ศกษาวเคราะหนพพานสตรในคมภรลานนา

AN ANALYTICAL STUDY OF NIPPĀNASUTR IN THE LANNA TEXTS

พระสธวราลงการ (สมคด สรคตโต กนด )

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๓

ศกษาวเคราะหนพพานสตรในคมภรลานนา

พระสธวราลงการ (สมคด สรคตโต กนด )

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๓

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

AN ANALYTICAL STUDY OF NIPPĀNASUTR IN THE LANNA TEXTS

Phrasudhivarālangkara (Somkid Sirigutto Goondee)

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of The Requirement for The Degree of

Master of Arts (Buddhist Studies)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University Bangkok, Thailand

ก

ชอวทยานพนธ : ศกษาวเคราะหนพพานสตรในคมภรลานนา ผวจย : พระสธวราลงการ (สมคด สรคตโต) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : พระสธธรรมานวตร, ผศ.ดร., ป.ธ. ๙, M.A., Ph.D. : อาจารยรงษ สทนต ป.ธ. ๙, พธ.ม. : ดร. สรสทธ ไทยรตน ป.ธ. ๕, M.A. Ph.D. วนทสาเรจการศกษา : ๒๓ กมภาพนธ ๒๕๕๔ :

บทคดยอ

งานวจยนมวตถประสงค ๓ ขอ คอ (๑) เพอศกษาพฒนาการและความเปนมาของตนฉบบตวเขยนนพพานสตรฉบบลานนา (๒) เพอศกษาหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในนพพานสตรฉบบลานนา (๓) เพอศกษาคณคาของนพพานสตรทมตอสงคมไทย การศกษาดงกลาวเปนการคนควาวจยขอมลเชงเอกสาร ปรากฏในพระไตรปฎก ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย คมภรใบลาน และงานวจยทเกยวของ ผลการวจยพบวา คมภรนพพานสตรฉบบลานนา เปนวรรณกรรมทมพฒนาการยคหลงตอมาจาก วรรณกรรมรนแรก ๆ ทางพระพทธศาสนาทพระเถระชาวลานนาหลายรปไดรจนาขน เชน มงคลตถทปน เวสสนตรทปน จกรวาลทปน ทรจนาโดยพระสรมงคลาจารย ชนกาลมาลปกรณและวชรสารตถะสงคหะ รจนาโดยพระรตนปญญาเถระ สารตถทปน รจนาโดยพระนนทาจารย รวมถงวรรณกรรมอน ๆ ทพระเถระชาวลานนาไดรจนาเปนลาดบมา ถอวาเปนวรรณกรรมชนคร ทมความไพเราะในเบองตน ทามกลาง และทสด นพพานสตรฉบบลานนา กเชนกบคมภรลานนาอน ๆ ทสะทอนใหเหนถงพฒนาการสรางสรรอยางตอเนองยาวนานจากรนสรน ดวยการจาร “จารก” อกษรลานนา “คาเมอง” ท เปนคาสอนทางพระพทธศาสนา เชน พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก พระอภธรรมปฎก และคาสอนทเปนของทองถนผานกระบวนการสอนประเภทรอยแกวบาง เชน โอวาท คาสอน สภาษต โวหารลานนา ประเภทรอยกรองบาง เชน โคลง คาว ฮา จอย ลานาซอ เปนตน วรรณกรรมเหลานลวนจารกดวยอกษรลานนาทงสน

ข

นพพานสตรฉบบลานนา แสดงใหเหนภมปญญาของชาวลานนา ซงเปนวฒนธรรมคนเมองอยางเดนชดในทศนะทมนษยพงมตอมนษย สอนใหชาวบานรจกประพฤตปฏบตตนมนคงในหลกคาสอนทางพทธศาสนาซงปรากฏในวรรณกรรมน คอ คณของรตนะ ๓ อยาง โอวาท ๓ ลกษณะ ๓ กศลกรรมบถ ๑๐ อกศลกรรมบถ ๑๐ บญกรยาวตถ ๓ พรหมวหาร ๔ ไตรสกขา ๓ หลกธรรมในวรรณกรรมเหลาน ลวนมงสอนคนใหปฏบตตนเปนสมาชกทดของสงคม และการดาเนนชวตทสอดคลองเขากบจารต วฒนธรรม ประเพณในทองถนไทยลานนาเปนอยางด

คณธรรมในนพพานสตรฉบบลานนาน ไดสอนผานกระบวนการสอน ในหลกการทสามารถนาไปประพฤตปฏบตได เชงโวหาร และนทานสาธก เชนเรองเทวดา, เรองเศรษฐสอนลกสาว เปนตน ในเนอเรองจะกลาวถงการใหคนประพฤตตนอยในศลธรรม การควบคมจตใจของตนเอง ตามหลกความสมพนธระหวางสงคมมนษย หลกธรรมทสงเสรมความสมพนธระหวางมนษย ไดแก พรหมวหาร ททรงคณคาตอสงคมไทย โดยเฉพาะสงคมไทยลานนา ซงมคณลกษณะ ๔ อยาง คอ ประกอบดวยความออนนอมถอมตน มรกความเมตตาตอกน ปรารถนาความสขความเจรญใหเกดแกเพอนมนษย และชวยเหลอปลดเปลองความทกขทเกดใหลดลงและพนจากความทกขยากลาบากนน พลอยยนดและมความสขกบสตวและบคคลทไดพนจากความทกข สนบสนนใหเขาไดรบความสขยง ๆ ขนไป มความรสกทดซงประกอบดวยปญญา วางตวเปนกลางกบทกสงใหเปนไปตามธรรม จากอดตถงปจจบนสงคมไทย ตงแตสงคมเลกจนถงระดบประเทศ มความรกความสามคคกน ดารงชวตอยดวยความสงบสขตลอดมา

ค

Thesis Title : An Analytical Study of Nippānnasutr Manuscriptal of Lanna Researcher : Phrasuteewaralangkan (Somkid Sirikutto Goondee) Degree : Master of Arts (Buddhist studies) Thesis Supervisory Committee : Phra Suthithammanuwat, Pali IX, M.A., Ph.D. : Mr. Rangsi Suthon Pali IX.., M.A., : Mr. Surasith Thairatana Pali IX, M.A., Ph.D. Date of Graduation : February 23, 2011

Abstract

This research is of 3 objects, namely : 1. to study the development and the written manuscripts of Nippānnasutr of

Lānnā Edition. 2. to study the Buddhist Doctrinal Principles appearing in Nippānnasutr of

Lānnā Edition. 3. to study the value of Nippānnasutr to the Thai societies. The said study is the research of the documentary data appearing in the

Three Baskets, the scripture in ola-leaves and the concerned researches.

From the research, it is found that the Lānnā Nippānnasutr Scripture is the literature developed in the later age from the early Buddhist literature such as Maṅgalatthadīpanī, Vessantaradīpanī and Cakkavāladīpanī composed by Ven.Phra Sirimaṅgalācarya, Jinakālamālīpakaraṇa and Vajirasāratthasaṅgaha composed by Ven. Phra Ratanapañña Thera, Sāratthadīpanī composed by Ven. Phra Nandācarya and the other literatures composed by the Ven. Monks in Lānnā. The mentioned scriptures are regarded as the high ones which are sweet in the beginning, in the middle and in the end.

ง

The Nippānnasutr of Lānnā Edition is like the other Lānnā Editions which reflect the continual development and a structure from one age to another with process of the inscription with the Lānnā Alphabets (Gammuang) with which the Vinayapitaka, the Suttantapitaka, the Abhidhammapitaka and the local teaching are inscribed.

Nippānnasutr of Lānnā Edition shows clearly the Lānnā people’s states of wisdom which is clearly the native people’s civilization in the point that the human beings must have the same viewpoints as the others do, and teaches the people to know and behave themselves firmly according to the teaching in Buddhism appearing in this Nippānnasutr. Such the teachings are the Three Triple Gems, the three kinds of teaching, the three characteristics, the Ten Kusalakammapathas, the Ten Akusalakammapathas, the Three Puññakiriyāvatthus, the Four Brahmavihāras and the Three Sikkhās. The Doctrinal principles in these literatures aim at teaching the people to practise themselves to be the good members of the societies in order to be in accordance with the local customs, ceremonies and cultures.

The virtues in Nippānnasutr have been taught through the process of teaching in the principles which can be practised in the way of expression and of quoted novels such as the story of the deity and the millionaire taught their daughters etc. The

essence of Nippānnasutr mentioned that the people should practise the precept, the Dhamma and should control their minds according to the relationship among the people. The principle supporting the human relationship is Brahmavihāradhamma which is valuable to the Thai Societies, especially the Lānnā societies which are of the 4 Brahmavihāradhammas: Mettā, Karuṇā, Muditā and Upekkhā.

จ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนสาเรจลงดวยด เนองดวยไดความเมตตานเคราะหจาก พระสธธรรมานวตร (เทยบ สรญาโณ) ประธานคณะควบคมวทยานพนธ ทแนะนาใหเขามาศกษาเลาเรยนพรอมใหความสนบสนน และใหคาปรกษาดวยดโดยตลอด อาจารยรงษ สทนต และ ดร. สรสทธ ไทยรตน ทไดกรณาใหคาปรกษาแนะนาเปนอยางด ทงให ความเอาใจใสในการปรบปรงแกไขขอบกพรองตาง ๆ ผวจยกราบขอบพระคณ และอนโมทนาขอบคณเปนอยางยง กราบขอบพระคณพระเดชพระคณ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ. ๙ ราชบณฑต) เจาอาวาสวดราชโอรสาราม ทใหกาลงใจและสนบสนนงานวจยเรองนมาโดยตลอดพระคณพระเดชพระคณ พระธรรมนนทโสภณ เจาคณะจงหวดนาน เจาอาวาสวดพระธาต ชางคาวรวหาร ทานพระครสรนนทสธ (สเมธ สเมโธ ป.ธ. ๕) เจาอาวาสวดเมองรามทใหคาปรกษาและสนบสนนขอมลคมภรลานนา ขอบคณคณโยมพอเคลอน กนด โยมบดาทใหกาลงใจมาโดยตลอด พรอมทงขออนโมทนาสหธรรมก รนท ๑๘ ทมอปการคณทกทาน คณาจารยและเจาหนาทมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยทกทาน ทใหความสะดวกในการตดตอและเออเฟอตอการศกษาในครงน ในการศกษาเรองน ผศกษาหวงเปนอยางยงวาจกเกดประโยชนในการสบทอด คาสอนในพระพทธศาสนาและคนควาคมภรลานนา เพอเปนองคความรสาหรบผทรกการศกษา หากการศกษาวจยมขอบกพรองประการใด ผศกษาวจยขอนอมรบและนอมรบคาแนะนาดวยความเตมใจยง ประโยชนจากการศศกษาในครงน ขอนอมบชาพระพทธคณ พระธรรมคณ พระสงฆคณ และขออทศใหแดพระครอนทสรวสทธ หลวงพออปชฌาย ผทประสทธประสาทการศกษาภาษาลานนามาตงแตแรกเรม และขออทศกศลใหแด คณแมเขยว กนด โยมมารดาทลวงลบ ตลอดถงทานผมอปการคณตอผศกษามาโดยตลอดทกทาน

พระสธวราลงการ (สมคด สรคตโต) ๙ กมภาพนธ ๒๕๕๔

ฉ

สารบญ

เรอง หนา

บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ข กตตกรรมประกาศ จ สารบญ ฉ คาอธบายสญลกษณและคายอ ซ

บทท ๑ บทนา ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๕ ๑.๓ ปญหาทตองการทราบ ๕

๑.๔ คาจากดความของศพททใชในการวจย ๕ ๑.๕ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๖ ๑.๖ ขอบเขตการวจย ๑๑ ๑.๗ วธดาเนนการวจย ๑๑ ๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๑๒

บทท ๒ พฒนาการความเปนมาของอกษรทใชในวรรณกรรมลานนา ๑๓

๒.๑ พฒนาการของอกษรทมในคมภรลานนา ๑๖ ๒.๑.๑ ประวตความเปนมาของอกษรธรรมลานนา ๑๗ ๒.๑.๒ ความเสอมของอกษรธรรมลานนา ๒๑ ๒.๒ อกษรทใชในคมภรลานนา ๒๒ ๒.๓ ตนฉบบตวเขยนนพพานสตรฉบบลานนา ๖๒

บทท ๓ หลกธรรมทปรากฏในนพพานสตรฉบบลานนา ๑๒๐

๓.๑ จดมงหมายของพระนพพาน ๑๒๐ ๓.๒ เรองยอนพพานสตร ๑๒๑ ๓.๓ นพพานสตรในพระไตรปฎกและในคมภรลานนา ๑๒๒

ช

๓.๓.๑ หลกธรรมนพพานสตรในพระไตรปฎก ๑๒๒ ๓.๓.๒ หลกธรรมนพพานสตรในคมภรฉบบลานนา ๑๒๖ ๓.๔ เปรยบเทยบหลกธรรมในพระไตรปฎกและคมภรลานนา ๑๓๒ ๓.๕ ประยกตหลกธรรมทปรากฏในคมภรนพพานสตรกบหลกไตรสกขา ๑๓๗ ๓.๕.๑ หลกธรรมในดานศล ๑๓๗ ๓.๕.๒ หลกธรรมในดานสมาธ ๑๔๕ ๓.๕.๓ หลกธรรมในดานปญญา ๑๕๓

บทท ๔ อทธพลของหลกธรรมในนพพานสตรทมตอสงคมลานนา ๑๕๗

๔.๑ หลกธรรมทมอทธพลตอการดาเนนชวต ๑๕๗ ๔.๒ หลกธรรมทมอทธพลตอการปกครอง ๑๗๒ ๔.๓ หลกธรรมทมอทธพลตอการศกษา ๑๗๕ ๔.๔ หลกธรรมทมอทธตอคณธรรมคณจรยธรรมในสงคม ๑๗๘ ๔.๕ หลกศลธรรม ๑๘๖ ๔.๖ หลกอดมธรรม ๑๘๗

บทท ๕ สรปผลการวจย และขอเสนอแนะ ๑๙๑ ๕.๑ สรปผลการวจย ๑๙๑ ๕.๒ ขอเสนอแนะ ๑๙๔

บรรณานกรม ๑๙๖ ประวตผวจย ๒๐๓

ซ

คาอธบายสญลกษณและคายอ

อกษรยอทใชในวทยานพนธเลมน ไดอางองจากคมภรพระไตรปฎกภาษาบาลและพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยพทธศกราช ๒๕๓๙ โดยระบชอยอคมภร เลม/ขอ/หนา/ เลขตวหนาเปนเลขเลม เลขตวกลางเปนขอ เลขตวหลงเปนเลขหนา เชน ท.ส. (ไทย) ๙/๒๗๖/๙๘ หมายถง ทฆนกาย สลขนธวรรค ภาษาไทย เลม ๙ ขอ ๒๗๖ หนา ๙๘ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๓๙ และพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหามกฏราชวทยาลย, พทธศกราช ๒๕๒๕ ไดอางอง ขอ/เลม/หนา/ภาค/ เชน ม.ม. (ไทย) ๕/๑๗/๑๐/๑ หมายถง มชฌมนกาย มลปณณาสก ภาษาไทย ขอ ๕ เลมท ๑๗ หนา ๑๐ ภาค ๑ ตามฉบบมหามกฏราชวทยาลย

พระวนยปฎก

ว.มหา. (บาล) = วนยปฏก มหาวภงคปาล (ภาษาบาล)

ว.มหา. (ไทย) = วนยปฏก มหาวภงค (ภาษาไทย)

ว.ม. (บาล) = วนยปฏก มหาวคคปาล (ภาษาบาล) ว.ม. (ไทย) = วนยปฏก มหาวรรค (ภาษาไทย)

ว.จ (บาล) = วนยปฏก จฬวคคปาล (ภาษาบาล)

ว.จ (ไทย) = วนยปฏก จฬวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก

ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฏก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย)

ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฏก มชฌมนกาย อทานวรรค (ภาษาไทย)

ม.ม (ไทย) = สตตนตปฏก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย)

ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฏก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย)

ส.สฬา (ไทย) = สตตนตปฏก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค (ภาษาไทย)

ส.ม. (ไทย) = สตตนตปฏก สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย)

อง.เอกก. (ไทย) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย เอกกนบาต (ภาษาไทย)

อง.ตก. (ไทย) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ตกนบาต (ภาษาไทย)

อง.จตกก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาบาล)

ฌ

อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย)

อง.ปจก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ปจกนบาต (ภาษาบาล)

อง.ปจก. (ไทย) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย)

อง.สตตก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาบาล)

อง.สตตก. (ไทย) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย)

อง.อฏฐก. (ไทย) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต (ภาษาไทย)

ข.ข. (ไทย) = สตตนตปฏก ขททกนกาย ขททกปาฐะ (ภาษาไทย)

ข.ธ. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย ธมมปทฏฐกถา (ภาษาบาล)

ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฏก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย)

ข.ส. (ไทย) = สตตนตปฏก ขททกนกาย สตตนบาต (ภาษาไทย)

ข.อต. (ไทย) = สตตนตปฏก ขททกนกาย อตวตตกะ (ภาษาไทย)

ข.ชา. (ไทย) = สตตนตปฏก ขททกนกาย ชาดก (ภาษาไทย)

พระอภธรรมปฎก

อภ.ป. (ไทย) = อภธมมปฏก ปคคลปญญตต (ภาษาไทย)

อรรถกถาพระสตตนตปฎก

ท.ส.อ. (ไทย) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน สลขนธวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

อง.ตก.อ. (ไทย) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ ตกนบาตรอรรถกถา (ภาษาไทย)

ข.ธ.อ. (บาล) = ขททกนกาย ธมมปทฏฐกถา (ภาษาบาล) ข.ธ.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ธรรมบทอรรถกถา (ภาษาไทย)

ข.เถร.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ปรมตถทปน เถรคาถาอรรถกถา (ภาษาไทย)

ข.เถร.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ปรมตถทปน เถรคาถาอรรถกถา (ภาษาไทย)

ข.ม.อ. (ไทย) = ขททกนกาย สทธมมปปชโชตกา มหานทเทสอรรถกถา (ภาษาไทย)

ฎกาพระวนยปฎก

ท.ปา. ฏกา (บาล) = ทฆนกาย ลนตถปปกาสน ปาฏกวคคฏกา (ภาษาบาล)

บทท ๑

บทนา

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา

ดนแดนในภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย ๘ จงหวด คอ ลาพน ลาปาง เชยงราย เชยงใหม พะเยา แพร นาน และแมฮองสอน๑ เรยกวา อาณาจกรลานนา มศนยกลางอยทจงหวดเชยงใหมในปจจบน อาณาจกรลานนามววฒนาการมาอยางตอเนองควบคอาณาจกรสโขทย พ.ศ. ๑๘๐๑ พอขนมงรายมหาราชไดกอตงอาณาจกรขนและกอตง แปงเมองสรางนครเชยงใหมเปนราชธาน นบแตพอขนมงรายมามกษตรยปกครองสบตอกนมายาวนานถง ๑๕ รชกาล ในสมยการปกครองของพระเจาสรธรรมจกรวรรดดลกราชาธราช (หรอพระเจาตโลกราช) อาณาจกรลานนามความเจรญรงเรองดานศลปวฒนธรรมมากทสด จากความเจรญรงเรองทาใหอาณาจกรลานนามนคงทงทางดานการเมองและการพระศาสนา พระเจาตโลกราชขยายอาณาจกรผนวกเอาดนแดนเมองนานทมเกลออยบนยอดเขา (ปจจบน คอ อ. ปว) ซงเปนแหลงตนกาเนดแมนานาน และเมองแพรซงมแมนายมไหลผาน จาก การผนวกดนแดนทงสองไวได กเปนชองทางใหมทนาไปสดนแดนทอยทางใตลงไปอกสองทาง คอ เสนทางแมนานานและแมนายม เสนทางใหมนเองทชกนาใหเกดศกแยงชงดนแดนแควนสโขทยระหวางพระเจาตโลกราชกบสมเดจพระบรมไตรโลกนาถแหงอาณาจกรอยธยา ดนแดนลานนามความเจรญรงเรองมายาวนานถง ๑,๒๐๐ ป ประชาชนในแถบน จงมวฒนธรรมและอารยธรรมทเกาแกทเปนของตนเอง นอกจากนน สงคมลานนายงม การยอมรบเคารพนบถอลทธดงเดมทมความเชอในเรอง ผ วญญาณ ไสยศาสตรและศาสนาพราหมณ เมอพระพทธศาสนาไดแผขยายเขามาในดนแดนน กไดยอมรบนบถอนาเอา คาสอนทางพระพทธศาสนาเขามาเปนแนวทางดาเนนชวตสบทอดกนมาจากรนสอกรน

๑สวสวด อองสกล, ประวตศาสตรลานนา, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพอมรนทร), หนา ๑๐๑–๑๐๒.

๒

การปฏบตพธกรรมทางศาสนามการผสมผสานกลมกลนกนไดอยางสนทชนดแยกกนไมออกระหวางพธกรรมทางพระพทธศาสนา และพธกรรมศาสนาพราหมณ๒ ในชวงระหวางพทธศตวรรษท ๒๐ - ๒๑ อาณาจกรลานนามความเจรญรงเรองและมความสาคญรวมกบอาณาจกรสโขทยและกรงศรอยธยา จนถงพทธศตวรรษท ๒๒ อาณาจกรลานนาไดตกเปนเมองขนของพมา แมลานนาจะมความพยายามกอบกเอกราชอานาจอธปไตยหลายครง แตกสามารถเปนอสระไดเปนครงคราว จนกระทงพทธศตวรรษท ๒๔ อาณาจกรลานนากตกเปนประเทศราชของอาณาจกรรตนโกสนทร และตอมาไดถกผนวกเขาเปนสวนหนงของสยาม ประเทศ ตงแตกลางศตวรรษท ๒๔ เปนตนมา จากประวตศาสตรอนยาวนานทสบสานมาเปนระยะ ๆ ไดหลอหลอมขดเกลาใหชนชาตในภมภาคแถบน มขนบธรรมเนยม แบบแผนทางศลปวฒนธรรม ประเพณและ วถชวตทมเอกลกษณเฉพาะตน กลาวคอประชาชนมความเปนอยทพอเพยงเรยบงาย มความออนนอมถอมตน เคารพนอบนอมทานผทมชาตวฒ วยวฒ และคณวฒ และมภาษา ทใชสอสารทละเมยดละไมนมนวลชวนฟง ซงมความแตกตางจากผคนในดนแดนอน ๆ ชาวลานนาเรยกตนเองและกลมของพวกตนเองวา “คนเมอง” ในบางทองทกเรยกตนเองวา “ไต”* หรอ “ไท”๓ ขณะทคนตางถนมกจะเรยกชนกลมนวา “ไตโยน” หรอ “ไตยวน” หรอเรยกสน ๆ วา “ยวน” ทหมายถงพวกไททอาศยอยแควนโยน ซงอาจารยผแตงปกรณภาษาบาลผกศพทวา “โยนก” หรอ “โยนกประ” และชาวไทยโยนทมถนฐานเดมอาศยอยในแถบพนทราบจงหวดเชยงรายกลมนเองทตอมาไดมอานาจเปนผนาในการกอตงอาณาจกรลานนาขน ความเชอทางศาสนาของคนลานนา มลกษณะเชนเดยวกนกบคนในภาคอน ๆ กลาวคอมความเชอในเรองกฎแหงกรรม รวมอานสงสผลของคณความดทเกยวกบการประพฤตปฏบตทางกาย วาจา และใจ ซงกเปนเรองของคาสอนในทางพระพทธศาสนา และ

๒มณ พยอมยงค, “ประเพณสบสองเดอนลานนาไทย” เลมท ๒, (เชยงใหม : ส.ทรพยการพมพ, ๒๕๒๙ ), หนา ๒-๔. *ตวอกษร ท สาเนยงลานนาออกเสยงเปน ต ฉะนน ไต จงหมายถง ไท (ตรงกบภาษาลานนาวา ไท) . ๓ไกรศร นมมานเหมนท ใหทศนะวา “โยน” หรอ “ยวน” เปนคาทใชเรยกกลมคนในดนแดนลานนาแตเดม ตอมาเมอพระพทธศาสนาไดเจรญขนในแถบลานนาและมการแตงหนงสอภาษาบาลขน ในวรรณกรรมภาษาบาลเหลานน อาจารยผแตงไดผกศพทภาษาบาลทใชเรยกคนยวนโดยทบศพทวา “โยนก” คนยวน ซงไปพองกบแควน แควนหนงอยทางทศตะวนตกของประเทศอนเดย คอ “แควนโยนก” ไดแก บากเตรย อฟกานสถาน เปนตน. “ความรพนฐานดานลานนาคด : ดานศาสนาและวฒนธรรม” ใน ลานนาปรทศน, ๒๕๒๕, หนา ๖๐.

๓

ยงเชอในเรองไสยศาสตรทเปนความเชอดงเดมซงสบทอดกนมาเปนระยะเวลายาวนาน ตลอดจนเชอในความศกดสทธของสงตาง ๆ ตามคตนยมของศาสนาพราหมณ ดงนน คนลานนาจงเปนชนชาตทมเอกลกษณทางดาน ศลปวฒนธรรม ความเชอ ประเพณตาง ๆ ทคอนขางแตกตางจากภาคอน ๆ ของประเทศไทย มลเหตทสาคญประการหนงททาใหพระพทธศาสนาเจรญรงเรองในดนแดน คอ ไดมการประชมทาสงคายนาพระไตรปฎกขน การทาสงคายนาในครงนถานบแตพทธกาลแลว กนบไดวาเปนครงท ๘ ทวดมหาโพธาราม (วดเจดยเจดยอด) ในปจจบน เมอป พ.ศ. ๒๐๒๐ ในครงนนไดมการอาราธนาพระมหาเถระผเชยวชาญในพระไตรปฎกจานวนหลายรป โดยมพระธมมทนมหาเถระเปนประธานฝายสงฆ ไดรบพระบรมราชปถมภกจากพระเจาตโลกราช ใชเวลาสงคายนา ๑ ป จงสาเรจ๔ ความเจรญสงสดทางอกษรศาสตรไดเรมตนเกดขนในสมยน พระเจาตโลกราชไดสงเสรมใหมการจารพระไตรปฎกแจกจายใหแกวดตาง ๆ ในอาณาจกรลานนา เพอการศกษาทางพระพทธศาสนาของพระภกษสงฆในยคนน๕ ตอมาพระสงฆทไดรบการศกษาพระพทธศาสนาจากพระไตรปฎกไดรวมกนกบคฤหสถทเปนปราชญทางดานพระพทธศาสนา ถายทอดคาสอนในรปของวรรณกรรมภาษาบาล เชน เวสสนตรทปน, มงคลตถทปน, และจกรวาลทปน ซงเปนผลงานของพระสรมงคลาจารย, ชนกาลมาลปกรณ ผลงานของ พระรตนปญญามหาเถระ รวมถงผลงานทไมปรากฏชอผแตง คอ ปญญาสชาดก เปนตน๖ จนทาใหเกดยคทองแหงวรรณกรรมลานนาและมผลสบเนองมาจนกระทงปจจบน๗

๔แสง จนทรงาม, ศาสนาในลานนาไทย, พทธศาสนาในลานนาไทย, (เชยงใหม : ทพยเนตร การพมพ, ๒๕๒๓), หนา ๗๕ -๗๘. ๕อรณรตน วเชยรเขยว, ความรพนฐานดานลานนาคด : ประวตศาสตร, วรรณกรรมลานนา เลมท ๑, (กรงเทพมหานคร : โครงการตารามหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๒๒), หนา ๓๗. ๖อดม รงเรองศร, วรรณกรรมลานนา, (กรงเทพมหานคร : โครงการตารามหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๒๘), หนา ๑๑๓-๑๒๑ . ๗พระมหาวฒน วฑฒนสธ (อปคา), “คาสอนเรองคณธรรมทางพระพทธศาสนาในภาษตลานนา”,วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗), หนา ๑-๒.

๔

วรรณกรรมทองถนทปรากฏทงทเปนมขปาฐะและลายลกษณอกษร ลวนเกดมาจากแรงบนดาลใจในความศรทธาทางพระพทธศาสนาของคนในสงคมลานนา แลวรวมกนสรางสรรคออกมาเปนผลงานดานวรรณกรรมภาษาลานนาลงในใบลาน เชน เรองนพพาน

สตร, (นพพานนฯฯฯสต) ประตสตนกา, (บรฯทตกา) มหาวบาก, (มหาวบา) พราหมณะปญหากากนซากจาง, (พรฯาหมมบณากากซาชา) อนตะนนท, (Vนนน) สตโสม

(สตโสม) และไจยะสงกะหะ (ไจยสVคห) เปนตน นพพานสตรฉบบลานนาแสดงหลกคณธรรม จรยธรรมและอานสงสทควรไดศกษาเพราะเปนคมภรทกอใหเกดรปแบบของการทาบญของพทธศาสนกชนโดยเฉพาะในลานนา แนวคดทปรากฏในคมภรลานนาเรองนพพานสตรมคณประโยชนเอออานวยตอ การดารงอยของวฒนธรรมทองถน เนอหากสอดคลองกบการสงสอนใหผคนในสงคมอยรวมกนอยางสนต สาคญทสดกคอเพอความดารงมนแหงพทธธรรมคมภร ดวยอานสงสมนยทสาคญดงกลาวมานจงไดรบความนยมมาชานาน และแพรหลายปรากฏอยตามหอไตรแหลงเกบคมภรของวดแทบทกแหง

นพพานสตรฉบบลานนานยงไดกลาวชกชวนคนทงหลายใหเกดความเชอความเลอมใสในคณพระรตนตรยอยางมนคง ดารงตนอยในศล ในกศลธรรมความด ทเรยกวา บญกรยา คอมจตใจโอบออมอารยตอผอนดวยการใหวตถสงของ งดเวนจากอกศลธรรม หมนอบรมจตใหผองใสปราศจากความเศราหมอง เวนจากกายทจจรต วจทจจรต และ มโนทจจรต ตงตนอยในพรหมวหารธรรม คอความปรารถนาดตอเพอนทเกด แก เจบ ตาย ทมในโลกนทงมวล จะไมทาความลาบากกายใหเกดมขนแกคนและสตว มความสงสารคนและสตวทงหลายทไดรบความลาบาก เมอพบเหนจตใจกเกดความหวนไหว นงดอยไมได ปรารถนาทจะชวยเหลอใหพนจากความลาบากนนและชวยใหไดรบความสข พลอยยนดกบความสาเรจคณความดของผอน มอารมณแจมใสดใจ มอาการคลายกบตนพลอยสาเรจดวย ทรงความยตธรรมวางจตเปนกลางไมลาเอยงดวยอคตตอผใดผหนง ทจะตองไดรบทกขหรอรบสข ชกนาใหคนประพฤตปฏบตตนอยในความไมประมาท พจารณาถงสภาพทเปนจรงของสงขาร คอ คอความไมเทยง ความทกข และไมมตวตน สรางคณความดจนกวาจะเขาถงความพนทกขคอพระนพพาน

๕

ผวจยในฐานะทเปนพทธบรษท และเปนคนลานนา ถอเปนภาระหนาทสาคญอยางยงทจะตองศกษาคนควา เพอใหเกดความเขาใจทชดเจนถกตอง และนามาเผยแพรใหปรากฏตอสงคมทองถนลานนาและสงคมไทยตอไป สาคญทสดคอการธารงรกษาซงวรรณกรรมอนเปนมรดกทลาคาทางสตปญญาของทองถน ใหคงอยตราบเทานาน

ในการวจยครงน ผวจยจงเลอกเรองนพพานสตรนมาศกษาวจย เพอศกษาภาษาและหลกคณธรรมและจรยธรรม วฒนธรรม ประเพณทองถน ทมสวนหลอหลอม กลอมเกลาจตใจของคนลานนาใหมความออนนอมถอมตน ซงกลายเปนวฒนธรรมปฏบตสบตอกนมาถงปจจบน ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๑.๒.๑ เพอศกษาพฒนาการและความเปนมาของตนฉบบตวเขยนนพพานสตรฉบบลานนา ๑.๒.๒ เพอศกษาหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในนพพานสตรฉบบลานนา ๑.๒.๓ เพอใหเหนคณคาของนพพานสตรทมตอสงคมลานนา ๑.๓ ปญหาทตองการทราบ ๑.๒.๑ พฒนาการตวเขยนนพพานสตรฉบบลานนา ๑.๒.๒ หลกธรรมทางพระพทธศาสนาในนพพานสตรฉบบลานนา ๑.๒.๓ คณคาของหลกธรรมในนพพานสตรทมอทธพลตอสงคมลานนา ๑.๔ คาจากดความของศพททใชในการวจย

นพพานสตร หมายถง พระสตรสตรหนงทปรากฏในพระไตรปฎก พระสมมาสมพทธเจาตรสไวครงพระองคยงทรงพระชนมอย หลงพทธปรนพพานได ๓ เดอน พระอานนทเถระถกพระมหากสสปเถระถามถงสาเหตทตรสพระสตรนไว ทไหน ตรสแกใคร

คมภรใบลาน หมายถง หนงสอผก ทจารคาสอนของพระสมมาสมพทธเจา แสดงโดยทานองเทศนาโวหาร คอ เทศนาเปนรอยแกวบาง เปนรอยกรองบาง พรรณนาถงการสรางคณความดทางกาย วาจา ใจ ดวยการใหทาน รกษาศล เจรญภาวนา โดย

๖

นกปราชญทงบรรพชตและคฤหสถจารลงในใบลานเปนอกษรลานนา โดยสอดแทรกคตธรรมทางพระพทธศาสนา วฒนธรรม และจารตประเพณทองถน อยางผสมกลมกลน

ลานนา หมายถง ดนแดนซงเปรยบเสมอนขวาน ตงอยทางทศเหนอของประเทศไทย ประกอบดวย ๘ จงหวด มชนชาตทรวมตวกนหลายเชอชาต ไดแก เชอชาตจน เชอชาตไทยใหญ เชอชาตพมา และชาวเขาเผาตาง ๆ หลายเผา ประกอบอาชพตามถนดของตน ๆ เชน พาณชยกรรม อตสาหกรรม เกษตรกรรม เปนตน ชนแรกทกเชอชาตทรวมตวกนอยตางยอมรบในความตางกนอยบาง แตดวยความเปนอาณาจกรลานนา จงไมมความแตกตางกนเลยในเวลาตอมา

๑.๕ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ

๑.๕.๑ คมภรลานนา

๑.๑ คมภรใบลาน ๑.๒ สมดขอย และปบสา ๑.๓ เอกสารอกษรธรรมลานนา

๑.๕.๒ งานวจยทเกยวของ

พระครศรปรยตมงคล สรมงคโล ธรรมดาสอนโลก วรรณกรรมทสะทอนใหเหนถงการดาเนนชวตทองถนในอดต เพราะหลกคาสอนในวรรณกรรมนนมงเนนสอนชาวบานใหรการประพฤตปฏบตตนอยในหลกอยในหลกไตรสกขา หลกความไมประมาทมปญญาในการดารงตนอยดวยการทาบญ คอ ใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนา หลกการคบมตร หลกความเชอในกรรมและผลของกรรม ตลอดถงหลกการทาด หนชว เพอความสาเรจประโยชนแกผทนอมนาเอาไปประพฤตปฏบตใหไดประโยชนสงสด วรรณกรรมเรองนยงไดผานกระบวนการหลอหลอมผานบทรอยกรอง งามในเบองตน คอความเปนสนทรยศาสตร ไพเราะนาฟง งามในทามกลาง คอประกอบดวยหลกพทธธรรมครบบรบรณ และงามในทสด คอเปนวรรณกรรมทชาวบานจากรนสรน ไดสบสานนอมนาหลกธรรมไปประพฤตปฏบตตลอดมา คณธรรมทผานกระบวนการสอนทเปนนทานเชนทานเศรษฐตกยาก สอนให

๗

คนประพฤตตนอยในศลธรรม ควบคมจตใจตนเอง เชน เรองพระราชาปกครองบานเมองดวยทศพธราชธรรม ทาใหประชาชนอยเยนเปนสข๘

๑.๕.๓ พระประพนธ สทธจตโต ความเชอเรองพระอปคตทมตอพธกรรมชาวลานนา ผลจากการศกษาชใหเหนวา พระอปคตเปนพระอรหนต สมยหลงพทธกาลประมาณ ๒๑๘ ป ทมบทบาทในการใชอทธฤทธในการปราบพญามาร และมบทบาทในดานการคมครองรกษางานพธ เชนงานปอยหลวง หรองานฉลองเสนาสนะภายในวด บทบาททงสองกอใหเกดความเชอ ความศรทธาตอพระอปคต จากความเชอทเปนนามธรรม ไมสามารถมองเหนหรอจบตองได ทาใหสงทเปนนามธรรม ทาใหเกดพธกรรมขน ซงพธกรรมทเกยวของกบพระอปคตในลานนา ไดแก พธกรรมอาราธนาพระอปคตมาคมครองงาน ชาวพทธลานนามความเชอวา พระอปคตเปนผมฤทธ สามารถคมครองงานใหเกดความสขความสงบได และประเพณตกบาตรเพญพธ ซงชาวลานนามความเชอวา พระอปคตจะแปลงกายเปนสามเณรออกรบบณฑบาต ผใดไดทาบญตกบาตรพระอปคต หรอไดทาบญในวนเพญพธ จะทาใหผนนรารวยเปนเศรษฐ จากอทธพลความเชอดงกลาว พทธศาสนกชนชาวลานนาไดถอปฏบตสบทอดกนมาตงแตครงบรรพบรษจนถงปจจบนน

๑.๕.๔ พระสมชาต เครอนอย จรยธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในวรรณกรรมลานนาเรอง อายรอยขอด ผลการวจยพบวา หลกจรยธรรมทปรากฏในวรรณกรรมลานนา เรองอายรอยขอด ประกอบดวยจรยธรรม ๓ ขน จรยธรรมชนตนไดแก เบญจศล เบญจธรรม จรยธรรมชนกลางไดแก กศลกรรมบถ ๑๐ และจรยธรรมชนสง ไดแก มรรคมองค ๘ ผแตงไดเนนการสอนจรยธรรมในระดบชนตนและชนกลาง เนองจากมความงายสาหรบชาวบานทจะปฏบตจรยธรรมระดบสงเรองของมรรคมองค ๘ ผแตงไมไดสอนไวโดยตรง แตไดกลาวถงพระนพพานโดยใหความหมายเปนนยวา หากปฏบตจรยธรรมทงสองอยางขางตนแลวกจะสามารถเขาใจหลกการปฏบตในมรรคมองค ๘ เพอการบรรลนพพาน ดงทผแตงไดสรปในตอนทายของเรองกลาววาอายรอยขอดไดเกดมาเปนพระพทธเจาในชาตปจจบน

๘ พระครศรปรยตมงคล สรมงคโล (คาภบาล), “การศกษาวเคราะหคาสอนเรองคณธรรมทาง

พระพทธศาสนาทปรากฏในคมภรใบลานอสาน เรองธรรมดาสอนโลก,” วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗ ), หนา ก, ข.

๘

เ นอหาของวรรณกรรมม งสอนจรยธรรมในระดบชาวบานโดยผานสอ ความบนเทง เพอใหรหลกการในการดาเนนชวตประจาวนใหถกตองเหมาะสม โดยเฉพาะเรองของศลทเปนจรยธรรมพนฐานของบคคลทวไป และหลกของการอยรวมกนในหวขอจรยธรรมเรองทศหก พรอมทงสอดแทรกจรยธรรมอน ๆ ทมสวนสนบสนนการทาความดของคนในสงคม ผแตงไดใชภาษาเรยบงายความหมายของจรยธรรมตรงกบความตองการสอไปยงผฟง การสอจรยธรรมของผแตงเปนไปอยางประณต ผฟงไมมความรสกวาถกสอน กลบมความรสกวาจรยธรรมเปนสวนหนงของชวตประจาทตองปฏบต วรรณกรรมคาวซอ เรองอายรอยขอดสะทอนใหเหนคณคาของสงคมลานนาในอดต เนองจากไดรบการขดเกลาจากจรยธรรมทางพระพทธศาสนาเปนอยางด จงนบวาวรรณกรรมคาวซอเรองอายรอยขอด เปนวรรณกรรมทมคณคามากเรองหนงในฐานะเปนภมปญญาของทองถนเปนสอชวยขดเกลาจรยธรรมใหกบสงคม นอกจากนนยงพบวา การสอจรยธรรมผานตวละครในวรรณกรรมในเรองนเขากบวถชวตของสงคมระดบชาวบาน ผแตงไดเขยนใหตวเอกของวรรณกรรมเรองอน ๆ ทตวเอกมกจะเปนผมสถานภาพทางสงคม เชน กษตรย เศรษฐ เปนตน จงเปนเหตใหผฟงมความรสกวาตนเองกบตวละครไมไดแตกตางกนมากนก เปนการกระตนใหผฟงไดเหนคาของการทาความดไดอยางชดเจน และนามาประยกตใชในชวตประจาวนของตนเองไดเปนอยางด๙ ๑.๕.๕ พระมหาสทตย อาภากโร ดนแดนลานนา มความเปนมาทยาวนานเรมตงแตอาณาจกรโยนกแถบลมแมนากก จงหวดเชยงราย และอาณาจกรหรญนครเงนยาง หรอเมองเชยงแสน มาปรากฏหลกฐานทชดเจนในสมยหรภญชย (พ.ศ. ๑๒๐๔) และเจรญสงสดในสมยราชวงศมงรายทมนพบรนครพงคเชยงใหมเปนราชธาน (พ.ศ. ๑๘๓๙ - ๒๑๐๑) ความเจรญของลานนานนมความเปนมาควบคกบพระพทธศาสนา ซงกอใหเกดการรจนาวรรณกรรมพระพทธศาสนาทสาคญ เชน มงคลตถทปน จกรวาฬทปน ทรจนาขนโดยพระสรมงคลาจารย ชนกาลมาลปกรณ และวชรสารตถสงคหะ ทรจนาโดยพระรตน

๙ พระสมชาต ฐตปญโญ, “จรยธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในวรรณกรรมลานนา “เรองอายรอยขอด”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๔๖ .

๙

ปญญาเถระ รวมถงวรรณกรรมของพระเถระรปอน ๆ ในลานนา ทถอวาเปนวรรณกรรมชนครทมความไพเราะและชนเชงในการแตงทใหอรรถรสและความรในศาสตรตาง ๆ ไดเปนอยางด ซงไดเปนแบบอยางของการรจนาวรรณกรรมหรอคมภรธรรมทางพระพทธศาสนาลานนาในยคตอมา และแตละเรองลวนมความสาคญทางดานประวตศาสตร ศาสนา และวฒนธรรมททาใหทราบถงความเปนมาและบรบททางสงคมในลานนาไดเปนอยางด ในบรรดาวรรณกรรมเหลานน วรรณกรรมทมความสาคญอกประเภทหนง คอวรรณกรรมเรองอานสงสและคมภรทใชเทศนในเทศกาลตาง ๆ ของลานนา ดวยเหตทคมภรธรรมทงสองประเภทไดมสวนสาคญในฐานะทเปนฐานความเชอของการรจนาวรรณกรรมพระพทธศาสนาในลานนา เปนรากฐานทสาคญของการสงเสรมวฒนธรรม จารตประเพณ และทสาคญเปนแนวคดความเชอ และวถการปฏบตขนพนฐานในทางพระพทธศาสนาของชาวลานนา ซงปรากฏเปนองคความรในดานตาง ๆ คอ ๑) องคความรทแสดงถงความเปนมา แนวคด และหลกธรรมในทางพระพทธศาสนา ๒) องคความรทมผลตอการสงเสรมศลปวฒนธรรม จารตประเพณ และคานยมทางสงคมของชาวลานนา และ ๓) องคความรทสรางกระบวนการผสมผสานความรในทางพระพทธศาสนาและความเชอในทองถนเขาดวยกน ซงองคความรเหลานนมความเชอมโยงกบหลกคด และวธการปฏบตทนาไปสการสรางกฎเกณฑทางสงคม วฒนธรรม จารตประเพณ โดยมอทธพลตอแนวความคด ความเชอ การเมอง การปกครอง จารตประเพณในแผนดนลานนา รวมทงการสรางวรรณกรรมในสงคมไทย และทสาคญยง คอ เพอความยงยนของพระสทธรรม สวนบรบททางสงคม วฒนธรรม และพระพทธศาสนาในลานนาทมความสมพนธกบวรรณกรรมพระพทธศาสนาในลานนานน พบวา ๑) การใหการอปถมภของกษตรย ชนชนผปกครอง ๒) การเขามาของพระพทธศาสนาจากทตาง ๆ ๓) ความแตกฉานในพระไตรปฎกและอรรถกถาของพระเถระ และ ๔) ความเชอในเรองของอานสงสการสรางธรรม/เขยนธรรมถวายวด มความสมพนธกบการสรางสรรควรรณกรรมในลานนา ซงไดสงผลตอความคด ความเชอ และหลกศลธรรมของคนในสงคมปจจบน๑๐

๑.๕.๖ ประคอง กระแสชย คาสอนลานนาไทยเรอง “ธรรมดาสอนโลก” มเนอหามงสอนชาวบานทวไปใหรหลกการปฏบตในชวตประจาวนใหถกตองเหมาะสม โดยเฉพาะการปฏบตตวของภรรยา ทมตอสามเพอความปกตสขและความเจรญของ

๑๐พระมหาสทตย อาภากโร (อบอน), “การศกษาองคความรและภมปญญาทองถนทปรากฏในวรรณกรรมพระพทธศาสนาเรองอานสงสและคมภรเทศนในเทศกาลตาง ๆ ของลานนา”, วทยานพนธพทธศาสตรดษฏบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๔๘, หนา ๑, ๒.

๑๐

ครอบครว ผแตงใชคาเรยบ ๆ งาย ๆ มความหมายตรงกบความตองการสอไปยงผอาน แตกประกอบดวยศลปะการประพนธ จากการศกษา วเคราะหในเชงสงคม วรรณกรรมคาสอนลานนาไทย เรองธรรมดาสอนโลกสะทอนใหเหนถงคณคาของสงคมลานนาไทย โดยเฉพาะคานยมทเกยวกบสตร โดยจะมคาสอนใหสตรรจกหนาทของภรรยาทด นอกจากนยงมคาสอนในเรอง ทว ๆ ไป เพอใหนาไปใชเปนหลกปฏบตในการดาเนนชวตประจาวนใหถกตองเหมาะสม อนจะนามาซงความสขความเจรญของครอบครว และสะทอนใหเหนวฒนธรรมความเชอของ ชาวลานนาไทยหลายประการ จงนบวาวรรณกรรมคาสอนลานนาไทย เรองธรรมดาสอนโลก เปนวรรณกรรมทมคณคาแกการศกษาเปนอยางยง เพราะเปนวรรณกรรมทสะทอนใหเหนวถชวตชาวบานลานนาไทยในอดตไดเปนอยางด๑๑

๑.๕.๗ ดารกา วรรณวนช ไดศกษาเชงวเคราะหวรรณกรรมลานนาไทยเรองกาพราหมาดา ผลการวจยพบวา อกษรและอกขรวธของอกษรธรรมลานนาทใชบนทกวรรณกรรมกาพราหมาดามลกษณะตางจากลกษณะอกษรและอกขรวธของปจจบน เปนอกษรทไดมาจากมอญวรรณกรรมเรองกาพราหมาดา เปนนทานชาดกทแตงขนเพอสงสอน เรองกฎแหงบพกรรม วรรณกรรมเรองนสะทอนใหเหนถงสภาพสงคม วฒนธรรมประเพณ ตลอดจนคานยมของสงคมลานนาในสมยนน๑๒

๑.๕.๘ ประคอง กระแสชย ไดศกษาเชงวเคราะหเรองพรหมจกร พบวาอกษรและอกขรวธของอกษรลานนาไทย ทใชบนทกวรรณกรรมมลกษณะเปนของตวเองตางจากลกษณะอกษรและอกขรวธของอกษรไทยปจจบน เปนอกษรทไดแบบอยางมาจากอกษรมอญหรภญไชย ทางดานเนอหาของเรองพรหมจกร เปนเรองทอาศยเคาโครงเรองมาจากรามเกยรต โดยผแตงไดนามาดดแปลงแกไขใหเปนชาดกเพอสงสอนผอานผฟง ใหเหนภาพพจนและเกดอารมณสะเทอนใจรวมไปกบผแตงเปนอยางด ทางดานสงคม วรรณกรรมเรองนสะทอนใหเหนสภาพสงคมชวตความเปนอยตลอดจนความเชอและวฒนธรรมประเพณของชาวลานนาไทยหลายประการ๑๓

๑๑ประคอง กระแสชย, “วเคราะหวรรณกรรมลานนาไทยเรอง ธรรมดาสอนโลก”, (ลาปาง : ศนยวฒนธรรมจงหวดลาปาง, วทยาลยครลาปาง, ๒๕๓๔). ๑๒ ดารกา วรรณวนช, “การศกษาเชงวเคราะหวรรณกรรมลานนาไทย กาพราหมาดา”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต , (สาขาจารกภาษาไทย ภาควชาภาษาตะวนออก มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๒๐). ๑๓ประคอง กระแสชย, “วรรณกรรมลานนาไทย เรอง “พรหมจกร”, การศกษาเชงวเคราะห”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (สาขาจารกภาษาไทย มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๒๔).

๑๑

จากงานวจยดงกลาว อกษรธรรมลานนาจงมสวนสาคญอยางยงทชวยสบสานวรรณกรรมพระพทธศาสนาในลานนา และเปนรากฐานทสาคญของการสงเสรมวฒนธรรม จารต ประเพณ และทสาคญเปนแนวคดความเชอ และวถการปฏบตขนพนฐานในทางพระพทธศาสนาของชาวลานนา รวมทงการสรางวรรณกรรมในสงคมลานนา และทสาคญยง คอ เพอความยงยนของพระสทธรรม ใหคงอยคสงคมลานนาและสงคมไทยตราบนาน เทานาน ๑.๖ ขอบเขตการวจย

ในการศกษาวจยครงน เปนการวจยและวเคราะหจากเอกสารเปนหลกโดยศกษาจากคมภรใบลานลานนาในเรองนพพานสตร ประกอบการวจยซงพระสงฆในทองถนลานนาใชเทศนในเทศกาลตาง ๆ ทมเนอหาสาระคณธรรมจรยธรรมทเกยวของ และศกษาจากพระไตรปฎก คมภรอรรถกถา และตาราวชาการอน ๆ ทเกยวของ

๑.๗ วธดาเนนการวจย

ในการวจยครงนเปนการวจยเชงเอกสาร (Document Research) มขนตอนดงน

๑.๖.๑ สารวจเอกสารตนฉบบคมภรใบลานลานนาเรองนพพานสตร ซงมจานวนมากถง ๑๕๖ ฉบบ ในหอธรรมวดดอนไชยพระบาท (หอไตร) ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน กรณศกษาเฉพาะฉบบของพระภกษพรหมเทพ เปนหลก

๑.๖.๒ คดเลอกคมภรอานสงสทมหลกธรรมทเกยวของ ทชาวลานนานยมทใชเทศนในเทศกาลตาง ๆ ทงทเกยวของกบวฒนธรรม ประเพณของทองถนลานนา

๑.๖.๓ ศกษาวเคราะหคมภรอานสงสทมหลกธรรมทเกยวของนน แลวคดเลอกจานวน ๕๙ เรอง เชนเรองอานสงสมหาวบาก, อานสงสรกษาศล, และหนงสอและเอกสารทเกยวของกบวฒนธรรมประเพณชาวลานนา

๑.๖.๔ เรยบเรยงและนาเสนอรายงานในรปแบบพรรณนาวเคราะห

๑๒

๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๑.๗.๑ ทาใหเขาใจถงพฒนาการความเปนมาของการเขยนนพพานสตรฉบบลานนา ๑.๗.๒ ทาใหทราบหลกธรรมทปรากฏในคมภรใบลานเรองนพพานสตรฉบบลานนา ๑.๗.๓ ทาใหทราบความสาคญของหลกธรรมในคมภรลานนาทมผลตอการเผยแผพระพทธศาสนาและสงคมลานนา

บทท ๒ พฒนาการความเปนมาของอกษรทใชในวรรณกรรมลานนา

ประวตศาสตรของอาณาจกรลานนามความเปนมายาวนานกวา ๗๐๐ ป มอารยธรรมเคยงคมากบอาณาจกรสโขทยจงทาใหอาณาจกรลานนามโครงสรางของสงคมทสลบซบซอนและประณต มกฏระเบยบขอบงคบทลงตว ดวยเหตนกระแสวฒนธรรมแหงความเปนอารยชนจงซมซาบและซมซบเขาสสายเลอดและจตวญญาณจนกลายเปนวถชวตทงดงามของคนในอาณาจกรลานนาและสามารถถายโอนจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนงอยางตอเนองและไมขาดสาย หลอหลอมใหเกดเปนสรรพศาสตรตาง ๆ จากภมปญญาอนสงสงของบรรพชนอยางหลากหลายและทรงคณคานไดผสมกลมกลนจนกลายเปนขนบธรรมเนยม จารต ประเพณ และทสดของกระแสแหงความเปนอารยชนกคอ ศลปวฒนธรรมซงเปรยบเสมอนรากเหงาของวถชวตทโดดเดนเปนเอกลกษณเฉพาะของคนลานนามาตราบเทาทกวนน อยางไรกตามในกลมของคนในอาณาจกรลานนาบางครงกถกเรยกวาเปนกลมของคนพนเมอง นอกจากจะมภาษาพดแลว ยงมอกษรทใชเขยนเพอเปนสอแทนภาษาพดไดแกอกษรธรรมลานนา อกษรฝกขาม อกษรไทยนเทศ๑

(ขอมเมอง) อกษรเหลานถอเปนมรดกทางวฒนธรรมอนลาคาของแผนดนลานนา เพราะมการจดเรองราวตาง ๆ เปนลายลกษณอกษรนเอง จงทาใหขนบธรรมเนยม จารต ประเพณตาง ๆ มการสบทอดตอกนมาจนกลายเปนมรดกทางวฒนธรรม ดงปรากฏหลกฐานจากการบนทกในรปแบบตาง ๆ ไดแก ปมโหร ตารายา พธกรรม ความเชอ กฎหมาย วรรณกรรมทางพระพทธศาสนา และวรรณกรรมประโลมโลก ฯลฯ โดยจารลงในวสดตาง ๆ เชน แผนหน แผนไม ใบไม ทพบมากทสดไดแก การบนทกลงในใบลานและพบสา

๑หนงสอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว : วฒนธรรมพฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญาจงหวดนาน, (กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, ๒๕๔๔), หนา ๑๑๔.

๑๔

เอกสารโบราณเหลานถกเกบรกษาไวอยางดโดยใสไวในหบธรรม ซงภาษามาตรฐาน (ไทยภาคกลาง) เรยกวาตพระไตรปฏก ทาจากไมสกเขยนลวดลายลงรกปดทอง หรอแกะสลกเปนเรองราวเกยวกบชาดกในพระพทธศาสนาอยางประณตงดงาม จากการสารวจขอมลของศนยสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหมรวมกบศนยวฒนธรรมจงหวดนานพบวา ในจงหวดนานซงไดทาการอนรกษคมภรใบลานและเอกสารโบราณเพยง ๑๒ วดนน มจานวนคมภรในลาน ๔,๑๓๒ มด ๒๖,๗๖๙ ผก ๖,๐๖๕ เรอง สงเหลานยอมสะทอนใหเหนภาพลกษณของการศกษาและกระบวนการเรยนการสอนของจงหวดนานในอดตไดเปนอยางดวา วดเปนศนยกลางการเรยนการสอนทกสาขาวชา๒ ทพงมในสมยนน เอกสารโบราณเหลานถอเปนขมทรพยทางปญญาอนประมาณคามไดของชาต เปนหลกฐานสาคญทางประวตศาสตรเปรยบเสมอนคลงขอมลอนยงใหญทจะรองรบการศกษาไดทกระดบชนภาษาและวรรณกรรมทเปนเอกสารโบราณของจงหวดนานเปนตวอยางของอกจงหวดหนงซงมการอนรกษสงอนสงคาเอาไว สามารถมองเหนพฒนาการดานอกษรในวรรณกรรมลานนาไดเปนอยางด สามารถแบงหมวดหมเพอประโยชนทางการศกษากลาวโดยสงเขปไดดงน ๑. วรรณกรรมพระพทธศาสนา คมภรใบลานแบงออกเปน พระวนยปฎก พระสตนตปฎก พระอภธรรมปฎก บทสวดมนต อานสงสตาง ๆ ชาดก เปนตน วรรณกรรมทเกาแกทสดของจงหวดนานในปจจบนไดแก คมภร วมานวตถวณณนา ปรมตถทปน ขททกนกายฏกถา เรยกสน ๆ วา “วมานวตถ” มอายกวา ๔๗๐ ป อยในหมวดพระสตนตปฎก จารดวยอกษรธรรมลานนา ภาษาบาล เปนคมภรใบลานของวดพระธาตชางคาวรวหาร๓ ๒. ตานานและพงศาวดาร ตานานราชวงศ ตานานเมองทสาคญไดแกเรอง พงศาวดารเมองนาน ตานานพระธาตแชแหง เปนตน

๒ เรองเดยวกน, หนา ๑๑๔. ๓ เรองเดยวกน, หนา ๑๑๕.

๑๕

๓. กฎหมาย กฎหมายสาคญ ๆ ทพบ ไดแก กฎหมายพญามงรายหรอมงรายธรรมศาสตร กฎหมายอาณาจกรหลกคา (ลกษณะกฎหมายปกครองทองถนในเขตปกครองของเมองนาน) ฯลฯ

๓. ตาราเวชศาสตรหรอตารายา มการจดบนทกปรากฏอยทวไปทงในคมภรใบลานและพบสา มการเขยน

อธบายการปรงยาและการใชสมนไพรโดยละเอยด

๔. ตาราโหราศาสตรประกอบดวย ประเพณ พธกรรม และความเชอ ทยงปฏบตสบทอดกนมา และบนทก

ลงในหนงสอสมดไทย (สมดขอย) พบสาและคมภรใบลานจนถงปจจบนไดแก - ตาราโหราศาสตร ไดแก การดฤกษยาม ทานายดวงชะตาราศตาง ๆ - พธสบชะตา แยกเปนสบชะตาบคคล สบชะตาบาน สบชะตาเมอง - พธสขวญ เปนพธทสะทอนใหเหนถงความกตญกตเวทตาตอผมพระคณ

แยกเปนสขวญบคคล สขวญลกแกว สขวญสตว เชน สขวญวว สขวญควาย สขวญพช เชน สขวญขาว เปนตน

- พธสงเคราะห เปนพธทสะทอนใหเหนความเอออาทรตอกนของคนทอยในสงคมเดยวกน เปนการสรางขวญและกาลงใจแกญาตพนองของผทกาลงประสบเคราะหกรรมใหคลายความวตกกงวลใจ

- เวทมนตคาถา มการทาผายนต ผาประเจยด เวทมนตคาถาตาง ๆ โดยมากจะคดมาจากบททถอเปนหวใจสาคญของบทสวดตาง ๆ ทางพระพทธศาสนา ไดแก บทสวดในพระสตร พระวนย และพระอภธรรม ๕. ธรรมคด

- วรรณกรรมคาสอน โดยมากมกจะมเคาโครงมาจากชาดกทางพระพทธศาสนา ไดแก โอวาท คาสอน สภาษต โวหารลานนา เชน มงรายสอนโลก สนตวตร ราชวตร คาวคาสอน ซงจะมงเนนขอประพฤตปฏบตดานคณธรรม จรยธรรมของคนในสงคม อนจะนาความสงบสขมาสชมชน

- ตาราตาง ๆ เปนภมปญญาของปราชญทองถนวชาชางพนบาน เชน ตาราชบคาหองาม ตาราตาบอกไฟตาง ๆ ตาราทาสตาย (ปนซเมนต) ตาราชางฝมอตาง ๆ เปนตน

๑๖

๕. วรรณคด - บทกวนพนธ ไดแก วรรณกรรมประเภทรอยกรองของลานนา เชน

โคลง (คะโลง) คาว ฮา จอย ลานาซอ เปนตน ๒.๑ พฒนาการของอกษรทมในคมภรลานนา

จากหลกฐานของจารก หนทราย หรอหนขนวน มจานวน ๑๒ หลก และจารกฐานพทธรป รวม ๓ แหง จารกระฆงสารด จานวน ๒ ใบ อกษรทใชจารกในจงหวดนานใชอกษร ๓ แบบ คอ ๑.อกษรไทยสโขทย ๒.อกษรธรรมลานนา ๓.อกษรฝกขาม ทงน เปนสอบอกเรองราวตาง ๆ อนมคณคาและคณปการแกประวตศาสตรของทองถนและของชาตบานเมองเปนอยางยง ระยะแรกของจารกนนจะใชอกษรสโขทย ตอมาจงใชอกษรฝกขามและอกษรธรรมลานนา ตามลาดบ จารกทปรากฏศกราชจากหนงสอจารกลานนา ภาค ๑ เลม ๑ จารกจงหวดเชยงราย นาน พะเยา แพร หนาท ๓๐๘ ดงน๔

เลขทจารก อาย จ.ศ./พ.ศ. อกษร นน.๑๓ นน.๑๔ นน.๑๕ นน.๐๒ นน.๐๓ นน.๐๔ นน.๐๕ นน.๑๖ นน.๐๖ นน.๐๙ นน.๑๐ นน.๐๘ นน.๑๒ นน.๑๑ นน.๒๐

๗๘๙/๑๙๗๐ ๗๘๙/๑๙๗๐ ๗๘๙/๑๙๗๐ ๘๖๒/๒๐๔๓ ๙๑๐/๒๐๙๑ ๙๒๗/๒๑๐๘ ๙๔๘/๒๑๒๙ ๑๑๕๑/๒๓๓๒ ๑๑๖๐/๒๓๔๑ ๑๑๘๒/๒๓๖๓ ๑๑๘๒/๒๓๖๓ ๑๑๙๙/๒๓๘๐ ๑๒๐๘/๒๓๘๙ ๑๒๖๗/๒๔๔๘ ๑๒๗๕/๒๔๕๖

ไทยสโขทย ไทยสโขทย ไทยสโขทย ฝกขาม

ธรรมลานนา ฝกขาม ฝกขาม

ธรรมลานนา ฝกขาม ฝกขาม ฝกขาม

ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา

๔ เรองเดยวกน, หนา ๑๑๖.

๑๗

๒.๑.๑ ประวตความเปนมาของอกษรธรรมลานนา

อกษรธรรมลานนา เปนอกษรสาคญและมกาเนดมาจากอกษรมอญโดยศาสตราจารย ยอรช เซเดสผเชยวชาญดานอกษรโบราณไดเขยนหนงสอชอ “ตานานอกษรไทย” วา อกษรธรรมลานนามกาเนดมาจากอกษรมอญ และอกษรมอญยงเปนตนแบบของอกษรในภมภาคนดวย เชน อกษรพมา อกษรไทใหญ อกษรไทอาหม อกษรไทลอ อกษรไทเขน และอกษรธรรมอสาน แตอกษรมอญไมมวรรณยกต เมอชาวลานนานามาใชไดมการดดแปลงปรบปรงใชรปวรรณยกต เพอใหเขากบภาษาเขยนและภาษาพด หลกฐานอกษรธรรมลานนาเกาทสดเทาทพบในปจจบนคอ จารกลานทอง พบทสโขทย จารกไวพทธศกราช ๑๙๑๙ ขอความในจารกม ๔ บรรทด ๓ บรรทดแรกเปนอกษรไทยสโขทยภาษาไทย สวนบรรทดท ๔ เปนอกษรธรรมลานนา อกษรธรรมลานนาทพบนใชเขยนภาษาบาลมลกษณะใกลเคยงกบอกษรมอญในจารก การทพบอกษรธรรมลานนาทสโขทยแสดงวาอกษรธรรมลานนา นาจะเกดขนในลานนากอนหนา พ.ศ. ๑๙๑๙ หลายสบป แลวจงเผยแพรไปสสโขทย โดยสโขทยใชอกษรธรรมลานนาเขยนภาษาบาลแทนการใชอกษรขอม อยางไรกตาม ยงไมพบหลกฐานวาอกษรธรรมลานนาเกดขนสมยใด เพราะอกษรธรรมลานนามกาเนดจากพฒนาการของภาษาคอคอย ๆ เปลยนแปลงทละนอยจงอาศยเวลานาน การกาเนดอกษรธรรมลานนามสาเหตสาคญ มาจากความจาเปนทางศาสนา เพอเขยนพระธรรมคมภรใหเปนสอแกคนในวงกวาง อกษรธรรมลานนาจงเรมตนจากการใชเขยนภาษาบาลเปนหลก ตอมาดดแปลงเพอใชเขยนภาษาเมองดวย ผลจากการปรบปรงอกษรธรรมลานนาดงกลาว ทาใหอกษรธรรมลานนาแตกตางจากอกษรมอญ ในสงคมลานนาถอวาอกษรธรรมลานนาเปนตวหนงสอศกดสทธเพราะเขยนเรองราวของพทธศาสนาจงเรยกวา อกษรธรรม อยางไรกดสมยตอมาสงคมขยายขน ความจาเปนตองใชอกษรธรรมเขยนเรองอน ๆ ทมใชศาสนากม เชน ตาราเวชศาสตร โหราศาสตร อกษรธรรมลานนาแพรเขามาสอาณาจกรลานชาง และขยายตอมาสภาคอสานเปนอกษรธรรมอสาน การแพรของอกษรธรรมไปพรอมกบการเผยแผพทธศาสนา ดงมหลกฐานวา พระเจาโพธสาลราชแตงทตมาขอพระไตรปฎก พรอมกบคณะพระเถระจากเชยงใหม วรรณกรรมลานนาคงแพรเขาสลานชางในสมยนดวยและคงมากขนในสมยพระไชยเชษฐา วรรณกรรมลานนาผานทางลานชางแลวกสทางภาคอสาน ภาคเหนอและภาคอสานจงมวรรณกรรมทคลายคลงกน รวมทงจารตการเขยนตานานกคลายกนดวย

๑๘

อกษรทใชสอสารกนในลานนาสมยโบราณมอย ๓ ประเภท คอ ๑. อกษรลานนาไทย สวนมากใชเขยนตาราและจารลงในคมภรใบลานปรากฏอยตามวดตาง ๆ ในภาคเหนอและอกษรธรรมชนดนถอวาเปนของสงและศกดสทธ สาหรบใชเขยนหลกคาสอนในพทธศาสนา ยงคงมใชสบมาจนถงปจจบน ๒. อกษรฝกขาม รปแบบของอกษรชนดนมลกษณะโคงงอเหมอนฝกขามและไดรบอทธพลอกษรสโขทยดวยโดยมากจะพบอกษรชนดนในจารกตางๆ อกษรฝกขามเปนตวหนงสอของพอขนรามคาแหงทแพรเขาไปในลานนา โดยไดเปลยนรปรางและอกขรวธไปบาง จงกลายเปนอกษรฝกขาม ในลานนานยมใชอกษรฝกขามสาหรบเขยนศลาจารก ศลาจารกทเขยนดวยอกษรฝกขามมจานวนรอยกวาหลก หลกทเขยนเปนอกษรฝกขามเกาทสดคอศลาจารก ลพ.๙ เขยน พ.ศ ๑๙๕๔ และนยมใชอยางแพรหลายใน ๒๐๐ ปแรกเทานน ตอจากนนพบเพยงเลกนอย ในพทธศตวรรษท ๒๓ ไมพบจารกอกษรฝกขาม กลบมาพบในพทธศตวรรษท ๒๔ อก ๔ หลกแลวไมพบอกเลย ๓. อกษรไทยนเทศ หรอขอมเมอง อกษรชนดนไดรวมอกษรหลายแบบไวดวยกน คอ อกษรขอม อกษรพอขนรามคาแหง และอกษรธรรมลานนา ดงนนจงเรยกวาขอมเมอง เพอใหชอเรยกแตกตางจากอกษรอน อกษรชนดนเทาทพบโดยมากใชเขยนวรรณกรรมประเภทรอยกรอง เชน โคลงนราศหรภญชย โคลงนราศดอยเกง โคลงพรหมทต โคลงปทมสงกา เปนตน ไมปรากฏวาอกษรชนดนใชจารพระธรรมคาสงสอน๕ อกษรทงสามแบบดงกลาว มหนาทในสงคมลานนาตางกน และมทมาตางกนดวย การใชตวอกษรของชาวลานนาในอดตจงตองพจารณาตามความเหมาะสม มขอสงเกตวาอายของอกษรธรรมลานนา ยงไมปรากฏหลกฐานแนชดวาอกษรชนดน เรมใชกนมาตงแตสมยไหน จะมกอนอาณาจกรโยนกหรอกอนสมยพระเจามงรายเปนตนมา ซงเราผศกษากจะตองหาหลกฐานมาประกอบการพจารณาตอไป แตเทาทปรากฏการใชอกษรธรรมลานนาทเกาทสดทพบในปจจบนน คอ จารกลานทอง พ.ศ. ๑๙๑๙ ซงจารกประวตสมเดจพระมหาเถรจฑามณ โดยใชอกษรธรรมลานนาบนทก ภาษาบาลและใชอกษรสโขทยบนทกภาษาไทย จารกลานทองนขดพบทบรเวณฐานพระประธานในพระอโบสถวดมหาธาต จงหวดสโขทย ปจจบนอยทพพธภณฑสถานแหงชาต

๕สมเจตน วมลเกษม, แบบเรยนภาษาลานนา, (เชยงใหม : เจรญวฒนการพมพ, ๒๕๓๖), หนา ๒.

