ตอน ศกกะหมงกหนง อเหนา

พระบาทสมเดจ พระพทธเลศหลานภาลย

รชกาลท ๒

จดมงหมายในการแตง เพอใชในการแสดงละครใน ( ละครใน เปนละครทเลนในวง มลกษณะเรยบรอยสภาพสวยงาม ผแสดงเปนหญงลวนเรองทใชแสดงมทงหมด ๓ เรอง คอ รามเกยรต อเหนา อณรท ) การยกยอง วรรณคดเรอง อเหนา ไดรบการยกยองจากวรรณคดสโมสร วาเปนยอดของบทละครร าทโดดเดนในดานนาฏศลปและวรรณศลป

วรรณคดสโมสร

วรรณคดสโมสร คอ องคกรทจดตงขนใน สมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ( รชกาลท ๖ ) มวตถประสงคเพอสงเสรมการแตงหนงสอ ใหถกตองตามหลกภาษาไทย ไดสาระประโยชน โดยคดเลอกหนงสอทแตงดมาพจารณา และหนงสอทไดรบการคดเลอกใหเปนยอดในดานตางๆ จะไดรบพระราชทานรางวล และประทบตราพระราชลญจกรรปพระคเณศ

ความเปนมา

อเหนา เปนวรรณคดไทยทมมาตงแตครงกรงศรอยธยา โดยมเคาโครงเรองมาจากชวา ทเรยกวา นทานปนหย

ผทน าเรอง นทานปนหย มาแตงเปนวรรณคดไทยครงแรก คอ เจาฟากณฑล และเจาฟามงกฎ พระราชธดาในสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย โดยทรงนพนธจากค าบอกเลาของนางขาหลวงทเปนชาวมลาย ชอ นางยะโว ท าใหในสมยนนมเรองอเหนาทงหมด ๒ เรอง คอ อเหนาใหญ และ อเหนาเลก

อนอเหนาเอามาท าเปนค ารอง ส าหรบงานการฉลองกองกศล ครงกรงเกาเจาสตรเธอนพนธ แตเรองตนตกหายพลดพรายไป หากพระองคทรงพภพปรารภเลน ใหร าเตนเลนละครคดกลอนใหม เตมแตมตอตดประดษฐไว บ ารงใจไพรฟาขาแผนดน

บทกลอนตอนทายเรอง อเหนา

ตอมาหลงจากเสยกรงศรอยธยา บานเมองถกเผาท าลายมากมาย จงท าใหตนฉบบอเหนาทง ๒ เกดความเสยหาย และหายไปในบางสวน

ในสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท ๑ แหงพระบรมราชจกรวงศ ไดทรงรวบรวมวรรณคดส าคญๆในสมยกรงศรอยธยาทงหมด และพระองคไดทรงพระราชนพนธวรรณคดเรอง อเหนา โดยทรงน าเคาโครงเรองมาจาก อเหนาใหญ และในสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท ๒ กไดทรงพระราชนพนธวรรณคดเรอง อเหนา เชนกน แตทรงน าเคาโครงเรองมาจาก อเหนาเลก

อเหนา ฉบบของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย พระองคทรงแตงขนเพอในเลนละครใน โดยพระองคไดสอดแทรกวฒนธรรม ประเพณ ขนบธรรมเนยมตางๆของไทย รวมทงชวตสงคม ความเปนอยตางๆเพอใหเขากบคนไทย และบทละครเรองนยงไดรบความนยมในการน าไปแสดงเปนอยางมาก โดยเฉพาะ ละครดกด าบรรพ ( ละครดกด าบรรพ คอการแสดงบนเวท เปลยนฉากตามเนอเรอง ทาร าดดแปลงใหเหมาะกบดนตร เพลงใชเพลงไทยของเกาแตดดแปลงใหไพเราะยงขน ในการแสดงผแสดงจะเปนผรองเอง เรองทใชแสดงสวนใหญปรบปรงมาจากบทละครของรชกาลท ๒ และรชกาลท ๖ )

ลกษณะคำประพนธ ลกษณะค าประพนธ เปนกลอนบทละคร ๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐ (บาท ๑)

๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐ (บาท ๒)

๒ วรรคเรยกวา ๑ บาทหรอ ๑ ค ากลอน

๒ บาทหรอ ๒ ค ากลอน เปน ๑ บท

กลอนบทละครทนยมกน วรรคหนง ๆ ไมควรเกน ๗ ค า

วรรคแรกของกลอนบทละคร นยมใชค าน า หรอ ค าขนตน ดงน

*เมอนน ใชส าหรบตวละครเอก หรอตวละครสงศกด

*บดนน ใชส าหรบตวละครทไมส าคญ ตวประกอบ หรอ เสนา

*มาจะกลาวบทไป ใชส าหรบขนตนขอความใหม หรอเรมเรอง

ตวอยาง

เมอนน ทาวกะหมงกหนงเรองศร

บดนน ทงสเสนผใหญ

มาจะกลาวบทไป ถงสหรานากงเรองศร

อเหนาในวรรณคดไทย เรอง อเหนาในวรรณคดไทยนนมทงหมด ๕ ฉบบ คอ ๑. อเหนาใหญ พระนพนธของเจาฟากณฑล พระราชธดาองคใหญของพระ

เจาบรมโกศ เรองนไดเคามาจากนทานชวา ซงพเลยงชาวมลายชอ ยายยะโว จากปตตานเลาถวาย

๒. อเหนาเลก พระนพนธของเจาฟามงกฏ พระราชธดาองคเลกของพระเจาบรมโกศ

๓. อเหนาค าฉนท หลวงสรวชต (หน) แตงในสมยกรงธนบร ๔. อเหนาของรชกาลท ๒ แตงดวยกลอนบทละครด าเนนเรองตามอเหนา

เลก หรออเหนาของรชกาลท ๑ ๕. นราศอเหนา ของสนทรภ แตงดวยกลอนนราศ

เรองยอ อเหนา

องคปะตาระกาหลา

ทาวกเรปน ทาวดาหา

ทาวกาหลง ทาวสงหดสาหร

เมองหมนหยา

เกดเหตอศจรรย มพระขรรคกบธง ผดขนกลางเมอง ระตหมนหยาประกาศวาใครสามารถดงออกได จะยกราชธดาให

พระราชธดาแหงระตหมนหยา นหลาอะระตา ดาหราวาต จนดาสาหร

ทาวกเรปน อภเษกกบ นหลาอะระตา พระราชโอรสและพระราชธดา ๑. อเหนา ๒.วยะดา

ทาวดาหา อภเษกกบ ดาหราวาต พระราชโอรสและพระราชธดา ๑. บษบา ๒. สยะตรา

ชอเตมของอเหนา หรอ ระเดนมนตร

หยงหยงหนงหรดอนดราอดากน สาหรปาตอเหนาเองหยงตาหลา

เมาะตารยะกดดงสรศร ดาหยงอรราชไพร

เองกะนะกะหรกเรปน

อเหนา บษบา

เมออเหนา มอาย ๑๕ ป อเหนาตองเดนทางไปเมองหมนหยา เพราะตองไปปลงพระศพพระอยยกา (ยาย)

พบรกกบนางจนตะหราวาต พระธดาระตหมนหยา

อเหนาหลงใหลนางจนตะหราวาต ไมยอมกลบกรงกเรปน

อเหนา จนตะหราวาต

ทาวกเรปนเรยกตวอเหนากลบ

อเหนาจงออกอบาย ขอเทยวปากอนแลวจะกลบกรงกเรปน อเหนาปลอมตวเปนโจรปา ชอ มสาระปนหย

อเหนา หรอ มสาระปนหย ออกเดนทางจนไปเจอกบระตเมองตางๆ กตอสจนระตเมองนนๆพายแพ ตองยอมมอบ

เครองบรรณาการใหแก โจรปา มสาระปนหย

อเหนา ไดนางสะการะวาต และ มาหยารศม มาเปนบาทบรจารกา และได สงคามาระตา นองชายของมาหยารศม มาเปนคนสนท ซงตอมา อเหนารบเปน นองชายบญธรรม

อเหนา เดนทางมาจนถงเมองหมนหยา ในฐานะโจรปา ท าใหระตหมนหยาเกรงกลว แตตอมาอเหนาบอก ความจรง ระตหมนหยาจงยอมใหอเหนาเขาเมอง

อเหนาไดนางจนตะหราวาต เปนพระชายา

ทาวดาหาโกรธ!!! ประกาศใครมาขอบษบากอนจะยกให

ระตจรกา นองชายระตลาส า ตองการหาคครอง จงให

ชางภาพไปวาดภาพธดาเมองตางๆมาใหตนเลอก

ชางภาพวาดภาพนางบษบา พระราชธดาแหงทาวดาหา โดยวาดได ๒ ภาพ คอ ภาพขณะทนางบษบาพงตนนอน กบ

ภาพนางบษบาแตงองคทรงเครอง

องคปะตาระกาหลา ทรงทราบเรองและไมพอใจอเหนามาก จงดลบนดาลใหภาพนางบษบาตอนแตงองคทรงเครองลอยหายไป

จรกา เมอไดเหนภาพนางบษบาตอนพงตนนอน กตกตะลงในความงามของนางบษบา จนสลบไป พอฟนขนมาจงออนวอน ขอใหพชายไปสขอนางบษบา

ระตลาส า ไปสขอนางบษบา กบทาวดาหา ซงขณะนนยงโกรธอเหนาอย จงตกลงยก

นางบษบาใหกบจรกา

ฝายวหยาสะก า โอรสทาวกะหมงกหนง ออกเทยวปากไปพบกบภาพนางบษบา ทองคปะตาระกาหลาทรง

ดลบนดาลใหลอยมาตกอยทใตตนไทร

วหยาสะก า เมอเหนภาพนางบษบาตอนแตงองคทรงเครอง กตกตะลงในความงามอยางหาทเปรยบไมได จนสลบตกจากหลงมา

เมอ วหยาสะก า ฟนขนกทลขอใหทาวกะหมงกหนง พระบดา ไปสบวา

หญงสาวในภาพคอใคร

ทาวกะหมงกหนง สบจนรวาหญงสาวในภาพคอ นางบษบา ธดาทาวดาหา จงสงคนไปสขอ แตทาวดาหาปฏเสธ!!!

เพราะยกบษบาใหกบจรกาแลว

ทาวกะหมงกหนง ไมอาจขดใจลกชายของตนได จงตดสนใจท าสงคราม เพอชงนางบษบา โดยไดเรยกนองชายทง ๒ คนมารวม

ท าศกดวย คอ ระตปาหยง กบ ระตประหมน

แตระต ๒ พนอง ไมเหนดวยเรองการท าสงครามกบกรงดาหา เพราะเปนเมองวงศเทวา และมเมองพเมองนองอก

สามารถมาชวยท าสงครามจนเราอาจพายแพได

แตทาวกะหมงกหนง ขอใหเหนแกหลาน คอ วหยาสะก า

ทาวดาหา ทราบวาตองท าสงครามกบเมองกะหมงกหนง จงสงสารแจงไปยงเมองพนองอก ๓ เมองและระตจรกา

ทาวกเรปน สง กะหรดตะปาต ทาวกาหลง สง เสนาบดชนผใหญ ทาวสงหดสาหร สง สหรานากง

สารถงอเหนา

ในลกษณนนวาปจจามตร มาตงตดดาหากรงใหญ จงเรงรบรพลสกลไกร ไปชวยชงชยใหทนท ถงไมเลยงบษบาเหนวาชว แตเขารอยวาตวนนเปนพ อนองคทาวดาหาธบด นนมใชอาหรอวาไร มาตรแมนเสยเมองดาหา จะพลอยอายขายหนาหรอหาไม ซงเกดศกสาเหตเภทภย กเพราะใครท าความไวงามพกตร ครงหนงกใหเสยวาจา อายชาวดาหาอาณาจกร ครงนเรงคดดจงนก จะซ าใหเสยศกดกตามท แมนมยกพลไกรไปชวย ถงเรามวยกอยามาดผ อยาดทงเปลวอคค แตวนนขาดกนจนบรรลย

สารถงระตหมนหยา

ในลกษณอกษรสารา วาระตหมนหยาเปนผใหญ มราชธดายาใจ แกลงใหแตงตวไวยวชาย จนลกเรารางคตนาหงน ไปหลงรกผกพนมนหมาย จะใหชงผวเขาเอาเดดดาย ชางไมอายไพรฟาประชาชน บดนศกประชดตดดาหา กจจาลอแจงทกแหงหน เสยงานการววาหจลาจล ตางคนตางของหมองใจ การสงครามครงนมไปชวย ยงเหนชอบดวยหรอไฉน จะตดวงศตดญาตใหขาดไป กตามแตน าใจจะเหนด

อเหนาร าลานางจนตะหรา เพอไปท าสงคราม ตามค าสงทาวกเรปน ท าใหนางจนตะหราเกดความกงวลใจวาถาอเหนาไปแลว จะไมกลบมา ยงถาไดพบนางบษบา กอาจจะไมกลบมาเลย

แลววาอนจจาความรก พงประจกษดงสายน าไหล ตงแตจะเชยวเปนเกลยวไป ทไหนเลยจะไหลคนมา สตรใดในพภพจบแดน ไมมใครไดแคนเหมอนอกขา ดวยใฝรกใหเกนพกตรา จะมแตเวทนาเปนเนองนตย โอวานาเสยดายตวนก เพราะเชอลนหลงรกจงช าจต จะออกชอลอชวไปทวทศ เมอพลงคดผดแลวจะโทษใคร

สงคามาระตา ปลดชพ วหยาสะก า ดวย ทวน อเหนา ปลดชพ ทาวกะหมงกหนง ดวย กรช ระตประหมนและระตปาหยง ยอมแพขอเปนเมองขน

ตรสพลางยางเยองยรยาตร องอาจดงไกรสรสห สองระตตามเสดจจรล ไปทวหยาสะก าตาย มาเหนศพทอดทงกลงอย พระพนจพศดแลวใจหาย หนมนอยโสภานาเสยดาย ควรจะนบวาชายโฉมยง ทนตแดงดงแสงทบทม เพรศพรมเพรารบกบขนง เกศาปลายงอนงามทรง เอวองคสารพดไมขดตา กระนหรอบดามพศวาส จนพนาศดวยโอรสา

คณคาดานความรและความคด ๑. แสดงใหเหนความเชอ ประเพณ และพธกรรมโบราณ เชน ความเชอเรองการท านายโชคชะตาหรอโหราศาสตร ดงตอนททาวกะหมงกหนงจะยกทพไปตเมองดาหา กใหโหรหลวงท านายดวงชะตากอนออกรบ พธฟนไมขมนาม หรอ ตดไมขมนาม พธเบกโขลนทวาร

๒. แสดงใหเหนถงสภาพการศกสงครามเมอครงอดต แมบทละครเรองอเหนา จะมเคาเรองมาจากนทานพนเมองชวา แตรชกาลท ๒ ไดทรงดดแปลงแกไขใหเขากบธรรมเนยมของไทย เชน การตงคาย เมอมสงครามในสมยโบราณ ตามต ารา “ พชยสงคราม ”

๓. ใหขอคดเตอนใจ ทวาลกของใคร ใครกรก แตการทรกและตามใจลกจนเกนไปบางครงความรกของพอแม กอาจจะฆาลกและฆาตนเองดวย

ตำแหนงมเหส

๑.ประไหมสหร ๒.มะเดหว ๓.มะโต

๔.ลก ๕.เหมาหลาหง

เกรดความร ประไหมสหร แปลวา นางผเปนใหญ หรอ พระมเหสเอก

อสญแดหวา แปลวา เทวดาผมชวตยงยน

วงศเทวญ ม ๔ เมอง คอ

กเรปน (รนรมย สขสบาย) ดาหา (งดงามมาก)

กาหลง (นครทยากแกการโจมต) สงหดสาหร (นครแหงสงห)

ต าแหนงพเลยงของอเหนา

ยะรเดะ ปนตา กะระตาหลา ประสนตา ต าแหนงพเลยงของบษบา

บาหยน สาเหงด ปะเสหรน บาลาหงน ต าแหนงเสนาฝายขวา

ต ามะหงง (สมหนายก) ดะหมง (มหาดไทย) ยาสา (ฝายบรการ) ปาเตะ (ฝายตลาการ)

จนตะหราวาต เปน ประไหมสหรฝายขวา บษบาหนงหรด เปน ประไหมสหรฝายซาย สะการะวาต เปน มะเดหวฝายขวา มาหยารศม เปน มะเดหวฝายซาย บษบาวลศ เปน มะโตฝายขวา บษบากนจะหนา เปน มะโตฝายซาย ระหนาระกะตกา เปน ลกฝายขวา อรสา เปน ลกฝายซาย สหรนกนจาสาหร เปน เหมาหลาหงฝายขวา หงยาหยา เปน เหมาหลาหงฝายซาย

พระมเหส ทง ๑๐ ของอเหนา

จบการบรรยาย