပသိမ္တဲု ကမ္စုိပ္ဒတဲု ဟြံစုိပ္ဒတဲု ကတုဪဒွ္ကယ်ာန္ဓ၀ါတ္ ေဆင္စပ္ကုဪကမရ္။ ခမှသင္၊ ဘာ ဗက္စလၸာ္က်ာ္ေဇႝာ္A ုက္ဖုဪဂွ္ မြဲဂိုဏ္၊ သင္ေသ္ွတA ္ဂွ္ မြဲဂိုဏ္ ပၚဒွ္A ာ ႓ါဂုိဏ္ပႜန္ရ။ ယၞဳဂုိဏ္ဟြံမဲဏီ။ လA ္႓ုိတ္ပိသႝာံ ေဆင္စပ္ကုဪ ဒါယကတA ္ ကလA ္က်ာ္ဓရ္သင္ ဂွ္ ဒွ္ပဋိပကၡပႜန္ရ။ ကလA ္ နကာယကမ္၊ ၀စှကမ္၊ မေနာကမ္ ဍာံဂ္ွ မြဲလၸာ္။ ကလA ္ နကာယဒြါ၊ ၀စဒှြါ၊ မေနာဒြါ ဍာံဂွ္ မြလဲၸာ္။ဒကးပၚတိတ္A ာ ႓ါလၸာ္ရ။ ရဲဗက္စ မပံၱကာယဒြါ-တA ္ဂ္ွ တင္ယၞဳဂုိဏ္ “ဂုိဏ္ဒြါရ”ေရာင္။(ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္း၊ A တြဲ ၈၊ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ပ်႕ံႏွ႔ံထြန္းလင္းလာေသာ ဗုဒၶသာသနာ)

10

လၸာ္ဍဳင္မန္ဂွ္ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ ေဇႝာ္ေမာ၀္ဒၞံင္ စုဪစုိပ္ ၉၀၀ ေA ဒှ လက္ထက္သိၞင္မႏုဟ၀္ရ။ ေခတ္သာသာနာမန္ ဂုဪလဟုဪA ုိတ္ဂွ္ လက္ထက္ မွာေထရ္ဗုဒၶေဃာသ (၄၇၀-ေA ဒှ) ကေလင္စၜႏူတကA ္သိင္ဃုဪ ရင္တႜဳင္ဖ်ၜနင္ ပိဋကတ္ပိ သီုပါဠိA ႒ကထာေရာင္။ A ခိင္ဂ္ွ ခမှသင္ သၞးဟြံေသင္ ဒကာတA ္ေလ၀္ ေလပ္ပိဋကတ္ ဘာသာပါဠိA ုိတ္ရ။ ဒၞါႏူဂွ္ေလ၀္ ကာလသိၞင္ A န၀္ရထာ ကႜဳင္ပႜံင္ပိဋကတ္ဂွ္ ဂြံဏာလိက္ပတ္သၞးဟြံက သီုတႜပညာ A ၥာကြတ္ ဗြဲမဂႜိဳ င္ဂႜင္ရ။ သၞာသိုင္ပတန္ ဍဳင္ဂတာပ္ေခတ္ဗကာံ၊ ဗုဒၶသာသနာဗကာံဂ္ွ ဒွ္ခမှသင္မန္၊ ဒ္ွခရွ္တႜပညာ A ၥာကြတ္တဲမန္တA ္ေဟင္ရ။ လိက္တၞA ္ေစတှျမ၊ လိက္တၞA ္ ရာဇကုမာတA ္ဂ္ွ ဒွ္သက္သှ လဟီု၀ြံရ။

ေတႝ၀္ဒေတာ၀္ သိၞင္၀ါရှေရာ၀္ လက္ထက္ ၁၂၈၇ ဂြံပုိင္ျပှ ဍဳင္မုတၱမ

ဂွ္ေလ၀္ ဍဳင္မန္ ကေလင္ဒွ္ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာပႜန္ရ။ လက္ထက္သၞိင္၀ြံ ဓမၼသာတ္၀ါရှေရာ၀္ ျပာကဋ္ရ။ ၁၄ ဗြ၀္ကႛိဳပ္ကႜံ စတမ္ဂွ္ သင္မန္ ဗုဒၶ၀ံသေထရ္ ေကုာံ မဟာနာဂေထရ္ ကညA ာသိင္ဃုဪရ။ စိုပ္ေတံ ဒုင္ဂုိင္ေကတ္ Uပသမၸဒါတိၞ နသင္ဘာမဟာ၀ိဟာရ-ရ။ ကေလင္စၜကႜဳင္ႏူေတံ ရန္တၞA ္သာသနာ ဂြံသA းဇၝး ကေလင္ဗ္ွကမ္တိၞ ကုသင္မန္တA ္ပႜန္ရ။

လက္ထက္သိၞင္ဓမၼေစတှ (၁၄၇၂-၉၂) ဂ္ွ သြက္ေထရ၀ါဒ သာတဲု

ဂုိတ္ဂစာန္ရ။ ဿသႝာံခေရတ္ ၁၄၈၁ (ဍဳင္-၈၃၇) ဂိတုမာ္ဂွ္ ဗလးဏာသင္တA ္ ဇေရင္တကA ္သိင္ဃုဪ သြက္ဂြံဒုင္ Uပသမၸဒါတိၞရ။ ဿလိက္တၞA ္ သိမ္ကလ်ာဏှ ခ်ဴဗုတ္လ၀္ သာ္၀ြံရ “ဍဳင္မန္ရာမည ဂိုဏ္ဂဏ ေကြတ္၀ါဒ ပၚဒကးပရးဒံၞင္တဲု သာသာနာ ဟြံA းဇၝးရ။ တႝဟ္နသA းဇၝးသာသနာ သိၞင္ သကုဪသင္ဂမႜိဳင္ ကညA ာ တကA ္သိင္ဃုဪ တႝဟ္နပတိုန္ပယ်င္တိၞ” ေရာင္။ ခမှသင္ မကေလင္စၜ ႏူသိင္ဃုဪဂွ္ သကုဪခ႓ုတ္္သိမ္ကလ်ာဏှတဲု ပတိုန္ပယ်င္တိၞA ုိတ္ရ။ သာမဏှ မႝံဳပိၞက္ မိက္သၸ ခမှပယ်င္တA ္ဂ္ွ သၵးပကင္ရင္ ၀ိနယ္ေဍာတ္ပိစံင္ (မူလသိကၡာ-ဟြံပါ)