๑๙

นอกจากนยงมฐานพระพทธรป ทองสมฤทธปางอมบาตร ทวดเชยงมน อ.เมอง จ.เชยงใหม พ.ศ.๒๐๐๘ มการคนพบอกษรชนดนในจารกตาง ๆ ในสมยตอมาและในคมภรใบลานทจารดวยอกษรธรรมลานนาทพบเกาทสดมอายเกนกวา ๕๐๐ ป พบทวดไหลหน ต.ไหลหน อ.เกาะคา จ.ลาปาง โดยการสารวจทาทะเบยนพระธรรมคมภรของสยามสมาคม ในพระบรมราชปถมภระหวาง พ.ศ. ๒๕๐๔-๒๕๐๘ เชอกนวาอกษรธรรมลานนาไดรบความนยมและสอสารกนแพรหลายมากทสดในสมยของพระเจาตโลกราช เพราะไดมการสงคายนาพระพทธศาสนาในป พ.ศ. ๒๐๒๐ และไดใชตวอกษรธรรมลานนานจารกพระธรรมคมภรทตรวจชาระแลวในป พ.ศ. ๒๐๒๐ และเรมใชตวอกษรพนเมองในรชสมยของพระองค ทงนคงจะถอวาคมภรใดใชตวฝกขามเปนคมภรทยงไมไดรบการตรวจแก คมภรใดทแกแลวกคงเขยนเปนตวเมอง๖ และนบแตนนมาอกษรธรรมหรอตวเมองกใชกนแพรหลายเพอสอสารกนในอาณาจกรลานนา นอกจากนแลว อาจารย สมหมาย เปรมจต ไดอธบายความเปนมาของอกษรลานนา ดงน คอ ๑. ในชวงทชาวลานนาอพยพลงมาตงบานเมองตดตอดนแดนของพวกมอญหรภญชยนนไดรบเอาพระพทธศาสนาแบบมอญของพระนางจามเทว และนาหนงสอมอญมาใชดวยในขณะเดยวกนกอาจรบเอาพระพทธศาสนาทพวกมอญกรงหงสาวดนาเขามาหรภญชยดวยในคราวหนมาตอนเปนขบถ ตอมาราว พ.ศ. ๑๘๐๖ ลกษณะอกษรไทยยวนตอนนนจะตองมลกษณะคลายอกษรมอญโบราณทปรากฏในศลาจารกหรภญชย ๒. เมอถงตนยคทองแหงอาณาจกรลานนา พระมหาสมนเถระไดนาแบบอกษรสโขทยขนมาดวย สวนมากคนพบจารกเกยวกบเหตการณดานศาสนา อทธพลอกษรสโขทยอาจทาใหอกษรไทยยวนเปลยนรปและเพมอกษรบางตว เชน ค.คน ฝ.ฝา และฟ.ฟน ซงไมมในอกษรพราหมณ และลกษณะทวไปคงใกลเคยงกบอกษรมอญ และอกษรพมารนหลง เพราะไดเคามาจากมอญโบราณเชนกนแตจานวนอกษรคงยงไมถง ๔๑ ตว เหมอนภาษาบาล

๖ศ.ดร.ประเสรฐ ณ นคร, ตานานมลศาสนาวดปาแดง เชยงตง, อนสรณศาสตราจารยขจร สขพานช(กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, มปพ.), หนา ๔๕-๔๖.

๒๐

๓. หลงจากพระมหาญาณคมภร ไปสบศาสนาในลงกามาแลว การศกษาของพระสงฆไดเฟองฟมาก จนพระภกษชาวลานนามความเชยวชาญภาษาบาลเปนเลศ ถงกบสามารถแตงหนงสอเปนภาษาบาลเลมหนาและใหญ ๆ จานวนหลายเรองและอทธพลจากภาษาบาล จะทาใหเกดววฒนาการใหมแกภาษาไทยยวนจนทาใหจานวนอกษรเพมขนจาก ๓๒ ตว เปน ๔๑ ตว อยางทเปนอยทกวนน ศาสตราจารย ดร.อดม รงเรองศร ไดกลาวสรปความเคลอนไหว เกยวกบอกษรลานนาไวในหนงสอ “ระบบการเขยนอกษรลานนา” ฉบบพมพอดโรเนยว พ.ศ.๒๕๒๔ ไวดงตอไปน๗ ๑. ในชวงพทธศตวรรษท ๑๓ อาจมการใชอกษรปลลวะทลาพน แตเปนไปอยางจากด

๒. ชวงพทธศตวรรษท ๑๗ ใชอกษรมอญโบราณ ในอาณาจกรหรภญชย ๓. ชวง พ.ศ. ๑๙๐๐-๑๙๕๐ ใชอกษรและอกขรวธแบบสโขทยในการจารก

ขณะเดยวกนเรมปรากฏคมภรทจารดวยอกษรและภาษาลานนาแลว ๔. ชวง พ.ศ. ๑๙๕๐-๒๐๐๐ มศลาจารกทเปนอกษรและอกขรวธสโขทยและ

เรมใชอกษรลานนาเขามาปน ในการทาศลาจารก หรอการจารจารกบางแลว ในดานคมภรนนมการปฏรปอกขรวธและเพมอกษรตามแบบสงหล กจการอกษรศาสตรของลานนาโดยเฉพาะเมองเชยงใหม เจรญสงสดมการจารคมภรและชาดกอยางกวางขวาง

๕. ชวง พ.ศ. ๒๐๐๐-๒๐๕๐ มศลาจารกเปนจานวนมาก ทอกษรและอกขรวธเปนแบบสโขทยแตตวหนงสอมลกษณะผอมสง

๖. ชวง พ.ศ. ๒๐๕๐-๒๑๐๐ มศลาจารกทพบไดเพยง ๖ หลกและตวอกษรเปนแบบสโขทยอยปรากฏวามคมภรใบลานอยางมากมาย

๗. ชวง พ.ศ.๒๑๐๐-๒๓๑๗ เปนยคทพมาครอบครองลานนาไทย ๘. ชวง พ.ศ. ๒๓๑๗-๒๔๓๐ มการใชอกษรไทยนเทศ และการพยายามฟนฟ

อกษรลานนา ๙. ชวง พ.ศ. ๒๔๓๐ การผนวกอาณาจกรลานนาเขากบอาณาจกรไทย

๗สมเจตน วมลเกษม, แบบเรยนภาษาลานนา, หนา ๓-๕.

๒๑

๑๐. ชวง พ.ศ. ๒๔๕๕-๒๔๗๐ มการพมพวรรณกรรมคราวซอ เปนอกษรลานนา

๑๑. พ.ศ. ๒๔๘๓ การประกาศรฐนยม วาดวยภาษาและหนงสอกบหนาทพลเมอง

๑๒. ประมาณ พ.ศ. ๒๔๙๕ เรมพมพวรรณกรรมลานนาดวยอกษรไทย ๒.๑.๒ ความเสอมของอกษรลานนา สาเหตททาใหอกษรลานนาเสอมลงไปนน พอจะสรปสาเหตทสาคญไดสองประการดงตอไปนคอ ๑. เกดความไมสงบสขในอาณาจกรลานนา เนองจากอาณาจกรลานนาตองตกเปนเมองขนของพมาเกอบ ๒๐๐ ป (ประมาณ พ.ศ.๒๑๐๑-๒๓๒๐) จงทาใหการศกษาดานอกษรศาสตรและวรรณกรรมตาง ๆ ตองหยดชะงกขาดชวงไป ตาราและคมภรทงหลายกกระจดกระจายหายไป ขาดผรวบรวมเอาใจใสศกษาอนเปนผลสบเนองมาจากสงครามและความทอใจทตองตกเปนเมองขนของพมา และเชอวาสมยทตองตกอยในอานาจของพมานน อาณาจกรลานนาทงหมดพมาคงเอาตวอกษรมาบงคบใชดวย เมอพนจากอานาจของพมาแลวอาณาจกรลานนาไทยกตองตกเปนเมองขนหรอเปนเมองประเทศราชของกรงรตนโกสนทร บทบาทของอกษรไทยกลางจงเพมมากขน จนกระทงประมาณป พ.ศ.๒๔๓๐ เปนตนมา การศกษาภาษาลานนาหรออกษรธรรมลานนากเปนไปตามยถากรรม ไมไดเปนระบบเทาทควร ถงแมวาอาณาจกรลานนาจะรวมกบภาคกลางและภาคอน ๆ เปนรฐหนงรฐเดยวกนคอประเทศไทยแลวกตาม รฐบาลสมยนนกไมสนบสนนใหมการเรยนการสอนภาษาลานนาดวยเหตผลทางการเมอง ดงนนบทบาทของภาษาลานนาของอาณาจกรลานนาคอในเขตแปดจงหวดภาคเหนอตอนบนในปจจบนนจงลดความสาคญลงเปนลาดบ ๒. เนองจากการศกษาภาคบงคบของรฐบาลกลางไดขยายขอบเขตครอบคลมทงประเทศ ทาใหการศกษาภาษาไทยกลางเปนไปอยางแพรหลายกวางขวางและจาเปนตองใชในชวตประจาวนมากยงขน ประกอบกบวชาการสมยใหมลวนใชภาษาไทยกลางเปนสอเพอใหเกดความเขาใจตรงกนและใหสอดคลองกบนโยบายการบรหารประเทศของรฐบาล จงทาใหภาษาลานนากลายเปนภาษาโบราณทใชในทองถนเทานน

๒๒

อกษรธรรมลานนาหรอตวเมอง ถอเปนมรดกทางวฒนธรรม เปนเอกลกษณของทองถนและเปนความภาคภมใจรวมกนของคนในชาต สรรพวทยาทเขยนดวยอกษรลานนาไมวาจะจารในคมภรใบลาน เขยนลงสมดขอยหรอพบ (ปบ) สา ทมอยมากมายเปนหมนเปนแสนผกเหลานถอเปนขมทรพยทางปญญาทนกปราชญโบราณไดทมเทสตปญญาสงสมไวเปนมรดกตกทอดแกอนชนรนหลง สมควรทชนชาวไทยจะไดตนตวศกษาภาษาลานนาใหกวางขวางและแพรหลายมากยงขน เพราะอกษรธรรมลานนาหรอตวเมอง เปรยบเสมอนกญแจอนสาคญทจะไขเขาไปสขมทรพยทางปญญาของบรรพชนทไดถายทอดไวเปนตวอกษร จะชวยใหการศกษาทางประวตศาสตร วฒนธรรม ประเพณ พธกรรมความเชอ และทศนคตของคนทองถนในภาคเหนอทงในอดตและปจจบนไดขยายอยางกวางขวางมากยงขน หากการเรยนภาษาลานนาไดมการถายทอดสบตอกนทกยคสมย กเทากบผเรยนมสวนชวยอนรกษและฟนฟวฒนธรรมดานภาษาของชาตใหธารงอยสบไป และจะเปนพนฐานใหผเรยนไดศกษาคนควาความรตาง ๆ ทมอยในคมภรใบลาน สมดขอยและพบสาดงกลาว นามาประยกตใชใหเกดประโยชนตอตนเองและสงคมสวนรวม อนจะกอใหเกดความเขาใจอนดซงกนและกนของคนในทองถน โดยเฉพาะขนบธรรมเนยมประเพณตาง ๆ อนเปนวฒนธรรมของทองถนกจะมการสบทอดตอไป ๒.๒ อกษรทใชในคมภรฉบบลานนา อกษรในคมภรฉบบลานนา กลาวกนวาเปนอกษรทมชอเรยกหลายอยางแตกตางกนออกไปตามเหตผลของผเรยก คอ ๑. อกษรไทยลานนาเพราะวาเปนอกษรทใชในอาณาจกรลานนา ๒. อกษรไทยยวนเรยกชอตามเผาชนดงเดมลานนาไทย คอ ไทยยวน หรอไทยโยนก ๓. ตวหนงสอเมองหรอตวเมอง เพราะคนลานนาเรยกตวเองวาคนเมอง จงเรยกตวอกษรทตนเองใชวา “ตวเมอง” ๔. อกษรธรรมหรอตวธรรม เพราะตวอกษรชนดนนยมใชบนทกพระธรรมคาสงสอนขององคพระสมมาสมพทธเจา แตชอทนยมเรยกมากทสดคอ “ตวเมอง” จากการศกษาพบวาอกษรธรรมลานนาหรอตวเมองนนยมจารหรอบนทกลงบนใบลานมากทสด รองลงไปคอ หนงสอพบสา (กระดาษสา) ซงโดยมากจะเปนเรองเกยวกบพระพทธศาสนา นอกจากนนเปนจารกตาง ๆ อาทจารกตามฐานพระพทธรป ศลาจารกตาง ๆ เปนตน และยงใชบนทกวรรณกรรมตาง ๆ อนไดแกสภาษต คาสอน ตานาน

๒๓

คาว ฮา จอย ซอ ตาราตาง ๆ เชน ตาราเวชศาสตร โหราศาสตร ยนต คาถา กฎหมาย ฯลฯ๘ คมภรใบลานและเอกสารโบราณ อาทเชน หนงสอสมดไทยหรอสมดขอย พบสา จารกตาง ๆ ทจารดวยอกษรลานนา มมากมายทกระจายอยในเขต ๘ จงหวดภาคเหนอตอนบน ประกอบดวยจงหวดเชยงใหม เชยงราย ลาปาง แพร นาน พะเยา และจงหวดแมฮองสอน คมภรใบลานและเอกสารเหลาน นบวาเปนขมทรพยทางปญญาทบรรพชนไดสงสอนเปนมรดกตกทอดถงอนชนรนหลง สมควรทจะไดศกษาคนควาสรรพศาสตรอนหลากหลาย๙ เพราะอกษรทใชในคมภรลานนา ถอเปนเอกลกษณและเปนมรดกทางวฒนธรรมอนสาคญยงของชาตและของทองถน สมควรอยางยงทจะอนรกษ สงเสรม และเผยแพรใหมการเรยนการสอนอยางกวางขวางใหกบสาธารณชน โดยเฉพาะเยาวชนของทองถนควรมความรและความเขาใจตอวฒนธรรมของทองถนและวฒนธรรมของชาต เปนการตอบสนองตอนโยบายของชาตทวาดวยการศกษาศาสนาและศลปวฒนธรรม อยางไรกตาม ตวอกษรหรอภาษาเขยนนนใชควบคกบภาษาทพด ถาตวอกษรภาษาเขยนขาดคนเรยนรเอาใจใสศกษา กยอมจะทาใหภาษาทใชพดสอสารกนของคนในทองถนนบวนจะลบเลอนไปดวยเชนเดยวกน และจะสงผลทาใหวฒนธรรมทางภาษาอนเปนเอกลกษณสวนหนงของชาตและเอกลกษณของคนเมองสญหายไปในทสด แมแตบคคลากรผทรงภมความร และเขาใจวถชวตของชาวลานนาอยางถองแทนนนบวนกสญหายไปตามอายขยสงขาร ผเชยวชาญทางดานประเพณพธกรรมตาง ๆ และผเชยวชาญอกษรธรรมลานนาในแตละทองถน ผอนรกษมรดกทางวฒนธรรมของชาตไวนน กคอย ๆ สญหายหมดสนไปตามกาลเวลาและอายขย ดงนนจงเปนการจาเปนอยางยงทจะตองสงเสรมและสนบสนนใหเยาวชนของทองถนเปนผสบทอดมรดกทางวฒนธรรมอนดงามเหลาน เพอธารงไวซงศกดศรและความภาคภมใจรวมกนของคนในชาต อกษรทใชในคมภรฉบบอกษรธรรมลานนา มววฒนาการผานโครงสรางคา คอ การเรยนคาหรอประโยคภาษาลานนา ผานการถอดโครงสรางของภาษาลานนาเปนภาษาไทยมาตรฐาน หรอคาในภาษาไทยมาตรฐานเปนภาษาลานนา ประกอบดวย พยญชนะ สระ ตวสะกด โดยจดเปน ๔ กลม ดงน

๘ เรองเดยวกน, หนา ๒. ๙ เรองเดยวกน, หนา ๑๓๑.

๒๔

๑. การเทยบพยญชนะ สระ และตวสะกดภาษาลานนากบภาษาไทยมาตรฐาน ๒. โครงสรางคาผสมสระ ๓. โครงสรางคา ตวขม ตวซอน (ตวสะกดตวตาม) ๔. โครงสรางคาตวไหล (คาควบกลาดวย “ร”)๑๐

อยางไรกด การฝกเขยนอกษรและอานภาษาลานนา เพอใหสามารถอานออกเขยนได และสอสารไดตามวตถประสงค นอกจากจดจาแลว ยงจาเปนตองฝกหดเขยนและหดอานไดอยางถกตองตามวธการเขยนและอานในคราวเดยวกน ทสาคญคอ การคดลอกเนอเรองทเปนภาษาลานนาดวยลายมอ จะชวยใหการเขยนมความถกตองแมนยามากยงขน การหดเขยนตวอกษรลานนาใหหดเขยนเหมอนวาดรป หากตวอกษรมสวนโคงกตองเขยนโคงตาม หากตวอกษรหยกกตองหยกตาม แมวาจะไมสามารถเขยนไดเหมอนตวอกษรตนแบบ แตตองไมเปลยนเคาโครงตวอกษร เทยบไดกบการเขยนภาษาไทยมาตรฐาน ซงหดเขยน ก - ฮ ตงแตชนเรยนอนบาลดวยแบบเรยน ก. ไก เลมเดยวกน แตลายมอกไมเหมอนกนทกคน พนฐานการเขยนภาษาลานนาควรเรมตนจากการเขยนพยญชนะ สระลอย สระจม วรรณยกต โดยยดโครงสรางและวธผสมคา เพอเทยบพยญชนะ สระ วรรณยกต เครองหมายและตวสะกดของภาษาลานนาเปนภาษาไทยมาตรฐาน ดงตวอยางทผวจยยกมาไวในบทน การเขยนคาภาษาลานนาจากคาภาษาไทยมาตรฐาน หรอเขยนคาภาษาไทยมาตรฐาน จากภาษาลานนา ซงเรยกวาการปรวรรตภาษานน มคาบางคาเทานนทสามารถถอดไดตรง พยญชนะ สระ และวรรณยกตของทงสองภาษา อกทงออกเสยงไดถกตองและตรงตามภาษาเดม ในขณะทคาอกหลายคาซงสามารถถอดการเขยนใหตรงตามพยญชนะ สระ และวรรณยกตของทงสองภาษา แตการออกเสยงกลบไมถกตองและตรงตามภาษาเดม นอกจากน คาวา “และ” ในภาษาลานนาใชเปนคาเชอมและคาจบประโยค สวนภาษาไทยมาตรฐาน ใชเปนคาเชอมประโยคเทานน

๑๐เกษม ศรรตนพรยะ, “ตวเมอง” : การเรยนภาษาลานนาผานโครงสรางคา, (นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๘), หนา ๓.

๒๕

ดงนน การฝกอานออกเสยงพยญชนะและคาตาง ๆ จงมความจาเปน เพราะพนฐานการออกเสยงทถกตองจะชวยการอานพยญชนะและคาของภาษาลานนาถกตองตรงตามภาษาเดม รวมทงชวยใหการเขยนพยญชนะและคาของภาษาลานนาตรงตามการออกเสยงไดอยางถกตอง การฝกเขยนและอานอกษรและภาษาไทยลานนาไดทาใหเขาถงขมทรพยทางปญญา ซงปราชญและผรชาวลานนาไดบนทกไวในใบลานและพบสา (ปปสา) จากองคความรและประสบการณทผานการทดลอง ทดสอบ และยอมรบ การใชประโยชนในอดตมาอยางยาวนาน รอคอยใหผสนใจใฝรคนควา นาไปใชประโยชน และศกษาวจยแลวพฒนาตอยอด ดงตวอยางตอไปน ๑. ภาษาลานนาไทยเรยกพยญชนะวา “ตว” เรยกสระวา “ไม” รปเขยนพยญชนะ สระ วรรณยกต เครองหมายตาง ๆ ทใชในการสะกดคา และรปตวเลข จะเปนลกษณะเฉพาะของตวเอง ซงแตกตางจากภาษาไทยมาตรฐาน อยางไรกตามการจดแบงตวอกษรลานนา กยงยดเอาอกขรวธของภาษาบาลเปนแมบทอย คอมการแบงพยญชนะตามอกษรเดม ๓๓ ตว และอกษรเพมเตม ๘ ตวอกษรพเศษอก ๑ ตว รวมแลวอกษรลานนามจานวน ๔๒ ตว เพอใหออกเสยงสะดวกและเพยงพอในการเขยน และออกเสยงตามหลกการใชภาษาลานนาเพอสอความหมายไดครบถวน รปเขยนอกษรลานนามดงตอไปน ๑๑ อกษรทใชในภาษาลานนา แบงเปนสระ ๘ ตว พยญชนะ ๓๓ ตว ตามหลกการแบงอกขระภาษาบาล-สนสกฤต   อกษรทเปนสระ ๘ ตว คอ

อะ อา อ อ อ อ เอ โอ อะ อา อ อ อ อ เอ โอ      อกษรทเปนพยญชนะ ๓๓ ตว คอ

ก ข ค ฆ ง ๕ ตวน เรยกวา กะ วรรค

๑๑ สมเจตน วมลเกษม, แบบเรยนภาษาลานนา, หนา ๙.

๒๖

กะ ขะ กะ ฆะ งะ

จ ฉ ช ชย ญ ๕ ตวน เรยกวา จะ วรรค จะ ฉะ จะ ฌะ ญะ

ฏ ฐ ฯ ด ฒ ณ ๕ ตวน เรยกวา ฏะ วรรค ระฏะ ระฐะ ระดะ ระฒะ ระณะ

ต ถ ท ธ น ๕ ตวน เรยกวา ตะ วรรค ตะ ถะ ตะ ธะ นะ

ป ผ พ ภ ม ๕ ตวน เรยกวา ปะ วรรค ปะ ผะ ปะ ภะ มะ

ย ร ล ว ส ยะ ระ ละ วะ สะ

ห ฬ อ หะ ฬะ อ

พยญชนะท ๓ ของวรรคทง ๕ ออกเสยง ตา หยอน ๆ แตมเสยงกอง ซงตรงกบภาษาบาลทวา สถลโฆสะ (เสยงตาแตกงวาล) ซงเทยบกบภาษาไทยมาตรฐาน ดงน

ตว ค (คะ) ออกเสยงเปน “กะ” เสยงของอกษรตวนคลายกบเสยง ก. ของภาษาไทยมาตรฐาน ตว ช (ชะ) ออกเสยงเปน “จะ” เสยงของอกษรตวนคลายกบเสยง จ. ของภาษาไทยมาตรฐาน ตว ด (ฑะ) ออกเสยงเปน “ดะ” เสยงของอกษรตวนคลายกบเสยง ด. ของภาษาไทยมาตรฐาน ตว ท (ทะ) ออกเสยงเปน “ดะ” เสยงของอกษรตวนคลายกบเสยง ต. ของภาษาไทยมาตรฐาน ตว พ (พะ) ออกเสยงเปน “ปะ” เสยงของอกษรตวนคลายกบเสยง ป. ของภาษาไทยมาตรฐาน

การเทยบ พยญชนะ สระ และ ตวสกด ภาษาลานนากบภาษาไทยมาตรฐาน รปเขยนพยญชนะลานนา ม ๔๒ ตว ซงนกปราชญทางภาษาลานนาโบราณไดคดประดษฐเพมเตม จากพยญชนะเดม ๓๓ ตว เพมอก ๙ ตว เพอใหเพยงพอในการออกเสยงพยญชนะ ๔๒ ตว ม ดงน

๘ ตวน เรยกวา อวรรคหรอเศษวรรค

๒๗

ก ข ค ฅ ฆ ง กะ ขะ กะ ฅะ ฆะ งะ

จ ฉ ช ซ ฌ ญ จะ ฉะ จะ ซะ ฌะ ญะ

ฏ ฐ ฯ ด ฒ ณ ระฏะ ระฐะ ระดะ ระฒะ ระณะ

ต ถ ท ธ น ตะ ถะ ตะ ธะ นะ

บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม บะ ปะ ผะ ฝะ พะ ฟะ ภะ มะ

ย ร ล ว ศ ษ ส ห ฬ อ ฮ ยะ ระ ละ วะ ศะ ษะ สะ หะ ฬะ อะ ฮะ

C อยะ

ในภาษาไทยลานนายงมอกษรพเศษอก ๖ ตว ทานเรยกวา “หาง” เพอใชในกรณ

ทมตวนาหรอมตว ห. นา เชน ห ออกเสยงวา หนะ หม ออกเสยงวา หมะ ห ออกเสยงวา หวะ หล ออกเสยงวา หละ ห ออกเสยงวา หยะ ห ออกเสยงวา หงะ ตวอยาง เชน ห (หนะ) หา อานวา หนาน

หม (หมะ) หมา อานวา หมาน ห (หวะ) หา อานวา หวาน หล (หละ) หลา อานวา หลาน ห (หยะ) หา อานวา หยาน ห (หงะ) หา อานวา หงาน

๒๘

และยงมอกษรพเศษเพมเตมอก ๔ ตวอยาง คอ C (สะ ๒ หองเทากบ ส. เสอ

๒ ตว สวนมากใชเปนตวสะกดคาบาล) C แล, และ, (ใชเปนตวเชอมและตวลงทายบท) C นา (เทากบ น. หน สระอา) พพ พะ (ใชในกรณ ม พ. พาน ๒ ตวซอนกน สวนมากใช

เปนตวสะกดคาบาล) มตวอยางดงตอไปน

C สะ ตวอยาง เชน บCเกต เลากCสาต,๑๒ ปญกเขตต โลกสสาต,

บCาน บรเลากCม บตฏฐา เหาน ปาณน, ปญาน ปรโลกสม ปตฏฐา โหนต ปาณน,

มนCาน บเยา เหาต, ๑๓ มนสสาน ปโย โหต,

C แล, และ, ตวอยาง เชน ฅฝงนนฯฯฯเทาหทVCรกสฯฯาสลบไดฟธมมเทสานนฯฯฯC,๑๔ คนฝงนนเตาหอทานและรกษาศล บไดฟงธรรมเทศนานนแล

C นา, ตวอยาง เชน พเทา เม Cเถา,๑๕ พทโธ เม นาโถ,

ธเมมา เม Cเถา, ธมโม เม นาโถ, สเฆา เม Cเถา, สงโฆ เม นาโถ,

พพ พะ, ตวอยาง เชน นพพา นพพาน, ทพพสมบต ทพพสมปตต,

สพพพทานภาเวน สพพพทธานภาเวน

สพพธมมานภาเวน สพพธมมานภาเวน สพพสฆานภาเวน สพพสงฆานภาเวน

๑๒ ปรากฏในเอกสาร หนา ๗๘. ๑๓ ปรากฏในเอกสาร หนา ๗๔.

๑๔ ปรากฏในเอกสาร หนา ๙๐.

๑๕

ปรากฏในเอกสาร หนา ๗๘.

๒๙

พยญชนะลานนาเพมเตม ๙ ตว พยญชนะเพมทนกปราชญดานภาษาคดเพมเตมจากพยญชนะเดมทใชกบภาษาบาลมอย ๙ ตว

พยญชนะเดม ประดษฐเพม หมายเหต

ค (ค)  ฅ (ฅ) เสยง ค. คน

ช (ช) ซ (ซ)

บ (บ) ป (ป)

ผ (ผ) ฝ (ฝ)

พ (พ) ฟ (ฟ)

ส (ส) ษ (ษ)

ศ (ศ) ศ (ศ) ศ. ในอกษรลานนามไดดดแปลง

ห (ห) ฮ (ฮ)

อ, (อ,ย) C (อย) อกษร “อะ” ผสมกบหาง “ยะ” แตออกเสยงเหมอน “ย” ของภาษาไทยกลาง

ตว “ บ ” (บะ) เพมแตเสยง รปพยญชนะคงเปน “ บ ” ตามเดม เมอเขยนในภาษาบาลกจะออกเสยงเปน (ปะ) การออกเสยงพยญชนะลานนา หนวยเสยงพยญชนะ ในภาษาไทยลานนาม ๒๐ หนวยเสยง ๔๒ รป ตรงกบหนวยเสยงของภาษาไทยตรง ๑๙ หนวยเสยง หนวยเสยงทแตกตางจากภาษาไทยมาตรฐาน คอ เสยง ญ. ย. จะออกเสยงเปนนาสก ถาภาษาไทยลานนาตองการออกเสยงใหตรงกบ

หนวยเสยง ย. ของภาษาไทยมาตรฐานภาษาไทยลานนาจะใชพยญชนะตว “ C ” (อย)

แทน เชนคาวา

C า (อยา) C (อย) C า (อยาง) Cา (อยาก)

๓๐

หนวยเสยงทภาษาไทยลานนาไมมใชไดแกหนวยเสยง ช, ฉ, และ ร, หนวยเสยง ช. ในภาษาไทยมาตรฐาน ลานนาจะใชเปน จ, ซงจะมทใช ดงน๑๖

เสยงภาษาไทยมาตรฐาน เสยงภาษาไทยลานนา รปคา ชาง จาง ชา ชง จง ช ชา จา ชา เชา เจา เชา ชน จน ช ฉก จก, สก ส

ชอบ ซอบ ชบ เรม เลม เร เรอง เลอง เรง โรค โลก โร รก ฮก ร รบ ฮบ รบ ราย ฮาย รา ราง ฮาง รา รม ฮม ร รอย ฮอย ร เรอด เฮอด เรด

๑๖ซอนกลน พเศษสกลกจ, คาบรรยายภาษาไทยชนสงของชมชนภาษาไทยของครสภา , (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาพระสเมร, ๒๕๑๑), หนา ๗๕๗ - ๗๕๘. ๑. หนวยเสยง ช ในภาษาไทยมาตรฐาน ตรงกบหนวยเสยง ซ ภาษาไทยลานนา ๒. หนวยเสยง ฉ ในภาษาไทยมาตรฐาน ตรงกบหนวยเสยง ส ภาษาไทยลานนา ๓. หนวยเสยง ร ในภาษาไทยมาตรฐาน ตรงกบหนวยเสยง ฮ ภาษาไทยลานนา

๓๑

ปจจบนมเสยง “ช” ใช เปนหนวยเสยงทยมจากภาษาไทยมาตรฐาน เชน นาชา เปนตน แตคาประเภทน กมนอยมากทใชในภาษาไทยลานนา การออกเสยงพยญชนะวรรค ฎ ( ฏ ) คอตวพยญชนะ ทง ๕ ตวนออกเสยงเปนพเศษ ทงนเพอใหแตกตางกบการออกเสยงกบวรรค ต ( ฏ ฐ ฯ ด ฒ ณ ) โดยใชคาวา “ร” นาดงน ฏ ออกเสยงเปน ระฏะ ฐ ฯ ออกเสยงเปน ระฐะ ฑ ออกเสยงเปน ระดะ ฒ ออกเสยงเปน ระฒะ ณ ออกเสยงเปน ระณะ สวนพยญชนะ “ ฑ ” (ดะ) นน ภาษาไทยลานนาใชรปเขยนเพยงตวเดยวซงเปนไดทง ด เดก และ ฑ นางมณโฑ มหลกการจาคอ ถาเปนคาทมาจากภาษาบาลตว “ ฑ ” เปนตว ฑ นางมณโฑ ถาเปนคาไทยแทตว “ ฑ ” เปนตว ด เดก

การออกเสยงพยญชนะตนวรรค คอพยญชนะแถวท ๑ ของวรรคทง ๕ นน คอตว ก จ ฏ ต บ ใหออกเสยงเหมอนม ห. นาอย เพราะพยญชนะแถวน เปนเสยงสงมพนเสยงเปนเสยงจตวา ก ออกเสยงเปน หกะ (กะ) จ ออกเสยงเปน หจะ (จะ) ฏ ออกเสยงเปน ระหฎะ (ระฏะ) ต ออกเสยงเปน หตะ (ตะ) บ ออกเสยงเปน หปะ (ปะ) การทเอา ห มานาหนาพยญชนะเหลาน กเพอตองการใหผเรยนออกเสยงพยญชนะเหลานใหถกตองและใกลเคยงทสดเทานน เพราะไมทราบวาจะถายเสยงใหตรงตามเสยงภาษาไทยลานนาดวยวธเขยนไดอยางไร 

๓๒

การอานออกเสยงพยญชนะไทยลานนา

อกษรไทยลานนา คาอาน ก (ก) กะ (หกะ)

ข (ข) ขะ

ค (ค) กะ

ฅ (ฅ) คะ

ฆ (ฆ) ฆะ

ง (ง) งะ

จ (จ) จะ (หจะ)

ส (ฉ) ฉะ

ช (ช) จะ ซ (ซ) ซะ (ฌ) ฌะ

ญ (ญ) ญะ (ออกเสยงนาสก)

ฏ (ฏ) ระฎะ (ระหฏะ)

ฐ ฯ (ฐ) ระฐะ

ด (ด) ดะ

ฒ (ฒ) ระฒะ

ณ (ณ) ระณะ

ต (ต) ตะ (หตะ)

ถ (ถ) ถะ

ท (ท) ตะ

ธ (ธ) ธะ

น (น) นะ

๓๓

อกษรไทยลานนา คาอาน บ (บ) บะ

ป (ป) ปะ

ผ (ผ) ผะ

ฝ (ฝ) ฝะ พ (พ) ปะ ภ (ภ) ภะ ม (ม) มะ

ย (ย) ยะ (เสยงนาสก)

ร (ร) ระ

ล (ล) ละ

ว (ว) วะ

ศ (ศ) ศะ

ษ (ษ) ษะ ส (ส) สะ ห (ห) หะ ฬ (ฬ) ฬะ อ (อ) อะ ฮ (ฮ) ฮะ

สระของภาษาไทยลานนา รปสระของภาษาไทยลานนามอย ๓ ชนด คอ (รปเขยนสระของภาษาไทยลานนาเรยกวา “ไม” ) ๑. สระลอย หรอสระเดยว ๒. สระจม หรอสระผสม ๓. สระพเศษ

๓๔

๑) สระลอย เปนสระทใชเขยนอยตนคาในกรณทพยางคตนคานนเปนเสยงสระ โดยมากใชเขยนคาศพททมาจากภาษาบาล สามารถอยไดโดยอสระไมตองอาศยพยญชนะกอานออกเสยงได รปสระลอยของภาษาลานนามอย ๘ รป ดงนคอ อ อา V V V V V โอ

อะ อา อ อ อ อ เอ โอ สระทง ๘ ตวนเปนทอาศยของพยญชนะบาลทง ๓๓ ตว แยกเปนสระเสยงสน (รสสะ) และสระเสยงยาว (ทฆสระ) ดงน คอ ๑. สระเสยงสน (รสสะ) ไดแก อะ อ อ ๒. สระเสยงยาว (ทฆสระ) ไดแก อา อ อ เอ โอ ตวอยางการใชสระลอยทใชเขยนคาทมาจากภาษาบาล เชน

อร (อร) แปลวา ขาศก

อภ (อภ) แปลวา ยงใหญ อาหา (อาหาร) แปลวา เครองบรโภค อาสา (อาสา) แปลวา ความหวง

Vต (อต) แปลวา วาดงน Vต (อตถ) แปลวา ผหญง Vสา (อสา) แปลวา งอนไถ Vร (อร) แปลวา อก Vม (อม) แปลวา คลนนา Vกา (อกา) แปลวา ตวเลน

Vเบกา (อเปกขา) แปลวา ความวางเฉย Vสาห (เอสาห) แปลวา ขาพเจานน

Vกก (เอกกข) แปลวา มตาขางเดยว Vกทวส (เอกทวส) แปลวา ในวนหนง โอกาเสา (โอกาโส) แปลวา โอกาส

โอบนยเกา (โอปนยโก) แปลวา นอมเขามาใสตน

๓๕

ตว “บ” ในภาษาบาลออกเสยงวา ปะ ภาษาไทยลานนาเรยกวา “ปะปอม” สระโอในภาษาบาลนนภาษไทยลานนาใช เ – า เมอผสมกบพยญชนะมรปดงน เยา เสา (โย โส) พเทา (พทโธ) ธเมuา (ธมโม) สเVฆา (สงโฆ) เปนตน

๒) สระจม หมายถง สระทใชผสมกบพยญชนะใด ๆ กตาม เพอใหเกดคาและพยางคตาง ๆ ตามหลกของ อกขรวธ โดยมากใชเขยนคาทเปนภาษาไทยลานนาทวไป

รปสระจมของภาษาลานนาม ๒๙ รป นบทงสระเดยวและสระผสมมรปเขยน ดงน

รปสระ วธใช รปคา คาอาน ะ (อะ) กะ ก กะ า (อา) กา กา กา (อ) ก ก ก (อ) ก ก ก (อ) ก ก ก (อ) ก ก ก (อ) ก ก ก (อ) ก ก ก เ –ะ (เอะ) เกะ เกะ เกะ

เ- (เอ) เก เก เก แ-ะ (แอะ) แกะ แกะ แกะ แ- (แอ) แก แก แก โ-ะ (โอะ) โกะ โกะ โกะ โ- (โอ) โก โก โก โ- ะ (เอาะ) เกาะ โกะ เกาะ - (ออ) กอ ก กอ เ-ะ (เออะ) เกอะ เกะ เกอะ

๓๖

รปสระ วธใช รปคา คาอาน เ- (เออ) เกอ เก เกอ เ-ะ (เอยะ) เกยะ เกะ เกยะ เ- (เอย) เกย เก เกย เ-อะ (เออะ) เกอะ เกอะ เกอะ เ-อ (เออ) เกอ เกอ เกอ - ะ (อวะ) กวะ กะ กว - (อว) กว ก กว - า (อา) กา กำ กา อ (อง) กง ก กง

รปสระ วธใช รปคา คาอาน ไ (ไอ) ไก ไก ไก ไ- (ไอย) ไกย ไก ไกย เ- า (เอา) เกา เกา เกา ๓) สระพเศษ คอ รปสระทเขยนเปนพเศษ และทใชเขยนในภาษาไทยลานนามดงน คอ

รฤ (ฤๅ) ใชเขยนคาทมาจากภาษาบาลสนสกฤต เชน รฤกษ (ฤกษ) _ สระเอา รปเขยนอยางนเรยกวา “ไมเกาหอนง” ตวอยาง เชน จ (เจา) ข (เขา) ม (เมา) ฯลฯ

_ สระเอา รปเขยนอยางนเรยกวา “ไมเกาจจ” ตวอยาง เชน จ (เจา) ร (เรา) ส (เสา) ฯลฯ

๓๗

วรรณยกตทใชในภาษาไทยลานนา๑๗

ไมหนอากาศ ( ) เชน ฝห ฝนหน

ไมเอก ( ) เชน นแท นงแทน

ไมโท ( ) เชน นช นวช

ไมไตค ( ) เชน เกเห เกบเหด

ไมการนต ( ) เชน ๒พพท ๒พธม ๒พสง พรพทธ พรธรรม พรสงฆ ๆ ไมซาคา ( ๆ ) เชน นาๆ, ตา ๆ นานา, ตาง ๆ

๒. การผนวรรณยกต๑๘

เครองหมายวรรณยกตม (ไมเหยาะ) ตรงกบไมเอก และ (ไมซด) ตรงกบ

ไมโท

พยญชนะ ๒ ตวแรกคอ ก ข เปนอกษรสง พนเสยงเปนเสยงวรรณยกต

จตวา ถาผสมดวยสระเสยงยาวไมมตวสะกดเปนเสยงจตวา ผนดวยวรรณยกตเอกเปนเสยง

เอก ผนดวยวรรณยกตโทเปนเสยง เบญจมา เชน กา กา กา ขา ขา ขา พยญชนะ ๓ ตว ค ฅ ง เปนอกษรตาถาผสมกบสระเสยงยาวไมมตวสกดพนเสยงจะเปนเสยงสามญ ผนดวยวรรณยกตเอกเปนเสยงโท ผนดวยวรรณยกตโทเปนเสยง

ตร เชน คา คา คา ฅา ฅา ฅา งา งา งา

๑๗ ทว เขอนแกว, สวดมนตฉบบภาคเหนอ, (ลาปาง: ม.ป.ท., ๒๕๓๑), หนา ๑๙๙. ๑๘ เออ มณรตน, ชมรมลานนาคดศกษา, อนสรณกฐนพระราชทาน พล. อ.อ. เกษตร โรจนนล วดศรโคมคา (กรงเทพมหานคร : พฆเณศพรนตง เซนเตอร แพรงสรรพศาสตร), หนา ๑๕.

๓๘

การผนวรรณยกตของพยญชนะทง ๕ ตว ดงน

การผนวรรณยกตหมวด ก วรรค

(ก) (ข) (ค) (ฅ) (ง) กะ ขะ คะ ฅะ งะ

กา กา กา ขา ขา ขา คา คา คา ฅา ฅา ฅา งา งา งา ก ก ก ข ข ข ค ค ค ฅ ฅ ฅ ง ง ง ก ก ก ข ข ข ค ค ค ฅ ฅ ฅ ง ง ง ก ก ก ข ข ข ค ค ค ฅ ฅ ฅ ง ง ง เก เก เก เข เข เข เค เค เค เฅ เฅ เฅ เง เง เง

การผนวรรณยกตตามพยญชนะ (ก) วรรค

ก ข ค ฅ ง กา ขา คา ฅา งา ก ข ค ฅ ง ก ข ค ฅ ง ก ข ค ฅ ง ก ข ค ฅ ง ก ข ค ฅ ง ก ข ค ฅ ง เก เข เค เฅ เง แก แข แค แฅ แง โก โข โค โฅ โง ก ข ค ฅ ง เก เข เค เฅ เง เก เข เค เฅ เง เกอ เขอ เคอ เฅอ เงอ ก ข ค ฅ ง กำ ขำ คำ ฅำ งำ ก ข ค ฅ ง ไก ไข ไค ไฅ ไง เกา เขา เคา เฅา เงา

การผนวรรณยกตตามสระ(จม) ๒๙ ตว ก กา ก ก ก ก ก ก เกะ เก แกะ แก โกะ โก โกะ ก เกะ เก เกะ เก เกอะ เกอ กะ ก กำ ก ไก ไก เกา พยญชนะวรรคอก ๔ ตว คอ ข ค ฅ ง กผสมกบสระในลกษณะเดยวกน

๓๙

การผนวรรณยกตตามพยญชนะ (จ) วรรค

(จ) (ส) (ช) (ซ) (ญ) จะ สะ จะ ซะ ยะ

จะ สะ ชะ ซะ ญะ จา สา ชา ซา ญา จ ส ช ซ ญ จ ส ช ซ ญ จ ส ช ซ ญ จ ส ช ซ ญ จ ส ช ซ ญ จ ส ช ซ ญ เจ เส เช เซ เญ แจ แส แช แซ แญ

ฯ ล ฯ

จ จา จ จ จ จ จ จ เจะ เจ แจะ แจ โจะ โจ โจะ จ เจะ เจ เจะ เจ เจอะ เจอ จะ จ จำ จ ไจ ไจ เจา พยญชนะวรรคอก ๔ ตว คอ ส ช ซ ญ ผสมกบสระในลกษณะเดยวกน การผนวรรณยกตตามพยญชนะ (ต) วรรค

(ต) (ถ) (ท) (ธ) (น) ปะ ผะ พะ ภะ มะ

ตะ ถะ ทะ ธะ นะ ตา ถา ทา ธา นา (C) ต ถ ท ธ น ต ถ ท ธ น ต ถ ท ธ น ต ถ ท ธ น ต ถ ท ธ น ต ถ ท ธ น เต เถ เท เธ เน แต แถ แท แธ แน

ฯ ล ฯ

ต ตา ต ต ต ต ต ต เตะ เต แตะ แต โตะ โต โตะ ต เตะ เต เตะ เต เตอะ เตอ ตะ ต ตำ ต ไต ไต เตา พยญชนะวรรคอก ๔ ตว คอ ถ ท ธ น ผสมกบสระในลกษณะเดยวกน

๔๐

การผนวรรณยกตตามพยญชนะ (ป) วรรค

(ป) (ผ) (พ) (ภ) (ม) ปะ ผะ พะ ภะ มะ

ปะ ผะ พะ ภะ มะ ปา ผา พา ภา มา

u ผ พ ภ ม u ผ พ ภ ม u ผ พ ภ ม u ผ พ ภ ม ป ผ พ ภ ม ป ผ พ ภ ม เป เผ เพ เภ เม แป แผ แพ แภ แม

ฯ ล ฯ

ป ปา u u u u ป ป เปะ เป แปะ แป โปะ โป โปะ ป เu ะ เu เปะ เป เu อะ เu อ ปะ ป ปำ u ไป ไป เu า พยญชนะวรรคอก ๔ ตว คอ ผ พ ภ ม ผสมกบสระในลกษณะเดยวกน

พยญชนะอวรรคหรอเศษวรรคและพยญชนะพเศษบางตว

ฝ ส ห ย ร ล ว ฬ ฮ ฝะ สะ หะ ยะ ระ ละ วะ ฬะ ฮะ

ตว ฝ ห ส เปนอกษรสง ตว ย ร ล ว ฮ ฬ เปนอกษรตา มหลกการอานและการผนวรรณยกตเหมอนอกษรทเปนพยญชนะวรรคทกลาวมาแลว เชน

ฝะ สะ หะ ยะ ระ ละ วะ ฬะ ฮะ ฝา สา หา ยา รา ลา วา ฬา ฮา ฝ ส ห ย ร ล ว ฬ ฮ

ฯ ล ฯ

ฝา ฝา ฝา สา สา สา หา หา หา ยา ยา ยา รา รา รา ลา ลา ลา วา วา วา ฬา ฬา ฬา ฮา ฮา ฮา

๔๑

พยญชนะทง ๔ ตว คอ บ ด C อ แมวาผสมกบสระเสยงสนเปนเสยงจตวาเหมอนกบอกษรสง แตเมอผสมกบสระทมเสยงยาวไมมตวสะกดจะเปนเสยงสามญ จงจดอย

ในอกษรกลาง สวนการผนวรรณยกตเหมอนกบอกษรสง เชน บะ ดะ Cะ อะ บา บา บา บ บ บ บ บ บ บ บ บ บ บ บ ดา ดา ดา ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด Cา Cา Cา C C C C C C C C C C C C อา อา อา อ อ อ อ อ อ อ อ อ อ อ อ

ฯ ล ฯ

ไมกาหลวง หรอสระอา๑๙

ในภาษาไทยลานนาสระอา “า” ปกตเมอผสมกบพยญชนะจะมรปเปน กา ขา คา ฅา งา แตเมออยหลงพยญชนะ ๕ ตวน คอ ค ท ธ บ ว ตองใชเปนไมกาหลวงหรอไมกาโวง “ V ” ตวอยาง เชน

ค V ค V ค V ท V ท V กา(คา) กา(คา) กาถา(คาถา) ตา(ทา) ตา(ทา

ท V ท V ท VC ธ V บบ V ตาง(ทาง) ตาน(ทาน) ตานาย(ทานาย) ธา บวบาน

บVเรา วVสน ควV จวV ผวV บานเรา วาสนนน กอวา(คอวา) จกวา ผวา

๑๙เกษม ศรรตนพรยะ, “ตวเมอง” : การเรยนภาษาลานนาผานโครงสรางคา, หนา ๙๗.

๔๒

การผสมอกษรตามอกขรวธภาษาไทยลานนา ๒๐ หลกการผสมคาของภาษาไทยลานนา จะแตกตางไปจากโครงสรางของคาภาษาไทยมาตรฐาน ทงนเพราะโครงสรางคาของภาษาลานนานน พยญชนะตวแมคอพยญชนะตวตนจะเขยนตรงบรรทดกลาง สวนพยญชนะททาหนาทเปนตวสกด ตวควบกลา ซงใชรปของพยญชนะตวเตมบาง ใชหาง ฐาน (เชง) ของพยญชนะบาง อาจวางไวขางหนาบาง ขางหลงบาง ขางลางบาง ของพยญชนะตวแมกได สาหรบสระกสามารถวางไวรอบพยญชนะตวแมได เชนเดยวกน การวางพยญชนะตวแมหรอพยญชนะตวตนไวขางหนา ขางหลง และขางลาง ม

ตวอยาง เชน เมอ (เมอ) เมงไท (เมองไทย) เสรฯจ (เสดจ อานวา สะระเดด)

คาวา เมอ เมอ

ม พยญชนะตวแม เ ไมเก (สระเอ) วางขางหนา

อะออมวางขางลาง อ อะ วางขางหลง (สระออ และไมเอก หรอไมเหยาะ) วางไวขางบน

คาวา เมงไท เมองไทย

ม, ท, พยญชนะตวแม เ, ไ, วางขางหนา วางขางลาง ง, ย, วางขางหลง วางขางบน

คาวา เสรฯจ เสดจ

ส พยญชนะตวแม เ, ๒, วางขางหนา ด วางขางลาง จ วางขางหลง วางขางบน (ไมซด ตามอกขรวธการวางของภาษาไทยลานนา)

๒๐สมเจตน วมลเกษม, แบบเรยนภาษาลานนา, หนา ๔๑.

๔๓

สวนโครงสรางของคาภาษาไทยมาตรฐานนน จะวางพยญชนะไวบนบรรทดเดยวกนหมด ทงพยญชนะตวแมหรอตวตน ตวสะกดและตวควบกลา จะวางไว ขางหนา ขางหลง ขางลาง ตามหลกโครงสรางของคาในภาษาลานนาไมได

การเทยบโครงสรางคาในภาษาไทยลานนากบภาษาไทยมาตรฐาน ๒๑ การผสมคาของภาษาไทยลานนาเรยกวา "แจกไมแจกตว" โครงสรางของคาภาษาลานนาทใชในการเขยนและการอานมทงเหมอนกนและแตกตางไปจากโครงสรางของคาภาษาไทยมาตรฐาน ถามการนาเอาหลกการผสมคาของภาษาไทยมาตรฐานมาใชกบการผสมคาของภาษาไทยลานนาทงหมดจงมโอกาสเกดความคลาดเคลอนในการสอสารได สวนการผกประโยคของภาษาลานนาและภาษาไทยมาตรฐานเหมอนกน เมอเทยบโครงสรางของภาษาทง ๒ สามารถแยกถอดโครงสรางคาไดเปน ๒ กลม ดงน คอ ๑. การถอดโครงสรางคาไมมตวสะกด ๒. การถอดโครงสรางคามตวสะกด

การถอดโครงสรางคาไมมตวสะกดหรอคาในแม ก. กา คาไมมตวสะกด ของภาษาไทยลานนา เปนการผสมพยญชนะตนกบสระจม และผนวรรณยกตเอกหรอโทตามตองการ การวางตาแหนงสระจมของภาษาลานนามทงเหมอนและแตกตางจากภาษาไทยมาตรฐาน การถอดโครงสรางคาไมมตวสะกด เชน

กา ม ส ดำ กา ม ส ดา

จำ ใว ห ด จา ไว ห(ให) ด

ข เรอ ไพ เหอ ข เรอ ไป เหนอ

เสอ มา หา แพะ เสอ มา หา แพะ

๒๑เกษม ศรรตนพรยะ, “ตวเมอง” : การเรยนภาษาลานนาผานโครงสรางคา, หนา ๙๗.

๔๔

แวะ มา ท เกา แวะ มา ท เกา

เลา ล ได ไกล เลา ลอ ได ไกล

พ ห วๅ ไม พอ หมอ วา ไม

ไก ไข เมอ เชา ไก ไข เมอ เชา

Vา เขา ไส ไห เอา เขา ใส ไห

ไผ ไห ๒ค บา ไผ ไหว คร บา

Cา ข ห ซ ยา ขอ หมอ ซอ

จ จำ ไส ไจ จอ จา ใส ใจ

การถอดโครงสรางคามตวสะกด ๒๒ คามตวสะกด ของภาษาไทยลานนา เปนการผสมพยญชนะกบสระจม และตวสะกด

ตามแมสะกด เรยงตามอกษร คอ ก. แมก (แมกก) ง. แมก (แมกง) ด. แมก (แมกด)  น. แมก (แมกน) บ. แมก (แมกบ) ม. แมกu (แมกม)

ย. แมไก (แมไกย) ว. แมกา (แมกาว) โครงสรางคามตวสะกดของภาษาไทยลานนา

มทงเหมอนและแตกตางกบภาษาไทยกลาง การถอดโครงสรางคามตวสะกด ตามลาดบแมสะกด มดงน

๒๒ ทว เขอนแกว, สวดมนตฉบบภาคเหนอ, (ลาปาง: ม.ป.ท., ๒๕๓๑), หนา ๒๐๑, ๒๐๖.

๔๕

แมก แมกก ตว ก สะกด  

ก กา ก ก ก ก กก กก เกะ เก แกะ แก ก โก กก กาก กก กก กก กก กก กก เกกะ เกก แกกะ แกก กก โกก

กกะ กก เกะ เก กกะ กก เกกะ เกก กกะ กก กอก กอก เกก เกก เกยก เกยก เกอก เกอก กวก กวก  

ตวอยาง แมก (แมกก) พรอมภาษาไทยมาตรฐาน และ ความหมาย  

ภาษาไทยลานนา  ปรวรรตเปนอกษรไทย  คาอาน  ความหมาย 

บเผกผ บกเผอกผก  บกเผอกผก  บกเผอกผก

ภกเว, ดรฯ าภกข๒๓ ภกขเว, ดราภกข ภกขะเว, ดราภกข ภกษ, ดกอนภกษ

จตกตา จกตอกตาก จกตอกตาก จกตอกตาก 

แบสาค แบกสากคก แบกสากคก แบกสากคก 

กเu กกก กกเปอกกอก  กกเปอกกอก  กกเปอกกอก

ลกนกฅก ลกนอกคอก  ลกนอกคอก  ลกนอกคอก

สกเถหก สอกเถกหมวก สอกเถกหมวก  สอกเถกหมวก

มาน ๒๔ มานก มากนก มากนก

สCหก สบนาหมก สบนาหมก สบนาหมก

หกน หงอกนก หงอกนก หงอกนก

เดเด เดกเดน เดกเดน ดก ๆ ดน ๆ 

ปากก ปากกอก ปากกอก ปากกอก

คนกบกร คนนอกบอกรก คนนอกบอกรก คนนอกบอกรก

๒๓ ดเอกสารตนฉบบ หนา ๖๘. ๒๔ ดเอกสารตนฉบบ หนา ๗๒.

๔๖

แมก แมกง ตว ง สะกด 

ก กา ก ก ก ก กง กง เกะ เก แกะ แก ก โก กง กาง กง กง กง กง กง กง เกง เกง แกง แกง กง โกง

กงะ กง เกะ เก กงะ กง เกงะ เกง กงะ กง กอง กอง เกง เกง เกยง เกยง เกอง เกอง กวง กวง

 

ตวอยาง แมก (แมกง) พรอมภาษาไทยมาตรฐาน และ ความหมาย

ภาษาไทยลานนา  ปรวรรตเปนอกษรไทย คาอาน  ความหมาย 

มกำถเu มกาถงเปง  มอกาถงเปง ถงลกตมตราชงโบราณ

โหหลงนกาขา โฮงหลงนกวางขวาง โฮงหลงนกวางขวาง ศาลาหลงนกวางใหญ

ขาปงหดC ขาปองหดแลว ขาปองหอดแลว พจารณาดแลว

เขาขงเงฅำ๒๕ เขาของเงนคา เขาของเงนคา เขา(ขาว)ของเงนทอง

เขาไวสง* เข าของไวเสยง เข าของไวเสยง เกบขาวของไวหมด

เปจะไดหา เปนจะใดหา  เปนจะใดหา  เปนอยางไรบาง โอกาพรฯเจา ๕ พรฯอง โองการพระเจา ๕ พระองค โองการพระเจา ๕ พระองค คาสอนทางพระพทธศาสนา

เมงชงใหม เมองจยงใหม เมองเจยงใหม จงหวดเชยงใหม

สตางแด สตางคแดง สตางคแดง เงนแดงสมยโบราณ

บuคำวๅหง บมคาวาหยง บมกาวาหยง ไมวาอะไร  

วงษาพนง วงสาปนอง วงสาปนอง เผาพนธ, ญาตพนอง

โหหง๒สวง โฮงหนงศรเวยง โฮงหนงศรเวยง ชอโรงภาพยนตศรเวยง

ทบเพแทๆ ทบเปงแท ๆ ตบเปงแต ๆ ททไมสมควร 

วงวหง เวยงวงหนง  เวยงวงหนง  ชอโรงภาพยนตร  

๒๕ ดเอกสารตนฉบบ หนา ๗๒, * หนาเดยวกน.

๔๗

แมก แมกด ตว ด สะกด 

ก กา ก ก ก ก กด กด เกะ เก แกะ แก ก โก กด กาด กด กด กด กด กด กด เกดะ เกด แกดะ แกด กด โกด

กดะ กด เกะ เก กดะ กด เกดะ เกด กดะ กด กอด กอด เกด เกด เกยด เกยด เกอด เกอด กวด กวด  

ตวอยาง แมก (แมกด) พรอมภาษาไทยมาตรฐาน และ ความหมาย 

ภาษาไทยลานนา  ปรวรรตเปนอกษรไทย คาอาน  ความหมาย 

ไพกาฅนยยด ไพกาดคนนกยดยยด ไปกาดคนนกยดเยยด ไปตลาดผคนเบยดเสยดกน

อเผกหา อดเผดกนหวาน อดเผดกนหวาน อดทนจนไดด

บตบบขนโยบา ปฏบดบขดนโยบาย ปฏบตบขดนโยบาย ปฏบตตรงตามทนาเสนอไว

วพรฯบาVด* วดพระบาทอดม วดพระบาทอดม วดพระบาทอดม 

u กาว ปดกวาดวด ปดกวาดวด ทาความสะอาดวด

เกมม เกดมดมด  เกดมดมด  มดครม, ไมมแสงสวาง

ดดเลดแร ดดเลอดแรด ดดเลอดแรด แรดถกสตวอนดดเลอด

แวลม แวดลอม แวดลอม สงทมอยใกล ๆ ตว, มงด

สจรเดขา สจนรเดดขาด สจนรเดดขาด มความอดทนเปนเลศ

พาพว พาดพงวด ปาดปงวด กลาวถงวด 

จแจด จดแจงด จดแจงด ทาไดด, จดการไดด, 

มคน มคนนด มคนนด กาหนดนดเวลาพบกน

ขาสตจวสฯฯ ขาสตตดจวส ขาสตตดจวต ฆาสตวตดชวต๒๖

๒๖ ดเอกสารตนฉบบ หนา ๗๘.

พรฯ เทยบภาษาไทยเทากบ พร หรอ พ อานวา พระ หรอ พะ, ทรฯ เทยบภาษาไทยเทากบ

ทร อานวา ทระ หรอ ทะ เชน คาวา “ทรฯ หากเปนภาษาไทยเทากบ (ทรง) อานวา ทะรง.

๔๘

แมก แมกน ตว น สะกด 

ก กา ก ก ก ก กร กร เกะ เก แกะ แก ก โก กน กาน กน กน กน กน กน กน เกน เกน แกน แกน กน โกน

กระ กร เกะ เก กระ กร เกระ เกร กระ กร กอน กอน เกน เกน เกยน เกยน เกอน เกอน กวน กวน  

ตวอยาง แมก (แมกน) พรอมภาษาไทยมาตรฐาน และ ความหมาย  

ภาษาไทยลานนา  ปรวรรตเปนอกษรไทย คาอาน  ความหมาย 

วหาอนนฯฯฯ ๒๗ วหานอนนน วหานอนนน วหารนนแหละ

C มาเมนา ๒๘ ยมาเมนนาน  อยมาเมนนาน อยนานมาก

ผาใจเพรบา ผานใจเพอรบาน ผานใจเพอนบาน เกรงใจเพอนบาน

เu คขยา เปนคนขยาน เปนคนขหยาน คนขตกใจ

เพเลาตาจาขร เปนเลาตานจาขวร  เปนเลาตานจาขวญ ทาผดจนชาวบานซบซบนนทา

นรคหไดเงหร นอรกหไดเงนหมน  นอนกหอไดเงนหมน นอนอยกมโชคลาภ

ตคหไดเงแส ตนกหไดเงนแสน ตนกหอไดเงนแสน ตนอยกมโชคลาภ

ฅบราเu ฅใจบญ คนบวราณเปนคนใจบญ คนบวราณเปนคนใจบญ คนสมยกอนชอบทาบญทาทาน

ปรซเมนกาชา ปรซเมนตกาชาง ปนซเมนตกาจาง ปนตราชาง

เหรC ตาC ม เหมอรนาตาล นามน เหมอนนาตาล นามน เหมอนนาตาล นาผงนอย

พหาVนบาเด พอหนานอนตบานเดน ปอหนานอนตะบานเดน เคยบวชเรยนชออนตะอยบานเดน

u ปรกเทะ ปนปอรกนเทอะ ปนปอนกนเตอะ ใหพรกน 

๒๗

ดเอาสารตนฉบบ หนา ๗๔.

๒๘ C (C เทยบภาษาไทยเทากบ อย) เมอเตม ไมเอก และ สระอ อานวา อย.

๔๙

แมกผ แมกบ ตว บ สะกด 

กบ กาบ ก กบ กบ ก กบ กบ เกบะ เกบ แกบะ แกบ กบ โกบ กบ กาบ กบ กบ กบ กบ กบ กบ เกบ เกบ แกบ แกบ กบ โกบ

กบะ กบ เกบะ เกบ กบะ กบ เกบะ เกบ กบะ กบ กอบ กอบ เกบ เกบ เกยบ เกยบ เกอบ เกอบ กวบ กวบ  

ตวอยาง แมกบ (แมกบ) พรอมภาษาไทยมาตรฐาน และ ความหมาย

ภาษาไทยลานนา ปรวรรตเปนอกษรไทย คาอาน  ความหมาย 

ทผาอา ทบผาอาบ  ตบผาอาบ  พบผาอาบนา

หบผาทบ หยบผาตวบ หยบผาตวบ จบผาขนหนกนหนาว

ครฯสขบ คบสบขวบ ครบสบขวบ อายครบสบป

มสพฐะสเพสฯฯ มสพพะสพเพษ  มสปปะสปเปศ มทกอยาง

ไพรธจเส ไพรบธพจบเสก ไปรบทพจบเสก ไปรบกบขาศก

กรฯาไหทลสา กราบไหวทลสาร (ขาบ) กราบไหวทลสาร สกการบชา

แหบสบกบ แหนบสยบกบ แหนบเสยบกบ เอาแหนบเหนบทหมวก

รสบเก รบสบเกบ รบสบเกบ รบสวมรองเทา

เu รลา เปบรบลาบ เปบรบลาบ ทานอาหารดวยลาบ

พรฯาพไชดาห พรยาพไชยดาบหก พระยาพจยดาบหก พระยาพชยดาบหก  

หมห บบ ไวกบต๒๙ ฮอมหยบบไวกบตน ฮอมหยบไวกบตน  สงสม,เกบมาใสไวในตน 

นนบนม นบนอบนอม  นบนอบนอม ออนนอมถอมตน

๒๙ ดเอกสารตนฉบบ หนา ๖๔.

ครฯ เทากบ คร (ครบ), กรฯ เทากบ กร (กราบ), พรฯ เทากบ คร (พระ),

๕๐

แมก แมกม ตว ม สะกด 

กม กาu กม กม กม กม กม กม เกมะ เกม แกมะ แกม กม โกม กม กาม กม กม กม กม กม กม เกม เกม แกม แกม กม โกม กมะ กม เกมะ เกม กมะ กม เกมะ เกม กมะ กม กอม กอม เกม เกม เกยม เกยม เกอม เกอม กวม กวม  

ตวอยาง แมกu (แมกม) พรอมภาษาไทยมาตรฐาน และ ความหมาย

ภาษาไทยลานนา  ปรวรรตเปนอกษรไทย คาอาน  ความหมาย ทมผาลาหมาเหา ทมผาลายหมาเหา ตมผาลายหมาเหา นงผาลายหมาชอบเหา

ธมมเลมหลว ธมมเลมหลวง ธมลมหลวง คมภรเลมใหญ

มะขา uสu มะขามสม มะขามสม มะขามเปรยว

เขาตu เขาหม เขาตม เขาหนม เขาตม เขาหนม ขาวตม และขนม

Cาไปจuสา uอน ยาไปจมสามองนน อยาไปจมสามองนน อยาเปนคนขบน 

กหมพา กนหมปาร  กนหมมะปาน มหาชาต กณฑหมพานต

เขากมuฏพา เขากมมฏฐาน เขากมมฏฐาน เจรญกรรมฐาน

หา uบหหา u หามบหอหาม หามบหอหาม อยาหาม 

หาแหuแกuไหu หนาแหม แกมไหม หนาแหม แกมไหม หนาดาคราเครยด

CาVาหา uไพถuทๅ ยาเอาหนามไปถมทาง อยาเอาหนามไปถมตาง ไมควรตดหนามไปถมทาง

บาฟาฮา u บานฟาฮาม บานฟาฮาม  หมบาน ชอวา ฟาฮาม  

หา uVาไพก หยามเอาไปกน หยามเอาไปกน เอาไปกนจนเคยตว

บาหงหลม บานหนองหลม บานหนองหลม ชอหมบาน 

รกสฯฯาสลฟธมม๓๐ ๆ  รกษาศลฟงธม รกษาศลแลวฟงธรรม

๓๐ ดเอกสารตนฉบบ หนา ๙๘.

๕๑

แมไก แมเกย ตว ย สะกด 

ไก กา เก ก ก ก ก กย โก เกะ เก กะ ก ไกย กาย เกย กย กย กย กย กวย โกย เกอยะ เกอย กอย กอย

ตวอยาง แมไก (แมเกย) พรอมภาษาไทยมาตรฐาน และ ความหมาย

ภาษาไทยลานนา ปรวรรตเปนอกษรไทย คาอาน  ความหมาย 

งฅา ชามา งวควาย ชางมา งวควาย จางมา สตวใหญทมนษยเลยงไว 

เหดเหย เมลา เหนดเหนอยเมอยลา เหนดเหนอยเมอยลา หมดกาลง, ไมมเรยวแรง

อำเภแมสย อาเภอแมสวย  อาเภอแมสวย  อาเภอแมสวย จ.เชยงไหม

อuหาคาแค อมหนายกายแกน อมหนายกายแกน รสกระอา, เบอหนาย

ทาสuห uา ทนายสมหมาย ทนายสมหมาย ทนายผแกตางในคดความ

C ตหยแก นาตกหวยแกว นาตกหวยแกว ธารนาตกท จ.เชยงใหม

ตาคหง ๓๑ ตายกบหลง ตายกบหลง ไมหลงลมสตกอนตาย

แมกา แมกาว ตว ว สะกด กา ก ก ก ก เก กย แกะ แก เกะ เก กาว กว กว กว กว เกว เกยว แกวะ แกว เกวะ เกว

ตวอยาง แมกา (แมกาว) พรอมภาษาไทยมาตรฐาน และ ความหมาย ๓๒ 

๑. เu ผชาC าไพงา หฟคๅพแมลงอา C าไพจาสหา ๑. เปนผชายยาไปงาว หฟงคาพ อแมลงอาว ยาไพจาสหาว

๓๑ ดเอกสารตนฉบบ หนา ๙๒. ๓๒ สมเจตน วมลเกษม, แบบเรยนภาษาลานนา. หนา ๕๗.

๕๒

๒. เยะโu ๆๆกๆ ผไจC แทอหล ๒. เยยะโปง ๆ กว ๆ  ผดใจยแทอวหลว

๓. แกลกนบมฅำรงรป C แกคแผ บคงฅำคเปC C ๓. แกวลกนบมคารองรบ นาแกวกบแผว บมกองคากบเปนนาแลว

๔. ไสใจบฏบหท Cามคๅเหลรคๅช Cาเมาม หมใจอรนมCากลCา ๔. ใสใจปฏบตหอทว ยามกคาเหลรกาจว ยาเมามว หมใจออรนอมยากลวยาน 

๕. บรโภดยครฯบครฯ บญหVาใจหเขาไกล กาบาปหไดหกเวหไกล ๕. บรโภคดวยคอบครว บญหเอาใจหนวเขาใกล การบาบหไดหลกเวนหนไกล

หมใจกลแตบา หมใจกลวแตบาบ  ภาษาไทยลานนา  ปรวรรตเปนอกษรไทย คาอาน  ความหมาย 

งา งาว งาว  โง

อา อาว อาว นองของพอ

เยะโป ๆ กๆ เยยะโปง ๆ กว ๆ เยยะโปง ๆ กว ๆ ทาโปง ๆ คอด ๆ

ผไจC แทอหล ผดใจยแทอวหลว ผดใจอยแตอวหลว เสยใจอยไมสราง

ไสใจบฏบหท๓๓ ใสใจปฏบตหทว ใสใจปฏบตหอทว ตงใจทาหนาทใหสาเรจ 

Cาเมาม อยาเมามว อยาเมามว ไมควรประมาทเมามว หอรนมCากลCา หอออรนอมอยากลวยาน หอออนนอมอยากลวยาน ใหมจตใจออนโยน

สตห ตไห สตตวหนอยตวใหย  สตตวหนอยตวใหญ สตวทงนอยและใหญ

นขวหต ๑ นกเขยวหนอยตว ๑ นกเขยวหนอยตว ๑ นกเขยวตวเลก ๆ หนงตว

๓๓ บ เรยกวา ปะปอม ใชไดทง ป. ปลา และ บ. ใบไม เชน คาวา บฏบ อานวา ปฏบต

ดเอกสารตนฉบบ หนา ๙๒, และหนา ๑๐๐.  

