วรรณคดไทย

ทำความรจก ยคแหงวรรณคดไทย

“ สโขทย”

“ อยธยา”

“ ธนบร”

“ รตนโกสนทร”

สารบญ

กรงธนบร

กรงรตนโกสนทร

กรงสโขทย

“ยคแหงการกำเนดศลปะวรรณคดไทย”

กรงศรอยธยา

“ยคทองแหงวรรณคไทย”

“ยคสงครามแหงวรณคดไทย”

“ยคแหงความกาวหนาแหงวรรณคด”

6

12

18

26

โปรแกรมวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา จดโครงการเรยนรวรรณคดการ

ละครจากโรงละครแหงชาตสการสรางละครเวท จากวรรณคดไทย

ในวนท 26 พฤศจกายน 2555 เวลา 09.00 น. เปนตนไป ณ

หอประชมอนสรณ 70 ป

ความประทบใจในวรรณคดพระเวสสนดรชาดก มอบ แรงบ

นดาลใจใหกลมนกเรยนโรงเรยนหนคาพทยาคม จ.ชยนาท

สรางสรรคบอรดนทรรศการ “รายยาวพระเวสสนดรชาดก

กณฑกมาร” สวนหนงในโครงการ “จนตนาการ สบสาน

วรรณกรรมไทยกบอนทช ปท 5”

ยอนรอยคลอยตาม สบสานคณคาแหงวรรณคด

ฝงปลาสวยงามพบนางกนร เลนนำสำราญท ทเชยงใหม ซ อควาเรยม

เชยงใหม ซ อควาเรยมจด โชวพเศษ รอบปฐมฤกษ ใหกบสอมวลชน

เชยงใหม ซ อควาเรยม จดโชวพเศษ ระบำใต ในรปแบบใหม

ในชวงฤดกาลทองเทยว

นองๆ เยาวชนโชวการดพลงรปตวละครในวรรณคดไทย ของรางวล

สดเกไมแพการดพลงการตนญปน ทสมาคมผจดพมพและผจำหนา

ยหนงสอแหงประเทศไทยเตรยมนำมาแจกใหแกเดกและเยาวชนทม

ารวมกจกรรมในงานเทศกาลหนงสอเดกและเยาวชนครงท 8 (Book

Festival for

ขาวประชาสมพนธ

“วรรณคด”

"กอนบายคลายเครยด"

ตามรอยวรรณคดไทย “พระอภยมณ”

ปเตอร โฟดฟาย นกรองลกทงชอดง ทงลายความขเลน

เปลยนลคในกอนบายฯ ตอน ตามนางคนนา

รบบท ชาวนาหนม ซอสตยและจรงใจ แตกอยางวา

“ผหญงไมชอบคนด” ผล (ปเตอร โฟดฟาย)

กเลยอดเศราไมได เพราะตองถกเมยตวเองทงไปอยางไมไยด

โดยท เผอน (ชมพ กอนบายฯ) หนตามเสยไปอยในคาเฟ รอง

เลน เตน ระบำ ผดไปจากเดม แตดวยความยดมนในความรก

ของพระเอก จงขอมาตามงองอนเมยทกำลงหลงแสงสเสยงแล

ะใชชวตอยางฟงเฟอ เขาจะพสจนความรกทมอยางพอเพยงใ

หเมยไดอยางไร แลว เผอน จะมองเหนความจรงใจของชายท

เปนเปนสามไดหรอไม ตามลนไดใน “กอนบายคลายเครยด”

ตอน “ตามนางคนนา” วนศกรท 28 พ.ค.น เสนอเปนตอนแรก

เวลา 10.25 – 10.50 น. ทางไทยทวสชอง 3

จะเปนอยางไรนน เมอรายการอารมณด ด “

กอนบายคลายเครยด “ จะพาผชมทกทานยอนเวลาตามรอย

วรรณคดทมชอเสยงโดงดง และเปนทรจกของคนทงประเทศ

“พระอภยมณ” ตอนนไดใชแขกรบเชญหนาใหมทมากดวย

ความสามารถจากโครงการ “ เปดกะดน” โดยใชชอตอนทวา

“ บกเกาะมตมหศจรรย “ เรองราวเกดขน เมอครถนอม

(หลยส เชญยม) พานกศกษาไปทศนศกษายอนรอยวรรณ

คดไทยเรอง พระอภยมณ แตกลบเกดเหตการณไมคาดคด

เมอเรอแตกกลางทะเล ทำใหกลมทศนศกษาพลดหลงเขา

ไปสยคของเรองราวพระอภยมณจรง ๆ ละจะเปนอยางไร

เมอนอต (ตอ กอนบายฯ ) นกศกษาเพยงคนเดยวทพดห

ลงไปสทอยอาศยของนางยกษ และไดพบกบพระอภยมณ

ทงหมดจะกลบมาเจอกนหรอไม และนอตจะรอดจากเงอมม

อของนางยกษไดไหม ตองตดตามชมในรายการกอนบายค

ลายเครยด เสนอเปนตอนแรกในวนองคารท 10 พฤษภาคม

พ.ศ. 2554 ทกวนจนทร – ศกร เวลา 10.25 – 10.50 น.

