เพลี้ยกระโดด tagosodes pusanus (distant) :...

160

สมมนาวชาการกลมศนยวจยขาวภาคเหนอตอนบนและภาคเหนอตอนลาง ประจาป 2557

เพลยกระโดด Tagosodes pusanus (Distant) : แมลงศตรขาวชนดใหม ในภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย

Tagosodes pusanus (Distant) : A New Rice Insect Pest in Upper Northern Thailand

จนตนา ไชยวงค1) วนทนา ศรรตนศกด1) สกญญา อรญมตร1) อรสยาน บลยประมข1) Jintana Chaiwong1) Wantana Sriratanasak1) Sukanya Arunmit1) Urassaya Boonpramook1)

Abstract Tagosodes pusanus (Distant) is one of the planthopper species, which has been reported

as a minor insect pest in Thailand in 2000. The morphology of T. pusanus closely resembles the whitebacked planthopper, Sogatella furcifera (Horvath). However, it could be distinguished by the pattern of the dark markers of its forewings, pale yellow pr onotum in the middle of the segment, color of the clypeus, and shapes and number of spines of aedeagus. The population dynamic of T. pusanus was studied by sampling in the rice fields using D-vac and Blower-vac sucking machines. The results showed that the number of T. pusanus was higher than S. furcifera at heading stages of the rice plants in Nakhon Nayok province in 2011. The relationship between the numbers of two species was highly significant. The number of T. pusanus population in Chiang Rai province has a tendency to increase during 2011 to 2012. The relationship between the numbers of T. pusanus and S. furcifera was highly significant in both years. In addition, the number of both planthoppers caught by the light traps in Nakhon Nayok during March to December 2013 were also related highly significant. According to the results, it could be implied that if the population of S. furcifera is increasing, the population of T. pusanus tends to increase as well. Therefore, T. pusanus can become a major insect pest of rice in the upper northern Thailand.

Keywords: Tagosodes pusanus (Distant), Sogatella furcifera (Horvath), D-vac suction machine, Blower-vac suction machine, light trap, upper northern region

บทคดยอ เพลยกระโดด (Planthopper: Tagosodes pusanus (Distant) เปนแมลงอกชนดหนง ซงมรายงาน

การพบครงแรกในนาขาวของประเทศไทยในป 2543 แตพบในจานวนนอยมาก เปนแมลงทมลกษณะภายนอกคลายกบเพลยกระโดดหลงขาว (Whitebacked planthopper: Sogatella furcifera (Horvath)) มาก 1) สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว เขตจตจกร กทม. 10900 โทรศพท 0-2561-3062 Bureau of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2561-3062

161


แตสามารถจาแนกความแตกตางได ดงน 1) ปลายปกคหนาของเพลยกระโดด T. pusanus มลวดลายทเปนรปแบบเฉพาะ 2) อกปลองท 1 เปนสเหลองออนเฉพาะตรงกลางของปลองอก 3) สของแผน clypeus เปนสนาตาลเขม แตมสจางกวาเพลยกระโดดหลงขาว และ 4) สวนปลายของ aedeagus เรยว และเปนรปทรงกระบอก บรเวณตรงกลางมหนาม 4 อน และตรงสวนปลายอก 5-9 อน ศกษาการเปลยนแปลงประชากรจากการสมสารวจในนาขาว โดยใชเครองดดแมลง D-vac และ Blower-vac ในป 2554 และ 2555 พบวา ป 2554 นาขาวในจงหวดนครนายกพบจานวนเพลยกระโดด T. pusanus สงกวาเพลยกระโดดหลงขาว โดยเฉพาะในขาวระยะออกรวง พบเพลยกระโดด T. pusanus ถง 272 ตวตอแปลง สวนเพลยกระโดดหลงขาว พบ 7.2 ตวตอแปลง จานวนเพลยกระโดด T. pusanus กบเพลยกระโดดหลงขาว พบวา มความสมพนธกนอยางมนยสาคญยง สวนนาขาวในจงหวดเชยงรายมแนวโนมการเพมขนของเพลยกระโดด T. pusanus จากป พ.ศ.2554 - 2555 และจานวนเพลยกระโดด T. pusanus กบเพลยกระโดดหลงขาว มความสมพนธกนอยางมนยสาคญยง ทงในป 2554 และ 2555 เชนเดยวกบจานวนแมลงในกบดกแสงไฟ ทตดตงในบรเวณแปลงนาเกษตรกรจงหวดนครนายก ในเดอนมนาคม – ธนวาคม 2556 พบวา เพลยกระโดดทง 2 ชนด มความสมพนธกนอยางมนยสาคญยง กลาวไดวา ถาประชากรเพลยกระโดดหลงขาวเพมขนประชากรของเพลยกระโดด T. pusanus จะเพมขนตาม หรอถาเกดการระบาดของเพลยกระโดดหลงขาวในนาขาว มแนวโนมจะเกดการระบาดรวมของเพลยกระโดด T. pusanus ได โดยเฉพาะในพนทภาคเหนอตอนบน

ค าส าคญ: เพลยกระโดด เพลยกระโดดหลงขาว เครองดดแมลง กบดกแสงไฟ ภาคเหนอตอนบน

ค าน า การปลกขาวของเกษตรกรในปจจบน มกพบปญหาการระบาดของแมลงศตรขาวอยางตอเนอง

ซงสงผลกระทบตอผลผลตขาวทงทางตรงและทางออม เชน พบการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลอยางรนแรงในภาคเหนอตอนลาง โดยเฉพาะในพนทปลกขาวในเขตชลประทาน หรอการระบาดของหนอนกระทกลาภายหลงจากการเกดอทกภยนาทวม หรอการระบาดของหนอนหอใบขาวภายหลงจากการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาล เปนตน การระบาดของแมลงศตรขาวขนกบปจจยหลก 2 ปจจย ไดแก ปจจยสงแวดลอม (abiotic factor) คอสภาวะภมอากาศ (อณหภม นาฝน ความชนสมพทธ และการเคลอนไหวของอากาศ) เปนตน และปจจยดานสงมชวต (biotic factor) เชน ศตรธรรมชาต พชอาหาร เปนตน แตกตางกนตามชนดของแมลง โดยปจจยดานสภาวะภมอากาศจะมผลกระทบโดยตรงตอการแพรกระจาย การเจรญเตบโต การขยายพนธ การพกตว การอพยพของแมลง อาจเปนไปไดวาแมลงศตรขาวทมความสาคญอนดบรอง (minor pests) หรอแมลงศตรขาวทมกเกดการระบาดเมอสภาพแวดลอมมการเปลยนแปลงกะทนหนและรวดเรว (occasional pests) ของแตละภมภาค อาจมความสาคญมากจนกอใหเกดผลกระทบตอผลผลตขาวโดยรวมของประเทศได หรอแมลงศตรขาวทสาคญ (major pests) ในแตละภมภาค อาจลดความรนแรงในการทาลายผลผลตขาว อนเนองมาจากสภาพภมอากาศไมเหมาะสมกเปนได ซงจากรายงานสภาวะโลกรอน (global warming) ของกรมทดน กระทรวงมหาดไทย (2556)

162


พบวา ประเทศไทยมอณหภมสงขนประมาณ 1 องศาเซลเซยส ในชวง 40 ป อยางไรกตาม หากอณหภมเพมสงขน 2 - 4 องศาเซลเซยส จะทาใหพายไตฝ นเปลยนทศทาง เกดความรนแรงและมจานวนเพมขนรอยละ 10 - 20 ในอนาคตได ซงอาจสงผลกระทบใหพนทภาคใตมฝนตกชก และเกดอทกภยบอยครงขน ในขณะทภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ อาจตองเผชญกบภยแลงมากขน ซงอาจเปนไปไดวาจะเกดเหตการณดงกลาวขางตนได คอ แมลงศตรขาวทมความสาคญอนดบรองเพมการระบาดมากขน ในขณะทแมลงศตรขาวทสาคญหลกลดการระบาดลง

จากการศกษาชนดของแมลงในนาขาว โดยการสมสารวจ พบวา มแมลงมากกวา 100 ชนด แตมเพยง 20 ชนด ททาความเสยหายใหแกขาว และในนาขาวแตละภาคจะมศตรขาวทสาคญ เพยง 2-3 ชนด เทานน เชน ในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ แมลงศตรขาวทสาคญ คอ เพลยกระโดดหลงขาว (whitebacked planthopper: S. furcifera) แมลงบว (rice gall midge: Orseolia oryzae) และหนอนกอขาว และมกพบการระบาดในบางปเทานน (จนตนา และวนทนา, 2533) ทงนขนอยกบปจจยดานนเวศวทยาทแตกตางกน อาจมผลตอการแพรระบาดของแมลงศตรขาวในแตละภมภาคได เชน การระบาดของเพลยกระโดดหลงขาวทประเทศเวยดนาม พบวา ชวงเวลากลางวน อณหภมและความชนมบทบาทสาคญตอการระบาดโดย Tao and Ngoan (1970) พบตวเตมวยของเพลยกระโดดหลงขาวจานวนมากในชวงฤดฝนเนองจากอณหภมในเวลากลางวนและกลางคนแตกตางกนนอย และมความชนสมพทธประมาณ 85 เปอรเซนต นอกจากน Khan and Saxena (1985) พบวา เพลยกระโดดหลงขาวเพมความสาคญมากขนในพนททมการปลกขาวตานทานตอเพลยกระโดดสนาตาลอยางตอเนอง ทงในสภาพนาลมและนาทสง เชนเดยวกบในประเทศไทย ทพบวามการเพมขนของประชากรเพลยกระโดดหลงขาว โดยสวฒน และรจนา ( 2542) ไดมการศกษาประชากรแมลงศตรขาวจากกบดกแสงไฟ โดยตดตงทสถานทดลองข าวพาน อาเภอพาน จงหวดเชยงราย พบวา ตงแตป 2531 – 2536 พบจานวนเพลยจกจนปกลายหยก (Zigzag leafhopper: Recilia dorsalis (Mothschulsky)) มากทสด รองลงมา คอ เพลยจกจนสเขยว (Green leafhopper: Nephotettix spp.) เพลยกระโดดสนาตาล (Brown planthopper: Nilaparvata lugens (Stål)) และเพลยกระโดดหลงขาว ซงตอมา ไดพบวาในป 2551 ภาคเหนอพบการระบาดของเพลยกระโดดหลงขาว ทอาเภอปาย แมลานอย และอาเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน เนอท 1,375 ไร (ศนยวจยขาวแมฮองสอน, 2551) และป 2552 มรายงานการระบาดทอาเภอปาย แมลานอย และอาเภอเมอง เนอท 2,300 ไร (กรมการขาว, 2553) จากชวงเวลาทผานมาจานวนเพลยกระโดดหลงขาวไดเพมจานวนมากกวาเพลยกระโดดสนาตาลในภาคเหนอตอนบน ซงจะเหนไดวาเมอชวงเวลาเปลยนไป อาจทาใหปจจยทมผลตอการระบาดของแมลงศตรขาวเปลยนไปดวย จากการสมสารวจทงในนาขาวและในกบดกแสงไฟในพนทของจงหวดเชยงราย พบวา มการเพมขนของเพลยกระโดดหลงขาวอยางตอเนอง นอกจากนยงพบเพลยกระโดดอกชนดหนงทมลกษณะคลายกบเพลยกระโดดหลงขาวมาก ซงจากการศกษาของวาร (2543) พบวา มเพลยจกจน และเพลยกระโดดทพบในนาขาวถง 21 และ 12 สกล ตามลาดบ บางสกลพบในปรมาณทนอยมาก ไมจดวาเปนศตรขาวทสาคญ แตมเพลยกระโดดบางชนดทเคยมรายงานวาพบจานวนนอยมาก แตในปจจบนพบวา

163


มการเพมจานวนขน เชน เพลยกระโดดในสกล Tagosodes เปนตน เพลยกระโดด Tagosodes sp. ทพบทวโลกมทงหมด 20 ชนด แบงเปนชนดทพบในประเทศแถบโลกเกา (ทวปแอฟรกา ทวปยโรป และทวปเอเชย) จานวน 10 ชนด และในประเทศแถบโลกใหม (ทวปอเมรกา และออสเตรเลย) จานวน 10 ชนด (College of Agriculture & Natural Resources, 2013) เพลยกระโดด Tagosodes sp. ชนดทเคยมรายงานวาพบในนาขาวของประเทศไทย ไดแก เพลยกระโดด T. pusanus แตพบจานวนไมมากนก จงไมนบวาเปนศตรขาวทสาคญ (วาร, 2543) มรปรางลกษณะคลายกบเพลยกระโดดหลงขาวมากทสดในบรรดาเพล ยกระโดดในวงศ Delphacidae ศตรขาวทงหมด แตสามารถแยกจากกนได โดยเพลยกระโดด T. pusanus มลวดลายบนปกคหนาทเปนรปแบบเฉพาะตว (วาร, 2543) สาหรบการศกษานเวศวทยาและลกษณะการทาลายของเพลยกระโดด Tagosodes sp. มรายงานวา มการทาลายทงทางตรงและทางออม ทางตรง คอ ดดกนนาเลยงของตนขาว ทาใหตนขาวเหลองและแหงตายในทสด คลายกบลกษณะการทาลายของเพลยกระโดดหลงขาว สวนการทาลายทางออม คอ Tagosodes cubanus (Crawford) เปนพาหะนาโรคไวรส Rice hoja blanca tenuivirus (RHBV) สวน Tagosodes orizicolus (Muir) เปนพาหะนาโรคไวรส Mal de Rio Cuarto fijivirus (MRCV) และ Rice hoja blanca tenuivirus (RHBV) (College of Agriculture & Natural Resources, 2013) และพบวา T. orizicolus มพชอาหารเพยงชนดเดยว คอ ขาว Oryza sativa (Lin) (Everett, 1969; Meneses et al. 1998) แตจากรายงานของ College of Agriculture & Natural Resources (2913) พบวา T. cubanus and T. orizicolus มพชอาศย 3 ชนด ไดแก ขาว (Oryza sativa L.) หญาขาวนก (Echinochloa sp.) และมะพราว (Cocos nucifera L.) และจากการศกษาวงจรชวตของเพลยกระโดด T. orizicolus น Gómez-Sousa and Kamara (1980) พบวา ตวเตมวยเพศเมยสามารถดารงชวตอยได 31.1 วน สวนตวเตมวยเพศผ สามารถดารงชวตอยได 14.6 วน เพลยกระโดด T. pusanus ทพบในแถบเอเชย มรายงานวา พบแพรกระจายในประเทศกมพชา จน อนเดย อนโดนเชย ญป น ลาว มาเลเซย ไมโครนเซย ปากสถาน ฟลปปนส ศรลงกา ไตหวน และเวยดนาม ไมพบรายงานของประเทศไทย (Heong and Hardy, 2009) แตจากรายงานของ วาร (2543) มรายงานวาพบแพรกระจายในเอเชย ตงแตอนเดย ศรลงกา ฟลปปนส จน อนโดนเซย มาเลเซ ย และประเทศไทย ซงสอดคลองกบรายงานของ Kosol (2004) ทรายงานวาพบเพลยกระโดดชนดนในพชขาวของประเทศไทยเชนเดยวกน สวนการศกษาศตรธรรมชาตของเพลยกระโดด T. pusanus พบวามแตนเบยน 4 ชนด ไดแก Anagrus flaveolus, A. optabilis, Oligosita naias และ Pseudoligosita aesopi (Natural history museum, 2013)

จากการคนควาหาขอมลเกยวกบเพลยกระโดด T. pusanus ของตางประเทศ พบวา ยงมการศกษาในดานตางๆ นอย เชนเดยวกบประเทศไทย ทพบงานวจ ยเกยวกบเพลยกระโดดชนดนไมมากนก เนองจากเปนแมลงศตรขาวทพบแพรกระจายจานวนนอยมาก และไมเปนปญหาในนาขาวของประเทศไทย จงมนกวจยททาการวจยเกยวกบเพลยกระโดดชนดนนอยมาก แตเนองจากในปจจบน จากการสงเกตของนกวจย พบมจานวนเพลยกระโดดชนดนมากขน ดงนน เพอเปนการศกษาขอมลสาหรบเตรยมพรอม

164


ในการคาดการณการระบาดของแมลงศตรขาวทอาจทาใหผลผลตขาวไดรบผลกระทบ จงมความจาเปนทจะตองทาการศกษาเพอหาแนวทางการปองกนกาจดแมลงศตรขาวทอาจเกดการระบาดในอนาคตได ดงนน การศกษางานวจยครงน จงมวตถประสงคเพอศกษาลกษณะของเพลยกระโดด T. pusanus ซงเปนขอมลเบองตนใหเจาหนาททเกยวของไดสารวจการเพมขนของเพลยกระโดดชนดน ซงอาจเพมการระบาดมากขนในอนาคตได โดยเฉพาะภาคเหนอตอนบน

อปกรณและวธการ อปกรณ 1. กลองจลทรรศนสเตอรโอชนดสองตา (Stereo microscope) พรอมชดถายภาพ 2. เครองดดแมลง D-vac พรอมอปกรณสาหรบเกบตวอยางแมลง 3. เครองดดแมลง Blower-vac พรอมอปกรณสาหรบเกบตวอยางแมลง 4. กบดกแสงไฟ (Light trap) 5. แอลกอฮอล 70% สาหรบเกบตวอยางแมลง 6. ปากคม (Forceps) หรอพกนสาหรบแยกแมลง

วธการ 1. การศกษาลกษณะทางอนกรมวธาน (Taxonomy) ของเพลยกระโดด T. pusanus เปรยบเทยบ

กบเพลยกระโดดหลงขาว 1.1 ตดตงกบดกแสงไฟในพนทใกลกบแปลงปลกขาวของเกษตรกรหม 5 ตาบลศรษะกระบอ

อาเภอองครกษ จ งหวดนครนายก ทาการเปดไฟเพอลอแมลงในเวลา 18.00 - 21.00 น. ของทกวน ตงแตเดอนมนาคม – กนยายน 2556

1.2 นาตวอยางแมลงมาศกษาภายใตกลองจลทรรศนสเตอรโอชนดสองตา (Stereo microscope) และถายภาพภายใตกลองจลทรรศน ในหองปฏบตการของกลมวชาการ สานกวจยและพฒนาขาว

2. ศกษาการเปลยนแปลงประชากร ในสภาพนาขาว (Population dynamic) 2.1 ป พ.ศ.2554 สมสารวจประชากรเพลยกระโดด T. pusanus และเพลยกระโดดหลงขาว

ในนาขาว โดยการใชเครองดดแมลง D-vac สมเกบตวอยางจานวน 3 ไร ไรละ 3 จด รวม 9 จดตอแปลง จดละ 1 ตารางเมตร (ดดแมลงในกรอบทอ PVC ขนาด 1 x 1 เมตร) เกบตวอยางทงหมดจานวน 5 แปลง (ภาพท 1ก) สมเกบตวอยางแมลงในขาว 4 ระยะ ไดแก ระยะกลา แตกกอ ตงทอง และออกรวง โดยดาเนนการใน 3 จงหวด ไดแก

1) แปลงเกษตรกรตาบลปาหง อาเภอพาน จงหวดเชยงราย ดาเนนการปกดาในฤดนาป โดยปลกขาวพนธขาวดอกมะล 105 (เกบตวอยางชวงเดอนสงหาคม – ตลาคม 2554)

2) แปลงเกษตรกรตาบลรามะสก อาเภอโพธทอง จงหวดอางทอง ดาเนนการหวานขาวในฤดนาปรง โดยปลกขาวพนธพษณโลก 2 (เกบตวอยางชวงเดอนมถนายน – กรกฎาคม 2554)

165


3) แปลงเกษตรกรตาบลบางสมบรณ อาเภอองครกษ จงหวดนครนายก ดาเนนการหวานขาวในฤดนาปรง โดยปลกขาวพนธพษณโลก 2 (เกบตวอยางชวงเดอนพฤษภาคม – กรกฎาคม 2554)

2.2 ป พ.ศ.2555 สมสารวจประชากรเพลยกระโดด T. pusanus และเพลยกระโดดหลงขาวในนาขาว โดยใชเครองดดแมลง Blower-vac สมเกบตวอยางจงหวดละ 4 แปลง แปลงละ 6 จด ไดแก พนทหางจากขอบแปลงประมาณ 1 เมตร จานวน 3 จด และกลางแปลง จานวน 3 จด พนท 1 ตารางเมตร (ภาพท 1ข) สมเกบตวอยางแมลงในขาว 4 ระยะ ไดแก ระยะกลา แตกกอ ตง ทอง และออกรวง โดยไดดาเนนการ 3 จงหวด ไดแก

1) แปลงเกษตรกรตาบลมวงคา อาเภอพาน จงหวดเชยงราย ดาเนนการปกดาในฤดนาป โดยปลกขาวพนธขาวดอกมะล 105 (เกบตวอยางชวงเดอนสงหาคม – กนยายน 2555)

2) แปลงในศนยวจยวจยขาวพษณโลก ตาบลวงทอง อาเภอวงทอง จงหวดพษณโลก ดาเนนการปกดาในฤดนาป โดยปลกขาวพนธพษณโลก 2 (เกบตวอยางชวงเดอนกรกฎาคม – กนยายน 2555)

3) แปลงในศนยวจยขาวปทมธาน ตาบลรงสต อาเภอธญบร จงหวดปทมธาน ดาเนนการหวานขาวในฤดนาป โดยปลกขาวพนธ กข31 (เกบตวอยางชวงเดอนสงหาคม – ตลาคม 2555)

2.3 นาตวอยางแมลงทสารวจไดมาจาแนกชนดและนบจานวนภายใตกลองจลทรรศนสเตอรโอ ในหองปฏบตการ

3. ศกษาการเปลยนแปลงประชากรในธรรมชาต (Population fluctuation) ตรวจนบจานวนเพลยกระโดดหลงขาวและเพลยกระโดด T. pusanus จากกบดกแสงไฟ

ทตดตงบรเวณแปลงนาเกษตรกร ตาบลศรษะกระบอ อาเภอองครกษ จงหวดนครนายก ในแตละวน ตงแตเดอนมนาคม – ธนวาคม 2556

166


ผลการทดลองและวจารณ

1. การศกษาลกษณะทางอนกรมวธาน (Taxonomy) ของเพลยกระโดด T. pusanus เปรยบเทยบกบเพลยกระโดดหลงขาว พบวา

เพลยกระโดด (Planthopper: T. pusanus)

เพลยกระโดดหลงขาว (Whitebacked planthopper: S. furcifera)

1. รปรางลกษณะภายนอกทวไป มลาตวเปนสเหลองออนหรอนาตาลออน ลาตวยาวประมาณ 3.4 – 3.6 มลลเมตร โดยเพศเมยมความยาวมากกวาเพศผ

1. รปรางลกษณะภายนอกทวไปมลาตวเปนสเหลองถงนาตาลออน ลาตวยาวประมาณ 2.5 – 3 มลลเมตร โดยเพศเมยมความยาวมากกวาเพศผ

2. ปกคหนา (Forewings) เปนสขาวใส (hyaline) ปลายปก มลวดลาย ท เ ปนร ปแบบเฉพาะ (finger-like marking) ทสนปกตรงปลายเสน clavus มจดสดา

2. ปกคหนาเปนสขาวใส (hyaline) ทปลายปกเปนสเงามว (brown spot) ไมเปนลวดลาย ทสนปกตรงปลายเสน clavus มจดสดา

3. สวนหวและสวนอกดานบน (dorsal view) มลกษณะ คอ สวนของหนาผาก เปนสเหลองออน แถบกลางของอกปลองท 1 (pronotum) และปลองท 2 (mesonotum) เปนสเหลองออน

3. สวนหวและสวนอกดานบน มลกษณะ คอ

หนาผากมจดดา 2 จด ทดานขาง และ 2 ขาง ตรงกลางหนาผาก อกปลองท 1 ทงหมด และแถบกลางของอกปลองท 2 เปนสขาว

♂

♀

♀

♂

167


เพลยกระโดด (Planthopper: T. pusanus)

เพลยกระโดดหลงขาว (Whitebacked planthopper: S. furcifera)

4. สวนหนา (Frons) มลกษณะ คอ ใบหนาเปนสนาตาลเขม ซงเปนสเดยวกบแกม จงอยปาก (proboscis) และตาเดยว ม carinae เ ปนสเหลองออน แผน clypeus (แผนเหนอรมฝปากบน) เปนสนาตาลเขม ม carinae เปนสเหลองออน

4. สวนหนา มลกษณะ คอ ใบหนา แกม และแผน clypeus เปนสดา แตเสนสนนนตรงกลาง และขอบทง 2 ขางเปนสขาว

5. ลกษณะอวยวะเพศผ (male genitalia) มลกษณะ คอ สวนของ pygofer คอนขางกลม paramere มฐานกวาง คอดตรงกงกลางระหวางดานในและดานนอก diagraphram เปนรปตว T สวนปลายโคงปานกลาง aedeagus มฐานกวางและคอนขางกลม สวนครงปลายของ aedeagus มลกษณะเรยวและเปนรปทรงกระบอก มหนาม 4 อน บรเวณตรงกลาง และตรงสวนปลายอก 5 - 9อน

5. ลกษณะอวยวะเพศผ (male genitalia) มลกษณะ คอ paramere มสวนฐานกวาง คอดตรงใกลสวนปลาย ปลายเรยวเลกและแยกออกเปน 2 งาม aedeagus มลกษณะบดตวปลายแหลม และมหนามตามแนวยาว (วาร, 2543)

6. สวนของหนามทปลายแขง ( tibia spur) ของ

ขาคหลงคอนขางกวาง

6. สวนของหนามทปลายแขงของขาคหลงคอนขางเรยวและแหลม

168


2. ศกษาประชากรของเพลยกระโดด T. pusanus ในนาขาว โดยการสมส ารวจประชากรโดยใชเครองดดแมลง D-vac และเครองดดแมลง Blower-vac (ตารางท 1) ไดแสดงผล ดงน

ป 2554 ผลการสมสารวจประชากรของเพลยกระโดด โดยใชเครองดดแมลง D-vac พบวา นาขาวในทง 3 จงหวด ไดแก จงหวดเชยงราย อางทอง และนครนายก พบเพลยกระโดด T. pusanus ทง 3 จงหวด โดยนาขาวในจงหวดเชยงรายพบในขาวระยะกลา แตพบในจานวนนอยมาก นาขาวในจงหวดอางทอง พบในขาวระยะตงทองและออกรวง 2.6 และ 29.8 ตวตอแปลง ตามลาดบ และนาขาวในจงหวดนครนายกพบจานวน 108 และ 272 ตวตอแปลง ในขาวระยะตงทองและออกรวงตามลาดบ เมอเปรยบเทยบกบจานวนเพลยกระโดดหลงขาว ซงเปนแมลงศตรขาวทสาคญในนาขาวของภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พบวา นาขาวในจงหวดเชยงรายพบเพลยกระโดดหลงขาว ทกระยะการเจรญเตบโตของขาว และมจานวนมากกวาเพลยกระโดด T. pusanus นาขาวในจงหวดอางทองพบเพลยกระโดดหลงขาว ในขาวระยะกลาและแตกกอ แตมจานวนนอยมาก และมจานวนนอยกวา เพลยกระโดด T. pusanus สวนนาขาวในจงหวดนครนายกพบเพลยกระโดดหลงขาวทกระยะการเจรญเตบโตของขาว แตพบจานวนนอย และมจานวนนอยกวา เพลยกระโดด T. pusanus โดยเฉพาะในขาวระยะออกรวงทพบเพลยกระโดดหลงขาวเพยง 7.2 ตวตอแปลง แตพบเพลยกระโดด T. pusanus ถง 272 ตวตอแปลง เมอดความสมพนธระหวางจานวนเพลยกระโดด T. pusanus กบเพลยกระโดดหลงขาวของนาขาวในจงหวดนครนายก พบวา มความสมพนธกนอยางมนยสาคญยง กลาวไดวา ถาเพลยกระโดดหลงขาวเพมขนเพลยกระโดด T. pusanus จะเพมขนตาม นนแสดงวา หากสภาพอากาศเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเพลยทง 2 ชนด และเกดการระบาดของเพลยกระโดดหลงขาวมโอกาสเกดการระบาดรวมของเพลยกระโดด T. pusanus ได

ป 2555 ผลการสมสารวจประชากรของเพลยกระโดด โดยใชเครองดดแมลง Blower-vac พบวา นาขาวในทง 3 จงหวด ไดแก จงหวดเชยงราย พษณโลก และปทมธาน พบเพลยกระโดด T. pusanus ทง 3 จงหวด โดยนาขาวในจงหวดเชยงรายพบทกระยะการเจรญเตบโต พบมากในขาวระยะแตกกอและตงทอง จานวน 32.5 และ 48.0 ตวตอแปลง สวนนาขาวในจงหวดพษณโลก และปทมธาน พบในขาวระยะกลา และพบจานวนนอย เมอเปรยบเทยบกบจานวนเพลยกระโดดหลงขาว พบวา นาขาวในจงหวดเชยงราย พบทกระยะการเจรญเตบโต โดยเฉพาะในขาวระยะตงทอง จานวน 786 ตวตอแปลง นาขาวในจงหวดพษณโลก พบในขาวระยะกลา และมจานวนนอยกวาเพลยกระโดด T. pusanus สวนนาขาวในจงหวดปทมธาน พบในขาวระยะตงทองและออกรวง แตพบจานวนนอย

จากการเกบขอมลทง 2 ป ถงแมวาเครองมอทใชในการสมสารวจจะตางกน ทาใหจานวนแมลงตางกน แตจากขอมลสามารถคาดการณการเพมขนของจานวนประชากรของเพลยกระโดด T. pusanus ได โดยเฉพาะนาขาวในจงหวดเชยงรายทพบวา ในป 2554 มการพบ เพลยกระโดด T. pusanus ในขาวระยะแตกกอเพยงระยะเดยว แตในป 2555 พบทกระยะการเจรญเตบโตของขาว และเมอดความสมพนธระหวางจานวน เพลยกระโดด T. pusanus กบเพลยกระโดดหลงขาว พบวา มความสมพนธกนอยางมนยสาคญยง ทงในป 2554 และ 2555

169


3. ศกษาการเปลยนแปลงประชากรในธรรมชาต (Population fluctuation) จานวนแมลงจากกบดกแสงไฟทตดตงบรเวณนาขาวของเกษตรกรจงหวดนครนายก ตงแต

เดอนมนาคม – ธนวาคม 2556 พบเพลยกระโดด T. pusanus และเพลยกระโดดหลงขาว S. furcifera ในทกเดอน (ยกเวน เดอนมนาคมและเมษายน) โดยพบเพลยกระโดด T. pusanus และเพลยกระโดดหลงขาวมากทสดในเดอนพฤศจกายน จานวน 61 และ 336 ตวตามลาดบ (ตารางท 2) เปรยบเทยบความสมพนธระหวางจานวน เพลยกระโดด T. pusanus กบเพลยกระโดดหลงขาว พบวา เพลยกระโดดทง 2 ชนด มจานวนใกลเคยงกน (ภาพท 2) และมความสมพนธกนอยางมนยสาคญยง ซงสอดคลองกบขอมลทไดจากการสมสารวจโดยใชเครองดดแมลง D-vac และ Blower-vac ทจงหวดนครนายก และเชยงราย อนงผลจากการรวบรวมขอมลจากกบดกแสงไฟ ทศนยวจยขาวเชยงราย ตงแตเดอนมกราคม 2550 – ธนวาคม 2556 (ตารางท 3) พบวา ประชากรของเพลยกระโดดหลงขาวมจานวนมากกวาเพลยกระโดดสนาตาล โดยเฉพาะชวงเดอนมนาคม – เมษายน ของทกป และมแนวโนมเพมขนอยางตอเนอง โดยเฉพาะในชวงเดอนมนาคม 2555 พบจานวนเพลยกระโดดหลงขาวสงมากถง 19,248 ตว ซงมากกวาจานวนเพลยกระโดดสนาตาล ประมาณ 12 เทา ขอมลเปนไปในทศทางตรงกนขามกนกบการศกษาของสวฒน และรจนา ( 2542) ในระหวางป 2531 – 2536 ไดมการรายงานไววาแมลงจากกบดกแสงไฟทตดตงไวทศนยวจยขาวเชยงรายสวนใหญมจานวนเพลยกระโดดสนาตาลมากกวาเพลยกระโดดหลงขาว แสดงวา มการเปลยนแปลงความหลากชนด (species diversity) ของแมลงศตรขาวทสาคญในพนทอาเภอพาน จงหวดเชยงราย จาก 20 ป ทมการรายงาน ประกอบกบมการรายงานพบการระบาดของเพลยกระโดดหลงขาวมากขนในพนทภาคเหนอตอนบนเชนจงหวดแมฮองสอนมากขน จงมความเปนไปไดทเพล ยกระโดดหลงขาวทงสองชนดนจะมแนวโนมเปนแมลงศตรขาวทสาคญในภาคเหนอตอนบน

สรปผลการทดลอง ผลการศกษาลกษณะทางอนกรมวธานของเพลยกระโดด T. pusanus พบวา สามารถจาแนก

ความแตกตางจากเพลยกระโดดหลงขาวไดอยางชดเจน จากลกษณะ ดงน 1) ปลายปกคหนา ของเพลยกระโดด T. pusanus มลวดลายทเปนรปแบบเฉพาะ สวนปลายปกคหนาของเพลยกระโดดหลงขาวเปนเงามว ไมเปนลวดลาย 2) อกปลองท 1 ของเพลยกระโดดหลงขาวเปนสขาวทงหมด แตของเพลยกระโดด T. pusanus เปนสเหลองออนเฉพาะตรงกลางของปลองอก 3) สของสวนหนาทงหมด ของเพลยกระโดดหลงขาวเปนสดา ซงจะมความเขมกวาเพลยกระโดด T. pusanus ทเปนสนาตาลเขม โดยเฉพาะในสวนของแผน clypeus จะเหนไดอยางชดเจน 4) aedeagus ของ เพลยกระโดด T. pusanus สวนปลายมลกษณะเรยว และเปนรปทรงกระบอก มหนาม 4 อน บรเวณตรงกลาง และตรงสวนปลายอก 5-9 อน สวน aedeagus ของเพลยกระโดดหลงขาวมลกษณะบดตวปลายแหลม และมหนามตามแนวยาว 5) ลกษณะของ tibia spur ของขาคหลง ของเพลยกระโดดหลงขาว จะคอนขางแคบ และยาวกวาเพลยกระโดด T. pusanus

การเปลยนแปลงประชากรในสภาพนาขาวในจงหวดเชยงราย อางทอง และนครนายก ป 2554 พบเพลยกระโดด T. pusanus ทง 3 จงหวด พบมากทจงหวดนครนายก โดยพบในขาวระยะตงทองและ

170


ออกรวง จานวน 108 และ 272 ตวตอแปลง ตามลาดบ และจานวนประชากรเพลยกระโดดทง 2 ชนด มความสมพนธกนอยางมนยสาคญยง ป 2555 ในจงหวดเชยงราย พษณโลก และปทมธาน พบเพลยกระโดด T. pusanus ทง 3 จงหวด โดยจงหวดเชยงรายพบทกระยะการเจรญเตบโตของขาว พบมากในขาวระยะแตกกอ และตงทอง จานวน 32.5 และ 48.0 ตวตอแปลง ตามลาดบ ซงจากการเกบขอมลทง 2 ป พบวา ในจงหวดเชยงรายมแนวโนมการเพมขนของ เพลยกระโดด T. pusanus เนองจากในป 2554 พบเพลยกระโดดชนดน ในขาวระยะแตกกอเพยงระยะเดยว แตในป 2555 พบทกระยะการเจรญเตบโตของขาว และเมอหาความสมพนธระหวางจานวน เพลยกระโดด T. pusanus กบเพลยกระโดดหลงขาว พบวา มความสมพนธกนอยางมนยสาคญยง ทงในป 2554 และ 2555 และมความสอดคลองกนกบขอมลแมลงในกบดกแสงไฟ ทตดตงไวบรเวณแปลงนาเกษตรกรจงหวดนครนายก ในเดอนมนาคม – ธนวาคม 2556 พบวา เพลยกระโดดทง 2 ชนด มความสมพนธกนอยางมนยสาคญยง กลาวไดวา ถามเพลยกระโดดหลงขาวเพมขนเพลยกระโดด T. pusanus จะเพมขนตาม แสดงวา หากเกดการระบาดของเพลยกระโดดหลงขาวมโอกาสเกดการระบาดรวมของเพลยกระโดด T. pusanus ได ดงนน ในพนททเคยมการระบาดของเพลยกระโดดหลงขาวเปนประจา ควรมการสารวจและตดตามการเปลยนแปลงประชากรของเพลยกระโดด T. pusanus เพอเปนฐานขอมลในการวเคราะหผลกระทบของสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไปตอการระบาดของแมลงศตรขาวในระยะยาว โดยเฉพาะพนทจงหวดในภาคเหนอตอนบนทมรายงานการระบาดของเพลยกระโดดหลงขาวเพมมากข น และกบดกแสงไฟสามารถใชเปนเครองมอในการตดตามและเตอนการณการระบาดของเพลยกระโดด T. pusanus เชนเดยวกบเพลยกระโดดหลงขาว

ค าขอบคณ ขอขอบคณคณเรวต ภทรสทธ ขาราชการบานาญ ทไดถายทอดความรในการจาแนกชนดเพลยกระโดด

ซงเปนประโยชนตอการทางานวจย และเปนประโยชนตอนกวจยของกรมการขาวททางานดานอนกรมวธานตอไป ขอขอบคณศนยวจยขาวเชยงราย พระนครศรอยธยา ปราจนบร พษณโลก และปทมธาน ทเออเฟอสถานทในการทางานวจย และขอขอบคณขอมลแมลงจากกบดกแสงไฟของศนยวจยขาวเชยงราย

เอกสารอางอง

กรมการขาว. 2553. รายงานสถานการณโรคและแมลงศตรขาวประจาสปดาห 2553. แหลงทมา: http://www.ricethailand.go.th/rice web/price 20 Aug.html 2553.

กรม ทดน กระท รวงมห าดไท ย. 2556. สภาวะโลก รอน ( Global Warming). แหลง ท มา : http://www.dol.go.th/sms/interesting.htm (11 กมภาพนธ 2557).

จนตนา ทยาธรรม และวนทนา เทวภชม. 2533. เพลยกระโดดหลงขาวระบาดทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. ว.กฏ.สตว. 12 (4) : 255-256.

วาร หงสพฤกษ. 2543. เพลยจกจนและเพลยกระโดดศตรพชเศรษฐกจในประเทศไทย. กองกฏและสตววทยา กรมวชาการเกษตร. โรงพมพครสภาลาดพราว, กรงเทพฯ. 126 หนา.

171


ศนยวจยขาวแมฮองสอน. 2551. รายงานสถานการณศตรขาว (รายงาน ศสท.101 และ 102). หนา 1 (เอกสารอดสาเนา).

สวฒน รวยอารย และรจนา สรการ. 2542. ระบบการปลกขาวกบการพยากรณการระบาดของแมลงศตรขาวโดยใชขอมลแมลงจากกบดกแสงไฟ. ว.กฏ.สตว. 21 (2) : 108-113 (2542).

College of Agriculture & Natural Resources. 2013. Genus Tagosodes Asche and Wilson, 1990. Available: http://ag.udel.edu/enwc/research/delphacid/tagosodes.htm (February 9, 2014).

Everett, T. 1969. Hoja blanca. p. 361-377. In: K. Mara-morosch (ed.). Viruses, vectors and vegetation. John Wiley and Sons, USA.

Gómez-Sousa, J. and F. Kamara. 1980. Determinación de algunos parámetros en la biología de Sogatodes ori- zicola (Muir). Centro Agrícola 7: 13-20.

Heong K.L. and B. Hardy. 2009. Planthoppers: new threats to the sustainability of intensive rice production systems in Asia. Los Banos (Philippines): International Rice Research Institute. 460p.

Khan, Z.R. and Saxena, R.C. 1985. Behavioral and physiological responses of Sogatella furcifera (Homoptera: Delphacidae) to selected resistant and susceptible rice cultivars, J. Econ. Entomol. 78: 1280.

Kosol Charernsom. 2004. Biosystematics of Insects of Thailand. Available: http//www.pikul.lib. ku.ac.th/insect (February 11, 2014).

Meneses, R., A. Gutiérrez, G. Antigua, J. Gómez & F. Correa. 1998. Guía para el Manejo Integrado de Pla- gas del Arroz. IIA-CIAT-FLAR.

Natural history museum. 2013. Universal Chalcidoidea Database Chalcidoid associates of named taxon: search results. Available : http://www.nhm.ac.uk/research-curation/research/projects/chalcidoids/ database/namedHost.dsml?HOSGENUS=Tagosodes&HOSSPECIES=&searchPageURL=indexChalcidsByCountry.dsml%3Findex%3DChalcidsByCountry%26beginIndex%3D2900%26Region%3D6&listPageURL=chalcidsByCountry.dsml%3Findex%3DChalcidsByCountry%26Region%3D6 (February 11, 2014).

Tao, C.H., and N.L.D. Nooan. 1970. An ecological study of white-back planthopper, Sogatella furcifera Horvath in Vietnam, 1968. J. Taiwan Agric. Res. 19(4): 82-89.

172


ตารางท 1 จานวนเพลยกระโดด (Planthopper: Tagosodes pusanus (Distant)) และเพลยกระโดดหลงขาว (Whitebacked planthopper: Sogatella furcifera (Horvath)) ทไดจากการสมเกบตวอยางโดยใชเครองดดแมลง D-vac ในป 2554 และเครองดดแมลง Blower-vac ในป 2555

ระยะขาว จานวน T. pusanus (ตวตอแปลง) จานวน S. furcifera (ตวตอแปลง) ป 2554 เชยงราย อางทอง นครนายก เชยงราย อางทอง นครนายก

กลา 0 0 0 1.2 0.2 4.6 แตกกอ 0.4 0 0 28.2 0.2 2.0 ตงทอง 0 2.6 108 1.8 0 13.0 ออกรวง 0 29.8 272 0.4 0 7.2 ป 2555 เชยงราย พษณโลก ปทมธาน เชยงราย พษณโลก ปทมธาน

กลา 0.75 2.30 2 88.8 0.7 0 แตกกอ 32.5 0 0 123 0 0 ตงทอง 48 0 0 786 0.3 0.5 ออกรวง 1.7 0 0 29.3 0 1.3

ตารางท 2 จานวนเพลยกระโดด (Planthopper: Tagosodes pusanus (Distant)) และเพลยกระโดดหลงขาว

(Whitebacked planthopper: Sogatella furcifera (Horvath)) ทดกไดจากกบดกแสงไฟ ทตดตงไวทหม 5 ตาบลศรษะกระบอ อาเภอองครกษ จงหวดนครนายก ตงแตเดอนมนาคม – กนยายน 2556

เดอน จานวน (ตว)

T. pusanus S. furcifera มนาคม 0 0 เมษายน 0 0

พฤษภาคม 3 2 มถนายน 2 3 กรกฎาคม 7 1 สงหาคม 40 4 กนยายน 48 29 ตลาคม 31 52

พฤศจกายน 61 336 ธนวาคม 25 27

173


ตารางท 3 จานวนเพลยกระโดดสนาตาล (Brown planthopper: Nilaparvata lugens (Stål)) และเพลยกระโดดหลงขาว (Whitebacked planthopper: Sogatella furcifera (Horvath)) ทดกไดจากกบดกแสงไฟ ทตดตงไวทศนยวจยขาวเชยงราย อาเภอพาน จงหวดเชยงราย ตงแตป 2550 - 2556

ภาพท 1 การสมเกบตวอยางแมลงโดยใชเครองดดแมลง D-vac (ก) และเครองดดแมลง Blower-vac (ข)

จานวน (ตว)

ป เดอน

เพลยกระโดดสนาตาล เพลยกระโดดหลงขาว 2550 2551 2552 2553 2554 2555 2556 2550 2551 2552 2553 2554 2555 2556

ม.ค. 3 3 6 0 29 13 67 37 5 28 6 22 87 74 ก.พ. 0 1 24 15 10 177 50 4 1 67 71 46 316 88 ม.ค. 40 12 45 37 43 1,567 97 632 3,637 3,841 1,842 348 19,248 6,303 เม.ย. 15 128 330 353 719 1,169 583 1,554 475 2,242 9,703 721 875 7,680 พ.ค. 15 46 1,125 567 337 211 507 34 22 145 87 25 140 139 ม.ย. 5 27 68 44 98 35 44 43 5 23 15 18 21 36 ก.ค. 3 4 10 6 4 21 3 6 20 34 11 11 52 7 ส.ค. 8 1 64 4 3 173 5 89 16 201 37 7 56 29 ก.ย. 118 14 235 441 148 3,736 642 113 17 506 1,221 204 457 478 ต.ค. 55 60 277 233 142 588 740 99 85 110 415 84 923 456 พ.ย. 24 54 21 57 29 60 24 17 6 9 8 7 37 27 ธ.ค. 6 21 17 100 23 27 3 0 4 4 17 3 18 1

ก ข

174


ภาพท 2 จานวนเพลยกระโดด (Planthopper: Tagosodes pusanus (Distant)) และเพลยกระโดดหลงขาว

(Whitebacked planthopper: Sogatella furcifera (Horvath)) ทไดจากการตดตงกบดกแสงไฟ ทหม 5 ตาบลศรษะกระบอ อาเภอองครกษ จงหวดนครนายก ตงแตเดอนมนาคม – กนยายน 2556

175


การศกษากลไกความตานทานของขาวสายพนธดตอเพลยกระโดดสน าตาล Studies in Mechanisms of Resistance of Promising Rice Lines

To Brown Plant hopper

ภมร ปตตาวะตง1) เจตน คชฤกษ1) สรเดช ปาละวสทธ2)

Phamorn Pattawatang1) Jate Kotcharerk1) Suradet Palawisut2)

Abstract The resistance mechanism of resistant varieties and promising lines of rice to brown planthopper,

Nilaparvata lugens (Ståll) compared with standard resistance (PTB33 and Rathu Heenati) and standard susceptible (Taichung Native 1 : TN1) criteria to evaluate the reaction, the response of rice varieties and promising lines to the infestation of insects. Antixenosis resistance mechanisms, which describes a reaction dislike to eat or inhibit eating, affected to oviposition or fewer oviposition. Mechanical resistance Antibiosis explained by the percentage of surviving and development of the nymph stage to the adult, impact on the life cycle of insects and low feeding rates. Tolerance mechanisms of resistance can be explained by assessments of function plant loss index: FPLI, tolerance to insect pest in the presence of high density of insect pest condition. Result showed that three characteristics of resistance mechanisms were found in RD41 and CNT96024-61-1-PSL-1-2. Those three characteristics appeared together and supported each other but the level of resistance was intermediate resistant when compared with the standard resistant rice varieties, PTB33 and Rathu Heenati, which level of resistance was highly resistance. The damage varied according to level and the amount of insects.