๕๓

คาพเศษภาษาไทยลานนา

คาพเศษ เปนคาทสรางขนใหม โดยมคาอานเฉพาะกาหนดไว มวธการเขยนไมเปนไปตามอกขรวธการผสมคาในโครงสรางคา การเขยนคาหรอผกประโยคตองใชใหตรงตามคาทกาหนดไวเทานน ดงนน “คาพเศษ” จงเปนคาทตองจดจาทงการเขยนและการอานคา เชน

คาพเศษ = คาอาน คาพเศษ = คาอาน

ร อนวา ค กบ

ดล ดหล คu กม

Vา เอา ค กด ดรฯา ดรา คา กวา

ดกรฯา ดกรา คา, คC กนวา (คนวา)

ชล จะแล จา จกวา แทล แตแล มา มกวา ชา ชอวา แมา แมนวา จuา จกมา พง พนอง รฤ ฤา เขา เขาของ รขก ฤกษ ขา ขาขอ

พรฯา พระยา บรฯา ผญา (ปรยา) ดง ดงน ไพๆาหา ไปพายหนา ค ค ก สร สวรรค บ บ บ เสรฯจ เสดจ (สรเดจ) C C C และ  อนตรฯา◌ โอนทวาย (อนตราย) C C C แลว พรฯจ พระเจา

Cา Cา Cา และนา จ เจา แC แC แC แล อๆา องอาจ ทล ทลา ทลVาย ตงหลาย บรฯาCา ปราศจาก

๕๔

ตวเลขทใชในภาษาลานนา ๓๔ ตวเลขทใชในภาษาลานนามรปเขยนอย ๒ ชนด คอ

๑. เลขในธรรม (เลในธมม) ๒. เลขโหรา    (เลโหรา)  เลขในธรรม คอ ตวเลขทใชเขยนเกยวกบพระธรรม คมภร และวรรณกรรมตางทางศาสนา เลขโหรา คอ ตวเลขทใชกบโหราศาสตร ทานายทายทกดวงชะตา ยนต คาถา ไสยศาสตร และใชในการเขยนโดยทว ๆ ไป มตารางเทยบ ดงตอไปน

การเทยบตวเลขภาษาลานนากบตวเลขไทยและตวอารบก

ตวเลขในธรรม - ตวเลขไทย ตวเลขโหรา - ตวเลขอารบก

๑ - ๑ 1 - 1 ๒ - ๒ 2 - 2

๓ - ๓ 3 - 3

๔ - ๔ 4 - 4

๕ - ๕ 5 - 5

๖ - ๖ 6 - 6

๗ - ๗ 7 - 7

๘ - ๘ 8 - 8

ล - ๙ 9 - 9

๑๐ - ๑๐ 10 - 10

๓๔ เกษม ศรรตนพรยะ, “ตวเมอง” : การเรยนภาษาลานนาผานโครงสรางคา, หนา ๙๐.

๕๕

การนบจานวนตวเลข และวธการใช๓๕  ภาษาลานนามวธการนบและการเขยนตามหลกสากลนยม คอ เรยงจานวนตวเลขทมหลกหนวย หลกสบ หลกรอย หลกพน หลกหมน หลกแสน หลกลาน เปนตน การออกเสยงตวเลขเหมอนกบภาษาไทยกลาง ยกเวนหลกสบทมเลขสองนาหนาอย ภาษาลานนา

จะออกเสยงเปน “ซาว” มคาเทากบยสบ ตวอยาง เชน ๒๐ ซาว, ๒๑ ซาวเอด, ๒๒ ซาวสอง, ๒๓ ซาวสาม, ๒๔ ซาวส ๒๕ ซาวหา, ๒๖ ซาวหก, ๒๗ ซาวเจด, ๒๘ ซาวแปด,

๒๙ ซาวเกา, เลขสองถาอยในหลกรอยขนไป จะไมออกเสยงวา “ซาว” ออกเสยงเปนปกต

เชน

๒ ๐ อานวา ซาว ๒ ๑ ,, ซาวเอด ๒ ๒ ,, ซาวสอง ฯ ล ฯ ๒ ๒ ๐ ,, สองรอยซาว ๒ ๒ ๑ ,, สองรอยซาวเอด ๒ ๒ ๒ ,, สองรอยซาวสอง ฯ ล ฯ ๒ , ๒ ๒ ๐ ,, สองพนสองรอยซาว ๒ , ๒ ๒ ๑ ,, สองพนสองรอยซาวเอด ๒ , ๒ ๒ ๒   ,, สองพนสองรอยซาวสอง ฯ ล ฯ ๒ ๒ , ๒ ๒ ๐ ,, สองหมนสองพนสองรอยซาว ๒ ๒ , ๒ ๒ ๑ ,, สองหมนสองพนสองรอยซาวเอด ๒ ๒ , ๒ ๒ ๒ ,, สองหมนสองพนสองรอยซาวสอง ฯ ล ฯ ๒ ๒ , ๒ ๒ ๘ ,, สองหมนสองพนสองรอยซาวแปด ๒ ๒ , ๒ ๒ ๙ ,, สองหมนสองพนสองรอยซาวเกา ๓๕ เรองเดยวกน, หนา ๙๐, ๙๑, ๙๒.

๕๖

ภาษาลานนามการใชตวเลขสอง ๑๐ อยาง คอ

๑. เลขสองนบจานวน เลขสองใชเปนจานวนนบ เชน เง 2 บา (เงน ๒ บาท)

๒.เลขสองเสยงซาว เลขสองเมออยในหลกสบจะออกเสยง “ซาว” หมายถง “ยสบ” ภาษาไทยกลาง 20 = ๒๐ อานวา ซาว

28 = ๒๘ ,, ซาวแปด

29 = ๒๙ ,, ซาวเกา

๓. เลขสองซาคา เลขสองเมอเขยน (เลขในธรรม " ๒ ") กากบไวดานบนของ

คาทตองการใหออกเสยงซาคา ซงตรงกบยมกของภาษาไทยกลาง กจะเปนไมยมก เชน

คยๆ = คอย ๆ ไพๆ มาๆ อานวา ไป ๆ มา ๆ

เมๆ = เมน ๆ Cๆ ตาๆ ,, นา ๆ ตาง ๆ

ไจๆ = ไจ ๆ แทๆ ,, แท ๆ (จรง ๆ)

๔. เลขสองอกษรนา เลขสองเมอตองการจะใหออกเสยงของคาเปนสองพยางค กจะใชเลขสองกากบไวดานบน ดงตวอยาง

            แสๆง = แสวง แสๆง อานวา แสดง

สๆuา = สมาน สๆา u ,, สนาน

เสๆ = เสมอ เสยๆ ,, เสวย  

๕. เลขสองสองคา เลขสองเมอตองการจะใหออกเสยงของคาของตวเขยนคาเดยวใหออกเปนเปนสองคา กใชเลขสองกากบไวดานบน ดงตวอยาง

ยาๆ เขยนใหเตม ยยา อานวา ยนยาว มาๆ ,,   มมา ,, มมาก สาๆ ,, สสา ,, สงสาร เขาๆ ,, เขาขง ,, ขาวของ

๕๗

๖. เลขสองไมกา เลขสองใชแทนสระอา “ไมกา” มกใชกรณสดบรรทด วางเหมอนเปนไมซาคา ดงมตวอยาง เชน

เชยๆ (ไชยยะ) เขยนเตมเปน เชยา อานวา ไชยยา

ตณๆ (ตณหะ) ,, ตณา ,, ตณหา

Vเบกๆ (อเบกขะ) ,, Vเบกา ,, อเบกขา

๗. เลขสองแมแก เลขสองทเกดขนเพราะการเขยนสระแอ “ไมแก” เนองจากมเหตผลทพนทไมจากด โบราณาจารยทเขยนกเอาสระแอ “ไมแก” มาเขยนซอนกน ตอมาการเขยนสระแอ (ไมแก) ไดเขยนเรวหรอเขยนตวหวด เชน เชน ตอมาเมอการเขยนหวดมาก ๆ กเขยนไมยกเหลกจาน (เหลกเขยนหรอปากกา) จงเขยนเปนสระแอยกยาวขนไป

เปนเลขสอง ( ๒ ) ซงการคลายเลขสองในธรรม ดงทกลาวแลว มตวอยางดงน 

๒ส ๒ ด (แสง – แดด) เขยนเตมเปน แส แ ด (ความหมายเดม)

๒ข ๒ร (แดง – แรง) ,, แข แร ,,

๒ก ๒ส (แกน – แสน) ,, แก แส ,,

๘. เลขสองไมจนทร เลขสองไมจนทรจะพบในตารายาสมนไพรลานนา เพราะไมจนทรเปนสมนไพรชนดหนง เครองหมายทพบสองไมจนทร เชน

“ ๒ ท ๒ ” อานวา จนทรทงสอง หมายถง จนทรแดงจนทรขาว

๙. เลขสองวนจนทร เลขสองวนจนทร ในหลกวชาโหราศาสตร วนอาทตย เรยกวน ๑ วนจนทรเรยกวน ๒ วนองคารเรยกวน ๓ วนพธเรยกวน ๔ วนพฤหสบดเรยกวน ๕ วนศกรเรยกวน ๖ วนเสารเรยกวน ๗ ฉะนน เลขสองจงหมายถงวนจนทร เชน

ว ๒ อานวา วน ๒ หมายถง วนจนทร

๑๐. เลขสองเปนเงน ถานาเลขสองในธรรมกบเลขสองโหราเขยนเรยงกน จะมความหมายวา “เงน” เชน

๒ 2 อานวา เงน ม ๒ 2 อานวา มเงน

เเเเ

๕๘

โครงสรางคาตวไหล (คาควบกลาดวย “ร”)๓๖

“ตวไหล” เปนชอทตงขนเพอเรยกพยญชนะควบกลาดวย “ตวระ” (ร) ของ

ภาษาลานนา เทยบไดกบการควบกลาดวย “ร” ในภาษาไทยกลาง ในภาษาลานนา เมอตว “ร” ทาหนาทเปนตวควบกลา การเขยนตวควบกลาดวย “ตวระ” จะไมเขยน “ตวระ” แตจะใชสญลกษณ C - แทน “ตวระ” ในขณะทภาษาไทยก ลางยงคงเขยน “ร” เมอแสดงการควบกลา สญลกษณ C- มชอเรยกหลายชอ เชน ระวง ระโวง ระโฮง หรอ โฮง หมายถง โรงซงเปนทอยของพยญชนะควบกลาดวย “ตวระ” ทงนตาแหนงของ “ระโฮง” จะเขยนไวดานหนาพยญชนะดงน กรฯ = กร อานออกเสยง ข (ข) ครฯ = คร อานออกเสยง ฆ (ฆ) ตรฯ = ตร อานออกเสยง ถ (ถ หรอ ถร) ทรฯ = ทร อานออกเสยง ธ (ธ หรอ ธร) บรฯ = ปร อานออกเสยง ผ (ผ) พรฯ = พร อานออกเสยง ภ (ภ) พยญชนะทมสญลกษณ C กากบ เรยกชอพยญชนะนนวา “ตวอยโฮง” “ตวไหล” เมอผสมเปนคา “คาตวไหล” จะอานไหลเสยงจากพยญชนะทม “ระโฮง” กากบอย ไปเปนเสยงของพยญชนะแถวถดไปในวรรคเดยวกน เมอใส “ระโฮง” กากบพยญชนะ ๒ ตว คอ ก (ก) ค (ค) ต (ต) ท (ท) บ (ป) และ พ (พ) สาหรบพยญชนะอนแมจะม “ระโฮง” กากบอย การอานคาจะอานแบบอกษรนาหรออานออกเสยงพยญชนะสองตวควบกนหรออานออกเสยงเฉพาะ “ตวอยโฮง” โดยไมมการไหลเสยง

๓๖ เรองเดยวกน, หนา ๑๓๕.

๕๙

พยญชนะทม “ระโฮง” C กากบมการไหลเสยงดงน

พยญชนะท ๑ ใน ๕ วรรค นยมโฮง ๓ ตว พยญชนะท ๓ ใน ๕ วรรค นยมโฮง ๓ ตว

กะ ก ออกเสยงเปน ขะ กะ ครฯ ออกเสยงเปน ฆะ

ขะ ข (ไมนยม) - จะ ช (ไมนยม) -

ระฏะ ฏ (ไมนยม) - ดะ ด (ไมนยม) -

ตะ ตรฯ ออกเสยงเปน ถะ ตะ ทรฯ ออกเสยงเปน ทะ

ปะ บรฯ ออกเสยงเปน ผะ ปะ พรฯ ออกเสยงเปน พะ

ตวอยางการถอดโครงสราง “คาตวไหล” (คาควบกลาดวย “ร”) ทไหลเสยง เชน

ภาษาลานนา การถอดโครงสรางคา คาอาน ภาษาไทยมาตรฐาน กรฯาบ กรา บ ขาบ กราบ

กรฯ กร น ขน กรน

กรฯ ณา กรณา ณ ขณณา กรณา

กรฯ กร ง ขง กรง

กรฯม กรม อ ขอม กรอม

ครฯ คร ฆ คร

ครฯา ครา บ ฆาน คราบ

ครฯ ไฟ ครไฟ ว ฆวไฟ ครวไฟ

ครฯ ร ใครร ไฆร ใครร

ไมตรฯ ไมตร ไมถ ไมตร

ส ตรฯ สตร สตถ ศตร

มทรฯ มะทร มะธ มทร

Vนทรฯ ย อนย ทร อนธ อนทรย

๖๐

ภาษาลานนา การถอดโครงสรางคา คาอาน ภาษาไทยมาตรฐาน ทรฯ ทร ง ธง หรอ ธรง ทรง

ทรฯา ทรา ย ธาย หรอ ธราย ทราย

บรฯสา ปราสา ท ผาสาท ปราสาท

บรฯเยาช ประโยช น ผะโยชน ประโยชน

บรฯา ปรา ย ผาย ปราย

เบรฯ เปร ต เผค เปรต

บรฯกา ประกา ร ผะการ ประการ

บรฯาถา ปราถา น ผาถนา ปรารถนา

บรฯา ปรา บ ผาบ ปราบ

บรฯบ ปรยบ บ เผยบ เปรยบ

พรฯเจา พระเจา ภะเจา พระเจา

พรฯอง พระอง ค ภะองค พระองค

พรฯา พรา ก ภาก พราก

พรฯ ำพรฯม พราพรม อ ภากอม พราพรอม

แพรฯ แพร ก แภก แพรก

พรฯ พร ก ภก พรก

ตวอยางการถอดโครงสราง “คาตวไหล” (คาควบกลาดวย “ร”) ทไมไหลเสยง เชน

ภาษาลานนา การถอดโครงสรางคา คาอาน ภาษาไทยกลาง สรฯ สระ สะหระ สระ

สรฯ สร สะหร ศร

สรฯเด (เสรฯจ) สระเดะ จ สะระเดจ เสดจ

๖๑

ภาษาลานนา การถอดโครงสรางคา คาอาน ภาษาไทยกลาง อาสรฯ อาไสร อาสะไหร อาศย

จรฯเด จรเด น จะระเดน จะเดน

สรฯดบ สระด บ สะระดบ สดบ

ทรฯ ธร อ ธะรอ ธะรอ

สรฯบ สร ป สะหรป สรป

สรฯย สรย ว สะหรวย สรวย

หรฯา หรา หา หา

หรฯ หร อ หอ หอ

๖๒

๒.๓ นพพานสตรฉบบลานนา 

นพพานสตรฉบบลานนาเปนวรรณกรรมทางพระพทธศาสนาทแพรหลายในลานนา เปนทนยมตามความเชอถอแตโบราณ ประเพณการเทศนหรอการฟงธรรมในลานนาโดยเฉพาะในเทศกาลทาบญครบรอบอาย ทาบญปรารภวนตายของญาต และงานทาบญฌาปนกจศพเปนตน พระภกษมกนาคมภรนพพานสตร มาคดลอกจากรนสรน ผทคดลอกมกเปนพระภกษหรอผทไดบวชเรยนมากอน การคดลอกจะเขยนลงบนพบสา หรอจารลงบนใบลานดวยอกษรธรรมลานนา เมอสาเรจแลวจะนาไปถวายวด และมธรรมเนยมปฏบตทเรยกวาทานธรรม โดยมความเชอทวา การถวายทานธรรมการถวายคมภร เปนการทานทไดรบอานสงสมากตามธรรมเนยมปฏบต ดงพระพทธพจนใน ขททกนกาย ธรรมบทวา สพพทาน ธมมทาน ชนาต๓๗ การใหธรรมชนะการใหทงปวง ในบนทกทายใบลานทพบในคมภรทางพระพทธศาสนาฉบบตาง ๆ ของลานนา ผจารนยมบนทกขอความอธษฐานถงความปรารถนาของผอปถมภ หรอผจารถงอานสงสทจะพงมพงได เชน ขอใหไดพบสข ๓ ประการ มนพพานเปนยอดบาง ขอใหไดพบศาสนาพระอรยเมตไตรยบาง และขอใหเปนผมผวพรรณวรรณะงาม มรปงาม มากดวยทรพยสมบตบรวารบาง สวนใหญมกจะบนทกขอความเปนภาษาบาล วา นพพานปจจโย โหต เม นจจ ธว ฯ (ขอใหผลบญทไดกระทานเปนปจจยใหไดพบพระนพพาน เทยงแท แนนอน ฯ) เปนตน จากคต ความเชอ และความศรทธาดงกลาว ทาใหมการรจนาแตงแปล และคดลอกคมภรตาง ๆ ไวเปนจานวนมากสบเนองกนมา คมภรนพพานสตรลานนาฉบบนกเชนเดยวกน ผจารเปนพระภกษ ทปรารถนาบญอยางแรงกลา หวงความสขในปจจบนและสมปรายภพ และความสขในพระนพพานอนเปนบรมสข ดงปรากฏในคมภร ดงน

๓๗ ข. ธ. (บาล) ๒๕/๓๕๔/๗๘, ข. ธ. (ไทย) ๒๕/๓๕๔/๑๔๔.

๖๓

ตนฉบบตวเมอง จฬสกราชบรบณCยา uกงงาแกขาหตถC.

จฬสกราชได 1287 ตu ลดบ เu ลาสรฯเดษเขามาไนตาเดร 11 ล 12 ฅาภาวVไวทษไทกสาแกขาหตถCเจาเห ดเตชกสละบญอขาไดสายธมมอชานพพานสตนจงหไดตบตามาดาสมพนวงษายาตกาพนงธฅเทะ นจ ธว ธว ตงนเทะ อหCม “พรฯหมเทบ” ภกลขตดตเอแC = ปรวรรตเปนอกษรไทย

จฬสกกราชบรปณณแลวยามกองงายแกขาหตถแล. จฬสกกราชได ๑๒๘๗ ตวปลดบเปลาสรเดจเขามาในตาเดอร ๑๑ ลง ๑๒ คา ภาวาไดวนตสไท กดสงา แกขาหตถแลเจาเฮย ดวยเตชกสละบญอนขาไดสางยงธมมอนชอวา นพพานสตน จงหไดตงปตตามาดาสมพนธวงษายาตกาพนองธคนเทอะ นจจ ธว ธว ตวงนกเทอะ อห นาม พรหมเทพ ภกขลขตตดวยตวเองแล.

คาแปลเปนภาษาไทยมาตรฐาน จลศกราชบรปณณแลวยามกองงายแกขาหตถแล.

จลศกราชได ๑๒๘๗ ตวปดบเปาสะระเดจเขามาในตาเดอน ๑๑ ลง ๑๒ คา พราวาไดวนตตยไตย กดสงา แกขาหตถแลเจาเฮย ดวยเตชะกสละบญอนขาไดสรางยงธรรม อนชอวา นพพานสตรน จงหอไดตงบดามารดาสมพ นธะวงศาญาตกาพนองทกคนเตอะ นจจ ธว ธว ตวงนกเตอะ อห นาม พรหมเทพ ภกข ลขตตดวยตวเองแล.

๖๔

คมภรนพพานสตรฉบบลานนา ของวดดอนไชยพระบาท ๑๕๘ ผก (เลม)

เลขทจาร (จารก) ปทจาร จ.ศ./พ.ศ. จานวน อกษร นน. ๑๐-๐๐๑-๐๒ นน. ๑๐-๐๐๕-๐๒ นน. ๑๐-๐๖๘-๐๒ นน. ๑๐-๐๖๙-๐๐ นน. ๑๐-๐๗๒-๐๐ นน. ๑๐-๐๘๓-๐๑ นน. ๑๐-๐๘๙-๐๐ นน. ๒๐-๐๐๑-๐๓ นน. ๒๐-๐๐๔-๐๓ นน. ๒๐-๐๐๘-๐๑ นน. ๒๐-๐๑๑-๐๔ นน.๐๒-๐๑๒-๐๑ นน.๐๒-๐๒๑-๐๒ นน.๒๐-๐๒๕-๐๓ นน.๒๐-๐๒๖-๐๒ นน.๒๐-๐๓๐-๐๓ นน.๒๐-๐๓๗-๐๒ นน.๒๐-๐๓๙-๐๒ นน.๒๐-๐๔๐-๐๕ นน.๒๐-๐๔๓-๐๓ นน. ๒๐-๐๔๖-๐๓ นน.๒๐-๐๕๐-๐๒ นน.๒๐-๐๖๑-๐๒ นน.๒๐-๐๖๘-๐๑ นน.๒๐-๐๖๙-๐๓

๑๒๖๙/๒๔๕๐ ๑๒๖๗/๒๔๔๘ ๑๒๙๕/๒๔๗๖ ๑๓๐๗/๒๔๘๘ ๑๒๔๔/๒๔๒๕ ๑๓๐๖/๒๔๘๗ ๑๓๐๑/๒๔๘๒ ๑๒๗๐/๒๔๕๑ ๑๒๘๘/๒๔๖๙ ๑๒๙๔/๒๔๗๔ ๑๒๑๓/๒๓๙๔ ๑๓๐๘/๒๔๘๙

ไมปรากฏ ๑๒๘๔/๒๔๖๕ ๑๒๘๔/๒๔๖๕ ๑๒๙๓/๒๔๗๔ ๑๑๒๗/๒๓๐๗ ๑๒๐๗/๒๓๘๘ ๑๓๐๕/๒๔๘๖ ๑๒๘๓/๒๔๖๔ ๑๒๘๑/๑๒๖๒ ๑๒๖๗/๒๔๔๘ ๑๒๗๔/๒๔๕๕ ๑๒๙๒/๒๔๗๓ ๑๒๘๔/๒๔๒๙

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๒ ๒ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๒ ๑ ๑ ๑ ๒ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑

ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา

๓๘ นพพานสตรฉบบน; พระภกษพรหมเทพ (ไมปรากฏนามฉายา) จารเมอ วนอาทตย เดอน

๑๑ แรม ๑๒ คา ปฉล พ.ศ. ๒๔๖๘ ๒๔ หนาลาน ๕ วดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา

จงหวดนาน.

๖๕

เลขทจาร (จารก) ปทจาร จ.ศ./พ.ศ. จานวน อกษร นน.๒๐-๐๖๙-๐๓ นน.๒๐-๐๗๐-๐๓ นน.๒๐-๐๘๐-๐๕ นน.๒๐-๐๘๑-๐๑ นน.๒๐-๐๘๕-๐๕ นน.๒๐-๐๙๗-๐๒ นน.๒๐-๑๐๔-๐๑ นน.๒๐-๑๐๖-๐๒ นน.๒๐-๑๑๐-๐๓ นน.๒๐-๑๑๑-๐๑ นน.๑๐-๐๑๓-๐๐ นน.๑๐-๐๑๔-๐๐ นน.๑๐-๐๓๖-๐๑ นน.๑๐-๐๓๗-๐๐๓๘ นน.๑๐-๐๕๐-๐๑ นน.๑๐-๐๗๔-๐๐ นน.๑๐-๐๗๕-๐๐ นน.๑๐-๐๗๖-๐๐ นน.๑๐-๐๙๔-๐๐ นน.๑๐-๐๙๕-๐๐ นน.๒๐-๐๑๘-๐๒ นน.๒๐-๐๓๒-๐๓ นน.๑๐-๑๑๐-๐๔ นน.๑๐-๑๑๐-๐๕ นน.๒๐-๐๒๙-๐๓ นน.๑๐-๐๑๐-๐๐ นน.๒๐-๐๔๘-๐๑ นน.๑๐-๐๔๗-๐๐ นน.๒๐-๐๖๖-๐๒ นน.๒๐-๐๗๒-๐๒ นน.๑๐-๑๑๕-๐๐ นน.๑๐-๑๑๘-๐๐ นน.๑๐-๑๒๐-๐๒

๑๓๐๔/๒๔๘๕ ๑๒๙๗/๒๔๗๘ ๑๒๓๔/๒๔๑๕ ๑๒๙๗/๒๔๗๘ ๑๓๐๘/๒๔๘๙ ๑๓๐๗/๒๔๘๘ ๑๒๖๒/๒๔๔๓ ๑๒๙๒/๒๔๗๓ ๑๓๐๗/๒๔๘๘

ไมปรากฏ ๑๒๘๔/๒๔๖๕ ๑๒๙๙/๒๔๘๐

ไมปรากฏ ๑๒๘๗/๒๔๖๘ ๑๓๑๙/๒๕๐๐ ตางจลศกราช ตางจลศกราช ตางจลศกราช ตางจลศกราช ตางจลศกราช

๑๒๘๑/๒๔๖๒ ๑๒๘๒/๒๔๖๓ ๑๒๙๐/๒๔๗๑ ๑๒๕๖/๒๔๓๗ ๑๒๘๘/๒๔๖๙

ไมปรากฏ ๑๒๖๕/๒๔๔๖ ๑๓๐๖/๒๔๘๗ ๑๓๐๑/๒๔๘๒ ๑๒๕๔/๒๔๓๕ ตางจลศกราช ตางจลศกราช

๑๒๗๗/๒๔๕๘

๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑๖ ๓๐ ๑๐ ๑๑ ๒๕ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๓ ๘ ๑

ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา ธรรมลานนา

๖๖

นพพานสตรฉบบลานนา รหส นน. ๑๐-๐๓๗-๐๐ ฉบบนเปนของวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน จารเมอเดอน สงหาคม พทธศกราช ๒๔๖๘ โดยพระภกษนามวา “พรหมเทพ” สมยเมอครสทธคา สปน เปนเจาอาวาส ในบทนจะไดนาตนฉบบของคมภร ซงถอดเปนตวเขยนทงสระและพยญชนะ พรอมปรวรรตเปนอกษรไทย แปลเปนภาษาไทยมาตรฐานออกสาเนยงลานนาพรอมความหมาย แกผทสนใจจะศกษาคนควาเพมเตม และเปนแนวทางการปรวรรตคมภรอนสบตอไป

ตนฉบบนพพานสตรฉบบลานนา ตนฉบบตวเมอง

นเมาตCต = VวเมมสตVกสมยภควVสาวตยวหรต เชตวเณ๓๙ อCถบณกC อาราเมอถเขาภควV สาวตย วVสเนมนCาสตกมเหาน สาธโวฟดรฯ าสบบรสทลา Vทสต รสดอนชานพพานสตอมหา อนนเถเจาหาไดสรฯดบรบฟVาแตกรฯอบแกคาu ลาแหพรฯพทเจามดบรฯกาสไดมหาอนนเถเจาคมาสำแดแกมหากCบบเถเจาเมอสVคายCธมมหทวนนฯฯฯตา uดสพพC เจาเมอยธรมาC คเทสาสสรเวเนยสทลาวนนฯฯฯมหาอนนเถเจาคกลาวVดนC ไนกาลเมอพรฯพทเจาC สำราไนปลาเชตวณอาราuแหCอCถบณกมหาเสฏฐ วนนฯฯฯ พรฯพทเจาคจากบดเจาภก ทลาวVดน๔๐ ภกเวดรฯ าภก ทลา ทVทลาC สCเทะ ภกทลาครบVาคำพรฯพทเจาดคำวV VทสCจงมแกพรฯพทเจาเทะผขาทลาคขธมมเทสาเซพรฯพทเจาดน

ปรวรรตเปนภาษาไทย

นโม ตสสตถ ฯ เอวมเม สตต เอก สมย ภควา สาวตถย วหรต เชตวณเณ อนาถปณฑกสส อาราเม อถโข ภควา สาวตถย วาสเน มนสสาสตกม โหนต สาธโว ฟงดราสปปรสทลา อท สตต อนวาสฑอนน ชอวานพพานสฑ อนมหาอนนทเถรเจา หากไดสรดบรบฟง เอาแตกรอปแกว๔๑ คอวา ปลากแหงพรพทธเจา มดวยปรการสนใด ๓๙ เชตวเณ อานวา เชตวณเณ ในพระไตรปฎก เปน เชตวเน แปลวา ในพระวหารเชตะวน.

๔๐ พรฯ เทยบภาษาไทยเปน พร แตออกสาเนยงเปน พะ หรอ ภะ, ดรายละเอยด หนา ๖๐.

๔๑

กรฯ เทยบภาษาไทยเปน กร แตออกสาเนยงเปน ขะ ดรายละเอยด หนา ๕๙.

๖๗

มหาอนนทเถรเจา กมาสาแดงแกพรมหากสสปเถนเจา เมออสงคายนาธมมหวทวนนน ตามดงสพพเจา เมออยงธอรมานอยกเทสนาสงสอนเวเนยยสตทลา วนนนพรมหาอานนทเถรเจากกลาววาดงนแล ในกาลเมออพรพทธเจายสารานในปลาเชตวณณอาราม แหงนายอนาถปณฑกมหาเสฏฐ วนนน พรพทธเจากจากบดวยเจาภกขทลาวาดงน ภกขเว ดราภก ขทลา ทานทลายสวสดเทอะ ภกขทลากรบเอาคาพรพทธเจาดวยคาวา อท สวสดจงมแกพรพทธเจาเทอะ ผขาทลากขอธมมเทสนาเซงพรพทธเจาดงน๔๒

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา  ความหมาย นโม ตสสตถ ฯ เอวมเม สตตง เอกง สะมะยง ภะคะวา สาวตถยง วหะระต เจตะวณเณ อะนาถะปณฑกสสะ อาราเม อะถะโข ภะคะวา สาวตถยง วาสเน มะนสสาสะตะกะม โหนต สาธะโว ฟงดราสปปรสทงหลาย อตง สตตง อนวาสตรอนน ชอวา นปปานสตร อนมหาอะนนตะเถรเจา หากไดสะระดบรบฟงเอาแตขะอปแกว คอวา ปากแหงพะพทธเจา มดวยผะการสนใด มหาอะนนตะเถรเจา กมาสาแดงแกพระมหากสสปเถรเจา เมอสงคายนาธรรมหวทวนนน, ตามดงสพพญเจา เมอยงทรมานอยกเทสนาสงสอนเวไนยสตวทงหลาย วนนนพระมหาอานนตะเถรเจาวาดงนแล ในกาละเมอพะพทธเจาอยสาราญในปาเจตะวณณะอาราม แหงนายอนาถะปณฑกะมหาเศรษฐ วนนน พระพทธเจากจากบดวยเจาภกขทงหลายวาดงน ภกขะเว ดราภกษทงหลาย ทานทงหลายอยสวสดเตอะ ภกษตงหลายกรบเอากาพะพทธเจาดวยคาวา อตง สวสดจงมแกพะพทธเจาเตอะผขาตงหลายกขอธรรมเตสนาเซงพะพทธเจาดงน ความหมาย ขอความนอบนอมจงมแดพระผมพระภาคเจาพระองคนน พระอานนทเถระไดกลาวแกพระมหาเถระทงหลาย ๕๐๐ รป มพระมหากสสปเถระเปนตน เมอครงสงคายนาครงท ๑ ตามททานพระอานนทไดฟงมาจากพระพทธองค ดงนวา สมยเมอพระพทธองคประทบอยในเชตะวนมหาวหาร ใกลเมองสาวตถ ททานอนาถปณฑกเศรษฐสรางถวาย พระพทธองคไดตรสถามภกษทงหลายถงการความเปนอยวา อยสขสบายกนดอยไหม ? พวกภกษกกราบทลความเปนของพวกตนวาอยสบายด ไมลาบากมากนก ตามคาบาลทพระอรหนตกลาวกนวา ขมนย ภนเต ยาปนย ภนเต พอทนได การเลยงชพกยงพออยไดพระเจาขา

๔๒ อง.สตตก.(บาล) ๒๓/๑๙/๑๒, อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๑๙/๒๘.

๖๘

ตนฉบบตวเมอง

ภกเว ดรฯราบCาCมกาตพพ ทVนCมทVตพพสรCรกตเมตากรณามทตาVเบบกาCมทVตพพเต ภกเวดรฯาภกทลาบCาCมชรบรทลา๔๓นผมบรฯาเพกาแทลชรหทVนผมบรฯาเพทVแทล เมตาภาวCพรฯมมวหา ๔ อ อ ๑ มเมตากรณามทตาVเบบกานผมบรฯาเพจำเรภาวCแทล ตCมา จบบานวทามพหทเกาพหเสากาขบบภณญฯฯาถาภวา ตCมาสสารทกVตเรวพพภกเวดรฯาภกทลาเหดอรทV ทลาC พรฯตถากตกลาหทV CรกาสลCภาวCนนฯฯฯชาดมแทล ชรวVสทลาเกมาไนโลนทรยมบรฯกบไพดโสทะ๔๔มานCยา u ๑ คจเu อ ๑ มสภาวอตาๆกC๔๕ บคลผมบรฯารำเพวVดน ฅทลาผสรทเu ดดเขาขงสมบตมานคยตาไพไนโลสงC

ปรวรรตเปนอกษรไทย 

ภกขเว ดรา ปา นาม กาตพพ ทาน นาม ทาตพพ สรนารกขตเมตตากรณามทตาอปเปกขา นาม ทาตพพเต ภกขเว ดราภกขทลา ปา นาม ชอนวาบรทลาน ผปรยาเพงกทาแทแล ชอนวาหทานน ผมปรยาเพงทานแทแล เมตตาภาวนาพรหมวหาน ๔ อน อน ๑ มเมตตากรณณามทตาอปเปกขาน ผมปรยาเพงจาเรนภาวนาแทแล ตสมา จปปานวทามพหทกโข พหโสกา ขปป ภญญาถาภวา ตสมา สสาร ทกขอตตเร วปป ภกขเว ดราภกขทลา เหตดงอน อนวาทานทลาแล พรตถาคตกลาวหทานและรกษาสลแลภาวนานนจาดวยมแทแล ชอนวาสตทลาเกฏมาในโลกน เทยรยอมปรกอบไพดวยโสกทกมากนก และยาม ๑ กจเปนอน ๑ มสภาวอนตาง ๆ กนแล ปคลผมปรยาราเพงวาดงน คนทลาผสมรทธ เปนดดวยเขาของสมปตตมากนก กยงตายไพในโลกนเสยงและ  

๔๓ ทลา ตรงกบภาษาไทยวา ทลา, ภาษาลานนาเปนคาพเศษ เขยนไดหลายวธ เชน ทล , ทลา , ทลา, อานวา ทงหลาย, ดรายละเอยด หนา ๕๓.

๔๔ ทะ ตรงกบภาษาไทยวา ทะ ไมซดและสระอะ ภาษาลานนาใชแทน ก. ไก และบางครง

ทานกไมใชไมซด เชน ทะ กอานวา ทก เหมอนกน. ๔๕ C ในลานนาออกเสยง และ แล หรอ แหละ ใชเปนคาเชอมและคาสดประโยค (ตอทาย) สวนภาษาไทยใช (และ) เปนคาเชอมอยางเดยว เชน พระราชาและเศรษฐ, ดรายละเอยด หนา ๕๓.

๖๙

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา   ภกขะเว ดรา ปญญา นามะ กาตปปง ตานง นาม ตาตปปง สระนารกขตเมตตากรณามทตาอเปกขา นาม ตาตปปะเต ภกขะเว ดราภกขตงหลาย ปญญา นาม จออนวาบญตงหลายน ผผญาเปงกระทาแตแหล ชออนวาหอทานน ผมผญาเปงทานแตแหล เมตตาภาวนาพรหมวหาร ๔ อน อน ๑ มเมตตากรณมทตาอเปกขาน ผมผญาเปงจาเรญภาวนาแตแหล ตสมา จมปานะวะทามพะหทกโข ขปป ภญญาถาภะวา ตสมา สงสารง ทกขะอตตะเร วปปง ภกขะเว ดรา ภกขตงหลาย เหตดงอน อนวาตานทงหลายแล พระตะถาคะตะกลาวหอตานและรกษาศลแลภาวนานนจาดวยมแตแหล ชออนวาสตวตงหลายเกดมาในโลกน เตยนยอมผะกอบ (ประกอบ) ไปดวยโศกทกขมากนก และยาม ๑ กจกเปนอน ๑ มสภาวะอนตาง ๆ กนแล ปกกะละผมผญาราเปงวาดงน คนตงหลายผสมฤทธ เปนดดวยเขาของสมปตตมากนก กยงจกตายไปในโลกนเสยงแล   

ความหมาย จากนนภกษกกราบทลอาราธนาขอพระพทธองคใหแสดงธรรมใหฟง พระองคกรบอาราธนา ตรสกบเหลาภกษวา ภกษทงหลาย คนทเกดมาในโลกน บางคนกมสมบตพสถาน บรวารมากมาย บางคนกมรปรางสวยงาม บางคนกมสตปญญาเฉลยวฉลาด คนเหลานนกยงมทกขทงกายทงใจ และตองจากโลกนไปอยางแนนอน คนผฉลาดสมควรบาเพญบญใหมาก ตามหลกการประกอบบญกรยาวตถ ๓ และตงตนอยในพรหมวหาร ธรรม ๔ เพราะบญเทานนจะเปนหนทางนาตนไปสสวรรค ในปรโลก  

๗๐

ตนฉบบตวเมอง  อนมดบรฯกาสไดแมาตแหคกคยจตาบCาคพรฯ าเu ดฅผนนฯฯฯชลร๔๖ฅา uตานคจมาเถยฅทลาทะเมอชล บรฯกา๔๗ ๑ รฅา uตานคทรยมไพแสๆงหายVบบกาอบรฯโยชะอเพอจขาหตานนฯฯฯชาคเปบรฯดจดชาขาฅ เสต คแสๆงหาเพอจขาหตานนฯฯฯ เหดอรชวแหสทลาพวVจกบฅมาหเปอหม คหาบไดทรยมมรCหาขบไพไลไพไจๆเปดรฤคเปดพรฯสระอทสฯฯอผกวไพสพาวตนนฯฯฯC รชวษแหสทลาคจเถเซอตาไพพเกมาหาบรฯหาบไดลาครฯาบอาได ๔ u ๕ u ๖ u ๗ u ๘ u ๙ u ๑๐ u Cพตายไพ ลาครฯาบคเถเซ ๓ u ๔ u ๕ u ๖ u จตาคมC VบบมาเปดฟาแมบนนฯฯฯC ผบมเปดอคเปดปมพะCอไหลไพไหลฅนนฯฯฯC๔๘ สรรมตานคเปดบรฯดจดดขาเสอมาขบมาหาขายชวษแหสทลานนฯฯฯCอวVเสยคมผจอาหาuเสหไดสเทอC ปรวรรตเปนอกษรไทย  อนนมดวยปรกานสนใด แมนวาตนแหงคกด กยงจกตายบยากพราเปนดงคนผนนจแล อนวาความตายน กจมาเถงยงคนทลาท กเมออจแล ปรกาน ๑ อนวาความตายน ก เทยรยอมไปแสวงหายงอปปกาน อนปรโยชนะอนเพออจขาหตายนนจา กเปนปรดจจดงชางขาคน เสต กแสวงหาเพออจขาหตายนน เหตดงอน อนวาชวตแหงสตทลา พอยวาจกบคนมาหเปนอนหนมกหาบได เทยรยอมมรณาหากขบไปไลไปไจว ๆ เปนดงฤาคอ เปนดงพรสรยะอทส อนผตเกยวไพสพายวนตกนนแล อนวาชวษแหงสตทลา กจเถงเซงอนตายไพพอยเกฏมาหาปรหมารบได ลางคราบอายได ๔ ป ๕ ป ๖ ป ๗ ป ๘ ป ๙ ป ๑๐ ป แลวพอยตายไพ ลางคราบคเถงเซง ๓ ป ๔ ป ๕ ป ๖ ป จงตายคมแล อปปมาเปนดงฟาแมบนนแล ผบมเปนดงอน คเปนดงปมพวกนา อนไหลไพไหลคนนนแล 

๔๖ ร เปนคาพเศษ เทยบภาษาไทยอานวา อนวา ดรายละเอยด หนา ๕๓.

๔๗ บรฯ เทยบภาษาไทยเปน ปร แตออกสาเนยงเปน ผะ  ดรายละเอยด หนา ๖๐. ๔๘ ไพ เทยบการภาษาไทย ไดแก สระ ไอ พ. พาน อานวา ไพ, อกษร พ ลานนาออกเสยง

เปน ปะ อานวา ไป, ดรายละเอยด หนา ๓๓.

๗๑

สวรอนวามอยตายน กเปนดงปรดจจดงดงขาเสก อนมาขบมาหาขายงชวษแหงสตวทลานนแล อวาเสยย คบมผจอาจหามเสยหไดสกเทออแล 

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา อนนมดวยผะกานสนใด แมนวาตนแหงกกด กยงจกตายบอยากพราเปนดงคนผนนจะแล อนวาความตายน กจกมาเถงยงคนตงหลายตกเมอจะแล ผะการหนง อนวาความตายน กเตยนยอมไปแสวงหายงอปการ อนผะโยจะนะอนเปอจกฆาหอตายนนจา กเปนผะดจดงจางฆาคน เสต กแสวงหาเปอจกฆาหอตายนน เหตดงอน อนวาจวตแหงสตวตงหลาย ปอยวาจกกลบคนมาหอเปนอนหนมกหาบได เตยนยอมมรณาหากขบไปไลไปไจว ๆ เปนดงฤากอ เปนดงพระสรยะอาทตย (ตด) อนผดเกยวไปสปายวนตกนนแล อนวาจวตแหงสตวตงหลาย กจกเถงเซงอนตายไป ปอยเกดมาหาผะมาณบได ลางคาบอายได ๔ ป ๕ ป ๖ ป ๗ ป ๘ ป ๙ ป ๑๐ ป และปอยตายไป ลางคาบกเถง ๓ ป ๔ ป ๕ ป ๖ ป จงตายกมแล อปมาเปนดงฟาแมบนนแหล ผบมเปนดงอน กเปนดงปมปวกนา (ฟองนา) อนไหลไปไหลคนนนแหล  สวนอนวามอยตายน กเปนดงผะดจดงขาเสก อนมาขบมาหาฆายงจวตแหงสตวตงหลายนนแหล อวาเสยย กบมผจกอาจหามเสยหอไดสกเตอแหล 

ความหมาย คนผทมชวตอยอยางประมาท ไมไดพจารณาถงกฎไตรลกษณ คอความแก ความเจบ ความตาย กจะใชชวตอยอยางประมาทไมระมดระวง ปลอยวนคนใหลวงไปโดยเปลาประโยชน เพราะวาชวตของคนและสตวนอกจากแก, เจบแลว ยงมความตายคอยไลตอนเอาชวตไป เหมอนกบพระอาทตยทหมนไปสทางทศตะวนตก บางคนมอายยงไมถง ๑๐ ป กตองจากโลกนไป มชวตอยเพยงนดหนอย เมอเทยบกบชวตของคนเรา ๗๐-๘๐ ป เหมอนกบสายฟาแลบ และฟองนา ฉะนน

๗๒

ตนฉบบตวเมอง

ทรยมมาขาหตาทะเมอคCแมพรฯพทเจาCพรฯบเจกเจาCอรหCสาวกเจาทลาฝงนหาทะโทษบไดคยนพพาไพCเขาเจาทลาฝงนแมวVมบรฯาบCาCเตชรทอนภาบหามนCชาCVนพรฯหมยมมราทลาจบรฯบทมบไดCคยนพพาไพC พลดฅทลาอมานมตวVทV พรฯาฝงบรฯกบดโยาหา ๔ จำพะCพรฯาหมณคหบดเสฏฐฝงอมสมบตเขาเงฅำมานคดคยขาตาจาชวษ ไพสงC ผวVดวVจVาเขาขงเงคำแรVาตเขาCไดดอแมวVสบเทลาซาเทลาหมรเทลาแสเทลาดอเขาฝงนยบอาจไดVาตเขาไพกรC เหวVบแพพรฯา๔๙ มจราจจลเขาไวCตาไพสงC บรฯกา ๑ บคลผไดCพวVจแขดกหมารยวCยา uอจตานนฯฯฯคมCเทาเวไวแตพรฯพทเจาCพรฯบเจกเจาCอรหCทลาหารสดวC เหดอนบรฯาเจาฝงมบรฯา๕๐  ปรวรรตเปนอกษรไทย  เทยรยอมมาขาหตายทะเมออกมแล แมนพรพทธเจาและพรปเจกกเจาและอรหนตาสาวกเจาทลาฝงน หาทะโทษบได กยงนพพานไพแลว เขาเจาทลาฝงนแมนวาม ปรยาปณญาและเตชรทธ อนภาพหามนสสชาต และอนทพรหมยมมราชทลา จก เปรยบเทยมบได (เผยบเตยม) แลวกยงนพพารไพแล พลดงคนทลาอนมากนกมต นวาทาวพรยาฝงปรกอบดวยโยธาหาน ๔ จาพวะและพราหมณกหบด เสฏฐฝงอนมสมปตตเขาของเงนคาคดคยงขาตายจาชวษไปเสยงแล   ผวาดงวา จเอาเขาของเงนคาแรกเอาตนเขาและไดดงอน แมนวา สบเทลา ซาวเทลา หมรเทลา แสนเทลา ดงอน เขาฝงนยงบอาทจไดเอาตวเขาไพกอนแล เหตวาบแพพรยามจราชจงจกลเขาของไวยแลตายไพเสยงและ ปรกานด ๑ ปคลผใดแล พอยวาจแขวดรกฏหมายรยงวนแลยามอนจตายนนกบมแล เทาเวนไวแต พ รพทธเจาแล พรปเจกกเจา และอรหนตา ทลาหากรสงเดยวแล เหตดงอน นกปราทเจาฝงมปรยา 

๔๙ พรฯา, ตรงกบภาษาไทยวา พยา หรอ พรยา , ภาษาลานนาออกเสยงเปน พะยา หรอ พระยา.

๕๐ บรฯา, ตรงกบภาษาไทยวา ปยา หรอ ปรยา , ภาษาลานนาออกเสยงเปน ผะญา หรอ ผระญา.

๗๓

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา   เตยนยอมมาฆาหอตายตกเมอกมแหละ แมนพะพทธเจาและพะปจเจกเจาและอรหนตาสาวกะเจา ตงหลายฝงน หาตกขโตษบได กยงนปปานไปแลว เขาเจาตงหลายฝงนแมนวามผญาปญญาและเตจะฤทธ อานภาพหามนสสะจาต และอนทรพรหมยมราชตงหลาย จกเพยบเตยมบได (เปรยบเทยบ) แลวกยงนปปานไปแหละ ปนดงคนตงหลายอนมากนก มตนวาตาวพะยาฝงประกอบดวยโยธาหาร ๔ จาปวก และพราหมณะกะหะบอด เศรษฐฝงอนมสมปตตเขาของเงนคากดกยงฆาตายจากจวตไปเสยงแล   ผวาดงวาจกเอาเขาของเงนคาแลกเอาตนเขาและไดดงอน แมนวา สบเตา ซาวเตา หมนเตา แสนเตา ดงอน เขาฝงนยงบอาจกไดเอาตวเขาไปกอนแล เหตวาบแปพระยามจจราชจงจกละเขาของไวและตายไปเสยงและ ผะการ ๑ ปกกละผใดแล ปอยวาจกแขวดรกฎหมายรยงวนยามอนจกตายนนบมแล เตาเวนไวแตพะพทธเจา พะปจเจกกะเจา และอรหนตาตงหลายหากรสงเดยวแล เหตดงอน นกปราชญเจาฝงมผญา 

ความหมาย ไมมใครทจะกาหนดรถงความตายทเกดขนกบตนได แมจะเปนผทมอานาจยงใหญเจาพระยา, มหากษตรยทมกองกาลง ๔ ประการ คอ พลชาง, พลมา, พลรถ, และพลเดนเทา หรอเปนเศรษฐมสมบตพสถานมากมาย กไมอาจทจะใชสมบตซอหรอแลกเอาชวตเขาไวได ทงยงไมสามารถทจะรถงความตายทจะปรากฏเกดขนแกตนได ตองถกความตายไลตอนไปทงหมด แมพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และพระอรหนต ซงไมมใครทจะเปรยบเทยบได ทงในมนษยโลก เทวโลก พรหมโลก ซงประกอบดวยเดชานภาพ ฤทธานภาพ และปญญา ทานเหลานนกนพพานไปทงหมด

๗๔

ตนฉบบตวเมอง

แตกรจจสละเขาขงหเปทV ไพไจๆจจเปดแกตเมอพาหา คาไดเมเกชฟาCมาเกเมงฅคหาทะบไดอนคหาดเตชผละแหสล ๕ สล ๘ สลสบ CเตชผละอไดหเขาเปทV คมCบรฯกา ๑ คดเตชอนภาบอไดหเขาCโภชะอาหากากดอชบบคาบขาสตชวษ คาถVาดอเปวตถบรฯหดดอทVขาไนกาไนรนนฯฯฯมาเปทV จไดชาVตมทV อบรฯเสยนแทลVบบมาเปดรพพคเปดCอะบอไสงา uบานหVCอขรอมจมาสรแกมคมCบรฯกา ๑ บคละทลาฝงหาสตบCาบไดเทามไฅเปหาแกเมงฅคลเขาจหทV พมากามจสฯฯาหาสลบได คาหาฅา uมทสบไดพมาขาสตจวษเปดมาลงผเรรแหเขานนฯฯฯ๕๑ ฅทลาฝงนนฯฯฯคาเขาตาจไพเสผละมหาวบามานกรชล คาพจามหาวบาC ปรวรรตเปนอกษรไทย แตกอรจงจกสละเขาของหเปนทานไพไจว ๆ จงจกเปนดแกตนเมออพายหนา คอวาไดเมอเกฏจนฟาแลมาเกฏเมองคนกหาทะบได อนนกหากดวยเตชผละแหงสล ๕ สล ๘ สล ๑๐ และเตชผละอนไดหเขาของเปนทานกมแล ปรกาน ๑ กดวยเตชะอนภาพอนไดหเขานาโภชนะอาหานกานกนดวยอนชอบบ คอวาบขาสตตดจวษ คอวาถเอาดวยอนเปนวตถปรหนด ดวยอนทานขายในกาดในรนนมาเปนทาน จกไดชอวาอตตมทานอนปรเสฏยงนกแทแล อปปมาเปนดงฤาค เปนดงนาออะบอนใสงามมากนก หานาอนขรอนมวจกมาสรแกมกบมแล ปรกาน ๑ ปคละทลาฝงหาสตตปณญาบไดเทามกใครเปนหนาแกเมองคน คลเขาจกหทาน พอยมากะทามจฉาหาสลบได คอวาหาความมททสงบได พอยมาขาสตตดจวษ เปนดงมา เลยงผเรอนแหงเขานน๕๒ คนทลาฝงนนคนวาเขาตาย จกไพเสวยผละมหาวบากมานกกอนจะแล คนวาพนจากมหาวบากแลว

๕๑ ลง เทยบภาษาไทยเปน เลยง สระ เอย ตามหลกแลวควรจะเขยนวา เลง แตเมอมตวสกดอยหลง ยะ ทานลบสระ เอ เสย และเตมไมซดลงไป ( ) แทนสระเอ และสระ อ, ดรายละเอยด หนา ๔๖.

๕๒ ลง สะกดตามอกษรไทย เปน ลยง เมอเปนสระเอย จงอานเปนคาไทยสาเนยงลานนาวา เลยง.

๗๕

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา  แตกอนจงจกสละเขาของหอเปนตานไปไจว ๆ จงจกเปนดแกตนเมอปายหนา กอวาไดเมอเกดจนฟาและมาเกดเมองคน กหาตกขบได อนนกหากดวยเตจะผละแหงศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ และเตจะผละอนไดหอเขาของเปนตานกมแล ผะการหนกดวยเตจะอานภาพ อนไดหอเขานาโภจะนะอาหารการกนดวยอนชอบ กอวาบฆาสตวตดจวต กอวา ซอเอาดวยอนเปนวตถผะณต ดวยอนตานขายในกาดในรนนมาเปนตาน จกไดชอวาอตตมะตานอนผะเสรฐยงนกแตแล อปปมาเปนดงฤากอ เปนดงนาออกบออนใสงามมากนก หานาอนขนอนมวจกมาสนแกมกบมนนแหละ ประการ ๑ ปคคละตงหลายฝงหาสตปญญาบไดเตามกใครเปนหนาแกเมองคน (ทาเอาหนา) กนเขาจกหอตาน ปอยวามากระตามจฉาหาศลบได กอวาหาความมตตสงบได ปอยมาฆาสตวตดจวต เปนดงมาเลยงผเรอนแหงเขานน คนตงหลายฝงนนกนวาเขาตาย จกไปเสวยผละมหาวบากมากนกกอนจะแล กนวาปนจากมหาวบากแลว

ความหมาย ผทฉลาดจงสละสงของทตนมใหทาน รกษาศล คอวาไมฆาสตวตดชวต ไมลกสงของผอน ไมประพฤตผดบตร-ภรรยาของผอน ไมกลาวคาเทจ และไมดมสราเมรยสงเสพตดทกชนด เปนตน แลวจงใหทานดวยการเลอกให คอ เลอกสงทจะให เลอกคนทจะให ทานและศลทเขาทากจะเปนมรรคานาใหมาเกดเปนมนษยและสงใหเปนเกดในเหลาเทวดาได สวนผทไมฉลาดมกทาบญเอาหนา มการฆาสตวตดชวตเปนตน ทานของเขากเปนทานไมบรสทธ ศลกชอวาไมไดรกษา กรรมวบากทเขาทากสงผลใหไปเกดในอบายภมมนรก เปนตน

๗๖

ตนฉบบตวเมอง คจไดมาเปส ๔ ตอเขาหาไดขามาทV ตาจานนฯฯฯไดเจรชาต๕๓CจจไดพลจามหากสละวบาชละเหดอฅทลาฝงหาสตบรฯาบCาบไดบพลจา ทะไนวตสานคเพออC ภกเวดรฯาภกทลาคพรฯตถากตตรฯษรCคกาเป๕๔Vบบเทษบรฯบบ ทมแกลสทV ทลากรชละ๕๕ ยมเมงอ ๑ สกเสมยนเปทCแห๕๖นบรฯาเจาฝงมบรฯาอชVพจรณาหาทฝอเปสะหาคาuทะบไดนนฯฯฯC เทาวVหทVอจไพนนฯฯฯคขาuดาปลาไพยาเปอมานเปหทVอมดาปลาขาเสเปตวVเสอหมผปลาCเนอกาครฯนงราชสเสอโครฯ เสอเหงCแรชาทลา บคละฝงมบรฯาทลา หมหบบไวกบตหมรนCคจจไพรดCเมอจไพนนฯฯฯคตเสยคำถCคVาเขาอจ๕๗ไพกหทV มานCจจขา uดาปลาอไกไดพลไพไก เถเมงยนCบรฯเสดบเสยทะชรามรณทะทมร๕๘ ปรวรรตเปนอกษรไทย กจกไดมาเปนสต ๔ ตน อนเขาหากไดขามาทาน แลวตายจานนไดเจดรอยชาต แลวจงจกไดพลจากมหากสละวบากชและ เหตดงอนคนทลาฝงหาสตตปรยาปณญาบไดบพลจากทกในวตตสงสารนกเพอออนแล ภกขเว ดราภกขทลา กพรตถาคตตรษรแลวกกลาวเปนอปปเทษ เปรยบบเทยมแกลสทานทลากอนชและ ยงมเมองอน ๑ สกขเสมยงนก เปนทยแหงนกปราชเจาฝงมปยาอนชางพจจรณาหาทยอนเปนส ขหาความทกบไดนนแล เทาวาหนทางอนจกไพนน กขามดานปลาไพ

๕๓เทยบภาษาไทยเปน สระ เอา เชน เขา เตมไมซดขางบน อานวาเปน เขา ดรายละเอยด หนา

๓๕ ( การผนวรรณยกตตามสระจม ๒๙ ตว เกา อานวา เกา ถาไมเตมไมซดอานวา โก ) . ๕๔ ตรฯษ อานวา ถส (ถด) ตรฯ เทยบภาษาไทยเปน ตร แตออกสาเนยงลานนาวา ถะ ดรายละเอยด หนา ๕๙.

๕๕บรฯบบ เปนสระ เอย เทยบภาษาไทยเปน บร แตออกสาเนยงเปน ผ. ผง อานวา เผยบ.

ทม เปนสระเอย เทยบภาษาไทยเปน ทร ออกสาเนยงเปน ต. เตา อานวา เตยม ดรายละเอยด หนา ๖๐.

๕๖C อานวา อย อกษร C เทากบ อย ออกเสยงตามภาษาไทยเปน อย ดรายละเอยด หนา ๒๙. ๕๗จ ในคมภรลานนาทวไปนยมเขยน จ. จาน กบไมหนอากาศเทานน แตอานวา จก.

๕๘ทะ หรอ ทะ อานวา ตก นยมเขยน ท. ทหาร สระ อ และสระ อะ บางทกใชไมซดซงกเทยบ

ไดกบไมตรในภาษาไทย เชน ตก มความหมายวา ความไมสบายกายความไมสบายใจ.

๗๗

ยากเปนอนมากนก เปนหนทางอนมดานปลาขาเสก เปนต นวาเสออหมผปลาและเนออกา ครนองราชสเสออโคงเสออเหลองและแรดชางทลา ปคละฝงมปรยาทลา ฮอมหยบบไวยกบตนหมนนกแลว จงจกไพรอดแล เมออจไพนนกตดเสยยงกาถน แลวกเอาเขาของอนจกไพกนหนทางมากนก แลวจงจกขามดานปลาอนไกไดพลไพใกเถงเมองยงนกและปรเสฏ ดบเสยยงทกะชรามรณทกะทงมวล คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา  กจกไดมาเปนสตว ๔ ตน อนเขาหากไดฆามาตาน แลวตายจากนนไดเจดรอยจาต แลวจงไดปนจากมหากศลวบากจะแล เหตดงอน คนตงหลายฝงหาสตผญาปญญาบไดบปนจากตกขในวฏฏสงสารนกเปออนแล ภกขะเว ดราภกขตงหลาย กตถากะตะถสรแลวกกลาวเปนอปเตสเพยบเตยมแกสตานตงหลายกอนจะแล ยงมเมองอนหนง สขเกษมยงนกเปนตอยแหงนกผาชญเจา ฝงมผญาอนจางปจารณา หาตอยอนเปนสขหาความตกขบไดนนแล เตาวาหนตางอนจกไปนน กขามดานปาไปยากเปนอนมากนก เปนหนตางอนมดานปาขาเสก เปนตนวาเสอหมผปาและเนอกลาคะนอง ราจะสห เสอโครง เสอเหลองและแรดจางตงหลาย ปคคละฝงมผญาตงหลาย ฮอมยบไวกบตนหมนนกแลวจงจกไปรอดแล เมอจกไปนนตดเสยยงกาถะหน (ตระหน) แลวกเอาเขาของอนจกไปกนหนตางมากนก แลวจงจกขามดานปาอนไกลไดปนไปใกลเถงเมองยงนกและประเสรฐ ดบเสยยงตกขจะรามะระณะตกขตงมวล ความหมาย สตวนรก เหลานน พอจากนรยภม (นรก) กไดกลบมาเกดเปนสตวเดรจฉานชนดตาง ๆ เหมอนอยางทเขาไดเคยฆาแลวนาเนอมาใหทานนนแหละ ประมาณ ๗๐๐ ชาตจงจะพนจากอกศลกรรมนนได พระพทธองคตดอกวา ภกษทงหลาย เราจะเปรยบเทยบใหทานทงหลายไดทราบวา มเมองอยเมองหนง เจรญรงเรองยงนก คนทอยในเมองนนกมความสขเกษมยง หาความสขใด ๆ จะมาเทยบเทยมไดเลย เปนบรมสขปราศจากทกขโทษทงปวง แตเมองนนถงจะมความสขเกษมสกปานใด หนทางทจะไปนนแสนยากนกหนาทจะผคนจะขามไปได เหตมภตผปศาจ เสอ สงห สตวรายนานาชนด คนทจะขามหนทางนจาเปนจะตองตระเตรยมตวทาใหรางกายแขงแรงและเตรยมเสบยงทาง ถงจะออกเดนทางและขามพนได

๗๘

ตนฉบบตวเมอง หาอนตรฯยเภยบไดคมCอวVเขาเงฅำอ พรฯตถาคตหากลาหVา๕๙ไพนนฯฯฯคารกสฯฯาสลฟธมมCเมตาภาวCVาคร แก ๓ บรฯกา เปทเพวV พเทVเมCเถา ธเมมาเมCเถา สVเฆาเมCเถา๖๐ ดนเปทเพดC คาจภาวCVาพทครเจาเปทเพงคหวV “Vตบเสาภควา ตเทาเถพเทVภควVต ดนเทะ คาจภาวCVาธมมครเปทเพคหวV สาขาเตาตเทาเถวCหตดนเทะ คาจภาวCVาสVฆครเจาเปทเพคหวV สบบฏบเCนฯฯฯภควเตา ตเทาเถบCเกต เลากCาตดนไดชา พทคณ ธมมคณ สVฆคณ CบคละผไดไดถVายแก ๓ ดงเปทเพดอแมวVไพดดาปลาอยยาฅาไกCเปทปลาเนอกลาครฯนงตราเปตวVเสอหมผปลาทลาคมาการาไดC

ปรวรรตเปนอกษรไทย  

หาอนตรยเภยยะบไดกมแล อนวาเขาของเงนคาอนพรตถาคต หากกลาวหเอาไพนน คอวารกษาสลฟงธมมและเมตตาภาวนา เอาครแกว ๓ ปรการเปนทเพงวา พทโธ เม นาโถ ธมโม เม นาโถ สงโฆ เม นาโถ ดงนเปนทเพงดและ คนวาจกภาวนาเอาพทธครเจาเปนทเพง กหวา อตป โส ตอเทาถงเถง พทโธ ภควาต ดงนเทอะ คนวาจกภาวนาเอาธมมครเปนทเพงกหวา สวากขาเตา ตอเทาถงเถง วญหต ดงนเทอะ คนวาจกภาวนาเอาสงฆครเจาเปนทเพงกหวา สปปฏปนเนา ภควเตา ตอเทาเถง ปณญกเขตต โลกสสาต ดงน ไดชอวาพทธคณธมมคณสงฆคณ และปคละผใดไดถอเอายงแกว ๓ ดวง เปนทเพงดงอน แมนวาไพดวยดารปลาอนยดยาวคาวไก และเปนทปลาเนออกลาครนอง ตวรายเปนต นวาเสออหมผปลาทลา กบมากทารายไดและ

๕๙ Vา เปนคาพเศษ เทยบภาษาไทยอานวา เอา ดรายละเอยด หนา ๕๓.

๖๐

พเทา, ธเมมา, สเVฆา, อานวา พทโธ, ธมโม, สงโฆ, ไมอานวา พทเธา, ธมเมา, สงเฆา,

สระ เอา ในภาษาไทยลานนาตองเตมไมซด เชน เขา, เชา, เมา, เทา, เปนตน อานวา เขา, เชา, เมา, เทา .

๗๙

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา  

หาอนทวายภยยะบไดกมแล อนวาเขาของเงนคาอนพะตะถาคะตะ หากกลาวหอเอาไปนน กอวารกษาศลฟงธรรมและเมตตาภาวนา เอากณแกว ๓ ผะการเปนตเปงวา พทโธ เม นาโถ ธมโม เม นาโถ สงโฆ เม นาโถ ดงนเปนตเปงดแล กนวาจกภาวนาเอาพทธกณเจาเปนตเปง กหอวา อตป โส ตอเทาถงเถง พทโธ ภะคะวาต ดงนเตอะ กนวาจกภาวนาเอาธรรมกณเจาเปนตเปง กหอวา สวากขาโต ตอเทาถงเถง วญหต ดงนเตอะ กนวาจกภาวนาเอาธรรมกณเปนตเปง กหอวา สปะฏปนโน ภะคะวะโต ตอเทาถงเถง ปญญกเขตตง โลกสสาต ดงน ไดจอวาพทธกณธมมกณสงฆกณ และปคคละผใดไดถอเอายงแกว ๓ ดวง เปนตเปงดงอน แมนวาไปดวยดานปาอนยดยาวคราวไกล และเปนตปาเนอกลาคะนอง ตวรายเปนตนวาเสอหมผปาตงหลาย กบมากระตารายไดและ ความหมาย

ผทจะสามารถขามพนทางอนกนดารและไมมภยนตรายใด ๆ มาทารายได ควรเตรยมรางกายใหแขงแรงเตรยมเสบยงทางใหพรอม พระตถาคตเจาตรสหมายถง การใหทาน รกษาศล เจรญภาวนา นอมเอาคณพระรตนตรยเปนทพง พรอมบรกรรมวา พทโธ เม นาโถ พระพทธเจาเปนทพงของเรา นอมเอาคณพระพทธมาเปนทระลกวา แมเพราะเหตน พระผพระเจานนเปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชาแลจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถทฝกคนอยางยอดเยยม เปนครของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผตรสรแลว และเปนผจาแนกแจกธรรม (แสดงธรรม) ดงน ธมโม เม นาโถ พระธรรมเปนทพงของเรา นอมเอาคณพระธรรมมาเปนทระลกวา พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสไวดแลว ผปฏบตจะพงเหนไดดวยตนเอง ปฏบตไดทกเวลา (ไมประกอบดวยการ) ควรเรยกใหมาด ควรนาเขามาใสตน วญชนคนร จะพงรไดดวยตนเอง ดงน สงโฆ เม นาโถ พระสงฆเปนทพงของเรา นอมเอาคณพระสงฆมาเปนทระลกวา สาวกของพระผมพระภาคเจา ปฏบตดแลว ปฏบตถกแลว ปฏบตสมควรแลว คอ บรษ ๔ ค บรษบคคล ๘ จาพวก นนสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา สมควรรบของทนามาบชา สมควรรบของทเขานามาตอนรบ สมควรรบเครองไทยทาน สมควรกระทาอญชล เปนเนอนาบญของโลก ชนดยอดเยยม ดงน.

๘๐

ตนฉบบตวเมอง

เทาวVไดหVาเขาไทเขาถCเครฯ งขาอาวทไพกบตเท ะ ภกเวดรฯาภกทลาพรฯตถาคตกลาหVาเขาCโภชะอาหาCเขาไทเขาถCแกแหรแสสทลาฝงนนฯฯฯคไชเขาCโภชะอาหาแท คไชแกแหรเงฅำแทคหาไดผละอานสแหทV CขงทV ทลาC ภกเวดรฯาภกทลาพรฯตถาคตกล าวVหVาดาบถร๖๑กลาไวกบตไพวนนฯฯฯคไชดาบแท คหาไดผละอานสแหบคละทลายชาCอไดจำเรเมตาภาวCมทตาVเบบกากรณานC มคำโจทาถา uวVสน บคละผไดC จำเรสตมลเมตาภาวCแบรฯเมตรฯ นนฯฯฯคจมผละอานสพปรดรฤ๖๒ นนฯฯฯชาวVอ บคละผจแกลคครกลาวVยมมหาเถเจาต ๑ ชามหาวสาขาเถC ไนวหาอมไนดอชาจตรบพพตทนนฯฯฯC

ปรวรรตเปนอกษรไทย  เทาวาไดหเอาเขาไทเขาถง และเครองขาอาวทธไพกบดวยตนเทอะ ภกขเว ดราภกขทลา พรตถาคตกลาววา หเอาเขานาโภชนะอาหารและเขาไทเขาถงและแกวแหวรแสนสงทลาฝงนน กบใชเขานาโภชนะอาหารแท กบใชแกวแหวรแสนสงแท คหากไดผละอานสงแหงทานและของทานทลาแล ภกขเว ดราภกขทลา พรตถาคตกลาววาหเอาดาบเถยรกลาไวยกบตนไพวนนน กบใชดาบแทคหากไดผละอานสงแหงปคละยงชายแล อนไดจาเรนเมตตา ภาวนา มทตา อปเปกขา กรณานแล มคาโจทนาถามวาสนน ปคละผใดยจาเรนสตตมลล เมตตาภาวนาะแปรเมตยนน กจกมผละอานสงพอปนดงฤานนชาวาอน ปคละผจกแกลกควรกลาววา ยงมมหาเถนเจาตน ๑ จอวา มหาวสาขาเถน ยในวหานอนมในดอย อนชอวา จตตรปพพตทนนแล ๖๑ ถร เขยนวา ถยร ในลานนาอานวา เถยน เปนสระเอย ถามตวสะกดหลง ย ยก (ร) คง

สระเอยไวตามเดม เชน เส, เม, ไมนยมเขยนเปน เถร และเตมสระ อ, ดรายละเอยด หนา ๓๖.

๖๑

รฤ อานวา ฤๅ , ไมนยมเขยนเปน ร , เปนคาพเศษ ดรายละเอยด หนา ๕๓. แบรฯเมตรฯ ลานนาอานออกสาเนยงวา แผไมถ.

พรฯตถาคต ลานนาอานออกสาเนยงวา พะตะถากะตะ, ภาษาไทยอานวา พระตถาคต.