ทางไทยทวสชอง 3

4

พระราชกฤษฎกาจดตงวรรณคดสโมสร ลงวนท ๒๓

กรกฎาคม พทธศกราช ๒๔๕๗ ไดใชคำวาวรรณคดเปน

ครงแรกและไดกำหนดลกษณะวรรณคด

ในพระราชกฤษฎกาฉบบนไดกำหนดหนงสอดและแต

งดไว ๕ ประเภท คอ กวนพนธ คอ โคลง ฉนท กาพย

กลอน ละครไทย คอ แตงเปนกลอนแปดมกำหนดหนาพ

าทยนทาน คอ เรองราวอนผกขนและแตงเปนรอยแกว

ละครพด คำอธบาย (คอ เอสเสยและแปมเฟลท) แสดง

เนองจากมการเขาใจสบสนระหวางคำวา วรรณคด กบวรรณกรรม

อยเสมอ เนองจากทงสองคำ มาจากภาษาองกฤษวา Literature

เชนเดยวกน สำหรบในภาษาไทยนนมการใชคำวา "วรรณคด"

กอนภายหลงจงไดเกดมคำวา "วรรณกรรม" ขน และจรง ๆ แลว

ในอดตกอนป พ.ศ. 2457 ไทยเรายงไมมคำวา "วรรณคด" ใช

เราเรยกหนงสอวรรณคดวา "หนงสอ" (เชนเรยกเรองทาวบาเจองห

รอทาวฮงทาวเจองททางเวยงจนทรสงมาถวายพระบาทสมเดจพระ

พทธยอดฟาจฬาโลกวา "หนงสอเจยง" หรอเรยกเรองมหาภารตะวา

"หนงสอมหาภารตะ" เปนตน) หรอเรยกโดยใชชอผแตงกบชอลก

ษณะคำประพนธและประเภทของเนอหา (เชน นราศนรนทรคำโค

ลงหรอนราศพระยาตรง เปนตน) หรอเรยกโดยใชชอลกษณะคำปร

ะพนธและเหตการณหรอโอกาสททำใหเกดเรองนน ๆ ขน (เชน เพ

ลงยางหรอกลอนนราศรบพมาททาดนแดง หรอโคลงนราศเวยงจน

ทร พระนพนธสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาเดชาดศ

ร เปนตน) (ชลดา เรองรกษลขต. 2541 : 15) และคำวา "วรรณคด"

นรจกกนอยางเปนทางการเมอ พ.ศ. 2450 ในรชสมยพระบาทสมเด

จพระจลจอมเกลาเจาอยหวในโอกาสททรงตง "โบราณคดสโมสร"

ขน วตถประสงคของสโมสรนกเพอสงเสรมการประพนธ การศกษ

าประวตศาสตรและโบราณคด งานทสำคญทสดเกยวกบวรรณคดค

อ การพมพเผยแพรวรรณคดโบราณ เชน ลลตยวนพาย ทวาทศมาส

และนราศพระยาตรง เปนตน นอกจากนยงมคณะกรรมการตรวจคด

หนงสอทแตงด เพอรบพระบรมราชานญาตประทบพระราชลญจกร

มงกรคาบแกว หนงสอใดทโบราณคดสโมสรนประทบพระราชลญจ

กรมงกรคาบแกวกไดชอวาเปน "วรรณคด" ซงในขณะนนถอวาเปน

เนองจากมการเขาใจสบสนระหวางคำวา วรรณคด

กบวรรณกรรม อยเสมอ เนองจากทงสองคำ

มาจากภาษาองกฤษวา Literature เชนเดยวกน ส

ำหรบในภาษาไทยนนมการใชคำวา "วรรณคด"

กอนภายหลงจงไดเกดมคำวา "วรรณกรรม" ขน และจรง

ๆ แลว ในอดตกอนป พ.ศ. 2457 ไทยเรายงไมมคำวา

"วรรณคด" ใช เราเรยกหนงสอวรรณคดวา "หนงสอ"

(เชนเรยกเรองทาวบาเจองหรอทาวฮงทาวเจองททางเว

ยงจนทรสงมาถวายพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจ

ฬาโลกวา "หนงสอเจยง" หรอเรยกเรองมหาภารตะวา

"หนงสอมหาภารตะ" เปนตน) หรอเรยกโดยใชชอผแตง

กบชอลกษณะคำประพนธและประเภทของเนอหา (เชน

นราศนรนทรคำโคลงหรอนราศพระยาตรง เปนตน) หร

อเรยกโดยใชชอลกษณะคำประพนธและเหตการณหร

อโอกาสททำใหเกดเรองนน ๆ ขน (เชน เพลงยางหรอก

ลอนนราศรบพมาททาดนแดง หรอโคลงนราศเวยงจน

ทร พระนพนธสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพร

ะยาเดชาดศร เปนตน) (ชลดา เรองรกษลขต. 2541 : 15)

