สรปสาระส าคญ

รหสวชา GEH1102

รายวชา สงคมไทยในบรบทโลก

ส านกวชาการศกษาทวไปและนวตกรรมการเรยนรอเลกทรอนกส

มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

สงคมไทยในบรบทโลก

ก

ค ำน ำ

สงคมไทยในบรบทโลกเปนวชาหมวดศกษาทวไป มงพฒนาผเรยนใหมความรอบรอยางกวางขวาง มโลกทศนกวางไกล ใฝร คดอยางมเหตผล สามารถใชภาษาและสอสารสนเทศในการตดตอสอสารไดเปนอยางด พรอมทจะน าความรไปใชในการด าเนนชวตและด ารงอยในสงคมอยางสนตสข

รายละเอยดของสรปสาระส าคญรายวชาสงคมไทยในบรบทโลก สามารถแบงออกเปน 8 บท ดงน บทท 1 ศรทธาและการคา บทท 2 ไทยในระเบยบโลก บทท 3 โลกในยคสงครามเยน บทท 4 เศรษฐกจไรพรมแดน บทท 5 นวตกรรมทางเทคโนโลย บทท 6 สงคมขอมลขาวสาร บทท 7 ไทยกบกระแสประชาธปไตยในสงคมโลก และบทท 8 สงคมไทยในบรบทปจจบน

ทงนคาดหวงวาจะชวยใหผเรยนมความรอบร เขาใจและคดอยางมเหตผล สามารถน า

ความรทไดไปใชในการด าเนนชวตอยางมคณภาพ มภมคมกนและรเทาทน เพอความสามารถใน

การแขงขนและการไดประโยชนจากการเปนสมาชกของสงคมโลก

ส านกวชาการศกษาทวไปและนวตกรรมการเรยนรอเลกทรอนกส มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

สงคมไทยในบรบทโลก

ข

สงคมไทยในบรบทโลก

ค

สำรบญ

หนำ

ค ำน ำ

สำรบญ

ก ค

บทท 1 ศรทธำและกำรคำ 1 ตอนท 1.1 ความสมพนธกบศนยกลางสงคมโลก

ตอนท 1.2 ความเปลยนแปลงในสงคมไทย 1 4

เฉลยค ำถำมทำยบท

8

บทท 2 ไทยในระเบยบโลก 9 ตอนท 2.1 การขยายอ านาจของประเทศตะวนตก

ตอนท 2.2 ทาทของประเทศไทยตอสงคมโลก

9 12

เฉลยค ำถำมทำยบท

17

บทท 3 โลกในยคสงครำมเยน 19 ตอนท 3.1 ก าเนดสงครามเยน

ตอนท 3.2 ผลกระทบของสงครามเยน ตอนท 3.3 การสนสดสงครามเยน

19 21 24

เฉลยค ำถำมทำยบท

26

บทท 4 เศรษฐกจไรพรมแดน 27

ตอนท 4.1 โลก “ไรพรมแดน” ตอนท 4.2 วกฤตเศรษฐกจทส าคญ ตอนท 4.3 บทบาทประเทศมหาอ านาจยคไรพรมแดน ตอนท 4.4 อาเซยนกบโลกไรพรมแดน ตอนท 4.5 การพฒนาของไทยยคไรพรมแดน

27 29 30 33 35

เฉลยค ำถำมทำยบท

38

สงคมไทยในบรบทโลก

ง

สำรบญ(ตอ)

หนำ

บทท 5 นวตกรรมทำงเทคโนโลย 39 ตอนท 5.1 ความหมายของนวตกรรมทางเทคโนโลย

ตอนท 5.2 สถานการณนวตกรรมทางเทคโนโลยของประเทศไทย ตอนท 5.3 นวตกรรมน าพาประเทศสความมงคง ตอนท 5.4 ผลงานนวตกรรมแหงชาต ประจ าป 2558

39 39 43 46

เฉลยค ำถำมทำยบท

49

บทท 6 สงคมขอมลขำวสำร 51 ตอนท 6.1 บรบทของววฒนาการสงคมขอมลขาวสาร

ตอนท 6.2 สอเปลยนแปลง สงคมเปลยนไป ตอนท 6.3 ลกษณะและสภาพสงคมยคขอมลขาวสาร

51 55 58

เฉลยค ำถำมทำยบท

60

บทท 7 ไทยกบกระแสประชำธปไตยในสงคมโลก 61 ตอนท 7.1 คณลกษณะและตวแบบของประชาธปไตยในสงคมโลก

ตอนท 7.2 ประชาธปไตยสมยคณะราษฎร ตอนท 7.3 จดเรมตน และโศกนาฏกรรมของประชาธปไตยมวลชน ตอนท 7.4 ประชาธปไตยครงใบในการสนบสนนของกองทพ ตอนท 7.5 ประชาธปไตยเตมใบและปญหาในปจจบน

61 63 64 66 67

เฉลยค ำถำมทำยบท

69

บทท 8 สงคมไทยในบรบทปจจบน 71 ตอนท 8.1 บรบทสงคมไทยในสงคมโลก

ตอนท 8.2 สภาพสงคมไทยในบรบทปจจบน ตอนท 8.3 ภมคมกนของสงคมไทยในบรบทปจจบน

71 72 79

เฉลยค ำถำมทำยบท 82

สงคมไทยในบรบทโลก

1

บทท 1 ศรทธาและการคา

รองศาสตราจารยวณา เอยมประไพ ตอนท 1.1 ความสมพนธกบศนยกลางสงคมโลก

การปฏสมพนธของกลมชนในดนแดนประเทศไทยกบโลกภายนอก อนสงผลตอความเปลยนแปลงในสงคมไทย ก าหนดไดเปน 2 ชวงเวลา คอยคแรกเนองมาจากการแพรหลายของอารยธรรมอนเดย และยคหลงเปนระยะทเศรษฐกจมอทธพลจากการตดตอสมพนธกบประเทศจนและประเทศมหาอ านาจในทวปยโรป

เรองท 1.1.1 ศนยกลางโลกตะวนออก ความอดมสมบรณดวยทรพยากรธรรมชาต และความเหมาะสมของสภาพภม

ประเทศ จากการมทตงระหวางแหลงอารยธรรมและศนยกลางสงคมโลกตะวนออก 2 แหง คอ ประเทศอนเดยและประเทศจน สงผลใหเกดความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสภาพสงคมไทย 1.1.1.1 การแพรหลายของอารยธรรมอนเดย

การตดตอกบประเทศอนเดยเรมมมาตงแตดนแดนในประเทศไทยมการปกครองเปนชมชนหมบาน โดยพอคาอนเดยซงเปนคนในวรรณะแพศย เดนทางเขามาท าการคา ในดนแดนแหลมทองหรอสวรรณภม ซงบงบอกถงความอดมสมบรณ ดวยทรพยากรธรรมชาต ทงนพอคาอนเดยไดตงถนฐานเพอความสะดวกในการเจรจาตกลงทางการคา และรอลมมรสมพดพาเรอกลบ เนองจากในอดตยงไมมเครองจกรกล จงอาศยไดเพยงลมมรสมในการพดพาเรอสนคามาและกลบ นบเปนชวงทมการปฏสมพนธกบผคนในทองถน ขณะทชนชนในวรรณะพราหมณซงรอบรเรองขนบธรรมเนยมประเพณทางพระเวทชนสง รวมทงพระภกษในพทธศาสนาไดเผยแผศาสนา น าไปสกระบวนการถายทอดอารยธรรม โดยเฉพาะพทธศาสนาทมหลกธรรมเปนเหตเปนผลสอดคลองกบความเปนจรง ไมขดกบความเชอดงเดมทมอยหลากหลายในสงคม

1.1.1.2 ระบบบรรณาการและชาวจนโพนทะเล รปแบบความสมพนธระหวางดนแดนในประเทศไทยกบประเทศจน

ทส าคญคอการคาระบบบรรณาการ (Tributary Relation) อนเปนการตดตอกนในระดบรฐ ดวยการสงฑตเดนทางไปยงประเทศจนเพอใหไดรบการยอมรบเปนหนงในสมาชกของสงคมโลกตะวนออก

สงคมไทยในบรบทโลก

2

เนองมาจากประเทศจนยดมนในความเปนอาณาจกรกลางของโลกหรอจงกว (Middle Kingdom)ทมวฒนธรรมสงสง ประเทศอนทมวฒนธรรมทดอยกวาจะตองสวามภกด ความสมพนธในระบบนทมค าเรยกเฉพาะวาเจงกงหรอจมกอง สงดงดดใจทส าคญคอผลประโยชนทางเศรษฐกจ สวนความสมพนธในระดบประชาชน มาจากการคาขายโดยชาวจนท ตงถนฐานในดนแดน ประเทศไทยชาวจนโพนทะเล (Oversea Chinese) จ านวนมากเดนทางมาตงถนฐานอยในดนแดนของประเทศไทย เนองจากปญหาการขาดแคลนทดนท ากนจงตองออกแสวงถนฐานใหมนอกประเทศ อกทงไมสามารถตดตอท าการคาตางแดนผานเสนทางสายไหม ซงเปนเสนทางการคา ทส าคญ จงแสวงหาเสนทางการคาใหมทางทะเลจนใต

1.1.1.3 ชมชนชาวมสลม การตงถนฐานของชนชาวมสลมในดนแดนประเทศไทย สบเนองจาก

การเดนทางเขามาตดตอคาขายของชาวเปอรเซยและอาหรบ โดยเรมจากพนททางตอนใต พอคามสลมเขามาตงถนฐานการคาแหงแรกทเกาะสมาตราและเผยแผศาสนาอสลามแกชนชาวพนเมอง จากนนกแพรหลายไปยงบรเวณใกลเคยง รวมทงเมองปตตานซงนบเปนแหงแรกในดนแดนประเทศไทย เนองจากชาวมสลมมความช านาญทางการคาจงไดรบราชการในราชส านกดวย บคคลส าคญคอเฉกอะหมด ซงมหนาทปรบปรงหนวยงานดานกรมทาขวาในสมยสมเดจพระเจาทรงธรรม มความดความชอบจนไดรบการแตงตงใหด ารงต าแหนงจฬาราชมนตร ต าแหนงดงกลาวยงคงสบเนองกนในกลมชาวมสลมจนสนกรงศรอยธยา เฉกอะหมดคอตนตระกลบนนาคทผสบเชอสายตอมามบทบาทในการเมองไทยสมยรตนโกสนทรตอนตนและตอนกลาง

เรองท 1.1.2 ศนยกลางโลกตะวนตก

การเดนเรอแสวงหาเสนทางการคามายงทวปเอเชยของประเทศตะวนตก น าไปสการปฏวตทางการคา และลทธพาณชยนยม (Mercantilism) ชาตตะวนตกทเขามาตดตอกบกรงศรอยธยาไดแกโปรตเกส (พ.ศ. 2054 ) สเปน (พ.ศ. 2141) ฮอลนดา (พ.ศ. 2147) องกฤษ (พ.ศ. 2155) และฝรงเศส (พ.ศ. 2205)

1.1.2.1 ลทธพาณชยนยม การแขงขนกนทางเศรษฐกจตามลทธพาณชยนยม (Mercantilism)

มรปแบบทส าคญคอระบบเศรษฐกจทองอยกบการคาโดยรฐเปนผผกขาด (State –Monopoly) จดมงหมาย คอการสรางความมงคงแกประเทศ ท าใหเกดการแขงขนระหวางกน ดงปรากฏจากโปรตเกสและสเปน ซงตางแกงแยงกนขยายผลประโยชนทางการคาไปยงพนทนอกยโรป

สงคมไทยในบรบทโลก

3

สนตะปาปาจงทรงตดสนใหสเปนมสทธ เดนทางแสวงประโยชนในดนแดนทางตะวนตก สวนโปรตเกสไดรบสทธทางตะวนออก ประเทศทงสองยนยอมตกลงกนในสนธสญญาทอร เดซลลส (Treaty of Tordesillas) เมอ พ.ศ. 2037

เปาหมายของโปตเกสและสเปน ในการตดตอกบประเทศตะวนออกเพอ “Gold, God and Glory” จงมทงการคาและเผยแผครสตศาสนาควบคไปดวย โปรตเกสเรมตดตอการคากบกรงศรอยธยาเมอ พ.ศ. 2059 สนคาทกรงศรอยธยาซอจากโปรตเกสคอปนใหญและกระสนดนด า สวนสนคาซงพอคาโปรตเกสตองการไดแกขาว ดบก ผลตผลจากปา เนองจากสนคาจากโปรตเกสเปนอาวธแบบสมยใหม จงมชาวโปรตเกสจ านวนหนงเปนกองทหารอาสาฝกสอนการใชอาวธ สวนการคากบประเทศสเปนยงมปรมาณการคาไมมากนก เนองจากใหความสนใจในการจดระบบการปกครองและเศรษฐกจของประเทศฟลปปนสซงเปนอาณานคมมากกวา

1.1.2.2 ระบบการคาแบบผกขาด สงทเปนอปสรรคของพอคาตะวนตกในการตดตอคาขายกบไทยคอ

ระบบการคาแบบผกขาดของพระคลงสนคา ซงท าหนาทจดเกบสนคาทซอไดจากประชาชนและการเกบสวยทไพรสวยน าสงขายใหกบพอคาชาวตางประเทศ ขณะเดยวกนกซอสนคาจากพอคาตางประเทศขายใหกบประชาชน ก าหนดราคาสนคา รวมทงมหนาทจดสงเรอส าเภาน าของไปขายกบดนแดนภายนอกพรอมกบซอสนคากลบมาขาย ประเทศตะวนตกทตดตอการคาดวยการผกขาดเชนกนคอประเทศฮอลนดา โดยผานบรษทอนเดยตะวนออกแหงฮอลนดา (The Dutch East India Company – V.O.C) รปแบบการตดตอการคาของฮอลนดาแตกตางจากประเทศโปรตเกสและสเปนคอไมมงเผยแผศาสนา ดวยความสามารถดานการคา ประเทศฮอลนดาสามารถเขาแทนทดนแดนซงโปรตเกสเคยยดครอง และกดกนประเทศองกฤษไมใหเขามามบทบาทได ความสมพนธระหวางกรงศรอยธยาและประเทศฮอลนดารงเรองอยางมากในสมยสมเดจพระเจาปราสาททอง พระองคทรงหวงพงอ านาจของฮอลนดาในการขจดอทธพลประเทศโปรตเกส อยางไรกตามเมอฮอลนดาไมพงพอใจรฐบาลอยธยากสงเรอรบมาปดปากอาวไทย จากเหตการณดงกลาว สมเดจพระนารายณมหาราชจงทรงตดตอท าความสมพนธทางการคาและการทตกบชาวตะวนตกชาตอน เพอเปนการถวงดลอ านาจกบประเทศฮอลนดา

1.1.2.3 การถวงดลอ านาจ นโยบายการคากบประเทศตะวนตกทส าคญอยางหนงของกรงศร

อยธยา คอ การถวงดลอ านาจมใหประเทศใดประเทศหนงมอ านาจมากเกนไป ดงจะเหนไดจากการทสมเดจพระเจาปราสาททองทรงมสมพนธภาพทดกบประเทศฮอลนดา เพอคานอ านาจ

สงคมไทยในบรบทโลก

4

กบประเทศโปรตเกส และสมเดจพระนารายณมหาราชทรงหาหนทางทจะมมตรประเทศอนในการถวงดลอ านาจกบฮอลนดา

ประเทศทเดนทางมายงเอเชยตอจากฮอลนดาคอประเทศองกฤษและประเทศฝรงเศส ในกรณของประเทศองกฤษ ความสมพนธทางการคากบกรงศรอยธยายงมไม มากนก นบจากเรมตดตอการคากนเมอ พ.ศ. 2155 กถกกดกนจากประเทศโปรตเกสและประเทศฮอลนดา ทส าคญคอปญหาภายในประเทศขององกฤษเอง ในทสดประเทศองกฤษจงถอนตวจากการคาใน พ.ศ. 2227 อยางไรกตาม สมเดจพระนารายณมหาราชทรงประสบผลส าเรจในการสรางความสมพนธกบประเทศฝรงเศส เพอคานอ านาจกบประเทศฮอลนดา ความสมพนธกบฝรงเศส มทงการตดตอทางการคา การเผยแผครสตศาสนา การตดตอทางการทต และการทฝรงเศสสงกองทหารมาประจ าการในขอบเขตของอาณาจกรอยธยาดวย การเปนพนธมตรใกลชดกบประเทศฝรงเศสของสมเดจพระนารายณมหาราช ท าใหเกดความรสกตอตานชาตตะวนตกขนในบรรดา ขนนางไทยและพระสงฆ โดยเฉพาะกลมขนนางทไมพอใจเจาพระยาวไชเยนทร ซงเปนชนชาต กรกทเขามารบใชในราชส านกและมอทธพลอยางมาก สวนพระสงฆกเกรงวาสมเดจพระนารายณมหาราชจะทรงเปลยนศาสนา พระเพทราชาเจากรมคชบาลสามารถยดอ านาจไดส าเรจ ตงราชวงศใหมขนคอราชวงศบานพลหลวงขนครองกรงศรอยธยา หลงจากนนกทรงโปรดฯใหขบไลกองทหารฝรงเศสออกนอกราชอาณาจกร รวมทงเลกตดตอคาขายกบประเทศตะวนตกซงกมผลสบเนองจนกระทงสนกรงศรอยธยา ตอนท 1.2 ความเปลยนแปลงในสงคมไทย

เมอพจารณาความสมพนธระหวางประเทศไทยกบประเทศทเปนศนยแหงอ านาจในโลกตะวนออกและประเทศมหาอ านาจตะวนตก อาจกลาวไดวาอทธพลจากภายนอกทมผลตอวถชวตและสภาพโดยทวไปของสงคมไทย คอความศรทธาในพทธศาสนาและลทธฮนด เชนเดยวกบความสมพนธทางการคากบประเทศในโลกตะวนออกและโลกตะวนตก

เรองท 1.2.1 ความศรทธาในลทธศาสนา

ศาสนาทมอทธพลตอความรสกนกคดและวถชวตของผคนในสงคมไทยคอ พทธศาสนา แตผสมผสานไปกบความศรทธาในลทธฮนดและความเชอในสงศกดสทธเหนอธรรมชาตทมมาแตดงเดม ขณะเดยวกนสงคมไทยยอมรบความแตกตางและใหเสรภาพในการ

สงคมไทยในบรบทโลก

5

ประกอบพธกรรมตามแตละลทธศาสนา จงอยรวมกบกลมชนทมความศรทธาแตกตางกนดวยความสงบสข

1.2.1.1 อทธพลอารยธรรมอนเดย ความเชอในลทธศาสนาซงไดรบอนเดยมสวนส าคญในการเสรม

อ านาจการปกครอง ดวยการยกฐานะของประมขใหเปนสมมตเทพหรอเทวราชา ตามรปการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชย การรบอารยธรรมอนเดยมผลใหเจาเมองหรอผน า มสถานภาพแตกตางจากสามญชน เปนกษตรยทมสมพนธกบสวรรคหรอสงทนอกเหนอธรรมชาต แนวความคดดงกลาวสอดคลองกบการเปลยนแปลงทางสงคมทจ านวนประชากรเพมมากขน และอาณาเขตทขยายตวออกไป แมวารปแบบการปกครองทไดรบอทธพลจากอารยธรรมอนเดย จะเปลยนแปลงไปในปจจบน แตส งทยงคงด ารงอยตลอดมาคอการนบถอพทธศาสนา ซงแพรหลายในหมประชาชน ชาวไทย นบเปนรากฐานส าคญของสงคมและวฒนธรรม กอใหเกดลกษณะสงคม ชาวพทธ ทงดานวธคด การด ารงชวต ทผกพนยดมนกบศาสนา และการถายทอดเปนผลงานดานศลปะ ดนตร นาฏศลปและพธกรรมอนเกยวเนองกบศาสนา เชนเดยวกบอทธพล ทม ตอภาษา ซงไดน าภาษาและอกษรของชาวอนเดยมาใช ทงภาษาบาลในพทธศาสนา และสนสกฤตทเปนภาษาในลทธฮนด การรบอารยธรรมอนเดยดงกลาว มใชการครอบง าหรอเลยนแบบทงหมด ตามกระบวนการท าใหเปนอนเดย (Indianization) หากแตเปนการเลอกรบ และปรบเปลยนใหเหมาะสมกบบรบทของทองถนความเปนไทย ซงเปนกระบวนการทเรยกวา การท าใหเปนทองถน (localization)

1.2.1.2 เสรภาพทางศาสนา รากฐานส าคญของสงคมไทยนบแตอดต คอความศรทธาเลอมใส

ในพทธศาสนา มวถชวตทผกพนกบความเปนสงคมชาวพทธ แตทางการและประชาชนกมไดกดกนผทนบถอลทธศาสนาอน จงสามารถแสดงออกและปฏบตกจทางศาสนาไดโดยเสร ดงจะเหนไดจากบาทหลวงในนกายโรมนคาทอลกจากประเทศโปรตเกสและประเทศฝรงเศสทเดนทางเขามาเผยแผครสตศาสนาในสมยอยธยา กไดสรางโบสถเพอประกอบพธกรรมทางศาสนาและเผยแพรหลกค าสอนใหแกชาวไทย สงทนบวาเปนประโยชนยงตอสงคมไทยอกดานหนงคอการทบาทหลวงท งหลายไดน าเอาวทยาการแผนใหมจากชาตตะวนตกมาเผยแพร ท ง ดานการศกษา ระบบการพมพ การสาธารณสข น าไปสการเปลยนแปลงโลกทศนของชนชนน าในสงคมไทย

สงคมไทยในบรบทโลก

6

สวนอทธพลจากชมชนมสลมไมปรากฏใหเหนเดนชด แมวาชาวไทยพทธและชาวไทยมสลมจะมการตดตอสมพนธกนผคนในชมชนมสลมยงคงยดถอและประพฤตปฏบตตามหลกค าสอนของศาสนาอสลาม โดยมมสยดเปนศนยกลางของชมชนแตละแหง แตกตางจากวถวฒนธรรมแบบชาวพทธ สงทปรากฏเปนรปธรรมคองานสรางสรรคทางศลปะดงเชนการแกะสลกไมประดบเปนลายพนธพฤกษา และอาหารทปรงรสดวยเครองเทศ

เรองท 1.2.2 การขยายตวทางการคา

ความเหมาะสมของดนแดนประเทศไทยตอการคา ทงความสะดวกจากการเดนทาง และการเปนแหลงผลตผลจากปาและพชผลทางการเกษตร นบเปนสงดงดดพอคาตางชาตใหเดนทางเขามาตดตอคาขาย หรอตงหลกแหลงเพ อความสะดวกในการเจรจา ทางการคา ปจจยดงกลาวสงผลตอการเปลยนแปลงสถานะทางเศรษฐกจและสภาพสงคมไทย

1.2.2.1 สถานะทางเศรษฐกจ ความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจจากการคากบประเทศจน เกดจาก

การตดตอในระดบรฐตอรฐตามระบบบรรณาการ การเดนทางเขามาตดตอคาขายโดยพอคาจน และการตงถนฐานของชาวจนโพนทะเล เนองจากชาวจนเปนผมความรและความช านาญในดานการตอเรอและการคา จงเปนประโยชนตอไทยในดานการคากบตางประเทศ ขณะเดยวกนกมบทบาทส าคญตอการเศรษฐกจภายในประเทศของไทย คนจนเหลานสามารถสรางหลกฐานไดอยางมนคงจากการประกอบธรกจการคา ทงจากความช านาญของตนเองและระบบสงคมไทย ทก าหนดใหราษฎรเปนไพรรบใชมลนายหรอเขาปาแสวงหาผลตผลเพอ สงสวยใหกบรฐ จงไมสะดวกทจะท าการคา ซงมกเปนรปกองคาราวานเดนทางไปคาขายตามแตละหมบาน ชาวจนซงเปนอสระจากพนธะของระบบไพรจงเขาไปมบทบาททางการคาแทนท ส าหรบความสมพนธกบประเทศตะวนตกนน เนองจากชาตตะวนตก มจดมงหมายส าคญคอผลประโยชนทางการคา สงคมโลกยคนนจงเปนการแขงขนเอารดเอาเปรยบ เพอสรางความมนคงใหแกรฐ การคาระหวางประเทศเปนการชวงชงเพอประโยชนสงสด รฐจงมบทบาทส าคญในการสนบสนนการคาเพอขยายอ านาจและดนแดน

สงคมไทยในบรบทโลก

7

1.2.2.2 สภาพสงคมไทย การตงถนฐานของชาวจนในประเทศไทย มผลตอการเปลยนแปลงของ

สงคมไทยเกยวกบระบบอปถมภ เนองจากการด าเนนธรกจของคนจนสอดคลองกบระบบดงกลาว อนเปนความสมพนธทอยบนพนฐานของผลประโยชนทตองพงพงกนระหวางชนชนปกครองกบพอคาจน นบเปนการเปลยนแปลงทางดานวฒนธรรมในดานโลกทศนและคานยม นอกจากนการตงถนฐานของชาวจนในชมชนตางๆ มผลใหเกดยานตลาดการคา จากเดมทเปนหมบานหรอ ชมชนแบบดงเดมมวดเปนศนยกลาง ปรบเปลยนเปนรานคาถาวรมอาคารทอยอาศยของผคาขาย สวนการตดตอกบประเทศตะวนตก แมวาจดมงหมายส าคญคอดานการคา แตความรงเรองทางเศรษฐกจกมผลกระทบตอสงคมในทางออมเช นกน อนเนองมาจากความตองการสวย ซงเปนสงของทตองสงใหกบรฐเพอทดแทนการถกเกณฑแรงงาน สวยดงกลาวมกไดแกสนคา ซงเปนทตองการของชาตตะวนตก จากการทไพรหลกเลยงการถกเกณฑแรงงานและการเรยกรองสวยเพมมากขนดวยการหลบหนเขาปา เปนผลใหการควบคมก าลงคนในระบบไพรสมยอยธยาตอนปลายเสอมลง ตอมาในสมยรตนโกสนทรทมการตดตอทางการคากบชาตตะวนตกเพมมากขน เปนชวงทระบบเศรษฐกจแบบเงนตราเรมแพรหลาย การคาขยายตวมากขน ทางราชการจงผอนคลายระบบการเกณฑแรงงาน ดวยการยนยอมใหไพรหลวงและไพรสมสงสวยแทนจนกระทง เมอยกเลกการผกขาดการคากบชาตตะวนตก สวยหมดความส าคญลง ประกอบกบระบบเงนตราแพรหลายมากขน จงก าหนดใหเกบเงนแทนสวย รวมทงไพรทไมอาจเขาเวรกเสยเงนแทนได การเสยเงนแทนการถกเกณฑแรงงานดงกลาวนคอตนแบบการเสยภาษใหกบทางราชการ ในปจจบน

สงคมไทยในบรบทโลก

8

เฉลยค าถามทายบท 1. ข 2. ค 3. ก 4. ง 5. ง 6. ก 7. ค 8. ค 9. ข 10. ข 11. ก 12. ง 13. ข 14. ก 15. ค 16. ข 17. ง 18. ก 19. ค 20. ก

สงคมไทยในบรบทโลก

9

บทท 2 ไทยในระเบยบโลก

รองศาสตราจารยวณา เอยมประไพ

ตอนท 2.1 การขยายอ านาจของประเทศตะวนตก การแสวงผลประโยชนทางเศรษฐกจของประเทศตะวนตก เปนปจจยส าคญทน าไปส

ความเปนมหาอ านาจ โดยเฉพาะอยางยงภายหลงการปฏวตอตสาหกรรม มผลใหตองการวตถดบและตลาดการคา จงตางขยายบทบาทดวยการลาอาณานคมตามลทธจกรวรรดนยม สภาวะดงกลาวมผลใหประเทศไทยตองปรบตนเองดวยการเขารวมในเปนสวนหนงในระเบยบโลก

เรองท 2.1.1 การจดระเบยบโลก

ประเทศมหาอ านาจยโรปมบทบาทส าคญในการจดระเบยบโลก เพอใหประเทศทงหลายอยภายใตกรอบกตกาทก าหนด ประกอบดวยระเบยบโลกทางการเมองและระเบยบโลกทางเศรษฐกจ

2.1.1.1 ระเบยบโลกทางการเมอง การจดระเบยบโลกทางการเมอง สบเน องจากความว นวายจาก

สงครามนโปเลยน เมอการสรบสนสดลงประเทศมหาอ านาจยโรปไดจดการประชมทกรงเวยนนา ประเทศออสเตรยในป 2358 ทรจกกนในนามคองเกรสแหงเวยนนา (Congress of Vienna) มผลใหเกดการปกครองระบบประชม (Congress System) เพอรวมกนรกษาสนตภาพ ความม งหวงดงกลาวไมบรรลผล เนองจากไดเกดความเคลอนไหวดานชาตนยมและเสรนยมขน ประเทศมหาอ านาจมความเหนวาเปนการท าลายสนตภาพ และไดใชการปกครองระบบประชมเปนเครองมอในการปราบปราม อยางไรกตาม กลไกการตดสนรวมกนดงกลาวนบเปนจดเรมตนของการจดระเบยบโลก ซ ง เปนตนแบบขององคกรอนตอมา ไดแก องคการสนนบาตชาต (League of Nations) ซงประเทศฝายสมพนธมตรจดตงขนภายหลงสงครามโลกท 1 (พ.ศ. 2457-2462) และองคการสหประชาชาต (United Nations-UN) ภายหลงสนสดสงครามโลกครงท 2