๘๑

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา  

เตาวาไดหอเอาเขาไตเขาถง และเครองฆาอาวธไปกบดวยตนเตอะ ภกขเว ดราภกขตงหลายพะตถากะตะกลาววา หอเอาเขานาโภจะนะอาหารและเขาไตเขาถงและแกวแหวนแสนสงตงหลายฝงนน กบใจเขานาโภจะนะอาหารแต กบใจแกวแหวนแสนสงแต กอหากไดผละอานสงสแหงตานและของตานตงหลายแล ภกขเว ดราภกขตงหลายพะตถากะตะกลาววา หอเอาดาบเถยนกลาไวกบตนไปวนนน กบใจดาบแตกอหากไดผละอานสงส แหงปคคละหญงจายแล อนไดจาเรญเมตตา ภาวนา มทตา อเบกขา กรณานแล มกาโจตะนาถามวาสนน ปคคละผใดอยจาเรญสตตมลละ เมตตาภาวนาแผไมถนน กจกมผละอานสงสปอปนดงฤานนจาวาอน ปคคละผจกแกกกวนกลาววา ยงมมหาเถรเจาตน ๑ จอวา มหาวสาขาเถร อยในวหารอนมในดอย อนจอวา จตตระปพพตะ (จตรบรรพต) ตนนแล

ความหมาย พระพทธองคตรสวา ดกรภกษ ทานทงหลายเอาขาวนาโภชนะอาหารเสบยงสาหรบเดนทางไกล แกวแหวนเงนทองไปดวยนน คออานสงสทานทงหลาย และใหถอดาบหรออาวธไปดวยนน คออานสงสแหงเมตตาในพรหมวหาร   หากจะมคนถามวา บคคลผทเจรญเมตตาภาวนา แผเมตตาจะมอานสงสมากหรอนอยอยางไร ทานผจะตอบคาถามกควรยกอปมาวาดงน มพระมหาเถระรปหนง มนามวามหาวสาขาเถระ อยปฏบตธรรมเจรญเมตตาพรหมวหารอยทภเขาชอวา จตตระ 

๘๒

ตนฉบบตวเมอง

มหาเถเจาC ดทนนฯฯฯไดเดร ๑ เมอจไกลลงเจาครฯ งใจวVคจ๖๓ไพสวหาอมทอเสไนวภะนชละวVอเมอนนฯฯฯยมเทวดาต ๑ ชากมลวVอC ไนดทนนฯฯฯคมานC หทV มหาเถเจาCรงไหC คมหC เมอนนฯฯฯหมาเถเจาคหเทวดาตนนฯฯฯรงไหC สนนฯฯฯจจถVuวV บคละผไดพมานC ทนCรงไหC ไนดจตรบพพตทนนฯฯฯอชาวVอเมอนนฯฯฯเทวดาตนนฯฯฯไหมหาเถเจาวV ภเน ขาแดเจาคไดยวVเจาคจหเสตขาทลาวVอตขาทลาจรงไหเพออC มหาเถเจาถVuวVเรามาC ไนปลาทนคยเปครแกสทV ทลาชรฤเมอนนฯฯฯเทวดาทลากาวVเจาคมาC ไนปาทนตขาคมเมตรฯ รเซกไพมๆามานคเหเจาคมฅา uเมตาตขาทลาทะฅาเชาผขาทลาคจจมฅา uกตยณCรเซกไพๆมา๖๔หาฅา uผถง๖๕ กบไดคมหC  ปรวรรตเปนอกษรไทย มหาเถนเจายดอยทนนไดเดอร ๑ เมออจกใกลลงเจา กครนงใจวากจกไพสวหานอนมทอนเสยในวนภกนชและ วาอนเมออนนยงมเทวดาตน ๑ ชอวากมลวาอนยในดอยทนน กมานงยหนทางมหาเถนเจาและรองไหยกมหนแล เมออนนมหาเถนเจากหนเทวดาตนนนรองไหยสนนน จงจกถามวาปคละผใดปอยมานงยทน และรองไหยในดอยจตตรปพพตทนนอนจาวาอน เมออนนเทวดาตนนนไหวมหาเถนเจาวา ภนเต ขาแตเจาคไดยนวาเจาคจกหนเสยตขาทลาวาอน ตขาทลาจงรองไหเพอออนแล มหาเถนเจาถามวาเรามายในปลาทนกยงเปนครแกสทานทลาจะฤา  เมออนนเทวดาทลากลาววา เจาคมายในปาทน ตขากมเมตรยรกเซงกนไพ

๖๓ จ อานวา จก, หา อานวา หาก, มา อานวา มาก, ศพททมตวสะกดทเปน ก. ไก (กะ)

นยมใชไมซด (ไมหนอากาศ) แทน .

๖๔ ไพๆมา , ภาษาลานนาเรยกวา “ ตวไหล” อานวา ไปมา .

๖๕ ถง ,หลกภาษาลานนาเรยกวา “ แมเกย” เชนคาวา เส, เม, เมอเตม ง. ง ซงเปนตวสะกด

“แมกง” มรปเปน เถง, แตถาสระเอย (แมเกย) มตวสะกดใหลบสระ เอ. และ อ เสย คงใชไมซดแทน, ( ) เชนเส, เสย เม เมย เร เรย มตว ง. ง สะกดมรปเปน สง, เสย มง,เมยง รง, เรยง.

๘๓

มามากนก กเหตเจาคมความเมตตา ตขาทลาทกคาเชา ผขาทลากจงจกมความกตตยณดและรกเซงกนไพมาหาความผดเถยงกนบไดกมหนแล  

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา   มหาเถระเจาอยดอยตนนไดเดอน ๑ เมอจกใกลรงเจา กคนงใจวา กจกไปสวหารอนมตอนเสยในวนพรงนจะแลวาอน เมอนนยงมเตวดาตน ๑ จอวากมละวาอน อยในดอยตนน กมานงอยหนตางมหาเถรเจาและรองไหอยกมแล เมอนน มหาเถรเจากหนเตวดาตนนนรองไหอยสนนน จงจกถามวาปคคละผใดปอยมานงอยตน และรองไหอยในดอยจตตระปพพตะตนนอนจาวาอน เมอนน ตวดาตนนนไหวมหาเถรเจาวา ภนเต ขาแตเจากไดยนวาเจาก จกหนเสยตขาตงหลายวาอน ตขาตงหลายจงรองเพออนแล มหาเถรเจาถามวา เรามาอยในปาตนกยงเปนกณแกสตานตงหลายจะฤา    เมอนนเตวดาทงหลายกลาววา เจากมาอยในปาตน ตขากมไมถรกเซงกนไปมามากนก กเหตเจากมความเมตตา ตขาตงหลายตกคาเจา ผขาตงหลายกจงจกมความ กตตยนดและรกเซงกนไปมาหาความผดเถยงกนบไดกมหนแล ความหมาย พระมหาเถระอยปฏบตสมณธรรม เจรญเมตตาภาวนาไดประมาณ ๑ เดอน ในราตรนน พระมหาเถระกราพงวาเรามาอยในทนกพอสมควร เชารงพรงนเราสมควรทจะยายสถานทไปเสยทอน ขณะนนมเทวดาตนหนง ชอวากมละ บรรดาเทวดาทภเขานน กมานงรองไหขวางทางพระมหาเถระเลาถงเหตทตงแตพระมหาเถระอยเจรญสมณธรรมทภเขาน ทาใหเหลาเทพทงหลายมความปตยนดเมตตารกซงกนและกนไมมความผดทะเลาะกนตงแตนนเปนตนมา เพราะเหตทพระมหาเถระแผเมตตาใหแกพวกตนทกวนทกคน

๘๔

ตนฉบบตวเมอง

มหาวสาขาเจาคC ไนทนนฯฯฯหสง ๔ เดรC๖๖ เจาคหไพสวหาออเลาเทวดาทลาครงไหสดวนนฯฯฯC จำเรสตมลเมตาภาวCเซพรฯหมวหานนฯฯฯบหขาคเถอรหCไนดจตรบพพตทนนฯฯฯคมวนนฯฯฯC เหดอบคละผไดจำเรญฯฯสตมลเมตาภาวCนคไดอานสสบบรฯกาคมC อานสสบบรฯกานนฯฯฯจไดอไดชา คา ”สข สบบตสกบตภญนนปาบกสบนนฯฯฯบสตมนCานบเยาเหาตเทวตารกนCCอควVวสวVสตถวV กมตตวตจตสมาทยตมกวเณาวบสทตอสมม ลเหากาลกเราตVตรอบบตวชเCพรฯหมเลากบบเคาเหาต” ภาวCดนแมาหลบไพตมาคมสะมานCเปดไดเขาสสมมาบตสะ

ปรวรรตเปนอกษรไทย มหาวสาขาเจากยในทหเสยง ๔ เดอรแลว เจากหนไพสวหานอนอน เลาเทวดาทลากรองไหสนเดยวนนแล จาเรญสตตมลลเมตตาภาวนาเซงพรหมวหาร นนบหขาทกเถงอรหนตา ในดอยจตตรปพพตทนนกมวนนนแล เหตดงอน ปคละผใดจาเรญสตตมลลเมตตาภาวนาน กไดอานสงสบปรการกมแล อานสงสบปรการนนจกไดอนใดจา คอวา “สข สปปต สข ปฏพชฌต น ปาปก สปน ปสสต มนสสาน ปโย โหต อมนสสาน ปโย โหต เทวตา รกขนต นาสส อคค วา วส วา สตถ วา กมต ตวฏ จตต สมาทยต มขวณโณ วปปสทต อสมมฬโห กาล กโรต อตตร อปปฏวชฌนโต พรหมโลกปโค โหต๖๗ ฯ ภาวนาดงน แมนวาหลบไพตนมากมสขมากนกและ เปนดงไดเขาสสมมาปตตสข คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา   มหาวสาขาเจากอยในตหอเสยง ๔ เดอนแลว เจากหนไปสวหารอนอน เหลาเตวดาทงหลายกรองไหสนเดยวนนแล จาเรญสตตมลละเมตตาภาวนาเซงพรหมวหาร นนบหอขาดกเถงอรหนตา ในดอยจตตระปพพตะตนนกมวนนนแล เหตดงอน ปคคละผใดจาเรญ

๖๖ C อานวา แล หรอ และ เตมอกษรลานนา คอ ( ว. แหวน ) ขางลางมรปเปน C อานวา แลว. ๖๗ อง. เอกาทสก. (บาล) ๒๔/๑๕/๒๘๔-๒๘๕. อง. เอกาทสก. (ไทย) ๒๔/๑๕/๔๒๕-๔๒๖.

๘๕

สตตมลละภาวนาน กไดอานสงส ๑๐ ประการกมแล อานสงส ๑๐ ประการนนจกไดอนใดจา กอวา “สขง สปะต สขง ปฏพชฌต นะ ปาปะกง สปนง ปสสะต มะนสสานง ปโย โหต อะมะนสสานง ปโย โหต เตวตา รกขนต นาสสะ อคค วา วสง วา สตถง วา กะมะต ตวะตง จตตง สะมาทยะต มขะวณโณ วปปะสทะต อะสมมฬโห กาลง กะโรต อตตะรง อปปะฏวชฌนโต พรหมะโลกปะโค โหต ฯ ภาวนาดงน แมวาหลบไปตนมากมสขมากนก และเปนดงไดเขาสสมมาปตตสข ความหมาย พระมหาเถระ เจรญเมตตาภาวนาอยทภเขานนอก ๔ เดอนกเทยวจารกไปยงสถานทแหงอน สวนเหลาเทพยดาไดปฏบตตามคาสอนของพระมหาเถระ กไดบรรลอรยผลตามสมควรแกการปฏบต อนง ตามนยการปฏบตของพระมหาเถระน ผทเจรญเมตตาภาวนา คอแผไมตรไปในสรรพสตวยอมไดรบอานสงส ๑๐ ประการ คอ หลบกเปนสข ตนกเปนสข ไมฝนราย เปนทรกของคนทงหลาย ของอมนษยทงหลาย เทวดายอมรกษา ไฟ ยาพษ หรอศตราวธทารายเขาไมได จตเปนสมาธเรว มหนาตาผวพรรณผองใส เมอจะตายกไมหลงตาย เมอยงไมบรรลธรรมชนสงสด ยอมจะเปนเกดในสวรรคชนพรหมโลก

๘๖

ตนฉบบตวเมอง

คu แบรฯไพๆมาคCตคชยา uดวเหานคมC แมวVหลบบคฝราคาบฝหโจไลขาสเทออ ๑ คหรฝหตเหหเหผาทสงสเทอทรยมฝหอเปมVคลทะเมอคเหอเทวดาทลาตบรฯเสหาตา uรกสฯฯาไพทะเมอคมC อ ๑ คทรยมเปทรแกฅCเทวดาทลาไพทะภาวชาตคหรไดกงรกสาสครฯาบC คหรไดบาหะบาดาบ ทรยมมไจอตหมรคคไคหงไหลสชาตC มกวเณา วบสทต บรฯกา ๑ เกมาเมอพาหาคทรยมมหาตาสารบอบางา uกาทVทลาทะชาตคามาเถเมอจตาคหงสเทอคตาCคทงจไดVาตเมอเกท บรฯเสสกเสมดสมบตไนชฟาพรฯ หมโลพลคมC บคละผใดไดแตมไดขรคไดสรฯดบ๖๘รบฟทV เทสาคไดถVาเปกมมถฐาเมตาภาวCคจไดเสผละอานสสบบรฯกา ปรวรรตเปนอกษรไทย กบปนแปรไพมา คนวาตนกชนยามเดยว โหนต กมแล แมนวาหลบบกบฝนราย คอวาบฝนหนโจนไลขาสกเทออ อน ๑ กบหอนฝนหนตกเหวหนเหวผาทสงสกเทออ เทยนยอมฝนหนอนเปนมงคลทกเมออ กเหตอนเทวดาทลาตนปรเสฏหากตามรกษา ไพทกเมออกมและอน ๑ กเทยนยอมเปนทรกแกคนและเทวดาทลาไพทกภาวะชาต กบหอนไดกนงวนกนสานสกคราบและ กบหอนไดบาดหอกบาทฑาบ เทยนยอมมใจอนตงหมร กบคงไค หลงไหลสกชาตแล มขวณโณ วปปสทต ปรการ ๑ เกฏมาเมออพายหนา กเทยนยอมมหนาตาสารปอนบานงามกวาทานทลาทกชาต คนวามาเถงเมออจกตาย กบหลงสกเทออ คนตายแลวกเทยงจกไดเอาตนเมออเกฏทปรเสฏสกขเสม ดวยสมปตตในชนฟาพรหมโลกพนกมแล ปคละผใดไดแตมไดเขยนกด ไดสรดบรบฟงทานเทสนากด ไดถเอาเปนกมมฏฐานเมตตาภาวนา กจกไดเสวยผละอานสงสบปรการ

๖๘

สรฯดบ ลานนาอานวา สะระดบ สรฯ ภาษาไทยมรปเปน สร, ดรายละเอยด หนา ๕๓.

๘๗

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา   

กบปนแผไปมา กนวาตนกจนยามเดยว โหนต กมแล แมนวาหลบกบฝนราย กอวาบฝนหนโจรไลฆาสกเตอ อน ๑ กบหอนฝนหนตกเหวหนเหวผาตสงสกเตอ เตยนยอมฝนหนอนเปนมงกะละตกเมอ กเหตอนเตวดาตงหลายตนประเสรฐหากตามรกษา ไปตกเมอกมและ อน ๑ กเตยนยอมเปนตรกแกคนและเตวดาตงหลายไปตกภาวะจาต กบหอนไดกนงวนกนสานสกคาบ และกบหอนไดบาดหอกบาดดาบ เตยนยอมมใจอนตงมน กบกงไก (คลงไคล) หลงใหลสกจาตแล มขวณโณ วปปะสทต ประการ ๑ เกดมาเมอปายหนา กเตยนยอมมหนาตาสารปอนบานงามกวาตานตงหลายตกจาต กนวามาเถงเมอจกตาย กบหลงสกเตอ กนตายแลวกเตยงจกไดเอาตนเมอเกดตประเสรฐสขเกษมดวยสมปตต ในจนฟาพรหมโลกปนกมแล ปคคละผใดไดแตมไดเขยนกด ไดสดบรบฟงตานเตสะนากด ไดถอเอาเปนกรรมฐานเมตตาภาวนา กจกไดเสวยผละอานสงส ๑๐ ประการ ความหมาย ยามนอนยอมหลบไปอยางเปนสข ตนขนกมความสข เปรยบดงความสขภายในสมาบต ขณะหลบไมฝนรายจะฝนเหนแตสงทเปนมงคล เปนทสสนานตตรยะ คอเหนแตสงทดงาม อนงมนษยและอมนษยยอมรกใคร เทพยดายอมคอยปกปองรกษา อานวยพรใหมความสขยง ๆ ขนไป ยอมจะแคลวคลาดจากอนตรายตาง ๆ อนเกดจากไฟ ยาพษ และศตราวธ เปนตน จตของผมเมตตาธรรมในจตใจยอมตงมนไมหวนไหว เมอจตเปนสมาธ ผวพรรณวรรณะยอมผองใสงดงาม เหตปจจยในปจจบนจะตดตามตวเขาไปตลอดทก ๆ ชาต ทานยงกลาวไวอกวา เมอผเจรญเมตตาภาวนาสนชวตลง ดวยกาลงอานาจฌานทเกดจะนาทานไปเกดในสวรรคชนพรหมโลก ๑๖ ชน ๆ ใดชนหนงตามกาลงฌานของตน

๘๘

ตนฉบบตวเมอง เปดพรฯตถาคตหาเทสามานบ C าชล ภกเวดรฯาภกทลาบรฯกา ๑ พรฯตถาคตกลาวVหขมาอาชาไนขาuดาปาไพพลนวVอคไชมาอาชาไนแท คหาไดผละอานสแหบคละยชาทลาฝงอไดรกสฯฯาสล ๕ สล ๘ นนฯฯฯC บรฯกา ๑ ฅ ๓ จำพะจำพะ ๑ หามฅา uตณามานจวVรกสฯฯาสล ๕ สล ๘ คา๖๙ ลำบV ดอกเขาCางาแลคคหาจหทV สดวC วVอมคเทาจหทV สดวC บรกสฯฯาสลคมC ฅจำพะ ๑ พวVถดเขาขงบหทV กคกเทาหมหบบไวกบตบอาจหทV ไดดคำวVคนเทาจรกสฯฯาสล ๕ สล ๘ แทลวVอCคลดบหทV สเทอหC ฅจำพะ ๑ คหทVเทารกษาสล ๕ สล ๘ แทลเทามมานโกธดคำวVธมมนคครแทลวVอมคเขาไพฟธมมสครฯาบหC

ปรวรรตเปนอกษรไทย เปนดงพรตถาคตหากไดเทสนามานบยาชะแล ภกขเว ดราภกขทลา ปรการ ๑ พรตถาคตกลาววาหขมาอาชาไนยขามดานปาไพพลนกวาอน กบใชมาอาชาไนยแท คหากไดผละอานสง แหงปคละยงชายทลา ฝงอนไดรกษาสล ๕ สล ๘ นนแล ปรการ ๑ คน ๓ จาพวก จาพวก ๑ หากมความตณหามากนก จกวารกษาสล ๕ สล ๘ กวาลาบากดวยอนกนเขายากงายแลง กกหากจกหทานสงเดยวแล วาอนมนกเทาจกหทานสงเดยวแล บรกษาสลกมแล คนจาพวก ๑ พอยวาถนดวยเขาของบหทาน กนกบกนเท าฮอมหยบบไวยกบตน บ อาทจกหทานไดดวยคาวากนเทาจกรกษาสล ๕ สล ๘ แทแล วาอนแลวกลวดบ หอทานสกเทออหนแล คนจาพวก ๑ กบหทาน เทารกษาสล ๕ สล ๘ แทแลเทามมานโกธดวยคาวา ธมมนกกบรแทแล วาอนมนกบเขาไพฟงธมมสก คราบหนแล ๖๙ ค า แยกออกเปน ควา ถอดตามตวอกษรไทย ควา ภาษาลานนาอานวา กวา .

๘๙

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    เปนดงพระตถากะตะหากไดเตสะนามานบอยาจะแล ภกขะเว ดกราภกษตงหลาย ประการ ๑ พระตถากะตะกลาววาหอขมาอาจาไนยขามดานปาไปปนนกวาอน (ปน ตรงกบภาษาไทยมาตรฐานวา “พลน” หรอ “เรวพลน”) กบใจมาอาจาไนยแต กอหากไดผละอานสงส แหงปคคละหญงชายตงหลาย ฝงอนไดรกษาศล ๕ ศล ๘ นนและ ประการ ๑ คน ๓ จาปวก จาปวก ๑ หากมความตณหามากนก จกวารกษาศล ๕ ศล ๘ กวาลาบาก ดวยอนกนเขาอยากงายแลง กกหากจกหอตานสงเดยว แลววาอนมนกเตาจกหอตานสงเดยว และบรกษาศลกมแล คนจาพวกหนง ปอยวาถนดวยเขาของบหอตาน กนกบกนเตาฮอมหยบไว บอาจจกหอตานได ดวยกาวากน เตาจกรกษาศล ๕ ศล ๘ แตแล วาอนแลวกลวดบหอตานสกเตอหนแล คนจาปวก ๑ กบอหอตาน เตารกษาศล ๕ ศล ๘ แตแล เตามมานะโกธะดวยกาวา ธรรมนกกบรแตแล วาอนมนกบเขาไปฟงธรรมสกคาบหนแล ความหมาย พระศาสดาตรสวา สตวรายนานาชนดในหนทางทจะไปยงเมองทสขเกษมนน จาตองขนมาอาชาไนยควบวงผานไปดวยกาลงนน กมไดหมายถงมาอาชาไนย หากแตหมายเอาศล ๕ ศล ๘ ทผประพฤตปฏบตจะตองรกษาโดยเครงครด อกประการหนงทานตรสไววา คนบางคนในโลกนใหทาน ไมไดรกษาศล ไมเจรญภาวนา บางคนไมใหทาน รกษาศลอยางเดยว ภาวนากไมเจรญ บางคนทงไมใหทาน ไมรกษาศล ไดแตเจรญภาวนาอยางเดยว  

๙๐

ตนฉบบตวเมอง

ฅ ๓ จำพะนผไดจรดนพพาอชาแทล Vบบมาเปดผ ๑ CมเขามานC พหากำลแรบไดนนฯฯฯC บคละผ ๑ มกำลมานบอาจทวทV ไพไกไดC เหวVหาเขาอจไพกหบไดC บคละทลาฝงมเขาคมามกำลคมานพวVตาท ๒ หาบดเสคแจไดC เขา๗๐ ๓ ฅนคอาจขา uดาปาอยยาครฯาไกลนบอาจหรดจดเถทอสกเสมไดC นชาเยาทVนเทตนสรขน รบคละผไดเทาหทV บรกสฯฯาสลดอเกมาคมเขามานCมรบผาราหาเตชกำลบไดคา๗๑หาสลบไดคVาตขา uพลสาไดคฟาเปดฅฝงมเขาCหากำลบไดคอาจขา uดาปาอไกลไดนนฯฯฯCฅฝงไดCเทาไดรกษาสลสดวบรวVหทV นนฯฯฯเกมากงา uมพละกำลตคมานคเทาวVหาเขาบไดคอาจขา uดาปาทอไกลไดนนฯฯฯC ฅฝงไดเทาหทV CรกษาสลCบไดฟธมมเทสานนฯฯฯC

ปรวรรตเปนอกษรไทย คน ๓ จาพวกนผใดจกรอดนพพารอนจาแทแล อปปมาเปนดงผ ๑ แลมเขาของ

มากนกแล พอยหากาลงแรงบไดนนแล ปคละผ ๑ มกาลงมากนกบ อาทจกเทยวทางไพไกไดแล เหตวาหาเขาของอนจกไพกนหนทางบ ไดแล ปคละทลาฝงมเขาของกมากมกาลงกมากนก

พอยวาตาทง ๒ หากบอดเสย กบ แจงไดแล เขา ๓ คนนกบ อาทจกขามดานปาอนยดยาว

คราวไกลนก บ อาทจกหรอดจอดเถงทอนสกขเสมไดแล

น ชาโย ทาน เทต น สร ขนต อนวา ปคละผใดเทาหทาน บรกษาสลดงอน

เกฏมากมเขาของมากนกแล มรปผางรายหาเตชกาลงบได ควาหาสลบได กบ เอาตนขามพล

สงสารได กพาเปนดงคนฝงมเขาของแลวหากาลงบได กบ อาทจกขามดานปาอนไกลไดนนแล คนฝงใดแลเทาไดรกษาสลสงเดยว บรวาหทานนนเกฏมากงาม มพละกาลงตนกมากนก ก

เทาวาหาเขาของบได กบ อาทจกขามดานปาทอนไกลไดนนแล คนฝงใดเทาหทานและรกษาสลแล บไดฟงธมมเทสนานนแล

๗๐ เขา อานวา เขา เปนไมเกา ถาเขยนวา “เขา” ใชไมซดสองตว เชน เขา ดรายละเอยด หนา ๓๘.

๗๑

คา แยกออกเปน ควา ถอดตามตวอกษรไทย ควา ภาษาลานนาอานวา กอวา .

๙๑

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    คน ๓ จาปวกนผใดจกรอดนพพานอนจาแตแหล อปมาเปนดงผหนงและ มเขา

ของมากนกแล ปอยหากาลงแรงบไดนนแล ปคคละผหนงมกาลงมากนกบ อาจจกเทยวทางไปไกลไดแล เหตวาหาเขาของอนจกไปกนหนทางบ ไดแล ปคคละตงหลายฝงมเขาของกมาก

มกาลงกมากนก ปอยวาตาตง ๒ หากบอดเสย กบแจงไดแล เขา ๓ คนนกบอาจจกขามดานปาอนยดยาวคราวไกลนก บอาจจกหอรอดจอดเถงตอนสขเกษมไดแล นะ จาโย ตานง เตต นะ สรง ขนต อนวา ปคคละผใดเตาหอตาน บรกษาศลดงอนเกดมากมเขาของมากนกแล มรปผางรายหาเตจะกาลงบได กอวาหาศลบได กบเอาตนขามปนสงสารได กพราเปนดงคนฝงมเขาของ แลวหากาลงบได กบอาจจกขามดานปาอนไกลไดนนแล คนฝงใดแลเตาไดรกษาศลสงเดยว บรวาหอตานนนเกดมากงาม มพละกาลงตนกมากนก กเตาวาหาเขาของบได กบอาจจกขามดานปาตอนไกลไดนนแล คนฝงใดเตาหอตานและรกษาศลแล บไดฟงธรรมะเตสะนานนแหล

ความหมาย

ทาน ศล ภาวนา ถอวาเปนหนาทเปนหลกปฏบตของพทธศาสนกชน จะตองทานาไปประพฤตปฏบตใหครบจะขาดหรอหยอนอยางใดอยางหนงไมได ในคมภรนพพานสตรฉบบลานนาเลมน ไดเนนใหเหลาพทธบรษททเปนอบาสกอบาสกา นอมนาเอาหลก ๓ ประการไปปฏบตกบชวตประจาวน สรปความวา บคคลผทประพฤตปฏบตในหลกธรรม ๓ ประการดงกลาว ยอมไดรบอานสงสตางกน ดงน ๑. บคคลทใหทานอยางเดยว เกดมาในภพตอไป ยอมมโภคสมบตพสถานอยางเดยว รปรางไมสวย มแตโรคภยไขเจบเบยดเบยน และไมมสตปญญา ๒. บคคลทรกษาศลอยางเดยว เกดมาในภพชาตตอไป ยอมมหนาตาสวยงาม ปราศจากโรคภยไขเจบ แตไมมโภคสมบตบรวารสมบต และไมมสตปญญา ๓. บคคลผเจรญสมาธภาวนา เกดมาในภพชาตตอไป ยอมมสตปญญาปราชญเปรองเปนเลศ แตหาโภคสมบตบรวารสมบตมได รปรางหนาตากไมดไมสวย มแตโรคภยไขเจบเบยดเบยน เปนตน

๙๒

ตนฉบบตวเมอง

ฅฝงนนฯฯฯเกมาพาหาเขาคมมานมรบคงา uมกำลคมานเทาวVหาสตบรฯาบCาบไดมบกตมหงหงนบอาจแจไนธมมอเปกสละCอกสละอเปบญCเปบา อเสวตพพา อเพเสบCบเพเสบ คาครกาเปมCบครกาเปมคเหบไดฟธมมนนฯฯฯCคVบบมาเปดฅฝงมเขาไทเขาถคมานพวVมตาท ๒ หาบดเสนนฯฯฯC บคละยชาทลาC บรฯาถาหาสะอมไนเมงฅCเมงฟาCเนรพพาดอคเพเมตาส Cรกษาสล ๕ C สล ๘ สลสบCไหรบลรกณแหสลกรครอเปเคลามลแหสลCCสลแหบคละผนนฯฯฯคจจำเรแหบคะผนนฯฯฯCรมลสล ๕ บรฯกานนฯฯฯตา uดเนยะแหฝงรกษาสลคหมฅา uลอาแกบาบ อ ๑ หอไจแกสตหตไหอมาสบมาตดหมเมตรฯ อรไนสทลา อ ๑ คหมไจขรฯณาสทลาCบรฯกบบดคร ๖ บรฯกา ปรวรรตเปนอกษรไทย

คนฝงนนเกฏมาพายหนา เขาของกมมากนก มรปกงาม มกาลงกมากนก เทาหาสตตปรยาปณญาบได มปกตมกหลงหลงนก บอาทแจงในธมมอนเปนกสละและอกสละ อนเปนบญและเปนบาป อเสวตพพา อนเพงเสปและบเพงเสป ควา ควรกทาเปนมฑและบควรกทาเปนมฑ กเหตบไดฟงธมมนนแล กอปปมาเปนดงคนฝงมเขาไทเขาถงกมากนก พอยวามตาทง ๒ หากบอดเสยนนแล ปคละยงชายทลาแล ปราถนาหาสข อนมในเมองคนและเมองฟาและเนรปาน ดงอนกเปงเมตตาสตและรกษาสล ๕ สล ๘ สลสบ และใหร มลลรกขณ แหงสลกอน คนรอนเปนเกลามลลแหงสลแลว และสลแหงปคละผนนกจกจาเรญแหงปคละผนน และรมลลสล ๕ ปรการนน ตามดงเนยยะแหงฝงรกษาสล กหมความลอายแกบาป อน ๑ หอดใจแกสตตวหนอยตวใหญ อนมาสปมาตอด หมเมตรยอนรกในสตทลา อน ๑ กหมใจขณณา (กรณา) สตทลา และปรกอบบดวยกร ๖ ปการ

คC แยกออกเปน ควา ถอดตามตวอกษรไทย คนวา ภาษาไทยลานนาอานวา กนวา (คาตวขมตวซอน) .  คา แยกออกเปน ควา ถอดตามตวอกษรไทย คนวา ภาษาไทยลานนาอานวา กนวา (คาตวขมตวซอน) . 

๙๓

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา   

คนฝงนนเกดมาปายหนา เขาของกมมากนก มรปกงาม มกาลงกมากนก เตาหาสตผญาปญญาบได มปกตหลงหลงนก บอาจแจงในธรรมอนเปนกสละและอกสละ อนเปนบญและเปนบาป อเสวตปปา อนเปงเสพและบเปงเสพ กอวา กวนกระตาเปนมตรและบกวนกระตาเปนมตร กเหตบไดฟงธรรมนนแหละ กอปมาเปนดงคนฝงมเขาไตเขาถงกมากนก ปอยวามตาตง ๒ หากบอดเสยนนแล ปคคละหญงจายตงหลายแล ผาถะนาหาสข (ปรารถนา) อนมในเมองคนและเมองฟาและเนรปาน (นพพาน) ดงอนกเปงเมตตาสตวและรกษาศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ และหอรมลละลกขะณะแหงศลกอน (ลกษณะแหงศล คอรกษากาย วาจาใหเรยบรอยงดงาม) กนรอนเปนเกามลละแหงศลแลว และศลแหงปคคละผนนกจกจาเรญแหงปคคละผนน และรมลละศล ๕ ประการนน ตามดงนยแหงฝงรกษาศล กหอมความละอายแกบาป อนหนงหออดใจแกสตวตวหนอยตวใหญ อนมาสบมาตอด หอมไมถ (ไมตร)อนรกในสตวตงหลาย อนหนงกหอมใจขณณา (กรณา) สตวตงหลาย และประกอบดวยกณ(คณ) ๖ ประการ ความหมาย บคคลทใหทาน รกษาศล แตขาดการอบรมปญญา ไมแสวงหาความรในวชาการดานตาง ๆ โดยเฉพาะเรองขดเกลากเลสใหเบาบาง ทานกลาววาเขาเกดมาในชาตตอไปแมมทรพยมาก มรปรางแขงแรงและงดงาม แตกเปนคนเขลาขาดสชาตกปญญา หมายถง ปญญาทเราเคยสะสมมาแลวในอดตชาต ปญญาประเภทนจงมมาพรอมกบปฏสนธ ทแตละคนไดสงสมมาในอดตชาต มาเกดใหมในชาตน กไมจาเปนตองอบรมปญญาประเภทนอก เพราะมบรบรณแลว ปญญาประเภทนเมอถงเวลาทเหมาะสม กจะทาหนาทกระตนเตอน หรอนาพาจตของผนนไปสการปฏบตเพอความหลดพน ในคมภรนพพานสตรฉบบน กลาววาผใดปรารถนาจะเกดมาเปนมนษยทสมบรณดวยรปสมบต โภคสมบต บรวารสมบต และสตปญญาควรใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนาเนองนตย จะเปนทางแหงโลกตตรธรรมถงความหลดพนทกขในทสด

๙๔

ตนฉบบตวเมอง

สลจจจำเรเปครแกตCสลแหตคจจC ๗๒ หมรCตาuดเมอพรฯพทเจาหาเทสามาวVดนฅฝงรกษาสลนนฯฯฯแม านรกาฅคหรำเพดสลแหตอหมรคดคเพหรดนคครหหCตา uดคVมสจCมฅา uขรฯณาอไจคเถแกเจา ๓ บรฯกาวVเปทเพไจๆ อไจดเฅงคดCาหสลธมมขงพรฯพทเจาหมรหงคจจหมรCไนตแหฅทลาฝงนนฯฯฯ๗๓ ฅฝงหาฅาuอบไดบรพจารC CคมบรฯาบCาครรำเพเถสลCสจหหมรเทาบรฯกบบดเทาสเมาหตณามานทฏพ Cครจสลครจบญครจคณพแม คณพรฯเจาพรฯธมมพรฯสVฆเจาเปทเพดอฅทลาฝงนพรฯเจาวVเปฅอนพาลหาบรฯาบCาบได เหวVเปตครจตม คมตาคจไดไพสอวจนร ปรวรรตเปนอกษรไทย สลจงจกจาเรญเปนครแกตน และสลแหงตนกจงจกยหมรและ ตามดงเมออพรพทธเจา หากเทสนามาวาดงนคนฝงรกษาสลนน แมนวานอรกางคนกราเพงดสลแหงตน อน หมรกดกเพงหรดงน กควรหหนแลตามดงคามสจจและมความขณณา อดใจคดเถงแกวเจา ๓ ปรการ วาเปนทเพงไจว ๆ อดใจดวยเคองเกยด ยาหสลธมมของพรพทธเจาหมรหมอง กจงจกหมรยในตนแหงคนทลาฝงนน คนฝงหาความอดบได บรพจจารนาและกบมปรยาปณญา กบรราเพงเถงสลและสจจหหมร เท าปรกอบบดวยโทส โมห ตณหา มาน ทฐ และกบรจกสล กบรจกบญ กบรจกกณพอแม กณพรเจา พรธมม พรสงฆเจาเปนทเพง ดงอนคนทลาฝงนพรเจาวา เปนคนอนธพาลหาปรยาปณญาบได เหตวาเปนตวกบรจกตวมน คนมนตายกจกไดไพสอเวจนรก

๗๒ C เปนพยญชนะเพมเตม ดรายละเอยดหนา ๒๙,

๗๓ ทลา เปนคาพเศษ, เทยบภาษาไทยเขยนวา ทลา คาลานนาอานวา ทงหลาย ดรายละเอยด

หนา ๕๓.

๙๕

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    ศลจงจกจาเรญเปนกณแกตน และศลแหงตนกจงจกอยมนแล ตามดงเมอพระพทธเจา หากเตสะนามาวาดงนคนฝงรกษาศลนน แมนวานอนกลางคนกราเปงดศลแหงตน อนมนกดกเปงหอรดงน กกวนหอหนแลตามดงกามสจจะและมความขณณา (กรณา) อดใจกดใจเถงแกวเจา ๓ ประการ วาเปนตเปงไจว ๆ อดใจดวยเคองเกยด อยาหอศลธรรมของพระพทธเจาหมนหมอง กจงจกมนอยในตนแหงคนตงหลายฝงนน คนฝงหาความอดบได บรปจารณาและกบมผญาปญญา กบรราเปงเถงศลและสจจะหอมน เตาประกอบดวยโตสะ โมหะ ตณหา มานะ ทฏฐ และกบรจกศล กบรจกบญ กบรจกกณพอแม กณพระเจา พระธรรม พระสงฆเจาเปนตเปง ดงอนคนตงหลายฝงนพระเจาวา เปนคนอนธพาละหาผญาปญญาบได เหตวาเปนตวกบรจกตวมน กนมนตายกจกไดไปสอเวจนรก ความหมาย เมอบคคลมงคงตอของดเวน คอศล ๕ ประการ คอ เวนจากการฆา เวนจากการลกขโมย เวนจากการประพฤตผดในเรองกามคณ เวนจากการพดคาทไมจรง และเวนจากการดมสราเมรยและสงเสพตดมนเมาทาใหขาดสต ม “สจจะ” คอความสตยซอตอคณธรรม และศลธรรม มนคงหนกแนน ไมปลอยใหกเลส ฉดครานาพาไปอยากได ความไมพอใจ และความหลงใหล มขนต ความอดทนอดกลนจากการถกกระทบกระทงดวยสงอนเปนทพงปรารถนา หรอไมพงปรารถนา มความมนคงหนกแนนเขาภศลา หรอแผนดน คอ รกษาปกตภาวะของตนไวได สรปไดวา มความซอตรง อดทนมนคงอยในศลธรรม นอมนาเอาคณพระรตนตรย คอ พระพทธ พระธรรม พระสงฆ เปนทพงจะเปนเหตปจจยใหผนนหางไกลจากอบายภมมนรก เปนตน และกศลจะนาใหไปเกดในภพภมทมแตความสขยง ๆ ขนไป

๙๖

ตนฉบบตวเมอง

คเหหาบรฯาบCา๗๔บไดมครเขาไพไกลแกท ๓ บรฯกาคเขาไพไกลนบรฯาษผมสลมบรฯาบCามเทานบวVตมเปไหแกฅทลาฝงนC สพพณญฯฯพรฯพทเจาCอรหCาสาวกเจาทลาคสเสญฯฯยยวVดงาuบบรฯาถาไดหไดพบสครฯาบC ภกเว ดรฯาภกทลา เยาบคเลา๗๕ รบคละเจาทลาฝงเปCแตกรไนเมอเฅงคดจเกมดอ คทรยมรำเพคเถยคำสรแหพรฯพทเจาวVสน รฅาuเฅงคดนคทรยมบเกหสบหาเสแกตตแหสทลาดา รฅาuเฅงคดนจตาบเกาบเน คทรยมมาพรฯงปงหตตผารามไภแกลตไนชนCชหาแกลผมคดนนฯฯฯC บรฯกา ๑ คดหคเสหคดไหคเสไห เหวVเมอตคดนนฯฯฯCคำคดไขอะu ลาเพไพหานวVผจแสงหายโทษนนฯฯฯ ควVไดยคVอคดวVนนฯฯฯอะu ลาวVCเมอพาลรคทรยมสบหาเขาคมC สพพCพรฯพทเจารแจดทพพมเCตCเจาคเทสาไนสVขารบตสตอมไนVบบนรบVมชมมนกาพรC

ปรวรรตเปนอกษรไทย กเหตหาปรยาปณญาบได มนกบรเขาไพใกลแกวทง ๓ ปรการ กบเขาไพใกลนก ปราษผมสลมปรยาปณญา มนเทานบวาตนมนเปนใหยแกคนทลาฝงนและ สพพณพรพทธเจา และอรหนตาสาวกเจาทลา กบสกเสญยกยอวาดวางาม บปราถนาไดหนไดพบสกคราบแล ภกขเว ดราภกขทลา โย ปคคโล อนวาปคละเจาทลาฝงเปนแลวแตกอร ในเมออเคองเกยดจกเกฏมดงอน กเทยนยอมราเพงกดเถงยงคาสอรแหงพรพทธเจาวาสนน อนวาความเคองเกยดน กเทยนยอมบงเกฏหสบหายเสยแกตนตว แหงสตทลาดาย อนวาความเคองเกยดน จตตา ปกโก ปเน กเทยนยอมมาพรองปองหตนตวผางราย มไภยแกลตนในชวนและชวหนา แกลผมกเกยดนนแล ปรการ ๑ เกยดหนอยกเสยหนอย เกยดใหยกเสยใหย เหตวาเมออตนเกยดนนแล กาเกยดไขออกปลากเพนไพหลายนก วาผจกแสวงหายงโทษนน คนวาไดยนคาเกยดอนเกยดวานนออกปลากวาแลว เมออพายลรกเทยนยอมสบหายเขาของกมและ สพพณ พรพทธเจา รแจงดวยทพพมโนตนแลว เจากเทสนาในสงขารปตตสต อนมในอปปนรบาด มชฌมนกายพรและ ๗๔ บ เทยบภาษาไทยเทา บ. ใบไม หรอ ป. ปลา (ปะปอม) หรอถาม ( บรฯ) (ระวง) เทากบ ป หรอ ปร แตออกเสยงเปน ผะ หรอ บรฯาบCา อานวา ผะญาปณญา, และตวปะปอมนยมใชกบการเขยนภาษาบาลเทานน. ๗๕ เยาบคเลา เทยบภาษาไทยเปน เยา ปคคเลา, ภาษาไทยลานนา สระ เอา ใชแมโก ไมใชสระโอ เชน โย ปคโล, ใชสระ เอา นยมใชในการเขยนคาบาล เชน นเมา, พเทา, ธเมมา, สเVฆา.

๙๗

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    กเหตหาผญาปญญาบ ได มนกบรเขาไปใกลแกวตง ๓ ประการ กบเขาไปใกลนกปราชญ (อานวา นกผาด) ผมสลมผญาปญญา มนเตานบวาตนมนเปนใหญแกคนทงหลายฝงนและ สปปญพระพทธเจา และอรหนตาสาวะกะเจาทงหลาย กบสกเสนยกยอวาดวางาม กบปราถนา (อานวา ผาถะนา) ไดหนไดพบสกคาบแล ภกขะเว ดราภกษทงหลาย โย ปคคะโล อนวาปคคละเจาทงหลายฝงเปนแลวแตกอน ในเมอเคองเกยดจกเกดมดงอน กเตยนยอมราเปงกดเถงยงคาสอนแหงพระพทธเจาวาสนน อนวาความเคองเกยดน กเตยนยอมบงเกดหอฉบหายเสยแกตนตว แหงสตวตงหลายดาย อนวาความเคองเกยดน จตตา ปกโก ปเเน กเตยนยอมมาฟองปองหอตนตวผางราย มภยยะแกตนในจวนและจวหนา (ชาตนชาตหนา) แกผมกเกยดนแหละ ประการ ๑ เกยดหนอยกเสยหนอย เกยดใหญกเสยใหญ เหตวาเมอตนเกยดนนแหละ กาเกยดไขออกปากเปนไปหลายนก วาผจกแสวงหายงโตษนนกนวาไดยนกาเกยดอนเกยดวานนออกปากวาแลว เมอปายลนกเตยนยอมฉบหายเขาของกมและ สปปญพระพทธเจา (สพพญ) รแจงดวยตพพะมะโนตนแลว เจากเตสะนาในสงขารปปตตสตร๗๖ อนมในอปนรบาต มชฌมนกายปนแล

ความหมาย บคคลผเปนบณฑตยอมรวา บคคลเชนไรควรคบ บคคลเชนไรไมควรคบ สงไหนพงกระทา สงไหนไมพงกระทา รวาพระรตนตรยเปนสงควรเคารพบชา ตรงกนขามคนทโงเขลายอมคบคนทไมควรคบ ทาแตสงทไมควรทา ไมรถงคณของพระรตนตรย พระพทธองคตรสวา สตบรษตงตนอยในศลธรรมเปนนจ ไมละเมดศลธรรมคาสอนของพระพทธเจา สวนคนทละเมดศลธรรม มกปลอยใหความโกรธเขาครอบงาจต ยอมจะไดรบความเดอดรอน เชน ยอมเปนผมผวพรรณทราม ๑ ยอมนอนเปนทกข ๑ เหนเรองทไมเปนสาระเปนสาระ สงทไมเปนสาระ เปนสาระ ๑ เสยทรพยไดโดยงาย ๑ หาคนทจรงใจดวยไมได ๑ และประพฤตทจรตทางกาย วาจา ใจ ไดงาย ๑ ความโกรธ ความขดเคอง ความไมพอใจ เปนกเลสอยางหนงในบรรดากเลสใหญทง 3 อยาง คอ โลภะ โทสะ โมหะ โทสะ เกดจากมานะคอความถอตวถอตน ความรสกวาตวเดนกวาเขา ตวดอยกวาเขา หรอตวเสมอกบเขา เมอถกกระทบเขากเกดความไมพอใจ เกดโทสะขน เมอเกดขนแลวหากระงบไมไดกจะนาใหทาความชวความไมดตางๆ เชน ทะเลาะววาทกน กลนแกลงกน ทารายกน ฆากน เปนเหตใหตวเองเดอดรอน โลกกเรารอน ขาดสนตภาพ อยกนอยางเดอดรอน หวาดระแวงกนและกน สงผลใหผทมอารมณเชนนขาดความเมตตา ความกรณา ๗๖ ม. อ. (บาล) ๑๔/๑๖๐-๑๗๕/๑๔๗-๑๕๓. ม. อ. (ไทย ๑๔/๑๖๐-๑๗๕/๒๐๘-๒๑๔.

๙๘

ตนฉบบตวเมอง

เหดบคละผจบรฯาถาหสมรทแทเปดคVบนนฯฯฯธVนบรฯาถาดอคครหบรฯกบชบดทCราชธมมCลกณ ๓ บรฯกาCอง ๕ บรฯกานนฯฯฯแทจไดอไดชา คาสทVสตสลจคญบสทV คอเชอไสไนขาแกเจา ๓ บรฯกาCหเปทV Cฟธมมเทสาไนu ไนเดรทลากรกษาสลC อ ๑ ไดสดไดรรกCไดหยเขาเปทV Cบรฯกบดธมม ๔ บรฯกาCตคVบรฯาถาหานพพาหพลรดจดเถฝกาหาแทดล๗๗C คจไดพลจาดาปาอหา คาวตสาอหาเคลาหาเหาบไดC ภกเวดรฯาภกทลา คาบรรกณอรกษาสลฟธมม นบหทV ไพบขาคำบรฯาถาคเทาหาบม Vบบมาเปดมหาเสฏพ ๒ ฅผเมเมอกรคยทรฯ เขา ๘๐ โกคมC บCาทเจตาหทV ไพบขาCาบรฯหมาดอรกษาสล ปรวรรตเปนอกษรไทย เหตดงอน ปคละผจกปราถนาหสมรทธแท เปนดงคาปนนธานปราถนาดงอน กควรหปรกอบชอบ ทสสราชธมมและลกขณ ๓ ปรการ และองค ๕ ปรการนนแทจกไดอนใดจา ควา สทธาสตตสล จาคจ ปสทธา คอนเชออใสในขายแกวเจา ๓ ปรการแลวหเปนทานและฟงธมมเทสนา ในปในเดอรทลากด รกษาสลแลอน ๑ ไดสดไดเรยนกดและไดหยงเขาของเปนทานและปรกอบดวยธมม ๔ ปรการ และตงคาปราถนาหานพพาร หพลรอดจอดเถงฝงกาหนาแทดหลและ กจกไดพนจากดานปาอนหนา ควา วตตสงสารอนหาเคลาหาเหงาบไดแล ภกขเว ดราภกขทลา คนวาบรรกขณอนรกษาสลฟงธมม นบหทานไพบขาดคาปราถนากเทาหนาบม อปปมาเปนดงมหาเสฐ ๒ คนผวเมย เมออกอรกยงทรงเขาของ ๘๐ โกทกมแล ปสสาทเจตนาหทานไพบขาด ยาปรหมาทดวยอนรกษาสล

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    เหตดงอน ปคคละผจกผาถะนาหอสมฤทธแต เปนดงกาปณธานะผาถะนาดงอน กกวนหอประกอบจอบ (ชอบ) ตะสะราจะธรรม (ทศพธราชธรรม) และลกขณะ ๓ ประการ และองกะ ๕ ประการนนแตไดอนใดจา กอวา สทธา สตะ สล จาคญจ ปสทธา กอ

๗๗ นพพา อานวา นพพาน อกษร พพ ถาแยกเปน พ (ปะ) และ พ (หางปะ) เทากบ พ. พานสองตว.

๙๙

อนเจอใสในขายแกวเจา ๓ ประการแลวหอเปนตานและฟงธรรมเตสะนา ในปในเดอนตงหลายกด รกษาศลแล อนหนงไดสตรไดเรยนกดและไดหอยงเขาของเปนตานและประกอบดวยธรรม ๔ ประการ และตงกาผาถะนาหานปปาน (นพพาน) หอปนไดรอดจอดเถงฝงกาหนาแตดหล และกจกไดปนจากดานปาอนหนา กอวา วฏฏสงสารอนหาเกาหาเหงาบไดแล ภกขเว ดราภกขตงหลาย กนวาบรลกขณอนรกษาศลฟงธรรม นบหอตานไปบขาดกาผาถะนากเตาหนาบม อปมาเปนดงมหาเศรษฐ ๒ คนผวเมย เมอกอนกยงทรง (ทง) เขาของ ๘๐ โกฏกมแล ปสาตะเจตนาหอตานไปบขาด อยาประมาทดวยอนรกษาศล ความหมาย บคคลปรารถนาความเจรญรงเรองงอกงาม จนถงความพนทกข ควรตงตนอยในทศพธราชธรรม และลกษณะ ๓ และธรรม ๕ ประการ ๑) ทศพธราชธรรม ๑๐ ประการ คอ (ธรรมของผนา) ทาน คอ การให การเสยสละ ศล คอความประพฤตทดงามทงกายวาจาและใจ บรจาค คอ การเสยสละวตถสงของชวยเหลอไมหวงผลตอบแทน ความซอตรง คอ ความซอสตยสจรต ความออนโยน คอ การมออนโยน มสมมาคารวะตอทกคนเสมอกน ความเพยร หรอความเพยในการปฏบตงาน ความไมโกรธ หรอความไมเปนคนมกโกธร ความไมเบยดเบยน การไมเบยดเบยนผอน ความอดทน การมความอดทนอารมณทไมชอบทเกดทางกาย วาจา ใจ ความเทยงธรรม ความหนกแนน ถอความถกตอง ไมเอนเอยงหวนไหวดวยคาพด อารมณ หรอลาภสกการะใด ๆ ๒) ไตรลกษณ หรอ ลกษณะ 3 อยาง ไดแก :- อนจจตา อาการไมเทยง อาการไมคงท อาการไมยงยน ทกขตา อาการเปนทกข อาการทถกบบคนดวยการเกดขนและสลายตว อนตตตา อาการของอนตตา อาการของสงทไมใชตวตน อาการทไมมตวตน อาการทแสดงถงความไมใชใคร ไมใชของใคร ไมอยในอานาจควบคมของใคร ๓) พลธรรม ๕ ประการ คอ ศรทธา ความเชอ พาหสจจะ ความเปนผไดฟงไดราเรยนมามาก สละ รกษากาย วาจาไวใหเรยบรอยในภาวปกต จาคะ ความเสยสละ และปญญา รทวถงเหตถงผล รอยางชดเจน, รเรองบาปบญคณโทษ, รสงทควรทาควรเวน เปนตน เปนธรรมทคอยกากบศรทธา เพอใหเชอประกอบดวยเหตผล ไมใหหลงเชออยางงมงายความรอบรในกองสงขารทงปวง

๑๐๐

ตนฉบบตวเมอง

เทาหทV ไพไจๆต เทาอาไดแสu เมหมหาลาฅาบคไดกาผไดกาเมถนธมมกบดชาหมฝงอคมC พลดเสฏพผเปผคไดยเลาภตณาไดรยเงทV ฅทลาคVอไดคลาขากบดกน นฯฯฯบรฯหมาเทาหมาแขหมาแดคมCบเทาแตนนฯฯฯคไดขานขวหต ๑ VาเลดนตนนฯฯฯมากากบดCาวVอคมC คา ๒ ขาผเมาคตาคไดไพเปเบตวไสC ไนปาชาค ไดเส เข าC โภชะอาหากาก ส ห คเหวVไดกาอทCนฯฯฯทVCเมถนธมมนนฯฯฯคมC ๒ ขาคมละได ๒ ฅหาละชาจสบเชอแทกรฯณ๗๘คมCเทามละยไว ๒ ฅผพอาไดสบu ลผนงอาได ๗ u ลคมCเมอนนฯฯฯเสฏพท ๒ อเปพCแมตาคไดไพเปเผษเบตวไสหาอไดจกคไดคฅามาCคมาบะแกละต ๒ พงอเปละแหตดคVทะวVเขอพแมท ๒ คไดกเขาCโภชะอาหาสสหC ปรวรรตเปนอกษรไทย

เทาหทานไพไจว ๆ ตอเทาอายไดแสนป เมยหนมหนาลางคาบกไดกทาผดไดกทาเมถนธมม กบดวยชายหนมฝงอนกมแล พลดงเสฏฐผเปนผว กไดยงโลภตณหา ไดรกยอยเงนทานคนทลา คาอนไดคลาขายกบดวยกนนน ปรหมารเทาหมากแขกหมากแดงกมแล บเทาแตนนกไดขานกเขยวหนอยตว ๑ เอาเลอดนกตวนนมากทากบดวยยาวาอนกมแล กนวา ๒ ขาผวเมย คนตายกไดไพเปนเปตวไสยในปาชากบไดเสวยเขานาโภชนะอาหารการกนสกหนอย กเหตวาไดกทาอทนนาทาน และเมถนธมมนนกมแล ๒ ขากมลกได ๒ คน หาลกชายจกสบเชออแทนขรกณกมแล เทามลกยงไว ๒ คน ผพอายไดสบปลผนองอายได ๗ ปลมแล เมออนนเสฏฐทง ๒ อนเปนพอและแม ตายกไดไพเปนเผษเปตวไส หาอนใดจกกนกบได คนคามาแลวกมาบอกแกลกทง ๒ พนองอนเปนลกแหงตนดวยคาทกวา เขออพอแมทง ๒ กบไดกนเขานาโภชนะอาหารสงสกหนอยแล

๗๘ กรฯ ณ อานตรงภาษาไทยวา กกณ, ในภาษาไทยลานนา ก ไกอยในโฮง อานวา ขะ และ ก

ไกตวเดมทาหนาทศพทหลงดวย เชน อานวา ขะกน (ตระกล) ดรายละเอยดตวขม หนา ๕๙,

๑๐๑

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    เตาหอตานไปไจว ๆ ตอเตาอายไดแสนป เมยหนมหนาลางคาบกไดกระตาผดไดไปกระตาเมถนธรรม กบดวยจายหนมฝงอนกมแล ปนดงเศรษฐผเปนผว กไดยงโลภะตณหา ไดลกยอยเงนตานคนตงหลาย กาอนไดกาขายกบดวยกนนน ผะหมานเตาหมากแขกะหมากแดงกมแล บเตาแตนนกไดฆานกเขยวหนอยตวหนง เอาเลอดนกตวนนมากระตากบดวยยา วาอนกมแล กนวาสองขาผวเมย กนตายกไดไปเปนเปตะวสย อยในปาจากบไดเสวยเขานาโภจะนะอาหารการกนสกหนอย เหตวาไดกระตาอะตนนาตาน และเมถนธรรมนนกมแล สองขากมลกได ๒ คน หาลกจายจกสบเจอแตนขะกณกบมแล เตามลกหญงไว ๒ คน ผปอายไดสบป ผนองอายไดเจดปกมแล เมอนนเศรษฐตง ๒ อนเปนพอและแม ตายกไดไปเปนเผดเปตะวสย (เปรต) หาอนใดจกกนกบได กนคามาแลวกมาบอกแกลกตง ๒ ปนองอนเปนลกแหงตน ดวยกาตกขวา เขอพอแมตงสอง กบไดกนเขานาโภจะนะอาหารสงสกหนอยแหล

ความหมาย สมยพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ มนษยมอายยนถงแสนป ครงนนในเมองหงสวด มเศรษฐ ๒ สามภรรยามทรพยมากถง ๘๐ โกฏ เขาทงสองมแตศรทธาในหลกคาสอนพระพทธศาสนาใหทานอยมไดขาด แตไมไดรกษาศล เจรญภาวนา ภรรยานอกใจสามแอบมชกบชายอน สวนสามประพฤตผดศลขอท ๓ อทนนาทาน ขโมยยอดเงนกาไรทคาขายกบคนอนประมาณนดหนอย และไดทาปาณาตบาต ฆานกเขยวนอยตวหนงเอาเลอดมาทายารกษาโรค สรปนตอนหนง ภรรยาทานเศรษฐประพฤตผดกาเมส มจฉาจาร ผดศลขอ ๓ ประพฤตนอกใจสาม และชายทไมใชสามตนเอง สวนทานเศรษฐประพฤตผดปาณาตปาต ฆาสตวตดชวต และอทนนาทาน ถอเอาสงของผอนดวยไถยจต คอโดยอาการขโมย เมอสองสามภรรยาสนชวตลง อกศลจตกนาเขาทงสองไปเกดเปนเปรต อยปาชา ไมมขาวนา ของกนของใช แมแตอยางเดยว

๑๐๒

ตนฉบบตวเมอง จงหละต ๒ VาเขาคVอยนนฯฯฯหเปทVชมไพาเขอพแมหไดพลจาทะ หไดเถสะแดเทะ บรฯกา ๑ จงหละรท ๒ ไดไพไหสาสพพCพรฯพทเจาดกมมวบาแหเขอขาพแมนหาไดกVผยงไดนแดเทะ คารแจCคขพรฯพทเจาไดโผษกรฯ ณาเขอขาอเปพCแมหไดพจาทะหไดเถสะแดเทะวVอหCเมอนนฯฯฯขาท ๒ พงคมาจาเขาขงเงฅำหเปทVตาuคVพแมมาบะหนนฯฯฯทะวตเทาสง เขาคพลไดวVอหC เมอนเขาจพากเมอไหพรฯพทเจาตทรฯ คณอนCตเปครฯแกฅCเทวดาทลา ตาuคำผเผษอเปพCแมมากานนฯฯฯแกพรฯพทเจาหC ไนวนนฯฯฯคเปวอVนพรฯหมCฅทลามาฟธมมเทสาเหวVเปวมหาVเบบาสฏพขาท ๒ พง๗๙คเมอไหพรฯพทเจา

ปรวรรตเปนอกษรไทย

จงหลกตง ๒ เอาเขาของคาอนยงนน หเปนทานชอมไพหาเขออพอแม หไดพลจากทกไดเถงสกแดเทอะ ปรการ ๑ จงหลกรกทง ๒ ไดไพไหวสาสพพณพรพทธเจา ดวยกมมวบากแหงเขออขาพอแมนหากไดกทาผดเยยงใดนแดเทอะ คนวารแจงแลวกขอพรพทธเจาไดโผดขณณาเขออขา อนเปนพอและแม หไดพนจาทก หไดเถงสขแดเทอะวาอนหนและ เมออนนขาทง ๒ พนองกมาจายเขาของเงนคาหเปนทาน ตามคาพอแมมาบอกนนทกวน ตอเทาเสยงเขาของกบพลไดวาอนหนและ เมออนนเขาจงพากนเมออไหวพรพทธเจา ตนทรงกณอนนตา ตนเปนครแกคนและเทวดาทลา ตามคาผเผตอนเปนพอและแมมากลาวนนแกพรพทธเจาหนและ ในวนนนกเปนวนอนอนทพรหมและคนทลา มาฟงธมมเทสนา เหตวาเปนมหาอปโปสถ ขาทง ๒ พนองกเมออไหวพรพทธเจา

๗๙ พง แยกออกเปน พ - นง “พ - นอง” ไมนยมแยกเขยน ตามหลกอกษรขมอกษรซอน .

๑๐๓

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    จงหอลกตง ๒ เอาเขาของกาอนยงนน หอเปนตานจอมไปหาเขอพอแม หอไดปนจากตกขไดเถงสขแดเตอะ ประการหนง จงหอลกรกตง ๒ ไดไปไหวสาสปปญพระพทธเจา (สพพญ) ดวยกรรมวบากแหงเขอขาพอแมนหากไดกระตาผดเยองใดนแดเตอะ กนวารแจงแลว กขอพระพทธเจาไดโผดขณณาเขอขาอนเปนพอและแม หอไดปนจากตกข หอไดเถงสขแดเตอะ วาอนหนและ เมอนนขาตง ๒ ปนองกมาจายเขาของเงนคาหอเปนตาน ตามกาพอแมมาบอกนนตกวน ตอเตาเสยงเขาของกบปนไดวาอนหนและ เมอนนเขาจงปากนเมอไหวพระพทธเจา ตนทรงกณอนนตา ตนเปนครแกคนและเตวะดาตงหลาย ตามกาผเผตอนเปนพอและแมมากลาวหอนนแกพระพทธเจาหนและ ในวนนนกเปนวนอนอนทรพรหมและคนตงหลาย มาฟงธรรมเตสะนา เหตวาเปนมหาอโปสถะ ขาตงสองปนอง กเมอไหวพระพทธเจา ความหมาย เศรษฐ ๒ สามภรรยาไมมลกชาย สาหรบสบตระกลแมแตคนเดยว มลกสาวอย ๒ คน พสาวมอาย ๑๐ ป นองสาวมอาย ๗ ป ดวยความอดอยากเปรต ๒ ผวเมย ยามดกของคนนนกปรากฏรางใหลกสาวทงสองเหน แลวบอกกบลกทงสองวา ไดรบความลาบากมาก ไมไดกนขาวนาโภชนาหารสกอยาง ขอใหลกนาเอาทรพยสมบตทมอย จดแจงวตถทาน ถวายแดพระสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน อทศกศลใหพอ-แมดวย และขอใหลก ๆ ถามถงกรรมวบากทพอ-แมไดรบอยนวา พอแมประพฤตศล ธรรมอนใดจงไดมาเกดในแดนเปตวสย เมอพระพทธองคตรสบอกปพกรรมของพอ-แม ขอใหพทธองคบอกถงแนวทางทจะใหพอแมพนจากทกขในแดนเปตวสยดวย

๑๐๔

ตนฉบบตวเมอง คกาวV ภเน ภควV ขาแดสพพCพรฯพทเจาสรรพแมเขอขาคมาบะผขาท ๒ พงดคVวVเปทะมานเขาคไดกคตาคมาไดเปเบตวไสC ไนปลาชาคมาบะวVห ๒ ขาพงไดไพไหสาพรฯพทเจาCถาuดกมมวบาแดวVอบรฯกา ๑ คกาวVหขามาไหพรฯบาบาทแหสพพCพรฯพทเจามมากรณาผาโผษหไดพลจาอเปปาบกมมแดวVอขพรฯพทเจาจงมมากรณาไดอดกรฯณายเขอขาCบะยปาปกมมแหพCแมเขอขาหไดรแจแดเทะวVอคมวนนฯฯฯCเมอนนฯฯฯพรฯพทเจาเทสาไขยมหาวบาแหเสฏพท ๒ เปดกามาCแตพาหงนนฯฯฯมาหแจแกละยเสฏพท ๒ อเปเบตวไสเซVนพรฯหมกบทเทวบตCเทวดาทลาหแจชฅคมCภกเวดรฯา๘๐ภกทลา อถไนกาละนนฯฯฯCกมารท ๒ คไหคตถากตวVภเน ภควV

ปรวรรตเปนอกษรไทย กกลาววา ภนเต ภควา ขาแตสพพณพรพทธเจา สวรอนวาพอแมเขออขากมาบอกผขาทง ๒ พปนองดวยคาวาเปนทกมากนกเขานากบไดกน คนตายกมาไดเปนเปตวไสยในปลาชากมาบอกวา ห ๒ ขาพนองไดไพไหวสาพรพทธเจา และถามดวยกมมวบากแดวาอน ปรการ ๑ กกลาววาหขามาไหวพรบาทปาท แหงสพพณพรพทธเจา มมหากรณณาผายโผษหไดพลจากอนเปนปาปกมมแดวาอน ขอพรพทธเจาจงมมหากรณณาไดอนดขณณา ยงเขออขาและบอกยงปาปกมม แหงพอและแมเขออขาหไดรแจงแดเทอะวาอนกมวนนนและ เมออนน พรพทธเจาเทสนาไขยงมหาวบากแหงเสฏฐทง ๒ เปนดงกลาวมาแลวแตพายหลงนนมาหแจงแกลกยงเสฏฐทง ๒ อนเปนเปตวไสเซงอนทพรหมกบทงเทวบตและเทวดาทลาหแจงจคนกมและ ภกขเว ดราภกขทลา อถ ในกาละนนนางกมารทง ๒ กไหวกตถาคตวา ภนเต ภควา

๘๐ ดรฯา เปนคาพเศษตองจดจาเปนพเศษ อานวา ดรา ดรายละเอยด หนา ๕๓.

๑๐๕

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    กกลาววา ภนเต ภะคะวา ขาแตสปปญพระพทธเจา สวนอนวา พอแมเขอขากมาบอกผขาตง ๒ ปนอง ดวยกาวาเปนตกขมากนก เขานากบไดกน กนตายกมาไดเปนเปตวสย อยในปาจากมาบอกวา หอสองขาปนองไดไปไหวสาพระพทธเจา และถามดวยกรรมวบากแดวาอน ประการหนงกกลาววาหอขามาไหวพระบาทปาตะ แหงสปปญพระพทธเจา มมหากรณาผายโผด หอไดปนจากตกขอนเปนบาปกรรมแตวาอน ขอพระพทธเจาจงมมหากรณาไดอนดขณณา (เอนด) ยงเขอขาและบอกยงปาปะกรรม แหงพอและแมเขอขาหอไดรแจงแดเตอะวา อนกมและ เมอนน พระพทธเจาเตสะนาไขยงมหาวบาก แหงเศรษฐตงสองเปนดงกลาวมาแลวแตปายหลงนน มาหอแจงแกลกหญงเศรษฐตงสองอนเปนเปตะวสย เซงอนทรพรหมกบตงเตวะบตรและเตวะดาตงหลายหอแจงจคนกมและ ภกขะเว ดกราภกษตงหลาย อถ ในกาละนนนางกมารตง ๒ กไหวกตถากะตะวา ภนเต ภะคะวา ความหมาย

ในวนอโบสถวนหนง พระพทธเจาแสดงธรรมเทศนา ซงมทาวมหาพรหม ทาวสกกะ แวดลอมดวยบรษททง ๔ สดบธรรมเทศนาของพทธองคอย ลกสาวเศรษฐ ๒ พนอง กเขาไปเฝาพระพทธองค กราบทลเรองของพอ-แมของตนทไดเกดเปนเปรต ทมาปรากฏตวใหเหน และไดเลาถงความทกขยากทตนเองไดไปเสวยอย ใหพระพทธองคไดทราบ และขอใหพระพทธเจาตรสเลาถงบพกรรมของพอ-แมตนใหทราบ ขณะนน พระพทธองคกมพระมหากรณา ตรสเลาถงเหตการณดงกลาวใหลกสาวเศรษฐทงสองทราบ ทามกลางพทธบรษท ๔

๑๐๖

ตนฉบบตวเมอง ขาแดพรฯพทเจาขสพพณพรฯพทเจาจงจบกกายธมมอบรฯเสฏพ๘๑ CอาCพ แมแหเขอขาหไดพลจาอวจกบตอเปเบตวไสนแดเทะวVอคมCเมอนคตถาคตกาวVธมมอชานพพาสดนคเปอบรฯเสฏพยนหาธมมอจผบ ทมบไดCแมาพรฯพทเจาทลาฝงอพลไพCกอจมาพาหากคตถาคตคเทา บรฯาถาVายนพพาเจาเปCนฯฯฯได ๖ อสไขปาแสมหากบจไดนพพาC ตบรฯาถาพเพมาได ๘ อสไขปาแสมหากบจจไดทรฯสฯฯ บรฯาCเขาสนพพาคมC หลาตตคVบณธVนบรฯาถาVายนพพาเจาได ๔ อสไขปลาแสมหากบจจพลไดตรฯสฯฯ บรฯาสพพณตCาดงบรฯเสCจจไดเขาสมหานพพาเจาCเหดอนพพาสดธมมเจานวVบรฯเสกาธมมเจาทมรเพอC ปรวรรตเปนอกษรไทย ขาแดพรพทธเจาขอสพพณพรพทธเจา จงจกบอกกลาวยงธมมอนปรเสฐและอาทนาพอแมแหงเขออขา หไดพลจากอวจ กบตงอนเปนเปตวไสนแดเทอะ วาอนกมและ เมอนนกตถาคตกลาววา ธมมอนชอวา นพพานสดนกเปนอนปรเสฐยงนก หาธมมอนจกเพยบเตยมบไดและ แมนวาพรพทธเจาทลา ฝงอนพลไพแลวกด อนจกมาพายหนากด กตถาคตกเทาปราถนาเอายงนพพานเจา เปนนานได ๖ อสงไขปายแสนมหากป จงไดนพพานและ ตนปราถนาพาเพงมาได ๘ อสงไขปายแสนมหากป จงจกไดทรสปรยาแลวเขาสนพพานกมและ หลางตนตงคาปณณธาน ปราถนาเอายงนพพานเจาได ๔ อสงไขปลายแสนมหากปจงจกพลไดตรส ปรยาสพพณตณญานดวงปรเสฐแลว จงจกไดเขาสมหานพพานเจาและเหตดงอน นพพานสดธมมเจานวาปรเสฐกวาธมมเจาทงมวลเพออนและ คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    ขาแดพระพทธเจาขอสปปญพระพทธเจา จงจกบอกกลาวยงธรรมอนประเสรฐและ อาจนาพอแมแหงเขอขา หอไดปนจากอวจ (อเวจ) กบตงอนเปนเปตะวสยนแดเตอะ วาอนกมและ เมอนนกตถากะตะกลาววา ธรรมอนจอวา นปปานะสตร นกเปนอนประเสรฐยงนก หาธรรมอนจกเพยบเตยมบไดและ แมนวาพระพทธเจาตงหลาย ฝงอนปนไปแลวกด อนจกมาปาย ๘๑ สพพณ , อานวา สพพ เปนภาษาบาล ไมมวรรณยกต และใช ณ (ณ) แทน ญ. ผหญง.