และคำวา "วรรณคด" นรจกกนอยางเปนทางการเมอ

พ.ศ. 2450 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเ

จาอยหวในโอกาสททรงตง "โบราณคดสโมสร" ขน ว

ตถประสงคของสโมสรนกเพอสงเสรมการประพนธ ก

ารศกษาประวตศาสตรและโบราณคด งานทสำคญทสด

เกยวกบวรรณคดคอ การพมพเผยแพรวรรณคดโบราณ

เชน ลลตยวนพาย ทวาทศมาส และนราศพระยาตรง

5

เปนตน นอกจากนยงมคณะกรรมการตรวจคดหนงส

อทแตงด เพอรบพระบรมราชานญาตประทบพระราช

ลญจกรมงกรคาบแกว หนงสอใดทโบราณคดสโมสร

นประทบพระราชลญจกรมงกรคาบแกวกไดชอวาเปน

"วรรณคด" ซงในขณะนนถอวาเปน "หนงสอด"

6

วรรณคด

สมยกรงสโขทย

7

ศลาจารกของพอขนรามคำแหง บางทเรยกวา จารกหลกท 1 เปนจารกทสำคญและยกยองวาเปนวรรณคดเรองแรกของไทยทบนทกไวเ

ปนลายลกษณอกษร ทงนเพราะการใชภาษาในศลาจารกของพอขนรามคำแหงนนเขาลกษณะสากลทวา ภาษาของคนโบราณมกใชถอยคำพนๆ

ประโยคทใชกนความเปนภาษาพดมากกวาภาษาเขยน บางตอนมเสยงของคำสมผส ฟงไพเราะเขาลกษณะของวรรณคดได ปจจบนศลาจารก