Keywords: Resistant mechanism, Promising lines, Rice, Brown Planthopper

บทคดยอ ศกษากลไกความตานทานของขาวพนธ ตานทาน กข29 กข41 และขาวสายพนธด ไดแก

CNT96024-61-1-PSL-1-2, CNT96013-5-1-PSL-2-4-3, PSL00525-8-2-3-6 และ PSL02001-240 ตอเพลยกระโดดสนาตาล (Nilaparvata lugens (Stål)) ดวยการเปรยบเทยบกบพนธมาตรฐานตานทาน (PTB33 และ Rathu Heenati) และพนธมาตรฐานไมตานทาน (Taichung Native 1, TN1) ตามเกณฑการประเมน

1) ศนยวจยขาวพษณโลก ต. วงทอง อ. วงทอง จ. พษณโลก 65130 โทรศพท 0-5531-1184-5 Phitsanulok Rice Research Center, Wang tong, Phitsanulok 65130 Tel. 0-5531-1184-5 2) ขาราชการบานาญ Retired Government Official

176


ปฏกรยาระหวางขาวและเพลยกระโดดสนาตาล ไดแก กลไกความตานทานแบบ antixenosis ประเมนจากการทแมลงไมชอบกนหรอยบยงการกน และผลกระทบตอการวางไขหรอวางไขไดนอย กลไกความตานทานแบบ antibiosis ประเมนจากปฏกรยาตอวงจรชวตของแมลง เปอรเซนตการมชวตรอด ระยะตวออนเปนตวเตมวย และอตราการกนอาหาร และกลไกความตานทานแบบ Tolerance ประเมนดชนความเสยหายของพช (Function plant loss index, FPLI) และการทนทานตอแมลงในสภาวะทมความหนาแนนของแมลงสง ซงผลการศกษาพบวา กข41 และ CNT96024-61-1-PSL-1-2 มกลไกความตานทานทง 3 ลกษณะตอเพลยกระโดดสนาตาล โดยกลไกความตานทานทง 3 ลกษณะ จะเกดรวมและสนบสนนกน แตจดเปนความตานทานในระดบกลาง (Intermediate resistance) เมอเปรยบเทยบกบพนธมาตรฐานตานทาน PTB33 และ Rathu Heenati ทมความตานทานระดบสง (highly resistance) โดยความเสยหายจะแตกตางกนตามระดบและปรมาณการเขาทาลายของแมลง

ค าส าคญ : กลไกความตานทาน สายพนธด ขาว เพลยกระโดดสนาตาล

ค าน า ววฒนาการ การเปลยนแปลงของพชและแมลงศตรพชทมปฏสมพนธรวมกนในลกษณะของการตานทาน

โดยเฉพาะในพชมการเปลยนแปลงของกระบวนการตาง ๆ ทางสรรวทยาและทางเคม ซงพชจะมกลไกการปองกนอนตรายจากการเขาทาลายของแมลงศตรใน 2 ลกษณะรวมกน คอ กลไกทางกายภาพและกลไกทางเคม (Gatehouse et al., 1991) กลไกความตานทานแมลงของพนธขาว (Mechanism of resistance) Painter (1951) กลาวถงสาเหตทพชสามารถตานทานแมลงไววา เปนปจจยทมผลตอการแสดงออกของความตานทานของพชพนธใดทมลกษณะสามารถตานทานตอการเขาทาลายของแมลง และไดจาแนกกลไกความตานทานของพชตอแมลงออกเปน 3 ลกษณะ คอ non-preference (ปจจบนมกใชคาวา antixenosis), antibiosis และ tolerance เปนความสมพนธระหวางแมลงกบพช ซงพชตานทานจะมอทธพลตอการอยรอดของแมลง การกนอาหาร การใชประโยชนจากการเผาผลาญอาหารทกน การเจรญเตบโต การดารงชวต การผลตไข การวางไข และการฟกไข (Saxena, 1969. Saxena et al, 1974) สวนพชจะมการพฒนาตนเองเพอลดความสญเสยหรออนตรายจากการเขาทาลายของแมลงแลวมการถายทอดผานทางพนธกรรม ลกษณะการปกปองตนเองของพชแบบนเรยกวา ความตานทาน (resistance) เปนลกษณะของพนธ หรอสายพนธของพช ซงไดรบความเสยหายจากการเขาทาลายของแมลงศตรนอยทสด หรอไมไดรบความเสยหาย เมอเปรยบเทยบกบพนธ หรอสายพนธ ทไมตานทานซงปลกในสภาพแวดลอมเดยวกน ซงแสดงใหเหนวาพนธ หรอสายพนธของพชแตละชนดมความตานทานไมเทากนหรอแตกตางกน (วชระ, 2542) ซงสาเหตแหงความตานทานอาจเกดขนจากสาเหตใดสาเหตหนง หรอเกดรวมกนจากลกษณะความตานทานของพชตอแมลงทจาแนกได 3 ลกษณะ ดงกลาวแลว

กลไกทสงผลตอพฤตกรรมความไมชอบของแมลง หรอ กลไกตอตานความชอบของแมลง (non-preference หรอ antixenosis) Painter (1951) กลาววา เปนลกษณะความตานทานของพชทเกดจาก

177


แมลงไมชอบทจะขาไปอาศย วางไข หลบภย หรอเขาไปกดกนหรอดดกนเปนอาหารเกดจากกลไกความตานทานของพช เพอขดขวาง ยบยง หรอลดจานวนประชากรแมลง Panda and Khush (1995) กลาวถงสาเหต antixenosis อาจเกดจากปจจยทางกายภาพ หรอชวเคม หรอทงสองปจจยรวมกน ซงมผลทาใหเกดลกษณะของพชทางกายภาพ สรรวทยา และคณภาพ มผลไปรบกวนตอพฤตกรรมของแมลง เชน การผสมพนธ การวางไข การกนอาหาร สารบางอยางทพชผลตขนมอทธพลตอพฤตกรรมการยอมรบหรอไมยอมรบของแมลง ไดแก สารประกอบฟนอล (phenolic compounds) เชน สารฟลาโวนอยด (flovanoid) หลายชนดจากตนขาว จากรายงานของ Van Emden (1973) พบวา ปรมาณของแมลงทเพมขนมสวนสมพนธกบปรมาณการเพมของ เอไมด (Amide) ซงเปนสารประกอบอนทรยทประกอบดวยธาต C, H, O และ N เขน กลตามน (Glutamine) แอสพาราจน (Asparagine) และในสวนของรายงาน Pathak and Dale (1982) มสารประกอบทางเคมในพช (Phytochemicals) ทพชสรางขนดวยกระบวนการเมแทบอลซม ทเกยวของใน HPR (host plant resistance) สวนใหญอยในกลม เชน อะซโทจนน (acetogenins) อลคาลอยด (alkaloids) ฟลาโวนอยด (flavonoids) ไกลโคไซด (glycosides) ไอโซพรนอยด (isoprenoids) ลกนน (lignins) และอนๆ Li et al., (1996) กลาววา กรดอะมโนหลายชนด ไดแก กรดแอสปารตก (aspartic acid) เซอรน (Serine) กรดกลตามก (glutamic acid) อะลานน (alanine) วารน (valine) ลซน (leucine) และ ฟนลอะลานน (phenylalanine) ชวยกระตนใหเพลยกระโดดสนาตาลเขามาการดดกนนาเลยงจากตนขาว (feeding stimulant) และพบวา ในพนธขาวตานทาน NJ14 มการปลดปลอยกรดอะมโนดงกลาวนอยจงทาใหเปนสาเหตหนงของการยบยงการดดกน (anti-feeding) Pathak and Saxena, (1976) พบวา สารบางอยาง เชน พวกกรดอะมโน และไวตามนบางอยางในตนขาวเปนตวดงดดใหแมลงเขามาดดกนหรอกดกน (attractant) พนธขาวทขาดสารบางอยางดงกลาวจะเปนตวทาใหเกดลกษณะ antixenosis ได ขณะท Sogawa and Pathak (1970) พบวา ปจจยททาใหขาวพนธ Mudgo มความตานทานตอเพลยกระโดดสนาตาลเนองจากมกรดอะมโน asparagines ตา เมอเปรยบเทยบกบพนธออนแอ IR8 และ TN1 จากผลการศกษาของ Pathak (1970) พนธขาวทมกรดอะมโน asparagines ตาหรอนอยกวาปกต จะมกลไกความตานทานทาใหอตราการอยรอดตา การเจรญเตบโตของตวออนเปนตวเตมวยนานกวาปกต การวางไขนาน และอายสน Li et al., (1996) รายงานวาความเขมขนของกรดออกซาลก (oxalic acid) ทไดจากสารสกดดวยแอลกอฮอลจากใบขาว ในพนธตานทาน NJ14 และพนธออนแอ NJ11 พบวา กรดออกซาลกในทออาหาร (phloem) ของพนธ NJ14 สงกวาพนธ NJ11 มากกวาถง 93 เทา เปนสาเหตหนงในการยบยงการดดกนของเพลยกระโดดสนาตาล และยงพบวา สารสกดอะซโตน (Acetone extract) จากใบขาวพนธตานทาน NJ14 เปนสารยบยงการเจรญเตบโตอยางมนยสาคญ และสามารถเพมอตราการตายของเพลยกระโดดสนาตาล

กลไกการสรางสารตานทาน (Antibiosis) เปนกลไกความตานทานทสงผลตอการดารงชวตของแมลงทเกดขนหลงจากแมลงเขาทาลายตนพช antibiosis จะมผลโดยตรงตอการเจรญเตบโต การพฒนา การสบพนธ และการมชวตอยรอดของแมลง อาจมผลทาใหแมลงมขนาดและนาหนกลด มการตายของตวออนและ

178


ดกแดมากขน (วชระ, 2542; Horber, 1980) สาเหตสวนใหญททาใหขาวตานทานตอเพลยกระโดดสนาตาลแบบ antibiosis เกดจากพนธตานทานผลตสารทเปนพษ หรอไมมสารอาหารทแมลงตองการ หรอมไมเพยงพอ หรอไมสมดลตอความตองการแมลง จากการศกษาทดสอบและประเมนสารเคมในขาวพนธตานทาน (IR62, Rathu Heenati two resistant Sri Lankan varieties BG300 and BG379/9) และพนธออนแอ (BG380 and BG94/1) โดยวธ exudates EDTA (ethylene-diamine-tetra-acetic acid) จากทออาหารของตนขาว พบวา ความเขมขนทสงขนของสารอะพจนน ซ-ไกลโคไซด (Apigenin C-glycosides) ในตนขาวเปนปจจยสาคญของความตานทานเพลยกระโดดสนาตาล ซงทาหนาทยบยงการดดกนของเพลยกระโดดสนาตาล (Stevenson et al., 1996) ทงนองคประกอบของสารเคมในตนขาวนบวามความสาคญในดาน antibiosis มากกวาลกษณะทางกายภาพ โดยความตานทานตอแมลงอาจแสดงออกในลกษณะทางปรมาณ และความเสยหายของพชจะแตกตางกนตามลาดบ ในพนธ ขาวทมแมลงเขาทาลายเทาๆ กน หากขาวพนธใดถกแมลงทาลายเสยหายมาก แสดงวามความตานทานตอแมลงนอย ในบางครงเปนการยากทจะแยกความแตกตางระหวาง antixenosis กบ antibiosis ซงลกษณะความตานทานทงสองแบบ จะทาใหแมลงศตรพชมจานวนลดลง

กลไกความทนทานจากการเขาทาลาย (Tolerance) เปนลกษณะความตานทานของพชทสามารถทนตอการเขาทาลายของแมลง โดยไมมลกษณะการถกทาลายทรนแรงใหเหน และผลผลตไมลดในขณะทแมลงยงสามารถเจรญเตบโตและแพรพนธ เปนปกต (วชระ , 2542) จากรายงานของ Pathak (1977) พชทนทานตอแมลงจะสามารถเจรญเตบโต ขยายพนธ เพมผลผลต หรอซอมแซมสวนทเสยหายจากการทาลายของแมลง Smith et al. (1994) กลาววา จากลกษณะความตานทานแบบทนทานตอแมลง สามารถประเมนความตานทานดงกลาวนได โดยศกษาจากสวนทพชถกทาลาย เปอรเซนตความเสยหายของผลผลต หรอระดบความรนแรงทเกดขน การศกษาจานวนประชากรแมลง หรอเปอรเซนตแมลงทรอดตาย กเปนสวนหนงของความตานทานดงกลาวนเชนกน (Davis et al., 1984) ซงลกษณะความทนทานในพนธตานทาน อาจเกดจากความแขงแรงของพนธ เนองจากพนธกรรมของพชนน (general vigor and heterosis) การเตบโตและซอมแซมเนอเยอทถกทาลาย (replacement , regrowth and repair of tissue) ความแขงแรงของเนอเยอ (strength of tissue) หรอคณลกษณะบางอยางทางสรรวทยาของพช (biophysical characters) ลกษณะ tolerance จะสามารถทนทานตอแมลงทกชวชนด ในขณะทความตานทานแบบ antibiosis หรอ antixenosis มแนวโนม ทจะกระตนใหแมลงปรบตวและพฒนาเปนชวชนดใหมได

พชตานทานแมลงทดตองมคณสมบตปองกนตนเองทงกลไกทางกายภาพ และกลไกทางเคม นอกจากนพชยงตอบสนองทางพฤตกรรมเพอรกษาผลผลต และความอยรอด 3 ลกษณะ คอ หลกเลยง (avoidance) ทนทาน (tolerance) และฟนคน (recovery) (Painter, 1968) ขณะทความคาดหวงในพนธขาวตานทาน คอ จะตองมลกษณะความตานทานทคงทน และตานทานทครอบคลมความหลากหลายของประชากรแมลงศตรพชในพนทเปาหมาย อยางไรกตามกลไกตานทานแบบ tolerance เปนกลไกทไมกระตนใหแมลงเกดการปรบตว หรอปรบเปลยนชวชนด ขณะทกลไกความตานทานแบบ antibiosis และ

179


antixenosis จะไปมผลยบยงการเพมปรมาณของประชากรแมลงศตรพช กลไกความตานทานเหลาน มกจะเกดรวมกน และสนบสนนกน ในปจจบนแนวทางการปรบปรงพนธขาวตานทานจะใหความสนใจกลไกรวมระหวาง non-preference หรอ antixenosis และ antibiosis เพราะลกษณะกลไกตานทานทงสอง จะทาใหปรมาณแมลงลดลงเรอยๆ สวนกลไกตานทานแบบ tolerance นนบางครงกลบทาใหปรมาณแมลงเพมมากขนได ในการศกษากลไกความตานทานดงกลาวน จะเปนประโยชนตอการพฒนาพนธ ขาวตานทานแมลงศตรโดยเฉพาะเพลยกระโดดสนาตาล เพอแกไขปญหาการระบาดและการเขาทาลายทกอใหเกดความเสยหายตลอดมา

อปกรณและวธการ

อปกรณ และสงทใชในการทดลอง 1. เพลยกระโดดสนาตาล 2. สายพนธขาว จากโครงการปรบปรงพนธขาว และพนธมาตรฐาน โดยมพนธขาว PTB33 และ

Rathu Heenati เปนพนธมาตรฐานตานทาน และพนธ TN1 เปนพนธมาตรฐานออนแอ 3. กระบะไม ขนาด 60 x 40 x 10 เซนตเมตร กระบะสแตนเลส ขนาด 120 x 150 x 15 เซนตเมตร 4. กรงตาขายถ ขนาด 110 x 120 x 80 เซนตเมตร กรงตาขายถ ขนาด 50 x 50 x 75 เซนตเมตร 5. กรงครอบตาขายถททาดวยโครงเหลกเสน ขนาด 35 x 75 x 50 เซนตเมตร 6. กระถางดนเผา ขนาด เสนผาศนยกลาง 12.5 x 9, 12.5 x 14 และ 16 x 9 เซนตเมตร 7. หลอดครอบทาดวยพลาสตกใส ขนาด เสนผานศนยกลาง 15 x 90 และ 13 x 90 เซนตเมตร 8. กลองจลทรรศน (binocular microscope) 9. ตอบ (hot oven)

รายชอพนธหรอสายพนธขาวทใชในการทดลอง ท พนธ /สายพนธ หมายเหต 1 CNT96024-61-1-PSL-1-2 ขาวสายพนธด 2 CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 ขาวสายพนธด

3 PSL00525-8-2-3-6 ขาวสายพนธด

4 PSLC02001-240 ขาวสายพนธด

5 RD29 พนธแนะนาตานทาน 6 RD41 พนธแนะนาตานทาน

7 PTB33 พนธมาตรฐานตานทาน

8 Rathu Heenati พนธมาตรฐานตานทาน

9 TN1 พนธมาตรฐานไมตานทาน

180


ขนตอนการด าเนนงาน

แผนการทดลอง - การทดลองท 1 การศกษากลไกความตานทานแบบ antixenosis (non-preference) ในขาวระยะกลา

(nymphs on seedlings) และขาวระยะแตกกอ (adults on vegetative stage) วางแผนการทดลองแบบ RCB จานวน 4 ซา

- การทดลองท 2 การศกษากลไกความตานทานแบบ antibiosis (population growth, survival of nymphs และ feeding rates) วางแผนการทดลองแบบ RCB จานวน 4 ซา

- การทดลองท 3 การศกษากลไกความตานทานแบบ tolerance in Seedbox screening วางแผนการทดลองปลกแบบ systematic arrangement จานวน 3 ซา และ tolerance of selected entries in pots วางแผนการทดลองแบบ split plot จานวน 5 ซา

วธด าเนนงาน วธปฏบตการทดลอง ดงน การทดลองท 1 ทาการศกษาใน 2 ลกษณะ (ในการทดลองใช seedbox เปนซา) 1.1 ศกษากลไกความตานทานแบบ Antixenosis ในขาวระยะกลา (nymphs on seedlings)

โดยการปลกขาวทเปนพนธขาวสายพนธด และพนธมาตรฐาน โดยมพนธขาว PTB33 และ Rathu Heenati เปนพนธมาตรฐานตานทาน และพนธ TN1 เปนพนธมาตรฐานไมตานทาน (ใชในทกการทดลอง) ลงในกระบะไมสเหลยม ขนาด 60 x 40 x 10 เซนตเมตร ทบรรจดนรวนประมาณ 1/3 ของกระบะ โรยเปนแถวแลวกลบดวยดนรวนบางๆ นาไปแชนาในกระบะสแตนเลส ขนาด 120 x 150 x 15 เซนตเมตร ครอบดวยกรงตาขาย เมอขาวงอกอายครบ 7 วน จงถอนแยกใหเหลอแถวละ 20 ตนตอพนธหรอสายพนธ แลวปลอยแมลงโดยใชเครองดดแมลงเพลยกระโดดสนาตาลตวออนระยะท 2 – 3 จานวน 10 ตวตอตน และตรวจนบจานวนแมลงบนตนขาวแตละพนธหรอสายพนธ หลงจากปลอยแมลงได 48 ชวโมง ทงไวอกประมาณ 7-10 วนหรอเมอพนธขาว TN1 แหงตาย บนทกผลการทดลองโดยตรวจดระดบความเสยหายทเกดขนกบตนขาวแตละพนธหรอสายพนธ และใหคะแนนตามมาตรฐานการใหคะแนนของสถาบนวจยขาวนานาชาต (SES : IRRI, 2002)

1.2 ศกษากลไกความตานทานแบบ Antixenosis ในขาวระยะแตกกอ (adults on vegetative stage) เตรยมตนขาวโดยเพาะเมลดพนธขาวสายพนธด และพนธมาตรฐาน ในจานเลยงเชอ เมอขาวงอกแลวนามาปลกลงในกระบะไมสเหลยม ขนาด 60 x 40 x 10 เซนตเมตร ทบรรจดนรวนประมาณ 1/3 ของกระบะ ระยะปลก 10 x 10 เซนตเมตร ปลกพนธละ 2 ตนตอกอ นาไปแชนาในกระบะสแตนเลส ขนาด 120 x 150 x 15 เซนตเมตร ครอบดวยกรงตาขาย เม อขาวงอกอาย 30 วน ตดแตงตนขาวใหเหลอ 2 ตนตอกอ แลวปลอยแมลงเพลยกระโดดสนาตาลตวเตมวย (adult females) ทพรอมจะวางไข จานวน 10 ตวตอกอ ตรวจนบจานวนแมลงบนตนขาวตอกอในแตละพนธหรอสายพนธ หลงจากปลอยแมลงแลว 24, 48 และ 72 ชวโมง เฉลยตอซา และเปรยบเทยบระดบ antixenosis ในแตละสายพนธทดสอบ หลงจากนนตดตนขาวใหชดดน ตรวจนบจานวนไข

181


ของเพลยกระโดดสนาตาลทวางไขบนตนขาวแตละพนธหรอสายพนธ ททดสอบภายใตกลองจลทรรศน วเคราะหหาคาความแตกตางทางสถต

การทดลองท 2 ทาการศกษาใน 3 ลกษณะ คอ 2.1 ศกษากลไกความตานทานแบบ Antibiosis on population growth เพอดผลของระดบ

ปฏกรยากลไกความตานทานแบบ Antibiosis ตอการเจรญเตบโตของประชากรแมลงเพลยกระโดดสนาตาล ขนตอนการศกษาเตรยมตนขาวโดยเพาะเมลดพนธขาวสายพนธด และพนธมาตรฐาน ในจานเลยงเชอ เมอขาวงอกแลวนามาปลกลงในกระถางเสนผาศนยกลาง 16 เซนตเมตร จานวน 4 กระถางตอพนธหรอสายพนธๆ ละ 3 ตนตอกระถาง (ในการทดลองใชกระถางเปนซา) เตรยมประชากรแมลงเพลยกระโดดสนาตาลตวออนระยะท 1 ดวยการปดแมลงตวเมยทองปลอง (Gravid females) ใหวางไขบนตนขาวกอนปลอยลงในกระถางขาวทดสอบ 9 วน ซงจะไดแมลงตวออน ระยะท 1 พรอมปลอย เมออายขาวทปลกในกระถางได 35 วน ทาความสะอาดและครอบดวยหลอดครอบพลาสตกใส ขนาด 13 x 90 เซนตเมตร จงปลอยแมลงตวออน ระยะท 1 จานวน 10 ตว ตอกระถาง หลงปลอยแมลงประมาณ 23 วน แมลงจะเรมมการวางไขและฟกออก เปนตวออน จะตรวจเชคผลโดยการจานวนประชากรแมลงเพลยกระโดดสนาตาลตวออนระยะท 1 ทฟกบนพนธ ขาวแตละพนธทดสอบโดยนากระถางมาเคาะลงบนผาสดา ซงทาใหสามารถมองเหนและนบจานวนตวออนไดงาย นบดวยเครองบนทกจานวน เมอ 30 วนหลงปลอยแมลง นาผลขอมลทไดไปวเคราะหหาความแตกตางทางสถต

2.2 ศกษากลไกความตานทานแบบ Antibiosis on survival of nymphs โดยวธศกษาเปอรเซนตการอยรอดเปนตวเตมวย ของตวออนเพลยกระโดดสนาตาลบนขาวพนธทดสอบ เตรยมตนขาวโดยเพาะเมลดพนธขาวสายพนธด และพนธมาตรฐาน ในกระถางดนเผาขนาดเสนผาศนยกลาง 16 เซนตเมตร พนธหรอสายพนธๆ ละ 1 กระถางๆ ละ 50 เมลด เมอตนกลาอาย 2 สปดาห ถอนไปปลกในกระถางพลาสตกขนาดเสนผาศนยกลาง 9 เซนตเมตร กระถางละ 1 ตน พนธละ 8 กระถาง ใสป ยสตร 16-16-8 (N-P-K) อตรา 3-5 กรมตอกระถาง จนกระทงตนขาวมอาย 30 วน จงนาตนขาวมาทาความสะอาดลอกกาบใบนอกออก 2 ใบ ครอบดวยหลอดครอบพลาสตกใสขนาดเสนผาศนยกลาง 13 x 90 เซนตเมตร หลงจากนนจงปลอยแมลงโดยใชเครองดดแมลงดดเอาเพลยกระโดดสนาตาลตวออนระยะท 1 จานวน 10 ตว ปลอยลงบนตนขาวแตละพนธๆ ละ 4 กระถาง สงเกตการเจรญเตบโตและบนทกผลการอยรอดเปนตวเตมของแมลงทกวน นบจานวนตวเตมวยทเหลอรอดในแตละกระถางของขาวพนธหรอสายพนธตางๆ นา ผลทไดไปวเคราะหหาคาความแตกตางทางสถต

2.3 ศกษากลไกความตานทานแบบ Antibiosis on feeding rates โดยวธศกษาความสามารถและอตราการดดกนอาหารของเพลยกระโดดสนาตาลบนขาวพนธทดสอบ เตรยมกระดาษกรอง (filter papers) โดยการนากระดาษกรองเบอร 5 ขนาดเสนผาศนยกลาง 3.5 นว มาจมลงในสารละลาย bromocresol green solution 5 เปอรเซนต ทละลายดวย absolute ethanol จมใหกระดาษกรองเปยกชมจนทวแลวนามาผงใหแหงทอณหภมหอง เมอแหงกระดาษกรองจะเปลยนไปเปนสเหลอง กระดาษกรองทจมสารละลายแลว

182


ตองเกบไวในกลองพลาสตกทปดสนทมสารดดความชน (silica gel) เตรยมเพอพรอมใชสาหรบการทดลองขนตอนตอไป เตรยมตนขาว โดยถอนแยกตนขาวทปลกในกระถางเพอเลยงแมลง นาตนขาวมาลางทาความสะอาดรากแลวตดรากใหสนหมรากดวยสาลชบนาหมาดๆ จานวน 40-50 ตน นามาใสในกลองพลาสตกขนาด 8x12x4 นว จานวน 2 กลอง หลงจากนนดดแมลงเพลยกระโดดสนาตาลระยะท 5 ทเลยงไวจานวน 500 ตว แบงใสในกลองๆ ละ 250 ตว ปลอยใหแมลงเจรญจนเปนตวเตมวย คดเลอกตวเตมวยเพศเมยทออกมาพรอมๆ กน จานวน 150 ตว มาเลยงตอจนมอายได 2 วน จากนนนา มาอดอาหารเปนเวลา 4 ชวโมง โดยการดดแยกมาใสในกลองพลาสตกขนาดเดยวกนทมกระดาษเพาะเมลด หรอสาลชบนาใหความชนอยภายในโดยไมมตนขาว เตรยมตนขาวพนธหรอสายพนธทดสอบ ดวยการปลกเตรยมไวในกระถาง (เตรยมจากวธศกษาขอ 2.2) จานวน 4 กระถางตอพนธหรอสายพนธๆ ละ 1 ตนตอกระถาง โดยการนากระถางพนธขาวทดสอบตางๆ มาตดแขนงตนขาวทแตกกอออกใหเหลอตนหลกหรอตนกลางเพยงตนเดยว จากนนเทนาในกระถางออกผงใหผวดนในกระถางแหงเหลอความชนในดนแคพอเลยงตนขาว ตดแผนพลาสตกเปนวงกลมขนาดโตกวาปากกระถาง เจาะรตรงกลางใหมขนาดโตกวาตนขาวเลกนอยนา มาวางปดปากกระถางไวใหตนขาวโผลตรงรทเจาะไวนาสาลมาอดตรงชองวางระหวางแผนพลาสตกและตนขาว เพอปองกนแมลงไมใหลงไปขางลางแผนพลาสตกตดแผนพลาสตกกบกระถางดวยแผนเทปกาวใสจากนนนา กระดาษกรองทยอมดวยสารละลาย bromocresol green solution มาเจาะรตรงกลางใหมขนาดเทากบตนขาววางทบลงไปบนแผนพลาสตก ครอบตนขาวและแผนกระดาษกรองดวยหลอดครอบพลาสตกใสขนาดเสนผาศนยกลาง 13 x 90 เซนตเมตร ยดใหแนนดวยแผนกาวใส ปลอยแมลงตวเตมวยทอดอาหารทเตรยมไวแลวโดยใชเครองดดแมลง ปลอยลงบนตนขาวจานวน 4 กระถางตอพนธ กระถางๆ ละ 5 ตว จนครบทกพนธจากนนจงใชสาลอดชองวางระหวางตนขาวและกลองพลาสตก ทงไว 24 ชวโมง จงวดผลการทดลองโดยวดพนทสวนทเปลยนเปนสฟา เนองจากการทาปฏกรยาของ honey dew ทเพลยกระโดดสนาตาลถายออกมากบ bromocresol green โดยใชเครองวดพนทใบ (leaf area meter) วดขนาดพนทสทเปลยนไป และตด ชงนาหนกพนทดงกลาว

การทดลองท 3 ทาการศกษาใน 2 ลกษณะ คอ 3.1 ศกษากลไกความตานทานแบบ Tolerance in Seedbox screening เปนการประยกตจาก

การทดสอบแบบ Seedbox screening test เตรยมตนขาวโดยเพาะเมลดพนธขาวสายพนธด และพนธมาตรฐาน ในจานเลยงเชอ จานวนประมาณ 200 เมลดตอพนธหรอสายพนธ เมอขาวงอกแลวนามาปลกลงในบลอกปนซเมนต สาหรบเปนแปลงปลกขนาด 120 x 80 x 20 เซนตเมตร ปลกแบบ Systematic arrangement 3 ซา ภายในแปลงปลกแบงออกเปน 3 สวน ขนาดกวางระยะ 35 เซนตเมตร ตามความยาว ปลกขาวเปนแถว จานวน 6 แถวตอสวน (18 แถวตอ 1 แปลงปลก) ความกวางระหวางแถว 5 เซนตเมตร ปลกขาวสายพนธดและพนธมาตรฐานจานวนสายพนธละ 1 แถวๆละ 10 ตน (ภายใน 1 สวนแบงเปน 3 กลม) หลงจากนนครอบดวยกรงครอบตาขายถททาดวยโครงเหลกเสน ขนาด 35 x 75 x 50 เซนตเมตร จานวน 1 กรงตอ 1 สวน เมอขาวอาย 12 วน จะทาการปลอยแมลงเพลยกระโดดสนาตาลตวออนระยะท 1-2 จานวน 6 ตวตอตน

183


(ปลอย 360 ตวตอ 1 กรง) ตามกรรมวธตางๆ จานวน 3 ซา 2 กรรมวธ คอ ปลอยแมลงซา 1-3 และไมปลอยแมลงซา 1-3 (รวม 6 สวน) เชคผลการทดลองท 14 – 16 วน หลงจากปลอยแมลง ตามวธการดงน 1) ตรวจดระดบความเสยหายทเกดขนกบตนขาวแตละพนธหรอสายพนธทดสอบ และใหคะแนนตามมาตรฐานการใหคะแนนของสถาบนวจยขาวนานาชาต (SES : IRRI, 2002) 2) ทาการดดแมลงทพบบนตนขาวแตละพนธทดสอบดวย Aspirator แลวนามาอบแหงดวยตอบ (hot oven) ทอณหภม 60 องศาเซลเซยส เปนเวลา 48 ชวโมง และชงนาหนกแหงของแมลงทพบในแตละแถวหรอแตละพนธทดสอบ 3) ถอนตนขาวในแตละแถวหรอแตละพนธทดสอบ ทาความสะอาดลางราก ผงใหแหงประมาณ 2 ชวโมง นาไปอบแหงดวยตอบทอณหภม 70 องศาเซลเซยส เปนเวลา 48 ชวโมง และชงนาหนกแหงของตนขาว บนทกผล คานวณดชนความเสยหายของพช (function plant loss index: FPLI) หาความสมพนธระหวางดชน และวเคราะหหาคาความแตกตางทางสถต

3.2 ศกษากลไกความตานทานแบบ Tolerance of Selected entries in pots วางแผนการทดลองแบบ split plot จานวน 5 ซา (มพนธขาวเปน main plot และมจานวนแมลงเปน sub plot 4 ระดบ คอ 0, 25, 50 และ 100 ตวตอกอ) คดเลอกพนธหรอสายพนธ ขาวทผานการทดสอบ seedbox screening เพอยนยนปฏกรยาของกลไกความตานทานของพนธหรอสายพนธ ขาวทดสอบอกครงระหวาง antibiosis, tolerance หรอทงสองอยาง ขนตอนการศกษาเตรยมเมลดพนธขาวสายพนธด และพนธมาตรฐาน ประมาณ 100 เมลดตอพนธ เพาะขาวงอกและปลกลงในกระถางดนเผาขนาดเสนผาศนยกลาง 16 X 20 เซนตเมตร จานวน 20 กระถางตอสายพนธๆ ละ 2 ตนตอกระถาง เกบในกรงตาขายขนาด 50 x 50 x 110 เซนตเมตร ทอาย 21 วนครอบดวยหลอดครอบพลาสตกใสขนาดเสนผาศนยกลาง 13 x 90 เซนตเมตร เมอตนขาวอาย 30 วน ปลอยแมลงเพลยกระโดดสนาตาลตวออนระยะท 1 จานวน 4 ระดบคอ 0, 25, 50 และ 100 ตวตอกอ สายพนธละ 5 กระถาง ( 20 กระถางตอสายพนธ) เชคผลการทดลองท 30 วน หลงจากปลอยแมลง หรอเมอพนธออนแอแหงตาย (กอนเชคผล 2 วน ควรเอานาออกจากกระถางเพอใหงายตอการปฏบต) ตามวธการดงน 1) ตรวจดระดบความเสยหายทเกดขนกบตนขาวแตละพนธหรอสายพนธทดสอบและใหคะแนนตามมาตรฐานการใหคะแนนของสถาบนวจยขาวนานาชาต (SES : IRRI, 2002) 2) ทาการดดแมลงทพบบนตนขาวแตละพนธทดสอบดวย Aspirator หรอเครองดดแมลง แลวนามาอบแหงดวยตอบทอณหภม 60 องศาเซลเซยส เปนเวลา 48 ชวโมง และชงนาหนกแหงของแมลงทพบในแตละแถวหรอแตละพนธทดสอบ 3) ถอนตนขาวในแตละแถวหรอแตละพนธทดสอบ ทาความสะอาดลางราก ผงใหแหงประมาณ 2 ชวโมง นาไปอบแหงดวยต อบทอณหภม 70 องศาเซลเซยส เปนเวลา 48 ชวโมง และชงนาหนกแหงของตนขาว บนทกผล คานวณดชนความเสยหายของพช (computing the function plant loss index: FPLI) หาความสมพนธระหวางดชน และวเคราะหหาคาความแตกตางทางสถต

184


ผลการทดลองและวจารณ การทดลองท 1 การศกษากลไกความตานทานแบบ Non-preference (Antixenosis) ในขาวระยะกลา และขาวระยะแตกกอ วางแผนการทดลองแบบ RCB จานวน 4 ซา

1.1 การศกษากลไกความตานทานแบบ Antixenosis ในขาวระยะกลา การเคลอนตวเพลยกระโดดสนาตาลเพอเขาทาลายบนพนธขาวทดสอบหลงจากปลอยแมลงได 48 ชวโมง

ทกพนธขาวทดสอบมจานวนปรมาณเพลยกระโดดสนาตาลเกาะบนตนขาวไมแตกตางกนทางสถตกบขาวพนธออนแอ (CV เทากบ 19.58 %) ขาวทดสอบทมจานวนเพลยกระโดดสนาตาลเกาะบนตนขาวนอยทสด ไดแก CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 (เฉลย 4.75 ตว) และมความแตกตางของระดบความรนแรงบนตนขาวทดสอบในแตละพนธหรอสายพนธ เมอใหคะแนนตามมาตรฐานการใหคะแนนของสถาบนวจยขาวระหวางประเทศ (IRRI, 2002) (ตารางท 1) พบวา ขาวทดสอบทผานการประเมนความตานทาน ม 4 พนธ ไดแก CNT96024-61-1-PSL-1-2 (R), CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 (R), PSL00525-8-2-3-6 (MR) และ กข41 (MR) เมอเปรยบเทยบกบพนธมาตรฐานตานทาน PTB33 (R) และ Rathu Heenati (R) ขณะทมความรนแรงในการเขาทาลาย ขาวพนธมาตรฐานไมตานทาน TN1 (HS) (ตารางท 4) จากผลดงกลาวแสดงใหเหนวา ขาวทอยในระยะกลาทกพนธขาวทดสอบไมมผลตอการกระจายตวของแมลงในการเขาทาลาย ในขณะทพนธขาวตานทานไมไดรบผลกระทบจากการเขาทาลาย เปนกลไกความตานทานของขาวทสามารถทนตอการเขาทาลายของแมลงได (ภาพท 1)

1.2 ศกษากลไกความตานทานแบบ Antixenosis ในขาวระยะแตกกอ ประเมนการเคลอนยายเพลยกระโดดสนาตาลเพอเขาทาลายบนพนธขาวทดสอบ 3 ชวงระยะ คอ

24, 48 และ 72 ชวโมง หลงจากปลอยแมลง มแมลงทเกาะบนตนขาวทดสอบไมแตกตางกนทางสถต ทง 3 ชวงระยะเวลาหลงปลอยแมลง CV (24 ชม.) = 58.81 % CV (48 ชม.) = 73.40 % และ CV (72 ชม.) = 77.84 % (ตารางท 4) เปนทนาสนใจชวง 48 ชม. แมลงเรมแสดงพฤตกรรมในการเลอกพนธขาวเขาทาลาย เหนไดจากการเปรยบเทยบชวงระยะท 1 และ 3 (24 - 72 ชม.) มคาเฉลยของแมลงบนตนขาวแตกตางกนทางสถตอยางมนยสาคญ (difference เทากบ 2.861±2.76) คาความแปรปรวนระหวางกลม (between-groups variance; P-value = 0.1156) แสดงใหเหนวา พนธขาวทดสอบมระดบของกลไกความตานทานแตกตางกน ขณะเดยวกนไมพบความแปรปรวนภายในกลม (within-groups variance) ในแตละชวงเวลาของการตรวจนบ (ตารางท 2) เฉลยจานวนแมลง (ตว) บนพนธมาตรฐานตานทาน PTB33 (3.25), Rathu Heenati (1.58) และ กข29 (4.75) ไมแตกตางกน พนธทดสอบทมจานวนแมลงระดบปานกลาง ไดแก กข41 (5.42), CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 (5.50) และ CNT96024-61-1-PSL-1-2 (6.00) ไมแตกตางกน ในทศทางตรงขามกลบ พบวาพนธมาตรฐานไมตานทาน TN1 (9.42) มจานวนแมลงมากกวาทกพนธขาวทดสอบ

พฤตกรรมการวางไขโดยการนบจานวนบนตนขาวพนธขาวทดสอบ มอตราเฉลยปรมาณไข(ฟอง) แตกตางกนทางสถตอยางมนยสาคญ (CV เทากบ 55.00 %) พนธมาตรฐานตานทาน PTB33 (183.50) และ Rathu Heenati (191.00) ระหวางพนธทดสอบมอตราเฉลยปรมาณไขในระดบปานกลาง ไดแก

185


CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 (201.00), CNT96024-61-1-PSL-1-2 (236.75), กข29 (267.50) และ กข41 (276.50) ตามลาดบ ไมแตกตางกน นอยกวาพนธมาตรฐานไมตานทาน TN1 (565.00) เมอจดแบงกลมดวย Cluster Analysis สามารถแบงพนธขาวทดสอบออกเปน 3 กลม เชนกน (ตารางท 4 และภาพท 1)

ความสมพนธระหวางพฤตกรรมในการเลอกพนธขาวเขาทาลายและอตราเฉลยปรมาณไขบนตนขาว จากทระยะ 72 ชม. หลงจากปลอย แสดงใหเหนพฤตกรรมการเลอกพนธขาวตอการวางไข และพนธขาวอาจมผลตอการเขาวางไขของแมลง (เปนกลไกความตานทานทเกดจากพชและการตอบสนองของแมลง) พนธขาวจะแสดงระดบความตานทานตามกลไกทม การทดลองท 2 การศกษากลไกความตานทานแบบ Antibiosis วางแผนการทดลองแบบ RCB จานวน 4 ซา

2.1 ศกษากลไกความตานทานแบบ Antibiosis on population growth นบจานวนเพลยกระโดดสนาตาลตวออนระยะท 1 บนพนธขาวทดสอบดวยเครองบนทกจานวน (counter)

หลงจากปลอยแมลง 30 วน (แมลงมวงจรชวต 1 รอบ) พบวา ในทกพนธขาวทดสอบมอตราเฉลยของปรมาณแมลงตวออนระยะท 1 แตกตางกนทางสถตอยางมนยสาคญยง (CV เทากบ 66.64 %) แบงกลมดวย Cluster Analysis สามารถแบงกลมพนธ ขาวทดสอบทเหมอนกน 3 กลม ไดแก กลมทแสดงระดบ Antibiosis ทมผลกระทบตอวงจรชวตแมลงมากทสด (มตวออนระยะท 1 นอย) เชน กข41 (140.00), CNT96024-61-1-PSL-1-2 (189.75) กลมทแสดงระดบปานกลาง เชน พนธมาตรฐานตานทาน PTB33 (395.75) Rathu Heenati (308.00) PSL00525-8-2-3-6 (488.75) และ CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 (837.75) ขณะทพนธ PSLC02001-240 (1,703.75) พนธมาตรฐานไมตานทาน TN1 (1,358.00) และกข29 (1,051.50) มผลกระทบตอวงจรชวตของแมลงตาตามลาดบ (พบตวออนระยะท 1 สง) (ตารางท 4) แสดงใหเหนกลไกความตานทานแบบ Antibiosis ของพนธขาวกบวงจรชวตแมลง (การอยรอด)

2.2 ศกษากลไกความตานทานแบบ Antibiosis on survival of nymphs การมชวตรอด และการพฒนาของระยะตวออน (nymph) ไปเปนตวเตมวย (adult) โดยเรมท 10,

11, 12, 13 และ 14 วน หลงปลอยแมลง (รวม 5 ครง) คดเปอรเซนตอยรอดเปนตวเตมวยทกระยะ พบวา เฉลยเปอรเซนตการมชวตรอดของแมลงระยะตวออนบนพนธขาวตานทานนอยกวาพนธขาวออนแอ พนธขาวตานทาน เชน พนธมาตรฐานตานทาน PTB33 (5.00 %) Rathu Heenati (0.00 %) กข41 (13.00 %) CNT96024-61-1-PSL-1-2 (15.00 %) และกข29 (18.00 %) ซงมอตราการอยรอดของแมลงตาแตกตางกนทางสถตอยางมนยสาคญยง (CV เทากบ 21.06 %) เมอเปรยบเทยบกบพนธมาตรฐานไมตานทาน TN1 (39.00 %) (ตารางท 4) ในทานองเดยวกนกบชวงเวลาของการพฒนาของระยะตวออนบนพนธขาวตานทานนานกวาบนพนธออนแอ ขณะพนธขาวออนแอจะมระยะการเปนตวเตมวยไดนานกวาพนธขาวตานทาน (เปรยบเทยบบนพนธมาตรฐาน)

2.3 ศกษากลไกความตานทานแบบ Antibiosis on feeding rates อตราการกนอาหาร จากปฏกรยาของ honey dew ทเพลยกระโดดสนาตาลขบถายออกมาเมอดดกน

บนพนธ ขาวทดสอบ เพอประเมนอตราการกนทเปนสดสวนโดยตรงกบปรมาณของมลหวานทขบถาย

186


ออกมา พบวา มความแตกตางกนทางสถตอยางมนยสาคญ (CV เทากบ 75.33 %) ทมอตราการกนอาหาร (ตารางเซนตเมตร) โดยเฉลยตา ไดแก พนธขาวมาตรฐานตานทาน Rathu Heenati (0.47) PTB33 (0.87) CNT96024-61-1-PSL-1-2 (0.88) CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 (1.13) PSL00525-8-2-3-6 (1.21) และกข 41 (1.32) ไมแตกตางกน อตราการกนอาหารสงในพนธมาตรฐานไมตานทาน TN1 (4.06) คดเปอรเซนตความแตกตางประมาณ 5 เทาของพนธขาวตานทาน สวนพนธขาวทดสอบ PSLC02001-240 (1.70) และกข29 (2.11) มอตราการกนอาหารตากวาพนธมาตรฐานไมตานทาน อตราการกนอาหารดงกลาวนแสดงใหเหนถงกลไกความตานทานแบบ Antibiosis ทไปมผลกระทบโดยตรงตอการดารงชวตของแมลง (ตารางท 4 และภาพท 2) การทดลองท 3 การศกษากลไกความตานทานแบบ Tolerance ทาการศกษาใน 2 ลกษณะ

3.1 ศกษากลไกความตานทานแบบ Tolerance in Seedbox screening ประเมนระดบความรนแรงบนตนขาวทดสอบ ตามมาตรฐานการใหคะแนนของสถาบนวจยขาว

นานาชาต (IRRI, 2002) พบวา มความรนแรงในการเขาทาลายขาวพนธมาตรฐานไมตานทาน ทระดบ HS (highly susceptible) สวนพนธมาตรฐานตานทาน (PTB33 และ Rathu Heenati) ทระดบ R (resistance) ในขณะททกพนธขาวทดสอบมระดบความตานทานแตกตางกน มพนธขาวทดสอบทมระดบความตานทานระดบ R เชนเดยวกบพนธมาตรฐานตานทาน ไดแก CNT96024-61-1-PSL-1-2 มความตานทานระดบ MR (moderately resistance) ไดแก CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 และกข41

เปอรเซนตดชนความเสยหาย (function plant loss index: FPLI) มความแตกตางกนทางสถตอยางมนยสาคญยง (CV เทากบ 15.18 %) จากพนธมาตรฐานไมตานทาน TN1 (67.76%) ตาสดในพนธมาตรฐานตานทาน PTB33 (16.50%) และ Rathu Heenati (19.74%) รองลงมา ไดแก กข41 (25.97%) CNT96024-61-1-PSL-1-2 (30.37%) และ CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 (31.31%) ไมแตกตางกน ขณะทพนธขาวทดสอบอน กข29 (41.21%) PSL00525-8-2-3-6 (44.54%) และ PSLC02001-240 (47.08%) มคา FPLI ไมแตกตางกนท เปอรเซนตดชนความเสยหายแสดงใหเหนถงกลไกความตานทานแบบ tolerance บงบอกถงความสามารถของพนธระยะ seedling ททนตอการเขาทาลายของแมลง (ตารางท 4) คานวณตามวธ Heinrichs et al., (1985) และ Panda and Heinrichs (1983)

ความสมพนธระหวางดชนความเสยหายบนตนขาวทดสอบ ตอ นาหนกแมลงทดดกนบนพนธขาวทดสอบ (plant dry weight loss per mg of BPH dry weight produced: PDLOSS ) แตกตางกนทางสถตอยางมนยสาคญยง (CV เทากบ 27.61%) เปนการทพชสญเสยนาหนกแหงตอมลกรมของนาหนกแหงของเพลยกระโดดสนาตาลทผลผลตลดลง พบวา ไมแตกตางกนระหวางพนธมาตรฐานตานทาน PTB33 (13.63 mg) และ Rathu Heenati (18.26 mg) พนธขาวทดสอบ ไดแก PSLC02001-240 (17.30 mg) CNT96024-61-1-PSL-1-2 (20.74 mg) CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 (23.36 mg) และกข41 (23.96 mg) ไมแตกตางกน ขณะทพนธมาตรฐานไมตานทานมคา PDLOSS สงสด (58.64 mg) (ตารางท 4 และภาพท 3)

function plant loss index: FPLI X 100 dry weight of infested plants = 1 - dry weight of uninfested plants

187


3.2 ศกษากลไกความตานทานแบบ Tolerance of Selected entries in pots ประเมนระดบความรนแรงบนตนขาวทดสอบ ตามมาตรฐานการใหคะแนนของสถาบนวจยขาว

นานาชาต (IRRI, 2002) โดยแบงระดบอตราการปลอยแมลงเปน 4 ระดบ คอ 0, 25, 50 และ 100 ตวตอกอ และพนธขาวแสดงกลไกความตานทานแบบ tolerance ททนตอปรมาณความหนาแนนของแมลงทเขาทาลายในระดบอตราการปลอยแมลง 25 ตวตอกอ พบวา พนธมาตรฐานไมตานทานและพนธออนแอ มระดบการถกทาลาย MS – HS ขณะทพนธมาตรฐานตานทาน PTB33 และ Rathu Heenati มระดบปฏกรยา R สายพนธขาว CNT96024-61-1-PSL-1-2 และกข41 มระดบปฏกรยา MR ระดบอตราการปลอยแมลง 50 ตวตอกอ ทกพนธ ขาวทดสอบไมตานทาน ยกเวนพนธมาตรฐานตานทาน PTB33 และ Rathu Heenati มระดบปฏก รยา MR บงบอกถงกลไกความตานทานทส มพนธกนระหวางปรมาณจานวนแมลงตอกอกบระดบ tolerance

เปอรเซนตดชนความเสยหาย (Function plant loss index: FPLI) มความแตกตางกนทางสถตอยางมนยสาคญยง (CV เทากบ 16.94 %) จากพนธมาตรฐานไมตานทาน TN1 (62.11 %) ในพนธมาตรฐานตานทาน PTB33 (25.15 %) Rathu Heenati (25.77 %) และ CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 (28.84 %) รองลงมา ไดแก CNT96024-61-1-PSL-1-2 (32.23%) และ กข41 (34.71%) ไมแตกตางกน ในพนธขาวทดสอบอน PSL00525-8-2-3-6 (43.86%) PSLC02001-240 (41.09%) และ กข29 (49.83%) เปอรเซนตดชนความเสยหายแสดงใหเหนถงกลไกความตานทานแบบ tolerance บงบอกถงความสามารถของพนธระยะ vegetative stage ททนตอการเขาทาลายของแมลง (ตารางท 4 และภาพท 4)

ผลความความทนทานแตกตางกนทางสถตอยางมนยสาคญยงในทกพนธขาวทดสอบ และระดบจานวนแมลง มคา CV (main-plots) 26.34% และ CV (Sub-Plots) 29.31% ตามลาดบ พบวา คณลกษณะของพนธขาวทดสอบทมผลตอระดบอตราการปลอยแมลงท 4 ระดบ 0, 25, 50 และ 100 ตว ซงพนธขาวอยางนอย 1 พนธ ทมผลตอการเปลยนแปลงของปรมาณแมลง ขณะทการเปลยนแปลงของปรมาณแมลงทเพมขนกมผลตอพนธขาวทดสอบทง 9 พนธ เชนกน มความสมพนธ (interaction) ระหวางพนธ ขาวทดสอบกบจานวนแมลงทง 4 ระดบ แสดงใหเหนวา พนธ ขาวทดสอบมกลไกความตานทานแตกตางกน และพนธขาวกบปรมาณแมลงมอทธพลตอกนในการแสดงออก (ตารางท 3)

Plant dry weight loss per mg of BPH dry weight produced: PDLOSS

= Dry weight of uninfested plants - Dry weight of infested plants Dry weight of BPH progeny on infested plants

188


สรปผลการทดลอง ในการศกษากลไกความตานทานของขาวสายพนธดตอเพลยกระโดดสนาตาล ดวยการเปรยบเทยบ

พนธมาตรฐานตานทาน (พนธ PTB33และ Rathu Heenati) และพนธมาตรฐานไมตานทาน (พนธ TN1) โดยมสายพนธขาวทดสอบจานวน 4 สายพนธ ไดแก CNT96024-61-1-PSL-1-2, CNT96013-5-1-PSL-2-4-3, PSL00525-8-2-3-6 และ PSLC02001-240 มพนธ ขาวเปนพนธแนะนาตานทานจานวน 2 พนธ ไดแก กข29 และกข41 เพอประเมนหากลไกความตานทานแบบ non-preference (antixenosis), antibiosis และ tolerance ทมความสมพนธตอเพลยกระโดดสนาตาล เชน พฤตกรรมการเลอกพนธขาวเขาทาลาย ผลตอวงจรชวต การมชวตรอด การพฒนาของระยะตวออน พฤตกรรมการเขาวางไข อตราการกนอาหาร (honey dew) ประเมนระดบความรนแรงการเขาทาลายบนตนขาวทดสอบ ประเมนดชนความเสยหาย ( PFLI) และหาความสมพนธกนระหวางปรมาณจานวนแมลงตอกอกบระดบการถกทาลายของพนธขาว ทงนอาศยเกณฑการประเมนปฏกรยาการตอบสนองของพนธขาวตอเพลยกระโดดสนาตาล

จากผลการศกษาพบวา พนธหรอสายพนธ CNT96024-61-1-PSL-1-2, CNT96013-5-1-PSL-2-4-3, กข41 และกข29 มกลไกความตานทานแบบ Antixenosis ซงอธบายไดจากปฏกรยาแมลงไมชอบกนหรอผละออกไป ไมชอบวางไขหรอวางไขไดนอย กลไกความตานทานแบบ antibiosis พบในพนธหรอสายพนธ CNT96024-61-1-PSL-1-2, กข41 และกข29 ซงอธบายไดจากปฏกรยาเปอรเซนตการมชวตรอด และการพฒนาของระยะตวออนไปเปนตวเตมวย มผลกระทบตอวงจรชวตของแมลง และและอตราการกนอาหารตา สวนกลไกความตานทานแบบ tolerance พบในพนธหรอสายพนธ CNT96024-61-1-PSL-1-2, CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 และกข41 เชนกน สามารถอธบายไดจากการประเมนดชนความเสยหายของพช (PFLI) การทนทานตอแมลงในสภาวะทมความหนาแนนของแมลงสง ซงกลไกความตานทานทง 3 ลกษณะ พบไดอยางนอย 2 พนธหรอสายพนธ ไดแก CNT96024-61-1-PSL-1-2 และกข41 การเกดกลไกความตานทานทง 3 ลกษณะจะเกดรวมและสนบสนนกน กลไกความตานทานของพนธหรอสายพนธขาวดงกลาวยงเปนกลไกตานทานอยในระดบ “Intermediate resistance” เมอเปรยบเทยบกบพนธมาตรฐานตานทาน PTB33 และ Rathu Heenati ทมกลไกตานทานระดบ “highly resistance” การเกดความเสยหายจะแตกตางกนตามระดบ และปรมาณการเขาทาลายของแมลง

เอกสารอางอง วชระ ภรวโรจนกล. 2542. แมลงศตรขาวและพนธตานทาน. น. 108 -115. ในเอกสารวชาการ ปจจยสงแวดลอม

และการปรบปรงพนธขาวตานทานโรคแมลง. ศนยวจยขาวปทมธาน สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร. Davis, K.R., Lyon, G.D., Darvill, A.G. and Albersheim, P. 1984. Host-pathogen interactions XXV.

Endopolygalacturonic acid lyase from Erwinnia carotovora elicits phytoalexin accumulation by releasing plant cell wall fragments. Plant Physiology 74: 52-60.

189


Gatehouse, A.M.R., Howe, D.S., Flemming, J.E., Hilder., V.A. and Gatehouse, J.A., 1991. Biochemical basis of insect resistance in winged bean seeds (Psophocarpus tetragonolobus) seeds, Journal of the science of Food and Agricuture, 55: 63-74.

Heinrichs, E.A., Medrano, F.G. and Rapusas, H.R. 1985. Genetic Evaluation for Insect Resistance in Rice. International Rice Research Institute, Los Banos, Philippines. pp. 135 – 139.

Hober, E. 1980. Types and classification of resistance. In Breeding Plant Resistance to Insects (eds. F. G. Maxwell and P. R. Jennings) pp. 15-22. New York: A Wiley Interscience Publication.

IRRI 2002. Standard Evaluation System for Rice. International Rice Research Institute, Los Banos, Philippines. 56 pp.

Li Guo Qing., Wang YinChang., Han ZhaoJun., Gao JiaHua., Gu ZhengYuan, 1996. Resistant factors in the blade of NJ 14 and their influence on food utilization and survival of brown planthopper. Journal of Nanjing Agricultural University, 19(1): 42-47

Painter, R.H. 1951. Insect Resistance in Crop Plants. MacMillan, New York, 520 pp. Panda, N. and Heinrichs, E.A. 1983. Levels of tolerance and antibiosis in rice varieties having

moderate resistance to the brown planthopper, Nilaparvata lugens (Stal.) (Hemiptera: Delphacidae). Era'iron. Entomol. 12:1204-1214.

Panda N. and Khush GS. 1995. Host plant resistance to insects. Wallingford (UK): CAB International. Painter, R.H. 1968. Insect Resistance in Crop Plants. Laurence: The University Press of Kansas. Pathak, M.D. 1970. Genetics of plant in pest management. Page 138. In Concepts of pest management.

North Carolina State Univ. Pathak, M.D. and R.C. Saxena. 1976. Insect resistance in crop plants. Curr. Adr. Plant Sci. 8(9):

1233-1252. Pathak, M.D. 1977. Defense of the rice crop against insect pest. Annals of the New York

Academy of Science 287: 287-295. Pathak, M.D. and Dale, D. 1982. The biochemical basis of resistance. Page 129-142. In host plants

to insect pest chemistry and world food supplies: The new frontiers chemrawn II. Manila, Philippines, 6 – 10 December 1982.

Saxena, K.N. 1969. Patterns of insect-plant relationships determining susceptibility or resistance of different plants to an insect. Entomol. Exp. Appl., 12, 751-766.