๑๐๗

หนากด กตถากะตะกเตาผาถะนาเอายงนปปานเจา เปนนานได ๖ อสงไขยปายแสนมหากป จงไดนปปานและ ตนผาถะนาปาเปงมาได ๘ อสงไขยปายแสนมหากป จงจกไดถดผญา และเขาไปส นปปานกมและ หลางตนตงกาปณณธาน (ปณธาน) ผาถะนาเอายงนปปานเจาได ๔ อสงไขยปายแสนมหากป จงจกไดถดผะญาสปปญตญญาณดวงประเสรฐ แลวจงจกไดเขาสมหานปปานเจาและ เหตดงอน นปปานะสตรธรรมเจาน วาประเสรฐกวาธรรมเจาตงมวลเปออนแหละ

ความหมาย พระพทธองคตรสแกกมารทง ๒ อกวา พระพทธเจาทงหลายทกพระองคทจะเสดจอบตมาในโลกน ลวนสงสมบารมมานบไมถวน บางองค ๖ อสงไขยกบแสนกปกม บางองค ๘ อสงไขยกบแสนมหากปกม บางองคสงสมบารมไดถง ๔ อสงไขยกบแสนมหากปกม นบภพนบชาตไมถวน ทกพระองคกปรารถนาพระนพพาน เปนยอด เพอความหลดพนเปน อรห คอ กาจดกเลสไดสนเชง เดดขาด สะอาดหมดจด ดวยพระคณทวา บรสทธคณ เปนสมมาสมพทธะ เพอพระปญญาอนเปนสพพญ ทรงรทกอยาง สงสอนเวไนยสตวใหมดวงตาเหนธรรมหลดพนจากความทกขดวยพระปญญาของพระองคทเรยกวา พระปญญาธคณ และเปน ภควา ทรงปรารถนาทจะจาแนกแจกธรรม แสดงธรรมแกเวไนยสตว ตองการจะนา รอขนเหลาสตวทงหลายใหพนจากความทกข ดวยพระมหากรณาธคณ แมพระปจเจกพทธเจา พระอรหนตสาวก กยงปรารถนาพระนพพาน คอ สภาวะทดบกเลสและกองทกขแลว นพพาน เปนธรรมชนสงและเปนเปาหมายสงสดของชวต นพพานเปนบรมสข คอเปนยอดของความสข ดงบาลทวา นพพาน ปรม สข๘๒ นพพานเปนสขอยางยง เพราะเมอดบกเลสไดเดดขาดสนเชง กจะเหลอแตความสงบสขเยอกเยนไมเรารอนกระวนกระวาย ไมตองดนรนขวนขวายเพอความมความเปนอกตอไป ในขณะททานทงหลายยงไปไมถงนพพาน กขอใหทานทงหลายลดละกเลสความโลภ ความโกรธ ความหลง ใหเบาบางลงหรอดบไดบางครงบางคราว กจะพบความสขสงบเยอกเยนในชวตไดเชนกน ดงนน นพพานจงเปนธรรมทประเสรฐ และสงสดในพระพทธศาสนา ใหนางทง ๒ ถอเอาธรรมารมณทพงมนพพานเปนยอดปรารถนา และนพพานนบวาเปนธรรมอนเลศในพทธศาสนา ใหนางกมารทง ๒ สรางธรรมนพพานสตรอทศไปหาพอแมทตายไปเปนเปรตวสย แมนวาเปรตทเปนพอ-แมไดทราบกจะอนโมทนาแลวจะไดพนจากแดนเปตวสย แลวกศลทไดใหทานไวจะนาใหไปเกดในสวรรคเทวโลก เสวยทพยสมบตดจเทวดาทงปวงนนแหละ

๘๒ ข. ธ. (บาล) ๒๕/๒๐๓-๒๐๔/๕๒ ข. ธ. (ไทย) ๒๕/๒๐๓-๒๐๔/๖๙. ม. ม. (บาล) ๑๓/๒๑๕-๒๑๖/๑๙๑-๑๙๒ ม. ม. (ไทย) ๑๓/๒๑๕-๒๑๖/๒๕๔-๒๕๕.

๑๐๘

ตนฉบบตวเมอง พรฯพทเจากลาเทานนฯฯฯแกสVฆทลาเปบรฯธากาพรฯาVนพรฯหมCเทวบตเทวดาCฅทลาCคกลาเซCกมารท ๒ อเปละแหเสฏพเบตวไสวVดนดรฯาCกมารท ๒ เหคาCท ๒ ยมไฅหเสฏพท ๒ อเปพCแมแหเขอท ๒ หไดพลจาทะหไดเถสะดอคจงไพานบรฯาผมบรฯาCหแตมขรยธมมอชานพพานสตนCCมาหทV ชมไพหาพแมแหเขอเทะ คอบตามาดาแห ๒ เขอคจจไดพลจานรชล เบตวไสอไดเปเผนCคจจไดไพสชฟาทบรฯเสคจไดเสสะ๘๓บCาชล สพพณพรฯพทเจากลาเทานนฯฯฯC Cกมารท ๒ คมฅา uชมชยดมานCคไหยปาทพรฯพทเจาCคเมอสเรอเปทC แหตC บณเมอพาลรคมาตแตยเขาตะดะไมCคVายวตบฏพาไพานบรฯาอาจาฝงจบไตรฯ เพ ปรวรรตเปนอกษรไทย พรพทธเจากลาวเทานนแกสงฆทลา เปนปรธานกวาพรยาอนทพรห มและเทวบตเทวดาและคนทลา แลวกกลาวเซงนางกมารทง ๒ อนเปนลกแหงเสฏฐเปตวไสวาดงน ดรานางกมารทง ๒ เฮย คนวานางทง ๒ ยงมกใคหเสฏฐทง ๒ อนเปนพอและแมแหงเขออทง ๒ หไดพลจากทก หไดเถงสกดงอน กจงไพหานกปราดผมปรยา และหแตมเขยนยงธมมอนชอวานพพานสตน แลวนามาหทานชอมไพหาพอแมแหงเขออเทอะ คนอนปตตามาดาแหง ๒ เขออกจงจกไดพลจากนรกชแล เปตวไสอนไดเปนเผตนแลว กจงจกไดไพสชนฟาทปรเสฐกจกไดเสวยสกบยาชแล สพพณพรพทธเจากลาวเทานนแลว นางกมารทง ๒ กมความชมชนยนดมากนกแลวกไหวยงปาทพรพทธเจา แลวกเมออสเรอนอนเปนทยแหงตนแลว ปณณ เมออพายลร กมาตกแตงยงเขาตอกดอกไมแลว กเอายงวตถปฏฐารไพหานกปราทอาจาร ฝงจบไตรเพท

๘๓ เสสะ อานวา เสวยสข, สะ ไมนยมใชอกษร กะ (ก.ไก) ใชไมซดและสระอะ แทน ก.ไก.

๑๐๙

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    พระพทธเจากลาวเตานนแกสงฆะตงหลายเปนประธานกวาพระยาอนทรพรหมและเตวะบตรเตวะดาและคนตงหลาย แลวกกลาวเซงนางกมารตง ๒ อนเปนลกแหงเศรษฐเปตะวสย วาดงน ดรานางกมารตง ๒ เฮย กนวานางตง ๒ ยงมกใครหอเศรษฐตงสอง อนเปนพอและแมแหงเขอตง ๒ หอไดปนจากตกข หอไดเถงสขดงอน กจงไปหานกปราชญผมผะญา และหอแตมเขยนยงธรรมอนจอวา นปปานสตรน แลวนามาหอตานจอมไปหาพอแม แหงเขอเตอะ กนอนปตามารดาแหง ๒ เขอกจงจกไดปนจากนรกจะแล เปตะวสยอนไดเปนเผตนแลว กจงจกไดไปสจนฟา ตประเสรฐกจกเสวยสขบอยาจะแล สปปญพระพทธเจากลาวเตานนแลว นางกมารตง ๒ กมความจมจนยนดมากนกแลวกไหวยงปาตะพระพทธเจา แลวกเมอสเรอนอนเปนทอยแหงตนแลว ปนนะเมอปายลน กมาตกแตงยงเขาตอกดอกไมแลว กเอายงวตถปฏฐานไปหานกปราชญอาจารย ฝงจบไถลเปท (ไตรเพท)

ความหมาย กมาร ๒ พนองรบเอาพระดารสของพระพทธองคมาปฏบตแลว ไดสรางคมภรธรรมนพพานสตรถวายไวในพทธศาสนา แลวอทศกศลไปหาพอ-แมใหไดรบทราบอนโมทนา กศลทตนไดกระทานน เปนอศจรรยขณะทนางกมารไดกระทาการตระเตรยม คดวาจะนาคมภรธรรมนพพานสตรไปถวายไวในพระศาสดา เปรตทง ๒ กไดรบทราบอนโมทนาทานนน กไดจตจากเปรตวสย และไปเกดในสวรรคเทวโลกชนดาวดงส

๑๑๐

ตนฉบบตวเมอง

หแตมขรยธมมอชานพพานสตเพอจทVไพๆาพแมอตาเปเผนนฯฯฯวVอหC เมอนนฯฯฯนบรฯาผมบรฯาครบVายวตบถาแหขาท ๒ CคมาแตมขรธมมอชานพพานสตบรมรCคVาหแกCท ๒ อเปละแหเสฏพท ๒ ผเมอตาไพไดเปเผคลดไดพลจาเผบดวนคดเตชธมมพรฯพทเจาดงบรฯเสCคเมอบะแกละแหตคมวนนฯฯฯC เมอนนฯฯฯCกมารท ๒ อเปละคไดยคำพแมกลาวVไดพลจาทะไดเถสะCวVอCท ๒ อเปละคมไจชมชยณC รตยาไนเมอกลาฅงนCลงสาฟาพงขมาCท ๒ คVามายธมมพรฯพทเจาอชานพพานนฯฯฯสตเมอเพวVจหทVแกพรฯพทเจาหC Cท ๒ พงคาเมอรดสพพณพรฯพทเจาCคยยธมมนพพานนฯฯฯสตอบรฯเสนหเปทVCคบะพรฯพทเจาดฅาuอชมชยณบตดคำวVพแมท ๒ ไดพลจาทะC ๘๔

ปรวรรตเปนอกษรไทย หแตมเขยนยงธมมอนชอวา นพพานสต เพออจกทานไพหาพ อแมอนตายเปนเผดนนวาอนหนและเมออนนนกปราทผมปรยากรบเอายงวตถปฏฐานแหงขาทง ๒ แลวกมาแตมเขยนธมม อนชอวานพพานสตบรมวรแลวกเอาหแกนางทง ๒ อนเปนลกแหงเสฏฐทงสองผวเมย อนตายไพไดเปนเผตกลวดไดพลจากเผตบดเดยวนน กดวยเตชธมมพรพทธเจาดวงปรเสฐ แลวกเมออบอกแกลกแหงตนกมวนนนแล เมออนนนางกมารทง ๒ อนเปนลกกไดยนคาพ อแมกลาววา ไดพ นจากทกไดเถงสกแลววาอน นางทง ๒ อนเปนลกกมใจชมชนยณดแล รตตยา ในเมออกลางคนนนและลงสายฟาพงขนมา นางทง ๒ กเอามายงธมมพรพทธเจาอนชอวานพพานสต เมออเพอวาจกหทานแกพรพทธเจาหนแล นางทง ๒ พนองคนวาเมอรอดสพพณพรพทธเจา แลวกยอยงธมมนพพานสตอนปรเสฐนหเปนทาน แลวกบอก พรพทธเจาดวยความอนชมชนยณดปตดวยคาวา พอแมทง ๒ ไดพลจากทกแล

๘๔ พลจาทะ เทยบอกษรไทย พลจาทะ , พล นยมใชไมเหยาะ ใชตว ล เปนตวสะกด, จา ใชไมซดแทนตว ก (ก.ไก), ทะ ใชไมซดและสระ อะ แทนตว ก , อานวา ปนจากตกข (พนจากทกข) .

๑๑๑

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    หอแตมเขยนยงธรรมอนจอวา นปปานสตร เพอจกตานไปหาพอแมอนตายเปนเผตนนวาอนหนและเมอนกปราชญ ผมผะญากรบเอายงวตถปฏฐานแหงขาตง ๒ แลวกมาแตมเขยน ธรรมอนจอวานปปานสตรบอระมวลแลวกเอาหอแกนางตง ๒ อนเปนลกแหงเศรษฐตงสองผวเมย อนตายไปไดเปนเผตกลวดไดปนจากเผตบดเดยวน กดวยเตจะธรรมพระพทธเจาดวงประเสรฐ แลวกเมอบอกแกลกแหงตนกมวนนนและ เมอนนนางกมารตง ๒ อนเปนลกกไดยนกาพอแมกลาววา ไดปนจากตกขไดเถงสขแลว วาอนนางตง ๒ อนเปนลกกมใจจมจนยนดแล รตตยา ในเมอกลางคนนนและรงสายฟาพงขนมา นางตง ๒ กเอามายงธรรมพระพทธเจาอนจอวา นปปานสตร เมอเปอวาจกหอตานแกพระพทธเจาหนแล นางตง ๒ ปนองกนวาเมอรอดสปปญพระพทธเจา แลวกยอยงธรรมนปปานสตร อนประเสรฐนหอเปนตาน แลวกบอกพระพทธเจาดวยความอนจมจนยนดปตดวยกาวา พอแมตง ๒ ไดปนจากตกขแล ความหมาย นางกมารทง ๒ ไดเขาเฝาพระพทธองคกราบทลวา เมอคนทผานมาพอ-แมมาปรากฏใหเหนแลวบอกวา ไดพนจากทกขทเปนเปรตแลว ไดไปเกดในสวรรคชนดาวดงสแลว หมอมฉนทง ๒ มความปตยนดยงนก หมอมฉนขอถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆวา เปนทพงตราบเทาชวต

๑๑๒

ตนฉบบตวเมอง Cเมอสชฟาตาวตสาท ๒ CวVอคยยแขฟรปชาพรฯพทเจาตหาแหบรสทลาCVนพรฯหมหมทVพรฯามหากรฯสCฅทลามานคกขาuแกบรสทลา แหทV พรฯาเทวดาCฅทลาอมาไนทนนฯฯฯคดเตชแหธมมพรฯพทเจาCเตชแหนพพานสดนหายยยหไจแหกมารนท ๒ อเปลกเสฏพคมบตซรฯลาบอาบเตมตคลดเu หตCเนอนมเสCคยตแขแออาดคำวVพแมเขอขาไดพลจาทะไดเถสะCCวVอคมวนนฯฯฯC ภกเว ดรฯาภกทลา เทบตา รเสฏพ ๒ ฅผเมคาไดเมเกไนชฟVทบรฯาเสสรเทวโลCคยดมไจมไฅมาสสรละยท ๒ แหตวVอคขขรเหลมม ๑ ลมาคมวนนฯฯฯC รตยา ไนกาฅอเทวบต ๘๕ เทวดาท ๒ นนฯฯฯคเปอสงไสทไพไนเมงทนนฯฯฯทมรเปบรฯดจดพรฯจหาพำเพงา uอะมาจากบฝา ปรวรรตเปนอกษรไทย แลวไดเมออสชนฟาตาวตสาทง ๒ แลววาอน กยอยงแขนฟอรปชาพรพทธเจา ตอ หนาแหงบรสตทลาและอนทพรหม หมทาวพรยามหาขรสตและคนทลามากนก กบกว(กว)ขามแกบรสตทลาแหงทาวพรยา เทวดาและทลาอนมาในทนน กดวยเตชแหงธมมพรพทธเจา และเตชแหงนพพานสดน หากยกยอยงหว(หว)ใจแหงกมารนอยทง ๒ อนเปนลกเสฏฐ กมปตซลาบอาบเตมตน กลวดเปยหวตวและเนออนมเสยแลว กยกตนแขนแอนอาดวยคาวา พ อแมเขออขาไดพลจาทกไดเถงสกแลวแล วาอนกมวนนนแล ภกขเว ดราภกขทลา เทว ปตตา อนวาเสฏฐ ๒ คนผวเมย คนวาไดเมอเกดในชนฟาทปรเสฐสวรคเทวโลกแลว กยนดมใจมกใคมาสงสอรลกยงทง ๒ แหงตนวาอน กขนขรสเหลม ๑ ลงมากมวนนนและ รตตยา ในกางคนอนเทวบตเทวดาทง ๒ นนกเปนอนสองใสทวไพในเมองทนนทงมวร เปนปรดจจดงพรจนหากพาเพงงามออกมาจากกปฝา

๘๕ เทวบต อานวา เทวบต (เทวบตร) ไมนยมเตม ร. เรอและเตม ระ หามขางบนแทนการนต .

๑๑๓

แปลเปนภาษาไทยมาตรฐานออกสาเนยงลานนา  แลวไดเมอสจนฟาตาวตงสาตงสองแลววาอน กยอยงแขนฟอนปจาพระพทธเจา ตอหนาแหงบรษทตงหลายและอนทรพรหม หมตาวพระยามหากษตรยและคนตงหลายมากนก กบกลวขามแกบรษทตงหลายแหงตาวพระยา เตวะดาตงหลายอนมาในตนน กดวยเตจะแหงพระธรรมพระพทธเจา และเตจะแหงนปปานสตรน หากยกยอยงหวใจแหงกมารนอยตง ๒ อนเปนลกเศรษฐ กมความปตชะราบอาบเตมตน กลวดเปอยหวตวและเนอนมเสยแลว กยกตนแขนแอนอาดวยกาวา พอแมเขอจาไดปนจากตกขไดเถงสขแลวและ วาอนกมวนนนและ ภกขะเว ดราภกขตงหลาย เตว ปตตา อนวาเศรษฐสองคนผวเมย กนวาไดเมอเกดในจนฟาตประเสรฐสวรรคเตวะโลกแลว กยนดปใจมกใครมาสงสอนลกหญงตง ๒ แหงตนวาอน กขนขรถเหลมหนง (เลม) กมวนนนและ รตตยา ในกลางคนอนเตวะบตรเตวะดาตง ๒ นน กเปนอนสองใสตวไปในเมองตนนตงมวล เปนประดจดงพระจนทรหากปาเปงงามออกมาจากกลบฝา

ความหมาย พระพทธองคตรสอกวา ดกรภกษทงหลาย เทพบตร เทพธดา ทเปนพอแม กมารทง ๒ เมอเสวยทพยสมบตในเทวโลก มรศมสดใสสวางไสว ดจพระจนทรวนเพญ ปราศจากมลทนคอหมอกเมฆฉะนน. มปราสาทสงได ๖๐ โยชน ซงประดบประดาดวยรตนะ ๗ ประการ มความประสงคมาสงขาวใหลกไดทราบ ในรตตกาลคนนน เทวบตรเทวดาทงสองกลงมาสอนลกทงสองใหตงมนอยในทาน ศล ภาวนา และอานวยพรใหลกทงสองมความสขสวสด พอแกกาลกกลบไปยงเทวโลก เสวยทพยสมบตในทนน

๑๑๔

ตนฉบบตวเมอง เมอเดรได ๑๕ ฅาดงา uนนฯฯฯCคมาสละท ๒ แหตดคVวVตาตดรฯ าเจาละรแกพแมท ๒ เหตแตนไพพาหา จงหละกลำฟาพแมท ๒ หไดC สC ทฆาอาไดยทงเทารขบบเขาเปแดเทะวVอCคพะขเมอสชฟาอเปทC แหตไนวมาฅำบรฯาสาแกอสงได ๖๐ โยชะอบรฯดบดแก ๗ บรฯกาคมวนนฯฯฯC เทวบตเสฏพสรรCกมารท ๒ อเปละแหเทวบตเทวดาท ๒ นนฯฯฯคCตา uเขอาแหตCคามรอาแหตC ผพนนฯฯฯคไดVาตไพเกเปละพรฯอาทษมรCม ไสสงแจทไพไนมนCโลทมรคมCผนงคไดขเมอเกเปละยแหพรฯจมรCม อรงเรงไสสงทไพไนชมพ ๘๖ ทมรคมC ภกเว ดรฯาภกทลาไนเมอพรฯพทเจาเลาเกมาเปไพไนโลโผยบณสทลานสรรCกมารผพนนฯฯฯคทรทวไพๆมาไนวตสาหลาชาบนไดมาเกเปCVมมาทนงา uVตมมสมสดไดมาเปCแกยดภกณไนกาลบนCพลดCกมารผนงคทรทวไพๆมาไนชฟาCเมงฅ

ปรวรรตเปนอกษรไทย เมออเดอรได ๑๕ คา ดงามนนแลว กมาสงลกทง ๒ แหงตนดวยคาวา ตาต ดราเจาลกรกแกพ อแมทงสองเฮย ตงแตนไพพายหนา จงหลกกลาพาพ อแมทง ๒ หไดยสวสสดทฆาอายไดยนเทยงเทา รอยขวบเขาเปนแดนเทอะ วาอนแลว กพอกขนเมออสชนฟา อนเปนทยแหงตนในวมานคาปราสาดแกว อนสงได ๖๐ โยชนะ อนปรดบดวยแกว ๗ ปรการกมวนนนและ เทวบตตเสฏฐสวรอนวานางกมารทง ๒ อนเปนลกแหงเทวบตเทวดาทง ๒ นน กยตามเขตอายแหงตนและ คนวาเมยรอายแหงตนแลว ผพนนกไดเอาตนไพเกฏเปนลกพรอาทศ มรสมใสสองแจงทวไพในมนสสโลกทงมวรกมและ ผนองกไดขนเมออเกฏเปนลกยงแหงพรจน มรสมอนรงเรองใสสองทวไพในชมพทงมวรกมและ ภกขเว ดราภกขทลา ในเมออพรพทธเจาเลาเกฏมาเปนไพในโลก โผดยงปณณสตทลาน สวรอนวานางกมารผพนนกทวรเทยวไพมา ในวตตสงสารหลายชาด บดนไดมา

๘๖ ชมพ เทยบอกษรไทยภาคกลาง ชมพ พ ใชหาง ปะ และสระ อ อานวา จมป .◌

๑๑๕

เกฏเปนนางอมมาทนตงามอตดมมสมสอดไดมาเปนนางแกวยอดภกขณในกาลบตนและพนดงนางกมารผนองกทวรเทยวไพมาในชนฟาและเมองคน

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    เมอเดอนได ๑๕ คา ดงามนนแลว กมาสงลกตง ๒ แหงตนดวยกาวา ตาตะ ดราเจาลกรกแกพอแมตงสองเฮย ตงแตนไปปายหนา จงหอลกกาพราพอแมตงสอง หอไดอยสวสดตฆาอายไดยนเตยงเตา รอยขวบเขาเปนแดนเตอะ วาอนแลว กปอกขนเมอสจนฟา อนเปนตอยแหงตนในวมานคาประสาทแกว อนสงได ๖๐ โยจะนะ อนประกอบดวยแกว ๗ ประการกมวนนนและ เตวะบตรเศรษฐสอน อนวานางกมารตง ๒ อนเปนลกแหงเตวะบตรเตวะดาตงสองนน กอยตามเขตอายแหงตนและ กนวาเมยนอายแหงตนแลว ผปนนกไดเอาตนไปเกดเปนลกสาวพระอาตตย มรศมใสสองแจงตวไปในมนษยโลกตงมวลกมและ ผนองกไดขนเมอเกดเปนลกหญงแหงพระจนทร มรศมอนรงเรองใสสองตวไปในจมปตงมวลกมและ ภกขะเว ดราภกขตงหลาย ในเมอพระพทธเจาเราเกดมาเปนไปในโลก โผดยงปณณะสตวตงหลายน (สรรพสตว) สวนอนวานางกมารผปกตวนเตยวไปมา ในวตตสงสารหลายจาต บดนไดมาเกดเปนนางอมมาทนตงามอดมสมสอดไดมาเปนนางแกวยอดภกขณในกาละบดนและปนดงนางกมารผนองกตวนเตยวไปมาในจนฟาและเมองคน

ความหมาย สวนกมาร ๒ พนอง พสาวคนโต เมอสนชวต กศลทไดทาตามคาของพอ-แม กไดนาไปเกดเปนลกสาวพระอาทตย ผนองไปเกดเปนลกสาวพระจนทร มรศมสวางไสว และรงเรอง นางเทพธดาทง ๒ เวยนวายตายเกดในวฏฏสงสารนบชาตไมถวน สมยทพระสมมาสมพทธเจาเสดจอบตขนแลวในโลก กมารผนอง กมาเกดในมนษยโลก

๑๑๖

ตนฉบบตวเมอง บนคไดมาเกเปCVบบลวณาเถรภกณไนกาละบนC ตเมภวC สทVทลาจงจทรฯ จำไวยธมมนพพานสตอบรฯเสนเปทเพ CเมตาภาวCไพไจๆ คจไดดบเสยชาตชราพาทมรอมไนวตสาเขาสวงแกยดมหาเนรพพา บCาชละบเทาแตนนฯฯฯแมVบบาสกาผไดผ ๑ กCมบCาทสทVอเชอไสยดไนคณแกเจา ๓ บรฯกาCยดเชธมมนพพานสตอบรฯเสนCปชาตา uกรฯกณผ นผไห ดดะไมรำทรCเขาCโภชะอาหาCาCVทCCบญไพๆายพแมพงยาตกาอตาไพสบรโลพาหานนฯฯฯแมวVไดไพเสอบายภมท ๔ มนรกเป ตดอคจไดพลจานรCจไดVาตตเมอเกไนชฟาทอสกเสมดทพพสมบต๘๗ ทมรนนฯฯฯบC าชล บอแมาพแมCยาตกา

ปรวรรตเปนอกษรไทย บดนกไดมาเกฏเปนนางอปปลวณณา๘๘ เถรภกขณในกาละบดนแล ตมเห ภวนตา สทานทลาจงจกทรงจาไวยงธมมนพพานสตอนปรเสฏนเปนทเพง และเมตตาภาวนาไพไจว ๆ กจกไดดบเสยยงชาต ชรา พยาธ ทงมวรอนมในวตตสงสาร เขาสเวยงแกวยอดมหาเนรพารบยาชะแล บเทาแตนน แมนอปปาสกาผใดผ ๑ กดและมปสสาทสทธาอนเชออใสยนดในกณแกวเจา ๓ ปรการ และยนดเซงธมมนพพานสตอนปรเสฐนและ ปชาตามขรกณผนอยผใหยดวยดอกไมลาเทยน และเขานาโภชนะอาหาน ยาดนาอทธสสนาบญไปหายงพ อแมพนองยาตกาอนตายไพสปรโลกพายหนานน แมนวาไดไพเสวยอบายภมทง ๔ มนรกเปนตนดงอน กจกไดพนจากนรกแลว จกไดเอาตนตวเมออเกฏในชนฟาทอนสกขเสมดวยทพพสมปตตทงมวรนนบยาชแล บอนแมนวาพ อแมและยาตกา

๘๗ ทพพสมบต สะกดตามอกขรบาล อานวา ทพพสมปตต อานวา ทพพะสมปตต แปลวา

สมบตอนเปนทพย หรอทบศพทวา ทพยสมบต . ๘๘ ข. ชา (บาล) ๒๘/๕๗-๑๒๓/ ๑๐-๑๙, ข. ชา. ( ไทย) ๒๘/๕๗-๑๒๓/๑๑-๒๔ .

๑๑๗

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา   

บดนกไดมาเกดเปนนางอบลวรรณาเถรภกขณ ในกาละบดนแล ตมเห ภะวนตา สตานตงหลายจงจกทรงจาไวยงธรรมนปปานสตร อนประเสรฐนเปนตเปง และเมตตาภาวนาไปไจว ๆ กจกไดดบเสยยงจาต จะรา เปยธ ตงมวล อนมในวฏฏสงสาร เขาสเวยงแกวยอดมหาเนระปานบอยาจะแล (นพพาน) บเตาแตนน แมนอปาสกาผใดผหนงกดและ มปะสาตะสทธา อนเจอใสยนดในกณแกวเจา ๓ ประการ และยนดเซงธรรมนปปานสตรอนประเสรฐนและ ปจาตามขะกนผหนอยผใหญดวยดอกไมลาเตยน และเขานาโภจะนะอาหาร หยาดนาอทศนาบญไปหายงพอแมปนองญาตกาอนตายไปสปะระโลกปายหนานน แมนวาไดไปเสวยอบายภมตง ๔ มนรกเปนตนดงอน กจกไดปนจากนรกแลว จกไดเอาตวตนเมอเกดในจนฟา ตอนสขเกษมดวยตปปะสมปตตตงมวลนนบอยาจะแล บอนแมนวาพอแมและญาตกา

ความหมาย ในนพพานสตรฉบบลานนา ไดสรปนทานชาดกเอาไววา กมารลกสาวเศรษฐ ๒ พนองไดสรางกศลตามทพอแมบอกกลาวตลอดชวต หลงจากนนกเวยนวายตายเกดอยในมนษยและเทวดานบชาตไมถวน ในสมยพระพทธเจาพระองคน ทงสองพนองไดมาเกดเมองมนษย คนโตชอวา อมมาทนต คนนองชอวา อบลวรรณา ปรากฏกาลตอมาไดอปสมบทเปนภกษณ และไดบรรลเปนพระอรหนตองคหนง

ทานทงหลาย ประสงคจะพนจากทกขในวฏฏสงสาร คอ ทกขเพราะการเกด ทกขเพราะความแก ทกขพระความเจบ จงตงมนอยในคณพระรตนตรย คอพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ดารงอยในศล สมาธ ปญญา หรอ ทาน ศล ภาวนา ยอมไดรบอานสงสในขณะนน ๆ และไดรบผลสงสด คอการเปนอรยบคคลในระดบตาง ๆ ความเปนพระอรยบคคลนน ทานกกาหนดดวยความมศรทธาเชอมนไมหวนไหว ในคณพระรตนตรย และไตรสกขาเปนหลกสาคญ

๑๑๘

ตนฉบบตวเมอง วงาแหฅทลาผไดผ ๑ CอนจตาไพเปเผษเปผเบตวไสอสรกาC ไนเถรถายาCคหาถVนทไดกบคละผเปละเปหลาCมาแตมมาขรยนพพานสตดงบรฯเสนมาหเปทVCหาCVทCสรบญไพๆาเขาฝงอไดไพเสทะหไดเถสะเปดมหาเสฏพท ๒ ผเม อเปพCแมแหCVบบาสกาท ๒ บCาชละ เทสาพหเสาตาบตผลาทน บาบณส ในเมอCยรCธมมเทสาอชานพพานสตดงบรฯเสนดอ สรวVอรหCเจาทลาคลาอมาCไนทนนฯฯฯเปบรฯธากาอพรฯหมCเทวบตเทวดาทลาอไดสรฯดบรบฟยนพพานสต ดงบรฯเสนคไดเถเสาดา สกทVคV อCคา อรหCตา uอไดกตาธกาบญสมพา๘๙ แหตสงคมนนฯฯฯC นพพานสต นทตกรฯ า อสวณCยนพพานสตดงบรฯเสคสมเรษเสรฯจ๙๐ CบรมรกาละครเทานกรแC ฯ

ปรวรรตเปนอกษรไทย วงษาแหงคนทลาผใดผ ๑ และอนจจตายไพเปนเผตเปนผเปตวไสอสรกาย ยในเถอรถายานนาคหาถานทใดกด ปคละผเปนลกเปนหลาน และมาแตมมาเขยรยงนพพานสต ดวงปรเสฐนมาหเปนทานและหยาดนาอทธสสสวรบญไพหา เขาฝงอนไดไพเสวยทกหไดเถงสก เปนดงมหาเสฏฐทง ๒ ผวเมย อนเปนพ อและแมแหงนางอปปาสกาทง ๒ บยาชะแล เทสนา พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส ในเมออแลวยงรสสธมมเทสนา อนชอวา นพพานสตดวงปรเสฐนดงอน สวรวาอรหนตาเจาทลา คลาอนมายในทนนเปนปรธานกวาอนพรหมและเทวบตเทวดาทลาอนไดสรดบรบฟงยงนพพานสตดวงปรเสรฐน กไดเถง โสตา สกกทากา อนาคา อรหนตา ตามอนไดกตตาธการบญสมพานแหงตนเสยงกมแล นพพานสตต นฏฐต ขยา สวณณนา ยงนพพานสตดวงปรเสฐ กสมเรษสรเดจแลว บอรมวร กาละควรเทานกอนแล ฯ

๘๙ บญสมพา เทยบภาษาไทย บญสมพาร อานออกสาเนยงภาษาลานนาวา บญสมปาน .

๙๐ เสรฯ จ เทยบภาษาไทย สรเดจ ออกสาเนยงภาษาลานนาวา สะระเดจ .

๑๑๙

คาอานสาเนยงภาษาไทยลานนา    วงศาแหงคนตงหลายผ ใดผ หนงและอนจจะตายไปเปนเผตเปนผเปตะวสยอสรกาย อยในเถอนถายานนากหาฐานะตใดกด ปคคละผเปนลกเปนหลาน มาแตมมาเขยนยงนปปานสตร ดวงประเสรฐนมาหอเปนตานและหยาดนาอทศะสวนบญไปหา เขาฝงอนไดไปเสวยตกขหอไดเถงสข เปนดงมหาเศรษฐตงสองผวเมย อนเปนพอและแมแหงนางอปาสกาตง ๒ บอยาจะแล เตสะนา ปะหโสตาปตตผะลาตน ปาปณงส ในเมอแลวยงรสสะธรรมเตสะนา อนจอวา นปปานสตร ดวงประเสรฐนดงอน สวนวาอรหนตาเจาตงหลาย อนไดสดบรบฟงยงนปปานสตรดวงประเสรฐน กไดเถงโสดา สะกตากา อะนากา อรหนตา ตามอนไดกตตาธการบญสมปานแหงตนเสยงกมแล นปปานะสตตง นฏฐตง ขยา สงวณณนา ยงนปปานสตรดวงประเสรฐ กสมเรจสะระเดจแลวบอระมวล กาละกวนเตานกอนแหล ฯ

ความหมาย บคคลผเลอมใสในคณคอพระนพพาน และไดบาเพญกศลธรรมดวยการใหทาน รกษาศล เจรญภาวนา นอมนกเอาพระนพพาน คอ ความดบสนทแหงกองทกขไดอยางเดดขาด กาวลวงวฏฏสงสารเสยได ไมตองกลบมาเวยนวายตายเกดอก สภาวจตไมมความยนดยนรายในอารมณทงปวง เปนผมกาย วาจา และใจ บรสทธหมดจด เปนความสขทลวงความสขทงปวง และเปนความสขทสงสด เปนทปรารถนาของชนทงหลาย พระศาสดา แสดงพระธรรมเทศนาจบลง อรยสาวกจานวนมาก บางพวกบรรลโสดาบน บางพวกบรรลสกทาคาม บางพวกบรรลอนาคาม และบางพวกบรรลพระอรหนต ตามสมควรปญญาบารมททานเหลานนไดสงสมมาในชาตกอน ๆ และปจจบน

จบ นพพานสตร ฉบบลานนา

บทท ๓

หลกธรรมทปรากฏในนพพานสตรฉบบลานนา ๓.๑ จดมงหมายของ พระนพพาน สรรพสตวทกหมเหลา ลวนเกลยดกลวตอความทกข และปรารถนาความสขโดยสวนเดยว โดยเฉพาะอยางยงความสขทเปนอมตนรนดรไมแปรเปลยนกลบกลายเปนความทกขอก ดงนน อมตสขหรอสขในพระนพพาน จงเปนเปาหมายทประเสรฐสงสดของสรรพสตวทงหลาย ผใดไดมโอกาสเรยนรและเขาใจเปาหมายชวตอนประเสรฐสงสดของการเกดมาเปนมนษย ผนนยอมสามารถออกแบบกาหนดชวตของตนเองไดถกตองและดาเนนชวตใหปลอดภยได และในระหวางทยงตองทองเทยวไปในสงสารวฏกจะเปนผทองเทยวไปอยาง ผมชยชนะไดอตภาพทดบรบรณดวยรปสมบต โภคสมบต บรวารสมบต และปญญาสมบตตลอดกาล นพพาน จงเปนเปาหมายสงสดของการเกดมาเปนมนษย เพราะนพพานเปนแหลงแหงความบรสทธ เปนทประชมของผบรสทธ คอ พระสมมาสมพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และพระอรหนตทงหลาย เปนสถานททไมมทกขเจอปนเลย เปนสงทเทยงแทแนนอน ไมมการเปลยนแปลง เปนภาวะทสนกเลสทงปวง กลาวคอ ราคะ โทสะ และโมหะ ผใดไดเขาถงนพพาน ผนนยอมไมกลบมาเกดอก และพนจากการเวยนวายตายเกดอยในสงสารวฏอนยาวนานหาทสดไมได ฉะนน ผบรรลจดหมายสงของชวตได ชอวา พระอรหนต แปลวา เปนผหางไกลกเลส การทจะบรรลความเปนอรหนตไดนนจะตองปฏบตตามหลกไตรสกขา คอ ศล สมาธ และปญญา หรอกลาวอกนยหนงคอ ตองมความเหนชอบ ดารชอบ เจรจาชอบ ทาการงานชอบ เลยงชพชอบ ทาความเพยรชอบ ระลกชอบ และมสมาธชอบ ตามแนวทางขององคมรรค ๘ ประการดงกลาว ดาเนนชวตไปสจดหมายอนสงสด นนคอ นพพาน เพราะหากบคคลทาอกศลกรรมเมอครงเปนมนษยกจะไปสอบายภม ตองไดรบทกขทรมานอยางแสนสาหสยาวนานทเดยว หรอหากทากศลกรรมทยงเปนโลกยะ มเปาหมายไมชดเจน ไมมงตรงตอหนทางพระนพพาน มกเลสทยงหนาอย กยงตองทองเทยวอยในเทวภม รปภม อรปภม กวาจะกลบมาเกดเปนมนษยอกกยาวนาน และยงตองวนเวยนอยอยางนไมสนสด

๑๒๑

คาวา นพพาน๑ เปนภาษาบาล ประกอบดวย น + วาน น เปนศพทอปสรรค แปลวา ออกไป ไมม วาน แปลวาเครองรอยรด คอ ตณหา (ภาษาสนสกฤตเปน “นรวาน” มาจากคาวา “นร” กบ “วาน” หมายถง การดบกเลสใน) รวมความกแปลไดวา การออกจากตณหาเครองรอยรด ซงเปนเหมอนเชอกหรอดายทผกสตวไวใหอยในสงสารวฏ๒ ๓.๒ เรองยอในนพพานสตร

นพพานสตร หมายถง พระสตรหนง ทปรากฏในพระไตรปฎกซงพระสมมาสมพทธเจาตรสไว เมอครงพระองคยงทรงพระชนมอย ในคราวสงคายนาครงท ๑ หลงพทธปรนพพานได ๓ เดอน พระอานนทเถระถกพระมหากสสปเถระถามถงสาเหตททรงตรสพระสตรนไว ทไหน แกใคร นพพานสตรฉบบลานนา มเปาหมายสงสดคอความดบทกข โดยชใหเหนถงความทกขทคนกาลงประสพอยแลวกลาวเตอนวา ผฉลาดไมควรประมาท ควรบาเพญธรรมเพอเขาถงความดบทกข ทงนเนอหาในนพพานสตร ไดแสดงหลกธรรมหลายประการทเกอหนนนาไปสพระนพพาน เรมตงแตความเลอมใสในคณพระรตนตรยอยางมนคง ดารงตนอยในศล ในกศลธรรมความด งดเวนจากอกศลธรรมเวนจากกายทจรต วจทจรต และมโนทจรต และไดขยายความไปจนถงการบรรลธรรม ซงมความละเอยดประณตในเรองการปฏบตไปตามลาดบ ดงนน จงควรทาความเขาใจพระสตร ซงเปนสวนหนงในคมภรลานนา อนงหลกธรรมทปรากฏในคมภรลานนา ทานไดกลาวไวแบบยอซงเปนคาสน ๆ จงจาเปนตองขยายความแหงหลกธรรมเพอความชดเจน แตสาหรบผทเขาใจหลกของศล สมาธ ปญญา อนเปนหลกรวบยอดของพระไตรปฎก ซงเปนองคมรรค นาไปสนพพาน ความดบทกขทงมวลแลว กสามารถจะเขาใจคมภรลานนาไดไมยาก

๑ข. อต. (บาล) ๒๕/๔๔/ ๒๖๕, ข. อต. (ไทย) ๒๕/๔๔/๓๙๒.

๒ข.จ (บาล) ๓๐/๒๘/๘๙, ๖๑-๖๒/๑๔๑-๑๔๖, ๘๘/๑๙๒, ข.จ (ไทย) ๓๐/๒๘/๑๔๗ - ๑๕๔, ๖๑ -๖๒/๒๓๔-๒๔๑, ๓๐/๘๘/๓๐๙-๓๒๓. .

๑๒๒

๓.๓. นพพานสตร ในพระไตรปฎกและในคมภรลานนา นพพานสตร ในพระไตรปฎกปรากฏอยหลายแหงและมหวขอธรรมตางกน

สวนนพพานสตรในคมภรลานนาทกฉบบจารไวตางวาระกนทงผทจารกมภมความรความชานาญตางกน บางฉบบแมจะไมสมบรณดานภาษาและอกขระทจารลงไปกมขอผดพลาดตกหลนสะกดการนตพยญชนะไมตรงกบฉบบเดม ๆ และบางทมผมาจางวานขอใหชวยจารแลวจงนาไปถวายไวตามวดเพอทจะไดอทศสวนกศลไปใหกบญาตผลวงลบไปหรอบางทานกถวายเพอเปนอปนสยใหตนเองไปเกดในภพภมทดหลงจากเสยชวตไปแลว กลาวโดยสรป นพพานสตรในคมภรลานนามจานวนมากมายกระจายอยตามวดตาง ๆ แตโดยเนอหาสาระและหลกธรรมแลวเหมอนกนทกประการ

๓.๓.๑ หลกธรรมของนพพานสตร ในพระไตรปฎก ในพระไตรปฎกพระพทธเจาตรส นพพาน๓ หลายแหง มจดมงหมายสงสด คอ

ความดบกเลส๔ ดบทกข พนทกข กลาวคอสภาพจตทเปนปราศจากกเลส ตณหา ธรรมดาจตใจทรอนรมดวยความโลภ โกรธ หลง นนมกจะมงออกไปขางนอก หากเราไดนาใจกลบเขามาดใจตนเองแลว สงทรอนจะสงบเอง มความสขสงบ๕ โปรง เบา สบาย เปนอสระในตวเอง ไมเกดทกข เนองจากการผนแปรของวตถภายนอก เปนอสระโดยไมตองอาศยกามคณ ๕ ไมทรมานดนรน ไมมตวปรงใดๆ เกดความสขสบายเกอกลแกผนนและผคนทเกยวของ ไมมอะไรตองมาชวงชง อนนาไปสการระงบปญหา เกดความสขสงบอยางแทจรง นพพานวาตามภาวะแทจรงแลว นพพานมลกษณะอยางเดยวเทานน แตทแยกประเภทออกไป กเพอแสดงอาการของบคคลทเกยวของกบนพพานบาง พดถงนพพานโดยปรยาย คอ ความหมายบางแงบางดานบาง โดยพยญชนะ หรอตามตวอกษรบาง ไดแบงประเภทนพพานทรจกกนทวไป คอแบงเปนนพพานธาต ๒ ประเภท ไดแก๖ ๑. สอปาทเสสนพพานธาต เรยกวา นพพานดบหรอนพพานเปน หมายถง นพพานธาตมอปาทเหลอ หรอนพพานยงมเชอเหลอ

๓อง. สตตก. (บาล) ๒๓/๑๘/ ๑๒, อง. สตตก. (ไทย) ๒๓/๑๘/๒๘. ๔อง. นวก. (บาล) ๒๓/๓๔/๓๔๐-๓๔๓, อง. นวก. (ไทย) ๒๓/๓๔/๕๐๐-๕๐๓. ๕อง. นวก. (บาล) ๒๓/๔๘/๓๗๔, อง. นวก. (ไทย) ๒๓/๔๘/๕๔๐. ๖ข. อต. (บาล) ๒๕/๔๔/ ๒๖๕, ข. อต. (ไทย) ๒๕/๔๔/๓๙๒.

๑๒๓

๒. อนปาทเสสนพพานธาต เรยกวา นพพานสกหรอนพพานตาย หมายถง นพพานธาตไมมอปาทเหลอ หรอนพพานไมมเชอเหลอ สงทเปนเกณฑแบงประเภทในทนคอ “อปาท” ซงอรรถกถาอธบายวา ไดแกสภาพทถกกรรมกเลสถอครอง หรอสภาพทถกอปาทานยดไวมน หมายถงเบญจขนธ เมอถอความตามคาอธบายน จงไดความหมายวา ๑. สอปาทเสสนพพานธาต ไดแกนพพานยงมเบญจขนธเหลอ หมายถงดบกเลส แตยงมเบญจขนธเหลอ ไดแก นพพานของพระอรหนตผยงมชวตอย ยงเสวยอารมณทนาพอใจและไมนาพอใจทางอนทรย ๕ รบรความสขความทกขอย ตรงกบคาทคดขนใชในรนอรรถกถาวา กเลสปรนพพาน๗ (ดบกเลสสนเชง) ๒. อนปาทเสสนพพานธาต ไดแกนพพานไมมเบญจขนธเหลอ หมายถง ดบกเลสไมมเบญจขนธเหลอ ไดแก นพพานของพระอรหนตเมอสนชวต ระงบการเสวยอารมณทงปวง

เพอความแจมชดยงขนไป และเพอใหผศกษาไดพจารณาเหนดวยตนเอง จะนาขอความตามบาลเกยวกบประเภทของนพพานในธาตสตร๘ มากลาวไวดงน

จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคเจาตรสแลว พระสตรนพระผมพระภาคเจาผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ภกษทงหลาย นพพานธาต ๒ อยางเหลาน กลาวคอ สอปาทเสสนพพานธาต และอนปาทเสสนพพานธาต

“ภกษทงหลาย สอปาทเสสนพพานธาต เปนไฉน ? ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยนเปนพระอรหนตสนอาสวะแลว อยจบพรหมจรรยแลว ทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระลงไดแลว บรรลประโยชนตนแลว มสงโยชนเครองผกมดไวกบภพหมดสนไปแลว หลดพนแลว เพราะรชอบ อนทรย ๕ ของเธอยงดารงอยเทยว เพราะอนทรยทงหลายไมเสยหาย เธอยอมไดเสวยอารมณทงทพงพอใจและไมพงพอใจ ยอมเสวยทงสขและทกข อนใด เปนความสนราคะ ความสนโทสะ ความสนโมหะ ของเธอ อนนเรยกวา สอปาทเสสนพพานธาต”

๗ “ปรโลกวทยา” วชาปรโลกวทยา มหาวทยาลยแคลฟอรเนย ๒๕๕๐, หนา ๒๒๙.

ความเหนของผวจย

๘ ข. อต. (บาล) ๒๕/๔๔/ ๒๖๕, ข. อต. (ไทย) ๒๕/๔๔/๓๙๒.

๑๒๔

“ภกษทงหลาย อนปาทเสสนพพานธาต เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน เปนพระอรหนตสนอาสวะแลว อยจบพรหมจรรยแลว ทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระลงไดแลว บรรลประโยชนตนแลว มสงโยชนเครองผกมดไวกบภพหมดสนไปแลว หลดพนแลว เพราะรชอบ อารมณทไดเสวย (เวทยต) ทงปวงในอตภาพนแหละของเธอ ซงเธอไมตดใจเพลดเพลนแลว (อนภนนทต) จกเปนของเยน ขอนเรยกวา อนปาทเสสนพพานธาต”

จากขอความนในพระสตร ไดแสดงถงคณบทของพระอรหนต ผหลดพนจากกเลสเศราหมอง บรรลถงพระนพพานไว ๘ ประการ ดงน ๙ ๑. อรห เปนพระอรหนต คอ เปนผบรสทธ ไกลจากกเลส ทาลายกาแพง สงสารจกรไดแลว

๑.๑ เปนผควร คอ ผทรงสงสอนสงใดกทรงทาสงนนไดดวย เปนผมศลบรสทธ

๑.๒ เปนผไกล คอ ผทรงไกลจากกเลสและบาปกรรม เพราะทรงละไดเดดขาดแลวทงโลภ โกรธ และหลง

๑.๓ เปนผหกซกาแพงลอสงสารวฏ คอ ผทรงตดวงจรแหงการเวยนวายตายเกดอยในสงสารวฏไดแลว

๑.๔ เปนผไมมขอลลบ คอ ผทรงไมมบาปธรรมทงทลบและทแจง เปนผควรแนะนาสงสอนผอน และเปนผควรไดรบความเคารพของผอน ๒. ขณาสโว แปลวา ผมอาสวะสนแลว, ผสนอาสวะแลว หมายถงพระอรหนต ผหมดอาสวะแลว เพราะกาจดอาสวะคอกเลสทหมกหมมอยในจต ทชบยอมจตใหชมอยเสมอไดแลวอยางสนเชง อาสวะเหลานนไมกลบมาเกดทาอนตรายจตไดอกตอไป เรยกเตมวา พระขณาสพ หรอ พระอรหนตขณาสพ ๓. วสตวา ผทไดบรรลพระนพพาน ไดเขาถงและเปนอนหนงอนเดยวกบอรยธรรม หมดสนกเลสอาสวะแลว เรยกวา ผอยจบพรหมจรรย๑๐ เพราะกจของการประพฤต

๙ ม. ม. (บาล) ๑๒/๒๑๕/๑๘๑, ๒๔๘/๒๐๙, ๓๕๒/๓๑๔, ๓๖๑/๓๒๕, ม. ม. (ไทย) ๑๒/๒๑๕/๒๒๕, ๒๔๘/๒๖๖, ๓๕๒/๓๘๖-๓๗๗, ๓๖๑/๓๙๘-๓๙๙. ๑๐ ม.ม. (ไทย) ๕/๑๗/๑๐/๑ วสตวา พระอรหนตนนอยจบแลว หมายถง อยจบพรหมจรรยแลว ในธรรมเครองอยของครบาง ในธรรมเครองอยคออรยมรรคบาง ธรรมเครองอยของพระอรยะ ๑๐ ประการบาง.

๑๒๕

พรหมจรรย จะเปนการปฏบตสมถวปสสนา การศกษาไตรสกขา ศกษาเรองศล สมาธ ปญญา อธศล อธจต อธปญญา ไดเสรจสนสมบรณแลว ไดเขาถงบรมสข คอ ความสขอยางยง เมอบรรลพระนพพาน มสขอยางเดยว สขลวนๆ ทไมมอะไรมาเปรยบปานได เสวยสขอยในโลกตรฌานสมาบตตลอดเวลา คาวา อยจบพรหมจรรย หมายถง ประพฤตพรหมจรรย คอ อรยมรรคมองค ๘ เสรจสนแลว สมบรณแลว ซงพระอรหนตเทานน ทเปนผอยจบพรหมจรรยแลว พระอนาคาม พระสกทาคาม พระโสดาบน รวมถงกลยาณปถชน ชอวา ผกาลงอยประพฤตพรรมจรรยจนกวาจะถงความเปนพระอรหนต ๔. กตกรณโย ความวา พระเสขะทง ๗ จนกระทงกลยาณปถชน ชอวา ยอมทากจทควรทาดวยมรรค ๔ กจทจะพงทาทกอยาง พระขณาสพทาแลว ทาเสรจสนแลว กจทจะพงทาอนยงของพระขณาสพ นน เพอการบรรลความสนไปแหงทกข ยอมไมมฉะนน พระอรหนต นน จงชอวาผมกจทจะตองทาอนทาเสรจเรยบรอยแลว. สมจรงดงคาท พระผมพระภาคเจาตรสไววา การสงสมกจทตองทาอนทาเรยบรอยแลว ของภกษ ผมจตสงบ หลดพนแลวโดยชอบนน ยอมไมม (และ) กจทพงทาอกกไมม ๕. โอหตภาโร ภาระม ๓ ประการ คอ ขนธภาระ กเลสภาระ อภสงขารภาระ ภาระ ๓ เหลาน พระอรหนตนน ปลงลงแลว ดวยเหตนนน พระอรหนตนน ทานจงเรยกวา ผมภาระอนปลงลงแลว ๖. อนปปตตสทตโถ ภกษเหลานนบรรลประโยชนของตน กลาวคอพระอรหตแลว ๗. ปรกขณภวสโยชโน ภกษเหลานนสนภวสงโยชนทง ๑๐ แลว ๘. สมมทญา วมตโต ภกษเหลานนหลดพนแลวเพราะรโดยชอบ คอโดยเหต. อธบายวา รสจธรรม ๔ ดวยมรรคปญญาแลว หลดพนโดยผลวมตต เมอพจารณาตามพระสตรนทแสดงนพพานธาต ๒ อยางนน จะเหนไดวาเปนการกลาวถงนพพานโดยบรรยายอาการ หรอลกษณะแหงการเกยวของกบนพพาน คอกลาวถงนพพานเทาทเกยวของกบบคคลผบรรล หรออาจกลาวไดวา ใชบคคลผบรรลนพพาน เปนอปกรณสาหรบทาความเขาใจเกยวกบนพพาน มใชเปนการบรรยายภาวะของนพพานลวนๆ โดยตรง ทงนเพราะภาวะของนพพานเองแทๆ เปนสนทฏฐกะ คอผบรรลจะเหนไดเอง และ

๑๒๖

เปน ปจจตตง เวทตพพง วญห๑๑ อนวญชนรไดจาเพาะทตวเอง ดงไดกลาวแลวขางตน โดยนยนการอธบายโดยแบงนพพานเปน ๒ อยาง สรปความวา นพพานมอยางเดยว แตมองเปน ๒ ดาน ดานทหนงคอ นพพานในแงของความสนกเลส ซงมผลตอการตดตอเกยวของกบโลกภายนอก หรอตอการดาเนนชวตประจาวน ดานทสอง คอ นพพานในแงทเปนภาวะจาเพาะลวนๆ แทๆ ซงเปนประสบการณเฉพาะของผบรรล ไมอาจหยงถงดวยประสบการณทางอนทรย ๕ เปนเรองนอกเหนอจากประสบการณทเนองดวยขนธ ๕ ทงหมด ๓.๓.๒ หลกธรรมนพพานสตรในคมภรฉบบลานนา ผลจากการศกษาพบวา ในคมภรนพพานสตรฉบบลานนา ไดพรรณนาหลกการปฏบตตนในดานตาง ๆ ทางพระพทธศาสนา ปรากฏซงหลกธรรมคาสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา โดยเฉพาะในเรองของการรกษาศล การทาบญใหทาน การกระทาความด ละเวนความชว และความเชอทเปนสมมาทฐ สรปแลวกคอใหทาความด หนความชว กลวบาปกรรม มขอความทปรากฏกลาวถงหลกธรรมในพทธศาสนา ดงจะไดยกมากลาวดงตอไปน

- พรหมวหาร หลกของพรหมวหารธรรม คอ หลกการปฏบตของคนเราทกคนทจะตองอยรวมกน พงพาอาศยกน ในสงคมใหเกดความผาสก ในคมภรนพพานสตรฉบบนไดสอดแทรกหลกพรหมวหาร ดงมขอความปรากฏ ดงน ภกขเว ดกรา ปญญา นามะ กาตพพง ทาน นาม ทาตพพง สระนารกขตเมตตากรณามทตาอเปกขา นาม ตาตพพเต ภกขเว ดกราภกขตงหลาย ปญญา นาม จออนวาบญตงหลายน ผผญาเปงกระทาแตแหล ชออนวาหอตานน ผมผญาเปงตานแตแหล เมตตาภาวนาพรหมวหาร ๔ อน อนหนงมเมตตากรณมทตาอเปกขาน ผมผญาเปงจาเรญภาวนาแตแหล

๑๑อง. ตก. (บาล) ๒๐/๕๔-๕๕-๕๖/๑๕๒-๑๕๕, อง. ตก. (ไทย) ๒๐/๕๔-๕๕-๕๖/๒๑๖-๒๒๐.

๑๒๗

ภกขเว ดราภกขตงหลาย พระตถากะตะกลาววา หอเอาดาบเถยนกลาไวกบตนไปวนนน กบใจดาบแตกอหากไดผละอานสงส แหงปคคละหยงจายแล อนไดจาเรญเมตตา ภาวนา มทตา อเบกขา กรณานแล

- หลกบญกรยาวตถ หลกของบญกรยาวตถ เปนการบอกถงการกระทาทจะใหไดบญ หรออาจจะเรยกวาหนทางของการสรางบญ คอ ทานมย สลมย และภาวนามย ในคมภรนพพานสตรฉบบน มขอความทปรากฏไดกลาวไวดงน

ดราภกษตงหลาย ประการหนง อนพระตถากะตะกลาววาหอขมาอาจาไนขขามดานปาไปปนนกวาอน กบใจมาอาจาไนยแต กอหากไดผละอานสงส แหงปคคละหญงชายตงหลาย ฝงอนไดรกษาศล ๕ ศล ๘ นนและ ประการหนง คน ๓ จาปวก จาปวกหนง หากมความตณหามากนก จกวารกษาศล ๕ ศล ๘ กวาลาบาก ดวยอนกนเขาอยากงายแลง กกหากจกหอตานสงเดยว แลววาอนมนกเตาจกหอตานสงเดยว และบรกษาศลกมแล คนจาพวกหนง ปอยวาถนดวยเขาของบหอตาน กนกบกนเตาฮอมยบไว บอาจจกหอตานได ดวยกาวากน เตาจกรกษาศล ๕ ศล ๘ แตแล วาอนแลวกลวดบหอตานสกเตอหนแล คนจาปวกหนง กบอหอตาน เตารกษาศล ๕ ศล ๘ แตแล เตามมานะโกธะดวยกาวา ธรรมนกกบรแตแล วาอนมนกบเขาไปฟงธรรมสกคาบหนแล คน ๓ จาปวกนผใดจกรอดนพพานอนจาแตแหลรอดนปปานอนจาแตแล อปมาเปนผหนงแลมเขาของมากนกแล ปอยหากาลงแรงบไดนนแล ปคคละตงหลายฝงมเขาของกมาก มกาลงกมากนก ปอยวาตาตง ๒ หากบอดเสย กบแจงไดแล เขา ๓ คนนกบอาจจกขามดานปาอนยดยาวคราวไกลนก บอาจจกหอรอดจอดเถงตอนสขเกษมไดแล นะ จาโย ตานง เตต นะ สรง ขนต อนวา ปคคละผใดเตาหอตาน บอรกษาศลดงอนเกดมากมเขาของมากนกแล มรปผางรายหาเตจะกาลงบได กอวาหาศลบได กบเอาตนขามปนสงสารได กพราเปนดงคนฝงมเขาของ และหากาลงบได กบอาจจกขามดานปาอนไกลไดนนแล คนฝงใดแลเตาไดรกษาศลสงเดยว บรวาหอตานนนเกดมากงาม มผละกาลงตนกมากนก กเตาวาหาเขาของบได กบอาจจกขามดานปาตอนไกลไดนนแล คนฝงใดเตาหอตานและรกษาศลแล บไดฟงธรรมะเตสะนานนแล

๑๒๘

- หลกรตนะ ๓ อยาง

ในคมภรนพพานสตรฉบบลานนาน ไดปรากฏขอความทกลาวถง พระรตนตรย คอ สงทยดมนสงสดของพระพทธศาสนา ไวดงน เอากณแกว ๓ ผะการเปนตเปงวา พทโธ เม นาโถ ธมโม เม นาโถ สงโฆ เม นาโถ ดงนเปนตเปงดแล กนวาจกภาวนาเอาพทธกณเจาเปนตเปง กหอวา อตป โส ตอเทาถงเถง พทโธ ภควาต ดงนเตอะ กนวาจกภาวนาเอาธรรมกณเจาเปนตเปง กหอวา สวากขาเตา ตอเทาถงเถง วหต ดงนเตอะ กนวาจกภาวนาเอาธรรมกณเปนตเปง กหอวา สปฏปนโน ภควโต ตอเทาถงเถง ปญกเขตต โลกสสาต ดงน ไดจอวาพทธกณธมมกณสงฆกณ และปคคละผใดไดถอเอายงแกว ๓ ดวง เปนตเปงดงอน แมนวาไปดวยดานปาอนยดยาวคราวไกล และเปนตปาเนอกลาคะนอง ตวรายเปนตนวาเสอหมผปาตงหลาย กบมากระตารายไดแล

- หลกไตรลกษณ ในคมภรนพพานสตรฉบบลานนาน ไดปรากฏขอความทกลาวถง หลกของไตรลกษณ คอ ความไมเทยง ความเปนทกข ความไมใชของตน ไวดงน ภกขเว ดราภกขตงหลาย กตถากะตะถสรแลวกกลาวเปนอปเตสเพยบเตยมแกสตานตงหลายกอนจะแล ยงมเมองอนหนง สขเกษมยงนกเปนตอยแหงนกผาชญเจา ฝงมผญาอนจางปจารณา หาตอยอนเปนสขหาความตกขบไดนนแล เตาวาหนตางอนจกไปนน กขามดานปาไปยากเปนอนมากนก เปนหนตางอนมดานปาขาเสก เปนตนวาเสอหมผปาและเนอกลาคะนอง ราจะสห เสอโครง เสอเหลองและแรดจางตงหลาย ปคคละฝงมผญาตงหลาย ฮอมยบไวกบตนหมนนกแลวจงจกไปรอดแล เมอจกไปนนตดเสยยงกาถะหน (ตระหน) แลวกเอาเขาของอนจกไปกนหนตางมากนก แลวจงจกขามดานปาอนไกลไดปนไปใกลเถงเมองยงนกและประเสรฐ ดบเสยยงตกขจะรามะระณะตกขตงมวล

๑๒๙

- หลกมรณานสต หลกของมรณานสต เปนการทใหคนเราทงหลายระลกถงความตาย ทจะเกดขนแนนอนกบทกคนเพอมใหคนเรามความประมาท ในคมภรนพพานสตรฉบบน มขอความทปรากฏไดกลาวไวดงน เหตดงอน อนวาจวตแหงสตวตงหลาย ปอยวาจกกลบคนมาหอเปนอนหนมกหาบได เตยนยอมมรณะหากขบไรไปไจว ๆ เปนดงรอกอ เปนดงพระสรยะอาทตย อนผดเกยวไปสปายวนตกนนแล อนวาจวตแหงสตวตงหลาย กจกเถงเซงอนตายไป ปอยเกดมาหาประมาณบได ลางคาบอายได ๔ ป ๕ ป ๖ ป ๗ ป ๘ ป ๙ ป ๑๐ ป และปอยตายไป ลางคาบกเถง ๓ ป ๔ ป ๕ ป ๖ ป จงตายกมแล อปมาเปนดงฟาแมบนนแหละ ผบมเปนดงอน กเปนดงปมปวกนา อนไหลไปไหลคนนนแล สวนอนวาหมอยตายน กเปนดงประดจดงขาเสก อนมาขบมาหาฆายงจวตแหงสตวตงหลายนนแหละ อะวาเสยยง กบมผจกอาจหามเสยหอไดสกเตอแล 

- หลกสงขารปปตตสตร หลกของสงขารปปตตสตรนนเปนหลกความเชอทใหใชเหตผล ไมใหหลงเชอจากเรองทงมงาย และความรอบรในกองสงขารทงปวง ในคมภรนพพานสตรฉบบน มขอความทปรากฏไดกลาวไวดงน ภกขเว ดราภกษทงหลาย โย ปคคโล อนวาปคคละเจาทงหลายฝงเปนแลวแตกอน ในเมอเคองเกยดจกเกดมดงอน กเตยนยอมราเปงกดเถงยงคาสอนแหงพระพทธเจาวาสนน อนวาความเคองเกยดน กเตยนยอมบงเกดหอฉบหายเสยแกตนตว แหงสตวตงหลายดาย อนวาความเคองเกยดน จตตา ปกโก ปเเน กเตยนยอมมาฟองปองหอตนตวผางราย มภยยะแกตนในจวนและจวหนา (ชาตนชาตหนา) แกผมกเกยดนแหละ ประการ ๑ เกยดหนอยกเสยหนอย เกยดใหญกเสยใหญ เหตวาเมอตนเกยดนนแหละ กาเกยดไขออกปากเปนไปหลายนก วาผแสวงหายงโตษนนกนวาไดยนกาเกยดอนเกยดวานนออกปากวาแลว เมอปายลนกเตยนฉบหายเขาของกมและ สปปญพระพทธเจา (สพพญ) รแจงดวยตพพะมะโนตนแลว เจากเตสะนาในสงขารปตตสตร๑๒ อนมในอปนรบาต มชฌมนกายปนแล

๑๒ ม. อ. (บาล) ๑๔/๑๖๐-๑๗๕/๑๔๗-๑๕๓. ม. อ. (ไทย ๑๔/๑๖๐-๑๗๕/๒๐๘-๒๑๔.

๑๓๐

เหตดงอน ปคคละผจกผาถะนาหอสมฤทธแต เปนดงกาปณธานะผาถะนาดงอน กกวนหอประกอบจอบดวยองกะ ๕ ประการนนแตไดอนใดจา กอวา สทธา สตะ สล จาคญจ ปสทธา (ปญญา)

- หลกทศพศราชธรรม หลกของทศพศราชธรรมนนเปนหลกการทนกปกครองหรอผนาตองถอปฏบตเพอใหผทอยใตการปกครองเกดความศรทธาในตวของผนาในคมภรนพพานสตรฉบบน มขอความทปรากฏไดกลาวไวดงน เหตดงอน ปคคละผจกผาถะนาหอสมฤทธแต เปนดงกาปณธานะผาถะนาดงอน กกวนหอประกอบจอบ (ชอบ) ตะสะราจะธรรม และตงกาผาถะนาหานปปาน หอปนไดรอดจอดเถงฝงกาหนาแตดหล และกจกไดปนจากดานปาอนหนา กอวา วฏฏสงสารอนหาเกาหาเหงาบไดแล

- หลกกศลมล อกศลมล ในพระพทธศาสนาหลกกศลมล อกศลมล ถอวาเปนเรองทสาคญทกลาวถงการทาด การทาชวเพราะการทาดนนสงผลใหจตผองใส สวนการทาชวนนสงผลทาใหจตเศราหมองในคมภรนพพานสตรฉบบน มขอความทปรากฏไดกลาวไวดงน คนฝงนนเกดมาปายหนา เขาของกมมากนก มรปกงาม มกาลงกมากนก เตาหาสตผญาปญญาบได มปกตหลงหลงนก บอาจแจงในธรรมอนเปนกสละและอกสละ อนเปนบญและเปนบาป อเสวตปปา อนเปงเสพและบอเปงเสพ กอวา กวนกระตาเปนมตรและบกวนกระตาเปนมตร กเหตบไดฟงธรรมนนแหละ กอปมาเปนดงคนฝงมเขาไตเขาถงกมากนก ปอยวามตาตง ๒ หากบอดเสยนนแล

- อบายภม ๔ สวรรค ๖ หลกของอบายภม และสวรรค มไวเพอเปนเครองรบรองผลของความประพฤตของคนทประพฤตความดหรอสงทเรยกวาบญ และในทางตรงกนขามคนทประพฤตชวหรอสงทเรยกวาบาป ในคมภรนพพานสตรฉบบน มขอความทปรากฏไดกลาวไว ดงน สตานตงหลายจงจกทรงจาไวยงธรรมนปปานสตร อนประเสรฐนเปนตเปง และเมตตาภาวนาไปไจว ๆ กจกไดดบเสยยงจาต จะรา เปยธ ตงมวล อนมในวฏฏสงสาร เขาส

๑๓๑

เวยงแกวยอดมหาเนระปานบอยาจะแล (นพพาน) บเตาแตนน แมนอปาสกาผใดผหนงกดและ มปะสาตะสทธา อนเจอใสยนดในกณแกวเจา ๓ ประการ และยนดเซงธรรมนปปานสตรอนประเสรฐนและ ปจาตามขะกนผหนอยผใหญดวยดอกไมลาเตยน และเขานาโภจะนะอาหาร หยาดนาอทศนาบญไปหายงพอแมปนองญาตกาอนตายไปสปะระโลกปายหนานน แมนวาไดไปเสวยอบายภมตง ๔ มนรกเปนตนดงอน กจกไดปนจากนรกแลว จกไดเอาตวตนเมอเกดในจนฟา ตอนสขเกษมดวยตปปะสมปตตตงมวลนนบอยาจะแล บอนแมนวาพอแมและญาตกาวงศาแหงคนตงหลายผใดผหนงและอนจจะตายไปเปนเผตเปนผเปตะวสยอสรกาย อยในเถอนถายานนากหาฐานะตใดกด ปคคละผเปนลกเปนหลาน มาแตมมาเขยนยงนปปานสตร ดวงประเสรฐนมาหอเปนตานและหยาดนาอทศะสวนบญไปหา เขาฝงอนไดไปเสวยตกขหอไดเถงสข เปนดงมหาเศรษฐตงสองผวเมย อนเปนพอและแมแหงนางอปาสกาตง ๒ บอยาจะแล ปคคละหญงจายตงหลายแล ผาถะนาหาสข (ปรารถนา) อนมในเมองคนและเมองฟาและเนรปาน (นพพาน) ดงอนกเปงเมตตาสตวและรกษาศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ และหอรมลละลกขะณะแหงศลกอน (ลกษณะแหงศล) กนรอนเปนเกามลละแหงศลแลว และศลแหงปคคละผนนกจกจาเรญแหงปคคละผนน และรมลละศล ๕ ประการนน ตามดงนยแหงฝงรกษาศล กหอมความละอายแกบาป อนหนงหออดใจแกสตวตวหนอยตวใหญ อนมาสบมาตอด หอมไมถอนรกในสตวตงหลาย อนหนงกมหอมใจขนนา (กรณา) สตวตงหลาย สรป หลกธรรมในพระพทธศาสนา ไมวาจะไดกลาวไว ณ ทใด ทไดกลาวเปนหมวดหม หรอแยกออกมากลาวตางหากนน หมายถง การยกขนมาอธบายความเพยงขอเดยวหลกธรรมเดยวกสงผลตอการดารงวถชวตของคนในสงคมและผทไดศกษาโดยเฉพาะอยางยงคมภรนพพานสตรฉบบลานนาน ซงพระเถราจารยไดรจนาไว โดยมวตถประสงคเพอใชในการเทศนาสงสอนแกประชาชนเองในงานพธอทศกศลใหแกผทลวงลบ ดงนนหลกธรรมคาสอนทอยในคมภรเทศนนพพานสตรจงถายทอดสผทรบฟงพระธรรมเทศนานโดยตรง พบวาธรรมะสวนใหญจะการถงการใหกระทาแตความดงาม ละเวนในสงทเปนความชว และการทาจตใหสะอาดบรสทธ เพอใหถงจดหมายสงสดคอ พระนพพาน

๑๓๒

๓.๔ เปรยบเทยบหลกธรรมในพระไตรปฎกและนพพานสตรฉบบลานนา หลกธรรมทปรากฏในคมภรนพพานสตรฉบบลานนามจานวนมาพอสมควร เพอทจะแสดงใหเหนวาหลกธรรมนพพานสตรทปรากฏในพระไตรปฎกและหลกธรรมนพพานสตรทปรากฏในคมภรลานนา มความเหมอนกนหรอแตตางกนเนองจากนพพานสตรทปรากฏในพระไตรปฎกนนไดมการแสดงไวหลายเลมและมเนอหาทแตกตางกน สวนนพพานสตรในคมภรลานนานนมเพยงฉบบเดยวถงแมจะมการจารตางวาระเวลากนแตเนอหาเหมอนกน ดงจะไดแสดงตอไปน

หลกธรรมนพพานสตรในพระไตรปฎก หลกธรรมทปรากฏในนพพานสตร

ฉบบลานนา

นพพานสตร อง. ตก. (บาล) ๒๐/๕๖/๑๕๔ (ไทย)๒๐/๕๖/๒๑๙

วาดวยนพพาน รตโต ปหโน ละราคะ ทฏโฐ ปหโน ละโทสะ มฬโห ปหโน ละโมหะ นพพานสตร อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๑๗๙/๑๙๐ (ไทย)๒๑/๑๗๙/๒๕๒. วาดวยเหตปจจยไมใหปรนพพานในปจจบน สตวทงหลายในโลกน ไมทราบชดตามความเปนจรง ๔ อยาง คอ

๑. หานภาคยา สญญาฝายเสอม

๒. ฐตภาคยา สญญาฝายดารง

๓. วเสสภาคยา สญญาฝายวเศษ

๔. นพเพธภาคยา สญญาฝายชาแรก

พรหมวหาร ๔ ไดแก (พรฯหมวหา) ๑. เมตตา (เมตา) คอ ความรกใคร

ปรารถนาจะใหเปนสข

๒. กรณา (กรณา) คอ ความสงสาร

คดจะชวยใหพนทกข

๓. มทตา (มทตา) คอ ความพลอย

ยนดเมอผอนไดด

๔. อเบกขา (Vเบกา) คอ ความวาง

เฉย ไมดใจไมเสยใจ เมอผอนถงความวบต

บญกรยาวตถ ๓ ไดแก (บCกรยาวต) ๑. ทานมย (ทานเมย) บญสาเรจดวยการบรจาคทาน

๒. สลมย (สลเมย) บญสาเรจดวยการรกษาศล

๓. ภาวนามย (ภาวCเมย) บญสาเรจดวยการเจรญภาวนา

๑๓๓

หลกธรรมนพพานสตรในพระไตรปฎก หลกธรรมทปรากฏในนพพานสตร

ฉบบลานนา

นพพานสตร อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๑๐๑/๔๒๐ (ไทย) ๒๑/๑๗๙/๖๒๓.