จดแสดงไวทหองประวตศาสตรชาตไทยในพระทนงศวโมกขพมาน พพธภณฑสถานแหงชาต

ผแตง สนนษฐานวาผแตงอาจมมากกวา 1 คน เพราะเนอเรองในหลกศลาจารกแบงไดเปน 3 ตอน

8

สภาษตพระรวง เปนวรรณกรรมสมยสโขทย

ไมปรากฏนามผแตง มลกษณะเปนภาษตของไทยแท

ๆ ทไมมอทธพลจากตางประเทศมาเจอ

ปน เขยนเปนคำประพนธประเภทราย

และตอนจบมโคลงกระท 1 บท ใหชอวา บณฑตพระรวง

เนอหาของสภาษต มลกษณะของวถชวตไทย

เปนคำสอนทมคณคา แสดงถงพฤตกรรมของคน

ทยงทนสมยอยทกยค ทกสมยโดยเฉพาะอยางยงสำหรบ

ดนแดนสวรรณภม ทมความเจรญรงเรองทางวฒนธรร

ม มานานนบพนป

ตามชอของสภาษต

ประกอบกบลกษณะของถอยคำ ภาษา

สำนวนซงใกลเคยงกบจารก ใน

หลกศลาจารกหลกทหนง

ทเรยกวาจารกพอขนรามคำแหง จงมการสนนษฐานวา

สภาษตพระรวงน เดมเปนพระบรมราโชวาท

ทพระรวงหรอพอขนรามคำแหง ทรงนำมาสงสอนประ

ชาชนชาวไทยในครงนน

ปางสมเดจพระรวงเจา เผาแผนสโขทย

มลกเหนในอนาคต

จงผายพจนประภาษ เปนอนสาสนกถา

สอนคณานรชน

ทวธราดลพงเพยร เรยนอำรงผดงอาตม

อยาเคลอนคลาดคลาถอย

เมอนอยใหเรยนวชา ใหหาสนมาเมอใหญ

อยาใฝเอาทรพยทาน

อยารรานแกความ ประพฤตตามบรพระบอบ

เอาแตชอบเสยผด

9

10

11

ตำรบทาวศรจฬาลกษณ มชอเรยกวา นางนพมาศบาง

เรวดนพมาศบาง เปนหนงสอทยงมปญหาเกยวกบสมยทแต

ง นกวรรณคดมความเหนตรงกนวา ตำรบทาวศรจฬาลกษณ

เปนหนงสอทแตงเตมหรอแตงใหมในสมยกรงรตนโกสนทร

โดยใชเคาเรองเดม ทงนเพราะมเรองราวทเกดขนในสมยกรงรตนโกส

นทร เชน การกลาวถงชนชาตอเมรกน การกลาวถงปนใหญซงไมม

ในสมยนน ถอยคำสำนวนเปนถอยคำใหม มคำกลอนซงเกดขนหลง

สมยกรงสโขทยอยดวย

ผแตง นางนพมาศเปนธดาของพระศรมโหสถและนางเรว

ด มรปสมบตและคณสมบตทงดงาม ไดรบการอบรมจากบดา

มความรทางอกษรศาสตร พทธศาสนา ศาสนาพราหมณ

การชางของสตร ตลอดจนการขบรองดนตร ถวายตวเปนสน

มทำหนาทขบรองถวาย ไดเปนพระสนมเอกของพระยาลไท

ตำแหนงทาวศรจฬาลกษณ

ลกษณะการแตง แตงเปนรอยแกว มกลอนดอกสรอยแทรกอย 5

บท

เนอหาสาระ แบงออกไดเปน 5 ตอน คอ

1. กลาวถงชาตและภาษาตางๆ

2. ยอพระเกยรตพระรวง เลาชวตของชาวสโ

ขทยและสถานทบางแหง

3. ประวตของนางนพมาศเอง

4. คณธรรมและการปฏบตหนาทของนางส

นม

5. พระราชพธตางๆ เชน

พระราชพธจองเปรยงลอยพระประทป (เดอนสบสอง) , พ

ระราชพธวสาขะและพระราชพธจรดพระนงคล (เดอนหก) ,

พระราชพธอาษาฒมาส (เดอนแปด) , พระราชพธอาสวยช

(เดอนสบเอด) เปนตน

คณคาของหนงสอ

1. ดานวฒนธรรม มคณคาในการแสดงหลกฐานทา

งวฒนธรรมโบราณของไทย ทำใหเรารเรองขนบธรรมเนย

มประเพณในพระราชสำนก ไดแก ประเพณการลอยกระทง

การปฏบตตวของหญงชาววง เชน ตำแหนงหนาทของนางนพมาศ

และการศกษาของเดกไทยสมยกอน เชน การทพระศรมโหสถบดาน

างนพมาศไดใหนางนพมาศศกษาอกษรสยามพากยและอกษรสนสกฤ

ตจนชำนาญ

2. ดานสงคม ใหความรเกยวกบคณสมบตสตรและคานยม

ทางสงคม ไดแก ความประพฤต ความขยน รวมทงวชาทางชาง ห

นงสอเรองนเปนหลกฐานแสดงวาหญงไทยของเรามนสยชางประดษ

ฐมาตงแตโบราณ เชน การทนางนพมาศประดษฐโคมลอยดอกกระ

มท และการทขาราชบรพารฝายในประดษฐโคมประทปใหมลวดลาย

ตางๆ เปนตน

3. ดานภาษา มคณคาทางอกษรศาสตรและวรรณคด เรองนใ

ชโวหารในเชงพรรณนาไดอยางดยง ทำใหนาอานและเขาใจงาย

4. ดานโบราณคด ใหความรในทางโบราณคด เปนประโยชนในก

ารสอบสวนพระราชพธตางๆ

ตวอยางบางตอน

1. ขอปฏบตของขาราชการฝายใน

"อยาทำรๆ ขวางๆ ใหเขาวา อยาทำเซอๆ ซาๆ ใหทานหว

อยาประพฤตตวเกอๆ ขวยๆ ใหคนลอ อยาทำลบๆ ลอๆ ใหเขาถาก

อยางทำโปกๆ ปากๆ ใหทานวากรยาชว จงแตงตวใหงามตองตาคน

จะประพฤตตนใหตองใจทานทงหลาย จงฝากตวมลนายใหกรณา

จงระวงเวลาราชการ….."

2. การประดษฐ โคมในพระราชพธจองเปรยง

"ขาพระองคสำคญใจคดเหนวา เปนนกขตฤกษวนเพญเดอนสบสอง พ

ระจนทรแจมแสงปราศจากเมฆมลทน อนวาดวงดอกชาตโกสมประ

ทมมาลย มแตจะเบงบานกลบรบแสงอาทตย ถาชาตอบลเหลาใดบาน

ผกาเกสรรบแสงพระจนทรแลวกไดชอวา ดอกกระมท ขาพระองคจง

ทำโคมลอยเปนรปดอกกระมทซงบงเกดมอยยงนมมทานท อนเปนทพ

ระบวรพทธบาทประดษฐาน"

3. ชวตความเปนอย

"ถงวนวสาขนกขตฤกษครงใด กสวางไปดวยแสงประทป

เทยน ดอกไมเพลง แลสลางดวยธงชายไสวไปดวยพพวงดอ

กไมรอยกรองหอยแขวน หอมตลบไปดวยกลนสคนธรสรวยรน

เสนาะสำเนยงพณพาทย ซองกลองทงทวาราตร มหาชนชายหญงพาก

นกระทำกองการกศล"

12

วรรณคด

สมยกรงศรอยธยา

13

14

14

15

15

ลลตพระลอ

ลลตพระลอเปนยอดวรรณคดประเภทลลต เขาใจก

นวาเปนเรองจรงทเลากนเรอยมา ของทองถนไทยภาคเหนอ

สถานทในเรองคอแถวๆ จงหวดแพรและลำปาง เมองสรองสนนษฐา

นวาคงจะอยทอำเภอรองกวาง จงหวดแพร สวนเมองสรวงนาจะอยท

อำเภอแจหม จงหวดลำปาง นยายเรองจรงเรองนนาจะเกดในชวง พ.ศ.

1616-1693 จะแตงในสมยพระบรมไตรโลกนาถสมเดจพระรามาธบดท

2 (พระเชษฐา) หรอในสมเดจพระนารายณกไมทราบแนชด

ผแตง : ไมปรากฏนามผแตง แตคงจะเปนกวชนนกปราชญ

สวนทำนองแตง แตงเปนลลตสภาพ ซงประกอบดวยรายสภาพ

และโคลงสภาพ อกทงมบางตอนกเปนรายดนและรายโบราณ

วตถประสงคในการแตง เพอใหพระมหากษตรยทรงอานเปนทสำราญ

พระทย

คณคาของลลตพระลอ

1. ดานอกษรศาสตร นบเปนวรรณคดทใชถอยคำไดอยางไพเรา

ะ ปลกอารมณรวมไดทกอารมณ ยกตวอยางเชน

“เสยงลอเสยงเลาอาง อนใด พเอย

เสยงยอมยอยศใคร ทวหลา

สองเขอพหลบใหล ลมตน ฤาพ

สองพคดเองอา อยาไดถามเผอ”