Saxena, K.N., J.R. Gandhi and R.C. Saxena. 1974. Patterns of relationship between certain leafhoppers and plants - I. Responses to plants. Entomol. Exp. Apple, 17, 303-318.

190


Smith, C.M., Khan, Z.R. and Pathak, M.D. 1994. Techniques for Evaluating Insect Resistance in Crop Plants. New York: Lewis Publishers.

Sogawa, k. and Pathak, M.D. 1970. Mechanisms of Brown Planthopper Resistance in Mudgo Variety of Rice (Hemiptera : Dalphacidae) Japanese Society of Applied Entomology and Zoology. 5(3): 145-158.

Stevenson, P.C., Kimmins, F.M., Grayer, R.J. and Ravendranath, S. 1996. Schaftosides from rice phloem as feeding inhibitors and resistance factors to brown planthopper, Nilaparvata luggens Entomologia Experimentalis et Applicata 80: 246-249.

Van Emden, H.F. 1973. Aphid host plant relationships. pp. 54-64. In: phytochem. Ecol. Bull, Entomol. Soc. No. 2. A.D. Lowe (ed.) New Zealand.

191


ตารางท 1 มาตรฐานการใหคะแนนความตานทานตอเพลยกระโดดสนาตาล ตาม Standard Evaluation System for Rice, SES (IRRI, 2002)

SES Score Reaction of Rice varieties Visual Score 0 No damage HR 1 Very slight damage R 3 First and 2nd leaves of most plants partially yellowing MR 5 Pronounced yellowing and stunting or about 10 to 25%

of the plants wilting or dead and remaining plants severely stunted or drying

MS

7 More than half of the plants S 9 All plants dead HS

Standard Evaluation System for Rice, SES (IRRI, 2002)

ตารางท 2 เปรยบเทยบคาความแปรปรวนการเคลอนยายเพลยกระโดดสนาตาล แสดงพฤตกรรม

ในการเลอกพนธขาวเขาทาลาย 3 ชวงระยะ คอ 24, 48 และ 72 ชวโมง หลงจากปลอยแมลง

ครงท ชวงเวลาตรวจนบจานวนแมลง จานวนแมลงตาสด -

เฉลย Homogeneous เปรยบเทยบระหวางชวงเวลานบ

บนตนขาว (หลงปลอย) สงสด (Values ranging) Groups Contrast Difference 1 24 ชวโมง 3.25 – 11.25 7.166 X 24 – 48 ชม. 0.972±2.76 2 48 ชวโมง 0.75 – 11.00 6.194 XX 48 – 72 ชม. 1.889±2.76 3 72 ชวโมง 0.50 – 7.75 4.305 X 24 – 72 ชม. *2.861±2.76

* มความแตกตางทางสถตอยางมนยสาคญ

192


ภาพท 1 กลไกความตานทาน Non-preference (Antixenosis) (A). ปฏกรยาความตานทาน (B).แมลงเขาเกาะบนพนธทดสอบหลงปลอย 24 ชม. (C). คาเฉลยแมลงบนขาวพนธทดสอบ 3 ชวงระยะ คอ 24, 48 และ 72 ชม. หลงจากปลอย (D). อตราเฉลยปรมาณไขบนขาวพนธทดสอบ

ภาพท 2 กลไกการสรางสารตานทาน (A). Antibiosis on population growth ทมผลกระทบตอวงจรชวตแมลง (B)

Antibiosis on survival of nymphs การพฒนาของระยะตวออน (Nymph)ไปเปนตวเตมวย(Adult) (C) Antibiosis on feeding rates อตราการกนอาหาร จากปฏกรยาของ Honey dew

193


ภาพท 3 กลไกความทนทานจากการเขาทาลาย (A) Tolerance in Seedbox screening (SES) ปฏกรยา

ความตานทาน (B) เปอรเซนตดชนความเสยหาย (Function plant loss index: FPLI, in seeding) (C) ความสมพนธระหวางดชนความเสยหายบนตนขาวทดสอบตอนาหนกแมลงทดดกนบนพนธขาวทดสอบ (Plant dry weight loss per mg of BPH dry weight produced: PDLOSS)

ภาพท 4 กลไกความทนทานจากการเขาทาลาย (Tolerance of Selected entries in pots) (A) พนธขาว

ทดสอบทมผลตอระดบอตราการปลอยแมลงท 25 ตวตอกอ (B) พนธขาวทดสอบทมผลตอระดบอตราการปลอยแมลงท 50 ตวตอกอ (C) เปอรเซนตดชนความเสยหาย function plant loss index: FPLI (entries in pots)

194


ตารางท 3 วเคราะหหาสมพนธระหวางพนธ ขาวทดสอบกบระดบจานวนแมลงทเปล ยนแปลงทมผลตอ ปฏกรยาความตานทาน

Source of Variation df Sum of Square Mean Square F

Replications 4 0.1803 0.0451 1.1354ns Main-Plants 8 9.216 1.152 29.0115** error A (A) 32 1.2707 0.0397 Sub-Plots 3 8.5202 2.8401 57.7316** Main x Sub 24 3.3218 0.1384 28135** error B (B) 108 5.313 0.0492 Total 179 27.822

CV (Main-Plots)(%) = 26.34 CV (Sub-Plots)(%) = 29.31

195


ตารางท 4 การประเมนผลการศกษากลไกความตานทานของขาวสายพนธดตอเพลยกระโดดสนาตาล

คาเฉลยทตามดวยตวอกษรเดยวกน ไมมความแตกตางทางสถต โดยว DMRT ทระดบความเชอมน 95%

Varieties or cultivars

Antixenosis Antibiosis Tolerance

Reactions SES

Scorey

BPH on plant (24 h)

Count the number of insect after infestation (h) Egg laying

on plant (Egg)

Population growth (%)

Survival of nymphs (%)

Feeding rates

(honey dew)

Seedbox screening Selected entries in plots

24 h 48 h 72 h AV Reactions SES Score

FPLI (%) PDLOSS nymphs

Rate 25 ps nymphs

Rate 50 ps FPLI (%)

Var x

insect CNT96025-61-1-PSL-1-2 R 6.50 ab 7.50 ab 5.75 ab 4.75 ab 6.00 a 236.75 ab 189.75 a 15.00 b 0.88 a R 30.37 c 20.74 b MR S 32.23 b 16.50 abc

CNT96013-5-1-PSL-2-4-3 R 4.75 a 5.00 ab 7.00 ab 4.50 ab 5.50 c 201.00 ab 837.75 abc 43.00 e 1.13 a MR 31.31 c 23.36 bc MS HS 28.46 a 16.20 abc

PSL00525-8-2-3-6 MR 6.25 ab 8.50 ab 7.75 ab 7.75 b 8.00 cd 432.50 abc 488.75 ab 24.00 c 1.21 a MS 44.54 cd 36.52 cd HS HS 43.86 bc 9.50 a

PSLC02001-240 MS 7.50 b 11.25 b 10.25 b 5.75 ab 9.08 d 479.25 bc 1703.75 d 32.00 d 1.70 ab MS 47.08 cd 17.30 b HS HS 41.09 bc 8.80 a RD29 S 6.75 ab 6.25 ab 5.00 ab 3.00 ab 4.75 bc 267.50 ab 1051.50 bcd 18.00 b 2.11 ab S 41.21 cd 29.64 bcd HS HS 49.83 cd 16.80 abc

RD41 MR 8.00 b 5.50 ab 6.25 ab 4.50 ab 5.42 c 276.50 ab 140.00 a 13.00 b 1.32 a MR 25.97 b 23.96 bc MR S 34.71 b 14.70 ab Ptb33 R 6.00 ab 7.25 ab 2.00 a 0.50 a 3.25 ab 183.50 a 395.75 ab 5.00 a 0.87 a R 16.50 a 13.63 a R MR 25.15 a 19.80 bc

Rathu Heenati R 6.00 ab 3.25 a 0.75 a 0.75 a 1.58 a 191.00 a 308.00 ab 0.00 a 0.47 a R 19.74 a 18.26 b R MR 25.77 a 23.20 c

TN1 HS 6.75 ab 10.00 ab 11.00 b 7.25 b 9.42 d 565.00 c 1358.00 cd 39.00 e 4.06 b HS 67.76 d 58.64 d HS HS 62.11 d 10.70 a DMRT ns ns ns ns ** * ** ** * - ** ** - - ** -

CV (%) - 19.58 58.81 73.4 77.84 27.14 55 66.64 21.16 75.33 - 15.18 27.61 - - 16.94 -

196


การสรางแบบจ าลองการเคลอนยายของเพลยกระโดดสน าตาล จากขอมลการระบาดในจงหวดชยนาท

Forecasting Model of Brown Planthopper Migration using Outbreak Data Sets in Chai Nat

ชยรตน จนทรหน1) นรศรา จารญวงษ1)

Chairat Channoo1) Narisra Jumroonwong1)

ABSTRACT Survey in paddy field in 2013 amount 54 fields as follow : Mueang Chai Nat 13 fields,

Manorom 6 fields, Watsing 5 fields, Sapphaya 7 fields, Sankaburi 9 fields, Hankha district 10 fields, Nakhonsawan 1 field, Uthithani 1 field, Singburi 1 field and Suphanburi province 1 field. We begin survey at 15 days after planting to 90 days and used outbreak data sets by week from Department of Agricultural Extension for decision. The survey results show that brown planthopper high in 2 times per year. The first time is in February to March in Mueang Chai Nat and Hankha district because of brown planthopper outbreak in Suphanburi, migrated to Hankha district and influence of southern wind. The second time is in July to August in Mueang Chai Nat, Hankha and Sankaburi district after that brown planthopper migrated to Manorom and Sapphaya district by influence of southwest wind. The conclusion, Forecasting model show that brown planthopper migrated to close area always, influence from wind, the original of outbreak is in susceptible variety (Pathum Thani 1) and we can used outbreak data sets for decision.

Keywords : forecasting model, migration, brown planthopper

บทคดยอ ดาเนนการสมสารวจแปลงนาเกษตรกรจงหวดชยนาทในป 2556 จานวน 54 แปลง ใน 6 อาเภอ

ไดแก อาเภอเมองชยนาท 13 แปลง อาเภอมโนรมย 6 แปลง อาเภอวดสงห 5 แปลง อาเภอสรรพยา 7 แปลง อาเภอสรรคบร 9 แปลง อาเภอหนคา 10 แปลง และจงหวดทมเขตตดตอกบจงหวดชยนาท จงหวดละ 1 แปลง ไดแก จงหวดนครสวรรค อทยธาน สงหบร และสพรรณบร เรมดาเนนการสมสารวจตงแตขาวอาย 15 วนหลงหวาน จนถงขาวอาย 90 วน และใชขอมลรายงานการระบาดรายสปดาหของกรมสงเสรมการเกษตรเพอประกอบการตดสนใจ ผลการสมสารวจพบวาชวงเดอนทมจานวนเพลยกระโดดสนาตาลมาก 2 ชวง ไดแก ชวงท 1 เดอนกมภาพนธ ถง มนาคม ในเขตอาเภอเมองชยนาทและอาเภอหนคา เนองจากมรายงาน 1) ศนยวจยขาวชยนาท อ.เมอง จ.ชยนาท 17000 โทรศพท 0-5641-1733

Chai Nat Rice Research Center, Mueang, Chai Nat 17000 Tel. 0-5641-1733

197


การระบาดในจงหวดสพรรณบรชวงตนเดอนกมภาพนธ โดยเพลยกระโดดสนาตาล เคลอนยายจากจงหวดสพรรณบรเขาเขตอาเภอหนคาเนองจากมพนทตดตอกนและมอทธพลของกระแสลมฝายใตรวมดวย ชวงท 2 เดอนกรกฎาคมถงสงหาคมในเขตอาเภอเมองชยนาท อาเภอหนคาและอาเภอสรรคบร หลงจากนนเคลอนยายไปอาเภอมโนรมยและสรรพยา มอทธพลของกระแสลมตะวนตกเฉยงใตพดขนมารวมดวย สรปไดวาแบบจาลองการเคลอนยายของเพลยกระโดดสนาตาลจะเคลอนยายไปในพนทเขตอาเภอทตดตอกนเสมอ มอทธพลของกระแสลมชวยในการเคลอนยาย จดเรมตนการระบาดในแปลงทปลกขาวพนธออนแอ ไดแก พนธปทมธาน 1 และสามารถใชขอมลรายงานการระบาดรายสปดาหรวมตดสนใจได

ค าส าคญ : แบบจาลอง การเคลอนยาย เพลยกระโดดสนาตาล

ค าน า เพลยกระโดดสนาตาล (Nilaparvata lugens (Stål)) เปนแมลงศตรขาวชนดปากดด ททงตวออน

และตวเตมวยทาลายขาว ทาใหตนขาวมอาการใบเหลองแหง ลกษณะคลายถกนารอนลวก แหง ตายเปนหยอมๆ เรยก “อาการไหม (hopper burn)” นอกจากทาความเสยหายแกตนขาวโดยตรงแลวเพลยกระโดดสนาตาลยงเปนพาหะนาโรคขาวทเกดจากเชอวสาสาเหตโรคเขยวเตย และโรคใบหงกพนทเสยหายจากการทาลายของเพลยกระโดดสนาตาล ป 2541/2542 ประมาณ 4 ลานไร และป 2552/2553 ในพนทกวา 2.38 ลานไร ซงการระบาดสวนใหญจะอยในพนทภาคกลาง และภาคเหนอตอนลาง 22 จงหวด

ปจจยทกอใหเกดการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาล จากปจจยทงทาง ดานชวภาพ และสภาพแวดลอม เชน การปลกขาวพนธ ทออนแอ ปลกขาวพนธเดยวตอเนองกนมากกวา 3 ป หรอเปนพนทกวางการทานาตอเนอง การปลกขาว ทหนาแนน การใสป ยไนโตรเจนอตราสง การใชสารเคมกาจดแมลงไมถกตองทาใหเสยสมดลของศตรธรรมชาต อณหภม ความชน และทศทางลม ฯลฯ ลวนเปนความซบซอนของปจจยตางๆ ทาใหยากตอการคาดการณ การเกดระบาดเสยหาย และตดสนใจเลอกใชวธการในการลดความเสยหาย

การทานายการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลโดยอาศยปจจยทางชวภาพและสภาพแวดลอม ตวอยางเชนพนธขาว ปรมาณนาฝน อณหภม วงจรชวตของเพลย เปนตน ดวยการใชโมเดลทางคณตศาสตร โดยนาปจจยเหลานมาทานายปรมาณของเพลยฯทเวลาใดเวลาหนง มขอจากดคอ ตองอาศยขอมลยอนหลงทมปจจยดงกลาวครบถวน อยางไรกตามขอมลปจจยทกลาวมานนไมสามารถรวบรวมไดอยางพรอมเพรยงกนโดยงาย เนองจากตองมการเชอมโยงขอมลจากหลายหนวยงานเขาดวยกน หรอตองอาศยอปกรณเซนเซอรทมราคาแพงและตองใชเปนปรมาณมาก อกทงดวยความซบซอนของวธทางคณตศาสตรทกลาวขนตนนน mechanistic model เปนการจาลองในระดบทละเอยดไปถงวงจรชวตของเพลยแตละตว ในทางปฏบตจรง การใชโมเดลลกษณะดงกลาวโดยไมมขอมลปจจยทครบถวน จะทาใหโมเดล มความถกตองตาไมนาเชอถอ และไมสามารถนามาใชทานายการระบาดบนพนทขนาดใหญได

198


การสรางโมเดลในอกระดบคอการจาลองการกระจายตวทเกดจากการอพยพ โดยอาศยขอมลการระบาดยอนหลงในพนทตางๆ เชน การระบาดในระดบจงหวดหรอระดบอาเภอ ซงประเทศไทยมขอมลดงกลาวอยแลวในรายงานสรปสถานการณการระบาดของแมลงศตรพช (รายงานรายสปดาหโดยกรมสงเสรมการเกษตร จากการสมตรวจในพนทจรง) เพอนามาใชอางอง ลกษณะและทศทางการอพยพของเพลยกระโดดสนาตาลไปยงพนทใกลกน เชน จงหวดทมพนทใกลกน จะเปนวธทไดผลเรวกวา ดกวา ประหยดกวา และสามารถนามาใชคาดการณไดจรง

การใชแบบ (model) จาลองทางคณตศาสตรเพอการเปลยนแปลง และการเคลอนยายประชากรเพลยกระโดดสนาตาล นบเปนแนวทางหนงทมความเปนไปไดในการนามาใชประยกตในการคาดการณการระบาด การแพรกระจาย และความเสยหายของผลผลตขาวทเกดขนจากเพลยกระโดดสนาตาล สาหรบชวยการตดสนใจ และวางแผนการใชยทธศาสตรทเหมาะสมในการจดการศตรขาวชนดนตอไป การดาเนนงานโครงการนมวตถประสงคเพอสรางแบบจาลองการเคลอนยายประชากรเพลยกระโดดสนาตาลจากขอมลการระบาดยอนหลง และคาดการณการเคลอนยายประชากรเพลยกระโดดสนาตาลและการระบาดในพนทใกลเคยง

อปกรณและวธการ กจกรรมท 1 การพฒนาแบบจาลองจากการตดตามฐานขอมลในพนททมการระบาดของ

เพลยกระโดดสนาตาล โดยมแนวทางการวจย ดงน 1. ศกษาและเกบรวบรวมขอมลการระบาดรายอาเภอยอนหลง 3 ป (2553-2555) จากรายงาน

สรปสถานการณรายสปดาหของกรมสงเสรมการเกษตร กรมการขาว ศนยวจยขาวชยนาท และหนวยงานอนๆ ทเกยวของ

2. ออกแบบการเกบขอมลและแปลง ( transform) ขอมลในหวขอ 1 เพอใหนาไปใชสรางแบบจาลองการอพยพได

3. เชอมตอกบสวนฐานขอมลการระบาดและสวนแสดงผลการระบาดเชงพนท เพอการใชคาดการณการระบาดจรงโดยใชขอมล ณ ขณะนน (2556 เปนตนไป)

กจกรรมท 2 การทดสอบการใชแบบจาลองเพอการพยากรณการเคลอนยายประชากรเพลยกระโดดสนาตาล โดยมแนวทางการวจย ดงน

1. ทดสอบตนแบบและปรบปรงการทางานของแบบจาลองเพอความถกตองแมนยาและใชงานงายขน โดยใชขอมลในพนทวจยนารอง

2. กาหนดแปลงสารวจในพนทจงหวดชยนาทจานวน 50 แปลง และจงหวดทมเขตตดตอกบจงหวดชยนาท จงหวดละ 1 แปลง

3. สารวจขอมลประชากรเพลยกระโดดสนาตาลในนาขาว เรมสมสารวจเมอขาวอาย 15 วน ทกๆ 15 วน จนถงขาวอาย 90 วน

199


ผลการทดลองและวจารณ กจกรรมท 1 การพฒนาแบบจาลองจากการตดตามฐานขอมลในพนททมการระบาดของ

เพลยกระโดดสนาตาล จากการเกบรวบรวมขอมลการระบาดรายอาเภอยอนหลง 3 ป (2553-2555) จากรายงานสรป

สถานการณรายสปดาหของกรมสงเสรมการเกษตร กรมการขาว ศนยวจยขาวชยนาท พบวา ในป 2553 ชวงเวลาการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลในเดอนมนาคมและสงหาคม ป 2554 ระบาดในเดอนมนาคม และป 2555 ระบาดในชวงเดอนกมภาพนธถงเมษายน โดยสวนใหญระบาดใน 6 อาเภอ ไดแก อาเภอเมองชยนาท มโนรมย วดสงห หนคา สรรคบร และสรรพยา ซงเปนเขตนาชลประทาน มการปลกขาวตอเนอง ในรอบ 1 ป มชวงเวลาการระบาด 2 ชวง ไดแก ชวงแรกในเดอนมนาคมและชวงทสองในเดอนสงหาคม (ตารางท 1) ตารางท 1 ชวงเวลาการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลในจงหวดชยนาท ระหวางป 2553-2555

อาเภอ ป 2553 ป 2554 ป 2555

มนาคม สงหาคม มนาคม กมภาพนธ มนาคม เมษายน เมองชยนาท

มโนรมย วดสงห หนคา

สรรคบร สรรพยา

หนองมะโมง เนนขาม

กจกรรมท 2 การทดสอบการใชแบบจาลองเพอการพยากรณการเคลอนยายประชากร

เพลยกระโดดสนาตาล แนวทางการวจย ดาเนนการสารวจแปลงนาเกษตรกรในพนทจงหวดชยนาทจานวน 50 แปลง ไดแก อาเภอเมองชยนาท

13 แปลง อาเภอมโนรมย 6 แปลง อาเภอวดสงห 5 แปลง อาเภอสรรพยา 7 แปลง อาเภอสรรคบร 9 แปลง และอาเภอหนคา 10 แปลง และจงหวดทมเขตตดตอกบจงหวดชยนาท จงหวดละ 1 แปลง ไดแก จงหวดนครสวรรค จงหวดอทยธาน จงหวดสงหบร และจงหวดสพรรณบร (รปท 1)

200


ภาพท 1 แผนทแปลงสารวจเพลยกระโดดสนาตาลในจงหวดชยนาท นครสวรรค อทยธาน สงหบร

และสพรรณบร ผลการส ารวจในฤดนาปรง ป 2556

ผลการส ารวจครงท 1 (วนท 13-21 กมภาพนธ 2556) จากการสารวจพบเพลยกระโดดสนาตาลจานวนมากเกนระดบเศรษฐกจ (จานวนมากกวา 10 ตว

ตอจดสารวจ) ในเขตอาเภอเมองชยนาทและอาเภอหนคา (รปท 2) สวนใหญปลกขาวพนธปทมธาน 1 โดยรายงานการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลรายสปดาหของกรมสงเสรมการเกษตร ณ วนท 13 กมภาพนธ 2556 พบวามการระบาดในเขตจงหวดสพรรณบรจานวน 340 ไร หลงจากนนวนท 13 กมภาพนธ 2556 พนทการระบาดเพมขนเปน 3,790 ไร และมพนทการระบาดในจงหวดชยนาทจานวน 5,660 ไร จากขอมลดงกลาวแสดงวา เพลยกระโดดสนาตาลมการอพยพเคลอนยายจากจงหวดสพรรณบรเขาสอาเภอหนคา จงหวดชยนาท ซงมพนทตดตอกน สอดคลองกบรายงานการศกษาขอมลการระบาดของนพดลและคณะ (2555) รายงานวา ลกษณะการอพยพประชากรของเพลยกระโดดสนาตาลจะเคลอนทจากพนทหนงไปยงพนททอยตดกนเสมอ ไมมปรากฏการณทแสดงใหเหนวามการเคลอนยายประชากรมาจากพนททไกลออกไป

ผลการส ารวจครงท 2 (วนท 7-8 มนาคม 2556) จากการสารวจพบเพลยกระโดดสนาตาลจานวนมากขนในเขตอาเภอวดสงหและอาเภอเมองอทยธาน

(รปท 3) ซงมพนทตดตอกบอาเภอหนคาและอาเภอเมองชยนาท โดยมอทธพลของลมฝายใตรวมดวย (รปท 4)

201


ซงลมเปนปจจยสาคญปจจยหนงทมผลตอการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาล เนองจากลมมสวนชวยในการอพยพของเพลยกระโดดสนาตาลจากพนทหนงไปสอกพนทหนง (ปรชา, 2545)

ผลการส ารวจครงท 3 (วนท 10 เมษายน 2556) จากการสารวจพบเพลยกระโดดสนาตาลจานวนนอยในทกอาเภอ พนทสวนใหญเกบเกยวเสรจสนแลว

และไมมการปลกขาวในชวงเวลานเนองจากกรมชลประทานปดนา งดการทานา ทาใหไมมพนทการระบาด

ภาพท 2 จานวนเพลยกระโดดสนาตาลในการสารวจครงท 1 นาปรง ป 2556 ในจงหวดชยนาท สพรรณบร

และสงหบร

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

อาเภอเมองชยนาท อาเภอมโนรมย

อาเภอวดสงห อาเภอหนคา และอาเภอเดมบางนางบวช

อาเภอสรรคบร อาเภอสรรพยา และอาเภออนทรบร

202


ภาพท 3 จานวนเพลยกระโดดสนาตาลในการสารวจครงท 2 นาปรง ป 2556 ในจงหวดชยนาท นครสวรรค

และอทยธาน

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

อาเภอเมองชยนาท และอาเภอตาคล อาเภอมโนรมย

อาเภอวดสงห และอาเภอเมองอทยธาน อาเภอหนคา

อาเภอสรรคบร อาเภอสรรพยาและอาเภออนทรบร

203


ภาพท 4 ทศทางลมมรสมในประเทศไทย

ผลการส ารวจในฤดนาป 2556 ผลการส ารวจครงท 1 (วนท 17-21 มถนายน 2556) จากการสารวจพบเพลยกระโดดสนาตาลใน 4 อาเภอ ไดแก อาเภอเมองชยนาท มโนรมย วดสงห

และหนคา ไมพบในอาเภอสรรคบรและสรรพยา (รปท 5) เมอนารายงานการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลรายสปดาหของกรมสงเสรมการเกษตร ณ วนท 12 มถนายน 2556 มาประกอบการตดสนใจ พบวามการระบาดในเขตจงหวดอทยธานจานวน 3,945 ไร มเขตตดตอกบ 4 อาเภอดงกลาว แสดงวาเพลยกระโดดสนาตาลมการอพยพเคลอนยายจากจงหวดอทยธานเขาสจงหวดชยนาท

204


ภาพท 5 จานวนเพลยกระโดดสนาตาลในการสารวจครงท 1 นาป 2556 ในจงหวดชยนาท สพรรณบร และ

สงหบร

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ


อาเภอวดสงห อาเภอหนคาและอาเภอเดมบางนางบวช


205


ผลการส ารวจครงท 2 (วนท 2-5 กรกฎาคม 2556) จากการสารวจพบเพลยกระโดดสนาตาลในทกอาเภอ โดยเรมพบมากขนในเขตเมองชยนาท มโนรมย และหนคา แตไมเกนระดบเศรษฐกจ (รปท 6)


สงหบร

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ


อาเภอวดสงห อาเภอหนคาและอาเภอเดมบางนางบวช


206


ผลการส ารวจครงท 3 (วนท 19-26 กรกฎาคม 2556) จากการสารวจพบเพลยกระโดดสนาตาลในทกอาเภอ โดยเรมพบมากเกนระดบเศรษฐกจในเขต

เมองชยนาท สวนในอาเภอหนคา และสรรคบร พบมากขนแตไมเกนระดบเศรษฐกจ (รปท 7) สวนใหญปลกขาวพนธปทมธาน 1


สงหบร

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ


อาเภอวดสงหและอาเภอเมองอทยธาน อาเภอหนคาและอาเภอเดมบางนางบวช


207


ผลการส ารวจครงท 4 (วนท 6-9 สงหาคม 2556) จากการสารวจพบเพลยกระโดดสนาตาลมากเกนระดบเศรษฐกจในเขตเมองชยนาท มโนรมย และสรรพยา

(รปท 8) เมอนารายงานการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลรายสปดาหของกรมสงเสรมการเกษตร ณ วนท 7 สงหาคม 2556 มาประกอบการตดสนใจ พบวามการระบาดในเขตจงหวดชยนาทจานวน 7,253 ไร และจงหวดนครสวรรคจานวน 50 ไร แสดงวาเพลยกระโดดสนาตาลมการอพยพเคลอนยายจากอาเภอเมองชยนาทเขาสอาเภอมโรมยและตอไปทจงหวดนครสวรรค อพยพเคลอนยายจากอาเภอหนคา สรรคบรเขาสอาเภอสรรพยา ซงมพนทตดตอกน โดยมอทธพลของลมตะวนตกเฉยงใตรวมดวย (รปท 4)


สงหบร

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ


อาเภอวดสงหและอาเภอเมองอทยธาน อาเภอหนคา


208


ผลการส ารวจครงท 5 (วนท 20-22 สงหาคม 2556) จากการสารวจพบเพลยกระโดดสนาตาลกระจายตวในทกอาเภอแตไมเกนระดบเศรษฐกจ (รปท 9)


สงหบร

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ




209


ผลการส ารวจครงท 6 (วนท 4-5 กนยายน 2556) จากการสารวจพบเพลยกระโดดสนาตาลในทกอาเภอในจานวนไมมาก พบเกนระดบเศรษฐกจ

ในอาเภอสรรพยาในแปลงพนธปทมธาน 1 (รปท 10)

ภาพท 10 จานวนเพลยกระโดดสนาตาลในการสารวจครงท 6 นาป 2556 ในจงหวดชยนาท สพรรณบร

และสงหบร

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

ตวตอ

จดสา

รวจ

อาเภอเมองชยนาทและอาเภอตาคล อาเภอมโนรมย


อาเภอสรรคบร อาเภอสรรพยา

210


สรปผลการทดลอง จากขอมลการสมสารวจแปลงนาเกษตรกรจงหวดชยนาท ขอมลรายงานการระบาดรายสปดาห

ของกรมสงเสรมการเกษตร และทศทางลมเพอประกอบการตดสนใจสรางแบบจาลองการเคลอนยายของเพลยกระโดดสนาตาล พบวาชวงเดอนทมจานวนเพลยกระโดดสนาตาลมาก 2 ชวง ไดแก ชวงท 1 เดอน กมภาพนธ ถง มนาคม ในเขตอาเภอเมองชยนาทและอาเภอหนคา เนองจากมรายงานการระบาดในจงหวดสพรรณบรชวงตนเดอนกมภาพนธ โดยเพลยกระโดดสนาตาลเคลอนยายจากจงหวดสพรรณบรเ ขาเขตอาเภอหนคา ซงมพ น ทตดตอกนและมอทธพลของกระแสลมฝายใตรวมดวย ชวงท 2 เดอนกรกฎาคม ถง สงหาคม ในเขตอาเภอเมองชยนาท อาเภอหนคา และอาเภอสรรคบร หลงจากนนเคลอนยายไปอาเภอมโนรมยและสรรพยา มอทธพลของกระแสลมตะวนตกเฉยงใตพดขนมารวมดวย สรปไดวาแบบจาลองการเคลอนยายของเพลยกระโดดสนาตาลจะเคลอนยายไปในพนทเขตอาเภอทตดตอกนเสมอ มอทธพลของกระแสลมชวยในการเคลอนยาย มจดเรมตนการระบาดในแปลงทปลกขาวพนธออนแอ ไดแก พนธปทมธาน 1 และสามารถใชขอมลรายงานการระบาดรายสปดาหรวมตดสนใจ

ดงนน เราสามารถนาแบบจาลองการเคลอนยายของเพลยกระโดดสนาตาลไปใชในการพยากรณเตอนภยการระบาดเพลยกระโดดสนาตาลในจงหวดชยนาทได

ค าขอบคณ ขาพเจาขอขอบคณคณะทางานจากสานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว คณะทางานจาก

ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต (NECTEC) และผ รวมงานทกทานทชวยใหงานวจยน สาเรจลลวงไปไดดวยด

เอกสารอางอง นพดล ครเพชร วงษนเรศ ขนธวาร อรชร พลศร รญชดา ขนทอง และจฑารตน ครเพชร . 2555.

รายงานการศกษาขอมลการระบาด การออกแบบการเกบขอมล และการประมาลผลขอมลเบองตน. ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต. 24 หนา

ปรชา วงศลาบตร. 2545. นเวศวทยาของเพลยกระโดดสนาตาลและการควบคมปรมาณ. กองกฏและสตววทยา กรมวชาการเกษตร. 117 หนา

211


การเปลยนแปลงประชากรของแมลงศตรขาวทส าคญในจงหวดเชยงราย จากผลกระทบของสภาวะภมอากาศทเปลยนแปลง

Population Dynamics of Major Rice Insect Pests in Chiang Rai Province from Effect of Climate Change

กรสร ศรนล1) นจรนทร จงขนธ1) ธราพร ยนยงค1) กลยธรา คนธา1)

อญธกา ตนมตร1) เนตรนภา พมหาน1)

Kornsiri Srinil1) Nootjarin Jungkhun1) Tarapron Yuenyong1)

Kuntera Kanta1) Antika Tonmit1) Netnapa Pumhan1)

Abstract A study about the accordance of rice insect pests from the light trap and the research data

of insects in the rice seed of San-pah-tawng 1 (weak) and that of SuphanBuri 1 (resistant) was conducted from the year 2011 to 2013 at the Chiang Rai Rice Research Center. It’s found that the rice insect pests entrapped by the light trap being increased from the year 2007 to 2010. That in May, 2011, 4,779 zigzag leafhoppers were mostly found; in March, 2012, 19,248 whitebacked planthoppers were mostly found and; in May, 2013, 19,047 zigzag leafhoppers were mostly found. In the paddy field, rice insect pests were found in the rice seed of San-pah-tawng 1 more than that of Suphan Buri 1. In the In-season rice of the year 2011, the White backed planthoppers were mostly found in the amount of 0.9 ones per spot, which were lower than the economic level (10 ones per clump) when the rice was 55 days of age. While in the Off-season rice of the year 2012, the whitebacked planthoppers were found a lot more in the investigating plot, where the insect population increased in double generations per one implantation season in the rice of 48-55 days of age and that of 76-83 days of age, that they were found in the rice seed of San-pah-tawng 1 at the highest amount of 167.2 ones per spot when the rice was 76 days of age, in which the brown planthoppers were found at the highest amount of 91.4 ones per spot when the rice was 83 days of age that being higher than the economic level of the year 2013. While the number of rice insect pests in the paddy plot was lower than the economic level that the Whitebacked planthoppers were mostly found at 2.4 ones per spot in the 55 days old rice and they were mostly found at 1.2 ones per spot in the 76 days light trap was accorded to their amount being found in the experimental plot. 1) ศนยวจยขาวเชยงราย อ.พาน จ.เชยงราย 57120 โทรศพท 0-5372-1578 Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai Tel. 0-5372-1578

212


Thus, it can be trap concluded that the increasing amount of rice insect pests in the experimental plot and the light old rice. It’s also found that the amount of the whitebacked planthoppers being trapped by the possibly resulting from the climate change was subject to the spreading of rice insect pests and more damages.

Keywords: whitebacked planthoppers, brown planthoppers, light trap, climate change

บทคดยอ การศกษาความสอดคลองของจานวนแมลงศตรขาวจากกบดกแสงไฟและขอมลการสารวจแมลง

ในขาวพนธสนปาตอง 1(พนธออนแอ) และพนธสพรรณบร 1(พนธตานทาน) ดาเนนการตงแตป 2554 ถง 2556 ทศนยวจยขาวเชยงราย พบวา แมลงศตรขาวทดกไดจากกบดกแสงไฟเพมจานวนมากขนจากป 2550 ถง2553 โดยในป 2554 พบเพลยจกจนปกลายหยกสงสดในเดอนพฤษ ภาคมจานวน 4,779 ต ว ป 2555 พบเพลยกระโดดหลงขาวสงสดในเดอนมนาคม จานวน 19,248 ตว ป 2556 พบเพลยจกจนปกลายหยกสงสดในเดอนพฤษภาคม 19,047 ตว ดานแมลงศตรขาวในแปลงนาพบแมลงศตรขาวในขาวพนธสนปาตอง 1 มากกวาสพรรณบร 1 ป 2554 ฤดนาปพบเพลยกระโดดหลงขาวสงสดจานวน 0.9 ตวตอจด ซงตากวาระดบเศรษฐกจ (10 ตวตอกอ) เมอขาวอาย 55 วน ป 2555 ฤดนาปรงจานวนเพลยกระโดดหลงขาวในแปลงสารวจเพมขนมาก โดยเพมประชากรสองรนตอหนงฤดปลก ซงเพมจานวนมากขนในขาวอาย 48 ถง 55 วนและขาวอาย 76 ถง 83 วน ในขาวพนธสนปาตอง 1 พบจานวนสงสด 167.2 ตวตอจด ในขาวอาย 76 วน เพลยกระโดดสนาตาล จานวนสงสด 91.4 ตวตอจด เมอขาวอาย 83 วน ซงมากกวาระดบเศรษฐกจ ป 2556 แมลงศตรขาวในแปลงนาตากวาระดบเศรษฐกจ พบเพลยกระโดดหลงขาวสงสด 2.4 ตวตอจด ในขาวอาย 55 วน พบสงสด 1.2 ตวตอจด ในขาวอาย 76 วน และพบวาจานวนเพลยกระโดดหลงขาวทเกบไดจากกบดกแสงไฟสอดคลองกบจานวนทพบในแปลงทดลอง การเพมจานวนแมลงศตรขาวในแปลงทดลองและกบดกแสงไฟ อาจเปนผลมาจากสภาพภมอากาศทเปลยนแปลง สงผลทาใหแมลงศตรขาวมการระบาดและสรางความเสยหายเพมมากขน

ค าส าคญ : เพลยกระโดดหลงขาว เพลยกระโดดสนาตาล กบดกแสงไฟ สภาวะภมอากาศเปลยนแปลง

ค าน า การเปลยนแปลงภมอากาศ (climate change) คอ การเปลยนแปลงลกษณะอากาศเฉลย ในพนทหนง

เปนการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทเกดจากกจกรรมของมนษยและความผนแปรตามธรรมชาตทาใหองคประกอบของบรรยากาศเปลยนแปลงไป กจกรรมของมนษยทมผลทาใหภมอากาศเปลยนแปลง คอ กจกรรมททาใหปรมาณกาซเรอนกระจก (greenhouse gases) ในบรรยากาศเพมมากขน เปนเหตใหภาวะเรอนกระจก (greenhouse effect) รนแรงกวาทควรจะเปนตามธรรมชาต และสงผลใหอณหภมพนผวโลกสงขน ทเรยกวา ภาวะโลกรอน (global warming) เมอทอณหภมโดยเฉลยของโลกสงขน อาจนาไปสการเปลยนแปลงของปรมาณฝน ระดบนาทะเล และมผลกระทบอยางกวางขวางตอพช สตว และมนษย ตงแตป ค.ศ. 1861 (พ.ศ. 2404)

213


อณหภมผวพนเฉลยของโลกสงขน และสงขนประมาณ 0.6 องศาเซลเซยส ในศตวรรษท 20 จากการวเคราะหขอมลในซกโลกเหนอ ยอนหลงไป 1,000 ป พบวา อณหภมของโลกสงขนมากในศตวรรษท 20 โดยสงขนมากทส ดในทศวรรษท 1990 และ ค.ศ. 1998 (พ.ศ. 2541) เปนปท รอนมากทส ดในรอบ 1,000 ป (กรมอตนยมวทยา, 2557) จากปจจยทางภมอากาศสงผลทาใหขาวบางสายพนธมอายสนลงสงผลทาให ผลผลตลดลงและมผลตอการระบาดของแมลงศตรขาวและโรคขาว (อานนท, 2554)

ภาวะโลกรอนไดสงผลกระทบกบแมลงทงความสามารถในการปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลง เกดการเปลยนแปลงของสรรวทยาของการปองกนตวขน อณหภมเพมขนมผลตอการเพมจานวนของเพลยจกจนสเขยว (Nephotettix cincticeps) และอณหภมทสงขนในฤดหนาวสงผลทาใหเพลยจกจนสเขยวมขนาดตวใหญข น และอณหภม ท ม ผลต อการอย รอดของแมลง โดยเพล ยกระโดดสน าตาล(Nilaparvata lugens (Stål) จะวางไขมากขนเมออณหภม 35 และ 40 องศาเซลเซยส ซงมากกวาทอณหภม 25 ถง 30 องศาเซลเซยส (Karuppaiah and Sujayanad, 2012) โดยปกตการเจรญเตบโตของเพลยกระโดดสนาตาลในระยะไขใชเวลา 7 วน ฟกเปนตวออน โดยตวออนจะใชเวลา 16 วน ในการลอกคราบเพอเจรญเตบโตเปนตวเตมวย ตวเตมวยเพศเมย 1ตว สามารถวางไขไดครงละ 100-300 ฟอง ในภาวะปกต เพลยกระโดดสนาตาลเพศเมย 1 ตว สามารถวางไขไดถง 8 ลานฟอง ตอการทานา 1 รอบ ภาวะโลกรอนเมออณหภมสงขน เพลยกระโดดสนาตาลเพศเมย 1 ตว สามารถวางไขไดเพมขนถง 320,000 ลานฟอง ตอการทานา 1 รอบ เปอรเซนตการฟกไขของเพลยกจะนอยลงเมออณหภมสงขนเกนกวาระดบท เหมาะสม แตถาปรมาณไนโตรเจนในตนขาวเพมขนเปน 2 เทา หรอ 3.2 เปอรเซนต เพลยจะวางไขไดเพมขนถง 400 ฟองทอณหภม 28 องศาเซลเซยส และวางไขไดประมาณ 200 ฟองทอณหภม 38 องศาเซลเซยส ยงปรมาณไนโตรเจนในตนขาวมาก เปอรเซนตการฟกไขของเพลยจะยงเพมขน (พทธณา และ จตพร, 2553) จากการปรบตวของแมลงศตรขาวเมอสภาวะภมอากาศทเปลยนแปลง อาจมผลตอการเพมจานวนและการระบาดของแมลงศตรขาว การศกษาการเปลยนแปลงประชากรของแมลงศตรขาวทสาคญจากผลกระทบของสภาวะภมอากาศทเปลยนแปลงจงเปนสงทควรใหความสาคญ เพอเปนขอมลทใชในการคาดการณชนดและการระบาดของแมลงศตรขาวไดในอนาคต

อปกรณและวธการ

1. การตดตามการเปลยนแปลงประชากรโดยใชกบดกแสงไฟ (light trap) ตดตงกบดกแสงไฟฟาบรเวณใกลแปลงนาทดลองในศนยวจยขาว เปดไฟลอดกแมลงตงแต

เวลา 18.00 - 21.00 น. ทกคนตลอดป เกบและนบจานวนแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาตทดกไดจากกบดกแสงไฟ นาขอมลทไดนามาวเคราะหรวมกบขอมลอตนยมวทยาในพนท

2. การตดตามการเปลยนแปลงประชากรของแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาตทส าคญในสภาพนาขาว ปลกขาวพนธสพรรณบร 1 และ สนปาตอง 1 โดยวธหวานนาตมในพนทประมาณ 1 งาน ตอพนธขาว

ใสป ยและกาจดวชพชตามคาแนะนา

214


1. ตรวจนบแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาตโดยสมนบดวยตาเปลา 20 จดตอแปลง ตามแนวทแยงมมไขวกนในขาวระยะกลา แตกกอ ตงทอง และออกรวง

2. ตรวจนบจานวนแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาต ดวยการสมนบดวยตาเปลาในจดสารวจขนาด 10 x 10 เซนตเมตร จานวน 10 จดตอแปลง ในขาวอาย 20 วนหลงหวานทกสปดาหจนถงขาวระยะใกลเกบเกยว

3. สมถอนตนขาวจานวน 10 ตนในแตละจดสารวจ รวมทงหมด 100 ตน มานบจานวนไขและตวออนแตละระยะของ เพลยกระโดดหลงขาว เพลยจกจนปกลายหยก และเพลยกระโดดสนาตาล โดยแยกเปนไขและตวออนทสมบรณและทถกศตรธรรมชาตทาลาย ในหองปฏบตการ

4. ขอมลจานวนแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาตจากการทดสอบในสภาพนาขาว นามาวเคราะหรวมกบขอมลแมลงจากกบดกแสงไฟและขอมลอตนยมวทยาในพนท

ผลการทดลองและวจารณ

จากการตดตงกบดกแสงไฟภายในศนยวจยขาวเชยงรายใกลกบแปลงทดลองตงแตป 2554 ถง 2556 พบวาป 2554 แมลงศตรขาวทมดกไดมากทสด คอเพลยจกจนปกลายหยก (Recilia dorsalis (Motsuchulsky)) มปรมาณสงในชวงปลายฤดนาปรง คอ เดอนพฤษภาคมรวม 4,779 ตว และชวงปลายฤดนาป เดอนพฤศจกายน รวม 4,102 ตว รองลงมาคอ เพลยจกจนสเขยว(Nephotettix virescens (Distant)) พบในเดอนเมษายน 934 ตว เพลยกระโดดหลงขาว (Sogatella furcifera (Horvath)) 721 ตว และเพลยกระโดดสนาตาล (Nilaparvata lugens (Stål)) 719 ตว สวนแมลงศตรธรรมชาตทดกไดจากกบดกแสงไฟมากทสดคอ มวนจงโจนาเลก 3,272 ตว ในเดอนเมษายน

ในฤดนาปรง ป 2555 พบแมลงศตรขาวจากกบดกแสงไฟมากทสด คอ เพลยกระโดดหลงขาว ในเดอนมนาคม 19,248 ตว และฤดนาป พบเพลยกระโดดสนาตาลปรมาณมากทสด เดอนกนยายน 3,736 ตว แตพบเพลยจกจนสเขยวมปรมาณมากในชวงหลงเกบเกยวฤดนาปรงคอเดอนมถนายน 17,428 ตว และเพลยจกจนปกลายหยกมปรมาณมากในชวงหลงเกบเกยวฤดนาปเดอนพฤศจกายน 5,359 ตว สวนแมลงศตรธรรมชาตทดกไดจากกบดกแสงไฟมากทสดคอ มวนจงโจนาเลก 2,192 ตว ในเดอนกนยายน

ป 2556 เพลยจกจนปกลายหยกมปรมาณสงทสดจากกบดกแสงไฟในชวงปลาย ฤดนาปรง คอเดอนพฤษภาคม 19,047 ตวตอเดอน แตมปรมาณลดลงในชวงปลายฤดนาปเดอนตลาคม 3,343 ตวตอเดอน ซงไมสอดคลองกบปรมาณแมลงในแปลงทดลอง พบเพลยกระโดดหลงขาวในเดอนเมษายนจานวนสงสด 7,680 ตว รองลงมาคอเพลยจกจนสเขยว 1,710 ตว และในเดอนตลาคมพบเพลยกระโดดสนาตาลจานวนมากทสด 740 ตว สวนแมลงศตรธรรมชาตทดกไดจากกบดกแสงไฟมากทสดคอ มวนจงโจนาเลก 5,319 ตว ในเดอนตลาคม

เมอเปรยบเทยบจานวนแมลงศตรขาวและแมลงศตรธรรมชาตจากกบดกแสงไฟในป 2550 ถง 2553 กบป 2554 ถง 2556 พบวาแมลงศตรขาวมปรมาณเพมสงขน กลาวคอ เพลยกระโดดหลงขาวเพมสงขน 6,145 ตว ในเดอนมนาคม เพลยกระโดดสนาตาลเพมสงขน 635 ตว ในเดอนเมษายน เพลยจกจกปกลายหยก

215


เพมสงขน 1,974 ตว ในเดอนพฤษภาคม ดงภาพท 1 สวนแมลงศตรธรรมชาตทสาคญทพบจากกบดกแสงไฟ พบมวนจงโจนาเลกเพมจานวนสงขน 1,820 ตว ในเดอนเมษายน และ 1,604 ตว ในเดอนตลาคม สวนมวนเขยวดดไขพบจานวนลดลงในเดอนเมษายน 965 ตว ดงภาพท 2

ขอมลแมลงจากกบดกถงลมในป 2523 ทสถานทดลองขาวพาน จงหว ดเชยงราย พบวา เดอนกรกฎาคม และสงหาคม มเพลยกระโดดสนาตาล และเพลยกระโดดหลงขาวมากในรอบป แตสวนใหญเปนเพลยกระโดดหลงขาว (สวฒน, 2527) ในป 2531-2536 ขอมลจากกบดกแสงไฟของสถานทดลองขาวพาน พบเพลยจกจนสเขยวมากเดอนกนยายนถงพฤศจกายน พบเพลยจกจน เพลยกระโดดและแมลงบวมากในฤดนาป สวนหนอนกอขาวมมากในฤดนาปรง ในป 2538 พบบวเปนศตรขาวหลกในฤดนาป สวนหนอนกอเปนศตรขาวหลกในฤดนาปรง ซงสอดคลองกบขอมลแมลงจากกบดกแสงไฟในขณะนน (สวฒน และรจนา, 2542) ซงเมอเปรยบเทยบกบขอมลแมลงจากกบดกแสงไฟทศนยวจยขาวเชยงรายป 2554 ถง 2556 พบวา เพลยกระโดดหลงขาวและเพลยกระโดดสนาตาลมปรมาณมากในเดอนมนาคมถงเมษายน และเดอนกนยายน ถง ตลาคม ภาพท 1 เปรยบเทยบจานวนเพลยกระโดดหลงขาว เพลยกระโดดสนาตาล และเพลยจกจนปกลายหยก

จากกบดกแสงไฟ ภายในศนยวจยขาวเชยงราย ระหวางป 2550 ถง 2553 กบป 2554 ถง 2556

216


ภาพท 2 เปรยบเทยบจานวนมวนเขยวดดไขและมวนจงโจนาเลก จากกบดกแสงไฟ ภายในศนยวจยขาวเชยงราย

ระหวางป 2550 ถง 2553 กบป 2554 ถง 2556

การสารวจแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาต จากตนขาวในกรอบขนาด 10x10 เซนตเมตร ในขาวพนธสนปาตอง 1 และสพรรณบร 1 ภายใตสภาวะภมอากาศทเปลยนแปลง ดาเนนการตงแตป 2554 ถง 2556 ทศนยวจยขาวเชยงราย พบวาป 2554 พบแมลงในแปลงทดลองจานวนนอย มประชากรเพลยกระโดดหลงขาวมหนงรนตอหนงฤดปลก โดยพบเพลยกระโดดหลงขาวสงสดในชวงปลายฤดนาปรง 0.8 ตวตอจด ในขาวพนธสนปาตอง 1 เมอขาวอาย 69 วน และ 0.6 ตวตอจด ในขาวพนธสพรรณบร 1 เมอขาวอาย 62 วน ฤดนาปพบเพลยกระโดดหลงขาวสงสด 0.9 ตวตอจด ในขาวพนธสนปาตอง 1 เมอขาวอาย 55วน และ 0.6 ตวตอจด ในขาวพนธสพรรณบร 1 เมอขาวอาย 62 วน ไมพบเพลยกระโดดสนาตาลและมวนเขยวดดไข ดงตารางท 1

217


ตารางท 1 จานวนเพลยกระโดดหลงขาว เพลยกระโดดสนาตาลและมวนจงโจนาเลก ในขาวพนธสนปาตอง 1 และสพรรณบร 1 ฤดนาปรงและนาป ป 2554

ป2554 พนธขาว

จ านวนแมลงเฉลย (ตว) อายขาว (วน) 20 27 34 41 48 55 62 69 76 83

นาปรง

สนปา

ตอง1

เพลยกระโดดหลงขาว 0 0 0 0.1 0.1 0 0.7 0.8 0.5 0 เพลยกระโดดสนาตาล 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 มวนเขยวดดไข 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

สพรร

ณบร

1 เพลยกระโดดหลงขาว 0 0 0 0.3 0.1 0 0.6 0.4 0 0 เพลยกระโดดสนาตาล 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 มวนเขยวดดไข 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

นาป

สนปา

ตอง1

เพลยกระโดดหลงขาว 0 0 0.1 0.1 0.2 0.9 0.7 0.3 0.1 0.3 เพลยกระโดดสนาตาล 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 มวนเขยวดดไข 0 0 0 0 0 0 0 0 0.3 0.3