วาดวยการแสดงธรรมแบงเปน ๒ ฝาย คอ ๑. ฝายทเปนไปได

๑.๑ เปนไปไมไดเลยทภกษผพจารณาเหนนพพานวา เปนทกข จกประกอบดวยอนโลมกขนต ๑.๒ เปนไปไมไดเลยทภกษผประกอบ ดวยอนโลมกขนต จะกาวลงสสมมตตนยาม ๑.๓ เปนไมไดเลยทภกษผไมกาวลงส สมมตตนยาม จะทาใหแจง โสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคามผล หรออรหตตผล

๑. ฝายทเปนไปไมได

๑.๑ เปนไปไดทภกษผพจารณาเหนนพพานวา เปนสข จกประกอบดวยอนโลมกขนต ๑.๒ เปนไปไดทภกษผประกอบดวย อนโลมกขนต จะกาวลงสสมมตตนยาม ๑.๓ เปนไปไดทภกษผไมกาวลงสสมมตต นยาม จะทาใหแจง โสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคามผล หรออรหตตผล

นพพานสตร

อง.สตตก. (บาล) ๒๓/๑๙/๑๒ (ไทย)๒๓/๑๙/๒๘.

วาดวยบคคลผพจารณาเหนความสขในนพพาน เปนผควรแกของทเขานามาถวาย ของตอนรบ

รตนะ ๓ อยาง ไดแก (ตรตน) ๑. พระพทธเจา คอ ผทตรสรชอบไดดวยพระองคเอง และนามาสงสอนประชมชนใหประพฤตปฏบตตาม ๒. พระธรรม คอ คาสงสอนของพระพทธเจา ๓. พระสงฆ คอ หมชนทมความศรทธาสละฆราวาสบวชในพระศาสนาของพระศาสดา

ไตรลกษณ ๓ ไดแก (ตรฯลกณ) ๑. อนจจตา (อนจตา)ความเปนของไมเทยง

๒. ทกขตา (ทกตา)ความเปนทกข ๓. อนตตตา (อนตตา)ความไมใชเปนของ ๆ ตน

มรณสต (มรณสต) ระลกถงความตายอนจะตองมมาถงตนเปนธรรมดา พจารณาเพอไมใหเกดความประมาท

ศล ๕ - นจจศล (นจสล) ศล ๘ - หรออโบสถศล (Vเบบาสฐสล) ศล ๑๐ - ศลของสามเณร (สลขงสามเณ)

๑๓๔

หลกธรรมนพพานสตรในพระไตรปฎก หลกธรรมทปรากฏในนพพานสตร

ฉบบลานนา

ของทกษณา ควรทาอญชล เปนเนอนาบญอนยอดเยยมของโลก ๗ จาพวก คอ ๑. บคคลบางคนในโลกน เปนผพจารณาเหนความเปนสขในนพพาน ทาใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ๒. บคคลบางคนในโลกน เปนผพจารณาเหนความเปนสขในนพพาน มปญญารความสนอาสวะและสนชวตไมกอนไมหลง ๓. บคคลบางคนในโลกน เปนผพจารณาเหนความเปนสขในนพพาน มปญญาหยงร เพราะสงโยชนเบองตา ๕ ประการสนไป เขาจงเปนอนตราปรนพพาย ๔. บคคลบางคนในโลกน เปนผพจารณาเหนความเปนสขในนพพาน มปญญาหยงร เพราะสงโยชนเบองตา ๕ ประการสนไป เขาจงเปนอปหจจปรนพพาย ๕. บคคลบางคนในโลกน เปนผพจารณาเหนความเปนสขในนพพาน มปญญาหยงร เพราะสงโยชนเบองตา ๕ ประการสนไป เขาจงเปนอสงขารปรนพพาย ๖. บคคลบางคนในโลกน เปนผพจารณาเหนความเปนสขในนพพาน มปญญาหยงร เพราะสงโยชนเบองตา ๕ ประการสนไป เขาจงเปน สสงขารปรนพพาย ๗. บคคลบางคนในโลกน เปนผพจารณาเหนความเปนสขในนพพาน มปญญาหยงร เพราะสงโยชนเบองตา ๕ ประการสนไป เขาจงเปนอทธงโสโตอกนฏฐคาม

สงขารรปตตสตร (สขVรรบตสต) แสดงเปนองคธรรม ๕ ประการ ไดแก

๑. สทธา (สทา) ความเชอ ๒. สตะ (สต) ความสดบตรบฟง (พหสต) ๓. สละ (สล) รกษากาย วาจา ใหเรยบรอย ๔. จาคะ (จาค) ความเสยสละ บรจาคสงของ ๕. ปญญา (บCา) ความรอบรในเหตดและชว

ทศพธราชธรรม ๑๐ ประการ ไดแก (ทสราชธมม) ๑. ทาน (ทาน)คอ การให ๒. ศล (สล) คอ การประพฤตสจรตธรรม ๓. ปรจาคะ (บรจาค) คอ การเสยสละทรพยสขสวนตว ๔. อาชวะ (อาชว) คอ ความซอตรง ๕. มททวะ (มทว) คอ คอ ความออนโยน ๖. ตบะ (ตบ) คอ ความเพยร ความขมใจ ๗. อกโกธะ (อเกาธ) คอ ความไมโกรธ ๘. อวหงสา (อวหสา) คอ ความไมเบยดเบยนกดข

๑๓๕

หลกธรรมนพพานสตรในพระไตรปฎก หลกธรรมทปรากฏในนพพานสตร

ฉบบลานนา

นพพานสขสตร อง.นวก. (บาล) ๒๓/๓๔/๓๔๐ (ไทย) ๒๓/๓๔/๕๐๐.

วาดวยนพพานเปนสข ซงเปนคาททานสารบตรกลาว แตทานพระอทายแยงวา นพพานไมมเวทนา จะเปนสขอยางไร ? ทานพระสารบตรยาวาเปนได แลวแสดงกามคณ ๕ และสขโสมนสทอาศยกามคณ ๕ เกดขนเรยกวากามสข และแสดงวา ในสมาบต ๘ คอ รปฌาน ๔ อรปฌาน ๔ แตละอยางยงมสงกดดน เชน ปฐมฌานมสญญามนสการทประกอบดวยกามเปนสงกดดน แตในองคธรรมประการท ๙ คอ สญญาเวทยตนโรธ ไมมสงกดดน ฉะนนนพพานจงเปนสข นพพานสตร อง.นวก. (บาล) ๒๓/๔๘/๓๗๔ (ไทย) ๒๓/๔๘/๕๔๐.

วาดวยนพพาน ทานพระอทายถามทานพระอานนทวา พระผมพระภาคเรยกวา นพพาน ดวยเหตเทาไร ? ทานพระอานนทจงแสดงวา ธรรมแตอยางทเปนเหตใหพระผมพระภาคเรยกวา นพพาน รวม ๙ ประการ กลาวโดยยอ คอ การบรรลอนปพพวหารธรรมไดสมผสธรรมนน ๆ ดวยนามกาย อนปพพวหาร ๙ ไดแก รปฌาน ๔ อรปฌาน ๔ และสญญาเวทยตนโรธ

๙. ขนต (ขน) คอ ความอดทน ๑๐. อวโรธนะ (อวเราทน) คอ ความปฏบตตนไมผดทานองคลองธรรม.

กศลกรรมบถ ๑๐ ทางแหงความด กรรมดอนนาไปสสคต ไดแก (กสลกมมบ ๑๐) ๑.๑ กายกรรมม ๓ อยาง คอ ๑. เวนจากการปลงชวต ๒. เวนจากการถอเอาของผอนโดยอาการขโมย ๓. เวนจากการประพฤตผดในกาม ๑.๒ วจกรรมม ๔ อยาง คอ ๑. เวนจากการพดเทจ ๒. เวนจากการพดสอเสยด ๓. เวนจากการพดคาหยาบ ๔. เวนจากการพดเพอเจอ ๑.๓ มโนกรรมม ๓ อยาง คอ ๑. ไมคดอยากไดของผอน ๒. ไมคดรายตอผอน ๓. ความเหนชอบตามคลองธรรม

อกศลกรรมบถ ๑๐ ทางแหงความชวนาตวเราเขาสอบายภม ม ๑๐ ไดแก (อกสลกมมบ ๑๐) ๑.๑ กายกรรมม ๓ อยาง คอ ๑. การฆาตดชวตผอน ๒. ถอเอาของผอนโดยอาการขโมย, ลกทรพย ๓. ความประพฤตผดในกาม

๑๓๖

หลกธรรมนพพานสตรในพระไตรปฎก หลกธรรมทปรากฏในนพพานสตร

ฉบบลานนา

นพพานธาตสตร

ข.อต. (บาล) ๒๕/๔๔/๒๖๕, (ไทย) ๒๕/๔๔/๓๙๒.

วาดวยนพพานธาต ๒ อยาง ไดแก

๑. สอปาทเสสนพพาน ไดแก ธาตคอการดบกเลสยงมเบญจขนธ

๒. อนปาทเสสนพพาน ไดแก ธาตคอการดบกเลสพรอมทงเบญจขนธ

๑.๒ วจกรรมม ๔ อยาง คอ ๑. การพดเทจ ๒. การพดสอเสยด ๓. การพดคาหยาบ ๔. การพดเพอเจอ ๑.๓ มโนกรรมม ๓ อยาง คอ ๑. เพงเลงอยากไดของผอน ๒. คดรายพยาบาทผอน ๓. เหนผดจากคลองธรรม อบายภม ๔ ไดแก (อบาภม) ๑. นรยะ (นร) นรก ๒. ตรจฉานโยน (ตรจานเยาน กาเนดดรจฉาน ๓. ปตตวสย (บตวเสย) แดนเปรต ๔. อสรกาย (อสรกาย) พวกอสร สวรรค ๖ ชน ไดแก (สร ๖ ช) ๑. ชนจาตมมหาราชกา (จาตมมหาราชกา) ๒. ชนดาวดงส (ตาวตสา) ๓. ชนยามา (ยามา) ๔. ชนดสต (ตสตา) ๕. ชนนมมานรด (นมมานรต) ๑๐. ชนปรนมมตวสวตด (บรนมมตวสวต)

๑๓๗

สรป จะเหนไดวาหลกธรรมทปรากฏในพระไตรปฎก มความแตกตางจากหลกธรรมทปรากฏในนพพานสตรฉบบลานนาโดยสนเชง แตเปาหมายสงสดของหลกธรรมทงในพระไตรปฎกและคมภรฉบบลานนนจะเปนสงเดยวกนคอ ความหลดพนจากกองทกขทงปวง ๓.๕ ประยกตหลกธรรมทปรากฏในคมภรนพพานสตร

๓.๕.๑ หลกธรรมในดานศล หลกฐานทปรากฏในคมภรจากการศกษาวเคราะหพบวา เนนเรองของศลเปนหลก โดยจะยดศล ๕ ศล ๘ เปนหลกในการครองตน ซงกเปนความจรงอยางหนงของมนษยทยงเปนปถชนแตการยดศลเปนทพงยอมยงความสงบทงทางกาย ทางวาจา ทางใจ ไดเปนอยางด ไมวาใครกตามททาผดศลยอมไดรบการตเตยนและไดรบผลของกรรมทตนไดกระทาไว พระพทธเจาไดตรสสอนเรองศลไวเพอเปนเครองมอควบคมพฤตกรรมไวทกดาน ทางดานภายนอกคอ ดานรางกาย และทางดานภายในคอจตใจดวย ทงสองทางนจะตองเกยวของหรอมความสมพนธกนตามเหตปจจยตาง ๆ ทจะอานวยประโยชนใหเพอการดาเนนชวตและทสาคญมนษยนนเปนสตวประเสรฐทจะสามารถงดเวนการกระทาตาง ๆ มเวนจากการเบยดเบยนกนเปนตน โดยใชศล ๕ เปนมาตรฐานในการดาเนนชวต เพอบรรลจดมงหมายสงสดของชวตคอการอยรวมกน๑๓ อยางปกตสขของคนในสงคมเปนอนดบแรก ดงพทธวจนะทวา “ศลพงรไดเพราะการอยรวมกน๑๔” และอนดบตอมากเพอตนเองคอ การเขาถงสคตโลกสวรรค การไดโภคสมบต และการบรรลนพพาน ดงคาสรปอานสงสของการรกษาศล วา “สเลน สคต ยนต สเลน โภคสมปทา สเลน นพพต ยนต ตสมา สล วโสธเย”

๑๓ อง.จตกก. (บาล) ๒๑/๓๒/๓๗, อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๓๒/๕๑๕๓.

๑๔

อง.จตกก. (บาล) ๒๑/๑๙๒/๒๑๒, อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๙๒/๒๗๙.

๑๓๘

ความในจกรวตตสตร๑๕ และอคคญญสตร๑๖ ไดพบวา พระสตรทงสองนไดกลาวถงกาเนดของสงคมมนษย เมอเรมแรกทเดยวมนษยอยดวยกนอยางปกตสข มการดาเนนชวตดวยพชพนธธญญาหารทมอยตามธรรมชาต ตอมาเมอมนษยมมากขน ความโลภ ความเกยจคราน เขาครอบงาจตใจจงใหมการสงสมอาหาร มการแบงปนผลผลตกน ทาใหผทไมสามารถควบคมความโลภไดแสดงพฤตกรรมผดศลเปนเหตใหเกดการลกขโมย การกลาวเทจ การฆาฟนกน การประพฤตผดในกามกเกดขน เมอมความขดแยงเชนนขนจงไดมขอบญญตหรอศลขน เพอใหคนในสงคมหรอชมชนนน ๆ ไดยดถอเปนขอประพฤตปฏบต ศล ๕ จงเกดขนเพอควบคมพฤตกรรมของคนในสงคม และใชศลเปนเครองมอในการแกปญหาขนพนฐานตาง ๆ ทจะพฒนาขนไปเปนปญหาในระดบสงคมตอไป เพราะศลธรรมนนเปนเครองมอในการกาจดกเลสขนหยาบของมนษยไดในบางสวน ทจะทาใหมนษยอยรวมกนในสงคมไดอยางปกตสข แตไมทาใหกเลสตณหาของมนษยหมดสนไปได ศลจงเปนเพยงเครองมอขนพนฐานทจะทาใหมนษยพฒนาตนเองใหไปสเปาหมายสงสดของชวตได อนเปนกระบวนการดาเนนชวตของมนษยในสงคมตามทศนะทางพระพทธศาสนา และศลตามความหมายในคมภรวสทธมรรค ไดแก เจตนาคอศล ความตงใจทจะไมลวงละเมดจากปาณาตบาตเปนตน การกระทา การพดทแสดงออกภายนอกโดยจงใจกด ความคดตาง ๆ ทเกดขนชวครขณะแลวผานไป ๆ ภายในจตใจกด การคดถงสงใดสงหนงในลกษณะใดลกษณะหนงกด ความรสกและทาทของจตใจตอสงตาง ๆ ทไดประสบทางตา ห จมก ลน กายและทระลกหรอนกขนมาในใจกด ลวนแตมเจตนาประกอบอยทงสน เจตนาจงเปนเจตนจานง ความจงใจ การเลอกอารมณของใจ ตวนาทหนเหชกพาใหจตเคลอนไหวโนมนอมไปหาหรอผละไปจากสงใดสงหนง เรองใดเรองหนง หรอมงไปในทศทางใดทศทางหนง เปนหวหนาเปนผจดการ หรอตวเจากเจาการของจตวาจะเอาอะไรไมเอาอะไรกบเรองใดอยางไร เปนตวการจดแจงแตงวถทางของจต และในทสดกเปนตวการปรงแตงจตนนใหเปนไปตาง ๆ ศลทพระสารบตรเถระไดพรรณนาไวในปฏสมภทามรรคญาณกลาววา

๑๕ ท.ปา. (บาล) ๑๑/๘๐-๑๑๐/๔๙-๖๖, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๘๐-๑๑๐/๕๙-๘๐. ๑๖ ท.ปา. (บาล) ๑๑/๕๐/๑๖๘-๘๓, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๕๐/๘๓-๑๐๑.

๑๓๙

“ศล ๕ คอ การละปาณาตบาตเปนศล เวรมณ การงดเวนเปนศล เจตนาเปนศล สงวรเปนศล การไมลวงเปนศล ศลเหนปานน ยอมเปนไป เพอความไมเดอดรอนแหงจต”๑๗ เจตสกคอศล* สงทเกดขนกบจต เปนนามธรรมเชนเดยวกบจต ตางกนแตเพยงเจตสกนนเปนเครองปรงแตงจต เปนไดทงกศลและอกศล ในทนทานหมายถงวรตเจตสก คอวรตทจะงดเวนจากการฆาสตวเปนตน สงวรคอศล* หมายถงการสารวมอนทรยคอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ไมใหรวไหลออกไปขางนอก เพองดเวนจากการประพฤตกายทจรต วจทจรต และการประกอบอาชพทไมสจรต คอใหมความประพฤตดทางกาย ทางวาจา และประกอบอาชพทสจรต ไมลวงละเมดคอศล* หมายถงการไมลวงละเมดสงทเราตงใจไววา จะไมลวงละเมดแลวเรากไมลวงละเมดอยางทเราตงใจไววาจะไมฆาสตวเปนตน การรกษาศลตามแนวทางของพระพทธศาสนาทถกตอง จะตองเรมทเจตนาเปนอนดบแรก คอมเจตนาเปนจดเรมตน จงกาหนดเจตสกหรอเจตนาไวเปนหลก เพอทจะละเวนจากความชวตาง ๆ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงใหความหมายของศลไวในเบญจศลและเบญจธรรมวา

“ศลนน เปนเหมอนบรรทดสาหรบใหคนประพฤตความดใหคงทเปรยบเหมอนผแรกจะเขยนหนงสอ ตองอาศยเสนบรรทดเปนหลกไปตามนน หนงสอทเขยนจงจะมบรรทดอนตรง ถาหาไม ตวหนงสอกจะขนลงคดดงงเลอย เมอชานาญแลว กจะเขยนไปไดโดยไมตองมบรรทดฉนใด คนแรกประพฤตความด ไมไดถออะไรไวเปนหลก ใจไมมนคงอาจเอนเอยงลงหาทจรต แมเพราะโมหะครอบงา เมอบาเพญศลใหบรบรณจนเปนปรกตมารยาทไดแลว จงประพฤตคณธรรมอยางอนกมกยงยนไมผนแปร”๑๘

๑๗ ข.ป. (บาล) ๓๑/๓๙/๔๓. ข.ป. (ไทย) ๓๑/๓๙/๖๐.

* เรองเดยวกน, หนา ๖๐ ๑๘สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, เบญจศลและเบญจธรรม, (กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘). หนา ๒.

๑๔๐

พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต) ไดใหความหมายของศลไวในพจนานกรมพทธศาสน ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยวา “ศล หมายถง การรกษากาย วาจา ใหเรยบรอย เปนการรกษาปรกตตามระเบยบวนย หรอขอปฏบตในการเวนจากความชว (The Five Precepts of Morality) เดมเรยกวา ”สกขาบท ๕” เปนขอปฏบตในการฝกตน ใครปฏบตตามนเรยกวา “มศลเบองตน”๑๙ สรป ศล หมายถง ขอกาหนดหรอขอปฏบตเบองตนในการเวนจากทาชว โดยการรกษากาย และวาจาใหเปนปรกต เพอชวยใหกจกรรมของสงคมดาเนนไปไดอยางปรกตสข ทงสวนปจเจกบคคล และสงคมโดยสวนรวม อนง ศล หมายถง ขอกาหนดขนตนทใชสาหรบควบคมความประพฤตหรอพฤตกรรมของมนษยในสงคมใหดาเนนชวตไปอยางปรกตสข กลมกลนไปกบปจจยทางสงคมและสงแวดลอม โดยใหมนษยสารวมกาย วาจา ไมใหไปลวงเกนตนเองและผอน และเมอมนษยเราไดประพฤตหรอปฏบตตามสงคมกจะสงบสข

๓.๕.๑.๑ ประเภทของศล ศลในพระพทธศาสนานนเกยวของกบความประพฤตและการหาเลยงชวตในทางทชอบดวยกฎหมายของบานเมองและไมผดจากทานองคลองธรรม โดยมงเนนไปทประโยชนเกอกลแกตนเองเปนอนดบแรก ลาดบตอไปกเพอบคคลรอบขางและสงคม ทงนกเพอการอยรวมกนอยางปรกตสข อนง ศลแบงเปน ๔ โดยเปนภกขศล คอสกขาบทททรงบญญตปรารภภกษทงหลายและสกขาบททงหลายทภกษเหลานนจาตองรกษาโดยเปนพระบญญตสาหรบภกษ ภกขนศล คอสกขาบทททรงบญญตปรารภภกษณทงหลาย และสกขาบททภกษณเหลานนจาตองรกษาโดยเปนพระบญญตสาหรบภกษณ อนปสมปนนศล คอศล ๑๐ ของสามเณรและสามเณรทงหลาย และคหฏฐศล คอศล ๕ ของอบาสกอบาสกา โดยเปนนจศลหรอเมอมอตสาหะ สกขาบท ๑๐ หรอ สกขาบท ๘ โดยเปนองคอโบสถ โดยเปนปกตศล คอภาวะทไมลวงศล ๕ ของมนษย อาจารศลคอมรรยาทและจารตของตน ๆ ธมมตาศล คอศลของมารดาพระโพธสตว และปพพเหตกศล คอศลในชาตนน ๆ ของสตวผมสนดานหมดจด ๑๙พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร, ฉบบประมวลธรรม (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๓๘), ขอ ๒๓๐ หนา ๒๐๖.

๑๔๑

ทงหลายมพระมหากสสปะเปนตน และของพระโพธสตว และโดยเปนปาฏโมกขสงวรศล คอศลทพระพทธเจาตรสไววา “ภกษในพระศาสนานสารวมดวยปาฏโมกขสงวร ถงพรอมดวยอาจาระและโคจรมปกตเหนภยทเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย” อนทรยสงวรศล คอศลทพระพทธเจาตรสวา “ภกษนน เหนรปดวยตาแลว ไมถอเอานมต ไมถอเอาโดยพยญชนะ ฯลฯ ถงความสารวมในอนทรยคอใจ” อาชวปารสทธศล คอการงดเวนจากมจฉาชวะ อนเปนไปดวยอานาจการละเมดสกขาบท ๖ เพราะมอาชพเปนเหตและดวยอานาจธรรมอนลามก เชนการลอลวง การปอยอ การบบบงคบ เปนตน และปจจยสนนสตศล คอการบรโภคปจจย ๔ อนบรสทธดวยการพจารณาโดยแยบคายแลวใชจวรวาเพยงเพอบาบดความหนาว เปนตน ศลแบงออกเปน ๕ อยาง โดยเปนปารสทธศล๒๐ มปรยนตปารสทธศลเปนตน พระสารบตรเถระทานไดกลาวไวในคมภรปฏสมภทาวา “ศล ๕ ประการคอ ปรยนตปารสทธศล คอศลของอนปสมบนทงหลายทมสกขาบททหาทสดมได ปรปณณปารสทธศล คอศลของกลยาณปถชน ผไมยนดในรางกายและชวต ยอมสละชวตได อปรามฏฐปารสทธศล คอศลของพระเสขะ ๗ จาพวก ปฏปสสนทธหารสทธศล คอศลของพระขณาสพทงหลาย อนง ศลแบงเปน ๕ โดยเปนปหานศล คอการละปาณาตบาตเปนตน เวรมณศล คอการงดเวนจากปาณาตบาตเปนตน เจตนาศล คอเจตนาของผเวนจากทจรตทางกายมปาณาตบาตเปนตนและของผบาเพญวตรปฏบต สงวรศล คอสงวรทง ๕ ประการ หรอการงดเวนจากวตถทประจวบขาวของผกลวบาป และอวตกกมศล คอความไมลวงละเมดทางกาย ทางวาจาของผสมาทานศลแลว๒๑ เพอใหเกดประโยชนในการปฏบตโดยตรงแกบคคลและสงคม จงแยกศลออกเปน ๒ ประเภทคอ ๑. ศลสาหรบฆราวาสหรอคฤหสถ (ชาวบานทวไป) เพอเปนเครองควบคมความประพฤตภายนอกทางกาย และทางวาจา สาหรบผประพฤตปฏบตตาม ใหดาเนนชวตไปในทางทชอบดวยกฎหมายของบานเมองและศลธรรม เพอการอยรวมกนโดยสนตสข ๒. ศลสาหรบบรรพชตหรอนกบวช พระพทธเจาทรงบญญตไว เพอใหมสภาพเกอกลทสดแกการปฏบตทมงตรงตอจดหมายสงสดของพระพทธศาสนา และการเผยแพรความดงามทเกดจากการปฏบตเชนนนใหกวางออกไปเพอประโยชนสขของชาวโลก ดวย

๒๐ ข.ป. (บาล) ๓๑/๓๗/๔๓, ข.ป.(ไทย) ๓๑/๓๗/๕๗. ๒๑ ว. อ. (บาล) ๑/๑/๑๒. ว. อ. (ไทย) /๑/๑/๒๒.

๑๔๒

เหตดงกลาวพระพทธเจาตรสวา “ดกรภกษทงหลาย เพราะเหตนนแล เราจกบญญตสกขาบทแกภกษทงหลาย อาศยอานาจประโยชน ๑๐ ประการคอ เพอความรบวาดแหงสงฆ ๑ เพอความสาราญแกสงฆ ๑ เพอขมบคคลผแกยาก ๑ เพออยสาราญแหงภกษผมศลเปนทรก ๑ เพอกาจดอาสวะอนจกบงเกดในอนาคต ๑ เพอความเลอมใสของชมชนทยงไมเลอมใส ๑ เพอความเลอมใสยงของชมชนทเลอมใสแลว ๑ เพอความตงมนแหงพระสทธรรม ๑ เพอถอตามพระวนย ๑๒๒ ในทนหมายเอาเฉพาะศล ๕ ในพระพทธศาสนาฝายเถรวาทเทานน เพราะเปนระเบยบความเปนอยทงสวนตวและผทเกยวของ ตลอดถงการหาเลยงชพในทางทชอบธรรม เพอปดกนการกระทาทสงคมหรอชมชนนนไมยอมรบ ทงยงเปนการสงเสรมการทาความดและการสรางความสมพนธอนดงาม เพอการอยรวมกนอยางปรกตสขของคนในสงคมนน ๆ หลกคาสอนในพระพทธศาสนานน พระพทธเจาทรงสอนไว ๒ ระดบคอ ระดบโลกยะ ทรงเนนถงหลกการดาเนนชวต และระดบโลกตตระ ทาชวตใหพนจากบวงของสงสารวฏฏ แตในทนผวจยจะเนนเฉพาะระดบโลกยะเทานน ขนโลกยะนนพระพทธเจาทรงสอนใหมนษยทกคนมความสข มความสงบ มเอกภาพ มความเสมอภาคกน คาสอนเหลานทงหมดไดตงอยบนรากฐานของการดาเนนชวตดวยศล ๕ เพอใหมคณธรรม มเมตตากรณาตอทกชวตทจะตองพงพาอาศยกนและกน ใหดาเนนชวตอยในสงคมไดอยางปรกตสข๒๓ ไมเดอดรอน ศล ๕ ประการนน คอ ปาณาตปาตา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการฆาสตวดวยตนเองและไมใชใหผอนฆา อทนนาทานา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการลก ,ฉอ ของผอนดวยตนเอง และไมใชใหผอนลก ฉอ กาเมสมจฉานารา เ วรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการประพฤตผดในกาม มสาวาทา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการพดเทจ คาไมเปนจรง และคาลอลวง อาพรางผอน

๒๒ ว. มหา. (บาล) ๑/๒๗/๒๐. ว. มหา. (ไทย) ๑/๓๙/๒๘ ว. มหา. (ไทย) ๒/๒๙๖/๔๒๐. ๒๓ อง.จตกก. (บาล) ๒๑/๑๒๕-๑๒๖๑๔๕-๗/. อง.จตกก. (ไทย) ) ๒๑/๑๒๔-๑๒๕/๑๙๐-๔.

๑๔๓

สราเมรยมชชปมาทฏฐานา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม๒๔ ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการดมสรา เมรย เครองดองของทาใจใหคลงไคลตาง ๆ ลกษณะของหลกศล ๕ ในพระพทธศาสนาเปนเสมอนสายฝนทตกลงมา บคคลทตองการกเพยงแคเปดภาชนะรองรบเอาเทานน แตในขณะเดยวกนถาใครปดภาชนะกไมไดนาฝน ไมมการบงคบใหผใดผหนงรบเอาเปนการเฉพาะ พระพทธเจาเปนเพยงชโทษของการละเมด และแสดงอานสงสของการรกษาศล ๕ สวนใครจะรกษาหรอไมนนกเปนไปตามความพอใจของบคคลผนน ไมมการบงคบควบคม พระพทธเจาทรงเคารพความคดเหน ความเขาใจในเหตและผลของมนษยทกคนโดยไมลาเอยงขางผใด ศล ๘ หรออโบสถ คอ ขอหามทเพมมาจากศล ๕ หากพจารณาแลวจะพบวาสงทเพมมานนเปนการสารวมสงวรอนทรย ไมใหเพลดเพลนไปกบสมผสตาง ๆ ฉะนน ศล ๘ จงเปนเครองมอในการขดเกลาขจดกเลสนนเอง ผทมเปาหมายนมนคงอยในใจเขารกษาศล ๘ เมอรชดถงเปาหมายของศลและปฏบตตนเพอเปาหมายนนอยางซออยางตรง ศลกจะบรสทธเปนธรรมชาตอยางไมตองฝนระวง ศล ๘ ประการ ไดแก ปาณาตปาตา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการฆาสตว อทนนาทานา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอเวนจากการลกสงของทผอนมไดให อพรหมจรยา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการประพฤตผดพรหมจรรย มสาวาทา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการพดปด พดสอเสยด พดคาหยาบ พดเพอเจอ สราเมรยมชชปมาทฏฐานา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทาน ซงสกขาบท คอ เวนจากการดมสราเมรย อนเปนทตงแหงความประมาท วกาลโภชนา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทาน ซงสกขาบท คอ เวนจากการบรโภคอาหารในยามวกาล (หลงเทยงถงวนใหม)

๒๔ อภ.ว. (บาล) ๓๕/๗๐๓-๗๑๓/๒๔๙-๓๕๖, อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๗๐๓-๗๑๓/๔๔๖-๔๕๔.

๑๔๔

นจจคตวาทตวสกทสสนา มาลาคนธวเลปนธารณมณฑนวภสนฏฐานา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการฟอนราขบรอง ประโคมดนตร และประดบรางกายดวยดอกไมของหอม เครองประดบ เครองทา เครองยอม อจจาสยนมหาสยนา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทาน ซงสกขาบท คอ เวนจากการนงนอนเหนอเตยงตง ทเทาสงเกน ภายในมนนหรอสาล ศล ๑๐ ประการ เปนขอปฏบตสาหรบสามเณร เพอเปนระเบยบในหมคณะ เพราะสามเณรนบวาเปนเหลากอของพระภกษ หมายถง สามเณรเปนศาสนาทายาททจะชวยกนศกษาเลาเรยนพระธรรมวนย ถาสามเณรหมนศกษาหาความรตาหลกธรรมคาสอน งดเวนในขอทหาม และปฏบตตามหลกการเรยนรแลวนาเขาสภาคปฏบต ดงคาทวา วชชาจรณสมปนโน ถงพรอมดวยวชาและจรณะ นบวาเปนศาสนทายาททด สามารถจะสบทอดสบตออายพระพทธศาสนาตอไปได ศล ๑๐ ประการนน ไดแก ปาณาตปาตา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการฆาสตวดวยตนเองและไมใชใหผอนฆา อทนนาทานา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการลก ,ฉอ ของผอนดวยตนเอง และไมใชใหผอนลก ฉอ อพรหมจรยา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากอสทธรรม กรรมอนเปนขาศกแกพรหมจรรย มสาวาทา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการพดเทจ คาไมเปนจรง และคาลอลวง อาพรางผอน สราเมรยมชชปมาทฏฐานา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการดมสรา เมรย เครองดองของทาใจใหคลงไคลตาง ๆ วกาลโภชนา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากบรโภคอาหารในเวลาวกาล นจจคตวาทตวสกทสสนา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากพด ฟง ฟอนรา ขบรองและประโคมเครองดนตรตาง ๆ และดการเลนทเปนขาศกแกกศล

๑๔๕

มาลาคนธวเลปน ธารณมณฑนวภสนฏฐานา เวรมณ สกขาปท สมาทยามขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการทดทรงดอก การใชของหอมเครองประทนผว อจจาสยนมหาสยนา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทาน ซงสกขาบท คอ เวนจากนง นอน เหนอเตยง ตง มเทาสงเกนประมาณ และทนง ทนอนอนสงใหญ ภายในใสนนและสาล อาสนะอนวจตรไปดวยลดลายงามดวยเงนทองตาง ๆ ชาตรปรชตปฏคคหณา เวรมณ สกขาปท สมาทยาม ขาพเจาสมาทานซงสกขาบท คอ เวนจากการรบเงนทอง กลาวโดยสรปกคอ ศลเปนเครองมอสนบสนนการทาความดอนเปนจดมงหมายของชวตและทาใหคนในสงคมอยรวมกนอยางเรยบรอย ศลเปนความงามเบองตนในพระพทธศาสนา พระสลวเถระไดกลาวสรรเสรญคณคาของศลไววา “ศลเปนเบองตน เปนทตง เปนบอเกดแหงคณความดทงหลาย และเปนประธานแหงธรรมทงหวง เพราะฉะนน พงชาระศลใหบรสทธ”๒๕ ๓.๕.๒ หลกธรรมในดานสมาธ ในคมภรใบลานลานนาไดกลาวถงเรองสมาธไวโดยตรงโดยออม ซงการขยายความจะตองอาศยพระไตรปฎกคมภรวสทธมรรคขยายความเพมเตมเพราะจะไดเขาในเนอหาในเรองของสมาธมากขน ความมงหมายของสมาธทใชอยางถกตอง ทเรยกวา สมมาสมาธนน ตามทรรศนะของพระพทธศาสนา คอ สมาธเพอปญญา ดงพระบาลวา “สมาธ ยถาภตญาณทสสนตถาย” สมาธเพออรรถคอ ยถาภตญาณทศนะบาง และวา “สมาธ โข อานนทยถาภตญาณทสสนตโถ ยถาภตญาณทสสนานสโส ฯ” สมาธเพออรรถ คอ ยถาภตญาณทศนะบาง๒๖ ดงพระพทธพจนทตรสไววา

ภกษทงหลาย กสมมาสมาธเปนไฉน ภกษในธรรมวนยนสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสข เกดแตวเวกอย เธอบรรลทตญาณ มความผองใสแหงจตภายในเปนธรรมเอกผดขน ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตกวจารสงบไป มปตและสขเกดแตสมาธอย เธอมอเบกขา มสต มสมปชญญะ

๒๕ ข. เถร. (บาล) ๒๖/๖๑๒/๓๕๗. ข.เถร. (ไทย) ๒๖/๖๑๒/๔๔๕. ๒๖ อง.ทสก.(บาล) ๒๔/๑/๒, เอกาทสก.(บาล) ๒๔/๑/๒๕๘, อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑/๑, อง. เอกาทสก. (ไทย) ๒๔/๑/๒๕๘.๓๘๙.

๑๔๖

เสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไปบรรลตตยฌานทพระอรยเจาทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานนเปนผมอเบกขา มสต อยเปนสข เธอบรรลจตตถฌาน ไมมทกข ไมมสข เพราะละสข ละทกข และดบโสมนสกอน ๆ ได มอเบกขา เปนเหตใหสตบรสทธอยน เรยกวา สมมาสมาธ๒๗

สมาธม ๔ อยาง ไดแก หมวดท ๑ ไดแก ๑. สมาธในกามภม คอ การสละทงนวรณแตละอยางในนวรณ ๕ โดยธรรมทเปนขาศก

กน และการรกษาไวซงธรรมอนเปนขาศกของนวรณ ๒. สมาธในรปภม คอ ฌาน ๔ ๓. สมาธในอรปภม คอ ฌานในอรปภม ๔ และกศลวบาก ๔. สมาธทไมนบเนองในสมาธเหลานน คอ สมาธทนบเนองในมรรค ๔

และผล หมวดท ๒ วาดวยปฏปทา ๔ ไดแก๒๘ ๑. ทกขาปฏปทา ทนธาภญญา คอ การปฏบตลาบาก ทงรไดชา ๒. ทกขาปฏปทา ขปปาภญญา คอ การปฏบตลาบาก แตรไดเรว ๓. สขาปฏปทา ทนธาภญญา คอ การปฏบตสะดวก แตรไดชา ๔. สขาปฏปทา ขปปาภญญา คอ การปฏบตสบาย ทงรไดเรว ในปฏปทา ๔ ขอน ทานพระอปตสสะไดจาแนกไวในบคคลได ๔ ประเภท

คอ บคคลผมปฏปทาขอท ๑ มราคะแรงกลา บคคลผมปฏปทาขอท ๒ มราคะเบาบาง บคคลผมปฏปทาขอท ๓ มอนทรแกกลา บคคลผมปฏปทาขอท ๔ มอนทรยออนกาลง

๒๗ ส. ม. (บาล) ๑๙/๙๒๓-๙๓๔/๔๔๘-๙. ส.ม. (ไทย) ๑๙/๙๒๓-๙๓๔/๒๖๗. ๒๘ อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๖๑,๑๖๘/๒๗๐-๒๗๖,. อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๖๑,๑๖๘/๒๒๖-๒๓๕.

๑๔๗

บคคลผมราคะแรงกลา แตมอนทรยออนกาลง การปฏบตยอมเปนไปดวย ความลาบาก เธอไดสมาธพรอมดวยความรแจงชา

บคคลผมราคะแรงกลาและอนทรยแกกลา การปฏบตยอมเปนไปดวย ความลาบาก แมกระนนเธอกไดสมาธพรอมดวยความรแจงเรว

บคคลผมราคะเบาบางและมอนทรยออนกาลง การปฏบตยอมเปนไปดวย ความสะดวก แมกระนนเธอกไดสมาธพรอมดวยความรแจงชา

บคคลผมราคะเบาบางและมอนทรยแกกลา การปฏบตยอมเปนไปดวย ความสะดวก เธอไดสมาธพรอมดวยความรแจงเรว

ความแรงกลาแหงราคะ บคคลผมราคะแรงกลาจงเอาชนะราคะไดดวย ความยากลาบาก การปฏบตของเขาจงเปนไปดวยความลาบาก

ความออนกาลงแหงอนทรย บคคลผมอนทรยออนกาลงจงตองปฏบตกมมฏฐานดวยความอตสาหะเปนเวลานาน และกระตนพทธปญญาทเฉอยชาอยใหตนขนเธอจงเชอวา ผมอนทรยออนกาลง

ความสาคญของปฏปทาอกอยางหนง ดงจะเหนไดจากพทธพจนดงตอไปน ภกษทงหลาย ปฏปทา ๔ น ฯลฯ คอ๒๙ ทกขาปฏปทา ทนธาภญญา คอ ปฏบตลาบาก ทงรไดชา ทกขาปฏปทา ขปปาภญญา คอ ปฏบตลาบาก แตรไดเรว สขาปฏปทา ทนธาภญญา คอ ปฏบตสะดวก ทงรไดชา สขาปฏปทา ขปปาภญญา คอ ปฏบตสะดวก แตรไดเรว ปฏบตลาบาก ทงรไดชาเปนไฉน บคคลบางคนดดยปกตเปนคนมราคะแรงกลา

ไดรบทกขโทมนสทเกดเพราะราคะเนอง ๆ บาง โดยปกตเปนคนมโทสะกลา ไดรบทกขโทมนสทเกดเพราะโทสะเนอง ๆ บางโดยปกตเปนคนมโมหะกลา ไดรบทกขโทมนสทเกด เพราะโมหะเนอง ๆ บาง อนทรย ๕ คอ สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา ของเขากออน เพราะอนทรย ๕ นออน เขายอมบรรลอนนตรยคณเพอความสนอาสวะไดชา นเรยกวา ปฏบตลาบาก ทงรไดชา

๒๙ เรองเดยวกน, หนา ๒๒๖-๒๓๕.

๑๔๘

ปฏบตลาบาก แตรไดเรวเปนไฉน บคคลบางคนดดยปรตเปนคนมราคะแรงกลา ไดรบทกขโทมนสทเกดเพราะราคะเนอง ๆ บาง โดยปกตเปนคนมโทสะกลา ไดรบทกขโทมนสทเกดเพราะโทสะเนอง ๆ บาง โดยปกตเปนคนมโมหะกลา ไดรบทกขโทมนสทเกดเพราะโมหะเนอง ๆบาง อนทรย ๕ คอ สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา ของเขาแกกลา เพราะอนทรย ๕ นแกกลา เขายอมบรรลอนนตรยคณเพอความสนอาสวะไดเรว นเรยกวาปฏบตลาบาก แตรไดเรว

ปฏบตสะดวก แตรไดชาเปนไฉน บคคลบางสวนโดยปกตมใชเปนคนมราคะกลา มใครไดรบทกขโทมนสทเกดเพราะราคะ มใชเปนคนมโทสะกลา มใครไดรบทกขโทมนส ทเกดเพราะโทสะ อนง โดยปกตมใชเปนคนมโมหะกลา มใครไดรบทกขโทมนสทเกดเพราะโมหะ อนทรย ๕ คอ สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา ของเขากออน เพราะอนทรย ๕ นออน เขายอมบรรลอนนตรยคณเพอความสนอาสวะไดชา นเรยกวา ปฏบตสะดวก แตรไดชา

ปฏบตสะดวก ทงรไดเรวเปนไฉน บคคลบางคนโดยปกต มใชเปนคนมราคะกลา มใครไดรบความทกขโทมนสทเกดเพราะราคะ มใชเปนคนมโทสะกลา มใครไดรบทกขโทมนส ทเกดเพราะโทสะ อนง โดยปกตมใชเปนคนมโมหะกลามใครไดรบทกขโทมนสทเกดเพราะโมหะอนทรย ๕ คอ สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา ของเขาแกกลา เพราะอนทรย ๕ นแกกลา เขายอมบรรลอนนตรคณเพอความสนอาสวะไดเรว นเรยกวา ปฏบตสะดวก ทงรไดเรว

หมวดท ๓ ไดแก ๑. ปรตตสมาธ ปรตตารมมณะ คอ สมาธนดหนอย มอารมณนดหนอย

หมายความวา สมาธทไมสามารถดารงมนอยกบจตและอารมณทออนได ๒. ปรตตสมาธ อปปมาณารมมณะ คอ สมาธนดหนอย มอารมณประมาณ

ไมได หมายความวา สมาธทไมสามารถดารงมนอยกบจตและอารมณแรงได ๓. อปปมาณสมาธ ปรตตรมมณะ คอ สมาธประมาณไมได มอารมณนดหนอย

หมายความวา สมาธทสามารถดารงอยกบจตและอารมณทออนได ๔. อปปมาณสมาธ อปปมาณารมมณะ คอ สมาธประมาณไมได มอารมณ

ประมาณไมได หมายความวา สมาธสามารถดารงมนอยกบจตและอารมณทแรงได

๑๔๙

หมวดท ๔ ไดแก ๑. ฉนทสมาธ คอ สมาธทบรรลไดโดยอาศยฉนทะ ๒. วรยสมาธ คอ สมาธทบรรลไดโดยอาศยวรยะ ๓. จตตสมาธ คอ สมาธทบรรลไดโดยอาศยจต ๔. วมงสาสมาธ คอ สมาธทบรรลไดโดยอาศยวมงสา หมวดท ๕ ไดแก ๑. สมาธทพระผมพระภาคเจาทรงบรรล แตสาวกไมไดบรรล คอ มหากรณา

สมาธ (มหากรณาสมาบต) และยมกปาฏหารยสมาธ ๒. สมาธทสาวกบรรล แตพระผมพระภาคเจาไมไดบรรล คอ เสขยผลสมาธ ๓. สมาธททงพระผมพระภาคเจาทรงบรรลและสาวกกบรรล คอ อนบพวหาร

สมาธ ๙ อยาง และอเสขยผลสมาธ ๔. สมาธททงพระผมพระภาคเจาและสาวกตางกไมไดบรรล คอ อสญญาสมาธ หมวดท ๖ ไดแก ๑. สมาธทเปนเหตแหงความเกด ไมไดเปนเหตแหงความดบ คอ กามาวจรกศล

สมาธ และการมาวจรอกศลสมาธ ๒. สมาธทเปนเหตแหงความดบ ไมไดเปนเหตแหงความเกด คอ จตรารยมคค

สมาธ (สมาธในมรรค ๔) ๓. สมาธทเปนทงเหตแหงความเกดและความดบ คอ รปาวจรและอรปาวจร

กศลสมาธ ของเสขบคคลและสาธารณชน ๔. สมาธทไมไดเปนทงเหตแหงความเกดและความดบ คอ อรยผลสมาธและ

อารมมณสมาธ หมวดท ๗ ไดแก ๑. ปฐมฌาน คอ ความหลดพนจากนวรณ ๕ ความบรบรณแหงวตก วจาร

ปต สข จตเตกคคตา (ความทจตมอารมณเปนหนง) ๒. ทตยฌาน คอ ความพนไปจากวตก วจาร และความบรบรณแหง

องคประกอบ ๓ อยาง คอ ปต สข จตเตกคคตา

๑๕๐

๓. ตตยฌาน คอ ความหลดพนไปจากปต และความบรบรณแหงองคประกอบ ๒ อยาง คอ สข จตเตกคคตา

๔. จตตถฌาน คอ ความพนไปจากสข และความบรบรณแหงอเบกขาและจตเตกคคตา ความสาคญของการบรรลรปฌานดงจะเหนไดจากพทธพจนดงตอไปน ภกษทงหลาย ภกษนนละขออนเปนเครองเศราหมองแหงจตอนเปนเหตทา

ปญญาใหออนกาลงลงไดแลว สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตก วจาร มปตและสขอนเกดแตวเวกอย บรรลทตยฌาน มความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมผดขน เพราะวตกวจารสงบไป ไมมวตก ไมมวจาร มปตและสขอนเกดแตสมาธอย ฯลฯ เธอมอเบกขา มสตสมปชชญญะ เสวยสขดวยนามกายเพราะปตสนไป บรรลตตยฌานทพระอรยเจาทงหลายสรรเสรญวาผไดฌานน เปนผมอเบกขา มสตสขอยเปนสข ฯลฯ เธอบรรลจตตถฌานไมมทกขไมมสข เพราะละสขและทกข และดบโสมนสกอนได เปนผมอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย๓๐ จากขอความทยกมาแสดงใหเหนความสาคญของสมาธทนามาใชในทางทถกตองยอมไดรบผลทดใหยงขนไปจนบรรลจดหมายสงสด คอพระนพพาน จงกลาวไดวา จดมงหมายของการฝกสมาธอยทการบรรลนพพานและนพพานกถอเปนจดหมายของพระพทธศาสนา เปนสภาพทดบกเลสและกองทกข ดงพระพทธพจนทตรสไววา “ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทงหลายเปนสงขตะกด เปนอสงขตะกด มประมาณเพยงใด วราคธรรม เรากลาววา เปนเลศแหงธรรมเหลานน วราคธรรมนคออะไร วราคธรรมน คอ ธรรมเปนทสรางเมา เปนทกาจดความกระหาย เปนทถอนอาลย เปนทตดวฏฏะ เปนทสนตณหา เปนทสารอก (ตณหา) เปนทดบ (ตณหา) คอ “นพพาน” เปนตน๓๑ ดงนน สมาธจงชอวา เปนประธานแหงธรรมเหลานนแมทงหมดเพราะกศลธรรมทงปวงสาเรจดวยสมาธ เหมอนชอฟาเรอนยอดชอวาเปนประธานของทพสมมาภาระของเรอนทเหลอเพราะเปนเครองยดไส เพราะฉะนน พระนาคเสนเถระจงถวายพระพรวา มหาบพตร ไมจนทรทงหลายไมวาอนใดแหงเรอนยอด ไมจนทรทงหมดเหลานนไปรวมท

๓๐ ส. สฬา. (บาล) ๑๘/๓๓๒-๓๓๔/๓๕๐-๓๕๒. ส. สฬา. (ไทย) ๑๘/๓๓๒-๓๓๔/๒๔๐-๒๔๒. ๓๑วสทธ. (บาล) ๒/๘๘-๘๙/๒, วสทธ. (ไทย) ๒/๑๔๖-๑๔๗/๒.

๑๕๑

ยอดเรอนนอมไปทยอด ไปประชมกนทยอด เงอมไปทยอด ยอดเรอน บณฑตกลาววา เปนเลศกวาไมจนทรเหลานน ฉนใด ขอถวายพระพรมหาบพตร กศลธรรมไมวาชนดใด กศลธรรมเหลานนทงหมดกมสมาธเปนหวหนา นอมไปสสมาธ ประชมลงทสมาธ เงอมไปสสมาธ สมาธ บณฑตเรยกวา เปนเลศกวากศลธรรมเหลานน ฉนนน๓๒ สมาธชอวา มความไมฟงซานเปนลกษณะ เพราะไมใหสหชาตธรรมทงหลายฟงซานกระจดกระจาย เหมอนพระราชาจอมทพเสดจไปสททหารประชมกนเนองแนนในททพระองคเสดจไป ๆ ทหารยอมพรงพรอมทาลายทหารขาศก ยอมคลอยตามพระราชานนแหละ

๓.๕.๒.๑ ประโยชนทไดจาการฝกสมาธในสขภาพจตและการพฒนาบคลกภาพ

การทาสมาธตามหลกธรรม มาประยกตใชมคณคาตอชวตมาก เพราะทาตนใหเปนผประเสรฐขน ดงนนผฝกสมาธไดถกตองแมเพยงขนสมาธ กยอมไดรบอานสงสหรอประโยชนอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางซงพอจาแนกได ๙ ประการ คอ

๑. ทาจตใหสงบมากขน เชน นกเรยนนงอานหนงสอจาตองใชสมาธเพอใหอานไดเขาใจและจาไดแมน หรออกตวอยางหนงถาขบรถยนตโดยขาดสมาธอาจเกดอบตเหตได ถาบคคลมสมาธทาใหปฏบตงานในชวตประจาวนไดปกตไมผดพลาด เพราะมสตสมบรณขน

๒. ทาสงตาง ๆ ไดมากขนและไดผลดอยางมประสทธภาพ ตวอยางเชน พนกงานทไดรบการอบรมจากการฝกสมาธแลว ยอมรกสถานททางาน ขยนทางาน ทาใหสานกงานมประสทธภาพ มผลกาไร จากการดาเนนงาน พนกงานไมตองเปลยนงานหรอตกงานอนเนองมาจากสานกงานขาดทนจนตองปดกจการในทสด

๓. สามารถศกษาเลาเรยนไดดหรอผลการเรยนอยในเกณฑด มความจาดแมนยาและดขน

๔. ทาใหโรคภยบางชนดหายไปได การฝกนงสมาธบอย ๆ เปนการบาบดรกษาไดอกวธหนงดวย

๕. ทาใหคนมอารมณเยอกเยน มความสขม ผวพรรณผองใสและมอายยน ตวอยางเชน บางคนเปนคนใจรอน ขาดเหตผล หลงจากไดรบการฝกสมาธใหนงสมาธแลว

๓๒ปย แสงฉาย, มลนทปญหา ฉบบพรอมดวยอรรถกถา ฏกา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพลก ส. ธรรมภกด, ๒๕๓๐), หนา ๕๕.

๑๕๒

กลายเปนคนมอารมณเยอกเยน สขม รอบคอบ มเหตมผล คดพจารณาไตรตรองกอนจะกระทาสงใด ๆ ความชราภาพยอมปรากฎอยางชา ๆ เปนไปตามธรรมชาต ทาใหผวพรรณผองใสหรอมความเปนผออนกวาวยอนเนองมาจากความไมกงวลในสงใด ๆ ไมแกกอนวยกลาวคอ ผวหนงเหยวยน เปนฝา ตกกระเหมอนบางคนทชอบวตกกงวลอยตลอดเวลา เปนตน

๖. สามารถจะเผชญตอเหตการณตาง ๆ ทเกดขนเฉพาะหนาไดอยางสขมรอบคอบ สามารถแกไขความยงยากวนวายในชวตไดอยางถกวธ ภายหลงจากการไดรบการฝกสมาธยอมเขาใจสภาพตาง ๆ ทเกดขนวาเปนสงทไมเทยงหรอเปลยนแปลงอยตลอดเวลา เปนทกขอนทนไดยากและไมมตวตนทาใหเปนตามความเปนจรงวาสงตาง ๆ ยอมเกดขนไดตลอดเวลา เมอเกดขนแลวยอมตงอยและดบไปในทสด ทาใหผนนพรอมทจะเผชญตอสงตาง ๆ เหลานน ทกโอกาส ทกสถานท ตลอดจนถงสามารถใหความสขมรอบคอบแกไขสถานการณตาง ๆ ไดอยางถกวธ เปนตน

๗. สามารถกาจดนวรณ ๕ ธรรมทเปนอปสรรคทรบกวนจตลงได หรออยางนอยกทาใหเบาบางลงได บคคลมกเลสนอนเนองอยในสนดานเปนเหมอนกบตะกอนทอยกนตมนา เมอถกกวนใหขนตะกอนเหลานนจะลอยตวขนมาเปนนาขน นวรณกเหมอนกน สงบนงอยในจตใจของมนษย เมอถกกระตนยอมเกดขน ตวอยางเชน เมอกามฉนทะถกกระตนทาใหรกใครชอบใจในรปสวย เสยงเพราะ รสอรอย กลนหอม สมผสทนมนวล เปนตน เมอบคคลไดรบการอบรมและฝกสมาธแลว ยอมเหนตามความเปนจรงวา สงตาง ๆ เหลานน ไมเทยงหรอเปลยนแปลงตลอดเวลาเปนทกขและเปนอนตตา ไมควรเขาไปยดมนในสงเหลานน กลาวคอ ไมควรหลงใหลในรปสวย เสยงเพราะ รสอรอย กลนหอม สมผสทนมนวล เปนตน นวรณ ๕ ยอมเบาบางลงได

๘. ถาทาดไดถงขนฌานกยอมเสวยความสขอนเลศยง และอาจสามารถแสดงฤทธหรออภญญาไดตาง ๆ กลาวคอ ผฝกสมาธจนบรรลรปฌานตาง ๆ มปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน หรออรปฌาน มอากาสานญจายตนฌาน อากญจญญายตนฌาน วญญาณญจายตนฌานและเนวสญญานาสญญายตนฌานดงน หรออาจไดฤทธหรออภญญาตาง ๆ เชน ทางใจผอนได มหทพย ตาทพย เปนตน

๑๕๓

๙. ทาใหเปนพนฐานเพอกาวขนสการเจรญวปสสนากมมฏฐานตอไปซงเปนจดมงหมายสงสดของพระพทธศาสนา๓๓

ผลดงกลาวมาขางตน ผปฏบตสามารถพสจนหรอสมผสไดดวยตวเองในชาตปจจบน ความจรงมนษยมปญญามความสามารถสงกวาทคด ถาสามารถทาจตใหเปนสมาธได เขายอมเหนความมหศจรรยแหงจตของเขาเอง กระแสของจตมกาลงแรงเปรยบเหมอนดวงไฟทรวมแสงแลวยอมใหแสงสวางไดมากกวาดวงไฟทพราไปทกทศทาง

๓.๕.๓ หลกธรรมในดานปญญา หลกธรรมในคมภรลานนาไดกลาวถงพระโสดาบน พระสกทาคาม พระ

อนาคาม และพระอรหนตไวทายคมภรโดยยอ ไมแสดงในรายละเอยดเขาไวเหมอนคมภรอน เชน วมตตมรรค วสทธมรรค พระไตรปฎก จงจาเปนตองขยายความออกไปบางในหลกคาสอนทพระพทธเจานามาสอนลวนเปนเรองเกยวกบทกขและวธการดบทกข กลาวโดยสรปกคอ ทกขกาย และทกขใจ

สาเหตของทกขหรอตวการใหเกดทกขกคอ กเลสตาง ๆ เชน อวชชา ตณหา อปาทาน เปนตน กเลสตาง ๆ เหลาน จะเปนตวกระตนใหมนษยกระทากรรม เมอทากรรมยอมตองไดรบผลของกรรม ซงกคอ วบาก ตราบใดทอวชชายงไมถกกาจดมนษยกตองเวยนวายตายเกดตลอดไป พทธศาสนาเรยกวา สงสารวฏ การจะพนทกขไดนน พทธศาสนาไดชแนะแนวทางวาจะตองปฏบตตามมชฌมาปฏปทา คอ ทางสายกลางไดแกอรยมรรคมองค ๘ ประการ คอ สมมาทฏฐ, สมมาสงกปปะ, สมมาวาจา, สมมากมมนตะ, สมมาอาชวะ, สมมาวายามะ, สมมาสต, สมมาสมาธ, มรรคมองค ๘ โดยสรปกคอ ศล, สมาธ, ปญญา นนเอง ศลเปนคณสมบตเบองตนจะตองเปนอนดบแรก เมอมศลแลวกเหมาะทจะเจรญสมาธจต เมอจตทมสมาธตงมนดแลวกเหมาะทจะเจรญปญญาและการเจรญปญญาน จะนาไปสการรแจงเหนจรง จนสามารถกาจดกเลสอนเปนสาเหตของปญหาได และหลดพนจากทกขในทสด

๓๓พระปญญา ธนปโญ, ”การศกษาเชงวเคราะหเรองสมถกมมฏฐานในพระพทธศาสนา”,วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย), ๒๕๔๒, หนา๑๐๕-๑๐๖.

๑๕๔

สภาวะทเกดประโยชนสงสดม ๓ ทาง คอ ๑) ภาวะทางปญญา ๒) ภาวะทางจต ๓) ภาวะทางความประพฤต หรอการดาเนนชวต ดงน

๑. ภาวะทางปญญา ภาวะทางปญญาของผหลดพน คอ การมองสงทงหลายตามทมนเปนหรอ

เหนความเปนจรง รบรอารมณทางอายตนะดวยจตใจทเปนกลาง และมสต ไมหวนไหว ลกซงไปอกคอ มปญญารเทาทนสงขาร รสามญญลกษณะทเปน อนจจง ทกขง อนตตา รเทาทนสมมตบญญต ไมถกหลอกใหหลงไปตามรปลกษณภายนอกของสงทงหลายและรจกการดาเนนชวตโดยใชปญญา รจกใชภาษาเปนเครองสอความหมายโดยไมยดตดในสมมตบญญตของภาษาเมอเกดปญญารเหนสงทงหลายตามความเปนจรงเหนอาการทมนเกดจากเหตปจจยทองอาศยกนและกนจงเกดมขน กจะเขาใจโลกและชวตตามความเปนจรง และไมตองเชอโดยผานความรสกของผอนคอรเองเหนแลว ไมตองอาศยศรทธาอกตอไป

๒. ภาวะทางจต ภาวะทางจตทสาคญของผหลดพน คอ ความเปนอสระ สบเนองมาจาก

ปญญา คอเหนตามความเปนจรง จงพนจากอานาจครอบงาของกเลส ลกษณะของจตทเปนอสระกคอ การไมตกเปนทาสของอารมณทเยายวนทงหลาย กลาวคอ ราคะ โทสะ โมหะ ทาใหไมหวาดเสยวสะดง หรอหวนไหว ไมตดในสงตาง ๆ ในกามในบญและบาป ไมตดในอารมณตาง ๆ อนจะเปนเหตใหตองราพงหลงหวงอนาคต ไมหวงสงใด จงพนจากความผดหวงและสมหวง อยเหนอความผดหวงและสมหวง เปนอสระหรอพนจากความหวง เพราะมความสขบรบรณเตมททกขณะ จงไมมทางทจะผดหวงหรอสนหวง จตใจสงบ ปลอดโปรง เยอกเยน ไมมความกระวนกระวาย หงดหงด หงอยเหงา เบอหนาย มความสขทกเมอ ไรกงวล สขภาพจตด เปนไทแกตวไมเรารอนกระวนกระวาย ภาวะทางจตนกลาวโดยสรปกคอ ลกษณะแหงพฒนาการของชวต จตใจ ซงทาใหเกดการเปลยนแปลงในบคลกภาพและทาทตอสงตาง ๆ หรอตอโลกและชวตโดยสวนรวม

๓. ภาวะทางความประพฤต หรอ การดาเนนชวต ผทหลดพนแลว ศลของทานจะสมบรณ การกระทาของทานจงอยในกรอบ

ของศลโดยอตโนมต จงไมมโอกาสประพฤตเสยหาย หรอทจรตศลได พระอรหนตทานดบกรรมไดแลว หรอสนกรรมแลว การกระทาของทานจงเรยกวา กรยา ทวาดบกรรมนน

๑๕๕

หมายถงไมกระทาการตาง ๆ โดยมอวชชา ตณหา อปาทาน ครอบงา แตทาดวยจตทเปนอสระ มปญญารแจงชดตามเหตผล มความเคลอนไหวทเปนอสระตามทางของปญญา หรอภาวะทมปญญาเปนแรงจงใจ ในการกระทา เมอมองเหนคนอนทกาลงมปญหาถกความทกขบบคนอย จงมความกรณาเกดขน เหนอกเหนใจเขาใจและชวยเหลอทากจของพระศาสนาโดยการประกาศเผยแพรหลกธรรม สงเสรมสตปญญา และคณธรรมตาง ๆ ตลอดจนการดาเนนชวตกประพฤตตนเปนแบบอยางทดของสงคม รวมความวาการดาเนนชวตของพระอรหนตทงดานกจการงาน และความประพฤตสวนตว มงเพอประโยชนของหมมาก คานงถงความเปนแบบอยางทดของอนชนคนรนหลง

ตามปกตคนเราจะทาอะไรตองมแรงจงใจในการกระทาแรงจงใจนนคอตณหานนนเอง เมอบคคลบรรลนพพาน ละตณหาไดแลวกหมดแรงจงใจ ในการทจะทาการตาง ๆ แตพระอรหนตหาเปนเชนนนไม เพราะแรงจงใจททาใหพระอรหนตทาการตาง ๆ คอปญญา ไมใชตณหาอยางปถชนเรา ภาวะทปญญาเปนแรงจงใจนน ถาพจารณาใหละเอยด จะพบวามคณธรรมอยางหนงทเกดแทรกอยดวยไดแก ความกรณา ความกรณานเกดขนมาเอง เมอเหนคนอนตกทกขไดยาก ถกความทกขบบคนอย จตใจของทานจะเปดกวางพรอมทจะชวยเหลอ ใหเขาไดหลดพนเปนอสระจากปญหานน ๆ

พระอรหนต ทานไมคานงถงประโยชนของตนเอง ไมหวงใยเรองของตนเองทานสามารถทาประโยชนเพอคนอน เพอสวนรวมได เพราะทานทาประโยชนตนเสรจสนแลว จงดาเนนชวตทเหลออยดวยการปฏบตเพอประโยชนตอสงคม ภาวะดานการดาเนนชวตของพระอรหนต อาจแยกออกเปน ๒ อยางคอ การทากจหรอการงาน เพอสวนรวมอยางหนง และทากจเนองดวยชวตสวนตวอยางหนง การทากจหนาทเพอสวนรวมนน พระอรหนตซงเปนผหลดพนแลว ไมมอะไรหนวงรงใหพะวง ยอมอยในฐานะพระอรยสาวกชนนา ซงจะทาหนาทของพทธสาวกไดดทสด สวนลกษณะการทางานของพระอรหนตมปรากฎอยในคาสอนของพระพทธศาสนา เรมตงแตสงพระสาวกออกไปประกาศพระศาสนากคอการสงสอนอบรมเสรมสรางสตปญญาและวตถประสงคของการทางานกเพออนเคราะหชาวโลก (โลกานกมปาย) เพอประโยชนเกอกล และความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย (อตถาย หตาย เทวมสสสาน)๓๔ นเปนวตถประสงคทสาคญของพระศาสนา

๓๔ท. ม. (บาล) ๑๐/๑๐๗/๑๔๐. ท. ปา. (ไทย) ๑๑/๒๒๖/๒๒๖. อางในพระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พทธธรรม, หนา ๒๕๔.

