กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม

ท าไมตองเรยนสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม

สงคมโลกมการเปลยนแปลงอยางรวดเรวตลอดเวลา กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ชวยใหผเรยนมความร ความเขาใจ วามนษยด ารงชวตอยางไร ทงในฐานะปจเจกบคคล และการอยรวมกนในสงคม การปรบตวตามสภาพแวดลอม การจดการทรพยากรทมอยอยางจ ากด นอกจากน ยงชวยใหผเรยนเขาใจถงการพฒนา เปลยนแปลงตามยคสมย กาลเวลา ตามเหตปจจยตางๆ ท าใหเกดความเขาใจในตนเอง และผอน มความอดทน อดกลน ยอมรบในความแตกตาง และม คณธรรม สามารถน าความรไปปรบใชในการด าเนนชวต เปนพลเมองดของประเทศชาต และสงคมโลก

เรยนรอะไรในสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม

กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรมวาดวยการอยรวมกนในสงคม ทมความเชอมสมพนธกน และมความแตกตางกนอยางหลากหลาย เพอชวยใหสามารถปรบตนเองกบบรบทสภาพแวดลอม เปนพลเมองด มความรบผดชอบ มความร ทกษะ คณธรรม และคานยมทเหมาะสม โดยไดก าหนดสาระตางๆไว ดงน

ศาสนา ศลธรรมและจรยธรรม แนวคดพนฐานเกยวกบศาสนา ศลธรรม จรยธรรม หลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอ การน าหลกธรรมค าสอนไปปฏบตในการพฒนาตนเอง และการอยรวมกนอยางสนตสข เปนผกระท าความด มคานยมทดงาม พฒนาตนเองอยเสมอ รวมทงบ าเพญประโยชนตอสงคมและสวนรวม

หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการด าเนนชวต ระบบการเมองการปกครองในสงคมปจจบนการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย ทรงเปนประมข ลกษณะและความส าคญ การเปนพลเมองด ความแตกตางและความหลากหลายทางวฒนธรรม คานยม ความเชอ ปลกฝงคานยมดานประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย ทรงเปนประมข สทธ หนาท เสรภาพการด าเนนชวตอยางสนตสขในสงคมไทยและสงคมโลก

เศรษฐศาสตร การผลต การแจกจาย และการบรโภคสนคาและบรการ การบรหารจดการทรพยากรทมอยอยางจ ากดอยางมประสทธภาพ การด ารงชวตอยางมดลยภาพ และการน าหลกเศรษฐกจพอเพยงไปใชในชวตประจ าวน

๒

ประวตศาสตร เวลาและยคสมยทางประวตศาสตร วธการทางประวตศาสตร พฒนาการของมนษยชาตจากอดตถงปจจบน ความสมพนธและเปลยนแปลงของเหตการณตางๆ ผลกระทบทเกดจากเหตการณส าคญในอดต บคคลส าคญทมอทธพลตอการเปลยนแปลงตางๆในอดต ความเปนมาของชาตไทย วฒนธรรมและภมปญญาไทย แหลงอารยธรรมทส าคญของโลก

ภมศาสตร ลกษณะของโลกทางกายภาพ ลกษณะทางกายภาพ แหลงทรพยากร และภมอากาศของประเทศไทย และภมภาคตางๆ ของโลก การใชแผนทและเครองมอทางภมศาสตร ความสมพนธกนของสงตางๆ ในระบบธรรมชาต ความสมพนธของมนษยกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาต และสงทมนษยสรางขน การน าเสนอขอมลภมสารสนเทศ การอนรกษสงแวดลอมเพอการพฒนาทย งยน

สาระและมาตรฐานการเรยนร

สาระท ๑ ศาสนา ศลธรรม จรยธรรม มาตรฐาน ส ๑.๑ ร และเขาใจประวต ความส าคญ ศาสดา หลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนา

ทตนนบถอและศาสนาอน มศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรม เพออยรวมกนอยางสนตสข

มาตรฐาน ส ๑.๒ เขาใจ ตระหนกและปฏบตตนเปนศาสนกชนทด และธ ารงรกษาพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอ

สาระท ๒ หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการด าเนนชวตในสงคม มาตรฐาน ส ๒.๑ เขาใจและปฏบตตนตามหนาทของการเปนพลเมองด มคานยมทดงาม และ

ธ ารงรกษาประเพณและวฒนธรรมไทย ด ารงชวตอยรวมกนในสงคมไทย และ สงคมโลกอยางสนตสข

มาตรฐาน ส ๒.๒ เขาใจระบบการเมองการปกครองในสงคมปจจบน ยดมน ศรทธา และธ ารงรกษาไวซงการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

สาระท ๓ เศรษฐศาสตร มาตรฐาน ส.๓.๑ เขาใจและสามารถบรหารจดการทรพยากรในการผลตและการบรโภคการใช ทรพยากรทมอยจ ากดไดอยางมประสทธภาพและคมคา รวมทงเขาใจ หลกการของเศรษฐกจพอเพยง เพอการด ารงชวตอยางมดลยภาพ มาตรฐาน ส.๓.๒ เขาใจระบบ และสถาบนทางเศรษฐกจตาง ๆ ความสมพนธทางเศรษฐกจ

และความจ าเปนของการรวมมอกนทางเศรษฐกจในสงคมโลก

๓

สาระท ๔ ประวตศาสตร มาตรฐาน ส ๔.๑ เขาใจความหมาย ความส าคญของเวลาและยคสมยทางประวตศาสตร สามารถใช

วธการทางประวตศาสตรมาวเคราะหเหตการณตางๆ อยางเปนระบบ มาตรฐาน ส ๔.๒ เขาใจพฒนาการของมนษยชาตจากอดตจนถงปจจบน ในดานความสมพนธและ

การเปลยนแปลงของเหตการณอยางตอเนอง ตระหนกถงความส าคญและสามารถ วเคราะหผลกระทบทเกดขน

มาตรฐาน ส ๔.๓ เขาใจความเปนมาของชาตไทย วฒนธรรม ภมปญญาไทย มความรก ความภมใจและธ ารงความเปนไทย

สาระท ๕ ภมศาสตร มาตรฐาน ส ๕.๑ เขาใจลกษณะของโลกทางกายภาพ และความสมพนธของสรรพสงซงมผล ตอกน

และกนในระบบของธรรมชาต ใชแผนทและเครองมอทางภมศาสตร ในการคนหาวเคราะห สรป และใชขอมลภมสารสนเทศอยางมประสทธภาพ

มาตรฐาน ส ๕.๒ เขาใจปฏสมพนธระหวางมนษยกบสภาพแวดลอมทางกายภาพทกอใหเกด การสรางสรรควฒนธรรม มจตส านก และมสวนรวมในการอนรกษ ทรพยากรและสงแวดลอม เพอการพฒนาทย งยน

คณภาพผเรยน

จบชนประถมศกษาปท ๓

ไดเรยนรเรองเกยวกบตนเองและผทอยรอบขาง ตลอดจนสภาพแวดลอมในทองถน ทอยอาศย และเชองโยงประสบการณไปสโลกกวาง

ผเรยนไดรบการพฒนาใหมทกษะกระบวนการ และมขอมลทจ าเปนตอการพฒนาใหเปน ผมคณธรรม จรยธรรม ประพฤตปฏบตตามหลกค าสอนของศาสนาทตนนบถอ มความเปนพลเมองด มความรบผดชอบ การอยรวมกนและการท างานกบผอน มสวนรวมในกจกรรมของหองเรยน และไดฝกหดในการตดสนใจ

ไดศกษาเรองราวเกยวกบตนเอง ครอบครว โรงเรยน และชมชนในลกษณะการบรณาการ ผเรยนไดเขาใจแนวคดเกยวกบปจจบนและอดต มความรพนฐานทางเศรษฐกจไดขอคดเกยวกบรายรบ-รายจายของครอบครว เขาใจถงการเปนผผลต ผบรโภค รจกการออมขนตนและวธการเศรษฐกจพอเพยง

ไดรบการพฒนาแนวคดพนฐานเกยวกบศาสนา ศลธรรม จรยธรรม หนาทพลเมอง เศรษฐศาสตร ประวตศาสตร และภมปญญา เพอเปนพนฐานในการท าความเขาใจในขนทสงตอไป

๔

จบชนประถมศกษาปท ๖

ไดเรยนรเรองของจงหวด ภาค และประทศของตนเอง ทงเชงประวตศาสตร ลกษณะทางกายภาพ สงคม ประเพณ และวฒนธรรม รวมทงการเมองการปกครอง สภาพเศรษฐกจโดยเนนความเปนประเทศไทย

ไดรบการพฒนาความรและความเขาใจ ในเรองศาสนา ศลธรรม จรยธรรม ปฏบตตนตามหลกค าสอนของศาสนาทตนนบถอ รวมทงมสวนรวมศาสนพธ และพธกรรมทางศาสนามากยงขน

ไดศกษาและปฏบตตนตามสถานภาพ บทบาท สทธหนาทในฐานะพลเมองดของทองถน จงหวด ภาค และประเทศ รวมทงไดมสวนรวมในกจกรรมตามขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรม ของทองถนตนเองมากยงขน

ไดศกษาเปรยบเทยบเรองราวของจงหวดและภาคตางๆของประเทศไทยกบประเทศเพอนบาน ไดรบการพฒนาแนวคดทางสงคมศาสตร เกยวกบศาสนา ศลธรรม จรยธรรม หนาทพลเมอง เศรษฐศาสตร ประวตศาสตร และภมศาสตรเพอขยายประสบการณไปสการท าความเขาใจ ในภมภาค ซกโลกตะวนออกและตะวนตกเกยวกบศาสนา คณธรรม จรยธรรม คานยมความเชอ ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม การด าเนนชวต การจดระเบยบทางสงคม และการเปลยนแปลงทางสงคมจากอดตสปจจบน

จบชนมธยมศกษาปท ๓

ไดเรยนรและศกษาเกยวกบความเปนไปของโลก โดยการศกษาประเทศไทยเปรยบเทยบ กบประเทศในภมภาคตางๆในโลก เพอพฒนาแนวคด เรองการอยรวมกนอยางสนตสข

ไดเรยนรและพฒนาใหมทกษะทจ าเปนตอการเปนนกคดอยางมวจารณญาณไดรบการพฒนาแนวคด และขยายประสบการณ เปรยบเทยบระหวางประเทศไทยกบประเทศในภมภาคตาง ๆ ในโลก ไดแก เอเชย โอเชยเนย แอฟรกา ยโรป อเมรกาเหนอ อเมรกาใต ในดานศาสนา คณธรรม จรยธรรม คานยม ความเชอ ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม การเมองการปกครอง ประวตศาสตรและภมศาสตร ดวยวธการทางประวตศาสตร และสงคมศาสตร

ไดรบการพฒนาแนวคดและวเคราะหเหตการณในอนาคต สามารถน ามาใชเปนประโยชน ในการด าเนนชวตและวางแผนการด าเนนงานไดอยางเหมาะสม

จบชนมธยมศกษาปท ๖

ไดเรยนรและศกษาความเปนไปของโลกอยางกวางขวางและลกซงยงขน ไดรบการสงเสรมสนบสนนใหพฒนาตนเองเปนพลเมองทด มคณธรรม จรยธรรม ปฏบตตาม

หลกธรรมของศาสนาทตนนบถอ รวมทงมคานยมอนพงประสงค สามารถอยรวมกบผอนและอยในสงคมไดอยางมความสข รวมทงมศกยภาพเพอการศกษาตอในชนสงตามความประสงคได

๕

ไดเรยนรเรองภมปญญาไทย ความภมใจในความเปนไทย ประวตศาสตรของชาตไทย ยดมนในวถชวต และการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

ไดรบการสงเสรมใหมนสยทดในการบรโภค เลอกและตดสนใจบรโภคไดอยางเหมาะสม มจตส านก และมสวนรวมในการอนรกษ ประเพณวฒนธรรมไทย และสงแวดลอม มความรกทองถนและประเทศชาต มงท าประโยชน และสรางสงทดงามใหกบสงคม

เปนผมความรความสามารถในการจดการเรยนรของตนเอง ชน าตนเองได และสามารถแสวงหาความรจากแหลงการเรยนรตางๆในสงคมไดตลอดชวต

๖

ตวชวดและสาระการเรยนรแกนกลาง

สาระท ๑ ศาสนา ศลธรรม จรยธรรม

มาตรฐาน ส ๑.๑ ร และเขาใจประวต ความส าคญ ศาสดา หลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนา ทตนนบถอและศาสนาอน มศรทธาทถกตอง ยดมนและปฏบตตามหลกธรรม เพออยรวมกนอยางสนตสข

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ป.๑ ๑. บอกพทธประวต หรอประวตของ

ศาสดาทตนนบถอโดยสงเขป พทธประวต ประสต ตรสร ปรนพพาน

๒. ชนชมและบอกแบบอยางการด าเนนชวตและขอคดจากประวตสาวก ชาดก/เรองเลาและศาสนกชนตวอยางตามทก าหนด

สามเณรบณฑต วณณปถชาดก สวณณสามชาดก พระบาทสมเดจ พระเจาอยหว ภมพลอดลยเดช เจาพระยาสธรรมมนตร (หนพรอม)

๓. บอกความหมาย ความส าคญ และเคารพพระรตนตรย ปฏบตตามหลกธรรมโอวาท ๓ในพระพทธศาสนา หรอหลกธรรมของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

พระรตนตรย ศรทธา พระพทธ พระธรรม พระสงฆ

โอวาท ๓ ไมท าชว

o เบญจศล ท าความด

° เบญจธรรม ° สงคหวตถ ๔ ° กตญกตเวทตอพอแม และ

ครอบครว ° มงคล ๓๘

- ท าตวด - วางาย - รบใชพอแม

๗

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ท าจตใหบรสทธ (บรหารจตและเจรญ ปญญา)

พทธศาสนสภาษต อตตา ห อตตโน นาโถ

ตนแลเปนทพงของตน มาตา มตต สเก ฆเร

มารดาเปนมตรในเรอนของตน ๔. เหนคณคาและสวดมนต แผเมตตา มสตทเปนพนฐานของสมาธในพระพทธศาสนา หรอการพฒนาจตตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด

ฝกสวดมนตและแผเมตตา รความหมายและประโยชนของสต ฟงเพลงและรองเพลงอยางมสต เลนและท างานอยางมสต ฝกใหมสตในการฟง การอาน การคด

การถามและการเขยน ป.๒ ๑. บอกความส าคญของพระพทธศาสนา

หรอศาสนาทตนนบถอ พระพทธศาสนาเปนเอกลกษณของ

ชาตไทย ๒. สรปพทธประวตตงแตประสตจนถง

การออกผนวชหรอประวตศาสดาทตนนบถอตามทก าหนด

สรปพทธประวต ประสต

o เหตการณหลงประสต o แรกนาขวญ o การศกษา o การอภเษกสมรส o เทวทต ๔ o การออกผนวช

๓. ชนชมและบอกแบบอยางการด าเนนชวตและขอคดจากประวตสาวก ชาดก/เรองเลาและศาสนกชนตวอยางตามทก าหนด

สามเณรราหล วรณชาดก วานรนทชาดก สมเดจพระญาณสงวร (ศข ไกเถอน) สมเดจพระญาณสงวร

สมเดจพระสงฆราช (เจรญ สวฑฒโน) ๔. บอกความหมาย ความส าคญ และเคารพพระรตนตรย ปฏบตตาม

พระรตนตรย ศรทธา

๘

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง หลกธรรมโอวาท ๓ ในพระพทธศาสนา หรอหลกธรรมของศาสนาทตน นบถอตามทก าหนด

โอวาท ๓ ไมท าชว ° เบญจศล ท าความด ° เบญจธรรม ° หร-โอตตปปะ ° สงคหวตถ ๔ ° ฆราวาสธรรม ๔ ° กตญกตเวทตอคร อาจารย และ

โรงเรยน ° มงคล ๓๘

- กตญ - สงเคราะหญาตพนอง

ท าจตใหบรสทธ (บรหารจตและเจรญปญญา)

พทธศาสนสภาษต นมตต สาธรปาน กตญ กตเวทตา

ความกตญญ กตเวทเปนเครองหมาย ของคนด

พรหมาต มาตาปตโร มารดาบดาเปนพรหมของบตร

๕. ชนชมการท าความดของตนเอง บคคลในครอบครวและในโรงเรยน ตามหลกศาสนา

ตวอยางการกระท าความดของตนเองและบคคลในครอบครว และในโรงเรยน (ตามสาระในขอ ๔)

๖. เหนคณคาและสวดมนต แผเมตตา มสตทเปนพนฐานของสมาธในพระพทธ-ศาสนา หรอการพฒนาจตตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด

ฝกสวดมนตไหวพระและแผเมตตา รความหมายและประโยชนของสตและ

สมาธ ฝกสมาธเบองตน ฝกสตเบองตนดวยกจกรรมการ

เคลอนไหวอยางมสต ฝกใหมสมาธในการฟง การอาน

การคด การถาม และการเขยน

๙

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๗. บอกชอศาสนา ศาสดา และความส าคญของคมภรของศาสนาทตนนบถอและศาสนาอนๆ

ชอศาสนา ศาสดา และคมภรของศาสนาตาง ๆ พระพทธศาสนา o ศาสดา : พระพทธเจา o คมภร : พระไตรปฎก ศาสนาอสลาม o ศาสดา : มฮมมด o คมภร : อลกรอาน ครสตศาสนา o ศาสดา : พระเยซ o คมภร : ไบเบล ศาสนาฮนด o ศาสดา : ไมมศาสดา o คมภร : พระเวท พราหมณะ

อปนษท อารณยกะ ป.๓ ๑. อธบายความส าคญของพระพทธศาสนา

หรอศาสนาทตนนบถอ ในฐานะทเปนรากฐานส าคญของวฒนธรรมไทย

ความสมพนธของพระพทธศาสนากบการด าเนนชวตประจ าวน เชน การสวดมนต การท าบญ ใสบาตร การแสดงความเคารพ การใชภาษา

พระพทธศาสนามอทธพลตอการสรางสรรคผลงานทางวฒนธรรมไทยอนเกดจากความศรทธา เชน วด ภาพวาด พระพทธรป วรรณคด สถาปตยกรรมไทย

๒. สรปพทธประวตตงแตการบ าเพญเพยรจนถงปรนพพาน หรอประวตของศาสดาทตนนบถอตามทก าหนด

สรปพทธประวต (ทบทวน) การบ าเพญเพยร ผจญมาร ตรสร ปฐมเทศนา ปรนพพาน

๑๐

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๓. ชนชมและบอกแบบอยางการด าเนนชวตและขอคดจากประวตสาวก ชาดก/เรองเลาและศาสนกชนตวอยาง ตามทก าหนด

สามเณรสงกจจะ อารามทสกชาดก มหาวาณชชาดก สมเดจพระพฒาจารย (โต พรหมร ส) สมเดจพระเจาตากสนมหาราช

๔. บอกความหมาย ความส าคญของพระไตรปฎก หรอคมภรของศาสนาทตนนบถอ

ความส าคญของพระไตรปฎก เชน เปนแหลงอางอง ของหลกธรรมค าสอน

๕. แสดงความเคารพพระรตนตรย และปฏบตตามหลกธรรมโอวาท ๓ ในพระพทธศาสนา หรอหลกธรรมของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

พระรตนตรย ศรทธา

โอวาท ๓ ไมท าชว ° เบญจศล ท าความด ° เบญจธรรม ° สต-สมปชญญะ ° สงคหวตถ ๔ ° ฆราวาสธรรม ๔ ° อตถะ ๓ (อตตตถะ, ปรตถะ,

อภยตถะ) ° กตญกตเวทตอชมชน,

สงแวดลอม ° มงคล ๓๘

- รจกให - พดไพเราะ - อยในสงแวดลอมทด

ท าจตใหบรสทธ (บรหารจตและเจรญ ปญญา)

พทธศาสนสภาษต ททมาโน ปโย โหต ผใหยอมเปนทรก โมกโข กลยาณยา สาธ เปลงวาจาไพเราะใหส าเรจประโยชน

๑๑

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๖. เหนคณคาและสวดมนต แผเมตตา มสตทเปนพนฐานของสมาธในพระพทธศาสนา หรอการพฒนาจต ตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด

ฝกสวดมนต ไหวพระ สรรเสรญคณพระรตนตรยและแผเมตตา

รความหมายและประโยชนของสตและสมาธ

รประโยชนของการฝกสต ฝกสมาธเบองตนดวยการนบลมหายใจ ฝกการยน การเดน การนง และ

การนอน อยางมสต ฝกใหมสมาธในการฟง การอาน

การคด การถาม และการเขยน ๗. บอกชอ ความส าคญและปฏบตตน

ไดอยางเหมาะสมตอศาสนวตถ ศาสนสถาน และศาสนบคคลของศาสนาอนๆ

ชอและความส าคญของศาสนวตถ ศาสนสถานและ ศาสนบคคล

ในพระพทธศาสนา ศาสนาอสลาม ครสตศาสนา ศาสนาฮนด

การปฏบตตนทเหมาะสมตอศาสนวตถ ศาสนสถานและศาสนบคคลในศาสนา

อน ๆป.๔

๑. อธบายความส าคญของพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอ ในฐานะเปนศนยรวมจตใจของศาสนกชน

พระพทธศาสนา ในฐานะทเปน เครองยดเหนยวจตใจ

เปนศนยรวมการท าความด และพฒนาจตใจ เชน ฝกสมาธ สวดมนต ศกษาหลกธรรม

เปนทประกอบศาสนพธ (การทอดกฐน การทอดผาปา การเวยนเทยน การท าบญ)

เปนแหลงท ากจกรรมทางสงคม เชน การจดประเพณทองถน การเผยแพรขอมลขาวสารชมชน และ การสงเสรมพฒนาชมชน

๑๒

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๒. สรปพทธประวตตงแตบรรลธรรมจนถงประกาศธรรม หรอประวตศาสดาทตนนบถอตามทก าหนด

สรปพทธประวต (ทบทวน) ตรสร ประกาศธรรม ไดแก ° โปรดชฎล ° โปรดพระเจาพมพสาร ° พระอครสาวก ° แสดงโอวาทปาฏโมกข

๓. เหนคณคา และปฏบตตนตามแบบอยางการด าเนนชวตและขอคดจากประวตสาวก ชาดก/เรองเลาและ ศาสนกชนตวอยาง ตามทก าหนด

พระอรเวลกสสปะ กฏทสกชาดก มหาอกกสชาดก สมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดช

วกรม พระบรมราชชนก สมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน

๔. แสดงความเคารพ พระรตนตรย ปฏบตตามไตรสกขาและหลกธรรมโอวาท ๓ ในพระพทธศาสนา หรอหลกธรรมของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

พระรตนตรย o ศรทธา ๔

พระพทธ ° พทธคณ ๓

พระธรรม ° หลกกรรม

พระสงฆ ไตรสกขา ศล สมาธ ปญญา โอวาท ๓ ไมท าชว

o เบญจศล o ทจรต ๓

ท าความด o เบญจธรรม o สจรต ๓ o พรหมวหาร ๔ o กตญกตเวทตอประเทศชาต o มงคล ๓๘

- เคารพ - ถอมคน - ท าความดใหพรอมไวกอน

๑๓

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ท าจตใหบรสทธ (บรหารจตและเจรญปญญา) พทธศาสนสภาษต

สขา สงฆสส สามคค ความพรอมเพรยงของหมใหเกดสข

โลโกปตถมภกา เมตตา เมตตาธรรม ค าจนโลก

๕. ชนชมการท าความดของตนเอง บคคลในครอบครว โรงเรยนและชมชนตามหลกศาสนา พรอมทงบอกแนวปฏบตในการด าเนนชวต

ตวอยางการกระท าความดของตนเองและบคคลในครอบครว ในโรงเรยน และในชมชน

๖. เหนคณคาและสวดมนต แผเมตตา มสตทเปนพนฐานของสมาธในพระพทธศาสนา หรอการพฒนาจต ตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด

สวดมนตไหวพระ สรรเสรญ คณพระรตนตรยและแผเมตตา

รความหมายของสตสมปชญญะ สมาธและปญญา

รวธปฏบตของการบรหารจตและเจรญปญญา

ฝกการยน การเดน การนง และการนอน อยางมสต

ฝกการก าหนดรความรสก เมอตาเหนรป หฟงเสยง จมกดมกลน ลนลมรส กายสมผสสงทมากระทบ ใจรบรธรรมารมณ

ฝกใหมสมาธในการฟง การอาน การคด การถาม และการเขยน

๗. ปฏบตตนตามหลกธรรมของศาสนาทตนนบถอ เพอการอยรวมกนเปนชาตไดอยางสมานฉนท

หลกธรรมเพอการอยรวมกนอยางสมานฉนท

o เบญจศล – เบญจธรรม o ทจรต ๓ – สจรต ๓ o พรหมวหาร ๔ o มงคล ๓๘

๑๔

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง - เคารพ

- ถอมตน - ท าความดใหพรอมไวกอน

o พทธศาสนสภาษต : ความพรอมเพรยงของหมใหเกดสข เมตตาธรรมค าจนโลก

กตญกตเวทตอประเทศชาต ๘. อธบายประวตศาสดาของศาสนาอนๆ

โดยสงเขป ประวตศาสดา o พระพทธเจา o มฮมมด o พระเยซ

ป.๕ ๑. วเคราะหความส าคญของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอ ในฐานะทเปนมรดกทางวฒนธรรมและหลกในการพฒนาชาตไทย

มรดกทางวฒนธรรมทไดรบจากพระพทธศาสนา o มรดกทางดานรปธรรม เชน

ศาสนสถาน โบราณวตถ สถาปตยกรรม

o มรดกทางดานจตใจ เชน หลกธรรมค าสงสอน ความเชอ และคณธรรมตาง ๆ

การน าพระพทธศาสนาไปใชเปนแนวทางในการพฒนาชาตไทย

o พฒนาดานกายภาพ และสงแวดลอม เชน ภาวนา ๔ (กาย ศล จต ปญญา) ไตรสกขา (ศล สมาธ ปญญา) และอรยสจส

o พฒนาจตใจ เชน หลกโอวาท ๓ (ละความชว ท าด ท าจตใจใหบรสทธ) และการบรหารจตและเจรญปญญา

๑๕

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๒. สรปพทธประวตตงแตเสดจ กรงกบลพสดจนถงพทธกจส าคญ หรอประวตศาสดาทตนนบถอตามทก าหนด

สรปพทธประวต (ทบทวน) โปรดพระพทธบดา (เสดจกรง

กบลพสด) พทธกจส าคญ ไดแก โลกตถจรยา

ญาตตถจรยา และพทธตถจรยา ๓. เหนคณคา และประพฤตตนตามแบบอยางการด าเนนชวตและขอคดจากประวตสาวก ชาดก/เรองเลาและ ศาสนกชนตวอยาง ตามทก าหนด

พระโสณโกฬวสะ จฬเสฏฐชาดก วณณาโรหชาดก สมเดจพระสงฆราช (สา) อาจารยเสถยร โพธนนทะ

๔. อธบายองคประกอบ และความส าคญของพระไตรปฎก หรอคมภรของศาสนาทตนนบถอ

องคประกอบของพระไตรปฎก พระสตตนตปฎก พระวนยปฎก พระอภธรรมปฎก

ความส าคญของพระไตรปฎก ๕. แสดงความเคารพพระรตนตรย และปฏบตตามไตรสกขาและหลกธรรมโอวาท ๓ ในพระพทธศาสนาหรอหลกธรรมของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด

พระรตนตรย o ศรทธา ๔

พระพทธ o พทธจรยา ๓

พระธรรม o อรยสจ ๔ o หลกกรรม

พระสงฆ ไตรสกขา ศล สมาธ ปญญา

โอวาท ๓ ไมท าชว

o เบญจศล o อบายมข ๔

๑๖

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ท าความด o เบญจธรรม o บญกรยาวตถ ๓ o อคต ๔ o อทธบาท ๔ o กตญกตเวทตอพระพทธศาสนา o มงคล ๓๘

- ใฝร ใฝเรยน - การงานไมอากล - อดทน

ท าจตใหบรสทธ (บรหารจตและเจรญปญญา)

พทธศาสนสภาษต วรเยน ทกขมจเจต

คนจะลวงทกขไดเพราะความเพยร ปญา โลกสม ปชโชโต

ปญญา คอ แสงสวางในโลก ๖. เหนคณคาและสวดมนตแผเมตตา

มสตทเปนพนฐานของสมาธในพระพทธศาสนา หรอการพฒนาจตตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

สวดมนตไหวพระ สรรเสรญ คณพระรตนตรยและแผเมตตา รความหมายของสตสมปชญญะ

สมาธและปญญา รวธปฏบตและประโยชนของ

การบรหารจตและเจรญปญญา ฝกการยน การเดน การนง และ

การนอน อยางมสต ฝกการก าหนดรความรสก เมอตา

เหนรป หฟงเสยง จมกดมกลน ลนลมรส กายสมผสสงทมากระทบใจรบรธรรมารมณ

ฝกใหมสมาธในการฟง การอาน การคด การถามและการเขยน

๑๗

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๗. ปฏบตตนตามหลกธรรมของศาสนาทตนนบถอ เพอการพฒนาตนเองและสงแวดลอม

โอวาท ๓ (ตามสาระการเรยนรขอ ๕)

ป.๖

๑. วเคราะหความส าคญของพระพทธ- ศาสนาในฐานะเปนศาสนาประจ าชาต หรอความส าคญของศาสนาทตนนบถอ

พระพทธศาสนาในฐานะเปนศาสนาประจ าชาต เชน เปนเอกลกษณของชาตไทย เปนรากฐานทางวฒนธรรมไทย เปนศนยรวมจตใจ เปนมรดกทางวฒนธรรมไทย และเปนหลก ในการพฒนาชาตไทย

๒. สรปพทธประวตตงแตปลงอายสงขารจนถงสงเวชนยสถาน หรอประวตศาสดาทตนนบถอตามทก าหนด

สรปพทธประวต (ทบทวน) ปลงอายสงขาร ปจฉมสาวก ปรนพพาน การถวายพระเพลง แจกพระบรมสารรกธาต สงเวชนยสถาน ๔

๓. เหนคณคาและประพฤตตนตามแบบอยางการด าเนนชวตและขอคดจากประวตสาวก ชาดก/เรองเลา และ ศาสนกชนตวอยางตามทก าหนด

พระราธะ ทฆตโกสลชาดก สพพทาฐชาดก พอขนรามค าแหงมหาราช สมเดจพระมหาสมณเจากรม-

พระปรมานชตชโนรส ๔. วเคราะหความส าคญและเคารพ พระรตนตรย ปฏบตตามไตรสกขาและหลกธรรมโอวาท ๓ ในพระพทธศาสนา หรอหลกธรรมของศาสนาทตน นบถอตามทก าหนด

พระรตนตรย o ศรทธา ๔

พระพทธ o พทธกจ ๕

พระธรรม o อรยสจ ๔ o หลกกรรม

พระสงฆ ไตรสกขา ศล สมาธ ปญญา

โอวาท ๓ ไมท าชว

o เบญจศล o อบายมข ๖ o อกศลมล ๓

๑๘

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ท าความด

o เบญจธรรม o กศลมล ๓ o พละ ๔ o คารวะ ๖ o กตญกตเวทตอพระมหากษตรย o มงคล ๓๘

- มวนย - การงานไมมโทษ - ไมประมาทในธรรม

ท าจตใหบรสทธ (บรหารจตและเจรญปญญา)

พทธศาสนสภาษต สจเจน กตต ปปโปต

คนจะไดเกยรตดวยสจจะ ยถาวาท ตถาการ

พดเชนไร ท าเชนนน

๕. ชนชมการท าความดของบคคลในประเทศตามหลกศาสนา พรอมทงบอกแนวปฏบตในการด าเนนชวต

ตวอยางการกระท าความดของบคคลในประเทศ

๖. เหนคณคาและสวดมนตแผเมตตา และ

บรหารจตเจรญปญญา มสตทเปนพนฐานของสมาธในพระพทธศาสนา หรอการพฒนาจตตามแนวทางของศาสนา ทตนนบถอ ตามทก าหนด

สวดมนตไหวพระ สรรเสรญ คณพระรตนตรยและแผเมตตา

รความหมายของสตสมปชญญะ สมาธและปญญา

รวธปฏบตและประโยชนของ การบรหารจตและเจรญปญญา

ฝกการยน การเดน การนง และ การนอนอยางมสต

ฝกการก าหนดรความรสกเมอตาเหนรป หฟงเสยง จมกดมกลน ลนลมรส กายสมผสสงทมากระทบ ใจรบรธรรมารมณ

๑๙

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ฝกใหมสมาธในการฟง การอาน การคด การถาม และการเขยน

๗. ปฏบตตนตามหลกธรรมของศาสนา ทตนนบถอ เพอแกปญหาอบายมขและ สงเสพตด

หลกธรรม : อรยสจ ๔ หลกกรรม โอวาท ๓ : เบญจศล – เบญจธรรม

อบายมข ๖ อกศลมล ๓ กศลมล ๓ ๘. อธบายหลกธรรมส าคญของศาสนา

อนๆ โดยสงเขป หลกธรรมส าคญของศาสนาตาง ๆ

พระพทธศาสนา : อรยสจ ๔ โอวาท ๓ ฯลฯ

ศาสนาอสลาม : หลกศรทธา หลกปฏบต หลกจรยธรรม

ครสตศาสนา : บญญต ๑๐ ประการ ๙. อธบายลกษณะส าคญของศาสนพธ

พธกรรมของศาสนาอนๆ และปฏบตตนไดอยางเหมาะสมเมอตองเขารวมพธ

ศาสนพธของศาสนาตาง ๆ พระพทธศาสนา o ศาสนพธทเปนพทธบญญต เชน บรรพชา อปสมบท

o ศาสนพธทเกยวเนองกบพระพทธศาสนา เชน ท าบญพธเนองในวนส าคญทางศาสนา

o ศาสนาอสลาม เชน การละหมาด การถอศลอด การบ าเพญฮจญ ฯลฯ

o ครสตศาสนา เชน ศลลางบาป ศลอภยบาป ศลก าลง ศลมหาสนท ฯลฯ

o ศาสนาฮนด เชน พธศราทธ พธบชาเทวดา

ม.๑ ๑. อธบายการเผยแผพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอสประเทศไทย

การสงคายนา การเผยแผพระพทธศาสนาเขาส

ประเทศไทย

๒๐

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๒. วเคราะหความส าคญของพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอ ทมตอสภาพแวดลอมในสงคมไทย รวมทงการพฒนาตนและครอบครว

ความส าคญของพระพทธศาสนาตอสงคมไทยในฐานะเปน ศาสนาประจ าชาต สถาบนหลกของสงคมไทย สภาพแวดลอมทกวางขวาง และ

ครอบคลมสงคมไทย การพฒนาตนและครอบครว

๓. วเคราะหพทธประวตตงแตประสตจนถงบ าเพญทกรกรยา หรอประวตศาสดาทตนนบถอตามทก าหนด

สรปและวเคราะห พทธประวต ประสต เทวทต ๔ การแสวงหาความร การบ าเพญทกรกรยา

๔. วเคราะหและประพฤตตนตามแบบอยางการด าเนนชวตและขอคดจากประวตสาวก ชาดก/เรองเลา และศาสนกชนตวอยางตามทก าหนด

พทธสาวก พทธสาวกา พระมหากสสปะ พระอบาล อนาถบณฑกะ นางวสาขา

ชาดก อมพชาดก ตตตรชาดก

๕. อธบายพทธคณ และขอธรรมส าคญในกรอบอรยสจ ๔ หรอหลกธรรมของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด เหนคณคาและน าไปพฒนาแกปญหาของตนเองและครอบครว

พระรตนตรย พทธคณ ๙

อรยสจ ๔ ทกข (ธรรมทควรร)

o ขนธ ๕ - ธาต ๔

สมทย (ธรรมทควรละ) o หลกกรรม - ความหมายและคณคา o อบายมข ๖

นโรธ (ธรรมทควรบรรล) o สข ๒ (กายก, เจตสก) o คหสข

๒๑

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง มรรค (ธรรมทควรเจรญ)

o ไตรสกขา o กรรมฐาน ๒ o ปธาน ๔ o โกศล ๓ o มงคล ๓๘

-ไมคบคนพาล - คบบณฑต

- บชาผควรบชา พทธศาสนสภาษต ย เว เสวต ตาทโส

คบคนเชนใดเปนคนเชนนน อตตนา โจทยตตาน

จงเตอนตน ดวยตน นสมม กรณ เสยโย

ใครครวญกอนท าจงด ทราวาสา ฆรา ทกขา

เรอนทครองไมดน าทกขมาให ๖. เหนคณคาของการพฒนาจต เพอการเรยนรและการด าเนนชวต ดวยวธคดแบบโยนโสมนสการคอวธคดแบบคณคาแท – คณคาเทยม และวธคดแบบคณ – โทษ และทางออก หรอการพฒนาจตตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอ

โยนโสมนสการ วธคดแบบคณคาแท – คณคาเทยม วธคดแบบคณ - โทษและทางออก

๗. สวดมนต แผเมตตา บรหารจตและเจรญปญญาดวยอานาปานสต หรอตามแนวทางของศาสนาทตนบถอตามทก าหนด

สวดมนตแปล และแผเมตตา วธปฏบตและประโยชนของการบรหารจต

และเจรญปญญา การฝกบรหารจตและเจรญปญญาตามหลกสตปฎฐานเนน อานาปานสต

น าวธการบรหารจตและเจรญปญญาไปใชในชวตประจ าวน

๒๒

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๘. วเคราะหและปฏบตตนตามหลกธรรมทางศาสนาทตนนบถอ ในการด ารงชวตแบบพอเพยง และดแลรกษาสงแวดลอมเพอการอยรวมกนไดอยางสนตสข

หลกธรรม (ตามสาระการเรยนรขอ ๕)

๙. วเคราะหเหตผลความจ าเปนททกคนตองศกษาเรยนรศาสนาอนๆ

ศาสนกชนของศาสนาตาง ๆ มการประพฤตปฏบตตนและวถการด าเนนชวต แตกตางกนตามหลกความเชอและค าสอน ของศาสนาทตนนบถอ

๑๐. ปฏบตตนตอศาสนกชนอนในสถานการณตางๆไดอยางเหมาะสม

การปฏบตอยางเหมาะสมตอศาสนกชนอนในสถานการณตางๆ

๑๑. วเคราะหการกระท าของบคคลทเปน

แบบอยางดานศาสนสมพนธ และน าเสนอแนวทางการปฏบตของตนเอง

ตวอยางบคคลในทองถนหรอประเทศทปฏบตตนเปนแบบอยางดานศาสนสมพนธหรอมผลงานดานศาสนสมพนธ

ม.๒ ๑. อธบายการเผยแผพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอสประเทศ เพอนบาน

การเผยแผพระพทธศาสนาเขาสประเทศเพอนบานและการนบถอพระพทธ -ศาสนาของประเทศเพอนบานในปจจบน

๒. วเคราะหความส าคญของพระพทธ- ศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอทชวยเสรมสรางความเขาใจอนดกบประเทศเพอนบาน

ความส าคญของพระพทธศาสนาทชวยเสรมสรางความเขาใจอนดกบประเทศเพอนบาน

๓. วเคราะหความส าคญของพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอในฐานะทเปนรากฐานของวฒนธรรม เอกลกษณของชาตและมรดกของชาต

ความส าคญของพระพทธศาสนาตอสงคมไทยในฐานะเปน รากฐานของวฒนธรรม เอกลกษณและ มรดกของชาต

๔. อภปรายความส าคญของพระพทธ -ศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอกบ การพฒนาชมชนและการจดระเบยบสงคม

ความส าคญของพระพทธศาสนากบ การพฒนาชมชนและการจดระเบยบสงคม

๕. วเคราะหพทธประวตหรอประวตศาสดาของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

สรปและวเคราะห พทธประวต การผจญมาร การตรสร การสงสอน

๒๓

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๖. วเคราะหและประพฤตตนตามแบบอยางการด าเนนชวตและขอคดจากประวตสาวก ชาดก/เรองเลาและ ศาสนกชนตวอยางตามทก าหนด

พระสารบตร พระโมคคลลานะ นางขชชตตรา พระเจาพมพสาร มตตวนทกชาดก ราโชวาทชาดก

๗. อธบายโครงสราง และสาระสงเขปของพระไตรปฎก หรอคมภรของศาสนาทตนนบถอ

โครงสราง และสาระสงเขปของ พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก

๘. อธบายธรรมคณ และขอธรรมส าคญในกรอบอรยสจ ๔ หรอหลกธรรมของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด เหนคณคาและน าไปพฒนา แกปญหาของชมชนและสงคม

พระรตนตรย ธรรมคณ ๖

อรยสจ ๔ ทกข (ธรรมทควรร)

o ขนธ ๕ - อายตนะ

สมทย (ธรรมทควรละ) o หลกกรรม

- สมบต ๔ - วบต ๔

o อกศลกรรมบถ ๑๐ o อบายมข ๖

นโรธ (ธรรมทควรบรรล) o สข ๒ (สามส, นรามส)

มรรค (ธรรมทควรเจรญ) o บพพนมตของมชฌมาปฏปทา o ดรณธรรม ๖ o กลจรฏฐตธรรม ๔ o กศลกรรมบถ ๑๐ o สตปฏฐาน ๔ o มงคล ๓๘

- ประพฤตธรรม - เวนจากความชว - เวนจากการดมน าเมา

๒๔

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง พทธศาสนสภาษต

กมมนา วตตต โลโก สตวโลกยอมเปนไปตามกรรม

กลยาณการ กลยาณ ปาปการ จ ปาปก ท าดไดด ท าชว ไดชว

สโข ปญสส อจจโย การสงสมบญน าสขมาให

ปชโก ลภเต ปช วนทโก ปฏวนทน ผบชาเขา ยอมไดรบการบชาตอบ ผไหวเขายอมไดรบการไหวตอบ

๙. เหนคณคาของการพฒนาจตเพอการเรยนรและด าเนนชวต ดวยวธคดแบบโยนโสมนสการคอ วธคดแบบอบายปลกเราคณธรรม และวธคดแบบอรรถธรรมสมพนธ หรอการพฒนาจตตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอ

พฒนาการเรยนรดวยวธคดแบบโยนโส-มนสการ ๒ วธ คอ วธคดแบบอบายปลกเราคณธรรม และวธคดแบบอรรถธรรมสมพนธ

๑๐. สวดมนต แผเมตตา บรหารจตและเจรญปญญาดวยอานาปานสต หรอตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอ

สวดมนตแปล และแผเมตตา รและเขาใจวธปฏบตและประโยชนของ

การบรหารจตและเจรญปญญา ฝกการบรหารจตและเจรญปญญาตามหลก

สตปฎฐาน เนนอานาปานสต น าวธการบรหารจตและเจรญปญญา ไปใช

ในชวตประจ าวน

๑๑.วเคราะหการปฏบตตนตามหลกธรรมทางศาสนาทตนนบถอ เพอการด ารงตนอยางเหมาะสมในกระแสความเปลยนแปลงของโลก และการอยรวมกนอยางสนตสข

การปฏบตตนตามหลกธรรม (ตามสาระ การเรยนร ขอ ๘.)