สพรร

ณบร

1 เพลยกระโดดหลงขาว 0 0 0 0 0 0.1 0 0 0.1 0.1 เพลยกระโดดสนาตาล 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 มวนเขยวดดไข 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ป 2555 ในฤดนาปรงพบเพลยกระโดดหลงขาวในแปลงทดลองมแนวโนมเพมขน มลกษณะการเพมประชากรเพลยกระโดดหลงขาวสองรนตอหนงฤดปลก คอ เพมจานวนขนในขาวอาย 48 ถง 55 วน และเพมสงขนอกครง เมอขาวอาย 76 ถง 83 วน จากการนาตนขาวทสมถอนมานบจานวนไข ในขาวพนธสนปาตอง 1 พบไขเพลยกระโดดหลงขาวสงสด 253.8 ฟองตอจด เมอขาวอาย 68 วน ในเดอนเมษายน และพบเพลยกระโดดหลงขาวจากการตรวจนบดวยตาเปลาจากแปลงทดลอง จานวนสงสด 167.2 ตวตอจด เมอขาวอาย 76 วน ซงสอดคลองจานวนเพลยกระโดดหลงขาวทดก ไดจากกบดกแสงไฟ ทเ รมพบในเดอนมนาคม จานวน 19,248 ตว สวนเพลยกระโดดสนาตาลเพมจานวนมากขนจนเกนระดบเศรษฐกจในขาวพนธสนปาตอง 1 อาย 55 วน 13.7 ตวตอจดและทขาวอาย 62 วน 12.3 ตวตอจด และพบจานวนสงสด 91.4 ตวตอจด เมอขาวอาย 83 วน สวนในขาวพนธสพรรณบร 1 พบจานวนสงสด 6.3 ตวตอจด เมอขาวอาย 83 วน ศตรธรรมชาตทสาคญคอมวนเขยวดไข พบในขาวพนธสนปาตอง 1 จานวนสงสด 11.3 ตวตอจด และในขาวพนธสพรรณบร1 พบจานวนสงสด 0.6 ตวตอจด เมอขาวอาย 83 วน ในฤดนาปในขาวพนธสนปาตอง 1 มลกษณะการเพมขนของแมลงศตรขาวเชนเดยวกนกบฤดนาปรงแตมจานวนไมถงระดบเศรษฐกจ พบเพลยกระโดดหลงขาวจานวนสงสด 1.9 ตวตอจด ในขาวอาย 48 วน เพลยกระโดดสนาตาลสงสด 1.6 ตวตอจด ในขาวอาย 69 วน พบมวนเขยวดไขในขาวพนธสพรรณบร 1 พบจานวนสงสด 2.2 ตวตอจด เมอขาวอาย 69 วน ดงตารางท 2

218



ป2555

พนธขาว

จ านวนแมลงเฉลย (ตว)

อายขาว (วน) 20 27 34 41 48 55 62 69 76 83

นาปรง

สนปา

ตอง 1

เพลยกระโดดหลงขาว 0 0 0 0.1 4.9 3.7 1.5 0.5 167.2 0 เพลยกระโดดสนาตาล 0 0 0.1 0.1 2.6 13.7 12.3 3.1 0.4 91.8 มวนเขยวดดไข 0 0 0.1 0 0.2 0.8 0.8 0.3 0.1 11.3

สพรร

ณบร 1 เพลยกระโดดหลงขาว 0 0.1 0 0 1.5 1.6 0.9 0 3.4 5.6

เพลยกระโดดสนาตาล 0 0.5 0 0.2 1 2.8 0.8 0.8 0.1 6.3 มวนเขยวดดไข 0 0.2 0.1 0 0 0.1 0.3 0.1 0 0.6

นาป

สนปา

ตอง 1

เพลยกระโดดหลงขาว 0 0.1 0.2 1.3 1.9 0.4 0.5 1.1 1.8 0.0 เพลยกระโดดสนาตาล 0 0.1 0.2 1.1 0.9 0.4 1.1 1.6 1.1 0.3 มวนเขยวดดไข 0 0 0 0 0.6 0.4 0.7 3 0.3 0.2

สพรร

ณบร 1 เพลยกระโดดหลงขาว 0 0 0.1 0.2 0.1 0.2 0.3 1.1 0.4 0.0

เพลยกระโดดสนาตาล 0 0.1 0 0.4 0.5 0.8 0.7 0.1 0.3 0.2

มวนเขยวดดไข 0 0 0 0 0.2 1.2 1.8 2.2 0.1 0

ป 2556 ฤดนาปรงและนาปพบแมลงศตรขาวในแปลงนาตากวาระดบเศรษฐกจ และพบแมลงศตรขาว

ในขาวพนธสนปาตอง 1 มากกวาพนธสพรรณบร 1 ฤดนาปรง คอ พบเพลยกระโดดหลงขาวสงสด 2.4 ตวตอจด ในขาวอาย 55 วน เพลยกระโดดสนาตาลเขามาในแปลงนาเรวขน เมอขาวอาย 20 วน พบสงสด 1.2 ตวตอจด ในขาวอาย 76 วน ฤดนาปพบเพลยกระโดดหลงขาวสงสด 1.7 ตวตอจด และเพลยกระโดดสนาตาลสงสด 0.7 ตวตอจด ในขาวอาย 55 วน สวนมวนเขยวดดไขพบสงสดในฤดนาป ในขาวพนธสนปาตอง 1 สงสด 2.8 ตวตอจด ในขาวอาย 76 วน ดงตารางท 3

219



ป2556 พนธขาว

จ านวนแมลงเฉลย (ตว) อายขาว (วน) 20 27 34 41 48 55 62 69 76 83

นาปรง

สนปา

ตอง 1

เพลยกระโดดหลงขาว 0 0.2 0 0 1 2.4 0.1 0.2 1.3 1 เพลยกระโดดสนาตาล 0.3 0 0 0.1 0.6 0.3 0.2 0.2 1.2 0.5 มวนเขยวดดไข 0 0 0 0 0 0.1 0 0.2 0.1 0.9

สพรร

ณบร 1 เพลยกระโดดหลงขาว 0 0.1 0.2 0.4 1 0.9 1.3 0.4 2 0.6

เพลยกระโดดสนาตาล 0 0 0 0 0.7 0.3 0 0.7 0.3 0.3

มวนเขยวดดไข 0 0 0 0 0.3 0.1 0.1 0 0.5 0.7

นาป

สนปา

ตอง 1

เพลยกระโดดหลงขาว 0 0 0.2 0.8 1.4 1.7 0.9 0.1 0.6 0 เพลยกระโดดสนาตาล 0 0 0.1 0 0 0.7 0.5 1 0.2 0.3 มวนเขยวดดไข 0 0 0 0 0.1 0.2 0.7 1.6 2.8 0.3

สพรร

ณบร 1 เพลยกระโดดหลงขาว 0 0.1 0.2 1.1 0.4 0.1 0.9 0.3 0 0

เพลยกระโดดสนาตาล 0 0 0 0 0.3 0.7 0.4 0.2 0 0.2

มวนเขยวดดไข 0 0 0 0 0 0 0.2 0.4 0.4 0.5

จากการตรวจนบแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาตในแปลงขาวพนธสนปาตอง 1 และสพรรณบร 1

ตงแตป 2554 ถง 2556 พบวาแมลงศตรขาวในแปลงนาทสาคญทสดคอเพลยกระโดดหลงขาว รองลงมา คอ เพลยกระโดดสนาตาล โดยพบปรมาณมากทสดในป 2555 และพบแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาต ในขาวพนธสนปาตอง 1 มากกวาพนธสพรรณบร 1 ดงภาพท 3 และ 4 แมลงศตรขาวมลกษณะการเพมจานวนขนในระยะขาวอาย 48 ถง 55 วนลดลงและเพมสงขนอกครงเมอขาวอาย 76 ถง 83 วน และลดลงอกครงในชวงขาวระยะออกรวง เพมจานวนมากขนโดยเฉพาะในป 2555 อยางชดเจน สวนมวนเขยวดดไขมการเพมจานวนในชวงขาวอาย 69 ถง 76 วน ซงขาวอยในระยะออกรวง

220


ภาพท 3 เปรยบเทยบจานวนเพลยกระโดดหลงขาว เพลยกระโดดสนาตาลและมวนเขยวดดไข จากแปลงทดลอง

ภายในศนยวจยขาวเชยงราย ระหวางขาวพนธสนปาตอง 1 (SPT1) และสพรรณบร 1 (SPR1) ในนาปรงป 2554 ถง 2556

ภาพท 4 เปรยบเทยบจานวนเพลยกระโดดหลงขาว เพลยกระโดดสนาตาลและมวนเขยวดดไข จากแปลงทดลอง

ภายในศนยวจยขาวเชยงราย ระหวางขาวพนธสนปาตอง 1 (SPT1) และสพรรณบร 1 (SPR1) ในนาป ป 2554 ถง 2556

221


การเปรยบเทยบการเพมจ านวนและการระบาดของแมลงศตรขาวกบการเปลยนแปลงสภาพอากาศ ป 2554 ถง 2556

จากขอมลอตนยมวทยาจงหวดเชยงราย พบวาอณหภมเฉลยตลอดปตงแตป 2554 ถง 2556 เทากบ 22.6 25.3 และ 25.1 องศาเซลเซยส ตามลาดบ มความชนสมพทธเฉลย 78 77 และ 77 ตามลาดบ แสดงใหเหนวาตงแตป 2554 ถง 2556 มอณหภมเฉลยมแนวโนมเพมขน 2.55 ถง 2.7 องศาเซลเซยส และความชนสมพทธเฉลยลดลง 1 เปอรเซนต และเมอนาอณหภมสงสดเฉลยตงแตป 2554 ถง 2556 เปรยบเทยบกบขอม ลยอนหลง 30 ป (อณหภมสงสดเฉลยตงแตป 2524 ถง 2553) พบวาตงแตเดอนมกราคม ถง ธนวาคม มอณหภมสงขน 1.76 ถง 4.22 องศาเซลเซยส และเมอนาอณหภมตาสดเฉลยตงแต ป 2554 ถง 2556 เปรยบเทยบขอมลยอนหลง 30 ป (อณหภมตาสดเฉลยตงแตป 2524 ถง 2553) พบวาตงแตเดอนมกราคมถงธนวาคม มอณหภมตาลง 1.06 ถง 5.39 องศาเซลเซยส แสดงใหเหนวาสภาพอากาศในป 2554 ถง 2556 มการเปลยนแปลงจากเมอ 30 ปกอน โดยมอณหภมสงสดเพมขนและมอณหภมตาสดลดลงตลอดป ดงภาพท 5

เพลยกระโดดสนาตาลทสมนบจากแปลงทดลองในสนปาตอง 1 เฉลย 91.8 ตวตอจด วนท 17 เมษายน 2555 สอดคลองกบการพบการระบาดของ เพลยกระโดดสนาตาลในขาวพนธสนปาตอง 1 ระบาดในพนท ตาบลดอยงาม อาเภอพาน จงหวดเชยงราย วนท 26 เมษายน 2555 และจากรายงานสถานการณศตรขาว ระหวางวนท 21 - 27 กนยายน 2555 จงหวดเชยงรายพบการระบาดเพลยกระโดดสนาตาล ในแปลงนาเกษตรกรเขต ตาบลมวงคา ตาบลแมเยน และตาบลธารทอง อาเภอพาน จงหวดเชยงราย ปรมาณ 200-300 ตวตอกอ สงเกนระดบเศรษฐกจ (สานกวจยและพฒนาขาว, 2555) และระหวางวนท 22 - 29 กนยายน 2555 พบการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลในพนท อาเภอพาน อาเภอเมอง อาเภอแมลาว และอาเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย พนท 10,612 ไร ซงสอดคลองกบเพลยกระโดดสนาตาลทดกไดจากกบดกแสงไฟในเดอนกนยายนจานวน 3,736 ตว การทเพลยกระโดดสนาตาลเพมจานวนมากขนในกบดกแสงไฟและเกดการระบาดในแปลงนาเกษตรกร นนอาจมสาเหตจากทศทางของกระแสลม ซงจากขอมลของอตนยมวทยาจงหวดเชยงรายพบวาชวงวนท 30 สงหาคม ถง 2 กนยายน 2555 มกระแสลมทศตะวนออกเฉยงใต (SSE 150-160) และทศใต (S 170-190) 20.57 กโลเมตรตอชวโมง (ศร, 2555) ซงอาจพดนาเพลยกระโดดสนาตาลจากพนทปลกขาวทางภาคกลางขนมาระบาดในจงหวดเชยงราย และพะเยา

222


ภาพท 5 เปรยบเทยบอณหภมตาสดเฉลยและสงสดเฉลยระหวางป 2554 ถง2556 กบคาปกต 30 ป

ยอนหลง ตงแตป 2524 ถง 2553

ความชนสมพทธเฉลยตอป ตงแตป 2524 – 2556 พบวา ความชนสมพทธเฉลยในแตละป อยระหวาง 72.67 – 78.67 เปอรเซนต เมอนาความชนสมพทธเฉลยตงแตป 2554 ถง 2556 เปรยบเทยบกบคาปกต ยอนหลง 30 ป (ความชนสมพทธเฉลยตงแตป 2524 ถง 2553) พบวาตงแตเดอนมกราคมถงพฤษภาคม มคาเปนบวก คอ มความชนสมพทธเพมขน 0.76 ถง 7.50 เปอรเซนต และตงแตเดอนมถนายน ถง เดอนธนวาคม ความชนสมพทธมทงเพมขนและลดลงแตกตางกนเลกนอย ดงภาพท 6 ภาพท 6 เปรยบเทยบความชนสมพทธระหวางป 2554 ถง2556 กบคาปกต 30 ป ยอนหลง ตงแตป 2524

ถง 2553

11

223


ปรมาณนาฝนรวมตอป ตงแตป 2524 – 2556 ป ในป 2530 พบปรมาณนาฝนรวมตอปสงสด 2,287.50 มลลเมตร ป 2544 ปรมาณนาฝนรวมตอปตาสด 1,243.60 มลลเมตร เมอนาปรมาณนาฝนรวมเฉลยตงแตป 2554 ถง 2556 เปรยบเทยบกบขอมลยอนหลง 30 ป (ปรมาณนาฝนรวมเฉลยตงแตป 2524 ถง 2553) พบวามแนวโนมเพมขน โดยเฉพาะตงแตเดอนพฤษภาคม ถง เดอนสงหาคม มคาเปนบวก คอมปรมาณนาฝนรวมสงขนจากคาปกต 58.83 ถง 148.43 มลลเมตร ดงภาพท 7 ภาพท 7 เปรยบเทยบปรมาณนาฝนตอป ระหวางป 2554 ถง 2556 กบขอมล 30 ป ยอนหลง ตงแตป 2524 ถง 2553

สรปผลการทดลอง การศกษาความสอดคลองระหวางจานวนแมลงศตรขาวจากกบดกแสงไฟกบจานวนแมลงศตรขาว

จากการสารวจในขาวพนธสนปาตอง 1 (พนธออนแอ) และพนธสพรรณบร 1(พนธตานทาน) ดาเนนการตงแตป 2554 ถง 2556 พบเพลยกระโดดหลงขาว เพลยกระโดดสนาตาล และเพลยจกจนปกลายหยก จากกบดกแสงไฟมจานวนเพมมากขนจากในป 2550 ถง 2553 ดานแมลงศตรขาวในแปลงนาพบแมลงศตรขาวในขาวพนธสนปาตอง 1 มากกวาพนธสพรรณบร 1 แมลงศตรขาวหลกในแปลงนาคอเพลยกระโดดหลงขาว รองลงมาคอเพลยกระโดดสนาตาล โดยป 2554 พบเพลยกระโดดหลงขาวสงสด 0.9 ตวตอจด ซงตากวาระดบเศรษฐกจ (10 ตวตอกอ) ป 2555 พบเพลยกระโดดหลงขาว พบจานวนสงสด 167.2 ตวตอจด เพลยกระโดดสนาตาล จานวนสงสด 91.4 ตวตอจด ซงมากกวาระดบเศรษฐกจ และในป 2556 แมลงศตรขาวในแปลงนามากกวาป 2554 แตมจานวนตากวาระดบเศรษฐกจ คอพบเพลยกระโดดหลงขาวสงสด 2.4 ตวตอจด การเปลยนแปลงชนดและปรมาณแมลงศตรขาวในแปลงนาและกบดกแสงไฟ ดงกลาวอาจมผลจากสภาพอากาศทเปลยนแปลง โดยอณหภมสงสดเฉลยมแนวโนมเพมสงขน และอณหภมตาสดเฉลยมแนวโนมลดตาลง ซงการตดตามการเปลยนแปลงชนดปรมาณแมลงศตรขาวและสถานการณการเปลยนแปลงสภาวะอากาศเปน

224


งานวจยทควรเกบรวบรวมขอมลอยางตอเนองเพอประโยชนในการคาดการณการระบาดของแมลงศตรขาวตอไปในอนาคต

เอกสารอางอง

กรมอตนยมวทยา.2557. ความรอตนยมวทยา.การเปลยนแปลงภมอากาศ คออะไร? http://www.tmd.go.th/ info/info.php?FileID=86. 6 มนาคม 2557

พทธณา นนทะวรการ และจตพร เทยรมา. 2553. เกษตรยงยน ความหวงสรางโลกเยน พลกวกฤตโลกรอนดวยวถเกษตรกรรมทยงยน. เพลยมโหฬาร เมอโลกรอนขน. มลนธนโยบายสขภาวะ. นนทบร. 95 หนา.

ศร ไชยทน. 2555. ลมสงสด.สถานอตนยมวทยาเชยงราย http://cdms.tmd.go.th/login.php?ReturnUrl=%2 Freport_daily_wind.php. 25 ตลาคม 2555

สวฒน รวยอารย. 2527. ความสมพนธระหวางเพลยกระโดดสนาตาล (Nilaparvata lugens (Stål) และเพลยกระโดดหลงขาว (Sogatella furcifera (Horvath) บนขาว กข7และ กข23. วทยานพนธ บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 127 หนา

สวฒน รวยอารย และรจนา สรการ. 2542. ระบบการปลกขาวกบการพยากรณการระบาดของแมลงศตรขาวโดยใชขอมลแมลงจากกบดกแสงไฟ.วารสารกฏและสตววทยา. 21(2) :108-113.

สานกวจยและพฒนาขาว. 2555. สรปสถานการณศตรขาว. ภาคเหนอ. ระหวางวนท 21 - 27 กนยายน 2555. กรมการขาว.http://brrd.in.th/main/index.php?option=com_content&view=article&id=742:270912 &catid=51:pp-submain&Itemid=15. 12 มถนายน 2556

อานนท สนทวงศ ณ อยธยา. 2554. รายงานการสงเคราะหและประมาณสถานภาพ องคความรดานการเปลยนแปลงภมอากาศของไทย พ.ศ. 2554 คณะทางานกลมท 2 องคความรดานผลกระทบ ความลอแหลมและการปรบตว. บณฑตวทยาลยรวมดานพลงงานและสงแวดลอม มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร. กรงเทพ. 202 หนา

Karuppaiah, V.and G. Sujayanad. 2012. Impact of Climate Change on Population Dynamics of Insect Pests. World Journal of Agricultural Sciences. 8 (3): 240-246.

http://brrd.in.th/main/index.php?option=com_content&view=article&id

225


การส ารวจแมลงศตรขาวในโรงเกบเขตภาคเหนอตอนบน Survey of Rice Stored Pest in The Upper Northern Part of Thailand

สอาง ไชยรนทร1) สพตรา สวรรณธาดา2) สมาล สงขเปรม1)

Sa-ang Chairin1) Supatra Suwanthada2) Sumalee Sangparm1)

Abstract The survey of rice stored pest in The Upper Northern part of Thailand was done

in 3 agricultural cooperatives (Nongmuongkai, Maejai and Chiangsaen) using food trap during December 2011 – November 2012. The results showed that 25 stored rice insect pest were found (18 important insect pests and 7 natural enemies). At Nongmoungkai, the important insect pests were Liposcelis spp., Lophocateres pusillus, Sitophillus oryzae and Ceyptolestes pusillus were found with the survey number of 2, 206, 580, 365 and 108 respectively. The natural enemies Xylocoris flavipes was found with the number of 225. At Maejai, the important insect pests were S. oryzae, L. pusillus, L. spp., Rhyzoopertha dominica C. pusillus and Oryzaephilus surinamensis found with the survey number of 3,816, 2,814, 915, 741, 612 and 416 respectively. The 806 natural enemies (Theocolax elegans) was found. At Chiangsaen, the important insect pests were S. oryzae, L. spp., R. dominica, L. pusillus and Sitotroga cerealella found with the survey number of 4,609, 1,573, 988, 627 and 535 respectively. 3,821 and 1,271 natural enemies T. elegans and X. flavipes were found. The percentage damage from food trap at Nongmuongkai, Maejai and Chiangsaen was 5.1, 17.1 and 25% respectively.

Key words : Stored pest, Rice

บทคดยอ การสารวจแมลงศตรขาวในโรงเกบ จากฉางขาวเปลอกของสหกรณการเกษตรในเขตภาคเหนอตอนบน

3 แหง คอ สหกรณการเกษตรหนองมวงไข จ.แพร สหกรณการเกษตรแมใจ จ.พะเยา และ สหกรณการเกษตรเชยงแสน จ.เชยงราย โดยใชกบดกอาหารขาวสารเตมเมลดพนธขาวดอกมะล 105 นาหนก 1 กโลกรม บรรจในถงพลาสตกสานวางในกรงดกหน ฉางละ 5 ซา เปนเวลา 1 เดอน หลงจากนนนาไปตรวจนบชนด ปรมาณแมลงศตร ทพบ และประเมนความเสยหายของกบด กอาหารทถกทาลาย ตงแต เดอนธนวาคม 2554 - พฤศจกายน 2555 พบแมลงศตรในโรงเกบ 25 ชนด แบงเปนแมลงศตรของเมลดพช 18 ชนด

1) ศนยวจยขาวพษณโลก ตาบลวงทอง อาเภอวงทอง จงหวดพษณโลก 65130 Phitsanulok Rice Research Center, Wang thong Sub-district, Wang thong district, Phitsanulok Province 2) ขาราชการบานาญ Retired Government Official

226


และแมลงศตรธรรมชาต 7 ชนด ทสหกรณการเกษตรหนองมวงไข แมลงศตรขาวทสาคญและพบมาก ไดแก เหาหนงสอ (Liposcelis spp.) มอดสยาม (Lophocateres pusillus) ดวงงวงขาว (Sitophilus oryzae) และมอดหนวดยาว (Cryptolestes pusillus) จานวน 2,206, 580, 365 และ 108 ตว ตามลาดบ แมลงศตรธรรมชาต ทพบมาก ไดแก มวนไซโลคอรส (Xylocoris flavipes) จานวน 225 ต ว ทสหกรณการเกษตรแมใจ แมลงศตรขาวทสาคญและพบมาก ไดแก ดวงงวงขาว (S.oryzae) มอดสยาม (L. pusillus) เหาหนงสอ (L. spp.) มอดหวปอม (Rhyzopertha dominica) มอดหนวดยาว(C. pusillus) และมอดฟนเลอย (Oryzaephilus surinamensis) จานวน 3,816, 2,814, 915, 741, 612 และ 416 ตว ตามลาดบ แมลงศตรธรรมชาตทพบมาก คอ แตนเบยนดวง (Theocolax elegans) จานวน 806 ตว ทสหกรณการเกษตรเชยงแสน แมลงศตรทสาคญและพบมาก ไดแก ดวงงวงขาว (S. oryzae) เหาหนงสอ (L. spp.) มอดหวปอม (R. dominica) มอดสยาม (L. pusillus) และ ผเสอขาวเปลอก (Sitotroga cerealella) จานวน 4,609, 1,573, 988, 627 และ 535 ตว ตามลาดบ แมลงศตรธรรมชาตทพบมาก คอ แตนเบยนดวง (T. elegans) และมวนไซโลคอรส (X. flavipes) จานวน 3,821 และ 1,271 ตว ตามลาดบ เปอรเซนตความเสยหายของกบดกอาหารทสหกรณฯ หนองมวงไข สหกรณฯ แมใจ และสหกรณฯ เชยงแสน เทากบ 5.1, 17.1 และ 25.0% ตามลาดบ แสดงใหเหนวาทสหกรณการเกษตรเชยงแสน มการทาลายของแมลงในโรงเกบสงกวาสหกรณการเกษตรแมใจ และสหกรณการเกษตรหนองมวงไข

ค าส าคญ : แมลงศตรในโรงเกบ, ขาว

ค าน า แมลงศตรในโรงเกบ (stored product Insect pests) เปนปญหาทสาคญทสดทมผลตอคณภาพ

และการคาขาว กอใหเกดความสญเสยผลผลตขาวในระหวางการเกบรกษาเพอรอไปจาหนาย บรโภค หรอแปรรปเปนผลตภณฑตางๆ ในประเทศไทยไดมการสารวจความเสยหายของขาวเปลอกเนองจากแมลงในย งฉางของเกษตรกรทวประเทศ 16 จงหวด พบวา หลงการเกบเกยว 1 เดอน ความเสยหายเนองจากแมลงมนอยมาก แตหลงการเกบรกษาไวในย งฉางประมาณ 7 เดอน เปอรเซนตความเสยหายของขาวเปลอกทถกแมลงทาลายเพมขน โดยพบความเสยหาย 1.73% โดยนาหนก แมลงทเปนสาเหตสาคญของการสญเสยนาหนกของขาวเปลอก ไดแก ผเสอขาวเปลอก และมอดหวปอม (กสมา และคณะ, 2522) ตอมา ชวทย และคณะ (2524) ไดประเมนความเสยหายของขาวเปลอกในย งของสถานทดลองขาว กรมวชาการเกษตร ทเกดจากการทาลายของแมลง 6 แหง พบวา ความเสยหายของขาวเปลอกคดเปนเปอรเซนตโดยนาหนก เทากบ 2.02% ในระยะการเกบรกษา 7 เดอน ในป พ.ศ.2526 ไดมรายงานความสญเสยขาวเปลอกระหวางการเกบรกษาในย งฉางของสถานทดลองขาว โดยประสต และคณะ(2526) พบวา ความเสยหายโดยทวไปเกดจากแมลง นก และหน แตสวนใหญเกดจากการทาลายของแมลง ซงคดเปนเปอรเซนตโดยนาหนก เทากบ 4.54 เปอรเซนต ตอมาพรทพย และคณะ (2550) ไดมการศกษาการควบคมแมลงศตรในโรงเกบโดยวธผสมผสาน โดยใชสารฟอสฟนรวมกบการใชกบดกแสงไฟและกบดกอาหารเปรยบเทยบกบการใช

227


กบดกอาหารวธเดยว พบวา วธผสมผสานสามารถลดจานวนประชากรแมลงไดมากและรวดเรว พบแมลงในกบดกอาหาร 3 ชนด คอ ดวงงวงขาวโพด (Sitophilus zeamais) มอดฟนเลอย (Oryzaephilus surinamensis) และมอดแปง (Tribolium castaneum) สวนกบดกแสงไฟ แมลงทพบมากทสด คอ ผเสอขาวเปลอก (Sitotroga cerealella) มอดหวปอมหรอมอดขาวเปลอก (Rhyzopertha dominica) และมอดแปง (T. castaneum) ความเสยหายในแตละปประมาณ 10 เปอรเซนต คดเปนมลคา 30,000 – 40,000 ลานบาท (อางในพรทพย และคณะ, 2550) โดยเปนทยอมรบกนวาแมลงเปนปจจยทางชวภาพ (Biological Factor) ทสาคญและทาความเสยหายใหผลผลตขาวมากทสด (Metcalf and Flint, 1962) เนองจากแมลงเปนศตรทมขนาดเลกสามารถขยายพนธและเจรญเตบโตในระยะเวลาอนสน นอกจากน แหลงทมาของแมลงอาจมาจากยงฉางขางเคยง หรออาจตดมากบกระสอบหรอภาชนะ เปนตน ประกอบกบปจจยทางกายภาพ (Physical Factor) ไดแก อณหภมและความชนในประเทศไทยเหมาะกบการแพรขยายพนธของแมลง จงทาใหการแพรระบาดของแมลงเปนไปไดอยางรวดเรว ซงถาไมมการดแลรกษาและการปองกนกาจดหรอควบคมแมลงทเหมาะสมแลว จะกอใหเกดปญหาเพมขน ในการปองกนกาจดแมลงตองอาศยพนฐานหรอขอมลเบองตนเกยวกบแมลงวาเปนแมลงชนดใด มลกษณะการทาลาย และอปนสยเปนอยางไร มความสาคญมากนอยเพยงใด เพอจะไดทาการปองกนกาจดไดถกตองมประสทธภาพ และประหยด (สานกวจยและพฒนาวทยาการหลงการเกบเกยวและแปรรปผลตผลการเกษตร, 2551) ดงนน จงจาเปนตองมการสารวจชนด ปรมาณ และประเมนความเสยหายของแมลงศตรในโรงเกบทเขาทาลายระหวางการเกบรกษา

อปกรณและวธการ อปกรณ 1. ตแชแขง 2. โคมไฟแวนขยาย 3. กลองจลทรรศน 4. ขาวสารเตมเมลดพนธขาวดอกมะล 105 (เปนกบดกอาหาร) 5. กลองพลาสตกพรอมฝาขนาดบรรจขาวสาร 1 กโลกรม 6. ถงพลาสตก และถงพลาสตกสาน 7. ขวดแกวเลยงแมลง (vials) 8. กรงดกหนเพอใชบรรจตวอยางขาวทเปนกบดกอาหาร 9. ตะแกรงสาหรบรอนแมลง 10. ปากคบแมลง (forcep) 11. จานเลยงแมลง (petri dish) 12. แอลกอฮอล 75 %

228


วธการ 1. เตรยมตวอยางเมลดขาวสารทใชในการส ารวจ

1.1 นากบดกอาหาร (ขาวสารขาวดอกมะล 105 ทเปนขาวเตมเมลด) จานวน 1 กโลกรม บรรจในถงพลาสตก เดอนละ 20 ถง เพอวางในฉางเกบขาวเปลอกของสหกรณฯ ๆ ละ 5 ซา 3 สหกรณฯ

1.2 นาขาวสารทบรรจถงพลาสตกไปแชในตแชแขงเปนเวลา 7 วน เพอกาจดไขและแมลงทตดมากบเมลดขาวสาร เมอครบ 7 วน จงนาออกไปวางไวในตเยน อณหภม 10-15 องศาเซลเซยสเปนเวลา 1 วน เพอใหนาแขงละลาย หลงจากนนจงนาออกมาวางไวในหองอณหภมปกตกอนนาไปใชเปนกบดกอาหาร

2. การส ารวจ 2.1 นาขาวสารทเตรยมในขอ 1.2 บรรจในถงพลาสตกสานวางในกรงดกหน นาไปวางในฉางเกบ

ขาวเปลอกทง 3 แหงๆ ละ 5 ตวอยาง เปนเวลา 1 เดอน 2.2 เมอครบ 1 เดอน จงทาการเกบตวอยางกลบมาจาแนกชนดและปรมาณของแมลงศตรขาว และ

แมลงศตรธรรมชาต โดยใชตะแกรงรอนแมลงออกจากเมลดขาวสาร นาแมลงบรรจในขวดแกวเลยงแมลง(vials) และเตมแอลกอฮอล 75% ใหทวมตวแมลงเพอรอการจาแนกชนดและปรมาณ

2.3 สมเมลดขาวสารทผานการรอนแมลงออกแลว จานวน 1,000 เมลด มานบจานวนเมลดขาวสารทถกทาลาย เพอคานวณเปนเปอรเซนตการทาลายกบดกอาหารของแมลงศตรขาว การบนทกขอมล

1. บนทกชนด และจานวนแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาต 2. บนทกจานวนเมลดทถกทาลายในขาวสารทใชเปนกบดก เพอประเมนความเสยหาย

3. อณหภมและความชนสมพทธ สถานทท าการส ารวจ

ฉางเกบขาวเปลอกสหกรณการเกษตรหนองมวงไข จ.แพร สหกรณการเกษตรแมใจ จ.พะเยา และ สหกรณการเกษตรเชยงแสน จ.เชยงราย ระยะเวลาทท าการส ารวจ

เดอนธนวาคม พ.ศ.2554 – พฤศจกายน พ.ศ.2555

ผลการทดลองและวจารณ จากการสมสารวจเกบตวอยางแมลงศตรขาวและแมลงศตรธรรมชาตในโรงเกบ โดยใชกบดกอาหาร

(ขาวสารเตมเมลดพนธขาวดอกมะล 105) ในอตรา 1 กโลกรมตอกบดก ดาเนนการสารวจในฉางเกบขาวเปลอกของสหกรณการเกษตรพนทภาคเหนอตอนบน ซงเปนฉางสภาพเปด ขาวทเกบเปนพนธขาวดอกมะล 105 จานวน 3 แหง คอ 1) สหกรณการเกษตรหนองมวงไข จ.แพร (ตารางท 1 และ ภาพท 1) ฉางเกบเปนพนคอนกรต ความจ 500 ตน เกบขาวบรรจในกระสอบปานวางบนแครไม ขาวทเกบเปนเมลดพนธขาวดอกมะล 105 ฤดนาป 2554/55 ทจะจาหนายใหเกษตรกรทเปนสมาชก สภาพฉางทเกบเปนฉางเกาทคอนขางตา

229


เนองจากมการถมทเพอสรางลานตาก โรงส และอยเชอมตดกบโรงผลตนาดมซงเปนกจการหนงของสหกรณฯ ในขณะททาการสารวจจะมปรมาณขาวทเกบอยประมาณ 5 - 10 ตน 2) สหกรณการเกษตรแมใจ จ.พะเยา (ตารางท 1 และ ภาพท 1) ฉางเกบเปนพนคอนกรต ความจ 500 - 600 ตน เชอมตดกบโรงสขาว เกบขาวเปลอกบรรจในกระสอบปาน มทงฉางทวางบนแครไม และวางบนแกลบ (ใชปรองพน) ขาวทเกบ มทงทเปนขาวเกาฤดนาป 2553/54 และขาวใหมฤดนาป 2554/55 เกบเพอรอแปรสภาพเปนขาวสารบรรจถงขาย ใน 5 เดอนแรก ตงแตเดอนธนวาคม 2554 - เมษายน 2555 วางกบดกในฉางทเกบขาวเกาฤดนาป 2553/54 และเดอนพฤษภาคม - สงหาคม 2555 ทางสหกรณฯ ไดทยอยนาขาวออกไปส จงทาใหปรมาณขาวทเกบลดลงและตองยายไปวางในฉางทเกบขาวใหมฤดนาป 2554/55 และ 3) สหกรณการเกษตรเชยงแสน จ.เชยงราย (ตารางท 1 และ ภาพท 1) ฉางเกบเปนพนคอนกรต ความจ 2,000 ตน เกบขาวเปลอกบรรจในกระสอบปานวางบนแครไม มทงทเปนขาวเกาฤดนาป 2553/54 และขาวใหมฤดนาป 2554/55 เกบเ พอรอแปรสภาพเปนขาวสารบรรจถงขาย ฉางเกบเปนฉางขนาดใหญกวาทสหกรณฯ หนองมวงไข และแมใจ พบแมลงศตรในโรงเกบ 25 ชนด แบงเปนแมลงศตรขาว 18 ชนด และแมลงศตรธรรมชาต 7 ชนด (ตารางท 2 และ 3) สรปผลดงน

ตารางท 1 สภาพฉางเกบขาวเปลอก สหกรณการเกษตรหนองมวงไข จ.แพร สหกรณการเกษตรแมใจ

จ.พะเยา และสหกรณการเกษตรเชยงแสน จ.เชยงราย

สถานท ภาชนะทใชบรรจ

ขาวเปลอก สภาพฉาง

ความจของฉาง (ตน)

ปรมาณขาวท เกบจรงขณะสารวจ

สหกรณฯ หนองมวงไข บรรจในกระสอบปาน เปด วางบนแครไม

500 5-10 ขาวฤด 2554/55

สหกรณฯ แมใจ บรรจในกระสอบปาน เปด วางบนแครไม, แกลบ

500-600 500 ขาวฤด 2553/54,

2554/55

สหกรณฯ เชยงแสน บรรจในกระสอบปาน เปด วางบนแครไม

2,000 1,000-2,000 ขาวฤด 2553/54,

2554/55

230


ภาพท 1 สภาพฉางเกบขาวเปลอก สหกรณการเกษตรหนองมวงไข สหกรณการเกษตรแมใจ และ สหกรณการเกษตรเชยงแสน

สหกรณการเกษตรหนองมวงไข สหกรณการเกษตรแมใจ สหกรณการเกษตรเชยงแสน

231


ตารางท 2 จานวนแมลงศตรขาว (ตว) ทสารวจพบในฉางเกบขาวเปลอก สหกรณการเกษตรหนองมวงไข จ.แพร สหกรณการ เกษตรแมใจ จ .พะ เยา และสหกรณการ เกษตรเชยงแสน จ . เชย งราย ตงแตเดอนธนวาคม 2554 – พฤศจกายน 2555 (12 เดอน)

ลาดบท ชนด ชอวทยาศาสตร สถานททาการสารวจ

หนองมวงไข แมใจ เชยงแสน 1 ผเสอขาวเปลอก Sitotroga cerealla (Olivier) 13 36 535 2 ดวงงวงขาว Sitophilus oryzae (Linnaeus) 365 3,816 4,609 3 มอดหวปอมหรอมอดขาวเปลอก Rhyzopertha domica (Fabricius) 72 741 988 4 เหาหนงสอ Liposcelis spp. 2,206 915 1,573 5 มอดหนวดยาว Cryptolestes pusillus (Schonherr) 108 612 141 6 มอดสยาม Lophocateres pusillus (Klug) 580 2,814 627 7 มอดฟนเลอย Oryzaephilus surinamesis (Linnaeus) 10 416 21 8 มอดยาสบ Lasioderma serricorne (Fabricius) 0 60 2 9 มอดแปง Tribolium cataneum (Herbst) 43 48 46

10 มอดหวยาว Latheticus oryzae 0 15 16 11 ผเสอขาวสาร Corcyra cephalnica (staintion) 22 8 29 12 ผเสอขาวโพด Ephestia cautella (Walker) 3 110 0 13 ดวงดา Alphaitobius diaperinus (Panzer) 0 3 0 14 ดวงคาเดล Tenebroides mauritanicus (Linnaeus) 0 2 0 15 ดวงหนอนนก Tenebrio molitor (Linnaeus) 0 1 0 16 ดวงผลไมแหง Carpophilus hemipterus (Linnaeus) 0 4 0 17 Foreign grain beetle Ahasverus advena 0 20 3

รวม 3,422 9,621 8,589

232


ตารางท 3 จานวนศตรธรรมชาต (ตว) ทสารวจพบในฉางเกบขาวเปลอก สหกรณการเกษตรหนองมวงไข จ.แพร สหกรณการ เกษตรแมใจ จ .พะ เยา และสหกรณการ เกษตรเชยงแสน จ . เชย งราย ตงแตเดอนธนวาคม 2554 – พฤศจกายน 2555 (12 เดอน)

1. ปรมาณแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาตในโรงเกบ

สมสารวจตงแต เดอนธนวาคม 2554 – พฤศจกายน 2555 (รวม 12 เดอน) พบวา ทสหกรณฯแมใจ มแมลงศตรขาวทงหมดทสารวจพบมากทสด 9,621 ตว รองลงมา คอ สหกรณฯ เชยงแสน และสหกรณฯหนองมวงไข มแมลงศตรขาว 8,589 และ 3,422 ตว ตามลาดบ สวนแมลงศตรธรรมชาตพบวา ทสหกรณฯเชยงแสน มแมลงศตรธรรมชาตมากทสด 5,133 ตว สหกรณฯ แมใจ และสหกรณฯ หนองมวงไข มแมลงศตรธรรมชาต 1,279 และ 516 ตว ตามลาดบ (ภาพท 2) จะเหนไดวา ปรมาณแมลงทสหกรณฯ แมใจพบในปรมาณมากกวา เนองจากขาวทเกบเปนขาวเกา และสภาพฉางทเกบวางบนแกลบ (ใชปรองพน) จงทาใหเปนแหลงสะสมแมลง และพบแมลงหลายชนดกวาสหกรณฯ หนองมวงไข และเชยงแสน ผลการสารวจแมลงศตรขาวและแมลงศตรธรรมชาต ในแตละเดอน (ภาพท 3) พบวา แมลงศตรขาวและแมลงศตรธรรมชาตมความสมพนธกน ในเดอนทพบแมลงศตรขาวปรมาณมาก จะพบแมลงศตรธรรมชาตมาก เชนเดยวกบเดอนทพบแมลงศตรขาวนอย จะพบแมลงศตรธรรมชาตนอย

ลาดบท ชนด ชอวทยาศาสตร สถานททาการสารวจ

หนองมวงไข แมใจ เชยงแสน 1 มวนไซโลคอรส Xylocoris (Arrostelus) flovipes (Reuter) 225 322 1,271 2 แตนเบยนดวง Theocolax elegaus (Westwood) 186 806 3,821 3 แตนเบยนมอด Anisopteromalus calandrae (Howaed) 105 130 8 4 แตนเบยนดาใหญ Proconura caryobori (Hanna) 0 0 7 5 แตนเบยนดาเลก Proconura minusa (Narendran) 0 2 24 6 มวนเทาขาลาย Peregrinator biannulipes 0 0 2 7 แมงปองเทยม 0 8 0 8 แมงมม 0 1 0

รวม 516 1,269 5,133

233


ภาพท 2 ปรมาณของแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาตในโรงเกบทสารวจพบเปนระยะเวลา 12 เดอน ในฉางเกบขาวเปลอกสหกรณการเกษตร 3 แหง ตงแต เดอนธนวาคม 2554 – พฤศจกายน 2555

ภาพท 3 ปรมาณแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาตในโรงเกบในแตละเดอน ในฉางเกบขาวเปลอกสหกรณการเกษตร 3 แหง ตงแต เดอนธนวาคม 2554 – พฤศจกายน 2555

234


อยางไรกตาม ในเดอนมนาคมจะพบปรมาณแมลงศตรขาวนอย ทงน เนองจากทสหกรณฯ หนองมวงไขมฝนตกหนก นาไหลเขาทวมฉางเกบ ทาใหกบดกอาหารทวางไวถกนาทวมเสยหาย จงเกบขอมลไมได ทาใหปรมาณแมลงศตรในเดอนนมปรมาณนอย และทางสหกรณฯ ไดทาความสะอาดฉาง และนาขาวทเสยหายจากนาฝนไหลเขานาทวม ไปตากลดความชนใหม จงทาใหปรมาณแมลงในเดอนพฤษภาคม ลดลงดวย ในเดอนมนาคม ทสหกรณฯ เชยงแสน มปรมาณแมลงลดลงมาก เนองจากมการระบาดของผเสอขาวเปลอก ทางสหกรณจงทาการพนยากาจด และเดอนพฤษภาคมไดมการเคลอนยายขาวออกบางสวน (ซงเปนเหตการณปกตของสหกรณฯ มกมขาวเขาออกตลอดเวลา) และทาความสะอาดเพอใชเปนทพกขาวฤดนาปรงจากโครงการรบจานา จงทาใหมปรมาณแมลงลดลงดวย

เมอตรวจดการระบาดของแมลงแตละชนด (ภาพท 4) ทสหกรณฯ หนองมวงไข พบวา เหาหนงสอจะพบไดทกเดอนททาการสารวจและพบมากในเดอนกมภาพนธ จานวน 1,040 ตวตอกบดกอาหาร 1 กโลกรม ดวงงวงขาวพบมากในเดอนมกราคม จานวน 81 ตวตอกบดกอาหาร 1 กโลกรม สวนมอดหวปอม และผเสอขาวเปลอก พบในปรมาณนอย เนองจากเปนแมลงทชอบทาลายเฉพาะสวนบนของกองขาว มความสามารถในการบนไดไกล จงพบไดในปรมาณนอยในกบดกอาหาร ทสหกรณฯ แมใจ พบการระบาดของดวงงวงขาวทกเดอน แตจะพบมากในเดอนธนวาคม จานวน 1,275 ตวตอกบดกอาหาร 1 กโลกรม เชนเดยวกบเหาหนงสอทจะพบไดทกเดอนและพบมากในเดอนเมษายน จานวน 183 ตวตอกบดกอาหาร 1 กโลกรม มอดหวปอมพบมการระบาดในเดอนธนวาคม มกราคม และกนยายน จานวน 158, 147 และ 138 ตวตอกบดกอาหาร 1 กโลกรม สวนผเสอขาวเปลอกจะพบไดนอยหรอไมพบเลยในกบดกอาหารเชนเดยวกบหนองมวงไข ทสหกรณฯ เชยงแสน จะพบการระบาดของดวงงวงขาวทกเดอน และพบมากทสดในเดอนมถนายน จานวน 943 ตวตอกบดกอาหาร 1 กโลกรม มอดหวปอมจะพบการระบาดตงแตเดอนสงหาคม จนถง เดอนพฤศจกายน สวนผเสอขาวเปลอกและเหาหนงสอ พบมการระบาดทกเดอนททาการสารวจ โดยเฉพาะผเสอขาวเปลอกมการระบาดตงแตเดอนธนวาคม และจะพบมากในเดอนกรกฎาคม จานวน 386 ตวตอกบดกอาหาร 1 กโลกรม จากภาพท 3 จะเหนไดวา ปรมาณผเสอขาวเปลอกจะพบตวตงแตเดอนธนวาคม และจะลดลงเปน 0 ในเดอนมนาคม เนองจากทางสหกรณฯ ไดฉดยาปองกนกาจดแมลงศตรทระบาด จงทาใหจานวนแมลงศตรลดลง ประกอบกบขาวทเกบเปนขาวทมทงขาวเกาฤดนาป 2553/54 และฤดนาป 2554/55 จงทาใหมการระบาดของแมลงศตรมาก

235


ภาพท 4 ชนดแมลงศตรขาวทพบมากในแตละเดอน ในฉางเกบขาวเปลอกสหกรณการเกษตร 3 แหง ตงแต เดอนธนวาคม 2554 – พฤศจกายน 2555

สวนแมลงศตรธรรมชาต (ภาพท 5) ทพบทง 3 สหกรณฯ มากทสด คอ มวนไซโลคอรส แตนเบยนดวง และแตนเบยนมอด ตามลาดบ มวนไซโลคอรส ซงเปนมวนตวหาทมประสทธภาพในการควบคมแมลงศตรขาวในโรงเกบไดหลายชนด เชน มอดแปง มอดฟนเลอย และผเสอขาวสาร แตนเบยนดวง เปนแตนทอาศยอยภายนอกหนอนของมอดและดวง ซงจะพบมากทงในขาวเปลอกและขาวสาร แมลงอาศย คอ มอดหนวดยาว มอดยาสบ มอดหวปอมหรอมอดขาวเปลอก ดวงงวงขาว และผเสอขาวเปลอก แตนเบยนมอด เปนแตนทสาคญในการเขาทาลายระยะหนอนและดกแดของแมลงศตรผลตผลเกษตรหลายชนด เชน ทาลายอยภายนอกของมอด และดวง และพบทาลายผเสอขาวเปลอกดวย ปจจบนมการผลตแตนเบยนมอดเปนสนคากาจดแมลงศตรผลตผลเกษตร (Bio Pesticide) จาหนายในสหรฐอเมรกา พรทพย และคณะ (2550) ไดทาศกษาประสทธภาพของศตรธรรมชาต เพอควบคมแมลงศตรขาวในเชงพาณชย โดยใชแตนเบยนมอดในการควบคมดวงงวงขาวโพด พบวา สามารถควบคมไดด จากการสารวจในครงน ยงพบแตนเบยนมอดในปรมาณนอยกวาแตนเบยนดวงและมวนไซโลคอรส

236


ภาพท 5 ชนดแมลงศตรธรรมชาตทพบมากในแตละเดอน ในฉางเกบขาวเปลอกสหกรณการเกษตร 3 แหง ตงแต เดอนธนวาคม 2554 – พฤศจกายน 2555

เมอดขอมลอณหภมและความชนสมพทธของทง 3 แหง (ภาพท 6) พบวา ทสหกรณฯ หนองมวงไข มอณหภมเฉลยประมาณ 23.5 – 30.4 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 41.6 - 87.2 เปอรเซนต สหกรณฯ แมใจ อณหภมเฉลยประมาณ 22.0 – 29.3 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 58.1 – 83.9 เปอรเซนต และสหกรณฯ เชยงแสน อณหภมเฉลยประมาณ 20.3 – 29.8 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 67.2 – 84.3 เปอรเซนต ซงเปนอณหภมและความชนสมพทธทเหมาะตอการเจรญเตบโตของแมลงในโรงเกบ โดยเฉพาะดวงงวงขาวจะวางไขและ

การเจรญเตบโตจะดทสดทอณหภม 30 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 84 เปอรเซนต (Reddy,1950)

237


ภาพท 6 คาเฉลยอณหภม และเปอรเซนตความชนสมพทธในแตละเดอน ตงแต เดอนธนวาคม 2554 – พฤศจกายน 2555 ในจงหวดแพร พะเยา และเชยงราย

การสารวจชนดและปรมาณแมลงทง 3 แหง แมลงทพบในกบดกอาหารมทงแมลงทกดกนหรอแทะเลมภายนอก (External feeder) ไดแก มอดสยาม มอดแปง มอดฟนเลอย มอดหนวดยาว และเหาหนงสอ และแมลงทกดกนภายในเมลด (Internal feeder) ไดแก ผเสอขาวเปลอก มอดหวปอม ดวงงวงขาว แมลงสวนใหญทพบในกบดกอาหาร จะเปนแมลงทมความสามารถในการบนไดไมไกล คอ ดวงงวงขาว และแมลงทไมสามารถบนได คอ มอดสยาม มอดฟนเลอย มอดหนวดยาว และเหาหนงสอ สวนแมลงทบนไดไกล คอผเสอขาวเปลอกและมอดหวปอม พบไดในปรมาณนอยในกบดกอาหารซงสอดคลองกบรายงานของพรทพยและคณะ (2550) ทพบแมลงทมความสามารถในการบนไดไมไกลในกบดกอาหาร ขนาดของฉาง ปรมาณขาวทเกบ และการจดการดแลรกษาของทง 3 แหง มความแตกตางกน จงทาใหพบปรมาณและชนดของแมลงทแตกตางกน 2. ชนดของแมลงศตรขาวและแมลงศตรธรรมชาตในโรงเกบ

สหกรณการเกษตรหนองมวงไข จ.แพร จากการสมสารวจทง 12 เดอน พบแมลงศตรขาวทงหมดทเขาทาลายในฉาง จานวน 9 ชนด ทพบมาก ไดแก เหาหนงสอ มอดสยาม และดวงงวงขาว จานวนรวมทงหมด 2,206, 580 และ 365 ตว ตามลาดบ นอกจากนยงพบ มอดหนวดยาว มอดหวปอม มอดแปง ผเสอขาวสาร ผเสอขาวเปลอก และมอดฟนเลอย จานวนรวมทงหมด 108, 72, 43, 22, 13 และ 10 ตว ตามลาดบ พบแมลงศตรธรรมชาตจานวน 3 ชนด ไดแก มวนไซโลคอรส แตนเบยนดวง และแตนเบยนมอด จานวนรวมทงหมด 225, 186 และ 106 ตว ตามลาดบ (ภาพท 7) จะเหนไดวาแมลงศตรทพบ คอ เหาหนงสอ มอดสยาม มอดหนวดยาว มอดแปง และมอดฟนเลอย ซงเปนแมลงศตรทไมไดเขาทาลายขาวเปลอกโดยตรง แตจะกนเศษอาหาร หรอแปงทเกดจากการทาลายของแมลงชนดอน ทงน เนองจากสภาพฉางทเกบเปนสภาพเปด จงทาใหมทงนกและหนเขารบกวนขาวเปลอกทเกบไวเสยหายอยรอบๆ กองขาว และไมมการทาความสะอาดฉางเกบอยางสมาเสมอ มการเกบวสดอปกรณ เชน กระสอบปานทใชแลว โตะเกาอทชารด เปนตน รวมอยในฉางดวย จงทาใหพบแมลงเหลานเปนจานวนมากโดยเฉพาะเหาหนงสอ ซงเปนแมลงทเคลอนไหวรวดเรว ชอบอาศยอยกบเมลดพชทแตกหก ซากแมลง เศษขาวและเศษพช และชอบอยในททมความชนสง ซงฉางเกบของทนจะอยตดกบโรงผลตนาดม จงเปนสภาพแวดลอมทแมลงชนดนเจรญเตบโตไดด จงพบในปรมาณมาก ในขณะเดยวกนแมลงชนดนยงเปนตวหาทกนไขผเสอขาวเปลอก จงทาใหการสารวจครงน พบปรมาณผเสอขาวเปลอกนอย