๑๕๖

รวมความวางานหลกของพระอรหนตไดแกการอบรมสงสอน การใหความร การสงเสรมสตปญญา และคณธรรมตาง ๆ ตลอดถงการดาเนนชวตของทานกเปนแบบอยางในทางทมความสข มคณธรรม และเปนชวตทดงาม ซงคนภายหลงถอเอาเปนแบบอยางได นอกจากความรบผดชอบในงานเทศนอบรมสงสอนแลว ทานไดประพฤตเปนแบบอยางในการเอาใจใสรบผดชอบตอกจการของสวนรวม เชน เมอมเรองราวทอาจกระทบตอความสงบเรยบรอยของพระศาสนา ทานกจะขวนขวายดาเนนการอยางจรงจง เพอระงบเรองราวนนใหเรยบรอย เชน พระมหากสสปเถระ เรมดาเนนการสงคายนาครงท ๑ เปนตน อาจกลาวไดวา พระอรหนตทานเสรจกจแลว กไมหลกหนออกจากสงคมเอาตวรอดแตลาพง แตกลบเอาเวลาทเหลออยบาเพญหตานหตประโยชนตอสงคมสวนรวมมไดหวงผลตอบแทนใด ๆ และการดาเนนชวตของทานกเปนแบบอยางทดของสงคม ดงนนจะเหนไดวา จากการดาเนนชวตสวนตวของทานกด จากหนาททตองทาตอสวนรวมกด พระอรหนตจงเปนบคคลทพงประสงคของสงคมโดยแท สรปไดวา ภาวะทางปญญา, ภาวะทางจต, และภาวะทางความประพฤตและการดาเนนชวตของผบรรลนพพาน หรอ พระอรหนต ตามทกลาวมาแลวรวมอยในหลกสามขอ คอ ปญญา ทเรยกวา วชชา ความหลดพนเปนอสระทเรยกวา วมตต และกรณา ทแผออกไปทาใหผอนไดวชชา และวมตไปดวย การบรรลนพพานหรอความหลดพนยอมเสรจสนเพยงแควชชาและวมตต คอวชชาเปนมรรค และวมตตเปนผล สวนกรณาเปนเรองของการทาเพอผอน กลาวคอ เรองสวนตว สาเรจทวชชาและวมตต สวนเรองททาเพอผอนเปนกจของความกรณาทรบชวงตอไป ปญญาชวยทากจของตนใหสาเรจ สวนกรณาชวยทากจของคนอนใหสาเรจ ปญญาเปนแกนนาของประโยชนตน กรณาเปนแกนนาของประโยชนผอน ทงสองประการนมความหมาย และเปนของแทจรงไดกเพราะวมตต หรอความหลดพนเปนหลก

บทท ๔

อทธพลของหลกธรรมในนพพานสตรทมตอสงคมลานนา

เนองจากสงคมลานนาเปนสงคมทไดรบเอาแนวคดและวฒนธรรมของศาสนามาจากหลกธรรมคาสอนของพระพทธศาสนา ซงกลายเปนรากฐานของสงคมไทย ดงนน พทธศาสนาจงมอทธพลตอระบบแนวคดและพฤตกรรมของคนลานนาอยางลกซง โดยเฉพาะความสมพนธกนระหวางคนกบคน ซงทาใหเกดความสข สงบ สนต๑ ในสงคมมนษยมาโดยตลอด แมในสมยโบราณกาล มนษยกอยกนโดยธรรมชาตทเออเฟอเกอกลตอกน ปฏบตตอกนโดยความเปนมนษยอยางแทจรง ในคมภรใบลานนพพานสตรไดวางหลกคาสอนไวเปนบทเบองตนคอ พรหมวหาร ๔ ประการ ซงเกยวของกบความสมพนธของสงคมมนษยไว เพอความเปนระเบยบเรยบรอยในสงคม และหลกธรรมทมอทธพลตอ วถชวต การปกครอง การศกษา คณธรรมจรยธรรมทางสงคม ศลธรรมและอดมธรรม ผวจยจะไดวเคราะหหลกธรรมในคมภร ตอไป ๔.๑ หลกธรรมทมอทธพลตอวถการดาเนนชวต ๔.๑.๑ พรหมวหาร ๔ พรหมวหาร เปนธรรมทเปนหลกใจ หรอทเรยกอกอยางหนงวา ธรรมเปนเครองอยของคนทเปนผใหญ แตความเปนจรงแลว มนษยทกคนตองมคณธรรมเหลานอยในตวดวยกน หากบคคลสามารถนาเอาหลกพรหมวหารไปประพฤตปฏบตแลว สงคมกจะนาอยและมความสงบสขกวาทเปนอยในปจจบน พรหมวหาร ๔ ประการนน คอ ๑. เมตตา ความรกใครปรารถนาทจะเหนคนอน สตวอนมความสข ลกษณะของความเมตตา กคอความสนทสนม ความรกใครทไมเจอดวยราคะ ความกาหนดในทางเพศ โดยเนอหาแลวไดแก ความปรารถนาความสขความเจรญใหเกดขนแกบคคลอน ใจทประกอบดวยเมตตานน มความรสกทใกลเคยงกน คอ๒

๑พระเทพดลก, นเทศธรรม, ฉบบกองทนไตรรตนานภาพ แปดสบเจด พ.ศ. ๒๕๔๘, หนา ๒๕๔. ๒พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพบรษทสหธรรมก, ๒๕๔๔, หนา ๘๕๒.

๑๕๘

กามราคะ ความกาหนดดวยอานาจความใคร เปมะ ความรกในฐานะเปนครอบครว ความรกฉนหนมสาวทงหลาย เคหสตเปมะ ความรกฉนครอบครวสามภรรยา ลกษณะความรสกเหลาน ถอวาเปนขาศกใกลของเมตตาซงพรอมจะนาใหจตใจของบคคลเบยงเบนไปจากธรรม คอ เมตตา การจะสงเกตวาความรสกเหลานวา เปนเมตตาพรหมวหารหรอไม ทานใหดทพนฐานการกาหนดความเปนคนเปนสตว เมตตานนจะกาหนดคนสตวทวไปเปนอารมณ ไมไดมองทความสวยงาม หรอความหลอของบคคลเหลานน แตความรกนนจะกาหนดทรปราง ความสวยงามทรวดทรงของบคคล เมอบคคลเหลานนไมสนองตอบความตองการของตนกจะโกรธ เวลาคนอนตนรกใครปรารถนาพอใจตายไปกเกดความโศก แตถาเปนความรสกทประกอบดวยเมตตาจรง ๆ แลว ใจจะปรารถนาทจะเหนคนอนสตวอน อยอยางไมมเวรไมมภย ไมเบยดเบยนกน ไมประทษรายกน ใหอยเยนเปนสขตามสมควรแกฐานะของตน ถาหากเปนไปตามทตนตองการได ใจกจะเกดมทตา คอ ความเพลดเพลน ชนชมยนดในความกาวหนาความสาเรจของบคคลเหลานน ถาไมเปนไปตามทตนตองการ ใจกจะประกอบดวยอเบกขา คอ ความวางเฉย๓ ขาศกตรงของเมตตา คอ ความพยาบาท ความเมตตาทเกดขนนอกจากจะทาหนาทขจดขาศกทใกลเคยงดงกลาวแลว จะตองทาหนาทขจดความโกรธ ความอาฆาตพยาบาทใหออกไป ในขณะทมเมตตา ๒. กรณา ความสงสารตองการทจะชวยคนอนสตวอนใหหลดพนจากความทกข กรณากคอความหวนใจ เมอเหนคนอนสตวอนไดรบความทกขตองการทจะชวยปลดเปลอง ขจดปดเปาความทกขทเกดขนแกบคคลอน ฉะนนใจทประกอบดวยกรณาคอ เปนใจทตงความปรารถนาทจะเหนคนอนสตวอน ทกาลงประสบความทกขอยในขณะนน ใหหลดพนจากความทกข แตกรณากมขาศกใกล ไดแก โสกจต คอ จตทประกอบดวยความโศก เชน เหนใครประสบความทกข ความเดอดรอน จะรองไหเศราโศกเสยใจ บางครงคนไมเขาใจคดวาเปนกรณา แทจรงจตทเปนเชนนนเปนโสกจต คอจตทประกอบดวยความโศก ฉะนนกรณาจะตองไมมโศกแตจะมความปรารถนาทจะเหนคนอนสตวอน หลดพนจากความทกข

๓ เรองเดยวกน, หนา ๕๐๘-๙.

๑๕๙

จนถงพยายามทางกาย ทางวาจา เมอเขาหลดพนจากทกขได กมมทตาชนชมยนดกบเขา เมอไมอาจจะชวยได สามารถทาใจอยดวยอเบกขา ขาศกตรงกนขามของกรณาคอ วหงสา ความคดในทานองเบยดเบยน ตามปกตสตวโลกทงหลายนนจะมวญญาณดบ ๆ อย ทเรยกวา วหงสา รสกสะใจ พอใจ มความอยากทจะเหนความพบตเดอดรอนเกดขนแกบคคลอน เพราะฉะนนจงมกจกรรมเปนอนมากทสนองตอบความตองการดวยอานาจวหงสาทเกดขนภายในจตใจเชน การเอาคนมาตอยกน เอาคนมาผจญกบสตว เอาสตวมาชนกน ตลอดถงตองการดการพฆาตเขนฆา หนงสงคราม ไฟไหม คนทะเลาะววาทกน เปนตน แสดงถงอทธพลของวหงสา คอความคดเบยดเบยนพอใจ ชนชมยนดในความพบตเดอดรอนของบคคลอน ซงเปนความคดทตรงกนขามกบกรณา กรณานนเมอเหนทกขของบคคลอนแลวตองการทจะขจดปดเปาใหและกรณาตองแผไปในทศทงปวง โดยขอใหคนสตวผมทกขหลดพนจากความทกขจนจตสามารถขจด ความโศก ความเบยดเบยนได ๓. มทตา ความพลอยชนชมยนด เมอเหนบคคลอนเขาไดด มทตากคอ ความเบกบาน หรอความชนบาน ไดแก ความพลอยชนชมยนด ในขณะทเหนคนอน มความเจรญกาวหนา ประสบลาภยศสรรเสรญความสข อยางไรกตาม มทตากมขาศกใกลชด ทานเรยกวา อนนยะ คอ ตองการมสวนรวมในความเจรญกาวหนาของบคคลนน จนใครไดลาภ ไดยศ ไดความสข ไดรบการสรรเสรญ กไปแสดงมทตาจตกบเขา แตภายในใจจรง ๆ นน ตองการมสวนรวม เชน ไดรบของแจก การเลยงอาหาร การแบงปนผลประโยชนตาง ๆ ทเขาได ถาไมเปนไปตามทตนตองการกจะเกด อรต คอ ความไมยนด หรอความไมชอบใจ มทตาจงปฏบตไดยาก เพราะภายในใจของบคคลนนมขาศกของมทตาอยคอ รษยา ไดแก การเหนคนอนมความเจรญกาวหนาเหนอตนไมได จงมความรษยา ถาหากจะมคาถามวา ทาไมคนจงมความรษยา ? กตองตอบวา เพราะตองการจะไดจะมจะเปนเสยเอง แตเมอตนไมไดจงรษยา แตบางครงกปลงใจไดวาตนไมสามารถจะไดอยางนน กขอมสวนแบงในความเจรญกาวหนาของบคคลนน ดงนน ทงความรสกตองการมสวนแบงและความรษยาลวนเปนขาศกของมทตา มทตาทแทจรงนนจะรสกเพลดเพลนยนด ในความเจรญกาวหนาของเขา โดย ไมใสใจวาเราไดอะไร แตดใจทเหนเขาไดอยางนน แสดงวาจตใจขณะนน ไดขจด ความตองการมสวนรวมและความรษยาออกไปได

๑๖๐

๔. อเบกขา ความวางเฉย ไมดใจไมเสยใจในความพบตของคนอน ไดแก การวางตนเปนกลางไมใหเกดความดใจหรอความใกล ๆ นนคอ ความรสกเปนเรา เปนเขา เปนพวกเราพวกเขา การทจะทาใจใหสงบ เมอคนอนประสพความพบตเพราะกรรมของเขานนตามปกตแลวมกจะทากนไมคอยได เพราะถาหากวา คนทประสบความพบต เปนศตรเรากจะเกดดใจ เพราะฉะนน ทงดใจและเสยใจจงกลายเปนอปสรรคของอเบกขา ดงนน การทาจตใจใหประกอบดวยอเบกขาได จงตองอาศยการพจารณาตามกฎของกรรมวา “คนเรามกรรมเปนของ ๆ ตน จะตองเปนผรบผลของกรรม มกรรมเปนกาเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศย ใครทากรรมอนใดไวจะดหรอชวกตาม เขาจะตองเปนผรบผลของกรรมนน” เมตตา มในสตวทวไปเปนอารมณ กรณามในสตวทประสบความทกขเปนอารมณ มทตามในสตวทไดดเปนอารมณ อเบกขามในสตวทเปนไปตามกรรมเปนอารมณ ฉะนน จงตองเลอกใชใหเหมาะใหควรแกกรณของบคคลนน ๆ พรหมวหาร ๔ เรยกอกอยางวา อปปมญญา ๔๔ เพราะแผสมาเสมอโดยทวไปในมนษยสตวทงหลาย ไมมประมาณ ไมจากดขอบเขต๕ พรหมวหารมในผใด ยอมทาใหผนนประพฤตปฏบตเกอกลแกผอน ดวยสงคหวตถ๖ เปนตน. ความสมพนธระหวางสงคมมนษยกบธรรมชาต ซงมนษยควรจะเขาใจการอยรวมกนในสงคมโดยธรรมชาต โดยคมภรใบลานไดเนนในเรองความเมตตาเปนหลก หลกการนอยในพรหมวหาร ๔ ซงมนษยมความแตกตางจากธรรมชาต เพราะมนษยมจตใจ มนษยมเจตนา มความจงใจ ตงใจทจะจดการหนเหการกระทาของตนได จะจงใจกระทาตอกนในทางรายกได ในทางดกได แมเลยงลก มใชทาตามสญชาตญาณของธรรมชาตเทานน แตมความรกความหวงด มการเลอกตดสนใจดวยมนษยเอง คอ การตดสนใจดวยเมตตาเปนคณธรรมของมนษยดวย ถามนษยมเจตนาด ทาตอกนดวยความปรารถนาด กจะทาใหเกดความสขและประโยชนอยางมากตอเพอนมนษยดวยกน๗

๔ อภ.ว. (บาล) ๓๕/๖๔๒-๗๐๐/๓๓๒-๓๔๖, อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๖๔๒-๗๐๐/๔๒๖-๔๔๖. ๕ ท.ปา. (บาล) ๑๑/๓๐๘/๒๐๐, (ไทย) ๑๑/๓๐๘/๒๘๐. ๖ อง.จตกก. (บาล) ๒๑/๒๕๖/๒๗๖, อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๕๖/๓๗๓. ๗ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) , พทธธรรม, หนา ๕๐๖-๕๑๐.

๑๖๑

ชวตของมนษยนนตามสภาวะของธรรมดากมทกขซงถกธรรมชาตทไมมเจตนาคอยบบคนมากอยแลว มนษยเราซงมเจตนาหนเหการกระทาของตนได จงไมควรมาเบยดเบยนเพมทกขแกกนและกนอก เราควรใชเจตนานนในทางทชวยเหลอเกอกลกน ผอนเบาบรรเทาทกขกน มเมตตากรณา กระทาตอกนดวยความรก ความปรารถนาด มความตงใจดตอกน อยางไรกตาม การแสดงความรก ความปรารถนาดตอกน ในทางปฏบตตามคมภร คอ การใชพรหมวหารธรรมใหครบ ๔ ประการ คอ นอกจากมความรก ความปรารถนาดดวยเมตตา เปนหลกยนพนอยแลว กมกรณาสงสารชวยเหลอเมอประสบกบบคคลผไดรบทกขเดอดรอน แสดงความยอมรบหรอชนชมยนดเมอบคคลอนไดรบความสขหรอความสาเรจในหนาการงานโดยเหตโดยผล และรจกวางเฉย เฝาดหรอวางใจเปนกลาง เมอมนษยกระทาการตามแนวเหตผลกาลงรบผดชอบตนเองไดอย หรอเมอมเหตทมนษยควรไดรบผดชอบตอผลแหงการกระทาของตน โดยเฉพาะขอสดทายคอ อเบกขา คอองคธรรมจาเพาะสาหรบปองกนไมใหเมตตากลายเปนเครองปดกนบดบงปญญา๘ อยางไรกตาม ทามกลางธรรมชาตทเกอกลบาง ไมเกอกลบางนน ชวตมนษยไมมความมนคง มนษยตองดนรนตอสเพอความอยรอด แสวงหาเครองหลอเลยงชวต หลกหนและกาจดสงทเปนปฏปกษ เมอไมรสภาวะทแทจรงของธรรมชาต กยดตอสงทตนใฝ เพอสนองตอความอยาก ทมเทคณคาใหกบสงเหลานน มองเหนโลกเปนแดนทจะทะยานแสวงหาสงเสพเสวย เปนสงทใหความสขและทกสงทปรารถนา มองเหนตนในฐานเปนผครอบครองเสพเสวยโลก มองเหนผอนเปนตวขดขวางหรอผแยงชง ทาใหเกดความหวงแหน ความชงชง ความเกลยดกลว การเหยยดหยามดถก การแขงขนแยงชง การเบยดเบยน และการครอบงากนระหวางมนษย ดงนน ในคมภรใบลานนพพานสตรจงไดเนนเมตตาเปนหลก ซงเมตตาเปนคณธรรมทเรมเจรญไดตงแตระยะตน ๆ ของการปฏบตธรรม กมใชเปนขอธรรมทงายนกอยางทมกเขาใจกนอยางผวเผน เพราะเมตตาอยางทพดถงกนงาย ๆ ทว ๆ ไปนน หายากนกทจะเปนเมตตาทแทจรง ดงนน เพอชวยปองกนความเขาใจผดทเปนผลเสยหายแกธรรม ในขนตนน ควรทราบหลกเบองตนบางอยางไวบาง กลาวคอ เมตตา หมายถง ไมตร ความรก ความปรารถนาด ความเหนอกเหนใจ ความเขาใจดตอกน ความใฝใจหรอตองการเสรมสรางประโยชนสขใหแกเพอนมนษยและสตว

๘ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, หนา ๗๔๗.

๑๖๒

ทงหลาย๙ เมตตาเปนธรรมกลาง ๆ ทงในแงผควรมเมตตา และในแงผควรไดรบเมตตา จงควรมทงผนอยตอผใหญและผใหญตอผนอย คนจนตอคนม และคนมตอคนจน ยาจกตอเศรษฐ และเศรษฐตอยาจก คนฐานะตาตอคนฐานะสง และคนฐานะสงตอคนฐานะตา คฤหสถตอพระสงฆ และพระสงฆตอคฤหสถ เปนธรรมพนฐานของใจขนแรกในการสรางความสมพนธระหวางบคคล ซงทาใหมองกนในแงด หวงดตอกน พรอมทจะรบฟงและเจรจาเหตผลของกนและกน ไมยดเอาการเหนแกตว หรอความเกลยดชงเปนทตง อนง เมตตา รวมทงพรหมวหารขออน ๆ ดวย เปนธรรมของผใหญนน อนทจรงความเดมเปน ”ธรรมของทานผเปนใหญ” ๑๐ คอ แปลวา “พรหม”๑๑ ในพรหมวหารวา “ทานผเปนใหญ” พรหมหรอทานผเปนใหญในทนหมายถงผประเสรฐ คอ ผมจตใจกวางขวางยงใหญ หรอยงใหญดวยคณธรรมความดงาม มใชหมายถงผใหญในความหมายอยางทเราเขาใจกนสามญ ทกคนควรมพรหมวหาร เพราะในเมอทกคนควรบาเพญพรหมวหาร ๙ ข. ม. (ไทย) ๒๙/๒๐๖/๖๐๐. ๑๐ อภ. วภงค. (บาล) ๓๕/๖๔๒/๓๓๑, ๖๙๖/๓๔๔, ๖๔๓/๓๓๒, ๖๙๙/๓๔๖ ๑๑ ในคตพทธศาสนา พระพรหม เปนชาวสวรรคชนสงขนหนงทสงกวาเทวดาทวไป เรยกวา "พรหม" พระพรหมยงอยในกามาวจรภพ มการวนเวยนวายตายเกด อยในสวรรคทเรยกวาชนพรหม (พรหมภม) พระพรหมแบงออกเปน 2 ประเภท คอ พรหมทมรป เรยกวา "รปพรหม" มทงหมด 16 ชน และพรหมทไมมรป เรยกวา "อรปพรหม" มทงหมด 4 ชน โดยอรปพรหมจะสงกวารปพรหม "พรหม" ในทางพระพทธศาสนา เปน "พระพรหมผวเศษ" ลวนแตบรษเพศทงสน ไมตองกนไมตองบรโภคอาหาร เหมอนสตวในภมอน ดวยวาแชมชนอมเอบโดยมฌานสมาบตเปนอาหาร จงไมตองมการถายคตรมถ คออจจาระ ปสสาวะอนลามกเหมนราย สรระรางกายหนาตาแหงบรรดาพระพรหมนน มสณฐานกลมเกลยงสวยงามนก มรศมออกจากกายตวเลอม ประภสสรรงเรองกวารศมพระอาทตย และพระจนทร หลายพนเทา เพยงแตหตถหนงเลาอนพระพรหมทงหลายเหยยดยนออกไปหวงจะใหสองรศมไปทวหวงจกรวาลกยอมจกทาได อวยวะรางกายทตอกน คอ หวเขากด แขนกด มสณฐานกลมเกลยงเรยบงามนก จกไดเหนทตอกนนนหามได เกศเกลาแหงพระพรหมทงหลายนนงามนก ปรากฏโดยมากมศรษะประดบดวยชฎา สถตยเสวยสขพรหมสมบตอย ณ พรหมภมทตนอบตตราบจน กวาจะสนอาย ซงเปนเวลานานแสนนาน พรหมอบต (ในทางพระพทธศาสนา) พระพรหม เกดจากทานผมความเพยรกลา ทรงไวซงปญญาเกนสามญชน ปรารถนาจะพนจากกเลสานสย เพราะเหนวามโทษพาให ยงนก ใครจกหามจตมใหตกอยในอานาจกเลส จงสอตสาหะพยายามบาเพญสมถภาวนา ตามททานบรพาจารยสงสอนกนสบๆ มา บางพวกเปนชปาดาบส บางพวก ทรงพรตเปนโยค ฤๅษในสมยทมพระพทธศาสนาเกดขน ในโลก บางพวกกเปนพระภกษสามเณร ตางบาเพญสมถภาวนา จนไดสาเรจฌาน ครนถงกาลกรยาตายจากมนษยโลก จงตรงไปอบตเกดในพรหมวมาน ณ พรหมโลก อนเปนแดนซงมแตสขไมมเรองกามเขาไปเกยวของ ตามอานาจฌานทไดบรรลเปนพระพรหมผวเศษ.

๑๖๓

ผใหญในฐานะทเปนตวอยางและเปนผนา กควรอยางยงทจะตองปฏบตใหไดกอน ถาไมรบทาความเขาใจกนอยางน ปลอยใหยดถอปกใจกนวา เมตตากด พรหมวหารขออน ๆ กด เปนธรรมของผใหญ กจะกลายเปนความเขาใจทเขวผดพลาด การตความและทศนคตของคนทวไป ตอธรรมขอนกจะผดพลาดไปหมด ความตางแหงสมบตและวบตของเมตตา สมบตไดแก ความสมบรณ หรอผลสาเรจทตองการของเมตตา วบตไดแก ความลมเหลว ความไมสาเรจ การปฏบตทคลาดเคลอนผดพลาด เมอวาตามหลก สมบตของเมตตาคอ ระงบพยาบาทได (พยาปาทปสโม เอตสสา สมปตต)๑๒ วบตของเมตตาคอ การเกดสเนหะ (สเนหสมภโว วปปตต)๑๓ ในแงสมบต ไมมขอสงเกตพเศษ แตในแงวบตมเรองทตองสงเกตอยางสาคญ สเนหะ หมายถง เสนหา ความรกใคร เยอใย เฉพาะบคคล ความพอใจ โปรดปรานสวนตว เชน ปตตสเนหะ ความรกอยางบตร ภรยาสเนหะ ความรกใครฐานภรรยาเปนตน สเนหะ เปนเหตใหเกดความลาเอยง ทาใหชวยเหลอกนในทางทผดได อยางทเรยกวา เกดฉนททาคต (ลาเอยงเพราะรกใคร) ทไดยนพดกนวา “ทานเมตตาฉนเปนพเศษ” “นายเมตตาเขามาก” เปนตนนน เปนเรองของสเนหะ ซงเปนความวบตของเมตตามากกวา หาใชเมตตาไม สวนเมตตาทแทจรงนนเปนอปกรณสาคญอยางหนง สาหรบรกษาความเทยงธรรม เพราะเปนธรรมกลาง ๆ ทาใหมภาวะจตทปราศจากความเหนแกตว ทจะเอนเอยงเขาหา ปราศจากความเกลยดชงคดรายทจะทาลาย มไมตร ปรารถนาดตอคนทกคนสมาเสมอกน พจารณาตดสนและกระทาสงตาง ๆ ไปตามเหตผลมงประโยชนสขทแทจรงตอคนทงหลาย มใชมงสงทเขาหรอตนชอบหรออยากไดอยากเปน นพพานสตรคมภรลานนาไดกลาวถงอานสงสของการเจรญเมตตา ๑๐ ประการ ในลกษณะดงกลาวไมมขอแตกตางกนเชงเนอหา แตตางกนในการนบจานวน เพราะตนฉบบนพพานสตรลานนาทานนบขอ ๑ สข สปต ขอ ๒ สข ปฏพชฌต เปนหนงขอ เสมอนการนบพทธคณ ๙ เปน ๑๐ เพราะแยก อนตตโร กบ ปรสทมมสารถ ออกจากกนจงนบไดเปนพทธคณ ๑๐ อานสงสของเมตตากมลกษณะอยางเดยวกน เพยงตางกนดวยการนบเทานน สวนอานสงสของเมตตา ๑๑ ประการนน๑๔ คอ

๑๒ วสทธ. (ไทย) ๒/๑๒๑. ๑๓ วสทธ. (ไทย) ๒/๑๒๑.

๑๔

อง. เอกาทสก. (บาล) ๒๔/๑๕/๒๘๔-๒๘๕. อง. เอกาทสก. (ไทย) ๒๔/๑๕/๔๒๕-๔๒๖.

๑๖๔

๑. หลบอยกเปนสข ไมทรนทรายละเมอไปตาง ๆ และไมกรน เปนตน ๒. ตนขนกเปนสข ตนดวยความอม ไมตนแบบหวาดผวา งวเงย เพราะหลบไดเตมอม ตนขนจงมอารมณสดชน ดมดากบความสขนน ๓. ไมฝนราย คนเจรญเมตตาจะฝนด รสกสบายใจในเรองทฝนเหน เชน ฝนไดเหนพระพทธรป หรอไดเขาเฝาองคสมเดจพระศาสดา ไดฟงธรรมจากพระสงฆ หรอไดทาบญตาง ๆ มถวายทานบาง รกษาศลบาง เจรญสมาธภาวนาบาง ๔. เปนทรกของมนษยทงหลาย คนทมเมตตา ไมพยาบาทกบใครนน ทาใหเพอนมนษยดวยกน รกใครเอนดสงสารอยากจะชวยเหลอ ไดรบความรกความเมตตาจากผใหญ หรอเพอน คนทรจกมความรกความปรารถนาดตอตน คนทเคยเปนศตรกนในอดตหรอ กกลบมาเปนมตร เปนตน ๕. เปนรกของอมนษยทงหลาย หมายถง สตวเดรจฉาน เทวดา เปรต อสรกาย ในทใดทมภย จะเปนปา บาน ทบนบกหรอในนา อมนษย มเทวดา เปนตน จะเกดความรกแกผเจรญเมตตา ๖. เทวดายอมรกษาคมครอง เทวดานนชอบคนด ยอมคมครองคนด จงกลาวกนวา บางคนมเทวดาตดตามอยเปนประจา ทงนกเพราะวา เทวดาบางองคนนเคยเปนแมของเราในชาตกอน หรอเคยเปนพอหรอเคยเปนเพอน ชาวจนจงนบถอบรรพบรษ เพราะเชอวาเมอเรากราบไหวบชา ทานเหลานนกจะคมครองรกษาตน หรอประเพณชาวเหนอ เคารพผปยากราบไหวบชาเมอถงเวลากจะพากนมารวมตวทเปนเครอญาตกน ๑๐๐ หรอ ๒๐๐ คนเลยงผปยา โดยเชอวาทานจะคมครองรกษาตนใหเจรญรงเรอง บางทานไมเคยเปนอะไรกน แตไดเมตตาจตจากเรา กใหการคมครองรกษา และจะชวยอานวยใหบคคลผนนไดรบความสาเรจ ในกจการนน ๆ ๗. อปทวนตรายทงหลายยอมทาอนตรายไมได ไฟ ศาสตรา อาวธ ยาพษ ไมอาจจะกรากรายผนนได อนนสาคญเหมอนกน ถาใครสามารถนาของขลงคอ เมตตา เขามาไวในตวเราไดแลว กเสมอนไดสรางกาแพง ขดคนา และวางขวากหนามไวรอบบานเปนอยางด โจร หรอขโมยกไมสามารถทปลน หรอเขาไปทาอนตรายตอคนในบานได ผทเจรญเมตตาจตนใหเกดขนแลว กมธรรมาวธ คอเมตตาธรรม เปนเครองคมครองปองอนตรายไดเปนอยางดเยยม

๑๖๕

๘. จตยอมเปนสมาธเรว ถาใครเจรญเมตตาอยเปนประจาบอยๆ ทกวน ทกคน จตจะเปนสมาธไดไวกวาคนทไมเจรญเมตตา เพยงพอนกวาจะทาจตใหสงบกสามารถทาจตใหสงบเปนสมาธ คอมนอยในอารมณไดทนท ๙. ผวพรรณยอมผองใส คนเจรญเมตตาน ยอมมผวพรรณผองใส ผทเจรญเมตตามากมองดแลวสบายใจ เขาไปหาทานแลวชนใจ เปนทเคารพเลอมใสของคนทวไป ผวพรรณกผองใสดวย อายกยน รวมถงการมสขภาพทดแขงแรง หนาตาดออนกวาปกต เปนตน

๑๐. เปนผไมลมหลงมวเมาในชวต (มสตด ไมหลงตาย) เมอตายเปนผไมหลงตาย เพราะการเจรญเมตตาจตบอยๆ ความหลงตายในขณะตาย จะไมม ไมเพอ บางคนกอนตายเพออยางนนอยางน จาอะไรไมได แมแตคนใกลชดกเกดขนได แตคนทเจรญเมตตาจตน ยอมเปนคนไมหลงตาย ๑๑. ยงไมบรรลอมฤตธรรม ยอมเปนผเขาถงพรหมโลกแล เมอจากโลกนไปกไปบงเกดในพรหมโลกนหมายถงทานผใดทไดฌานโดยเฉพาะเทานน สาหรบผทยงไมไดฌาน กไปบงเกดตามภพภมของตน ๆ สรปไดวา หลกธรรมในพรหมวหาร ๔ แสดงใหเหนถงหลกธรรมททาใหเกดความสมพนธระหวางสงคมกบมนษยไดอยางเปนด ระหวางคณธรรมในใจของบคคลกบจรยธรรมภาคปฏบตการทางสงคมแสดงถงความสมบรณของหลกธรรมทมคาสอนเปนระเบยบ มหลกธรรมครบทกขนตอนและบอกใหรวา การบาเพญความดภายนอกหรอการแสดงออกดงามทางสงคม จะตองมคณธรรมทลกซงภายในจตใจเปนรากฐานจงจะเปนไปโดยจรงใจบรสทธเปนของแท และมนคงยงยน งานสงคมสงเคราะหไมวาในรปของทานหรออตถจรยาเปนตน จะเปนไปโดยความบรสทธใจ กตอเมอมเมตตากรณาเปนพนฐานอยในใจ ๔.๑.๒ บญกรยาวตถ นอกจากน คมภรลานนายงเนนในเรองบญกศลนนคอ บญกรยาวตถ๑๕ แปลวา วตถเปนทตงของการบาเพญบญ คาวา บญ ในสวนเหตนน หมายถง เจตนาทประกอบดวยกศล เมอเกดขนภายในจตใจหรอกระทาไปในทางกายหรอพดทางวาจากตาม สามารถ ลด

๑๕ ท.ปา. (บาล) ๑๑/๓๐๕/๑๙๕, ท. ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๖๙. อง. อฏฐก. (บาล) ๒๓/๓๖/๑๙๘, (ไทย) ๒๓/๓๖/๒๙๔-๒๙๕. ข. อต. (บาล) ๒๕/๖๐/๒๗๘, (ไทย) ๒๓/๖๐/๔๑๕-๔๑๖. อง.อฏฐก. อ. (ไทย) ๓/๓๖/๒๕๖-๒๕๗. ข. อต. อ. (ไทย) ๖๐/๒๓๒/๓๘๗-๓๙๑. อง.อฏฐก. ฏกา (ไทย) ๓/๓๖/๒๙๒-๒๙๓.

๑๖๖

ละ บรรเทา กเลสลงไปได ผลทออกมาเปนความสข ความปตปราโมทย การกระทานนเรยกวา เปนบญ พระพทธองคทรงแสดงบญไว ๓ ประการคอ ๑. ทาน การให การสละ การเผอแผแบงปน เปนการใชเพอการอนเคราะหเชน ชวยเหลอผยากไร ตกทกขขาดแคลนบาง ใหเพอสงเคราะห เพอยดเหนยวจตใจสมานไมตร แสดงนาใจ สรางสามคคบาง ใหเพอบชาความด ใหเพอยกยองสงเสรมสนบสนนคนดบาง เปนการใหในดานทรพยสน สงของปจจยเครองใชยงชพ วสดอปกรณตาง ๆ กม ใหความรศลปะวทยาการ ใหคาแนะนาสงสอน บอกแนวทางดาเนนชวต หรอใหธรรมกม ใหมความเปนสวนรวมในการบาเพญกจทดงามกด ตลอดจนใหอภยทเรยกวา อภยทาน ๒. ศล ความประพฤตดงาม และการหาเลยงชพในทางสจรต ความมระเบยบวนยและความมกรยามารยาทงดงาม เฉพาะอยางยงเนนศลในระดบการไมเบยดเบยนหรอการอยรวมกนดวยดโดยสงบสขในสงคม กลาวคอ การไมประทษรายตอชวตและรางกาย การไมละเมดกรรมสทธในทรพยสนของกนและกน การไมละเมดตอของรกของผอน ไมประทษรายจตใจลบหลเกยรตทาลายตระกลวงศของกนและกน การไมหกรานตดรอนผลประโยชนกน ดวยวธประทษรายทางวาจา และการไมซาเตมตนเองดวยสงเสพตดซงทาใหเสอมทรามเสยสตสมปชญญะทเปนเครองเหนยวรงปองกนจากความผดพลาดเสยหายและคมตวไวในคณความด นอกจากนอาจพยายามฝกตนเพมขนในดานการงดเวนสงหรหราฟมเฟอย บารงบาเรอปรนเปรอความสขตาง ๆ และหดใหเปนอยงาย ๆ ดวยการรกษาอโบสถ ถอศล ๘ ตลอดจนศล ๑๐ ประการ ตามโอกาส หรออาจปฏบตในทางบวกเชน ขวนขวายชวยเหลอรบใชรวมมอและบรการตาง ๆ ดวยใจบรสทธ ๓. ภาวนา เปนการฝกฝนจตและปญญา คอฝกอบรมจตใจใหเจรญขนดวยคณธรรมตาง ๆ ใหเขมแขงมนคงหนกแนน และใหมปญญารเทาทนสงขาร พดอยางสมยใหมวารเทาทนโลกและชวต หรอมโลกทศนชวทศนทถกตอง ภาวนานกคอ สมาธ และปญญา ในไตรสกขา พดเตมวา สมาธภาวนา และปญญาภาวนานนเอง แตไมยาเนนแตละอยางใหเดนชดนก จงยนเอามากลาวรวมจดเขาเปนหวขอเดยวกน มความหมายคลมตงแตสมมาวายามะ ใหเพยรละกเลส เพยรอบรมปลกฝงกศลธรรมในหมวดสมาธ จนมาถงสมมาทฏฐและความดารชอบทประกอบดวยเมตตากรณาในสมมาสงกปปะทเปนหมวดปญญา วธการและขอปฏบตททานเนนสาหรบการฝกอบรมจตใจและปญญา เปนการแสวงหาปญญาและชาระจตใจดวยการสดบธรรมทเรยกวา ธรรมสวนะ การแสดงธรรม สนทนาธรรม การ

๑๖๗

แกไขปลกฝงความเชอความเหน ความเขาใจใหถกตอง การเจรญเมตตาและการควบคมขดเกลากเลสโดยทวไป ในคมภรยงไดกลาวถงประโยชนตนและผอนและกลาวถงโลกนและโลกหนาโดยเฉพาะประโยชนในสวนตนและระดบสงคม๑๖ โดยทวไปเราอาจจะวเคราะหไดตามหลกของอรรถะ ๓ ซงมความหมายพงทราบไดดงตอไปน๑๗ ๑. อตตตถะ ประโยชนตน คอการบรรลจดหมายแหงชวตไดแกประโยชน ๓ อยางในหมวดกอนนนเอง เทาทเกยวของกบตน ซงเปนผลเกดขนแกตนโดยเฉพาะ เนนการพงตนไดในทกระดบ เพอความไมตองเปนภาระผอน หรอถวงหมคณะ และเพอความเปนผพรอมทจะชวยเหลอผอนบาเพญกจตาง ๆ อยางไดผลด คณธรรมทเปนแกนนาเพอการบรรลประโยชนตนนคอปญญา สวนหลกธรรมทว ๆ ไปทสอนไว เพอความมงหมายนมหลายอยางเชน นาถกรณธรรม ๑๐ ประการ เปนตน พดอยางกวาง ๆ วา บาเพญไตรสกขาในแงทเปนความรบผดชอบตอตนเองใหบรบรณ ๒. ปรตถะ ประโยชนผอน หรอประโยชนทาน คอการชวยเหลอเกอกลสนบสนนผอนใหบรรลประโยชน หรอเขาถงจดหมายแหงชวตของเราในระดบตาง ๆ ประคบประคองใหเขาสามารถพงตนเองได หมายถงประโยชน ๓ อยางในหมวดกอนนนเอง เทาทเกยวของกบคนอน เปนผลเกดขนแกคนอน หลกธรรมทวไปทใชสอนมสงคหวตถ ๔ ประการ การทาหนาทและบาเพญคณธรรมตาง ๆ ของกลยาณมตร เปนตน ๓. อภยตถะ ประโยชนทงสองฝาย หรอประโยชนรวมกน ไดแกประโยชน ๓ อยางในหมวดกอนนน ทเปนผลเกดขนทงแกตนและคนอน ๆ หรอแกสงคม แกชมชนอนเปนสวนรวม เชนประโยชนทเกดจากของกลางและกจสวนรวมเปนตน โดยเฉพาะสภาพแวดลอมและความเปนอยอนเอออานวยแกการปฏบตเพอบรรลอตตตถะ และการบาเพญปรตถะของทก ๆ คน คณธรรมทเปนแกนนาทจะใหบรรลจดหมายนคอ วนยและสามคค หลกธรรมทวไปทอาจใชสอนได มสาราณยธรรม๑๘ ๖ และอปรหานยธรรม๑๙ ๗ ประการ เปนตน ตลอดจนพฤตกรรมทเกอกล ทพงประสงค ทสงคมพงตองการ โดยทวไป ๑๖ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๐, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๑๓๕. ๑๗ ข.จ. (ไทย) ๓๐/๖๗๓/๓๓๓; ๔๕๕/๓๘๙. ๑๘ ท. ปา. (บาล) ๑๑/๓๒๓/๒๑๖, ท. ปา. (ไทย) ๑๑/๓๒๓/๓๒๑. ๑๙ ท. ปา. (บาล) ๑๐/๑๓๖-๑๔๔/๖๖-๗๔, ท. ปา. (ไทย) ๑๐/๑๓๖-๑๔๔/๘๑-๘๙.

๑๖๘

สรปไดวา การใชหลกธรรมในการดาเนนชวตตามหลกพทธศาสนายอมหนไมพนบญกรยาวตถ ๓ เพอกอใหเกดประโยชนอยางสงสด ระบบความประพฤตปฏบตมความรความเขาใจเกยวกบความจรงของธรรมชาตเปนพนฐาน ซงเปนไปเพอบรรลประโยชนทพงเปนจดมงหมายของชวต และการสรางสรรคสภาพชวต สภาพสงคมทเกอกลแกการบรรลจดหมายเชนนนได

๔.๑.๓ พระรตนตรย ๓

ชนชาวลานนาในอดตถงปจจบน มความเชอเลอมใสมนคงในพระรตนตรย นบถอพระพทธศาสนา นอมนาเอาหลกธรรมคาสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจามาประพฤตปฏบตในการดาเนนชวต พธกรรมทกอยางในถนลานนา มกจะมพธกรรมทางพระพทธศาสนาเสมอ ดงนน คนลานนาจงมนคงในพระรตนตรย พระรตนตรย หมายถง แกวอนประเสรฐ ๓ ประการ ประกอบดวยพทธรตนะ ๑ ธรรมรตนะ ๑ สงฆรตนะ ๑

๑. พระพทธ ไดแก ทานผสอนใหประชมชนประพฤตชอบดวยกาย วาจา ใจ ตามพระธรรมวนย ทเรยกวาพระพทธศาสนา ชอวาพระพทธเจา เพราะพระพทธเจาเปนผร ผตน ผเบกบาน ตรสรชอบดวยพระองค ทรงแนะนาสงสอนจนบคคลเหลานนไดรบความสขความเจรญตามสมควรแกความประพฤตปฏบตของตน

๒. พระธรรม คอ คาสงสอนของพระพทธเจา คาสงคอสงทพระพทธเจาทรงหามและทรงอนญาต เรยกวา พระวนย คาสอนคอสงทพระพทธเจาทรงชแนวทางมรรคผลและนพพาน เรยกวา พระธรรม

๓. พระสงฆ คอ กลมชนทเกดศรทธาเลอมใสคาสงสอนของพระพทธเจา แลวสละซงเพศฆราวาสออกบวชในพระพทธศาสนา ปฏบตตนตามหลกไตรสกขา และคาสงสอนของพระพทธเจา

๔.๑.๔ สงขารปปตตสตร

ในคมภรลานนาไดผสมผสานหลกธรรมในการดาเนนชวตแบบพนฐานและไดววฒนาการโดยเฉพาะการดารงชวตทเปนไปโดยธรรมชาตและการเชอมโยงหลกธรรมทมอย

๑๖๙

ไดอยางกลมกลนระหวางสงคมมนษยกบมนษยซงอาจกลาวไดวาเปนคณธรรมทโดดเดนทสด ทปรากฏในสงขารปตตสตร๒๐ คอ ๑. ศรทธา คอความเชอ ความมนใจเพราะไดพจารณาไตรตรองมองเหนเหตผลดวยปญญา แลวแยกยอยออกไปไดเปน ๓ ดานคอ ก. ความเชอ ความมนใจในพระพทธเจา ข. ความเชอ ความมนใจในพระธรรม ค. ความเชอ ความมนใจในพระสงฆ รวมความหมายของศรทธา ๓ อยางนนไดแก ความมนใจวาความจรงความดงาม และกฎเกณฑแหงเหตและผล มอยตามธรรมดาของธรรมชาตมนษย มความสามารถทจะเขาถงและหยงรความจรง ความดงาม และกฎธรรมชาตนนได และไดมบคคลผประเสรฐซงไดคนพบเขาถง และนาความจรงนนมาเปดเผย เปนเครองยนยนและนาทางไวแลว ผทมความมนในใจกฎธรรมดาแหงเหตผล และมนใจในความสามารถของมนษยแลว ยอมเพยรพยายามปฏบตเพอใหผลสาเรจเกดจากเหตคอการกระทา ชอการกระทาและผลของการกระทาทเปนไปตามนยามแหงเหตและผล จนมหลกประกนความเขมแขงทางจรยธรรม พยายามศกษาใหรเขาใจและกระทาการไปตามทางแหงเหตปจจยอยางมนคง ไมหวงพงอานาจดลบนดาลจากภายนอก และจะมนใจวาสงคมทดงาม หรอสงคมอดมคตนน มนษยสามารถชวยกนสรางขนได และประกอบดวยมนษยผดาเนนชวตดงามตามเหตผลนเอง ซงไดฝกอบรมตนเพอเขาถงธรรมหรอเพอบรรลคณความดพเศษอยางพระพทธเจา ๒. ศล คอระเบยบความประพฤตทงสวนตวและทเกยวของกบสภาพแวดลอมทางกายทางวาจา ตลอดถงทามาหาเลยงชพ ซงไดกาหนดวางไวเพอทาใหความเปนอยนน กลายเปนสภาพอนเอออานวยแกการปฏบตกจตาง ๆ ทเปนไปเพอเขาถงจดหมายอนดงาม ซงเปนอดมคตของคนในสงคมหรอชมชนนนโดยทวไป ระเบยบความประพฤตน จะมลกษณะเปนการปดกนโอกาสทจะทาความชวและสงเสรมโอกาสสาหรบทาความด โดยฝกคนใหรจกสรางความสมพนธดานกายและวาจาทดงาม กบสภาพแวดลอม อนจะเปนผลเอออานวยแกการดารงอยทงของตนและชมชน หรอสงคมของตน และเอออานวยแกการทากจตาง ๆ ทยง ๆ ขนไป พรอมกนนนกเปนการฝกอบรมชวตดานกายและวาจาของบคคลใหมความพรอมยงขน โดยเฉพาะเนนความสมพนธกบสภาพแวดลอมทางสงคม คอการอยรวมกนดวยด

๒๐ ม. อ. (บาล) ๑๔/๑๖๐-๑๗๕/๑๔๗-๑๕๗, ม. อ. (ไทย) ๑๔/๑๖๐-๑๗๕/๒๐๘-๒๑๔.

๑๗๐

ระหวางมนษยดวยกน ในสภาพทเกอกลเชนนน สมาชกแตละคนนอกจากสามารถดารงตนอยไดดวยดแลว ยงมโอกาสทจะกระทาสงทดงามหรอเขาถงสงทมคณคาสงขนไปอกดวย ดงนน ศลจงมความเขมงวดกวดขด เครงครด หยาบ ประณต และรายละเอยด ตาง ๆ กน ดงมศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ ทกลาวไวในคมภรลานนาเปนตวอยาง เมอวาโดยสรป ศลตามความหมายของพระพทธศาสนามลกษณะสาคญคอ ๑) ทาใหเกดสภาพความเปนอยทเกอกลแกการปฏบตกจตาง ๆ เพอเขาถงจดหมายทดงามโดยลาดบ จนถงจดหมายสงสดของชวต ๒) ทาใหสมาชกของสงคมหรอชมชนนนอยรวมกนดวยด สงคมสงบเรยบรอย สมาชกตางดารงอยดวยดและมงหนาปฏบตกจของตนโดยสะดวก ๓) ฝกหดขดเกลาตนเอง ทาใหกเลสเบาบางลง ดวยการควบคมยบยงกาย แสดงออกทงทางกายและวาจา อนเปนขนตนของการพฒนาชวตทจะเปนทรองรบของกศลธรรมทงหลาย เฉพาะอยางยง คอเปนพนฐานของสมาธ หรอการฝกฝนอบรมคณธรรมทางจตใจทสงขนไป ๓. สตะ คอ ความเปนผไดสดบตรบฟง และเรยนรศลปวทยา เรยนรวธการปฏบตกจการงาน และขอประพฤตปฏบตทดงามทจะนาไปสความสาเรจความเจรญรงเรองสนตสข และความมนคงในชวต มคากลาวทมความหมายกวางออกไปวา “พหสต” ซงหมายถง ผทไดเคยสดบตรบฟง ไดเคยเรยนรศลปวทยา ไดเคยเรยนรและฝกฝนอบรมวธการปฏบตกจการงาน ไดเรยนรและอบรมกาย วาจา และใจ ตามพระสทธรรม คอ ขอประพฤตปฏบตทดงามมามาก อนกอใหเกดวสยทศน คอสตปญญารอบรทงคดโลกและคดธรรม อยางกวางไกล ผมสตะหรอผเปนพหสตจงเปนผมทงความร มสตปญญาสามารถและมคณธรรมประจาใจ นบวาเปนผมทรพยอนประเสรฐ เสมอนมยานพาหนะนาชวต และมประทปสองทางการดาเนนไปสความสาเรจ ความเจรญรงเรอง สนตสข และมความมนคงแหงชวต ไมมเสอม สตะ ทเปนคณสมบตของอรยสาวกนน หมายถง ความรทจาเปนสาหรบทกคนเพอใหรจกวธทจะดาเนนชวตใหดงาม ทาใหรจกใชสตะอน ๆ มวชาชพเปนตน เปนไปในทางทเปนประโยชน ทงแกตนเองและผอน เปนสวนเสรมสาหรบปดกนโทษ ชวยทาใหสตะอนมคณคาเตมบรบรณ เปนเครองมอแกปญหาตามความหมายทแทจรง เปนคณดานเดยว ยงกวานนสตะอยางนเทานน เปนความรททาปถชนใหกลายเปนอรยะหรออารยชนได

๑๗๑

๔. จาคะ แปลวา การสละ หรอการสละให หมายถงการใหทแทจรง ซงเปนการสละออกไป สละทงขางนอกและขางใน ขางนอกสละวตถ ขางในสละกเลสความโลภ ไมมความรสกตระหนหวงแหน ไมปรารถนาผลไดตอบแทน การทมไดกระทาเพราะมงหวงผลประโยชนตอบแทนแกตน จงไมมปญหาในเรองทจะมาเกดความทกข ความเดอดรอน คนในสมยกอนจงมการสละทรพยในการสรางวด สรางสาธารณะสมบต เปนของแผนดน จะเหนไดจากการสรางวดในพระพทธศาสนา เจรญรงเรองจนกระทงมาถงยคปจจบน เพราะการใหดวยความเมตตา กรณา มใจบรสทธ มจตผองใส ทาใหมกเลสนอยลงไป การไดฝกอบรมตน ความกาวหนาในธรรม ความสขความอมเอบใจจากสภาพทเปนบญเปนกศลเหลานน และความเขาใกลจดมงหมายของพระพทธศาสนามากขน ในเรองน พงอางวจนะของพระสารบตรทวา “บณฑตทงหลาย ยอมไมใหทานเพราะเหนแกอปธสข (สขเจอกเลสคอโลกยสขหรอสขในไตรภพ) ยอมไมใหทานเพอภพใหม แตบณฑตเหลานน ยอมใหทานเพอกาจดกเลส เพอไมกอภพตอไป”๒๑ อนง ในฐานะอรยสาวกเปนสตบรษ ยอมใหทานอยางสตบรษ๒๒ ลกษณะสาคญอยางหนงททานเนนไวเกยวกบการใหอยางสตบรษไดแกการใหโดยเคารพ คอการใหดวยความจรงใจ ใหความสาคญแกผรบ แกสงของทใหและการใหนน ไมวาผรบจะตกอยในสภาพอยางใด ตาตอยดวยเพยงใด กไมดถกเหยยดหยาม ไมแสดงอาการดงวาจะทงเสย หรอหนานวควขมวดราคาญ แตมเมตตากรณา ใหดวยความเตมใจ มงใหเขาไดรบประโยชน ๕. ปญญา แปลวา ความรทว หรอรชด ไดแก ความเขาใจ ความหยงรเหตผล หรอความรประเภทแยกคด จดสรร และวนจฉย คอแยกแยะวนจฉยไดวา จรง เทจ ด ชว ถก ผด ควร ไมควร คณ โทษ ประโยชน มใชประโยชน รความสมพนธระหวางเหตและผล หรอปจจยตาง ๆ รภาวะตามเปนจรงของสงตาง ๆ รวาจะนาไปใชหรอปฏบตอยางไร จงจะแกปญหาได หรอใหผลสาเรจผลทมงหมาย เปนความรระดบใชงานหรอแกปญหาไดจรง อยางไรกตาม สงคมปจจบนตองการศรทธาทประกอบดวยเหตผล ไมงมงาย ตองการความมนใจในความเปนมนษยชนดทสมพนธกบจดมงหมายทดงาม สงคมปจจบนตองการศลธรรม คอธรรมขนศล ม ๒ ระดบ หนงระดบทวไป ไดแก ระดบธรรมหรอระดบทยงเปนธรรม คอ เปนขอแนะนาสงสอน หรอหลกความประพฤตทแสดง และ

๒๑ ท. มหา. (บาล) ๑๐/๓๘๖/๒๖๐, ท. มหา. (ไทย) ๑๐/๓๘๖/๓๒๔, ๒๒ ม. อ. (บาล) ๑๔/๙๒/๗๕. ม. อ. (ไทย) ๑๔/๙๒/๑๐๘-๑๐๙.

๑๗๒

บญญตไปตามกฎธรรมดา แหงความดความชว ทเรยกวา กฎแหงกรรม ผทาดทาชว หรอรกษาศลละเมดศล ยอมไดรบผลดผลชวเอง ตามธรรมดาของเหตปจจย หรอตามกฎแหงกรรมนน สองระดบเฉพาะ ไดแก ระดบวนย หรอระดบทเปนวนย คอเปนแบบแผนขอบงคบทบญญต คอวางหรอกาหนดขน สาหรบกากบความประพฤตของสมาชกในหมชนหรอชมชนหนง โดยสอดคลองกบความมงหมายของหมคณะหรอชมชนนนโดยเฉพาะ สรปไดวา คณธรรมทโดดเดนในคมภรลานนาเปนหลกแท ๆ ม ๕ อยาง คอ ศรทธา ศล จาคะ และปญญา๒๓ ๑) ศรทธา ความเชอ ความมนใจ ในปญญา คณธรรมและความเพยรพยายามของมนษย ซงทาใหสามารถเขาถงความจรง ความดงามสงสด ๒) ศล การรจกบงคบควบคมตนได ซงทาใหความเปนอย พฤตกรรม เกดความพอด และความอยรวมกนดวยดของสงคม ๓) สตะ คอ ความเปนผไดสดบตรบฟง และเรยนรศลปวทยา เรยนรวธการปฏบตกจการงาน และขอประพฤตปฏบตทดงามทจะนาไปสความสาเรจความเจรญรงเรองสนตสข และความมนคงในชวต

๔) จาคะ ความเสยสละ ททาใหไมตดสนหรอคดการตาง ๆ เขาขางตนเอง และทาใหพรอมทจะเออเฟอเกอกลแกผอน ๕) ปญญา ความรตระหนกเทาทนถงความจรงของสงทงหลาย ทเปนไปตามกฎธรรมดามความเกดขนเสอมสนไปตามเหตปจจยของมน ๔.๒ หลกธรรมทมอทธพลตอการปกครอง ๔.๒.๑ ทศพธราชธรรม ๑๐ ประการ

ในคมภรใบลานไดปรากฏหลกธรรมในการปกครองซงไดแกทศพธราชธรรม ซงในคมภรไดกลาวไวชดเจน เชน การใหทานเปนตนไป แตไมไดใหรายละเอยดไวในคมภรใบลาน เปนแตเพยงหวขอธรรมทปรากฏไดวามหลกธรรมการเมองการปกครองอยจรง ผ วจยจะไดวเคราะหตามหลกโดยทว ๆ ไปของหลกธรรม กลาวคอ หลกธรรมขอน ๒๓ อง. ปจก. (บาล) ๒๒/๙๑/๑๐๙, อง. ปจก. (ไทย) ๒๒/๙๑/๑๖๓.

๑๗๓

ผปกครองหรอพระมหากษตรยของไทย ทรงยดถอปฏบตสบเนองกนมาชานาน ทกยคทกสมย ตงแตยคสมยทปกครองดวยระบบสมบรณาญาสทธราชยเปนตนมา จนกระทงในสมยปจจบน ซงเปนหลกธรรมสน ๆ มาในมหาหงสชาดก๒๔ แตมความหมายทกวางและเปนหลกปฏบตทสามารถใชไดดมาทกยคทกสมย มเนอหาเปนหลกปฏบตของผปกครองหรอผนาโดยตรงคอ ๑. ทาน การใหสงทควรใหแกบคคลทควรให ควรสละสงของชวยเหลอราษฎร หรอการบาเพญสาธารณประโยชนตาง ๆ มการเผอแผใหปนและสงเคราะหแกบคคลรอบขางหรอผใตบงคบบญชา ๒. ศล ความประพฤตดงาม ควบคมความประพฤต ทางกาย วาจา และทางใจใหถกตองเรยบรอย ดงาม ตามระเบยบวนยของหมคณะและหลกธรรมทางศาสนา เพอเปนตวอยางและเปนทเคารพนบถอของประชาชนหรอผใตปกครอง ๓. ปรจาคะ การบรจาค หรอการไมเหนแกตว การเสยสละเพอสวนรวม ยอมเสยสละความสขสวนตน ยอมเสยสละความสขสวนตนเขาไปเพอรบภาระหนาทดาเนนงานเพอประโยชนแกประชาชนหมคณะหรอประเทศชาต ดวยความเสยสละอยางแทจรง เปนคนมจตใจกวางขวางไมเหนแกตว ไมฉวยโอกาสเอาเปรยบเพอความสข หรอความปลอดภยเฉพาะสวนตน ๔. อาชชวะ คอ ความซอตรงตอตนเอง ตองาน และตอบคคลอน ๆ ปฏบตภารกจหรอหนาทดวยความสจรตจรงใจ ไมหลอกลวงประชาชนหรอผใตปกครอง มความภกดตอประเทศชาตและตงมนในสจรตธรรม มนคงอยในศลธรรม รกษาสจจะ และเกยรตยศ ตลอดจนเปนทเชอถอวางใจได ๕. มททวะ ความออนโยน มอธยาศยไมเยอหยงกระดางหยาบคาย มคาพดนมนวล ไพเราะออนหวานตอคนทวไป มอธยาศยดงาม พรอมทจะรบฟงคาแนะนาตกเตอนจากผอน ทาใหไดรบความจงรกภกดจากประชาชนและผใตบงคบบญชา ๖. ตปะ ความทรงเดช หรอความมอานาจหรอธรรมในตว ทคอยรจกยบยงชงใจ คอยทาลายหรอขจดความชวไมใหกาเรบ เปนอานาจปราบปรามจตใจของผปกครองใหอยในทานองคลองธรรม ไมลวงละเมดศลธรรมอนดงาม ตามอานาจความตองการของกเลส

๒๔ ข. ชา. (บาล) ๒๘/๑๗๖/๗๒, ข. ชา. (ไทย) ๒๘/๑๗๖/๑๑๒.

๑๗๔

ทาใหผใตปกครองเกดความยาเกรงดวยการบาเพญเพยร เอาชนะความชวรายภายในจตใจดวยการรจกขจดความชวออกไป ไมยอมหมกมนอยในกามคณหรอความสขสาราญมากเกนไป ๗. อกโกธะ ความไมโกรธ ไมลอานาจความโกรธ จนเปนเหตใหกระทาการตาง ๆ ผดพลาด เสยธรรม จะตองมเมตตาประจาใจไวคอยระงบความขนเคอง มความรกและปรารถนาด ตอผใตปกครองสมาเสมอ ไมเหนแกตว มงใหเขาเจรญในทก ๆ ดาน ๘. อวหงสา ความไมเบยดเบยน บบคน กดขขมเหงใหประชาชนหรอผใตปกครองไดรบความเดอดรอนทกขยาก เชน การเกบภาษแบบขดรด การใชแรงงานเกนขนาด ไมหลงระเรงในอานาจจนขาดความเมตตากรณา ไมหาเหตลงโทษประชาชนหรอผใตปกครอง เพราะอาศยความเกลยดชงสวนตว จะตองมกรณาชวยเหลอประชาชนและผใตปกครองใหพนทกขภยตาง ๆ ๙. ขนต ความอดทน อดกลน รจกขมใจหามใจตวเอง ทนทานตออานาจกเลส และความทกขยากตาง ๆ ใหสตคอยควบคมจตใจใหคงทเปนปกต ไมใหกาเรบออนไหว ในเมอเผชญกบความยงยากลาบาก ภยอนตรายตาง ๆ เปนธรรมทจะทาใหฝาฝนอปสรรคไปถงจดหมายปลายทางได เปนการแสดงใหเหนถงความเขมแขงและความกลาหาญในการปฏบตหนาท ๑๐. อวโรธนะ๒๕ ความไมประพฤตผดไปจากธรรม หรอความเทยงตรงตอหลกธรรมไมมความเอนเอยงหวนไหวเพราะถอยคาดราย ลาภสกการะ หรออารมณทชอบใจและไมชอบใจใด ๆ ตงมนอยในธรรมทงสวนยตธรรมคอความเทยงธรรม ทงในสวนนตธรรม คอระเบยบแผนในการปกครอง ตลอดจนขนบธรรมเนยมประพฤตทดงาม ไมประพฤตคลาดเคลอนวบตไปดารงอยในความไมยตธรรม มความสงบเสงยม มสตควบคมรกษามารยาท ทางกาย วาจา ใหเปนสจรตและตรงตอความภกด ไมผดประเพณตลอดจนกฎหมายและศลธรรม๒๖ หลกธรรมทมมาในคมภรใบลานทเกยวกบการปกครองกคอทศพธราชธรรม อยางไรกตามหลกการปกครอง ผปกครองหรอผนาเปนกลไกสาคญตอความเคลอนไหวเปลยนแปลงของสงคม จะเปลยนแปลงไปในทางทดขนหรอเสอมลงกขนอยกบคณธรรมของผปกครองนนเองดงคากลาวในหนงสอพทธศาสนากบสงคมไทย

๒๕ ข.ชา. (บาล) ๒๘/๑๗๖/๗๒. ข.ชา. (ไทย) ๒๘/๑๗๖/๑๑๒. ๒๖ ข. ชา. อ. (ไทย) ๒๘/๑๗๖/๒๖๑.

๑๗๕

๔.๓ หลกธรรมทมอทธพลตอการศกษา ๔.๓.๑ ไตรสกขา ๓ เฉพาะอยางยง เนนการรตรงตามความเปนจรง หรอร เหนตามทมนเปน ตลอดจนรแจง ความจรงทเปนสากลของสงทงปวง จนถงขนรเทาทน ธรรมดาของโลกและชวต ททาใหมจตใจเปนอสระ ปลอดภยไรทกข เขาถงอสรภาพโดยสมบรณ๒๗ ในคมภรใบลานไดเนนในเรองศล สมาธ ปญญา เปนหลกใหญ โดยเฉพาะในเรองของศล ไดใหความสาคญในระดบตน ๆ กลาวไดวา คนในสมยดงเดมถอเอาศลเปนขอปฏบตทจะตองทาการศกษา เพราะศลสามารถควบคมพฤตกรรมของมนษยไดทงหมด หลกธรรมหรอระบบปฏบตทถอไดวาเปนระบบกลาง หรอเปนพนฐาน กวางขวางครอบคลม และใชเปนมาตรฐานของการปฏบตมากทสด กคอ ระบบทเรยกวา สกขา ๓ หรอไตรสกขา แมวาไตรสกขาจะจดออกมาจากมรรค แตเพอมองเหนเปนภาพทชดเจนในแงหนง อาจยกเอาไตรสกขานเขาคเทยบกบมรรคแลวจะเหนวามรรคเปนทางดาเนนชวตทดงาม หรอระบบการดาเนนชวตทดงาม หรอจะใหตรงกวานนวาเปนเนอหาของการดาเนนชวตทดงาม สวนไตรสกขา เปนระบบการศกษา หรอระบบการฝกฝนอบรม กเกดเปนการดาเนนชวตทด หรอการดาเนนชวตทดกเกดมขน ดงนน เมอฝกตามไตรสกขา มรรคกเกดมขนดวย และการฝกหรอการศกษานน กไมแยกจากการดาเนนชวต แตเนองอยดวยกนกบการดาเนนชวต สกขา ๓ ไดแก อธศลสกขา อธจตสกขา และอธปญญาสกขา ซงมกเรยกกนใหงาย ๆ และสะดวก ๆ วา ศล สมาธ ปญญา๒๘ ๑. อธศลสกขา คอ การฝกความประพฤตสจรตทางกาย วาจา และอาชวะ ไดแก รวมเอาองคมรรค ขอสมมาวาจา สมมากมมนตะ และสมมาอาชวะ เขามาวาโดยสาระกคอ การดารงตนดวยดในสงคม รกษาระเบยบวนย ปฏบตหนาทและความรบผดชอบทางสงคมใหถกตอง มความสมพนธทางสงคม ทดงามเกอกลเปนประโยชน ชวยรกษาและสงเสรมสภาพแวดลอม โดยเฉพาะทางสงคมใหอยในภาวะเอออานวยแกการททก ๆ คน จะสามารถดาเนนชวตทดงาม หรอปฏบตตามมรรคกนไดดวยด

๒๗ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) , พทธธรรม, หนา ๓๕๑-๓๕๒. ๒๘ ท.ปา. (บาล) ๑๑/๓๐๕/๑๙๖. ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๗๒. อง.ตก. (บาล) ๒๐/๘๒-๙๑/๒๒๒-๒๓๐. อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๘๒-๙๑/๓๐๘-๓๒๐.

๑๗๖

๒. อธจตสกขา คอ การฝกปรอในดานคณภาพและสมรรถภาพของจต ไดแก การรวมเอาองคมรรค ขอสมมาวายามะ สมมาสต และสมมาสมาธ เขามา วาโดยสาระกคอ การฝกใหมจตใจเขมแขง มนคงแนวแน ควบคมตนไดด มสมาธ มกาลงใจสง ใหเปนจตทสงบ ผองใส เปนสข บรสทธ ปราศจากสงรบกวน หรอทาใหเศราหมอง อยในสภาพเหมาะแกการใชงานมากทสด โดยเฉพาะการใชปญญาอยางลกซง และตรงตามความเปนจรง ๓. อธปญญาสกขา คอ การฝกฝนปญญาใหเกดความร ความเขาใจ สงทงหลายตามความเปนจรงจนถงความหลดพน มจตใจเปนอสระ ผองใส เบกบานโดยสมบรณ ไดแก การรวมเอาองคมรรค ขอสมมาทฏฐและสมมาสงกปปะ สองอยางแรกเขามา วาโดยสาระกคอ การฝกฝนอบรมใหเกดปญญาบรสทธ ทรแจงชดตามสภาพความเปนจรง ไมเปนความร ความคด ความเขาใจทถกบดเบอนเคลอบคลม อาพราง หรอพรามวเปนตน เพราะอทธพลของกเลสมอวชชาและตณหาเปนผนาทครอบงาจตอย การฝกปญญาเชนน ตองอาศยการฝกจตใหบรสทธ ผองใสเปนพนฐาน แตในเวลาเดยวกน เมอปญญาทบรสทธ รเหนตามความเปนจรงนเกดขนแลว กกลบชวยใหจตนนสงบ มนคง บรสทธ ผองใสอยางแนนอนยงขน และสงผลออกไปในการดาเนนชวตคอ ทาใหวางใจ วางทาทมความสมพนธกบสงทงหลายอยางถกตอง และใชปญญาทบรสทธ ไมเอนเอยง ไมมกเลสแอบแฝงนน คดพจารณาแกไขปญหาตาง ๆ ทากจทงหลายในทางทเปนไป เพอประโยชนอยางแทจรง จะเหนไดวาไตรสกขา ๓ เปนหลกธรรมทมความสมพนธระหวางมรรคกบไตรสกขาเปนปจจยกนระหวางศลกบสมมาทฏฐวา เมออยรวมกนดวยดโดยสงบเรยบรอย ใจกไมตองสะดงหวาดระแวง เมอประพฤตดมศล กไมมความเดอดรอนวนวายใจ ไมเอนเอยง มความเขาใจด เกดปญญา ถาปญญานน รตระหนกมองเหนคณคาของความประพฤตดมศล กเปนสมมาทฏฐ๒๙ เมอมสมมาทฏฐคอเหนถก เขาใจถกตอง กคด แลวพด ทา ประพฤต ปฏบตถกตองเปนศลอก และอกตอนหนงไดกลาวแลววา การฝกหดศล หรอฝกอบรมความประพฤตจะชอวาเปนการศกษา กตอเมอสามารถทาใหเกดสมมาทฏฐ อยางนอยตงแตขนซาบซงในคณคาของศลหรอมคานยมแหงความสจรตขนไป การฝกอบรมความประพฤตทจะใหมผลเชนน ไดกลาวมา ณ ทน ๒ อยางคอ

๒๙ ม. อ. (บาล) ๑๒/๘๓-๘๔/๖๓-๖๔. ม. อ. (ไทย) ๑๒/๘๓-๘๔/๘๑-๘๓.