บทนเขานบเปนบทครทวรรณคดยคตอมาตองนำมาเปน แบบอยาง

2. ดานพระศาสนา ใหแงคดทางศาสนา อยางเชน

ความไมเทยงแทแนนอนของชวต อยางบททวา

สงใดในโลกลวน อนจจง

คงแตบาปบญยง เทยงแท

คอเงาตดตวตรงตรง แนนอยนา

ตามแตบญบาปแล กอเกอรกษา

หรอบททวาดวยกฏแหงกรรม

ถงกรรมจกอยได ฉนใด พระเอย

กรรมบมมใคร ฆาเขา

กศลสงสนองไป ถงท สขนา

บาปสงจำตกชา ชวยไดฉนใด

3. ดานการปกครอง จะเหนวาการปกครองในสมยนนตางเมองต

างกเปนอส ระ เปนใหญ ไมขนแกกน

4. ดานประวตศาสตร ลลตพระลอไดใหความรในทางประวตศา

สตรของไทยได ในแงมมตาง ๆ โดยเฉพาะทำใหรเรองราวความเปนมา

ของเมองสรวงและ เมองสรองอนไดแก ลำปางและแพร

5. ดานวถชวต ไดมองเหนถงความเปนอยของคนไทยสมยน

นทยงเช อในเรองไสย

ศาสตรอยมากมการนบถอผสางนางไม แมปจจบนกยงมอย

15

16

17

บทเหเรอของเจาฟาธรรมาธเบศร

เจาฟาธรรมาธเบศรเปนกวทยงใหญในสมยอยธ

ยา พระนามเดมคอ เจาฟาธรรมาธเบศรไชยเชษฐสรยวงศ

เรยกกนทวไปวา “เจาฟากง” เปนพระราชโอรสองคใหญในพระเ

จาอยหวบรมโกศ ไดรบการสถาปนาเปนเจาฟากรมขนเสนาพทกษ

เมอ พ.ศ. ๒๒๗๖

“เจาฟากง” ทรงพระนพนธบทรอยกรองไวหลายเรอง ซงบททไ

ดรบยกยองวาดทสดคอบทเหเรอ ซงมความดเดนดานการคดสร

างสรรครปแบบแปลกใหม ทรงใชกาพยและโคลงคกนคลายกา

พยหอโคลง และทรงเปลยนแปลงวธแตง ใหมโดยแบงเนอเรองอ

อกเปนตอนๆ แตละตอนใชโคลง ๑ บท แลวแตงกาพยเลยนคว

ามขยายความอกจำนวนหนง แลวจงเรมตนตอนตอไปดวยโคลง

แลวขยายความดวยกาพยตอไปอก รปแบบทเจาฟากงทรงคดขน

น กวรนหลงยดถอเปนแบบฉบบ เชน พระบาทสมเดจพระพทธ

เลศหลานภาลย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระบา

ทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนตน นอกจากน บทเหเรอข

องเจาฟากงยงใชเหในสมยรชกาลท ๔ และในกระบวนพยหยาตรา

ทางชลมารคในปจจบนดวย

18

18

18

วรรณคด

กรงธนบร

1818

19

20

21

นราศเมองกวางตง

ผแตง ปรากฏขอความในเรองวาพระยามหานภาพแตง พระยามหานภ

าพเปนขาราชการในสมยกรงธนบร รบราชการสบตอมาถงรชกาลท 1

แหงกรงรตนโกสนทร และไดบรรดาศกดเปนพระยามหานภาพในรชกาลน พ

ระยามหานภาพมงานประพนธซงในรชกาลท1 อกเรองหนงคอ เพลงยาว

ประวต สมเดจพระเจาตากสนมหาราชทรงสงคณะราชทตไปเจรญพระราช

ไมตรกบพระเจาเขยนหลงแหงกรงปกกง เมอ วนอาทตย เดอน 7 แรม 11 คำ

ปฉล จลศกราช 143 ตรงกบพทธศกราช 2324 โดยมพระยาศรธรรมาธราช เป

นราชทตเจาฟากรมหลวงนรนทรรณเรศ (ทองจน) พระเจาหลานเธอในพระ

บาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชขณะดำรงพระยศเปนหลวงนา

ยฤทธ นายเวรมหาดเลกเปนอปทตนำพระราชสาสนและเครองบรรณาการไป

ถวายพระเจากรงปกกง พรอมกบสนคาทจะจำหนาย ณ เมองกวางตงแลวนำเ

งนทไดไปซอของใชในราชการกลบมา ครงนนพระยามหานภาพอยในกลมขา

ราชการทจดการเกยวกบสนคา จงเดนทางไปแคเมองกวางตง สวนคณะราชท

ตเดนทางตอไปจนถงปกกง นายมหานภาพคงไดแตงนราศเรองนในระยะเวล

านน นราศเรองนมชออกอยางหนงวา นราศพระยามหานภาพไปเมองจน

ทำนองแตง แตงเปนกลอนนราศ