ม. ๓ ๑. อธบายการเผยแผพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอสประเทศตางๆ ทวโลก

การเผยแผพระพทธศาสนาเขาสประเทศตาง ๆ ทวโลก และการนบถอพระพทธศาสนาของประเทศเหลานน ในปจจบน

๒๕

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๒. วเคราะหความส าคญของพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอในฐานะทชวยสรางสรรคอารยธรรม และความสงบสขแกโลก

ความส าคญของพระพทธศาสนาในฐานะทชวยสรางสรรคอารยธรรมและความสงบสขใหแกโลก

๓. อภปรายความส าคญของพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอ กบปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงและ การพฒนาอยางย งยน

สมมนาพระพทธศาสนากบปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงและการพฒนาอยางย งยน (ทสอดคลองกบหลกธรรมในสาระการเรยนร ขอ ๖ )

๔. วเคราะหพทธประวตจากพระพทธรปปางตางๆ หรอประวตศาสดาทตนนบถอ ตามทก าหนด

ศกษาพทธประวตจากพระพทธรปปาง ตาง ๆ เชน o ปางมารวชย o ปางปฐมเทศนา o ปางลลา o ปางประจ าวนเกด

สรปและวเคราะหพทธประวต ปฐมเทศนา โอวาทปาฏโมกข

๕. วเคราะหและประพฤตตนตามแบบอยางการด าเนนชวตและขอคดจากประวตสาวก ชาดก/เรองเลาและ ศาสนกชนตวอยาง ตามทก าหนด

พระอญญาโกณฑญญะ พระมหาปชาบดเถร พระเขมาเถร พระเจาปเสนทโกศล นนทวสาลชาดก สวณณหงสชาดก

๖. อธบายสงฆคณ และขอธรรมส าคญในกรอบอรยสจ ๔ หรอหลกธรรมของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

พระรตนตรย สงฆคณ ๙

อรยสจ ๔ ทกข (ธรรมทควรร)

o ขนธ ๕ -ไตรลกษณ

สมทย (ธรรมทควรละ) o หลกกรรม

-วฏฏะ ๓ -ปปญจธรรม ๓ (ตณหา มานะ ทฎฐ)

นโรธ (ธรรมทควรบรรล)

๒๖

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง o อตถะ ๓

มรรค (ธรรมทควรเจรญ) o มรรคมองค ๘ o ปญญา ๓ o สปปรสธรรม ๗ o บญกรยาวตถ ๑๐ o อบาสกธรรม ๗ o มงคล ๓๘

- มศลปวทยา - พบสมณะ - ฟงธรรมตามกาล - สนทนาธรรมตามกาล

พทธศาสนสภาษต อตตา หเว ชต เสยโย

ชนะตนนนแลดกวา ธมมจาร สข เสต

ผประพฤตธรรมยอมอยเปนสข ปมาโท มจจโน ปท

ความประมาทเปนทางแหงความตาย สสสส ลภเต ปญ

ผฟงดวยดยอมไดปญญา เรองนารจากพระไตรปฎก : พทธ

ปณธาน ๔ ในมหาปรนพพานสตร ๗. เหนคณคา และวเคราะหการปฏบตตนตามหลกธรรมในการพฒนาตน เพอเตรยมพรอมส าหรบการท างาน และการมครอบครว

การปฏบตตนตามหลกธรรม (ตามสาระ การเรยนร ขอ ๖.)

๒๗

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๘. เหนคณคาของการพฒนาจตเพอการเรยนรและด าเนนชวต ดวยวธคดแบบโยนโสมนสการคอ วธคดแบบอรยสจ และวธคดแบบสบสาวเหตปจจย หรอ การพฒนาจตตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอ

พฒนาการเรยนรดวยวธคดแบบ โยนโสมนสการ ๒ วธ คอ วธคดแบบอรยสจ และวธคดแบบสบสาวเหตปจจย

๙. สวดมนต แผเมตตา บรหารจตและเจรญปญญาดวยอานาปานสต หรอตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอ

สวดมนตแปล และแผเมตตา รและเขาใจวธปฏบตและประโยชนของ

การบรหารจตและเจรญปญญา ฝกการบรหารจตและเจรญปญญาตาม

หลกสตปฎฐานเนนอานาปานสต น าวธการบรหารจตและเจรญปญญา

ไปใชในชวตประจ าวน ๑๐. วเคราะหความแตกตางและยอมรบ

วถการด าเนนชวตของศาสนกชนในศาสนาอนๆ

วถการด าเนนชวตของศาสนกชนศาสนาอนๆ

ม.๔-ม.๖ ๑.วเคราะหสงคมชมพทวป และคตความเชอทางศาสนาสมยกอนพระพทธเจา หรอสงคมสมยของศาสดาทตนนบถอ

ลกษณะของสงคมชมพทวป และคตความเชอทางศาสนาสมยกอนพระพทธเจา

๒. วเคราะห พระพทธเจาในฐานะเปนมนษยผฝกตนไดอยางสงสดในการตรสร การกอตง วธการสอนและการเผยแผพระพทธศาสนา หรอวเคราะหประวตศาสดาทตนนบถอ ตามทก าหนด

พระพทธเจาในฐานะเปนมนษย ผฝกตนไดอยางสงสด (การตรสร)

การกอตงพระพทธศาสนา วธการสอน และการเผยแผพระพทธศาสนาตามแนวพทธจรยา

๓.วเคราะหพทธประวตดานการบรหาร และการธ ารงรกษาศาสนา หรอ วเคราะหประวตศาสดาทตนนบถอ ตามทก าหนด

พทธประวตดานการบรหารและการธ ารงรกษาพระพทธศาสนา

๔. วเคราะหขอปฏบตทางสายกลางในพระพทธศาสนา หรอแนวคดของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด

พระพทธศาสนามทฤษฎและวธการทเปนสากลและมขอปฏบตทยดทางสายกลาง

๒๘

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๕. วเคราะหการพฒนาศรทธา และปญญาทถกตองในพระพทธศาสนา หรอแนวคดของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด

พระพทธศาสนาเนนการพฒนาศรทธาและปญญาทถกตอง

๖. วเคราะหลกษณะประชาธปไตยในพระพทธศาสนา หรอแนวคดของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

ลกษณะประชาธปไตยในพระพทธ- ศาสนา

๗. วเคราะหหลกการของพระพทธศาสนากบหลกวทยาศาสตร หรอแนวคดของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด

หลกการของพระพทธศาสนากบหลกวทยาศาสตร

การคดตามนยแหงพระพทธศาสนาและการคดแบบวทยาศาสตร

๘. วเคราะหการฝกฝนและพฒนาตนเอง การพงตนเอง และการมงอสรภาพในพระพทธศาสนา หรอแนวคดของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

พระพทธศาสนาเนนการฝกหดอบรมตน การพงตนเอง และการมงอสรภาพ

๙. วเคราะหพระพทธศาสนาวา เปนศาสตรแหงการศกษาซงเนนความสมพนธของเหตปจจยกบ วธการแกปญหา หรอแนวคดของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

พระพทธศาสนาเปนศาสตรแหงการศกษา พระพทธศาสนาเนนความสมพนธ

ของเหตปจจยและวธการแกปญหา

๑๐. วเคราะหพระพทธศาสนาในการฝกตนไมใหประมาท มงประโยชนและสนตภาพบคคล สงคมและโลก หรอแนวคดของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

พระพทธศาสนาฝกตนไมใหประมาท พระพทธศาสนามงประโยชนสขและ

สนตภาพแกบคคล สงคมและโลก

๑๑. วเคราะหพระพทธศาสนากบปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงและการพฒนาประเทศแบบย งยน หรอแนวคดของศาสนาทตนนบถอตามทก าหนด

พระพทธศาสนากบปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงและการพฒนาแบบย งยน

๑๒. วเคราะหความส าคญของพระพทธศาสนาเกยวกบการศกษา ทสมบรณ การเมองและสนตภาพ

ความส าคญของพระพทธศาสนากบการศกษาทสมบรณ

ความส าคญของพระพทธศาสนากบการเมอง

๒๙

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

หรอแนวคดของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด

ความส าคญของพระพทธศาสนากบสนตภาพ

๑๓. วเคราะหหลกธรรมในกรอบ อรยสจ ๔ หรอหลกค าสอนของศาสนา ทตนนบถอ

พระรตนตรย วเคราะหความหมายและคณคาของ

พทธะ ธรรมะ สงฆะ อรยสจ ๔ ทกข (ธรรมทควรร)

o ขนธ ๕ - นามรป - โลกธรรม ๘ - จต, เจตสก

สมทย (ธรรมทควรละ) o หลกกรรม

- นยาม ๕ - กรรมนยาม ( กรรม ๑๒) - ธรรมนยาม(ปฏจจสมปบาท)

o วตก ๓ o มจฉาวณชชา ๕ o นวรณ ๕ o อปาทาน ๔

นโรธ (ธรรมทควรบรรล) o ภาวนา ๔ o วมตต ๕ o นพพาน

มรรค (ธรรมทควรเจรญ) o พระสทธรรม ๓ o ปญญาวฒธรรม ๔ o พละ ๕ o อบาสกธรรม ๕ o อปรหานยธรรม ๗ o ปาปณกธรรม ๓ o ทฏฐธมมกตถสงวตตนกธรรม ๔ o โภคอาทยะ ๕ o อรยวฑฒ ๕

๓๐

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

o อธปไตย ๓ o สาราณยธรรม ๖ o ทศพธราชธรรม ๑๐ o วปสสนาญาณ ๙ o มงคล ๓๘

- สงเคราะหบตร - สงเคราะหภรรยา - สนโดษ - ถกโลกธรรมจตไมหวนไหว - จตไมเศราโศก - จตไมมวหมอง - จตเกษม - ความเพยรเผากเลส - ประพฤตพรหมจรรย - เหนอรยสจ - บรรลนพพาน

พทธศาสนสภาษต จตต ทนต สขาวห

จตทฝกดแลวน าสขมาให นอจจาวจ ปณฑตา ทสสยนต

บณฑตยอมไมแสดงอาการขน ๆ ลง ๆ นตถ โลเก อนนทโต

คนทไมถกนนทา ไมมในโลก โกธ ฆตวา สข เสต

ฆาความโกรธไดยอมอยเปนสข ปฏรปการ ธรวา อฎฐาตา วนทเต ธน

คนขยนเอาการเอางาน กระท าเหมาะสม ยอมหาทรพยได

วายเมถว ปรโส ยาว อตถสส นปปทา เกดเปนคนควรจะพยายามจนกวาจะประสบความส าเรจ

สนตฎฐ ปรม ธน ความสนโดษเปนทรพยอยางยง

๓๑

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

อณาทาน ทกข โลเก การเปนหนเปนทกขในโลก

ราชา มข มนสสาน พระราชาเปนประมขของประชาชน

สต โลกสม ชาคโร สตเปนเครองตนในโลก

นตถ สนตปร สข สขอนยงกวาความสงบไมม

นพพาน ปรม สข นพพานเปนสข อยางยง

๑๔. วเคราะหขอคดและแบบอยาง การด าเนนชวตจากประวตสาวก ชาดก เรองเลา และศาสนกชนตวอยาง ตามทก าหนด

พทธสาวก พทธสาวก พระอสสช พระกสาโคตมเถร พระนางมลลกา หมอชวก โกมารภจ พระอนรทธะ พระองคลมาล พระธมมทนนาเถร จตตคหบด พระอานนท พระปฏาจาราเถร จฬสภททา สมนมาลาการ

ชาดก เวสสนดรชาดก มโหสธชาดก มหาชนกชาดก

ชาวพทธตวอยาง พระนาคเสน - พระยามลนท สมเดจพระวนรต (เฮง เขมจาร) พระอาจารยม น ภรทตโต สชพ ปญญานภาพ สมเดจพระนารายณมหาราช พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข)

๓๒

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

พระพรหมมงคลาจารย (ปญญานนทภกข)

ดร.เอมเบดการ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว พระโพธญาณเถร (ชา สภทโท) พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต)

อนาคารก ธรรมปาละ ๑๕. วเคราะหคณคาและความส าคญของ

การสงคายนา พระไตรปฎก หรอคมภรของศาสนาทตนนบถอ และการเผยแผ

วธการศกษาและคนควาพระไตรปฏก และคมภรของศาสนาอน ๆ การสงคายนาและการเผยแผพระไตรปฏก

ความส าคญและคณคาของพระไตรปฏก ๑๖. เชอมนตอผลของการท าความด ความ

ชว สามารถวเคราะหสถานการณทตองเผชญ และตดสนใจเลอกด าเนนการหรอปฏบตตนไดอยางมเหตผลถกตองตามหลกธรรม จรยธรรม และก าหนดเปาหมาย บทบาทการด าเนนชวตเพอการอยรวมกนอยางสนตสข และอยรวมกนเปนชาตอยางสมานฉนท

ตวอยางผลทเกดจากการท าความด ความชว

โยนโสมนสการดวยวธคดแบบอรยสจ หลกธรรมตามสาระการเรยนรขอ ๑๓

๑๗. อธบายประวตศาสดาของศาสนาอนๆ โดยสงเขป

ประวตพระพทธเจา มฮมมด พระเยซ

๑๘.ตระหนกในคณคาและความส าคญของคานยม จรยธรรมทเปนตวก าหนดความเชอและพฤตกรรมทแตกตางกนของศาสนกชนศาสนาตางๆ เพอขจดความขดแยงและอยรวมกนในสงคมอยางสนตสข

คณคาและความส าคญของคานยมและจรยธรรม

การขจดความขดแยงเพออยรวมกนอยางสนตสข

๑๙. เหนคณคา เชอมน และมงมนพฒนาชวตดวยการพฒนาจตและพฒนาการเรยนรดวยวธคดแบบโยนโสมนสการ

พฒนาการเรยนรดวยวธคดแบบโยนโสมนสการ ๑๐ วธ (เนน วธคดแบบแยกแยะสวนประกอบ แบบสามญญลกษณะ

๓๓

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

หรอการพฒนาจตตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอ

แบบเปนอยในขณะปจจบน และแบบ วภชชวาท ) ๑) วธคดแบบสบสาวเหตปจจย ๒) วธคดแบบแยกแยะสวนประกอบ ๓) วธคดแบบสามญลกษณะ ๔) วธคดแบบอรยสจ ๕) วธคดแบบอรรถธรรมสมพนธ ๖) วธคดแบบคณคาแท- คณคาเทยม ๗) วธคดแบบคณ-โทษ และทางออก ๘) วธคดแบบอบาย ปลกเราคณธรรม ๙) วธคดแบบเปนอยในขณะปจจบน

๑๐) วธคดแบบวภชชวาท ๒๐. สวดมนต แผเมตตา และบรหารจต

และเจรญปญญาตามหลกสตปฏฐาน หรอตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอ

สวดมนตแปล และแผเมตตา รและเขาใจวธปฏบตและประโยชนของการบรหารจตและเจรญปญญา ฝกการบรหารจตและเจรญปญญาตาม

หลกสตปฎฐาน น าวธการบรหารจตและเจรญปญญา

ไปใชในการพฒนาการเรยนร คณภาพชวตและสงคม

๒๑. วเคราะหหลกธรรมส าคญในการอยรวมกนอยางสนตสขของศาสนาอนๆ และชกชวน สงเสรม สนบสนนใหบคคลอนเหนความส าคญของการท าความด ตอกน

หลกธรรมส าคญในการอยรวมกนอยางสนตสข o หลกธรรมในพระพทธศาสนา เชน สาราณยธรรม ๖ อธปไตย ๓ มจฉาวณชชา ๕ อรยวฑฆ ๕ โภคอาทยะ ๕

ครสตศาสนา ไดแก บญญต ๑๐ ประการ (เฉพาะทเกยวของ)

ศาสนาอสลาม ไดแก หลกจรยธรรม (เฉพาะทเกยวของ)

๒๒. เสนอแนวทางการจดกจกรรม ความรวมมอของทกศาสนาในการแกปญหาและพฒนาสงคม

สภาพปญหาในชมชน และสงคม

๓๔

สาระท ๑ ศาสนา ศลธรรม จรยธรรม

มาตรฐาน ส ๑.๒ เขาใจ ตระหนกและปฏบตตนเปนศาสนกชนทด และธ ารงรกษาพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอ

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๑

๑. บ าเพญประโยชนตอวด หรอศาสนสถานของศาสนาทตนนบถอ

การบ าเพญประโยชนตอวด หรอศาสนสถาน การพฒนาท าความสะอาด การบรจาค การรวมกจกรรมทางศาสนา

๒. แสดงตนเปนพทธมามกะ หรอแสดงตนเปนศาสนกชนของศาสนาทตนนบถอ

การแสดงตนเปนพทธมามกะ ขนเตรยมการ ขนพธการ

๓. ปฏบตตนในศาสนพธ พธกรรม และวนส าคญทางศาสนา ตามทก าหนดไดถกตอง

ประวตโดยสงเขปของวนส าคญทางพระพทธศาสนา วนมาฆบชา วนวสาขบชา วนอาสาฬหบชา วนอฏฐมบชา

การบชาพระรตนตรย

ป.๒ ๑. ปฏบตตนอยางเหมาะสมตอสาวกของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนดไดถกตอง

การฝกปฏบตมรรยาทชาวพทธ การพนมมอ การไหว การกราบ การนง การยน การเดน

๒. ปฏบตตนในศาสนพธ พธกรรม และวนส าคญทางศาสนา ตามทก าหนดไดถกตอง

การเขารวมกจกรรมและพธกรรม ทเกยวเนองกบวนส าคญทางพทธศาสนา

ระเบยบพธการบชาพระรตนตรย การท าบญตกบาตร

๓๕

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๓ ๑. ปฏบตตนอยางเหมาะสมตอสาวก ศาสนสถาน ศาสนวตถของศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนดไดถกตอง

ฝกปฏบตมรรยาทชาวพทธ การลกขนยนรบ การตอนรบ การรบ – สงสงของแกพระภกษ มรรยาทในการสนทนา การส ารวมกรยามารยาท

การแตงกายทเหมาะสมเมอ อยในวดและพทธสถาน การดแลรกษาศาสนวตถและ

ศาสนสถาน ๒. เหนคณคา และปฏบตตนในศาสนพธพธกรรม และวนส าคญทางศาสนา ตามทก าหนดไดถกตอง

การอาราธนาศล การสมาทานศล เครองประกอบโตะหมบชา การจดโตะ

หมบชา ๓. แสดงตนเปนพทธมามกะ หรอแสดงตนเปนศาสนกชนของศาสนาทตนนบถอ

ความเปนมาของการแสดงตนเปน พทธมามกะ

การแสดงตนเปนพทธมามกะ ขนเตรยมการ ขนพธการ

ป.๔ ๑. อภปรายความส าคญ และมสวนรวมในการบ ารงรกษาศาสนสถานของศาสนาทตนนบถอ

ความรเบองตนและความส าคญของ ศาสนสถาน

การแสดงความเคารพตอศาสนสถาน การบ ารงรกษาศาสนสถาน

๒. มมรรยาทของความเปนศาสนกชนทด ตามทก าหนด

การปฏบตตนทเหมาะสมตอพระภกษ การยน การเดน และการนงทเหมาะสม

ในโอกาสตาง ๆ ๓. ปฏบตตนในศาสนพธ พธกรรมและวนส าคญทางศาสนา ตามทก าหนดไดถกตอง

การอาราธนาศล การอาราธนาธรรม การอาราธนาพระปรตร ระเบยบพธและการปฏบตตนในวนธรรม

สวนะ

๓๖

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๕ ๑. จดพธกรรมตามศาสนาทตนนบถออยางเรยบงาย มประโยชน และปฏบตตนถกตอง

การจดพธกรรมทเรยบงาย ประหยด มประโยชน และถกตองตามหลกทางศาสนาทตนนบถอ

๒. ปฏบตตนในศาสนพธ พธกรรม และวนส าคญทางศาสนา ตามทก าหนด และอภปรายประโยชนทไดรบจากการเขารวมกจกรรม

การมสวนรวมในการจดเตรยมสถานทประกอบศาสนพธ พธกรรมทางศาสนา

พธถวายสงฆทาน เครองสงฆทาน ระเบยบพธในการท าบญงานมงคล ประโยชนของ การเขารวมศาสนพธ

พธกรรมทางศาสนา หรอกจกรรม ในวนส าคญทางศาสนา

๓. มมรรยาทของความเปนศาสนกชนทด ตามทก าหนด

การกราบพระรตนตรย การไหวบดา มารดา คร/อาจารย

ผทเคารพนบถอ การกราบศพ

ป.๖ ๑. อธบายความรเกยวกบสถานทตางๆในศาสนสถาน และปฏบตตนไดอยางเหมาะสม

ความรเบองตนเกยวกบสถานทตาง ๆภายในวด เชน เขตพทธาวาส สงฆาวาส

การปฏบตตนทเหมาะสมภายในวด ๒. มมรรยาทของความเปนศาสนกชนทด ตามทก าหนด

การถวายของแกพระภกษ การปฏบตตนในขณะฟงธรรม การปฏบตตนตามแนวทางของ

พทธศาสนกชน เพอประโยชนตอศาสนา

๓. อธบายประโยชนของการเขารวมใน ศาสนพธ พธกรรม และกจกรรมใน วนส าคญทางศาสนา ตามทก าหนด และปฏบตตนไดถกตอง

ทบทวนการอาราธนาศล อาราธนาธรรม และอาราธนาพระปรตร

พธทอดผาปา พธทอดกฐน ระเบยบพธในการท าบญงานอวมงคล การปฏบตตนทถกตองในศาสนพธ

พธกรรม และวนส าคญทางศาสนา เชน วนมาฆบชา วนวสาขบชา วนอฐมบชา วนอาสาฬหบชา วนธรรมสวนะ

๓๗

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ประโยชนของการเขารวมในศาสนพธ/พธกรรม และวนส าคญทางศาสนา

๔. แสดงตนเปนพทธมามกะ หรอแสดงตนเปนศาสนกชนของศาสนาทตนนบถอ

การแสดงตนเปนพทธมามกะ ° ขนเตรยมการ ° ขนพธการ

ม.๑

๑. บ าเพญประโยชนตอศาสนสถานของศาสนาทตนนบถอ

การบ าเพญประโยชน และ การบ ารงรกษาวด

๒. อธบายจรยวตรของสาวกเพอเปนแบบอยางในการประพฤตปฏบต และปฏบตตนอยางเหมาะสมตอสาวกของศาสนาทตนนบถอ

วถชวตของพระภกษ บทบาทของพระภกษในการเผยแผ

พระพทธศาสนา เชน การแสดงธรรม ปาฐกถาธรรม การประพฤตตนใหเปนแบบอยาง

การเขาพบพระภกษ การแสดงความเคารพ การประนมมอ

การไหว การกราบ การเคารพ พระรตนตรย การฟงเจรญ พระพทธมนต การฟงสวด พระอภธรรม การฟงพระธรรมเทศนา

๓. ปฏบตตนอยางเหมาะสมตอบคคลตางๆ ตามหลกศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด

ปฏบตตนอยางเหมาะสมตอเพอนตามหลกพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอ

๔. จดพธกรรม และปฏบตตนใน ศาสนพธ พธกรรมไดถกตอง

การจดโตะหมบชา แบบ หม๔ หม ๕ หม ๗ หม๙

การจดธปเทยน การจดเครองประกอบโตะหมบชา

ค าอาราธนาตางๆ ๕. อธบายประวต ความส าคญ และ ปฏบตตนในวนส าคญทางศาสนา ทตนนบถอ ตามทก าหนด ไดถกตอง

ประวตและความส าคญของวนธรรมสวนะ วนเขาพรรษา วนออกพรรษา วนเทโวโรหณะ

ระเบยบพธ พธเวยนเทยน การปฏบตตนในวนมาฆบชา วนวสาขบชา วนอฏฐมบชา วนอาสาฬหบชา วนธรรมสวนะและเทศกาลส าคญ

๓๘

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ม.๒ ๑. ปฏบตตนอยางเหมาะสมตอบคคล ตาง ๆ ตามหลกศาสนาทตนนบถอ ตามทก าหนด

การเปนลกทด ตามหลกทศเบองหนา ในทศ ๖

๒. มมรรยาทของความเปนศาสนกชนทด ตามทก าหนด

การตอนรบ (ปฏสนถาร) มรรยาทของผเปนแขก ฝกปฏบตระเบยบพธ ปฏบตตอพระภกษ

การยน การใหทนง การเดนสวน การสนทนา การรบสงของ

การแตงกายไปวด การแตงกายไปงานมงคล งานอวมงคล

๓. วเคราะหคณคาของศาสนพธ และปฏบตตนไดถกตอง

การท าบญตกบาตร การถวายภตตาหารสงของทควรถวาย

และสงของตองหามส าหรบพระภกษ การถวายสงฆทาน เครองสงฆทาน การถวายผาอาบน าฝน การจดเครองไทยธรรม เครองไทยทาน การกรวดน า การทอดกฐน การทอดผาปา

๔. อธบายค าสอนทเกยวเนองกบ วนส าคญทางศาสนา และปฏบตตน ไดถกตอง

หลกธรรมเบองตนทเกยวเนองใน วนมาฆบชา วนวสาขบชา วนอฏฐมบชา วนอาสาฬหบชา

วนธรรมสวนะและเทศกาลส าคญ ระเบยบพธและการปฏบตตน

ในวนธรรมสวนะ วนเขาพรรษา วนออกพรรษา วนเทโวโรหณะ

๕. อธบายความแตกตางของศาสนพธพธกรรม ตาม แนวปฏบตของศาสนาอน ๆ เพอน าไปสการยอมรบ และความเขาใจซงกนและกน

ศาสนพธ/พธกรรม แนวปฏบตของศาสนาอน ๆ

๓๙

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ม.๓ ๑. วเคราะหหนาทและบทบาทของสาวก และปฏบตตนตอสาวก ตามทก าหนดไดถกตอง

หนาทของพระภกษในการปฏบต ตามหลกพระธรรมวนย และจรยวตรอยางเหมาะสม

การปฏบตตนตอพระภกษในงาน ศาสนพธทบาน การสนทนา การแตงกาย มรรยาทการพดกบพระภกษตามฐานะ

๒. ปฏบตตนอยางเหมาะสมตอบคคล ตาง ๆ ตามหลกศาสนา ตามทก าหนด

การเปนศษยทด ตามหลกทศเบองขวา ในทศ ๖ ของพระพทธศาสนา

๓. ปฏบตหนาทของศาสนกชนทด

การปฏบตหนาทชาวพทธตามพทธปณธาน ๔ ในมหาปรนพพานสตร

๔. ปฏบตตนในศาสนพธพธกรรมไดถกตอง

พธท าบญ งานมงคล งานอวมงคล การนมนตพระภกษ การเตรยมทตง

พระพทธรปและเครองบชา การวงดายสายสญจน การปลาดอาสนะ การเตรยมเครองรบรอง การจดธปเทยน

ขอปฏบตในวนเลยงพระ การถวายขาวพระพทธ การถวายไทยธรรม การกรวดน า

๕. อธบายประวตวนส าคญทางศาสนาตามทก าหนดและปฏบตตนไดถกตอง

ประวตวนส าคญทางพระพทธศาสนาในประเทศไทย วนวสาขบชา (วนส าคญสากล) วนธรรมสวนะและเทศกาลส าคญ

หลกปฏบตตน : การฟงพระธรรมเทศนา การแตงกายในการประกอบ ศาสนพธทวด การงดเวนอบายมข

การประพฤตปฏบตในวนธรรมสวนะและเทศกาลส าคญ

๖. แสดงตนเปนพทธมามกะ หรอ แสดงตนเปนศาสนกชนของศาสนา ทตนนบถอ

การแสดงตนเปนพทธมามกะ ขนเตรยมการ ขนพธการ

๔๐

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๗. น าเสนอแนวทางในการธ ารงรกษาศาสนาทตนนบถอ

การศกษาเรยนรเรององคประกอบของพระพทธศาสนา น าไปปฏบตและเผยแผตามโอกาส

การศกษาการรวมตวขององคกร ชาวพทธ

การปลกจตส านกในดานการบ ารงรกษาวดและพทธสถานใหเกดประโยชน

ม.๔-ม.๖

๑. ปฏบตตนเปนศาสนกชนทดตอสาวก สมาชกในครอบครว และคนรอบขาง

ปฏบตตนเปนชาวพทธทดตอพระภกษ การเขาใจในกจของพระภกษ เชน

การศกษา การปฏบตธรรม และการเปนนกบวชทด

คณสมบตทายกและปฏคาหก หนาทและบทบาทของพระภกษ

ในฐานะพระนกเทศก พระธรรมทต พระธรรมจารก พระวทยากร พระวปสสนาจารย และพระนกพฒนา

การปกปองคมครอง พระพทธศาสนาของพทธบรษทในสงคมไทย

การปฏบตตนตอพระภกษทางกาย วาจา และใจ ทประกอบดวยเมตตา

การปฏสนถารทเหมาะสมตอพระภกษ ในโอกาสตาง ๆ

ปฏบตตนเปนสมาชกทดของครอบครวและสงคม การรกษาศล ๘ การเขารวมกจกรรมและเปนสมาชก

ขององคกรชาวพทธ การเปนชาวพทธทด ตามหลกทศ

เบองบน ในทศ ๖

๔๑

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

การปฏบตตนทเหมาะสมในฐานะผปกครองและ ผอยในปกครอง ตามหลกทศเบองลาง ในทศ ๖

การปฏสนถารตามหลก ปฏสนถาร ๒

หนาทและบทบาทของอบาสก อบาสกาทมตอสงคมไทยในปจจบน

การปฏบตตนเปนสมาชกทดของครอบครว ตามหลกทศเบองหลง ในทศ ๖

การบ าเพญตนใหเปนประโยชนตอครอบครว ชมชน ประเทศชาต และโลก

๒. ปฏบตตนถกตองตามศาสนพธพธกรรมตามหลกศาสนาทตนนบถอ

ประเภทของศาสนพธในพระพทธศาสนา ศาสนพธเนองดวยพทธบญญต

เชน พธแสดงตนเปนพทธมามกะ พธเวยนเทยน ถวายสงฆทาน ถวายผาอาบน าฝน พธทอดกฐน พธปวารณา เปนตน

ศาสนพธทน าพระพทธศาสนา เขาไปเกยวเนอง เชน การท าบญเลยงพระในโอกาสตางๆ

ความหมาย ความส าคญ คตธรรม ในพธกรรม บทสวดมนตของนกเรยน งานพธ คณคาและประโยชน

พธบรรพชาอปสมบท คณสมบตของ ผขอบรรพชาอปสมบท เครอง อฏฐบรขาร ประโยชนของการ บรรพชาอปสมบท

บญพธ ทานพธ กศลพธ คณคาและประโยชนของศาสนพธ

๔๒

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๓. แสดงตนเปนพทธมามกะหรอ แสดงตนเปนศาสนกชนของศาสนา ทตนนบถอ

การแสดงตนเปนพทธมามกะ ขนเตรยมการ ขนพธการ

๔. วเคราะหหลกธรรม คตธรรมทเกยวเนองกบวนส าคญทางศาสนา และเทศกาลทส าคญ ของศาสนาทตนนบถอ และปฏบตตนไดถกตอง

หลกธรรม/คตธรรมทเกยวเนองกบ วนส าคญ และเทศกาลทส าคญในพระพทธศาสนาหรอศาสนาอน

การปฏบตตนทถกตองในวนส าคญ และเทศกาลทส าคญในพระพทธศาสนา หรอศาสนาอน

๕. สมมนาและเสนอแนะแนวทางในการธ ารงรกษาศาสนาทตนนบถอ อนสงผลถงการพฒนาตน พฒนาชาตและโลก

การปกปอง คมครอง ธ ารงรกษาพระพทธศาสนาของพทธบรษท ในสงคมไทย

การปลกจตส านก และการมสวนรวม ในสงคมพทธ

๔๓

สาระท ๒ หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการด าเนนชวตในสงคม

มาตรฐาน ส ๒.๑ เขาใจและปฏบตตนตามหนาทของการเปนพลเมองด มคานยมทดงามและธ ารงรกษาประเพณและวฒนธรรมไทย ด ารงชวตอยรวมกนในสงคมไทยและสงคมโลกอยางสนตสข

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ป.๑ ๑. บอกประโยชนและปฏบตตนเปน

สมาชกทดของครอบครวและโรงเรยน

การเปนสมาชกทดของครอบครวและโรงเรยน เชน

กตญกตเวทและเคารพรบฟงค าแนะน าของพอแม ญาตผใหญ และคร

รจกกลาวค าขอบคณ ขอโทษ การไหวผใหญ

ปฏบตตาม ขอตกลง กตกา กฎ ระเบยบ ของครอบครวและโรงเรยน

มสวนรวมในกจกรรมของครอบครวและโรงเรยน

มเหตผลและยอมรบฟงความคดเหนของผอน

มระเบยบ วนย มน าใจ ประโยชนของการปฏบตตนเปนสมาชก

ทดของครอบครวและโรงเรยน ๒. ยกตวอยางความสามารถและความด

ของตนเอง ผอนและบอกผลจากการกระท านน

ลกษณะความสามารถและลกษณะ ความดของตนเองและผอน เชน

- ความกตญกตเวท - ความมระเบยบวนย

- ความรบผดชอบ - ความขยน - การเออเฟอเผอแผและชวยเหลอ

ผอน - ความซอสตยสจรต - ความเมตตากรณา ผลของการกระท าความด เชน

- ภาคภมใจ - มความสข

- ไดรบการชนชม ยกยอง

๔๔

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ป.๒

๑. ปฏบตตนตามขอตกลง กตกา กฎ ระเบยบและหนาททตองปฏบตในชวตประจ าวน

ขอตกลง กตกา กฎ ระเบยบ หนาททตองปฏบตในครอบครว โรงเรยน สถานทสาธารณะ เชน โรงภาพยนต โบราณสถาน ฯลฯ

๒. ปฏบตตนตนตามมารยาทไทย

มารยาทไทย เชน การแสดงความเคารพ การยน การเดน การนง การนอน การทกทาย การรบประทาน

๓. แสดงพฤตกรรมในการยอมรบความคด ความเชอและการปฏบตของบคคลอนทแตกตางกนโดยปราศจากอคต

การยอมรบความแตกตางของคนในสงคม ในเรอง ความคด ความเชอ ความสามารถและการปฏบตตนของบคคลอนท แตกตางกน เชน

- บคคลยอมมความคดทมเหตผล - การปฏบตตนตามพธกรรมตามความ

เชอของบคคล - บคคลยอมมความสามารถแตกตางกน - ไมพดหรอแสดงอาการดถกรงเกยจ

ผอน ในเรองของรปรางหนาตา สผม สผว ทแตกตางกน

๔. เคารพในสทธ เสรภาพของผอน สทธสวนบคคล เชน - สทธแสดงความคดเหน

- สทธเสรภาพในรางกาย - สทธในทรพยสน

ป.๓

๑. สรปประโยชนและปฏบตตนตามประเพณและวฒนธรรมในครอบครวและทองถน

ประเพณและวฒนธรรมในครอบครว เชน การแสดงความเคารพและการเชอฟงผใหญ การกระท ากจกรรมรวมกน ในครอบครว

ประเพณและวฒนธรรมในทองถน เชน การเขารวมประเพณทางศาสนา ประเพณเกยวกบการด าเนนชวต ประโยชนของการปฏบตตนตามประเพณและวฒนธรรมในครอบครวและทองถน

๔๕

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๒. บอกพฤตกรรมการด าเนนชวตของ

ตนเอง และผอนทอยในกระแสวฒนธรรมทหลากหลาย

พฤตกรรมของตนเองและเพอน ๆ ในชวตประจ าวน เชน การทกทาย การท าความเคารพ การปฏบตตาม ศาสนพธ การรบประทานอาหาร การใชภาษา (ภาษาถนกบภาษาราชการ และภาษาอนๆ ฯลฯ )

สาเหตทท าใหพฤตกรรมการด าเนนชวตในปจจบนของนกเรยน และผอนแตกตางกน

๓. อธบายความส าคญขอวนหยดราชการทส าคญ

วนหยดราชการทส าคญ เชน - วนหยดเกยวกบชาตและ

พระมหากษตรย เชน วนจกร วนรฐธรรมนญ วนฉตรมงคล วนเฉลมพระชนมพรรษา

- วนหยดราชการเกยวกบศาสนา เชน วนมาฆบชา วนวสาขบชา วนอาสาฬหบชา วนเขาพรรษา

- วนหยดราชการเกยวกบประเพณและวฒนธรรม เชน วนสงกรานต วนพชมงคล

๔. ยกตวอยางบคคลซงมผลงานทเปนประโยชนแกชมชนและทองถนของตน

บคคลทมผลงานเปนประโยชนแกชมชนและทองถนของตน

ลกษณะผลงานทเปนประโยชนแกชมชนและทองถน

ป.๔ ๑. ปฏบตตนเปนพลเมองดตามวถ ประชาธปไตยในฐานะสมาชกทดของชมชน

การเขารวมกจกรรมประชาธปไตยของชมชน เชน การรณรงคการเลอกตง

แนวทางการปฏบตตนเปนสมาชกทดของชมชน เชน อนรกษสงแวดลอม สาธารณสมบต โบราณวตถและโบราณสถาน การพฒนาชมชน

๔๖

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๒. ปฏบตตนในการเปนผน าและผตาม ทด

การเปนผน าและผตามทด - บทบาทและความรบผดชอบของผน า

- บทบาทและความรบผดชอบของผตามหรอสมาชก

- การท างานกลมใหมประสทธผลและประสทธภาพ และประโยชนของการท างานเปนกลม

๓. วเคราะหสทธพนฐานทเดกทกคน พงไดรบตามกฎหมาย

สทธพนฐานของเดก เชน สทธทจะมชวต สทธทจะไดรบการปกปอง สทธ ทจะไดรบการพฒนา สทธทจะม สวนรวม

๔. อธบายความแตกตางทางวฒนธรรมของกลมคนในทองถน

วฒนธรรมในภาคตางๆ ของไทย ทแตกตางกน เชน การแตงกาย ภาษา อาหาร

๕. เสนอวธการทจะอยรวมกนอยาง สนตสขในชวตประจ าวน

ปญหาและสาเหตของการเกดความขดแยงในชวตประจ าวน

แนวทางการแกปญหาความขดแยงดวยสนตวธ

ป.๕

๑. ยกตวอยางและปฏบตตนตามสถานภาพ บทบาท สทธเสรภาพ และหนาทในฐานะพลเมองด

สถานภาพ บทบาท สทธเสรภาพ หนาทของพลเมองด เชน เคารพ เทดทน

สถาบนชาต ศาสนา พระมหากษตรย อนรกษทรพยากรธรรมชาต อนรกษศลปวฒนธรรม ปฏบตตามกฎหมาย

คณลกษณะของพลเมองด เชน เหนแกประโยชนสวนรวมมากกวาประโยชนสวนตน มความรบผดชอบ เสยสละ

๒. เสนอวธการปกปองคมครองตนเองหรอผอนจากการละเมดสทธเดก

เหตการณทละเมดสทธเดกในสงคมไทย แนวทางการปกปองคมครองตนเองหรอ

ผอนจากการละเมดสทธเดก การปกปองคมครองสทธเดกใน

สงคมไทย

๔๗

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๓. เหนคณคาวฒนธรรมไทยทมผลตอการด าเนนชวตในสงคมไทย

วฒนธรรมไทย ทมผลตอการด าเนนชวตของคนในสงคมไทย

คณคาของวฒนธรรมกบการด าเนนชวต ๔. มสวนรวมในการอนรกษและเผยแพร

ภมปญญาทองถนของชมชน ความส าคญของภมปญญาทองถน ตวอยางภมปญญาทองถนในชมชน

ของตน การอนรกษและเผยแพรภมปญญา

ทองถนของชมชน ป.๖ ๑. ปฏบตตามกฎหมายทเกยวของกบ

ชวตประจ าวนของครอบครวและชมชน กฎหมายทเกยวของกบชวตประจ าวน

เชน - กฎหมายจราจร - กฎหมายทะเบยนราษฎร - กฎหมายยาเสพตดใหโทษ - เทศบญญต ขอบญญต อบต. อบจ.