๑๗๗

๑. การฝกศลทอาศย ความเคยชนและศรทธา เปนวธทเนนหนกในดานระเบยบวนย ไดแกการจดสรรสภาพแวดลอมใหเปนกรอบกากบความประพฤตและจดระเบยบความเปนอยเชนกจวตร เปนตน ฝกคนปฏบตใหเกดความคนและเคยชนเปนนสย พรอมกนนนกสรางเสรมศรทธาโดยใหกลยาณมตร เชน ครแนะนาชกจงใหเหนบคคลผมความประพฤตดงามนาเลอมใสศรทธา ทมความสข ความสาเรจ เปนแบบอยาง เชน ครนนเอง ประกอบไปดวยโดยวธน ความซาบซงในคณคาของความประพฤตดงาม ความรกวนย ความใฝนยมศลกเกดขนได แมจะไมมกลยาณมตรคอยชแจงประโยชน หรอไดเหนแบบอยางอะไรมากนก แตถาระเบยบวนยหรอกรอบความประพฤตนนเปนสงทเขาปรบตวเขาได เกดความเคยชนเปนนสยขนมากด เขาไดรบประโยชนบางกด เขาจะเกดความใฝนยมและคดหาเหตผลเขากบความประพฤตดมระเบยบวนยนนเอง เมอพนจากขนประพฤตไปตามกรอบหรอตามบงคบมาถงขนเหนคณคาใฝนยมทจะทาอยางนนแลว กเขาสขนเปนสมมาทฏฐ นบไดวาเรมมการศกษา ๒. การฝกศลทใชโยนโสมนสการกากบ เปนวธทเนนความเขาใจในความหมายของการกระทาหรอการปฏบตทกอยาง คอ ปฏบตการดวยโยนโสมนสการ ตวอยางเชน การกราบไหว แสดงความเคารพ ผกราบไหวพระสงฆ หรอแสดงความเคารพผใหญกวา เปนการฝกตนใหเปนคนออนโยนไมแขงกระดาง กเปนการใชโยนโสมนสการในทางปฏบต ซงใชไดตลอดเวลาในชวตประจาวน ไมใชรอเวลาไวพจารณาความคดอยางเดยว และไมใชแตในขนศลนเทานน แมในขนสมาธและขนปญญาแท ๆ จะตองใชโยนโสมนสการอยางนเรอยไป สมมาทฏฐและองคมรรคทงหลายภายในจงจะเจรญแกกลาพรงพรอมยงขนได โดยนยนกจะมองเหนความเจรญขององคมรรคทควบไปกบการฝกไตรสกขา กลาวคอ เมอมองจากภายนอก หรอมองตามขนตอนใหญ กจะเหนการฝกอบรมตามลาดบขนของไตรสกขา เปนศล สมาธ และปญญา จะเหนไดวา การแขไขปญหาโดยการศกษาแบบไตรสกขา ๓ คอ เปนการแกปญหาทเหตปจจยอยางหนง เปนการแกปญหาของมนษยโดยฝมอของมนษยเองอยางหนง หรออาจพดรวมวา เปนการแกปญหาของมนษยโดยมนษยเอง ทตรงตวเหตปจจย ทวาแกตรงเหตปจจย แกไขดวยการลงมอทาดวยความเพยรพยายามหาเหตผล การศกษาโดยหลกพระพทธศาสนานนสอนใหแกปญหาทงดานนอกดานใน ทงทางสงคมและทางจตใจของบคคล คอ มคาสอนขนศล เปนดานนอก และขนจตและปญญาเปนดานใน

๑๗๘

๔.๔ หลกธรรมทมอทธพลตอคณธรรมจรยธรรมในสงคม

๔.๔.๑ ไตรลกษณ เบองตนทานไดพรรณนาถงหลกพรหมวหาร ๔๓๐ ประการ ทมลกษณะเสมอนเรอนใจ ซงมหนาทเชนเดยวกบเรอนกาย ทมนษยทกคนใชเปนทอยอาศย กายกบใจนนจาเปนจะตองมทพานก แตทมความสาคญคอใจ ทานเนนไปทใจ จนถงกบมการพดวา ใจเปนนาย กายเปนบาว หรอ ดงพระพทธวจนะทวา ธรรมทงหลายมใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สาเรจไดดวยใจ หากวาบคคลมใจเลอมใสแลว จะพดหรอจะทาอะไร ความสขยอมตดตามเขาไป ดจเงาตดตามตนเอง ฉะนน๓๑ ซงเปนการแสดงใหเหนวา ขอเพยงทาใจใหสงบ เรากจะไดรบความสขแลวจากการประกอบการงานนน ๆ ไมประมาทในชวต และพจารณาสงขารทงหลายใหเหนกฎไตรลกษณ ๓ ประการ คอ ๓๒ อนจจตา คอพจารณาโดยใชวปสสนาปญญาเปนเครองดาเนนจนกวาจะบรรลถงนพพาน พนจากทกขทงมวล เปนสภาพอมตะพนจากการเวยนวายตายเกด โดย พจารณาเหนเบญจขนธ คอ รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณวา เปนสงไมเทยงแทแนนอน สบตอเปลยนแปลงอยตลอดเวลา๓๓ ๑. อนจจตา คอ ความไมเทยง ความไมคงท ความไมยงยน มสภาพเกดขนและเสอมสลายไป ๒. ทกขตา ความเปนทกข๓๔ สภาวะความไมสบายกาย ไมสบายใจ เกดขนแกคน สตวซงทนไดยาก หรอเกดแกสงของแลวไมสามารคงอยในสภาพเดมได มความแปรปรวนตลอดเวลา คงอยในสภาพเดมไมได เชน คนทมอาย อยในวยเดก จะคงความเดกอยางเดมกไมได เปนคนหนม จะคงเปนคนหนมอยางเดมกไมได และคงตองเปนคนแกอยางเดมกไมได เมอยงดารงตนอย กจะถกทกขตาความเปนทกขเขามาบบคนเสมอเชน ความหวบาง โรคภยไขเจบบาง และตองเหนดเหนอยกบงานเปนตนบาง ๓๐ อภ. ว. (บาล) ๓๕/๖๔๒/๓๓๑, ๖๙๖/๓๔๔, ๖๔๓/๓๓๒, ๖๙๙/๓๔๖ อภ. ว. (ไทย) ๓๕/๖๔๒/๓๓๑, ๖๘๓/๔๓๓, ๖๙๑/๔๓๗, ๖๙๙/๔๔๑, วสทธ. (บาล) ๒/๙๑-๑๓๔ ๓๑ ข. ธ. (บาล) ๒๕/๑-๒/๑๕, ข. ธ. (ไทย) ๒๕/๑-๒/๒๓-๒๔.

๓๒ ส. ม. (บาล) ๑๙/๘๙๙/๒๕-๒๕๗, ส. ม. (ไทย) ๑๙/๘๙๙/๔๒๙-๔๓๒.

๓๓ ม. อ. (บาล) ๑๔/๓๘๙-๔๑๕/๓๔๔-๓๕๖, ม. อ. (ไทย) ๑๔/๓๘๙-๔๑๕/๔๕๒-๔๖๙.

๓๔ ม. อ. (บาล) ๑๔/๔๑๖-๔๑๙/๓๕๖-๓๖๐, ม. อ. (ไทย) ๑๔/๓๘๙-๔๑๕/๔๗๐-๔๗๕.

๑๗๙

๓. อนตตตา๓๕ ความเปนของมใชตน สามารถกาหนดไดงาย ๆ ดงน ๓.๑ เราไมอาจจะบงคบบญชาสงตาง ๆ ใหเปนไปตามทเราตองการได จะบงคบไมใหเจบ ไมใหแก ไมใหสงทงหลายพลดพรากไป กบงคบไมได ๓.๒ แมชวตรางกายของเรา บดามารดา ทรพยสมบต เสอผา เปนตน ทเราครอบครองเปนเจาของนน กเปนการครอบครองแบบสมมตเทานน ทรพยสมบตตาง ๆ ทมอยมากมายนน เมอบคคลตายไป กไมอาจจะนาสงเหลานนไปได ในนพพานสตรฉบบลานนาน ไดชใหเหนเกดของธรรมชาตตามความเปนจรงทง ๓ ประการ เปนความจรงตามธรรมชาต ธรรมดาทมอยวา ตงแตโลกมขนมาแลว แมโลกเองกตกอยในลกษณะทง ๓ ประการน คน สตว สงของ แมแตระบบสรยจกรวาล กตกอยในลกษณะน ทานจงเรยกลกษณะอยางนวา สามญลกษณะ กลาวคอ ทกคน ทกชวต ทกสง จะตองประสบกบความไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา เหมอนกน ๔.๔.๒ อบายภม ๔

คนลานนามความเชอในกรรมและผลแหงกรรม วาทากรรมใดจะดจะชวกตามตองไดรบผลของกรรมนน ทาชวกสงใหไปเกดในอบายภม ทาดกสงผลใหไปเกดในสวรรค อทธผลของความเชอดงกลาวมา ทาใหคนลานนามนคงในหลกคาสอนทางพระพทธศาสนา งานประเพณทองถนไมวาเปนอปสมบท งานฌาปนกจนยมจดใหมการแสดงธรรม และนมนตพระภกษทรบอาราธนามาแสดงธรรมเทศนา เรองนพพานสตร ฉะนน คาสอนทสอดแทรกอยในนพพานสตรไดลงรากลกในจตใจของคนในถนลานนา

อบายภม ม ๔ อยาง อบายภม แปลวา ภมอนเปนทอยดนแดนทปราศจากความเจรญ หมายถงภมทมแตความทกขทรมาน ผไปเกดในภมเหลานตองกระทาบาปกรรม อกศลกรรมความชวทงปวงในขณะทยงมชวตอย ผลแหงบาปกรรมนน จะสงผลวบากกรรมใหเขาไปเกดในอบายภมหลงการสนชวตของเขา ผลจะสงผลใหเขาไปเกดตามระดบของบาปกรรมทไดสรางสมเอาไว คอ

๑. นรก เปนทไปจตของคนทมากดวยโทสะ ทาปาณาตบาต ฆาสตวตดชวตผอน ชอบทารายผอน

๓๕ ว. ม.(บาล) ๔/๒๐-๒๔/๑๗-๒๐, ว. ม. (ไทย) ๔/๒๐-๒๔/๒๗-๓๑.

๑๘๐

๒. เปรต เปนทไปจตของคนทมากดวยโลภะ ชอบฉอโกง ลกขโมยเบยดบงทรพยของบคคลอน ๓. อสรกาย เปนทไปจตของคนทมากดวยโลภะ เปนพวกทหวาดหวนไรความรนเรงและไมมความเจรญรงเรองแตประการใด

๔. ดรจฉาน เปนทไปจตของคนทมากดวยโมหะ หลงเชอความเทจงมงาย อกตญไมรคณของบพการชน ครอาจารยตลอดทานผมอปการคณทงหลาย เปนมจฉาทฏฐ คอมากไปดวยความเหนผด

๔.๔.๓ สวรรค ๖ ชน คอ ภมหรอดนแดนทมอารมณเลศดวยด สวรรค หมายถง ภมหรอโลกของเทวดาอนเปนภมทมแตสงทดงามใหสงทดเลศ ลวนเปนของทพย ทาใหผไปเกดมแตความสข เพราะเปนภมทเพยบพรอมดวยกามคณ ๕ คอ รป เสยง กลน รส และสมผสทเยยมกวาโลกมนษย สวรรคม ๖ ชน เรยกวา ฉกามาพจรสวรรค ไดแก ๑. ชนจาตมมหาราชกา มทาวมหาราช ๔ องค เปนผครองคอ ทาวธตรฐมหาราชปกครองดานทศตะวนออก ทาววรฬหกมหาราชปกครองดานทศใต ทาววรปกขมหาราชปกครองดานทศตะวนตก ทาวกเวรปกครองดานทศเหนอ ซงแตละองคมเทวดาในปกครองของตน และทาวทง ๔ ยงมหนาทสอดสองดแลความประพฤตตาง ๆ ของมนษยโลกดวยบางทกเรยกวา ทาวจตโลกบาล

๒. ชนดาวดงส สวรรคชนนมเทวดา ๓๓ องค มทาวสกกเทวราช เปนจอมเทพผปกครอง ยงมเหลาเทพบตรเทพธดาอกจานวนนบไมถวน ซงมปรากฏในขททกนกาย อรรถกถา ธรรมบทหลายแหงวา บรษชอมฏฐกณฑล ชางปารเลยยกะ และลงทถวายนาผงพระพทธองค ตางหลงจากสนชวตแลว กบงเกดในสวรรคชนดาวดงส มวมานกวางใหญถง ๑๖ โยชน มเทพธดาบรวารคนละ ๕๐๐ องค ๓. ชนยามา มทาวสยามเทวราช เปนจอมเทพผปกครองในชนน มความเปนอยทเลศกวาสะดวกสบายกวาชนดาวดงส ๔. ชนดสต อนเปนสวรรคชนท ๔ ทอยสงเหนอสวรรคชนยามาขนไปอกไกล มทาวสนดสตเทวราชเปนผปกครอง และเปนทอยของพระโพธสตว

๑๘๑

๕. ชนนมมารนด ตงอยเหนอสวรรคชนดสตขนไป ความเปนอยของเทวดาในสวรรคชนน ทงเทพบตรและเทพธดาเปนอยอยางสะดวกสบาย เพราะสงของใชอปโภคบรโภคลวนเปนของทพย และสามารถเนรมตสงเหลานนไดทกอยาง มทาวสนมมตเทวราชเปนจอมเทพผปกครอง ๖. ชนปรนมมตวสวดต มทาวปรนมมตวสวตด ความเปนอยของเทวดาในสวรรคชนน ทงเทพบตรและเทพธดาเปนอยอยางสะดวกสบาย เพราะสงของใชอปโภคบรโภคลวนเปนของทพย และมเทวดาชนบรวารเนรมตสงเหลานนใหเทวดาชนผใหญ มทาวปรนมมตวสวตดเปนจอมเทพผปกครอง ๔.๔.๔ กศลกรรมบถ ๑๐ ประการ ทานยงไดเตอนพทธบรษททงหลาย ใหอยอยางไมประมาท มสตปญญาพนจพจารณาอยเสมอวา สงไหนเปนความด สงไหนเปนความชว แลวกเลอกทาแตความด หลกเวนเสยจากความชว ตงตนอยในหลกของบญกรยาวตถ ๓ คอ ทาน ศล ภาวนา พรหมวหาร ๔ คอ เมตตา กรณา มทตา อเบกขา และไตรสกขา ๓ คอ ศล สมาธ ปญญา เมอบคคลไดปฏบตตนอยในหลกธรรมเหลาน เปนเหตใหถงทสดแหงทกขในปจจบน และเปนเหตใหถงความดบทกข ดบกเลส และดบอวชชาไดเดดขาดสนเชง ทเรยกวา นพพาน นพพานสตรในคมภรลานนา เมอศกษาวเคราะหแลวจะเหนวาเนนในเรองกศลกรรม กลาวคอความประพฤตทดงาม ทเรยกวา สจรต๓๖ ม ๓ ประการ คอ ๑. กายสจรต ๒. วจสจรต ๓. มโนสจรต สวนการกระทาความไมดเปนความชวทางกาย วาจา และใจ เหลาน เรยกวา ทจรต๓๗ มอย ๓ ประการ คอ ๑. กายทจรต ๒. วจทจรต ๓. มโนทจรต

กายสจรต ประพฤตดงานทางกาย ม ๓ อยาง คอ ๑. ละการฆาสตวเวนขาดการฆาสตว๓๘ หมายถง การไมละเมดในรางกายของบคคลอน ไมวาจะเปนการทรมานสตว ทารายทบตทาใหเขาไดรบบาดเจบ ประสพความเจบปวดอยางใดอยางหนง จนถงกบการฆาชวตสตวใหตาย เมอบคคลละเวนไดอยางนกจะ

๓๖ ข. อต. (บาล) ๒๕/๖๕/๒๘๑, ข. อต. (ไทย) ๒๕/๖๕/๔๒๑.

๓๗ ม. ม. (บาล) ๑๒/๔๓๙ – ๔๔๓/๓๘๗, ม. ม. (ไทย) ๑๒/๔๓๙ – ๔๔๓/๔๗๑.

๓๘ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๒๔/๒๕๖, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๒๔/๓๔๐.

๑๘๒

อยอยางไมมเวรไมมภยกบใคร ไมตองหวาดกลวคนอนจะมาทาอนตราย กลาวโดยสรปกคอ ความมเมตตากรณา หวงประโยชนความสขแกสตวทงปวง ๒. ละการถอเอาทรพยทเขามไดให เวนขาดจากการลกทรพย๓๙ หมายถง ไมละเมดทรพยสนของบคคลอน ไมวาจะเปนการลก การฉอ การโกง การปลอมแปลง สบเปลยน แมจะไดทรพยมาจากคนอนกตองไดมาในทางถกตองตามกฎหมาย และศลธรรม ไมเบยดเบยนประทษรายบคคลอนแลวนามาเปนของตนเอง ๓. ละการประพฤตผดในกามทงหลาย เวนขาดจากการประพฤตผดในกามทงหลาย๔๐ คอ ไมถงความสมสในพวกหญง ทมารดารกษา ทบดารกษา ทมารดาและบดารกษา ทพชายรกษา ทพสาวรกษา ทญาตรกษา ทมสาม ทอสรชนหวงหาม ทสดหญงทเขาคลองแลวดวยพวงมาลย

วจสจรต๔๑ ประพฤตดงามทางวาจา ม ๔ อยาง คอ ๑. ละการพดเทจ งดเวนจากการพดเทจ๔๒ คอพดคาพดอาพรางทไมเปนความจรง พดแตเฉพาะคาทสตยจรงมจตประกอบดวยเมตตาตอผทตนพดดวย คาสตยจรงนนทานเรยกวา อรยโวหาร พดไปตามจรงทไดเหน ไดยน ไดทราบ ไดรมาอยางไรกพดไปอยางนน หากไมไดเหน ไมไดยน ไมไดทราบ ไมไดรกปฏเสธไป โดยไมพดแตงเตมเรองเลกใหกลายเปนเรองใหญ เรองใหญใหเปนเรองเลกดวยอานาจอคต การงดเวนจากการพดเทจนน นอกจากจะไมพดเทจดวยตนแลว ไมควรสนบสนนใหคนอนพด ไมยกยองสรรเสรญคนทพดเทจ และตงตนอยในสจจะอยางมนคง ๒. ละวาจาอนสอเสยด เวนขาดจากวาจาสอเสยด๔๓ คอไดฟงขางนแลวไมนาไปบอกขางโนน เพอทาลายพวกขางน หรอไดฟงขางโนนแลว ไมนามาบอกขางน เพอทาลายพวกขางโนน สมานพวกทแตกกนใหดกนบาง สงเสรมพวกทดกนใหสนทสนมบาง ชอบใจพวกทพรอมเพรยงกน ยนดแลวในพวกทพรอมเพรยงกน ชนชมในพวกทพรอมเพรยงกน และกลาววาจาอนทาใหพรอมเพรยงกน

๓๙ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๒๔/๒๕๖, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๒๔/๓๔๐.

๔๐ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๒๔/๒๕๖, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๒๔/๓๔๐.

๔๑ ข. อต. (บาล) ๒๕/๖๕/๒๘๑, ข. อต. (ไทย) ๒๕/๖๕/๔๒๑.

๔๒ อง. ทก. (บาล) ๒๕/๑/๔๘-๔๙, อง. ทก. (ไทย) ๒๕/๑/๕๘-๕๙.

๔๓ ม. ม. (บาล) ๑๒/๔๔๑/๓๙๑, ม. ม. (ไทย) ๑๒/๔๔๑/๔๗๖-๔๗๗.

๑๘๓

๓. ละวาจาหยาบ เวนขาดจากวาจาหยาบ คอกลาววาจาทไมมโทษ เพราะหชวนใหรก จบใจ เปนของชาวเมอง คนสวนมากรกใคร ชอบใจ ๔. ละการพดเพอเจอ คองดจากการพดเพอเจอ พดในเวลาทควรพดตามความจรง พดเรองทเปนประโยชน พดเรองทเปนธรรม พดเรองทเปนวนยและกลาววาจามหลกฐาน มทอางได มทสดประกอบดวยประโยชน โดยกาลอนควร

มโนสจรต ประพฤตดงามทางใจ ม ๓ อยาง คอ๔๔ ๑. เปนผไมมความโลภมาก ไมเพงเลงทรพยอนเปนอปกรณเครองปลมใจของผอนวา ขอของผอนพงเปนของเราเถด ๒. เปนผมจตไมพยาบาท มความดารในใจไมชวชาวา ขอสตวเหลาน จงเปนผไมมเวร ไมมความเบยดเบยนกน ไมมทกข มแตสข รกษาตนเถด ๓. เปนผมความเหนชอบ คอมความเหนไมวปรตวา ผลแหงทานทใหแลวมอย ผลแหงการการบชามอย ผลแหงการเซนสรวงมอย ผลวบากแหงกรรมททาดและทาชวมอย โลกนมอย โลกหนามอย มารดามอย บดามอย สตวทงหลายทเปนอปปาตกะมอย สมณะและพราหมณทงหลาย ผดาเนนชอบ ปฏบตชอบ ผทาโลกนและโลกหนา ใหแจงดวยปญญาอนยงเอง แลวสอนใหผอนรไดมอยในโลกน๔๕ ๔.๔.๒ อกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ อกศลกรรม๔๖ การกระทาทเปนความชว ลามก ใหผลเปนทกข๔๗ ทานเรยกวา ทจรต๔๘ มอย ๓ ประการ คอ ๑. กายทจรต ๒. วจทจรต ๓. มโนทจรต กายทจรต ประพฤตชวทางกาย ม ๓ อยาง คอ ๑. ฆาสตว๔๙ เปนกายทจรตทเกดจากโทสะ ความประทษราย ความรสกเกลยดชงและกาวราว หากบคคลขาดเมตตาและกรณา ความรกและความเหนอกเหนใจแลว เขากอาจยอมแพแกความรสกเชนน และแสดงออกมาทางกาย

๔๔ อง.ตก. (บาล) ๒๐/๒/๙๗, อง ตก. (ไทย) ๒๐/๒/๒๔๐-๒๔๑.

๔๕ ม.ม. (บาล) ๑๒/๔๔๑,๔๔๒/๔๔๗-๔๘๕, ม. ม. (ไทย) ๑๒/๔๔๑/๓๙๐-๓๙๑.

๔๖ อง.ตก. (บาล) ๒๐/๖/๙๙, อง ตก. (ไทย) ๒๐/๖/๑๔๔-๑๔๕.

๔๗ อง.ตก. (บาล) ๒๐/๗๐/๑๙๖-๑๙๗, อง ตก. (ไทย) ๒๐/๗๐/๒๗๕-๒๗๖.

๔๘ ข.อต. (บาล) ๒๕/๖๔/๒๘๐-๒๘๑, ข. อต. (บาล) (ไทย) ๒๕/๖๕/๔๒๑.

๔๙ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๖๔/๒๘๒, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๖๔/๓๘๑-๓๘๒.

๑๘๔

๒. ลกทรพย๕๐ เปนกายทจรตทเกดจากความโลภ ซงหากไมควบคมแลวกอาจนาไปสการลกขโมยหรอการหลอกหลวงเอาทรพยสนของผอน ๓. ประพฤตผดในกาม๕๑ เปนกายทจรตทเกดจากความมกมากในกาม บคคลทถกครอบงาดวยความใครปรารถนาทจะสนองตณหาของตน กอาจประพฤตผดในกามโดยไมคานงถงความรสกของผอน วจทจรต ประพฤตชวทางวาจา ม ๔ ประการ คอ ๑. พดเทจ๕๒ คอพดดวยความจงใจ มงทจะใหผฟงเขาใจผดจากความจรง แมการเขยนหนงสอปดเขา หรอสนศรษะพยกหนาใหเขาเขาใจผด กจดวาพดเทจเหมอนกน ๒. พดสอเสยด๕๓ คอพดยยงประสงคใหบคคลแตกความสามคคกน หรอพดใหเขามารกชอบตน เขาจะแตกความสามคค เขาจะมารกชอบตน จดวาเปนการพดยยงสอเสยดเหมอนกน ๓. พดคาหยาบ๕๔ คอพดเสยดแทงประสงคใหผอนเจบใจ ระคายหดวยอางวตถ ทไมเปนจรงมาพด พดยกใหสงกวาพนเพเดมของเขาเรยกวาประชด หรอพดกดใหเปนคนเลวกวาพนเพเดมของเขาเรยกวาดา แมการพดอางเอาขอทบกพรองทมจรงในตวของเขาขนพดดวยประสงคใหเขาเจบใจกเรยกวาดา เปนคาหยาบเหมอนกน ๔. พดเพอเจอ๕๕ คอพดจาเหลวไหล ไรสาระ พดดวยความคะนองวาจา พดเลนไมรจกกาลเทศะ พดเลนสานวน พดลอเลยน คนฟงไมไดประโยชน จดวาเปนการพดเพอเจอ มโนทจรต ประพฤตชวทางใจ ม ๓ ประการ๕๖ ๑. อภชฌา๕๗ ความเพงเลงโลภอยากไดของคนอน เปนความโลภทรนแรงเมอเหนทรพยสนเงนทองสงของของบคคลอน ปรารถนาจะไดเปนเจาของครอบครองสงของ

๕๐ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๖๕/๒๘๒, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๖๕/๓๘๒-๓๘๓.

๕๑ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๖๖/๒๘๒, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๖๖/๓๘๓-๓๘๔.

๕๒ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๖๗/๒๘๓, อง จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๖๗/๓๘๔.

๕๓ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๖๘/๒๘๓, อง จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๖๘/๓๘๔-๓๘๕.

๕๔ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๖๙/๒๘๓, อง จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๖๙/๓๘๕-๓๘๖.

๕๕ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๗๐/๒๘๔, อง จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๗๐/๓๘๖.

๕๖ อง. ทสก. (บาล) ๒๔/๖๒/๙๒-๙๕, อง จตกก. (ไทย) ๒๔/๖๒/๑๓๗-๑๔๐.

๕๗ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๗๑/๒๘๔, อง จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๗๑/๓๘๗.

๑๘๕

เหลานน เปนธรรมดาจตใจของมนษยสามญชน ยอมจะมความโลภอยตามปกต หากวาความบคคลตองการจะสรางฐานะใหมนคง บากบนลงทนลงแรงทากจการงานเพอใหไดมาซงสงเหลานน ยงไมถอวาเปนมโนทจรต ๒. พยาบาท๕๘ การปองรายบคคลอน อนเกดจากการกระทบกระทงกนแลวเกบความไมพอใจ ความหงดหงด ความโกรธไว บางครงถงไดลงมอประทษรายกน แตยงเกบความอาฆาตพยาบาทไวภายในจตมงทจะจองลางจองผลาญ ทาลายลางคนทเปนศตรใหพนาศไป ความรสกลกษณะนจงเปนเสมอนคนทถกโรคภยเบยดเบยน จะตองเสวยทกขเวทนาอนเกดจากโรคภยนนเฉพาะตนผเดยว คนอนไมสามารถทจะแบงเบาโรคภยนนออกจากตนได บคคลทเกดความอาฆาตพยาบาทไวภายในกมลกษณะเดยวกน เพราะเปนความรสกทเกดขนภายในจตใจตนเอง ๓. มจฉาทฏฐ๕๙ ความเหนผดจากทานองคลองธรรม คอ ความคดเหนทไมตรงตอหลกคาสอนทพระพทธเจาไดทรงแสดงไว ถากระทาไปตามความคดเหนเหลานนกจะทาตนเองใหเดอดรอนบาง ทาบคคลอนใหเดอดรอนบาง หรอทาตนเองและบคคลอนใหเดอดรอน เชน เหนวาทาดไมไดด หรอเหนวาบดามารดาไมมคณ เปนความเหนทผดจากทานองคลองธรรมทงนน เพราะบคคลทาอยางใดยอมไดผลอยางนน เหมอนคนปลกขาว กยอมไดผลเปนขาว จะเปนอยางอนไมได บดามารดาเปนผอมชเลยงด ใหอาหาร ใหนานม ใหการศกษาเลาเรยน เสยสละทกอยางแกลกทกคน แมแตสตวเดรจฉานยอมไดรบการเลยงดแลจากพอแมของเขาจนกวาจะดแลรกษาตวเองได เพราะฉะนนใครทเหนวาบดามารดาไมมคณจงเปนความคดเหนทผดจากทานองคลองธรรม แมความเหนเหลาอนทมลกษณะททาตนเองและผอนใหเดอดรอน กชอวาเหนผดจากทานองคลองธรรม อนง ความเหนผดเกยวกบกฎแหงกรรม ปฏเสธกฎแหงกรรม ไมเชอวาการทาชวยอมใหผลเหลาน นบไดวาเปนมจฉาทฏฐในทางพทธศาสนา ความคดเปนพฤตกรรมประเภทหนง ความคดเปนสงสาคญมากเพราะเปนสาเหตของการกระทา การไมเชอกฎแหงกรรม สามารถทาใหเกดพฤตกรรมการกระทาทขาดความรบผดชอบ สรางเหตททาใหเกดทกขแกตนเองและผอน

๕๘ อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๗๒/๒๘๔, อง จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๗๒/๓๘๗-๓๘๘.

๕๙ อง.จตกก. (บาล) ๒๑/๒๗๓/๒๘๕, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๗๓/๓๘๘.

๑๘๖

๔.๕ หลกศลธรรม

ในคมภรลานนาไดเนนเรองศลไวมากมาย เพราะศลเปนพนฐานการดารงอยของมนษย สามารถเชอมสมพนธระหวางบคคลกบสงคมไดโดยตรง เปนการดารงตนอยดวยด มชวตทเกอกลทามกลางสภาพแวดลอมทตนมสวนชวยสรางสรรครกษาใหเอออานวยแกการมชวตทดงามรวมกน เปนพนฐานทดสาหรบการพฒนาคณภาพจตและการเจรญปญญา ดงนน ศลจงกนความถงการจดสรรสภาพแวดลอมทงทางวตถและทางสงคมทปดกนโอกาสในการทาชวและสงเสรมโอกาสในการทาความด เฉพาะอยางยง การจดระเบยบชวตและระบบสงคม โดยวางหลกเกณฑกฎขอบงคบ บทบญญตตาง ๆ เพอควบคมความประพฤตของบคคล จดกจการของสวนรวม สงเสรมความอยรวมกนดวยด ปดกนโอกาสการทาชว และสงเสรมโอกาสสาหรบทาความด เรยกรวม ๆ ดวยคาศพททางพระศาสนาวาวนย ซงพงจดวางขนใหเหมาะกบความมงหมายของชมชน หรอสงคมระดบนน ๆ เชน วนย ทพระพทธเจาทรงบญญตสาหรบภกษสงฆและภกษณสงฆ มทงขอกาหนดเกยวกบการจดระบบ การลงโทษ วธแตงตงเจาหนาท ระเบยบและวธดาเนนการประชม ตลอดกระทงระเบยบปฏบตและมารยาทตาง ๆ ในการตอนรบแขก ในการเปนอาคนตกะ และในการใชสาธารณะสมบตเปนตน นอกจากน ศล ๕ ศล ๘ หรออโบสถศลยงปองกนการเกดอกศลกรรมบถกคอ๖๐ การกระทา พด คด ไปตามแรงดนของกเลสประเภทตาง ๆ แตยงยดโยงอยกบความโลภ โกรธ หลง ทมรากแกวมาจากอวชชานนเอง และสงทถกตองประทษรายกคงเปนโลกกบชวต หรอนามรป อนเปนภาพรวมของสงขารทงหลาย ซงสามารถจะนามาแบงตามโครงสรางของทจรตทสะทอนออกมาทางกาย วาจา ใจ ตามลาดบ กายทจรต ๓ ประการ คอ เจตนาเปนเหตใหฆาสตว๖๑ เจตนาลกทรพย๖๒ เจตนาประพฤตผดในทางประเวณ๖๓ เนองจากเปนกระบวนของกรรมทเนนยาทเจตนาคอ ความจงใจ ในทนเจตนาจงประกอบดวยอกศลจต ทานจงเรยกวา เปนอกศลกรรม ม ๑)

๖๐ ม. ม. (บาล) ๑๒/๔๓๙ – ๔๔๓/๓๘๗, ม. ม. (ไทย) ๑๒/๔๓๙ – ๔๔๓/๔๗๑.

๖๑

อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๒๔/๒๕๖, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๒๔/๓๔๐.

๖๒

อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๒๔/๒๕๖, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๒๔/๓๔๐.

๖๓

อง. จตกก. (บาล) ๒๑/๒๒๔/๒๕๖, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๒๔/๓๔๐.

๑๘๗

ปาณาตบาต เจตนาฆาสตวใหตาย ๒) อทนนาทาน เจตนาถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดใหดวยอาการขโมย ๓) กาเมสมจฉาจาร เจตนาในการลวงละเมดทางประเวณ วจทจรต ๔ ประการ คอ การกระทาทางวาจาไดแก ๑) มสาวาท๖๔ การพดไมตรงตามความจรง ๒) ปสณวาจา การพดวาจาสอเสยด ๓) ผรสวาจา เจตนาพดคาหยาบคายรายกาจ ๔) สมผปปลาปะ เจตนากลาวคาเหลวไหลไรสาระ มโนทจรต๖๕ คอ การคดผดทางใจ ๓ ประการ ไดแก ๑) อภชฌา ความเพงเลงอยากไดทรพยสนของคนอน จาแนกเปน ๒ ประเภทคอ ความอยากไดในทางทชอบธรรมและความอยากไดในทางทไมชอบธรรม ๒) พยาบาท ความพยาบาท อาฆาต ความปองรายตอคนอน ๓) มจฉาทฏฐ ความเหนผด๖๖ อาการผลของอกศลกรรมบถนน สามารถสรปไดดวยพระพทธดารสในพระธรรมบททวา คนททาบาปกรรมเอาไวยอมเดอดรอนในโลกน ละโลกนไปแลวยงเดอดรอน เขายอมเดอดรอนในโลกทงสอง เพราะมองเหนวาตนไดทาบาปกรรมเอาไว เนองจากอาการของความโลภ โกรธ หลง ทสาแดงตนออกมาในรปแบบตาง ๆ นเอง ทานจงเรยกอกศลมล ๓ ประการวา เปน ปปญจธรรม คอ ธรรมทหนวงเหนยวคนเอาไวใหเนนชาเสยเวลาในการลดละความชว ประพฤตความด เพอนาชวตของตนใหสมผสความสขในโลกตาง ๆ จนถงความสขจากการหลดพนจากกระแสโลก ๔.๖ หลกอดมธรรม

ในคมภรลานนาไดกลาวถงความพนทกขไวโดยยดหลกของอรยสจ เพอกาวลวงเขาสระดบจดหมายของชวตไวคอ การเขาถงซงอรยบคคลตามลาดบ ในทนผวจยจะไดทาการวเคราะหตความในคมภรวสทธมรรค สมโมหวโนทน และสทธมมปกาสน ไดชแจงเหตผลไวนาฟงวา เหตใด พระพทธองคจงทรงแสดงอรยสจ๖๗ ๔ ไวโดยเรยงลาดบแมจะสน แตมเนอหาสาระทลกซง กลาวโดยสงเขปดงตอไปน

๖๔ อง. ทก. (บาล) ๒๕/๑/๔๘-๔๙, อง. ทก. (ไทย) ๒๕/๑/๕๘-๕๙.

๖๕

อง. ตก. (บาล) ๒๐/๒/๙๗, อง. ตก. (ไทย) ๒๐/๒/๒๔๐-๒๔๑.

๖๖ ม. ม. (บาล) ๑๒/๔๓๙ – ๔๔๓/๓๘๗, ม. ม. (ไทย) ๑๒/๔๓๙ – ๔๔๓/๔๗๑. ๖๗ ว. ม. (บาล) ๔/๑๔-๑๕/๑๔-๑๕, ว. ม. (ไทย) ๔/๑๔-๑๕/๒๑-๒๔. ม. อ. (ไทย) ๑๔/๓๗๑-๓๗๕/๓๑๖ - ๓๒๑, ๓๗๑-๓๗๕/๓๘๑ - ๓๘๖.

๑๘๘

๑. ทกข คอปญหาตาง ๆ ของมนษย เปนเรองบบคนชวตจตใจ มอยทวไปแกสตวและมนษยทกคน เกดขนแกใครเมอใด กเปนจดสนใจ เปนของเดนชดแกผนน ทกขจงเปนจดสนใจปรากฏเดนชดในชวตของทก ๆ คน เรยกไดวา เปนของชดรงายเหนงาย ทกขเปนของนาเกลยดนากลว และนาตกใจสาหรบคนจานวนมาก คอยหลกเลยง ไมอยากไดยน แมแตคนทกาลงเพลดเพลนลมหลงมวเมา ไมตระหนกรวาตนเองกาลงมปญหาและกาลงกอปญหา เมอมผมาชปญหาให กจะกระทบใจทาใหสะดงสะเทอนและมความไหวหวน สาหรบคนทอยในภาวะเชนนน พระพทธองคทรงสอนเรองทกข เพอกระตนเตอนใหเขาฉกใจคดได เปนทจะเรมตนพจารณาแกปญหาความดบทกขกนไดตอไป ๒. สมทย คอ เหตแหงทกข หรอสาเหตของปญหา การดบทกขนน ทาไดดวยการกาจดสาเหตของมน ดงนน เมอกาหนดจบไดแลววาทกขหรอปญหาของตนคออะไร เปนอยางไร อยทไหนแลวกสบสาวหาสาเหตตอไป เพอจะไดทากจแหงปหานะ คอละหรอกาจดเสย อยางไรกตาม แมเมอคนหาสาเหต คนกมกเลยงหนความจรง ชอบมองออกไปขางนอกหรอมองใหไกลตวจากทเปนอยในปจจบน จงมกมองหาตวการขางนอกทจะซดทอดโทษใหเมอถกทกขบบคนในภายใน แทนทจะดบหรอสามารถลดทอนปรมาณแหงทกขใหเบาบางลงไดดวยปญญา กกลบถกตณหาบบคนบบกดใหชดเชยออกไปดวยเตมทกขทใหญกวาเขามา หรอระบายทกขนนออกไปใหเปนโทษภยแกคนอนและแกสงคม ความทกขและปญหาของมนษยไดเปนมาและเปนอยอยางน ตามอานาจบงการของตณหาทมอวชชาคอยหนนอยอยางไมมสนสด ๓. นโรธ คอความดบทกข หรอภาวะหมดปญหา เมอไดกลาวถงทกขหรอปญหาพรอมทงสาเหต อนเปนเรองราย เปนสงไมนาพงพอใจ พระพทธองคกทรงชโลมดวงใจของเวไนยชนใหเกดความเบาใจ และใหมความหวงขน ดวยการตรสอรยสจขอท ๓ คอ นโรธ แสดงใหเหนวาทกขทบบคนนนดบได ปญหาทกดดนนนแกไขได ทางออกนาพงใจมอย ทงน เพราะสาเหตแหงปญหาหรอความทกขนนเปนสงกาจดได หรอทาใหหมดสนไปได ทกขหรอปญหาตงอยไดดวยอาศยเหต เมอกาจดเหตแลว ทกขทเปนผลกพลอยดบสนไปดวย เมอทกขดบปญหากหมดไป กมภาวะหมดปญหา หรอภาวะไรทกขปรากฏขนมาอยางเปนไปเอง สงบ ผองใส ไดตลอดทกเวลาอยางเปนปกตของใจ บรรลภาวะสมบรณแหงชวตดานใน

๑๘๙

๔. มรรค คอ ทางดบทกข หรอวธปฏบตเพอกาจดสาเหตแหงปญหา เมอรทงปญหาและสาเหตแหงปญหา ทงจดหมายทเปนภาวะหมดสนปญหา เกดปญญาเจรญงอกงามขนเรอย ๆ เจรญเพมพนและชดเจนยงขนโดยลาดบ ดวยอาศยการรจกคด การไตรตรอง สอบสวนพจารณา การรเหนประจกษผลการปฏบต ทเกดมในระบบการฝกอบรม และการทอนทรยตาง ๆ แกกลายงขน จนในทสดปญญากจะเจรญถงขนรเขาใจสงทงหลายตามความเปนจรงถงขนหลดพน บรรลนพพานได คอ ความรความเขาใจ หรอความเชอตามเหตผล กลายมาเปนการรการเหนดวยปญญาของตนจรง ๆ โดยสมบรณ ดงบาลวา “มชฌมาปฏปทาน เปนญาณกรณ (สรางการร) จกขกรณ (สรางจกษคอการเหน) เปนไปเพอความสงบ เพอการตรสร เพอนพพาน๖๘” จงเหนไดวา ตอนทายของมรรคกจบลงดวยปญญา ซงเปนองคธรรมตวการทมบทบาทเดนชดในการทาใหบรรลทหมายโดยนยนตอจากมรรคมองค ๘ บางแหงทานจงเพมองคประกอบเขาไปอก ๒ ขอ คอ สมมาญานะ (ความรชอบ เทยบกบ ญาณกรณ จกขกรณ) และสมมาวมตต (หลดพนชอบ เทยบกบความสงบ ฯลฯ นพพาน) ตามแนวน สมมาทฏฐจงเปนเหมอนสะพานสาหรบทอดขามจากอวชชาไปสวชชา เมอมวชชากเกดสมมาญาณะ และยอมหลดพนเปนสมมาวมตต๖๙ สรปไดความวา ในคมภรลานนาไดใหความสาคญในพระพทธศาสนาโดยยดหลกพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ อาจตความไดวา พระพทธเจา เปนทระลก ใหมนใจวา มนษยคอเราทกคนน มสตปญญา ความสามารถฝกปรอ หรอพฒนาใหบรบรณได สามารถหยงรสจธรรม บรรลความหลดพนเปนอสระไรทกข ลอยเหนอโลกธรรม และมความดสงเลศทแมแตเทพเจาและพรหมกเคารพบชา ดงมพระบรมศาสดาเปนองคนา มนษยทงหลายทหวงพงเทพเจาและสงศกดสทธนน ถารจกฝกอบรมตนใหดแลว กไมมสงใดทเทวะและสงศกดสทธเหลานนจะทาไดเหมอนดงทกรรมดและจตปญญาของมนษยเองจะสามารถทา พระธรรม เปนทระลก ใหมนใจวา ความจรงหรอสจธรรมเปนภาวะทดารงอยโดยธรรมดา สงทงปวงเปนไปตามเหตปจจย ถารจกมองดรเขาใจสงทงหลายตามสภาวะทมนเปนจรง นาความรธรรมคอ ความจรงนนมาใชประโยชน ปฏบตตอสงทงหลายดวยความ

๖๘ ท. ปา. (บาล) ๑๑/๑๘๓/๑๑๒-๑๑๔, ท. ปา. (ไทย) ๑๑/๑๘๓/๑๕๙-๑๖๗. ๖๙ ส. ม. (บาล) ๑๔/๑๔๑/๑๒๖, (ไทย) ๑๔/๑๔๑/๑๘๐-๑๘๑.

๑๙๐

รทน สภาวะ และการกระทาทตวเหตปจจย กจะแกไขปญหาไดดทสด เขาถงธรรมและมชวตทดทสด พระสงฆ เปนทระลกใหมนใจวา สงคมดงามมธรรมเปนรากฐาน แมมพฒนาการแหงจตปญญาในระดบแตกตางกน แตกอยรวมกนดวยด มความเสมอกนโดยธรรม มนษยทกคนมสวนรวมสรางสงคมเชนนได ดวยการรธรรมและปฏบตตามธรรม

บทท ๕

บทสรปและขอเสนอแนะ ๕.๑ สรปผลการวจย

คมภรลานนากลาวกนวาเปนอกษรทมชอเรยกหลายอยางแตกตางกนออกไปตามแตเหตผลของผเรยก เชน อกษรไทยลานนา เพราะวาเปนอกษรทใชในอาณาจกรลานนา อกษรไทยยวนเรยกชอตามเผาชนดงเดมลานนาไทยคอ ไทยยวนหรอไทยโยนก ตวหนงสอเมองหรอตวเมอง เพราะคนลานนาเรยกตวเองวา คนเมอง จงเรยกตวอกษรตนเองใชวา “ตวเมอง” ดวย อกษรธรรมหรอตวธรรม ทเรยกเชนน กเพราะตวอกษรชนดนนยมใชบนทกพระธรรมคาสงสอนขององคพระสมมาสมพทธเจา แตชอทนยมเรยกมากทสดคอ “ตวเมอง” จากการศกษาพบวา อกษรธรรมลานนาหรอตวเมองน นยมจารหรอเขยนลงบนใบลานมากทสด รองลงไปคอ หนงสอกระดาษ (พบสา) ซงโดยมากจะเปนเรองเกยวกบพระพทธศาสนา นอกจากนนกเขยนเปนจารกตาง ๆ อาท จารกตามฐานพระพทธรป ศลาจารกตาง ๆ เปนตน และยงใชบนทกวรรณกรรมตาง ๆ อนไดแก สภาษต คาสอน ตานาน คาว ฮา จอย ซอ ตาราตาง ๆ เชน ตารายาโหราศาสตร ยนต คาถา กฎหมาย และยงมขอหามซงเปนจารตประเพณคนลานนาอกดวย การศกษาวเคราะหนพพานสตรในคมภรลานนาเรมตนดวยภาษาบาลบทวา นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส และคาบาลทยกขนมาตงสนบางยาวบางแลวแปลความเปนภาษาพนเมองเปนตอน ๆ ไป แตเนองจากวา คาบาลเหลานนมขอผดพลาดมาก ยากจะบรณะใหสมบรณและถกตองได จงไมยกมาดวย เพราะจะทาใหเกดความสบสนมากกวาใหความกระจางในทางดานใจความ ฉะนน ในทนจะสรปเฉพาะเนอหาทผอานทวไปสามารถอานเขาใจงาย สมยเมอพระพทธเจายงทรงพระชนมอย พระองคทรงแสดงพระธรรมเทศนานวา “ธมมทาน สพพทาน ชนาต”๑ ความวา “ธรรมทาน ยอมชนะทานทงปวง” เพราะเหตวา

๑ ข. ธ. (บาล) ๒๕/๓๕๔/๗๘, ข. ธ. (ไทย) ๒๕/๓๕๔/๑๔๔.

๑๙๒

พระธรรมคาสอนของพระพทธเจาแสดงซงบญและบาปใหแจงแกสรรพสตว ใหสรรพสตวไดปฏบตดปฏบตชอบ เปนตนวา ใหถงมรรค ผล มนพพาน เพราะพระธรรมของพระพทธเจามรสยงกวารสธรรมทงมวล เดชแหงธรรมของพระพทธเจาน ยงใหญกวาเดชแหงพระพรหม พระพทธเจาตรสวา การใหธรรมะเปนทาน ประเสรฐยงนก ยอมเปนเหตใหบรรเทาเสยซงบาปแหงสตวทงหลาย ผทยงหลงมวเมาอยในวฏสงสารคอ โลภะ โทสะ โมหะ ดงนน ธรรมะพระพทธเจาจงเปนเหตใหรแจงซงมรรคญาณคอปญญา อนรแจงเหนจรง ธรรมะพระพทธเจาเปนดงบคคลผหนงมาจดประทปไวใหแกคนผหนงทเขาสหองอนมด ธรรมะพระพทธเจากระทาใหโลกนสวาง เปรยบดงประทปเมอนาไปทใด ยอมใหแสงสวางแกทนน ดงนน บคคลผเกดมาหาปญญามได กเพราะเขามไดฟงพระธรรมเทศนาอนจกใหเกดปญญานนเอง ในคมภรนพพานสตรฉบบลานนา ยงกลาวไววาในโลกนใครกตาม เปนหญงกด เปนชายกด หากมไดฟงพระธรรมคาสอนของพระพทธเจาอนใหเกดปญญา กเรยกวา หาดวงตามได เพราะเหตวาเขามไดรบเอาพระธรรมคาสอนไวในใจ ไมอาจพจารณาเหนวา อะไรเปนบญเปนกศล สวนบคคลผทมประสาทตาเสย แตยงประกอบดวยธรรมะ เพยงไดฟงธรรมะของพระพทธเจาและไดจดจาไวในใจ ยอมรจกบญและกลวตอบาป และรจกกระทาบญทงหลายเปนตนวา ใหทาน รกษาศล เหตนนบคคลผนนจงเรยกวามปญญา เพราะประกอบดวยปญญาอนรธรรม และพจารณาเหนสงทเปนบาปและบญทงมวล บคคลใดปราศจากธรรมะมไดฟงพระธรรมเทศนา กมกจะมวเมาลมหลงยงนก เปนประดจดงผเกดมาหาดวงตามได อกประการหนง บคคลผใหธรรมะเปนทาน เรยกไดวาเปนผใหซงนพพาน เพราะวาธรรมะของพระพทธเจายอมใหตดเสยยง มานะ โลภะ โทสะ โมหะ ตณหา อวชชา แหงสตวทงหลาย บคคลผใดไมฟงพระธรรมคาสอนของพระพทธเจา ทงไมปฏบตตามคาสอนของพระองค บคคลผนนยอมตกอยในวฏสงสาร เปนดงนายพรานผหยาบชาทารณ ยอมไลจบเอาเนอทงหลาย บคคลผใดฟงธรรมะพระพทธเจาแลวปฏบตตาม บคลลผนนกสามารถกาจดเสยซงหมมารทงจาพวกกเลสมารเปนตน มมจฉาทฏฐเปนทสด เปนผพนจากบวงแหงมาร ประดจดงสตวทพนจากบวงของนายพรานฉะนน

๑๙๓

กลาวโดยสรปองคความรทมในคมภรนพพานสตฉบบลานนากคอ การสอนใหบคคลมความเหนหรอความเชอ จะตองสอดคลองกบความเปนจรงเชน เกด แก เจบ ตายในทสด ใหเหนเปนสมมาทฏฐ คอ โลกยสมมาทฏฐ และโลกตตรสมมาทฏฐ ๑. โลกยสมมาทฏฐ ความเหนทเนองในโลก เชน ความเหน ความเชอ ความเขาใจ เกยวกบโลก และชวตทถกตองตามหลกความด สมพนธกบคลองธรรม ศลธรรม ซงมปจจยภายนอกเปนองคประกอบกบสงแวดลอมทดเชน สงคมทเปนธรรม และมกลยาณมตร เปนเพอนรวมงานรวมชวต และมองคประกอบภายใน คอ โยนโสมนสการ ประกอบดวยกศลธรรม โลกยสมมาทฏฐ เปนองคความรทสมพนธกบคณคาทางจรยะเชน กศล บญ อกศล บาป เปนตน ซงมลกษณะเปนหลกการ กฎเกณฑ มาตรฐาน ความเชอทมนษยปรงแตงสรางสรรคขน และขนอยกบโอกาสและกาละเทศะเปลยนแปลงไปตามอทธพลของสภาพแวดลอม และความเปนไปของสงคม ความรขนนเรยกวา กมมสกตาญาณ ๒. โลกตตรสมมาทฏฐ ความเหนชอบระดบโลกตตระ ไดแก ความรเกยวกบโลกและชวตทถกตองตามความเปนจรง หรอรเขาใจตามสภาวะธรรมชาต ความรขนนเกดขนดวยปจจยภายในเปนสวนใหญ คอ โยนโสมนสการ สวนปจจยภายนอกหรอปรโตโฆสะ เปนเพยงเครองกระตนใหใชโยนโสมนสการเทานน แตจะตองเกดจากความเพยรพยายามรความจรงจากสภาวะ กลาวคอ ตองเอาธรรมชาตเปนขอพจารณาโดยตรง ความรหรอปญญาระดบนไมมการปรงแตงได มขอปฏบตเรยกวา อรยมรรค มองค ๘ เทานน พนจากสงสารวฏอยางเดดขาด ทายสดของคมภรนพพานสตรฉบบลานนา กลาววา ผมปญญาปรารถนาสข ๓ ประการคอ สขอนมในเมองฟาและเมองคน(มนษย) มเวยงแกวยอดเนรพาน(นพพาน) อนเปนทสาราญประเสรฐ ลาเลศอดมกวาสขทงมวล ดงนนจงใหปรยตศาสนา คอวาสรางธรรมเขยนธรรมดวยตนเอง หรอจางวานผอนเขยนธรรม ๘ หมน ๔ พนขนธ อนเปนพทธวจนะทงมวล ตามสตกาลงของตน ดงนน บคคลผนนเรยกวา ไดทาใหศาสนาพระพทธเจาตงมน คอหากปรยตไมตงมนยนยาว ศาสนาพทธกไมอาจตงอยยนยาวได จกเสอมสญไปในทสด หากพระสทธรรมตงอยตราบใด พระพทธเจากจกตงอยตราบนน

จากการศกษาวจยนพพานสตรฉบบลานนามองใหเหนถงความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง และเคารพตอคาสงสอนของพระพทธองค เปนหลกในการดารงชวต แมวาภาษาลานนาหรอ “ตวเมอง” เปนภาษาทตายแลว กลาวคอไมใชเปนภาษา

๑๙๔

ราชการและนบวนกจะสญสลายไปตามยคสมย ถาหากคนรนหลงไมอนรกษไว คาดวาคงจะสาบสญไปจากประเทศไทยเปนแนแท ถาหากวเคราะหความหมาย หลกธรรมและจรยธรรมในคมภรนพพานสตร แมจะยนยอพสดารเพยงใดกสามารถถอดความออกมาในแงการครองตนทตองอาศยศล ๕ เปนพนฐาน ชาวลานนาในสมยโบราณจงมวฒนธรรมอนดงามมาโดยตลอด รวมไปถงวฒนธรรมทองถน ซงยงมสวนหลอหลอมกลอมเกลาจตใจของคนลานนาอยอยางสงบ สนต มความออนนอมถอมตน จงสบสานกลายเปนวฒนธรรมปฏบตสบตอกนมาโดยตลอดไมขาดสาย นพพานสตรฉบบลานนาไดบรรจเนอหาสน ๆ แตงายตอการเขาใจโดยเฉพาะคนในแถบลานนาเกาคอ แพร นาน พะเยา ลาพน เชยงราย เชยงใหม จะมความเขาใจตรงกนเพราะมความเหมอนกนในแงของภาษา ความเชอ ความเลอมใส ในพระรตนตรย กมความคลงกนและเหมอนกน ในสวนภาคอนอาจจะยากแกการเขาใจ ถาหากไมไดศกษามากอน แตหลกสาคญกคอ นพพานสตร เนนใหบคคลดารงตนอยในศล ในกศลธรรมความดทเรยกวา บญกรยา งดเวนจากอกศลธรรม ตงตนอยในพรหมวหารธรรม คอความปรารถนาดตอเพอนมนษยทมความเกด แก เจบ ตาย ในโลกนทงมวลและไมเบยดเบยนแกสรรพสตวทงหลายดวย กลายโดยสรปกคอ ใหบคคลพจารณาถงสภาพทเปนจรงของสงขาร คอ ความไมเทยง ความเปนทกข และความไมมตวตนในทสดบาเพญภาวนา สรางสมคณความด จนกวาจะเขาถงความพนทกขคอ พระนพพาน ๕.๒ ขอเสนอแนะ

จากการศกษาวเคราะหนพพานสตรในคมภรลานนา เปนหนงสอผกทจารกคาสอนของพระพทธเจา แสดงโดยทานองเทศนาโวหารคอ เทศนาเปนรอยแกวบาง เปนรอยกรองบาง ซงขนอยกบโอกาสหรอเทศกาล เมอพรรณาถงการสรางคณงามความด ทางกาย วาจา ใจ ดวยการใหทาน รกษาศล เจรญภาวนา โดยนกปราชญทงบรรพชตและคฤหสถกจารลงในใบลานเปนอกษรลานนา โดยสอดแทรกคตธรรมหลกธรรมคาสอนทางพระพทธศาสนาไดอยางแยบคาย รวมทงไดเชอมโยงวฒนธรรมชวตความเปนอยไดอยางงดงาม

๑๙๕

ปญหาใหญของมนษย คอ ปญหาการเวยนวายตายเกด เปนเหตใหคนหรอสตวตองสรางกรรม เปนกรรมดบาง เปนกรรมชวบาง เมอทากรรมแลวกเปนเหตใหไดรบวบากคอเมอไดรบวบากคอ ผลของกรรม เปนสขบาง เปนทกขบาง ตามผลของกรรมทตนไดทาไว ในคมภรนพพานสตรฉบบลานนาจงใหความสาคญในเรองของวบากกรรม เมออยากหลดพนกตองบาเพญคณงามความดคอการใหทาน การรกษาศล การมสมาธตงมน การมนเจรญภาวนา กระทาอยางตอเนองจงจะถงซงนพพานได งานวทยานพนธนศกษาเฉพาะคมภรนพพานสตรเทานน ในคมภรลานนายงมพระสตรอน ๆ อกมากมายใหไดศกษาคนควา จากการศกษาพบวา ยงมประเดนทควรศกษาตอไปไดอกเชน ๑. การศกษาวเคราะหคมภรมหาวบากในฉบบลานนา ซงเปนการศกษาเรองกรรมโดยเฉพาะ ๒. การศกษาวเคราะหคมภรอานสงสตาง ๆ เชน อานสงสสรางศาลา, อานสงสสรางวหาร เปนตน ๓. งานวจยคมภรลานนาหรอคมภรโบราณควรทจะไดรบการสงเสรมอยางจรงจงจากมหาวทยาลย โดยเฉพาะงานวจยของวทยาเขต ๔. คมภรนพพานสตรฉบบลานนาน ยงกระจดกระจายอยตามวดตาง ๆ ทวภาคเหนอ ๘ จงหวด มผทสนใจควรศกษาความตางกนของอกขระการจารและเนอหาวาเหมอนตางกนอยางไร ๕. การเกบรกษาคมภรลานนาทาไดยากมาก ยงตองการหาผทสนใจอนรกษไดปรวรรตดานเหนอหาคมภรเหลานไว

บรรณานกรม ๑. ภาษาไทย

ก. ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, จานวน ๔๕ เลม, ๒๕๒๕.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฎกและอรรถกถาภาษาไทย จานวน ๙๑ เลม ฉบบมหามกฏราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

มหามกฎราชวทยาลย. ปกรณวเสสวสทธมรรค ฉบบภาษาไทย - บาล จานวน ๖ เลม, ๒๕๒๘.

มหามกฎราชวทยาลย. อรรถกถาธรรมบท ฉบบภาษาบาล จานวน ๘ เลม, ๒๕๔๔. คมภรใบลานลานนา เรอง นพพานสตร ๑๒ แผนใบลาน ๕ จากวดดอนไทยพระบาท

ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน.

ข. คมภรใบลานลานนา

คมภรมลนพพานสตร ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน. คมภรมหามลนพพานสตร ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน. คมภรตลกขณสตร ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน. คมภรเตวทตสตร ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน. คมภรจลลวบาก ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน. คมภร มหาวบาก ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน. คมภรไจยะสงคหะ ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน. คมภรสาสนมตกา ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน.

๑๙๗

คมภรอมตสตร (อมตสรระ) ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน.

คมภรอานสงสตานไปหาคนตาย ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน

คมภรอานสงสสพพทาน ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน. คมภรอานสงสปฏกะทงสาม ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน คมภรอานสงสปงสกล ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน. คมภรอานสงสมหาวบาก ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน คมภรอานสงสรกษาศล ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน คมภรอานสงสสรางธรรม ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน คมภรอานสงสสลาก ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน คมภรอานสงสสรางศาลา ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน คมภรอานสงสสรางวหาร ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน คมภรอานสงสเผาผ ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน คมภรอานสงสปใหม ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน คมภรอานสงสเวสนตระ ฉบบวดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน คมภรเรองผะตบตนกา ฉบบเมองราม ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน คมภรเรองพราหมณปญหากากนซากจาง ฉบบเมองราม ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน

ค. ขอมลทตยภม

๑.  หนงสอและเอกสาร : เกษม ศรรตนพรย. “ตวเมอง” การเรยนภาษาลานนาผานโครงสรางคา. นนทบร : โรงพมพ

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ๒๕๔๘. กหลาบ มลลกะมาศ. วรรณคดวจารณ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยรามคาแหง,

๒๕๒๙. จ.เปรยญ. อานสงส ๑๐๘ กณฑ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพสานกพมพอานวยสาสน,

๒๕๓๒.

๑๙๘

ทวศกด ฐาณประทป. วรรณกรรมศาสนา. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามคาแหง, ๒๕๒๘.

ทรงศกด ปรางควฒนากล. วรรณกรรมลานนา วเคราะหวรรณกรรมลานนา. วรรณกรรมคาสอน. เชยงใหม : คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๒๔.

__________. “วรรณกรรมทองถน”. เอกสารคาสอนรายวชา ๐๑๔๓๕๙ ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. ทว เขอนแกว. ประเพณเดม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๔๑. ธวช ปณโณทก. วรรณกรรมทองถน. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๘. ธญญา สงขภนธานนท. ปรากฏการณแหงวรรณกรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพนาคร,

๒๕๓๘. นยะดา เหลาสนทร. ปญญาสชาดก : ประวตและความสาคญทมตอวรรณกรรมรอยกรอง

ของไทย. เชยงใหม : สานกพมพแมคาผาง, ๒๕๓๘. นพคณ ตนตกล. ยอนราลกประวตศาสตรแหงชนลานนา. เชยงใหม : Knowledge Center

๒๕๔๘ บญยงค เกศเทศ. ถอดวรรณกรรมไทย. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๖. เบญจมาศ พลอนทร. พนฐานวรรณคดและวรรณกรรมไทย. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร,

๒๕๒๖. บาเพญ ระวน. พทธศาสนาในลานนาไทย : หลกคาสอน. มรดกศาสนาเชยงใหม ภาค ๒ :

หลกคาสอนเชยงใหม. เชยงใหม : นพบรการพมพ, ๒๕๔๐. บญม แทนแกว และคณะ, พทธศาสน (ปรชญา ๑๐๓). กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร,

๒๕๒๓, หนา ๑๕๖. ประคอง นมมานเหมนทร. มหาชาตลานนา : การศกษาในฐานะทเปนวรรณคดทองถน.

กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานชย, ๒๕๒๖. ประยทธ หลงสมบรณ ร.อ.. พจนานกรมบาล-ไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภา,

๒๕๑๙. ปทานกรมบาล,ไทย, องกฤษ, สนสกฤต. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยมหามกฎราช

วทยาลย, ๒๕๒๐.

๑๙๙

พรรณเพญ เคลอไทย. คาสอนอานสงส. มรดกศาสนาเชยงใหม ภาค ๒ : หลกคาสอน. เชยงใหม : ๒๕๓๙.

พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต). การศกษาทสากลบนฐานแหงภมปญญาไทย. กรงเทพมหานคร: ม.ป.ท.

พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ). นเทศธรรม. บรษทแปดสบเจด จากด, กรงเทพมหานคร: ม.ป.ท., ๒๕๔๘.

พระธรรมกตตวงศ. คาพอ-คาแม. กรงเทพมหานคร: หอไตรการพมพ, ๒๕๔๙. . บทธรรมนาชวต. กรงเทพมหานคร: บรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จากด,

๒๕๔๙. พระธรรมกตตวงศ และคณะ. คลงธรรม เลม ๑,๒,๓. กรงเทพมหานคร: โรงพมพเลยงเชยง,

๒๕๔๖. พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ ป.ธ.๙). มงคล ๓๘ ประการ. กรงเทพมหานคร:

ม.ป.ท., ม.ป.ป. พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘ . พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๑๐. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖ . ธรรมนญชวต. กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘. . พระพทธศาสนา : พฒนาคนและสงคม. กรงเทพมหานคร : การพมพพระนคร

๒๕๓๘. พทธทาส ภกข. เรยนพทธศาสนาใน ๑๕ นาท. สราษฎรธาน : โรงพมพรตนมศร, ๒๕๐๙. . ธรรมสาหรบนกศกษา. กรงเทพมหานคร : มลนธเผยแพรชวตอนประเสรฐ,

๒๕๒๖. พระเทพวสทธกว. การพฒนาจต ภาคหนง. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,

๒๕๓๘. พระมหาไพศาล เขมจตโต. ชมนมอานสงส ๖๕ เรอง. กรงเทพมหานคร : โรงพมพอกษร,

๒๕๓๑. พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต). พทธธรรม. กรงเทพมหานคร : คณะระดมธรรม.

๒๐๐

มณ พยอมยงค. ประเพณ ๑๒ เดอน ฉบบรวมเลม. เอกสารวชาการชดลานนาคดศกษาลาดบท ๓. เชยงใหม : โครงการศนยสงเสรมศลปะวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๓.

. วฒนธรรมลานนาไทย. กรงเทพมหานคร : สานกงานคณะกรรมการ การวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๒๔.

รฐบาล. วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดนาน. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร กระทรวงศกษาธการจดพมพ, ๒๕๔๒.

รฐบาล. โครงการอนรกษพระคมภรลานนา ปรวรรตและวเคราะหเนอหา. เชยงใหม : โรงพมพมงเมอง, ๒๕๔๔.

ลมล จนทรหอม. วรรณกรรมทองถนลานนา. เชยงใหม : ฝายเอกสารตาราวทยาลยครเชยงใหม สหวทยาลยลานนา, ๒๕๓๔.

วทย ศวะสรยานนท. วรรณคดและวรรณคดวจารณ. กรงเทพมหานคร : สมาคมภาษาและหนงสอแหงประเทศไทย, ๒๕๐๔. (อางใน แลลอดวรรณกรรม ของบญยงค เกศเทศ).

วภา กงกะนนท. วรรณคดศกษา. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๓. ศ.ดร.ประเสรฐ ณ นคร. ตานานมลศาสนาวดปาแดง เชยงตง. อนสรณศาสตราจารยขจร

สขพานช. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, ม.ป.พ.

สมเจตน วมลเกษม. หลกสตรภาษาลานนา. เชยงใหม: เจรญวฒนการพมพ, ๒๕๓๖. สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส. เบญจศล และเบญจธรรม.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๘. สรพล ดารหกล. ลานนา สงแวดลอม สงคม และวฒนธรรม. กรงเทพมหานคร:

โรงคอมแพคทพรน, ๒๕๔๒, สรสสวด อองสกล. ประวตศาสตรลานนา. กรงเทพมหานคร : สานกพมพอมรนทร,

๒๕๔๔.

๒๐๑

สภาพรรณ ณ บางชาง. ววฒนาการวรรณคดสายพระสตตนตปฎกทแตงในประเทศไทย. จดพมพโดย เงนทนจฬาลงกรณมหาวทยาลย เฉลมฉลอง สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร. กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๓.

สรวฒน  คาวนสา. ประวตพระพทธศาสนาในประเทศไทย.  กรงเทพมหานคร : คณะโบราณคด  มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๓๔. 

สนทร ณ รงส. พทธปรชญาจากพระไตรปฎก. กรงเทพมหานคร: สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๑.

สทธวงศ พงศไพบลย. วรรณคดวจารณ. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๕. สชพ ปญญานภาพ. พระไตรปฎกฉบบประชาชน พมพครงท ๑๐. กรงเทพมหานคร :

มหามกฎราชวทยาลยในพระบรมราชปถมภ, ๒๕๓๐. สทธา ภวดล และคณะ. ความรทวไปทางวรรณกรรมไทย. พระนคร : โรงพมพสวนทองถน. สนท สมครการ. ความเชอและศาสนาในสงคมไทย : วเคราะหเชงสงคม-มนษยวทยา.

กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๙. สานกงานขาราชการพลเรอน, สานกงาน. พระบรมราโชวาท : แนวทางปฏบตกรอบแหง

จรรยาบรรณของขาราชการพลเรอน. กรงเทพมหานคร : ม.ป.ท., ม.ป.ป. สานกพระราชวง. อตตโนประวตพระราชนโรธรงสคมภรปญญาวศษฎ. อนสรณงาน

พระราชทานเพลงศพ พระราชนโรธรงส ณ วดหนหมากเปง. กรงเทพมหานคร : อมรนทรพรนดง แอน พบลชชง จากด (มหาชน), ๒๕๓๙.

เสาวลกษณ อนนตศานต. “การศกษาคตชนวทยาในปจจบน”. วารสารวรรณคดไทยปท ๔ ฉบบท ๒ สงหาคม ๒๕๓๐.

ศราพร ฐตฐาน ณ ถลาง. ในทองถนมนทานและการละเลน. กรงเทพมหานคร : มตชน, ๒๕๓๙.

เอกสารไมโครฟลม ของสถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม : โครงการศกษาวจยคมภรใบลาน ภาคเหนอ. สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๔.

อดม เชยกวงศ. วฒนธรรมความเปนอยและวถชวตทเปนเอกลกษณเฉพาะภาคเหนอ. กรงเทพมหานคร : สานกพมพภมปญญา, ๒๕๔๘.

๒๐๒

๒) วทยานพนธ :

ตรศลป บญขจร. วรรณกรรมประเภทกลอนสวดภาคกลาง : การศกษาเชงวเคราะห. วทยานพนธอกษรศาสตรดษฎบณฑต. ภาควชาภาษาตะวนออก คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๐.

พระครศรปรยตมงคล สรมงคโล (คาภบาล). การศกษาวเคราะหคาสอนเรองคณธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในคมภรใบลานอสาน เรองธรรมดาสอนโลก. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗.

พระครพทกษอรญวตร (คามล ไชยวฒ). จรยธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในวรรณกรรมลานนาเรอง ปเถาสอนหลาน. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘

พระเจรญ พนธร. แนวคดเรองสคตในพทธปรชญาเถรวาท. วทยานพนธมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๙.

พระประพนธ สทธจตโต (กวาวสบสาม). อทธพลความเชอเรองพระอปคตทมตอพธกรรมชาวพทธลานนา. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘.

พระสมชาต ฐตปญโญ (เครอนอย). จรยธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในวรรณกรรมลานนา เรอง อายรอยขอด. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, วทยาเขตเชยงใหม, ๒๕๔๖.

พระเรงสข นาถธมโม (รตนย). การศกษาวเคราะหวรรณกรรมลานนายคหลง เรอง โวหารมหาปฏฐานสงเขป. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๗.

พระมหาวฒน วฑฒนสธ (อปคา). คาสอนเรองคณธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏภาษตลานนา. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗

ปรยานช อนสเรทร. การศกษาวเคราะหคมภรทใชเทศนในเทศกาลเขาพรรษาของลานนา : กรณศกษาจาก ๔ วด ในจงหวดเชยงใหมและลาพน. วทยานพนธมหาบณฑต.บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๐.

๒๐๓

ประวตผวจย

ชอ พระสธวราลงการ (สมคด สรคตโต)

วนเดอนปเกด วนท ๔ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๐๓

บานเลขท ๕๙ หม ๗ บานดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน

การศกษา นกธรรมชนเอก (พ.ศ. ๒๕๒๓ สานกเรยนวดเมองราม บานเมองราม ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน)

อภธรรมมหาบณฑต อภธรรมโชตกะวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๒

เปรยญธรรม ๙ ประโยค (พ.ศ. ๒๕๓๖ สานกเรยนวดราชโอรสาราม แขวงบางคอ เขตจอมทอง กรงเทพมหานคร)

เขารบการศกษาระดบปรญญาโท มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย คณะพทธศาสตร สาขาวชาพระพทธศาสนา ปการศกษา ๒๕๔๘

บรรพชา วนท ๑๖ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๒๑ วดดอนไชยพระบาท ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จ. นาน พระอปชฌาย พระครอนทสรวสทธ

อปสมบท วนท ๑ พฤษภาคม ๒๕๒๓ วดเมองราม ตาบลนาเหลอง อาเภอเวยงสา จงหวดนาน พระอปชฌาย พระครอนทสรวสทธ

ทอยปจจบน วดราชโอรสาราม แขวงบางคอ เขตจอมทอง กรงเทพฯ

ตาแหนง ผชวยเจาอาวาสวดราชโอรสาราม แขวงบางคอ เขตจอมทอง กรงเทพฯ