ความมงหมาย เพอบรรยายเหตการณและสงทไดพบเหนในการเดนทาง

เรองยอ กลาวถงการเดนทางทางเรอ ซงคนจนเปนพนกงานรวม 11 ลำ

ออกจากกรงธนบร ผานปากนำเจาพระยา เขาสามรอยยอด เมองพทไธมาศ

ปาสก เมองญวน เกาะมะเกา (หมาเกา) ถงเมองกวางตง

22

23

อเหนาเปน วรรณคดเกาแกเรองหนงของไทย

เปนทรจกกนมานาน เขาใจวานาจะเปนชวงปลายสมยกรงศรอยธ

ยา โดยไดผานมาจากหญงเชลยปตตาน ทเปนขาหลวงรบใชพระ

ราชธดาของสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ (ครองราชย พ.ศ. 2275

– 2301) โดยเลาถวายเจาฟากณฑลและเจาฟามงกฎ พระราชธดา

จากนนพระราชธดาทงสองไดทรงแตงเรองขนมาองคละเรอง

เรยกวาอเหนาเลก (อเหนา) และอเหนาใหญ (ดาหลง)

ประวตดงกลาวมบนทกไวในพระราชนพนธอเหนา ในพระบาท

สมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ดงน

อนอเหนาเอามาทำเปนคำรอง

สำหรบงานการฉลองกองกศล

ครงกรงเกาเจาสตรเธอนพนธ

แตเรองตนตกหายพลดพรายไปฯ

นอกจากน ยงมบรรยายไวในปณโณวาทคำฉนท ของพระมหานาค

วดทาทราย ระบถงการนมสการพระพทธบาทสระบร ในสมยพระเจาอยหว

ในพระบรมโกศเชนกน โดยเลาวามงานมหรสพทเลนเรองอเหนา ดงน

รองเรองระเดนโดย บษบาตนาหงน

พกพาคหาบรรณ- พตรวมฤดโลม ฯ

เนอเรองตรงกบอเหนาเลก ทวาถงตอนลกบษบาไปไวในถำ

ซงไมปรากฏในเรองอเหนาใหญ

เรองอเหนา หรอทเรยกกนวานทานปนหยนน เปนนทานทเลาแ

พรหลายกนมากในชวา เชอกนวาเปนนยายองประวตศาสตรขอ

งชวา ในสมยพทธศตวรรษท 16 ปรงแตงมาจากพงศาวดารชวา

และมดวยกนหลายสำนวน พงศาวดารเรยกอเหนาวา “ปนจ อน กรตปาต”

(Panji Inu Kartapati) แตในหมชาวชวามกเรยกกนสนๆ วา “ปนหย” (Panji)

สวนเรองอเหนาทเปนนทานนน นาจะแตงขนในราวพทธศตวรรษท

20-21 หรอในยคเสอมของราชวงศอเหนาแหงอาณาจกรมชปาหต

และอสลามเรมเขามาครอบครอง

นทานปนหยของชวานน มดวยกนหลายฉบบ แตฉบบทตรงกบอเหนาของเ

รานน คอ ฉบบมาลต ใชภาษากวของชวาโบราณ มาจากเกาะบาหล

24

ลลตเพชรมงกฎ

ลลตเพชรมงกฏ เปน ลลต ทแตงจากนทานเรอง เพชรมงกฎ ซงปรศนาธรรมเรองหนงจาก นทานเวตาล ประพนธใหม

โครงเรองประกอบดวย นมสการพระอศวรแลพระมหากษตรย แจงทมาจากนทานเวตาล แลวจงแสดงเรองวา พระวกรมาทตยเสดจปาเพอจบเวตาล โดยมสญญาวาหากตรสตอบปรศนา เวตาลจะหลดลอยคนท เวตาลจงลวงใหเผลอโดยเลานทานปรศนาถวาย เรองหนงเลาวา

“พระเพชรมงกฎเสดจประพาสปากบพฒศรพเลยง และตามกวางเผอกจนหลงเขาลก และลเขาเมองของทาวกรงกรรณและทรงพบประทมวดพระธดาในสวน ตางพอพระทยซงกนและกน และทรงลอบเขาปราสาทจนทรงไดเปนชายา

พฒศรจงแนะอบายใหทงสองพระองคกลบเมอง โดยพฒศรปลอมเปนดาบสเขาเฝาทาวกรงกรรณ ทลวาพระธดาเปนนางยกษณลอบกนซากศพในปาชา ดาบสไดสรอยสงวาลประจำพระองค ทพระเพชรมงกฎทรง ลอบเปลองมาขณะบรรทมหลบเปนหลกฐาน

ทาวกรงกรรณใหพระธดาเขาเฝาไมเหนสรอยสงวาลจงทรงขบจากวง พระเพชรมงกฎจงทรงรบสเมอง และมพระราชสาสนถงทาวกรงกรรณเพอขอผกไมตร ทาวกรงกรรณแจงวาถกกลเสยพระทยถงแกสวรรคต”

ครนจบ เวตาลทลถามวา “ทาวกรงกรรณสนพระชนม บาปไดแกผใด” ทาววกรมาทตยตรสวา “บาปไดแกทาวกรงกรรณเอง”