สงคมไทยในบรบทโลก

10

2.1.1.2 ระเบยบโลกทางเศรษฐกจ ลทธทางเศรษฐกจทประเทศมหาอ านาจยโรปก าหนดขนเปนไปเพอ

ผลประโยชนของตน ยอมสงผลกระทบตอประเทศทตดตอสมพนธดวย ดงเชน ลทธพาณชยนยม ซงเปนระบบการคาทถกผกขาดโดยรฐ ตอมาเมอมการปฏวตอตสาหกรรม ประเทศมหาอ านาจยโรป กเรมขยายอ านาจออกไปอยางกวางขวางเพอแสวงหาวตถดบและตลาดรองรบสนคา ชวงเวลาดงกลาว ประเทศองกฤษแสดงบทบาทในการจดระเบยบเศรษฐกจระหวางประเทศตามระบบทนนยม (Capitalism) ซงยดถอนโยบายเศรษฐกจเสรนยม (Liberalism) และสามารถกาวเปนอาณาจกรทยงใหญ มอาณานคมครอบคลมทวโลก

เรองท 2.1.2 สงคมโลกยคจกรวรรดนยม

การแขงขนกนแสวงหาอาณานคม มผลใหภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตถกครอบง าดวยลทธจกรวรรดนยม ดงปรากฏจากประเทศรอบบานของไทยตองตกเปนอาณานคมของชาตตะวนตก ประเทศไทยกตองประสบกบการแสวงประโยชนจากประเทศตะวนตกดวยเชนกน โดยเรมจากการสงตวแทนมาเจรจาทางการคา เมอไมประสบผลส าเรจกแสดงทาทคกคาม ประเทศไทยจงตองเปดรบความสมพนธจากประเทศตะวนตก พรอมไปกบพฒนาสความเปนสงคมสมยใหมดวยรปแบบตะวนตก (Westernization) นบเปนการปรบตวของสงคมไทยสสงคมโลก

2.1.2.1 การตดตอกบประเทศตะวนตกยครตนโกสนทรตอนตน ประเทศไทยมไดตดตอกบประเทศตะวนตก ตงแตปลายสมยอยธยา

จนกระทงสมยรชกาลท 2 ประเทศองกฤษสงนายจอหน ครอเฟด (John Crawfurd) เขามาตดตอทางการคากบประเทศไทยเมอพ.ศ. 2364 แตไมประสบผลส าเรจ อยางไรกตาม ประเทศองกฤษยงคงพยายามทจะตดตอทางการคากบประเทศไทย และประสบผลส าเรจเมอ เฮนร เบอรน (Henry Berney) เปนทตในการเจรจาเมอพ.ศ. 2368 ซงตรงกบสมยรชกาลท 3 โดยไดตกลงท าสนธสญญาทางการคาระหวางกน สาระส าคญคอการเปลยนแปลงการเกบภาษปากเรอ และยกเลกภาษขาเขาทเกบจากสนคารอยละ 8 ถงแมไทยจะขาดรายไดจากภาษสนคาขาเขา แตประเทศองกฤษคอนขางเสยเปรยบมากกวา ดงนนใน พ.ศ. 2393 จงไดสงเซอรเจมส บรค (Sir James Brook) มายงประเทศไทยเพอเจรจาแกไขสนธสญญาเบอรนแตไมเปนผลส าเรจ

สงคมไทยในบรบทโลก

11

ประเทศสหรฐอเมรกาไดเดนทางเขามาตดตอกบประเทศไทยชวงรตนโกสนทรตอนตนดวยเชนกน โดยสงเอดมนด โรเบรต (Edmund Robert) เปนทตเขามาในรชกาลท 3 ผลของการเจรจาปรากฏวาไดมการท าสนธสญญา ในท านองเดยวกบประเทศองกฤษ ฝายสหรฐอเมรกาไมพงพอใจสนธสญญาดงกลาว ในป 2393 จงสงโจเซฟ บาเลสเตยร (Joseph Balestier) เขามาขอแกไขหนงสอสนธสญญาเดม แตมอาจตกลงกนได

2.1.2.2 การเขาเปนสมาชกสงคมโลกยครตนโกสนทรตอนกลาง จากความสมพนธทางการคาระหวางประเทศไทยกบประเทศตะวนตก

สมยอยธยา จะเหนไดวาประเทศตะวนตกยนยอมปฏบตตามเงอนไขทางการคา แมวาจะไม พงพอใจการผกขาดของพระคลงสนคากตาม ครนในสมยรตนโกสนทรความเปลยนแปลงของสงคมโลกอนเนองมาจากการขยายตวของลทธจกรวรรดนยม มผลใหประเทศไทยตองปรบตว ไปดวยโดยเรมในสมยรชกาลท 4 เนองจากพระองคทรงเรยนรเทาทนตอการเปลยนแปลงของโลก และทรงโอนออนผอนตามจากการเปดความสมพนธกบประเทศองกฤษตามสนธสญญาเบาวรง โดยมผแทนจากประเทศองกฤษคอเซอรจอหน เบาวรง (Sir John Bowring)

สนธสญญาเบาวรงมสาระโดยสงเขปเกยวกบยกเลกการเกบภาษขาเขาตามความกวางของปากเรอ การเกบภาษสนคาขาเขาอตรารอยละ 3 การใหสทธสภาพนอกอาณาเขตแกคนในบงคบตางชาต การใหองกฤษเปนประเทศทไดรบการอนเคราะหยงและไมมการก าหนดอายของสนธสญญา นบวาสงผลตอระบบเศรษฐกจของไทย กลาวคอเปนการเปลยนแปลงจากระบบเศรษฐกจแบบยงชพ กลายเปนสวนหนงของระบบทนนยมโลก ตอมาสนธสญญาดงกลาวนเปนแบบแผนในการท าสนธสญากบประเทศอนๆ เพอมใหประเทศองกฤษผกขาดการแสวงหาประโยชนจากประเทศไทย ทงนอาจกลาวไดวา กระบวนการปรบตวของไทยสสงคมโลกเนนการถวงดลระหวางมหาอ านาจหรออาจเรยกวา “การทตแบบลลม” (Bend with the Wind)

การยนยอมตามขอเสนอของตางชาต เพอใหรอดพนจากการถกยดครองไดรบการปฏบตในรชกาลตอมา เมอประเทศไทยถกคกคาม กตองสละดนแดนใหแกประเทศฝรงเศส ไดแก เขมรสวนนอก สบสองจไท หวเมองเงยวทงหาและหวเมองกระเหรยงตะวนออก ฝงซายแมน าโขง ฝงขวาแมน าโขง และเขมรสวน ชวงเวลาเดยวกนกตองยกดนแดนสหวเมองมลายประกอบดวยรฐไทรบร รฐกลนตน รฐตรงกาน และรฐปะลสตามค ารองขอขององกฤษ

สงคมไทยในบรบทโลก

12

2.1.1.3 การปรบตวของสงคมไทยในยคจกรวรรดนยม การขยายการคาตามระบบการคาเสร เปดโอกาสใหสงขาวออกขาย

ตางประเทศได มผลใหผคนหนไปปลกขาวเพอการสงออก ความตองการแรงงานมมากขน ประกอบกบปญหาการควบคมก าลงคนขาดประสทธภาพ สงผลใหรฐเสยผลประโยชน ขณะทมลนายกลบไดประโยชน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จงทรงหาวธแกไขปรบปรงระบบมลนาย - ไพร เพอใหมอสระในแรงงาน สนองตอระบบเศรษฐกจแบบใหม จนในทสดกไดยกเลกระบบไพร หลงจากประกาศใชพระราชบญญตเกณฑทหาร พ.ศ. 2448 เชนเดยวกบทาสซงเปนกลมชนจ านวนมากในสงคมไทย ทตองสญเสยแรงงาน และเปนฐานอ านาจแกขนนาง ซงอาจสงผลกระทบตอพระราชอ านาจของพระมหากษตรย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงทรงโปรดฯใหเลกทาสในเวลาตอมา

การรบรความเปนไปของวฒนธรรมตะวนตก ดวยการศกษาจากเอกสาร การจางของชาวตะวนตกมาเปนทปรกษา รวมถงการทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจประพาสตางประเทศ เพอกระชบความสมพนธและทอดพระเนตรสภาพบานเมอง โดยเสดจไปยงสงคโปร ชวา พมา อนเดย และประเทศในทวปยโรป เพอแสวงหามตรประเทศถวงดลกบประเทศฝรงเศส พระองคทรงเลอกทผกไมตรกบประเทศรสเซยซงระยะนนปกครองโดย ซารนโคลสท 2 อนเปนยคทเรองอ านาจอยางมากในทวปยโรป และมไดมทาทคกคามไทย

ตอนท 2.2 ทาทของประเทศไทยตอสงคมโลก

การแสดงออกถงการเปนสมาชกในสงคมโลกของประเทศไทย คอบทบาททางการเมองระหวางประเทศในเหตการณความขดแยงระหวางประเทศมหาอ านาจตะวนตก ซงลกลามบานปลายเปนสงครามโลกถง 2 ครง

เรองท 2.2.1 การเขารวมในสงครามโลกครงท 1 และครงท 2

สาเหตของสงครามครงท 1 เนองมาจากการแขงขนกนทจะครองอ านาจของประเทศในยโรป แมวาประเทศมหาอ านาจจะมขอตกลงทกรงเวยนนา เพอใหเกดสนตภาพดวยการรกษาดลยภาพระหวางประเทศ แตปญหาความขดแยงกยงคงเกดขนเปนระยะ จนผลทสดคอความรนแรงในการตอสดวยอาวธสงคราม

สงคมไทยในบรบทโลก

13

2.2.1.1 เหตการณสงครามโลก ความเคลอนไหวทางการเมองในทวปยโรปภายหลงสงครามนโปเลยน

คอการเกดขบวนการชาตนยม อนน าไปส จดตงประเทศขนมาใหม ไดแก ประเทศอตาล ในพ.ศ. 2413 และเยอรมน ใน พ.ศ. 2414 นบเปนการเปลยนแปลงศนยกลางแหงอ านาจและการแบงกลมเปน 2 ฝาย คอฝายฉนทไมตรไตรมตร (Triple Entente) ประกอบดวยประเทศองกฤษ ฝรงเศส รสเซย และฝายพนธไมตรไตรมตร (Triple Alliance) ซงมประเทศเยอรมน อตาล ออสเตรย - ฮงการ ตางกแสวงหาอ านาจดวยเขายดครองดนแดนทเปนจดยทธศาสตรส าคญ ดงเชน ดนแดนในคาบสมทรบอลขานซงรวมเรยกวาอาณาจกรออตโตมานทอยภายใตอทธพล ของตรก เนองจากเปนเสนทางตดตอทางการคาระหวางทวปเอชยและยโรป การทประเทศมหาอ านาจทงสองคายมความขดแยงกนเปนพนฐาน และตางมงหวงจะแกไขปญหาดวยก าลงอาวธ ยอมเปนสาเหตไปสสงคราม ชนวนทน าไปสสงครามโลกครงท 1 คออารชดยค ฟรานซส เฟอรดนานด (Archduke Francis Ferdinand) รชทายาทของจกรวรรดออสเตรย - ฮงการ และพระชายา ถกลอบสงหารทเมองเซอราเจโว แควนบอสเนย เมอวนท 28 มถนายน 2457 ประเดนดงกลาวลกลามกลายเปนสงครามโลกระหวางฝายสมพนธมตร (Allied Powers) มประเทศองกฤษ ฝรงเศส รสเซยเปนแกนน ากบฝายมหาอ านาจกลาง (Central Powers) ซงมประเทศเยอรมน ออสเตรย - ฮงการ ตรก

ดานการสรบ สมพนธมตรเปนฝายเสยเปรยบในระยะตนของสงคราม เนองจากเยอรมนมความแขงแกรงทางการทหาร และประเทศรสเซยถอนตวออกจากสงครามเนองจากเหตการณปฏวต (Russian Revolution)เปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยเปนระบอบสงคมนยมเมอ พ.ศ.2460 ภายหลงจากทสหรฐอเมรกาทวางตนเปนกลางในระยะตนสงคราม เนองจากยดมนหลกการมอนโรว (Monroe doctrine) เขารวมกบฝายสมพนธมตร ท าใหฝายสมพนธมตรแขงแกรงมากยงขน และเปนฝายไดรบชยชนะ เมอการสรบสนสดลงฝายสมพนธมตรไดท าสนธสญญาเพอปรบผแพสงครามเปนรายประเทศ ฉบบทส าคญคอสนธสญญาแวรซายส (Treaty of Versailles) ระหวางประเทศฝายสมพนธมตรกบประเทศเยอรมน นบเปนการลงโทษในฐานะประเทศผแพสงครามอยางหนก เมอสงครามสนสดลง ไดมการกอตงองคการสนนบาตชาตเปนการสรางกลไกตดสนใจรวมกน โดยก าหนดใหประเทศ ท ชนะสงครามเข าร วม เปนสมาชก แ ตม ข อ ดอย คอการก าหนดให เปนส วนหน ง ของ สนธสญญาแวรซายส การไมมกองก าลงเปนของตนเองและการทประเทศสหรฐอเมรกามไดรวมเปนสมาชกดวย

สงคมไทยในบรบทโลก

14

ความเ คองแคนของประเทศผ แพท ตองถกลงโทษอยางหนก จงหาหนทางใหไม ตองถกจ ากดอ านาจตามสนธสญญา ดวยการทประเทศเยอรมนละเมดขอก าหนดทงการสะสมก าลงทหารและอาวธ การสงกองก าลงเขายดครองประเทศเพอนบาน ทส าคญคอความเปลยนแปลงภายหลงสงครามโลกครงท 1 จากการเกดลทธการปกครองแผนใหมในประเทศเยอรมนและอตาล อนไดแกลทธฟาสซสม (Fascism) ซงเบนโต มสโสลน (Benito Mussolini) เปนผน าในประเทศอตาล ลทธนาซ (Nazism) ทมอดอลฟ ฮตเลอร (Adolf Hitler) เปนผน าในประเทศเยอรมน และลทธจกรพรรดนยมภายใตการน าของนายพลฮเดก โตโจ (Hideki Tojo)ประเทศทงสามลงนามรวมกนในขอตกลงเบอรลน - โรม - โตเกยว (Berlin-Rome-Tokyo) หรอกลมประเทศอกษะ (Axis Powers) ความแตกตางดานการปกครองนบเปนประเดน ใหเกดสงครามโลกขนอกครงหนง (พ.ศ. 2482 - 2488 )

สงครามโลกครงท 2 เรมขนเมอประเทศเยอรมนบกประเทศโปแลนด อนน าไปสการสรบระหวางฝายสมพนธมตรซงประกอบดวยประเทศองกฤษ ฝรงเศส สหภาพ โซเวยตและจน กบฝายอกษะทมประเทศเยอรมน อตาล และญปน ส าหรบประเทศสหรฐ อเมรกานน ในระยะตนสงครามยงคงประกาศตนเปนกลาง ตอมาประเทศญปนไดสงเครองบนโจมตฐานทพเรออเมรกนทอาวเพรล (Pearl Habour) เมอวนท 7 ธนวาคม 2484 จงประกาศเขากบฝายสมพนธมตรท าสงครามกบฝายอกษะ ผลการรบปรากฏวาอกษะเปนฝายพาย ภายหลงสงครามไดมการจดตงองคการสหประชาชาต ทมลกษณะเปนกลไกการตดสนใจรวมกน โดยก าหนดใหทกประเทศในโลกมสทธเขารวมเปนสมาชก มการออกเสยงไดอยางเทาเทยมกน ขณะเดยวกนไดใหความส าคญกบการถวงดลอ านาจดวยการกระจายอ านาจแบบหลายขว

2.2.1.2 บทบาทของไทยในสงครามโลก

ในชวงสงครามโลกครงท 1 ตรงกบสมยรชกาลท 6 ระยะตนของสงคราม ประเทศไทยประกาศตนเปนกลาง จนกระทงตอนปลายสงคราม คอในพ.ศ.2460 จงเขารวมสงครามในสงกดฝายสมพนธมตร โดยทรงคาดวาสมพนธมตรจะเปนฝายชนะ อนจะเปนโอกาสใหไทยสามารถขอแกไขสนธสญญาทประเทศไทยเปนฝายเสยเปรยบ เมอสงครามสนสดลงไทยในฐานะประเทศหนงทชนะสงคราม กมโอกาสเขาเปนสมาชกองคการสนนบาตชาตและไดแกไขสนธสญญากบชาตตะวนตก ดงเชนเรองสทธสภาพนอกอาณาเขต สวนสงครามโลกครงท 2 เปนชวงเวลาทจอมพล ป.พบลสงครามเปนนายกรฐมนตร ระยะตนสงครามประเทศไทยประกาศตนเปนกลาง แตมการปะทะกบกองก าลงฝรงเศสในสงครามอนโดจนเมอเดอนมกราคม 2483

สงคมไทยในบรบทโลก

15

กรณพพาทดงกลาวยตลงจากการไกลเกลยของประเทศญปน โดยประเทศฝรงเศสยนยอมยกดนแดนบางสวนใหกบไทย ตอมาในป 2484 ญปนยกพลขนบกทอาวไทยทางตอนใต ไทยจ าตองเปนพนธมตรกบประเทศญปนประกาศสงครามตอฝายสมพนธมตร เมอสงครามสนสดลง โดยประเทศญปนเปนฝายพายแพ ประเทศไทยกใชวธการทตอางวาค าประกาศสงครามไมสมบรณเนองจากผส าเรจราชการแทนพระองคลงนามไมครบทงสามคน รวมทงไทยไดมขบวนการเสรไทยเคลอนไหวตอตานฝายอกษะ ในทสดฝายสมพนธมตรกยนยอมรบวาไทยมใชประเทศผแพสงคราม

เรองท 2.2.2 การปรบตวของไทยตอระเบยบโลก

การเขารวมเปนสมาชกในสงคมโลกดวยการปรบตวของไทยสสงคมโลกสมยใหมเพอกาวไปสการเปนอารยประเทศ นบเปนการปรบเปลยนประเทศไทยทงดานการเมองการปกครอง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม

2.2.2.1 แนวคดเรองรฐชาตภายใตการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชย

สงคมไทยในอดต ไดรบอทธพลแนวคดเรองการเมองการปกครองจากประเทศอนเดย จงยดมนวาเขตแดนพนทเปนปรมณฑลหนงเดยว ไมมเสนกนพรมแดนแยกจากกนโดยชดเจน แนวความคดดงกลาวเรมเปลยนแปลงไปเมอลทธจกรวรรดนยมขยายตวเขามา ในภมภาค การก าหนดเขตพรมแดนระหวางประเทศ (borderline) แตกตางจากโครงสรางการก าหนดปรมณฑลทางอ านาจตามแบบเดม จากการแบงเขตแดนตามเสนสมมตบนแผนท ซงจ าลองจากลกษณะทางกายภาพของสภาพภมประเทศจรง มผลใหเกดส านกของความเปนชาตจากจนตภาพรปแผนท พรอมไปกบสรางอดมการณชาตนยมทยงคง แนบแนนกบสถาบนพระมหากษตรย ตามโครงสรางการปกครองแบบรวมศนยอ านาจภายใตพระมหากษตรย ผทรงทศพธราชธรรม การสรางรฐชาตตามพระราโชบายในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว คอ การปฏรปการปกครองทงสวนกลางและสวนภมภาคเมอ พ.ศ.2435 กอใหเกดเอกภาพและเสถยรภาพแหงระบอบสมบรณาญาสทธราชย สมยรชกาลท 5 จงเปนชวงเวลา ทระบอบสมบรณาญาสทธราชยมความหมายสมบรณทสดชวงหนงในประวตศาสตร

สงคมไทยในบรบทโลก

16

2.2.2.2 การพฒนาประเทศสความเปนสมยใหม

แนวคดเรองความเปนสมยใหม ใชค าทบศพทวาศวไลซ (civilize)

เปนผลมาจากความตระหนกถงระเบยบโลกใหมอนมประเทศในทวปยโรปเปนแกนแหงอ านาจ

จงตองมการปฏรปประเทศใหกาวหนาในสายตาชาวตะวนตก ความเปนสมยใหมยคนนกคอการ

ท าใหเปนแบบตะวนตก เพอเปนสญลกษณถงความเจรญสมยใหม การพฒนาบานเมองเพอแสดง

ถงความเจรญแบบประเทศตะวนตกปรากฏอกครงหนงในสมยจอมพล ป. พบลสงคราม ซงม

แนวคดเรองการสรางชาตใหเปนประเทศสยามใหม ดวยการประกาศใชรฐนยม 12 ฉบบ เพอปลก

เราความรสกของคนในชาตวาก าลงกาวเขาสสงคมใหม ทงนอาจกลาวไดโดยสรปวาภาพรวมของ

การเปลยนแปลงสงคมไทยตงแตรชกาลท 4 จนถงสนสงครามโลกครงท 2 คอการปรบสงคมใหม

ความทนสมยตามมาตรฐานของประเทศตะวนตก

2.2.2.3 การรบแนวคดการปกครองแผนใหม คานยมทชนชมวฒนธรรมตะวนตก มการแสดงออกทางความคด

รวมทงการศกษาตามแนวทางแบบตะวนตก ขณะเดยวกนแนวคดทางการเมองจากประเทศตะวนตกทแพรหลายเขามาพรอมกบการศกษา มผลใหเกดการเคลอนไหวเรยกรองการปกครองภายใตระบอบรฐธรรมนญ นบตงแตสมยรชกาลท 5 จากการทกลมพระราชวงศและขนนางไดรวมกนถวายหนงสอความเหนจดการเปลยนแปลงระเบยบราชการแผนดนตอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเมอ พ.ศ. 2427 ครนในสมยรชกาลท 6 เกดการปฏวตในประเทศจนและประเทศรสเซย ขณะทสถาบนพระมหากษตรยของหลายประเทศตองสนสดลงภายหลงสงครามโลกครงท 1 ความเสอมถอยของการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชย พรอมกบความเฟองฟของระบอบประชาธปไตย มผลใหกลมนายทหารรนหนมท เรยกตวเองวา คณะพรรค ร.ศ. 130 มงหวงจะเปลยนแปลงการปกครองของประเทศ ลดพระราชอ านาจของพระมหากษตรยใหอยภายใตระบอบรฐธรรมนญ แมวาจะด าเนนการไมเปนผลส าเรจ เนองจากแผนด าเนนการรวไหล ผกอการถกจบกลมในขอหากบฏ ซงรจกกนในเวลาตอมาวา กลมกบฏ ร.ศ. 130 แนวคดทจะใหประเทศไทยมการปกครองแบบประเทศตะวนตกยงคงสบเนองตอไปในกลมหวกาวหนาอนเปนผลใหเกดการเปลยนแปลงการปกครองในรชกาลตอมา

สงคมไทยในบรบทโลก

17

เฉลยค าถามทายบท 1. ข 2. ง 3. ก 4. ง 5. ง 6. ข 7. ก 8. ค 9. ข 10. ง 11. ค 12. ค 13. ข 14. ง 15. ค 16. ข 17. ข 18. ค 19. ข

สงคมไทยในบรบทโลก

18

สงคมไทยในบรบทโลก

19

บทท 3

โลกในยคสงครามเยน

ดร.ณฐพล ใจจรง

ตอนท 3.1 ก าเนดสงครามเยน สงครามเยน เปนสภาพความตงเครยดทางการเมองระหวางประเทศอยางรนแรงในชวง

หลงสงครามโลกครงท 2 ระหวางคายมหาอ านาจโลกเสรซงมสหรฐอเมรกาเปนแกนน ากบ คายมหาอ านาจคอมมวนสต เรมตนเมอกระทงสงครามสนสดลง เรมจากการแบงเขตพนทการ ปลดอาวธกองทพฝายอกษะในเยอรมน ฝายสมพนธมตรไดแบงหนาทใหสหภาพโซเวยตรบผดชอบเยอรมนฝงตะวนออก(East Germany) สวนเยอรมนฝงตะวนตก(West Germany)อยภายใต ความรบผดชอบของสหรฐอเมรกา องกฤษและฝรงเศส โดยสหภาพโซเวยตไดด าเนนการปลดอาวธกองทพเยอรมนไปพรอมกบการขยายอดมการณทางการเมอง ในป พ .ศ.2504 เยอรมนตะวนออกไดสรางก าแพงเบอรลน(Berlin Wall)ขนกนกรงเบอรลนตะวนออกจากเบอรลนตะวนตก ดงนนการสรางก าแพงนถอเปนสญลกษณของสงครามเยน

ทงน ในชวงปลายสงครามโลกครงท 2 สามมหาอ านาจ (Big Three ) ประกอบดวย สหรฐอเมรกา องกฤษ และสหภาพโซเวยต ไดประชมกนหลายครงเพอจดระเบยบโลกภายหลงสงครามโลกและการแบงเขตการอทธพลในโลกของเหลามหาอ านาจทงสาม และในทสดสามารถตกลงกนไดในเดอนกมภาพนธ พ.ศ.2488 ทเมองเยาตา (Yalta) พรอมการจดระเบยบโครงสรางอ านาจการเมองโลก ดวยจดตง สหประชาชาต(United Nations) และการจดระเบยบการเงนโลก ดวยการจดตง กองทนการเงนระหวางประเทศ (International Monetary Fund) และธนาคารโลก (World Bank) ขน

สงครามเยน (Cold War) เปนความเปนปรปกษกนอยางรนแรงระหวางกลมประเทศ 2 กลมทมอดมการณทางการเมองและระบอบการเมองตางกน ฝายหนงคอ สหรฐอเมรกาและกลมพนธมตรเรยกวา คายตะวนตกซงปกครองดวยระบอบเสรประชาธปไตยกบอกฝายหนงคอ สหภาพโซเวยตและสาธารณรฐประชาชนจน เรยกวา คายตะวนออกซงปกครองดวยระบอบคอมมวนสต ชวงเวลาดงกลาวทงสองคายไดแขงขนในดานการสะสมอาวธเทคโนโลยอวกาศ การจารกรรม เศรษฐกจผานสงครามตวแทน (Proxy War) เหตทเรยก สงครามเยน เนองจากเปนการตอสระหวางมหาอ านาจ โดยมไดน าสการตอสดวยก าลงการทหารโดยตรงระหวางอภมหาหาอ านาจนน

สงคมไทยในบรบทโลก

20

แตสนบสนนใหเกดความขดแยงในสวนตางๆของโลกแทน โดยในเอเชยนน เหตการณสงครามเกาหล ถอเปนสงครามตวแทนครงแรก ทงน ในชวงตนสงครามเยน ผน าของฝายโลกเสรประชาธปไตยคอ ประธานาธบด ฮารร เอส. ทรแมน (Harry S.Truman) สวนผน าของสหภาพ โซเวยต คอ โจเซฟ สตาลน (Joseph Stalin)

ทงน ความหมายของ อดมการณเสรนยม(Liberalism) คอ การมระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย ซงยดถอระบบทนนยม(Capitalism)เปนแนวทางในการด าเนนการทางเศรษฐกจท เปดโอกาสให เอกชนเปนผประกอบการทางธรกจโดยรฐจะไม เขาแทรกแซง ทางเศรษฐกจ(Laissez-faire) มการรบรองกรรมสทธเอกชน (private property) โดยเปาหมายสงสดของการประกอบการ คอ ก าไร ทงน รปแบบการปกครองแบบเสรนยมประชาธปไตย ทมระบบเศรษฐกจแบบทนนยม พบไดในประเทศอตสาหกรรม เชน ยโรปตะวนตก และสหรฐอเมรกา

ในขณะทอดมการณทางการเมองของคายคอมมวนสต คอ อดมการณคอมมวนสต (Communism) หรออาจเรยกวา มารกซสม-เลนนนสม (Marzism-Leninism) ทปกครองโดยพรรคคอมมวนสต ทด าเนนการโดยชนชนกรรมาชพ โดยใหความส าคญกบการยดถอในระบบกรรมสทธสวนรวม(Common Property)ทหมายถง ทรพยสนทกชนดของสงคมตกเปนของสวนรวม ไมมกรรมสทธเอกชน การด าเนนการทางเศรษฐกจโดยรฐดวยการวางแผนจากสวนกลาง(Central planning) รฐจะเขาแทรกแซงกจกรรมทางเศรษฐกจทงหมด ทงน คารล มารกซ (Karl Marx)วเคราะหการเปลยนแปลงของโลกไววา สงคมใหม ทเรยกวา สงคมแบบคอมมวนสตจะเกดขน กตอเมอสงคมทนนยมอตสาหกรรมทเอารดเอาเปรยบชนชนกรรมาชพลมสลายลง เมอชนชนกรรมาชพไมสามารถอดทนการเอาเปรยบจากชนชนนายทนได โดยการสถาปนาสงคมแบบคอมมวนสตเกดขนครงในรสเซย เมอวลาดเมยร เลนน (Vladimir Lenin) ไดน าการปฏวตโคนลมอ านาจการปกครองของพระเจาซารนโคลสท 2 ในป 2460 จากนนผน าคนถดมาคอ โจเซฟ สตาลน (Joseph Stalin) ไดสรางสงคมคอมมวนสตของสหภาพโซเวยต กลายเปนระบบเผดจการเบดเสรจนยมอยางสมบรณแบบ