11

ဗြဲပါင္တုိက္ေရာင္ ေဖ်ံA သမ္ရ။ A လုဪဇကုသိၞင္ စှၞစၞတ္တဲု ကလိဂြံသာမဏှ မႝဳံA ေစာံစရာဲ ၆၀၁-ဇကုေရာင္။ သာမဏှတA ္ဂ္ွ A လုဪသၞိင္ ဒုင္ဒကာပစၥယ္ပန္တဲု သကုဪဒွ္ခမှပတိုန္ပယ်င္ရ။ ဗလးခမှတA ္ သကုဪသၞိတ္သိမ္ဌာန္ေတံ ဌာန္ဏA ္ လိၞဟ္ ၃၉၇ မေရာင္ ဂးရ။ (လိက္တၞA ္သိမ္ကလ်ာဏှ၊ ဗြဲဘာသာမန္)

ထံက္ရံင္လိက္၀င္ ျပကိုဟ္နာနာတဲု ဗုဒၶသာသနာက်ာ္ၾတဲဂ္ွ လေဆာ၀္ ဒွ္ေထရ၀ါဒ ဗြဲမသA းဇၝးတဲု ကာလလေဆာ၀္ ဍံက္ေစာန္ျဗံက္ႏွၜA ာ ေကုာံ တႏၱရယာန မႏၱရယာန၊ မဟာယာနကီုရ။ ႓ိုန္ဂွ္ေလ၀္ သံဃေထရ္ မဒ္ွA ၥာ ဂUဳပ္ သာသနာတA ္ ကလိဂြံA ႐ီုA ဗင္ ႏူသိၞင္ခုိဟ္ သိၞင္ျပဲကုဪဒွ္၊ A လုဪသၞိင္မႝံဳကုဪဓရ္တA ္ ပေလ၀္ပေလတ္တၜကုဪဒွ္ ေထရ၀ါဒဂွ္ တၝဲပႜိဳတ္ ဟြံမာန္ဏီရ။ ရံင္A ာ မြဲဒျမိပ္ ၀င္သာသနာဍဳင္မန္မၢး ဂုိဏ္ပၚတိတ္A ာ နယၞဳတႝဟ္ျခာ မႝဳံကႜဳင္နာနာဂိုဏ္ကီုေလ၀္ ေဒၢတ္ပြ ေသၢာံေဗႜတ္ဒေစင္A ာ ႏူေထရ၀ါဒေဇတ္ေဇတ္ဂွ္ ေA ာန္ဒၞံင္ရ။

မြဲဒျမိပ္ ႐ုန္ဂစာန္ဒၞံင္ သြက္ဍဳင္ဗႜး႓းဂ္ွ ခမှသင္လၝဳဪ ႐ုန္ဂစာန္ သြက္ဇကု

ဂြံဗႜးတိတ္ နူပးဒႝက္ ၀ိနယ္က်ာ္ၾတဲေလ၀္ မႝံဳကီုုတဲု ဂုိဏ္႐ုိဟ္လၞိဟ္ဟြံမာန္ မံက္ဂတ၀္ကႜဳင္ ဿဍဳင္မန္ ဗၞာရ။ ႓ိုန္ဂွ္ေလ၀္ ႏူေထရ၀ါဒ ေသၢာံျပံင္လွာဲ ဒုင္ေကတ္တ ဲ မဟာယာနဂ္ွ ၀င္ဟြံမဲကႜဳင္ဏီရ။ သိၞင္A ဆက္ဆက္ သA းဇၝးကႜဳင္ ဗုဒၶသာသနာ၊ ပဓ၀္ယာကႜဳင္ ေထရ၀ါဒတဲု သာသနာဍဳင္မန္ဗၞာဂ္ွ ဒ္ွဒၞံင္ေထရ၀ါဒ သA းသA းဇၝးဇၝးဏီဖုိဟ္ရ။ ပစၥဳပၸန္ဏA ္ လက္ထက္ သကိုပ္ပႝာန္ေနေ၀န္ ဿသကၠရာဇ္ဍဳင္ ၁၃၄၂၊ ဂိတုေဇွ္ဂွ္ သၸဒတန္ံ ဂိုဏ္ ၉-ဂုိဏ္ရ။ ဂိုဏ္သီု ၉-ဂုိဏ္ဂွ္ ဟိုတ္ႏူဗဗြဲ ကုဓမၼ၀ိနယေဟင္ ကုဪလ၀္A ေခါင္ သြက္ဂြံပတန္A ာ သာသနာ နယၞဳဂုိဏ္ညးကုဪညးရ။ ဂိုဏ္ဟြံဗဗြ ဲဓမၼ၀ိနယ ေကာ္ဂး ေထရ၀ါဒဂွ္ ဒးဒုင္သိမ္ေထာံ လိၞဟကု္ဪကႜံရ။ တင္၀ြံေလ၀္ ဒွ္တင္ သက္္ေပႝာန္ေထရ၀ါဒ ညံင္ဟြံဒေစင္A ာ လၸာ္မဟာယာနေရာင္။

12

ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ (ေသံ၊ ခေမန္) A တိုင္ျပကိုဟ္မဏိကေသဲ (encyclopedia-စြယ္စံုက်မ္း) ခ်ဴထံၞက္လ၀္

ကီု၊ A တိုင္၀င္ သိၞင္မံင္ကုတ္ကုီမၢး ဂိုဏ္ဓမၼယုတိၱကနိကာယ (Dhammayuttika

Nikaya or Thammayut Nikaya: ธรรมยตุ (ทาํมะยดุ) นิกาย) ဂ္ွ စပတန္လ၀္ ႏူခေရတ္ ၁၈၃၃ ေတံ နA ထံက္ပစၥယ္ ေကာန္သိၞင္မံင္ကုတ္ (Mongkut) မဒ္ွေကာန္သိၞင္ရာမ႓ါ-ရ။ လက္ထက္သိၞင္ ခ်ဴလာလံင္ေကာန္ (Chularlongkorn) နေA က္Uပေဒ သံဃေသံံ ၁၉၀၂ ဂွ္ သၸဒတန္ နဒဒ္ွဂုိဏ္ေထရ၀ါဒ မြဲဂိုဏ္ရ။ ဒွ္ဂုိဏ္ဒုတိယ ေဍာတ္ႏူဂုိဏ္ မဟာနိကာယ မဒ္ွလ၀္တဲုတဲုရ။ ေကာန္သိၞင္ မံင္ကုတ္၀ြ ံ ကာလA ၀ယ္A ာစုိပ္ ၂၀ A ခိင္သၸခမှပယ်င္ဂြံဂွ္ လုပ္သၸခမှပယ်င္ ယိုက္ေဂႜင္ လ်ဳိင္သာသနာ လုကၜ ၂၇ သႝာံရ။ ႏူသႝာံခေရတ္ ၁၈၂၄ စုဪစုိပ္ ၁၈၅၁။ ယၞဳခမှညးဂ္ွ ၀ဇှရဉာေဏာ ေရာင္။ ကႜာဟြံသၸသၞိင္ႚကရာဇ္ ဂဇA ္ပုိင္နန္ဏီ ဿသႝာံခေရတ္ ၁၈၃၆ ဂ္ွ ဒွ္က်ာ္ေဇႝာ္ ႏြံပိုU ္ဂဇA ္ဘာ ၀ါတ္ဗ၀္၀န္နိေ၀တ္ ဏီရ။ တန္တၜဒံၞင္ ဿဌာန္ဒတန္သာသနာ ပြိဳင္ ၂၇ သႝာံဂွ္ ညးဂႜဲါလၝတ္ ဘ၀ခမှသင္ မတန္တၜဒံၞင္ ဿဌာန္ေတံ ကြာန္ဏA ္၊ ဘာေတံ ဘုတ္ဏA ္ ဗြဲမဂႜိဳ င္ကုဪဒႝဲါရ။ ဆုဪဒးခမှသင္ ေဒၢတ္ဒၞံင္ျပ၀ ဟြံဗဗြဲ A တိုင္၀ိနယ္ပါဠိက်ာ္တဲု မႝံဳပိၞက္ သိၞက္ကုဪ ခမှသင္တA ္ ေဒၢတ္ဗက္ A တိုင္တ၀္ွ၀ိနယ္ သိကၡာပုိဒ္က်ာ္ ဍိဳက္ဍိဳက္ေပင္ေပင္ရ။