ทายสด เวตาลสำเรจวาพระวกรมาทตยผดสญญา จงหลดลอยกลบคนปาชา

25

26

วรรณคด

กรงรตนโกสนทร

27

28

29

รามเกยรต เปนวรรณคดสำคญเรองหนงของไทย

โดยมตนเคาจากวรรณคดอนเดย คอมหากาพยรามายณะทฤๅษวา

ลมก[1] ชาวอนเดย แตงขนเปนภาษาสนสกฤต เมอประมาณ 2,400

ปเศษ[2] เชอวานาจะเปนทรจกในหมชาวไทยมาตงแตสมยโบราณ

จากอทธพลของลทธพราหมณฮนด

สำหรบเรองรามเกยรต ของไทยนน มมาตงแตสมยอยธยา

ในสมยกรงธนบร สมเดจพระเจากรงธนบร ไดทรงพระราชนพนธส

ำหรบใหละครหลวงเลน ปจจบนมอยไมครบ ตอมาในสมยรตนโกสน

ทรรชกาลท 1 ไดทรงพระราชนพนธขนเพอรวบรวมเรองรามเกยรต

ซงมมาแตเดมใหครบถวน สมบรณตงแตตนจนจบ

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ไดทรงพระราชนพนธบทละ

ครเรองรามเกยรต เพอใหละครหลวงเลน โดยไดทรงเลอกมาเปนตอน

ๆ ในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงพระราชน

พนธบทละครเรองรามเกยรต โดยใชฉบบของอนเดย (รามายณะ)

มาพระราชนพนธ ใชชอวา “บอเกดรามเกยรต”

30

เสภาขนชางขนแผน ผแตง รชกาลท ๒ แตงตอนพลายแกวเปนชกบนางพม ขนแผนขนเรอนขนชาง ขนแผนเขาหองนางแกวกรยา ขนแผนพานางวนทองหนรชกาลท ๓ แตงตอนขนชางขอนางพมและขนชางตามนางวนทองสนทรภ แตงตอนกำเนดพลายงามครแจง แตงตอนกำเนดกมารทอง ขนแผนพลายงามแกพระทายนำ สะกดพระเจาเชยงใหมและยกทพกลบ จระเขเถรขวาด ประวต สนนษฐานวาเปนเรองเกดในรชกาลสมเดจพระรามาธบดท ๒ โดยไดเคาโครงของกรงเกาบาง แตงขนใหมบาง เสรจบรบรณในรชกาลท ๓ มทงฉบบหลวง คอพระเจาแผนดนทรงเปนธระ และฉบบราษฎรซงนกขบเสภาแตงขนเอง เสภาฉบบหลวงพมพขนครงแรกเมอพทธศกราช ๒๔๑๕ ตอมากรรมการหอพระสมดวชรญาณ มสมเดจกรมพระยาดำรงราชานภาพและกรมหมนกวพจนสปรชาเปนประธานตรวจชำระทงฉบบหลวงและฉบบราษฎร พมพขนเปนครงแรกพทธศกราช ๒๔๖๐ สมยรตนโกสนทรทำนองแตง ใชกลอนสภาพความมงหมาย ใชขบเสภาเรองยอ ขนชาง ขนแผน (พลายแกว) และนางวนทอง (พมพลาไลย) เปนคนเมองสพรรณบร เคยเปนเพอนเลนกนมาและตางเปนกำพราบดา พลายแกวกบมารดาอพยพไปอยกาญจนบร ตอมาพลายแกวมาบวชเณรอยวดปาเลไลย สพรรณบร มโอกาสไดพบกบนางพมอก ไดลกลอบไดเสยกน ขนชางกหลงรกนางพมเชนกน แตนางพมรงเกยจ พลายแกวแตงงานกบนางพมไดเพยง ๒ วน กถกเกณฑไปทพเชยงใหม ขนชางออกอบายใหแมของนางพม ยกนางพมซงตอนนเปลยนชอเปนวนทองใหแกตน พอดพลายแกวกลบจากสงคราม ไดเปนขนแผนสะทานและไดนางลาวทองมาจากบานจอมทอง เกดหงหวงกบนางวนทอง ขนแผนจงทงนางวนทองไปบานกาญจนบร ขนชางเลยไดนางวนทองเปนภรรยา ตอมาขนชางแกลงกลาวโทษขนแผนตอพระพนวษา ขนแผนตองโทษไปตระเวนดาน นางลาวทองถกกกตวไวในวง ขนแผนเตรยมหาของวเศษ คอดาบฟาฟน กมารทอง และมาสหมอก บกเขาบานขนชางไดนางแกวกรยาเปนภรรยา แลวพานางวนทองหนไปอยปา ขนชางนำทพกรงศรอยธยาออกจบ แตสขนแผนไมได ขนแผนพานางวนทองซงตงครรภแก ไปอาศยอยกบเจาเมองพจตร แลวขอใหเจาเมองสงตวไปสคดทกรงศรอยธยา ขนแผนชนะคดไดนางวนทองเปนกรรมสทธ แตพระพนวษาทรงพระพโรธททลขอลาวทองคน รบสงใหเอาตวไปจำคก ขนชางใหพวกพองฉดนางวนทองไปสพรรณบร นางคลอดบตรเปนชายชอ พลายงาม ขนชางมความพยาบาทขนแผน ลวงพลายงามไปฆาแตผพรายของขนแผนชวยไว นางวนทองแนะใหพลายงามไปอยกบยาทกาญจน