ส าหรบการเกดสงครามตวแทนในเกาหลนน เรมจากภายหลงสงครามโลกครงท 2 ประเทศฝายสมพนธมตรตกลงใหแบงเกาหลออกเปน 2 สวน เพอความสะดวกในการปลดอาวธทหารญปน โดยสหภาพโซเวยตรบผดชอบปลดอาวธทหารญปนในเขตภาคเหนอ สวนเขตทางใหเปนความรบผดชอบของสหรฐฯ อยางไรกตาม สหภาพโซเวยตไดจดการปกครองแบบสงคมนยมซงในเกาหลเหนอ สหรฐอเมรกาจงสถาปนาเขตตอนใตเปนสาธารณรฐเกาหลโดยมกรงโซล

สงคมไทยในบรบทโลก

21

เปนเมองหลวง เกาหลจงถกแบงออกเปน 2 สวน โดยมการปกครองทแตกตางกน ท าใหเกดปญหาความขดแยงขนจนถงกบเกดการปะทะกนเมอวนท 25 มถนายน พ.ศ. 2493 สงครามเกาหล มมหาอ านาจ ทง 2 ฝายเขาใหการชวยเหลอ คอ สหภาพ โซเวยตและสาธารณรฐประชาชนจน ซงไดเปลยนแปลงการปกครองเปนสงคมนยมคอมมวนสตเมอ พ .ศ.2492 ใหสนบสนนฝายเกาหลเหนอ สวนสหรฐอเมรการวมกบกองก าลงสหประชาชาตใหการสนบสนนเกาหลใต อยางไรกตาม แมนสภาพของสงครามเกาหลวาแมจะเปนการสรบในรปสงครามจรงๆ แตยงคงยดหลกเกณฑ ทมหาอ านาจหลกเลยงจะเผชญหนากนโดยตรง ยงคงใชรปแบบสงครามตวแทน (Proxy War) ในทสด สงครามสงบลงดวยขอตกลงการหยดยง แตมใชการสงบศกดวยสนธสญญาสนตภาพท าใหเกาหลถกแบงออกเปน 2 ประเทศทเสนขนาน 38 องศาเหนอ ดวยเหตน ความตงเครยดบรเวณพรมแดนทเสนขนานท 38 ระหวางเกาหลเหนอและเกาหลใตจงยงคงยงคงด ารงอย ถงปจจบน

นอกจากสงครามเกาหลและในเอเชยตะวนออกเฉยงใตไดรบผลกระทบจากสงครามเยนดวยเชนกน คอ สงครามอนโดจน ภมภาคอนโดจนภายใตการปกครองของฝรง เศสนน หมายรวมถง ประเทศเวยดนาม กมพชา และลาว ซงตางกเคยเปนอาณานคมของฝรงเศส ลกษณะการปกครองของฝรงเศสทปกครองอนโดจนท าใหเกดการตอตานจากขบวนการชาตนยมในเวยดนามหรอขบวนการเวยดมนห โดยกลมทมบทบาทมากทสด คอ กลมนยมคอมมวนสต ภายใตการน าของโฮจมนห (Ho Chi Minh) เรมจาก เมอสงครามโลกครงท 2 สนสดลง ฝรงเศสในฐานะเจาอาณานคมไดกลบเขายดครองเวยดนามอกครงหนง ท าใหเกดการสรบกนขนระหวางฝรงเศสกบขบวนการเวยดมนห ในทสดเวยดมนหกสามารถเอาชนะฝายฝรงเศสไดในสมรภมเดยนเบยนฟ เมอ พ.ศ.2497 มหาอ านาจไดรวมประชมเกยวกบปญหาอนโดจน แบงเวยดนามเปนสองสวนท เสนขนานท 17 คอ เวยดนามเหนอปกครองแบบสงคมนยม สวนทอยใตเปนเวยดนามใตปกครองแบบเสรนยมประชาธปไตย เมอฝรงเศสถอนตวออกไปจากเวยดนาม สหรฐอเมรกากไดเขามามบทบาทแทนทฝรงเศสในเวลาตอมาและน าไปสสงครามเวยตนามในชวงทสองตอไป ตอนท 3.2 ผลกระทบของสงครามเยน

สงครามเยนไดสรางผลกระทบใหกบไทยหลายประการทงทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม-วฒนธรรมดงตอไปน ส าหรบความสมพนธระหวางไทยกบสหรฐฯนนไดเรมตนความแนบแนนในชวงทศวรรษท 2490 ผานการสกดกนการแพรขยายอทธพลของคอมมวนสตในภมภาค

สงคมไทยในบรบทโลก

22

สงผลใหรฐบาลไทย สมยจอมพลแปลก พบลสงครามมนโยบายตางประเทศทมความใกลชดกบสหรฐฯเพอขอรบความชวยเหลอทางการทหาร และเมอเกดสงครามเกาหลขนในป พ.ศ.2493 รฐบาลไทย สมยจอมพลแปลก ไดสงทหารไทยเขารวมสงครามเกาหลเพอแสดงความชดเจนในการสนบสนนนโยบายตางประเทศของสหรฐฯจากนนความสมพนธไทยกบสหรฐฯยงแนบแนนยงขน ในชวงสงครามเยน สหรฐฯใหความชวยเหลอแกไทยในหลายมต เชน ความชวยเหลอทางการทหารดวยการสนบสนนอาวธ การตดถนนมตรภาพไทย-อเมรกนเพอใชเปนยทธศาสตรทางการทหาร และความชวยเหลอทางเศรษฐกจ สหรฐไดใหความชวยเหลอทางเศรษฐกจแกไทยหลายรปแบบ เชน เงนกเพอการพฒนา การใหเครองจกร การสงผเชยวชาญมาชวยวางแผนการพฒนาเศรษฐกจใหกบไทย สงผลใหเกดแผนพฒนาเศรษฐกจและและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 เมอ พ.ศ. 2504 ในสมยรฐบาลจอมพลสฤษด ธนะรชตเพอเศรษฐกจของไทยใหสอดคลองกบแนวทางเสรนยมของสหรฐฯมากขนน าไปสการวางโครงสรางพนฐานในการปรบเปลยนใหระบบเศรษฐกจไทยเปลยนจากการเกษตรไปสอตสาหกรรมมากขน เชน การสรางเขอนยนฮ (ตอมาเปลยนชอเปนเขอนภมพล) เพอผลตไฟฟาปอนภาคอตสาหกรรม ซงเวลานนการชวยเหลอทางเศรษฐกจถอเปนสวนหนงของการตอตานคอมมวนสตดวยเชนกน

ในชวงทศวรรษ 2500 – กลางทศวรรษ 2510 ตามขอตกลง Rusk-Thanat Communique ทลงนามระหวางไทยกบสหรฐฯ อนญาตใหสหรฐฯไดขอใชดนแดนไทยตงฐานสนบสนนการปฏบตการในสงครามเวยดนาม เพอเปนฐานการเตมน ามนเครองบน ทพกทหารจากการรบ การล าเลยงอาวธยทโธปกรณ ฐานทพเรดารเพอสบราชการลบ ฐานบนใหเครองบน ทงระเบด เพอใชไทยเปนฐานปฏบตการใหสหรฐฯปฏบตการสงครามอนโดจน ทสนามบนดอนเมอง นครพนม โคราช ตาคล(นครสวรรค) อดรธาน อบลราชธาน อตะเภา(ชลบร) และน าพอง(ขอนแกน) ถกใชเปนฐานปฏบตการใหสหรฐฯ ปฏบตการสงครามอนโดจน เปนตน การท สหรฐฯใช ไทยเปนฐานปฏบตการทางการทหาร มผลกระทบตอ การเตบโตเศรษฐกจเตบโตอยางรวดเรว เกดการจางงานและการอพยพยายถนในหลายจงหวด โดยเฉพาะธรกจภาคบรการ เชน โรงแรม บาร ไนทคลบ อาบอบนวด บานเชา บงกะโล เปนตน เกดการขยายตวของสถาบนเทงเพอรองรบทหาร เชน พทยา การขยายตวสถาบนเทงไดสรางปญหาทางสงคมเชน ปญหายาเสพตด ปญหาโสเภณ และปญหาเดกลกครง เปนตน

ส าหรบ สงครามเยนไดสงผลกระทบตอการเมองการปกครองของไทยนน เนองดวยนโยบายของสหร ฐฯ ในการสนบสนนร ฐบาล เผ ดจการทหารของ ไทยอยา งยาวนาน (2500-2516) เพอใหรฐบาลไทยใหสนบสนนการปฏบตการทางทหารของสหรฐฯในสงคราม

สงคมไทยในบรบทโลก

23

เวยดนาม การควบคมการเมองไทยใหปราศจาการตอตานอยางยาวนาน มผลท าใหเกดความกดดนภายในสงคมไทย และกอใหเกดความรสกในการตอตานบทบาทสหรฐฯทมฐานปฏบตการทหารในไทยและเชอมโยงไปสความไมพอใจในรฐบาลทหารของจอมพลถนอม กตตขจรอนน าไปสการเรยกรองรฐธรรมนญและประชาธปไตยของ นกศกษาและประชาชนกวา 5 แสนคน ในเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ. 2516สงผลใหไทยไดเกดการปกครองแบบประชาธปไตย และมบรรยากาศทางการเมองทเสรขนในเวลาตอมา

อยางไรกตาม ในชวงกลางทศวรรษ 2510 นน เปนทรบรกนโดยทวไปแลววา ความหวงทจะท าใหสหรฐฯสามารถเอาชนะในสงครามครงน ไมมทางเกดขนได เนองจากสหรฐฯตกอยในสภาพทเรยกไดวาจนมมในขณะทสงครามยดเยอไปเรอยๆนนกไดเกดกระแสการตอตานสงครามเวยดนามมาจากประชาชนชาวอเมรกนเนองจากมการเผยแพรภาพความโหดรายของสงครามออกผานสอเกดความคดทวาอเมรกาทรยศตอหลกการของตนเองเกดการตงค าถามเกยวกบการยดหลกเสรภาพ และบทบาทของสหรฐฯในการแทรกแซงกจการประเทศอน นอกจากนกลมเคลอนไหวตอตานสงครามยงพงประเดนไปทคาใชจายทอเมรกาเสยไปทงชวตและทรพยสนทมากเกนกวา ททกคนคดไวอกดวยเกดการตงค าถามเรองคณธรรม จรยธรรม เหตผลสมควรในการท าสงคราม ในสหรฐอเมรกาและโลกตะวนตก ในชวงเวลาดงกลาวไดเกด ขบวนการตอตานสงครามเวยดนามขนาดใหญขนและไดกลายเปนสวนหนงของวฒนธรรมตอตาน (Counter - culture)ในรปของ บทเพลง งานเขยน กวนพนธ ศลปะตางๆขนมากมาย มศลปนและนกรองมากมายทตอตานสงครามเวยตนาม เชน John Lennon แหงวง The Beatle กบผลงานทชอ Imagine และ Bob Dylan กบผลงานทชอ Blowing in the wind เปนตน ในชวงสงครามเวยตนาม เกดวฒนธรรมยอยท เ รยกวา ฮปป (Hippie) ขน เปนผลมาจากการเคลอนไหวของคนหนมสาวเรมตน ในสหรฐอเมรกาในชวงตนทศวรรษ 1960 ไดเกดกระแสความคดกบฏตอความเชอในสงคม ไมยอมรบคานยมเดมๆ และกระแสความคดนไดสรางวฒนธรรมนไปทวโลก ดงนน ค าวา ฮปป และแฟชนฮปป มอทธพลตอวฒนธรรมหลก มอทธพลตอดนตรปอป โทรทศน ภาพยนตร งานเขยน และศลปะ ตงแตอาหารเพอ ในประเทศไทยเรยก ฮปป วา พวกบปผาชน โดยอธบายไววา เปนพวกทรก อสระเสรภาพ ทงการด าเนนชวตทเรยบงาย ทงการแตงกาย ไมภมฐาน ฟงเฟอหรอยดตดกบสงของราคาแพง

ในชวงปลายสงครามเวยตนาม แมหลงจากสหรฐฯถอนทหารออกจากเวยดนามใตแลว การสรบระหวางเวยดนามใตกบเวยดนามเหนอกยงคงด าเนนอยจนป พ.ศ.2518 ในทสด เวยดนาม

สงคมไทยในบรบทโลก

24

เหนอภายใตการน าของโฮจมนหไดมชยชนะตอเวยดนามใต ในยคของประธานาธบด โงดนเดยม และเวยตนามทงสองสวนรวมเปนหนงเดยวไดส าเรจ

เมอสถานการณในประเทศเพอนบานของไทยในชวง 2518-2519 เกดการเปลยนแปลงการปกครองอยางฉบพลนไปสระบอบคอมมวนสต ไดสรางความวตกกงวลใหกบกลมชนชนน าของไทยทมความคดอนรกษนยมเปนอยางมาก อกทง ขณะนน เหลาปญญาชนและนสต นกศกษามความสนใจในปญหาความยากจนของชาวนา และกรรมกร คนยากจนถกเอารดเอาเปรยบจากคนร ารวย และขบวนการนกศกษาเรมมแนวโนมความคดทางการเมองเอยงไปทางอดมการณสงคมนยมมากขน ท าใหสหรฐฯใหความชวยเหลอฝายอนรกษนยมของไทย และเกดการตอตานขบวนการนกศกษาอยางรนแรงโดยอางวาขบวนการนกศกษาเปนผท าลายความมนคงของไทย ในทายทสดน าไปสเหตการณ 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 ซงขบวนการนกศกษาถกเจาหนาทรฐบาล แ ล ะ ก ล ม ฝ า ย อน ร ก ษ น ย มหล า ย กล ม ร ว ม ม อ ก น ส ง ห า ร หม น ก ศ กษ าป ร ะ ช า ช น ในมหาวทยาลยธรรมศาสตรอยางโหดเหยม จนท าใหมผเสยชวตอยางนอย 39 คน และบาดเจบ 145 คน และกลายเปนบาดแผลของสงคมไทย

ในชวงทศวรรษท พ.ศ.2510 สภาพแวดลอมทางการเมองระหวางประเทศชวงสงครามเยนเรมเกดความเปลยนแปลงไปทงในระดบโลกและระดบภมภาค เนองจาก เกดการเปลยนแปลงขวอ านาจในสงความเยนจากเดมมเพยง สองขวอ านาจ คอ สหรฐฯกบสหภาพโซเวยตและจน ตอมา เมอสหภาพโซเวยตและจนเกดความขดแยงกน ท าใหสหรฐฯพยายามแยกจนออกจากสหภาพโซเวยต โดยในป พ.ศ. 2512 ประธานาธบดรชารด นกสน ไดประกาศหลกการนกสน (Nixon Doctrine) น าไปสการเปดไมตรระหวางสหรฐฯกบกบจน ดวยสรางความสมพนธระหวางกนผานการแขงขนปงปอง จนสามารถเปดความสมพนธกนส าเรจในสมยประธานาธบดรชารด นกสนกบเหมาเจอตง ผน าจนและนายกรฐมนตรโจวเอนไหล ท าใหเกดสภาพการณการเมองระหวางประเทศแบบสามขวอ านาจ คอ สหรฐฯ สหภาพโซเวยตและจน สถานการณทสหรฐฯเปลยนแปลงนโยบายตางประเทศหนมามไมตรกบจน สงผลใหไทยเปดไมตรกบจนดวยในป พ.ศ.2518 สมยรฐบาล ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช ในเวลาตอมา ตอนท 3.3 การสนสดสงครามเยน

สงครามเยนไดเรมกาวสการสนสดลง เมอเกดท าลายก าแพงเบอรลน ในวนท 9 พฤศจกายน พ .ศ.2532 และการรวมประเทศเยอรมนทงสองเขาเปนประเทศเดยวกน

สงคมไทยในบรบทโลก

25

ในป พ.ศ.2533 พรอมกบการสนอ านาจของรฐบาลคอมมวนสตในหลายประเทศของยโรปตะวนออก และการลมสลายของก าแพงเบอรลน ถอเปนจดเรมตนของสนตภาพหลงยคสงครามเยนอยางแทจรง

ในปจจบน แมวา สงครามเยนจะจบสนลงแลว แตความขดแยงในโลกกหาไดยตลง แมนการปกครองทไดรบการยอมรบทวไปจะประชาธปไตยโดยทมรฐบาลทมาจากการเลอกตงกตาม แตอ านาจการปกครองในบางประเทศกลบยงอยภายใตการควบคมของคนชนน าจ านวนนอย หรอชนกลมนอยหรอกลมชาตพนธ หรอกลมศาสนา ท าใหเกดความขดแยงใหมทเกดจากการท าลายลางเหลากลมชาตพนธหรอกลมศาสนาอนๆทตองการปกครองตนเอง น าไปสการฆาฟนกนระหวางกลมชาตพนธ หรอการขจดชาตพนธ (ethnic cleansing) จงเกดค ากลาวทวา ยคหลงสงครามเยนเปนยคของความขดแยงทางชาตพนธและศาสนาหรอการปะทะทางอารยธรรม (the Clash of Civilizations)

สงคมไทยในบรบทโลก

26

เฉลยค าถามทายบท 1. ข 2. ก 3. ข 4. ค 5. ก 6. ง 7. ค 8. ค 9. ข 10. ค 11. ข 12. ข 13. ง 14. ข 15. ง 16. ง 17. ข 18. ง 19. ข 20. ง

สงคมไทยในบรบทโลก

27

บทท 4 เศรษฐกจไรพรมแดน

ธรารตน ทพยจรสเมธา

ตอนท 4 .1 โลก ”ไรพรมแดน”

เมอสงครามเยนสนสด ประเทศสงคมนยมหลายประเทศตองเปลยนระบบเศรษฐกจมาเปนแบบทนนยมเสร ไดแก รสเซย และบรรดาประเทศยโรปตะวนออก สวนประเทศทยงคงปกครองในรปแบบสงคมนยมอยาง จน เวยดนาม ลาว กมการปรบปรงระบบเศรษฐกจใหเปดเสรมากขน เชน อนญาตใหเอกชนเปนประกอบการมากขน มการลงทนจากตางประเทศปลอยเอกชนด าเนนกจกรรมทางธรกจหรอรวมทนกบตางประเทศมากขนรวมถงใชกลไกตลาดเปนผก าหนดราคา กลมประเทศตาง ๆ มความรวมมอทางเศรษฐกจภายในภมภาคตางๆ มากขนเพอรองรบการขยายตวของระบบทนนยมโลก เชน สหภาพ ยโรป เขตการคาเสรอเมรกาเหนอ อาเซยน เปนตน

เรองท 4.1.1 สภาวะ “เหนอรฐ” การพฒนาเทคโนโลยสารสนเทศทเชอมโยงเขาดวยกน ท าใหเกดโลกไรพรมแดน

รปแบบการเมอง การคา การลงทนขยายตวสงผลโดยตรงกบระบบโครงสรางการเมองของรฐชาต (Nation States) ซงก าเนดขนในยโรปตงแตสนธสญญาสนตภาพเวสฟาเลย (Treaty of Westphallia) เมอ ค.ศ. 1648 เปนตนมารฐชาตประกอบดวยองคประกอบคอ ดนแดน ประชากร รฐบาล และอธปไตย นบเปนองคประกอบส าคญทสดตอการเมองการปกครองของรฐตางๆ เมอการขยายเศรษฐกจกระจายไปยงทวโลกจากความกาวหนาของระบบสารสนเทศสงผลใหรฐชาตไมสามารถเขาแทรกแซงกจกรรมทางเศรษฐกจ ทสงผลตอความมนคงในอดต กระแสการเปลยนแปลงไรพรมแดนรฐชาตไมอาจก าหนดทศทางเศรษฐกจ การด าเนนการขององคกรระหวางประเทศตางๆ ไดกาวเขามามบทบาทตอการก าหนดทศทางของรฐชาตในลกษณะเหนอรฐมากขนทกขณะ

สงคมไทยในบรบทโลก

28

เรองท 4.1.2 สภาวะ ขามรฐ การขยายบทบาทขององคกรทไมใชรฐไดกาวเขามามบทบาทในฐานะตวแสดง

ใหมลกษณะการขามรฐ โดยเฉพาะบรรษทขามชาต เนองมาจากการสรางความเจรญทางอตสาหกรรม ความกาวหนาของเทคโนโลยสารสนเทศสงผลตอระดบการครองชพของประชาชน การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประชากรโลก เมอบรรษทขามชาตซงมเงนทนหมนเวยนจ านวนมหาศาล มสาขาหรอเครอขายทางธรกจเฉพาะดานหลายประเทศกระจายไปยงทกภมภาคของโลก มความไดเปรยบดานเครองมอเครองใชทนสมย เมอบรรษทขามชาตไดเคลอนยายทน บรรษทขามชาตสามารถน าความไดเปรยบดานการเงนทมอยจ านวนมหาศาลสรางความไดเปรยบทางการคาดวยผกขาดการคา ตลอดจนปนหนประเทศใดประเทศหนงซงน าไปสวกฤตการเงนเมอ พ.ศ. 2540 ตลอดจนการสรางอ านาจตอรองตางๆในเวทโลก

เรองท 4.1.3 การลงทนไรพรมแดนและบรรษทขามชาต การพฒนาของระบบทนนยมอยางเตมทมผลท าใหองคการธรกจภาคเอกชน

ขยายตวทงดานปรมาณ และขนาด บรษท การคาและบรการจ านวนมากยกฐานะขนเปนบรรษทขามชาต ด าเนนธรกจ ตดตอลงทน และรวมทนระหวางประเทศ บรษทมอสระจากรฐบาลในการตดตอกบตางประเทศ ท าใหอ านาจและบทบาทของรฐในการควบคมภาคธรกจเอกชนมนอยลง บรรษทขามชาตในยคไรพรมแดนมการปรบโครงสรางองคกร บรรษทขามชาตทสามารถปรบตวสรางโอกาสทางการคา มการบรหารงานในรปแบบตางๆทสรางอ านาจตอรองในระบบเศรษฐกจและการเมองโลกยคปจจบนเปนอยางยง

เรองท 4.1.4 รปแบบการด าเนนการของบรรษทขามชาต

อทธพลของบรรษทขามชาตสงผลตอเศรษฐกจทวโลก เพราะบรรษทขามชาตมงแสวงหาก าไรใหมากทสด วางกลยทธทท าใหบรรลผลส าเรจทางการคา เพราะมทนจ านวนมหาศาล มกลไกบรหารทสามารถเขาถงทรพยากร ขาวสารขอมลระดบโลก ควบคมตลาดส าหรบสนคา บรการรวมทงลดคาใชจายในการผลตซงเออประโยชนทงโดยตรงและโดยออมตอกจการของตน แบงออกเปนประเภทตาง ๆ คอ

1. การจดตงบรษทสาขายงตางประเทศ 2. การรวมทน (Jiont Venture) บรรษทขามชาตมการรวมทนกบรฐตางประเทศ 3. การใหสทธการผลตแกบรษทหรอรฐบาลตางชาต (Licensing Agreements )

สงคมไทยในบรบทโลก

29

เรองท 4.1.5 การคาเสร หลกการคาเสรนยมกอใหเกดการแบงงานกนท าตามความช านาญเฉพาะดาน

เปนผลใหผลตสนคาไดเปนจ านวนมาก เนองจากมประสทธภาพในการท างาน ผลผลตจ งมคณภาพดและมปรมาณเพมมากขน จ าเปนตองขยายตลาดการคา แตการสงสนคาเขาไปจ าหนายในประเทศใดประเทศหนงจะตองเสยภาษศลกากร สนคาจงมราคาสงกวาทผลตในประเทศนน นโยบายการคาเสรจงตองหามเกบภาษศลกากรหรอการจ ากดโควตาสนคา และมใหอดหนนชวยเหลอสนคาสงออกยงตางประเทศ โดยปลอยใหราคาสนคาเปนไปตามกลไกของตลาด รปแบบการคาเสรดงกลาวนบวาอ านวยประโยชนใหกบประเทศทพฒนาแลว เนองจากมเงนทนเปนจ านวนมากมศกยภาพในการผลตและสงเปนสนคาไปยงประเทศตาง ๆ

องคการการคาโลก เปนองคการระหวางประเทศท าหนาทควบคมใหการคาระหวางประเทศใหด าเนนไปโดยเสร ลดอปสรรคทางการคาของประเทศสมาชก ทงมาตรการภาษศลกากรและมใชภาษศลกากรแกไขขอขดแยงทางการคา ตลอดจนควบคมดแลทงสนคาบรการ ทรพยสนทางปญญาและมาตรการการลงทนดวย

เรองท 4.1.6 การรวมกลมทางเศรษฐกจ

1. ระดบโลก เปนการรวมกลมทประเทศตาง ๆ ในโลกมสทธเขารวมเปนสมาชก 2. ระดบภมภาค ประกอบดวย ประเทศสมาชกภายในภมภาค 3. ระดบอนภมภาค ประกอบดวย การรวมกลมทางเศรษฐกจดวยการสราง

กรอบความรวมมอของประเทศทมอาณาเขตตดตอกน ตอนท 4.2. วกฤตเศรษฐกจทส าคญ

การลงทนระหวางประเทศทกอใหเกดภาวะวกฤตทางการเงน คอการเกงก าไรในตลาดหนและตลาดเงนตรา ซงเปนผลมาจากการเปดเสรดานการเงน เมอโลกเชอมโยงถงกนในหลายมตนนหากเกดวกฤตเศรษฐกจกบพนทใดพนทหนงจะสงผลกระทบกบวกฤตเศรษฐกจและการเมองของโลกอยางหลกเลยงไมได

เรองท 4.2.1 วกฤตเศรษฐกจประเทศไทย พ.ศ. 2540: วกฤตตมย ากง การพฒนาประเทศไทยนบตงแต พ.ศ. 2530 เปนตนมาไดมการปรบเปลยน

นโยบายทางเศรษฐกจไปสการคาเสรมากขน ความกาวหนาของเศรษฐกจไทยเตบโตอยางรวดเรว โดยเฉพาะการเปดเสรทางการเงน ขณะเดยวกนการลงทนภายในประเทศไทยทงภาครฐและ

สงคมไทยในบรบทโลก

30

เอกชนมการกยมเงนจากตางประเทศ มาลงทนภายประเทศไทยจ านวนมาก ขณะเดยวกนรฐบาลไทยในขณะนนวางแผนเกยวกบการเงนผดพลาดน าไปสวกฤตเศรษฐกจ พ.ศ. วกฤตดงกลาวเรยกวา “วกฤตตมย ากง” วกฤตเศรษฐกจนสงผลใหเกดวกฤตเศรษฐกจในประเทศมาเลเซย อนโดนเซย เกาหล ฟลปปนส สงคโปร รสเซย และประเทศอนๆ ตามไปดวย

เรองท 4.2.2 วกฤตเศรษฐกจโลก พ.ศ. 2550: วกฤตแฮมเบอรเกอร ภายหลงจากวกฤตการเงนประเทศไทย พ.ศ. 2540 สนสดลง ระบบเศรษฐกจ

ของสหรฐอเมรกามการขยายตวอยางรวดเรว ทงการเงนและการสอสาร ท า ใหเศรษฐกจโลกขยายตวตามไปดวย โดยเรมมาจากปญหาสนเชออสงหารมทรพยทมความนาเชอถอต า ในประเทศสหรฐอเมรกาหรอทเรยกวา ซบไพรม (Sup – Prime ) ปญหาสนเชอน าไปสวกฤตเศรษฐกจ ทเรยกวา “วกฤตการณแฮมเบอรเกอร (Hamburger Crisis)”

อยางไรกตามนอกจากวกฤตการเงนทส าคญดงกลาวและ โลกยงเผชญปญหาเศรษฐกจอกหลายประการทลกลามไปยงภมภาคตาง ๆ ของโลก

ตอนท 4.3 บทบาทประเทศมหาอ านาจยคไรพรมแดน

ภายหลงการลมสลายของคอมมวนสตในสหภาพโซเวยต และยโรปตะวนออก สงผลตอการเผชญหนากนของอดมการณการเมองไดสนสดลงดวย ประเทศมหาอ านาจตางแสวงหาประโยชนทางเศรษฐกจ ขยายบทบาทความรวมมอดานการคาและการลงทน โดยมรปแบบทนนยมไรพรมแดนมากขน ดงนนความสมพนธระหวางประเทศไทยกบประเทศมหาอ านาจไดเปลยนแปลงรปแบบความสมพนธทแตกตางกนไปตามระดบความรวมมอและการพงพาตอกน

เรองท 4.3.1 สหรฐอเมรกา

สหรฐอเมรกาจดเปนประเทศทบทบาทก าหนดทศทางโลก อทธพลของสหรฐอเมรกายงสงผลตอวถสงคมตอผคนทวโลกในดานตาง ๆอยางไรกตาม บางประเทศแสดงปฏกรยาตอตานกระแสวฒนธรรมตะวนตก โดยเฉพาะบรเวณตะวนออกกลาง ท แสดงปฏกรยาตอตานของศาสนาอสลาม ตอกระแสการเปลยนแปลงทางสงคมทรวดเรวซงขดแยงกบหลกการศาสนาบางประการ หลายประเทศมกประสบปญหาเรองสทธมนษยชนกบการด ารงชวตแบบมสลมทปฏบตตามหลกศาสนาทเปนสวนหนงของวถชวตประจ าวน ไมวาจะเปนขอหามตาง ๆ บทบาทของบรษและสตร ตลอดจนกฎระเบยบของศาสนาอสลามไดเปนสวนหนงของกฎหมาย