ဿသႝာံခေရတ္ ၁၈၂၉ ဂ္ွ ေကာန္သိၞင္မံင္ကုတ္ ဂဗဒး ခမှမြဲဇကု ဿေဖက္ခ်ာ

ပူရှ (Petchaburi) ရ။ ဆုဪဒး ေဒၢတ္ပြ A ကာဲA ရာ ခမှဂွ္ မံင္စံင္A ာကႜဳင္၊ ဗုီေဒၢတ္ဗက္ ေလၞင္ေသႝာ၀္ ၀ိနယ္က်ာ္၊ ဗုီျပင္သဏၭာန္ ႓ိုဟ္ၾသိဳဟ္တဲု ေကာန္သိၞင္မံင္ကုတ္ လ်ဳင္ျဇဳင္သႛိဳက္တၜ ဗြဲမေလာန္ရ။ ယၞဳခမှဂွ္ “ဗုဒၶ၀ံေသာ Buddhawanso” ေရာင္။ ေကာန္သၞိင္မံင္ကုတ္ ဒုင္သၸကြး ခမှဗုဒၶ၀ံေသာ ဂ္ွရ။ ဗြဲၾကၜ ဿသႝာံ ၁၈၃၃ ဂ္ွ စပတန္ဂုိဏ္တိၞမြ ဲ ေကာ္ဂး ဓမၼယုတၱိကနိကာယ - [ဓမၼ-တ၀္ွေဍာင္ဓရ္က်ာ္၊ ယုတၱ-ဗဗြဲဗက္၊ Iက-(ညး) ဂုိဏ္။] မႝံဳA ဓိပၸါယ္ ဂိုဏ္ဗဗြဲဗက္ A တိုင္တ၀္ွဓရ္က်ာ္။

13

ပတမ္ႏူမွာေထရ္ ဗုဒၶ၀ံေသာ ေကုာံ ၀ဇှရဉာေဏာ (သိၞင္မံင္ကုတ္) တA ္

ပတန္္လ၀္တဲု ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ဂွ္ ျပာကဋ္ ဿဍဳင္ေသံရ။ ေဒၢတ္ပြ ေစႝာန္ေပႝာန္ဂုိဏ္၀ြံ ခ်ဳိတ္ပႜိဳတ္ကိတ္ညှ ေကုာံ၀ိနယ္သိကၡာပုိဒ္ရ။ ရန္တၞA ္ညးတA ္ဂွ္ ကုဪပုိU္မြဲဗဂါပ္ရ။ ႏူဂုိဏ္၀ြံ ဂိုဏ္ဒဂိုန္ျဂိဳပ္ေလ၀္ ပၚတိတ္ မြဲဂိုဏ္ကီုရ။ ေပႝာ၀္သင္ဒဂုိန္ျဂိဳပ္တA ္ဂွ္ မွာေထရ္ A ာစာန္ဖရ ေသာက႑ သီေလာ (၁၈၆၁-၁၉၄၁)၊ မွာေထရ္ A ာစာန္ဖရ မု႑ဘူရိဒတၱ (၁၈၇၀-၁၉၄၉) ဒယ္ွျပာကဋ္တၜ နဒဒ္ွပူဂုဪA ရှရ။ ကာလညးတA ္စၜသြ၀္ဂွ္ ေကာန္ဍဳင္ေသံတA ္ ေရ္ွေသ္ွပူဇၜတၜ ဓာတ္ဇုတ္ညးတA ္ မေသၞဟ္A ုိတ္ရ။ ဂUဳပ္ဂိုဏ္ (၀ါ) သံဃရာဇာ ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ေသံလၞဳဟ္ဂွ္ မွာေထရ္ ဖရ ဉာဏသံ၀ရ သု၀ၯန-ေရာင္။

၀င္ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ဿဍဳင္ခေမန္ ေကာ္ ကာမ္ပူခ်ာ (ကာမ္ဗ၀္ဒှယ်ာ) ဂ္ွ

ေလ၀္ ဆက္ေစွ္ကႜဳင္ ႏူဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ဍဳင္ေသံရ။ ၀င္ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ဿဍဳင္ခေမန္ လဇဲုႏူေသံ ပြိဳင္ ၂၂-သႝာံရ။ ဿသကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၈၅၅ လက္ထက္သၞိင္ခေမန္ ေနာေရာေဒါန္ဂွ္ သိၞင္ ဘိက္နိမန္ဖ်ၜ မွာေထရ္ေသာေခါန္ပါန ္ ေကာ္ မဟာပညာ မဒ္ွဂကူခေမန္ ညးေလပ္ပညာ ျပာကဋ္ဒၞံင္ ဿ၀င္နန္သၞိင္မံင္ကုတ္ရ။ မွာေထရ္ ကေလင္စိုပ္ဍဳင္ဂွ္ ခါန္ကႝက္A ပ္ျပာပ္တဆိပ္ သံဃရာဇာကီု၊ သီုနိမန္ သကုဪပဒတၜ ဿဘာ၀ါတ္ဗ၀္ေတာန္၀ေတၱ မသိုင္ခႝမ္လ၀္ သြက္ဂုိဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ေသၢာံပ ေပဲါေကာံဓ႐ုီရ။ ဂုိဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ဿဍဳင္ခေမန္ဂွ္ ဂြံA ထံက္A ပင္ ႏူသိၞင္တႜ ခေမန္တA ္သၞး ဟြံေသင္ဏီ၊ ကာလလေဆာ၀္ သိၞင္ႚကရာဇ္ေသံတA ္ေလ၀္ ဗဂိန္ကုဪတဆိပ္ၾကာကီုရ။ ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္၀ြံ ပဟိုတ္ကုဪေဒၢတ္ပြခုိဟ္၊ သႜိင္တႜေရ္ွေသ္ွဂႜိဳင္တဲု ေဇႝာ္ေမာ၀္တိုန္ ဗြဲမေလာန္ရ။