ประโยชนของการปฏบตตนตามกฎหมายดงกลาว

๒. วเคราะหการเปลยนแปลงวฒนธรรมตามกาลเวลาและธ ารงรกษาวฒนธรรม อนดงาม

ความหมายและประเภทของวฒนธรรม การเปลยนแปลงวฒนธรรมตามกาลเวลา

ทมผลตอตนเองและสงคมไทย แนวทางการธ ารงรกษาวฒนธรรมไทย

๓. แสดงออกถงมารยาทไทยไดเหมาะสมถกกาลเทศะ

ความหมายและส าคญของมารยาทไทย มารยาทไทยและมารยาทสงคม เชน

การแสดงความเคารพ การยน การเดน การนง การนอน การรบของสงของ การรบประทานอาหาร การแสดงกรยาอาการ การทกทาย การสนทนา การใชค าพด

๔. อธบายคณคาทางวฒนธรรมทแตกตางกนระหวางกลมคนในสงคมไทย

ประโยชนและคณคาทางวฒนธรรม ความแตกตางทางวฒนธรรมระหวาง

กลมคนภาคตางๆ ในสงคมไทย แนวทางการรกษาวฒนธรรม

๔๘

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๕. ตดตามขอมล ขาวสาร เหตการณตาง ๆในชวตประจ าวน เลอกรบและใชขอมล ขาวสารในการเรยนรไดเหมาะสม

ขอมล ขาวสาร เหตการณตาง ๆ เชน วทยโทรทศน หนงสอพมพ แหลงขาวตาง ๆ สถานการณจรง

ประโยชนจากการตดตามขอมล ขาวสาร เหตการณตางๆ

หลกการเลอกรบและใชขอมล ขาวสารจากสอตางๆ รวมทงสอทไรพรมแดน

ม.๑

๑. ปฏบตตามกฎหมายในการคมครองสทธของบคคล

กฎหมายในการคมครองสทธของบคคล - กฎหมายการคมครองเดก - กฎหมายการศกษา - กฎหมายการคมครองผบรโภค - กฎหมายลขสทธ

ประโยชนของการปฏบตตนตามกฎหมายการคมครองสทธของบคคล

๒. ระบความสามารถของตนเอง ในการท าประโยชนตอสงคมและประเทศชาต

บทบาทและหนาทของเยาวชนทมตอสงคมและประเทศชาต โดยเนนจตสาธารณะ เชน เคารพกตกาสงคม ปฏบตตนตามกฎหมาย มสวนรวมและรบผดชอบในกจกรรมทางสงคม อนรกษทรพยากรธรรมชาต รกษาสาธารณประโยชน

๓. อภปรายเกยวกบคณคาทางวฒนธรรมทเปนปจจยในการสรางความสมพนธทดหรออาจน าไปสความเขาใจผดตอกน

ความคลายคลงและความแตกตางระหวางวฒนธรรมไทยกบวฒนธรรมของประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออก เฉยงใต

วฒนธรรมทเปนปจจยในการสรางความสมพนธทด หรออาจน าไปสความเขาใจผดตอกน

๔. แสดงออกถงการเคารพในสทธของตนเองและผอน

วธปฏบตตนในการเคารพในสทธของตนเองและผอน

ผลทไดจากการเคารพในสทธของตนเองและผอน

๔๙

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ม.๒

๑. อธบายและปฏบตตนตามกฎหมายทเกยวของกบตนเอง ครอบครว ชมชนและประเทศ

กฎหมายทเกยวของกบตนเอง ครอบครว เชน

- กฎหมายเกยวกบความสามารถของผเยาว

- กฎหมายบตรประจ าตวประชาชน - กฎหมายเพงเกยวกบครอบครวและมรดก เชน การหมน การสมรส การรบรองบตร การรบบตรบญธรรม และมรดก

กฎหมายทเกยวกบชมชนและประเทศ - กฎหมายเกยวกบการอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอม

- กฎหมายเกยวกบภาษอากร และกรอกแบบแสดงรายการ ภาษเงนไดบคคลธรรมดา

- กฎหมายแรงงาน

๒. เหนคณคาในการปฏบตตนตามสถานภาพ บทบาท สทธ เสรภาพ หนาทในฐานะพลเมองดตามวถประชาธปไตย

สถานภาพ บทบาท สทธ เสรภาพ หนาทในฐานะพลเมองดตามวถประชาธปไตย

แนวทางสงเสรมใหปฏบตตนเปนพลเมองดตามวถประชาธปไตย

๓. วเคราะหบทบาท ความส าคญ และความสมพนธของสถาบนทางสงคม

บทบาท ความส าคญและความสมพนธของสถาบนทางสงคม เชน สถาบนครอบครว สถาบนการศกษา สถาบนศาสนา สถาบนเศรษฐกจ สถาบน ทางการเมองการปกครอง

๔.อธบายความคลายคลงและความแตกตางของวฒนธรรมไทย และวฒนธรรมของประเทศในภมภาคเอเชย เพอน าไปสความเขาใจอนดระหวางกน

ความคลายคลงและความแตกตางของวฒนธรรมไทย และวฒนธรรมของประเทศในภมภาคเอเชยวฒนธรรม เปนปจจยส าคญในการสรางความเขาใจอนดระหวางกน

๕๐

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ม.๓

๑. อธบายความแตกตางของการกระท าความผดระหวางคดอาญาและคดแพง

ลกษณะการกระท าความผดทางอาญา และโทษ

ลกษณะการกระท าความผดทางแพง และโทษ

ตวอยางการกระท าความผดทางอาญา เชน ความผดเกยวกบทรพย

ตวอยางการท าความผดทางแพง เชน การท าผดสญญา การท าละเมด

๒. มสวนรวมในการปกปองคมครองผอนตามหลกสทธมนษยชน

ความหมาย และความส าคญของสทธมนษยชน

การมสวนรวมคมครองสทธมนษยชนตามรฐธรรมนญ แหงราชอาณาจกรไทยตามวาระและโอกาสทเหมาะสม

๓. อนรกษวฒนธรรมไทยและเลอกรบวฒนธรรมสากลทเหมาะสม

ความส าคญของวฒนธรรมไทย ภมปญญาไทยและวฒนธรรมสากล

การอนรกษวฒนธรรมไทยและ ภมปญญาไทยทเหมาะสม

การเลอกรบวฒนธรรมสากลทเหมาะสม ๔. วเคราะหปจจยทกอใหเกดปญหาความขดแยงในประเทศ และเสนอแนวคดในการลดความขดแยง

ปจจยทกอใหเกดความขดแยง เชน การเมอง การปกครอง เศรษฐกจ สงคม ความเชอ

สาเหตปญหาทางสงคม เชน ปญหาสงแวดลอม ปญหายาเสพตด ปญหา การทจรต ปญหาอาชญากรรม ฯลฯ

แนวทางความรวมมอในการลดความขดแยงและการสรางความสมานฉนท

๕๑

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๕. เสนอแนวคดในการด ารงชวตอยางมความสขในประเทศและสงคมโลก

ปจจยทสงเสรมการด ารงชวตใหมความสข เชน การอยรวมกนอยางม ขนตธรรม หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เหนคณคาในตนเอง รจกมองโลกในแงด สรางทกษะทางอารมณ รจกบรโภคดวยปญญา เลอกรบ-ปฏเสธขาวและวตถตางๆ ปรบปรงตนเองและสงตางๆใหดขนอยเสมอ

ม.๔-ม.๖

๑. วเคราะหและปฏบตตนตามกฎหมายทเกยวของกบตนเอง ครอบครว ชมชน ประเทศชาต และสงคมโลก

กฎหมายเพงเกยวกบนตกรรมสญญา เชน ซอขาย ขายฝาก เชาทรพย เชาซอ กยมเงน จ าน า จ านอง

กฎหมายอาญา เชน ความผดเกยวกบทรพยความผดเกยวกบชวตและรางกาย

กฎหมายอนทส าคญ เชน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบปจจบน กฎหมายการรบราชการทหาร กฎหมายภาษอากร กฎหมายคมครองผบรโภค

ขอตกลงระหวางประเทศ เชน ปฏญญา สากลวาดวยสทธมนษยชน กฎหมาย มนษยธรรมระหวางประเทศ

๒. วเคราะหความส าคญของโครงสรางทางสงคม การขดเกลาทางสงคม และ การเปลยนแปลงทางสงคม

โครงสรางทางสงคม - การจดระเบยบทางสงคม

- สถาบนทางสงคม การขดเกลาทางสงคม การเปลยนแปลงทางสงคม

การแกปญหาและแนวทางการพฒนาทางสงคม

๓. ปฏบตตนและมสวนสนบสนนใหผอนประพฤตปฏบตเพอเปนพลเมองดของประเทศชาต และสงคมโลก

คณลกษณะพลเมองดของประเทศชาต และสงคมโลก เชน

- เคารพกฎหมาย และกตกาสงคม - เคารพสทธ เสรภาพของตนเองและ

บคคลอน - มเหตผล รบฟงความคดเหนของผอน

๕๒

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง - มความรบผดชอบตอตนเอง สงคม

ชมชน ประเทศชาตและสงคม - เขารวมกจกรรมทางการเมอง

การปกครอง - มสวนรวมในการปองกน แกไข

ปญหาเศรษฐกจ สงคม การเมองการปกครอง สงแวดลอม - มคณธรรมจรยธรรม ใชเปน

ตวก าหนดความคด ๔. ประเมนสถานการณสทธมนษยชนใน

ประเทศไทย และเสนอแนวทางพฒนา

ความหมาย ความส าคญ แนวคดและหลกการของสทธมนษยชน

บทบาทขององคกรระหวางประเทศ ในเวทโลกทมผลตอประทศไทย

สาระส าคญของปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน

บทบญญตของรฐธรรมนญ แหงราชอาณาจกรไทย ฉบบปจจบนเกยวกบสทธมนษยชน

ปญหาสทธมนษยชนในประเทศ และแนวทางแกปญหาและพฒนา

๕. วเคราะหความจ าเปนทตองมการปรบปรงเปลยนแปลงและอนรกษวฒนธรรมไทยและเลอกรบวฒนธรรมสากล

ความหมายและความส าคญของวฒนธรรม ลกษณะและ ความส าคญของวฒนธรรม

ไทยทส าคญ การปรบปรงเปลยนแปลงและอนรกษ

วฒนธรรมไทย ความแตกตางระหวางวฒนธรรมไทยกบ

วฒนธรรมสากล แนวทางการอนรกษวฒนธรรมไทย

ทดงาม วธการเลอกรบวฒนธรรมสากล

๕๓

สาระท ๒ หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการด าเนนชวตในสงคม

มาตรฐาน ส ๒.๒ เขาใจระบบการเมองการปกครองในสงคมปจจบน ยดมน ศรทธาและธ ารงรกษา ไวซงการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ป.๑ ๑. บอกโครงสราง บทบาทและหนาท

ของสมาชกในครอบครวและโรงเรยน

โครงสรางของครอบครวและความสมพนธของบทบาท หนาทของสมาชกในครอบครว

โครงสรางของโรงเรยน ความสมพนธของบทบาท หนาทของสมาชกในโรงเรยน

๒. ระบบทบาท สทธ หนาทของตนเองในครอบครวและโรงเรยน

ความหมายและความแตกตางของอ านาจตามบทบาท สทธ หนาทในครอบครวและโรงเรยน

การใชอ านาจในครอบครวตามบทบาท สทธหนาท

๓. มสวนรวมในการตดสนใจและท ากจกรรมในครอบครวและโรงเรยนตามกระบวนการประชาธปไตย

กจกรรมตามกระบวนการประชาธปไตยในครอบครว เชน การแบงหนาทความรบผดชอบในครอบครว การรบฟงและแสดงความคดเหน

กจกรรมตามกระบวนการประชาธปไตยในโรงเรยน เชน เลอกหวหนาหอง ประธานชมนม ประธานนกเรยน

ป.๒

๑. อธบายความสมพนธของตนเอง และสมาชกในครอบครวในฐานะเปนสวนหนงของชมชน

ความสมพนธของตนเอง และสมาชกในครอบครวกบชมชน เชน การชวยเหลอกจกรรมของชมชน

๒. ระบผมบทบาท อ านาจในการตดสนใจในโรงเรยน และชมชน

ผมบทบาท อ านาจในการตดสนใจ ในโรงเรยน และชมชน เชน ผบรหารสถานศกษา ผน าทองถน ก านน ผใหญบาน

ป.๓ ๑. ระบบทบาทหนาทของสมาชกของชมชนในการมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ตามกระบวนการประชาธปไตย

บทบาทหนาทของสมาชกในชมชน การมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ตาม

กระบวนการประชาธปไตย

๕๔

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๒. วเคราะหความแตกตางของกระบวนการการตดสนใจในชนเรยน/โรงเรยนและชมชนโดยวธการออกเสยงโดยตรงและการเลอกตวแทนออกเสยง

การออกเสยงโดยตรงและการเลอกตวแทนออกเสยง

๓. ยกตวอยางการเปลยนแปลงในชนเรยน/โรงเรยนและชมชนทเปนผลจากการตดสนใจของบคคลและกลม

การตดสนใจของบคคลและกลมทมผลตอการเปลยนแปลงในชนเรยน โรงเรยน และชมชน - การเปลยนแปลงในชนเรยน เชน

การเลอกหวหนาหอง การเลอก คณะกรรมการหองเรยน

- การเปลยนแปลงในโรงเรยน เชน เลอก ประธานนกเรยน เลอกคณะกรรมการ

นกเรยน การเปลยนแปลงในชมชน เชน การเลอก

ผใหญบาน ก านน สมาชก อบต. อบจ. ป.๔ ๑. อธบายอ านาจอธปไตยและ

ความส าคญของระบอบประชาธปไตย อ านาจอธปไตย ความส าคญของการปกครองตามระบอบ

ประชาธปไตย ๒. อธบายบทบาทหนาทของพลเมองในกระบวนการเลอกตง

บทบาทหนาทของพลเมองในกระบวนการเลอกตง ทงกอนการเลอกตง ระหวางการเลอกตง หลงการเลอกตง

๓. อธบายความส าคญของสถาบนพระมหากษตรยตามระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

สถาบนพระมหากษตรยในสงคมไทย ความส าคญของสถาบนพระมหากษตรย

ในสงคมไทย

ป.๕

๑. อธบายโครงสราง อ านาจ หนาทและความส าคญของการปกครองสวนทองถน

โครงสรางการปกครองในทองถน เชน อบต. อบจ. เทศบาล และการปกครองพเศษ เชน พทยา กทม.

อ านาจหนาทและความส าคญของ การปกครองสวนทองถน

๕๕

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๒. ระบบทบาทหนาท และวธการเขาด ารงต าแหนงของผบรหารทองถน

บทบาทหนาท และวธการเขาด ารงต าแหนงของผบรหารทองถน เชนนายก อบต. นายกเทศมนตร นายก อบจ. ผวาราชการ กทม.

๓. วเคราะหประโยชนทชมชน จะไดรบจากองคกรปกครองสวนทองถน

องคกรปกครองสวนทองถนกบบรการสาธารณประโยชนในชมชน

ป.๖

๑. เปรยบเทยบบทบาท หนาทขององคกรปกครองสวนทองถนและรฐบาล

บทบาท หนาท ขององคกรปกครองสวนทองถนและรฐบาล

๒. มสวนรวมในกจกรรมตางๆ ทสงเสรม ประชาธปไตยในทองถนและประเทศ

กจกรรมตางๆ เพอสงเสรม ประชาธปไตย ในทองถนและประเทศ

๓. อภปรายบทบาท ความส าคญในการใชสทธออกเสยงเลอกตงตามระบอบประชาธปไตย

การมสวนในการออกกฎหมาย ระเบยบ กตกา การเลอกตง

สอดสองดแลผมพฤตกรรมการกระท าผดการเลอกตง และแจงตอเจาหนาทผรบผดชอบ

ตรวจสอบคณสมบต การใชสทธออกเสยงเลอกตงตามระบอบ

ประชาธปไตย ม.๑

๑. อธบายหลกการ เจตนารมณ โครงสราง และสาระส าคญของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบปจจบนโดยสงเขป

หลกการ เจตนารมณ โครงสราง และสาระส าคญของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบปจจบน

๒. วเคราะหบทบาทการถวงดลของอ านาจอธปไตยในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบปจจบน

การแบงอ านาจ และการถวงดลอ านาจอธปไตยทง ๓ ฝาย คอนตบญญต บรหาร ตลาการ ตามทระบในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบปจจบน

๓. ปฏบตตนตามบทบญญตของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบปจจบนทเกยวของกบตนเอง

การปฏบตตนตามบทบญญตของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบปจจบน เกยวกบสทธ เสรภาพและหนาท

๕๖

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ม.๒ ๑. อธบายกระบวนการในการตรากฎหมาย

กระบวนการในการตรากฎหมาย - ผมสทธเสนอรางกฎหมาย - ขนตอนการตรากฎหมาย - การมสวนรวมของประชาชนใน กระบวนการตรากฎหมาย

๒. วเคราะหขอมล ขาวสารทางการเมองการปกครองทมผลกระทบตอสงคมไทยสมยปจจบน

เหตการณ และการเปลยนแปลงส าคญของระบอบการปกครองของไทย

หลกการเลอกขอมล ขาวสาร

ม.๓

๑. อธบายระบอบการปกครองแบบตางๆ ทใชในยคปจจบน

ระบอบการปกครอง แบบตางๆ ทใชในยคปจจบน เชน การปกครองแบบ

เผดจการ การปกครองแบบประชาธปไตย เกณฑการตดสนใจ

๒. วเคราะห เปรยบเทยบระบอบการปกครองของไทยกบประเทศอนๆ ทมการปกครองระบอบประชาธปไตย

ความแตกตาง ความคลายคลงของการปกครองของไทย กบประเทศอนๆ ทม การปกครองระบอบประชาธปไตย

๓. วเคราะหรฐธรรมนญฉบบปจจบนในมาตราตางๆ ทเกยวของกบการเลอกตง การมสวนรวม และการตรวจสอบการใชอ านาจรฐ

บทบญญตของรฐธรรมนญในมาตราตางๆ ทเกยวของกบการเลอกตง การมสวนรวม และการตรวจสอบการใชอ านาจรฐ

อ านาจหนาทของรฐบาล บทบาทส าคญของรฐบาลในการบรหาร

ราชการแผนดน ความจ าเปนในการมรฐบาลตามระบอบ

ประชาธปไตย ๔. วเคราะหประเดน ปญหาทเปนอปสรรคตอการพฒนาประชาธปไตยของประเทศไทยและเสนอแนวทางแกไข

ประเดน ปญหาและผลกระทบทเปนอปสรรคตอการพฒนาประชาธปไตยของประเทศไทย

แนวทางการแกไขปญหา

๕๗

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ม.๔-ม.๖ ๑. วเคราะหปญหาการเมองทส าคญในประเทศ จากแหลงขอมลตางๆ พรอมทงเสนอแนวทางแกไข

ปญหาการเมองส าคญทเกดขนภายในประเทศ

สถานการณการเมองการปกครอง ของสงคมไทย และสงคมโลก และ การประสานประโยชนรวมกน

อทธพลของระบบการเมองการปกครอง ทมผลตอการด าเนนชวตและความสมพนธระหวางประเทศ

๒. เสนอแนวทาง ทางการเมองการปกครองทน าไปสความเขาใจ และ การประสานประโยชนรวมกนระหวางประเทศ

การประสานประโยชนรวมกนระหวางประเทศ เชน การสรางความสมพนธระหวางไทยกบประเทศตาง ๆ

การแลกเปลยนเพอชวยเหลอ และสงเสรมดานวฒนธรรม การศกษา เศรษฐกจ สงคม

๓. วเคราะหความส าคญและ ความจ าเปนทตองธ ารงรกษาไวซงการปกครองตามระบอบประชาธปไตย อนมพระมหากษตรย ทรงเปนประมข

การปกครองตามระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

- รปแบบของรฐ - ฐานะและพระราชอ านาจของ พระมหากษตรย

๔. เสนอแนวทางและมสวนรวมในการตรวจสอบการใชอ านาจรฐ

การตรวจสอบการใชอ านาจรฐ ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบปจจบน ทมผลตอการเปลยนแปลงทางสงคม เชน การตรวจสอบโดยองคกรอสระ การตรวจสอบโดยประชาชน

๕๘

สาระท ๓ เศรษฐศาสตร

มาตรฐาน ส ๓.๑ เขาใจและสามารถบรหารจดการทรพยากรในการผลตและการบรโภค การใชทรพยากร ทมอยจ ากดไดอยางมประสทธภาพและคมคา รวมทงเขาใจหลกการของเศรษฐกจพอเพยง เพอการด ารงชวตอยางมดลยภาพ

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๑ ๑. ระบสนคาและบรการทใชประโยชนในชวตประจ าวน

สนคาและบรการทใชอยในชวตประจ าวน เชน ดนสอ กระดาษ ยาสฟน

สนคาและบรการทไดมาโดยไมใชเงน เชน มผใหหรอการใชของแลกของ

สนคาและบรการทไดมาจากการใชเงนซอ ใชประโยชนจากสนคาและบรการใหคมคา

๒. ยกตวอยางการใชจายเงนในชวต ประจ าวนทไมเกนตวและเหนประโยชนของการออม

การใชจายเงนในชวตประจ าวนเพอซอสนคาและบรการ

ประโยชนของการใชจายเงนทไมเกนตว ประโยชนของการออม โทษของการใชจายเงนเกนตว วางแผนการใชจาย

๓. ยกตวอยางการใชทรพยากรในชวตประจ าวนอยางประหยด

ทรพยากรทใชในชวตประจ าวน เชน ดนสอ กระดาษ เสอผา อาหาร

ทรพยากรสวนรวม เชน โตะ เกาอ นกเรยน สาธารณปโภคตาง ๆ

วธการใชทรพยากรทงของสวนตวและ สวนรวมอยางถกตอง และประหยดและ

คมคา ป.๒ ๑. ระบทรพยากรทน ามาผลตสนคาและ

บรการทใชในชวตประจ าวน ทรพยากรทน ามาใชในการผลตสนคาและ

บรการทใชในครอบครวและโรงเรยน เชน ดนสอและกระดาษทผลตจากไม รวมทงเครองจกรและแรงงานการผลต

ผลของการใชทรพยากรในการผลตทหลากหลายทมตอราคา คณคาและประโยชนของสนคาและบรการ รวมทงสงแวดลอม

๕๙

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๒. บอกทมาของรายไดและรายจายของตนเองและครอบครว

การประกอบอาชพของครอบครว การแสวงหารายไดทสจรตและเหมาะสม รายไดและรายจายในภาพรวมของครอบครว รายไดและรายจายของตนเอง

๓. บนทกรายรบรายจายของตนเอง วธการท าบญชรายรบรายจายของตนเองอยางงาย ๆ

รายการของรายรบทเปนรายไดทเหมาะสม และไมเหมาะสม

รายการของรายจายทเหมาะสมและ ไมเหมาะสม

๔. สรปผลดของการใชจายทเหมาะสมกบรายไดและการออม

ทมาของรายไดทสจรต การใชจายทเหมาะสม ผลดของการใชจายทเหมาะสมกบรายได การออมและผลดของการออม การน าเงนทเหลอมาใชใหเกดประโยชน เชน

การชวยเหลอสาธารณกศล ป.๓ ๑. จ าแนกความตองการและความจ าเปน

ในการใชสนคาและบรการในการด ารง ชวต

สนคาทจ าเปนในการด ารงชวตท เรยกวาปจจย ๔

สนคาทเปนความตองการของมนษยอาจ เปนสนคาทจ าเปนหรอไมจ าเปนตอการด ารงชวต

ประโยชนและคณคาของสนคาและบรการ ทสนองความตองการของมนษย

หลกการเลอกสนคาทจ าเปน ความหมายของผผลตและผบรโภค

๒. วเคราะหการใชจายของตนเอง ใชบญชรบจายวเคราะหการใชจายทจ าเปนและเหมาะสม

วางแผนการใชจายเงนของตนเอง วางแผนการแสวงหารายไดทสจรตและ

เหมาะสม วางแผนการน าเงนทเหลอจายมาใชอยาง

เหมาะสม

๖๐

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๓.อธบายไดวาทรพยากรทมอยจ ากดมผลตอการผลตและบรโภคสนคาและบรการ

ความหมายของผผลตและผบรโภค ความหมายของสนคาและบรการ ปญหาพนฐานทางเศรษฐกจทเกดจากความ

หายากของทรพยากรกบความตองการของมนษยทมไมจ ากด

ป.๔ ๑. ระบปจจยทมผลตอการเลอกซอสนคาและบรการ

สนคาและบรการทมอยหลากหลายในตลาดทมความแตกตางดานราคาและคณภาพ

ปจจยทมผลตอการเลอกซอสนคาและบรการทมมากมาย ซงขนอยกบผซอ ผขาย และ ตวสนคา เชน ความพงพอใจของผซอ ราคาสนคา การโฆษณา คณภาพของสนคา

๒. บอกสทธพนฐานและรกษาผลประโยชนของตนเองในฐานะผบรโภค

สทธพนฐานของผบรโภค สนคาและบรการทมเครองหมายรบรอง

คณภาพ หลกการและวธการเลอกบรโภค

๓. อธบายหลกการของเศรษฐกจพอเพยงและน าไปใชในชวตประจ าวนของตนเอง

หลกการของเศรษฐกจพอเพยง การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงในการ

ด ารงชวต เชน การแตงกาย การกนอาหาร การใชจาย

ป.๕ ๑. อธบายปจจยการผลตสนคาและบรการ

ความหมายและประเภทของปจจยการผลตประกอบดวย ทดน แรงงาน ทนและผประกอบการ

เทคโนโลยในการผลตสนคาและบรการ ปจจยอน ๆ เชน ราคาน ามน วตถดบ พฤตกรรมของผบรโภค ตวอยางการผลตสนคาและบรการทมอยใน

ทองถนหรอแหลงผลตสนคาและบรการในชมชน

๒. ประยกตใชแนวคดของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงในการท ากจกรรม ตาง ๆ ในครอบครว โรงเรยนและชมชน

หลกการปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง การประยกตใชปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

ในกจกรรมตาง ๆ ในครอบครว โรงเรยน

๖๑

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง และชมชน เชนการประหยดพลงงานและคาใชจายในบาน โรงเรยน การวางแผนการผลตสนคาและบรการเพอลดความสญเสยทกประเภท การใชภปญญาทองถน

ตวอยางการผลตสนคาและบรการในชมชน เชน หนงต าบลหนงผลตภณฑหรอโอทอป

๓. อธบายหลกการส าคญและประโยชนของสหกรณ

หลกการและประโยชนของสหกรณ ประเภทของสหกรณโดยสงเขป สหกรณในโรงเรยน (เนนฝกปฏบตจรง) การประยกตหลกการของสหกรณมาใชใน

ชวตประจ าวน ป.๖ ๑. อธบายบทบาทของผผลตทมความ

รบผดชอบ บทบาทของผผลตทมคณภาพ เชน

ค านงถงสงแวดลอม มจรรยาบรรณ ความรบผดชอบตอสงคม วางแผนกอนเรมลงมอท ากจกรรมตาง ๆ เพอลดความผดพลาดและการสญเสย ฯลฯ

ทศนคตในการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพและประสทธผล

ประโยชนของการผลตสนคาทมคณภาพ ๒. อธบายบทบาทของผบรโภค ทรเทาทน

คณสมบตของผบรโภคทด พฤตกรรมของผบรโภคทบกพรอง คณคาและประโยชนของผบรโภคทรเทาทน

ทมตอตนเอง ครอบครวและสงคม ๓. บอกวธและประโยชนของการใชทรพยากรอยางย งยน

ความหมาย และความจ าเปนของทรพยากร หลกการและวธใชทรพยากรใหเกด

ประโยชนสงสด (ลดการสญเสยทกประเภท)

วธการสรางจตส านกใหคนในชาตรคณคาของทรพยากรทมอยจ ากด

วางแผนการใชทรพยากร โดยประยกตเทคนคและวธการใหม ๆ ใหเกดประโยชนแกสงคมและประเทศชาต และทนกบสภาพทางเศรษฐกจและสงคม

๖๒

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ม.๑ ๑. อธบายความหมายและความส าคญของเศรษฐศาสตร

ความหมายและความส าคญของเศรษฐศาสตรเบองตน

ความหมายของค าวาทรพยากรมจ ากดกบ ความตองการมไมจ ากด ความขาดแคลน การเลอกและคาเสยโอกาส

๒. วเคราะหคานยมและพฤตกรรมการบรโภคของคนในสงคมซงสงผลตอเศรษฐกจของชมชนและประเทศ

ความหมายและความส าคญของการบรโภคอยางมประสทธภาพ

หลกการในการบรโภคทด ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการบรโภค คานยมและพฤตกรรมของการบรโภคของ

คนในสงคมปจจบน รวมทงผลดและผลเสยของพฤตกรรมดงกลาว

๓. อธบายความเปนมาหลกการและความส าคญของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงตอสงคมไทย

ความหมายและความเปนมาของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

ความเปนมาของเศรษฐกจพอเพยง และหลกการทรงงานของพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวรวมทงโครงการตามพระราชด าร

หลกการของเศรษฐกจพอเพยง การประยกตใชปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

ในการด ารงชวต ความส าคญ คณคาและประโยชนของ

ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงตอสงคมไทย ม.๒ ๑. วเคราะหปจจยทมผลตอการลงทน

และการออม ความหมายและความส าคญของการลงทน

และการออมตอระบบเศรษฐกจ การบรหารจดการเงนออมและการลงทน

ภาคครวเรอน ปจจยของการลงทนและการออมคอ อตรา

ดอกเบย รวมทงปจจยอน ๆ เชน คาของเงน เทคโนโลย การคาดเดาเกยวกบอนาคต

ปญหาของการลงทนและการออมในสงคมไทย

๖๓

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๒. อธบายปจจยการผลตสนคาและบรการ และปจจยทมอทธพลตอการผลตสนคาและบรการ

ความหมาย ความส าคญ และหลกการผลตสนคาและบรการอยางมประสทธภาพ

ส ารวจการผลตสนคาในทองถน วามการผลตอะไรบาง ใชวธการผลตอยางไร มปญหาดานใดบาง

มการน าเทคโนโลยอะไรมาใชทมผลตอ การผลตสนคาและบรการ

น าหลกการผลตมาวเคราะหการผลตสนคา และบรการในทองถนทงดานเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม

๓. เสนอแนวทางการพฒนาการผลตในทองถนตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

หลกการและเปาหมายปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

ส ารวจและวเคราะหปญหาการผลตสนคาและบรการในทองถน

ประยกตใชปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงในการผลตสนคาและบรการในทองถน

๔. อภปรายแนวทางการคมครองสทธของตนเองในฐานะผบรโภค

การรกษาและคมครองสทธประโยชนของ ผบรโภค

กฎหมายคมครองสทธผบรโภคและหนวยงานทเกยวของ

การด าเนนกจกรรมพทกษสทธและผลประโยชนตามกฎหมายในฐานะผบรโภค

แนวทางการปกปองสทธของผบรโภค ม.๓ ๑. อธบายกลไกราคาในระบบเศรษฐกจ ความหมายและประเภทของตลาด

ความหมายและตวอยางของอปสงคและอปทาน ความหมายและความส าคญของกลไกราคา

และการก าหนดราคาในระบบเศรษฐกจ หลกการปรบและเปลยนแปลงราคาสนคา

และบรการ ๒. มสวนรวมในการแกไขปญหาและพฒนาทองถนตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

ส ารวจสภาพปจจบนปญหาทองถนทงทางดานสงคม เศรษฐกจและสงแวดลอม

วเคราะหปญหาของทองถนโดยใชปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

แนวทางการแกไขและพฒนาทองถนตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

๖๔

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๓. วเคราะหความสมพนธระหวางแนวคดเศรษฐกจพอเพยงกบระบบสหกรณ

แนวคดของเศรษฐกจพอเพยงกบการพฒนาในระดบตาง ๆ

หลกการส าคญของระบบสหกรณ ความสมพนธระหวางแนวคดเศรษฐก

พอเพยงกบหลกการและระบบของสหกรณเพอประยกตใชในการพฒนาเศรษฐกจชมชน

ม.๔–ม.๖ ๑. อภปรายการก าหนดราคาและคาจางในระบบเศรษฐกจ

ระบบเศรษฐกจของโลกในปจจบน ผลดและผลเสยของระบบเศรษฐกจแบบตางๆ

ตลาดและประเภทของตลาด ขอดและ ขอเสยของตลาดประเภทตาง ๆ การก าหนดราคาตามอปสงค และอปทาน

การก าหนดราคาในเชงกลยทธทมในสงคมไทย การก าหนดคาจาง กฎหมายทเกยวของและ

อตราคาจางแรงงานในสงคมไทย บทบาทของรฐในการแทรกแซงราคา และการ

ควบคมราคาเพอการแจกจาย และจดสรรในทางเศรษฐกจ

๒. ตระหนกถงความส าคญของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงทมตอเศรษฐกจสงคมของประเทศ

การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยง ในการด าเนนชวตของตนเอง และครอบครว

การประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงใน ภาคเกษตร อตสาหกรรม การคาและบรการ

ปญหาการพฒนาประเทศทผานมา โดยการศกษาวเคราะหแผนพฒนาเศรษฐกจ และสงคมฉบบทผานมา

การพฒนาประเทศทน าปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาใช ในการวางแผนพฒนาเศรษฐกจ และสงคมฉบบปจจบน

๓. ตระหนกถงความส าคญของระบบสหกรณในการพฒนาเศรษฐกจในระดบชมชนและประเทศ

ววฒนาการของสหกรณในประเทศไทย ความหมายความส าคญ และหลกการของระบบ

สหกรณ ตวอยางและประเภทของสหกรณในประเทศไทย ความส าคญของระบบสหกรณในการพฒนา

เศรษฐกจในชมชนและประเทศ

๖๕

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๔. วเคราะหปญหาทางเศรษฐกจ ในชมชนและเสนอแนวทางแกไข

ปญหาทางเศรษฐกจในชมชน แนวทางการพฒนาเศรษฐกจของชมชน ตวอยางของการรวมกลมทประสบ

ความส าเรจในการแกปญหาทางเศรษฐกจของชมชน

๖๖

สาระท ๓ เศรษฐศาสตร

มาตรฐาน ส ๓.๒ เขาใจระบบและสถาบนทางเศรษฐกจตาง ๆ ความสมพนธทางเศรษฐกจและความจ าเปนของการรวมมอกนทางเศรษฐกจในสงคมโลก

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๑ ๑. อธบายเหตผลความจ าเปนทคนตองท างานอยางสจรต

ความหมาย ประเภทและความส าคญของการท างาน

เหตผลของการท างาน ผลของการท างานประเภทตาง ๆ ทมตอ

ครอบครวและสงคม การท างานอยางสจรตท าใหสงคมสงบสข

ป.๒ ๑. อธบายการแลกเปลยนสนคาและบรการโดยวธตาง ๆ

ความหมายและความส าคญของการแลกเปลยนสนคาและบรการ

ลกษณะของการแลกเปลยนสนคาและบรการโดยไมใชเงน รวมทง การแบงปน การชวยเหลอ

ลกษณะการแลกเปลยนสนคาและบรการโดยการใชเงน

๒. บอกความสมพนธระหวางผซอและผขาย

ความหมายและบทบาทของผซอและผขาย ผผลตและผบรโภคพอสงเขป

ความสมพนธระหวางผซอและผขายในการก าหนดราคาสนคาและบรการ

ความสมพนธระหวางผซอและผขาย ท าใหสงคมสงบสข และประเทศมนคง

ป.๓ ๑. บอกสนคาและบรการทรฐจดหาและใหบรการแกประชาชน

สนคาและบรการทภาครฐทกระดบจดหาและใหบรการแกประชาชน เชน ถนน โรงเรยน สวนสาธารณะ การสาธารณสข การบรรเทาสาธารณภย

๒. บอกความส าคญของภาษและบทบาทของประชาชนในการเสยภาษ

ความหมายและความส าคญของภาษทรฐน ามาสรางความเจรญและใหบรการแกประชาชน

ตวอยางของภาษ เชนภาษรายไดบคคลธรรมดา ภาษมลคาเพม ฯลฯ

บทบาทหนาทของประชาชนในการเสยภาษ

๖๗

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๓. อธบายเหตผลการแขงขนทางการคา ทมผลท าใหราคาสนคาลดลง