สงคมไทยในบรบทโลก

31

ส าคญทยดถอปฏบตมาอยางยาวนานโดยเฉพาะประเทศแถบตะวนออกกลาง ดวยเหตน หลงยคสงครามเยนสนสดลงนนกลม ตอตานอ านาจสหรฐอเมรกา ปรากฏขนอยางชดเจนเรยกวากลมกอการราย ซงมลกษณะการปฏบตงานเปนเครอขายการใชมาตรการทางอาวธตอบโตอยางรนแรงมลกษณะการปฏบตงานแบบ “ลอดรฐ”

เรองท 4.3.2 สหภาพยโรป

การท าสนธสญญามาสทรซท ( Maatricht Treaty) เปนขอตกลง ณ เมองมาสทรชท ประเทศเนเธอรแลนด เมอปลายค.ศ. 1991 จนเรมประกาศใชในค.ศ. 1993 นบไดวา สนธสญญานจดเปนการก าเนด สหภาพยโรป มการวางกรอบคงวามรวมมอดาน เศรษฐกจและเงนตรารวมกน คอการใชเงนสกลเดยวกน คอ เงนสกลยโร (Euro) ในค.ศ. 2002 เปนตนมา ปจจบนภาวะเศรษฐกจของสหภาพยโรปชะลอตวจากวกฤตการเงน “แฮมเบอรเกอร”เนองจากสหรฐรฐอเมรกาประสบปญหาเศรษฐกจ โดยสหรฐฯจดเปนตลาดหลกของโลกและยงเปนแกนหลกทกระตนระบบการคาเสรทวโลกนน วกฤตเศรษฐกจนไดลกลามไปยงทวปยโรปจากการตดตอคาขายและการลงทนระหวางยโรปกบสหรฐฯ จนเกดวกฤตการเงนในกลมประเทศทใชเงนสกลยโร ทเกดจากภาวะหนสนของประเทศกรซ อยางไรกตามสหภาพยโรปมแกนน าส าคญคอ ประเทศฝรงเศสและเยอรมน ในการด าเนนนโยบายแกไขวกฤตการเงนของสภาพยโรปทใชเงนสกลเดยวกนนนประเทศสมาชกจ าเปนตองรวมแกไขปญหาการเงนภายในยโรป

เรองท 4.3.3 รสเซย

การลมสลายของสหภาพโซเวยต เมอปลายค.ศ.1991 รสเซยไดเปลยนแปลงระบบการเมอง เศรษฐกจและสงคมไปจากเดม ประเทศรสเซยเปนประเทศทมพนทมากทสดในโลก พนทดงกลาวอดมไปดวยทรพยากรธรรมชาตทส าคญ คอ น ามน กาซธรรมชาตและถานหน รสเซยจดเปนประเทศทมน ามนเปนอนดบตนของโลก รองจากเปนประเทศทอยนอกกลมโอเปคทมน ามนมากทสดในโลก ตลาดน ามนของรสเซยคอ สหภาพยโรป ยโรปตะวนออก การผลตและการขายน ามนของรสเซยถกผกขาดโดยรฐบาล รฐบาลใชกลไกการตลาดแบบเสรผานบรษทขนาดใหญไมกบรษทเทานน แมวารสเซยมกขดแยงกบยโรปเรองการเมอง เศรษฐกจ และความมนคงแตสหภาพยโรปจ าเปนตองพงพาพลงงานทส าคญจากรสเซยนอกจากการสงกาซธรรมชาตไปยงสหภาพยโรป นบไดวาปจจบนรสเซยจดเปนประเทศมหาอ านาจทมบทบาทส าคญดานพลงงาน และยงมแนวโนมการพฒนาทใชยทธศาสตรพนทเชอมตอระหวางยโรป เอเชยกลาง และเอเชย รสเซยในยค

สงคมไทยในบรบทโลก

32

เศรษฐกจไรพรมแดนเปนยคทด าเนนนโยบายส าคญดานพลงงานทสามารถก าหนดบทบาทระหวางรสเซยตอภมภาคอน ๆ ตลอดจนการเปดพรมแดนการคาระหวางรสเซยกบเอเชยมากยงขน

เรองท 4.3.4 จน

หลงการสนสดสงครามเยน ประเทศจน ยคผน าเตงเสยงผง ไดปฏรปประเทศจน ในพ.ศ.2521(ค.ศ.1978) ดวยการประกาศนโยบายสทนสมย (4 modernization) การปฏรปประเทศจน ท าใหจนมความกาวหนาอยางรวดเรวโดยใชระบบกลไกทางเศรษฐกจแบบเสรนยม ควบคกบกลไกเศรษฐกจแบบสงคมนยมคอมมวนสตทก าหนดแผนการพฒนาตามแนวทางของพรรคคอมมวนสต ท าใหกลไกทางเศรษฐกจจน มลกษณะ “ หนงประเทศสองระบบเศรษฐกจ”

นบไดวา การเปลยนแปลงส าคญของจนหลงการสนสดสงครามเยนเปนตนมานน การใชระบบเศรษฐกจแบบเสรนยม สงผลใหจนกาวขนมาเปนผมอ านาจทางเศรษฐกจ ในภมภาคเอเชย ทงยงเปนประเทศมหาอ านาจทางเศรษฐกจทกาวเขามามบทบาทภายใน ภมภาคเอเชย รวมทงยงขยายบทบาทมายงประเทศในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงการขยายอทธพลทางเศรษฐกจของจนสงผลโดยตรงกบการขยายอ านาจทางเศรษฐกจของประเทศญปน ซงเคยมบทบาทผน าทางเศรษฐกจกอนหนาน

ปจจบนจนไดกลายเปนทเปน “ทพง” ทางการพฒนาของไทยมากขนตามล าดบ การด าเนนทางเศรษฐกจของสาธารณรฐประชาชนจนอยในลกษณะการรกทรวดเรวในทกๆดาน ดงจะเหนวารฐบาลปกกงประสบความส าเรจอยางยงในการท าความตกลง จดตงเขตการคาเสรระดบทวภาคกบสมาชกกลมประเทศอาเซยนในแตละประเทศ รวมทงขยบเขาใกลความเปนผน า ในภมภาคมากยงขนทกขณะ

เรองท 4.3.5 ญปน

ญปนกาวขนมาเปนมหาอ านาจทางเศรษฐกจของโลกอยางรวดเรวราว พ.ศ.2523 เปนตนมา แมวาญปนจะตองเผชญหนากบปญหาทางเศรษฐกจทกระทบมาจากประเทศอนๆ ในภมภาคเอเชยในยควกฤตการเงนพ.ศ.2540 ตลอดจนมปญหาทางการเมองท าใหรฐบาลไมมเสถยรภาพมากนก แตญปนกยงคงมขดความสามารถทางเศรษฐกจในระดบมหาอ านาจ อ านาจทางเศรษฐกจของญปน ไมวาในฐานะผน าทางเศรษฐกจของเอเชยหรอขวหนงของอ านาจทางเศรษฐกจโลก เปนผลมาจากความสามารถในการผลตสนคาเทคโนโลยชนสง

สงคมไทยในบรบทโลก

33

ซงท าใหญปนมความไดเปรยบในการสงออกสนคาและตลาดสงออกหลกของญปนไดแกประเทศก าลงพฒนา สหรฐอเมรกา และประเทศยโรป

เรองท 4.3.6 อนเดย

การขยายตวของเศรษฐกจอนเดยอยางมากนบตงแต 1991 เปนตนมา อนเดยเรมปฏรปเศรษฐกจอยางจรงจง เรยกวา นโยบายเศรษฐกจใหม (New Economic Policy) เปนการปฏรปเศรษฐกจ ทเนนอตสาหกรรม การลงทน การคาและการเงน โดยใชกลไกตลาดเปนตวก าหนด น าไปสการเปดเสรทางเศรษฐกจกบตางประเทศ การพฒนาของอนเดยทส าคญอกประการหนงคอ นโยบายมองตะวนอออก (Look East Policy) ดวยการสงเสรมความสมพนธอนดในประเทศตะวนออก ไดแก อาเซยน จน ญปน เกาหล รวมถงออสเตรเลยและนวซแลนด การพฒนาของอนเดยท าใหมการขยายการคา การลงทนภาคธรกจนน อนเดยมความแตกตางจากประเทศอน คอ อนเดยก าหนดมใหขายธรกจธนาคารหรอ บรษทพลงงานใหกบบรรษทตางชาต เพราะตองการรกษาสมดลการพฒนาทมงลดความยากจนในสงคมลง ตอนท 4.4 อาเซยนกบโลกไรพรมแดน

วกฤตการเงนเอเชย ชวงพ.ศ.2540 หลายประเทศในภมภาคไดรบผลกระทบตอเศรษฐกจอยางรนแรง หลงวกฤตเศรษฐกจผานพนไป ทศทางการพฒนาภายในภมภาคไดถกผลกดนโดยประเทศไทยและสงคโปร ใหขยายความรวมมอไปสตลาดรวมอาเซยนโดยก าหนดใหพ.ศ. 2558 เปนจดเรมตนความรวมมอในฐานะประชาคมอาเซยน

เรองท 4.4.1 ประชาคมอาเซยน การประชมสดยอดอาเซยนครงท 9 ณ เมองบาหล ประเทศอนโดนเซย

ไดก าหนดกรอบความรวมมอใหมการจดตงประชาคมอาเซยน ( ASEAN Economic community หรอ AEC) ซงก าหนดใหอาเซยนเปนหนงเดยวกนในฐานะอาเซยนใหบรรลวตถประสงคภายในพ.ศ. 2558 ทงนความรวมมอในฐานะประชาคมอาเซยน

เรองท 4.4.2 ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน

การรวมกลมเศรษฐกจอาเซยน เกดขนจากพฒนาการความรวมมอภายในเขตการคาเสรอาเซยนซงก าหนดกรอบการคาเสรดวยการลดอปสรรคการคาภายในกลมอาเซยน ระหวางกน นน สนคาตางๆ จะลดภาษใหแกกนภายในกลม อยางไรกตาม การขยายขอบเขตความ

สงคมไทยในบรบทโลก

34

รวมมอในฐานะประชาคมเศรษฐกจ อาเซยนนนหากพจารณาขนตอนการรวมกลมเศรษฐกจ ดวยการเปรยบเทยบพฒนาการจากตวอยางการรวมกลมสหภาพยโรปนน มขอสงเกตบางประการคอการผลตสนคาชนดเดยวกนนนบางประเทศ ในภมภาคอาเซยนนนมฐานเศรษฐกจทไมเทาเทยมกนอยางมาก จงท าใหการขยายบทบาททเออประโยชนกบบางประเทศ โดยเฉพาะประเทศสงคโปรทจดเปนประเทศทมความเจรญและมความมนคงทางเศรษฐกจมากทสด ทงยงมอตสาหกรรม เทคโนโลย ทกาวหนาท าใหตนทนการแขงขนมสงกวาประเทศอนๆ ขณะทประเทศไทยมความเขงแขงทางเศรษฐกจพอสมควร แตยงไมอาจปรบตวตอเขตการคาเสรไดอยางเตมท

เรองท 4.4.3 ประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน

แนวคดการจดตงประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน มเปาหมายส าคญคอการก าหนดนโยบายรวม เพอปองกนภยคกคาม จากภายนอกโดยเฉพาะการกอการรายและ ทส าคญอกประการหนงคอสรางกลไกปองกนและแกไขความขดแยงภายในภมภาค ดงนนกลไกอาเซยนดานการเมองและความมนคง จะมลกษณะประนประนอมดวยการเจรจาสนตภาพเปนส าคญ และยงมลกษณะยดหยน เพอสรางความไววางใจและรวมมอกนมากยงขน ความส าเรจ ในการสรางประชาคมอาเซยนในดานนนน ปรากฏชดเจนคอ ความรวมมอในการตอตานกลมกอการราย ซงในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตนนม สภาพภมศาสตรทหลากหลาย โดยเฉพะประเทศทเปนหมเกาะเชน อนโดนเซย และฟลปปนส นน มชนกลมนอยและเครอขายการเมอง ทเปนภยคกคามการเมองของประเทศ อยางไรกตาม ความรวมมอดานการเมองของอาเซยนยงมขอจ ากดหลายประการโดยเฉพาะความรวมมอในการสงเสรมประชาชนใหมสวนรวมทางการเมองนน รวมถงการปฏรปกฎหมายของแตละประเทศทสนบสนนแนวทางปฏบตดงกลาวใหเปนรปธรรมชดเจน

เรองท 4.4.4 ประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน ประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยนมจดมงหมายส าคญ คอ การอยรวมกน

อยางสนตสข ดงนนความรวมมอในดานดงกลาวจะเนน การพฒนาสงคมทยกระดบความเปนอยของผดอยโอกาส การมสวนรวมของประชาชนและเอกชน ในทางปฏบตนน ประเทศสมาชกอาเซยนนนมรปแบบการปกครองและพฒนาการทางการเมองทมบรบทแตกตางกนอยางยง การขบเคลอนทางสงคมในอดมคตนนสามารถปฏบตไดอยางเปนรปธรรมไดยาก เนองจากหลายประเทศในภมภาคมขอจ ากดทางการเมองทมโครงสรางอ านาจทเออตอการฉอราษฎรบงหลวง

สงคมไทยในบรบทโลก

35

ท าใหไมอาจเปดเผยขอมลอยางโปรงใส รวมถงการยอมรบสทธมนษยชน ขณะเดยวกนนน นโยบายหลกของอาเซยนมงแสวงหาความรวมมอมากกวาการกดดนทางการเมอง ดวยเหตนอาเซยนจงมแนวปฏบตทยดหยนตอประเทศสมาชกเปนอยางมาก ดงนนอาเซยนจงวางกรอบ การพฒนาในลกษณะการเคารพความหลากหลายทางสงคมและวฒนธรรม ของแตละประเทศเปนส าคญและเปนการลดความขดแยงของประเทศสมาชกอกทางหนงดวย

เรองท 4.4.5 กฎบตรอาเซยน (ASEAN Charter)

กฎบตรอาเซยน คอ ความตกลงระหวางประเทศ ก าหนดกรอบทางกฎหมายและโครงสรางขององคกร กฎบตรอาเซยนมความส าคญในฐานะกรอบขอตกลงหลกของอาเซยน ทผลกดนการเปลยนแปลงของอาเซยน ซงน าไปสเปาหมายหลกคอ การเปนประชาคมอาเซยนนนเอง กฎบตรอาเซยนจงมสถานะเปนนตบคคล เปนครงแรก สามารถท านตกรรมตามกฎหมายภายในประเทศและระดบระหวางประเทศในนามสมาชกได ไดรบเอกสทธและความคมครองจากประเทศสมาชกอาเซยน ดงนนประเทศสมาชกอาเซยนจ าเปนตองยกรางกฎหมายของตนทสอดคลองกบกฎบตรอาเซยน

แนวปฏบตของกฎบตรอาเซยน ทจะเปนกระบวนการตดสนใจของอาเซยน จะยดหลกฉนทามต (consensus) โดยทไมอนญาตใหประเทศสมาชกลงคะแนนเสยงเพอปองกนการโนมนาวประเทศสมาชกอน ๆ เพอตดสนใจอยางใดอยางหนง หากทประชมไมไดรบฉนทามต จะน าเรองทพจารณานนไปยงผน าแตละประเทศพจารณาเปนไปตามกรณแตละรายไป

ต าแหนงเลขาธการอาเซยนอยในวาระ 5 ป มการหมนเวยนการด ารงต าแหนงดงกลาว จากล าดบอกษรประเทศสมาชก โดยเปนผไดรบการเสนอชอจากกระบวนการของแตละประเทศ ส าหรบประเทศไทยนนกรมอาเซยน กระทรวงตางประเทศไดเปนผท าหนาทประสานงานหลก

ตอนท 4.5 การพฒนาของไทยยคไรพรมแดน

การพฒนาของสงคมโลกในยคโลกาภวตนมการเคลอนยายทนอยางเสร ปจจยทสงเสรม โลกาภวตน คอ กระแสทนนยมในลกษณะการคาเสร ดวยกลไกราคานน ท าใหสงคมโลกเชอมโยงตอกนมากยงขน ไทยจ าเปนตองปรบบทบาทไปสการรวมมอภายในและภายนอกภมภาค สงเสรมความเขาใจอนดตอกนในเวทโลก ดวยเหตนเองประเทศไทยจ าเปนตองปฏรปเศรษฐกจ การเมองและสงคมเพอรองรบกระแสการแขงขนของระบบทนนยมเสรตามกระแสโลกภวตน

สงคมไทยในบรบทโลก

36

เรองท 4.5.1 การพฒนาเศรษฐกจไทยหลงวกฤตการเงนเอเชย วกฤตตมย ากง สงใหประเทศไทยขาดเงนทนส ารองระหวางประเทศ ภาคธรกจ

จ านวนมากปรบตวดวยการปรบกลยทธอยางมากจากการยายฐานการผลตไปยงประเทศทมตนทนการผลตต ากวา เชน ประเทศจน เวยดนาม กมพชา เปนตน นอกจากนการพฒนาของไทยเปนระบบพงพาการคาระหวางประเทศอยางมาก หากเราพจารณาโครงสรางการสงออกสนคาอตสาหกรรมของไทย สวนใหญเปนสนคาประเภทสงเขาสนคาประเภทตองทน วตถดบ น ามน เพอเขามาประกอบเปนสนคาส าเรจรป พบวาประเทศไทยสงเสรมใหบรษททนขามชาตเขามาลงทนในไทยมาก การเปลยนแปลงของไทยไปสประชาคมอาเซยนนนมการระบเรองการเคลอนยายแรงงานอยางเสร และการคมครองสทธมนษยชนส าหรบประชาชนภายในภมภาคดงกลาว ดงนนไทยจ าเปนตองตระหนกถงขอจ ากดการพฒนาภาคการผลตของไทยและจ าเปนตองปฏรปกฎหมายทสอดรบกบเงอนไขประชาคมอาเซยน

เรองท 4.5.2 บทบาททาทของประเทศไทยในเวทโลก หลงการสนยคสงครามเยน นโยบายส าคญของไทยทเคยองกบสหรฐอเมรกา

ไดเปลยนไปสความรวมมอในเวทโลก โดยค านงประโยชนของประเทศเปนส าคญ นนไทยกาวขนมามบทบาทในฐานะประเทศประสานประโยชนตางๆภายในภมภาค และมบทบาทส าคญ ในการ ผลกดนความรวมมอภายในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

เรองท 4.5.3 การขยายความรวมมอภายในอนภมภาค การกอตงสมาคมอาเซยนท าใหประเทศตางๆไดรวมกลมกนดานเศรษฐกจ

และยงปองกนการแทรกแซงจากประเทศมหาอ านาจอกทางหนงดวย อาเซยนพยายามพฒนาพฒนาความรวมมอสงเสรมสนตภาพ การคมนาคมรวมกน การศกษาและความรวมมอทางวฒนธรรมมความพยายามสรางองคกรยอยภายในอาเซยนเพอขบเคลอนความรวมมอหลายกลม เชน ความรวมมอกลมประเทศลมแมน าแมโขง (Mekong Basin) ความรวมมอดานความมนคงภายในภมภาคอาเซยน เรยกวา ASEAN Region Forum ( ARP) ความรวมมอภมภาคเอเชย-แปซฟก (Asia - Pacific Cooperation หรอ APEC) ความรวมมอระหวางเอเชย – ยโรป (ASIA – EUROPE หรอ ASEM) ความรวมมอระหวางอาเซยนกบกลมเอเชยแปซฟก ไดรบความรวมมอนอยมาก ซงเปนการผลกดนความรวมมอระหวางประเทศเอเชยกบประเทศยโรปจะขยายตลาดการคาและความรวมมอทขยายวงกวางออกไป ซงแนวคดดงกลาวเกดขนโดยสงคโปรความรวมมอดงกลาวมประเทศเขารวมไดแก ประเทศอาเซยน เอเชยตะวนออก และประเทศยโรป

สงคมไทยในบรบทโลก

37

เรองท 4.5.4 ความรวมมอระหวางอาเซยน ประเทศไทยและประเทศในกลมอาเซยนตระหนกถงความส าคญของความ

รวมมอทงภายในอนภมภาคและขยายความรวมมอออกไปยงสนอกภมภาคแลว ดงนนประเทศไทยจ าเปนตองเรยนรและปรบตวอยางมากเพราะ ทศทางเศรษฐกจและสงคมไรพรมแดน จ าเปนตองรวมกลมเพอสรางอ านาจตอรองในเวทการคาโลก ประกอบกบประเทศไทยและอาเซยนยงเปนแหลงดงดดการลงทนจากเงนทนตางประเทศทเคลอนยายมายงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเนองจากมคาแรงงานต า

เรองท 4.5.5 การสงเสรมการพฒนาทรพยากรมนษย การทประเทศไทยมงพฒนาภาคอตสาหกรรมตามแนวเศรษฐกจทนนยมเปน

หลกนนทงทขาดพนฐานของการพฒนา ทงวตถดบ เทคโนโลย และเงนทนส าหรบอตสาหกรรม ท าใหไทยตองน าเขาทงวตถดบและเทคโนโลย อาศยเงนทนจากนายทนตางชาต การกเงนจากตางประเทศมาสรางสาธารณปโภคพนฐาน ไทยจงจ าเปนตองเรยนรและปรบตวทงภาคการเมอง เศรษฐกจและสงคมตอการเปลยนแปลงโลกในยคไรพรมแดน ทเปลยนแปลงอยางรวดเรว

สงคมไทยในบรบทโลก

38

เฉลยค าถามทายบท 1. ข 2. ข 3. ก 4. ก 5. ข 6. ก 7. ข 8. ข 9. ก 10. ก 11. ง 12. ค 13. ข 14. ง 15. ข 16. ข 17. ก 18. ค 19. ก 20. ค

สงคมไทยในบรบทโลก

39

บทท 5 นวตกรรมทางเทคโนโลย

ภานพงศ จนทนผลน ตอนท 5.1 ความหมายของนวตกรรมทางเทคโนโลย

“นวตกรรม” จากนกการศกษาและนกวชาการทกลาวไวขางตนนน สามารถสรปไดวา นวตกรรม หมายถง ความร ความคด ทท าใหเกดประโยชนตอเศรษฐกจและสงคม อนสงผลใหเกดผลตภณฑใหม กระบวนการใหม บรการใหม สงประดษฐใหม และเทคโนโลยใหม เปนตน

ความหมายของ “เทคโนโลย” จากนกการศกษาและนกวชาการทกลาวไวขางตนนน สามารถสรปไดวา เทคโนโลย หมายถง วทยาการท มรปแบบและขนตอน ตลอดจนน าเอาวทยาศาสตรประยกตมาใชใหเกดประโยชนตอมนษยและสงแวดลอม ซงเทคโนโลยนนกอใหเกดประสทธภาพและผลกระทบในดานตางๆ

จากความหมายของนวตกรรม และเทคโนโลยทไดกลาวไวขางตน สามารถสรปไดวา “นวตกรรมทางเทคโนโลย” หมายถง ความสามารถในการใชความรและทกษะทางเทคโนโลย ตลอดจนประสบการณในการพฒนาผลตภณฑใหม กระบวนการใหม หรอบรการใหม ทตอบสนองตอความตองการของตลาด กลาวไดวา นวตกรรมเปนการสรางสรรคทมผลตอบแทนทางเศรษฐศาสตร (ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต, 2542 : 7)

แมวาองคกรขนาดใหญจะมความไดเปรยบในกระบวนการผลต มทรพยากรเฉพาะ ทไดเปรยบในดานปจจยการผลต แตแนวโนมการแขงขนในตลาดโลกปจจบนนน ความสามารถทางนวตกรรมกลายเปนตวบงชถงความไดเปรยบเชงการแขงขน ทจะท าใหเกดกลยทธของการเปนผน าดานราคา หรอเปนผน าดานลกษณะเฉพาะกเปนไปได ตอนท 5.2 สถานการณนวตกรรมทางเทคโนโลยของประเทศไทย

การแขงขนในยคโลกาภวตน เปนการแขงขนบนพนฐานความสามารถทางนวตกรรม กลาวคอ เปนการแขงขนบนพนฐานความสามารถในการพฒนาผลตภณฑใหมทตอบสนองความตองการของตลาด การแขงขนบนพนฐานความสามารถในการพฒนากระบวนผลตทสามารถผลตผลตภณฑไดในเวลาทรวดเรวกวาและราคาทถกกวาคแขง ซงความสามารถในการพฒนา

สงคมไทยในบรบทโลก

40

นวตกรรมน สงผลใหการแขงขนทางการคาไมจ ากดอยเฉพาะระหวางกลมบรษทภายในประเทศเทานน รวมถงการแขงขนทเคยอาศยความไดเปรยบจากก าแพงภาษกก าลงหมดไป

การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศอยางยงยนทจะสามารถแขงขน ในตลาดโลกได จ าเปนตองมพนฐานบนความสามารถทางนวตกรรมนนเอง

ปจจบนประเทศไทยไดเขาสยคโลกาภวตน เปนยคทมการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ และสงคมอยางรวดเรวในรปแบบการสอสารไรพรมแดน โดยเกดนวตกรรมแบบกาวกระโดดเปนปจจยขบเคลอนหลก สงผลใหประเทศไทยตองเผชญกบการเปลยนแปลงทงภายในและภายนอกประเทศในหลายดาน จากสภาพสงคมและเศรษฐกจฐานเกษตรกรรมแบบดงเดม (Agricultural Economics) ทท าการเกษตร เพาะปลกเลยงสตว และพงพาธรรมชาตเปนสงคมเรยบงายไมซบซอน ไดเปลยนแปลงเปนยคเศรษฐกจอตสาหกรรม (Industrial Economics) โดยการน าเครองจกรมาใชในการผลตทดแทนแรงงานคน ตลอดจนปรบเปลยนรปแบบการผลตเปนการผลตจ านวนมาก (Mass Production) สดทายสภาพสงคมแบบดงเดมของไทยถกเปลยนไปสการตลาดและเกดพฤตกรรมบรโภคนยม กาวเขาสความทนสมย และท าใหสภาพสงคมมความซบซอนมากยงขน (ส านกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต, 2555 : 1) ซงเปนผลมาจากยทธศาสตรการพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ในอดต ทมงเนนการพฒนาอตสาหกรรมและการผลตเพอการสงออก โดยอาศยความไดเปรยบของทรพยากรธรรมชาตทคอนขางจะสมบรณ คาแรงราคาถก และราคาทดนสงกอสรางทต า เปนหลก (ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต, 2542 : 3)

แตในปจจบน ความไดเปรยบเหลานก าลงหมดไป เมอประเทศไทยกาวเขาสยคกระแสโลกาภวตน เกดการเปดเสรทางเศรษฐกจและการคาของประเทศ ท าใหประเทศไทย ตองแขงขนในตลาดโลก และตองเผชญกบปจจยหลกทขบเคลอนใหเกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมอยางรวดเรว นนคอ “นวตกรรมแบบกาวกระโดด”

นวตกรรมแบบกาวกระโดด เปนหนงในปจจยขบเคลอนหลกส าคญในการเปลยนแปลงโลกเขาสยคโลกาภวตน ซงเปนผลมาจากความกาวหนาอยางรวดเรวของเทคโนโลยสารสนเทศ และการสอสาร เทคโนโลยชวภาพ เทคโนโลยวสด และนาโนเทคโนโลย ซงกาวหนาทางเทคโนโลยทง 4 ดานนน าไปสการกอตวของยคเศรษฐกจใหมทเรยกวา“ยคเศรษฐกจโมเลกล (Molecular Economy)” ทไดผลกดนและสรางความเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจและสงคมไทยอยางรวดเรวมากยงขนทงในดานโอกาส (Opportunities) และอปสรรค (Threats)

สงคมไทยในบรบทโลก

41

ดวยเหตน ประเทศไทยจงจ าเปนตองเตรยมความพรอมใหทนตอการเปลยนแปลงของยคเศรษฐกจโมเลกลในอนาคต โดยจะตองก าหนดแนวทางในการผลกดนดวยกระบวนการทเชอมโยงกนใน 4 มต อนไดแก

1) นวตกรรมในองคกร (Innovation-based Strategy) 2) การพฒนาคนใหมจตแหงนวตกรรม (Innovation Mind) 3) การสงเสรมงานวจยและพฒนา (Research & Development) 4) การบรหารจดการองคความรแหงนวตกรรม (Innovation Knowledge) (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 23)

นอกจากสมตของนวตกรรมทกลาวไปแลว ยงรวมไปถงการประยกตน านวตกรรม ทางเทคโนโลยทเหมาะสมมาผสมผสานรวมกบจดแขงของประเทศไทย เชน วฒนธรรมและ ภมปญญาทองถน เพอสรางคณคาและมลคาเพมใหกบผลตภณฑและบรการ (ส านกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต, 2555 : 1)

ภายใตการเปลยนแปลงทประเทศไทยตองเผชญกบกระแสโลกาภวตนนน การทบทวนสถานะของประเทศในดานตางๆ จงเปนเรองส าคญ โดยเฉพาะสถานะดานวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมของประเทศไทย ซงเปนปจจยส าคญทกอใหเกดการเปลยนแปลงดานอารยะธรรม ดงเชนการปฏวตอตสาหกรรมอนเปนการเปลยนวถเศรษฐกจ ฐานเกษตร มาเปนเศรษฐกจฐานอตสาหกรรมควบคกบเศรษฐกจฐานบรการในปจจบน(ส านกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต, 2555 : 15)

สถานะดานวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมของประเทศไทยในปจจบน ยงขาดการเตรยมความพรอมเขาสยคเศรษฐกจในอนาคต ไมวาจะเปนยคเศรษฐกจโมเลกล หรอเศรษฐกจยคบตค (Boutique Economy) ซงมแนวโนมทจะเกดขน โดยเศรษฐกจยคบตคจะเปนยคทใหความส าคญกบความสขของประชาชน และสภาวะการด ารงชวตประจ าวนทปลอดภย

ทงน ประเทศไทยยงขาดทงฐานความร ความตระหนก ขอมลขาวสาร บคลากรการวจย โครงสรางพนฐานและปจจยเออ ดวยเหตนจงจ าเปนตองเรงปรบตวและรองรบการเปลยนแปลงทางดานวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมหลกทง 4 สาขาคอ เทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร เทคโนโลยชวภาพ เทคโนโลยวสด และนาโนเทคโนโลย ซงจดนยงลาหลงหลายประเทศ ทประสบความส าเรจในดานนวตกรรมผลตภณฑจากการวจยและพฒนาเชน สเตมเซลล

สงคมไทยในบรบทโลก

42

(Stem Cell) วสดชวภาพทเนนความเปนมตรกบสงแวดลอม (Green Bio-material) การออกแบบเชงวฒนธรรมนวตกรรม (Cultural Creativity Design) เปนตน

จากกระแสโลกาภวตน กอใหเกดการรวมกลมของประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community : AEC) ซงมแนวคดวาอาเซยนจะกลายเปนเขต การผลตเดยว ตลาดเดยว (Single Market and Production Base) กลาวคอ มการเคลอนยายปจจยการผลตไดอยางเสร มการใชทรพยากรรวมกนทงวตถดบและแรงงานในการผลต มมาตรฐานสนคา กฎเกณฑ และกฎระเบยบเดยวกน ตลอดจนขยายผลการเปดการคาเสรกบประเทศจน เกาหลใต ญปน ออสเตรเลย นวซแลนด และอนเดยในอนาคต ดวยเหตน จงจ าเปนอยางยงทประเทศไทยตองว เคราะหผลการด าเนนงานดานการพฒนางานวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรม เชงเปรยบเทยบกบกลมประเทศอาเซยน

ในสวนของผลดานการเพมขดความสามารถในการแขงขนพบวาประเทศไทย มสถานภาพในดานตางๆ ดอยกวาประเทศในกลม ASEAN+6 ในทกดาน ยกเวนดานสดสวนการสงออกสนคาเทคโนโลยขนสงตอการสงออกรวม ซงประเทศไทยมสดสวนสง แตสดสวนดงกลาวของไทยกกลบมแนวโนมลดลงอยางตอเนอง สบเนองจากปจจยดานตนทน การเปลยนแปลง ของเทคโนโลยแบบกาวกระโดด การขาดแคลนแรงงานทกษะ การขาดการวจยและพฒนาและการแขงขนทรนแรงขน (ส านกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต, 2555 : 21)

ความสามารถทางวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมของประเทศไทยในชวง ทผานมา ถงแมจะมหนวยงานรบผดชอบ และมการพฒนาอยางเปนรปธรรม แตเมอเปรยบเทยบกบประเทศอนๆ ในกลมอาเซยนและกลมประเทศพฒนาแลวพบวามการเปลยนแปลงดานความสามารถและโครงสรางพนฐานทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยในอตราทชากวามาก ซงจะท าใหเกดอปสรรคตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศไทยในอนาคต

ดวยเหตน ประเทศไทยจงมความจ าเปนทจะตองใหความส าคญตอการพฒนาโครงสรางพนฐานดานเทคโนโลยทมงเนนการสนบสนนภาคเศรษฐกจและสงคมอยางตอเนอง ตลอดจนมแบบแผนทชดเจน (ส านกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต, 2555 : 30)

สงคมไทยในบรบทโลก

43

ตอนท 5.3 นวตกรรมน าพาประเทศสความมงคง

เปนเพราะประเทศไทยไดคงสถานะของประเทศทมรายไดปานกลางมาตงแต ปพ.ศ. 2519 จนถงปจจบนนกผานมาแลวกวา 40 ป ประเทศไทยกยงมสถานะคงเดม ซงแผนยทธศาสตรของประเทศไดระบเปาหมายใหประเทศไทยตองขามผานกบดกนไปใหได ในขณะทเพอนบานใกลๆ อยางมาเลเซยมโอกาสสงมากทจะพลกสถานะเปนประเทศรายไดสงกอนประเทศไทย (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 31)

สงคโปรและบรไนจดอยในกลมประเทศทมรายไดสง ผบรโภคสวนใหญนยมสนค า ทอ านวยความสะดวกในชวตประจ าวน โดยค านงคณภาพและความทนสมยของสนคาเปนส าคญ สวนมาเลเซยและไทยจดอยในกลมประเทศทมรายไดปานกลาง-สง ผบรโภคสวนใหญของทงสองประเทศนอยในวยท างาน จงใหความส าคญกบเทคโนโลยสารสนเทศ ขณะทกมพชาและพมาจดอยในประเทศทมรายไดนอย ท าใหผบรโภคในสองประเทศนมก าลงซอไมสง ซงสวนใหญนยมสนคาอปโภคทจ าเปนตอการด ารงชวตประจ าวน (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 34)

ปจจบนประเทศมาเลเซยมการประกาศใชแผนปฏรปเศรษฐกจครงใหญท เรยกวา Economic Transformation Program : ETP โดยจะเนนสนบสนนแกอตสาหกรรมทมความส าคญตอการพฒนาประเทศ เชน อตสาหกรรมพลงงาน ปาลมน ามน บรการทางการเงน การทองเทยว บรการส าคญธรกจ และโครงสรางพนฐานส าหรบโทรคมนาคม ซงอตสาหกรรมเหลานจะตองใชเทคโนโลย นวตกรรม และการจดการสมยใหม (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 42) โดยแผนปฏรปเศรษฐกจของประเทศมาเลเซยครงน ไดก าหนดเปาหมายสงสดวาตองน าพาประเทศไปสความเจรญ และมรายไดสงใหไดภายในป พ.ศ. 2563

ดวยวสยทศน และวตถประสงคอยางแนวแนของรฐบาลมาเลเซย ทจะน าพาประเทศ สความส าเรจของการปฏรปเศรษฐกจตามเปาหมาย ประเทศมาเลเซยจงมโอกาสสงมากทจะหลดพนจากประ เทศท ม รายไ ดปานกลางกอนประ เทศไทย ดวย เห ตผลท ส า คญท ส ด คอ มการด าเนนการปฏรปอยางจรงจง โดยภาครฐไดรเรมพฒนาพนฐานการศกษาและรบฟง ความคดเหนอยางกวางขวาง และไดรบความรวมมอจากภาคเอกชนและประชาชนอยางเขมแขง อกทงมาเลเซยยงเรงลงทนดานการวจยและพฒนามากยงขน และมการปรบปรงกฎหมายใหม เพอรองรบการแขงขนเสรในกระแสโลกาภวตน

สงคมไทยในบรบทโลก

44

เมอป พ.ศ.2503 มประเทศทถกจดอนดบวามรายไดปานกลางรวมทงสน 101 ประเทศ จากนนอก 50 ป ประเทศทสามารถกาวขามและยกระดบตนเองไปสประเทศทมรายไดสง มเพยง 13 ประเทศเทานน (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 34) สงนก าลงบอกวาการยกระดบไปเปนประเทศทมรายไดสงนนไมใชเรองงาย ซงเสนทางในการพฒนาประเทศใหร ารวยนน มกรณศกษาดงตอไปน

หลงสงครามโลกครงท 2 ประเทศญปนไดใชแนวทางการพฒนาเศรษฐกจโดยเนนการสงออก ปกปองตลาดภายในประเทศ และไมพงพาทนจากตางชาต ท าใหญปนเกดบรษท ขนาดใหญเพอผลตสนคาอตสาหกรรมหลกแทบทกประเภทททดแทนการน าเขา เชน เหลก รถยนต เครองจกร รวมถงการบรการทางการเงน (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 37) ซงเครอบรษทขนาดใหญนไดสรางความไดเปรยบแกญปนใหสามารถแขงขนไดในตลาดโลก

ประเทศเกาหลใตเดนตามโมเดลการพฒนาอตสาหกรรมแบบญปน อยางชดเจน คอ เนนการสงออกและปกปองอตสาหกรรมภายในประเทศ (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 37) ซงไดพฒนาอตสาหกรรมหนกอยางปโตรเคม เหลก เซมคอนดกเตอร อตอเรอ กอสราง เคมภณฑ รวมไปถงสถาบนการเงน และผลตโทรศพทสมารทโฟน (Smart Phones) เพอทดแทนการน าเขา

ประเทศไตหวนมภาคธรกจ SME ทเขมแขง มฐานการผลตขนาดใหญทรบจางผลตสนคาใหกบบรษทอน (Original Equipment Manufacturing : OEM) ซงจดนเปนแนวทางการพฒนาอตสาหกรรมทแตกตางและตรงกนขามจากโมเดลของญปนและเกาหลใต ในปจจบนไตหวน เรมยายเงนทนและเทคโนโลยไปทประเทศจน เพอสรางฐานการผลตแหงใหมซงมตนทนแรงงาน ทถกกวา แตยงคงสงสนคาใหกบคคาเดมจากประเทศตะวนตก (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 38)

ประเทศจนมโมเดลการพฒนาทคอนขางแตกตางจากทกประเทศ และมขอไดเปรยบจากความสามารถในการผลตสนคาราคาถก ทงนจนไดใหความส าคญกบเรองการศกษา มการพฒนาคณภาพการศกษาโดยเฉพาะอยางยงดานวทยาศาสตร

การทประเทศไทยจะกาวขามไปสประเทศทมรายไดสง เปนประเทศทมงคงเหมอนเพอนบานในเอเชยทงหลายนน สงส าคญคอเราตองเพมมลคาผลตภณฑ (Move up the Value Chain) ซงการเพมมลคาผลตภณฑนนยงเปนปญหาของประเทศ เพราะประเทศไทย เรายงมงผลตแตของประเภทเดมๆ ขณะทประเทศอนมงพฒนาผลตภณฑใหมมลคาสงกวา

สงคมไทยในบรบทโลก

45

โจทยส าคญของประเทศไทยคอ ตองมงเนนไปทการสรางนวตกรรมไมวาจะเปนนวตกรรมทเปนผลตภณฑ หรอนวตกรรมดานกระบวนการผลต ซงเปนสงจ าเปนส าหรบการพฒนาสนคาแทบทกชนด และมผลตอชวตความเปนอยของประชาชนในวงกวาง (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 47)

ฮนได (Hyundai) บรษทรถยนตคายเกาหล เปนตวอยางทดในเรองของการสรางมลคาเพมแกผลตภณฑ จากทฮนไดเรมเปดตลาดรถยนตในสหรฐอเมรกาเมอป พ.ศ.2528 ดวยรถยนตขนาดเลกเพยงรนเดยวคอ ฮนได เอกเซล (Hyundai Excel) ในราคาทยงไมถงครง ของราคาโตโยตา โคโรลลา (Toyota Corolla) ทวางตลาดในเวลาเดยวกน แตภายหลงไมถง 30 ป ฮนไดสามารถพฒนาผลตภณฑของตนเองจนสามารถขยายขนไปสตลาดรถยนตขนาดใหญ และตลาดรถยนตระดบพรเมยมได

จากรายงาน OECD Factbook 2012 เปดเผยวาป พ.ศ. 2553 ประเทศทมการจดสรรงบประมาณส าหรบการวจยและพฒนาตอ GDP สงสดคอ อสราเอล 4.25% ฟนแลนด 3.84% สวเดน 3.62% เกาหลใต 3.36% และญปน 3.33% ซงประเทศเหลานลวนแตเปนประเทศ แหงนวตกรรมทงสน (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 60) ซงสามารถกลาวไดวา ประเทศใด ทจะกาวขามไปสความมงคงและเพมมลคาผลตภณฑของตนเองได ลวนใหน าหนกความส าคญกบการสรางนวตกรรม และงานวจยพฒนาทงสน

นวตกรรมทจะเปนประโยชนตอประเทศชาตนน ตองก าหนดแนวทางในการผลกดน และด าเนนการใหเกดกระบวนการตางๆ ทเชอมโยงกนใน 4 มต ไดแก 1) นวตกรรมในองคกร (Innovation-based Strategy) 2) การพฒนาคนใหมจตแหงนวตกรรม (Innovation Mind) 3) การสงเสรมงานวจยและพฒนา (Research & Development) และ 4) การบรหารจดการองคความรแหงนวตกรรม (Innovation Knowledge)

มตท 1 นวตกรรมในองคกร (Innovation-based Strategy) หมายถง การปรบปรงกระบวนการท างานขององคกรใหมขดความสามารถและเพมคณคา (Value) มากยงขน สงส าคญทจะท าใหเกดความส าเรจคอ นวตกรรมตองเปนสวนหนงของแผนกลยทธ ในองคกร โดยเรมตนจากความผลกดนของผบรหารสงสด (CEO) ทเหนความส าคญของนวตกรรม แลวน ามาเปนนโยบายกระตนใหคนในองคกรเกดความตองการสรางนวตกรรม และเกดจตส านกในการสรางสงใหมๆ ใหเกดขน (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 24)

สงคมไทยในบรบทโลก

46

มตท 2 การพฒนาคนใหมจตแหงนวตกรรม (Innovation Mind) ตองเรมตนจากพนฐานการสะสมองคความรตงแตในระดบมหาวทยาลย มหาวทยาลยตองสรางคนใหมนวตกรรม โดยใหนกศกษามความใฝร คดวเคราะหเปน ทนสมยทนเหตการณ และมจตใจทมงมนในการปรบปรงตนเองอนน าไปสการคดใหมท าใหมทดกวาเดม ซงสงเหลานคอจตแหงนวตกรรม

มหาวทยาลยตองใหความรทงดานลกและดานกวาง กลาวคอ ดานลกในความเชยวชาญเฉพาะดานศาสตรนนๆ และดานกวางคอใหเขาใจถงศาสตรอนหรอเรองอนทเชอมโยงกน เพอใหนกศกษาเขาใจเรองราวตางๆ ในมมมองทกวางขน

มตท 3 การสงเสรมงานวจยและพฒนา (Research & Development) สงส าคญไมใชแคการเกดงานวจยในองคกร แตองคกรตองลดชองวางระหวางคนสรางความรความคดใหม กบคนทจะน าความรไปใชประโยชนอยางสมฤทธผล โดยทงสองฝายตองปรกษาหารอรวมกนตงแตเรมตน วาสงทจะวจยเปนสงทสามารถน าไปใชประโยชนไดหรอไม และอยางไร

มตท 4 การบรหารจดการองคความรแหงนวตกรรม (Innovation Knowledge) เปนการตอยอดหลงจากไดงานวจยทมการใชประโยชนไดแลว ใหมกลไกในการบรหารจดการความรหรอน าไปเผยแพรใหเกดประโยชนสงสด เชนการจดตงเวทเพอน าเสนองานวจยเหลานน การจดใหมเงนทนสนบสนนใหงานวจยหรอนวตกรรมนนเกดขนมา (สถาบนอนาคตไทยศกษา, 2556 : 26)

ตอนท 5.4 ผลงานนวตกรรมแหงชาต ประจ าป 2558

ผลงานนวตกรรม : รากเทยมขนาดเลกส าหรบชวยยดฟนเทยมแบบถอดได (Mini Dental Implant for Retaining Removable Denture) เปนนวตกรรมระดบประเทศของรากฟนเทยมส าหรบชวยยดฟนปลอม มขนาดเลกเพยง 2.75 - 3.00 มลลเมตร แผลจงเลก หายเรว ยดกบกระดกไดด ประกอบดวย 2 สวนคอ สวนหวทยดกบฟนปลอม และสวนล าตวทยดตดกบกระดกกราม เมอสกหรอจากการใสเขา-ออกฟนปลอมแลว เปลยนสวนหวไดทนท ไมจ าเปนตองรอทงเหมอนเดม ในวนแรกทผาตดใชงานรวมกบฟนปลอมไดทนท ไมจ าเปนตองรอนานเหมอนเชนเดม มมาตรฐานการผลต ISO 13485 และผานการรบรองมาตรฐานของสหภาพยโรป (CE mark)

สงคมไทยในบรบทโลก

47

ผลประโยชนทางสงคม : เพมโอกาสการเขาถงการรกษาทมคาใชจายสง ลดการเดนทางไปยงโรงพยาบาลจากเดมทตองไปพบแพทย 8-10 ครง เหลอเพยง 1-2 ครง และยงเพมคณภาพชวตใหผสงอายทสวนมากมปญหาฟนปลอมหลดหลวมเพราะขาดการยดเกาะ และยงเปนการสรางงานใหพนกงานจากชมชนใกลเคยงโรงงาน โดยมงเปาทการสงออกสนคานไปยงตางประเทศ (ส านกงานนวตกรรมแหงชาต, 2558)

ผลงานนวตกรรม : เครองรบกวนสญญาณแบบสะพายหลง ปองกนการจดระเบด แสวงเครอง (Manpack Transmitter Jammer) เปนนวตกรรมระดบประเทศของเครองรบกวนสญญาณการจดระ เบด โดยสะพายหล ง ไปย งพ นท ลาดตระ เวนหรอพ นท เป าหมาย ซงจะปลอยคลนรบกวนสญญาณการจดระเบดไดถง 40 ความถในคราวเดยวกน อาศยวงจร DTMF (Dual Tone Multi Frequency) ทออกแบบมาเปนพเศษ และยงปองกนน าเหมาะกบ สภาพภมอากาศของไทย มแบตเตอรในตวใชงานไดตอเนอง 2-4 ชวโมง และตอแบตเตอรเพมไดอกดวย สามารถผลตและซอมแซมไดเองในประเทศราคาจงต ากวาการน าเขาถง 10 เทา ผานการรบรองจากคณะกรรมการรบรองมาตรฐานดานยทโธปกรณทางทหารของกองทพบก

ผลประโยชนทางสงคม : เปนเครองมอทชวยรกษาชวตของเจาหนาทรฐ ทเสยสละลงไปท างานในพนทจงหวดชายแดนภาคใต โดยเฉพาะชดลาดตระเวน สรางความเชอมนใหกบประชาชนและเจาหนาท ความแรงคลนสญญาณไมเกน 2 วตต ท าใหไมมผลกระทบตอผใชงาน สามารถขยายผลไปสสถาบนปองกนประเทศ และผลตเพอการสงออกได

ผลงานนวตกรรม : “เวลโลกราฟ” นาฬกาสขภาพ (Wellograph Wellness Watch) เปนนวตกรรมระดบโลกของนาฬกาสขภาพ วดชพจรไดอยางตอเนอง ตรวจจบการเตนของหวใจจากการสวมใสทขอมอ โดยมเทคนคการก าจดสญญาณรบกวนจงแมนย าใกลเคยงกบเครองวดอตราการเตนของหวใจในโรงพยาบาล มโปรแกรมค านวณความเหนอยลาของรายกายโดยใชเทคนค Heart Rate Variability (HRV) และวเคราะหความพรอมในการใชชวตประจ าวน ไมวาจะเปนการท างานในสภาวะปกตหรอการออกก าลงกาย และสามารถเชอมตอขอมลไปยงโทรศพทมอถอหรอแทปเลตเพอแสดงขอมลเปนกราฟรายวน รายสปดาหได

สงคมไทยในบรบทโลก

48

ผลประโยชนทางเศรษฐกจ : มการสงออกเพอจ าหนายทวโลก เปนตนแบบส าหรบการพฒนาอตสาหกรรมทใชเทคโนโลยไทย โดยเฉพาะกลม Hardware startups เกดทรพยสนทางปญญาและองคความรขนสงดานไมโครอเลกทรอนกสและดานชวการแพทย เปนจดเรมตนของบรการใหมในโลกอนาคต ท าใหคนใสใจดแลสขภาพ หางไกลจากโรคทไมตดตอ (NCDs) เชน โรคหวใจ เบาหวาน และสนบสนนการคนควาวจยดานชวการแพทย โดยสามารถน าขอมลบนทกสขภาพ (log) ไปประกอบการวจย วนจฉย และคาดการณโรคบางชนดได (ส านกงานนวตกรรมแหงชาต, 2558)

ผลงานนวตกรรม : “มอนง โลตส” นวตกรรมวสดกรพนผว (Morning Lotus Sonite Innovative Surfaces) เปนนวตกรรมระดบโลก ดานผลตภณฑโมเสคตดผนงทสรางสรรคขนจากแนวความคดดานศลปะการแกะสลกทมความละเอยดออนผสมผสานกบเทคโนโลยพอลเมอรคอมโพสททมคณสมบตแขงแรงทนทาน น าหนก เบา และไมลามไฟ รวมกบการออกแบบกระบวนการผลตและเครองจกรเพอผลตโมเสคใหมลกษณะพนผ วเฉพาะตวและมรปทรงหลากหลาย อกทงการใชงานสะดวก เปนแผนส าเรจรปสามารถใชในการตกแตงพนผว ไดทกประเภท

ผลประโยชนทางเศรษฐกจ : กอใหเกดธรกจนวตกรรมวสดโมเสคส าหรบการตกแตงพนผวดวยวสดเฉพาะทมลกษณะเดนทงดานการออกแบบทเปนเอกลกษณและสอดแทรกศลปวฒนธรรมไทย ซงเปนการเพมมลคาใหกบวสดโมเสคตดผนงทสามารถใชงานไดงายและสะดวก โดยไมตองทบผนงเกาหรอรอโครงสรางออก สามารถปทบกระเบองเกาไดทนท สงผลใหประหยดทงคาแรง เวลา และไมมขยะเหลอทง (ส านกงานนวตกรรมแหงชาต, 2558)

สงคมไทยในบรบทโลก

49

เฉลยค าถามทายบท 1. ก 2. ข 3. ก 4. ค 5. ง 6. ค 7. ค 8. ค 9. ก 10. ข 11. ค 12. ค 13. ข 14. ก 15. ข 16. ง 17. ข 18. ก 19. ข 20. ค

สงคมไทยในบรบทโลก

50

สงคมไทยในบรบทโลก

51

บทท 6 สงคมขอมลขาวสาร

รองศาสตราจารยสรสทธ วทยารฐ

ตอนท 6.1 บรบทของววฒนาการสงคมขอมลขาวสาร สงคมยคขอมลขาวสาร (Information Society) เปนววฒนาการทางสงคมครงหลงสด

ของสงคมมนษย เกดขนในปลายศตวรรษท 20 ขอมลขาวสารหรอสารสนเทศมความส าคญ ตอสงคมและเศรษฐกจ จนคนเคยกนวา “ขอมลขาวสารคออ านาจ” (Information is power) สงคมยคขอมลขาวสารมปจจยส าคญคอ นวตกรรมทางเทคโนโลยและการแพรหลายของนวตกรรม การเปลยนแปลงทางอาชพ การสรางมลคาเพมทางเศรษฐกจ การไหลเวยนของขาวสารในสงคม เปนตนโดยนกสงคมวทยาและนกอนาคตศาสตรนบเปนผบกเบกกระบวนทศนสงคมยคขอมลขาวสาร เรมจากกลมนกวชาการเทคโนโลยการสอสารเปนตวก าหนด (Communication Technological Determinism) แลวขยายไปสนกสงคมวทยา กลมนกอนาคตศกษา ซงพบวาเทคโนโลยการสอสารและขอมลขาวสารหรอสารสนเทศสงผลตอการเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจ

ววฒนาการสงคมมนษยนน ถานบรวมสงคมยคกอนการเกษตรกรรม (Preargricultural Society) ดวย กสามารถแบงววฒนาการสงคมมนษย ออกเปน 4 ขนตอน ดงน

1. สงคมยคกอนการเกษตรกรรม (Preargricultural Society) สงคมมนษยสวนใหญ อยกนเปนกลมเลกๆ โดยการลาสตวและเกบหาอาหารเพอการยงชพ มการสอสารดวยการพดมากกวาการเขยน ท าใหคนสวนใหญไมมความรและไมสามารถอานหนงสอได จะอยรวมกนไมเกน 50 คน ท างานรวมกน สวนมากเปนพวกเรรอนทครอบครองเครองมอเครองใชเลกนอย มชวตอยไดจากความรรอบตว โดยมความรเชยวชาญในสงแวดลอมธรรมชาตรอบตว

2. สงคมยคการเกษตรกรรม (Argricultural Society) สาเหตการเปลยนจากการลาสตวและรวมกลมมาเปนการท าฟารมไมปรากฎชด อาจเกดจากการเปลยนแปลงของอากาศทบงคบใหมนษยตองปรบตว ในตอนแรกการเกษตรกรรมเปนสวนชวยการลาสตวและเกบหาอาหาร ตอมา จงคอยๆ เปลยนไปเปนการอาศยการเกษตรอยางสมบรณ ผปลกพชในยคแรกๆ ยงใชการเพาะปลกแบบเลอนลอย เมอแปลงเพาะปลกเดมถกใชหลายๆ ป ธาตอาหารในดนหมดไป

สงคมไทยในบรบทโลก

52

ผปลกกจะยายและถากถางทปลกใหมและรเวลา 10-30 ป ดนจงจะสมบรณเพยงพอทจะปลกพชใหมอกครง

3. สงคมยคอตสาหกรรม (Industrial Society) การปฏวตอตสาหกรรมเปนการเปลยนแปลงดานสงคมและวฒนธรรมครงใหญ เกดขนครงแรกในประเทศองกฤษกลางศตวรรษ ท 17 และกระจายไปสสหรฐอเมรกาในศตวรรษท 18 มการบรโภคพลงงานเพมแบบทวคณและสนองความเจรญเตบทางเศรษฐกจ ความตองการแรงงานเกษตรกรมนอยลง ท าใหประชากร สวนใหญอพยพเขาสเมอง ขนาดของประชากรเพมขนอยางรวดเรว การปฏวตอตสาหกรรม มกเรม ตนจากการกลาวถงผลงานประดษฐกรรมเครองจกรไอน าของ โธมส นวโคเมน (Tomas Newcomen’s invention) แตการปฏวตอตสาหกรรมยงพบในดานกจการการสอสารจากผลงานของ โจฮน กเตนเบรก (Johannes Gutenberg) ซงเรยกกนวา “การปฏวตกเตนเบรก” (The Gutenberg Revolution) ทไดคดคน “การพมพแบบตวเรยง” (Printing with movable type) ขนในป ค.ศ. 1452 และลงมอพมพค าภรไบเบลดวยเสรจในป ค.ศ. 1454 นบเปนตนแบบของการผลตปรมาณมากๆ ส าหรบตลาดในระบบอตสาหกรรมในเวลาตอมา

4. สงคมยคขอมลขาวสาร (Information Society) สงคมยคขอมลขาวสารหรอสงคม ยคสารสนเทศเกดขนจากปรมาณคนทท างานเกยวกบขอมลขาวมมากขน เปนสญญาณ การเปลยนแปลงการโอนยายจากสงคมอตสาหกรรมไปสสงคมขอมลขาวสาร ในป ค.ศ.1960 สหรฐอเมรกาเรมเปนสงคมขอมลขาวสารและขยายไปยงประเทศอนๆ ตามมา มการปฏวตทเรยกวา “การปฏวตระบบตวเลข” (digital revolution) หมายถง การเปลยนแปลงของเทคโนโลยดจทลทท าใหเกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และเทคโนโลยตามมา เกดขนอยางเหนไดชดในประเทศอตสาหกรรมทพฒนาแลว อาท สหรฐอเมรกา ยโรป และญปน

ความหมายของค าวา “สงคมยคขอมลขาวสาร” (Information Society) มผใหค านยามไว ดงน แฟรงค เวบสเตอร ระบวา สงคมยคขอมลขาวสารเปนสงคมทมลกษณะซงสามารถ วดระดบไดจากปจจยตอไปน 1) ระดบของนวตกรรมทางเทคโนโลยและการแพรหลายของนวตกรรม (technologal innovation and diffusion) 2) ระดบของการเปลยนแปลงทางอาชพ (occupation change) 3) ระดบของมลคาเพมทางเศรษฐกจ (economic values) 4) ระดบของการไหลเวยนของขาวสารในสงคม (information flow) 5) ระดบของการขยายตวของสญลกษณและสญญาณ (the expansion of symbols and sign) และ 6) การวดเชงคณภาพของปจจยทง 5 ขางตน ไมใชเนนแตเชงปรมาณ (quality)

สงคมไทยในบรบทโลก

53

โจเซฟ สเตราบาหร (Joseph Straubhaar) และโรเบรต ลารอส (Robert Larose) ระบวา สงคมขอมลขาวสารเปนสงคมทถอวาการแลกเปลยนขอมลขาวสารเปน “อ านาจทางเศรษฐกจ”

มารตน เฮรต (Martin Hirst) และจอหน แฮรรซน (John Harrison) ระบวา สงคมขอมลขาวสารเปนสงคมทรายลอมไปดวยขอมลขาวสาร ในขณะทสงคมอตสาหกรรมซงรายลอมไปดวยสนคาหรอผลตภณฑ สงคมขอมลขาวสารจงอาจเรยกวาเปน “สงคมแหงความร” (knowledge society)

ธอมส พาสกว (Thomas M. Pasqua) ระบวา สงคมขอมลขาวสารเปนสงคมทขอมลขาวสารไหลเวยนรวดเรว เปนการสอสารสองทางจากจดหนงไปยงอกจดหนง ดวยคนจ านวนมากซงท างานเกยวกบ “การบรการขอมลขาวสาร”