႓ုိန္ဂ္ွေလ၀္ ႏူသႝာံ ၁၉၈၁ စုဪစုိပ္ ၁၉၉၁ မဒ္ွလက္ထက္ ခမာ-

ေကာန္ျမဴေနတ္ဂွ္ သင္ဂေကာံဂုိဏ္၀ြံ ဒးဒုင္ဍ ဪဳဍိဳက္ ဒးဒုင္ကုဪပ႐ုိက္ဘဲ နာနာသာ္ရ။

14

ဟိုတ္တုန္- ဟိုတ္ႏူဂြံA ထံက္A ပင္ ႏူသၞိင္တႜA လုဪA သှ၊ ဂြံA ထံက္A ပင္ ႏူသိၞင္ဍဳင္မၝးတA ္စိေရာင္။ လကၠရၜညိဂွ္ ဒးဒုင္ပံင္ေထာံ ကေရာံဂုိဏ္မဟာနိကာယ မဒ္ွဂုိဏ္ ဂကူဗိေယက္နာမ္တA ္ မပတန္လ၀္ဏီရ။ A ၥာတႜ သံဃရာဇာ တႝဟ္ျခာ ဟြံမဲရ။ ဿသႝာံ ၁၉၉၁ ကာလေကာန္သိၞင္ သှဟာႏု ကေလင္ဂြံA ၀ုဪA ာဏာ ဍဳင္ခေမန္ဂွ္ သိၞင္ကေလင္ဒက္ပတန္ကုဪ ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္တၞိ၊ သီုခါန္ကႝက္ကုဪ A ၥာတႜ သံဃရာဇာတိၞပႜန္ရ။ ဂိုဏ္ဓမၼယုတိၱကနိကာယ ဍဳင္ခေမန္ဂွ္ ႓ုိန္ရမႝံဳ ကုဪလၞိဟ္သင္ ေA ာန္ေကြံေကြံကုီေလ၀္ စုဪကုဪတၝဲဏA ္ ဗြဲဂိုဏ္တႝဟ္ျခာမြ ဲတန္တၜဒံၞင္ ဿဍဳင္ခေမန္ မာန္ဏီဖုိဟ္ရ။ A ထံက္A ပင္ သိၞင္တႜတA ္ေလ၀္ ကလိဂြံဒၞံင္ဖုိဟ္ရ။ A ၥာတႜ သံဃရာဇာ တၝဲဏA ္ဂ္ွ မွာေထရ္ေဗာကရိယ( Ven. Bour Kry) ေရာင္။

ဂိုဏ္ဓမၼယုတၱိကနိကာယ (မန္)

သကၠရာဇ္ဍဳင္ ၁၂၃၆ (ခေရတ္-၁၈၇၄) သႝာံဂွ္ ဗုဒၶ၀ံေသာေထရ္ ကညတိတ္ကႜဳင္ ဍဳင္မန္ရ။ မွာေထရ္၀ြံ ဒ္ွေကာန္မန္ ဇာတိ ႏူကြာန္ၾကဳင္ျခဳ၊ တြ ဪဳရးမဟာဆာဲ (သမုႆာခန္) ဍဳင္ေသံရ။ ယၞဳညး “ေယ်န္” ကလိဂြံလ၀္တဆိပ္ “မဟာ” တဲု “မဟာေယ်န္” ရၜ၀ြံ ျပာကဋ္ဒၞံင္ရ။ A ခိင္ညးကညျပာပ္ကႜဳင္ ၾတးသာသနာဍဳင္မန္ဂွ္ ဒွ္ေခတ္ ေA ဂၤလိက္တA ္ A ုပ္ဓုပ္လ၀္ ဍဳင္မန္ဗၞာ၀ြံရ။ တႝဟ္နၾတးသာသနာ ဿဌာန္ရးမန္တဲု ညးကညစိုပ္A ာ ကြာန္ကဒုဪ၊ ပြိဳင္ဍဳင္ မတ္မလုီရ။ တန္တၜ ဿသုသာန္ ကြာန္ဂွ္ရ။

A ခိင္ကာလဂွ္ ကြာန္ကဒုဪ ကA ္ႏွာတ္ဂွ္ ဒယ္ွတမ္ည၀္ဒၞံင္ နတႜျဂပ္ကီု

သီုတႜပညာ ဗြဲမဂႜိဳ င္ရ။ ေပႝာ၀္တႜျဂပ္ တႜပညာတA ္ဂွ္ A မာတ္ဃံင္ယႈဦေလွ+ မိေက်န္U၊ နာဲေသ၀္+မိေမွ်န္၊ နာဲယႈဦက်ှ+မိေဂါန္၊ နာဲယုက္+မိေဗာက္၊ နာဲေဒါန္+မိသဲ၊ နာဲယႈဦေလာ+ဲမိယႈဦမိ၊ နာဲေခန္+မိေမ တA ္ဂွ္ ဒွ္ညးလ်ဳင္သႛိဳက္ ျပာပ္ခစ မွာေထရ္ဗုဒၶ၀ံေသာရ။ သိုင္ခႝမ္ကုဪဒါန္ ဘာမြဲမေဍာတ္ သြက္မွာေထရ္၀ြံ ပဒတၜရ။ “ဘာဂ္ွ ပဟိုတ္ကုဪ သိုင္လ၀္ ဿသုသာန္တဲု ‘ဘာသုသာန္’ ရၜ၀ြံ

15

ယၞဳျပာကတ္A ာရ။ ပဟိုတ္ကုဪ ဘာကုဋ္ေဍာတ္မြဲတဲု ‘ဘာေဍာတ္’ ေလ၀္ ညးေကာ္ခၜစA ုိတ္ရ။ ပဟိုတ္ကုဪယၞဳA ၥာတႜမဟာေယ်န္တဲုု ‘ဘာမဟာေယ်န္’ ရၜ၀ြံေလ၀္ ညးေကာ္စA ုိတ္ရ။” (လိခ္၀င္သာသနာ ဂိုဏ္မဟာေယ်န္ မုက္-၆)