ความส าคญและผลกระทบของการแขงขนทางการคาทมผลท าใหราคาสนคาลดลง

ป.๔ ๑. อธบายความสมพนธทางเศรษฐกจของคนในชมชน

อาชพ สนคาและบรการตาง ๆ ทผลต ในชมชน

การพงพาอาศยกนภายในชมชนทาง ดานเศรษฐกจ เชน ความสมพนธระหวางผซอ ผขาย การกหนยมสน

การสรางความเขมแขงใหชมชนดวย การใชสงของทผลตในชมชน

๒. อธบายหนาทเบองตนของเงน ความหมายและประเภทของเงน หนาทเบองตนของเงนในระบบเศรษฐกจ สกลเงนส าคญทใชในการซอขาย

แลกเปลยนระหวางประเทศ ป.๕ ๑. อธบายบทบาทหนาทเบองตนของ

ธนาคาร บทบาทหนาทของธนาคารโดยสงเขป ดอกเบยเงนฝาก และดอกเบยกยม การฝากเงน / การถอนเงน

๒. จ าแนกผลดและผลเสยของการกยม ผลดและผลเสยของการกยมเงนทงนอกระบบและในระบบทมตอระบบเศรษฐกจ เชน การเสยดอกเบย การลงทน การซอของอปโภคเพมขน ทน าไปสความฟ งเฟอ ฟ มเฟอย เปนตน

ป.๖ ๑. อธบายความสมพนธระหวางผผลต ผบรโภค ธนาคาร และรฐบาล

ความสมพนธระหวางผผลต ผบรโภค ธนาคาร และรฐบาล ทมตอระบบเศรษฐกจอยางสงเขป เชนการแลก เปลยนสนคาและบรการ รายไดและรายจาย การออมกบธนาคาร การลงทน

แผนผงแสดงความสมพนธของ หนวยเศรษฐกจ

ภาษและหนวยงานทจดเกบภาษ สทธของผบรโภค และสทธของผใช

แรงงานในประเทศไทย การหารายได รายจาย การออม

การลงทน ซงแสดง ความสมพนธระหวางผผลต ผบรโภค และรฐบาล

๖๘

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๒. ยกตวอยางการรวมกลมทางเศรษฐกจภายในทองถน

การรวมกลมเชงเศรษฐกจเพอประสานประโยชนในทองถน เชน กลมออมทรพย กลมแมบาน กองทนหมบาน

ม.๑ ๑. วเคราะหบทบาทหนาทและความแตกตางของสถาบนการเงนแตละประเภทและธนาคารกลาง

ความหมาย ประเภท และความส าคญของสถาบนการเงนทมตอระบบเศรษฐกจ

บทบาทหนาทและความส าคญของธนาคารกลาง

การหารายได รายจาย การออม การลงทน ซงแสดงความสมพนธระหวางผผลต ผบรโภค และสถาบนการเงน

๒. ยกตวอยางทสะทอนใหเหนการพงพาอาศยกน และการแขงขนกนทางเศรษฐกจในประเทศ

ยกตวอยางทสะทอนใหเหนการพงพาอาศยกนและกน การแขงขนกนทางเศรษฐกจในประเทศ

ปญหาเศรษฐกจในชมชน ประเทศ และเสนอแนวทางแกไข

๓. ระบปจจยทมอทธพลตอการก าหนด อปสงคและอปทาน

ความหมายและกฎอปสงค อปทาน ปจจยทมอทธพลตอการก าหนดอปสงค

และอปทาน ๔. อภปรายผลของการมกฎหมายเกยวกบทรพยสนทางปญญา

ความหมายและความส าคญของทรพยสนทางปญญา

กฎหมายทเกยวกบการคมครองทรพยสนทางปญญาพอสงเขป ตวอยางการละเมดแหงทรพยสนทาง

ปญญาแตละประเภท ม.๒ ๑. อภปรายระบบเศรษฐกจแบบตางๆ ระบบเศรษฐกจแบบตางๆ

๒. ยกตวอยางทสะทอนใหเหน การพงพาอาศยกน และการแขงขนกนทางเศรษฐกจในภมภาคเอเชย

หลกการและผลกระทบการพงพาอาศยกน และการแขงขนกนทางเศรษฐกจในภมภาคเอเชย

๓. วเคราะหการกระจายของทรพยากร ในโลกทสงผลตอความสมพนธทางเศรษฐกจระหวางประเทศ

การกระจายของทรพยากรในโลกทสงผลตอความสมพนธทางเศรษฐกจระหวางประเทศ เชน น ามน ปาไม ทองค า ถานหน แร เปนตน

๖๙

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๔. วเคราะหการแขงขนทางการคา ในประเทศและตางประเทศสงผลตอ คณภาพสนคา ปรมาณการผลต และ ราคาสนคา

การแขงขนทางการคาในประเทศและตางประเทศ

ม.๓ ๑. อธบายบทบาทหนาทของรฐบาลในระบบเศรษฐกจ

บทบาทหนาทของรฐบาลในการพฒนาประเทศในดานตาง ๆ

บทบาทและกจกรรมทางเศรษฐกจของรฐบาล เชนการผลตสนคาและบรการสาธารณะทเอกชนไมด าเนนการ เชนไฟฟา ถนน โรงเรยน

- บทบาทการเกบภาษเพอพฒนาประเทศ ของรฐในระดบตาง ๆ

- บทบาทการแทรกแซงราคาและ การควบคมราคาเพอการแจกจายและการจดสรรในทางเศรษฐกจ

บทบาทอนของรฐบาลในระบบเศรษฐกจในสงคมไทย

๒. แสดงความคดเหนตอนโยบาย และกจกรรมทาง เศรษฐกจของรฐบาลทมตอบคคล กลมคน และประเทศชาต

นโยบาย และกจกรรมทางเศรษฐกจของรฐบาล

๓. อภปรายบทบาทความส าคญของ การรวมกลมทางเศรษฐกจระหวางประเทศ

บทบาทความส าคญของการรวมกลมทางเศรษฐกจระหวางประเทศ

ลกษณะของการรวมกลมทางเศรษฐกจ กลมทางเศรษฐกจในภมภาคตางๆ

๔. อภปรายผลกระทบทเกดจากภาวะ เงนเฟอ เงนฝด

ผลกระทบทเกดจากภาวะเงนเฟอ เงนฝด ความหมายสาเหตและแนวทางแกไขภาวะเงนเฟอ เงนฝด

๕. วเคราะหผลเสยจากการวางงาน และแนวทางแกปญหา

สภาพและสาเหตปญหาการวางงาน ผลกระทบจากปญหาการวางงาน แนวทางการแกไขปญหาการวางงาน

๗๐

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๖. วเคราะหสาเหตและวธการกดกนทางการคาในการคาระหวางประเทศ

การคาและการลงทนระหวางประเทศ สาเหตและวธการกดกนทางการคาใน

การคาระหวางประเทศ ม.๔–ม.๖ ๑. อธบายบทบาทของรฐบาลดาน

นโยบายการเงน การคลงในการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ

บทบาทของนโยบายการเงนและการคลงของรฐบาลในดาน

- การรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจ - การสรางการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ - การรกษาดลการคาระหวางประเทศ - การแทรกแซงราคาและการควบคม

ราคา รายรบและรายจายของรฐทมผลตอ

งบประมาณ หนสาธารณะ การพฒนาทางเศรษฐกจและคณภาพชวตของประชาชน

- นโยบายการเกบภาษประเภทตาง ๆ และการใชจายของรฐ - แนวทางการแกปญหาการวางงาน ความหมาย สาเหต และผลกระทบทเกด

จากภาวะทางเศรษฐกจ เชน เงนเฟอ เงนฝด

ตวชวดความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ เชน GDP , GNP รายไดเฉลยตอบคคล

แนวทางการแกปญหาของนโยบายการเงนการคลง

๒. วเคราะหผลกระทบของการเปดเสรทางเศรษฐกจในยคโลกาภวตนทมผลตอสงคมไทย

ววฒนาการของการเปดเสรทางเศรษฐกจในยคโลกาภวตนของไทย

ปจจยทางเศรษฐกจทมผลตอการเปดเสรทางเศรษฐกจของประเทศ

ผลกระทบของการเปดเสรทางเศรษฐกจของประเทศทมตอภาคการเกษตร ภาคอตสาหกรรม ภาคการคาและบรการ

การคาและการลงทนระหวางประเทศ บทบาทขององคกรระหวางประเทศใน

เวทการเงนโลกทมผลกบประเทศไทย

๗๑

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๓. วเคราะหผลด ผลเสยของความรวมมอทางเศรษฐกจระหวางประเทศในรปแบบตาง ๆ

แนวคดพนฐานทเกยวของกบการคาระหวางประเทศ

บทบาทขององคการความรวมมอทางเศรษฐกจทส าคญในภมภาคตาง ๆ ของโลก เชน WTO , NAFTA , EU , IMF , ADB , OPEC , FTA , APECในระดบตาง ๆ เขตสเหลยมเศรษฐกจ

ปจจยตาง ๆ ทน าไปสการพงพา การแขงขนการขดแยง และการประสานประโยชนทางเศรษฐกจ

ตวอยางเหตการณทน าไปสการพงพาทางเศรษฐกจ

ผลกระทบจากการด าเนนกจกรรมทางเศรษฐกจระหวางประเทศ

ปจจยตาง ๆ ทน าไปสการพงพาการแขงขน การขดแยง และการประสารประโยชนทางเศรษฐกจวธการกดกนทางการคาในการคาระหวางประเทศ

๗๒

สาระท ๔ ประวตศาสตร

มาตรฐาน ส ๔.๑ เขาใจความหมาย ความส าคญของเวลา และยคสมยทางประวตศาสตร สามารถใชวธการทางประวตศาสตรมาวเคราะหเหตการณตาง ๆ อยางเปนระบบ

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๑ ๑.บอกวน เดอน ป และการนบชวงเวลาตามปฏทนทใชในชวตประจ าวน

ชอ วน เดอน ป ตามระบบสรยคตทปรากฏในปฏทน

ชอ วน เดอน ป ตามระบบจนทรคตในปฏทน

ชวงเวลาทใชในชวตประจ าวน เชน เชาวนน ตอนเยน

๒. เรยงล าดบเหตการณในชวตประจ าวน ตามวนเวลาทเกดขน

เหตการณทเกดขนในชวตประจ าวนของนกเรยน เชน รบประทานอาหาร ตนนอน เขานอน เรยนหนงสอ เลนกฬา ฯลฯ

ใชค าบอกชวงเวลา แสดงล าดบเหตการณ ทเกดขนได

๓. บอกประวตความเปนมาของตนเองและครอบครวโดยสอบถามผเกยวของ

วธการสบคนประวตความเปนมาของตนเองและครอบครวอยางงาย ๆ

การบอกเลาประวตความเปนมาของตนเองและครอบครวอยางสน ๆ

ป.๒ ๑. ใชค าระบเวลาทแสดงเหตการณในอดต ปจจบน และอนาคต

ค าทแสดงชวงเวลาในอดต ปจจบน และอนาคต เชน วนน เมอวานน พรงน เดอนน เดอนหนา เดอนกอน

วนส าคญทปรากฏในปฏทนทแสดงเหตการณส าคญในอดตและปจจบน

ใชค าบอกชวงเวลา อดต ปจจบน อนาคต แสดงเหตการณได

๒. ล าดบเหตการณทเกดขนในครอบครวหรอในชวตของตนเองโดยใชหลกฐาน ทเกยวของ

วธการสบคนเหตการณทผานมาแลว ทเกดขนกบตนเองและครอบครว โดยใชหลกฐานทเกยวของ เชน ภาพถาย

สตบตร ทะเบยนบาน ใชค าทบอกชวงเวลาแสดงเหตการณ

ทเกดขนในครอบครวหรอในชวตตนเอง ใชเสนเวลา (Time Line) ล าดบเหตการณ

ทเกดขนได

๗๓

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๓ ๑. เทยบศกราชทส าคญตามปฏทนทใชในชวตประจ าวน

ทมาของศกราชทปรากฏในปฏทน เชน พทธศกราช ครสตศกราชอยางสงเขป (ถาเปนมสลมควรเรยนฮจเราะหศกราชดวย )

วธการเทยบ พ.ศ. เปน ค.ศ. หรอ ค.ศ. เปน พ.ศ.

ตวอยางการเทยบศกราช ในเหตการณ ทเกยวของกบนกเรยน เชน ปเกดของนกเรยน เปนตน

๒. แสดงล าดบเหตการณส าคญของโรงเรยนและชมชนโดยระบหลกฐานและแหลงขอมลทเกยวของ

วธการสบคนเหตการณส าคญของโรงเรยนและชมชนโดยใชหลกฐาน และแหลงขอมล ทเกยวของ

ใชเสนเวลา (Time Line) ล าดบเหตการณ ทเกดขนในโรงเรยนและชมชน

ป.๔ ๑. นบชวง เวลา เปนทศวรรษ ศตวรรษ และสหสวรรษ

ความหมายและชวงเวลาของทศวรรษ ศตวรรษ และสหสวรรษ

การใชทศวรรษ ศตวรรษ และสหสวรรษเพอท าความเขาใจชวงเวลาในเอกสารเชน หนงสอพมพ

๒. อธบายยคสมยในการศกษาประวตของมนษยชาตโดยสงเขป

เกณฑการแบงยคสมยในการศกษาประวตศาสตรทแบงเปนยคกอนประวตศาสตรและยคประวตศาสตร

ยคสมยทใชในการศกษาประวตศาสตรไทยเชนสมยกอนสโขทย สมยสโขทย สมยอยธยา สมยธนบร และสมยรตนโกสนทร

๓. แยกแยะประเภทหลกฐานทใชในการศกษาความเปนมาของทองถน

ประเภทของหลกฐานทางประวตศาสตร ทแบงเปนหลกฐานชนตน และหลกฐานชนรอง

ตวอยางหลกฐานทใชในการศกษา ความเปนมาของทองถนของตน

การจ าแนกหลกฐานของทองถนเปนหลกฐานชนตนและหลกฐานชนรอง

๗๔

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๕ ๑. สบคนความเปนมาของทองถนโดยใชหลกฐานทหลากหลาย

วธการสบคนความเปนมาของทองถน หลกฐานทางประวตศาสตรทมอยใน

ทองถนทเกดขนตามชวงเวลาตาง ๆเชน เครองมอเครองใช อาวธ โบราณสถาน โบราณวตถ

การน าเสนอความเปนมาของทองถนโดยอางองหลกฐานทหลากหลายดวยวธการตาง ๆ เชน การเลาเรองการเขยนอยางงาย ๆการจดนทรรศการ

๒. รวบรวมขอมลจากแหลงตาง ๆ เพอตอบค าถามทางประวตศาสตร อยางมเหตผล

การตงค าถามทางประวตศาสตรเกยวกบความเปนมาของทองถน เชน มเหตการณใดเกดขนในชวงเวลาใด เพราะสาเหตใดและมผลกระทบอยางไร

แหลงขอมลและหลกฐานทางประวตศาสตรในทองถนเพอตอบค าถามดงกลาว เชน เอกสาร เรองเลา ต านานทองถน โบราณสถาน โบราณวตถ ฯลฯ

การใชขอมลทพบเพอตอบค าถามไดอยางมเหตผล

๓. อธบายความแตกตางระหวาง ความจรงกบขอเทจจรงเกยวกบเรองราว ในทองถน

ตวอยางเรองราวจากเอกสารตางๆ ทสามารถแสดงนยของความคดเหนกบขอมล เชน หนงสอพมพ บทความจากเอกสารตาง ๆ เปนตน

ตวอยางขอมลจากหลกฐานทางประวตศาสตร ในทองถนทแสดงความจรงกบขอเทจจรง

สรปประเดนส าคญเกยวกบขอมลในทองถน

ป.๖ ๑. อธบายความส าคญของวธการทางประวตศาสตรในการศกษาเรองราวทางประวตศาสตรอยางงาย ๆ

ความหมายและความส าคญของวธการทางประวตศาสตรอยางงาย ๆ ทเหมาะสมกบนกเรยน

๗๕

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง การน าวธการทางประวตศาสตรไปใช

ศกษาเรองราวในทองถน เชน ความเปนมาของภมนามของสถานทในทองถน

๒. น าเสนอขอมลจากหลกฐานทหลากหลายในการท าความเขาใจเรองราวส าคญในอดต

ตวอยางหลกฐานทเหมาะสมกบนกเรยนทน ามาใชในการศกษาเหตการณส าคญในประวตศาสตรไทย สมยรตนโกสนทร เชน พระราชหตถเลขาของรชกาลท ๔ หรอ รชกาลท ๕ กฎหมายส าคญ ฯลฯ ( เชอมโยงกบ มฐ. ส ๔.๓ )

สรปขอมลทไดจากหลกฐานทงความจรงและขอเทจจรง

การน าเสนอขอมลทไดจากหลกฐาน ทางประวตศาสตรดวยวธการตาง ๆ เชน การเลาเรอง การจดนทรรศการ การเขยนรายงาน

ม.๑ ๑. วเคราะหความส าคญของเวลาในการศกษาประวตศาสตร

ตวอยางการใชเวลา ชวงเวลาและยคสมย ทปรากฏในเอกสารประวตศาสตรไทย

ความส าคญของเวลา และชวงเวลาส าหรบการศกษาประวตศาสตร

ความสมพนธและความส าคญของอดตทมตอปจจบนและอนาคต

๒. เทยบศกราชตามระบบตางๆทใชศกษาประวตศาสตร

ทมาของศกราชทปรากฏในเอกสารประวตศาสตรไทย ไดแก จ.ศ. / ม.ศ. /ร.ศ./ พ.ศ. / ค.ศ. และ ฮ.ศ.

วธการเทยบศกราชตางๆ และตวอยาง การเทยบ

ตวอยางการใชศกราชตาง ๆ ทปรากฏในเอกสารประวตศาสตรไทย

๗๖

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๓. น าวธการทางประวตศาสตรมาใชศกษาเหตการณทางประวตศาสตร

ความหมายและความส าคญของประวตศาสตร และวธการทางประวตศาสตรทมความ สมพนธเชอมโยงกน

ตวอยางหลกฐานในการศกษาประวตศาสตรไทยสมยสโขทย ทงหลกฐานชนตน และหลกฐานชนรอง ( เชอมโยงกบ มฐ.

ส ๔.๓) เชน ขอความ ในศลาจารก สมยสโขทย เปนตน น าวธการทางประวตศาสตรไปใชศกษา

เรองราวของประวตศาสตรไทยทมอยในทองถนตนเองในสมยใดกได (สมยกอนประวตศาสตร สมยกอนสโขทย สมยสโขทย สมยอยธยา สมยธนบร สมยรตนโกสนทร ) และเหตการณส าคญในสมยสโขทย

ม.๒ ๑. ประเมนความนาเชอถอของหลกฐาน ทางประวตศาสตรในลกษณะตาง ๆ

วธการประเมนความนาเชอถอของหลกฐานทางประวตศาสตรในลกษณะ ตาง ๆ อยางงาย ๆ เชน การศกษาภมหลงของผท า หรอผเกยวของ สาเหต ชวงระยะเวลา รปลกษณของหลกฐานทางประวตศาสตร เปนตน

ตวอยางการประเมนความนาเชอถอของหลกฐานทางประวตศาสตรไทยทอย ในทองถนของตนเอง หรอหลกฐาน สมยอยธยา ( เชอมโยงกบ มฐ. ส ๔.๓ )

๒. วเคราะหความแตกตางระหวางความจรงกบขอเทจจรงของเหตการณทางประวตศาสตร

ตวอยางการวเคราะหขอมลจากเอกสาร ตาง ๆ ในสมยอยธยา และธนบร ( เชอมโยงกบ มฐ. ส ๔.๓ ) เชน ขอความบางตอน ในพระราชพงศาวดารอยธยา / จดหมายเหตชาวตางชาต

ตวอยางการตความขอมลจากหลกฐานทแสดงเหตการณส าคญในสมยอยธยาและธนบร

๓. เหนความส าคญของการตความหลกฐานทางประวตศาสตรทนาเชอถอ

๗๗

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

การแยกแยะระหวางขอมลกบความคดเหน รวมทงความจรงกบขอเทจจรงจากหลกฐานทางประวตศาสตร

ความส าคญของการวเคราะหขอมล และการตความทางประวตศาสตร

ม.๓ ๑. วเคราะหเรองราวเหตการณส าคญทางประวตศาสตรไดอยางมเหตผลตามวธการทางประวตศาสตร

ขนตอนของวธการทางประวตศาสตรส าหรบการศกษาเหตการณทางประวตศาสตรทเกดขนในทองถนตนเอง

วเคราะหเหตการณส าคญในสมยรตนโกสนทร โดยใชวธการทางประวตศาสตร

น าวธการทางประวตศาสตรมาใชในการศกษาเรองราวทเกยวของกบตนเอง ครอบครว และทองถนของตน

๒. ใชวธการทางประวตศาสตรในการศกษาเรองราวตาง ๆ ทตนสนใจ

ม.๔ –ม. ๖ ๑. ตระหนกถงความส าคญของเวลาและ ยคสมยทางประวตศาสตรทแสดงถงการเปลยนแปลงของมนษยชาต

เวลาและยคสมยทางประวตศาสตรทปรากฏในหลกฐานทางประวตศาสตรไทยและประวตศาสตรสากล

ตวอยางเวลาและยคสมยทางประวตศาสตรของสงคมมนษยทมปรากฏในหลกฐานทางประวตศาสตร (เชอมโยงกบ มฐ. ส ๔.๓)

ความส าคญของเวลาและยคสมยทางประวตศาสตร

๒. สรางองคความรใหมทางประวตศาสตรโดยใชวธการทางประวตศาสตรอยางเปนระบบ

ขนตอนของวธการทางประวตศาสตร โดยน าเสนอตวอยางทละขนตอนอยางชดเจน

คณคาและประโยชนของวธการทางประวตศาสตรทมตอการศกษาทางประวตศาสตร

ผลการศกษาหรอโครงงานทางประวตศาสตร

๗๘

สาระท ๔ ประวตศาสตร

มาตรฐาน ส ๔.๒ เขาใจพฒนาการของมนษยชาตจากอดตจนถงปจจบน ในดานความสมพนธและ การเปลยนแปลงของเหตการณอยางตอเนอง ตระหนกถงความส าคญและสามารถ วเคราะหผลกระทบทเกดขน

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๑ ๑. บอกความเปลยนแปลงของสภาพ แวดลอม สงของ เครองใช หรอการด าเนนชวตของตนเองกบสมยของพอแม ป ยา ตายาย

ความเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม สงของ เครองใช หรอการด าเนนชวตของอดตกบปจจบนทเปนรปธรรมและใกลตวเดก เชนการใชควาย ไถนา รถไถนา เตารด ถนน เกวยน - รถอแตน

สาเหตและผลของการเปลยนแปลงของสงตางๆ ตามกาลเวลา

๒. บอกเหตการณทเกดขนในอดต ทมผลกระทบตอตนเองในปจจบน

เหตการณส าคญทเกดขนในครอบครว เชน การยายบาน การหยาราง การสญเสยบคคลในครอบครว

ป.๒ ๑. สบคนถงการเปลยนแปลง ในวถชวตประจ าวนของคนในชมชน ของตนจากอดตถงปจจบน

วธการสบคนขอมลอยางงาย ๆ เชน การสอบถามพอแม ผร

วถชวตของคนในชมชน เชน การประกอบอาชพ การแตงกาย การสอสาร ประเพณในชมชนจากอดต ถงปจจบน

สาเหตของการเปลยนแปลงวถชวตของคนในชมชน

๒. อธบายผลกระทบของการเปลยนแปลง ทมตอวถชวตของคน ในชมชน

การเปลยนแปลงของวถชวตของคนในชมชนทางดานตาง ๆ

ผลกระทบของการเปลยนแปลงทมตอ วถชวตของคนในชมชน

ป.๓ ๑. ระบปจจยทมอทธพลตอการตงถนฐานและพฒนาการของชมชน

ปจจยการตงถนฐานของชมชนซงขนอยกบปจจยทางภมศาสตรและปจจยทางสงคม เชน ความเจรญทางเทคโนโลย การคมนาคม ความปลอดภย

ปจจยทมอทธพลตอพฒนาการของชมชนทงปจจยทางภมศาสตร และปจจยทางสงคม

๗๙

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๒. สรปลกษณะทส าคญของ

ขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมของชมชน

ขนบธรรมเนยม ประเพณและวฒนธรรมชมชนของตนทเกดจากปจจยทางภมศาสตรและปจจยทางสงคม

ขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมของชมชน อน ๆ ทมความเหมอนและความตางกบชมชนของตนเอง

๓. เปรยบเทยบความเหมอนและความตางทางวฒนธรรมของชมชนตนเองกบชมชนอน ๆ

ป. ๔ ๑. อธบายการตงหลกแหลงและพฒนาการของมนษยยคกอนประวตศาสตรและยคประวตศาสตรโดยสงเขป

พฒนาการของมนษยยคกอนประวตศาสตรและยคประวตศาสตร ในดนแดนไทย โดยสงเขป

หลกฐานการตงหลกแหลงของมนษย ยคกอนประวตศาสตรในดนแดนไทยโดยสงเขป

หลกฐานทางประวตศาสตรทพบในทองถนทแสดงพฒนาการของมนษยชาตในดนแดนไทยโดยสงเขป

๒. ยกตวอยางหลกฐานทางประวตศาสตรทพบในทองถนทแสดงพฒนาการของมนษยชาต

ป.๕ ๑. อธบายอทธพลของอารยธรรมอนเดยและจนทมตอไทย และเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยสงเขป

การเขามาของอารยธรรมอนเดยและจนในดนแดนไทยและภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตโดยสงเขป

อทธพลของอารยธรรมอนเดยและจน ทมตอไทย และคนในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เชน ศาสนาและความเชอ ภาษา การแตงกาย อาหาร

๒. อภปรายอทธพลของวฒนธรรมตางชาตทมตอสงคมไทยปจจบนโดยสงเขป

การเขามาของวฒนธรรมตางชาตในสงคมไทย เชน อาหาร ภาษา การแตงกาย ดนตร โดยระบลกษณะ สาเหตและ ผล

อทธพลทหลากหลายในกระแสของวฒนธรรมตางชาตตอสงคมไทยในปจจบน

๘๐

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๖ ๑. อธบายสภาพสงคม เศรษฐกจและการเมองของประเทศเพอนบานในปจจบน

ใชแผนทแสดงทตงและอาณาเขตของประเทศตาง ๆ ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

สภาพสงคม เศรษฐกจและการเมองของประเทศเพอนบานของไทยโดยสงเขป

ตวอยางความเหมอนและ ความตางระหวางไทยกบประเทศเพอนบาน เชน ภาษา ศาสนา การปกครอง

๒. บอกความสมพนธของกลมอาเซยนโดยสงเขป

ความเปนมาของกลมอาเซยนโดยสงเขป สมาชกของอาเซยนในปจจบน ความสมพนธของกลมอาเซยนทาง

เศรษฐกจ และสงคมในปจจบนโดยสงเขป

ม.๑ ๑. อธบายพฒนาการทางสงคม เศรษฐกจและการเมองของประเทศตาง ๆ ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ทตงและสภาพทางภมศาสตรของประเทศตาง ๆ ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทมผลตอพฒนาการทางดานตางๆ

พฒนาการทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองของประเทศตาง ๆ ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

๒. ระบความส าคญของแหลงอารยธรรมในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ทตงและความส าคญของแหลงอารยธรรมในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เชนแหลงมรดกโลกในประเทศตาง ๆของเอเชยตะวนออกเฉยงใต

อทธพลของอารยธรรมโบราณในดนแดนไทยทมตอพฒนาการของสงคมไทยในปจจบน

ม.๒ ๑. อธบายพฒนาการทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองของภมภาคเอเชย

ทตงและสภาพทางภมศาสตรของภมภาคตางๆในทวปเอเชย (ยกเวนเอเชยตะวนออกเฉยงใต) ทมผลตอพฒนาการโดยสงเขป

พฒนาการทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองของภมภาคเอเชย (ยกเวนเอเชยตะวนออกเฉยงใต)

๘๑

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

๒. ระบความส าคญของแหลงอารยธรรมโบราณในภมภาคเอเชย

ทตงและความส าคญของแหลงอารยธรรมโบราณในภมภาคเอเชย เชน แหลงมรดกโลกในประเทศตางๆ ในภมภาคเอเชย

อทธพลของอารยธรรมโบราณทมตอภมภาคเอเชยในปจจบน

ม.๓ ๑. อธบายพฒนาการทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองของภมภาคตางๆ ในโลกโดยสงเขป

ทตงและสภาพทางภมศาสตรของภมภาคตางๆของโลก (ยกเวนเอเชย) ทมผลตอพฒนาการโดยสงเขป

พฒนาการทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองของภมภาคตางๆของโลก (ยกเวนเอเชย)โดยสงเขป

อทธพลของอารยธรรมตะวนตกทมผลตอพฒนาการและการเปลยนแปลงของสงคมโลก

ความรวมมอและความขดแยงในครสตศตวรรษท ๒๐ เชน สงครามโลกครงท ๑ ครงท ๒ สงครามเยน องคการความรวมมอระหวางประเทศ

๒. วเคราะหผลของการเปลยนแปลงทน าไปสความรวมมอ และความขดแยง ในครสตศตวรรษท ๒๐ ตลอดจนความพยายามในการขจดปญหาความขดแยง

ม.๔-ม.๖ ๑.วเคราะหอทธพลของอารยธรรรมโบราณ และการตดตอระหวางโลกตะวนออกกบโลกตะวนตกทมผลตอพฒนาการและการเปลยนแปลงของโลก

อารยธรรมของโลกยคโบราณ ไดแก อารยธรรมลมแมน าไทกรส-ยเฟรตส ไนล ฮวงโห สนธ และอารยธรรมกรก-โรมน

การตดตอระหวางโลกตะวนออกกบโลกตะวนตก และอทธพลทางวฒนธรรมทมตอกนและกน

เหตการณส าคญตางๆทสงผลตอการเปลยนแปลงของโลกในปจจบน เชนระบอบฟวดส การฟนฟ ศลปวทยาการสงครามครเสด การส ารวจทางทะเล การปฏรปศาสนา การปฏวตทาง

๒. วเคราะหเหตการณส าคญตางๆทสงผลตอการเปลยนแปลงทางสงคม เศรษฐกจและการเมอง เขาสโลกสมยปจจบน

๘๒

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๓. วเคราะหผลกระทบของการขยาย

อทธพลของประเทศในยโรปไปยงทวปอเมรกา แอฟรกาและเอเชย

วทยาศาสตร การปฏวตอตสาหกรรม จกรวรรดนยม ลทธชาตนยม เปนตน

ความรวมมอ และความขดแยงของมนษยชาตในโลก

สถานการณส าคญของโลกในครสตศตวรรษท ๒๑ เชน

- เหตการณ ๑๑ กนยายน ๒๐๐๑ (Nine Eleven )

- การขาดแคลนทรพยากร - การกอการราย

- ความขดแยงทางศาสนา ฯลฯ

๔. วเคราะหสถานการณของโลกในครสตศตวรรษท ๒๑

๘๓

สาระท ๔ ประวตศาสตร

มาตรฐาน ส ๔.๓ เขาใจความเปนมาของชาตไทย วฒนธรรม ภมปญญาไทย มความรก ความภมใจและธ ารงความเปนไทย

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ป.๑ ๑. อธบายความหมายและความส าคญ

ของสญลกษณส าคญของชาตไทย และปฏบตตนไดถกตอง

ความหมายและความส าคญของสญลกษณทส าคญของชาตไทย ไดแก ชาต ศาสนา พระมหากษตรย

(ธงชาต เพลงชาต พระพทธรป พระบรมฉายาลกษณ)

การเคารพธงชาต การรองเพลงชาต และเพลงสรรเสรญพระบารม เคารพ ศาสนวตถ ศาสนสถาน

เอกลกษณอน ๆ เชน แผนทประเทศไทย ประเพณไทย อาหารไทย (อาหารไทย ทตางชาตยกยอง เชน ตมย ากง ผดไทย) ทมความภาคภมใจ และมสวนรวม ทจะอนรกษไว

๒. บอกสถานทส าคญซงเปนแหลงวฒนธรรมในชมชน

ตวอยางของแหลงวฒนธรรมในชมชน ทใกลตวนกเรยน เชน วด ตลาด พพธภณฑ มสยด โบสถครสต โบราณสถาน โบราณวตถ

คณคาและความส าคญของแหลงวฒนธรรมในชมชนในดานตางๆ เชน เปนแหลงทองเทยว เปนแหลงเรยนร

๓. ระบสงทตนรก และภาคภมใจในทองถน

ตวอยางสงทเปนความภาคภมใจในทองถน เชน สงของ สถานท ภาษาถน ประเพณ และวฒนธรรม ฯลฯ ทเปน สงทใกลตวนกเรยน และเปนรปธรรมชดเจน

คณคาและประโยชนของสงตางๆเหลานน

๘๔

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๒ ๑. ระบบคคลทท าประโยชนตอทองถนหรอประเทศชาต

บคคลในทองถนทท าคณประโยชนตอการสรางสรรควฒนธรรม และความมนคงของทองถน และประเทศชาต ในอดตทควรน าเปนแบบอยาง

ผลงานของบคคลในทองถนทนาภาคภมใจ

๒. ยกตวอยางวฒนธรรม ประเพณ และภมปญญาไทยทภาคภมใจและควรอนรกษไว

ตวอยางของวฒนธรรมประเพณไทย เชน การท าความเคารพ อาหารไทย ภาษาไทย ประเพณสงกรานต ฯลฯ

คณคาของวฒนธรรม และประเพณไทย ทมตอสงคมไทย

ภมปญญาของคนไทยในทองถนของนกเรยน

ป.๓ ๑. ระบพระนามและพระราชกรณยกจโดยสงเขปของพระมหากษตรยไทยทเปนผสถาปนาอาณาจกรไทย

พระราชประวต พระราชกรณยกจ โดยสงเขปของพอขนศรอนทราทตย สมเดจพระรามาธบดท ๑ (พระเจาอทอง) สมเดจพระเจาตากสนมหาราช และพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ผสถาปนาอาณาจกรไทย สโขทย อยธยา ธนบร และรตนโกสนทรตามล าดบ

อาณาจกรไทยอนๆทผนวกรวมเขาเปนสวนหนงของชาตไทย เชน ลานนานครศรธรรมราช

๒. อธบายพระราชประวตและพระราชกรณยกจของพระมหากษตรย ในรชกาลปจจบน โดยสงเขป

พระราชประวตและพระราชกรณยกจของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดช และสมเดจพระบรมราชนนาถโดยสงเขป

๓. เลาวรกรรมของบรรพบรษไทย ทมสวนปกปองประเทศชาต

วรกรรมของบรรพบรษไทยทมสวนปกปองประเทศชาต เชน ทาวเทพสตร ทาวศรสนทร ชาวบานบางระจน พระยาพชยดาบหก สมเดจพระนเรศวรมหาราช สมเดจพระเจาตากสนมหาราช

๘๕

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ป.๔ ๑. อธบายพฒนาการของอาณาจกรสโขทยโดยสงเขป

การสถาปนาอาณาจกรสโขทยโดยสงเขป

พฒนาการของอาณาจกรสโขทยทางดานการเมองการปกครอง และเศรษฐกจโดยสงเขป

๒. บอกประวตและผลงานของบคคลส าคญสมยสโขทย

ประวต และผลงานของบคคลส าคญ สมยสโขทย เชน พอขนศรอนทราทตย พอขนรามค าแหงมหาราช พระมหาธรรมราชา ท ๑ (พระยาลไทยโดยสงเขป)

๓. อธบายภมปญญาไทยทส าคญ สมยสโขทยทนาภาคภมใจ และควรคาแกการอนรกษ

ภมปญญาไทยในสมยสโขทย เชนภาษาไทย ศลปกรรมสโขทยทไดรบ การยกยองเปนมรดกโลก เครอง สงคมโลก

คณคาของภมปญญาไทยทสบตอถงปจจบนทนาภาคภมใจและควรคา แกการอนรกษ

ป.๕ ๑. อธบายพฒนาการของอาณาจกรอยธยาและธนบรโดยสงเขป

การสถาปนาอาณาจกรอยธยา โดยสงเขป ปจจยทสงเสรมความเจรญรงเรองทาง

เศรษฐกจ และการปกครองของอาณาจกรอยธยา

พฒนาการของอาณาจกรอยธยาการดานการเมอง การปกครอง และเศรษฐกจ โดยสงเขป

ผลงานของบคคลส าคญในสมยอยธยา เชน สมเดจพระรามาธบดท ๑ สมเดจ พระบรมไตรโลกนาถ สมเดจพระนเรศวรมหาราช สมเดจพระนารายณมหาราช ชาวบานบางระจน เปนตน

ภมปญญาไทยสมยอยธยาโดยสงเขป เชน ศลปกรรม การคา วรรณกรรม

๒. อธบายปจจยทสงเสรมความเจรญ รงเรองทางเศรษฐกจและการปกครอง ของอาณาจกรอยธยา ๓. บอกประวตและผลงานของบคคลส าคญสมยอยธยาและธนบรทนาภาคภมใจ

๔. อธบายภมปญญาไทยทส าคญ สมยอยธยาและธนบรทนาภาคภมใจและควรคาแกการอนรกษไว

๘๖

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง การกอบกเอกราชและการสถาปนา

อาณาจกรธนบรโดยสงเขป พระราชประวต และผลงานของ

พระเจาตาก สนมหาราชโดยสงเขป ภมปญญาไทยสมยธนบรโดยสงเขป

เชน ศลปกรรม การคา วรรณกรรม ป.๖ ๑. อธบายพฒนาการของไทยสมย

รตนโกสนทร โดยสงเขป ๒. อธบายปจจยทสงเสรมความเจรญรงเรองทางเศรษฐกจและการปกครองของไทยสมยรตนโกสนทร ๓. ยกตวอยางผลงานของบคคลส าคญดานตางๆสมยรตนโกสนทร ๔. อธบายภมปญญาไทยทส าคญสมยรตนโกสนทรทนาภาคภมใจ และควรคาแกการอนรกษไว

การสถาปนาอาณาจกรรตนโกสนทรโดยสงเขป

ปจจยทสงเสรมความเจรญรงเรองทางเศรษฐกจและการปกครองของไทย ในสมยรตนโกสนทร

พฒนาการของไทยสมยรตนโกสนทร โดยสงเขป ตามชวงเวลาตางๆ เชน สมยรตนโกสนทรตอนตน สมยปฏรปประเทศ และสมยประชาธปไตย

ผลงานของบคคลส าคญทางดานตางๆ ในสมยรตนโกสนทร เชน พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา- จฬาโลกมหาราช สมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงหนาท พระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว ฯลฯ

ภมปญญาไทยสมยรตนโกสนทร เชน ศลปกรรม วรรณกรรม

ม.๑ ๑. อธบายเรองราวทางประวตศาสตรสมยกอนสโขทยในดนแดนไทยโดยสงเขป

สมยกอนประวตศาสตรในดนแดนไทย โดยสงเขป

รฐโบราณในดนแดนไทย เชน ศรวชยตามพรลงค ทวารวด เปนตน

รฐไทย ในดนแดนไทย เชน ลานนา นครศรธรรมราช สพรรณภม เปนตน

๒. วเคราะหพฒนาการของอาณาจกรสโขทยในดานตาง ๆ

๘๗

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๓. วเคราะหอทธพลของวฒนธรรม และภมปญญาไทยสมยสโขทยและสงคมไทยในปจจบน

การสถาปนาอาณาจกรสโขทย และ ปจจยทเกยวของ (ปจจยภายในและ ปจจยภายนอก )

พฒนาการของอาณาจกรสโขทย ในดานการเมองการปกครอง เศรษฐกจ สงคม และความสมพนธระหวางประเทศ