31

บร พอพลายงามอาย ๑๕ ป ไดถวายตวเขารบราชกาล ครนเกดศกเชยงใหมครงท ๒ พลายงามอาสาเปนแมทพและทลขออภยโทษขนแผนผบดา ยกทพไปถงพจตร พลายงามไดนางศรมาลาลกสาวเจาเมองพจตรเปนภรรยา ทพไทยตไดเมอแงเชยบงใหม คมตวพระเจาเชยงใหมและครอบครวลงมาจากกรงศรอยธยาขนแผนไดเลอนเปนพระสรนทรฤาไชยครองเมองกาญจนบร พลายงามไดเปนจมนไวยวรนาถ และไดรบพระราชทานนางสรอยฟาธดาพระเจาเชยงใหมเปนภรรยาและไดรบสงใหประกอบพธแตงงานระหวางพระไวยกบนางศรมาลาดวย พระไวยคดถงแมจงลอบไปนำมาไวทบาน ขนชางถวายฎกา พระพนวษาจงเรยกผเกยวของมาชำระคด นางวนทองไมอาจไดวาจะอยกบผใด พระพนวษากรวมาก รบสงใหนำตวไปประหารชวต นางสรอยฟาและนางศรมาลาภรรยาของพระไวยววาทกน พระไวยตดสนใจใหสรอยฟาผด นางแคนจงใหเถรทำเสนหพระไวยใหลมหลง หลายชมพลถกขนแผนกบนางแกวกรยาซงอยกบพระไวยพชาย เหนเหตการณไมสดหนไปอยกบตายายทเมองสโขทย ไดรำเรยนเวทมนตคาถา คบคดกบขนแผนทำการแกไขถอนเสนหพระไวย พระพนวษาทราบเรองพระไวย รบสงใหนางสรอยฟาและนางศรมาลาลยไฟพสจนความบรสทธ สรอยฟาแพถกเนรเทศกลบไปเชยงใหม เถรขวาดยงพยาบาทพลายชมพลอยจงแปลงเปนจระเขลงมาอาละวาททกรงศรอยธยา พลายชมพลอาสาปราบจบตวมาถวายพระพนวษาได รบสงใหประหารเสยและทรงตงพลายชมพลเปนหลวงนายฤทธ ขอความสำคญบทเปรยบเทยบ ทองประศรหามขนแผนเกยวของกบวนทอง วนทองหมองแมนเหมอนแหวนเพชร แตกเมดกระจายสนเปนสองสามจะผกเรอนกไมรบกบเรอนงาม แมจงหามหวงเจาเพราะเจบใจ ขนแผนพอวนทอง เมอแรกเชอวาเนอทบทมแท มาแปรเปนพลอยหงไปเสยไดกาลวงวาหงสใหปลงใจ ดวยมไดดหงอนแตกอนมา

32

พระอภยมณ เปนวรรณคดชนเยยมเลมหนงของไทย ผลงานชนเอกของพระสนทรโวหาร หรอสนทรภ กวเอกแหงกรงรตนโกสนทร ปร

ะพนธขนเปนนทานคำกลอนทมความยาวมากถง 94 เลมสมดไทย เมอพมพเปนเลมหนงสอ จะมความยาวกวาหนงพนสองรอยหนา ระยะเว

ลาในการประพนธไมมการระบไวอยางแนชด แตคาดวาสนทรภเรมประพนธราวป พ.ศ. 2364-2366[1] และแตงๆ หยดๆ ไปตลอดเปนระยะ

สนสดการประพนธราว พ.ศ. 2388 รวมเวลามากกวา 20 ป

33

พระอภยมณ จดไดวาเปนผลงานชนเอกของสนทรภ และเปนทรจกกวางขวางมาตงแตอดตจนถงปจจบน เนองจากเคาโครงเรองของพระอภยมณแ

หวกประเพณของวรรณคดในยคเกา มจนตนาการลำยคอยมากมาย และมตวละครจากหลากหลายชนชาต แสดงใหเหนถงวสยทศนและความเปดกวาง

ความเปนนกคดยคใหมของผประพนธเมอเปรยบเทยบกบยคสมยเดยวกนไดเปนอยางด นกวชาการจำนวนมากพากนศกษากลอนนทาน พระอภยมณ

เพอคนควาหาแรงบนดาลใจ เชอมโยงแนวคดของสนทรภกบวรรณกรรมโบราณ ตลอดจนความรเกยวกบภมศาสตรยคใหมของบรรดานกเดนเรอทเข

ามาสประเทศไทยในยคการคาสำเภา นอกจากน แนวคดทสนทรภสอดแทรกไวในบทประพนธทำใหผลงานชนนโดดเดนและเปนทรจกมาก เพราะผค

นลวนใชบทกลอนเหลานนเปนคตสอนใจ เชน บทกลอนในชวงทพระฤๅษสอนสดสาคร เปนตน