သကၠရာဇ္ဍဳင္ ၁၂၃၇ (ခေရတ္-၁၈၇၅) သႝာံ၊ ဂိတုပသာ္ေပင္ဂွ္

ဒါယကာတA ္ ကုဪဒါန္ A ရွာံဘာ၊ သိုင္ခႝမ္ကုဪဒါန္ဘာေဇႝာ္မြဲမတဲု ေထရ္၀ြံ ျပံင္ပဒတၜ ဿဘာဂ္ွရ။ ဒဒ္ွရ မွာေထရ္၀ြံ စှကႜးဆိုက္ေဗၵက္ ေျမက္စာ ဿပရိယတ္ ပဋိပတ္ဂ္ွ ဒယ္ွတမ္ည၀္ ျပာကဋ္A ာ A လုံရးမန္မြဲတဲု ခမှသာမဏှ မႝဳံပၞိက္ သိၞက္ကတ္လၝတ္ ပရိယတ္ ေဒၢတ္လၝတ္ ပဋိပတ္ဂမႜိဳင္ ေပၝာံA ာဇေရင္တမ္ဇုိင္ မွာေထရ္၀ြံ ျဂဳျဂဳA ုိတ္ရ။

မွာေထရ္ဗုဒၶ၀ံေသာ သြက္ေသၢာံပတန္ဂုိဏ္မြဲဂ္ွ ခ်ပ္ဂႝန္စန္စာ ေကုာံကြး

ေဇႝာ္ေဇႝာ္ဂမႜိဳင္ မပံၱေမာဂၢလိပုတၱေထရ္ ႏူကြာန္တာေၾတံ ပြိဳင္ဍဳင္မုဟ္ဍဳင္၊ သု၀ဏၰေထရ္ ႏူကြာန္ကA ္ခပုင္ ပြိဳင္ဍဳင္မုဟ္ဍဳင္၊ နာလာဂိရိေထရ္ ႏူကြာန္မုဟ္႐ိုတ္ေဍာတ္ တကA ္ခၞိဳင္၊ နႏၵာလကၤာရေထရ္ ႏူကြာန္ထ၀္ပႜင္ ပြိဳင္ဍဳင္ဖာA င္၊ ေခမေကာေထရ္ ႏူခႛး ဍဳင္ပံင္၊ ကုသလေထရ္ ႏူကြာန္ကလA ္ တကA ္ခိၞဳင္ကီု သီုခမှသင္ဂမႜိဳင္ရ။ ကြးA ၥာ စိုတ္တုပ္သၞဟ္ ဒ္ွမြဲတဲု ပတန္ဂုိဏ္ မႝဳံယၞဳ “ဓမၼယုတၱိကနိကာယ” ေရာင္။ “နိ ဲႆဗၵဲါကုဪ ဂိုဏ္ဓမၼယုတၱိကနိကာယ ဇကုမေကင္နိ ဲႆ ပဒတၜလ၀္ ဿဍဳင္ေသမ္ေတံတဲု ‘ဂုိဏ္ဓမၼယုတိၱကနိကာယ’ ရၜ၀ြံ ပညပ္ခုတ္ခၜ ကုဪလ၀္ယၞဳရ။” (လိခ္၀င္သာသနာ ဂိုဏ္မဟာေယ်န္ မုက္-၇)

A ခိင္ပတန္ဂုိဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ဍဳင္မန္၀ြံ လဇဲုႏူဍဳင္ခေမန္ ပြိဳင္ ၂၀-သႝာံတဲု

လဇဲုႏူေသံ ၄၂ သႝာံ။ A ၥာတႜ သံဃရာဇာ ဂိုဏ္ဓမၼယုတ္ ဍဳင္မန္ (ဗုဒၶ၀ံသေထရ္) ေကုာံ သံဃရာဇာ ဂိုဏ္ဓမၼယုတ္ ဍဳင္ခေမန္ (ေသာေခါန္ပါန္ေထရ္) ေကင္ပဒတၜ မြဲကေရာံ မြဲဂေကာံံ ဿဍဳင္ေသံတဲု ဒွ္ဒၞံင္သဟဓရ္ ေရင္သကA ္ေရာင္

16

ခ်ိင္ေကတ္မာန္ရ။ မုဟိုတ္ေရာ ဟီုမၢး သီု႓ါဇကု၀ြံ ဒွ္ဒၞံင္တႜပညာ (ဂကူတႝဟ္ျခာ) မြဲေခတ္ေကုာံ ၀ဇှရဉာေဏာေထရ္ (သိၞင္မံင္ကုတ္) စိေရာင္။ ကာလဆုဪ၀င္ A ၥာတႜ သံဃရာဇာ ခေမန္မၢး ထပ္ဗဗိုန္ ကုဪပႜန္ရ။

A ာစာတႜ ရန္ကုဪပရိယတိၱသာသနာ ေသၢာံေဇႝာ္ေမာ၀္ဂုီကႜဳီ ဂႜိင္တုိန္တဲု

ဿသကၠရာဇ္ဍဳင္ ၁၂၆၀၊ ဂိတုကထိုန္ ၇-မံက္ဂွ္ ပသဘင္သၞာန္သွ္လိက္ ဓမၼ၀ိနယ ဿဘာမဟာေယ်န္ ကြာန္ကဒုဪ၀ြံရ။ “ဿကာလဂ္ွ ခမှသာမဏှ ကြးဘာဂမႜိဳ င္ ႏူကြာန္ကဒုဪ၀ြံကီု၊ ႏူနိေျဂာဓာရာမ္ (ဘာျဇဲ) ကြာန္၀ါေဍာတ္ကုီ၊ ႏူဘာရတနဗိမာန္ ကြာန္မုဟ္႐ုိတ္ေဍာတ္ကီု၊ ႏူဘာပဗၺတမဂၤလာရာမ ကြာန္ယိုက္+တ၀္ကႝၜကီု၊ ႏူဘာမဂၤလဒှပ ကြာန္ကA ္ေဍာတ္ကီု၊ ႏူဘာတာ၀တႎ ကြာန္ခႛးကီု၊ ႏူဘာဂႏၶ၀ါသှ ကြာန္ထ၀္ပႜင္ကီု A ုိႆီုကုဪခမှသာမဏှ ကြးဘာဂမႜိဳ င္ ေဂႜာဲကႜဳင္ လုပ္သွ္ဓမၼပုစၧာA ုိတတ္ဲု ဂြံA ံင္ဇႝးေကတ္ တန္ဂမႜိဳင္မပံၱ တန္ပဌမ၊ ဒုတိယ၊ တတိယတံဂွ္A ုိတ္ရ။ ကုပူဂုဪ မA ံင္လိက္ ဓမၼပုစၧာတံဂွ္ ဒါယကာဂမႜဳိင္ ထံက္ပင္ပရိကၡရာ သပိုင္သၝာကုီ သီုA နာမသ၀တၳဳ ဗြဲမဗဗြဲကုဪ ဓမၼ၀ိနယA ုိတ္ရ။” (လိခ္၀င္သာသနာ ဂိုဏ္မဟာေယ်န္ မုက္-၈)

ဂိုဏ္မဟာယာန ကုဪ ဂိုဏ္မဟာေယ်န္

ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ေကာ္ဂး ဓမၼယုတၱိကနိကာယဂ္ွ ဒွ္ဂုိဏ္ေထရ၀ါဒတဲု တန္ဒၞံင္ ဿဍဳင္ ပိဍဳင္ရ။ ဍဳင္ေသံ (Thailand) ၊ ဍဳင္ခေမန္ (Cambodia) ေကုာံ ဍဳင္မန္ဗၞာရ။ ဿျပကိုဟ္ မႝိက္ကေသဲ (စြယ္စံုက်မ္း) ဗုဒၶဘာသာဂႜးတိဂွ္ ထံၞက္ထ႟းလ၀္ ပ႐ူပရာ ဂုိဏ္ဓမၼယုတ္ မႝံဳဿဍဳင္ေသံ ေကုာံ ဍဳင္ခေမန္ရ။ ပ႐ူပရာ ဂိုဏ္ဓမၼယုတ္ မႝဳံဿဍဳင္မန္ဗၞာ ဂႜဲါဟြံဆုဪလးလးရ။ ဂုိဏ္ဓမၼယ်ဳတ္တ္ မႝံဳဿ႓ါဍဳင္ေတံ တႜပညာ ညးဂႜးတိတA ္ ႓ိုန္ရတီတၜကီုေလ၀္ ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ဿဍဳင္မန္ဗၞာဂ္ွ ညးလုဪဟြံတီ ရႏုက္ဒၞံင္ရ။ တင္ေသၢာံရႏုက္A ာဂွ္ A ဓိကေဍံ ဒၞါႏူသုင္ေစာဲယၞဳ ဟြံတုပ္ဒွ္မာန္ရ။ ရႏုက္သၞးဟြံေသင္ဏီ မံက္ျပာကဋ္ဒၞံင္ နယၞဳပူဂုဪ “ဂုိဏ္မဟာေယ်န္” ပႜန္ရ။ ဗြဲဗဗြဲဓရ္

17

A လုဪA သှ စၞတ္သမၱီလ၀္ “ဓမၼယုတိၱကနိကာယ-မဟာရင္ဂိုဏ္း” ဖိုဟ္ ဟြံသုင္ေစာဲ တဲု သုင္ေစာ ဲမA ကၡရ္ေကႝာတ္ဂွ္ A မ္သ၀္ဒၞံင္ရ။

က်ာ္ေဇႝာ္A ၥာတႜတမႜာ ေထရ္A ၥာA ဆက္ဆက္ ေလာန္႓က္ကႜဳင္

လိၞဟ္ဂႜိဳင္ကုဪသႝာံေတံ တင္လ၀္ယၞဳဂုိဏ္ဂ္ွ ဓမၼယုတိၱကနိကာယရ။ ပ႐ူ၀ြံ ဿလိက္၀င္သာနာ ဂိုဏ္မဟာေယ်န္ မုက္လိက္ ၇-ဂ္ွ “ဟုီဗြဲစၞတ္မၢး မဟာေယ်န္ဂ္ွ ဒွ္ယၞဳဂုိဏ္ဟြံေသင္တဲု ဒ္ွဒၞံင္ယၞဳပူဂုဪေဟင္ရ။ ယၞဳဂုိဏ္တုန္ ဓမၼယုတၱိကနိကာယ ေရာင္။” ေသာင္ကလးလ၀္ ဗြဲမေသာင္ကႜးရ။ မိက္ေသၢာံေသာင္ေခႛာင္ ႏူေ၀ါဟာ မဟာယာန (မဟာယာန္) မၢး တၞA ္ညးA ဲ ေကာ္ခၜဒံၞင္ ဂိုဏ္မဟာေယ်န္ဂွ္ ေထက္ကုဪဇူေထာံတဲု စိုပ္A ခိင္ျပံင္လွာဲ ေကာ္ခၜယၞဳ ဂိုဏ္ဓမၼယုတၱိကနိကာယ (ဟြံေသင္) ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ေထက္ကုီေရာင္ မိက္ဂြံကုဪကသပ္ရ။

ဂုိဏ္မဟာယာနဂ္ွ ေကာ္ဗြဲဂစုိတ္မၢး ဂိုဏ္မဟာယာန္ ေကာ္မာန္ရ။ ယာန >

ယာန္ > ႏူဂွ္ ဒွ္ယာU္ရ။ ယာန္ (၀ါ) ယာU္ဂွ္ ညးတA ္ေကတ္A ဓိပၸါယ္ ဂႜံင္တရၜ မဂၢင္ေရာင္။ ဂုိဏ္မဟာေယ်န္ဂွ္ေလ၀္ ေ၀ါဟာလA ိတ္ ေယ်န္ဂွ္ ပတိတ္ရမ်ာင္ ဗြဲေ၀ါဟာရေဗဒမၢး “ရင္ > ယင္ > ယU္ > ယာU ္” ဒွ္မာန္တဲု ဂိုဏ္႓ါ၀ြံ မႝံဳရမ်ာင္ တုပ္ A ဓိပၸါယ္တုပ္ရ။ ဟိုတ္ဂွ္ရ ဂုိဏ္မဟာယာန ကုဪ ဂုိဏ္မဟာေယ်န္ တုပ္တုပ္ရဟာ ကာလဘာသာတႝဟ္ျခာ၊ ဂကူတႝဟ္ျခာမြ ဲ သၞာန္ကႜဳင္မၢး လၸေထဲပႝတ္ ကုညးစုတ္ဂလာန္ သၞာန္ပုစၧာဂ္ွညိ။ ဂိုဏ္မဟာေယ်န္ဂွ္ ဒွ္ဂုိဏ္ ေထရ၀ါဒေဇတ္ေဇတ္မြဲ သၞးဟြံေသင္ဏီ သီုဒွ္ဂုိဏ္ သၸဂ႐ုကုဪ၀ိနယ္သိကၡာပုိဒ္ ဗြဲမေလာန္ရ။ ေထရ၀ါဒ ေဇတ္ေလာန္ႏူလၱဴဂုိဏ္၀ြံ ဂႜဲါဿလၱဴဂႜးတိဏA ္ ဆုဪဟြံမာန္ရ။ ဂုိဏ္၀ြံ ယ၀္ဒးဒုင္႓တ္ကႝာတ္ကုဪ ဂုိဏ္မဟာယာန မႝံဳကုဪေဒၢတ္ A ယာံမာတ္ သှမသုန္ဓ၀္မၢး ခA ံင္A ာေဏာင္။ ညံင္A ၥာတႜ ကကၞာၾကဳဪရ။