วฒนธรรมสมยสโขทย เชน ภาษาไทย วรรณกรรม ประเพณส าคญ ศลปกรรมไทย

ภมปญญาไทยในสมยสโขทย เชน การชลประทาน เครองสงคมโลก

ความเสอมของอาณาจกรสโขทย ม.๒ ๑. วเคราะหพฒนาการของอาณาจกร

อยธยา และธนบรในดานตางๆ การสถาปนาอาณาจกรอยธยา ปจจยทสงผลตอความเจรญรงเรองของ

อาณาจกรอยธยา พฒนาการของอาณาจกรอยธยาในดาน

การเมองการปกครอง สงคม เศรษฐกจ และความสมพนธระหวางประเทศ

การเสยกรงศรอยธยาครงท ๑ และ การกเอกราช

ภมปญญาและวฒนธรรมไทยสมยอยธยา เชน การควบคมก าลงคน และศลปวฒนธรรม

การเสยกรงศรอยธยาครงท ๒ การก เอกราช และการสถาปนาอาณาจกรธนบร

ภมปญญาและวฒนธรรมไทยสมยธนบร วรกรรมของบรรพบรษไทย ผลงาน

ของบคคลส าคญของไทยและตางชาต ทมสวนสรางสรรคชาตไทย

๒. วเคราะหปจจยทสงผลตอความมนคงและความเจรญรงเรองของอาณาจกรอยธยา ๓. ระบภมปญญาและวฒนธรรมไทยสมยอยธยาและธนบร และอทธพลของภมปญญาดงกลาว ตอการพฒนาชาตไทยในยคตอมา

๘๘

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

ม.๓ ๑. วเคราะหพฒนาการของไทย สมยรตนโกสนทรในดานตาง ๆ

การสถาปนากรงเทพมหานครเปน ราชธานของไทย

ปจจยทสงผลตอความมนคงและ ความเจรญรงเรองของไทยในสมยรตนโกสนทร

บทบาทของพระมหากษตรยไทยในราชวงศจกรในการสรางสรรคความเจรญและความมนคงของชาต

พฒนาการของไทยในสมยรตนโกสนทรทางดานการเมอง การปกครอง สงคม เศรษฐกจ และความสมพนธระหวางประเทศตามชวงสมยตางๆ

เหตการณส าคญสมยรตนโกสนทรทม ผลตอการพฒนาชาตไทย เชน การท าสนธสญญาเบาวรงในสมยรชกาลท ๔ การปฏรปประเทศในสมยรชกาลท ๕ การเขารวมสงครามโลกครงท ๑ และครงท ๒ โดยวเคราะหสาเหตปจจย และผลของเหตการณตาง ๆ

ภมปญญาและวฒนธรรมไทยในสมยรตนโกสนทร

บทบาทของไทยตงแตเปลยนแปลง การปกครองจนถงปจจบนในสงคมโลก

๒. วเคราะหปจจยทสงผลตอความมนคงและความเจรญรงเรองของไทยในสมยรตนโกสนทร ๓.วเคราะหภมปญญาและวฒนธรรมไทยสมยรตนโกสนทร และอทธพลตอการพฒนาชาตไทย ๔.วเคราะหบทบาทของไทยในสมยประชาธปไตย

ม.๔ – ม.๖ ๑.วเคราะหประเดนส าคญของประวตศาสตรไทย

ประเดนส าคญของประวตศาสตรไทย เชน แนวคดเกยวกบความเปนมาของชาตไทย อาณาจกรโบราณในดนแดนไทย และอทธพลทมตอสงคมไทย ปจจยทมผลตอการสถาปนาอาณาจกรไทยในชวงเวลาตางๆ สาเหตและ ผลของการปฏรป ฯลฯ

๒. วเคราะหความส าคญของสถาบนพระมหากษตรยตอชาตไทย ๓. วเคราะหปจจยทสงเสรมความสรางสรรคภมปญญาไทย และวฒนธรรมไทย ซงมผลตอสงคมไทยในยคปจจบน

๘๙

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๔. วเคราะหผลงานของบคคลส าคญทงชาวไทยและตางประเทศ ทมสวนสรางสรรควฒนธรรมไทย และประวตศาสตรไทย

บทบาทของสถาบนพระมหากษตรยในการพฒนาชาตไทยในดานตางๆ เชน การปองกนและรกษาเอกราชของชาต การสรางสรรควฒนธรรมไทย

อทธพลของวฒนธรรมตะวนตก และตะวนออกทมตอสงคมไทย

ผลงานของบคคลส าคญทงชาวไทยและตางประเทศ ทมสวนสรางสรรค วฒนธรรมไทย และประวตศาสตรไทย

ปจจยทสงเสรมความสรางสรรคภมปญญาไทย และวฒนธรรมไทย ซงมผลตอสงคมไทยในยคปจจบน

๕. วางแผนก าหนดแนวทางและการมสวนรวมการอนรกษภมปญญาไทยและวฒนธรรมไทย

สภาพแวดลอมทมผลตอการสรางสรรคภมปญญาและวฒนธรรมไทย

วถชวตของคนไทยในสมยตางๆ การสบทอดและเปลยนแปลงของ

วฒนธรรมไทย แนวทางการอนรกษภมปญญาและ

วฒนธรรมไทยและการมสวนรวมในการอนรกษ

วธการมสวนรวมอนรกษภมปญญาและวฒนธรรมไทย

๙๐

สาระท ๕ ภมศาสตร

มาตรฐาน ส ๕.๑ เขาใจลกษณะของโลกทางกายภาพ และความสมพนธของสรรพสงซงมผลตอกนและกน ในระบบของธรรมชาต ใชแผนทและเครองมอทางภมศาสตรในการคนหา วเคราะห สรป และใชขอมลภมสารสนเทศอยางมประสทธภาพ

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ป.๑ ๑. แยกแยะสงตางๆ รอบตวทเกดขนเอง

ตามธรรมชาตและทมนษยสรางขน สงตาง ๆ รอบตว ทเกดขนเองตาม

ธรรมชาตและทมนษยสรางขน ๒. ระบความสมพนธของต าแหนง ระยะ ทศของสงตางๆ รอบตว

ความสมพนธของต าแหนง ระยะ ทศของสงตางๆ รอบตว เชน ทอยอาศย บาน เพอนบาน ตนไม ถนน ทงนา ไร สวน ทราบ ภเขา แหลงน า

๓. ระบทศหลกและทตงของสงตางๆ ทศหลก (เหนอ ตะวนออก ใต ตะวนตก) และ ทตงของสงตาง ๆ รอบตว

๔. ใชแผนผงงาย ๆ ในการแสดงต าแหนงของสงตางๆในหองเรยน

แผนผงแสดงต าแหนงสงตางๆในหองเรยน

๕. สงเกตและบอกการเปลยนแปลงของสภาพอากาศในรอบวน

การเปลยนแปลงของสภาพอากาศในรอบวน เชน กลางวน กลางคน ความรอนของอากาศ ฝน - เมฆ - ลม

ป.๒ ๑. ระบสงตางๆ ทเปนธรรมชาตกบทมนษยสรางขน ซงปรากฏระหวางโรงเรยนกบบาน

สงตางๆ ทเปนธรรมชาตกบทมนษยสรางขน ซงปรากฏระหวางโรงเรยนกบบาน

๒. ระบต าแหนงอยางงายและลกษณะทางกายภาพของสงตางๆ ทปรากฏในลกโลก แผนท แผนผง และภาพถาย

ต าแหนงอยางงายและลกษณะทางกายภาพของสงตางๆ ทปรากฏในลกโลก แผนท แผนผง และภาพถายเชน ภเขา ทราบ แมน า ตนไม อากาศ ทะเล

๓. อธบายความสมพนธของปรากฏการณระหวางโลก ดวงอาทตยและดวงจนทร

ความสมพนธของปรากฏการณระหวางโลก ดวงอาทตยและดวงจนทรเชน ขางขน ขางแรม ฤดกาลตางๆ

๙๑

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ป.๓ ๑. ใชแผนท แผนผง และภาพถายใน

การหาขอมลทางภมศาสตรในชมชนไดอยางมประสทธภาพ

แผนท แผนผง และภาพถาย ความสมพนธของต าแหนง ระยะ ทศทาง

๒. เขยนแผนผงงายๆ เพอแสดงต าแหนงทตงของสถานทส าคญในบรเวณโรงเรยนและชมชน

ต าแหนงทตงสมพนธของสถานทส าคญในบรเวณโรงเรยนและชมชน เชนสถานทราชการ อ าเภอ ตลาด โรงพยาบาล ไปรษณย ฯลฯ

๓ .บอกความสมพนธของลกษณะกายภาพกบลกษณะทางสงคมของชมชน

ภมประเทศ และภมอากาศทมผลตอสภาพสงคมในชมชน

ป.๔ ๑. ใชแผนท ภาพถาย ระบลกษณะส าคญทางกายภาพของจงหวดตนเอง

แผนท/ภาพถาย ลกษณะทางกายภาพของจงหวดตนเอง

๒. ระบแหลงทรพยากรและสงตาง ๆ ในจงหวดของตนเองดวยแผนท

ต าแหนง ระยะทางและทศของทรพยากรและสงตางๆ ในจงหวดของตนเอง

๓. ใชแผนทอธบายความสมพนธของสงตางๆ ทมอยในจงหวด

แผนทแสดงความสมพนธของสงตางๆ ทมอยในจงหวด

ลกษณะทางกายภาพ (ภมลกษณหรอ ภมประเทศและภมอากาศ) ทมผลตอสภาพสงคมของจงหวด

ป.๕ ๑. รต าแหนง (พกดภมศาสตร ละตจด ลองจจด) ระยะ ทศทางของภมภาคของตนเอง

ต าแหนง (พกดภมศาสตร ละตจด ลองจจด) ระยะ ทศทาง ของภมภาคของตนเอง

๒. ระบลกษณะภมลกษณทส าคญในภมภาคของตนเองในแผนท

ภมลกษณทส าคญในภมภาคของตนเองเชน แมน า ภเขา ปาไม

๓. อธบายความสมพนธของลกษณะทางกายภาพกบลกษณะทางสงคมในภมภาคของตนเอง

ความสมพนธของลกษณะทางกายภาพ (ภมลกษณและภมอากาศ) และลกษณะทางสงคม (ภมสงคม)ในภมภาคของตนเอง

๙๒

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ป.๖ ๑. ใชเครองมอทางภมศาสตร (แผนท

ภาพถายชนดตาง ๆ) ระบลกษณะส าคญทางกายภาพและสงคมของประเทศ

เครองมอทางภมศาสตร (แผนท ภาพถายชนดตาง ๆ ) ทแสดงลกษณะทางกายภาพของประเทศ

๒. อธบายความสมพนธระหวางลกษณะทางกายภาพกบปรากฏการณทางธรรมชาตของประเทศ

ความสมพนธระหวางลกษณะทางกายภาพกบปรากฏการณทางธรรมชาตของประเทศ เชน อทกภย แผนดนไหว วาตภย

ภมลกษณทมตอภมสงคมของประเทศไทย ม.๑ ๑. เลอกใชเครองมอทางภมศาสตร

(ลกโลก แผนท กราฟ แผนภม) ในการสบคนขอมล เพอวเคราะหลกษณะทางกายภาพและสงคมของประเทศไทยและทวปเอเชย ออสเตรเลยและ

โอเชยเนย

เครองมอทางภมศาสตร (ลกโลก แผนท กราฟ แผนภม ฯลฯ) ทแสดงลกษณะทางกายภาพ และสงคมของประเทศไทยและทวปเอเชย ออสเตรเลย และ โอเชยเนย

๒. อธบายเสนแบงเวลา และเปรยบเทยบวน เวลาของประเทศไทยกบทวปตาง ๆ

เสนแบงเวลาของประเทศไทยกบทวปตาง ๆ

ความแตกตางของเวลา มาตรฐานกบเวลาทองถน

๓. วเคราะหเชอมโยงสาเหตและแนวทางปองกนภยธรรมชาตและการระวงภยทเกดขนในประเทศไทยและทวปเอเชย ออสเตรเลย และโอเชยเนย

ภยธรรมชาตและการระวงภยทเกดขนในประเทศไทยและทวปเอเชย ออสเตรเลย โอเชยเนย

ม.๒ ๑. ใชเครองมอทางภมศาสตรในการรวบรวม วเคราะห และน าเสนอขอมลเกยวกบลกษณะทางกายภาพและสงคมของทวปยโรป และแอฟรกา

เครองมอทางภมศาสตรทแสดงลกษณะทางกายภาพและสงคมของทวปยโรป และแอฟรกา

๒. วเคราะหความสมพนธระหวางลกษณะทางกายภาพและสงคมของทวปยโรปและแอฟรกา

ลกษณะทางกายภาพและสงคมของทวปยโรปและแอฟรกา

๙๓

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ม.๓ ๑. ใชเครองมอทางภมศาสตรในการ

รวบรวม วเคราะห และน าเสนอขอมลเกยวกบลกษณะทางกายภาพและสงคมของทวปอเมรกาเหนอ และอเมรกาใต

เครองมอทางภมศาสตรทแสดงลกษณะทางกายภาพและสงคมของทวป อเมรกาเหนอ และอเมรกาใต

๒.วเคราะหความสมพนธระหวางลกษณะทางกายภาพและสงคมของทวปอเมรกาเหนอ และอเมรกาใต

ลกษณะทางกายภาพและสงคมของทวป อเมรกาเหนอ และอเมรกาใต

ม.๔ – ม.๖ ๑. ใชเครองมอทางภมศาสตรในการรวบรวม วเคราะห และน าเสนอขอมลภมสารสนเทศอยางมประสทธภาพ

เครองมอทางภมศาสตร ใหขอมลและขาวสารภมลกษณ ภมอากาศและภมสงคมของไทยและภมภาคตางๆทวโลก

๒. วเคราะหอทธพลของสภาพภมศาสตร ซงท าใหเกดปญหาทางกายภาพหรอภยพบตทางธรรมชาตในประเทศไทยและภมภาคตาง ๆ ของโลก

ปญหาทางกายภาพหรอภยพบตทางธรรมชาตในประเทศไทยและภมภาคตาง ๆ ของโลก

การเปลยนแปลงลกษณะทางกายภาพ ในสวนตาง ๆ ของ โลก

การเกดภมสงคมใหมของโลก ๓. วเคราะหการเปลยนแปลงของพนท ซงไดรบอทธพลจากปจจยทางภมศาสตรในประเทศไทยและทวปตางๆ

การเปลยนแปลงของพนทซงไดรบอทธพลจากปจจยทางภมศาสตร ในประเทศไทยและทวปตางๆ เชน การเคลอนตวของแผนเปลอกโลก

๔. ประเมนการเปลยนแปลงธรรมชาตในโลกวาเปนผลมาจากการกระท าของมนษยและหรอธรรมชาต

การเปลยนแปลงธรรมชาตในโลก เชน ภาวะโลกรอน ความแหงแลง สภาพอากาศแปรปรวน

๙๔

สาระท ๕ ภมศาสตร มาตรฐาน ส ๕.๒ เขาใจปฏสมพนธระหวางมนษยกบสภาพแวดลอมทางกายภาพทกอใหเกด

การสรางสรรควฒนธรรม มจตส านกและมสวนรวมในการอนรกษทรพยากร และสงแวดลอม เพอการพฒนาทย งยน

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ป.๑ ๑. บอกสงตาง ๆ ทเกดตามธรรมชาตท

สงผลตอความเปนอยของมนษย

ลกษณะภมประเทศ ภมอากาศมผลตอความเปนอยของมนษย เชน ทอยอาศย เครองแตงกายและอาหาร

๒. สงเกตและ เปรยบเทยบการเปลยน แปลง ของสภาพ แวดลอมทอยรอบตว

การเปลยนแปลงของสภาพ แวดลอมทอยรอบตว

๓. มสวนรวมในการจดระเบยบสงแวดลอมทบานและชนเรยน

การรเทาทนสงแวดลอมและปรบตวเขากบสงแวดลอม

ป.๒ ๑. อธบายความส าคญและคณคา ของสงแวดลอมทางธรรมชาตและ ทางสงคม

คณคาของสงแวดลอมทางธรรมชาต เชน ในการประกอบอาชพ

คณคาของสงแวดลอมทางสงคม เชน สงปลกสรางเพอการด ารงชพ

๒. แยกแยะและใชทรพยากรธรรมชาตทใชแลวไมหมดไปและทใชแลวหมดไปไดอยางคมคา

ความหมายของทรพยากรธรรมชาต ประเภททรพยากรธรรมชาต

-ใชแลวหมดไป เชน แร

- ใชแลวไมหมด เชน บรรยากาศ น า

- ใชแลวมการเกดขนมา ทดแทนหรอรกษาไวได เชน ดน ปาไม สตวปา

- วธใชทรพยากรอยางคมคา

๓. อธบายความสมพนธของฤดกาลกบการด าเนนชวตของมนษย

ความสมพนธของฤดกาลกบการด าเนนชวตของมนษย

๔. มสวนรวมในการฟนฟปรบปรงสงแวดลอมในโรงเรยนและชมชน

การเปลยนแปลงของสงแวดลอม การรกษาและฟนฟสงแวดลอม

ป.๓ ๑. เปรยบเทยบการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมในชมชนจากอดตถงปจจบน

สภาพแวดลอมในชมชนในอดตและปจจบน

๙๕

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๒. อธบายการพงพาสงแวดลอม และทรพยากรธรรมชาตในการสนองความตองการพนฐานของมนษย และการประกอบอาชพ

การพงพาสงแวดลอม ในการด ารงชวตของมนษย เชน การคมนาคม บานเรอน และการประกอบอาชพในชมชน

การประกอบอาชพทเปนผลมาจากสภาพแวดลอมทางธรรมชาตในชมชน

๓. อธบายเกยวกบมลพษและการกอใหเกดมลพษโดยมนษย

มลพษทเกดจากการกระท าของมนษย

๔. อธบายความแตกตางของเมองและชนบท

ลกษณะของเมองและชนบท

๕. ตระหนกถงการเปลยนแปลงของสงแวดลอมในชมชน

การเพมและสญเสยสงแวดลอมท าใหชมชนเปลยนแปลง

ป.๔ ๑. อธบายสภาพ แวดลอมทางกายภาพของชมชนทสงผลตอการด าเนนชวตของคนในจงหวด

สภาพ แวดลอมทางกายภาพของชมชนทสงผลตอการด าเนนชวตของคนในจงหวด เชน ลกษณะบาน อาหาร

๒. อธบายการเปลยนแปลงสภาพ แวดลอมในจงหวดและผลทเกดจากการเปลยนแปลงนน

การเปลยนแปลงสภาพแวดลอมในจงหวดและผลทเกดจากการเปลยนแปลง เชน การตงถนฐาน การยายถน

๓. มสวนรวมในการอนรกษสงแวดลอมในจงหวด

การอนรกษสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตในจงหวด

ป.๕ ๑. วเคราะหสภาพแวดลอมทางกายภาพทมอทธพลตอลกษณะการตงถนฐานและการยายถนของประชากร ในภมภาค

สภาพแวดลอมทางกายภาพทมอทธพลตอลกษณะการตงถนฐานและการยายถนของประชากรในภมภาค

๒. อธบายอทธพลของสงแวดลอมทางธรรมชาตทกอใหเกดวถชวตและการสรางสรรควฒนธรรมในภมภาค

อทธพลของสงแวดลอมทางธรรมชาตทกอใหเกดวถชวตและการสรางสรรควฒนธรรมในภมภาค

๓. น าเสนอตวอยางทสะทอนใหเหนผลจากการรกษาและการท าลายสภาพแวดลอม และเสนอแนวคด ในการรกษาสภาพแวดลอมในภมภาค

ผลจากการรกษาและการท าลายสภาพแวดลอม

แนวทางการอนรกษและรกษาสภาพแวดลอมในภมภาค

๙๖

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ป.๖ ๑. วเคราะหความสมพนธระหวาง

สงแวดลอมทางธรรมชาตกบสงแวดลอมทางสงคมในประเทศ

สงแวดลอมทางธรรมชาต กบสงแวดลอมทางสงคมในประเทศ

ความสมพนธและผลกระทบ ๒. อธบายการแปลงสภาพธรรมชาตใน

ประเทศไทยจากอดตถงปจจบน และผลทเกดขนจากการเปลยนแปลงนน

ผลทเกดจากการปรบเปลยน หรอดดแปลงสภาพธรรมชาตในประเทศจากอดต ถงปจจบน และผลทเกดขน (ประชากร เศรษฐกจ สงคม อาชพ และวฒนธรรม)

๓. จดท าแผนการใชทรพยากรในชมชน

แนวทางการใชทรพยากรของคนในชมชนใหใชไดนานขน โดยมจตส านกรคณคาของทรพยากร

แผนอนรกษทรยากรในชมชน หรอแผนอนรกษ

ม.๑ ๑. วเคราะหผลกระทบจากการเปลยนแปลงทางธรรมชาตของทวปเอเชย ออสเตรเลย และโอเชยเนย

การเปลยนแปลงประชากร เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมในทวปเอเชย ออสเตรเลย และโอเชยเนย

การกอเกดสงแวดลอมใหมทางสงคม แนวทางการใชทรพยากรของคนในชมชน

ใหใชไดนานขน โดยมจตส านกรคณคาของทรพยากร

แผนอนรกษทรยากรในทวปเอเชย ๒. วเคราะหความรวมมอของประเทศตาง ๆทมผลตอสงแวดลอมทางธรรมชาตของทวปเอเชย ออสเตรเลย และโอเชยเนย

ความรวมมอระหวางประเทศในทวปเอเชย ออสเตรเลย โอเชยเนย ทมผลตอสงแวดลอมทางธรรมชาต

๓. ส ารวจ และอธบายท าเลทตงกจกรรมทางเศรษฐกจและสงคมในทวปเอเชย ออสเตรเลย และโอเชยเนย โดยใชแหลงขอมลทหลากหลาย

ท าเลทตงกจกรรมทางเศรษฐกจและสงคมในทวปเอเชย ออสเตรเลย และโอเชยเนย เชน ศนยกลางการคมนาคม

๙๗

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๔. วเคราะหปจจยทางกายภาพและสงคมทมผลตอการเลอนไหลของความคด เทคโนโลย สนคา และประชากรในทวปเอเชย ออสเตรเลย และโอเชยเนย

ปจจยทางกายภาพและสงคมทมผลตอ การเลอนไหลของความคด เทคโนโลย สนคา และประชากรในทวปเอเชย ออสเตรเลย และโอเชยเนย

ม.๒ ๑. วเคราะหการกอเกดสงแวดลอมใหมทางสงคม อนเปนผลจากการเปลยนแปลงทางธรรมชาตและทางสงคมของทวปยโรป และแอฟรกา

การเปลยนแปลงประชากร เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมของทวปยโรป และแอฟรกา

๒. ระบแนวทางการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในทวปยโรป และแอฟรกา

การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในทวปยโรป และแอฟรกา

๓. ส ารวจ อภปรายประเดนปญหาเกยวกบสงแวดลอมทเกดขนในทวปยโรป และแอฟรกา

ปญหาเกยวกบสงแวดลอมทเกดขนในทวปยโรป และแอฟรกา

๔. วเคราะหเหตและผลกระทบทประเทศไทยไดรบจากการเปลยนแปลงของสงแวดลอมในทวปยโรป และ แอฟรกา

ผลกระทบจากการเปลยนแปลงของสงแวดลอมในทวปยโรป และแอฟรกา ตอประเทศไทย

ม.๓ ๑. วเคราะหการกอเกดสงแวดลอมใหมทางสงคม อนเปนผลจากการเปลยนแปลงทางธรรมชาตและ ทางสงคมของทวปอเมรกาเหนอและอเมรกาใต

การเปลยนแปลงประชากร เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมของทวปอเมรกาเหนอและอเมรกาใต

๒. ระบแนวทางการอนรกษทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอมในทวปอเมรกาเหนอและอเมรกาใต

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในทวป อเมรกาเหนอและอเมรกาใต

๓. ส ารวจ อภปรายประเดนปญหาเกยวกบสงแวดลอมทเกดขนในทวปอเมรกาเหนอและอเมรกาใต

ปญหาเกยวกบสงแวดลอมทเกดขนในทวปอเมรกาเหนอและอเมรกาใต

๙๘

ชน ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง ๔. วเคราะหเหตและผลกระทบตอเนองจากการเปลยนแปลงของสงแวดลอมในทวปอเมรกาเหนอและอเมรกาใต ทสงผลตอประเทศไทย

ผลกระทบตอเนองของสงแวดลอมในทวปอเมรกาเหนอและอเมรกาใต ทสงผลตอประเทศไทย

ม.๔ –ม.๖ ๑.วเคราะหสถานการณและวกฤตการณ ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของประเทศไทยและโลก

การเปลยนแปลงลกษณะทางกายภาพ ในสวนตาง ๆ ของ โลก

การเกดภมสงคมใหม ๆ ในโลก วกฤตการณดานทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมของประเทศไทยและโลก

๒. ระบมาตรการปองกนและแกไขปญหา บทบาทขององคการและการประสานความรวมมอทงในประเทศและนอกประเทศเกยวกบกฎหมายสงแวดลอม การจดการทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม

มาตรการปองกนและแกไขปญหา บทบาทขององคการและการประสานความรวมมอทงในประเทศและนอกประเทศ กฎหมายสงแวดลอม การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

๓. ระบแนวทางการอนรกษทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอมในภมภาคตาง ๆ ของโลก

การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในภมภาคตาง ๆ ของโลก

๔. อธบายการใชประโยชนจากสงแวดลอมในการสรางสรรควฒนธรรม อนเปนเอกลกษณของทองถนทงในประเทศไทยและโลก

การใชประโยชนจากสงแวดลอมในการสรางสรรควฒนธรรม อนเปนเอกลกษณของทองถนทงในประเทศไทยและโลก

๕. มสวนรวมในการแกปญหาและ การด าเนนชวตตามแนวทางการอนรกษทรพยากรและสงแวดลอม เพอการพฒนาทย งยน

การแกปญหาและการด าเนนชวตตาม แนวทางการอนรกษทรพยากรและสงแวดลอม เพอการพฒนาทย งยน

๙๙

อภธานศพท กตญญกตเวท ผรอปการะททานท าแลวและตอบแทน แยกออกเปน ๒ ขอ ๑. กตญ รคณทาน ๒. กตเวท

ตอบแทนหรอสนองคณทาน ความกตญกตเวทวาโดยขอบเขต แยกได เปน ๒ ระดบ คอ ๒.๑ กตญกตเวทตอบคคลผมคณความดหรออปการะตอตนเปนสวนตว ๒.๒ กตญกตเวทตอบคคลผไดบ าเพญคณประโยชนหรอมคณความด เกอกลแกสวนรวม (พ.ศ. หนา ๒-๓)

กตญญกตเวทตออาจารย / โรงเรยน ในฐานะทเปนศษย พงแสดงความเคารพนบถออาจารย ผ เปรยบเสมอนทศเบองขวา ดงน ๑. ลกตอนรบ แสดงความเคารพ ๒. เขาไปหา เพอบ ารง รบใช ปรกษา ซกถาม รบค าแนะน า เปนตน ๓. ฟงดวยด ฟงเปน รจกฟง ใหเกดปญญา ๔. ปรนนบต ชวยบรการ ๕. เรยนศลปวทยาโดยเคารพ เอาจรงเอาจงถอเปนกจส าคญดวยด

กรรม การกระท า หมายถง การกระท าทประกอบดวยเจตนา คอ ท าดวยความจงใจ ประกอบดวยความ จงใจหรอจงใจท าดกตาม ชวกตาม เชน ขดหลมพรางดกคนหรอสตวในตกลงไปตายเปนกรรม แตขดบอน าไวกนไวใช สตวตกลงไปตายเองไมเปนกรรม (แตถารอยวาบอน าทตนขดไวอยในทซงคนจะพลดตกไดงายแลวปลอยปละละเลย มคนตกลงไปกไมพนกรรม) การกระท าทดเรยกวา “กรรมด” ทชวเรยกวา “กรรมชว” (พ.ศ. หนา ๔)

กรรม ๒ กรรมจ าแนกตามคณภาพ หรอตามธรรมทเปนมลเหตม ๒ คอ ๑. อกศลกรรม กรรมทเปนอกศล กรรมชว คอเกดจากอกศลมล ๒. กศลกรรม กรรมทเปนกศล กรรมด คอกรรมทเกดจากกศลมล

กรรม ๓ กรรมจ าแนกตามทวารคอทางทกรรมม ๓ คอ ๓. กายกรรม การกระท าทางกาย ๒. วจกรรม การกระท าทางวาจา ๓. มโนกรรม การกระท าทางใจ

กรรม ๑๒ กรรมจ าแนกตามหลกเกณฑเกยวกบการใหผล ม ๑๒ อยาง คอ หมวดท ๑ วาดวยปากกาล คอจ าแนกตามเวลาทใหผล ไดแก ๑. ทฏฐธรรมเวทนยกรรม กรรมท

ใหผลในปจจบน คอในภพน ๒. อปชชเวทนยกรรม กรรมทใหผลในภาพทจะไปเกด คอ ในภพหนา ๓. อปราบปรเวทนยกรรม กรรมทใหผลในภพตอ ๆ ไป ๔. อโหสกรรม กรรมเลกใหผล

หมวดท ๒ วาโดยกจ คอการใหผลตามหนาท ไดแก ๕. ชนกกรรม กรรมแตงใหเกด หรอกรรมทเปนตวน าไปเกด ๖. อปตถมภกกรรม กรรมสนบสนน คอ เขาสนบสนนหรอซ าเตมตอจากชนกกรรม ๗. อปปฬกกรรม กรรมบบคน คอเขามาบบคนผลแหงชนกกรรม และอปตถมภกกรรมนนใหแปรเปลยนทเลาเบาลงหรอสนเขา ๘. อปฆาตกกรรม กรรมตดรอน คอ กรรมแรงฝายตรงขามทเขาตดรอนใหผลของกรรมสองอยางนนขาดหรอหยดไปทเดยว

.................................................................. กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ การจดสาระการเรยนรพระพทธศาสนา กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว ,ครงท ๒ ๒๕๔๖ . *หมายเหต พ.ศ. หมายถง พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท ; พ.ธ. หมายถง พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมาวลธรรม พมพครงท ๙ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๓.

๑๐๐

หมวดท ๓ วาโดยปานทานปรยาย คอจ าแนกตามล าดบความแรงในการใหผล ไดแก ๙. ครกรรม กรรมหนก ใหผลกอน ๑๐. พหลกรรม หรอ อาจณกรรม กรรทท ามากหรอกรรมชนใหผลรองลงมา ๑๑. อาสนนกรรม กรรมจวนเจยน หรอกรรมใกลตาย ถาไมมสองขอกอนกจะใหผลกอนอน ๑๒. กตตตากรรม หรอ กตตตาวาปนกรรม กรรมสกวาท า คอเจตนาออน หรอมใชเจตนาอยางนน ใหผลตอเมอไมมกรรมอนจะใหผล (พ.ศ. หนา ๕)

กรรมฐาน ทตงแหงการงาน อารมณเปนทตงแหงการงานของใจ อบายทางใจ วธฝกอบรมจต ม ๒ ประเภท คอ สมถกรรมฐาน คอ อบายสงบใจ วปสสนากรรมฐาน อบายเรองปญญา (พ.ศ. หนา ๑๐)

กลจรฏตธรรม ๔ ธรรมส าหรบด ารงความมนคงของตระกลใหย งยน เหตทท าใหตระกลมงคงตงอยไดนาน (พ.ธ. หนา ๑๓๔) ๑. นฏฐคเวสนา คอ ของหายของหมด รจกหามาไว ๒. ชณณปฏสงขรณา คอ ของเกาของช ารด รจกบรณะซอมแซม ๓. ปรมตปานโภชนา คอ รจกประมาณในการกนการใช ๔. อธปจจสลวนตสถาปนา คอ ตงผมศลธรรมเปนพอบานแมเรอน (พ.ธ. หนา ๑๓๔)

กศล บญ ความด ฉลาด สงทด กรรมด (พ.ศ. หนา ๒๑)

กศลกรรม กรรมด กรรมทเปนกศล การกระท าทดคอเกดจากกศลมล (พ.ศ. หนา ๒๑)

กศลกรรมบถ ๑๐ ทางแหงกรรมด ทางท าด กรรมดอนเปนทางน าไปสสคตม ๑๐ อยางไดแก ก. กายกรรม ๓ (ทางกาย) ๑. ปาณาตปาตา เวรมณ เวนจากการท าลายชวต ๒. อทนนาทานา เวรมณ

เวนจากถอเอาของทเขามไดให ๓. กาเมสมจฉาจารา เวรมณ เวนจากประพฤตผดในกาม ข. วจกรรม ๔ (ทางวาจา) ไดแก ๔. มสาวาทา เวรมณ เวนจากพดเทจ ๕. ปสณายวาจาย เวรมณ

เวนจากพดสอเสยด ๖. ผรสาย วาจาย เวรมณ เวนจากพดค าหยาบ ๗. สมผปปลาปา เวรมณ เวนจากพดเพอเจอ

ค. มโนกรรม ๓ (ทางใจ) ๘. อนภชฌา ไมโลกคอยจองอยากไดของเขา ๙. อพยาบาท ไมคดรายเบยดเบยนเขา ๑๐. สมมาทฏฐ เหนชอบตามคลองธรรม (พ.ศ. หนา ๒๑)

กศลมล รากเหงาของกศล ตนเหตของกศล ตนเหตของความด ๓ อยาง ๑. อโลภะ ไมโลภ (จาคะ) ๒. อโทสะ ไมคดประทษราย (เมตตา) ๓. อโมหะ ไมหลง (ปญญา) (พ.ศ. หนา ๒๒)

กศลวตก ความตรกทเปนกศล ความนกคดทดงาม ๓ คอ ๑. เนกขมมวตก ความตรกปลอดจากกาม ๒. อพยาบาทวตก ความตรกปลอดจากพยาบาท ๓. อวหสาวตก ความตรกปลอดจากการเบยดเบยน (พ.ศ. หนา ๒๒)

โกศล ๓ ความฉลาด ความเชยวชาญ ม ๓ อยาง ๑. อายโกศล คอ ความฉลาดในความเจรญ รอบรทางเจรญและเหตของความเจรญ ๒. อปายโกศล คอ ความฉลาดในความเสอม รอบรทางเสอมและเหตของความเสอม ๓. อปายโกศล คอ ความฉลาดในอบาย รอบรวธแกไขเหตการณและวธทจะท าใหส าเรจ ทงในการปองกนความเสอมและในการสรางความเจรญ (พ.ศ. หนา ๒๔)

ขนธ กอง พวก หมวด หม ล าตว หมวดหนง ๆ ของรปธรรมและนามธรรมทงหมดทแบงออกเปนหากอง ไดแก รปขนธ คอ กองรป เวทนาขนธ คอ กองเวทนา สญญาขนธ คอ กองสญญา สงขารขนธ คอ กองสงขาร วญญาณขนธ คอ กองวญญาณ เรยกรวมวา เบญจขนธ (พ.ศ. หนา ๒๖ - ๒๗)

๑๐๑

คารวธรรม ๖ ธรรม คอ ความเคารพ การถอเปนสงส าคญทจะพงใสใจและปฏบตดวย ความเออเฟอ หรอโดยความหนกแนนจรงจงม ๖ ประการ คอ ๑. สตถคารวตา ความเคารพในพระศาสดา หรอพทธคารวตา ความเคารพในพระพทธเจา ๒. ธมมคารวตา ความเคารพในพระธรรม ๓. สงฆคารวตา ความเคารพในพระสงฆ ๔. สกขาคารวตา ความเคารพในการศกษา ๕. อปปมาทคารวตา ความเคารพในความไมประมาท ๖. ปฏสนถารคารวตา ความเคารพในการปฏสนถาร (พ.ธ. หนา ๒๒๑)

คหสข (กามโภคสข ๔) สขของคฤหสถ สขของชาวบาน สขทชาวบานควรพยายามเขาถงใหไดสม าเสมอ สขอนชอบธรรมทผครองเรอนควรม ๔ ประการ ๑. อตถสข สขเกดจากความมทรพย ๒. โภคสข สขเกดจากการใชจายทรพย ๓. อนณสข สขเกดจากความไมเปนหน ๔. อนวชชสข สขเกดจากความประพฤตไมมโทษ (ไมบกพรองเสยหายทงทางกาย วาจา และใจ) (พ.ธ. หนา ๑๗๓)

ฆราวาสธรรม ๔ ธรรมส าหรบฆราวาส ธรรมส าหรบการครองเรอน หลกการครองชวตของคฤหสถ ๔ ประการ ไดแก ๑. สจจะ คอ ความจรง ซอตรง ซอสตย จรงใจ พดจรง ท าจรง ๒. ทมะ คอ การฝกฝน การขมใจ ฝกนสย ปรบตว รจกควบคมจตใจ ฝกหด ดดนสย แกไขขอบกพรอง ปรบปรงตนใหเจรญกาวหนาดวยสตปญญา ๓. ขนต คอ ความอดทน ตงหนาท าหนาทการงานดวยความขยนหมนเพยร เขมแขง ทนทาน ไมหวนไหว มนในจดหมาย ไมทอถอย ๔. จาคะ คอ เสยสละ สละกเลส สละความสขสบาย และผลประโยชนสวนตนได ใจกวาง พรอมทจะรบฟงความทกข ความคดเหนและความตองการของผอน พรอมทจะรวมมอชวยเหลอ เออเฟอเผอแผ ไมคบแคบเหนแกตวหรอ เอาแตใจตว (พ.ธ. หนา ๔๓)

จต ธรรมชาตทรอารมณ สภาพทนกคด ความคด ใจ ตามหลกฝายอภธรรม จ าแนกจตเปน ๘๙ แบงโดยชาตเปนอกศลจต ๑๒ กศลจต ๒๑ วปากจต ๓๖ และกรยาจต ๘ (พ.ศ. หนา ๔๓)

เจตสก ธรรมทประกอบกบจต อาการหรอคณสมบตตาง ๆ ของจต เชน ความโลภ ความโกรธ ความหลง ศรทธา เมตตา สต ปญญาเปนตน ม ๕๒ อยาง จดเปนอญญสมานาเจตสก ๑๓ อกศลเจตสก ๑๔ โสภณเจตสก ๒๕ (พ.ศ. หนา ๔๙)

ฉนทะ ๑. ความพอใจ ความชอบใจ ความยนด ความตองการ ความรกใครในสงนน ๆ ๒. ความยนยอม ความยอมใหทประชมท ากจนน ๆ ในเมอตนมไดรวมอยดวย เปนธรรมเนยมของภกษทอยในวดซงมสมารวมกน มสทธทจะเขาประชมท ากจของสงฆ เวนแตภกษนนอาพาธ จะเขารวมประชมดวยไมได กมอบฉนทะคอ แสดงความยนยอมใหสงฆท ากจนน ๆ ได (พ.ศ. หนา ๕๒)

ฌาน การเพง การเพงพนจดวยจตทเปนสมาธแนวแน ม ๒ ประเภท คอ ๑. รปฌาน ๒. อรปฌาน (พ.ศ. หนา ๖๐)

ฌานสมบต การบรรลฌาน การเขาฌาน (พทธธรรม หนา ๙๖๔)

ดรณธรรม ธรรมทเปนหนทางแหงความส าเรจ คอ ขอปฏบตทเปนดจประตชยอนเปดออกไปสความสข ความเจรญกาวหนาแหงชวต ๖ ประการ คอ ๑. อาโรคยะ คอ รกษาสขภาพด มใหมโรคทงจต และกาย ๒. ศล คอ มระเบยบวนย ไมกอเวรภยแกสงคม ๓. พทธานมต คอ ไดคนดเปนแบบอยาง ศกษาเยยงนยมแบบอยางของมหาบรษพทธชน ๔. สตะ คอ ตงเรยนรใหจรง เลาเรยนคนควาใหร

๑๐๒

เชยวชาญใฝสดบเหตการณใหรเทาทน ๕. ธรรมานวต คอ ท าแตสงทถกตองดงาม ด ารงมนในสจรต ทงชวตและงานด าเนนตามธรรม ๖. อลนตา คอ มความขยนหมนเพยร มก าลงใจแขงกลา ไมทอแทเฉอยชา เพยรกาวหนาเรอยไป (ธรรมนญชวต บทท ๑๕ คนสบตระกล ขอ ก. หนา๕๕)