มารค โปแรท (Marc Porat) ระบวา สารสนเทศ หมายถง ขอมลทไดรบ “การจดระเบยบ” และสอไปสผอน สวนกจกรรมสารสนเทศรวมถงทรพยากรทงหมดทถกน ามาใชในการผลต แปรสภาพ และแจกจายสนคาและบรการสนเทศ

บณรกษ บญญะเขตมาลา ระบวา สงคมสารสนเทศ ( information society) หมายถง สงคมทขอมลและขาวสารตางๆ กลายเปนทง “ทรพยากร” (resource), “เครองมอการผลต” (mean of production) และ “สนคา” (product) ยงผลใหแรงงานสวนมากของสงคมนนๆ ตกอยในภาคดงกลาว

รจตลกขณ แสงอไร ระบวา สงคมขอมลขาวสาร หรอ “สงคมสารสนเทศ” (information society) เปนสงคมทเทคโนโลยดจทลและอนเทอรเนตท าหนาทเหมอน “ทางดวนขอมลขาวสาร” (information superhighway) วงผานหนาบานของคนทกคน หนวยงานทกหนวยงาน ท าใหคนทกคน สถานททกแหงเชอมโยงตอกนไดอยางรวดเรว ซงเปนปรากฎการณทไมเคยมมากอน

กตต กนภย ระบวา สงคมสารสนเทศเปนสงคมทม “สอคอมพวเตอรเปนตวกลาง” หรอชองทางในกระบวนการสอสาร (Computer – Mediated Communication : CMC) รวมถง การมองการสอสารในลกษณะนเปนมตหลก คอการเกดขนของชมชนใหมโดยมเทคโนโลย และคอมพวเตอรเปนตวกลางส าคญ เปนปฏสมพนธระหวางคน คอมพวเตอร และสงคม

การกอเกดของกระบวนทศน (Paradigm) แนวคดสงคมยคขอมลขาวสารทใหน าหนก กบการพฒนาเทคโนโลยการสอสาร และผลกระทบทงดานบวกและดานลบของการสอสารรปแบบใหม อาจกลาวไดวาไดรบการบกเบกความคดโดยนกคดส านกการศกษาดานเทคโนโลยการสอสารในระยะเรมตน เรมจากกลมนกวชาการเทคโนโลยการสอสารเปนตวก าหนด (Communication Technological Determinism) แลวขยายไปสนกสงคมวทยา กลมนกอนาคตศกษา

สงคมไทยในบรบทโลก

54

(Future Studies) หรออนาคตศาสตร (Futurology) และกลมทฤษฎวพากษ (Critical Theory) ทงเชงสญญะ เศรษฐศาสตการเมองสอสารมวลชน วฒนธรรมศกษา สอมวลชนศกษาในเวลาตอมา ผบกเบกแนวคดสงคมยคขอมลขาวสารทส าคย ไดแก

1. ฮาโรลด เอ อนนส (Harold A. Innis) นบเปนนกวชาการคนแรกทเรมตนแนวคดรากฐานของสงคมยคขอมลขาวสาร ผลงานหนงสอทส าคญ ไดแก “Empire and Communication”, “The Bias of Communication” ไดจดประกายความคดใหกบนกวชาการทมชอเสยงยคตอมา คอ มารแชล แมคลฮน (Marshall McLuhan)

2. มารแชล แมคลฮน (Marshall McLuhan) กลาวถงการสอสารในโลกยคโลกาภวตน ในหนงสอชอ “Understanding Media: The Extensions of Man” ระบวา “สอเปนปจจยก าหนดรปแบบการสอสารของมนษยชาต” (The Medium is Message) ถอเปนตนก าเนดทฤษฎ “สอคอสาร” ของส านกคดเทคโนโลยการสอสารเปนตวก าหนด (Communication Technological Determinism) และหนงสอชอ “The Global Village : Transformations in World Life and Media in the 21st Century” ซงตพมพออกมาทามกลางสภาวะทโลกกาวเขาสยคโลกาภวตน ทมการสอสารไรพรมแดน และสงคมปรบเปลยนจาก “สงคมอตสาหกรรม” (Industrial Society) มาเปน “สงคมขอมลขาวสาร ” ( Information Society) ปรากฎค าวา “หมบานโลก ” (Global Village), “การสอสารไรพรมแดน” (Wireless Communication) ฯลฯ

3. เอเวอรเรตต เอม โรเจอร (Everett M. Rogers) เจาของ “ทฤษฎการแพรนวตกรรม” (Diffusion of Innovations) ในหนงสอ “Communication of Innovations” อธบายการยอมรบหรอปฏเสธนวตกรรมตางๆ ทเขามาในสงคม

4. อลวน ทอฟฟเลอร (Alvin Toffler) จากหนงสอชอ “The Third Wave” แปลเปนภาษาไทยชอ “คลนลกทสาม” เปนนกเขยนผไดรบการยกยองวาเปนนกอนาคตศาสตรเลองชอ แหงยครงอรณของศตวรรษท 21 ในป ค.ศ.2000 (พ.ศ.2543) กลาววายคนเปน “ยคโพสตโมเดรน” (Post modern) แลว ไมใชยคโมเดรนอกตอไป

5. จอหน ไนสบตต (John Naisbitt) หนงสอชอ “Megatrends” และ “Global Paradox”และ“Megatrends 2000” ระบวา“ระบบยงใหญขน องคประกอบยอยยงตองหดตวเลกลง มก าลงอ านาจมากขน และมบทบาทส าคญยงๆ ขน” ในลกษณะทตรงกนขามกนแบบนยามของค าวา “พาราดอกซ” (Paradox)

สงคมไทยในบรบทโลก

55

6. เจอรเกน ฮาเบอรมาส (Jürgen Habermas) ผเสนอการเปด “พนทสาธารณะ” (Public sphere) ใหกบผรบขาวสารในสงคมทมความแตกตางและหลากหลาย จากหนงสอชอ “The Structural Transformation of the Public Sphere : An Inquiry into a Category of Bourgeois Society”

7. นโคลส นโกรปอนเต (Nicholas Negroponte) เปนคนแรกทน าเสนอแนวความคด “การบรรจบของเทคโนโลยสอ” (Convergence Media) โดยการบรรยายผลการคนพบจากหองปฏบตการวจยดานสอจากจากสถาบนเทคโนโลยแหงเมสซาซเซท (The MIT Media Lab) และมผลงานหนงสอ “Being Digital” ซงน าเสนอสภาพเศรษฐกจและสงคมในยคขอมลขาวสาร

8.โรเจอร ฟดเลอร (Roger Fidler) เสนอทฤษฎการหลอมรวมเทคโนโลยสอ “Mediamorphosis” จนเกดเปนสอใหม (New Media) ในหนงสอชอ “Mediamorphosis : Understanding New Media” น าเสนอถงพฒนาการของเทคโนโลยทเกยวกบระบบการสอสารของมนษย และอตสาหกรรมสอรวมสมยเปนการชใหเหนในมตของปรากฎการณของการเปลยนแปลงภมทศนเทคโนโลยสอ

ตอนท 6.2 สอเปลยนแปลง สงคมเปลยนไป

สอไดเปลยนแปลงโลกและสงคมไปอยางมากในหลายๆ ดานในปจจบน สงคมมนษยไดมพฒนาการดานการสอสารมาเปนล าดบจากยคภาษาพด ภาษาเขยน ภาษาดจทล ในสงคมสมยบรรพกาลจนถงสงคมยคขอมลขาวสารในปจจบน ตามล าดบ ดงน

1. สอและสงคมสมยบรรพกาล - ยคภาษาพด (Spoken Language) สอสารความตองการแสดงออกถงความรสกนกคดของตน โดยรจกใชเครองมอสอสารรปแบบตางๆ เชน ควนไฟ เสยงกลอง ภาพเขยนทผนงถ า เปนตน ตามดวยการแสดงออกดวยภาษาพดใชในการพดเมอประมาณ 30,000 ปกอน เปนชวงทมนษยม “ภาษาพด” (Spoken Language) ท าใหมนษย มรปแบบการสอสารในลกษณะ “การสอสารระหวางบคคล” (Interpersonal Domain) มการเหนหนา (face - to – face communication) ท าใหมนษยสามารถถายทอดความรสกนกคดไดมากขนกวายคโบราณ

2. สอและสงคมสมยแรกเรม - ยคภาษาเขยน (Written Language) ขาวยคน เปนลายมอเขยน (Written News) เรมประมาณ 6,000 ปกอน เปนชวงเวลาทมนษยม “ภาษาเขยน” (Written Language) ใชภาษาเขยนในสอสาร สามารถเขาใจภาษาเขยนซงเปนสญลกษณไดด ท าใหเกดรปแบบการสอสารในลกษณะบนทกเปนเอกสาร (Document Domain)

สงคมไทยในบรบทโลก

56

ขน ชวยรนระยะเวลาใหกบการเผยแผขาวสาร การด ารงรกษาความร และวฒนธรรมของมนษยชาตไดมากขน

3. สอและสงคมในศตวรรษท 15 ถงศตวรรษท 18 - ยคการพมพ (Printed Media) ในชวงตนศตวรรษท 15 หลงจาก โจฮาน กเตนเบรก (Johan Gutenberg) ปฎวตการพมพ (The Gutenberg Revolution) (Baran, 2007 : 32) ขนในป ค.ศ. 1454 เรยกปรากฎการณการคดคนเครองพมพของ โจฮาน กเตนเบรก นวา “Gutenberg’s Inventions”

4. สอและสงคมในศตวรรษท 19 - ยคอตสาหกรรมสอ (Wire Service) ประมาณ 200 ป (2 ศตวรรษทผานมา) การประยกตใชอเลกทรอนกสในเทคโนโลยสอยงชวยรนระยะเวลาการสอสารขนอกมาก การพฒนาของสอทใชในการสอสารรปแบบใหมเกดขนอยางมาก มนษยชาตไดสมผสกบ “ภาษาระบบตวเลข” (Digital Language) ซงเปนกลไกส าคญของเทคโนโลยคอมพวเตอร และเทคโนโลยการสอสาร

5. สอและสงคมแหงศตวรรษท 20 - ยคขามสอ (Electronic & Broadcast) สอในศตวรรษท 20 มการเปลยนแปลงขามสอจากหนงสอพมพ ไปยงสอวทยกระจายเสยง และวทยโทรทศน สงคมโลกเรมเขาสยคขอมลขาวสาร (Information Society)

6. สอและสงคมแหงศตวรรษท 21 - ยคการหลอมรวมสอ (Convergence Media) สอในศตวรรษท 21 มลกษณะเปนสอดจทล (Digital Media) ผลการเปลยงแปลงภมทศนของสอ (Media Landscape) อยางตอเนอง และรวดเรว เชน สอใหม สอสงคมออนไลน (Social Media) มแนวโนมตอบสนองสงคมยคขอมลขาวสารไดมากขน คขนานกบกระแสโลกาภวตน

ผลกระทบระหวางสอกบสงคม สอมวลชนเปนกระบวนการและเทคโนโลยการสอสาร ทน าสาระและรปแบบการสอสารประเภทตางๆ ใหเกดความรความเขาใจรวมกนและสามารถพฒนาความคด จตใจของคนในสงคม สอจงมบทบาทและอทธพลอยางมหาศาลตอการเปลยนแปลงความคด ทศนคต คานยม และพฤตกรรมของคนในสงคม การเปลยนแปลงของสอท าใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมในหลายบรบท อาท การหลอมรวมของเทคโนโลยสอ การหลอมรวมของอตสาหกรรมสอ การเปลยนแปลงของวถชวตปจเจกชน การเปลยนแปลงของงานและอาชพ การเปลยนแปลงการนโยบายการควบคมก ากบสอ การเกดขนของประเดนใหมๆ ทางสงคม รวมทง การสรางความสมดลของอ านาจในสงคม เทคโนโลยการสอสารทอบตขนในสงคมยคขอมลขาวสารแหงศตวรรษท 21 ท าใหเกดการเปลยนแปลงในทกดานของสงคม ไดแก 1) การหลอมรวมของเทคโนโลย (Merging Technologies) 2) การหลอมรวมของอตสาหกรรม (Merging Industries) 3) การเปลยนแปลงของวถชวตปจเจกชน (Changing Lifestyles) 4) ความทาทาย

สงคมไทยในบรบทโลก

57

ของการเปลยนแปลงของงานและอาชพ (Challenging Carees) 5) การเปลยนแปลงการควบคมและการก ากบสอ (Shifting Regulations) และ 6) การเกดขนของประเดนใหมๆ ทางสงคม (Rising Social Issues)

การบรรจบกนของเทคโนโลยสอ (Convergence of Media Technology) หมายถง กระบวนการพฒนาเขามาหากนของเทคโนโลย มลกษณะเปนววฒนาการมาพบกนของเทคโนโลยทง 3 กลม ไดแก เทคโนโลยการแพรภาพและการกระจายเสยง (Broadcast and Motion Picture Technology) เทคโนโลยการพมพ (Print and Publishing Technology) และเทคโนโลยคอมพวเตอร (Computer Technology) โดยมเทคโนโลยสอสารคมนาคม (Telecommunication Technology) เปนปจจยสนบสนน สวนสอหลอมรวม (Convergence Media) หมายถง สอทเกดจากการหลอมรวมกนจากสอดงเดม (Conventional Media หรอ Traditional Media) มาเปนสอใหม (New Media) ทอยในรปแบบขอมลดจทล สอมวลชนแตละประเภทแยกกนไมออก รวมทง เกดรปแบบการน าเสนอขอมลขาวสารบนแพลทฟอรมใหมๆ อาท Social Media, Online Media ฯลฯ

ลกษณะของการหลอมรวมสอ คอ การหลอมรวมสอท าใหความแตกตางของเทคโลยดจทลตางๆ มความเลอนลางขน ไดแก เทคโนโลยการสอสาร คอมพวเตอร วทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และหนงสอพมพ เครอขายอนเทอรเนตทะลายพรมแดนของประเทศ คนสวนใหญสามารถมสวนรวมโตตอบระหวางนกขาวและผรบสาร (Audience) ผลจากการปฏวตเทคโนโลยการสอสารท าใหสอแตละรปแบบ สามารถท างานในหลายแพลทฟอรมของสอ นอกจากนน การหลอมรวมของสอ สงผลให “สอดงเดม” (Traditional / Conventional Media) คอยๆ ลมสลายลง กระบวนการแปลงสภาพของเทคโนโลยสอม 3 ลกษณะ คอ 1) การววฒนาการของเทคโนโลยสอ 2) การบรรจบกนของเทคโนโลยสอ และ 3) ความซบซอนของเทคโนโลยสอ

สอใหม (New Media) หมายถง สอทเกดขนในยคสารสนเทศ (information Society) ทเกดจากการผวกรวมกนของเทคโนโลยโทรคมนาคม เทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอร เชน อนเตอรเนต เทคโนโลยสารสนเทศและสอโทรคมนาคม เพอถายทอดขอมลขาวสารทมความเฉพาะหลากหลายดวยการสงทรวดเรว สามารถขามขอจ ากดเรองเวลาและสถานท โดยทสอใหมมลกษณะส าคญ 3 ประการคอ 1) การโตตอบทนทระหวางผสงและผรบสาร ( Interactive) 2) ความสามารถในการเชอมตอเพอสงขอมลไปสสอไดหลากหลายประเภทหรอแพลทฟอรม (Asynchonous) และ 3) การลดสภาพความเปนสอมวลชนลงไปเปนสอเฉพาะ (Demassifie)

สงคมไทยในบรบทโลก

58

สงคมยคขอมลขาวสาร เราอาจเรยกการเกดขนของ “สอใหม” (New Media) วาเปนสอคอมพวเตอรเปนสอ (Computer-Mediated Communication : CMC), สออนเทอรเนต (Internet Media), สอดจทล (Digital Media), สอหลอมรวม (Convergence Media) เพราะเปนค าเรยกทอธบายความไดวาเปนสงเดยวกน ในสงคมยคขอมลขาวสารค าวา “เครอขายอนเทอรเนต” (internet) ไดกลายมาเปนสงทมความเดยวกนกบค าวา “สอใหม” (New Media) กระบวนการปรบสภาพของเทคโนโลยสอทเรยกวา “Demassification” ท าใหมการปรบเปลยนสภาพจากสอมวลชนไปเปนสอปจเจกบคคลมากขนกสอดคลองกบการท าใหขอมลขาวสารในสอมวลชนทเปน “สอดงเดม” (Traditional media / Conventional Media)) ปรบเปลยนไปดวย “กระบวนการพฒนาเปนระบบตวเลข” (digitization) ทน าเสนอในสอใหมหลายๆ แพลทฟอรมากขน ตอนท 6.3 ลกษณะและสภาพสงคมยคขอมลขาวสาร

สงคมไทยในปจจบนกาวเขาสสงคมยคขอมลขาวสาร (Information Society) แตยงไมสมบรณแบบ เพราะยงมลกษณะกงสงคมการเกษตรกรรม กบสงคมอตสาหกรรมไปพรอมๆกน สภาพเชนน ท าใหสงคมไทยตองตระหนกถงประเดนตางๆ และหาแนวทางปรบเปลยนและแกไขใหเกดความเทาเทยมทางเศรษฐกจและสงคม เพอรบโอกาสจากความเปนสงคมยคขอมลขาวสาร และกระบวนการโลกาภวตน

ลกษณะสงคมยคขอมลขาวสาร แฟรงค เวบสเตอร (Frank Webster) ผเขยนหนงสอ “Theories of the Information Society” ระบวา ลกษณะสงคมขอมลขาวสาร พจารณาไดจากคณลกษณะ 5 ประการ คอ 1) การพฒนาของเทคโนโลยและการเผยแพรนวตกรรม (Technology) 2) การเปลยนแปลงของงานและอาชพ (Occupational Change) 3) การเพมมลคาทางเศรษฐกจ (Economy) 4) การเปดพนททางสงคมและเศรษฐกจในไซเบอร (Space) 5) วฒนธรรม (Culture) หรอแบบแผนการด าเนนชว โดยเฉพาะวถชวต (way of life)

สภาพสงคมยคขอมลขาวสารของสงคมไทย สงคมไทยในปจจบนกาวเขาสสงคมยคขอมลขาวสาร (Information Society) แตยงไมสมบรณแบบ เพราะยงมลกษณะกงสงคมการเกษตรกรรม กบสงคมอตสาหกรรมไปพรอมๆ กน สภาพเชนน ท าใหสงคมไทยตองตระหนกถงประเดนตางๆ และหาแนวทางปรบเปลยนและแกไขใหเกดความเทาเทยมทางเศรษฐกจและสงคม เพอรบโอกาสจากความเปนสงคมยคขอมลขาวสาร ทส าคญดงตอไปน

สงคมไทยในบรบทโลก

59

1) เศรษฐกจดจทล (Digital Economy) 2) พนทสาธารณะในโลกไซเบอร (Public Sphere หรอ Public Space) 3) กระบวนการท าใหเปนประชาธปไตยโดยสอ (Democratization of the Media) 4) ชองวางทางขอมลขาวสาร (Information Gap) 5) ชองวางทางดจทล (Digital Divied) 6) ขอมลขาวสารทวมทน (Information Overload) 7) การกระจกตวของความเปนเจาของสอ (Conglomerate ownership) 8) การครอบง าทางความคดและวฒนธรรม (Cultural Domination) โลกาภวตนกบสงคมยคขอมลขาวสาร มความสมพนธในลกษณะผลกดนใหเกด

ปรากฏการณขนโลกาภวตนท าใหเกดสงคมขอมลขาวสาร และสงคมขอมลขาวสารขยายและ หลอเลยงโลกาภวตน กลาวไดวา โลกาภวตนเปนพลงคขนานกบสงคมยคสารสนเทศคอ เปนปจจยทส งผลใหสภาพสงคมเปลยนผานมาสสงคมยคขอมลขาวสารอย ในปจจบน และขณะเดยวกนสภาพสงคมทเปนยคขอมลขาวสารกเปนปจจยเสรมกระบวนการโลภาภวตนตอเนองไป สภาพเชนนท าใหสงคมไทยตองตระหนกถงประเดนตางๆ และหาแนวทางปรบเปลยนและแกไขใหเกดความเทาเทยมทางเศรษฐกจและสงคม เพอรบโอกาสจากความเปนสงคมยคขอมลขาวสารและกระบวนการโลกาภวตน

สงคมไทยในบรบทโลก

60

เฉลยค าถามทายบท 1. ก 2. ข 3. ข 4. ค 5. ข 6. ก 7. ก 8. ค 9. ข 10. ง 11. ค 12. ก 13. ง 14. ข 15. ข 16. ก 17. ง 18. ค 19. ง 20. ค

สงคมไทยในบรบทโลก

61

บทท 7 ไทยกบกระแสประชาธปไตยในสงคมโลก

หชชากร วงศสายณห

ตอนท 7.1 คณลกษณะและตวแบบของประชาธปไตยในสงคมโลก ประชาธปไตย แปลวา การปกครองโดยประชาชน เปนระบอบการปกครองทประชาชนม

อ านาจสงสด ผานการมสวนรวมในการตดสนใจปญหาทางการเมองในประเทศของตน ถอก าเนดขนครงแรกทนครรฐเอเธนสโบราณ ซงก าหนดใหประชาชนจะมาพบปะกนตามวาระทแนนอนและสม าเสมอ แตเมอสงคมพฒนาไปสการมจ านวนประชากร และมความสลบซบซอนทสงมากขน คณลกษณะของประชาธปไตยสมยใหมจงเปลยนแปลงไปตามบรบทดงกลาว พอสรปโดยสงเขป ไดดงน

1. เปนประชาธปไตยตวแทน (ประชาธปไตยทางออม) โดยประชาชนตองมสทธเลอกผแทนของตนเขามาท าหนาทในการออกกฎหมายและปกครองประเทศ ผานกลไกการเลอกตง ซงเปนเกณฑขนต าทสดของตวแบบน (การเลอกตงจงส าคญทสดโดยพนฐาน)

2. อาศยแรงสนบสนนจากปวงชน อนเกดจากการยนยอมพรอมใจของเสยงขางมาก 3. มการแขงขนทางการเมองเพอใหไดรบแรงสนบสนน เชน การรณรงคหาเสยง เปนตน 4. มความสม าเสมอของการเปลยนแปลงอ านาจทางการเมอง ดวยการก าหนดใหมวาระ

ในการด ารงต าแหนง และระยะเวลาจดการเลอกตงทเหมาะสมตามกฎหมาย ไมใชการผกขาดอ านาจ

5. ยดหลกการปกครองโดยเสยงขางมาก เพอตดสนใจในขอขดแยงและนโยบายสาธารณะแตตองรกษาไวซงสทธของเสยงขางนอยดวย (การไมละเลยเสยงสวนนอย)

6. ยอมรบสทธในการดอแพง (อารยะขดขน) หมายถง การกระท าทขดตอกฎหมายอยางสงบเพอเรยกรองบางอยาง โดยมการแจงใหรฐทราบกอนลวงหนา และผกระท าการตองยอมรบผลจากสภาพบงคบของกฎหมายทจะตามมา เชน การปดถนนเพอชมนมประทวง เปนตน

7. เคารพหลกความเสมอภาคทางการเมอง ถอเปนหลกการพนฐานทส าคญทสด อนน าไปสการมกลไกการเลอกตง ซงตอกย าวา ทกคนในสงคมมหนงสทธหนงเสยงเทากนทงสน

8. มคานยมในการรบฟงความคดเหนทแตกตาง

สงคมไทยในบรบทโลก

62

9. ประกนเสรภาพของสอมวลชน สรางภาวะการรบรขอเทจจรงและกระตนจตส านกทางการเมองใหกบสงคม โดยไมปดหปดตาประชาชน และไมรบใช หรอถกครอบง าโดยรฐบาล

หากมองในเชงโครงสราง กระแสประชาธปไตยในสงคมโลก ยงมตวแบบทสะทอนถงพฒนาการและจนตนาการทางการเมอง ซงมแกนกลางอยทความเปนเจาของอ านาจของประชาชน ดวยกน 4 ตวแบบทส าคญ ดงตอไปน

1. ประชาธปไตยดงเดม (Classical democracy) หรอประชาธปไตยเอเธนส มการทดลองใชตงแตสมยกรกโบราณ ในรปของการปกครองแบบประชาธปไตยโดยตรง มการจดประชมสภาพลเมองทเปนเสรชนเพศชายเทานน ใชวธการสมเลอกขนมาเปนผบรหารท าหนาทตดสนใจทางการเมอง ภายใตการควบคมของสภาพลเมอง มวาระในการด ารงต าแหนงในชวงระยะเวลาสนๆ ในขณะทพลเมองมหนาทโดยตรงตอฝายนตบญญต

2. ประชาธปไตยแบบคมครอง (Protective democracy) อ านาจอธปไตยอยกบประชาชนแตมอบตอใหตวแทนไปปกครองบานเมอง จงอาจเรยกวา ประชาธปไตยแบบตวแทน ซงเปนรปแบบหลกของประชาธปไตยในสงคมโลกปจจบน ถอก าเนดขนมาจากการฟนฟแนวคดประชาธปไตยในยโรป มหลกการส าคญ คอการคมครองเสรภาพและผลประโยชนของปจเจกบคคลจากการใชอ านาจของผปกครองและจากพลเมองดวยกน โดยมรฐธรรมนญคอยควบคม

3. ประชาธปไตยแบบพฒนา (Developmental democracy) รฐธรรมนญท าหนาทเปนกรอบใหญในการก าหนดชองทางการมสวนรวมของประชาชนทกวางขวางกวาแคเพยง การลงคะแนนเสยงเลอกตงเทานน อาท การเดนขบวนเรยกรอง เปนตน เนนเปดโอกาสใหภาคประชาสงคมเขาไปมสวนรวมในกระบวนการท างานของรฐบาลโดยตรง และอาจรวมไปถงการจดตงสภาชมชน ตามกรอบคดของประชาธปไตยแบบปรกษาหารอ (มตพลเมอง) ดวยกได

4. ประชาธปไตยของปวงชน (People’s democracy) คอปลายทางของสงคมคอมมวนสตในอดมคต เมอรฐด าเนนมาจนถงจดสนสดของการเมอง อนเกดจากการลมสลายของระบบทนนยมทเตมไปดวยการการขดรดทางชนชน ความเสมอภาคทสมบรณแบบจะท าใหมนษยมอสรภาพทแทจรง เมอนนประชาธปไตยจะตอบสนองตอประชาชนไดอยางยงยน

จะเหนไดวา ภายใตกระแสประชาธปไตยในบรบทสากลนน ยงมทางเลอกอนส าหรบการพฒนาประชาธปไตยทนอกเหนอไปจาก ประชาธปไตยแบบตวแทน โดยชชวนใหพจารณาถงการมสวนรวมของประชาชนทางตรงตอการบรหารจดการประเทศ ซงอาจมสวนชวยในการสงเสรมคณคาของประชาธปไตยในสงคม ใหเจรญงอกงามมากยงขนกเปนได

สงคมไทยในบรบทโลก

63

ตอนท 7.2 ประชาธปไตยสมยคณะราษฎร ความออนแอของลทธจกรวรรดนยมในภมภาคเอเชย ซงไดรบผลกระทบจากสงครามโลก

ครงท 1 ท าใหดนแดนสวนมากมความลาหลงซ าซอน เปดโอกาสให ญปน ซงพฒนาประเทศตามแบบตะวนตก (ผลพวงมาจากการปฏรปสมยเมจ) ไดพฒนาลทธทหารนยม ขยายอทธพลเปนวงกวางไปสการรกรานแมนจเรยของจน รสเซย เกาหล และไตหวน อนเปนรากฐานส าคญของการสะสมสรรพก าลงเพอเตรยมการเขาสสงครามโลกครงท 2 ในชวงเวลาตอมา แตการทญปนด าเนนนโยบายขวาจดเชนน กลบยงสรางความตงเครยดซงสนคลอนตอเสถยรภาพทางอธปไตยและเศรษฐกจไปทวทงภมภาค ตอกย าความรนแรงของปญหาทงปวงทกระทบมาจากทวปยโรปอยแตเดม จนน าไปสการเกดวกฤตเศรษฐกจตกต าครงใหญในป พ.ศ. 2472 กลาวคอ สนคาอปโภคบรโภคนอยลง ผลผลตตกต า มการแขงขนกนขนก าแพงภาษ เกดสภาวะเงนเฟอและมอตราการวางงานสง

ประเทศไทยเองก ไ ดรบผลกระทบจากวกฤตเศรษฐกจ ดงกลาว ท าใหรฐบาลพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวจ าเปนตองลดภาระรายจายลง ดวยการลดเงนเดอน และการดลขาราชการออก(ปลด) การด าเนนการเชนนยอมน าไปสความไมพอใจของขาราชการชนกลางท เปนสามญชน ท าใหบรรยากาศของการวพากษว จารณการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชย มมากขน

จดเรมตนในการปกครองยคใหมของสงคมไทย เกดขนจากการปฏว ตในวนท 24 มถนายน พ.ศ. 2475 น าโดยคณะราษฎร ท าการเปลยนแปลงการปกครองใหพระมหากษตรยอยภายใตรฐธรรมนญ จ ากดพระราชอ านาจ และเปลยนถายหนาทในการบรหารประเทศ มาสรฐบาลพลเรอน กาวแรกของคณะราษฎร ถอก าเนดจากความคดรเรมทจะกอการ ของนกเรยนไทยในฝรงเศส อยาง นายปรด พนมยงค และตอมาไดเชญชวนนายทหารชนผใหญอยาง พ.อ.พระยาพหลพลพยหเสนา (พจน พหลโยธน) รองจเรทหารบก เขารวมกบคณะราษฎร และไดรบความไววางใจใหด ารงต าแหนงหวหนาคณะ เมอมก าลงทหารสนบสนน จงกลายเปนอกปจจยส าคญทสงผลใหการยดอ านาจสามารถลลวงไปไดในทสด

คณะผกอการยดอ านาจส าเรจในชวงเชาของวนท 24 มถนายน พ.ศ. 2475 และไดเสนอ หลก 6 ประการ เพอเปนแนวทางและนโยบายในการบรหารประเทศ หลงจากนน คณะราษฎรกเรงสถาปนาระบอบรฐธรรมนญ ซงเหนไดจากผลทตามมาทนทอยาง การพระราชทานรฐธรรมนญ แกประชาชน โดยพระราชบญญตธรรมนญชวคราวมการลงพระปรมาภไธยประกาศใชเมอวนท 27 มถนายน พ.ศ. 2475 หลงจากวนกอการเพยง 3 วน ธรรมนญฉบบนถอไดวาเปนรฐธรรมนญ

สงคมไทยในบรบทโลก

64

ฉบบแรกของสยาม อยางไรกดการสรางระบอบใหมจ าตองอาศยความรวมมอของกลมอ านาจเกาเทาทจ าเปน การประสานรอยราวกบฝายอนรกษนยมเพอไมใหเกดความขดแยงทรนแรงนน ไดปรากฏขนในกรณการเชญขนนางเกาอยาง พระยามโนปกรณนตธาดา มาด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรคนแรกของระบอบใหม และการประกาศใชรฐธรรมนญฉบบถาวรเม อ วนท 10 ธนวาคม พ.ศ. 2475

การเปลยนแปลงการปกครองป 2475 น นบเปนจดเรมตนของการเมองการปกครองไทยยคใหม การกอรางสราง “ระบอบใหม”ทวาน นอกจากจะเปนการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชย ไปสการปกครองแบบกษตรยอยภายใตรฐธรรมนญแลว ยงนบเปนกาวแรกของการวางรากฐานประชาธปไตยในสงคมไทยอยางเปนรปธรรมอกดวย แมวาคณลกษณะของสภาพสงคมแบบประชาธปไตยในอดมคตจะยงไมปรากฏใหเหนอยางครบถวนและมคณภาพมากนก ทงยงถกสกดกนและทาทายจากขวอ านาจเกาหรอฝายอนรกษนยม อทธพลของลทธและอดมการณทางการเมองจากภายนอกประเทศ ตลอดจนความขดแยงกนเอง ในหมผน าคณะราษฎรดวยกนกตาม แตอยางไรกดความพยายามแรกเรมของปญญาชนในนามคณะราษฎร กยงสามารถกอใหเกดพฒนาการทางการเมองแบบประชาธปไตยอยไมนอย ไมวาจะเปนโครงสรางทางการเมองทไดถกเปลยนแปลงไปขนานใหญ เกดสถาบนทางการเมองใหมๆและประมวลกฎหมายครบถวนตามหลกสากลนยมเปนครงแรก ตอนท 7.3 จดเรมตน และโศกนาฏกรรมของประชาธปไตยมวลชน

ในระหวาง พ.ศ. 2490 – 2519 นอกจากการปรากฏตวอยางเดนชดของเผดจการทหาร โดย จอมพลสฤษด ธนะรชต ทงในรปรฐบาลและรฐสภาแบบแตงตง รวมไปถงรฐธรรมนญเผดจการแลวยงมการกอตวของพลงเคลอนไหวนอกภาครฐทเปนรปธรรม องคกรทางสงคมในลกษณะนเรยกไดวาเปน “ขบวนการมวลชน” ทมลกษณะขยายการมสวนรวมของประชาชนออกไป ในวงกวาง พวกเขามเปาหมายหลกอยทการเรยกรองสทธและผลประโยชนทจบตองได การปฏรปกตกาทเปดโอกาสใหประชาสงคมมสวนรวมในการปกครองรฐ อกทงยงเปนการตอบโตการปดกน เพอผกขาดการตดสนใจของเครอขายชนชนน า กระแสของการเคลอนไหวดงกลาวใชวาจะด าเนนไปอยางราบรน หากแตตองเผชญกบการขดขวาง ปราบปราม และจบกมโดยฝมอของรฐบาลและกลมทสนบสนน ขบวนการทางสงคมอนเปนรากฐานของประชาธปไตยมวลชนภายใตการกดทบของเผดจการทหาร สามารถแยกพจารณาออกเปน 2 ระยะ ดงตอไปน

สงคมไทยในบรบทโลก

65

ระยะท 1 การขยายตวของอดมการณสงคมนยม พ.ศ. 2492 และการรอฟนประชาธปไตยพ.ศ. 2498 ระยะแรกนเปนชวงเวลากอนการรฐประหารและสถาปนาอ านาจ เผดจการเตมรปแบบของจอมพลสฤษด ธนะรชต เกดจากกระแสความส าเรจของการปฏวตคอมมวนสตในจน ซงสมพนธกบบรบทความยากจนและการถกกดขของไทย การเคลอนไหวของมวลชนครงใหญเกดขนเมอ พ.ศ. 2493 มวตถประสงคทชดเจนเพอคดคานการตดสนใจลงนาม เปนพนธมตรกบสหรฐอเมรกาของรฐบาล และเขารวมรบในสงครามเกาหล กรณนจะเรยกตอมาวา “ขบวนการสนตภาพ” ด าเนนการโดยแสวงหาการสนบสนนจากประชาชนใหมารวมลงชอคดคานสงคราม เรยกรองใหรฐบาลไทยถอนตวจากสงคราม เพอรกษาสนตภาพและการแกปญหา ดวยสนตวธ ตอมาขบวนการไดรบความสนใจมผ เขารวมจ านวนมากขนเรอยๆจนในทสด รฐบาลจอมพลป. พบลสงคราม จงตดสนใจด าเนนการกวาดลางจบกมครงใหญ เมอวนท 10 พฤศจกายน พ.ศ. 2495 มชอเรยกเหตการณครงนวา “กบฏสนตภาพ”

ระยะท 2 ระหวาง วนมหาวปโยค 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 จนถงเหตการณ 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 ระยะนนบเปนปรากฏการณทางการเมองยคใหม ซงมนยยะส าคญอยางยง ตอววฒนาการประชาธปไตยไทย เพราะเปนการลกฮอของประชาชนทมจ านวนผเขารวมมากทสดอยางทไมเคยมมากอนเพอตอตานรฐบาลเผดจการ อนเปนผลมาจากนโยบาย กระบวนการ และโครงสรางทางการเมองของรฐบาลทหาร การเคลอนไหวทงสองครงทส าคญมรายละเอยดดงตอไปน

เหตการณวนท 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 หรอ วนมหาวปโยค เปนผลมาจากการทรฐบาลจบกมกลมนกศกษาท เ ดนแจกใบปลวเรยกรองรฐธรรมนญ โดยองคการนกศกษาของมหาวทยาลยธรรมศาสตร และศนยกลางนสตนกศกษาแหงประเทศไทยเปนผประสานงานจดการชมนมใหญ อภปรายโจมตรฐบาลและนายกรฐมนตร พรอมทงเรยกรองใหมการปลอยตวนกศกษาและมอบรฐธรรมนญแกประชาชน มประชาชนเขารวมเปนจ านวนมากขนเรอยๆ ทสดแลวไมต ากวา 5 แสนคน น าไปสการปะทะกนระหวางต ารวจ และผประทวงขยายตวไปสการปราบปรามประชาชน ดวยก าลงทหารทมอาวธ เกดการสญเสยชวต และการเผาท าลายทรพยสนราชการ รฐบาลไมอาจควบคมสถานการณไวได ผลจากการลกฮอของประชาชนในครงน จบลงดวยชยชนะของเสรประชาธปไตยในระดบรากฐาน และเขาสยคดอกไมประชาธปไตยเบงบาน

เหตการณ 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 มชนวนเหตเรมตนมาจากการกลบเขาประเทศของ จอมพลถนอม กตตขจร ทบวชเปนสามเณรมาจากสงคโปร การชมนมของนสตนกศกษา ช ว ง บ า ย ข อ ง ว น ท 4 ต ล า คม พ . ศ . 2 5 1 9 น ก ศ กษา ชม ร ม ศ ล ปะ กา ร แส ด ง ข อ ง

สงคมไทยในบรบทโลก

66

มหาวทยาลยธรรมศาสตรจงจดแสดงละครร าลกถงเหตการณฆาคนดงกลาวทลานโพธ เพอสะทอนถงภาวะไมมขอไมมแปของกฎหมายไทย ถกน าไปตความโดยฝายอนรกษนยมและกลายเปนเครองมอส าคญในการปลกระดมการชมนมตอตานกลมนกศกษาในมหาวทยาลยธรรมศาสตร ดวยขอกลาวหาทส าคญ อยางการหมนพระบรมเดชานภาพทอกอาจและการเปนคอมมวนสต ความแตกแยกทราวลกและเตมไปดวยความเกลยดชงไดปะทออกมาห าหนคนไทยดวยกนเอง ในเวลาชวงเชาของวนท 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 ความรนแรงของการกระท าทารณนกศกษา ไดเกดขน และจบลงดวยภาพอนนาเศราสลดของรางอนไรวญญาณและผไดรบบาดเจบจ านวนมาก เหตการณ 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 น นบเปนหลมด าครงหนงในประวตศาสตรไทย จากการกระท าโตกลบของฝายเผดจการทหมดความชอบธรรมแตไมหมดพลง และการใชสอกระตนเรา ใหฝายอนรกษนยมขวาจดลกขนมารวมกนก าจดพลง เสรประชาธปไตยทก าลง เ ตบโต ดอกไมประชาธปไตยจงถงคราวตองเหยวเฉาและรวงโรยลงไป หลงจากทเพงจะไดมโอกาส เบงบานอยางสวยงามแคเพยง 3 ปเทานน ตอนท 7.4 ประชาธปไตยครงใบในการสนบสนนของกองทพ

รฐบาล พล.อ.เกรยงศกด ชมะนนทน ไดใหก าเนดนวตกรรมทางการเมองทมบทบาทส าคญ อยางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2521ทมเนอหาเปลยนแปลงระบบการเมองใหเปน “ประชาธปไตยครงใบ” กลาวคอ มโครงสรางอ านาจทางการเมองแบบประนประนอม อยางลงตวระหวางเผดจการทหารกบประชาธปไตย มงประสานผลประโยชนในการสรางความสงบ และบรรยากาศทผอนคลายความตงเครยดลง โดยเนอหาในรฐธรรมนญ มรายละเอยดทส าคญไดแก นายกรฐมนตรไมจ าเปนตองมาจากสมาชกสภาผแทนราษฎร (ส.ส.) ซงหมายถงไมตองผานกระบวนการการไดรบเลอกตง วฒสภามาจากการแตงตงทงหมด มจ านวนไมนอยกวา 3 ใน 4 ของสภาผแทนราษฎร และก าหนดใหประธานวฒสภาเปนประธานรฐสภา

อยางไรกด ประชาธปไตยครงใบตามกรอบของรฐธรรมนญฉบบน ปรากฏตวอยาง เดนชดทสด ในสมยรฐบาลพล.อ.เปรม ตณสลานนท ระหวางป พ.ศ.2523-2531 กลาวคอ ครงใบของฝายเผดจการสามารถประสานก าลงกนรกษาภาพลกษณและเสถยรภาพทางการเมอง ไวไดอยางเขมแขง ไมวาจะเปนวฒสภาหรอกองทพทคอยค าจนรฐบาล รฐมนตรเทคโนแครต ซงท าหนาทก าหนดนโยบายบรหารประเทศ รวมไปถงนายกรฐมนตรบนหอคอยงาชางผซงไมยงเกยวกบพรรคการเมอง โดยตลอดการด ารงต าแหนงไมเคยถกซกฟอก เพราะถาม กจะใชวธยบสภาเพ อย ตกลไกการตรวจสอบนนลง ในขณะเดยวกน อกคร ง ใบของฝายประชาธปไตย

สงคมไทยในบรบทโลก

67

กแขงขนกนหาเสยงอยางเสร โดยมการเลอกตงทสม าเสมอ ไมตองสะดดหยดลงดวยเงอนไขของความรนแรงใดๆ การท างานทเหมอนแยกขาดออกจากกน กลบมจดเชอมโยงทส าคญของแตละครงใบเหลานน อยทการพรอมใจกนของผน าพรรครวมรฐบาลทประสงคใหพล.อ.เปรม ตณสลานนท กลบมาด ารงต าแหนงเปนนายกรฐมนตรในทกครง หลงจากมการประกาศผล การเลอกตง และเปนเชนนเรอยมาถง 4 สมย ทงน ศกยภาพของประชาธปไตยครงใบสมย พล.อ.เปรม ตณสลานนท อางอง อยบนฐานของการสรางระบบทท าใหเกดดลยภาพ อยางนอย ใน 2 มต ไดแก มตทางเศรษฐกจทไดรบความรวมมอและยอมรบจากนกธรกจเอกชน และมตทางการเมอง ดวย ค าสงนายกรฐมนตรท 66/2523 ทก าหนดใหมการแกไขความ อยตธรรมทางสงคมในฐานะเงอนไขทท าใหคอมมวนสตเตบโต และการสงเสรมกระบวนการประชาธปไตยและการ มสวนรวมทางการเมองเปนขนตอนแรก อกทงยงออกกฎหมายนรโทษกรรมทสอดคลองกบค าสงอนญาตใหผแปรพกตรละทงขบวนการเคลอนไหว สงผลใหนกศกษาทเขารวมการตอสกบพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยเรมทยอยเดนทางออกจากปา ตอนท 7.5 ประชาธปไตยเตมใบและปญหาในปจจบน

สงคมไทยสามารถกาวขามผาน ประชาธปไตยครงใบ มาสการสถาปนา ประชาธปไตยเตมใบไดตงแต ป พ.ศ. 2532 เปนตนมา ทงๆทรฐธรรมนญฉบบประชาชน พ.ศ. 2540 ยงไมทนไดเกดขนเสยดวยซ าไป ความส าเรจดงกลาวจงอยทการเกดขนของฉนทามตแหงการอยร วมกนของประชาชนไทยในสมยนน ซงเหนพองตองกนแลววา นายกรฐมนตรตองมาจากการเลอกตงเทาน น ตวอยางเชน การรฐประหารของ รสช. และการรบต าแหนงนายกรฐมนตรของ พล.อ.สจนดา คราประยร ทน าไปสการลกฮอของประชาชนในป พ.ศ.2535 กลาวคอตรรกะแบบเผดจการหลงยคไดกลายเปนวธคดทปราศจากความชอบธรรมไปแลว

อยางไรกด ประชาธปไตยเตมใบดงกลาว เกดขนมาพรอมกบความคาดหวงตอการเมอง ทใสสะอาด และมลกษณะเปนอดมคตอยางมาก ดวยการผกโยงคณคาเชงศลธรรมเขากบหลกการประชาธปไตย จนท าใหสาระส าคญไขวเขว เปดโอกาสให วาทกรรม “ประชาธปไตยแบบไทย” ยอนกลบมาครอบง าสงคมไดอกครง เมอประชาธปไตยตวแทนมขอบกพรองและปญหาส าคญ ในเรอง การทจรตคอรปชน และความไมโปรงใสของนกการเมอง สงคมไทยโดยการน าของภาคประชาชนฝายหนง จงร เรมเสนอทางออกวาดวยการปฏรปการเมองท เนนประชาธปไตย เชงกระบวนวธ อาท ขอเสนอเรองการปฏรปประเทศผานสภาประชาชนทมไดมาจากการเลอกตง, ขอเสนอเรองการลดจ านวนนกการเมองทมาจากการเลอกตงลงและแทนทดวยการคดสรร

สงคมไทยในบรบทโลก

68

หรอแตงตง จากภาคสวนตางๆ และ ขอเสนอใหยตความขดแยงดวยการรฐประหารเพอใชอ านาจเผดจการในการแสวงหา “คนด” เขามาปกครองประเทศ เปนตน

ขอเสนอเหลานเปนเสมอนดาบสองคม ซงไมอาจปฏเสธไดวา ดานหนงเปนการสะทอนถงเจตนาอนดส าหรบการวางรากฐานประชาธปไตยในระดบโครงสรางท มนคงและโปรงใส แตในขณะเดยวกน อกดานหนงกลบเปนการสรางปญหาใหมทฝงรากลกและสงผลตอวกฤตการเมองในปจจบน กลาวคอ เมอการแกปญหาตงอยบนฐานคดทไมไวใจประชาชน โดยเฉพาะคนจนและคนชนบทซงเปนเสยงสวนใหญ ดวยการตดขาดความสมพนธระหวางการเลอกตง กบต าแหนงทางการบรหารและการตรวจสอบการออกแบบระบบเลอกตงทจ ากดการใชอ านาจของประชาชน และการสรางองคกรทไดรบการยกยองวา “บรสทธ” เพราะมคณสมบตทปลอดจากการเมองโดยสนเชงนน กลบกลายเปนการสรางความแปลกแยกใหกบผคนในสงคม กระตนใหเกดความขดแยงอยางราวลก ไมท าความเขาใจตอเสยงเรยกรองอนๆภายใตมาตรฐานซงเปนทยอมรบ แตเนนสรางความแตกตางทไมไดวางอยบนบรรทดฐานเดยวกนตงแตตน

บทเรยนซงส าคญทสดในการหาทางออกจากปญหาของประชาธปไตยแบบตวแทน จงไมใชการเตมศลธรรมลงไปปรงแตงใหประชาธปไตยกลายเปนสงทขาวสะอาด หรอหลกหนออกจากระบบตวแทนโดยสนเชง แตคอการสรางประชาธปไตยทางตรงและประชาธปไตย แบบพฒนาขนมาเปนทางเลอกคขนานกน ซงตองเรมตนจากการปรบเปลยนฐานคดและเขาใจวา ประชาชน คนยากจน และคนชนบท สามารถจดการชวตสาธารณะของตนเองได และเคารพในความเสมอภาคทางการเมองอนเปนหลกการพนฐานของประชาธปไตยใหไดเสยกอนนนเอง

สงคมไทยในบรบทโลก

69

เฉลยค าถามทายบท 1. ค 2. ก 3. ก 4. ก 5. ข 6. ง 7. ข 8. ข 9. ค 10. ข 11. ค 12. ก 13. ง 14. ก 15. ก 16. ค 17. ข 18. ค 19. ค 20. ง

สงคมไทยในบรบทโลก

70

สงคมไทยในบรบทโลก

71

บทท 8 สงคมไทยในบรบทปจจบน

ผชวยศาสตราจารยสรสทธ วทยารฐ

ตอนท 8.1 บรบทสงคมไทยในสงคมโลก สงคมไทยในปจจบนเปลยนแปลงตามการเปลยนแปลงของบรบทสงคมโลก ทงระดบโลก

และระดบภมภาค ปจจยการเปลยนแปลงทางสงคมไทยมทงปจจยภายในและปจจยภายนอกสงคม ตางสะทอนถงการเปลยนแปลงของศนยกลางอ านาจของสงคมโลก การจดระเบยบโลก และกระแส ทนนยมเสร ในยคโลกาภวตนท เกดขนอย างรวดเรว รนแรงและตอเน อง โดยมเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเปนกลไกขบเคลอนส าคญ สงผลกระทบทงทางบวกและทางลบตอการเปลยนแปลงสงคมไทยในดานเศรษฐกจ การเมอง สงคมและ โดยเฉพาะอยางยงภายหลงกระแสโลกาภวตนและความกาวหนาของเทคโนโลยการสอสาร จงจ าเปนตอง ท าความเขาใจกบการเปลยนแปลงทงดานบวกและดานลบในมตดานตางๆ จนมภม คมกน เพอด ารงชวตอยางรเทาทน และสามารถปรบตวกาวทน กบการเปลยนแปลงทเกดขนในดานตางๆ ทงดานเศรษฐกจ การเมอง สงคม วฒนธรรม และการสอสาร

พฒนาการของบรบทสงคมไทยมความเปลยนแปลงทางบรบท ผกพนอยกบบรบทโลก มาเปนล าดบ ซงสามารถล าดบพฒนาการของการเปลยนแปลงทางบรบทสงคมไทยตามเหตการณส าคญๆทเกดขนตามล าดบ ดงน 1) บรบทระยะความสมพนธทางการคาและกจการศาสนาในสมยกรงศรอยธยา มงเนนดานการคาและการเผยแพรศาสนาจากประเทศตะวนตก 2) บรบทระยะการลาอาณานคมในยคลทธจกรวรรดนยมของประเทศตะวนตกในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน 3) บรบทระยะการปรบตวโดยการเปดประตสสงคมตะวนตกหลงลงนามในสนธสญญาเบาวรงในสมยรชกาลท 4 4) บรบทระยะการสรางความทนสมยหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ถงสนสดสงครามโลกครงท 2 5) บรบทระยะการจดระเบยบโลกใหมจนถงยคสงครามเยน 6) บรบทระยะยคโลกาภวตน เปนความรวมมอและการพฒนาทางเศรษฐกจ การคา การลงทน และ 7) บรบทในปจจบนในยคของเทคโนโลยการสอสารดจทลและการหลอมรวมของเทคโนโลย ส าหรบประเภทของปจจยการเปลยนแปลงสงคมไทย แบงออกเปนปจจยภายในและภายนอก ไดแก ปจจยดานประชากร ส งแวดลอมทางธรรมชาต การจดระเบยบสงคม การจดระเบยบสงคมเทคโนโลย

สงคมไทยในบรบทโลก

72

ตอนท 8.2 สภาพสงคมไทยในบรบทปจจบน

บรบทของสงคมไทยดานสงคม สภาพปจจบนตกอยใน “ภาวะเจบปวย” ซงเปนผลมาจากปญหาความไมสมดลของโครงสรางการพฒนาดานสงคม ทส าคญไดแก 1) ความสามารถเขาถงขอมลขาวสารและความรพอๆ กบโอกาสทสงคมไทยจะใชอยางไมเหมาะสม จนเกดความเสยง 2) การขาดภมคมกนในการเปดรบสอและเทคโนโลยสารสนเทศ 3) สขภาพจากโรคอบตใหมหรอโรคระบาดซ าจากการเคลอนยายของคนขามชาต อนเปนผลจากการสงเสรมการลงทนจากตางประเทศ การเขามาของนกทองเทยว รวมทง การเขามาของแรงงานจากประเทศเพอนบานจากการเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community : AEC) หรอแมแตการอพยพของชาวโรฮงยา เปนตน 4) อาชญากรรมขามชาตเปนภยทางสงคม มการขยายเครอขายโยงใยอาชญากรรมขามชาต ไปหลายประเทศ 5) ความวกฤตทางคานยม จรยธรรม และพฤตกรรมของคนไทย เกดโรคทางสงคมแบบใหม เชน โรคเสพตดสอ โรคเสพตดเกมส และพฤตกรรม “สงคมกมหนา” จากการเสพตดสอสงคมออนไลน การโพสตภาพอนาจารบนสอสงคมออนไลน เพราะตองการเปน “เนตไอดอล” ใหเปนทรจกและยอมรบจากคนทวไป การถกลอลวงหลอกลวงทางเพศจากบคคลอนตรายในโลกสงคมออนไลน ฯลฯ 6) ความไมเทาเทยมกนระหวางเพศชายและเพศหญงลดนอยลง 7) สงคมไทยก าลงกาวเปนสงคมผสงอาย 8) การใหการศกษา แกประชากรตางชาต เนองจากการเขารวมเปนสมาชกประชาคมเศรษฐกจอาเซยนและการสงเสรมการลงทนจากบรษทตางชาตอยางตอเนอง รวมถงชนกลมนอยและชาวเขาซงเปนชนกลมนอยทอยอาศยในไทยมาแตดงเดมแตยงไมไดสญชาต

บรบทของสงคมไทยดานเศรษฐกจอยใน “ภาวะบรโภคนยม” ตามกระแสโลภาภวตน ทส าคญไดแก 1) การเปดเสรทางการคาท าใหเกดการเคลอนยายแรงงานอยางเสร เปนโอกาสในการดงดดก าลงคนทมคณภาพหรอมความเชยวชาญในสาขาทประเทศไทยตองการเขามาไดสะดวกขน และเปนโอกาสทจะรบการถายทอดวทยาการและเทคโนโลยสมยใหม การไหลเขาของแรงงานไรฝมอคาจางต าและสาขาขาดแคลน อาจกระทบตอภาวะการมงานท าของแรงงานไทยไรฝมอทมอยจ านวนมาก 2) การเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community : AEC) หรอ “เออซ” เปนความรวมมอภายในเขตการคาเสรอาเซยน ซงก าหนดกรอบการคาเสรดวยการลดอปสรรคการคาภายในกลมอาเซยนระหวางกน น าไปสการเคลอนยายของแรงงานประเทศเพอนบาน ซงคาจางต ากวาประเทศไทยเขามาสระบบการจางงานในไทยมากยงขน 3) การเรงรดจดท าขอตกลงเขตการคาเสร (Free Trade Area : FTA) กบประเทศคคาในบางสาขา

สงคมไทยในบรบทโลก

73

โดยขาดการเตรยมความพรอมใหผประกอบการ อาจสงผลใหประเทศไทยเสยเปรยบทางการคา เปนการเพมตนทนและภาระใหกบผประกอบการในประเทศมากเกนไป 4) การกดกนทางการคาระหวางประเทศคคาในเวทการคาโลกดวยประเดนสทธมนษยชนและสงแวดลอม แทนการกดกนดวย “ก าแพงภาษศลกากร” (Traffic Barrier) เชน การสงสนคาสงออกตองไดรบการรบรองมาตรฐานคณภาพสงแวดลอม (ISO14000) การกดกนทางภาษหรอเวนการน าเขาสนคาสงออก ทใชแรงงานประมงผดกฎหมาย การละเมดสทธมนษยชน การคามนษย การใชแรงงานเดก ฯลฯ 5) เ ศ ร ษฐ ก จ ข อ ง ไ ทยพฒนา เ ป น ส ง คม เ ศ รษ ฐก จ ฐ านคว าม ร ( knowledge-based economy/society) 6) บรรษทขามชาตจ านวนมากลดตนทนการผลตในหลายรปแบบ เชน การจางเหมา การกระจายงานนอกสถานประกอบการ การรวมมอกนในการกระจายปจจยการผลต การบรหารจดการระบบโลจสตกสรวมกนเพอประหยดตนทนคาขนสง การจางผลตบางสวนของสนคา การใชศนยวจยและพฒนารวมกน การจางแรงงานขามชาตในการอตสาหกรรม ฯลฯ 7) วฒนธรรมการเปนผประกอบการ (entrepreneurship) ของคนไทยยงมนอย 8) วฒนธรรมบรโภคนยมตามกระแสตางประเทศ วฒนธรรมการบรโภคนยม (Consumerism) สงผลใหพฤตกรรมผบรโภคเปลยนแปลงอยางรวดเรว และมแนวโนมตอบรบสนคาอปโภคบรโภคและบรการ ตลอดจนสนคาทางวฒนธรรมตามกระแสตลาดโลกของบรรษทขามชาต 9) พฤตกรรมผบรโภคเปนรปแบบวถการด าเนนชวต (Life style) และสมพนธกบกลยทธการสอสารการตลาด ทซบซอนแตเจาะจงกลมผบรโภคตลาดเฉพาะกลม (Niche Marketing) รวมทงใชสอสงคมออนไลน เชน เฟสบค อนสตาแกรม ( Instagram) เพอเพมสวนแบงการตลาด (Market Segmentation) มากขน รวมทงมการแบงกลมเปาหมายทางการตลาด (Target Group) โดยใชหลกจตวทยา (Psychographics) ความแตกตางของวยกบพฤตกรรมการซอทแตกตางกนมาประกอบ ไดแก (1) กลมบมเมอร (ความเปนครอบครว, ความอบอน, ความมนคง, การยดมนในตราสนคา) (2) กลมยปป (คนท างานรายไดด, การยดตดกบภาพลกษณและวตถ, ความหรหรา, อาย 40 ปขนไป) (3) กลมเจนเนอรเรชน เอกซ (ความคมคาสนคากบราคา, มคาใชจายสง, ความเปนกนเอง, อายประมาณ 30 ป) กลมเจนเนอรเรชน วาย (คนรนใหมวยมหาวทยาลยถง วยเรมท างาน, รกอสระ, ท างานหนกแตกมกใชจายแบบเตมท) กลมเจนเนอรเรชน แซด (คนแหงอนาคต, การแขงขนกนสง, ตองการความโดดเดนและแตกตาง, มกมองสงคมตดลบ) 11) ระบบเศรษฐกจแบบทนนยมเสรในสงคมไทย ระบบเศรษฐกจทนนยมเสรโดยลกๆ แลวมจดออน ทนกวชาการเศรษฐศาสตรเองกวพากษวจารณอยางถงรากถงโคนวาเปนระบบทสงคมตกเปนเหยอของระบบการโฆษณาในระบบทน ชวตคนไมมความหมายจงแสวงหาการบรโภควตถมากขนอยาง

สงคมไทยในบรบทโลก

74

ไรเหตผล รวมทง ระบบการผลตทถกครอบง าจากหลกการแสวงหาผลก าไรสงสดปดกนไมใหใชทรพยากรไปในทางทมคณคาแกชวตและสงคม ระบบเศรษฐกจแบบทนนยมเสร ท าใหเกด “ความตองการเทยม” (Pseudo Demand) ทางเศรษฐศาสตรในตลาดเสรอยางเกนความจ าเปน ในการด ารงชวต กลาวโดยสรป การสอสารในยคโลกาภวตนท าใหสงคมโลกมการเปลยนแปลงอยางรอบดาน รวมทงเปนบรบทส าคญของการพฒนาดานเศรษฐกจในปจจบน โลกาภวตนเขามาเกยวของกบการพฒนาเศรษฐกจในฐานะทงตวขบเคลอนของกจกรรมทางเศรษฐกจ ธรกจ และอตสาหกรรม และเปนกจกรรมทางเศรษฐกจดวย

บรบทของสงคมไทยดานวทยาศาสตร เทคโนโลย และสงแวดลอม อยใน “ภาวะพงพาทางเทคโนโลย” จากตางประเทศอยมาก ทส าคญมดงน 1) การขยายความรความเขาใจเกยวกบวทยาศาสตร จนท าใหเกดสงทเรยกวา “การรเทาทนทางวทยาศาสตร” (Scientific Literacy) 2) วทยาศาสตรเปนสงจ าเปนในการด ารงชวตประจ าวนของประชาชน การใหขอมลเกยวกบการพฒนาและความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยทสามารถรเทาทน เพอประกอบการตดสนใจ และเลอกใชประโยชนเทคโนโลยในชวตประจ าวน สงผลใหเกดการพฒนาคณภาพชวตทดของสงคม เชน การเลอกบรโภคอปโภคอยางชาญฉลาด กรณการเลอกใชเครองส าอางทมราคาถก ผดปกต อาจสงผลตออาการแพทางผวหนงหรอถงขนมะเรงผวหนงได การใชชวตและทรพยากรอยางเปนมตรกบสงแวดลอม กรณการเลอกใชวสดและแบบในการสรางบานทชวยลดความรอนเพอชวยประหยดพลงงานและชวยลดการปลอยมลพษสส งแวดลอม การใชพลาสตก หรอผลตภณฑทยอยสลายงาย การแยกขยะทมพษ ขยะยอยสลายงายกบขยะยอยสลายไมได เพอเปนการลดภาระสงแวดลอม 3) วทยาศาสตรชวยสรางกระบวนการคดทเปนเหตและผลและเปนการคดแบบวทยาศาสตร (Scientific Thinking) เปนการใหความรความเขาใจแกสงคมใหคดอยางมเหตและมผลมากกวาการหลงเชออยางงมงาย ในเรองราวเกยวกบความเชอ เรองลกลบ ไสยศาสตร เชน การแบงตวของเซลล ทผดปกตในพชหรอสตวท าใหเกดลกษณะทแปลกไป จากธรรมชาต ไมใชสงศกดสทธทควรกราบไหวบชา เปนตน 4) การพงพาเทคโนโลยจากบรษทตางชาต ท าใหสงคมไทยตองเรงการพฒนาความพรอมในม ต ตางๆ เพอลดการพ งพา เชน การศกษา กฎหมาย การวจยและพฒนา (Research and Development : R&D) การสงเสรมการลงทนจากตางประเทศ ฯลฯ เพอการถายทอดเทคโนโลย ( technology transfer) จากบรษทตางชาตทเขามาลงทนและเปนเจาของเทคโนโลย สงคมไทยตองมการก าหนดทศทางการเลอกเทคโนโลยทเหมาะสม (appropriated technology) กบสภาพเศรษฐกจ สงคมและความตองการของประเทศ เพอน าไปสการพงตนเองทางเทคโนโลยในอนาคต 5) การพฒนาทางเศรษฐกจ

สงคมไทยในบรบทโลก

75

ทท าลายสงแวดลอม ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจในชวง 50 กวาปทผานมาหลงจากเรมม “แผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต” ฉบบแรกในป พ.ศ. 2504 น าไปสการท าลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางรวดเรว จนเกดปญหาทางสงแวดลอมขน เชน กรณสงคมโลกก าลงเผชญกบภาวะโลกรอนของโลก (Global Warming) อนเนองมาจากการเกดปฏกรยาปรากฏการณ เรอนกระจก (Greenhouse Effect) ท าใหรงสความรอนผานชนบรรยากาศเขามาในโลกแลวไมสามารถสะทอนออกไปได ท าใหอณภมของโลกรอนขนทกๆ ป สงผลตอระบบนเวศตอเนองเปนลกโซ เชน ชนน าแขงละลาย การสญพนธของพชและสตวบางชนด การเพมขนของระดบน าทะเล ฯลฯ นอกจากนน กรณการท าใหเกดการท าลายชนบรรยากาศหรอโอโซนของโลกทเกดจากการ ใชสารซเอฟซ (CFC) เชน สารท าความเยนในเครองท าความเยน ตเยน เครองปรบอากาศ สเปรย โฟม เปนตน ท าใหรงสยว (UV) จากดวงอาทตยมาถงผวโลกมากขน จนเปนอนตรายตอมนษยและสงมชวตบนโลก เชน กอใหเกดโรคมะเรงผวหนง เปนตน การพฒนาทผานมาเปนการพฒนา ทเนนหนกดานเศรษฐกจ ความเจรญกาวหนาทางอตสาหกรรมวทยาศาสตร และเทคโนโลย ท าใหมการน าทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมาใชเพอผลประโยชนในการผลต การธรกจ และตอบสนองความตองการบรโภคนยมของมนษยจนเกนขอบเขต เปนสาเหตใหสงคมโลก และสงคมไทยตองปรบตวหนมาใหความส าคญกบ “แนวคดการพฒนาทยงยน” (Sustainable Development) ซ ง ตองเปนการพฒนาท ตองค าน งถ งความสมดลยกบการพทกษรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในวนนใหมความยงยนยาวนานไปถงอนาคต สงคมไทยจงตองมการก าหนดยทธศาสตรการพฒนาประเทศทสอดคลองกบแนวคดดงกลาว 6) สถานการณปรมาณส ารองของพลงงานเชงพาณชย เชน น ามน ถานหน และกาซธรรมชาตในโลกลดนอยลง ทกขณะ ในขณะทความตองการพลงงานในสงคมไทยเพมขนอยางตอเนองโดยไมมแนวโนมทจะลดลงในอนาคต ท าใหตองน าเขาพลงงานจากตางประเทศเปนมลคาทเพมสงขนสงคมไทย ตองสรางจตส านกการอนรกษและการประหยดพลงงานอยางเรงดวน รวมทง การสงเสรมใหหนไปใชพลงงานทดแทน เชน พลงงานชวมวล พลงงานกาซชวภาพ พลงงานจากไบโอดเซล แกสโซฮอล เปนตน กลาวโดยสรป บรบทดานวทยาศาสตร เทคโนโลย และสงแวดลอมของสงคมไทย ในปจจบนมความเกยวของอยกบการพฒนาประเทศโดยเฉพาะดานเศรษฐกจและสงคม การตกอยในภาวะการพงพาทางเทคโนโลยจากตางประเทศสง สงคมไทยตองใหความส าคญกบการพฒนา ทยงยน การสงเสรมการพฒนาและวจยทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย การสรางจตส านกการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางเรงดวน

สงคมไทยในบรบทโลก

76

บรบทของสงคมไทยดานการเมอง ระบอบประชาธปไตยไทยยงอยใน “ภาวะลมลกคลกคลาน” ทส าคญมดงน 1) ความไมเทาเทยมของระบบโครงสรางทางเศรษฐกจและสงคม เปนอปสรรคของกระบวนการพฒนาประชาธปไตยไทย ประชาธปไตยมใชรปแบบการปกครองทสมบรณทสด เพราะมความขดแยงในเชงหลกการและการปฏบต เชน ความขดแยงระหวางหลกการเรองเสรภาพและความเทาเทยมทมกขดแยงกนตลอดเวลา เสรภาพส าหรบปจเจกชนมกน ามาซง ความไมเทาเทยมกนทางอ านาจและความมนคงในทรพยสน ขณะทความเทาเทยมทางการเมองอาจน ามาซงการจ ากดเสรภาพของประชาชนในการแสวงหาผลประโยชนสวนตว อยางไรกตามแมประชาธปไตยไมใชรปแบบการปกครองทสมบรณทสด แตกเปนระบอบทยอมรบในสทธเสรภาพของประชาชนและใหอ านาจประชาชนไดมสวนรวมทางการเมองมากทสดผานการเลอกตงตวแทน ซงตองมความรบผดชอบทางการเมอง และถอวาเปนระบอบทมความรบผดชอบตอประชาชนมากทสดระบอบหนง กรณ “ผลประโยชนทบซอน” (conflict of interest) ซงหมายถง ผลประโยชนท ทบซอนกนระหวางผลประโยชนสวนตนและผลประโยชนสวนรวมของผทมอ านาจหนาททตองตดสนใจท างานเพอสวนรวม ไมวาจะเปนเจาหนาทของรฐ หรอเจาหนาทองคกรธรกจเอกชนและเจาหนาทภาคประชาสงคม บางรฐบาลไดม “การทจรตเชงนโยบาย” โดยออกนโยบาย ทเออตอประโยชนทางธรกจของนกการเมองเหลานน รวมทง เครอขายธรกจซงเปนแหลงทนของพรรคการเมอง 2) การรบฟงความคดเหนทแตกตางกนในทางการเมอง เปนหลกการส าคญ ในกระบวนการพฒนาประชาธปไตยของสงคมไทย แตปรากฏวาความขดแยงของผมความคดเหนแตกตางทางการเมองในสงคมไทย กลบสงผลตอความเสยหายตอความเปนอนหนงเดยวกน และสญเสยเอกลกษณของสงคมไทยในแงความสามคค 3) การมสวนรวมทางการเมองในระบอบประชาธปไตยของไทย มกขนอยกบเงอนไขทระบบการเมองเปดโอกาสใหหรอไม ขนอยกบ (1) ปจจยทางสงคมจตวทยา คอ ความสนใจทางการเมอง เชน ความรสกเชอมนและความไววางใจทางการเมอง และ (2) ปจจยดานเศรษฐกจสงคมการเมอง เชน ระดบการพฒนาทางเศรษฐกจ อตราการรหนงสอ การเปดรบสอมวลชน กตกาทางการเมองวาอยในระดบใด โดยทวไปการมสวนรวมทางการเมองเปนเรองของการกระท าโดยอสระของปจเจกชน แตในการเมองไทยกลบพบวา การมสวนรวมทางการเมองมทมาจากการระดมพลง เชน การรวมเปนกลมโดยการจดตงของรฐ หรอกลมผลประโยชนทางการเมอง (Interest Group) เสยสวนใหญ 4) วฒนธรรมการเมอง (political culture) ซงเกยวของกบวถชวตและแบบในการด ารงชวตรวมกนทางการเมองของสงคมไทยทสงผลตอความคด ความเชอ และสะทอนออกมาใหเหนจากพฤตกรรมและการกระท าของคนไทย เชน ความคดทถอวาการตางตอบแทนซงกนและกนนนไมถอวาเปนการตดสนบนหรอ

สงคมไทยในบรบทโลก

77

คอรรปชนแตถอเปนเรองธรรมดา กลายเปนวฒนธรรมคอรรปชน จนน าไปสการทจรตการเลอกตง หรอนโยบาย “ประชานยม” (Populism) 5) สถาบนสอสารมวลชนมความส าคญในระบอบประชาธปไตยในฐานะผตรวจสอบการใชอ านาจรฐเสมอน แตในปจจบนสถาบนสอมวลชนไทย ขาดความเขมแขง องคกรควบคมจรยธรรมสอมวลชนไมสามารถควบคมกนเองได สอมวลชน มอคตในการน าเสนอขอมลขาวสาร โดย “กระบวนการผลตซ าทางความคดและอดมการณ” (Reproduction of Ideology) ใหเกด “วาทกรรมความเกลยดชง” (hate speech) 6) สอมวลชน มบทบาทส าคญในการสรางประชามต (Public Opinion) ใหเกดขนในสงคมประชาธปไตย ทความคดเหนหรอเสยงของประชาชน ตามหลกแนวคด “ตลาดเปดเผยแหงความคดเหน” (the open market place of idea) นอกจากนน ความทองคกรขาวด าเนนกจการเปนธรกจขนาดใหญจงเปนขาวจงมความเปนธรกจมากขน ท งทการพฒนาของ “วฒนธรรมงานขาว” มความสมพนธอยางแนบแนนกบการพฒนาของ “สงคมประชาธปไตย” (Democratic Society) มาอยางยาวนานในอดต 7) วงจรการคอรรปชนทางการเมองท าใหการพฒนาทางการเมองไทยเกดการสะดด ไมตอเนอง สงคมไทยตองเรงสงเสรมการรบร เพอน าไปสคานยมใน “หลกธรรมมา ภบาล” (Good Governence) ทเนนความโปรงใสของการปกครองและการบรหาร การเปดเผยขอมล การเขาถงขอมล และกระบวนการตรวจสอบใหเกดขนในสงคมไทย เพอความโปรงใสในการปกครองและการบรหารประเทศ และการตอตานการคอรรปชนทกรปแบบ โดยเฉพาะปญหาคอรรปชนทส าคญคอ คอรรปชนผลประโยชนทบซอน และทจรตเชงนโยบาย 8) กระแสประชาธปไตยในสงคมโลก ประชาธปไตยเปนสงทสงคมไทยจะหลกเลยงไมไดอกตอไป ถาประเทศไทยจะอยอยางมศกดศรในเวทโลกประชาธปไตยจะหยงรากลกกตอเมอมคนชนกลางเปนคนสวนใหญของสงคม การพฒนากระบวนการประชาธปไตยในสงคมไทยจงตองมกระบวนการพฒนาทรพยากรมนษยใหเปนคนชนกลางเปนคนสวนใหญในสงคม เพราะระดบการมสวนรวมทางการเมองมความสมพนธและผกผนเปนไปตามระดบความเปนสงคมเมอง ระดบการอานออกเขยนได และระดบการเปดรบสอมวลชนของสงคมนน

บรบทของสงคมไทยดานการสอสารตกอยใน “ภาวะเสพตดสอ” ทส าคญมดงน 1) ผลจากการสอสารในยคโลกาภวตนท าใหเกด “จกรวรรดนยมทางการสอสาร” (Media Imperialism) ซงหมายถง กระบวนการรวมศนยอ านาจในการใชกลไกการสอสารทกรปแบบ ผนวกกบทน เทคโนโลย และทรพยากรสอสารทกชนด เพอควบคมและครอบง าความรสกนกคด จตส านกของประชาชนผรบสาร ใหเปนไปตามทศทางทตองการ อนกอใหเกดประโยชนแกรฐ ธรกจ และเครอขายธรกจการสอสารทเกยวของ ทงในการแสวงหาก าไรและนโยบายแหงรฐหรอ

สงคมไทยในบรบทโลก

78

ระดบโลก สภาพการณนสงผลตอเนองมาจนถงยคทมการพฒนาเทคโนโลยการสอสารเปนดจทล ทมการหลอมรวมเทคโนโลยสอ ยงท าใหการสอสารสงผลตอสงคมไทยอยางกวางขวางยงขน จนน าไปสการครอบง าทางวฒนธรรม (Cultural Domination) คอมแนวโนมมงใหเกดวฒนธรรมเดยวในโลก โดยพฤตกรรมเลยนแบบวฒนธรรมตางชาต 2) วกฤตสอมวลชนทเกดขนจากความ ไมเปนกลางของสอมวลชน โดยเฉพาะอยางยงสอวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศนในเหตการณพฤษภาคม 2535 จนน าไปสกระแสเรยกรองใหมการปฏรปสอมวลชนครงแรก ในป พ.ศ. 2540 จงมการก าหนดสาระส าคญการปฏรปสอไวในรฐธรรมนญฯ พ.ศ. 2540 อยางไรกตาม สงคมไทยใชเวลาเกนกวา 7 ป กไมสามารถปฏรปไดส าเรจ ทงสอประเทศวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน ซงเปนของรฐ และสอหนงสอพมพซงด าเนนการ โดยเอกชนกถกแทรกแซง แทรกซมจากฝายการเมองอยางหนก วกฤตสอมวลชนยงตอเนองไปจนถงการปฏวตในป พ.ศ. 2547 ในทสด หลงการปฏวตในป พ.ศ. 2547 จงมความพยายามปฏรปสอรอบสองก าหนดสาระส าคญไวในรฐธรรมนญฯ พ.ศ. 2550 เปนการปฏรปสอรอบสอง (Media Revolution) ตามพระราชบญญตองคกรจดสรรคลนความถและก ากบการประกอบกจการวทยกระจายเสยง กจการวทยโทรทศน และกจการโทรคมนาคม พ.ศ. 2553 ไดมการจดตงคณะกรรมการวทยกระจายเสยง กจการวทยโทรทศน และกจการโทรคมนาคม (กสทช.) 5) ปรากฎการณการหลอมรวมเทคโนโลยเปลยนภมทศนสอ ท าใหอตสาหกรรมสอในปจจบนมภมทศนสอ (Media Landscape) ทเปลยนแปลงไปเปน“คอนเวอรเจนซ มเดย” (Convergence Media) ท าใหเกดการสอสารมวลชนและการสอสารของมนษยชาตรปแบบใหมขน อยาง “สอสงคมออนไลน” หรอ “โซเชยล มเดย” (Social Media) 6) ภยคกคามทางโลกไซเบอร ความกาวหนาและแพรหลายของเทคโนโลยการสอสาร และความสามารถในการเขาถงอยางกวางขวางอาจน าไปสภยคกคามทางโลกไซเบอร หรออนเทอรเนต เชน การจารกรรมขอมล การแฮกเกอรฐานขอมลส าคญ และการใชเทคโนโลยการสอสารในโลกไซเบอรท าสงผดกฎหมายไดมากขน 7) กระบวนการท าใหขาวกลายเปนสนคา (commodification) มากยงขนกวาในอดต ขาวไมไดมมลคาใชสอยในฐานะทท าหนาทสรางกระบวนการคดวเคราะหใหกบสงคม หรอสรางการมสวนรวมของผรบสารในสงคมเทานน แตกลายเปนขาวทมมลคาในเชงแลกเปลยน ขาวขายไดและสามารถแลกเปลยนเปนตวเงนได ซงน าไปสการท าใหขาวกลายเปนสนคามากขนในปจจบน 8) ปญหาทตามมาจากการใชเทคโนโลยการสอสารทมการหลอมรวม ทงอนเทอรเนตและสอสงคมออนไลนในโลกโซเชยล มทงคณและโทษ เชน การใชเวลากบสอมากเกนไปกรณการตดเกมสของเยาวชนและการตดสอ เกดปรากฏการณพฤตกรรม “สงคมกมหนา” พฤตกรรมการตดอนเทอรเนตและโทรศพทมอถอสมารทโฟน ซงท าให

สงคมไทยในบรบทโลก

79

การสอสารของคนในสงคมเปลยนแปลงไปใหความสนใจกบคนรอบขางนอยกวาสมารทโฟน การใชอนเทอรเนตทมประโยชนในการสบคนหาขอมลความรแตกเปนชองทางในการท ารายหลอกลวงผ อนได ปญหาภาษาไทยทผดเพยนเกดขนจากการเลยนแบบภาษาทใชกนในสอ โซเซยลมเดย ซงเปนค าทสนๆ และแหวกแนว มาใชเปนภาษาเขยนกนอยางกวางขวาง จนถงขนภาษาไทยวฤกต ตลอดจนปญหาการละเมดลขสทธผลงานในอนเทอรเนตโดยผดกฎหมายลขสทธจากการน างานไปท าซ าโดยไมไดรบอนญาตหรอไมแสดงการรบรถงสขสทธเจาของผลงาน ตอนท 8.3 ภมคมกนของสงคมไทยในบรบทปจจบน

การปรบตวอยางรเทาทนการเปลยนแปลงของบรบทสงคมไทยในดานตางๆ เพอใหสงคมไทยสามารถแขงขน และไดรบประโยชนจากการเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community : AEC) รวมทง การปรบตวและการไดรบประโยชนจากการเขารวม ในประชาคมโลก จ าเปนตองเสรมความรความเขาใจบรบทการเปลยนแปลงของสงคมไทยใหม การรเทาทนในดานตางๆ เพอเสรมสรางภมคมกนใหกบสงคมไทย ดงน

1. การรเทาทนทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย โดย 1) การรเทาทนทางวทยาศาสตร (Scientific Literacy) หมายถง ความรและความเขาใจทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ในระดบพนฐาน ทพลเมองในสงคมซงใสใจในวทยาศาสตรและเทคโนโลย ตองการน าวทยาศาสตร และ เทคโนโลย ไปใชประโยชน เพ อความอย รอดปลอดภยในดานส งคม วฒนธรรม และสภาพแวดลอมทางธรรมชาต 2) การรเทาทนทางเทคโนโลย (Technology Literacy) หมายถง การมความรและความเขาใจเกยวกบเทคโนโลย จนรจกเทคโนโลยและสามารถน าความรและความเขาใจนนมาใชงานเทคโนโลยได ซงสามารถพฒนาและเสรมสรางทกษะการใชงานเทคโนโลยใหเกดขนไดตงแตระดบขนพนฐาน ระดบขนพฒนา และระดบขนมออาชพ และ 3) เทคโนโลยทเหมาะสม (Appropriated Technology) หมายถง การรบถายทอดเทคโนโลยทสามารถน ามาใชใหเกดประโยชนตอการด าเนนกจการตางๆ และสอดคลองกบความร ความสามารถ ประสบการณ สภาพแวดลอม วฒนธรรม สงแวดลอม และก าลงเศรษฐกจของคนทวไป มความเหมาะสมตอสภาพเศรษฐกจ สงคม และความตองการของประเทศ เทคโนโลยบางเรองเหมาะสมกบบางประเทศ ทงน ขนอยกบสภาวะของแตละประเทศ ซงองคการอนามยโลก (WHO : World Health Organization) กลาวถงคณสมบตของค าวาเทคโนโลยทเหมาะสม ดงน 1) เหมาะสม ถกตองตามหลกวทยาศาสตร 2) ปรบปรงใหเขากบสภาวะทองถนได 3) เปนทยอมรบของประชาชนในทองถน และ 4) สามารถน าไปสการพงพาตนเองได

สงคมไทยในบรบทโลก

80

2. การรเทาทนโลกาภวตน (Globalization Literacy) หมายถง การมความรและความเขาใจ และความเทาทนการเปลยนแปลงของกระบวนการแพรกระจายไปทวถงกนของสงคมโลก ในมตตางๆ ไมวาจะเปนเศรษฐกจ การเมอง สงคม วฒนธรรม เทคโนโลย สงแวดลอม ทสามารถรบรถงความสมพนธและผลกระทบทงดานลบและดานบวก โดยมความเจรญกาวหนาของเทคโนโลยสารสนเทศเปนปจจยสนบสนน

3. การรเทาทนสอและสงคมการเมอง โดย 1) การรเทาทนสอ (Media Literacy) หมายถง การรจกชองทางการเขาถงสอ การคดวเคราะหเนอหาสาระในสออยางเปนระบบ จนสามารถท าการประเมน คดกรอง และเลอกเปดรบสออยางชาญฉลาด สามารถใชประโยชนในการด ารงชวตไดอยางเหมาะสม 2) การครอบง าความคดทางการเมอง (Politic Hagemony) หมายถง การสถาปนาอดมการณทางการเมองใดอดมการณหนงใหกลายอดมการณหลกของสงคม การรเทาทนสอและการรเทาทนทางการเมองของสงคมไทย มความเชอมโยงสมพนธกนอยางมาก เพราะสอมวลชนในสงคมไทยปจจบนมแนวโนมครอบง าความคดทางสงคมการเมองโดย “กระบวนการผลตซ าทางความคดและอดมการณ ” (Reproduction of Ideology) ผานกระบวนการตางๆ เชน การประกอบสรางความเปนจรงทางสงคม วาทกรรม มายาคต ภาพเหมารวม ความเปนละคร ฯลฯ ใหกบเหตการณ ขาวสาร หรอเรองราวเกยวกบบคคลในสงคม โดยเฉพาะอยางยงขาวสารทางการเมอง การรเทาทนสอและสงคมการเมอง จงควรทราบถงกระบวนการของสอมวลชนอยางวพากษ

4. การรเทาทนทางสงคมและวฒนธรรม 1) การรเทาทนทางวฒนธรรม (Cultural Literacy) หมายถง การเลอกรบวฒนธรรมจากตางวฒนธรรม ( International Culture) หรอวฒนธรรมของตางชาต โดยทสงคมค านงถงความสมดลระหวางวฒนธรรม ทไมสงผลใหสงคมไทยถกครอบง าทางวฒนธรรมจากวฒนธรรมโลก (Global Culture) ซงมแนวโนมมงใหเกดวฒนธรรมเดยวในสงคมโลก 2) การครอบง าทางวฒนธรรม (Cultural Hagemony) หมายถง การสถาปนาระบบความคด อดมการณหรอวฒนธรรมใดวฒนธรรมหนง ใหกลายเปนวฒนธรรมหลกของสงคม ในขณะเดยวกนกกดกนระบบอน หรอแนวอนใหกลายเปนสงทไมชอบธรรมในสงคม การครอบง าทางวฒนธรรมนอาจด าเนนการโดยผานกระบวนการสรางวฒนธรรมมวลชน (Mass Culture) ในระบบทนนยมกระบวนการและกลไกในการผลตสนคาสอมวลชนผานอตสาหกรรมสอ (Media Industry) จะมอทธพลตอความรสกนกคด จตส านก และสงผลในทายทสดตอแบบแผนพฤตกรรมการด าเนนชวตของสงคมไทย ปจจบนพบโดยทวไปวาวยรนไทยนยมฟงเพลงและศลปนเกาหล จนมค าเรยกเปนทรกนวาเปน “ตงเกาหล”, ความนยมการบรโภคกาแฟแฟรนไชสแบรนดอนเตอร

สงคมไทยในบรบทโลก

81

อยางสตารบค, การเปนแฟนคลบทมฟตบอลลคยโรป, ทศนคตของสงคมโลกทเปนลบตอขบวนการรฐอสลาม (IS), จากการตดตามขาวของซเอนเอน (Cable News Network : CNN), ความนยมชมภาพยนตรฮอลลวดผลงานของสตเวน สปลเบรก หรอภาพยนตรซรยสจากเกาหล เปนตน นบเปนจกรวรรดนยมทางการสอสารทงสน 3) จกรวรรดนยมทางวฒนธรรม (Cultural Imperialism) หมายถง การครอบง าทางวฒนธรรมผานกระบวนการสรางวฒนธรรมมวลชนทสงผานจากสอมวลชนระดบโลกทมเจาของเพยงไมกราย ท าใหการไหลเวยนของสอทวโลกเปนไปในทศทางเดยว (Uni-directional Flow of Information) ซงการผลต “สนคาทางวฒนธรรม” (Cultural Commodities) ในอตสาหกรรมสอมวลชนมกผลตในปรมาณมากเพอลดตนทนตอชน เมอผลตมากกจ าเปนตองขยายตลาดไปยงตางประเทศ โดยเฉพาะในประเทศทดอยพฒนากวา และมทนในการผลตสนคาสอมวลชนและวฒนธรรมนอยกวา และยงขาดทรพยากรและเทคโนโลยในการลงผลตนอยกวา ดงนนการน าเขาสนคาวฒนธรรมจงมตนทนต ากวาการผลตเอง สนคาสอมวลชนและวฒนธรรมจากโลกตะวนตกเพยงไมกประเทศไดไหลบาเขาสประเทศท ดอยพฒนากวา หรอประเทศโลกทสามอยางทวมทน ในขณะทผผลตสารเหลานมเพยงไมกประเทศแตสงอทธพล ไปทวโลก โอกาสของการสอสารจากประเทศโลกทสามจะไหลยอนกลบกลบไปยงประเทศมหาอ านาจทางสอเหลานนเปนไปได คอนขางยาก เหลานจงท าใหสงผลตอเอกลกษณทางวฒนธรรมของชาตทเปนผรบและบรโภคสนคาทางวฒนธรรมเหลานน ยงอตสาหกรรมสอมวลชนน าเสนอบคคล เหตการณจนเปนกระแสนยมมากเทาใด สงนนกจะมอ านาจครอบง าทางสงคม และวฒนธรรมมากขนเทานน

สงคมไทยควรสรางภมคมกนในดานตางๆ ไปพรอมๆ กบการเพมโอกาสในการพรอมรบการแขงขนและการปรบตวในภมภาคอาเซยนในการเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (AEC) และการปรบตวและการไดรบประโยชนจากการเขารวมในประชาคมโลก เพอความปลอดภยทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และการเมองในยคความรวมมอและการแขงขนในเวททงระดบโลกและระดบภมภาคทองคกรภาครฐ ภาคเอกชน ภาคประชาชน และปจเจกชนตองมการรเทาทน การเปลยนแปลงและการปรบตวของสงคมไทยในการอยรวมกนกบสงคมโลกอยางสนตและเทาทนการเปลยนแปลงทเกดขนอยางรวดเรว รนแรง และตอเนองในปจจบน

สงคมไทยในบรบทโลก

82

เฉลยค าถามทายบท 1. ก 2. ข 3. ง 4. ก 5. ง 6. ค 7. ง 8. ค 9. ก 10. ก 11. ง 12. ก 13. ง 14. ก 15. ค 16. ง 17. ก 18. ง 19. ค 20. ง