သတ္တႝးေျဂာပ္

18

ညးပတန္ ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ဿဍဳင္ေသံ ေကုာံ ညးပတန္ ဂိုဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ဿဍဳင္မန္ဗၞာဂွ္ မြဲဇကုဓ၀္ရ။ A ၥာတႜျဗၾတာ ဲ တိသရဏဓဇ ဗုဒၶ၀ံသ မဟာေထရ္ မြဲဇကုေဟင္ရ။ ဂိုဏ္မႝံဳဿေသံဂွ္ ျပာကဋ္ဖုိဟ္ ဂုိဏ္စိုပ္ကႜဳင္ဒႝဲါပုဦ ဟြံျပာကဋ္ဂွ္ ေထက္ကုဪဒးပုိက္တမ္ ဂႜဲါ႐ိုဟ္ရ။ ဒၞါႏူဂုိဏ္ဓမၼယုတ္ ဿဍဳင္မန္ဗၞာဂ္ွ ဒက္ပတန္လ၀္ နဂေကာံခမှသင္မန ္ဍက္ဍက္တဲု ညးတီေA ာန္ဂွ္ ဒွ္သြဟ္ေယဘုယ်ရ။ ပဲါႏူသြဟ္၀ြံ ေထက္ကုဪ သၵးဂႜဲါဂႜံင္သြဟ္ မႝံဳဗြဲမဂႜိဳ င္ရ။ ေခတ္လၞဳဟ္ ဒွ္ေခတ္ပညာ ေကုာံ ေခတ္ဆက္ေစႜာံဂႜးတိတဲု A ရာဇကု ေကႜာန္ဖန္မြဲမြဲ သကုဪညးဂႜးတိတA ္တီဂွ္ေဟင္ A ရာဇကုေကႜာန္ဖန္ စုိပ္ဒတဲု A ံင္ဇႝးေရာင္ ဒုင္ဂိုင္ေကတ္မာန္ရ။

ကေမႜာန္ဇကုေကႜာန္ ေဇႝာ္တၞာဒုဪေလ၀္ ညးမြဲ ဟြံကုဪဆုဪ၊ ကေမႜာန္ဇကုဖန္

ေလာန္ႏူA ကးေလ၀္ ကုဪညးမြ ဲ ဟြံထ႟းမၢး ကေမႜာန္တA ္ဂ္ွ ညံင္ရၜ ဒွ္သၞးသၞး A ေဟာသိကမ္ကုီရ။ ဖုဪေစတနာဂ္ွ ဂြံမာန္ေလ၀္ တင္ဒးထ႟း ႚဟိပႆိေကာ (ကႜဳင္ဗုဪညိ) ဟြံဒွ္ရ။ ဟိုတ္ဂွ္ရ ကေမႜာန္ပုဦ ထံၞက္ဒၞံင္ ႐ုပ္ရၜဂ္ွ ညံင္ဂြံဒယွ္ ဂြံတီျပာကဋ္ မၵးပတိတ္ျဇဟတ္ေရာင္ မိက္ဖတိုက္ဖေA ာ၀္ရ။ နယ္ကဲျပာကဋ္ဒယ္ွ ဟြံေစွ္စး ေကုာံတ၀္ွက်ာ္၊ ေစ၀္ေပႝာန္က်ာ္ဂ္ွ ႏြံဗြဲမဂႜိဳ င္ရ။ သဇိုင္ပညာ ပတန္သာသနာ ဂတာပ္ေခတ္ဂွ္ ပုဦေထက္ကုဪသၵးဗက္စရ။ ဂတာပ္ေခတ္ဟီုဂွ္ သၵးေစွ္စး ကု၀ိနယ္ေရာင္ ဟြံမိက္ပညဳင္ထ႟း။ ဂႜဲါနယ္ကဲ ဗြဲမဗဗြဲကုဪဓမၼ၀ိနယတဲု ဂတာပ္ေခတ္ မာန္ဒၞံင္ရ။

Uပမာ- လက္ထက္ညးခ်ဴလိက္ ေဃာေဍာတ္သြတ္ေတံ ေထရ္A ၥာတA ္

ေျမာ္ၾသ၀ါဒ “လၸဗေတာန္ လိက္ဘာသႏၱရ မပံၱေA ဂၤလိက္ညိ၊ လိက္ေA ဂၤလိက္ တA ္ဂွ္ ဒွ္တိရစၧာနကထာ” ေရာင္ဂး။ ညးခ်ဴလိက္၀ြံ ခ်ပ္ဒံၞင္လၞိဳန္ရ။ ပုဦဂွ္ ဒွ္ဂကူမန္၊ က်ာ္ၾတဲဂ္ွ ဒွ္ဂကူဂလာ၊ ညးတြံဓရ္ နဘာသာပါဠိ (လၝ ဪဳဟုီ-မဂဓှ)။ I၀ြံ ဒႆန လုပ္ကႜဳင္မြဲရ “ ပုဦကတ္လိက္က်ာ္ ဗြဲဘာသာမန္မၢး ဟြံဒွ္တိရစၧာနကထာဟာ?”။ A တိုင္တ၀္ွ၀ိနယ္က်ာ္ “ေဖ်ံပတုိန္ ကြတ္တိရစၧာနကထာ A ာစိုပ္A ာပတ္” ဂွ္

19

တိရစၧာနကထာဟီုဂ္ွ မုေရာ ေထက္ကုဪဂႜဲါသြဟ္ရ။ ပံက္ရံင္ ပိဋကတ္ပိ ပါဠိA ႒ကထာ ႏူဆ႒သံဂါယန ျဇှဒှေရာမ္တဲု ဆုဪပြံက္ ၁၉-ပြံက္ရ။ ပြံက္တုပ္တA ္ဂွ္ သၞဟ္ပေကာံပမြဲတဲု ဂြံA ဓိပၸါယ္ A တိုင္သၞ၀္၀ြံရ-

“A နိယ်ာနိကတၱာ သဂၢေမာကၡ မဂၢါနံ တိရစၧနဘူတာ ကထာ တိရစၧာနကထာ” (သှလကၡႏၶ၀ဂၢ A ဘိန၀ဋှကာ)

“Iတိ Iမာယ ဆဗၺိဓာယ Iတိဘာ၀ါဘ၀ကထာယ သဒၶႎ ဗာတၱႎသ တိရစၧာနကထာ နာမ ေဟာႏိၱ။” (သံယုတ္၊ မဟာ၀ဂၢ A ႒ကထာ)

“တိရစၧာနဘူတာ ကထာ တိရစၧာနကထာ၊ နိရတၳကကထာတိ ဒေႆေႏၱာ A ာဟ။” (ပါစိတ်ာဒိေယာဇနာ)

ရံင္ပြံက္လတူဂမႜိဳင္တဲု လဟီု၊ ဘာသာ မေစ္ွစး(လႝင္)ကုဪ မဂ္ဖုဪဂွ္ကီု၊

ဂလာန္ပံုဇာတ္ ပ႐ူပႝာန္ ပ႐ူဆာန္ မကလိုက္ကၞ ဪဳကုဪဘ၀ဂွ္ကီု၊ ဂလာန္ ဟြံမဲကုဪ ၾကက္သတ္ဂွ္ကီု ဂြံA ဓိပၸါယ္ တိရစၧာနကထာေရာင္။ ဒ္ွသာ္ဂွ္မၢး ညးဗေတာန္ဒၞံင္ ဓရ္က်ာ္ နဘာသာမန္၊ ဘာသာဗၞာ၊ ဘာသာေA ဂၤလိက္ သြက္ဂြံပတန္သာသနာ ဟီုတြံ ပ႐ူဓရ္က်ာ္ မပၱံသစၥပန္၊ မဂၢင္ဒၥာံဂွ္ သာ္လုဪ ေသၢာံဒွ္တိရစၧာနကထာဏီေရာ။ A ၥာေဖ်ံလိက္မန္ ဒ္ွတိရစၧာနကထာေဟင္ A ၥာေဖ်ံလိက္ေA ဂၤလိက္ ဗက္ဒ္ွ တိရစၧာနကထာကီုရ။ A ၥာဓရ္မန္ ဒွ္တိရစၧာနကထာေဟင္ A ၥာဓရ္ေA ဂၤလိက္ ဒွ္တိရစၧာနကထာကီုရ။

ဂုိဏ္မဟာေယ်န္ ဿဍဳင္မန္ဂ္ွ ဒွ္ဂုိဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ ဗြဲမူလဘူတ ဟြံေသင္

ကီုေလ၀္ ညးပတန္ဂိုဏ္၀ြံ ဒွ္မူလဘူတမန္ က်ာ္ေဇႝာ္A ၥာတႜ ဗုဒၶ၀ံသမဟာေထရ္ ေဟင္ဂွ္ရ (ဂိုဏ္မဟာေယ်န္ဂွ္) ေထက္ကုဪဒုင္ယၞဳ ဂုိဏ္ဓမၼယ်ဳတ္ မူလဘူတရ။ ရၜသာ္၀ြံ ညးပတန္ဂိုဏ္ေလ၀္ ပတန္လ၀္A လုဪညး (ခမှေသံ ပတန္လ၀္ ဗြဲလေစ္ွဂုိဏ္ေသံ ဟြံေသင္)၊ ဂုိဏ္ေလ၀္ တုပ္သၞဟ္ဖုိဟ္ ဟြံတီရင္သကA ွ္ ဟြံဆက္ေကႜာံရင္သကA ္ဂွ္ တင္ဍိဳန္လ် ဂေကာံဂုိဏ္၀ြံေရာင္။ ဂြံဍိဳန္လ်ဂ္ွ ဟိုတ္ႏူ

20

ဟြံေလပ္နယ္ကဲ ဆက္ေစႜာံရင္သကA ္။ တမ္႐ုိဟ္ခမှသင္ ဆက္ေစႜာံ ရင္သကA ္ေလပ္ ဟြံမဲေရာင္ ပတိတ္ဏာသြဟ္မၢး ဒုင္တဲမာန္ညိဟာ။ ဒုင္တ ဲဟြံမာန္ဏီမၢး ကြးခမှသင္သၞတ္ A နာဂတ္ဂတ လၸကၞာတ္ဂဒုဪ လၸာ္ဗေတာန္ဘာသႏၱရ ညိဂ္ွ မိက္A ာတ္ဒုင္ဂုဏ္ရ။ ညံင္ဍဳင္မြဲ ဒးႏြံပၞိက္ မႝိဟ္ မႝဳံA ေစာံစရာ ဲ ႏူတမ္႐ုိဟ္ဒကၜစုင္ေလင္ကုီ ဂေကာံမြဲမြ ဲ ဂိုဏ္မြဲမြဲေလ၀္ တမ္႐ိုဟ္ခမှသင္ မဍိဳက္ေပင္ေကုာံ ပရိယတ္၊ ပဋိပတ္၊ ပညာဂတာပ္ေခတ္ သၵးႏြံ ဗြဲမစုင္လင္ေထက္ကီုေရာင္။

မိက္ဂြံေဆာပၝဳဟ္ ဗြဲေတၞင္မြဲဂ္ွ ခမှသာမဏှ တုပ္သၞဟ္ သတ္တႝးေျဂာပ္ တန္တၜဒံၞင္ ဿဂေကာံဓမၼယ်ဳတ္ မႝဳံလိၞဟ္ ဗြဲမဂႜိဳ င္ဂႜင္ရ။ သတ္ဒးဒုင္ေျဂာပ္လ၀္ တႝးတA ္၀ြံ ညံင္ေသၢာံေဇႝာ္္ျပဟ္ မိက္သကုဪဖဲါပလ္ွေထာံတႝး မေျဂာပ္လ၀္ သတ္တA ္ဂွ္ရ။

လဂုဏ္A ိန္ (13-12-08)

ျပကိုဟ္နိႆဲ 1. စူဠ၀ံသ 2. သာသနာ၀ံသ (ဘဒၵ ႏၱပညာ၀ံသ) 3. သမႏၱပါသာဒိကာ A ႒ကထာ 4. ေ၀ဒဂူ၊ လိခ္၀င္သာသနာ ဂိုဏ္မဟာေယ်န္၊ ျမတ္ေလးပံုႏွိပ္တိုက္၊

ရန္ကုန္၊ ၁၃၃၇-ခုႏွစ္၊ 5. ယU္ေက်းမႈဌာန၊ တိုင္းရင္းသား မြန္လူမ်ဳိးမ်ားA ေၾကာင္း သမိုင္း

ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္ ေဆာင္းပါး၊ စာတန္းေပါင္းခ်ဳပ္၊ ၊ မြန္ျပည္နယ္။ 1992

21

6. မွန္နန္း ရာဇ၀င္ 7. ျမန္မာစြယ္စံုက်မ္း (မ-A ကၡရာ) 8. G. H. Luce, Mahayana Buddhism in Pagan 9. Encyclopedia of Buddhism, Vol 6, “Mahayana”, PGS, Sri Lanka,

2002 10. Free Encyclopedia of Buddhism, “Dhammayuttika Nikaya” 11. Free Encyclopedia of Buddhism, “Buddhism in Thailand” 12. Wikipedia, the free encyclopedia “Mongkut” 13. Roger Bischoff, “Buddhism in Myanmar”, the Buddhist

Publication, Kandy, Sri Lanka, 1995