หมายเหต หลกธรรมขอนเรยกชออกยางหนงวา “วฒนมข” ตรงค าบาลวา “อตถทวาร” ประตแหงประโยชน

ตณหา (๑) ความทะยานอยาก ความดนรน ความปรารถนา ความแสหา ม ๓ คอ ๑. กามตณหา ความทะยานอยากในกาม อยากไดอารมณอนนารกนาใคร ๒. ภวตณหา ความทะยานอยากในภพ อยากเปนนนเปนน ๓. วภวตณหา ความทะยานอยากในวภพ อยากไมเปนนนไมเปนน อยากพรากพนดบสญ ไปเสย

ตนหา (๒) ธดามารนางหนงใน ๓ นาง ทอาสาพระยามารผเปนบดา เขาไปประโลมพระพทธเจาดวยอาการ ตาง ๆ ในสมยทพระองคประทบอยทตนอชปาลนโครธ ภายหลงตรสรใหม ๆ (อก ๒ นางคอ อรด กบราคา) (พ.ศ. หนา ๗๒)

ไตรลกษณ ลกษณะสาม คอ ความไมเทยง ความเปนทกข ความไมใชตวตน ๑. อนจจตา (ความเปนของไมเทยง) ๒. ทกขตา (ความเปนทกข) ๓. อนตตา (ความเปนของไมใชตน) (พ.ศ. หนา ๑๐๔)

ไตรสกขา สกขาสาม ขอปฏบตทตองศกษา ๓ อยาง คอ ๑. อธศลสกขา หมายถง สกขา คอ ศลอนยง ๒. อธจตตสกขา หมายถง สกขา คอ จตอนยง ๓. อธปญญาสกขา หมายถง สกขา คอ ปญญา อนยง เรยกกนงาย ๆ วา ศล สมาธ ปญญา (พ.ศ. หนา ๘๗)

ทศพธราชธรรม ๑๐ ธรรม ส าหรบพระเจาแผนดน คณสมบตของนกปกครองทด สามารถปกครองแผนดนโดยธรรม และยงประโยชนสขใหเกดแกประชาชน จนเกดความชนชมยนด ม ๑๐ ประการ คอ ๑. ทาน การใหทรพยสนสงของ ๒. ศล ประพฤตดงาม ๓. ปรจจาคะ ความเสยสละ ๔. อาชชวะ ความซอตรง ๕. มททวะ ความออนโยน ๖. ตบะ ความทรงเดช เผากเลสตณหา ไมหมกมนในความสขส าราญ ๗. อกโกธะความไมกรวโกรธ ๘. อวหงสา ความไมขมเหงเบยดเบยน ๙. ขนต ความอดทนเขมแขง ไมทอถอย ๑๐. อวโรธนะ ความไมคลาดธรรม (พ.ศ. หนา ๒๕๐)

ทฏธมมกตถสงวตตนกธรรม ๔ ธรรมทเปนไปเพอประโยชนในปจจบน คอ ประโยชนสขสามญทมองเหนกนในชาตน ทคนทวไปปรารถนา เชน ทรพย ยศ เกยรต ไมตร เปนตน ม ๔ ประการ คอ ๑.อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหมน ๒. อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา ๓. กลยาณมตตตา ความมเพอนเปนคนด ๔. สมชวตา การเลยงชพตามสมควรแกก าลงทรพยทหาได (พ.ศ. หนา ๙๕)

ทกข ๑. สภาพททนอยไดยาก สภาพทคงทนอยไมได เพราะถกบบคนดวยความเกดขนและดบสลาย เนองจากตองไปตามเหตปจจยทไมขนตอตวมนเอง ๒. สภาพททนไดยาก ความรสกไมสบาย ไดแก ทกขเวทนา (พ.ศ. หนา ๙๙)

๑๐๓

ทกรกรยา กรยาทท าไดยาก การท าความเพยรอนยากทใคร ๆ จะท าได เชน การบ าเพญเพยรเพอบรรลธรรมวเศษ ดวยวธทรมานตนตาง ๆ เชน กลนลมอสสาสะ (ลมหายใจเขา) ปสสาสะ (ลมหายใจออก) และอดอาหาร เปนตน (พ.ศ. หนา ๑๐๐)

ทจรต ๓ ความประพฤตไมด ประพฤตชว ๓ ทาง ไดแก ๑. กายทจรต ประพฤตชวทางกาย ๒. วจทจรต ประพฤตชวทางวาจา ๓. มโนทจรต ประพฤตชวทางใจ (พ.ศ. หนา ๑๐๐)

เทวทต ๔ ทตของยมเทพ สอแจงขาวของมฤตย สญญาณทเตอนใหระลกถงคตธรรมดาของชวต มใหมความประมาท ไดแก คนแก คนเจบ คนตาย และสมณะ ๓ อยางแรกเรยกเทวทต สวนสมณะเรยกรวมเปนเทวทตไปดวยโดยปรยายเพราะมาในหมวดเดยวกน แตในบาลทานเรยกวานมต ๔ ไมไดเรยกเทวทต (พ.ศ. หนา ๑๐๒)

ธาต ๔ สงททรงภาวะของมนอยเองตามธรรมดาของเหตปจจย ไดแก ๑. ปฐวธาต หมายถง สภาวะทแผไปหรอกนเนอท เรยกชอสามญวา ธาตเขมแขงหรอธาตดน ๒. อาโปธาต หมายถง สภาวะทเอบอาบดดซม เรยกสามญวา ธาตเหลว หรอธาตน า ๓. เตโชธาต หมายถง สภาวะทท าใหรอน เรยกสามญวา ธาตไฟ ๔. วาโยธาต หมายถง สภาวะทท าใหเคลอนไหว เรยกสามญวา ธาตลม (พ.ศ. หนา ๑๑๓)

นาม ธรรมทรจกกนดวยชอ ก าหนดรดวยใจเปนเรองของจตใจ สงทไมมรปราง ไมมรปแตนอมมาเปนอารมณของจตได (พ.ศ. หนา ๑๒๐)

นยาม ๕ ก าหนดอนแนนอน ความเปนไปอนมระเบยบแนนอนของธรรมชาต กฎธรรมชาต ๑. อตนยาม (กฎธรรมชาตเกยวกบอณหภม หรอปรากฏการณธรรมชาตตาง ๆ โดยเฉพาะ ดน น า อากาศ และฤดกาล อนเปนสงแวดลอมส าหรบมนษย) ๒. พชนยาม (กฎธรรมชาตเกยวกบการสบพนธ มพนธกรรมเปนตน) ๓. จตตนยาม (กฎธรรมชาตเกยวกบการท างานของจต) ๔. กรรมนยาม (กฎธรรมชาตเกยวกบพฤตกรรมของมนษย คอ กระบวนการใหผลของการกระท า) ๕. ธรรมนยาม (กฎธรรมชาตเกยวกบความสมพนธและอาการทเปนเหต เปนผลแกกนแหงสงทงหลาย (พ.ธ. หนา ๑๙๔)

นวรณ ๕ สงทกนจตไมใหกาวหนาในคณธรรม ธรรมทกนจตไมใหบรรลคณความด อกศลธรรมทท าจตใหเศราหมองและท าปญญาใหออนก าลง ๑. กามฉนทะ (ความพอใจในกาม ความตองการกามคณ) ๒. พยาบาท (ความคดราย ความขดเคองแคนใจ) ๓. ถนมทธะ (ความหดหและเซองซม) ๔. อทธจจกกกจจะ (คามฟ งซานและรอนใจ ความกระวนกระวายกลมกงวล) ๕. วจกจฉา (ความลงเลสงสย) (พ.ธ. หนา ๑๙๕)

นโรธ ความดบทกข คอดบตณหาไดสนเชง ภาวะปลอดทกข เพราะไมมทกขทจะเกดขนได หมายถง พระนพพาน (พ.ศ. หนา ๑๒๗)

บารม คณความดทบ าเพญอยางยงยวด เพอบรรลจดหมายอนสงยงม ๑๐ คอ ทาน ศล เนกขมมะ ปญญา วรยะ ขนต สจจะ อธษฐาน เมตตา อเบกขา (พ.ศ. หนา ๑๓๖)

๑๐๔

บญกรยาวตถ ๓ ทตงแหงการท าบญ เรองทจดเปนการท าความด หลกการท าความด ทางความดม ๓ ประการ คอ ๑. ทานมย คอท าบญดวยการใหปนสงของ ๒. ศลมย คอ ท าบญดวยการรกษาศล หรอประพฤตดมระเบยบวนย ๓. ภาวนมย คอ ท าบญดวยการเจรญภาวนา คอฝกอบรมจตใจ (พ.ธ. หนา ๑๐๙)

บญกรยาวตถ ๑๐ ทตงแหงการท าบญ ทางความด ๑. ทานมย คอท าบญดวยการใหปนสงของ ๒. สลมย คอ ท าบญดวยการรกษาศล หรอประพฤตด ๓. ภาวนมย คอ ท าบญดวยการเจรญภาวนา คอฝกอบรมจตใจ ๔. อปจายนมย คอ ทบญดวยการประพฤตออนนอมถอมตน ๕. เวยยาวจจมย คอ ท าบญดวยการชวยขวนขวาย รบใช ๖. ปตตทานมย คอ ท าบญดวยการเฉลยสวนแหงความดใหแกผอน ๗. ปตตานโมทนามย คอ ท าบญดวยการยนดในความดของผอน ๘. ธมมสสวนมย คอ ท าบญดวยการฟงธรรม ศกษาหาความร ๙. ธมมเทสนามย คอท าบญดวยการสงสอนธรรมใหความร ๑๐. ทฏฐชกรรม คอ ท าบญดวยการท าความเหนใหตรง (พ.ธ. หนา ๑๑๐)

บพนมตของมชฌมาปฏปทา บพนมต แปลวา สงทเปนเครองหมายหรอสงบงบอกลวงหนา พระพทธองคตรสเปรยบเทยบวา กอนทดวงอาทตยจะขน ยอมมแสงเงนแสงทองปรากฏใหเหนกอนฉนใด กอนทอรยมรรคซงเปนขอปฏบตส าคญในพระพทธศาสนาจะเกดขน กมธรรมบางประการปรากฏขนกอน เหมอนแสงเงนแสงทองฉนนน องคประกอบของธรรมดงกลาว หรอบพนมตแหงมชฌมาปฏปทา ไดแก ๑. กลปยาณมตตตา ความมกลยาณมตร ๒. สลสมปทา ถงพรอมดวยศล มวนย มความเปนระเบยบในชวตของตนและในการอยรวมในสงคม ๓. ฉนทสมปทา ถงพรอมดวยฉนทะ พอใจใฝรกในปญญา สจธรรม ในจรยธรรม ใฝรในความจรงและใฝท าความด ๔. อตตสมปทา ความถงพรอมดวยการทจะฝกฝน พฒนาตนเอง เหนความส าคญของการทจะตองฝกตน ๕. ทฏฐสปทา ความถงพรอมดวยทฏฐ ยดถอ เชอถอในหลกการ และมความเหนความเขาใจพนฐานทมองสงทงหลายตามเหตปจจย ๖. อปปมาทสมปทา ถงพรอมดวยความไมประมาท มความกระตอรอรนอยเสมอ เหนคณคาของกาลเวลา เหนความเปลยนแปลงเปนสงกระตนเตอนใหเรงรดการคนหาใหเขาถงความจรงหรอในการท าชวตทดงามใหส าเรจ ๗. โยนโสมนสการ รจดคดพจารณา มองสงทงหลายใหไดความรและไดประโยชนทจะเอามาใชพฒนาตนเองยง ๆ ขนไป (แสงเงนแสงทองของชวตท ดงาม:

พระธรรมปฎก) (ป.อ. ปยตโต)

เบญจธรรม ธรรม ๕ ประการ ความด ๕ อยาง ทควรประพฤตคกนไปกบการรกษาเบญจศลตามล าดบขอ ดงน ๑. เมตตากรณา ๒. สมมาอาชวะ ๓. กามสงวร (ส ารวมในกาม) ๔. สจจะ ๕. สตสมปชญญะ (พ.ศ. หนา ๑๔๐ – ๑๔๑)

เบญจศล ศล ๕ เวนฆาสตว เวนลกทรพย เวนประพฤตผดในกาม เวนพดปด เวนของเมา (พ.ศ. หนา ๑๔๑)

ปฐมเทศนา เทศนาครงแรก หมายถง ธมมจกรกปปวตตนสตรทพระพทธเจาทรงแสดงแกพระปญจวคคยในวนขน ๑๕ ค า เดอน ๘ หลงจากวนตรสรสองเดอน ทปาอสปตนมฤคทายวน เมองพาราณส (พ.ศ. หนา ๑๔๗)

ปฏจจสมปบาท สภาพอาศยปจจยเกดขน การทสงทงหลายอาศยกนจงมขน การททกขเกดขนเพราะอาศยปจจยตอเนองกนมา (พ.ศ. หนา ๑๔๓)

ปรยต พทธพจนอนจะพงเลาเรยน สงทควรเลาเรยน การเลาเรยนพระธรรมวนย (พ.ศ. หนา ๑๔๕)

๑๐๕

ปธาน ๔ ความเพยร ๔ อยาง ไดแก ๑. สงวรปธาน คอ การเพยรระวงหรอเพยรปดกน (ยบย งบาปอกศลธรรมทยงไมเกด ไมใหเกดขน) ๒. ปหานปธาน คอ เพยรละบาปอกศลทเกดขนแลว ๓. ภาวนาปธาน คอ เพยรเจรญ หรอท ากศลธรรมทยงไมเกดใหเกดขน ๔. อนรกขนาปธาน คอ เพยรรกษากศลธรรมทเกดขนแลวไมใหเสอมไปและท าใหเพมไพบลย (พ.ศ. หนา ๑๔๙)

ปปญจธรรม ๓ กเลสเครองเนนชา กเลสทเปนตวการท าใหคดปรงแตงยดเยอพสดาร ท าใหเขาหางออกไปจากความเปนจรงงาย ๆ เปดเผย กอใหเกดปญหาตาง ๆ และขดขวางไมใหเขาถงความจรง หรอท าให ไมอาจแกปญหาอยางถกทางตรงไปตรงมา ม ๓ อยาง คอ ๑. ตณหา (ความทะยานอยาก ความปรารถนาทจะบ ารงบ าเรอ ปรนเปรอตน ความยากไดอยากเอา) ๒. ทฏฐ (ความคดเหน ความเชอถอ ลกธ ทฤษฎ อดมการณตาง ๆ ทยดถอไวโดยงมงายหรอโดยอาการเชดชวาอยางนเทานนจรงอยางอนเทจทงนน เปนตน ท าใหปดตวแคบ ไมยอมรบฟงใคร ตดโอกาสทจะเจรญปญญา หรอคดเตลดไปขางเดยว ตลอดจนเปนเหตแหงการเบยดเบยนบบคนผอนทไมถออยางตน ความยดตดในทฤษฎ ฯลฯ คอความคดเหนเปนความจรง) ๓. มานะ (ความถอตว ความส าคญตนวาเปนนนเปนน ถอสง ถอต า ยงใหญ เทาเทยมหรอดอยกวาผอน ความอยากเดนอยากยกชตนใหยงใหญ) (พ.ธ. หนา ๑๑๑)

ปฏเวธ เขาใจตลอด แทงตลอด ตรสร รทะลปรโปรง ลลวงดวยการปฏบต (พ.ศ. หนา ๑๔๕)

ปฏเวธสทธรรม สทธรรม คอ ผลอนจะพงเขาถงหรอบรรลดวยการปฏบตไดแก มรรค ผล และนพพาน (พ.ธ. หนา ๑๒๕)

ปญญา ๓ ความรอบร เขาใจ รซง ม ๓ อยาง คอ ๑. สตมยปญญา (ปญญาเกดแตการสดบการเลาเรอง) ๒. จนตามนปญญา (ปญญาเกดแตการคด การพจารณาหาเหตผล) ๓. ภาวนามยปญญา (ปญญาเกด แตการฝกอบรมลงมอปฏบต) (พ.ธ. หนา ๑๑๓)

ปญญาวฒธรรม ธรรมเปนเครองเจรญปญญา คณธรรมทกอใหเกดความเจรญงอกงามแหงปญญา ๑. สปปรสสงเสวะ คบหาสตบรษ เสวนาทานผทรง ๒. สทธมมสสวนะ ฟงสทธรรม เอาใจใส เลาเรยนหาความรจรง ๓. โยนโสมนสการ ท าในใจโดยแยบคาย คดหาเหตผลโดยถกวธ ๔. ธมมานธมมปฏบต ปฏบตธรรมถกตองตามหลก คอ ใหสอดคลองพอด ขอบเขตความหมาย และวตถประสงคทสมพนธกบธรรมขออน ๆ น าสงทไดเลาเรยนและตรตรองเหนแลวไปใชปฏบตใหถกตองตามความมงหมายของสงนน ๆ (พ.ธ. หนา ๑๖๒ – ๑๖๓)

ปาปณกธรรม ๓ หลกพอคา องคคณของพอคาม ๓ อยาง คอ ๑ จกขมา ตาด (รจกสนคา) ดของเปน สามารถค านวณราคา กะทน เกงก าไร แมนย า ๒. วธโร จดเจนธรกจ (รแหลงซอขาย รความเคลอนไหวความตองการของตลาด สามารถในการจดซอจดจ าหนาย รใจและรจกเอาใจลกคา) ๓. นสสยสมปนโน พรอมดวยแหลงทนอาศย (เปนทเชอถอไววางในในหมแหลงทนใหญ ๆ หาเงนมาลงทนหรอด าเนนกจการโดยงาย )ๆ (พ.ธ. หนา ๑๑๔)

ผสสะ หรอ สมผส การถกตอง การกระทบ ความประจวบกนแหงอายตนะภายใน อายตนะภายนอก และวญญาณ ม ๖ คอ ๑. จกขสมผส (ความกระทบทางตา คอ ตา + รป + จกข - วญญาณ) ๒. โสตสมผส (ความกระทบทางห คอ ห + เสยง + โสตวญญาณ) ๓. ฆานสมผส (ความกระทบทางจมก คอ จมก +

๑๐๖

กลน + ฆานวญญาณ) ๔. ชวหาสมผส (ความกระทบทางลน คอ ลน + รส + ชวหาวญญาณ) ๕. กายสมผส (ความกระทบทางกาย คอ กาย + โผฏฐพพะ + กายวญญาณ) ๖. มโนสมผส (ความกระทบทางใจ คอ ใจ + ธรรมารมณ + มโนวญญาณ) (พ.ธ. หนา ๒๓๓)

ผวเศษ หมายถง ผส าเรจ ผมวทยากร (พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕)

พระธรรม ค าสงสอนของพระพทธเจาทงหลกความจรงและหลกความประพฤต (พ.ศ. หนา ๑๘๓)

พระอนพทธะ ผตรสรตาม คอ ตรสรดวยไดสดบเลาเรยนและปฏบตตามทพระสมมาสมพทธเจาทรงสอน (พ.ศ. หนา ๓๗๔)

พระปจเจกพทธะ พระพทธเจาประเภทหนง ซงตรสรเฉพาะตว มไดสงสอนผอน (พ.ศ. หนา ๑๖๒)

พระพทธคณ ๙ คณของพระพทธเจา ๙ ประการ ไดแก อรห เปนผไกลจากกเลส ๒. สมมาสมพทโธ เปนผตรสรชอบไดโดยพระองคเอง ๓. วชชาจรณสมปนโน เปนผถงพรอมดวยวชชาและ จรณะ ๔. สคโต เปนผเสดจไปแลวดวยด ๕. โลกวท เปนผรโลกอยางแจมแจง ๖. อนตตโร ปรสทมมสารถ เปนผสามารถฝกบรษทสมควรฝกไดอยางไมมใครยงกวา ๗. สตถา เทวมนสสาน เปนครผสอนเทวดาและมนษยทงหลาย ๘. พทโธ เปนผร ผตน ผเบกบาน ๙. ภควา เปนผมโชค มความเจรญ จ าแนกธรรมสงสอนสตว (พ.ศ. หนา ๑๙๑)

พระพทธเจา ผตรสรโดยชอบแลวสอนผอนใหรตาม ทานผรด รชอบดวยตนเองกอนแลว สอนประชมชนใหประพฤตชอบดวยกาย วาจา ใจ (พ.ศ. หนา ๑๘๓)

พระภกษ ชายผไดอปสมบทแลว ชายทบวชเปนพระ พระผชาย แปลตามรปศพทวา ผขอหรอผมองเหนภยในสงขารหรอผท าลายกเลส ดบรษท ๔ สหธรรมก บรรพชต อปสมบน ภกษสาวกรปแรก ไดแก พระอญญาโกณฑญญะ (พ.ศ. หนา ๒๐๔)

พระรตนตรย รตนะ ๓ แกวอนประเสรฐ หรอสงล าคา ๓ ประการ หลกทเคารพบชาสงสดของพทธศาสนกชน ๓ อยาง คอ ๑ พระพทธเจา (พระผตรสรเอง และสอนใหผอนรตาม) ๒.พระธรรม (ค าสงสอนของพระพทธเจา ทงหลกความจรงและหลกความประพฤต) ๓. พระสงฆ (หมสาวกผ ปฏบตตามค าสงสอนของพระพทธเจา) (พ.ธ.หนา ๑๑๖)

พระสงฆ หมชนทฟงค าสงสอนของพระพทธเจาแลวปฏบตชอบตามพระธรรมวนย หมสาวกของพระพทธเจา (พ.ศ. หนา ๑๘๕)

พระสมมาสมพทธเจา หมายถง ทานผตรสรเอง และสอนผอนใหรตาม (พ.ศ. หนา ๑๘๙)

พระอนพทธะ หมายถง ผตรสรตาม คอ ตรสรดวยไดสดบเลาเรยนและปฏบตตามทพระสมมาสมพทธเจา ทรงสอน ไดแก พระอรหนตสาวกทงหลาย (พ.ศ. หนา ๓๗๔)

พระอรยบคคล หมายถง บคคลผเปนอรยะ ทานผบรรลธรรมวเศษ มโสดาปตตผล เปนตน ม ๔ คอ ๑. พระโสดาบน

๒. พระสกทาคาม (หรอสกทาคาม) ๓. พระอนาคาม

๑๐๗

๔. พระอรหนต แบงพสดารเปน ๘ คอ พระผต งอยในโสดาปตตมรรค และพระผต งอยในโสดาปตตผลค ๑ พระผต งอยในสกทาคามมรรค และพระผต งอยในสกทาคามผลค ๑ พระผต งอยในอนาคามมรรค และพระผต งอยในอนาคามผลค ๑ พระผต งอยในอรหตตมรรค และพระผต งอยในอรหตตผลค ๑ (พ.ศ. หนา ๓๘๖)

พราหมณ หมายถง คนวรรณะหนงใน ๔ วรรณะ คอ กษตรย พราหมณ แพศย ศทร ; พราหมณเปนวรรณะนกบวชและเปนเจาพธ ถอตนวาเปนวรรณะสงสด เกดจากปากพระพรหม (พ.ศ. หนา ๑๘๕)

พละ ๔ ก าลง พละ ๔ คอ ธรรมอนเปนพลงท าใหด าเนนชวตดวยความมนใจ ไมตองหวาดหวนภยตาง ๆ ไดแก ๑. ปญญาพละ ก าลงคอปญญา ๒. วรยพละ ก าลงคอความเพยร ๓. อนวชชพละ ก าลงคอการกระท าทไมมโทษ ๔. สงคหพละ ก าลงการสงเคราะห คอ เกอกลอยรวมกบผอนไดด (พ.ศ. หนา ๑๘๕ – ๑๘๖)

พละ ๕ พละ ก าลง พละ ๕ คอ ธรรมอนเปนก าลง ซงเปนเครองเกอหนนแกอรยมรรค จดอยในจ าพวก โพธปกขยธรรม ม ๕ คอ สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา (พ.ศ. หนา ๑๘๕ – ๑๘๖)

พทธกจ ๕ พระพทธองคทรงบ าเพญพทธกจ ๕ ประการ คอ ๑. ปพพณเห ปณฑปาตจ ตอนเชาเสดจออกบณฑบาต เพอโปรดสตว โดยการสนทนาธรรมหรอการแสดงหลกธรรมใหเขาใจ ๒. สายณเห ธมมเทสน ตอนเยน แสดงธรรมแกประชาชนทมาเฝาบรเวณทประทบ ๓. ปโทเส ภกขโอวาท ตอนค า แสดงโอวาทแกพระสงฆ ๔. อฑฒรตเต เทวปหน ตอนเทยงคนทรงตอบปญหาแกพวกเทวดา ๕. ปจจเสว คเต กาเล ภพพาภพเพ วโลกน ตอนเชามด จวนสวาง ทรงตรวจพจารณาสตวโลกวาผใดมอปนสยทจะบรรลธรรมได (พ.ศ. หนา ๑๘๙ - ๑๙๐)

พทธคณ คณของพระพทธเจา คอ ๑. ป ญญาคณ (พระคณ คอ ปญญา) ๒. วสทธคณ (พระคณ คอ ความบรสทธ) ๓. กรณาคณ (พระคณ คอ พระมหากรณา) (พ.ศ. หนา ๑๙๑)

ภพ โลกเปนทอยของสตว ภาวะชวตของสตว ม ๓ คอ ๑. กามภพ ภพของผยงเสวยกามคณ ๒. รปภพ ภพของผเขาถงรปฌาน ๓. อรปภพ ภพของผเขาถงอรปฌาน (พ.ศ. หนา ๑๙๘)

ภาวนา ๔ การเจรญ การท าใหมขน การฝกอบรม การพฒนา แบงออกเปน ๔ ประเภท ไดแก ๑. กายภาวนา ๒. สลภาวนา ๓. จตตภาวนา ๔. ปญญาภาวนา (พ.ธ. หนา ๘๑ – ๘๒)

ภม ๓๑ ๑.พนเพ พน ชน ทดน แผนดน ๒. ชนแหงจต ระดบจตใจ ระดบชวต ม ๓๑ ภม ไดแก อบายภม ๔ (ภมทปราศจากความเจรญ) - นรยะ (นรก) – ตรจฉานโยน (ก าเนดดรจฉาน) – ปตตวสย (แดนเปรต) - อสรกาย (พวกอสร) กามสคตภม ๗ (กามาวจรภมทเปนสคต ภมทเปนสคตซงยงเกยวของกบกาม) - มนษย (ชาวมนษย) – จาตมหาราชกา (สวรรคชนททาวมหาราช ๔ ปกครอง) - ดาวดงส (แดนแหงเทพ ๓๓ มทาวสกกะเปนใหญ) -ยามา (แดนแหงเทพผปราศจากความทกข) - ดสต (แดนแหงผเอบอมดวยสรสมบตของตน) - นมมานรด (แดนแหงเทพผยนดในการเนรมต) - ปรนมมตวสวตต (แดนแหงเทพผ ยงอ านาจใหเปนไปในสมบตทผอนนรมตให) (พ.ธ. หนา ๓๑๖-๓๑๗)

๑๐๘

โภคอาทยะ ๕ ประโยชนทควรถอเอาจากโภคทรพย ในการทจะมหรอเหตผลในการทจะมหรอครอบครองโภคทรพย ๑. เลยงตว มารดา บดา บตร ภรรยา และคนในปกครองทงหลายใหเปนสข ๒. บ ารงมตรสหายและรวมกจกรรมการงานใหเปนสข ๓. ใชปองกนภยนตราย ๔. ท าพล คอ ญาตพล สงเคราะหญาต อตถพล ตอนรบแขก ปพพเปตพล ท าบญอทศใหผลวงลบ ราชพล บ ารงราชการ เสยภาษ เทวตาพล สกการะบ ารงสงทเชอถอ ๕. อปถมภบ ารงสมณพราหมณ ผประพฤตชอบ (พ.ธ. หนา ๒๐๒ -๒๐๓)

มงคล สงทท าใหมโชคดตามหลกพระพทธศาสนา หมายถง ธรรมทน ามาซงความสข ความเจรญ มงคล ๓๘ ประการ หรอ เรยกเตมวา อดมมงคล (มงคลอนสงสด) ๓๘ ประการ (ดรายละเอยดมงคลสตร) (พ.ศ. หนา ๒๑๑)

มจฉาวณชชา ๕ การคาขายทผดศลธรรมไมชอบธรรม ม ๕ ประการ คอ ๑. สตถวณชชา คาอาวธ ๒. สตตวณชชา คามนษย ๓. มงสวณชชา เลยงสตวไวขายเนอ ๔. มชชวณชชา คาขายน าเมา ๕. วสวณชชา คาขายยาพษ (พ.ศ. หนา ๒๓๓)

มรรคมองค ๘ ขอปฏบตใหถงความดบทกข เรยกเตมวา “อรยอฏฐงคกมรรค” ไดแก ๑. สมมาทฎฐ เหนชอบ ๒. สมมาสงกปปะ ด ารชอบ ๓. สมมาวาจา เจรจาชอบ ๔. สมมากมมนตะ ท าการชอบ ๕. สมมาอาชวะ เลยงชพชอบ ๖. สมมาวายามะ เพยรชอบ ๗.สมมาสต ระลกชอบ ๘. สมมาสมาธ ตงจตมนชอบ (พ.ศ. หนา ๒๑๕)

มจฉตตะ ๑๐ ภาวะทผด ความเปนสงทผด ไดแก ๑. มจฉทฏฐ (เหนผด ไดแก ความเหนผดจากคลองธรรมตามหลกกศลกรรมบถ และความเหนทไมน าไปสความพนทกข) ๒. มจฉาสงกปปะ (ด ารผด ไดแก ความด ารทเปนอกศลทงหลาย ตรงขามจากสมมาสงกปปะ) ๓. มจฉาวาจา (วาจาผด ไดแก วจทจรต ๔) ๔. มจฉากมมนตะ (กระท าผด ไดแก กายทจรต ๓) ๕. มจฉาอาชวะ (เลยงชพผด ไดแก เลยงชพในทางทจรต) ๖. มจฉาวายามะ (พยายามผด ไดแก ความเพยรตรงขามกบสมมาวายามะ) ๗. มจฉาสต (ระลกผด ไดแก ความระลกถงเรองราวทลวงแลว เชน ระลกถงการไดทรพย การไดยศ เปนตน ในทางอกศล อนจดเปนสตเทยม) เปนเหตชกน าใจใหเกดกเลส มโลภะ มานะ อสสา มจฉรยะ เปนตน ๘. มจฉาสมาธ (ตงใจผด ไดแก ตงจตเพงเลง จดจอปกใจแนวแนในกามราคะพยาบาท เปนตน หรอเจรญสมาธแลว หลงเพลน ตดหมกมน ตลอดจนน าไปใชผดทาง ไมเปนไปเพอญาณทสสนะ และความหลดพน) ๙. มจฉาญาณ (รผด ไดแก ความหลงผดทแสดงออกในการคดอบายท าความชวและในการพจารณาทบทวน วาความชวนน ๆ ตนกระท าไดอยางดแลว เปนตน) ๑๐. มจฉาวมตต (พนผด ไดแก ยงไมถงวมตต ส าคญวาถงวมตต หรอส าคญผดในสงทมใชวมตต)

(พ.ธ. หนา ๓๒๒)

มตรปฏรป คนเทยมมตร มตรเทยม มใชมตรแท ม ๔ พวก ไดแก ๑. คนปอกลอก มลกษณะ ๔ คอ ๑.๑ คดเอาไดฝายเดยว ๑.๒ ยอมเสยแตนอย โดยหวงจะเอาใหมาก ๑.๓ ตวเองมภย จงมาท ากจของเพอน ๑.๔ คบเพอนเพราะ เหนแกประโยชนของตว

๒. คนดแตพด มลกษณะ ๔ คอ ๒.๑ ดแตยกเรองทผานมาแลวมาปราศรย ๒.๒ ดแต

๑๐๙

อางสงทยงมด แตอางสงทยงไมมมาปราศรย ๒.๓ สงเคราะหดวยสงทไรประโยชน ๒.๔ เมอเพอนมกจอางแตเหตขดของ

๓. คนหวประจบมลกษณะ ๔ คอ ๓.๑ จะท าชวกคลอยตาม ๓.๒ จะท าดกคลอยตาม ๓.๓ ตอหนาสรรเสรญ ๓.๔ ลบหลงนนทา

๔. คนชวนฉบหายมลกษณะ ๔ ๔.๑ คอยเปนเพอนดมน าเมา ๔.๒ คอยเปนเพอนเทยวกลางคน ๔.๓ คอยเปนเพอนเทยวดการเลน ๔.๔ คอยเปนเพอนไปเลนการพนน (พ.ธ. หนา ๑๕๔ – ๑๕๕)

มตรน าใจ ๑. เพอนมทกขพลอยทกขดวย ๒. เพอนมสขพลอยดใจ ๓. เขาตเตยนเพอน ชวยยบย ง แกไขให ๔. เขาสรรเสรญเพอน ชวยพดเสรมสนบสนน (พ.ศ. หนา ๒๓๔)

รป ๑. สงทตองสลายไปเพราะปจจยตาง ๆ อนขดแยง สงทเปนรปรางพรอมทงลกษณะอาการของมน สวนรางกาย จ าแนกเปน ๒๘ คอ มหาภตรป หรอธาต ๔ และอปาทายรป ๒. อารมณทรไดดวยจกษ สงทปรากฏแกตา ขอ ๑ ในอารมณ ๖ หรออายตนะภายนอก ๓. ลกษณนามใชเรยกพระภกษสามเณร เชน ภกษรปหนง (พ.ศ. หนา ๒๕๓)

วฏฏะ ๓ หรอไตรวฎฎ การวนเวยน การเวยนเกด เวยนตาย การเวยนวายตายเกด ความเวยนเกด หรอวนเวยนดวยอ านาจกเลส กรรม และวบาก เชน กเลสเกดขนแลวใหท ากรรม เมอท ากรรมแลวยอมไดผลของกรรม เมอไดรบผลของกรรมแลว กเลสกเกดอกแลว ท ากรรมแลวเสวยผลกรรมหมนเวยนตอไป (พ.ธ. หนา ๒๖๖)

วาสนา อาการกายวาจา ทเปนลกษณะพเศษของบคคล ซงเกดจากกเลสบางอยาง และไดสงสมอบรมมาเปนเวลานานจนเคยชนตดเปนพนประจ าตว แมจะละกเลสนนไดแลว แตกอาจจะละอาการกายวาจาทเคยชนไมได เชน ค าพดตดปาก อาการเดนทเรวหรอเดนตวมเตยม เปนตน ทานขยายความวา วาสนา ทเปนกศลกม เปนอกศลกม เปนอพยากฤต คอ เปนกลาง ๆ ไมดไมชวกม ทเปนกศลกบอพยากฤตนนไมตองละ แตทเปนอกศลซงควรจะละนน แบงเปน ๒ สวน คอ สวนทจะเปนเหตใหเขาถงอบายกบสวนทเปนเหตใหเกดอาการแสดงออกทางกายวาจาแปลก ๆ ตาง ๆ สวนแรก พระอรหนตทกองคละได แตสวนหลงพระพทธเจาเทานนละได พระอรหนตอนละไมได จงมค ากลาววาพระพทธเจาเทานนละกเลสทงหมดได พรอมทงวาสนา; ในภาษาไทย ค าวาวาสนามความหมายเพยนไป กลายเปนอ านาจบญเกา หรอกศลทท าใหไดรบลาภยศ (ไมมใน พ.ศ. ฉบบทพมพเปนเลม แตคนไดจากแผนซดรอม พ.ศ. ของ

สมาคมศษยเกามหาจฬาฯ)

วตก ความตรก ตร กายยกจตขนสอารมณ การคด ความด าร “ไทยใชวาเปนหวงกงวล” แบงออกเปนกศลวตก ๓ และอกศลวตก ๓ (พ.ศ. หนา ๒๗๓)

วบต ๔ ความบกพรองแหงองคประกอบตาง ๆ ซงไมอ านวยแกการทกรรมดจะปรากฏผล แตกลบเปดชองใหกรรมชวแสดงผล พดสน ๆ วาสวนประกอบบกพรอง เปดชองใหกรรมชววบตม ๔ คอ ๑. คตวบต วบตแหงคต หรอคตเสย คอเกดอยในภพ ภม ถน ประเทศ สภาพแวดลอมทไมเหมาะ ไมเกอกล ทางด าเนนชวต ถนทไปไมอ านวย ๒. อปธวบต วบตแหงรางกาย หรอ รปกายเสย เชน รางกายพกลพการ ออนแอ ไมสวยงาม กรยาทาทางนาเกลยด ไมชวนชมตลอดจนสขภาพทไมด เจบปวย มโรคมาก

๑๑๐

๓. กาลวบต วบตแหงกาลหรอหรอกาลเสย คอเกดอยในยคสมยทบานเมองมภยพบตไมสงบเรยบรอย ผปกครองไมด สงคมเสอมจากศลธรรม มากดวยการเบยดเบยน ยกยองคนชว บบคนคนด ตลอดจนท าอะไรไมถกาลเวลา ไมถกจงหวะ ๔. ปโยควบต วบตแหงการประกอบ หรอกจการเสย เชน ฝกใฝในกจการหรอเรองราวทผด ท าการไมตรงตามความถนด ความสามารถ ใชความเพยร ไมถกตอง ท าการครง ๆ กลาง ๆ เปนตน (พ.ธ. หนา ๑๖๐- ๑๖๑)

วปสสนาญาณ ๙ ญาณในวปสสนา ญาณทนบเขาในวปสสนา เปนความรทท าใหเกดความเหนแจง เขาใจสภาวะของสงทงหลายตามเปนจรง ไดแก ๑. อทยพพยานปสสนาณาณ คอ ญาณอนตามเหนความเกดและดบของเบญจขนธ ๒. ภงคานปสสนาญาณ คอ ญาณอนตามเหนความสลาย เมอเกดดบกค านงเดนชด ในสวนดบของสงขารทงหลาย ตองแตกสลายทงหมด ๓. ภยตปฏฐานญาณ คอ ณาณอนมองเหนสงขาร ปรากฏเปนของนากลว ๔. อาทนวานปสสนาญาณ คอ ญาณอนค านงเหนโทษของสงขารทงหลาย วาเปนโทษบกพรองเปนทกข ๕. นพพทานปสสนาญาณ คอ ญาณอนค านงเหนความหนายของสงขาร ไมเพลนเพลน ตดใจ ๖. มญจตกมยตาญาณ คอ ญาณอนค านงดวย ใครพนไปเสย คอ หนายสงขารทงหลาย ปรารถนาทจะพนไปเสย ๗. ปฏสงขานปสสนาญาณ คอ ญาณอนค านงพจารณาหาทาง เมอตองการจะพนไปเสย เพอมองหาอบายจะปลดเปลองออกไป ๘. สงขารเปกขาณาณ คอ ญาณอนเปนไปโดยความเปนกลางตอสงขาร คอ พจารณาสงขารไมยนดยนรายในสงขารทงหลาย ๙. สจจานโลมกญาณ หรอ อนโลมญาณ คอ ณาณอนเปนไปโดยอนโลกแกการหย งรอรยสจ แลวแลวมรรคญาณใหส าเรจความเปนอรยบคคลตอไป (พ.ศ. หนา ๒๗๖ – ๒๗๗)

วมตต ๕ ความหลดพน ภาวะไรกเลส และไมมทกข ม ๕ ประการ คอ ๑. วกขมภนวมตต ดบโดยขมไว คอ ดบกเลส ๒. ตทงควมตต ดบกเลสดวยธรรมทเปนคปรบธรรมทตรงกนขาม ๓. สมจเฉทวมตต ดบดวยตดขาด ดบกเลสเสรจสนเดดขาด ๔. ปฏปสสทธวมตต ดบดวยสงบระงบ โดยอาศย โลกตตรมรรคดบกเลส ๕. นสรณวมตต ดบดวยสงบระงบ คอ อาศยโลกตตรธรรมดบกเลสเดดขาดเสรจสน (พ.ธ. หนา ๑๙๔)