238


สหกรณการเกษตรหนองมวงไข จ.แพร

ภาพท 7 ชนดแมลงศตรขาวและแมลงศตรธรรมชาตในโรงเกบทสารวจพบจานวนทงหมด (ตว) ตอ 12 เดอน ในฉางเกบขาวเปลอกสหกรณการเกษตร หนองมวงไข จ.แพร ตงแต เดอนธนวาคม 2554 – พฤศจกายน 2555

สหกรณการเกษตรแมใจ จ.พะเยา จากการสมสารวจทง 12 เดอน พบแมลงศตรโรงเกบ จานวน 10 ชนด ไดแก ดวงงวงขาว มปรมาณมากทสด จานวนรวมทงหมด 3,816 ตว รองลงมาคอ มอดสยาม เหาหนงสอ มอดหวปอม มอดหนวดยาว มอดฟนเลอย และผเสอขาวโพด จานวนรวมทงหมด 2,814, 915, 741, 612, 416 และ 110 ตว ตามลาดบ นอกจากนยงพบ มอดยาสบ มอดแปง และผเสอขาวเปลอก จานวน 60, 46 และ 36 ตว ตามลาดบ พบ แมลงศตรธรรมชาต จานวน 4 ชนด ไดแก แตนเบยนดวง มวนไซโลคอรส แตนเบยนมอด และแตนเบยนดาเลก จานวนรวมทงหมด 806, 322, 138 และ 8 ตว ตามลาดบ (ภาพท 8) แมลงศตรทพบจะมหลายชนด (ตารางท 1) มากกวาทแมใจและเชยงแสน ทงน เนองจากขาวทเกบเปนขาวเกา โรงเกบอยตดกบโรงสขาวซงมฝ น และเปนโรงเกบสภาพเปด จงทาใหนกและหนเขาทาลายเชนเดยวกบหนองมวงไข แตทนไดมการนาแกลบรองปพน แลววางกระสอบขาวทเกบ ซงการจดการเชนน จะทาใหเปนแหลงสะสมแมลงทชอบทาลายเมลดทแตกหกจากแกลบทใชป เชน ดวงดา ดวงค าเดล ดวงหนอนนก ซงเปนแมลงทชอบสภาพแวดลอมเชนน นอกจากน ทางสหกรณฯ ยงมการรบชอขาวโพด และเกบขาวโพดเพอรอจาหนาย และกบดกอาหารทใชเปนขาวสารซงเปนอาหารของผเสอขาวโพด จงทาใหสารวจพบดวย

239


สหกรณการเกษตรแมใจ จ.พะเยา

ภาพท 8 ชนดแมลงศตรขาวและแมลงศตรธรรมชาตในโรงเกบ ทสารวจพบจานวนทงหมด (ตว) ตอ 12 เดอน ในฉางเกบขาวเปลอกสหกรณการเกษตรแมใจ จ.พะเยา ตงแต เดอนธนวาคม 2554 พฤศจกายน 2555

สหกรณการเกษตรเชยงแสน จ.เชยงราย จากการสมสารวจทง 12 เดอน พบแมลงศตรขาวในกบดกอาหาร จานวน 8 ชนด ไดแก ดวงงวงขาวมจานวนมากทสดรวมทงหมด 4,609 ตว รองลงมาคอ เหาหนงสอ มอดหวปอม มอดสยาม และผเสอขาวเปลอก จานวนรวมทงหมด 1,574, 987, 628 และ 535 ตว ตามลาดบ นอกจากน ยงพบมอดแปง มอดฟนเลอย และมอดหวยาว จานวนรวมทงหมด 48, 20 และ 16 ตว ตามลาดบ พบแมลงศตรธรรมชาต จานวน 4 ชนด ไดแก แตนเบยนดวง 3,821 ตว มวนไซโลคอรส 1,271 ตว นอกจากน ยงพบ แตนเบยนดาเลก และแตนเบยนมอด จานวนรวมทงหมด 24, 8 ตว ตามลาดบ (ภาพท 9) สภาพโรงเกบเปนสภาพเปดเชนเดยวกบหนองมวงไขและแมใจ จงทาใหสตวพวกนกและหนเขาทาลาย มเศษขาวทถกทาลายจานวนมาก และมการระบาดของดวงงวงขาวในปรมาณมาก

240


สหกรณการเกษตรเชยงแสน จ.เชยงราย

ภาพท 9 ชนดแมลงศตรขาวและแมลงศตรธรรมชาตในโรงเกบ ทสารวจพบจานวนทงหมด (ตว) ตอ 12 เดอน ในฉางเกบขาวเปลอกสหกรณการเกษตรเชยงแสน จ.เชยงราย ตงแต เดอนธนวาคม 2554 – พฤศจกายน 2555

3. การประเมนความเสยหายของเมลดขาวทใชเปนกบดกอาหารจากแมลงศตรในโรงเกบ

นาขาวทใชเปนกบดกอาหารและรอนแมลงออกแลว มาประเมนหาความเสยหายจากการทาลายของแมลงศตรในโรงเกบ เมอเวลาผานไป 1 เดอน ทสหกรณฯ หนองมวงไข มปรมาณความเสยหาย เฉลย 5.1 เปอรเซนต โดยมปรมาณความเสยหายสงสด 13.9 เปอรเซนต ในเดอนกมภาพนธ ปรมาณความเสยหายตาสด 1.4 เปอรเซนต ในเดอนพฤษภาคม จากภาพท 10 จะเหนไดวา เมอพบจานวนแมลงศตรมาก ความเสยหายของกบดกอาหารกจะมากขน โดยเฉพาะในเดอนกมภาพนธทพบความเสยหายสงสด 13.9 เปอรเซนต พบแมลงศตรถง 1,253 ตว และในเดอนพฤษภาคมทพบความเสยหายตาสด 1.4% พบแมลงศตร 190 ตว สวนในเดอนมนาคม ทงจานวนแมลงและปรมาณความเสยหายเปน 0 เนองจากกบดกอาหารทวางไวถกนาทวมเสยหาย จงเกบขอมลไมได ทสหกรณฯ แมใจ ปรมาณความเสยหายมากขนเมอพบจานวนแมลงเพมขน มปรมาณความเสยหายเฉลย 17.1 เปอรเซนต โดยมปรมาณความเสยหายสงสด 38.9 เปอรเซนต ในเดอนธนวาคม ปรมาณความเสยหายตาสด 5.9 เปอรเซนต ในเดอนพฤษภาคม ทสหกรณฯ เชยงแสน มปรมาณความเสยหายจากแมลงศตรในโรงเกบ เฉลย 25 เปอรเซนต โดยมปรมาณความเสยหายสงสด 39 เปอรเซนต ในเดอนมนาคม และตาสด 15.2 เปอรเซนต ในเดอนมกราคม จากรปท 10 จะเหนไดวา แมลงศตรทสารวจพบในเดอนมนาคม มเพยง 1,440 ตว นอยกวาเดอนกรกฎาคม ทพบแมลงศตรมากถง 2,498 ตว แตปรมาณความเสยหายนอยกวา (29.5 เปอรเซนต) ทงนเนองจากมการระบาดของผเสอขาวเปลอก ทางสหกรณฯ จงไดมการฉดพนยากาจดแมลงกอนทจะทาการเกบตวอยางทาใหไดแมลงจากกบดกอาหารนอย

241


ภาพท 10 จานวนแมลง (ตว) ตอกบดกอาหาร 1 กก. และเปอรเซนตความเสยหายของกบดกอาหารในแตละเดอนในฉางเกบขาวเปลอกสหกรณการเกษตร 3 แหง ตงแต เดอนธนวาคม 2554 – พฤศจกายน 2555

สรปผลการทดลอง การสารวจแมลงศตรขาวในโรงเกบโดยใชกบดกอาหารของสหกรณการเกษตรในเขตภาคเหนอตอนบน

3 แหง แมลงศตรทพบมทงแมลงทกดกนภายใน และแมลงทกดกนหรอแทะเลมภายนอก แมลงทกดกนภายในทพบมากทสด คอ ดวงงวงขาว มอดหวปอม และผเสอขาวเปลอก ตามลาดบ และแมลงทกดกน หรอแทะเลมภายนอกทพบ คอ เหาหนงสอ มอดสยาม มอดแปง มอดฟนเลอย และมอดหนวดยาว สวนแมลงศตรธรรมชาตทพบมาก ไดแก มวนไซโลคอรส แตนเบยนดวง แตนเบยนมอด แตนเบยนดาเลก และแตนเบยนดาใหญ สภาพฉางทใชเกบของทง 3 แหง มขนาดของฉาง ปรมาณขาวทเกบ และการจดการดแลรกษาของทง 3 แหง มความแตกตางกน จงทาใหพบปรมาณและชนดของแมลงทแตกตางกน ควรมการใหความร และวธการทเหมาะสมในการเกบรกษาขาวเปลอกเพอลดการความเสยหายจากการทาลายของแมลงตอไป

ค าขอบคณ ขอขอบพระคณทานทปรกษา พรทพย วสารทานนท และ คณกรรณการ เพงคม กลมวจยและ

พฒนาเทคโนโลยหลงการเกบเกยว สานกวจยและพฒนาวทยาการหลงการเกบเกยวและแปรรปผลตผลเกษตร กรมวชาการเกษตร และคณนลน เจยงวรรธนะ ทใหคาปรกษา แนะนา และสอนการจาแนกชนดแมลงศตรขาวและแมลงศตรธรรมชาตในโรงเกบ ขอบคณสหกรณการเกษตรหนองมวงไข จ.แพร สหกรณการเกษตรแมใจ จ.พะเยา และสหกรณการเกษตรเชยงแสน จ.เชยงราย ทใหความอนเคราะหในการวางกบดกอาหาร

242


เอกสารอางอง กสมา นวลวฒน ไพฑรย พลสวสด ชวทย ศขปราการ พรทพย วสารทานนท ศภกาญจน ไชยศรวฒน

นนทกา กอนฉม และโกสม บารงกจ. 2522. การสารวจความเสยหายของขาวเปลอกอนเนองมาจากแมลงในย งฉางของเกษตรกร. หนา 12-23. ใน : รายงานผลการคนควาและวจยป 2522. สาขาแมลงศตรผลตผลเกษตรในโรงเกบ กองกฏและสตววทยา กรมวชาการเกษตร กรงเทพฯ.

ชวทย ศขปราการ กสมา นวลวฒน ไพฑรย พลสวสด และกมล ขจรเวช. 2524. การประเมนความเสยหาย ของขาวเปลอกในยงฉางของสถานทดลองขาวทเกดจากการทาลายของแมลง. หนา 10-11. ใน : รายงาน ผลการคนควาและวจยป 2524. สาขาแมลงศตรผลตผลเกษตรในโรงเกบ กองกฏและสตววทยา กรมวชาการเกษตร กรงเทพฯ.

ประสต สทธสรวง ไพฑรย อไรรงค กตยา กควรด มงกร จมทอง อนสน บตรตะ ววฒน มธยกล สมาธภรณ ศภศลป สเทพ ฤทธแสวง สพตรา สวรรณธาดา สมบรณ สดจานง สญญา โรจนรกษ ธวชชย วะหม ดวงอร อรยพฤกษ และวไล จนทรศรพบลย. 2526. ความสญเสยของเมลดพนธในระหวางการเกบรกษาในสภาพย งฉาง. หนา 77-78. ใน : รายงานผลการคนควาและวจยสถาบนวจยขาว ป 2526 กรมวชาการเกษตร กรงเทพฯ.

พรทพย วสารทานนท จราภรณ ทองพนธ อจฉรา เพชรโชต ใจทพย อไรชน และรงสมา เกงการพานช. 2550. การควบคมแมลงศตรขาวในโรงเกบโดยวธผสมผสาน. หนา 73 - 77. ใน : รายงานผลงานวจย เรองเตม ป 2550. สานกวจยและพฒนาวทยาการหลงการเกบเกยวและแปรรปผลตผลเกษตร กรมวชาการเกษตร.

พรทพย วสารทานนท รงสมา เกงการพานช ใจทพย อไรชน จราภรณ ทองพนธ กรรณการ เพงคม ภาวน หนชนะภย และอจฉรา เพชรโชต. 2550. ประสทธภาพของศตรธรรมชาตเพอควบคมแมลงศตรขาวในเชงพาณชย. หนา 65 - 72. ใน : รายงานผลงานวจยเรองเตม ป 2550. สานกวจยและพฒนาวทยาการหลงการเกบเกยวและแปรรปผลตผลเกษตร กรมวชาการเกษตร.

สานกวจยและพฒนาวทยาการหลงการเกบเกยวและแปรรปผลตผลเกษตร. 2551. แมลงทพบในผลตผลเกษตร และการปองกนกาจด. กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 180 หนา.

Metcalf, C.L. and W.P. Flint.1962. Destructive and useful insects, their and control. Mc Graw - Hill Book Co. Inc. New York. 1087 pp.

Reddy, D.B. 1950. Ecological studies of the rice weevil. J.Econ.Entomol. 43(2): 203-220.

243


การพฒนาการผลตเมลดพนธขาวลกผสม กขผ1 เชงพาณชย Development for Commercial Seed Production of Hybrid Rice Variety RDH1

พรสร กาญจนา1) วไล ปาละวสทธ1)

Pornsuree Kanjana 1) Wilai Palawisut 1)

Abstract RDH1 is the first hybrid rice variety being released by Rice Department. It is ideal for

irrigated areas due to it’s high yield characteristics. Despite the high yield, seed production procedures of hybrid rice are more complicated than the normal ones as hand transplanting is needed. Procedures start from transplanting two sowing dates of male parental line JN43-1-5-5-1-3-1 (R-line) prior to that of the female one, IR79156A (A-line). Furthermore, flag leaf has to be cut off and hand-pollination is needed. The flag leaf cutting leads to the occurrence of dirty panicle disease and therefore the application of fungicide. This increases the cost of production which is unfavorable for the farmers. Thus, transplanting machine is introduced to improve the efficiency of hybrid rice seed production. However, sowing parental lines at different sites, seasons and methods causes variation in flowering dates. The objective of this study is to observe the flowering dates of R–line and A-line being transplanted by the transplanting machine. R -line was sown at 3 sowing dates in the seed bed prior to A-line. Later, both lines were transplanted at the same time every 15 days. The application time of fungicide for controlling dirty panicle, propiconazole, is then studied. Results revealed that if seeds were sown from early July-early November, R-line had to be sown 18 and 11 days prior to A-line. If sown from mid November-early December, R-line had to be sown 14 and 7 days prior to A-line. If sown from mid December-early March, R-line had to be sown 20 and 13 days prior to A-line. If sown from mid March-mid June, R-line had to be sown 15 and 8 days prior to A-line. For fungicide application study, it was found that treatment having flag leaf cut without fungicide application had the highest dirty panicle severity on both the panicle and seed being 6.8 and 3.11 respectively. All treatments having flag leaf cut and propiconazole applied showed 5.9 -6.5 dirty panicle severity on the panicle and 2.40-2.79 on the seed which were not significantly different from those without flag leaf cut and no propiconazole applied. Furthermore, the application of GA 3 had increased seed set being 16.5%.

1) ศนยวจยขาวพษณโลก อ. วงทอง จ. พษณโลก 65130 โทรศพท 0-5531-1184 Phitsanulok Rice Research Center, Wangthong, Phitsanulok, 65130. Tel. 0-5531-1184

244


This was higher than those without GA3 being 10.3 - 12.8%. In terms of grain yield, results from all treatments were not significantly different due to high temperature at flowering stage causing high sterility.

Keyword : Seed production RDH1, Three - Line hybrid, Dirty Panicle Disease, Propiconazole, Tranplanting machine

บทคดยอ กขผ1 เปนขาวลกผสมพนธแรกทรบรองพนธโดยกรมการขาว ซงใหผลผลตสงเหมาะสาหรบพนท

ในเขตชลประทาน แตการผลตเมลดพนธขาวลกผสมมขนตอนการปฏบตทยงยากมากกวาการผลตเมลดพนธขาวทวไป เพราะตองใชแรงงานคนปกดา โดยปกดาสายพนธพอ JN43-1-5-5-1-3-1 (R-line, R) ทมการตกกลาตางเวลากน 2 รนกอน แลวจงมาปกดาสายพนธแม IR79156A (A-line, A) นอกจากนยงตองมการตดใบธงและชวยการผสมเกสร เปนสาเหตใหเชอราเขาทาลายเมลดเกดโรคเมลดดางขน จาเปนตองใชสารเคมปองกนกาจด ทาใหตนทนการผลตสงขน ไมเปนทยอมรบของเกษตรกร การนาเครองปกดาเขามาพฒนาวธการปลก จะชวยเพมประสทธภาพการผลตเมลดพนธขาวลกผสมใหเปนทยอมรบของเกษตรกรมากขน แตการปลกขาวสายพนธพอและแมในตางพนท ตางฤด และตางวธกน จะมความแปรปรวนของวนออกดอกเกดขน การทดลองนมวตถประสงคเพอศกษาวนออกดอกของ R และ A ทปกดาดวยเครองปกดาโดยตกกลา R 3 รน กอนตกกลา A แลวปกดาพรอมกน ทก 15 วนและศกษาชวงเวลาในการพนสารโพรพโคนาโซล เพอการปองกนกาจดโรคเมลดดาง พบวา การตกกลาชวงกลางเดอนกรกฎาคม – ตนเดอนพฤศจกายน ควรตกกลา R กอน A 18 และ 11 วน ชวงกลางเดอนพฤศจกายน – ตนเดอนธนวาคม ควรตกกลา R กอน A 14 และ 7 ว น ชวงกลางเดอนธนวาคม – ตนเดอนมนาคม ควรตกกลา R กอน A 20 และ 13 ว น ชวงกลางเดอนมนาคม – กลางเดอนมถนายน ควรตกกลา R กอน A 15 และ 8 วน และพบวา ขาวทตดใบธงแลวไมพนสารโพรพโคนาโซล จะมอาการเปนโรคเมลดดางทรวงขาวสงสด (6.8) และระดบความรนแรงของโรคบนเมลดขาวสงสด (3.11) สวนขาวทตดใบธงรวมกบการพนสารโพรพโคนาโซล ในทกกรรมวธ แสดงอาการเปนโรคทรวงขาว (5.9 – 6.5) และระดบความรนแรงของโรคบนเมลดขาว (2.40 – 2.79) ไมแตกตางกนทางสถตกบขาวทไมตดใบธง และไมพนสารโพรพโคนาโซล นอกจากน การพน GA3 ยงมผลตอเปอรเซนตการตดเมลด ทาใหไดเมลดด (16.5%) สงกวากรรมวธทไมพน GA3 (10.3 – 12.8%) สวนผลผลตของขาวในทกกรรมวธไมแตกตางกนทางสถต เนองจากขาวกระทบอากาศรอนจดในชวงออกดอก ทาใหขาวไมผสมเกสร เมลดจงลบเปนสวนใหญ

ค าส าคญ : การผลตเมลดพนธ กขผ1 ขาวลกผสมระบบ 3 สายพนธ โรคเมลดดาง โพรพโคนาโซล เครองปกดา

245


ค าน า ป พ.ศ. 2554 กรมการขาวมการรบรองพนธขาวลกผสมพนธกขผ1 เพอเปนการเพมผลผลตใหแกเกษตรกร

ในเขตนาชลประทาน กขผ1 เปนขาวเจาไมไวตอชวงแสง ใหผลผลตเฉลย ประมาณ 1,006 กโลกรมตอไร ความสง 120 - 130 เซนตเมตร อาย 115 - 120 วน เมอปลกแบบปกดา (สภาพร และคณะ, 2551) โดยอาศยหลกของความแขงแรง หรอความดเดนของลกผสม (hybrid vigor หรอ heterosis) มาใชประโยชน เมอนาเมลดพนธขาวลกผสมชวท 1 (F1 seed) ไปปลก จะมความดเดนในดานผลผลตสงกวาพนธขาวปกต 20-30 เปอรเซนต (Virmani, 1981) แตตองเปลยนเมลดพนธใหมทกฤดปลก เพราะเมลดในชวตอไป (F2 seed) มการกระจายตว และเปนหมนบางสวน (30%) ทาใหไมสามารถใชทาพนธตอได จากแบบสอบถามในงานวนสาธตแปลงตนแบบการผลตเมลดพนธ ขาวคณภาพด เมอ 8 มถนายน 2555 ทตาบลดงปาคา อาเภอเมอง จงหวดพจตร มเกษตรกรจากอาเภอตางๆ รวมงาน จานวน 424 คน สรปวา เกษตรกร 80% ไมเคยรจกขาวลกผสมมากอน 94% ไมเคยปลกขาวลกผสม หลงจากทราบขอมลและดแปลงสาธตแลว เกษตรกร 70% ชอบเพราะผลผลตสง อายพอเหมาะ ลาตนและใบสวย รวงใหญ เมลดสวย และ 91% ตองการใหศนยวจยขาวพษณโลกมาสงเสรมกลมศนยขาวชมชนของตนผลตเมลดพนธขาวลกผสม กขผ1 (F1 Seed) เพอจาหนาย แตกรรมวธในการผลตเมลดพนธขาวลกผสม กขผ1 (F1 seed) มความยงยาก ผลผลตทเปนลกผสมชวท 1 (F1 Seed) ตา ประมาณ 300 กโลกรมตอไร และมตนทนในการผลตเมลดพนธสงกวาพนธขาวทวไป ประมาณ 4 - 6 เทา ทาใหเมลดพนธมราคาแพง และเมลดพนธทไดยงเปนโรคเมลดดางมาก อกทงสายพนธพอ JN43-1-5-5-1-3-1 (R-line) มอายมากกวาสายพนธแม IR79156A (A-line) เฉลย 9-13 วน (อญชล, 2556) และสายพนธแม (A-line) ยงออกดอกไมพรอมกนในแตละกอ โดยรวงแรกกบรวงสดทายอายหางกนประมาณ 10 วน ทาใหตองปลกสายพนธพอ (R-line) 2 รน ใหมอายหางกน 4 – 5 วน เพอจะไดมเกสรจากตนพอยาวนานพอทจะผสมกบตนแม โดยปกดาสายพนธพอกอน แลวจงปกดาสายพนธแมทหลง และยงตองมการชวยผสมเกสร โดยการตดใบ และใชเชอกลากผาน (Lin and Yuan, 1980) รวมถงมการปองกนโรคเมลดดางอยางเหมาะสม เพอใหไดเมลดพนธทมคณภาพด แตเนองจากสายพนธพอและสายพนธแมเมอปลกตางพนท และตางฤดกน กมความแปรปรวน จงทาใหตองมการทดสอบหาอายในการออกดอกของขาวทงสองสายพนธ ในเขตภาคเหนอตอนลาง เพอสามารถวางแผน ตกกลาใหสายพนธพอ และสายพนธแมออกดอกพรอมกน และพฒนาวธการปลกขาวลกผสม กขผ1 (F1 seed) กอนทจะสงเสรมใหเกษตรกรปลกเปนการคา โดยการปกดาสายพนธพอและสายพนธแมพรอมกนดวยเครองปกดา เพอความสะดวก และสอดคลองกบเครองจกรกลการเกษตร หรอวธทานาท เกษตรกรนยมทากนในพนท

โรคเมลดดางเปนโรคสาคญทมผลกระทบตอคณภาพของเมลดพนธ เกดทเมลดทาใหเมลดลบเปนบางสวน บนเมลดเตมสวนใหญจะพบแผลเปนจดสนาตาล – ดา บางสวนกมลายสนาตาล สเทา หรอสปนชมพ ทงน เพราะมเชอราหลายชนดเขาทาลายทาใหเกดอาการแตกตางกนไป เชอราสาเหตของโรค ไดแก Helminthosporium oryzae, Sarocladium oryzae (Acrocylindrium oryzae), Fusarium semitectum, Curvularia lunata, Cercospora oryza และ Trichoconis padwickii (Alternaria padwickii ) (สมคด, 2532

246


และสมศกด, 2537) โรคเมลดดางมผลกระทบตอความงอก และความแขงแรงของเมลดพนธขาว ทาใหอายการเกบรกษาของเมลดพนธสนลง ซงความงอกของเมลดจะลดลงมากทสดเมอถกเชอ Fusarium semitectum เขาทาลาย รองลงมาคอ เชอ Helminthosporium oryzae และ Sarocladium oryzae นอยทสดคอ เชอ Curvularia lunata (วไล และคณะ, 2540) เชอราสามารถเขาทาลายขาวไดตงแตอยในกาบหมรวงจนถงระยะเมลดเรมเปนนานม และอาการเมลดดางจะปรากฏเดนชด เมอขาวใกลเกบเกยว ดงนน ในระยะใกลออกรวง ควรใชสารเคมปองกนกาจดเชอสาเหตของโรคกอน (ธวช และเพชรหทย, 2554)

อปกรณและวธการ อปกรณ

1. ขาวสายพนธ JN43-1-5-5-1-3-1 (R- line) และ สายพนธ IR79156A (A-line) 2. รถปกดาชนดนงขบ 8 แถว 3. เครองตดใบขาว ชนดเครองรอนตดใบมด 4. เครองพนสารเคม 5. เชอกไนลอน สาหรบชวยผสมเกสร 6. สารโพรพโคนาโซล สารจบเบอเรลลน (GA3) สารปองกนกาจดวชพช เพรทลาคลอร และสาร

กาจดเชอแบคทเรย แบคบเคยว 7. ป ยเคม 16-16-8 46-0-0 และ 0-0-60 8. ถงกระดาษเกบตวอยางขาว

วธการ กจกรรมท 1 อายในการออกดอกของขาวสายพนธ IR79156A (A) กบ JN43-1-5-5-1-3-1 (R)

ทปลกตางเวลากน โดยวธปกด าดวยรถด านา 1. ปลกขาวสายพนธแม IR79156A (A) 1 รน และสายพนธพอ JN43-1-5-5-1-3-1 (R) 3 รน โดยวธตกกลา

ปกดาดวยรถปกดา ทกตนเดอน และกลางเดอน เปนระยะเวลา 1 ป ตงแตกลางเดอนกนยายน 2555 – ตนเดอนกนยายน 2556 รวมทงสน 24 วนปลก โดยตกกลาสายพนธ R จานวน 3 รน กอนสายพนธ A 12 8 และ 4 วน แลวปกดาพรอมกน ใหสายพนธ R1 R2 และ R3 มอายกลา 27 23 และ 19 วน สายพนธ A มอายกลา 15 วนขณะปกดา ระยะปลก 30 x 16 เซนตเมตร ซงใน 1 วนปลกจะมสายพนธ A และ R 3 รน อยางละ 4 แถว ๆ ละ 20 เมตร

2. ใสป ยและพนสารเคมกาจดศตรขาวตามคาแนะนา 3. บนทกวนออกดอก 10 50 และ 100%

247


กจกรรมท 2 การปองกนก าจดโรคเมลดดางดวยสารโพรพโคนาโซลในการผลตเมลดพนธขาว ลกผสม กขผ1

วางแผนการทดลองแบบ RCB 7 กรรมวธ จานวน 4 ซา กรรมวธท 1 พนสารโพรพโคนาโซล 2 ครง ครงท 1 กอนตดใบธง 3 วน และครงท 2 หลงตดใบธง 7 วน กรรมวธท 2 พนสารโพรพโคนาโซล 2 ครง ครงท 1 และ 2 หลงตดใบธง 1 และ 8 วน กรรมวธท 3 พนสารโพรพโคนาโซล 3 ครง ครงท 1 กอนตดใบธง 3 วน ครงท 2 และ 3 หลงตดใบธง 1

และ 8 วน กรรมวธท 4 พนสารโพรพโคนาโซล 3 ครง ครงท 1 หลงตดใบธงทนท ครงท 2 และ 3 หลงตดใบธง 6

และ 13 วน กรรมวธท 5 ไมพนสารโพรพโคนาโซล และตดใบธง กรรมวธท 6 ไมพนสารโพรพโคนาโซล และไมตดใบธง กรรมวธท 7 ไมพนสารโพรพโคนาโซล ไมตดใบธง และพนสาร GA3 1. ปลกขาวสายพนธ IR79156A (A) และ JN43-1-5-5-1-3-1 (R) โดยตกกลาสายพนธ R 2 รนกอน

สายพนธ A 12 และ 8 วน เพอใหออกดอกพรอมกน ปกดาสายพนธ A R1 และ R2 พรอมกนดวยรถดานา โดยสายพนธ A อยระหวาง R1 กบ R2 อตราสวนแถว A : R คอ 6 : 2 ขนาดแปลงยอย 2.4 x 20 เมตร

2. ใสป ยและพนสารเคมปองกนกาจดแมลงศตรขาวตามคาแนะนา 3. เมอขาวทองแก พนสารโพรพโคนาโซล อตรา 10 ซ.ซ.ตอนา 20 ลตร ตดใบธง และพนสาร GA3

ความเขมขน 80 ppm. ตามกรรมวธขางตน 4. บนทกวนออกดอก 10 50 และ 100% อณหภม และปรมาณนาฝนชวงขาวออกดอก 5. ใชเชอกลากผานในระยะขาวออกดอก เพอชวยในการผสมขาม 6. ตรวจสอบเปอรเซนตการเกดโรคเมลดดาง ดวยการเกบตวอยางแนวเสนทแยงมม 2 เสน ๆ ละ

5 จด ๆ ละ 10 รวง ในแตละแปลงยอย แลวประเมนความรนแรงของโรคบนรวงขาว (ภาพผนวกท 1 – 6) ดวยสายตา ตาม Standard Evaluation System for rice (SES) ของสถาบนวจยขาวนานาชาต (IRRI, 2002) คอ

ระดบ ลกษณะอาการ 0 ไมพบโรค 1 พบโรคนอยกวา 1% 3 1-5% 5 6-25% 7 26-50% 9 51-100%

248


100

และประเมนระดบความรนแรงของโรคบนเมลดขาว (ภาพผนวกท 7) ดวยการสมตวอยางขาวในแตละแปลงยอย จานวน 100 เมลด 4 ซา แลวนามาจาแนกขนาดแผลของโรคบนเมลด ดงน

ระดบ ขนาดแผลบนเมลด 0 ไมพบโรค 1 นอยกวา 5% 3 6-25% 5 26-50% 7 51-75% 9 มากกวา 75%

แลวบนทกจานวนเมลดของแตละระดบ นามาคานวณคาระดบความรนแรง คอ

ผลรวม(ความรนแรงของโรคxจานวนเมลดในแตละระดบ)

7. สมขาว 10 รวง นบจานวนเมลดด และเมลดลบ เพอหาเปอรเซนตการตดเมลด 8. ทาการเกบเกยวขาวทระยะ 28 - 30 วนหลงขาวออกดอก 75% ขนาดพนท 1.2 x 10 เมตร

ผลการทดลองและวจารณ กจกรรมท 1 อายในการออกดอกของขาวสายพนธ IR79156A (A) กบ JN43-1-5-5-1-3-1 (R)

ทปลกตางเวลากน โดยวธปกด าดวยรถด านา พบวา สายพนธ IR79156A (A) มอายนบจากวนตกกลาถงวนออกดอก 50% แตกตางกน ตงแต

75 – 86 วน (เฉลย 80.5 วน) สวนสายพนธ JN43-1-5-5-1-3-1 (R) รน 1 มอายวนออกดอก 50% 94-103 วน (เฉลย 98.5 วน) รน 2 มอายวนออกดอก 50% 92 – 99 วน (เฉลย 95.5 วน) และรน 3 มอายวนออกดอก 50% 88 – 97 วน (เฉลย 92.5 วน) ซงใน 24 วนปลก พบเพยง 2 วนปลกเทานน ทสายพนธ A และสายพนธ R รน 1 ออกดอกพรอมกน คอ ตกกลากลางเดอนพฤศจกายน 2555 และตนเดอนมถนายน 2556

ภาพท 1 วนออกดอก 50% ของขาวสายพนธ A และ R เมอตกกลาทระยะเวลาตาง ๆ กน

249


จากการทดลองทาใหสามารถแบงชวงการวางแผนตกกลา ไดเปน 4 ชวง โดยตกกลาชวงแรกกลางเดอนกรกฎาคม – ตนพฤศจกายน สายพนธ A ออกดอกเมออาย 82 - 86 วน และมระยะเวลาออกดอก (รวงแรกถงรวงสดทาย) นานประมาณ 15 วน สายพนธ R รน 1 ออกดอกเมออาย 99 - 103 วน และมระยะเวลาออกดอกนานประมาณ 16 วน สวน รน 2 ออกดอกเมออาย 94 - 97 วน และมระยะเวลาออกดอกนานประมาณ 14 วน จงควรตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A 18 และ10 วน (ภาพท 2) ยกเวนเดอนตลาคม - ตนเดอนพฤศจกายน ไมควรตกกลา เพราะชวงนเมอขาวตงทอง และออกดอกจะกระทบกบอากาศหนาวเยน จะทาใหขาวเมลดลบและผลผลตตา

ภาพท 2 ชวงกลางเดอนกรกฎาคม - ตนเดอนพฤศจกายน ตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A

18 และ 10 วน

การตกกลาชวงทสอง กลางเดอนพฤศจกายน - ตนเดอนธนวาคม สายพนธ A ออกดอกเมออาย 83 วน และมระยะเวลาออกดอกนานประมาณ 10 วน สวนสายพนธ R รน 1 ออกดอกเมออาย 96 - 98 วน รน 2 ออกดอกเมออาย 91 - 93 วน และมระยะเวลาออกดอกนานเทากน คอ 11 วน ซงชวงนเปนชวงทเหมาะสมทสด เนองจากขาวจะไมกระทบอากาศหนาวจด และรอนจดในระยะออกดอก จงควรตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A 15 และ 7 วน (ภาพท 3)

ภาพท 3 ชวงกลางเดอนพฤศจกายน - ตนเดอนธนวาคม ตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A


250


การตกกลาชวงทสาม กลางเดอนธนวาคม - ตนเดอนมนาคม สายพนธ A ออกดอกเมออาย 77 - 80 วน และมระยะเวลาออกดอกนานประมาณ 11 วน ขณะทสายพนธ R รน 1 ออกดอกเมออาย 95 - 98 วน รน 2 ออกดอกเมออาย 88-94 วน และมระยะเวลาออกดอกนานเทากน คอ 12 วน จงควรตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A 20 และ 11 วน (ภาพท 4) ยกเวน เดอนกมภาพนธ ไมควรตกกลา เพราะขาวจะกระทบอากาศรอนจดในระยะออกดอก

ภาพท 4 ชวงกลางเดอนธนวาคม - ตนเดอนมนาคม ตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A

20 และ 11 วน การตกกลาชวงทส กลางเดอนมนาคม - ตนเดอนกรกฎาคม สายพนธ A ออกดอกเมออาย 77-84 วน

และมระยะเวลาออกดอกนานประมาณ 10 วน ขณะทสายพนธ R รน 1 ออกดอกเมออาย 95–98 วน และมระยะเวลาออกดอกนาน 11 วน สวน R รน 2 จะออกดอกเมออาย 89 - 94 วน และมระยะเวลาออกดอกนาน 9 วน จงควรตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A 17 และ 8 วน (ภาพท 5) แตชวงนเปนชวงทมปรมาณนาฝนมาก (มถนายน - กนยายน) (ตารางผนวกท 1) ในระยะขาวออกดอก และผสมเกสร จงเปนชวงทไมเหมาะสมในการตกกลามากทสด

ภาพท 5 ชวงกลางเดอนมนาคม - ตนเดอนกรกฎาคม ตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A


251


กจกรรมท 2 การปองกนก าจดโรคเมลดดางดวยสารโพรพโคนาโซลในการผลตเมลดพนธ ขาวลกผสม กขผ1

พบวา การเปนโรคทรวงขาว ตาม Standard Evaluation System for rice (SES) (IRRI, 2002) และระดบความรนแรงของโรคบนเมลดขาว ในกรรมวธท 5 ขาวทตดใบธงแลวไมพนสารโพรพโคนาโซล จะมระดบการเปนโรคทรวงขาวสงสด (6.8) และระดบความรนแรงของโรคบนเมลดขาวสงสด (3.11) เมอเทยบกบกรรมวธท 6 ซงไมตดใบธง และไมพนสารโพรพโคนาโซล พบเพยง 6.4 และ 2.43 ตามลาดบ แสดงวา การตดใบธงเปนสาเหตสาคญททาใหขาวเปนโรคเมลดดาง เพราะเชอสาเหตของโรคจะเขาตรงบรเวณแผลของใบธงทถกตด แลวลามไปสเมลดบนรวง สวนการตดใบธงรวมกบการพนสารโพรพโคนาโซล ในกรรมวธท 1 - 4 ใหผลไมแตกตางกนทางสถตกบกรรมวธท 6 คอ มระดบการเปนโรคทรวงขาว 5.9 - 6.5 และระดบความรนแรงของโรคบนเมลดขาว 2.40 - 2.79 แสดงวา ถามการตดใบธง จาเปนจะตองพนโพรพโคนาโซล 2 ครง (กรรมวธท 2) หลงตดใบธง 1 และ 8 วน เพราะประหยดมากกวาการพน 3 ครง (กรรมวธท 3 และ 4) และพบอาการเปนโรคนอยกวาการพน 2 ครง ทระยะกอนตดใบธง 3 วน และหลงตดใบธง 7 วน (กรรมวธท 1) สาหรบการพน GA3 ในขาวทไมตดใบธง และไมพนสารโพรพโคนาโซล ในกรรมวธท 7 มอาการเปนโรคทรวงขาว 5.9 และระดบความรนแรงของโรคบนเมลดขาว 2.3 ไมแตกตางกนทางสถตกบขาวทไมตดใบธง และไมพนสารโพรพโคนาโซล แสดงวา ความเขมขนของ GA3 ท 80 ppm. ไมมผลทาใหผนงเซลลของพชบอบจนเชอสาเหตของโรคเขาทาลายได ขณะเดยวกน GA3 ยงมผลตอเปอรเซนตการตดเมลด ทาใหไดเมลดด 16.5 เปอรเซนต สงกวากรรมวธทไมพน GA3 และตดใบธง (กรรมวธท 1 - 5) ซงมเมลดดเพยง 10.3 - 11.8 เปอรเซนต อยางไรกตาม ผลผลตของขาวในทกกรรมวธไมแตกตางกนทางสถต (97 - 138 กโลกรมตอไร) เนองจากชวงเวลาตกกลาไมเหมาะสม ทาใหขาวออกดอกในชวงอากาศรอนจด (เดอนเมษายน 2556) อณหภมเฉลย 36.5 องศาเซลเซยส (ตารางผนวกท 1) ซงสงกวาอณหภมวกฤตสงสดในการผสมเกสร (35 องศาเซลเซยส) (Surajit, 1981) ทาใหเปอรเซนตการตดเมลดมเพยง 10.3 - 16.5 และเปนผลใหการจาแนกระดบการเปนโรคและความรนแรงของโรคไมชดเจน แมวาการพน GA3 ในขาวทไมตดใบธงจะชวยใหการผสมตดดขน แตกมขอเสยคอ ทาใหลาตน และคอรวงของตนแม (A line) ยาวขน ซงมลกษณะใกลเคยงกบสายพนธรกษาความเปนหมน (B line) จงทาใหยากตอการตรวจตดพนธปน โดยเฉพาะอยางยงในเมลดพนธขาวทยงกระจายตว และพนธไมบรสทธ

252


ตารางท 1 ระดบการเปนโรคทรวง และความรนแรงของโรคเมลดดางบนเมลด เปอรเซนตการตดเมลด และผลผลต (กก./ไร) เมอพนดวยสารโพรพโคนาโซลทระยะเวลาตาง ๆ กน รวมกบการตดใบธง

กรรมวธ ระดบการเปน

โรคทรวง ความรนแรงของ

โรคบนเมลด เปอรเซนต

การตดเมลด

ผลผลต กก./ไร

(ความชน 14%) 1. พนสารฯ 2 ครง ครงท 1 กอนตดใบธง

3 วน และ ครงท 2 หลงตดใบธง 7 วน 6.3 ab 2.79 ab 11.8 b 105 a

2. พนสารฯ 2 ครง ครงท 1 และ 2 หลงตดใบธง 1 และ 8 วน

6.3 ab 2.47 a 11.0 b 100 a

3. พนสารฯ 3 ครง ครงท 1 กอนตดใบธง 3 วน ครงท 2 และ 3 หลงตดใบธง 1 และ 8 วน

6.5 ab 2.40 a 12.5 b 113 a

4. พนสารฯ 3 ครง ครงท 1 หลงตดใบธงทนท ครงท 2 และ 3 หลงตดใบธง 6 และ 13 วน

5.9 a 2.65 ab 10.3 b 94 a

5. ไมพนสารฯ และตดใบธง 6.8 b 3.11 b 10.5 b 97 a 6. ไมพนสารฯ และไมตดใบธง 6.4 ab 2.43 a 12.8 b 125 a 7. ไมพนสารฯ ไมตดใบธง และพนสาร GA3 5.9 a 2.23 a 16.5 a 138 a

CV (%) 6.5 13.7 18.8 25.0

เปรยบเทยบความแตกตางของแตละสดมภ โดย DMRT ทระดบความเชอมน 95%

253


สรปผลการทดลอง 1. การศกษาวนออกดอกของขาวสายพนธ IR79156A (A) และสายพนธ JN43-1-5-5-1-3-1 (R)

โดยวธปกดาดวยรถดานา ในเขตภาคเหนอตอนลาง สามารถแบงชวงการวางแผนตกกลา ไดเปน 4 ชวง เพอใหขาวทงสองสายพนธออกดอกพรอมกน คอ ชวงแรก กลางเดอนกรกฎาคม - ตนเดอนพฤศจกายน ตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A 18 และ 10 วน ชวงทสอง กลางเดอนพฤศจกายน - ตนเดอนธนวาคม ตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A 15 และ 7 วน ชวงทสาม กลางเดอนธนวาคม - ตนเดอนมนาคม ตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A 20 และ 11 วน และชวงทส กลางเดอนมนาคม – ตนเดอนกรกฎาคม ตกกลาสายพนธ R รน 1 และรน 2 กอนสายพนธ A 17 และ 8 วน จากนนจงปกดาพรอมกนดวยรถดานาชนดนงขบ 8 แถว โดยใชอตราสวนแถว A : R คอ 6 : 2 จะทาใหงายตอการปฏบต เปนการลดขนตอนและลดตนทนในการปลกลงได

2. การตดใบธงเปนสาเหตสาคญททาใหขาวเปนโรคเมลดดางมากกวาขาวทไมตดใบธง สวนการตดใบธง

รวมกบการพนสารโพรพโคนาโซลในชวงเวลาตางๆ ใหผลไมแตกตางกน ทงดานระดบการเกดโรค ความรนแรงของโรคบนเมลด เชนเดยวกบการพน GA3 ในขาวทไมตดใบธง และไมพนสารโพรพโคนาโซล กใหผลไมแตกตางกน แตการพน GA3 มผลตอเปอรเซนตการตดเมลด ทาใหไดเปอรเซนตเมลดดสงกวากรรมวธทไมพน GA3 อยางไรกตาม ทกกรรมวธใหผลผลตไมแตกตางกน

ค าขอบคณ ขอขอบคณ ดร.สภาพร จนทรบวทอง นกวชาการเกษตรชานาญการพเศษ ศนยวจยขาวปทมธาน

เ ปนอยางยง ทไดจ ดสรรงบประมาณมาให ทางานในคร ง น ขอขอบ คณ ค ณวไล ปาละวส ท ธ นกวชาการเกษตรชานาญการพเศษ ดร.อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ นกวชาการเกษตรชานาญการพเศษ ศนยวจยขาวพษณโลก ทใหคาแนะนา และใหความชวยเหลอในการทางาน และขอขอบคณผ รวมงานทกทานทไดรวมมอรวมใจปฏบตงานในครงนจนประสบผลสาเรจไปไดดวยด

254


เอกสารอางอง พรทพย ถาวงศ. 2545. ผลของโรคเมลดดางทมตอความแขงแรงของเมลดพนธขาว. วารสารวชาการเกษตร

ปท 20 ฉบบท 2 พฤษภาคม - สงหาคม 2545. หนา 111 - 120. ธวช ปฏรปานสร และเพชรหทย ปฏรปานสร. 2554. ศตรขาวและศตรธรรมชาต ในเขตภาคเหนอตอนลาง

และภาคกลางตอนบน. สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 319 หนา. วไล ปาละวสทธ ดวงอร อรยพฤกษ พรสร กาญจนา และประกอบ สวภาพ. 2540. ความงอกและ

ความแขงแรงของเมลดพนธทถกโรคเมลดดางทาลาย. หนา 146 - 147. ใน : ผลงานวจย ประจาป 2540 ศนยวจยขาวพษณโลก และสถานทดลองเครอขาย.

สมคด ดสถาพร. 2532. ชาวนาปราบโรคขาว หางหนสวนจากด ฟนนพบบลชชง กรงเทพฯ. 116 หนา. สมศกด ทองดแท. 2537. โรคขาวและการปองกนกาจด. หนา 1 - 20. ใน : เอกสารประกอบการบรรยาย

การฝกอบรมหลกสตรการอารกขา. วนท 11 - 14 มกราคม 2537 ณ ศนยวจยขาวปทมธาน. สภาพร จนทรบวทอง ลอชย อารยะรงสฤษฎ อญชล ประเสรฐศกด กญญา เชอพนธ สนนทา วงศปยชน

สภาวณ สวงโท สชาต นกปราชญ สรพงศ โพธพบลย ชวนชม ดรศม พระ ดงสงเนน อดมพรรณ พรหมนารท ไพลน รตนจนทร สรเดช ปาละวสทธ พรรณ ยอดเลา สกล มลคา นงนช ประดษฐ สนยม ตาปราบ และอรพน วฒเนสก. 2551. ขาวลกผสมดเดน PTT06001H. หนา 63-73. ใน : การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ประจาป 2551 เลมท 1/2 วนท 8 - 10 เมษายน 2551 ณ โรงแรมชลจนทร พทยารสอรท จงหวดชลบร.

อญชล ประเสรฐศกด. 2556. การกาหนดวนตกกลาของสายพนธ A และสายพนธ R ในการผลตเมลดพนธขาวลกผสมสายพนธด. หนา 93 - 104. ใน : เอกสารประกอบการฝกอบรมเชงปฏบตการ เรอง “การปรบปรงพนธพนธขาวลกผสม”. วนท 30 เมษายน - 3 พฤษภาคม 2556 ณ ศนยวจยขาวปทมธาน จงหวดปทมธาน .

Chang, T.T. and Bardenas, E.A.1965. The morphology and varietal characteristics of the rice plant. Los Baños, Laguna : IRRI. 40 pp.

IRRI. 2002. Standard Evaluation System for rice (SES). Rice Research Institute. Available : http://www.knowledgebank.irri.org/extention/index.php/print-versionses. Rice Knowledge Bank. Rice Standard Evaluation System. (July 16, 2012).

Lin, S. C., and L. P Yuan. 1980 . Hybrid rice breeding in China. In: Innovative approaches to rice breeding. Selected papers from the 1979 International Rice Research Conference. Manila. Philippines. International Rice Research Institute.

Surajit, K. 1981. Principles and Practices of Rice Production. Singapore. 618 pp. Virmani S.S. 1981. Current outlook on hybrid rice. Oryza. 18 : 67 - 84.

255


ตารางผนวกท 1 ปรมาณนาฝนรวม (มม.) อณหภมสงสดเฉลย ( ๐C) และอณหภมสงสดเฉลย (๐C) ทศนยวจยขาวพษณโลก

เดอน/ป ปรมาณ

นาฝนรวม (มม.)

อณหภม สงสดเฉลย

(๐C)

อณหภม ตาสดเฉลย

(๐C) เดอน/ป

ปรมาณ นาฝนรวม

(มม.)

อณหภม สงสดเฉลย

(๐C)

อณหภม ตาสดเฉลย

(๐C) ม.ค. 55 1.8 31.1 21.3 ม.ค. 56 29.1 31.2 20.6 ก.พ. 55 0.9 33.7 22.4 ก.พ. 56 0.0 33.9 22.5 ม.ค. 55 21.9 35.1 24.3 ม.ค. 56 79.4 34.4 23.4 เม.ย.55 24.7 36.2 25.8 เม.ย.56 1.0 36.5 26.1 พ.ค. 55 273.0 34.7 25.5 พ.ค. 56 176.4 36.4 25.9 ม.ย. 55 177.0 33.3 25.4 ม.ย. 56 418.7 33.3 26.7 ก.ค. 55 281.4 32.2 24.6 ก.ค. 56 312.5 32.2 27.3 ส.ค. 55 159.2 31.8 24.9 ส.ค. 56 271.6 32.3 27.2 ก.ย. 55 506.8 32.5 25.1 ก.ย. 56 333 32.0 27.2 ต.ค. 55 36.9 33.5 24.5 ต.ค. 56 142.3 32.3 26.6 พ.ย. 55 127.7 33.9 24.1 พ.ย. 56 6.2 32.6 24.6 ธ.ค. 55 0.0 32.4 22.1 ธ.ค. 56 26.4 28.8 20.6

ภาพผนวกท 1 ประเมนความรนแรงของโรคเมลดดางบนรวงขาว ระดบ 0 ปรบปรงจากภาพ Chang and

Bardenas,1965. โดย เพชรหทย, 2555.

256




ภาพผนวกท 3 ประเมนความรนแรงของโรคเมลดดางบนรวงขาว ระดบ 3 ปรบปรงจากภาพ Chang and Bardenas,1965. โดย เพชรหทย, 2555.

257






258




259


ภาพผนวกท 7 ระดบความรนแรงของโรคเมลดดางบนเมลดขาว (พรทพย, 2545)

260


อทธพลของสภาพแวดลอมตอความแปรปรวนของลกษณะประจ าพนธขาว ไมไวตอชวงแสง

The Effect of Environmental to Characterized of non-photosensitive Rice Varieties

พชชาทร เรองเดช1) ณฐพล ปนคา1) ปรชา ปญญาฟอง1) จรส สงหก1)

Pichatorn Ruangdej1) Nutthapun Pinkum1) Precha Punyaphong1) Jara t Singkee1)

Abstract

The effect of climate change on rice growth and yield had been studied during January 2011 through October 2013 at Chiang mai Rice Research Center ,Chiang mai Province. Experimental design was split plot with three replications. Main plot were planting dates in each month as planting at January (stage1) April (stage2) July (stage3) and October (stage4). Sub plots were rice varieties, consisting of Plathumtani 1, Phitsanulok 2, RD31 and RD41. The research found that the climate change under stress of environmental. Effect to the rice varieties as a permanent. Planting in January in 2011, temperature in the night less than 15 degree and between the day temperature more than 30 degree effect to plant height of Plathumtani 1 and effect to germination of rice seed. Planting in October(stage4) also gave the lowest plant height and lowest grain yield. This study indicated that planting in January (stage1) and October (stage4) is not suitable for rice production in Northern part of Thailand.

Keywords : climate change, growth, rice

บทคดยอ

การศกษาผลของการเปลยนแปลงสภาพอากาศ ทมตอการเจรญเตบโตและผลผลตขาว ดาเนนการตงแตเดอน มกราคม 2554 ถงเดอน ตลาคม 2556 เปนเวลาทาการทดลองทงสน 3 ป ทศนยวจยขาวเชยงใหม โดยวางแผนการทดลองแบบ Split plot in RCB จานวน 3 ซา ปจจยหลก คอ ชวงปลกแบงเปน 4 ชวงปลก ไดแก ชวงปลกเดอนมกราคม ชวงปลกเดอนเมษายน ชวงปลกเดอนกรกฎาคม และชวงปลกเดอนตลาคม สวนปจจยรอง คอ พนธขาวไมไวตอชวงแสง 4 พนธ ไดแก พนธปทมธาน 1 พษณโลก 2 กข31 และ กข41 ปลกแบบปกดา ผลการทดลอง พบวา อณหภมสงขน หรอลดตาลง ไมไดทาใหลกษณะประจาพนธขาวแตละพนธเปลยนไป แตเปนการเปลยนแปลงทเกดจากสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมซงเปนแบบชวคราวเทานน ลกษณะประจาพนธ ไมเปลยนไปจากลกษณะพนธเดม เชน สของแผนใบ สกาบใบ สลนใบ สหใบ 1) ศนยวจยขาวเชยงใหม ตาบลมะขามหลวง อาเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม 50120 โทรศพท 0-5331-1334-5 Chiang mai Rice Research Center, Sanphatong, Chiang mai 50120 Tel. 0-5331-1334-5

261


สขอตอใบ เปนตน สวนลกษณะการเจรญเตบโตของแตละพนธ ไดแก ความสง พบวา ในการทดลองป 2554 อณหภมกลางคนตา 15 องศาเซลเซยส อณหภมชวงกลางวนมากกวา 30 องศาเซลเซยส อากาศเยน มผลกระทบตอชวงปลกเดอนมกราคม ทาใหขาวทง 4 พนธ มความยาวกลาสน และขาวพนธปทมธาน 1 มความยาวกลาขาว ทอาย 25 วนนอยทสด ตองตกกลา 2 - 3 รอบ เนองจากขาวไมงอก และเจรญเตบโตชา อณหภมสงและลดลงตาอยางรวดเรว ระหวางวน ตงแตชวงเดอนตลาคม ถงเดอนกมภาพนธ อณหภมกลางวนตางจากกลางคน 20 - 25 องศาเซลเซยส ทาใหชวงปลกเดอนตลาคม ไดรบผลกระทบจากสภาพอากาศแปรปรวน ทาใหความสงเฉลยตากวาชวงปลกอน และมคาตากวาลกษณะประจาพนธอยาง มนยสาคญ

ค าส าคญ : ความแปรปรวน ผลกระทบ สภาพแวดลอม

ค าน า ภาวะโลกรอน มแนวโนมทาใหมการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศในประเทศไทย โดยพบวา

ประเทศไทยมอณหภมเพมสงขนเลกนอย พนททจะมอากาศรอนจดจะแพรขยายมากขน กนบรเวณมากขน ชวงเวลาทมอากาศรอนจดจะยาวนานมากขน ฤดหนาวจะหดสนลง ฤดฝนจะคงระยะเวลาเทาเดม แตปรมาณนาฝนเฉลยรายปเพมสงขน ความผนผวนระหวางฤดกาลมความแตกตางกนมากขนทกป (สมชาย และคณะ, 2550) ผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอการผลตขาวในประเทศไทย พบวา สภาพอากาศโดยรวมเปลยนไป สงผลใหผลผลตขาวเปลยนแปลง การตดดอก การตดเมลดลดลง การแพรระบาดของแมลงศตรขาวเพมสงขน ความเสยงของผลผลตทเกดจากสภาพภมอากาศทแปรปรวนจะรนแรงมากขน ปรมาณนาฝนเพมมากขน การตอบสนองตอป ยและผลผลตเพมมากขน โด ยอณหภมทเหมาะสมตอการเจรญของขาวอยระหวาง 25 - 33 องศาเซลเซยส ถาอณหภมตากวา 15 องศาเซลเซยส หรอสงกวา 35 องศาเซลเซยส จะมผลตอการงอกของเมลด ทาใหงอกชา และมผลตอชวงการออกดอก ทาใหขาวเปนหมน ผลผลตตา อณหภมทสง มผลตอการคายนา ทาใหรากขาวดดนามาใชมากขนเพอรกษาสมดล เมอมนานอยทาใหประสทธภาพการคายนาตาลงใบจะเหยว และสงผลใหมการสะสมอาหารลดลง ซงมผลตอการเจรญเตบโตของขาว (นตยา และคณะ, 2551) จากผลการเปลยนแปลงของอณหภม ขาวพนธปทมธาน 1 (ปลกทจงหวดปทมธาน) ฤดนาป จะมอายขาว 112 - 115 วน แตถาปลกในฤดนาปรง จะมอาย 130 - 135 วน สวนทปลกทจงหวดเชยงราย ฤดนาป อายเกบเกยว 130 - 135 วน แตฤดนาปรง จะมอายเกบเกยว 140 - 147 วน ทาใหการทานาในฤดตอไปลาชา สงผลตอผลผลตรวมของขาว (สานกวจยเศร ษฐกจการเกษตร, 2557)

ศนยวจยขาวพษณโลก 2549/2550 ทาการศกษาขาวสพรรณบร 3 ในชวงทอากาศเยนจดกวาปกต คอ อณหภมในชวง young microspore ซงเปนชวงการเจรญเตบโตทออนแอตออากาศเยนจดมากทสด อยระหวาง 16.3-21.3 องศาเซลเซยส ซงอากาศเยนนนจะเกดอยางตอเนองหลงจากออกรวงแลว 28 วน โดยมอณหภมตากวา 20 องศาเซลเซยส พบวา ขาวสพรรณบร 3 มอาการเหลองในระยะแตกกอ เมลด

262


เปนหมน 67 เปอรเซนต บางรวงมปลายฝอ อายการเกบเกยวยดไป 13 วน ผลผลตลดลง 54 เปอรเซนต เมอความเขมแสงสง จะทาใหขาวมการสงเคราะหแสงเพมสงขน เมออตราการสงเคราะหแสงสงกวาอตราการหายใจ พชจะมการสะสมนาหนก ทงสะสมนาหนกมวลรวมของลาตนและเมลดมากขน การกาหนดวนปลกทเหมาะสม จะทาใหพนทใบของตนขาวไดรบแสงทสองมาตามฤดกาลมากทสด และไดจงหวะพอดกบระยะสะสมนาหนกของเมลดในขณะทยงมพลงงานแสงอยความเขมของแสงในฤดฝนซงมเมฆหมอกมาก จะมความเขมแสงนอยกวาความเขมแสงในฤดรอน ผลผลตขาวจะสงกวาในชวงฤดฝนขาวนาสวน ปลกปละ 1 ครง หากปรมาณนาไมเพยงพอ มฝนทงชวงเกนกวา 10-15 วน จะทาใหมผลกระทบกบการเจรญเตบโต และหากขาดนาชวงกอนออกดอก (ชวงตดเมลด) จะทาใหผลผลตลดลง (อรรถชย, 2557)

อปกรณและวธการ อปกรณ

1. เมลดพนธหลก ปทมธาน 1 (จากศนยวจยขาวปทมธาน) พษณโลก 2 (จากศนยวจยขาวพษณโลก) กข31 (จากศนยวจยขาวปราจนบร) และพนธ กข41 (จากศนยวจยขาวชยนาท)

2. อปกรณสาหรบเกบตวอยางดน 3. แบบฟอรมสาหรบการบนทกขอมล 4. เครองบนทกอณหภม ความเขมแสง ความชนสมพทธในอากาศ (data logger) 5. ตาขายกนนก 6. สงกะสกนหน 7. ป ยเคมสตร 16-20-0 , 46-0-0

วธการ วางแผนการทดลองแบบ Split plot จานวน 3 ซา ระยะหางระหวางตนตอแถว 20 x 20 เซนตเมตร

ปลก 1 ตนตอจบ ขนาดแปลง 6 x 8 เมตร เกบเกยวพนท 2 x 4 เมตร คลมตาขายปองกนนก กนรวสงกะสปองกนหน ใสยาฆาป (ไซเพอเมทรน) พบปนาระบาดคอนขางมาก ขาวปลกเพยง 1 ตนตอจบ จงตองเฝาระวงอยางใกลชด ตดตง data logger อยเหนอแปลงทดลอง เพอบนทกอณหภมสง-ตาในชวงวน ความเขมแสง ความชนสมพทธในอากาศ ปรมาณนาฝน ไดจาก สถานอตฯภายในแปลงทดลองของศนยวจยขาวเชยงใหม และสถานตรวจวดอากาศจงหวดเชยงใหม

ปจจยท 1 คอ สภาพภมอากาศ ประกอบดวย 4 ชวงฤดปลก ไดแก ชวงปลกท 1 เดอนมกราคม (ตกกลา วนท 5 มกราคม ปกดาวนท 25 มกราคม) ชวงปลกท 2 เดอนเมษายน (ตกกลา วนท 5 เมษายน ปกดาวนท 25 เมษายน) ชวงปลกท 3 เดอนกรกฎาคม (ตกกลาวนท 5 กรกฎาคม ปกดาวนท 25 กรกฎาคม) ชวงปลกท 4 เดอนตลาคม (ตกกลาวนท 5 ตลาคม ปกดาวนท 25 ตลาคม)

ปจจยท 2 คอ พนธขาวไมไวตอชวงแสง ประกอบดวย พนธขาว 4 พนธ ไดแก พนธปทมธาน 1 พษณโลก 2 กข31 และ กข41

263


การบนทกขอมล ลกษณะประจาพนธตามแบบบนทกลกษณะประจาพนธ ลกษณะทางพฤกษศาสตร ลกษณะทางการเกษตร วนออกดอก วนเกบเกยว ผลผลตขาว สภาพอากาศ (อณหภม ปรมาณนาฝน ชวงแสง ความชนสมพทธ) ชดดนและผลการวเคราะหความอดมสมบรณของดน อายการเกบรกษาของผลผลต (เพาะความงอกทกเดอนหลงเกบเกยว)

ผลการทดลองและวจารณ การวเคราะหตวอยางดน

จากการทดลองเกบตวอยางดน ทระดบความลก 15 เซนตเมตร สมเกบตวอยาง 10 จด ตอ 1 แปลง คลกเคลารวมกนเปน 1 ตวอยาง จากนนนาไปผงไวในรมจนตวอยางแหงดแลว นาไปทบใหละเอยด นาสงหองปฏบตการกลมพฒนาการตรวจสอบพชและปจจยการผลต สานกวจยและพฒนาการเกษตร เขตท 1 เชยงใหม กรมวชาการเกษตร เพอหาคาความเปนประโยชนของดน พบวา ความเปนกรดเปนดางของดน ทเหมาะสม คอ 5.5-6.5 (กรมวชาการเกษตร, 2545) โดยแปลงทดสอบมคาความเปนกรดเปนดางทเหมาะสม ปรมาณอนทรยวตถอยระหวาง 1.14 - 1.52 เปอรเซนต เฉลย 1.39 เปอรเซนต ซงมปรมาณอนทรยวตถคอนขางตา จงตองทาการปรบปรงดนกอนปลก โดยปลกโสนอฟรกน และปอเทอง สลบกนในแตละป สวนปรมาณไนโตรเจน 0.02 - 0.15 เปอรเซนต ค าความเหมาะสม คอมากกวา 0.25 เปอรเซนต ปรมาณฟอสฟอรสทสามารถนาไปใชประโยชนได อยระหวาง 22-28 มลลกรมตอกโลกรม จงตองใสป ยเคมสตร 16-20-0 อตรา 15 กโลกรมตอไร หลงปกดา 7 - 10 วน และสตร 46-0-0 อตรา10 กโลกรม ระยะขาวกาเนดชอดอก เพอเพมปรมาณไนโตรเจน และปรมาณฟอสฟอรส สวนปรมาณธาตโพแทสเซยมทเปนประโยชน อยระหวาง 80 - 119 มลลกรมตอกโลกรม ซงคาทเหมาะสมอจะตองมากกวา 113 มลลกรมตอกโลกรม จงไดทาการปรบปรงดนเพอเพมปรมาณความเขมขนของเนอดนใหเหมาะสมมากขน (ตารางท 1)

264


ตารางท 1 ผลการวเคราะหดน กอน-หลงการทดลอง

ป / การทดลอง ป 2554 ป 2555 ป 2556

คาทเหมาะสม กอน หลง กอน หลง กอน หลง

ความเปนกรดเปนดาง pH (1:1)

6.3 6.6 6.5 6.7 6.3 6.5 5.5-6.5

อนทรยวตถ Organic matter (%)

1.46 1.36 1.52 1.45 1.21 1.14 2.5-3.0

ไนโตรเจน N (%) 0.02 0.13 0.15 1.21 0.08 0.15 >0.25

Available-P (mg/kg)

22 25 28 25 24 27 26-42

Available-K (mg/kg)

80 98 93 102 114 119 >130

Texture (เนอดน)

รวนเหนยว ปนทราย






รวนปนเหนยว

คาความนาไฟฟา E.C (msimen/cm.)

0.8 1.2 0.9 1.1 0.6 0.8 2-4

ทมา : สงตรวจ ณ กลมพฒนาการตรวจสอบพชและปจจยการผลต สานกวจยและพฒนาการเกษตร เขตท 1 เชยงใหม

ลกษณะทางพฤกษศาสตร ทระยะแตกกอเตมท (อายขาว 75 วน) จากผลการทดลอง พบวา ลกษณะของขนใบ สของแผนใบ สกาบใบ สของลนใบ สของหใบ สของ

ขอตอใบ ในแตละชวงปลกของแตละเดอน ไมมลกษณะทแตกตางจากลกษณะประจาพนธเดม บางลกษณะเปนสเขยวออน แตเมอนามาเปรยบเทยบดทง 3 ซา กไมพบความแตกตางกนมากนก ซงจะเปนการเปลยนแปลงแบบชวคราวเทานน และจากลกษณะประจาพนธ พบวา ความยาวของลนใบพนธ กข41 มความยาวเฉลยมากทสด ท 23 - 25 มลลเมตร สวนพนธ กข 31 มความยาวของลนใบเฉลยสนทสด 20 - 21 มลลเมตร (ตารางท 2 และตารางท 3)

265


ตารางท 2 การจดบนทกลกษณะทางพฤกษศาสตร ทระยะแตกกอเตมท พนธปทมธาน 1 และ พษณโลก 2

จดบนทกลกษณะ ปทมธาน 1 พษณโลก 2 I ระยะแตกกอเตมท (ขาวอาย 75 วน) ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค.

1 การมขนบนแผนใบ ป 54 มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน ป 55 มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน ป 56 มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน

2 สของแผนใบ ป 54 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 55 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 56 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว

3 สของกาบใบ ป 54 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 55 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 56 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว

4 มมของยอดแผนใบ ป 54 ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ป 55 ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ป 56 ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง

5 สของลนใบ ป 54 ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ป 55 ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ป 56 ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว

6 รปรางของลนใบ ป 54 ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ป 55 ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ป 56 ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด

7 ความยาวของลนใบ

(มม.)

ป 54 22 21 22 22 23 22 22 23 ป 55 23 22 22 22 22 23 23 23 ป 56 24 23 23 24 23 24 24 23

8 สของหใบ ป 54 ขาว ขาว ขาว ขาว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 55 ขาว ขาว ขาว ขาว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 56 ขาว ขาว ขาว ขาว เขยว เขยว เขยว เขยว

9 สของขอตอใบ ป 54 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 55 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 56 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว

266


ตารางท 3 การจดบนทกลกษณะทางพฤกษศาสตร ทระยะแตกกอเตมท พนธ กข31 และ กข41

จดบนทกลกษณะ ปทมธาน 1 พษณโลก 2 I ระยะแตกกอเตมท (ขาวอาย 75 วน) ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค.

1 การมขนบนแผนใบ ป 54 มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน ป 55 มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน ป 56 มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน มขน

2 สของแผนใบ ป 54 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 55 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 56 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว

3 สของกาบใบ ป 54 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 55 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 56 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว

4 มมของยอดแผนใบ ป 54 ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ป 55 ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ป 56 ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง

5 สของลนใบ ป 54 ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ป 55 ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ป 56 ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว

6 รปรางของลนใบ ป 54 ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ป 55 ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ป 56 ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด ม 2 ยอด

7 ความยาวของลนใบ

(มม.)

ป 54 21 22 20 20 24 25 23 23 ป 55 22 21 21 20 23 22 23 23 ป 56 20 21 20 20 25 23 24 24

8 สของหใบ ป 54 เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน ป 55 เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน ป 56 เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน เขยวออน

9 สของขอตอใบ ป 54 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 55 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว ป 56 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว

267


ลกษณะทางพฤกษศาสตร ทระยะออกรวง 50 เปอรเซนต จากการทดลอง พบวา เสนผาศนยกลางของลาตน ในชวงเดอน กรกฎาคม และเดอนตลาคม มคาสงกวา

เดอนมกราคม และเดอนเมษายน เฉลย 1 มลลเมตร ทงน ขนกบปรมาณนาฝนทตนขาวไดรบ โดยในชวงปลกทมเสนผาศนยกลางมากเปนชวงทมฝนคอนขางมาก สวนอายขาว ตงแตตกกลาจนถงออกดอก ชวงปลกเดอนตลาคม ขาวมอายยดยาวขนกวาลกษณะประจาพนธ 15-20 วน และมการออกดอกยดยาวออกไปอก 10 - 14 วน ตามลาดบ สวนลกษณะทางพฤกษศาสตรอนๆ ไมมความแตกตางกบลกษณะประจาพนธเดม (ตารางท 4 และตารางท 5)

ตารางท 4 การจดบนทกลกษณะทางพฤกษศาสตร ทระยะออกรวง 50 เปอรเซนต พนธปทมธาน 1 และพษณโลก 2

จดบนทกลกษณะ ปทมธาน 1 พษณโลก 2 II ระยะออกรวง 50 เปอรเซนต ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค.

10 เสนผาศนยกลางลาตน

(มม.)

ป 54 4 4 5 5 5 5 5 5

ป 55 4 5 5 5 4 4 5 5

ป 56 4 4 4 4 4 4 5 5

11 สของปลอง

ป 54 เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว เขยว



12 ทรงกอ

ป 54 กอแบะ กอแบะ กอแบะ กอแบะ กอตง กอตง กอตง กอตง



13

จานวนวนตกกลา ถงออกดอก (วน)

ป 54 98 98 98 98 98 98 98 98

ป 55 93 93 93 93 93 93 93 93

ป 56 86 86 86 86 86 86 86 86

25 %

ป 54 10-พ.ค. 15-ก.ค. 17-ต.ค. 23-ม.ค. 17-เม.ย. 17-ก.ค. 5-ต.ค. 10-ก.พ.



50 %




75 %




268


ตารางท 4 (ตอ) จดบนทกลกษณะ ปทมธาน 1 พษณโลก 2

II ระยะออกรวง 50 เปอรเซนต ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค.

14 สของยอดเกสรตวเมย

ป 54 เขยว เขยว เขยว เขยว ขาว ขาว ขาว ขาว



15 สของยอดดอก

ป 54 ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว



16 สกลบรองดอก




17 หางขาว

ป 54 ไมม ไมม ไมม ไมม ไมม ไมม ไมม ไมม



18 สของหางขาว




269


ตารางท 5 การจดบนทกลกษณะทางพฤกษศาสตร ทระยะออกรวง 50 เปอรเซนต พนธ กข31 และ กข41 จดบนทกลกษณะ กข31 กข41


10 เสนผาศนยกลางลาตน

(มม.)

ป 54 4 4 5 5 5 5 5 5

ป 55 4 5 5 5 4 4 5 5

ป 56 4 4 4 4 4 4 5 5

11 สของปลอง




12 ทรงกอ




13

จานวนวนตกกลา ถงออกดอก (วน)

ป 54 109 108 102 128 109 101 101 116

ป 55 107 109 102 126 108 98 98 113

ป 56 106 106 98 126 105 97 98 110

25 %

ป 54 22-เม.ย. 16-ก.ค. 10-ต.ค. 4-ก.พ. 18-เม.ย. 8-ก.ค. 1-ต.ค. 23-ม.ค.

ป 55 20-เม.ย. 16-ก.ค. 9-ต.ค. 2-ก.พ. 16-เม.ย. 6-ก.ค. 28-ก.ย. 20-ม.ค.


50 %




75 %




14 สของยอดเกสรตวเมย




15 สของยอดดอก




270


ลกษณะทางพฤกษศาสตร ทระยะออกรวง 20-25 วน

จากการทดลอง ขาวทง 4 พนธมลกษณะทางพฤกษศาสตรไมแตกตางจากลกษณะประจาพนธเดม สวนจานวนตนกอ พบวา ในชวงปลกเดอนตลาคม มจานวนตนตอกอตาทสด เฉลย 15-19 ตนตอกอ และชวงปลกเดอน กรกฎาคม มจานวนตนตอกอเฉลยสงทสด 21-24 ตนตอกอ ซงสอดคลองกบจานวนรวงตอกอ ทพบวา จานวนรวงตอกอ ชวงปลกเดอนกรกฎาคม ใหคาเฉลยสงทสด (ตารางท 6 และตารางท 7)

ตารางท 6 การจดบนทกลกษณะทางพฤกษศาสตร ระยะออกรวง 20 - 25วน พนธปทมธาน 1และพษณโลก 2 จดบนทกลกษณะ ปทมธาน 1 พษณโลก 2

III ระยะออกรวงแลว 20-25 วน ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค.

19 ความแขงของลาตน

ป 54 แขงมาก แขงมาก แขงมาก แขงมาก แขงมาก แขงมาก แขงมาก แขงมาก



20 ความยาวของลาตน (ซม.)

ป 54 70 69 77 75 61 57 65 58

ป 55 72 71 75 74 62 64 68 62

ป 56 71 72 77 73 64 65 66 62

21 ความยาวของแผนใบ (ซม.)

ป 54 44 48 55 46 52 50 59 50

ป 55 46 48 52 49 49 48 54 52

ป 56 36 45 55 49 50 52 59 54

ตารางท 5 (ตอ) จดบนทกลกษณะ พนธกข31 พนธกข41


16 สกลบรองดอก




17 หางขาว




18 สของหางขาว




271


ตารางท 6 (ตอ)

จดบนทกลกษณะ ปทมธาน 1 พษณโลก 2

III ระยะออกรวงแลว 20-25 วน ม.ค. เม.ย. ม.ค. เม.ย. ม.ค. เม.ย. ม.ค. เม.ย.

22 ความกวางของแผนใบ

(ซม.)

ป 54 1 1.5 1.5 1 1 1.2 1.6 1.1

ป 55 1 1 1.5 1 1.2 1.5 1.5 1

ป 56 1 1.2 1.5 1 1 1.2 1.6 1

23 จานวนตนตอกอ

(ตนตอกอ)

ป 54 23 25 24 19 22 23 22 18

ป 55 22 24 22 17 23 22 20 16

ป 56 20 22 21 16 21 21 18 15

24 จานวนรวง (รวงตอกอ)

ป 54 14 13 13 11 13 13 10 9

ป 55 13 13 12 10 13 12 9 8

ป 56 11 12 11 9 10 11 7 6

25 ลกษณะใบธง

ป 54 ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง ตงตรง



26 ลกษณะรวง

ป 54 ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง



27 การยดคอรวง

ป 54 สน/โผลเลกนอย ปานกลาง



28 กานรวงทงรวง

ป 54 ออน ออน ออน ออน ออน ออน ออน ออน



29 การแตกระแง




272


ตารางท 7 การจดบนทกลกษณะทางพฤกษศาสตร ระยะออกรวง 20 - 25วน พนธ กข31 และ กข41 จดบนทกลกษณะ กข31 กข41

III ระยะออกรวงแลว 20-25 วน ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค.

19 ความแขงของลาตน




20 ความยาวของลาตน

(ซม.)

ป 54 83 84 90 81 60 62 75 64

ป 55 82 81 89 82 62 67 72 55

ป 56 80 85 89 84 60 58 68 55

21 ความยาวของแผนใบ

(ซม.)

ป 54 38 40 46 40 36 43 48 41

ป 55 41 45 48 38 42 45 49 44

ป 56 36 41 45 40 44 42 48 38

22 ความกวางของ แผนใบ

(ซม.)

ป 54 0.8 0.9 1.1 0.8 1 1 1.2 1

ป 55 0.8 1.1 1.2 1 0.9 1 1.1 1

ป 56 1 1.1 1.2 1 1 1 1.2 1

23 จานวนตนตอกอ

(ตนตอกอ)

ป 54 13 14 14 13 15 15 13 10

ป 55 12 13 13 12 14 13 12 9

ป 56 11 12 12 10 12 12 10 8

24 จานวนรวง (รวงตอกอ)

ป 54 10 12 11 9 13 12 11 9

ป 55 9 11 10 8 11 11 9 7

ป 56 9 10 9 7 10 10 8 7

25 ลกษณะใบธง




26 ลกษณะรวง




27 การยดคอรวง




273


การเจรญเตบโตในชวงเกบเกยวพนธปทมธาน 1 จากการทดลองพบวา พนธปทมธาน 1 ชวงปลกเดอนมกราคม มอายขาวมากกวาลกษณะประจาพนธ

25 - 30 วน มการสะสมนาหนกคอนขางมาก ทาใหไดผลผลตเฉลยสงกวาในชวงปลกเดอนอน และชวงปลกเดอนตลาคม ขาวมอายสน ใหผลผลตเฉลยนอยกวาชวงปลกเดอนอน (ตารางท 8)

ตารางท 8 การเจรญเตบโตในชวงเกบเกยวของพนธปทมธาน 1 ลกษณะ อายขาว ตกกลา-ออกดอก (วน) อายขาว (วน) ผลผลต (กโลกรมตอไร)

ป ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค. ม.ค. เม.ย. ก.ค. ต.ค.

ป 54 132 105 110 115 160 131 138 142 615 598 583 515

ป 55 129 103 108 107 158 130 135 135 585 553 572 508

ป 56 127 103 106 112 155 130 133 138 558 545 570 598

การเจรญเตบโตในชวงเกบเกยวพนธพษณโลก 2 จากการทดลองพบวา พนธพษณโลก 2 ชวงปลกเดอนมกราคม มอายขาวสนกวาลกษณะประจาพนธ

10 - 15 วน และชวงปลกเดอนตลาคม มอายขาวเฉลยยาวทสด และใหผลผลตเฉลยตา 542 - 565 กโลกรมตอไร (ตารางท 9)

ตารางท 9 การเจรญเตบโตในชวงเกบเกยวของพนธพษณโลก 2 ลกษณะ อายขาว ตกกลา-ออกดอก (วน) อายขาว (วน) ผลผลต (กโลกรมตอไร)


ป 54 107 110 98 135 132 138 128 162 625 613 610 565

ป 55 105 107 97 132 130 135 125 160 603 600 590 547

ป 56 106 108 97 132 130 135 125 160 595 596 584 542

การเจรญเตบโตในชวงเกบเกยวพนธ กข31 จากการทดลอง พบวาพนธ กข31 ชวงปลกเดอนมกราคม มอายขาวสนกวาลกษณะประจาพนธ

10 - 15 วน และชวงปลกเดอนตลาคม มอายขาวเฉลยยาวทสด ผลผลตเฉลยขาวตา ขาวออกดอกเรวและเกบเกยวเรว (ตารางท 10)

ตารางท 10 การเจรญเตบโตในชวงเกบเกยวของพนธ กข31 ลกษณะ อายขาว ตกกลา-ออกดอก (วน) อายขาว (วน) ผลผลต (กโลกรมตอไร)


ป 54 109 108 102 128 135 134 128 153 532 513 498 452

ป 55 107 109 102 126 132 130 130 150 520 508 485 450

ป 56 106 106 98 126 130 132 134 150 505 498 480 432

274


การเจรญเตบโตในชวงเกบเกยวพนธ กข41 จากการทดลองพบวา พนธ กข41 ชวงปลกเดอนมกราคม มอายขาวสนกวาลกษณะประจาพนธ

10 - 15 วน และชวงปลกเดอนตลาคม มอายขาวเฉลยยาวทสด ผลผลตเฉลยตา ขาวออกดอกเรวและเกบเกยวเรว และชวงปลกเดอน มกราคมและชวงปลกเดอนเมษายน ใหผลผลตเฉลยสงทสด (ตารางท 11)

ตารางท 11 การเจรญเตบโตในชวงเกบเกยวของพนธ กข41

ลกษณะ อายขาว ตกกลา-ออกดอก (วน) อายขาว (วน) ผลผลต (กโลกรมตอไร)


ป 54 109 101 101 116 135 130 128 143 597 580 521 509

ป 55 108 98 98 113 132 128 125 140 585 574 518 496

ป 56 105 97 98 110 130 128 125 138 572 570 510 490

สรปผลการทดลอง 1. อณหภมสงขน หรอลดลงตาลง ไมไดทาใหลกษณะประจาพนธขาว แตละพนธเปลยนไป แตเปน

การเปลยนแปลงทเกดจากสภาพแวดลอมทไมเหมาะสม ซงเปนแบบชวคราวเทานน 2. ในการทดลองป 2554 อณหภมกลางคนตา 15 องศาเซลเซยส อณหภมชวงกลางวนมากกวา

30 องศาเซลเซยส อากาศเยน มผลกระทบตอการเจรญเตบโตชวงปลกเดอนมกราคม ทาใหขาวทง 4 พนธ มความยาวกลาสน และขาวพนธปทมธาน 1 มความยาวกลาขาว ทอาย 25 วนนอยทสด ตองตกกลา 2-3 รอบ เนองจากขาวไมงอก และเจรญเตบโตชา

3. ปรมาณนาฝน ไมมผลกระทบตอการเจรญเตบโตในฤดนาปรง เนองจากมแหลงนาชลประทานตลอดฤดปลก และปรมาณฝนทตกตามฤด ไมกระทบกบการเกบเกยวขาว

4. อณหภมสงและลดลงตาอยางรวดเรว ระหวางวน ตงแตชวงเดอนตลาคม ถงเดอนกมภาพนธ อณหภมกลางวนตางจากกลางคน 20-25 องศาเซลเซยส ทาใหชวงปลกเดอนตลาคม ไดรบผลกระทบจากสภาพอากาศแปรปรวน ทาใหความสงเฉลยตากวาชวงปลกอน และมคาตากวา ลกษณะประจาพนธอยางมนยสาคญ

5. ในชวงปลกเดอนตลาคม จานวนตนตอกอ และ จานวนรวงตอตน มคาเฉลยตากวาในชวงปลกอน และพนธขาวปทมธาน 1 มคาเฉลยตากวาขาวพนธอนดวยอยางมนยสาคญ

6. ชวงปลกเดอนมกราคม มการเจรญเตบโตทางลาตน (vegetative growth) ยาวนานกวาชวงปลกเดอนเมษายน กรกฎาคม ตลาคม อยางมนยสาคญ โดยอายขาวจะยดกวาเดม 25-35 วน (155-165วน)

7. ชวงปลกเดอนตลาคม ผลผลตเฉลยตากวาชวงปลกเดอนมกราคม เมษายน และกรกฎาคม อยางมนยสาคญซงมเปนไปในทางเดยวกนกบ จานวนตนตอกอเฉลย จานวนรวงตอกอเฉลย ซงจะมผลทาใหผลผลตตา

275


8. ความชนสมพทธของอากาศ มผลตอการเจรญเตบโตของขาวไมชดเจน เพราะจะมปรมาณความเขมแสงและอณหภมในทางกลบกน คอ เมอความเขมแสงมาก อณหภมสง ความชนสมพทธตา และอณหภมทเยน ในเวลากลางวน เกดนาคางสง มผลตอการพฒนาของโรคขาว และมผลตอการเจรญเตบโตของขาวเชนกน

9. การปลกขาวไมไวตอชวงแสง สามารถปลกไดทงป แตการจดการเรองการปลกขาวมความสาคญมาก โดยหลกเลยงการปลกขาวทจะออกดอกในชวงอณหภมตา ประมาณ 20 องศาเซลเซยส หรออณหภมสงกวา 33องศาเซลเซยส และหลกเลยงการเกบเกยวในชวงฝนตก

10. ผลกระทบของสภาวะโลกรอน ทมตอการเจรญเตบโตของขาว เหนชดเจนมากขน แมวาความเสยหาย จะเกดจากหลายองคประกอบ แตความแปรปรวนของอณหภมและสภาพอากาศ เปนปจจยสาคญททาใหเกดความเสยหายตอผลผลต และสงผลกระทบในภาพรวม

11. การเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมทรนแรงเพมมากขน เกษตรกรตองยอมรบความเสยงทจะเกดขนใหได วาจะปลกขาวแลว ผลผลตจะลดตาลง หรอขายขาวไมไดราคา เกดภยธรรมชาต การเลอกพนทปลกและพนธขาวใหเหมาะกบสภาพพนทจงเปนเรองจาเปน หากเกษตรกรรบความเสยงไมได กตองเปลยนพชปลกทมความเสยงนอย

เอกสารอางอง นตยา รนสข, วาสนา อนแถลง, เฉลมชาต ฤาไชยคาม. 2551. ประสทธภาพการใชนาของขาวนาในนา

ในเขตภาคกลาง. วารสารวชาการขาว. ปท 2 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2551. หนา 29 - 39. สมชาย นองเนอง, สนทร คายอง, เกรยงศกด ศรเงนยวง และ นวต อนงครกษ. 2553. ปรมาณการกกเกบ

คารบอนและธาตอาหารในมวลชวภาพของปาดบเขาทเหลอเปนหยอมบนพนทตนนาทสง หนวยจดการตนนาบอแกว อาเภอสะเมง จงหวดเชยงใหม,น. 131-141. ในการประชมวชาการสงแวดลอมนเรศวร คร งท6.ระหวางวนท 1-2 สงหาคม 2553. คณะเกษตรศาสตร ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มหาวทยาลยนเรศวร จงหวดพษณโลก.

สานกวจยเศรษฐกจการเกษตร. 2557. สภาวะโลกรอนกบเศรษฐกจการเกษตร. www.oae.go.th อรรถชย จนตะเวช. 2557. ภาวะโลกรอนกบการผลตขาวไทย. ประชาคมวจย ฉบบท 79 หนา 12 - 13.

276


การส ารวจและจ าแนกพนทปลกขาวไรและขาวนาทสง เพอบงชสภาวะวกฤตจากสภาพดนกรด

Soil Survey and Classification of Highland Rice Cultivation Areas to Indicate Acid Soil Crisis

ศวะพงศ นฤบาล1)

Sivapong Naruebal1)

ABSTRACT Survey and classification of highland rice cultivation areas to indicate acid soil

crisis was conducted on altitude 700 meters above sea level. Soil sampling was conducted form 7 districts of Mae Hong Son province are namely Muang, Khun Yuam, Mae La Noi, Mae Sariang, Sop Muey, Pai and Pang Ma Pha in the year 2012-2013. A total of 115 soil samples were consisting of 68 paddies and 47 upland conditions. Soil samples were analysis to find out the soil pH. The result showed that the strongly acid, moderately acid and slightly acid are 39.13, 21.74 and 20.86 percentages, respectively. In other hand, the natural, very strongly acid and extremely acid are 8.7, 7.83 and 1.7 percentages, respectively. However 39 percent of upland soil sample and 38 percent of paddy soil sample showed that strongly acid. .About 47 percent of highland paddy soil sample property is moderately to slightly acid soil.

Keywords : survey, classification, upland rice, highland paddy, acid soil

บทคดยอ การสารวจและจาแนกพนทปลกขาวไรและขาวนาทสงเพอบงชสภาวะวกฤตจากสภาพดนกรด

ไดดาเนนการเกบตวอยางดนบนพนทสงตงแต 700 เมตรจากระดบทะเลปานกลางขนไปในพนท 7 อาเภอ ของจงหวดแมฮองสอน ไดแก อาเภอเมอง ขนยวม แมลานอย แมสะเรยง สบเมย ปาย และปางมะผา ในระหวางป พ.ศ. 2555 - 2556 จานวน 115 ตวอยาง จาแนกเปนดนนา 68 ตวอยาง และดนไร 47 ตวอยาง เพอวเคราะหหาขอมลความเปนกรดดางของดนในพนทปลกขาวไรและขาวนาทสง สาหรบใชเปนขอมลใน การจดการผลตขาวบนพนทสง ผลการวเคราะหพบวาตวอยางดนรอยละ 39.13 เปนกรดจด รอยละ 21.74 1) ศนยวจยขาวแมฮองสอน อ.ปางมะผา จ.แมฮองสอน 58150 โทรศพท 0-5361-7144 Mae Hong Son Rice Research Center, Pang Ma Pha, Mae Hong Son 58150 Tel.0-5361-7144

277


เปนกรดปานกลาง และรอยละ 20.86 เปนกรดเลกนอย ตวอยางดนทมระดบความเปนกรดดางของดนเปนกลาง เปนกรดจดมาก และกรดรนแรง มเพยงรอยละ 8.7, 7.83 และ 1.74 ตามลาดบ ดนปลกขาวไรรอยละ 39 และดนนาทสงรอยละ 38 เปนกรดจด ดนนาทสงสวนใหญรอยละ 47 มระดบความเปนกรดดางของดนเปนกรดปานกลางถงกรดเลกนอย

ค าส าคญ: การสารวจ การจาแนก ขาวไร ขาวนาทสง ดนกรด

ค าน า ปฏกรยาของดน(soil pH) เปนสมบตประการหนงของดน เปนตวบงชสภาวะความเปนประโยชน

ของธาตอาหารพชในดนทงในรปของแรธาตทมอยเดมในดนหรอในรปของป ยทใส นอกจากนปฏกรยาของดนยงมอทธพลตอการเจรญเตบโตและกจกรรมของจลนทรยดนซงมผลในทางออมตอสถานะความเปนประโยชนของธาตอาหารตอพช (กองปฐพวทยา,2543) ดนกรดทมคาความเปนกรดเปนดางของดนตากวา 5.5 เปนขอจากดประการหนงในดานความเปนประโยชนของธาตอาหารพช กรมพฒนาทดน(2553) รายงานวา ดนกรดในประเทศไทยมพนทประมาณ 95,410,591 ไร พบในภาคเหนอทงบรเวณพนทลมและทดอนประมาณ 15,338,179 ไร ระดบความเปนกรดของดนแบงไดดงน คาความเปนกรดเปนดางนอยกวา 3.5 เปนกรดรนแรงมากทสด 3.5 - 4.5 กรดรนแรง 4.6 – 5.0 กรดจดมาก 5.1- 5.5 กรดจด 5.6 - 6.0 กรดปานกลาง 6.1 – 6.5 กรดเลกนอย และ 6.6 - 7.3 เปนกลาง เกอบทงหมดของดนชนบนของดนในเขตภเขาภาคเหนอมคาความเปนกรดเปนดางอยระหวาง 4.5 ถง 6.0 ยกเวนดนทเกดจากหนปนทอยใกลภเขาหนปนเทานน(สมชาย และสพร, 2548) ซงสอดคลองกบการสารวจปญหาการผลตขาวนาทสงของสถาบนวจยและพฒนาพนทสง(องคการมหาชน)ในป 2553 พบวาดนนาสวนใหญเปนกรดจดมากถงกรดเลกนอย ดนทเปนกรดจด(pH ตากวา 5.0) ธาตอาหารพชพวกฟอสฟอรส แคลเซยม แมกนเซยม และโมลบดนม อยในสภาวะทละลายออกมาเปนประโยชนตอพชไดนอย พชอาจจะแสดงอาการขาดธาตดงกลาวได แตจะมธาตอาหารพวก อะลมนม เหลก หรอแมงกานส ละลายออกมามากจนเปนพษแกพช (กองปฐพวทยา,2543; Tanaka and Yoshida.,1975 ) ดนทเปนกรดอยางรนแรงจะมแคลเซยมและแมกนเซยม คอนขางตาทงนจะรวมถงโพแทสเชยมดวย เพราะธาตอาหารพวกนจะถกชะละลายออกไปจากดนไดงายมาก โดยทวไปดนจะมระดบแคลเซยมและแมกนเซยมอยางเพยงพอเมอดนม pH อยระหวาง 5.5 - 8.5 ถาตาหรอสงกวานนพชอาจจะแสดงอาการขาดธาตทงสามได(คณาจารยภาควชาปฐพวทยา , 2548) ในสภาพดนทเปนกรดจะสงเสรมใหเกดการตรงฟอสฟอรสในดน เนองจากสภาพดนกรดธาตเหลกและอะลมนมจะละลายออกมาตรงฟอสฟอรสใหอยในรปทพชใชประโยชนไมได (อนนท, 2547) ทาใหพชแสดงอาการขาดธาตอาหารมผลตอการเจรญเตบโตและใหผลผลต ศวะพงศ และสมเกยรต(2549) พบวาขาวในแปลงเกษตรกรในพนทโครงการสถานพฒนาเกษตรทสง ดอยอมพาย ตามพระราชดาร อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ซงดนมคาความเปนกรดดางอยระหวาง 4.5 - 5.6 ขาวไรใหผลผลตเฉลย 142 กโลกรมตอไร ขาวนาขนบนไดใหผลผลตเฉลย 320 กโลกรมตอไร เทานน และพบการแสดงอาการขาดธาตอาหารของตนขาวดวย

278


ดงนนการสารวจและจาแนกพนทปลกขาวไรและขาวนาทสงเพอบงชสภาวะวกฤตจากสภาพดนกรดจะทาใหไดขอมลสาหรบการจดการเพอการผลตขาวบนพนทสงตอไป

อปกรณและวธการ สารวจและเกบตวอยางดนในพนทปลกขาวไร และขาวนาทสงโดยเรมดาเนนการระหวาง

ป พ.ศ. 2555-2556 ใน 7 อาเภอของจงหวดแมฮองสอน ไดแก อาเภอเมอง ขนยวม แมลานอย แมสะเรยง สบเมย ปาย และปางมะผา ในพนทความสงตงแต 700 เมตรจากระดบนาทะเลปานกลางขนไป โดยจบพกด GPS เพอทาแผนทในการออกสารวจ นาตวอยางดนจานวน 115 ตวอยางไปวเคราะหสมบตของดน ไดแก ปฏกรยาความเปนกรดเปนดาง ปรมาณอนทรยวตถ ปรมาณฟอสฟอรสทเ ปนปร ะโยชน ปรมาณโพแทสเซยมทสกดได ปรมาณอนภาคดน และเนอดน

ผลการทดลองและวจารณ จากการสารวจและเกบตวอยางดนในพนทปลกขาวไร และขาวนาทสงในพนท 7 อาเภอ ของ

จงหวดแมฮองสอน(ภาพท 1) จานวน 115 ตวอยาง เปนตวอยางดนนา 68 ตวอยาง และดนไร 47 ตวอยาง ปฏกรยาของดน (pH) (ตารางท 1) พบวาคาความเปนกรดเปนดางของดนมคาอยระหวาง 4.26 - 7.20

ดนทมคาความเปนกรดเปนดางนอยกวา 5.5 พบในดนไรจานวน 19 ตวอยาง หรอรอยละ 51 และดนนาจานวน 32 ตวอยาง หรอรอยละ 46 ซงในดนทมคาความเปนกรดเปนดางนอยกวา 5.5 พชอาจจะแสดงอาการขาดธาตอาหารเนองจากธาตอาหารบางชนดอยในรปทพชใชประโยชนไมได

ปรมาณอนทรยวตถ (ตารางท 1) ซงพบตงแตระดบปานกลางถงสงมาก มปรมาณอนทรยวตถอยระหวาง 1.26 - 11.61 เปอรเซนต ตวอยางดนรอยละ 3.5 มความอดมสมบรณปานกลาง และรอยละ 96.5 มความอดมสมบรณสง

ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน (ตารางท 1) พบมคาอยระหวาง 0.01 - 170 สวนในลานสวน ตวอยางดน รอยละ 8.7 มระดบความอดมสมบรณตา มปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนนอยกวา 5 สวนในลานสวน รอยละ 21.7 มระดบความอดมสมบรณปานกลาง มปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนอยระหวาง 5 - 10 สวนในลานสวน และรอยละ 69.6 มระดบความอดมสมบรณสงมปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนมากกวา 10 สวนในลานสวน

ปรมาณโพแทสเชยมทสกดได (ตารางท 1) มคาอยระหวาง 25 - 1103 สวนในลานสวน ตวอยางดนรอยละ 96.5 เปนดนทมความอดมสมบรณสง เนองจากตวอยางดนสวนใหญมปรมาณโพแทสเชยมทสกดไดมากกวา 80 สวนในลานสวน มเพยง 4 ตวอยางหรอรอยละ 3.5 เปนดนทมความอดมสมบรณตาถงปานกลาง

เนอดน (ตารางท 1) สวนใหญเปนดนรวนปนทรายคดเปนรอยละ 48.7 ดนรวนเหนยวปนทรายรอยละ 40.0 ดนรวนรอยละ 7.0 ดนรวนเหนยว รอยละ 2.6 และดนทรายรวน รอยละ 1.7 ของตวอยางดนทงหมด

279


สรปผลการทดลอง การสารวจและจาแนกพนทปลกขาวไรและขาวนาทสงเพอบงชสภาวะวกฤตจากสภาพดนกรด

โดยเกบตวอยางดนบนพนทสงตงแต 700 เมตรจากระดบนาทะเลปานกลางขนไป ในพนท 7 อาเภอ ของจงหวดแมฮองสอน จานวน 115 ตวอยาง จาแนกเปนดนนา 68 ตวอยาง และดนไร 47 ตวอยาง พบตวอยางดนรอยละ 38 เปนกรดจด รอยละ 9เปนกรดปานกลาง และรอยละ 21เปนกรดเลกนอย ดนทมระดบความเปนกรดดางของดนเปนกลาง เปนกรดจดมาก และเปนกรดรนแรง มเพยงรอยละ 22, 8 และ 2 ตามลาดบ จากผลการสารวจในครงนพบวาดนบนพนทสงทมความเปนกรดเปนดางไมเหมาะสมตอการปลกขาว ซงมระดบความเปนกรดจด กรดจดมาก และกรดรนแรงหรอม pH ตากวา 5.5 อยรอยละ 48.70 ของตวอยางดนทงหมด ดนปลกขาวไรรอยละ 39 และดนนาทสงรอยละ 38 เปนกรดจด

ดงนนการจดการผลตขาวบนพนทสงจะตองเลอกพนธ ขาวทเหมาะสม ทนตอสภาพดนกรดโดยเฉพาะขาวไรทยงมพนทปลกอยมาก สาหรบในพนทนาทสงจะตองมการปรบสภาพของดนควบคไปกบการเลอกใชพนธขาวใหเหมาะสม สวนการวจยดานพนธขาวควรศกษากลไกของพนธขาวทปลกในพนทดนกรดเหลานนวามกลไกในการปรบตวอยางไรจงสามารถเจรญเตบโตและใหผลผลตได

เอกสารอางอง กองปฐพวทยา. 2543. ลกษณะอาการขาดธาตอาหารของพช. เอกสารวชาการเกษตร. กองปฐพวทยา ,

กรมวชาการเกษตร, กรงเทพฯ. 119 หนา. กรมพฒนาทดน. 2553. คมอการพฒนาทดนสาหรบหมอดนอาสา. กรงเทพฯ. 236 หนา. สมชาย องคประเสรฐ และ สพร เทอรเคล บม. 2548. ทางเลอกของระบบเกษตรทเปนมตรกบดนและ

เกษตรกรบนพนทสงภาคเหนอของไทย. ภาควชาดนและป ย , คณะผลตกรรมการเกษตร , มหาวทยาลยแมโจ. เชยงใหม. 139 หนา.

สถาบนวจยและพฒนาพนทสง(องคการมหาชน). 2553. เอกสารประกอบการประชมเชงปฏบตการ เรองความรวมมอวจยเพอการพฒนาพนทสง. 25 ธนวาคม 2553 ณ โรงแรมแคนทาร ฮลท จ.เชยงใหม. 28 หนา.

คณาจารยภาควชาปฐพวทยา. 2548. ปฐพวทยาเบองตน. ภาควชาปฐพวทยา, คณะเกษตร, มหาวทยาลย เกษตรศาสตร. กรงเทพฯ. 547 หนา.

อนนท สขสวสด. 2547. การประเมนความอดมสมบรณของดนนา. โอเดยนสโตร.กรงเทพฯ. 144 หนา. Tanaka, A. and S. Yoshida. 1975. Nutritional disorder of the rice plant in Asia. IRRI. Los Banos

Laguna, Philippines. 52 p.

280


ภาพท 1 พนทเกบตวอยางดนในจงหวดแมฮองสอน

1

281


ตารางท 1 สถานทเกบตวอยางดนในจงหวดแมฮองสอน สภาพของพนทและผลการวเคราะหสมบตของดน

ลาดบท สถานท สภาพพนท

pH 1:1

OM (%)

available P (ppm)

extractable K (ppm)

Soil texture

1 บ.แมลากะ ต.เมองปอน อ.ขนยวม นา 5.2 2.01 <0.01 322 Clay loam 2 บ.หางปอน ต.เมองปอน อ.ขนยวม นา 5.5 6.33 5 195 Sandy clay loam 3 บ.แมขด ต.ทาผาป ม อ.แมลานอย นา 6.0 2.09 30 44 Loamy sand 4 บ.แมแลบ ต.ทาผาป ม อ.แมลานอย นา 6.3 2.72 4 94 Sandy loam 5 บ.ทาสองแคว ต.ทาผาป ม อ.แมลานอย นา 7.2 2.72 49 74 Sandy loam 6 บ,หวยหอม ต.หวยหอม อ.แมลานอย นา 5.3 3.89 5 125 Loam 7 บ.หวยง ต.บานกาด อ.แมสะเรยง นา 6.9 3.25 12 148 Sandy loam 8 บ.แมละนา ต.ปางมะผา อ.ปางมะผา นา 5.6 1.86 11 105 Sandy loam 9 บ.นากด ต.หวยผา อ.เมอง นา 5.5 1.93 2 25 Sandy loam

10 บ.ทงโปง ต.ทงยาว อ.ปาย นา 6.1 2.66 25 193 Sandy clay loam 11 บ.หวแมสรน ต.แมอคอ อ.ขนยวม นา 5.3 4.05 11 164 Sandy loam 12 บ.หวยหา ต.หวยหอม อ.แมลานอย นา 5.1 3.10 37 164 Sandy loam 13 บ.ผาผา ต.แมคะตวน อ.สบเมย นา 5.8 3.75 4 127 Loam 14 บ.ปาแป ต.ปาแป อ.แมสะเรยง นา 5.2 2.88 7 136 Sandy loam 15 บ.หวยมะเขอสม ต.หมอกจาแป อ.เมอง นา 5.4 2.76 9 81 Sandy loam 16 บ.หมอกจาแป ต.หมอกจาแป อ.เมอง นา 5.5 5.22 11 92 Sandy loam 17 บ.รกไทย ต.หมอกจาแป อ.เมอง นา 5.6 4.71 12 96 Sandy loam 18 บ.รวมไทย ต,หมอกจาแป อ.เมอง นา 5.6 6.89 15 108 Sandy loam 19 บ.โทงนา ต.นาป ปอม อ.ปางมะผา นา 7.1 3.44 28 134 Sandy loam 20 บ.ปางคอง ต.นาป ปอม อ.ปางมะผา ไร 4.2 5.88 10 74 Sandy clay loam 21 บ.โทงหลวง ต.นาป ปอม อ.ปางมะผา นา 6.5 2.58 18 126 Sandy loam 22 บ.หวยหมากลาง ต.หวยโปง อ.เมอง นา 4.6 3.30 7 84 Sandy loam 23 บ.หวยแกว ต.ผาบอง อ.เมอง นา 5.6 3.15 64 145 Sandy loam 24 บ.ไมสะเป ต.ปางหม อ.เมอง นา 5.6 3.51 15 133 Sandy loam 25 บ.หวยหมากลาง ต.หวยโปง อ.เมอง นา 5.1 3.44 14 111 Sandy loam 26 บ.พอนอค ต.หวยโปง อ.เมอง นา 4.8 5.02 9 79 Sandy loam 27 บ.หวยหวาย ต.หวยโปง อ.เมอง นา 4.3 5.24 7 88 Sandy loam 28 บ.หลวง ต.แมเงา อ.ขนยวม นา 5.3 3.87 78 187 loam 29 บ.เมองนอย ต.เวยงเหนอ อ.ปาย นา 5.3 4.09 19 226 Sandy clay loam 30 บ,สาม ต.หวยหอม อ.แมลานอย นา 5.1 3.66 28 94 Sandy clay loam

282



pH 1:1

OM (%)

available P (ppm)

extractable K (ppm)

Soil texture

31 บ.สาม ต.หวยหอม อ.แมลานอย นา 5.2 3.60 19 192 Sandy clay loam 32 บ,สาม ต.หวยหอม อ.แมลานอย ไร 5.2 4.16 8 196 Sandy clay loam 33 บ.สาม ต.หวยหอม อ.แมลานอย ไร 5.5 2.53 5 114 Sandy clay loam 34 บ.สาม ต.หวยหอม อ.แมลานอย ไร 5.5 2.29 4 106 Sandy clay loam 35 บ.หวปาย ต.เวยงเหนอ อ.ปาย ไร 6.6 6.81 22 1098 Sandy clay loam 36 บ.เมองนอย ต.เวยงเหนอ อ.ปาย ไร 6.7 6.74 28 380 Sandy clay loam 37 บ.เมองนอย ต.เวยงเหนอ อ.ปาย นา 6.4 4.16 6 125 Sandy loam 38 บ.กวหนอ ต.เวยงเหนอ อ.ปาย นา 5.7 3.01 36 176 Sandy clay loam 39 บ.กวหนอ ต.เวยงเหนอ อ.ปาย นา 5.1 3.51 24 284 Sandy loam 40 บ.กวหนอ ต.เวยงเหนอ อ.ปาย นา 5.2 3.66 37 205 Sandy clay loam 41 บ.เมองนอย ต.เวยงเหนอ อ.ปาย ไร 6.2 10.31 14 340 Sandy clay loam 42 บ.เมองนอย ต.เวยงเหนอ อ.ปาย ไร 5.9 3.58 14 556 Sandy clay loam 43 บ.แสนคาลอ ต.ถาลอด อ.ปางมะผา ไร 5.4 6.96 11 338 Sandy clay loam

44 บ.แสนคาลอ ต.ถาลอด อ.ปางมะผา ไร 4.9 7.86 28 437 Sandy clay loam 45 บ.แสนคาลอ ต.ถาลอด อ.ปางมะผา ไร 5.5 7.66 10 518 Sandy clay loam 46 บ.แอโก ต.ถาลอด อ.ปางมะผา ไร 5.4 9.01 27 518 Sandy clay loam 47 บ.แอโก ต.ถาลอด อ.ปางมะผา ไร 5,3 6.89 7 340 Sandy clay loam 48 บ.แอโก ต.ถาลอด อ.ปางมะผา ไร 5.3 5.81 21 398 Sandy clay loam 49 บ.หวลาง ต.ถาลอด อ.ปางมะผา ไร 4.8 9.30 18 607 Sandy clay loam 50 บ.หวยแหง ต.ถาลอด อ.ปางมะผา ไร 5.2 4.01 6 439 Sandy clay loam 51 บ.หวยแหง ต.ถาลอด อ.ปางมะผา ไร 6.3 2.94 6 376 Clay loam 52 บ.หวยแหง ต.ถาลอด อ.ปางมะผา ไร 6.1 11.47 36 715 Sandy clay loam 53 บ.หนองผาจา ต.สบปอง อ.ปางมะผา ไร 5.4 8.44 78 497 Sandy loam 54 บ.หนองผาจา ต.สบปอง อ.ปางมะผา ไร 6.9 6.89 35 439 Sandy clay loam 55 บ.หนองผาจา ต.สบปอง อ.ปางมะผา ไร 6.7 6.96 140 799 Sandy loam 56 บ.กดสามสบ ต.สบปอง อ.ปางมะผา ไร 6.2 3.87 52 588 Sandy clay loam 57 บ.นาออน ต.สบปอง อ,ปางมะผา ไร 6.3 3.15 9 611 Sandy clay loam 58 บ.นาออน ต.สบปอง อ,ปางมะผา ไร 6.4 6.96 88 913 Sandy clay loam 59 บ.หนองขาวกลาง ต.หวยปลง อ.เมอง ไร 6.3 4.73 29 450 Sandy loam 60 บ.หนองขาวกลาง ต.หวยปลง อ.เมอง ไร 6.5 6.24 20 441 Sandy clay loam 61 บ.หวยไมดา ต.หวยปลง อ.เมอง นา 6.4 4.16 6 181 loam 62 บ.หวยไมดา ต.หวยปลง อ.เมอง ไร 6.9 3.44 28 507 Sandy loam 63 บ.หวยตองกอ ต.หวยปลง อ.เมอง นา 6.2 3.37 4 92 Sandy loam

283



pH 1:1

OM (%)

available P (ppm)

extractable K (ppm)

Soil texture

64 บ.หวยตองกอ ต.หวยปลง อ.เมอง นา 5.4 4.88 5 138 Sandy clay loam 65 บ.หวยตองกอ ต.หวยปลง อ.เมอง ไร 6.3 6.81 15 388 Sandy clay loam 66 บ.หวยไทร ต.หวยปลง อ.เมอง ไร 5.9 5.59 5 281 Sandy clay loam 67 บ.นาสอม ต.ผาบอง อ.เมอง นา 5.9 9.74 12 238 Sandy clay loam 68 บ.นาสอม ต.ผาบอง อ.เมอง ไร 5.5 11.61 21 645 Sandy clay loam 69 บ.กวผกเผด ต.หวยปลง อ.เมอง ไร 5.4 13.78 11 327 Sandy clay loam 70 บ.หวยหวาย ต.หวยโปง อ.เมอง นา 6.2 4.79 3 110 Sandy clay loam 71 บ.หวยหวาย ต.หวยโปง อ.เมอง ไร 5.1 6.38 4 238 Clay loam 72 บ.หวยหวาย ต.หวยโปง อ.เมอง ไร 5.9 5.30 7 360 loam 73 บ.พอนอค ต.หวยโปง อ.เมอง ไร 5.3 10.02 3 328 Sandy clay loam 74 บ.พอนอค ต.หวยโปง อ.เมอง นา 5.9 2.56 12 50 Loamy sand 75 บ.พอนอค ต.หวยโปง อ.เมอง นา 5.4 6.16 21 81 Sandy loam 76 บ.ใหมพฒนา ต.แมอคอ อ.ขนยวม นา 6.1 5.23 25 152 Sandy loam 77 บ.นางว ต.แมอคอ อ.ขนยวม นา 6.8 3.57 26 91 Sandy loam 78 บ.หวปอน ต.ขนยวม อ.ขนยวม นา 5.9 4.22 46 286 Sandy loam 79 บ.แมออ ต.ขนยวม อ.ขนยวม ไร 5.4 6.52 16 239 Sandy loam 80 บ.หวยตองตง ต.ขนยวม อ.ขนยวม ไร 6.1 9.01 175 1103 Sandy loam 81 บ.ปางตอง ต.แมอคอ อ.ขนยวม นา 6.5 5.77 36 151 loam 82 บ.ปาฝาง ต.เมองปอน อ.ขนยวม นา 5.7 3.93 52 125 Sandy loam 83 บ.เมองปอน ต.เมองปอน อ.ขนยวม นา 5.8 3.57 35 207 Sandy loam 84 บ.หางปอน ต.เมองปอน อ.ขนยวม ไร 5.5 3.06 15 225 Sandy loam 85 บ.ปาแป ต.ปาแป อ.แมสะเรยง นา 5.8 4.29 18 220 Sandy loam 86 บ.ฮากไมใต ต.ปาแป อ.แมสะเรยง นา 5.4 3.78 21 112 Sandy loam 87 บ.ไกดา ต.ปาแป อ.แมสะเรยง ไร 5.6 10.31 22 421 Sandy loam 88 บ.จอบอ ต.ปาแป อ.แมสะเรยง นา 5.8 3.06 10 210 Sandy loam 89 บ.แมรดปาแก ต.แมเหาะ อ.แมสะเรยง นา 4.6 3.21 12 239 Sandy loam 90 บ.แมรดปาแก ต.แมเหาะ อ.แมสะเรยง นา 5.1 6.25 19 288 Sandy loam 91 บ.แมลด ต.แมเหาะ อ.แมสะเรยง ไร 5.6 8.87 15 563 Sandy clay loam 92 บ.แมลด ต.แมเหาะ อ.แมสะเรยง นา 5.3 2.92 19 177 Sandy loam 93 บ.ปางชาง ต.แมเหาะ อ.แมสะเรยง นา 5.7 2.85 57 131 Sandy loam 94 บ.สดหวยนา ต.แมเหาะ อ.แมสะเรยง นา 5.4 1.83 13 256 Sandy loam 95 บ.แมลดหลวง ต.แมเหาะ อ.แมสะเรยง นา 5.0 3.42 11 161 Sandy loam 96 บ.หวยกง ต.กองกอย อ.สบเมย ไร 5.6 6.02 14 294 Sandy loam

284



pH 1:1

OM (%)

available P (ppm)

extractable K (ppm)

Soil texture

97 บ.หวยกง ต.กองกอย อ.สบเมย ไร 6.3 3.86 19 177 Sandy loam 98 บ.หวยกง ต.กองกอย อ.สบเมย นา 6.1 1.62 18 376 Sandy clay loam 96 บ.หวยกง ต.กองกอย อ.สบเมย ไร 5.6 6.02 14 294 Sandy loam 97 บ.หวยกง ต.กองกอย อ.สบเมย ไร 6.3 3.86 19 177 Sandy loam 98 บ.หวยกง ต.กองกอย อ.สบเมย นา 6.1 1.62 18 376 Sandy clay loam 99 บ.แมลายเหนอ ต.กองกอย อ.สบเมย นา 6.2 2.56 8 172 Sandy clay loam 100 บ.แมกวางเหนอ ต.ทาผาป ม อ.แมลานอย นา 6.1 2.85 7 228 Sandy loam 101 บ.แมกวางเหนอ ต.ทาผาป ม อ.แมลานอย นา 5.5 9.59 15 504 Sandy clay loam 102 บ.แมกวางเหนอ ต.ทาผาป ม อ.แมลานอย ไร 5.1 5.37 8 164 Sandy loam 103 บ.ดง ต.หวยหอม อ.แมลานอย นา 5.1 3.35 139 292 Sandy loam 104 บ.ดง ต.หวยหอม อ.แมลานอย นา 5.4 5.08 93 295 Sandy loam 105 บ.หวยหอม ต.หวยหอม อ.แมลานอย นา 5.6 5.44 88 445 Sandy clay loam 106 บ.แมโถใต ต.แมโถ อ.แมลานอย นา 5.3 4.43 46 184 loam 107 บ.แมโถกลาง ต.แมโถ อ.แมลานอย ไร 4.9 6.74 10 186 Sandy clay loam 108 บ.แมโถกลาง ต.แมโถ อ.แมลานอย นา 5.0 6.96 62 228 Sandy loam 109 บ.หวแมโถ ต.แมโถ อ.แมลานอย นา 5.1 4.43 82 111 Sandy loam 110 บ.หวยผงใหม ต.แมนาจาง อ.แมลานอย ไร 4.9 8.58 170 211 Sandy loam 111 บ.แมนาจางใต ต.แมนาจาง อ.แมลานอย นา 7.0 6.45 19 237 Sandy loam 112 บ.แมนาจางเหนอ ต.แมนาจาง อ.แมลานอย นา 5.4 6.45 57 167 Sandy loam 113 บ.หวยเฮยะ ต.แมนาจาง อ.แมลานอย ไร 5.4 3.78 8 138 loam 114 บ.หวยผงเกา ต.แมนาจาง อ.แมลานอย ไร 5.4 4.79 11 329 Sandy loam 115 บ.หวยผงใหม ต.แมนาจาง อ.แมลานอย ไร 5.1 1.26 4 86 Sandy loam 107 บ.แมโถกลาง ต.แมโถ อ.แมลานอย ไร 4.9 6.74 10 186 Sandy clay loam 108 บ.แมโถกลาง ต.แมโถ อ.แมลานอย นา 5.0 6.96 62 228 Sandy loam 109 บ.หวแมโถ ต.แมโถ อ.แมลานอย นา 5.1 4.43 82 111 Sandy loam 110 บ.หวยผงใหม ต.แมนาจาง อ.แมลานอย ไร 4.9 8.58 170 211 Sandy loam 111 บ.แมนาจางใต ต.แมนาจาง อ.แมลานอย นา 7.0 6.45 19 237 Sandy loam 112 บ.แมนาจางเหนอ ต.แมนาจาง อ.แมลานอย นา 5.4 6.45 57 167 Sandy loam 113 บ.หวยเฮยะ ต.แมนาจาง อ.แมลานอย ไร 5.4 3.78 8 138 loam 114 บ.หวยผงเกา ต.แมนาจาง อ.แมลานอย ไร 5.4 4.79 11 329 Sandy loam 115 บ.หวยผงใหม ต.แมนาจาง อ.แมลานอย ไร 5.1 1.26 4 86 Sandy loam

285


ภาพท 2 ความเปนกรดเปนดางของดนบนพนทสงจานวน 115 ตวอยาง จาแนกตามระดบความเปนกรด

ภาพท 3 ความเปนกรดเปนดางของดนสภาพไร จานวน 47 ตวอยาง จาแนกตามระดบความเปนกรด

ภาพท 4 ความเปนกรดเปนดางของดนนา จานวน 68 ตวอยาง จาแนกตามระดบความเปนกรด

286


ขาวลมผว...จากการวจยสการใชประโยชน : เทคโนโลยการผลตขาวลมผว Rice Variety “Luempua”…from Research to Utilization : Production Technology

อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ1) ควพร พมเชย1) อภชาต เนนพลบ1) พงศา สขเสรม1)

รฐพงศ มกล2) ศลาวน จนทรบตร3) ธตมา ขนตยวชย3) สพฒนา บรรตน4)

Acharaporn Na Lampang Noenplab1) Kawaporn Phumchoei1) Apichart Noenplab1) Pongsa Sukserm1) Rattapong Meekun2) Silawan Chandharabutra3)

Titima Khantiyawit3) Supattana Bureerat4)

ABSTRACT Luempua is a dark-purple glutinous upland rice belongs to the Mong hilltribe. The origin prior

to the time of seed purification was the mountainous area 450 m above sea level. The variety is normally grown in the wet season under upland condition. To obtain the information for appropriate time of sowing and growing with water as for the lowland sowing, Luempua was sown by transplanting in the cement container every 15 days from 2010-2013 at Phitsanulok Rice Research center (PSL). Results revealed that the most appropriate time of sowing is from mid to the end of May and the lowland areas especially those prone to Brown planthopper infestation are not recommended. Seed conservation was carried out at 3 sites i.e. upland farmer’s field, amphoe Khao Kor, Phetchabun province (KK), Mae Hong Son Rice Research Center (MHS), Samoeng Rice Research Center (SMG) in 2012 of which the sites were limited to only KK in 2013 due to delayed and sparse rainfall in the other sites. Seed production was carried out at KK, SMG and Chum Phae Rice Research Center (CPA) in 2012 and only KK in 2013 due to the limited rainfall. Since anthocyanin production prefers low temperature, 3 packages of production technology for Luempua were carried out at KK and MHS during 2012-2013 i.e. chemical, chemical+organic and organic. 2012 results showed that at KK the tendency for the best package was the organic

1) ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง จ.พษณโลก 65130 โทร. 0-5531-1184

Phitsanulok Rice Research Center, Wang Thorng, Phitsanulok 65130. Tel. 0-5531-1184 2) ศนยวจยขาวแมฮองสอน อ.ปางมะผา จ.แมฮองสอน 58150 โทร. 0-5361-7144

Mae Hong Son Rice Research Center, Pang Ma Pha, Mae Hong Son 58150 Tel. 0-5361-7144 3) ศนยวจยขาวสะเมง อ.สะเมง จ.เชยงใหม 50250 โทร. 0-5337-8093-4

Samoeng Rice Research Center, Samoeng, Chiang Mai 50250 Tel. 0-5337 8093-4 4) ศนยวจยขาวชมแพ อ.ชมแพ จ.ขอนแกน 40130 โทร. 0-4331-1155

Chum Phae Rice Research Center, Chum Phae, Khon Kaen 40130 Tel. 0-4331-1155

https://www.google.co.th/search?biw=1173&bih=608&q=Amphoe+Khao+Kor&spell=1&sa=X&ei=UxAPVJLzJo2LuASgsIDADA&ved=0CB0QvwUoAA

https://www.google.co.th/search?biw=1173&bih=608&q=Samoeng&spell=1&sa=X&ei=LRAPVN_cH4OHuAStjoKAAg&ved=0CB0QvwUoAA

287


one giving the highest yield of 432 kg/rai and 6,563 Bht. as a profit while the best one at MHS was chemical+organic package giving 394 kg/rai. Results from 2013 followed the same trend, the chemical + organic and the organic packages at KK provided the similar best yield of 389 and 385 kg/rai giving 3,043 and 3,885 Bht. as the profit, respectively. The similar yield but different profit reflected the lower cost of production for the organic package than the chemical+organic one. At MHS, the best package remained the same being chemical+organic giving 217 kg/rai and 1,306 Bht. as a profit. Seeds from all treatments at both KK and MHS were analyzed for chemical residue and results completely showed no evidence. All the information obtained would be the base knowledge for Luempua production aiming for the health market.

Keywords : rice variety Luempua, nutrition, anthocyanin, total antioxidant, organic, brown planthopper

บทคดยอ ขาวลมผว เดมเปนขาวเหนยวดาหอมทเปนขาวไรพนเมองของกลมชาตพนธมง ระยะเวลาปลกและ

สภาพทเหมาะสมในการเจรญเตบโต คอ การปลกในฤดนาปในสภาพไรดนรวนซยและมความอดมสมบรณสง พนททปลกเดมกอนนามาทาพนธใหบรสทธ อยสงจากระดบนาทะเลประมาณ 450 เมตร ในการทดสอบชวงเวลาทเหมาะสมในการปลก โดยการปลกทก 15 วน แบบปกดา ระหวางป 2553-2556 ในบอซเมนต ทศนยวจยขาวพษณโลก พบวา ควรปลกในฤดนาปตงแตกลางจนถงสนเดอนพฤษภาคม ผลผลตจะลดลงเรอยๆ เมอปลกลาชาลง และการปลกในพนราบทมการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาล ทาใหผลผลตเสยหายไดอยางรนแรง จงไมแนะนาในพนทเสยงตอการระบาด ในป 2555 มการปลกเพอรกษาพนธบรสทธทแปลงเกษตรกร อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ ศนยวจยขาวแมฮองสอน และศนยวจยขาวสะเมง ซงตอมาในป 2556 คงปลกเพอรกษาพนธไว เฉพาะทแปลงเกษตรกร อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ สาหรบการปลกเพอขยายพนธบรสทธดาเนนการในป 2555 ทแปลงเกษตรกร อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ ศนยวจยขาวสะเมง และศนยวจยขาวชมแพ และป 2556 เหลอเพยงแหงเดยว คอ แปลงเกษตรกร อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ และเนองจากปรมาณสารแอนโทไซยานนมความสมพนธในเชงบวกกบอณหภมตา ป 2555-56 จงไดศกษาแนวโนมการใหผลผลตในสภาพไรพนทสงเพอใหมแนวทางสาหรบคาแนะนาแกผ ผลตเชงสขภาพ โดย เปรยบเทยบการผลตในสภาพไรทความสงจากระดบนาทะเล 2 ระดบ คอ ทศนยวจยขาวแมฮองสอน (650 เมตร)และแปลงเกษตรกรอ.เขาคอ จ.เพชรบรณ (714 เมตร) ใชชดเทคโนโลย 3 ชด คอ เคม เคม+อนทรย และอนทรย พบวาในปแรก แนวโนมผลผลตทดทสดของทงแปลงเกษตรกรอาเภอเขาคอ (432 กโลกรมตอไร) และศนยวจยขาวแมฮองสอน (394 กโลกรมตอไร) มาจากชดเทคโนโลยเคม+อนทรย โดยทแปลงเกษตรกรอาเภอเขาคอ ใหกาไร 6,563 บาทตอไร ตอมาในป 2556 พบวา ทแปลงเกษตรกรอาเภอเขาคอนน แนวโนมของผลผลตสงสดมาจากเทคโนโลยเคม+อนทรย (389 กโลกรมตอไร)ใกลเคยงกบ เทคโนโลยอนทรย (385กโลกรมตอไร) ซงสงกวาเทคโนโลยเคม (310 กโลกรมตอไร) โดยผลกาไรได 3,043 3,885 และ 2,039 บาทตอไร ตามลาดบ

288


การทผลผลตของเทคโนโลยอนทรยนอยกวาเคม+อนทรย แตกาไรมากกวา เปนผลสะทอนเนองจากการลดตนทนการผลตในดานสารเคมปองกนกาจดศตรขาว สวนทศนยวจยขาวแมฮองสอนนน แนวโนมของชดเทคโนโลยทใหผลผลตสงสดยงคงเปนเทคโนโลยเขาสวถอนทรย ซงใหผลผลต 217 กโลกรมตอไร และใหผลกาไร 1,306 บาทตอไร เมลดจากทกกรรมวธของทงสองแหงไมพบสารพษตกคางใดๆ ขอมลทงหมดทได เปนขอมลพนฐานซงสามารถนาไปปรบใชในการผลตขาวลมผวเพอสขภาพ

ค าหลก : ขาวลมผว คณคาโภชนาการ แอนโทไซยานน สารตานอนมลอสระ การผลตแบบอนทรย เพลยกระโดดสนาตาล

ค าน า ขาวลมผวเปนขาวพนเมองของกลมชาตพนธมง จดเปนขาวไรประเภทขาวเหนยวดา มกลนหอม

และรสอรอยเพยงพนธเดยวของกลมชาตพนธมง ทาใหมเอกลกษณเฉพาะทใหคาจากดความไดวา ขางนอกกรบ ภายในนมเหนยว หอม นอกเหนอไปจากคณคาโภชนาการทสงมาก ไดรบการคดเลอกพนธบรสทธแบบ mass selection และรบรองพนธจากกรมการขาวใหเปนขาวคณคาโภชนาการสงสาหรบตลาดเฉพาะในป 2555 (อจฉราพร, 2555) และอยในโครงการอนรกษพนธกรรมเพอใชประโยชนระหวางป 2554-2556 มการ SWOT (ตารางท 1) เพอวางแผนการทางาน (mind map) (ภาพท 1) อยางไรกด ในการเขาสตลาดสขภาพนน สงทสาคญ คอ ปรมาณผลผลตและความสมาเสมอของคณภาพ ซงขอมลทงปรมาณผลผลตและการจดการการผลตทมอยเดมนนคอนขางจากด เนองจากมขอจากดหลายดาน เชน ใหผลผลตตา ตองการอณหภมไมสงมากระหวางการเจรญเตบโต ตองการดนด และออนแอตอโรคและแมลงศตรขาว จงไมมแรงจงใจใหปลกในพนทกวางขวาง ปลกไวเพยงเพอทาขนมในโอกาสปใหมมงเทานน จงมผลผลตเพยงเลกนอยสาหรบบรโภคในครวเรอน สวนการจดการผลตนน ทราบแตเพยงวา ปลกแบบขาวไรพนเมองอาศยนาฝนโดยทวไปปละครง และจากขอมลการปลกเพอศกษาเบองตนในป 2553 ซงทดสอบการปรบตวในแปลงเกษตรกรอาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณ ในสภาพพนทไรสง 800 เมตรจากระดบนาทะเล เปรยบเทยบกบทปลกในศนยวจยขาวแพรสภาพนาพนราบสง 165 เมตรจากระดบนาทะเล เมอวเคราะหคณคาโภชนาการเปรยบเทยบระหวางขาวทปลกทสงกบพนราบ และขาวหอมนลทปลกสภาพนาในฤดเดยวกน พบวา เมลดในสภาพไรทสง 800 เมตร มสเขมกวาและคณคาโภชนาการสงกวาเมลดทปลกในพนราบ และสงกวาขาวหอมนลทเคยรายงานกอนหนานมาก โดยเฉพาะอยางยงสารแอนโทไซยานน และสารตานอนมลอสระรวม (อจฉราพร และคณะ. 2555. ตาราง ท 2) และเมอเปรยบเทยบกบขาวเหนยวดาและขาวสพนเมองอนๆ ทอายหลงเกบเกยวประมาณ 10 เดอน พบวาขาวลมผวมสารตานอนมลอสระรวมสงกวาขาวเหนยวดาและขาวสอนๆ ไดมากทสดถง 7 เทา (ขอมลไดรบความอนเคราะหจาก ดร. สมทรง โชตชน ผ อานวยการแผนงานอนรกษพนธกรรมขาว รายละเอยดอยระหวางรอการพมพเผยแพร)

ถงแมจะมขอมลพนฐานวาขาวลมผวเปนขาวไรพนเมองทปลกไดเพยงปละครง แตกมพนธขาวพนเมองทสามารถปลกไดทงป เพยงแตจะใหผลผลตทสมบรณในฤดนาปตามปกตเทานน เชน ขาวดอกมะล 105

289


จากความสนใจของผผลต จงทาใหเกดโจทยวา สามารถปลกขาวลมผวไดทงปหรอไม และสามารถปลกในสภาพนาพนราบไดหรอไม และจะใชเทคโนโลยการผลตอยางไรจงจะเหมาะสมกบตลาดเฉพาะเพอสขภาพ ดวยเหตน ระหวางป 2553-2556 จงไดทาการศกษาชวงเวลาการปลกทเหมาะสมของขาวลมผว ในดนเหนยวลกษณะนานาขง ในศนยวจยขาวพษณโลก ซงเปนพนราบ สง 44 เมตร จากระดบนาทะเลปานกลาง และในการอนรกษพนธกรรมขาวไรขาวเหนยวดาพนธลมผวเ พอใชประโยชนในภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทไดรบทนสนบสนนการวจยระหวางป 2554-2556 หลงไดรบการรบรองพนธในป 2555 นอกจากจะปลกรกษาพนธบรสทธและขยายพนธบรสทธ ระหวางป 2555-2556 ทแปลงสภาพไรของเกษตรกรอาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณ แปลงศนยวจยขาวสะเมง และศนยวจยขาวชมแพ เพอนาเมลดไปศกษาตอยอดงานวจยดานสขภาพแลว ยงไดศกษาเทคโนโลยการผลตทเหมาะสมเพอใหไดผลผลตทมคณภาพ ระหวางป 2555-2556 ควบคกนไปในแปลงสภาพไรของเกษตรกร อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ และศนยวจยขาวแมฮองสอน เพอเปนแนวทางสาหรบผ ผลตทจะสรางผลผลตคณภาพตามความตองการของตลาดตอไป และศกษาศกษาเปน 3 แนวทาง ทงแบบทนยมปลกโดยทวไป คอใชสารเคมและป ยเคม การลดหรอหลกเลยงการใชสารเคม และการใชวธเขตกรรมรวมกบป ยอนทรยและสารธรรมชาตเพอเตรยมความพรอมสวถอนทรย

อปกรณและวธการ 1. ศกษาชวงเวลาการปลกทเหมาะสมของขาวลมผว

ระยะเวลา 3 ป : พฤษภาคม 2553 - เมษายน 2556 สถานทดาเนนการทดลอง : บอซเมนต ศนยวจยขาวพษณโลก

อปกรณ 1. เมลดพนธขาวลมผว 2. บอซเมนตปลกขาว ขนาด กXยXส 75X85X35 ซม. 3. ป ย : ป ยคอก และป ยเคม สตร 16-20-0 สตร 46-0-0 4. ดนรวนเหนยว

วธการ การเตรยมดน

เตรยมดนผสมป ยคอกในบอซเมนต อตรา 3 : 1 เตมนาลงไปใหดนชม และระดบนาสงกวาดนประมาณ 5 ซม.

การเตรยมกลาขาว เพาะขาวลมผวใหไดอาย 21 วน นบจากวนเพาะ โดยเพาะทกๆ 15 วน เรมตงแต 15 พฤษภาคม 2553

เปนรนท 1 และ 30 เมษายน 2556 เปนรนท 36 ซงเปนรนสดทายของการทดลอง

290


การด าเนนการ ปกดาขาวในบอซเมนตกอละ 1 ตน ระยะหางระหวางกอและตนเปน 20X20 ซม. ไดจานวน 16 กอตอบอ

ใสป ยรองพนสตร 16-20-0 อตรา 20 กก./ไร หลงปกดา 25 วน และป ยแตงหนาสตร 46-0-0 อตรา 4 กก.ตอไร ทก 25 วน จานวน 2 ครง

การบนทกการทดลอง 1. จานวนตนตอกอ 2. วนออกดอก 50 และ 75% 3. วนเกบเกยว 4. จานวนเมลดตอรวง เฉลย 10 รวง 5. การระบาดของโรคและแมลงศตรทสาคญ

2. ปลกรกษาพนธและขยายพนธบรสทธ ดาเนนการ : แปลงเกษตรกร อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ ศนยวจยขาวสะเมงและศนยวจยขาวชมแพ สง

714, 735 และ 200 เมตร จากระดบนาทะเล ตามลาดบ 2.1 การปลกรกษาพนธบรสทธ

ปลกแบบรวงตอแถว ระยะหางระหวางตน ระหวางแถว เปน 10 X 33 ซม. 2.2 การขยายพนธบรสทธ

ปลกโดยการหยอดเปนหลม หลมละ 3-5 เมลด ระยะหางระหวางตนและแถวเปน 25 x 25 ซม. ทงรกษาพนธบรสทธ และขยายพนธบรสทธ มการจดการดงน

1. ฉดพนสารกาจดวชพชกอนวชพชงอก หากวชพชหนาแนน ฉดพนสารกาจดวชพชกอนวชพชงอก และหลงวชพชงอก อก 1 ครง

2. ใสป ย 15-15-15 อตรา 25 กก./ไร ประมาณ 14-21 วนหลงงอก 3. ใสป ย 46-0-0 อตรา 5 กก./ไร แตงหนาครงท 1 ประมาณ 25-30 วนหลงหวานป ยครงแรก 4. หากจาเปนตองแตงหนาอกครง ใสป ย 46-0-0 แตงหนาครงท 2 จานวน ไมเกน 5 กก./ไร

ประมาณ 30 วน หลงหวานป ยแตงหนาครงแรก 5. ใชสารเคมกาจดศตรขาวตามความจาเปน

การเกบขอมล 1. การรกษาพนธบรสทธ เกบรวงทตรงตามพนธ จานวน 2,000 รวง 2. การขยายพนธบรสทธ เกบเกยวผลผลต นวด ตากแหง ชงนาหนกท 14% ความชน

291


3. ศกษาเทคโนโลยการผลตทเหมาะสม ทาการศกษาเทคโนโลยการผลต 3 ชด ชดละ 1 ไร ระยะเวลา : 2555-2556 สถานทดาเนนการ :

1. แปลงสภาพไรของเกษตรกร ต.หนองแมนา อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ สงจากระดบนาทะเล 714 เมตร 2. แปลงสภาพไรในศนยวจยขาวแมฮองสอน สงจากระดบนาทะเล 560 เมตร

มรายละเอยดของชดเทคโนโลย ดงน 3.1 ชดเทคโนโลยเคมบนพนฐานของ GAP (เคม)

1. ไถพลกดน 1 ครง ไถพรวนดน 1 ครง 2. เกบตวอยางดนวเคราะห ; pH, OM, N, P, K, soil texture/soil type 3. ระยะปลก 25 X 25 ซม. 4. หยอดหลมละ 3-5 เมลด 5. ฉดพนสารกาจดวชพชกอนวชพชงอก 6. หากวชพชหนาแนน ฉดพนสารกาจดวชพชกอนวชพชงอกและหลงวชพชงอก อก 1 ครง 7. ใสป ย 15-15-15 อตรา 25 กก./ไร ประมาณ 14-21 วนหลงงอก 8. ใสป ย 46-0-0 อตรา 5 กก./ไร แตงหนาครงท 1 ประมาณ 25-30 วนหลงหวานป ยครงแรก 9. หากจาเปนตองแตงหนาอกครง ใสป ย 46-0-0 แตงหนาครงท 2 จานวน ไมเกน 5 กก./ไร


3.2 ชดเทคโนโลยผสมผสานสวถอนทรย (เคม + อนทรย) 1. ปลกพชบารงดน เชน ปอเทอง อตรา 5 กก./ไร แลวไถกลบในชวงออกดอก (ประมาณ 45 วน

หลงปลก) ใหเวลาปอเทองยอยสลายประมาณ 15 วน 2. ไถพลกดน 1 ครง ไถพรวนดน 1 ครง หรอตามสภาพของพนท 3. เกบตวอยางดนวเคราะห ; pH, OM, N, P, K, soil texture/soil type 4. ระยะปลก 25 X 25 ซม. 5. หยอดหลมละ 3-5 เมลด 6. กาจดวชพชดวยมอตามความจาเปนในชวง 30-45 วนแรก ทใบขาวยงไมคลมดน 7. ใสป ย 15-15-15 อตรา 25 กก./ไร ประมาณ 14-21 วนหลงงอก 8. ใสป ย 46-0-0 แตงหนาครงท 1 จานวน 3 กก./ไร + ป ยขหมอดเมด จานวน 40 กก./ไร

ประมาณ 25-30 วนหลงหวานป ยครงแรก 9. หากจาเปนตองแตงหนาอกครง ใสป ย 46-0-0 แตงหนาครงท 2 จานวน ไมเกน 3 กก./ไร


292


3.3 ชดเทคโนโลยเขตกรรมและสารธรรมชาตสวถอนทรย (อนทรย) (เตรยมความพรอมใหปลอดจากสารเคม 3 ปกอนจะเปนขาวอนทรย) 1. ปลกพชบารงดน เชน ปอเทอง อตรา 5 กก./ไร แลวไถกลบในชวงออกดอก (ประมาณ 45 วน

หลงปลก) ใหเวลาปอเทองยอยสลายประมาณ 15 วน 2. ไถพลกดน 1 ครง ไถพรวนดน 1 ครง หรอตามสภาพของพนท 3. เกบตวอยางดนวเคราะห ; pH, OM, N, P, K, soil texture/soil type 4. ระยะปลก 25 X 25 ซม. 5. หยอดหลมละ 3-5 เมลด 6. กาจดวชพชดวยมอ 7. ใสป ยขหมอดเมด 50 กก.+แกลบเผา 50 กก./ไร + ขคางคาว 30 กก./ไร ประมาณ 14-21 วน

หลงงอก 8. ใสป ยขหมอดเมด 50 กก.+แกลบเผา 10 กก./ไร + ขคางคาว 30 กก./ไร ประมาณ 25-30 วน

หลงใสป ยครงแรก 9. หากจาเปนตองใสป ยครงท 3 ใสป ยขหมอดเมด 50 กก.+แกลบเผา 10 กก./ไร + ขคางคาว

30 กก./ไร ประมาณ 25-30 วนหลงใสป ยแตงหนาครงแรก 10. ปองกนกาจดศตรขาวโดยใชสารธรรมชาตและชววธ ใชสารเคมตามความจาเปน ในกรณ

มการทาลายเกนระดบวกฤต การบนทกการทดลอง

1. วดความสงของตน 2. สมเกบผลผลตในพนท 2 X 5 เมตร จานวน 4 จด แลววเคราะหขอมลทางสถต 3. วนเกบเกยว 4. ตนทนการผลต 5. ขอมลอตนยมวทยาระหวางการเจรญเตบโต

ผลการทดลองและวจารณ 1. ศกษาชวงเวลาการปลกทเหมาะสมของขาวลมผว

ป 2553/54 - ระหวางชวงการปลกทก 15 วน เปนเวลา 1 ป เรมตนตงแต 17 พฤษภาคม 2553 ถง 15 พฤษภาคม2554 นน จานวนวนตงแตวนปลกถงวนออกดอก 50% นน มแนวโนมลดลงตามลาดบ โดยการตอบสนองในดานความสง จานวนรวงตอกอ และจานวนเมลดดตอรวง กลดลงในแนวทางเดยวกน สาหรบนาหนก 1000 เมลดนน สวนใหญยงคงอยระหวาง 30-34 กรม โดยวนปลกทเหมาะสมทสด อยระหวาง17-31 พฤษภาคม ความสง 132-140 เซนตเมตร ให 6-7 รวงตอกอ ม 128-129 เมลด/รวง และนาหนก 1,000 เมลด อยระหวาง 30-33 กรม นอกจากน ยงพบวา มการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลทงในชวงฤดนาป คอ ชวงปลก 31 กรกฎาคม โดยวนปลกท 30 กนยายน นน พบการระบาดของโรคเขยวเตยดวย

293


สวนฤดนาปรง คอ 30 พฤศจกายน - 30 ธนวาคม 2553 พบการระบาดของโรคเขยวเตย และ 15 มนาคม- 30 เมษายน 2554 พบการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาล สวน 15 พฤษภาคม 2554 พบอาการของโรคเขยวเตยรนแรง ทาใหไมสามารถเกบเกยวผลผลตได (ตารางท 3)

ป 2554/55 และ 2555/56 – ระหวางการปลก 31 พฤษภาคม 2554 จนถง 2 พฤษภาคม 2555 และ ระหวางการปลก 15 พฤษภาคม 2555 จนถง 30 เมษายน 2556 เปนเวลา 2 ป นน พบวา ในชวงดงกลาวน มการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลอยางคอนขางตอเนอง ดดกนนาเลยงทาใหตนตาย และพบโรคเขยวเตยททาใหตนแคระแกรน ไมตดเมลดทาใหไมสามารถเกบเกยวผลผลตไดเลย จงไมไดแสดงขอมล ณ ทน

จากขอมลองคประกอบผลผลตของขาวลมผวทปลกทงป แสดงใหเหนวา การปลกขาว ลมผวใหไดผลด ควรปลกในชวงเวลานาปปกต ระหวางกลางถงสนเดอนพฤษภาคม และไมควรปลกในพนราบทมการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาล เนองจากเสยงตอความเสยหายอยางรนแรง ทงจากการดดกนนาเลยงของเพลยกระโดดสนาตาล และจากโรคไวรสทมเพลยกระโดดสนาตาลเปนพาหะนาโรค 2. ปลกรกษาพนธและขยายพนธบรสทธ ทแปลงเกษตรกร อ. เขาคอ จ. เพชรบรณ ศนยวจยขาวสะเมง

ศนยวจยขาวแมฮองสอน และศนยวจยขาวชมแพ 2.1 การปลกรกษาพนธบรสทธ

ป 2555-56 การปลกรกษาพนธบรสทธ ทแปลงเกษตรกร อ. เขาคอ จ. เพชรบรณ ศนยวจยขาวสะเมง และ

ศนยวจยขาวแมฮองสอน เกบรวงปละ 2,000 รวง/แหง (ตารางท 4) 2.2 การขยายพนธบรสทธ

ป 2555-56 ป 2555 การปลกขยายพนธบรสทธดาเนนการทแปลงเกษตรกร อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ

ศนยวจยขาวสะเมง และศนยวจยขาวชมแพ ประสบปญหาในเกอบทกแหง คอ แปลงเกษตรกร อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ ประสบปญหาดนเปนกรดจดทาใหขาวแคระแกรน โรคไหมและปลวกระบาดอยางรนแรง และศนยวจยขาวชมแพ ประสบปญหาฝนมาลาชาและทงชวง ทาใหไดผลผลตตามาก สวนศนยวจยขาวสะเมง ใหผลผลตในระดบด คอ 365 กโลกรม/ไร ม 91 รวงตอตารางเมตร เมลดดตอรวง 127 เมลด นาหนก 1,000 เมลด หนก 36.9 กรม

ป 2556 ดาเนนการขยายพนธบรสทธเพยงแหงเดยว คอ ทแปลงเกษตรกร อ.เขาคอ จ. เพชรบรณ ซงไดผลผลตเฉลยสงทสดตงแตดาเนนงานมา คอ 568 กโลกรม/ไร ม 113 รวงตอตารางเมตร เมลดดตอรวง 147 เมลด นาหนก 1,000 เมลด หนก 37.3 กรม (ตารางท 4)

294


3. ศกษาเทคโนโลยการผลตทเหมาะสม แปลงเกษตรกรอ. เขาคอ จ. เพชรบรณ

ป 2555 ผลการวเคราะหดนในแปลงเทคโนโลย ทง 3 แปลง พบวา แปลงชดเทคโนโลยเคม เปนดนรวนเหนยว

ปนทราย สวนแปลงเคม+อนทรย และอนทรย เปนดนรวนปนทราย สภาพดนทงสามแปลงคอนขางเปนกรด มอนทรยวตถอยระหวาง 1.89-2.08 %ไนโตรเจนใกลเคยงกน คอ 0.09-0.10 มลลกรมตอกโลกรม ฟอสฟอรส อยระหวาง 24-39 ppm และโพแทสเซยม อยระหวาง 102-198 ppm ผลผลตของแตละชดเทคโนโลย เปน 372 432 และ 420 กโลกรมตอไร ตามลาดบ (รปท 2-4) ซงถงแมจะไมแตกตางกนทางสถต (ตารางท 5) แตดวยราคาขายทสงถง 40 บาท หรอมากกวา ตอกโลกรม ในยามทความตองการของตลาดสงมาก ความแตกตางไมวาจะเทาใด กเปนทยนดสาหรบผปลกทงสน เมอคานวณตนทนการผลตแลว พบวา ชดเทคโนโลยเคม เคม+อนทรย และอนทรย ไดกาไร 5,969 6,563 และ 6.985 บาทตอไร ตามลาดบ

ป 2556 หลงจากจดการปรบปรงดนและปลกผานไป 1 ฤดปลก พบวา ดนทงสามแปลงมความเปนกรด

สงขน อยระหวาง 4.28-4.47 สวนปรมาณอนทรยวตถ สงขนทกแปลง อยระหวาง 2.39 ถง 2.65 % ไนโตรเจนสงขนเลกนอย ฟอสฟอรสในแปลงอนทรยสงขนกวาเดม 20 เทา สวนโพแทสเซยมมเพยงชดเทคโนโลยอนทรยเทานน ทมปรมาณเพมขนจากเดมถง 30 ppm ผลผลตของชดเทคโนโลยทงสาม คอ เคม เคม + อนทรย และ อนทรย ลดลงจากปทผานมาเลกนอย คอ 35-62 กโลกรม/ไร ผลผลตทลดลงบางกเปนไปตามความคาดหมาย เนองจากปลกซาทเดมเปนปทสอง สาหรบผลผลตของเทคโนโลยทงสามชด ถงแมจะไมแตกตางกนทางสถต คอ ได 310 389 และ 385 กโลกรมตอไร ตามลาดบ (ตารางท 5) เมอคานวณตนทนการผลต พบวา ชดเทคโนโลยเคม เคม+อนทรย และอนทรย ไดกาไร 2,039 3,043 และ 3,885 บาทตอไร ตามลาดบ

แปลงศนยวจยขาวแมฮองสอน ป 2555 ชดเทคโนโลยเคม เคม+อนทรย และอนทรย ใหผลผลต 356 394 และ 310 กโลกรมตอไร

ตามลาดบ โดยชดเทคโนโลยทใชสารเคม+อนทรย ใหผลผลตสงกวาเมอใชเคมหรออนทรยอยางใดอยางหนงเพยงอยางเดยว

ป 2556 ผลการวเคราะหดน พบวา ลกษณะดนเปนดนรวนปนทราย เปนกรดออน มอนทรยวตถ 1.57 %

ฟอสฟอรสและโพแทสเซยม ม 16 และ 156 ppm ตามลาดบ ในปน ชดเทคโนโลยเคม เคม+อนทรย และอนทรย ใหผลผลต เปน 204 217 และ 165 กโลกรมตอไร

ตามลาดบ ซงนอยลงกวาเดมมาก เนองจากประสบปญหาเพลยออนดดนาเลยงทราก ปลวก และแมลงนน

295


กดกนรากทาใหเสยหาย นอกจากน ยงมวชพชหนาแนนมากอกดวย เมอคานวณตนทนการผลต พบวา ชดเทคโนโลยเคม เคม+อนทรย และอนทรย ไดกาไร 1,119 1,306 และ 150 บาทตอไร ตามลาดบ

ในภาพรวม ชดเทคโนโลยเคม+อนทรย ทศนยวจยขาวแมฮองสอน ใหผลผลตและกาไรสงกวาการใชสารเคมหรออนทรยอยางใดอยางหนงเสมอ

สรปผลการทดลอง ผลการศกษาในครงน ทาใหเกดความชดเจนวา ควรปลกขาวลมผวในฤดกาลนาปตามปกต และ

ชวงทเหมาะสมอยระหวางกลางถงสนเดอนพฤษภาคม นอกจากน ควรปลกในพนททแนะนาเปนหลก คอ ท 400-800 เมตรจากระดบนาทะเล และไมควรปลกในพนราบทเสยงตอการเขาทาลายของเพลยกระโดดสนาตาลและโรคทมเพลยกระโดดสนาตาลเปนพาหะ สาหรบการรกษาพนธและขยายพนธบรสทธนน เนองจากพนทผลตเปนพนทไรอาศยนาฝน ควรเลอกพนททเหมาะสม โดยเฉพาะอยางยง คอ การมฝนกระจายตวอยางสมาเสมอในปรมาณทเพยงพอ เพอใหไดผลผลตตามเปาหมาย หรอมการจดการเรองนาอยางถกตอง สาหรบการทดสอบชดเทคโนโลยทเหมาะสม 3 ชด คอ ชดเทคโนโลยเคม เคม+อนทรย และอนทรย นน ทแปลงเกษตรกร อ.เขาคอ จ.เพชรบรณ ชดเทคโนโลยอนทรย และ เคม+อนทรย ใหผลใกลเคยงกน เหมาะสมอยางยงทจะผลตเพอสขภาพตามความตองการของตลาด สวนทศนยวจยขาวแมฮองสอนนน ชดเทคโนโลย เคม+อนทรย ใหผลดทสด สามารถลดการใชสารเคมและหมายถงการลดตนทนการผลตดวย จงเหมาะสมทจะผลตเพอสขภาพเชนกน เมอนาตวอยางขาวทกชดเทคโนโลยจากทงแปลงเกษตรกรทเขาคอ และศนยวจยขาวแมฮองสอนไปวเคราะหสารตกคางในทกกลมของระบบสากลทผ ซอและผสงออกตองการ 6 กลมดวยกน คอ Pyrethroid Carbamate group Organochlorine Carbendazim Dithiocarbamate และ Organophosphate group ทบรษทหองปฏบตการกลาง จ.เชยงใหม ไมพบวามสารตกคางใดๆ ในตวอยางทงหมด จงนบวาเทคโนโลยการผลตขาวลมผวทงสามชด สามารถนาไปใชเปนแนวทางในการผลตอยางปลอดภยได สาหรบการใชป ยอนทรยนน ผ เขยนเลอกป ยขหมอดเมดเนองจากหาไดงายในพนท สวนการใสป ยขคางคาวเพราะตองการฟอสฟอรสและโพแทสเซยมสาหรบสภาพไร และใชแกลบเผาเพราะตองการซลกาทจะชวยใหเซลลพชแขงแรง ทนตอศตรขาว ซงเหนแนวทางวาจะใหผลด เนองจากการเกดโรคในชดอนทรยชากวาชดอนๆ และรนแรงนอยกวา แตตองทดลองเพอพสจนและขยายผลอยางเปนรปธรรมตอไป ดงนน ในการใชป ยอนทรย อาจปรบเลอกใชชนดอนทหาไดงายในพนทเพอความสะดวกในการทางาน

296


ค าขอบคณ ( ถาม ) คณะผ วจยขอขอบคณผ อานวยการศนยวจยขาวพษณโลก ศนยวจยขาวแพร ศนยวจยขาวสะเมง

ศนยวจยขาวแมฮองสอน และศนยวจยขาวชมแพ ทกรณาอานวยความสะดวกในการดาเนนงานวจย ขอขอบคณ ดร.สมทรง โชตชน ผ อานวยการแผนงานอนรกษพนธกรรมขาว ทกรณาสนบสนน และใหกาลงใจในการดาเนนงาน ตลอดจนเออเฟอขอมลสารตานอนมลอสระของขาวจากภาคตางๆ ขอขอบคณคณวระศกด หอมสมบต หวหนาโครงการวจยการอนรกษและใชประโยชนพนธกรรมขาวพนเมอง และขอขอบคณคณอภชาต เนนพลบ ทกรณาวเคราะหขอมลทางสถต

เอกสารอางอง อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ. 2555. ขาวลมผว...มรดกของแผนดน. เอกสารวชาการ. สานกวจยและ

พฒนาขาว. กรมการขาว. 60 หนา.

297


Table 1 SWOT for Luempua rice Strength Weakness Opportunity Threat

High nutritional values Upland, rainfed type of rice

Public awareness for functional food

Not a cash crop (limited chance for research)

Aromatic Unique characteristics; nutty shell, soft and gummy in the inside

Only one crop /year Prior research on colored rice

Lack of motivation for sowing and the fact that fertile soil is scarce

Glutinous rice Difficulty for soil improvement under upland conditions

Dark purple colour Limited expertise on product development and they already have prior commitment

Low yield Need good soil fertility

Susceptible to major rice diseases and insects

298


Table 2 Some major nutritional values of Luempua rice sown under upland and lowland conditions incomparison with Hawm Nin sown in the same season.

List Luem Pua 1 Luem Pua 2 Hawm Nin 3 Unit Omega-3 33.94 30.83 31.51 mg/100g Omega-6 1,160.08 1,057.55 849.50 mg/100g Omega-9 1,146.41 1,021.72 901.40 mg/100g Niacin 6.48 6.07 5.78 mg/100g Vitamin E (Alpha Tocopherol) 16.83 16.58 7.78 mg/kg Gamma oryzanol 490.49 508.09 411.90 mg/kg Phytate 4,801.15 6,086.04 2,861.13 mg/kg Iron 84.18 17.70 13.30 mg/kg Anthocyanin * 46.56 14.35 1.44 mg/100g Total antioxidant 833.77 401.63 192.57 mg Ascorbic acid/100g

Note: Seed source came from 2009 wet season harvest. Analysis was completed in February 2010 by Central Laboratory (Thailand) Chiangmai

and Institute of Food Research and development, Kasetsart University (*) 1 = Luem Pua from the farmer’s field under Phitsanulok Rice Research Center advice,

Khaokor, Phetchaboon (800 m above sea level) 2 = Luem Pua from Phrae Rice Research Center (165 m above sea level) 3 = Hawn Nin from research’s field, Amphur Muang, Phisanulok (44 m above sea level)

299


Table 3 Some Luempua characteristics sown every 15 days from May 2010 to May 2011 Sowing

date No. Date of seeding

Date of transplanting

50% fl. date

Days to flowering

Height (cm)

Panicle per hill

Filled seed per panicle

1,000 grain weight (g)

1 17/5/2010 7/6/2010 10/9/2010 115 140 7 2 31/5/2010 14/6/2010 14/9/2010 106 132 6 3 15/6/2010 8/7/2010 17/9/2010 94 137 5 4 30/6/2010 23/7/2010 19/9/2010 81 115 5 5 16/7/2010 10/8/2010 24/9/2010 70 92 5 6 31/7/2010 23/8/2010 7 16/8/2010 6/9/2010 8 6/9/2010 27/9/2010 8/11/2010 63 117 9 9 30/9/2010 19/10/2010

10 15/10/2010 5/11/2010 20/12/2010 67 104 5 11 30/10/2010 19/11/2010 17/1/2011 80 97 5 12 15/11/2010 6/12/2010 1/2/2011 76 101 4 13 30/11/2010 21/12/2010 14 15/12/2010 5/1/2011 15 30/12/2010 21/1/2011 16 14/1/2011 1/2/2011 6/4/2011 82 111 5 17 31/1/2011 16/2/2011 21/4/2011 80 94 5 18 15/2/2011 7/3/2011 25/4/2011 69 97 6 19 28/2/2011 21/3/2011 6/5/2011 68 98 6 20 15/3/2011 5/4/2011 21 31/3/2011 21/4/2011 2/6/2011 63 99 3 22 15/4/2011 6/5/2011 23 30/4/2011 21/5/2011 24 15/5/2011 7/6/2011

BPH epidemics

BPH epidemics

Grassy stunt virus caused by BPH





BPH epidemics

BPH epidemics

BPH epidemics

300


Table 4 Pure culture conservation and multiplication for Luempua rice during 2012-2013 Activities Results Site Note

2012 Pure culture conservation

2013 Pure culture conservation

2,000 panicles

2,000 panicles

2,000 panicles

2,000 panicles

Farmer’s field, Khaokor, Phetchaboon Samerng Rice Research Center Farmer’s field, Khaokor, Phetchaboon Mae Hong Sorn Rice Research Center

- - - - -

2012 Seed multiplication

2013

Seed multiplication

83 kg/rai

366 kg/rai

54 kg/rai

568 kg/rai

Farmer’s field, Khaokor, Phetchaboon Samerng Rice Research Center Chum Phae Rice Research Center Farmer’s field, Khaokor, Phetchaboon

Problems 1.acidic soil 2.severe blast infestation 3. severe termite damage

- Delayed and sparse rainfall Change to a more appropriate site

301


Table 5 Soil analysis and yield of 3 sets of production technology for rice variety Luempua sown at Farmer’s fields, Khao Kor, Phetchabun during wet season 2012-2013

Wet season

2012 2013 Set 1

chemical Set 2

chemical+organic Set 3

organic Set 1

chemical Set 2


organic Soil

texture sandy clay loam

Sandy loam Sandy loam

sandy clay loam


pH 5.27 4.40 4.10 4.47 4.45 4.28 OM (%) 2.08 1.92 1.89 2.65 2.39 2.45

N (mg/kg)

0.10 0.09 0.09 0.13 0.11 0.12

P (ppm) 24.25 24.22 39.47 48.85 48.50 771.22 K

(ppm) 138 198 102 132 138 132

Yield (kg/rai)

372 . 432 420 310 389 385

LSD.05 68.5 86.8 CV (%) 10.7 12.4

302


Table 6 Cost of production per rai for rice variety Luempua sown at Farmer’s fields, Khao Kor, Phetchabun by Phitsanulok Rice research center during wet season 2012

List Set 1 chemical

Set 2 chemical+organic

Set 3 organic

Labor costs 200 Bht/day 1.Land rent/rai 700 700 700 2.Soil improvement through green manure (plough+rotary+sowing)

- 500+300+100 500+300+100

3. Land preparation (Rotary) 300 300 300 4. Hand-sowing 800 800 800 5. Fertilizer Set 1

- 15-15-15 485 - 46-0-0 71 - labor 200

Set 2 - 15-15-15 485 - 46-0-0 43 - Farm manure (pig) 304 - labor 200

Set 3 - Farm manure (pig) 380 - Farm manure (bat) 600 - labor 200

6. soil amendment (rice husk ash) 100 7.chemicals - pre-emergence herbicide

(Ronstar+labor) 290+200

- post-emergence herbicide (almix+labor)

480+200

- fungicide (Beam+labor) 235+200 235+200 235+200 - insecticide (Dersban+labor) 200+200 200+200 - insecticide (Ascend+labor) 550+200 550+200 - Bio-control agent (courtesy of

Dr. Rasamee Dhitikiatipong) 0

8. Other management - Hand-weeding 3 times 1,800 1,800 - Rat baiting 2 times 400 400 400 - Bird scarer (labor) 5 days 1,000 1,000 1,000 9. Harvest, carry 1,500 1,500 1,500 10. Thresh by threshing machine, sun-dried and clean

700 700 700

Total cost of production 8,911 10,717 9,815 Yield (kg/rai) 372 432 420 Seed sale at 40 Bht/kg at 14%mc 372X40 432X40 420X40 Income from selling seeds 14,880 17,820 16,800

Profit/rai 5,969 6,563 6,985

303


Table 7 Cost of production per rai for rice variety Luempua sown at Farmer’s fields, Khao Kor, Phetchabun by Phitsanulok Rice research center during wet season 2013

List Set 1 chemical

Set 2 chemical+organic

Set 3 organic

Labor costs increased to 250 Bht/day 1. Land rent/rai 700 700 700 2. Soil improvement through green manure (plough+rotary+sowing)

- 500+300+100 500+300+100

3. Land preparation (Rotary) 300 300 300 4. Hand-sowing 1,000 1,000 1,000 5. Fertilizer Set 1

- 15-15-15 485 - 46-0-0 71 - labor 250

Set 2 15-15-15 485

- 46-0-0 43 - Farm manure (pig) 304 - labor 250 - Set 3

Farm manure (pig) 380 - Farm manure (bat) 600 - labor 250

6. soil amendment - (rice husk ash)

100

7.chemicals pre-emergence herbicide (Ronstar+labor)

290+250

- post-emergence herbicide - (almix+labor)

480+250

fungicide (Beam+labor) 235+250 235+250 235+250 - insecticide (Dersban+labor) 200+250 200+250 - insecticide (Ascend+labor) 550+250 550+250 - Bio-control agent (courtesy of - Dr. Rasamee Dhitikiatipong)

0

8. Other management Hand-weeding 3 times 2,250 2,250 - Rat baiting 2 times 500 500 500 - Bird scarer (labor) 5 days 1,250 1,250 1,250 - 9. Harvest, carry 1,800 1,800 1,800 10. Thresh by threshing machine, sun-dried and clean

1,000 1,000 1,000

Total cost of production 10,361 12,517 11,515 Yield (kg/rai) 310 389 385

Seed sale at 40 Bht/kg at 14%mc 310X40 389X40 385X40 Income from selling seeds 12,400 15,560 15,400 Profit/rai 2,039 3,043 3,885

304


Table 8 Soil analysis, yield of 3 sets of production technology and cost of production for rice variety Luempua sown at Mae Hong Son Rice Research Center during wet season 2012-2013

Wet season

2012 2013 Set 1

chemical Set 2


organic Set 1

chemical Set 2


organic Soil

texture - - -

sandy loam


pH - - - 6.35 6.35 6.35 OM (%) - - - 1.57 1.57 2.45 P (ppm) - - - 16 16 16

K (ppm)

- - - 156 156 156

Yield (kg/rai)

356 394 310 204 217 165

LSD .05 62.80 CV (%) 10.03 Cost (Bht)

7,041 7,374 6,450

Income 8,160 8,680 6,600 Profit/rai 1,119 1,306 150

305


Figure 1 Mind map for Luempua rice

2nd Pure line selection (2550-2554) Selection – Phisanulok and Phrae

Rice Research centers Yield trial – Phisanulok, Phrae, Samoeng and Chum Phae Rice Research center

Varietal release (2012)

Farmers are motivated by the demand (14% mc seed is saled at 40 Bht/kg while fresh seed saled at 32 Bht/kg for 2013) season

Project : Conservation and utilization for Luem Pua rice in the N and NE (2011-2013)

Public attention - Production of quality seed for further research

- Trial on appropriate production technology

(soil improvement + pest management)

Value creation and value added to draw a public demand

1

2

- Nutraceutical for health (2013-2015)

- Easy that you could DIY

- Could process further for manufacturing 1

2

Public attention

Demand

306


Figure 2 Plot of package on chemical technology at Khao Kor, Petchabun in 2012

Figure 3 Plot of package on chemical + organic technology at Khao Kor, Petchabun in 2012

307


Figure 4 Plot of package on organic technology at Khao Kor, Petchabun in 2012

308


ขาวลมผว...จากการวจยสการใชประโยชน : การพฒนาผลตภณฑขาวลมผว Rice variety “Luempua”…from Research to Utilization : Product Development

อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ1) สพตรา สวรรณธาดา1) พรสร กาญจนา1) สอาง ไชยรนทร1) สภาณ จงด2) กาญจนา พบลย3)

Acharaporn Na Lampang Noenplab1) Supattra Suwantada1) Pornsuree Karnjana1) Sa-ang Chairintr1) Supanee Jongdee2) Karnjana Piboon3)

ABSTRACT Rice genetic utilization in terms of health product development that could draw up public

attention is a significant scheme for rice genetic conservation particularly for traditional varieties. There are two levels of utilization; local and high-end level. Luempua is a traditional dark-purple traditional rice variety that undergone the study and development of health products for the local community level during 2011-2013 aiming for at least 1 easy to do product prototype each year. However, towards the end of the study, 16 food, desert, bakery and drink recipes were developed. Those with potential to be commercialized were analyzed in terms of total anthocyanin, one of the major antioxidant. This included cookie (28.20 mg Ascorbic acid/100 g), cake (12.09 mg Ascorbic acid/100 g), rice tea (404.74 mg Ascorbic acid/100 g using heat f rom a sauce pan and 424.55 mg Ascorbic acid/100 g using hot air oven), healthy drink (120 mg Ascorbic acid/100 g) and alcoholic drink from fermented rice or “Satho” (48.86 mg Ascorbic acid/100 g for de-hulled rice and 11.81 mg Ascorbic acid/100 g for milled rice), During a 3-year study, product demonstrations were carried out at 14 occasions having approximately 3,200 participants in total. One-thousand copies of brochures for product recipes and 700 copies of academic book on “Luempua…the mother earth inheritance” (Thai origin) were published. The book consisted of important knowledge for this rice variety including previous research reports and recipes for the products. At present, the extended research on nutraceutical is being carried out by Rice Department and leading universities and hospital.

Keywords: Luempua rice, coloured rice, health products from rice, anthocyanin, antioxidants, nutraceutical.

1) ศนยวจยขาวพษณโลก ต.วงทอง อ.วงทอง จ.พษณโลก 65130 โทร.0-5531-1184 Phitsanulok Rice Research Center, Wang Thorng, Phitsanulok 65130. Tel. 0-5531-1184

2) ศนยวจยขาวขอนแกน ต. ในเมอง อ. เมอง จ. ขอนแกน 4000 โทร. 0-4324-1740 Khonkhaen Rice Research Center, Muang, Khonkhaen 4000 Tel. 0-4324-1740

3) ศนยวจยขาวแพร ต. แมคาม อ. เมอง จ. แพร 54000 โทร.0-5464-6033-5 Phrae Rice Research Center, Muang, Phrae 54000 Tel. 0-5464-6033-5

309


บทคดยอ การใชประโยชนเพอสรางจดสนใจตอผบรโภค ซงสงผลโดยตรงตอแรงจงใจของผผลตนบเปนกลไก

ทสาคญยงตอการอนรกษพนธกรรมขาวลมผวซงเปนขาวพนเมอง การใชประโยชนมหลายระดบดวยกน ตงแตในครวเรอน ชมชน และสาธารณชนซงมทงตลาดทวไปและตลาดสง งานพฒนาผลตภณฑขาวลมผวระหวางป 2554-56 น มจดประสงคในการพฒนาผลตภณฑเพอบรโภคซงยงคงคณคาโภชนาการไวมากทสด มวธการทาไมซบซอน ผ สนใจทวไปสามารถนาไปทาเองไดในครวเรอน หรอเปนสนคา OTOP เปาหมายอยางนอยปละ 1 ชนด แตตลอดระยะเวลา 3 ป ของโครงการ สามารถพฒนาไดรวมทงหมด 16 ชนด โดย ในป 2554 ไดพฒนาผลตภณฑอาหารคาว 5 ชนด อาหารหวาน 2 ชนด เบเกอร 1 ชนด และเครองดม 4 ชนด อาหารคาวไดแก ขาวเหนยวทสามารถหงดวยหมอหงขาวทงแบบธรรมดาและทใชระบบคอมพวเตอร ซช ขาวผด และขาวหนกงา อาหารหวาน ไดแก ขาวเหนยวมน และเตาฮวย เบเกอร ไดแกขนมปง เครองดมทปราศจากแอลกอฮอล ไดแกเครองดมรอน คอ ชาขาว ซงมสารตานอนมลอสระรวม หลงอบท 100°ซ 10 นาท 424.55 มลลกรม/100 กรม หากควไฟออน 5 นาท จะมสารตานอนมลอสระรวมนอยกวาเลกนอย คอ 404.74 มลลกรม/100 กรม และเครองดมเยน คอ นาแชขาวกลอง 30 นาท เมอตมเดอดแลว มสารตานอนมลอสระรวม 120 มลลกรม กรดแอสคอรบก/100 กรม ใกลเคยงกบเมอยงไมผานความรอน (106 มลลกรมกรดแอสคอรบก/100 กรม) เครองดมแอลกอฮอล คอสาโทททาจากขาวขดรา มสารตานอนมลอสระรวม 11.81 มลลกรมกรดแอสคอรบก/100 กรม และสาโทขาวกลอง 49.86 มลลกรมกรดแอสคอรบก/100 กรม หรอประมาณ 9.3% ของขาวกลอง ป 2555 ไดพฒนาการทาอาหารวาง 1 ชนด คอ ซาลาเปาไสธญพชและอนๆ ป 2556 ไดสตรอาหารวาง คอ ขาวเกรยบ และเบเกอร คอ คกก และเคก ระหวางการพฒนาผลตภณฑ 3 ป ไดสาธตผลตภณฑเพอสขภาพประกอบความรวชาการดานพนธและการผลต จานวน 14 ครง จานวนคนผ เขาชมประมาณ 3,200 คน พมพเอกสารแผนพบผลตภณฑตนแบบ 1000 ฉบบ และหนงสอวชาการ เรอง ขาวลมผว...มรดกของแผนดน จานวน 700 เลม โดยเนอหารวมสตรผลตภณฑตนแบบ ซงมผลการวเคราะหคาสารตานอนมลอสระรวมของผลตภณฑเครองดมประกอบ ปจจบนอยระหวางการวจยเพอเขาสอตสาหกรรมในรปของ nutraceutical

ค าหลก : ขาวเหนยวดาพนธลมผว ขาวส อาหารสขภาพจากขาว แอนโทไซยานน สารตานอนมลอสระ โภชนบาบด

ค าน า ขาวลมผว เปนขาวเหนยวดาทเปนขาวไรพนเมอง มคณคาโภชนาการสง (อภชาตและคณะ, 2553)

แตมขอจากดทปลกไดเพยงปละครง ตองการดนสภาพไรทอดมสมบรณ ปรมาณสารตานอนมลอสระรวม และปรมาณแอนโทไซยานนซงเปนสารตานอนมลอสระทสาคญในขาวพนธน เมอปลกในทสง อณหภมระหวางปลกโดยเฉลยประมาณ 25º ซ จะสงกวาเมอปลกในพนราบ ดวยเหตน จงแนะนาใหปลกในพนทสง 400-800 เมตร จากระดบนาทะเลปานกลาง นอกจากนยงมผลผลตคอนขางตา ปรมาณผลผลตเฉลยจากงานวจยทผานมา คอ 343-455 กก.ตอไร จากการประเมนปฏกรยาตอโรคและแมลงศตรขาวทสาคญ พบวา

310


ออนแอตอโรคและแมลงศตรขาวทสาคญทกชนด จงมพนทปลกทเหมาะสมคอนขางจากด เกษตรกรผปลกเดมคอ กลมชาตพนธมง ปลกไวในสภาพไรบนเขาเพยงเลกนอยเพอทาขนม (อจฉราพร , 2555) และจากขอเทจจรงทเปนขาวเหนยวส จงไมใชประเภทของขาวทบคคลทวไปจะบรโภคเปนอาหารหลก (staple food) ได ดงนน ในการวางแผนอนรกษพนธกรรมขาวพนธน จงมยทธศาสตรทจะสรางความตองการ (demand) เพอจงใจใหมการเพมพนทปลกใหมากขน เพอใหไดผลตผลทจะตอบสนองความตองการ (supply) อยางเพยงพอ ในการสรางความตองการนน มกลยทธในการสรางมลคาเพมอยสองระดบหลก คอ การใชประโยชนในระดบชมชน และการใชประโยชนในตลาดทมอานาจในการจายสง (high end) ทงน เพอสรางจดสนใจใหครอบคลมผบรโภคทมอานาจในการจายในสงคม เมอไดรบความสนใจแลว จะสงผลโดยตรงตอแรงจงใจของผผลต ซงนบเปนกลไกทสาคญยงตอการอนรกษพนธกรรมขาว ดวยเหตน งานวจยและพฒนาผลตภณฑขาวลมผวเพอใชประโยชนในระดบชมชนจงดาเนนการระหวางป 2554-56 โดยไดรบทนสนบสนนจากสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ภายใตแผนงานอนรกษพนธกรรมขาว โครงการอนรกษและใชประโยชนพนธกรรมขาวพนเมอง กจกรรม การอนรกษและใชประโยชนขาวไรขาวเหนยวดาพนธลมผวในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยมจดประสงคในการพฒนาผลตภณฑเพอบรโภคซงยงคงคณคาโภชนาการไวมากทสด มวธการทาไมซบซอน ผสนใจทวไปสามารถนาไปทาเองไดในครวเรอน หรอเปนสนคา OTOP สาหรบงานวจยและพฒนาผลตภณฑขาวลมผวเปนโภชนบาบด (nutraceutical) เพอใชประโยชนในเชงสขภาพทมงตลาดทมกาลงซอสงนน เปนงานวจยตอยอดเชงพานชยทไดรบทนสนบสนนจากสานกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) ซงศนยวจยขาวพษณโลก สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว ดาเนนงานบรณาการรวมกบมหาวทยาลยและโรงพยาบาลชนนา ซงไดแก มหาวทยาลยเชยงใหม มหาวทยาลยขอนแกน มหาวทยาลยมหดล มหาวทยาลยแมฟาหลวง และโรงพยาบาลบรรมย ขอมลและรายละเอยดจะนาเสนอภายใตการจดการของหนวยงานผใหทน และมไดนาเสนอ ณ ทน

อปกรณและวธการ อปกรณหลก

1. โถปน (blender) 2. เตาอบ (oven) 3. ตแช อณหภม 8ºซ 4. โองเคลอบ 5. ผาดบ ผาขาวบาง ผาพลาสตก 6. อปกรณเครองครวทจาเปน เชน เตาแกส กระทะ ตะหลว กะละมง

วธการทดลอง พฒนาสตรอาหาร เบเกอร เครองดมทงทปราศจากแอลกอฮอล และแอลกอฮอล จากทมอยตามปกต

โดยใชเมลดขาวกลองและราขาวลมผว ในรปแบบตางๆ แทนทวสดเดมทใชหรอเสรมไปในผลตภณฑเดมเพอสรางความแตกตาง

311


ระยะเวลาทด าเนนการทดลอง ตลาคม 2553 – กนยายน 2556 สถานททด าเนนการทดลอง หองปฏบตการวทยาการหลงการเกบเกยว ศนยวจยขาวพษณโลก ศนยวจยขาวแพร และศนยวจยขาวขอนแกน

ผลการทดลองและวจารณ ระหวางป 2554-56 จากการพฒนาสตรตางๆ ของผลตภณฑอาหารและเครองดม ไดสตรและวธทา

ผลตภณฑจากขาวเหนยวดาพนธลมผวทงหมด 16 ชนด ประกอบดวยอาหารคาวจานวน 5 ชนด อาหารหวาน 2 ชนด อาหารวาง 2 ชนด เบเกอร 3 ชนด เครองดมปราศจากแอลกอฮอล 2 ชนด และเครองดมแอลกอฮอล 2 ชนด มรายละเอยดดงน

อาหารคาว

1. ขาวหงดวยหมอไฟฟา 1. ซาว ขาว 1 ครง ใสนาใหทวมขาว แชขาว 19 ชม. 2. เทนาทง ลางนาสะอาดจนหมดกลนหมก ใสนาใหม อตราขาว:นา = 1:1 3. กด cook 4. ประมาณ 40 นาท จะสก ป มจะอยท warm 5. คลกเคลาใหระอทวกน แลวปดฝาทงไวอยางนอย 15 นาท จงนามารบประทาน

2. ขาวหงดวยหมอ computerized cooker 1. ซาว ขาว 1 ครง ใสนาลงไปใหมใหอตราสวน ขาว : นา = 1:1 หากเปนขาวใหม (เดอนพ.ย. ถง กพ.)

เตมนาอก 1/2 ถวย หากเปนขาวเกา (เดอนม.ค.- ต.ค.) เตมนาอก 3/4 ถวย 2. กด cook 3. ประมาณ 40 นาท จะสก ป มจะอยท warm 4. คลกเคลาใหระอทวกน แลวปดฝาทงไวอยางนอย 15 นาท จงนามารบประทาน

3. ขาวหนกงา สวนผสม

1. ขาวลมผวสก 5 ถวยตวง 2. งาขมอน 200 กรม 3. เกลอปน 1/2 ชอนชา

วธทา ควงาขมอนซงเปนงาพนบาน (มกรดไขมนไมอมตวสง มแคลเซยม ฟอสฟอรส และวตามนบ) ดวยไฟออน

จนหอม ตางากบเกลอปนใหละเอยด นาขาวลมผวสกมาตาจนเนอเนยน ปนเปนกอนแลวคลกงาทเตรยมไวรบประทานรอน ๆ หอมกลนขาวและงา รสชาตมนอรอย

312


4. ซช (คโระ โคเมะ ซช) สวนผสม

1. ขาวลมผวสก 2. สาหรายหอขาว 3. หนาตางๆ ของซช : ปลาแซลมอน ก งผเสอ ปลาไหลญป นยางซอว ไขก ง (ไขปลาแคปปลน)

ยาสาหรายปรงรส 4. โชย 5. นาสมสายชญป น 6. วาซาบ

วธทา 1. นาขาวลมผวสก มาปนเปนกอนพอดคา หอดวยสาหราย 2. เตมหนาตางๆ ของซช ตามชอบ 3. รบประทานกบ โชยทปรงรสดวยนาสมสายชญป น และวาซาบ

5. ขาวผดสองสหาย สวนผสม

1. ขาวหอมมะล 1 ถวยตวง 2. ขาวเหนยวดาลมผว 1/4 ถวยตวง (43 กรม) 3. ไสกรอกหนเปนแทงสนๆ ผาขวางเปนกากบาททงสองดาน 4. ไขไก 2 ฟอง (100 กรม) 5. กระเทยบสบละเอยด 6. หอมใหญสบละเอยด 7. ผกตางๆ หนสเหลยมลกเตา : แครอท พรกยกษสเขยว แดงและเหลอง 8. ขาวโพดหวานสกแกะเมลด 9. เมดถวลนเตา

10. ซอวขาว 11. นาตาลทราย 12. นามนพช

วธทา 1. ใชขาวลมผวผสมหอมมะล ซาวขาวแลวทงนาไป 2. ใสนาสะอาดในอตรา ขาว : นา เทากบ 1: 1 แลวเตมนาอก 1/2 ถวย (ขาวเกาใช 3/4 ถวย)

หงโดยใชหมอคอมพวเตอรไรซ เมอสก ใชทพพคลกเคลาใหเขากน ปดฝาใหระอตอประมาณ 30 นาท จากนน ทงไวใหเยน

313


3. เจยวไขโดยแผใหเปนแผนบาง สกแลวทงไวใหเยน มวนแลวหนเปนเสนเลก ๆพกไวรอแตงหนาขาวผด 4. เจยวกระเทยมใหหอม นาไสกรอกมาผดจนรอยทผาไวเรมแผเลกนอยคลายกลบดอกไม นาขาว

ทเตรยมไวมาผดปรงรสดวย ซอวขาว นาตาลทราย เตมสสนใหสดใสพรอมคณคาอาหาร ดวย ขาวโพดหวาน เมดถวลนเตา แครอท ถวหวาน พรกยกษสเขยว แดงและเหลอง

5. จดลงจาน โรยหนาดวยไขเสนทเตรยมไว ตกแตงใหสวยงาม

อาหารหวาน

1. ขาวเหนยวมน สวนผสม

1. ขาวเหนยวดาลมผว 1/4 ถวยตวง (43 กรม) 2. ขาวเหนยว กข6 1 ถวยตวง (180 กรม) 3. นา 2/3 ถวยตวง (150 กรม) 4. หวกะท 3/4 ถวยตวง (180 กรม) 5. นาตาลทราย 1/2 ถวยตวง (93 กรม) 6. เกลอ 1 1/2 ชอนชา (5 กรม)

วธทา 1. ลางขาวเหนยวดาลมผวใหสะอาด แชนาไว 30 นาท 2. ลางขาวเหนยว กข6 แลวเทรวมกบขาวเหนยวดา พกใหสะเดดนา แลวนาไปหงดวยหมอ

คอมพวเตอรไรซ โดยเตมนา 2/3 ถวยตวง (ขาวเกา) ใชโปรแกรมขาวกลอง 3. ผสมหวกะท นาตาลทราย และเกลอ เขาดวยกน คนใหนาตาลทรายละลาย จากนนเทขา ว

เหนยวทนงสกแลวลงไป คนใหเขากน ปดฝา พกไวประมาณ 20 นาท

หนากะท สวนผสม

หางกะท 2 ถวยตวง (480 กรม) แปงขาวเจา 1/3 ถวยตวง (83 กรม) นาตาลทราย 1/4 ถวยตวง (46 กรม) เกลอ 1/4 ชอนชา (0.8 กรม)

วธทา 1. ผสมหางกะท แปงขาวเจา นาตาลทราย และเกลอ คนใหเขากน 2. ยกขนตงไฟกลาง คนอยางตอเนอง จนกระทงกะทขน ปดไฟ 3. นาไปตกราดบนขาวเหนยวมน พรอมเสรฟกบมะมวงสก หรอหนาตาง ๆ

314


2. เตาฮวย สวนผสม

1. นาไดจากการแชขาวเหนยวดาลมผว 30 นาท แทนนาในสวนผสมทระบ (นาขาวไปหงหรอใชประโยชนอน)

2. ผงเตาฮวยสาเรจรป 3. ผลไมสดหนเปนชน หรอ ลกชบผลไมสสนสวยงาม สาหรบตกแตง

วธทา 1. นานาแชขาวลมผวมาตมใหเดอด ใสผงเตาฮวยสาเรจรปลงไป คนใหละลาย เทลงในพมพวน

หรอเยลล นาไปแชต เยนใหเซทตว 2. นาออกมาตกแตงดวยผลไมสดหรอลกชบใหสวยงามนารบประทาน ความหอมของนาแชขาวลมผว

จะทาใหเตาฮวยนารบประทานยงขน

อาหารวาง

1. ซาลาเปาไสธญพช สวนผสม

1. แปงเปยกขาวเหนยวดา 50 กรม 2. แปงสาลเอนกประสงค 850 กรม 3. นามนพช 1/4 ถวย (60 กรม) 4. เกลอปน 1 ชอนชา 5. นาตาล 1/2 ถวย (100 กรม) 6. แอมโมเนย 1 ชอนชา (3.3 กรม) 7. ยสต 1 ชอนโตะพน (8 กรม) 8. ไสซาลาเปา ทเตรยมจากธญพช หรอ หมผสมผกและธญพช หรอ หมสบ-ไขเคม

วธเตรยมแปงเปยกขาวลมผว 1. นาขาวเหนยวดาลมผวมาบดใหละเอยดดวยโถปนแหง 2. นาแปงขาว 24 กรม ผสมกบนา 480 กรม ตงไฟออน กวนจนแปงสกลกษณะเหมอนแปงเปยก

วธทา 1. นาแปงเปยกขาวลมผว มาผสมกบแปงสาลเอนกประสงค 2. เตมนามนพช เกลอปน นาตาล แอมโมเนย และยสต นวดสวนผสมใหเขากนจนไดกอนแปง พกไว

30 นาท แลวนวดใหมจนแปงเนยน หมกทงไว 1 ชม. 3. นวดแปง เรมไลลม ปนเปนกอนขนาดตามตองการ เอาผาขาวบางคลมไว ทงใหแปงขนอก 10 นาท 4. นาแปงซาลาเปาทเตรยมไวมาใสไส นงใหสก พรอมรบประทาน

315


2. ขาวเกรยบมวงมณ สวนผสม

1. แปงเปยกขาวเหนยวดาลมผว 25 กรม (1/3 ถวย) 2. แปงมนสาปะหลง 225 กรม (2 1/2 ถวย) 3. แปงสาล 32 กรม (1/3 ถวย) 4. เกลอปน 2 ชอนชา 5. พรกไทยปน 1 ชอนโตะ 6. กระเทยมสบละเอยด 3 ชอนโตะ 7. นาตาลทราย 1 ชอนโตะ 8. นาเดอด 1 1/4 ถวย 9. สาหรายทะเลผง

วธท าแปงเปยกขาวลมผว สวนผสม

1. แปงขาวเหนยวดาลมผว 1/4 ถวยตวง (40 กรม) 2. นา 1/2 ถวยตวง + 1 ชอนโตะ (125 กรม)

วธทา 1. นาแปงกบนาผสมกนคนดวยตระกรอมอ จนสวนผสมละลายเขากนด 2. ยกขนตงไฟปานกลาง คอยคนสวนผสมอยางตอเนอง ประมาณ 2 นาทสวนผสมจะขนขน จงเปนไฟ

แลวคนตออกสกคร ลกษณะแปงทไดจะมลกษณะขน มนเงา พกไวใหเยน หมายเหต : สามารถทาแปงเปยกไวลวงหนาได โดยเกบใสต เยนได 2 – 3 วน วธท าขาวเกรยบ

1. นาแปงและสวนผสมทงหมดยกเวนสาหรายทะเล ใสอางผสม 2. เตมนาเดอดลงในแปง นวดพอเขากน ใสสาหรายทะเล นวดใหเขากนด 3. ปนแปงทนวดได เปนแทงกลมยาว เสนผาศนยกลางประมาณ 1 นว 4. นาแปงทปน ไปนงในรงถงทรองดวยใบตองทานามนพชไว ดวยไฟแรง นานประมาณ 20- 25 นาท

หรอจนกระทงสก 5. นาออกจากรงถง ผงไวใหเยน แลวนาไปแชต เยนชองธรรมดา นาน 1 คน 6. นาออกจากตเยน นามาหนเปนแผน หนาประมาณ 2 มม. 7. นาไปตากแดดจนแหงสนท 8. เวลาจะรบประทาน นาไปทอดในนามนรอน ดวยไฟออน พลกกลบเรว ๆ ตกขนพกบนกระดาษ

ซบนามน พอเยนบรรจใสถงปดสนท

316


เบเกอร 1. ขนมปง

ขนมปงขาวเหนยวด าสตรท 1 (ศนยวจยขาวพษณโลก) (ท ำปรมำณนอย) สวนผสม

1. แปงสาลทาขนมปง 2 1/2 ถวย (275 กรม) 2. ยสต 2 ชอนชา (6 กรม) 3. นาตาล 4 ชอนโตะ (55 กรม) 4. เกลอ 1/2 ชอนชา (1.6 กรม) 5. ไขไก 1 ฟอง (60 กรม) 5. นมขนจด 1/2 ถวยตวง (122 กรม) 6. เนยสด หรอ นามนราขาว 3 ชอนโตะ (38 กรม) 7. แปงเปยกขาวเหนยวดา 1/2 ถวยตวง (110 กรม)

วธทาโด (dough)

1. เทสวนผสมทงหมด (ยกเวนแปงเปยก) ในอางผสม 2. ใชพายพสาสตกคนใหสวนผสมรวมกนลกษณะแปงทไดจะเปนเมดยงไมเปนเนอเดยวกนทนท 3. เตมแปงเปยกลงไป แลวนวดดวยมอจนสวนผสมมเนอเนยน เมอนามาขงเปนแผนบาง ๆ

สามารถมองเหนเงานวมอ แลวไมขาด แสดงวานวดแปงไดทแลว 4. พกแปง โดยใชพลาสตกคลมเพอไมใหอากาศเขา รอจนแปงขนเปน 2 เทา 5. นากอนแปงมานวดไลอากาศออก ตดนาหนกแปงกอนละ 65 กรม คลงกลมพกไว 6.ใชไมคลงแปงออกเปนแผน แลวพบแปงเปน 3 ทบ แลวใชไมคลงแปงออกอกครง จากนนมวนแปง

เปนแทงใหแนน นาไปใสพมพขนาด 2 ½ x 3 ½ x 1 ½ นว ททาเนยขาวไว พกแปงอกครง รอใหแปงขน 2 เทา 7. เมอพกแปงไดทแลว กอนนาเขาอบ ทาไขเจอนา (ไขแดง 1 ฟอง ผสมนา 1 ชอนโตะ) ทผวแปง 8. นาเขาอบ อณหภม 170 องศาเซลเซยส นานประมาณ 20 – 25 นาท หรอจนกระทงสก 9. นาขนมปงออกจากเตาอบพกไว 5 นาท แลวจงนาขนมออกจากพมพพกบนตะแกรงจนกระทงเยนสนท

จงเกบใสภาชนะ วธทาแปงเปยกขาวเหนยวดา สวนผสม

1. แปงขาวเหนยวดาลมผว 1/4 ถวยตวง (40 กรม) 2. นา 1/2 ถวยตวง + 1 ชอนโตะ (125 กรม)

317


วธทา 1. นาแปงกบนาผสมกนคนดวยตระกรอมอ จนสวนผสมละลายเขากนด 2. ยกขนตงไฟปานกลาง คอยคนสวนผสมอยางตอเนอง ประมาณ 2 นาทสวนผสมจะขนขน จงเปน

ไฟ แลวคนตออกสกคร ลกษณะแปงทไดจะมลกษณะขน มนเงา พกไวใหเยน หมายเหต : สามารถทาแปงเปยกไวลวงหนาได โดยเกบใสต เยนได 2 – 3 วน

ขนมปงขาวเหนยวด าสตรท 2 (ศนยวจยขาวแพร) (ท ำปรมำณมำก) สวนผสม

1. แปงสาลทาขนมป 10 ถวยตวง (1,000 กรม) 2. ยสต 2 ชอนโตะ (11.2 กรม) 3. นาตาล 150 กรม (หรอตามความพอใจ) 4. เกลอ 1 ชอนโตะ (9.8 กรม) 5. นมผง 2 ชอนโตะ (50 กรม) 6. นามนราขาว 2/3 ถวยตวง (180 ซซ) 7. แปงเปยกขาวเหนยวดา 2 1/3 ถวยตวง (500 กรม)

วธทา 1. เทสวนผสมทงหมดเทลงในเครองตแปง 2. ในขณะทเครองกาลงตแปง คอยๆ เทนามนลงไปเพอไมใหแปงจบตวกนเปนกอน ตจนแปงผสม

เปนเนอเดยวกน ประมาณ 30 นาท จะเรยกวาโด (dough) 3. ตดแบงกอนโดชงนาหนกกอนละ 350 กรม ปนเปนกอนกลม วางบนถาดททาดวยไขมนหรอเนย

พกไว 30 นาท 4. นากอนโดมาไลอากาศออก โดยใชไมคลงรดใหเปนแผน มวนเปนรปตวหนอน โรยดวยงา 5. วางกอนโดในพมพขนมปงททาไขมน พกไว 30-45 นาท จนโดขนเปน 2 เทา 6. นาไปอบทอณหภม 180 องศาเซลเซยส นานประมาณ 30 นาท 7. พกใหเยน แลวตดเปนแผน พรอมรบประทาน

2. คกกปกนางฟา สวนผสม

1. แปงสาลอเนกประสงค 2 ถวยตวง (220 กรม) 2. ผงฟ 1 ชอนชา (2.6 กรม) 3. โซดาไบคารบอเนต 1 ชอนชา (3.3 กรม) 4. นาตาลทรายขาว 1/2 ถวยตวง (80 กรม)

318


5. นาตาลทรายแดง 1/2 ถวยตวง (80 กรม) 6. เกลอปน 1/4 ชอนชา (0.8 กรม) 7. เนยสด 1 ถวยตวง (220 กรม) 8. เนยขาว 2 ชอนโตะ (23 กรม) 9. ไขไก (เบอร2) 1 ฟอง (50 กรม)

10. ราขาวลมผวบดละเอยด 1 ชอนโตะ (5 กรม) 11. ขาวตอก (ขาวลมผว) 1 1/2 ถวยตวง (50 กรม) 12. ขาวพอง (ขาวลมผว) 2 ถวยตวง (60 กรม) 13. มะพราวอบแหง 1 ถวยตวง (40 กรม)

วธทา 1. รอนแปง ผงฟ และโซดาไบคารบอเนต พกไว 2. ตเนยสดและเนยขาว ดวยหวตรปใบไม ความเรวปานกลางจนกระทงฟเบา 3. เตมไขไก วานลลา เกลอ และราขาวตตอจนสวนผสมเขากนด 4. คอย ๆ เตมสวนผสมของแปงทเตรยมไวลงไป ตดวยความเรวตาจนสวนผสมเนยนเขากนด 5. ใสขาวตอก ขาวพอง และมะพราวอบแหงลงไป คนใหเขากน 6. ตกหยอดลงบนถาดอบททาเนยขาวไว นาเขาอบทอณหภม 175 องศาเซลเซยส ประมาณ 10-12 นาท 7. นาขนมออกจากเตาอบ วางผงไวบนตะแกรง พกไวจนเยน จงเกบใสกลอง หรอถง ปดปากใหสนท

ขนมทเสรจเรยบรอยแลว จะเหนขาวตอกขาวลมผวทแผออกมสขาวนวลคลายปกสวยงามของนางฟาประดบอยบนตวขนม แซมดวยขาวพอง ทเหนเมลดสมวงแตกเปนลายเสนสวยงาม เวลาเคยวจะกรบกรอบ มกลนหอมของเมลดและราขาวทเปนเอกลกษณของขาวลมผว นอกเหนอไปจากกลนเนยตามปกต

ผลกำรวเครำะหสำรตำนอนมลอสระ แสดงไวในตำรำงท 1

3. เคกในฝน สวนผสม

แปงเคก 2 1/4 ถวยตวง (200 กรม) ผงฟ 1 ชอนโตะ (8 กรม) เนยสด 3/4 ถวยตวง (150 กรม) นาตาลทราย 1 ถวยตวง (200 กรม) เกลอ 1/2 ชอนชา (1.6 กรม) นมขนจด 1/2 ถวยตวง (122 กรม) ไขไก 3 ฟอง (150 กรม) วานลา 1 ชอนชา (3 กรม) ราขาวเหนยวดาลมผว 1 ชอนโตะ (5 กรม)

319


วธทา 1. รอนแปงและผงฟรวมกนพกไว 2. ใชหวตรปตะกรอตเนยสดใหออนตว ใสนาตาลทราย และเกลอ ตตอดวยความเรวปานกลาง

จนกระทงสวนผสมฟเบา 3. คอย ๆ เตมไขทละฟอง และราขาวตใหสวนผสมใหเขากน 4. เปลยนเปนความเรวตา แลวเทสวนผสมของแปงลงไปทละนอย สลบกบนม โดยเรมตนดวยแปง

และจบลงดวยแปง ตใหเขากน ตามดวยวานลา ผสมใหเขากน 5. ตกใสพมพซงทาเนยขาวและรองกระดาษไขไว 6. นาเขาอบอณหภม 180 องศาเซลเซยส นานประมาณ 30 นาท หรอจนกระทงสก ซงตรวจสอบได

โดยใชไมปลายแหลมจมลงไปตรงกลางเคกแลวยกขน ถาไมมเศษขนมตดขนมา แสดงวาสกแลว 7. นาขนมออกจากเตาอบ พกไวใหเยน

ผลกำรวเครำะหสำรตำนอนมลอสระ แสดงไวในตำรำงท 2

เครองดมเพอสขภาพ ปราศจากแอลกอฮอล 1. Antho Aro Tea

วธทา 1. นาขาวเหนยวดาลมผวมาควไฟออน คนตลอดเวลา จนเมลดขาวเรมแตก และสงกลนหอม นาไป

ชงดมได โดยใสขาวคว 3 ชอนโตะลงในกระบอกกาชงชา เทนารอนลงไปจนทวมเมลดขาว รอจนไดสเขมสวยตามตองการ รนรมยกบกลนหอมและรสละมนของชา

2. สวนทเหลอรอใหเยน ตกใสภาชนะมฝาปดสนท เกบไวในตเยน ควรทาเฉพาะทจะบรโภคใหหมดภายใน 1 สปดาห เนองจากเกบไวนานจะมกลนหน

ผลกำรวเครำะหสำรตำนอนมลอสระใน Antho Aro tea แสดงไวในตำรำงท 3

2. เครองดมเยน นลรอย-พลอยรง สวนผสม

1. ขาวเหนยวดาลมผว 200 กรม 2. นาสะอาด 2000 ซซ 3. นาตาล 500 กรม (หรอตามความพอใจ) 4. มะนาว 100 กรม (ประมาณ 13 ลก หรอตามความพอใจ) 5. นาแขงบดละเอยด

วธทา 1. นาขาวลมผวลางนาสะอาด 1 ครง แลวแชนาทเตรยมไว ประมาณ 20-30 นาท (ระยะเวลาทแช

ขนอยกบสทตองการ ถาแชนาน จะมสเขมมาก 2. เทเฉพาะนาใสหมอตมใหเดอด เตมนาตาล คนใหละลาย

320


3. รอใหเยน จะไดเครองดมสมวงอมนาตาลเขม มกลนหอมเปนเอกลกษณของขาว ชอวา นลรอย รบประทานกบนาแขงบดละเอยด ดมดบกระหายคลายรอน

4. หากตองการสสนสดใสและกลนสดชนเพมขน คอยๆเตมนามะนาวทเตรยมไวลงไปในเครองดมหลงจากเยนลงแลว จะไดเครองดมสโอลดโรส (ชมพอมสม) สวยงาม และมกลนหอมสดชนจากมะนาว ชอวา พลอยรง (แอนโทไซยานน ซงเปนสารตานอนมลอสระทมสงมากในขาวลมผว จะอยตวไดดในสภาพเปนกรด ในทน คอ กรดมะนาว)

ผลกำรวเครำะหสำรตำนอนมลอสระ ในเครองดมเยน แสดงไวในตำรำงท 4

เครองดมจากขาวหมก สาโท (Rosa de Oryzae)

1. สาโทขาวกลองขาวลมผว (Velvety) 2. สาโทขาวลมผวขดร า (Ruby)

นาขาวกลอง และขาวลมผวทขดราเรยบรอยแลว นามาผานกระบวนการผลตสาโท จะไดสาโทสมวงแดงกามะหย จากขาวกลอง รสชาตเขมขน ชอ Velvety และสาโทสแดงทบทมสดใส ชอ Ruby รสชาตสดใสเชนเดยวกบสสน ผลการวเคราะหสารตานอนมลอสระอยในตารางท 5

ระหวางการดาเนนงาน ปงบประมาณ 2554-2556 ไดสาธตผลตภณฑเพอสขภาพจากขาวลมผวในโอกาสตางๆ ประกอบความรวชาการดานพนธและการผลต จานวน 14 ครง จานวนคนผ เขาชมประมาณ 3,200 คน พมพเอกสารแผนพบผลตภณฑตนแบบ 1,000 ฉบบ และหนงสอวชาการ เ รอง ขาวลมผว...มรดกของแผนดน จานวน 700 เลม โดยเนอหารวมสตรผลตภณฑตนแบบ ซงมผลการวเคราะหคาสารตานอนมลอสระรวมของผลตภณฑเครองดมประกอบ ปจจบนอยระหวางการวจยอกระดบทสงขนไปเพอเขาสอตสาหกรรมในรปของ nutraceutical สาหรบตลาดทมกาลงซอสง

สรปผลการทดลอง งานพฒนาผลตภณฑจากขาวลมผวทดาเนนการในระยะเวลา 3 ป ตงแต ป 2554-2556 น

มเปาหมายใหไดผลตภณฑสาหรบบรโภคเพอประชาชนทวไป ทสนใจสขภาพ แตไมไดบรโภคขาวเหนยว โดยเฉพาะขาวเหนยวดา เปนอาหารหลก นอกจากนยงเปนผลตภณฑททาไดงายในระดบครวเรอนหรอชมชน แตกสามารถตอยอดไดในเชงพานชย แตเดมตงเปาหมายไวเพยงอยางนอย 3 ชนด แตเมอสนสดการศกษา ไดผลตภณฑทงอาหารคาว อาหารหวาน อาหารวาง เบเกอร เครองดมทงทปราศจากแอลกอฮอลและมแอลกอฮอล รวมทงหมด 16 ชนดดวยกน ผลตภณฑบางชนดทมแนวโนมจะตอยอดไดในระดบอตสาหกรรม กมผลการวเคราะหสารตานอนมลอสระรวมประกอบ ผลทไดรบจากงานวจย สงผลใหสาธารณชนใหความสนใจทงขาวและผลตภณฑมากขน สงผลใหเกดความตองการของตลาดอยางมาก จงเปนแรงจงใจอยางดสาหรบเกษตรกรผปลกขาวทไดราคาเมลดพนธสงขน จากกโลกรมละ 15 บาท เปน 30-150 บาท ซงทาใหโอกาสของการอนรกษพนธกรรมขาวลมผวซงมคณคาโภชนาการสงทเปนเจตนารมณหลกมแนวโนมดมาก และจะดยงขนเมอผลงานวจยเชงพานชยทตอยอดงานวจยนดาน nutraceutical ท

321


กาลงอย ระหว างดาเนนงานแบบบรณาการรวมก บมหาวทยาลยและโรงพยาบาลชน นา มผลสสาธารณชน โดยมเงอนไขวา ทกภาคสวนทเกยวของไดทาความรจกกบขาวลมผวอยางแทจรง ผปลกและผคาตางมความสจรตใจและมคณธรรม เมอเปนเชนน กจะทาใหสงคมไทยมประชาชนทมสขภาพด ประเทศลดคาใชจายทางดานสาธารณสข เกษตรกรมระดบรายไดทสงขน สงผลตอรายไดมวลรวมของประเทศในทสด

ค าขอบคณ คณะนกวจยขอขอบคณสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ทไดสนบสนนทนวจย และ

ขอขอบคณผ บงคบบญชาทกระดบทกรณาสนบสนนการดาเนนงานตลอดมา และทจะลมไมได คอ ขอขอบคณ ดร. สมทรง โชตชน ผ อานวยการแผนงานวจยอนรกษพนธกรรมขาว และนายวระศกด หอมสมบต หวหนาโครงการวจย ทไดใหโอกาสดาเนนงานวจยและใหกาลงใจตลอดมาในการทางานทมโจทยวจยยากยงครงน

เอกสารอางอง อภชาต เนนพลบ อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ พจน วจนะภม และ พงศา สขเสรม. 2533 ขาวเหนยว

พนธ ”ลมผว” พนธกรรมขาว อนรกษเพอคณคาโภชนาการ. หนา 187-197. ใน การสมมนาวชาการกลมศนยวจยขาวภาคเหนอตอนบนและภาคเหนอตอนลาง ประจาป 2553. 9-10 มนาคม 2553. โรงแรมอมรนทรลากน อาเภอเมอง จงหวดพษณโลก. สานกวจยและพฒนาขาว. กรมการขาว.

อจฉราพร. 2555. ขาวลมผว...มรดกของแผนดน. หนงสอเผยแพรวชาการ. กรมการขาว. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 60 หนา.

322


ตารางท 1 ผลการวเคราะหสารตานอนมลอสระรวม ของคกกปกนางฟา จากขาวลมผว การวเคราะห สารตานอนมลอสระ ( มก. กรด แอสคอรบก /100 ก.)

คกก* 28.20

ตารางท 2 ผลการวเคราะหสารตานอนมลอสระรวม ของเคกในฝน จากขาวลมผว

การวเคราะห สารตานอนมลอสระ ( มก. กรด แอสคอรบก /100 ก.) เคก* 12.09

วเคราะหโดยหองปฏบตการกลาง ประเทศไทย จากด สาขา เชยงใหม *เมลดขาวกลองอาย 6 เดอน หลงเกบเกยวฤดนาป 2556 ทอาเภอ เขาคอ จ. เพชรบรณ

ตารางท 3 ผลการวเคราะหสารตานอนมลอสระรวม ใน Antho Aro tea

วเคราะห สารตานอนมลอสระ ( มก./100 ก.) เมลดปกต 461.76 อบท 100 °ซ 10 นาท 424.55 ควไฟออนท 100 °ซ 5 นาท 404.74

วเคราะหโดยหองปฏบตการกลาง ประเทศไทย จากด สาขา เชยงใหม เมลดขาวกลองอาย 4 เดอน หลงเกบเกยวฤดนาป 2554 ทอาเภอ เขาคอ จ. เพชรบรณ

ตารางท 4 ผลการวเคราะหสารตานอนมลอสระ ในเครองดมเยน

วเคราะห สารตานอนมลอสระ ( มก./100 ก.) นาแชขาวกลอง 30 นาท 106 นาแชขาวกลอง 30 นาทตมใหเดอด 120

วเคราะหโดยสถาบนโภชนาการมหาวทยาลยมหดล เมอ กรกฏาคม 2553 เมลดขาวกลองอาย 6 เดอน หลงเกบเกยวฤดนาป 2552 ทดอยมเซอ จ.ตาก

ตารางท 5 ผลการวเคราะหสารตานอนมลอสระของสาโทขาวกลองและขาวขดราของขาวลมผว

วเคราะห สารตานอนมลอสระ ( มก./100 ก.) เมลดปกต* 461.76 สาโทขาวเหนยวดาลมผว* 49.86 สาโทขาวลมผวขดรา** 11.81

วเคราะหโดย บ.หองปฏบตการกลาง (ประเทศไทย ) จากด สาขา เชยงใหม *เมลดขาวจากเขาคอ เกบเกยวตลาคม 2554 อายหลงเกบเกยว 4 เดอน **เมลดขาวจากเขาคอ เกบเกยวตลาคม 2556 อายหลงเกบเกยว 6 เดอน

323


ผลตภณฑบางชนดจากขาวเหนยวด าพนธลมผว

324


325


ซวแดง : ขาวเหนยวทองถน Sew Daeng : Glutinous Rice for Locality

พรรณ จตตา1)

บทคดยอ ขาวไรมความสาคญเปนอยางยงสาหรบชวตเกษตรกรในเขตเกษตรทกาลงพฒนา โดยเฉพาะ

ประชากรททาการเกษตรและอาศยอยบนทสง ถนทรกนดาร ขาวไรทปลกมลกษณะเปนพนธพนบานและมกจะมพนธแตละทองถนเปนของตนเอง เปนการปลกเพอบรโภค ผลผลตอยในเกณฑตา ไมเพยงพอกบการบรโภคตลอดทงป จงเปนเหตผลหนงทตองมการปรบปรงพนธขาวไรเพอใหไดพนธขาวทมความเหมาะสมกบสภาพแวดลอม เปนทยอมรบของเกษตรกร และชวยแกปญหาตางๆ ในการปลกขาวไรเพอใหไดผลผลต ทสมาเสมอเพยงพอตอการบรโภคในครวเรอน ซวแดง เปนพนธ ขาวเหนยวทองถน ทาการคดเลอกและนามาปรบปรงพนธ ตามโครงการพฒนาขาวในเขตเกษตรลาหลง ตงแตป 2531-2535 และนาเขาโครงการปรบปรงพนธขาวไรในเขตภาคเหนอตอนบนตงแตป 2536 เปนตนมา ไดดาเนนการตามขนตอนการปรบปรงพนธ การเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน ชดขาวเหนยว พบวาพนธซวแดง ใหผลผลตเฉลย 334 กโลกรมตอไร สงกวาพนธมาตรฐานเปรยบเทยบซวแมจน ทใหผลผลต 278 กโลกรมตอไร เปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน พบวาขาวซวแดงใหผลผลตเฉลย 550 กโลกรมตอไร สงกวาพนธมาตรฐานเปรยบเทยบซวแมจน ทใหผลผลตเฉลย 483 กโลกรมตอไร และนามาทดสอบพนธขาวไรทองถนในพนทเกษตรกรจงหวดเชยงใหม นาน เชยงราย และแมฮองสอน ชดขาวเหนยวทราบ ในป 2537-2539 พบวาซวแดงใหผลผลตเฉลย 350 กโลกรมตอไร สงกวาพนธมาตรฐานเปรยบเทยบซวแมจน (289 กโลกรมตอไร) คดเปนรอยละ 14 ปลกทดสอบการตอบสนองตอป ยไนโตรเจนของขาวไรสายพนธดในภาคเหนอตอนบน และศนยวจยขาวแพร ไดศกษาระยะพกตวของขาวสายพนธดเดนพบวามระยะพกตว 3 สปดาห ทดสอบคณภาพการสของขาวไร ซวแดงใหคณภาพการสปานกลาง ทดสอบคณภาพการหงตมและรบประทาน เมอหงสกจะไดขาวนมและเหนยว ทดสอบปฏกรยาของสายพนธขาวตอโรคไหม ทศนยวจยขาวเชยงใหม พบวามปฏกรยาตอโรคไหมในระดบตานทาน (R) และปลกเปนพนธดกทศนยวจยขาวสะเมง ป 2550-2555

ค าส าคญ : ซวแดง ขาวเหนยวทองถน 1) ศนยวจยขาวสะเมง อ.สะเมง จ.เชยงใหม 50250 โทร. 0-5337-8093 Samoeng Rice Research Center, Samoeng, Chiang Mai 50250 Tel. 0-5337 8093-4

เพลี้ยกระโดด tagosodes pusanus (distant) :...

Documents