โลกบาลธรรม ธรรมคมครองโลก ไดแก ปกครองควบคมใจมนษยไวใหอยในความด มใหละเมดศลธรรม และใหอยกนดวยความเรยบรอยสงบสข ไมเดอดรอนสบสนวนวาย ม ๒ อยางไดแก ๑. หร ความอายบาป ละอายใจตอการท าความชว ๒. โอตตปปะ ความกลวบาปเกรงกลวตอความชว และผลของกรรมชว (พ.ศ. หนา ๒๖๐)

ฤาษ หมายถง ผแสวงธรรม ไดแก นกบวชนอกพระศาสนาซงอยในปา ชไพร ผแตงคมภรพระเวท (พ.ศ. หนา ๒๕๖)

สตปฏฐาน ๔ ทตงของสต การตงสตก าหนดพจารณาสงทงหลายใหรเหนตามความเปนจรง คอ ตามสงนน ๆ มนเปนของมนเอง ม ๔ ประการ คอ ๑. กายานปสสนาสตปฏฐาน (การตงสตก าหนดพจารณากายใหรเหนตามเปนจรงวา เปนแตเพยงกาย ไมใชสตวบคคล ตวตนเราเขา) ทานจ าแนกวธปฏบตไดหลายอยาง คอ อานาปานสต ก าหนดลมหายใจ ๑ อรยาบถ ก าหนดรทนอรยาบถ ๑) สมปชญญะ สรางสมปชญญะในการกระท าความ

๑๑๑

เคลอนไหวทกอยาง ๑) ปฏกลมนสการ พจารณาสวนประกอบอนไมสะอาดทงหลายทประชมเขาเปนรางกายน ๑) ธาตมนสการ พจารณาเหนรางกายของตน โดยสกวาเปนธาตแตละอยางๆ ๒. เวทนานปสสาสตปฏฐาน (การตงสตก าหนดพจารณาเวทนาใหรเหนตามเปนจรงวา เปนแตเพยงเวทนา ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา) คอ มสตรชดเวทนาอนเปนสขกด ทกขกด เฉย ๆ กด ทงทเปนสามสและเปนนรามสตามทเปนไปอยขณะนน ๆ ๓. จตตานปสสนาสตปฏฐาน (การตงสตก าหนดพจารณาจต ใหรเหนตามเปนจรงวาเปนแตเพยงจต ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา) คอ มสตรชดจตของตนทมราคะ ไมมราคะ มโทสะ ไมมโทสะ มโมหะ ไมมโมหะ เศราหมองหรอผองแผว ฟ งซานหรอเปนสมาธ ฯลฯ อยางไร ๆ ตามทเปนไปอยในขณะนน ๆ ๔. ธมมานปสสนาสตปฏฐาน (การตงสตก าหนดพจารณาธรรม ใหรเหนตามเปนจรงวา เปนแตเพยงธรรม ไมใชสตวบคคลตวตนของเรา) คอ มสตรชดธรรมทงหลาย ไดแก นวรณ ๕ ขนธ ๕ อายตนะ ๑๒ โพชฌงค ๗ อรยสจ ๔ วาคออะไร เปนอยางไร มในตนหรอไม เกดขน เจรญบรบรณและดบไดอยางไร เปนตน ตามทเปนจรงของมนอยางนน ๆ (พ.ธ. หนา ๑๖๕)

สมณะ หมายถง ผสงบ หมายถงนกบวชทวไป แตในพระพทธศาสนา ทานใหความหมายจ าเพาะ หมายถง ผระดบบาป ไดแก พระอรยบคคล และผปฏบตเพอระงบบาป ไดแก ผปฏบตธรรมเพอเปน พระอรยบคคล (พ.ศ. หนา ๒๙๙)

สมบต ๔ คอ ความเพยบพรอมสมบรณแหงองคประกอบตาง ๆ ซงชวยเสรมสงอ านวยโอกาสใหกรรมดปรากฏผล และไมเปดชองใหกรรมชวแสดงผล ม ๔ อยาง คอ ๑. คตสมบต สมบตแหงคต ถงพรอมดวยคต หรอคตให คอ เกดอยในภพ ภม ถน ประเทศทเจรญ เหมาะหรอเกอกล ตลอดจนในระยะสนคอ ด าเนนชวตหรอไปในถนทอ านวย ๒. อปธสมบต สมบตแหงรางกาย ถงพรอมดวยรางกาย คอมรปรางสวย รางกายสงางาม หนาตาทาทางด นารก นานยมเลอมใส สขภาพด แขงแรง ๓. กาลสมบต สมบตแหงกาล ถงพรอมดวยกาลหรอกาลให คอ เกดอยในสมยทบานเมองมความสงบสข ผปกครองด ผคนมคณธรรมยกยองคนด ไมสงเสรมคนชว ตลอดจนในระยะเวลาสน คอ ท าอะไรถกกาลเวลา ถกจงหวะ ๔. ปโยคสมบต สมบตแหงการประกอบ ถงพรอมดวยการประกอบกจ หรอกจการให เชน ท าเรองตรงกบทเขาตองการ ท ากจตรงกบความถนดความสามารถของตน ท าการถงขนาดถกหลกครบถวน ตามเกณฑหรอเตมอตรา ไมใชท าครง ๆ กลาง ๆ หรอเหยาะแหยะ หรอไมถกเรองกน รจกจดท า รจกด าเนนการ (พ.ธ. หนา ๑๖๑ – ๑๖๒)

สมาบต ภาวะสงบประณตซงพงเขาถง; สมาบตมหลายอยาง เชน ณานสมบต ผลสมาบต อนปพพวหารสมาบต (พ.ศ. หนา ๓๐๓)

สต ความระลกได นกได ความไมเผลอ การคมใจไดกบกจ หรอคมจตใจไวกบสงทเกยวของ จ าการทท าและค าพดแมนานได (พ.ศ. หนา ๓๒๗)

๑๑๒

สงฆคณ ๙ คณของพระสงฆ ๑. พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเปนผปฏบตด ๒. เปนผปฏบตตรง ๓. เปนผปฏบตถกทาง ๔. เปนผปฏบตสมควร ๕. เปนผควรแกการค านบ คอ ควรกบของทเขาน ามาถวาย ๖. เปนผควรแกการตอนรบ ๗. เปนผควรแกทกษณา ควรแกของท าบญ ๘. เปนผควรแกการกระท าอญชล ควรแกการกราบไหว ๙. เปนนาบญอนยอดเยยมของโลก เปนแหลงปลกฝงและเผยแพรความดทยอดเยยมของโลก(พ.ธ. หนา ๒๖๕-๒๖๖)

สงเวชนยสถาน สถานทตงแหงความสงเวช ททใหเกดความสงเวช ม ๔ คอ ๑. ทพระพทธเจาประสต คอ อทยานลมพน ปจจบนเรยกลมพนหรอรมมนเด (Lumbini หรอ Rummindei) ๒. ทพระพทธเจา ตรสร คอ ควงโพธ ทต าบลพทธคยา (Buddha Gaya หรอ Bodh – Gaya) ๓. ทพระพทธเจาแสดงปฐมเทศนา คอปาอสปตนมฤคทายวน แขวงเมองพาราณส ปจจบนเรยกสารนาถ ๔. ทพระพทธเจาปรนพพาน คอทสาลวโนทยาน เมองกสนารา หรอกสนคร บดนเรยกกาเซย (Kasia หรอ Kusinagara) (พ.ศ. หนา ๓๑๗)

สนโดษ ความยนด ความพอใจ ยนดดวยปจจย ๔ คอ ผานงหม อาหารทนอนทนง และยาตามมตามได ยนดของของตน การมความสข ความพอใจดวยเครองเลยงชพทหามาไดดวยเพยรพยายามอนชอบธรรมของตน ไมโลภ ไมรษยาใคร (พ.ศ. หนา ๓๒๔)

สนโดษ ๓ ๑. ยถาลาภสนโดษ ยนดตามทได คอ ไดสงใดมาดวยความเพยรของตน กพอใจดวยสงนน ไมไดเดอดรอนเพราะของทไมได ไมเพงเลงอยากไดของคนอนไมรษยาเขา ๒. ยถาพลสนโดษ คอ ยนดตามก าลง คอ พอใจเพยงแคพอแกก าลงรางกาย สขภาพ และขอบเขตการใชสอยของตน ของทเกนก าลงกไมหวงแหนเสยดายไมเกบไวใหเสยเปลา หรอฝนใชใหเปนโทษแกตน ๓. ยถาสารปปสนโดษ ยนดตามสมควร คอ พอใจตามทสมควร คอ พอใจตามทสมควรแกภาวะฐานะแนวทางชวต และจดหมายแหงการบ าเพญกจของตน เชน ภกษพอใจแตองอนเหมาะกบสมณภาวะ หรอไดของใชทไมเหมาะสมกบตนแตจะมประโยชนแกผอนกน าไปมอบใหแกเขา เปนตน (พ.ศ. หนา ๓๒๔)

สทธรรม ๓ ธรรมอนด ธรรมทแท ธรรมของสตบรษ หลกหรอแกนศาสนา ม ๓ ประการ ไดแก ๑. ปรยตสทธรรม (สทธรรมคอค าสงสอนอนจะตองเลาเรยน ไดแก พทธพจน) ๒. ปฏบตสทธรรม (สทธรรมคอสงพงปฏบต ไดแก ไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา) ๓. ปฏเวธสทธรรม (สทธรรมคอผลอนจะพงเขาถง หรอบรรลดวยการปฏบต ไดแก มรรค ผล และ

นพพาน (พ.ธ. หนา ๑๒๕)

สปปรสธรรม ๗ ธรรมของสตบรษ ธรรมทท าใหเปนสตบรษ คณสมบตของคนด ธรรมของผด ๑. ธมมญตา คอ ความรจกเหต คอ รหลกความจรง ๒. อตถญตา คอ ความรจกผล คอรความ มงหมาย ๓. อตตญตา คอ ความรจกตน คอ รวาเรานนวาโดยฐานะ ภาวะ เพศ ก าลงความร ความสามารถ ความถนด และคณธรรม เปนตน ๔. มตตญตา คอ ความรจกประมาณ คอ ความพอด ๕. กาลญตา คอ ความรจกกาล คอ รจกกาลเวลาอนเหมาะสม ๖. ปรสญตา คอ ความรจก

๑๑๓

บรษทคอรจกชมชนและรจกทประชม ๗. ปคคลญตา หรอ ปคคลปโรปรญตา คอ ความรจกบคคล คอความแตกตางแหงบคคล (พ.ธ. หนา ๒๔๔)

สมปชญญะ ความรตวทวพรอม ความรตระหนก ความรชดเขาใจชด ซงสงนกได มกมาคกบสต (พ.ศ. หนา ๒๔๔) สาราณยธรรม ๖ ธรรมเปนทตงแหงความใหระลกถง ธรรมเปนเหตใหระลกถงกน หลกการอยรวมกน

เรยกอกอยางวา “สาราณยธรรม” ๑. เมตตากายกรรม มเมตตากายกรรมทงตอหนาและลบหลง ๒. เมตตาวจกรรม มเมตตาวจกรรมทงตอหนาและลบหลง ๓. เมตตา มโนกรรม มเมตตามโนกรรมทงตอหนาและลบหลง ๔. สาธารณโภค แบงปนสงของทไดมาไมหวง แหน ใชผเดยว ๕. สลสามญญตา มความประพฤตรวมกนในขอทเปนหลกการส าคญทจะน าไปสความหลดพนสนทกขหรอขจดปญหา ๖.ทฏฐสามญญตา มความเหนชอบดงาม เชนเดยวกบหมคณะ (พ.ธ. หนา ๒๓๓-๒๓๕)

สข ๒ ความสบาย ความส าราญ ม ๒ อยาง ไดแก ๑. กายกสข สขทางกาย ๒. เจตสกสข สขทางใจ อกหมวดหนงม ๒ คอ ๑. สามสสข สของอามส คอ อาศยกามคณ ๒. นรามสสข สขไมองอามส คอ องเนกขมมะ (พ.ศ. หนา ๓๔๓)

ศรทธา ความเชอ ความเชอถอ ความเชอมนในสงทดงาม (พ.ศ. หนา ๒๙๐)

ศรทธา ๔ ความเชอทประกอบดวยเหตผล ๔ ประการคอ ๑. กมมสทธา (เชอกรรม เชอวากรรมมอยจรง คอ เชอวาเมอท าอะไรโดยมเจตนา คอ จงใจท าทงทร ยอมเปนกรรม คอ เปนความชว ความด มขน ในตน เปนเหตปจจยกอใหเกดผลดผลรายสบเนองตอไป การกระท าไมวางเปลา และเชอวาผลทตองการจะส าเรจไดดวยการกระท า มใชดวยออนวอนหรอนอนคอยโชค เปนตน ๒. วปากสทธา (เชอวบาก เชอผลของกรรม เชอวาผลของกรรมมจรง คอ เชอวากรรมทส าเรจตองมผล และผลตอง มเหต ผลดเกดจากกรรมด และผลชวเกดจากกรรมชว ๓. กมมสสกตาสทธา (ความเชอทสตวมกรรมเปนของตน เชอวาแตละคนเปนเจาของจะตองรบผดชอบเสวยวบากเปนไปตามกรรมของตน ๔. ตถาคตโพธสทธา (เชอความตรสรของพระพทธเจา มนใจในองคพระตถาคตวาทรงเปนพระสมมาสมพทธะ ทรงพระคณทง ๙ ประการ ตรสธรรม บญญตวนยไวดวยด ทรงเปนผน าทางทแสดงใหเหนวามนษย คอเราทกคนน หากฝกตนดวยดกสามารถเขาถงภมธรรมสงสด บรสทธหลดพนไดดงทพระองคไดทรงบ าเพญไว (พ.ธ. หนา ๑๖๔)

สงเคราะห การชวยเหลอ การเออเฟอเกอกล (พ.ศ. หนา ๒๒๘)

สงคหวตถ ๔ เรองสงเคราะหกน คณธรรมเปนเครองยดเหนยวใจของผอนไวได หลกการสงเคราะห คอ ชวยเหลอกนยดเหนยวใจกนไว และเปนเครองเกาะกมประสานโลก ไดแก สงคมแหงหมสตวไว ดจสลกเกาะยดรถทก าลงแลนไปใหคงเปนรถ และวงแลนไปไดม ๔ อยางคอ ๑. ทาน การแบงปนเออเฟอเผอแผกน ๒. ปยวาจา พดจานารก นานยมนบถอ ๓. อตถจรยา บ าเพญประโยชน ๔.สมานตตนา ความมตนเสมอ คอ ท าตวใหเขากนได เชน ไมถอตว รวมสข รวมทกขกน เปนตน (พ.ศ. หนา ๓๑๐)

๑๑๔

สมมตตะ ความเปนถก ภาวะทถก ม ๑๐ อยาง ๘ ขอตน ตรงกบองคมรรคทง ๘ ขอ เพม ๒ ขอทาย คอ ๙. สมมาญาณ รชอบไดแกผลญาณ และปจจเวกขณญาณ ๑๐. สมมาวมตต พนชอบไดแก อรหตตผลวมตต; เรยกอกอยาง อเสขธรรม ๑๐ (พ.ศ. หนา ๓๒๙)

สจรต ๓ ความประพฤตด ประพฤตชอบตามคลองธรรม ม ๓ คอ ๑. กายสจรต ประพฤตชอบทางกาย ๒. วจสจรต ประพฤตชอบทางวาจา ๓. มโนสจรต ประพฤตชอบทางใจ (พ.ศ. หนา ๓๔๕)

หร ความละอายตอการท าชว (พ.ศ. หนา ๓๕๕)

อกศลกรรมบถ ๑๐ ทางแหงอกศลกรรม ทางความชว กรรมชวอนเปนทางน าไปสความเสอม ความทกข หรอทคต ๑. ปาณาตบาต การท าชวตใหตกลวง ๒. อทนนาทาน การถอเอาของทเขามไดให โดยอาการขโมย ลกทรพย ๓. กาเมสมจฉาจาร ความประพฤตผดทางกาม ๔. มสาวาท การพดเทจ ๕. ปสณวาจา วาจาสอเสยด ๖. ผรสวาจา วาจาหยาบ ๗. สมผปปลาปะ พดเพอเจอ ๘. อภชฌา เพงเลงอยากไดของเขา ๙. พยาบาท คดรายผอน ๑๐. มจฉาทฏฐ เหนผดจากคลองธรรม (พ.ธ. หนา ๒๗๙, ๓๐๙)

อกศลมล ๓ รากเหงาของอกศล ตนตอของความชว ม ๓ คอ ๑. โลภะ (ความอยากได) ๒. โทสะ (ความคดประทษราย) ๓. โมหะ (ความหลง) ๘ (พ.ธ. หนา ๘๙)

อคต ๔ ฐานะอนไมพงถง ทางความประพฤตทผด ความไมเทยงธรรม ความล าเอยง ม ๔ อยางคอ ๑. ฉนทาคต (ล าเอยงเพราะชอบ) ๒. โทสาคต (ล าเอยงเพราะชง) ๓. โมหาคต (ล าเอยงเพราะหลง พลาดผดเพราะเขลา) ๔. ภยาคต (ล าเอยงเพราะกลว) (พ.ธ. หนา ๑๗๔)

อนตตา ไมใชอตตา ไมใชตวตน (พ.ศ. หนา ๓๖๖)

อบายมข ชองทางของความเสอม เหตเครองฉบหาย เหตยอยยบแหงโภคทรพย ทางแหงความพนาศ (พ.ศ. หนา ๓๗๗)

อบายมข ๔ ๑. อตถธตตะ (เปนนกเลงหญง นกเทยวผหญง) ๒. สราธตตะ (เปนนกเลงสรา นกดม) ๓. อกขธตตะ (เปนนกการพนน) ๔. ปาปมตตะ (คบคนชว) (พ.ศ. หนา ๓๗๗)

อบายมข ๖ ๑. ตดสราและของมนเมา ๑.๑ ทรพยหมดไป ๆ เหนชด ๆ ๑.๒ กอการทะเลาะววาท ๑.๓ เปนบอเกดแหงโรค ๑.๔ เสยเกยรต เสยชอเสยง ๑.๕ ท าใหไมรอาย ๑.๖ ทอนก าลงปญญา ๒. ชอบเทยวกลางคน มโทษ ๖ อยางคอ ๒.๑ ชอวาไมรกษาตน ๒.๒ ชอวาไมรกษาลกเมย ๒.๓ ชอวาไมรกษาทรพยสมบต ๒.๔ เปนทระแวงสงสย ๒.๕ เปนเปาใหเขาใสความหรอขาวลอ ๒.๖ เปนทมาของเรองเดอดรอนเปนอนมาก ๓. ชอบเทยวดการละเลน มโทษ โดยการงานเสอมเสยเพราะมใจกงวลคอยคดจอง กบเสยเวลาเมอไปดสงนน ๆ ทง ๖ กรณ คอ ๓.๑ ร าทไหนไปทนน ๓.๒ – ๓.๓ ขบรอง ดนตร เสภา เพลงเถดเทงทไหนไปทนน ๔. ตดการพนน มโทษ ๖ คอ ๔.๑ เมอชนะยอมกอเวร ๔.๒ เมอแพกเสยดายทรพยทเสยไป ๔.๓ ทรพยหมดไป ๆ เหนชด ๆ ๔.๔ เขาทประชมเขาไมเชอถอถอยค า ๔.๕ เปนทหมนประมาทของเพอนฝง ๔.๖ ไมเปนท พงประสงคของผทจะหาคครองใหลกของเขา เพราะเหนวาจะเลยงลกเมยไมได ๕. คบคนชว มโทษโดยน าใหกลายเปนคนชวอยางทตนคบทง ๖ ประเภท คอ ไดเพอนทจะน าใหกลายเปน

๑๑๕

๕.๑ นกการพนน ๕.๒ นกเลงหญง ๕.๓ นกเลงเหลา ๕.๔ นกลวงของปลอม ๕.๕ นกหลอกลวง ๕.๖ นกเลงหวไม ๖. เกยจครานการงาน มโทษโดยท าใหยกเหตตาง ๆ เปนขออางผดเพยน ไมท าการงานโภคะใหมกไมเกด โภคะทมอยกหมดสนไป คอ ใหอางไปทง ๖ กรณวา ๖.๑ – ๖.๖ หนาวนก รอนนก เยนไปแลว ยงเชานก หวนก อมนก แลวไมท าการงาน (พ.ธ. หนา ๑๗๖ – ๑๗๘)

อปรหานยธรรม ๗ ธรรมอนไมเปนทตงแหงความเสอม เปนไปเพอความเจรญฝายเดยวม ๗ ประการ ไดแก ๑. หมนประชมกนเนองนตย ๒. พรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชม พรอมเพรยงกนท ากจกรรมทพงท า ๓. ไมบญญตสงทมไดบญญตไว (อนขดตอหลกการเดม) ๔. ทานเหลาใดเปนผใหญ ควรเคารพนบถอทานเหลานน ๕. บรรดากลสตร กลกมารทงหลาย ใหอยดโดยมถก ขมเหง หรอฉดครา ขนใจ ๖. เคารพสกการบชา เจดยหรออนสาวรยประจ าชาต ๗. จดใหความอารกขา คมครอง ปองกนอนชอบธรรมแกพระอรหนตทงหลาย (รวมถงพระภกษ ผปฏบตด ปฏบตชอบดวย) (พ.ธ. หนา ๒๔๖ – ๒๔๗)

อธปไตย ๓ ความเปนใหญ ม ๓ อยาง คอ ๑. อตตาธปไตย ความมตนเปนใหญ ถอตนเปนใหญ กระท าการดวยปรารภตนเปนประมาณ ๒. โลกาธปไตย ความมโลกเปนใหญ ถอโลกเปนใหญ กระท าการดวยปรารภนยมของโลกเปนประมาณ ๓. ธมมาธปไตย ความมธรรมเปนใหญ ถอธรรมเปนใหญ, กระท าการดวยปรารภความถกตอง เปนจรง สมควรตามธรรมเปนประมาณ (พ.ธ. หนา ๑๒๗-๑๒๘)

อรยสจ ๔ ความจรงอนประเสรฐ ความจรงของพระอรยะ ความจรงทท าใหผเขาถงกลายเปนอรยะม ๔ คอ ๑. ทกข (ความทกข สภาพททนไดยาก สภาวะทบบคน ขดแยง บกพรอง ขาดแกนสารและความเทยงแท ไมใหความพงพอใจแทจรง ไดแก ชาต ชรา มรณะ การประจวบกบสงอนไมเปนทรก การพลดพรากจากสงทรก ความปรารถนาไมสมหวง โดยยอวา อปาทานขนธ ๕ เปนทกข ๒. ทกขสมทย (เหตเกดแหงทกข สาเหตใหทกขเกด ไดแก ตณหา ๓ คอ กามตณหา ภวตณหา และ วภวตณหา) ก าจดอวชชา ส ารอกตณหา สนแลว ไมถกยอม ไมตดขด หลดพน สงบ ปลอดโปรง เปนอสระ คอ นพพาน) ๓. ทกขนโรธ (ความดบทกข ไดแก ภาวะทตณหาดบสนไป ภาวะทเขาถงเมอก าจดอวชชา ส ารอกตณหาสนแลว ไมถกยอม ไมตดของ หลดพน สงบ เปนอสระ คอ นพพาน) ๔. ทกขนโรธคามนปฏปทา (ปฏปทาทน าไปสความดบแหงทกข ขอปฏบตใหถงความดบทกข ไดแก อรยอฏฐงคกมรรค หรอเรยกอกอยางหนงวา มชฌมปฏปทา แปลวา ทางสายกลาง มรรคมองค ๘ น สรปลงในไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา) (พ.ธ. หนา ๑๘๑)

อรยอฏฐคกมรรค ทางสายกลาง มรรคมองค ๘ (ศล สมาธ ปญญา) (พ.ธ. หนา ๑๖๕)

อญญาณเบกขา เปนอเบกขาฝายวบต หมายถง ความไมรเรอง เฉยไมรเรอง เฉยโง เฉยเมย (พ.ธ. หนา ๑๒๖)

อตตา ตวตน อาตมน ปถชนยอมยดมนมองเหนขนธ ๕ อยางใดอยางหนง หรอทงหมดเปนอตตา หรอยดถอวามอตตา เนองดวยขนธ (พ.ศ. หนา ๓๙๘)

๑๑๖

อตถะ เรองราว ความหมาย ความมงหมาย ประโยชน ม ๒ ระดบ คอ ๑. ทฏฐธมมกตถะ ประโยชนในชวตนหรอประโยชนในปจจบน เปนทมงหมายกนในโลกน ไดแก ลาภ ยศ สข สรรเสรญ รวมถงการแสวงหาสงเหลานมาโดยทางทชอบธรรม ๒. สมปรายกตถะ ประโยชนเบองหนา หรอประโยชนทล าลกกวาทจะมองเหนกนเฉพาะหนา เปนจดหมายขนสงขนไป เปนหลกประกนชวตเมอละจากโลกนไป ๓. ปรมตถะ ประโยชนสงสด หรอประโยชนทเปนสาระแทจรงของชวตเปนจดหมายสงสดหรอทหมายขนสดทาย คอ พระนพพาน อกประการหนง หมายถง ๑. อตตตถะ ประโยชนตน ๒. ปรตถะ ประโยชนผอน ๓. อภยตถะ ประโยชนทงสองฝาย (พ.ธ. หนา ๑๓๑ – ๑๓๒)

อายตนะ ทตอ เครองตดตอ แดนตอความร เครองร และสงทถกร เชน ตาเปนเครองร รปเปน สงทร หเปนเครองร เสยงเปนสงทร เปนตน จดเปน ๒ ประเภท ไดแก ๑. อาตนะภายใน ๖ อายตนะภายนอก ๖ ๒. อายตนะภายนอก หมายถง เครองตอภายนอก สงทถกร ม ๖ คอ ๒.๑ รป คอ รป ๒.๒ สททะ คอ เสยง ๒.๓ คนธะ คอ กลน ๒.๔ รส คอ รส ๒.๕ โผฏฐพพะ คอ สงตองกาย ๒.๖ ธมมะ หมายถง ธรรมารมย คอ อารมณทเกดกบใจ หรอสงทใจร อารมณ ๖ กเรยก (พ.ศ. หนา ๔๑๑)

อายตนะภายใน เครองตอภายใน เครองรบร ม ๖ คอ ๑. จกข คอ ตา ๒. โสตะ คอ ห ๓. ฆานะ คอ จมก ๔. ชวหา คอ ลน ๕. กาย คอ กาย ๖. มโน คอ อนทรย ๖ กเรยก (พ.ศ.หนา ๔๑๑) อรยวฑฒ ๕ ความเจรญอยางประเสรฐ หลกความเจรญของอารยชน ม ๕ คอ ๑. ศรทธา ความเชอ ความ

มนใจในพระรตนตรย ในหลกแหงความจรง ความดอนมเหตผล ๒.ศลความประพฤตด มวนย เลยงชพสจรต ๓. สตะ การเลาเรยน สดบฟง ศกษาหาความร ๔. จาคะ การเผอแผเสยสละ เออเฟอ มน าใจชวยเหลอ ใจกวาง พรอมทจะรบฟงและรวมมอ ไมคบแคบ เอาแตตว ๕. ปญญา ความรอบร รคด รพจารณา เขาใจเหตผล รจกโลกและชวตตามความเปนจรง (พ.ธ. หนา ๒๑๓)

อทธบาท ๔ คณเครองใหถงความส าเรจ คณธรรมทน าไปสความส าเรจแหงผลทมงหมาย ม ๔ ประการ คอ ๑. ฉนทะ ความพอใจ คอ ความตองการทจะท าใฝใจรกจะท าสงนนอยเสมอแลวปรารถนาจะท า ใหไดผลดยง ๆ ขนไป ๒. วรยะ ความเพยร คอ ขยนหมนประกอบสงนนดวยความพยายาม เขมแขง อดทน เอาธระไมทอถอย ๓. จตตะ ความคด คอ ตงจตรบรในสงทท าและท าสงนนดวยความคด เอาจตฝกใฝไมปลอยใจใหฟ งซานเลอนลอย ๔. วมงสา ความไตรตรอง หรอทดลอง คอ หมนใชปญญาพจารณา ใครครวญ ตรวจตราหาเหตผล และตรวจสอบขอยงหยอนในสงทท านน มการวางแผน วดผลคดคนวธแกไขปรบปรง ตวอยางเชน ผท างานทว ๆ ไปอาจจ าสน ๆ วา รกงาน สงาน ใสใจงาน และท างานดวยปญญา เปนตน (พ.ธ. หนา ๑๘๖-๑๘๗)

อบาสกธรรม ๗ ธรรมทเปนไปเพอความเจรญของอบาสก ๑. ไมขาดการเยยมเยอนพบปะพระภกษ ๒. ไมละเลยการฟงธรรม ๓. ศกษาในอธศล ๔. มความเลอมใสอยางมากในพระภกษทกระดบ

๑๑๗

๕. ไมฟงธรรมดวยตงใจจะคอยเพงโทษตเตยน ๖. ไมแสวงหาบญนอกหลกค าสอนในพระพทธศาสนา ๗. กระท าการสนบสนน คอ ขวนขวายในการอปถมภบ ารงพระพทธศาสนา (พ.ธ. หนา ๒๑๙ – ๒๒๐)

อบาสกธรรม ๕ สมบตของอบาสก ๕ คอ ๑. มศรทธรา ๒. มศลบรสทธ ๓. ไมถอมงคลตนขาว เชอกรรม ไมเชอมงคลคอมงหวงผลจากการกระท า และการงานมใชจากโชคลาภ และสงทตนกนวาขลงศกดสทธ ๔. ไมแสวงหาเขตบญนอกหลกพระพทธศาสนา ๕. ขวนขวายในการอปถมภบ ารงพระพทธศาสนา (พ.ศ. หนา ๓๐๐)

อบาสกธรรม ๗ ผใกลชดพระศาสนาอยางแทจรง ควรตงตนอยในธรรมทเปนไปเพอความเจรญของอบาสก ม ๗ ประการ ไดแก ๑. ไมขาดการเยยมเยอนพบปะพระภกษ ๒. ไมละเลยการฟงธรรม ๓. ศกษาในอธศล คอ ฝกอบรมตนใหกาวหนาในการปฏบตรกษาศลขนสงขนไป ๔. พรงพรอมดวยความเลอมใส ในพระภกษทงหลายทงทเปนเถระ นวกะ และปนกลาง ๕. ฟงธรรมโดยความตงใจ มใช มาจบผด ๖. ไมแสวงหาทกขไณยภายนอก หลกค าสอนน คอ ไมแสวงหาเขตบญนอกหลกพระพทธศาสนา ๗. กระท าความสนบสนนในพระพทธศาสนาน คอ เอาใจใสท านบ ารงและชวยกจกรรม (ธรรมนญชวต, หนา ๗๐ – ๗๐)

อเบกขา ม ๒ ความหมายคอ ๑. ความวางใจเปนกลาง ไมเองเอยงดวยชอบหรอชง ความวางใจเฉยได ไมยนดยนราย เมอใชปญญาพจารณาเหนผลอนเกดขนโดยสมควรแกเหตและรวาพงปฏบตตอไปตามธรรม หรอตามควรแกเหตนน ๒. ความรสกเฉย ๆ ไมสข ไมทกข เรยกเตมวาอเบกขาเวทนา (อทกขมสข) (พ.ศ. หนา ๔๒๖ – ๔๒๗)

อปาทาน ๔ ความยดมน ความถอมนดวยอ านาจกเลส ความยดตดอนเนองมาแตตณหา ผกพนเอาตวตนเปนทตง ๑. กามปาทาน ความยดมนในกาม คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะทนาใคร นาพอใจ ๒. ทฏฐปาทาน ความยดมนในทฏฐหรอทฤษฎ คอ ความเหน ลทธ หรอหลกค าสอนตาง ๆ ๓. สลพพตปาทาน ความยดมนในศลและพรต คอ หลกความประพฤต ขอปฏบต แบบแผน ระเบยบวธ ขนบธรรมเนยมประเพณ ลทธพธตาง ๆ กน ไปอยางงมงายหรอโดยนยมวาขลง วาศกดสทธ มไดเปนไปดวยความร ความเขาใจตามหลกความสมพนธแหงเหตและผล ๔. อตตาวาทปาทาน ความยดมนในวาทะวาตวตน คอ ความถอหรอส าคญ หมายอยในภายในวามตวตน ทจะได จะม จะเปน จะสญสลาย ถกบบคน ท าลายหรอเปนเจาของ เปนนายบงคบบญชาสงตาง ๆ ไดไมมองเหนสภาวะของสงทงปวง อนรวมทงตวตนวาเปนแตเพยงสงทประชมประกอบกนเขา เปนไปตามเหตปจจยทงหลายทมาสมพนธกนลวน ๆ (พ.ธ. หนา ๑๘๗)

อปนสย ๔ ธรรมทพงพง หรอธรรมชวยอดหนน ๑. สงขาเยก ปฏเสวต พจารณาแลวจงใชสอยปจจย ๔ คอ จวร บณฑบาต เสนาสนะ คลานเภสช เปนตน ทจ าเปนจะตองเกยวของและมประโยชน ๒. สงขาเยก อธวาเสต พจารณาแลวอดกลนไดแก อนฏฐารมณ ตาง ๆ มหนาวรอน และทกขเวทนา เปนตน ๓. สงขาเยก ปรวชเชต พจารณาสงทเปนโทษ กออนตรายแกรางกาย และจตใจแลว หลกเวน ๔. สงขาเยก ปฏวโนเทต พจารณาสงทเปนโทษ กออนตรายเกดขนแลว เชน อกศลวตก

๑๑๘

มกามวตก พยาบาทวตก และวหงสาวตก และความชวรายทงหลายแลวพจารณาแกไข บ าบดหรอขจดใหสนไป (พ.ธ. หนา ๑๗๙)

โอตตปปะ ความเกรงกลวตอความชว (พ.ศ. หนา ๔๓๙) โอวาท ค ากลาวสอน ค าแนะน า ค าตกเตอน โอวาทของพระพทธเจา ๓ คอ ๑. เวนจากทจรต คอ ประพฤต

ชวดวยกาย วาจา ใจ (ไมท าชวทงปวง) ๒.ประกอบสจรต คอ ประพฤตชอบดวยกาย วาจา ใจ (ท าแตความด) ๓. ท าใจของตนใหหมดจดจากเครองเศราหมอง โลภ โกรธ หลง เปนตน (ท าจตของตนใหสะอาดบรสทธ) (พ.ศ. หนา ๔๔๐)

สงคมศาสตร การศกษาความสมพนธของมนษย โดยใชกระบวนการวทยาศาสตร สงคมศกษา การเรยนรเพอพฒนาตนใหอยรวมในสงคมไดอยางมคณภาพ คณธรรม(virtue) และจรยธรรรม(moral or morality or ethics) คณธรรม หมายถง สภาพคณงามความด

จรยธรรมมความหมายเชนเดยวกบศลธรรม หมายถง ธรรมทเปนขอประพฤตกรรมปฏบตความประพฤตหรอหนาททชอบ ทควรปฏบตในการครองชวต ดงนนคณธรรมจรยธรรม จงหมายถง สภาพคณงามความดทประพฤตปฏบตหรอหนาททควรปฏบตในการครองชวต หรอคณธรรมตามกรอบจรยธรรม สวนศลธรรมและจรยธรรม มความหมายใกลเคยงกน คณธรรมจะมความหมายทเนนสภาพ ลกษณะ หรอคณสมบตทแสดงออกถงความดงาม สวนจรยธรรม มความหมายเนนท ความประพฤตหรอการปฏบตทดงาม เปนทยอมรบของสงคม นกวชาการมกใชค าทงสองค านในความหมายนยเดยวกนและมกใชค าสองค าดงกลาวควบคกนไป เปนค าวา คณธรรมจรยธรรม ซงรวมความหมายของคณธรรมและจรยธรรม นนคอมความหมายเนนทงสภาพ ลกษณะหรอคณสมบต และความประพฤตอนดงาม เปนทยอมรบของสงคม (โครงการเรงสรางคณลกษณะทดของเดกและเยาวชนไทย ศนยคณธรรม หนา ๑๑ -๑๒)

การเมอง ความรเกยวกบความสมพนธระหวางอ านาจในการจดระเบยบสงคมเพอประโยชนและความสงบสขของสงคม มความสมพนธตอกนโดยรวมทงหมดในสวนหนงของชวตในพนทหนงทเกยวของกบอ านาจ อ านาจชอบธรรม หรออทธพล และมความสามารถในการด าเนนการได

ขอมล สงทไดรบรและยงไมมการจดประมวลใหเปนระบบ เมอจดระบบแลวเรยกวา สารสนเทศ คานยม การก าหนดคณคาและพฒนาจนเปนบคลกภาพประจ าตว คณคา ลกษณะทพงประสงค เชน ความด ความงาม ความดเปนคณคาของจรยธรรม ความงามเปนคณคา

ทางสนทรยศาสตร สงทตอบสนองความตองการไดเปนสงทมคณคา คณคาเปนสงเปลยนแปลงได คณคาเปลยนไปไดตามเวลา และคณคามกเปลยนแปลงไปตามววฒนาการของความเจรญ

บทบาท การกระท าทสงคมคาดหวงตามสถานภาพทบคคลครองอย หนาท เปนความรบผดชอบทางศลธรรมของปจเจกชนซงสงคมยอมรบ สถานภาพ ต าแหนงทแตละคนครองอยในสถานทหนง ในชวงเวลาหนง

๑๑๙

บรรทดฐาน ขอตกลงของสงคมทก าหนดใหสมาชกประพฤต ปฏบต บางทเรยกปทสถาน สามารถใชบรรทดฐานของสงคม (social norms) เปนมาตรฐานความประพฤตในทางจรยธรรมได ซงแยกออกเปน

ก. วถประชา (folkways) ไดแก แบบแผนพฤตกรรมในชวตประจ าวนทสงคมยอมรบ และ ไดประพฤตปฏบตสบตอกนมา มกเกยวของกบเรองการด าเนนชวต และในสวนทเกยวของกบจรยธรรมจะไมมกฎเกณฑเครงครดแนนอนตายตว

ข. กฎศลธรรมหรอจารต (mores) เปนมาตรฐานความประพฤตของสงคมทมการก าหนดเกยวกบจรยธรรมทเขมขน ในกรณมผฝาฝนอาจมการลงโทษ แมวาในบางครงจะไมมการเขยนไวเปนลายลกษณอกษรกตาม เชน การลวนลามสตรในชนบท ตองลงโทษดวยการเสยผ

ค. กฎหมาย (law) เปนมาตรฐานความประพฤตทรฐก าหนดใหสมาชกของรฐพงปฏบตหรอละเวนการปฏบต และก าหนดวธการปฏบตการลงโทษส าหรบผฝาฝน

สทธ ขอเรยกรองของปจเจกชนซงสงคมยอมรบ สทธทางศลธรรม เปนขอเรยกรองทางศลธรรมของปจเจกชนซงสงคมยอมรบ ประเพณ เปนความประพฤตของคนหมหนง อยในทแหงหนง ถอเปนแบบแผนกนมาอยางเดยวกนและ

สบกนมานาน ประเพณ คอ กจกรรมทมรปแบบของชมชนหรอสงคมหนงทจดขนมาดวยจดประสงคใด จดประสงคหนง และก าหนดการจดกจกรรมในชวงเวลาแนนอนสม าเสมอ กจกรรทเปนประเพณอาจมองไดอกประการหนงวาเปนแบบแผนการปฏบตของกลมเฉพาะหรอทางศาสนา

ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน (Universal Declaration of Human Rights sinv UDHR) คอการประกาศเจตนารมณ ในการรวมมอระหวางประเทศทมความส าคญในการวางกรอบเบองตนเกยวกบสทธมนษยชนและเปนเอกสารหลกดานสทธมนษยชนฉบบแรก ซงทประชมสมชชาใหญแหงสหประชาชาต ใหการรบรองตามขอมตท ๒๑๗ A (III) เมอวนท ๑๐ ธนวาคม ๒๔๙๑ โดยประเทศไทยออกเสยงสนนสนน

วฒนธรรม และภมปญญาไทย เปนการศกษา วเคราะหเกยวกบวฒนธรรมและภมปญญาในเรองเกยวกบความเปนมา ปจจยพนฐานและผลกระทบจากภายนอกทมอทธพลตอการสรางสรรควฒนธรรมไทย วฒนธรรมทองถน ภมปญญาไทย รวมทงวฒนธรรมและภมปญญาของมนษยชาตโลก ความส าคญ และผลกระทบทมอทธพลตอการด าเนนชวตของคนไทยและมนษยชาต ตงแตอดตถงปจจบน

สมมาชพ การประกอบอาชพสจรตและเหมาะสมในสงคม ประสทธภาพ ความสามารถในการท างานจนส าเรจ หรอผลการกระท าทไดผลออกมาดกวาเดม รวมทง

การใชทรพยากรตางๆ อยางคมคา โดยไมใหเกดความสญเปลาหรอความสญเสย ทรพยาการตางๆ พจารณาไดจากเวลา แรงงาน วตถดบ เครองจกร ปรมาณและคณภาพ ฯลฯ

ประสทธผล ระดบความส าเรจของวตถประสงค หรอ ผลส าเรจของงาน

๑๒๐

สนคา หมายความวาสงของทสามารถซอขาย แลกเปลยน หรอโอนกนได ไมวาจะเกดโดยธรรมชาตหรอเปนผลตผลทางการเกษตร รวมตลอดถงผลตภณฑทางหตถกรรมและอตสาหกรรม

ภมปญญา สวนหนงของประเพณ หรอเปนกจกรรมเฉพาะตวกได เชน พธถวายสงฆทาน พธบวชนาค พธบวชลกแกว พธขอฝน พธไหวคร พธแตงงาน

มนษยชาต การเกดเปนมนษยมาจาก มนษย = ผมจตใจสง กบชาต = เกด โดยปกตหมายถง มนษยทว ๆ ไป มรรยาท พฤตกรรมทสงคมก าหนดวาควรประพฤตเปนวฒนธรรม วดจากความเหมาะสมและไมเหมาะสม ระบบ การน าสวนตาง ๆ มาปรบเรยงตอใหท างานประสานตอเนองกนจนดเปนสงเดยวกน กระบวนการ กรรมวธหรอล าดบการกระท าซงด าเนนการตอเนองกนไปจนส าเรจลง ณ ระดบหนง วเคราะห การแยกแยะใหเหนคณลกษณะของแตละองคประกอบ เศรษฐกจ ความรเกยวกบการกน การอยของมนษยในสงคม วาดวยทรพยากรทมจ ากดการผลต

การกระจายผลผลต และการบรโภค สหกรณ แปลวาการท างานรวมกน การท างานรวมกนนลกซงมาก เพราะวาตองรวมมอกนในทกดาน ทงใน

ดานงานทท าดวยรางกาย ทงในดานงานทท าดวยสมอง และงานการทท าดวยใจ ทกอยางนขาดไมไดตองพรอม (พระราชด ารสพระราชทานแกผน าสหกรณการเกษตร สหกรณนคมและสหกรณประมงทวประเทศ ณ ศาลาดสตดาลย ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๒๖)

ทรพยสนทางปญญา หมายถง ผลงานอนเกดจากการประดษฐคดคน หรอสรางสรรคของมนษย ซงเนนทผลผลตของสตปญญาและความช านาญ โดยไมค านงถงชนด ของการสรางสรรคหรอวธในการแสดงออก ทรพยสนทางปญญา อาจเปนสงทจบตองได เชนสนคา ตาง ๆ หรอ เปนสงทจบตองไมได เชน บรการ แนวความคด กรรมวธและทฤษฎตาง ๆ เปนตน ทรพยสนทางปญญาม ๒ ประเภท ทรพยสนทางอตสาหกรรม (Industrial property) และลขสทธ (Copyright) ๑. ทรพยสนทางอตสาหกรรม มสทธบตร แบบผงภมของวงจรรวม เครองหมายการคา ความลบทางการคา ชอทางการคา สงบงชทางภมศาสตร

สงบงชทางภมศาสตร หมายความวา ชอ สญลกษณ หรอสงอนใดทใชเรยกหรอใชแทนแหลง ภมศาสตร และทสามารถบงบอกวาสนคาทเกดจากแหลงภมศาสตรนนเปน สนคาทมคณภาพ ชอเสยง หรอคณลกษณะเฉพาะของแหลงภมศาสตรดงกลาว ๒. ลขสทธ คอ งานหรอความคดสรางสรรคในสาขาวรรณกรรม ศลปกรรม ดนตรกรรม งานภาพยนตร หรองานอนใดในแผนกวรณคด หรอแผนกศลปะ แผนกวทยาศาสตร ลขสทธยงรวมทงสทธขางเคยง (Neighbouring Right)

เหต ภาวะเงอนไขทจ าเปนทท าใหสงหนงเกดขนตามมา เรยกวา ผล เหตการณ ปรากฏการณทเกดขน อ านาจ ความสามารถในการบบบงคบใหสงหนง (คนหนง...) กระท าตามทปรารถนา อทธพล อ านาจบงคบทกอใหเกดความส าเรจในสงใดสงหนง

๑๒๑

เอกลกษณ ลกษณะทมความเปนหนงเดยว ไมมทใดเหมอน ต านาน เปนเรองเลาตอกนมาและถกบนทกขนภายหลง พงศาวดาร คอ การบนทกเหตการณทเกดขนตามล าดบเวลา ซงสวนใหญจะเปนเรองราวทกบ

พระมหากษตรย และราชส านก อดต คอ เวลาทลวงมาแลว ความส าคญของอดต คอ อดตจะครอบง าความคดและความรของเราอยาง

กวางขวางลกซง อดตทเกยวของกบกลมคน/ความส าคญทมตอเหตการณและกลมคนจะถกน ามาเชอมโยงเขาดวยกน

นกประวตศาสตร เปนผบนทกเหตการณทเกดขน ผสรางประวตศาสตรขนจากหลกฐานประเภทตาง ๆ ตามจดมงหมายและวธการคด ซงงานเขยนอาจน าไปสการเปนวชาประวตศาสตรไดในทสด ความมงหมายในการเขยนประวตศาสตร - นกประวตศาสตรรนเกา มงสการรวมชาต/รบใชการเมอง - นกประวตศาสตรรนใหม มงทจะหาความจรง (truth) จากอดตและตความโดยปราศจากอคต (bias)

หลกฐานประเภท ตาง ๆ จะใหขอเทจจรงบางประการ ซงจะน าไปสความจรงในทสดโดยมวธการแบงประเภทของหลกฐานหลายแบบ เชน หลกฐานสมยกอนประวตศาสตรและหลกฐานสมยประวตศาสตรแบบหนง หลกฐานประเภทลายลกษณอกษรและหลกฐานทไมใชลายลกษณแบบหนง หรอหลกฐานชนตนและหลกฐานชนรอง (หรอหลกฐานชนทหนง ชนทสอง ชนทสาม) อกแบบหนง หลกฐานทจะถกประเมนวานาเชอถอทสด คอ หลกฐานทเกดรวมสมยหรอเกดโดยผทรเหนเหตการณนน ๆ แตกระนนนกประวตศาสตรกจะตองวเคราะหทงภายในและภายนอกกอนดวยเชนกน เนองจากผทอยรวมสมยกยอมมจดมงหมายสวนตวในการบนทก ซงอาจท าใหเลอกบนทกเฉพาะเรองบางเรองเทานน

อคต คอ ความล าเอยง ไมตรงตามความเปนจรง เปนธรรมชาตของมนษยทกคน ซงผทเปนนกประวตศาสตรจะตองตระหนกและควบคมใหได

ความเปนกลาง คอ การมองดวยปราศจากความรสกอคตจะเกดขนไดหากเขาใจธรรมชาตของหลกฐานแตละประเภท เขาใจปรชญาและวธการทางประวตศาสตร เขาใจจดมงหมายของผเรยน ผบนทกประวตศาสตร (นนคอ เขาใจวาบนทกเพออะไร เพราะเหตใด)

ความจรงแท (real truth) คอ ความจรงทคงอยแนนอนนรนดร เปนจดหมายสงสดทนกประวตศาสตร มงแสวงหาซงจะตองอาศยความเขาใจและความจรงทอยเบองหลงการเกดพฤตกรรมและเหตการณตาง ๆ (ทมนษยเปนผสราง) ซงการแสวงหาความจรงแท ตองอาศยความสมบรณของหลกฐานและกระบวนการทางประวตศาสตรทละเอยด ถถวน กนเวลายาวนาน แตนคอ ภาระหนาทของนกประวตศาสตร

ผสอนวชาประวตศาสตร คอ ผน าความรทางประวตศาสตรมาพฒนาใหผเรยนเกดความร เจตคตและทกษะในการใชกระบวนการวทยาศาสตรในการแสวงหาความจรงและความจรงแทจะตองศกษา

๑๒๒

ผลงานของนกประวตศาสตรและเลอกเนอหาประวตศาสตรทเหมาะสมกบวยของผเรยน โดยตองเปนไปตามจดประสงคของหลกสตรและสอดคลองธรรมชาตของประวตศาสตร

เวลาและยคสมยทางประวตศาสตร เปนการศกษาเรองการนบเวลา และการแบงชวงเวลาตามระบบตาง ๆ ทงแบบไทย สากล ศกราชทส าคญ ๆ ในภมภาคตาง ๆ ของโลก และการแบงยคสมยทางประวตศาสตร ทงนเพอใหผเรยนมทกษะพนฐานส าหรบการศกษาหลกฐานทางประวตศาสตร สามารถเขาเหตการณทางประวตศาสตรทสมพนธกบอดต ปจจบน และอนาคต ตระหนกถงความส าคญในความตอเนองของเวลา อทธพลและความส าคญของเวลาทมตอวถการด าเนนชวตของมนษย

วธการทางประวตศาสตร หมายถงกระบวนการในการแสวงหาขอเทจจรงทางประวตศาสตร ซงเกดจากวธวจยเอกสารและหลกฐานประกอบอนๆ เพอใหไดมาซงองคความรใหมทางประวตศาสตรบนพนฐานของความเปนเหตเปนผล และการวเคราะหเหตการณตาง ๆ อยางเปนระบบ ประกอบดวยขนตอนตอไปน

หนง การก าหนดเปาหมายหรอประเดนค าถามทตองการศกษา แสวงหาค าตอบดวยเหต และผล (ศกษาอะไร ชวงเวลาไหน สมยใด และเพราะเหตใด) สอง การคนหาและรวบรวมหลกฐานประเภทตาง ๆ ทงทเปนลายลกษณอกษร และไมเปนลายลกษณอกษร ซงไดแก วตถโบราณ รองรอยถนทอยอาศยหรอการด าเนนชวต สาม การวเคราะหหลกฐาน (การตรวจสอบ การประเมนความนาเชอถอ การประเมนคณคาของหลกฐาน) การตความหลกฐานอยางเปนเหตเปนผล มความเปนกลาง และปราศจากอคต ส การสรปขอเทจจรงเพอตอบค าถาม ดวยการเลอกสรรขอเทจจรงจากหลกฐานอยางเครงครดโดยไมใชคานยมของตนเองไปตดสนพฤตกรรมของคนในอดต โดยพยายามเขาใจความคดของคนในยคนนหรอน าตวเขาไปอยในยคสมยทตนศกษา หา การน าเสนอเรองทศกษาและอธบายไดอยางสมเหตสมผล โดยใชภาษาทเขาใจงาย มความตอเนอง นาสนใจ ตลอดจนมการอางองขอเทจจรง เพอใหไดงานทางประวตศาสตรทมคณคาและมความหมาย

พฒนาการของมนษยชาตจากอดตถงปจจบน เปนการศกษาเรองราวของสงคม มนษยในบรบทของเวลาและสถานท โดยทวไปจะแยกเรองศกษาออกเปนดานตาง ๆ ไดแก การเมองการปกครอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม เทคโนโลย และความสมพนธระหวางประเทศ โดยก าหนดขอบเขตการศกษาในกลมสงคม มนษยกลมใดกลมหนง เชน ในทองถน/ประเทศ/ภมภาค/โลก โดยมงศกษาวาสงคมนน ๆ ไดเปลยนแปลงหรอพฒนาตามล าดบเวลาไดอยางไร เพราะเหตใด จงเกดความเปลยนแปลงมปจจยใดบาง ทงทางดานภมศาสตรและปจจยแวดลอมทางสงคม ทมผลตอพฒนาการหรอการสรางสรรควฒนธรรม และผลกระทบของการสรางสรรคของมนษยในดานตาง ๆ เปนอยางไร ทงนเพอใหเขาใจอดตของสงคมมนษยในมตของเวลาและความตอเนอง

๑๒๓

ภมศาสตร เปนค าทมาจากภาษากรก (Geography) หมายถงการพรรณนาลกษณะของโลกเปนศาสตรทางพนท เปนความรทวาดวยปฏสมพนธของสงตาง ๆ ในขอบเขตหนง

ลกษณะทางกายภาพ ของภมศาสตร หมายถง ลกษณะทมองเหนเปนรปราง รปทรง โดยสามารถมองเหนและวเคราะหไปถงกระบวนการเปลยนแปลงตาง ๆ ทเกดขนในสภาพแวดลอมตาง ๆ ซงเกยวของกบลกษณะของธรณสณฐานวทยาภมอากาศวทยา ภมศาสตรดน ชวภมศาสตรพช ภมศาสตรสตว ภมศาสตรสงแวดลอมตาง ๆ เปนตน

ปฏสมพนธระหวางกน หมายถงวธการศกษา หรอวธการวเคราะห พจารณาส าหรบศาสตรทางภมศาสตรไดใชส าหรบการศกษาพจารณา คดวเคราะห สงเคราะหถงสงตาง ๆ ทมผลตอกนระหวางสงแวดลอมกบมนษย (Environment) ทางกายภาพ ดวยวธการศกษา พจารณาถง ความแตกตาง ความเหมอนระหวางพนทหนงๆ กบอกพนทหนง หรอระหวางภมภาคหนงกบภมภาคหนง โดยพยายามอธบายถงความแตกตาง ความเหมอน รปแบบของภมภาค และพยายามขดเสนสมมต แบงภมภาคเพอพจารณาวเคราะห ดสมพนธภาพของภมภาคเหลานนวาเปนอยางไร

ภมศาสตร คอ ภาพปฏสมพนธของธรรมชาต มนษย และวฒนธรรม รปแบบตาง ๆถาพจารณาเฉพาะปจจยทางธรรมชาต จะเปนภมศาสตรกายภาพ (Physical Geography) ถาพจารณาเฉพาะปจจยทเกยวของกบมนษย เชน ประชากร วถชวต ศาสนา ความเชอ การเดนทาง การอพยพจะเปนภมศาสตรมนษย (Human Geography) ถาพจารณาเฉพาะปจจยทเปนสงทมนษยสรางขน เชน การตงถนฐาน การคมนามคม การคา การเมอง จะเปนภมศาสตรวฒนธรรม (Cultural Geography)

ภมอากาศ คอ ภาพปฏสมพนธขององคประกอบอตนยมวทยา รปแบบตาง ๆ เชน ภมอากาศ แบบรอนชน ภมอากาศแบบอบอนชน ภมอากาศแบบรอนแหงแลง ฯลฯ

ภมประเทศ คอ ภาพปฏสมพนธขององคประกอบแผนดน เชน หน ดน ความตางระดบ ท าใหเกดภาพลกษณะรปแบบตาง ๆ เชน พนทแบบภเขา พนทระบบลาด เชงเขา พนทราบ พนทลม ฯลฯ

ภมพฤกษ คอ ภาพปฏสมพนธของพชพรรณ อากาศ ภมประเทศ ดน สตวปา ในรปแบบตาง ๆ เชน ปาดบ ปาเตงรง ปาเบญจพรรณ ปาทงหญา ฯลฯ

ภมธรณ คอ ภาพปฏสมพนธของแร หน โครงสรางทางธรณ ท าใหเกดรปแบบทางธรณชนดตาง ๆ เชน ภเขาแบบทบตว ภเขาแบบยกตว ทราบน าทวมถง ชายฝงแบบยบตว ฯลฯ

ภมปฐพ คอ ภาพปฏสมพนธของแร หน ภมประเทศลกษณะอากาศ พชพรรณ ท าใหเกดดนรปแบบ ตาง ๆ เชน แดนดนด า มอดนแดง ดนทรายจด ดนกรด ดนเคม ดนพร ฯลฯ

ภมอทก คอ ภาพปฏสมพนธของแผนดน ภมประเทศ ภมอากาศ ภมธรณ พชพรรณ ท าใหเกดรปแบบแหลงน าชนดตาง ๆ เชน แมน า ล าคลอง หวย หนอง บง ทะเล ทะเลสาบ มหาสมทร น าใตดน น าบาดาล ฯลฯ

๑๒๔

ภมดารา คอ ภาพปฏสมพนธของดวงดาว กลมดาว เวลา การเคลอนการโคจรของ ดาวฤกษ ดาวเคราะห ท าใหเกดรปแบบปรากฏการณตาง ๆ เชน การเกดกลางวนกลางคน ขางขน-ขางแรม สรยปราคา ตะวนออมเหนอ ตะวนออมใต ฯลฯ

ภยพบต เหตการณทกอใหเกดความเสยหายและสญเสยอยางรนแรง เกดขนจากภยธรรมชาตและกระท าของมนษย จนชมชนหรอสงคมทเผชญปญหาไมอาจรบมอ เชนดนถลม สนาม ไฟปา ฯลฯ

แหลงภมศาสตร หมายความวา พนทของประเทศ เขต ภมภาคและทองถน และใหหมายความรวมถงทะเล ทะเลสาบ แมน า ล าน า เกาะ ภเขา หรอพนทอนท านองเดยวกนดวย

เทคนคทางภมศาสตร หมายถง แผนท แผนภม แผนภาพ และกราฟ ภายถายทางอากาศ และภาพถายจากดาวเทยม เทคโนโลยภมสารสนเทศ สอทสามารถคนขอมลทางภมศาสตรได

มตทางพนท หมายถง การวเคราะห พจารณาในเรองขององคประกอบทางภมศาสตรทเกยวของกบเวลา สถานท ปจจยแวดลอม และการกระจายของพนทในรปแบบตาง ๆ ทงความกวาง ยาว สง ตามขอบเขตทก าหนด หรอสมมตพนทขนมาพจารณา

การศกษารปแบบทางพนท หมายถง การศกษาเรองราวเกยวกบพนทหรอมตทางพนทของ สงคมมนษย ทตงถนฐานอย มการใชและก าหนดหนวยเชงพนท ทชดเจน มการอาศยเสนทเราสมมตขน อาศยหนวยตาง ๆ ขนมาก าหนดขอบเขต ซงมองคประกอบลกษณะทางกายภาพ ทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม การเมอง และลกษณะทางพฒนาการของมนษยทเดนชด สอดคลองกนเปนพนฐานในการศกษา แสวงหาขอมล

ภมศาสตรกายภาพ หมายถง ศาสตรทศกษาเรองเกยวกบระบบธรรมชาต ถงความเปนมา ความเปลยนแปลง และพฒนาการไปตามยคสมย โดยมขอบเขตทกลาวถง ลกษณะภมประเทศ ลกษณะภมอากาศ ภมปฐพ (ดน) ภมอากาศ (ลมฟาอากาศ บรรยากาศ) และภมพฤกษ (พชพรรณ ปาไม ธรรมชาต) รวมทงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตามธรรมชาต การเปลยนแปลงของธรรมชาตทมผลตอชวตและความเปนอยของมนษย

สงแวดลอม สงทอยรอบ ๆ สงใดสงหนงและมอทธพลตอสงนน อาท อากาศ น า ดน ตนไม สตว ซงสามารถถกท าลายไดโดยการขาดความระมดระวง

สงแวดลอมทางภายภาพ หมายถง ทกสงทกอยาง ยกเวนตวมนษยและผลงาน และมนษย สงแวดลอมทางกายภาพ ไดแก ภมอากาศ ดน พชพรรณ สตวปา ธรณสณฐาน (ภเขาและทราบ) บรรยากาศ มหาสมทร แรธาต และน า

อนรกษ การรกษา จดการ ดแลทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรม หรอการรกษาปองกนบางสงไมให เปลยนแปลง สญหายหรอถกท าลาย

ภมศาสตรมนษย และสงแวดลอม หมายถง ศาสตรทศกษาเรองราวเกยวกบมนษย วถชวตและ ความเปนอย กจกรรมทางเศรษฐกจและสงคม สงแวดลอมดานสงคมทงในเมองและทองถน

๑๒๕

การเปลยนแปลงทางสงแวดลอม สาเหตและผลกระทบทมตอมนษย ปญหาและแนวทางแกปญหาทางสงคม

กรอบทางพนท (Spatial Framework) หมายถง การวางขอก าหนดหรอขอบเขตของพนทในการศกษาเรองใด เรองหนง หรอแบบรปแบบกระจายของสงตาง ๆ บนผวโลกสวนใดสวนหนง เพอใหเราเขาใจลกษณะ โลกของมนษยดขน เชน การก าหนดใหมนษย และวฒนธรรมของมนษยดขน เชน การก าหนดใหมนษยและวฒนธรรมของมนษยกรอบพนทของโลกทมลกษณะเปนภมภาค ประเทศ จงหวด เมอง ชมชน ทองถน ฯลฯ ส าหรบการวเคราะห หรอศกษาองคประกอบใดองคประกอบหนง เฉพาะเรอง

รปแบบทางพนท (Spatial Form) หมายถง ขอเทจจรง เครองมอ หรอวธการ โดยเฉพาะกลมของขอมลทไดมา เปนตนวา ความสมพนธทางพนทแบบรปแบบของการกระจาย การกระท าระหวางกน เครองมอทใช ไดแก แผนท ภาพถาย ฯลฯ

พนทหรอระวางท(Space) หมายถง ขอบเขตทางพนทในการวเคราะหทางภมศาสตร เปนการศกษาพนทในมตตาง ๆ ตามระวางท (Spatiak study) ทก าหนดขนมขอบเขตชดเจน อาจจะมการก าหนดเปนเขตบรเวณ สถานท น ามตของความกวาง ความลก ความสง ความยาว รวมทงมตทางเวลา ในเขตพนทตาง ๆ ตามทเราก าหนด ขอบเขตระหวางท ดวยเครองมอ เสนสมมตและเทคนคทางภมศาสตรตาง ๆ เชน แผนท ภาพถาย ฯลฯ อาจจะจ าแนกเปนเขต ภมภาค ประเทศ จงหวด เมอง ชมชน ทองถน ฯลฯ ทเฉพาะเจาะจงไป มการพจารณา วเคราะหถงการกระจายและสมพนธภาพของมนษยบนผวโลก และลกษณะทางพนทของการตงถนฐานของมนษย และการทใชประโยชนจากพนโลก สมพนธจากถนฐานของมนษย และการทใชประโยชนจากพนโลก สมพนธภาพระหวางสงคมมนษยกบสงแวดลอมทางกายภาพ ซงถอวาเปนสวนหนงในการศกษาความแตกตางเชงพนท (Area difference)

มตสมพนธเชงท าเลทตง หมายถง การศกษาความแตกตางหรอความเหมอนกนของสงคมมนษยในแตละสถานท ในฐานะทความแตกตางและเหมอนกนนนอาจมความเกยวเนองกบความแตกตางและความเหมอนกนในสงแวดลอมทางกายภาพ ทางเศรษฐกจ ทางสงคม ทางวฒนธรรม ทางการเมอง และการศกษาภมทศนทแตกตางกนในเรององคประกอบ ปจจย ตลอดจนแบบรปการกระจายของมนษยบนพนโลก และการทมนษยใชประโยชนจากพนโลก เหตไรมนษยจงใชประโยชนจากพนโลก แตกตางกนในสถานทตางกน และในเวลาทตางกน มผลกระทบอยางไร

ภาวะประชากร รายละเอยดขอเทจจรงเกยวกบประชากรในเรองส าคญ 3 ดาน คอขนาดประชากร การกระจายตวเชงพนท และองคประกอบของประชากร

ขนาดของประชากร จ านวนประชากรทงหมดของเขตพนทหนงพนท ณ เวลาทกลาวถง การกระจายตวเชงพนท การทประชากรกระจายตวกนอยในสวนตางๆ ของพนทหนงพนท ณ เวลาทกลาวถง

๑๒๖

องคประกอบของประชากร ลกษณะตาง ๆ ทมสวนผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงขนาดหรอจ านวนประชากร องคประกอบของประชากรเปนดชนอยางหนงทชใหเหนถงคณภาพของประชากร องคประกอบประชากรทส าคญ ไดแก เพศ อาย การศกษา อาชพ การสมรส

การเปลยนแปลงประชากร องคประกอบส าคญทท าใหเกดกรเปลยนแปลงประชากร คอ การเกด การตาย และการยายถน

๑๒๗

คณะผจดท า

คณะทปรกษา ๑. คณหญงกษมา วรวรรณ ณ อยธยา เลขาธการคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน ๒. นายวนย รอดจาย รองเลขาธการคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน ๓. นายสชาต วงศสวรรณ ทปรกษาดานพฒนากระบวนการเรยนร ๔. นางเบญจลกษณ น าฟา ผอ านวยการส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา ๕. นางภาวน ธ ารงเลศฤทธ รองผอ านวยการส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา คณะท างานยกราง ๑. รองศาสตราจารยวฒชย มลศลป ขาราชการบ านาญ ประธาน ๒. รองศาสตราจารยนครนทร เมฆไตรรตน คณะรฐศาสตร รองประธาน

มหาวทยาลยธรรมศาสตร ๓. พระธรรมโกศาจารย อธการบดมหาวทยาลย คณะท างาน

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๔. พระมหาหรรษา ธมมหาโส ผชวยอธการบดฝายวชาการ คณะท างาน

มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๕. พระมหาสมจนต สมมาปญโญ รองอธการบดฝายวชาการ คณะท างาน

มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๖. พระมหาสทศน ตสสรวาท ผอ านวยการกองวชาการ คณะท างาน

มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๗. พระมหาสเทพ สปณฑโต ผอ านวยการกองแผนงาน คณะท างาน

มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๘. นางสคนธ สนธพานนท ขาราชการบ านาญ คณะท างาน ๙. นางสพรรณ มเทศน ขาราชการบ านาญ คณะท างาน ๑๐. นางวลภา สงหธรรมสาร ขาราชการบ านาญ คณะท างาน ๑๑. นางอทมพร มลพรม ขาราชการบ านาญ คณะท างาน ๑๒. ผชวยศาสตราจารยกว วรกวน คณะสงคมศาสตร คณะท างาน

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร ๑๓. รองศาสตราจารยอรรฆยคณา แยมนวล สาขาวชาเศรษฐศาสตร คณะท างาน

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ๑๔. ผชวยศาสตราจารยเชยง เภาชต คณะเศรษฐศาสตร คณะท างาน

มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

๑๒๘

๑๕. นายทรงธรรม ปนโต สายนโยบายการเงน คณะท างาน ธนาคารแหงประเทศไทย

๑๖. นางมาตรน รกษตานนทชย คณะสงคมศาสตร คณะท างาน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

๑๗. นางสาวละออทอง อมรนทรรตน คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร คณะท างาน มหาวทยาลยราชภฏพระนคร

๑๘. ผชวยศาสตราจารยธมกร ธาราศรสทธ คณะเศรษฐศาสตร คณะท างาน มหาวทยาลยกรงเทพ

๑๙. นางสภาภรณ จตจกร ส านกพระพทธศาสนาแหงชาต คณะท างาน ๒๐. นางศรกาญจน โกสมภ ศกษานเทศก คณะท างาน

ส านกงานเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร เขต ๒ ๒๑. นางมณนาถ จนทรคณา ศกษานเทศก คณะท างาน

ส านกงานเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร เขต ๓ ๒๒. นางธนาลย ลมปรตนคร ผอ านวยการ โรงเรยนผกไห “สทธาประมข” คณะท างาน ๒๓. นางสาวจารวรรณา ภทรนาวน โรงเรยนโยธนบรณะ คณะท างาน ๒๔. นายไตรรตน สทธเกยรต โรงเรยนสามเสนวทยาลย คณะท างาน ๒๕. นางอนงค บวทองเลศ โรงเรยนวดทรงคะนอง คณะท างาน ๒๖. นางสาวรงตะวน วตรนนท โรงเรยนประชาอปถมภ คณะท างาน ๒๗. นายพฒนา นอยไพโรจน โรงเรยนนครหลวง “พบลยประเสรฐวทย” คณะท างาน ๒๘. นางสาววไลพร หวานสนท โรงเรยนสวรรณารามวทยาคม คณะท างาน ๒๙. นางปนดดา มสมบตงาม โรงเรยนวดราชโอรส คณะท างาน ๓๐. นางสาวเพชรรตน พยบวารนทร โรงเรยนชโนรสวทยาลย คณะท างาน ๓๑. นางละออง ออนเกตพล โรงเรยนสตรวดระฆง คณะท างาน ๓๒. นางกรรณการ สงวนหม โรงเรยนเตรยมอดมศกษาพฒนาการ คณะท างาน ๓๓. นางสดาวรรณ โรจนหลอสกล โรงเรยนวดมหาบศย คณะท างาน ๓๔. นายสมหวง ชยตามล โรงเรยนเทพศรนทร คณะท างาน ๓๕. นางมนพร จนทรคลาย โรงเรยนวดปรนายก คณะท างาน ๓๖. นางจฑามาศ สรวสตร ส านกตดตามและประเมนผล คณะท างาน

การจดการศกษาขนพนฐาน ๓๗. นางบรรเจอดพร สแสนสข ส านกพฒนานวตกรรมการจดการศกษาสพฐ. คณะท างาน ๓๘. นางวนเพญ สทธากาศ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. คณะท างาน ๓๙. นางระววรรณ ภาคพรต ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษาสพฐ. คณะท างาน

๑๒๙

๔๐. นางสาวรงนภา นตราวงศ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษาสพฐ. คณะท างาน ๔๑. นางดรณ จ าปาทอง ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. คณะท างาน ๔๒. นางสาวพรนภา ศลปประคอง ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. คณะท างาน ๔๓. นางสาวเพญจนทร ธนาวภาส ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. คณะท างาน ๔๔. นางสาวกอบกล สกขะ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. คณะท างาน ๔๕. นางปานทพย จตรานนท ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. คณะท างาน

และเลขานการ ๔๖. นางสาวประภาพรรณ แมนสมทร ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. คณะท างานและ

ผชวยเลขานการ ๔๗. นายอนจนต ลาภธนาภรณ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. คณะท างาน

ผชวยเลขานการ คณะบรรณาธการ ๑. รองศาสตราจารยวฒชย มลศลป ขาราชการบ านาญ ประธาน ๒. นางธนาลย ลมปรตนคร ผอ านวยการ โรงเรยนผกไห “สทธาประมข” รองประธาน ๓. พระธรรมโกศาจารย อธการบดมหาวทยาลย

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๔. พระมหาหรรษา ธมมหาโส ผชวยอธการบดฝายวชาการ

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๕. พระมหาสมจนต สมมาปญโญ รองอธการบดฝายวชาการ

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๖. พระมหาสทศน ตสสรวาท ผอ านวยการกองวชาการ

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๗. พระมหาสเทพ สปณฑโต ผอ านวยการกองแผนงาน

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๘. นางสคนธ สนธพานนท ขาราชการบ านาญ ๙. นางสพรรณ มเทศน ขาราชการบ านาญ ๑๐. นางวลภา สงหธรรมสาร ขาราชการบ านาญ ๑๑. นางอทมพร มลพรม ขาราชการบ านาญ ๑๒. นางแมนเดอน สขบ ารง ขาราชการบ านาญ ๑๓. น.ส.จงจรส แจมจนทร ขาราชการบ านาญ ๑๔. นางทพวลย มนคงหตถ ขาราชการบ านาญ ๑๕. นางกอบกาญจน เทยนไชยมงคล ขาราชการบ านาญ

๑๓๐

๑๖. รองศาสตราจารยชศร มณพฤกษ ขาราชการบ านาญ

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ๑๗. ผชวยศาสตราจารยกว วรกวน ผอ านวยการสถาบนสงแวดลอมและทรพยากร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร ๑๘. นางมาตรน รกษตานนทชย คณะสงคมศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ๑๙. นายทรงธรรม ปนโต สายนโยบายการเงน ธนาคารแหงประเทศไทย ๒๐. นางสาวละออทอง อมรนทรรตน คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏพระนคร ๒๑. ผชวยศาสตราจารยณฐกา ตนสกล มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร ๒๒. ดร.ปรยานช พบลสราวธ หวหนาโครงการวจยเศรษฐกจพอเพยง

ส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ๒๓. ดร.โอม หวะนนทน ผอ านวยการดษฎบณฑตศกษา

มหาวทยาลยธรกจบณฑต ๒๔. นางเมตตา ภรมยภกด ศกษานเทศก

ส านกงานเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร เขต ๑ ๒๕. นางสาวมาล โตสกล ศกษานเทศก

ส านกงานเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร เขต ๒ ๒๖. นางศรกาญจน โกสมภ ศกษานเทศก

ส านกงานเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร เขต ๒ ๒๗. นางมณนาถ จนทรคณา ศกษานเทศก

ส านกงานเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร เขต ๓ ๒๘. นางวไลวรรณ วงศทองศร ศกษานเทศก ส านกมาตรฐานการอาชวศกษา

๒๙. นายด ารงศกด ชยสนท ศกษานเทศก ส านกมาตรฐานการอาชวศกษา

๓๐. นางสาวจารวรรณา ภทรนาวน โรงเรยนโยธนบรณะ ๓๑. นางสาวรงตะวน วตรนนท โรงเรยนประชาอปถมภ ๓๒. นายพฒนา นอยไพโรจน โรงเรยนนครหลวง “พบลยประเสรฐวทย” ๓๓. นางสาววไลพร หวานสนท โรงเรยนสวรรณารามวทยาคม

๑๓๑

๓๔. นางปนดดา มสมบตงาม โรงเรยนวดราชโอรส ๓๕. นางสาวเพชรรตน พยบวารนทร โรงเรยนชโนรสวทยาลย ๓๖. นางละออง ออนเกตพล โรงเรยนสตรวดระฆง ๓๗. นางกรรณการ สงวนหม โรงเรยนเตรยมอดมศกษาพฒนาการ ๓๘. นายสมหวง ชยตามล โรงเรยนเทพศรนทร ๓๙. นางมนพร จนทรคลาย โรงเรยนวดปรนายก ๔๐. นางเยนจตต ไพยรน โรงเรยนวดดานส าโรง ๔๑. นางมณลกษณ แพงด โรงเรยนอนราชประสทธ ๔๒. นางสาวมณฑตา สประดษฐ ณ อยธยา โรงเรยนมาแตรเดอ ๔๓. นางมาล บางทาไม โรงเรยนสตรวทยา ๔๔. นางสาววรลกษณ รตตกาลชสาคร โรงเรยนสายน าผง ในพระอปถมภฯ ๔๕. นางสาวโสพดา เของถง เจาหนาทวจย โครงการวจยเศรษฐกจพอเพยง

ส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ๔๖. นางวนเพญ สทธากาศ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. ๔๗. นางระววรรณ ภาคพรต ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. ๔๘. นางปานทพย จตรานนท ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. เลขานการ ๔๙. นางสาวประภาพรรณ แมนสมทร ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. ผชวยเลขานการ ๕๐. นายอนจนต ลาภธนาภรณ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา สพฐ. ผชวยเลขานการ

ฝายเลขานการโครงการ

๑. นางสาวรงนภา นตราวงศ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา หวหนาโครงการ ๒. นางสาวจนทรา ตนตพงศานรกษ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา ๓. นางดรณ จ าปาทอง ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา ๔. นางสาวพรนภา ศลปประคอง ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา

๕. นางเสาวภา ศกดา ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา

๖. นางสาวกอบกล สกขะ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา

๗. นางสขเกษม เทพสทธ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา

๘. นายวระเดช เชอนาม ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา

๙. วาท ร.ต. สราษฏร ทองเจรญ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา

๑๐. นางสาวประภาพรรณ แมนสมทร ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา

๑๑. นายอนจนต ลาภธนาภรณ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา

๑๓๒

คณะผรบผดชอบกลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม

๑. นางวนเพญ สทธากาศ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา ๒. นางระววรรณ ภาคพรต ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา ๓. นางปานทพย จตรานนท ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา ๔. นางสาวประภาพรรณ แมนสมทร ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา ๕. นายอนจนต ลาภธนาภรณ ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา

๑๓๓

(หมายเหตพมพไวหลงปกหนา)

พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เกยวกบการศกษา

-----------------------------

การศกษานนไมวาจะศกษาเพอตนหรอจะใหแกผอน ส าคญอยางยงทจะตองท าใหไดตรงตามวตถประสงค

จงจะไดผลเปนคณประโยชน มฉะนนจะตองมการผดพลาดเสยหายเกดขน ท าใหเสยหายเวลาและเสยประโยชนไปเปลา ๆ

วตถประสงคของการศกษานนคอยางไร กลาวโดยรวบยอด กคอท าใหบคคลมปจจยหรอมอปกรณส าหรบชวตอยางครบถวน

เพยงพอทงในสวนวชาความร สวนความคดวนจฉย สวนจตใจและคณธรรมความประพฤต สวนความขยนอดทนและความสามารถ

ในอนทจะน าไปสความคดไปใชปฏบตงานดวยตนเองใหไดจรง ๆเพอสามารถด ารงชพอยไดดวยความสข ความเจรญมนคง และสรางสรรคประโยชนใหแกสงคมและบานเมอง

ไดตามควรแกฐานะดวย

--------------------------

(ทมา : จากวารสารวชาการปท ๔ ฉบบท ๗ กรกฎาคม ๒๕๔๔)

๑๓๔

(หมายเหต พมพไวดานหนาปกหลง)

ศล ๕ หรอ เบญจศล ศล ๕ หรอ เบญจศล (ความประพฤตชอบทางกายและวาจา, การรกษากายวาจาใหเรยบรอย, การรกษาปกตตามระเบยบวนย, ขอปฏบตในการเวนจากความชว, การควบคมตนใหตงอยในความไมเบยดเบยน)

๑. ปาณาตปาตา เวรมณ (เวนจากการปลงชวต, เวนจากการฆาการประทษรายกน) ๒. อทนนาทานา เวรมณ (เวนจากการถอเอาของทเขามไดให, เวนจากการลก โกง ละเมด

กรรมสทธ ท าลายทรพยสน) ๓. กาเมสมจฉาจารา เวรมณ (เวนจากการประพฤตผดในกาม, เวนจากการลวงละเมดสงทผอนรก

ใคร หวงแหน) ๔. มสาวาทา เวรมณ (เวนจากการพดเทจ โกหก หลอกลวง) ๕. สราเมรยมชชปมาทฏฐานา เวรมณ (เวนจากน าเมาคอสราและเมรยอนเปนทตงแหงความ

ประมาท, เวนจากสงเสพตดใหโทษ)

เบญจธรรม

เบญจธรรม แปลวา ธรรม ๕ ประการ เบญจธรรม หมายถง ขอทควรปฏบต ๕ ประการซงถอวาเปนสงทดงาม เปนเหตใหผปฏบต

เจรญกาวหนา ปลอดเวร ปลอดภย เพมพนความดแกผท า เบญจธรรม ๕ ประการ คอ ๑. เมตตากรณา คอ ความรก ความปรารถนาดตอผอน ๒. สมมาอาชวะ คอ การประกอบสมมาชพ ๓. กามสงวร คอ การส ารวมในกาม ๔. สจจะ คอ การพดความจรง ๕. สตสมปชญญะ คอ ความระลกไดและความรตว

(ทมา : พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม)