ประกาศคณปการ

การศกษาคนควาฉบบนส าเรจสมบรณไดดวยความชวยเหลอจาก นายวศษฐ ขณกากรณ ผอ านวยการ โรงเรยนกดชมวทยาคม นายจรภทร ชาแทน รองผอ านวยการ โรงเรยนกดชมวทยาคม ทกรณาใหค าปรกษา และตรวจแกไขขอบกพรอง ผศกษาคนควาขอขอบพระคณเปนอยางสง

ขอขอบคณ วทยากร นายวฒไกร พงษสถตย บานเลขท 3 หมท 7 บานหนองแหน ต าบลหนองแหน อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร แหลงเรยนรภมปญญาทองถน บานหนองแหน ต าบลหนองแหน อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร นายสมเกยรต ล าพทธา ผชวยผอ านวยการ ฝายชมชนและภาคเครอขาย โรงเรยนกดชมวทยาคม นายนกร โพธกฎ ต าแหนง คร วทยฐานะช านาญการ และนางสมสวาท โพธกฎ ต าแหนง คร วทยฐานะช านาญการพเศษ โรงเรยนกดชมวทยาคม ทใหความอนเคราะหชวยเหลอในการตดตอประสานงานในการด าเนนการศกษาคนควาในครงน และขอขอบคณนกเรยนกลมตวอยาง ระดบชนมธยมศกษาปท 2 – 5 โรงเรยนกดชมวทยาคม ทกคน ทเปนก าลงใจ ชวยเหลอ เสยสละ และชวยใหการศกษาคนควาฉบบนเสรจสมบรณ

คณคาและประโยชนของการศกษาคนควาฉบบน ผศกษาคนควาขออทศเพอเปนการบชาพระคณบดา มารดา และบรพาจารย ทใหการศกษาอบรมสงสอน ใหสตปญญา และคณธรรมจรยธรรม เครองชน าความส าเรจในชวต

นายสพรชย บญออน

ชอเรอง การท าพานบายศรจากใบตองกลวย ผศกษาคนควา นายสพรชย บญออน คร โรงเรยนกดชมวทยาคม กลมตวอยางศกษา นกเรยนชมนมอนรกษวฒนธรรมทองถน ระดบชนมธยมศกษาปท 2 – 5 สถานศกษา โรงเรยนกดชมวทยาคม ส านกงานเขตพนทการศกษายโสธร เขต 2 ปการศกษา 2551

บทคดยอ

การท าพานบายศรจากใบตองกลวย เปนยทธศาสตรหนงทจะชวยใหนกเรยนเปนบคคล แหงการเรยนร สามารถคด วเคราะห และอยรวมกบสงคมอยางมความสข การศกษาคนควา เรอง การท าพานบายศรจากใบตองกลวย ครงน มจดมงหมายเพอใหนกเรยนไดตระหนกถงความส าคญ คณคาของภมปญญาไทย และอนรกษวฒนธรรมไทย ความนยมไทย ตลอดจนคณคาของความเปนไทยใหคงไวตลอดไป และเพอใหมความรความเขาใจ ตระหนกและเหนคณคา ของประเพณการบายศรสขวญ สามารถจดท าพานบายศรไดอยางถกตองสวยงาม ซงกรอบเนอหาของการจดท าโครงงาน ประกอบดวย กลมตวอยางและขนตอนการศกษา โดยขนตอนการศกษา ประกอบดวย 4 ขนตอน คอ 1) แบงกลมศกษาจากแหลงเรยนร 2) อภปรายกลม 3) ศกษา ดงาน 4) ปฏบตการท าพานบายศร ผลจากการศกษาพบวา กอนการศกษาคนควา สภาพปจจบนของโรงเรยนกดชมวทยาคม มความตองการทจะท าพานบายศร ในโอกาสตาง ๆ มากมาย เชน งานตอนรบผมาใหม สงผจากไป งานวนเกด และงานมงคลตาง ๆ ตลอดจนงานวนส าคญทางศาสนา แตยงขาดความร ความเขาใจ ในการท าพานบายศร และมความตองการทจะพฒนาทกษะกระบวนการและอนรกษไวซงภมปญญาของทองถน หลงจากการด าเนนงานโครงงาน พบวา กลมตวอยางสามารถปฏบตการท าพานบายศรจากใบตองกลวยไดตามรปแบบของประเพณทองถนไดถกตอง สวยงาม สามารถคดสรางสรรคออกแบบชนงานไดเปนอยางดในระดบหนง จนเปนทยอมรบของชมชน องคกรภาครฐ เอกชน และสถานศกษา โดยสรป การจดท าโครงงาน เรอง การท าพานบายศรจากใบตองกลวย ท าใหนกเรยน กลมตวอยาง มความเขาใจในประเพณของทองถน สามารถท าพานบายศรไดสวยงามในระดบหนง และถกตองตามโอกาสตาง ๆ ซงควรมการสงเสรมและพฒนาอยางตอเนอง เพอใหเกดความช านาญ ความเชอมน ใหเกดขนกบครและนกเรยน ในการน าเอาความรความเขาใจ และประสบการณ ไปพฒนาการจดการเรยนร พฒนาตนเองใหมคณภาพ มประสทธภาพ และประสทธผลเพมมากยงขน

สารบญ

บทท หนา

ประกาศคณปการ ………………………………………………………………………………………………………………… ก บทคดยอ ………………………………………………….…………………………………………………………………………. ข 1 บทน า ………………………………………………………………………….…………………………………………………. 1

ทมาและความส าคญของโครงการ ………..………………………………………………………………………. 1 วตถประสงค ………………………………..…………………………………………………………………………….. 2 ขอบเขตการศกษาคนควา …………………..…………………………………..……………………………...…... 2

2 เอกสารทเกยวของ ......................................................................................................................... 3 นยามค าศพทเฉพาะ …………………………………………………………………………..……………………….. 3 ความเปนมาของมะละกอ................. ………………………………………………………………………………... 3

ประโยชน คณคาทางอาหาร และคณสมบตเปนยาสมนไพร ……………………….………………….. 3 ชนดของมะละกอทนยมปลกในประเทศไทย ………………………………………………………………… 4 การปลกและการขยายพนธมะละกอ ……………………………………………………………………..……… 5 โรคแมลงและการปองกนก าจด ........................................................................................... 7 ท าอยางไรมะละกอจงจะตดผลดก .................................................................................. 9 การแปรรปผลตภณฑ ............................................................................... ............................. 11 การปลกมะละกอฮอลแลนด .................................................................... ............................ 12

3 วธการศกษาคนควา ………………………………………………………………………………………………………. 14 กลมตวอยาง ………………………………………………………………………………………………………….. 14 ขนตอนการศกษา ………………………………………………………………………………………………….. 14 ตารางแผนปฏบตการ ………………………………………………………………………………………………. 14 4 ผลการด าเนนงาน ……………………………………………………………………………..…………………………… 16 แบงกลมศกษาจากแหลงเรยนร …………………………………………………………………………………. 16

อภปรายกลม …………………………………………………………………………….……………………………… 17 ศกษาดงาน ……………………………………………………………………………………………………………… 19

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

ปฏบตการเพาะตนกลามะละกอ และการปลกตนมะละกอ ............................................... 19 เครองมอ วสด อปกรณ …………………………………………………….………………………………………. 37

5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ ………………………………..………………………………………… 38 ความมงหมายของการศกษาคนควา …………………………………………………….…………………….. 38 วธการศกษาคนควา ……………………………………………..…………………………………………………… 38 สรปผล ……………………………………………………………….…………………………………………………... 39 อภปรายผล ………………………………………………………………..……………………………………………. 40 ขอเสนอแนะ ……………………………………………………..…………………………………………………….. 40 บรรณานกรม …………………………………………………………………………………………………………………… 42 ภาคผนวก …………………………………………………………………………………………………………………………. 44 ภาคผนวก ก เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ………......…........................................... 46 ภาคผนวก ข รปภาพประกอบ ……………………………………………………………………………………... 50 ประวตยอผศกษาคนควา ………………………………………………………………………………………………..…… 59

สารบญตาราง

บทท หนา

ตารางแผนการปฏบตการ ……………..………………………………………………………………………………….. 30

บทท 1

บทน ำ ทมำและควำมส ำคญของโครงกำร

คนไทยสวนใหญยดถอและปฏบตตามประเพณวฒนธรรมทมมาแตเดม จะเหนวาคนไทยมการท าพธกรรมตาง ๆ ในชวงส าคญของชวต เชน รบขวญเดก ท าขวญนาค พธบายศรสขวญตอนรบคนส าคญ ฯลฯ การท าพานบายศรจงเปนวถชวตของชมชนชาวอสานทมความส าคญตอขวญและก าลงใจของคนในชมชน โดยเฉพาะผมาใหมหรอผจากไป พานบายศรนบเปนเครองมอทส าคญของการใหขวญและก าลงใจ ซงกนและกน การจดท าพานบายศรจงเปนศลปะทมความประณตบรรจงควรคาแกการศกษาและอนรกษ จากเหตผลดงกลาว ผศกษาจงสนใจทจะน าเรองนมาศกษาอยางจรงจง

วตถประสงค 1. เพอใหนกเรยนไดตระหนกถงความส าคญ คณคาของภมปญญาไทย และอนรกษ

วฒนธรรมไทย ความนยมไทย ตลอดจนคณคาของความเปนไทยใหคงไวตลอดไป 2. เพอใหมความรความเขาใจ ตระหนกและเหนคณคาของประเพณการบายศรสขวญ

ของทองถน 3. เพอใหสามารถจดท าพานบายศรไดอยางถกตองสวยงาม

ขอบเขตกำรศกษำคนควำ การศกษาครงน ผศกษาไดท าการศกษา ดงน

1. ศกษาการท าพานบายศรในทองถนอ าเภอกดชม จงหวดยโสธร 2. กลมตวอยาง

2.1 นกเรยนกลมสนใจ ระดบชนมธยมศกษาปท 2 – 5 โรงเรยนกดชมวทยาคม จ านวน 40 คน ภาคเรยนท 2 ปการศกษา 2551 โดยคดจากนกเรยนกลมสนใจ

บทท 2

เอกสารทเกยวของ การศกษาคนควา เรอง การท าพานบายศรปากชามจากใบกลวย ของนกเรยนระดบชนมธยมศกษา ปท 2 – 5 โรงเรยนกดชมวทยาคม โดยคดจากผสนใจ จ านวน 40 คน ผศกษาไดคนควาศกษาเอกสารทเกยวของ ดงน

1. ความเปนมาของเสนทางสายกลวย 2. ประโยชน คณคาทางอาหาร และคณสมบตเปนยาสมนไพร 3. ชนดของกลวยทนยมปลกในประเทศไทย 4. การปลกและการขยายพนธกลวย 5. การบายศร 6. ประเภทของการบายศร 7. พธบายศร - สขวญ 8. พธมงคลท าขวญ

นยามค าศพทเฉพาะ ทองถน หมายถง หมบาน ต าบล ในทองทอ าเภอกดชม จงหวดยโสธร กลมตวอยาง หมายถง นกเรยน กลมสนใจ ชมนม “รกษวฒนธรรมทองถน” นกเรยนระดบชนมธยมศกษาปท 2 – 5 โรงเรยนกดชมวทยาคม อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร คาย หมายถง เงนบาท หรอของมคา เปนคายกคร ทก าหนดขนโดยผท าหนาทพราหมณสวดท าพธ สด หมายถง การท าพธกรรมสวดมนต หรอคาถา เปนภาษาทองถนผสมกบภาษาบาล ชมชน หมายถง กลมคนทอาศยอยในทองถนอ าเภอกดชม จงหวดยโสธร เทพยดา หมายถง เหลาเทวดาทงหลาย ทสถตในทตาง ๆ

1. ความเปนมาของเสนทางสายกลวย

กรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ (2544) กลาววา พชทอยคกบววฒนาการของมนษย และมการขนยายเอาไปปลกในทใหม เพราะดวยประโยชนในการใชสอยมากมาย

3

ทงเครองใช หรอแหลงอาหาร "กลวย" เปนพชกลมแรกทอยตดไปกบมนษย มนษยใชประโยชนจากพชทปลกดวยเหงาหรอหว(เชน เผอก มน กลวย) กอนพชปลกพวกทใชเมลด (เชน ขาว ขาวโพด) และจากการววฒนาการทท าใหกลวยลกผสมระหวาง กลวยปา (Musa Acuminata)และกลวยตาน (Musa balbisiana) กลายเปนกลวยทตดผลโดยไมตองผสมเกสร คอ ไมมเมลด เปนววฒนาการส าคญทท าใหกลวยเปนสญลกษณของความอดมสมบรณ แทบจะทกวฒนธรรม และเกดเปนกลวยปลกทใชกนมากมายหลายพนธกระจายตามมนษยไปทวโลก กลวยจงเปนพชทส าคญมากพอ จากการส ารวจกลวยในโลกนไดเคยมการจดชนดของกลวยประมาณ 35 ชนด(ปจจบน จดได 54 ชนด) Dr. G.C.G.Argent ผเชยวชาญจาก Edinburgh พบวาส ารวจพบในไทยแลวขณะนประมาณ 20 ชนด พบในปาปวซงเชอวาเปน second origin เพยง 9 ชนด แหลงทมความหลากหลายของ "ชนด" มากทสด จงนาจะเปนแหลงก าเนด จงเปนทยอมรบกนในหมนกพฤกษศาสตร ทวโลกแลววา แหลงก าเนดกลวยในโลกนแทจรงคอประเทศไทยนเอง (กรมสงเสรมการเกษตร : 2544) สรปไดวา กลวยนนมมาพรอมกนกบสตวเลยงลกดวยนมเกดขนในโลก การอพยพตงถนฐานของคนในสมยโบราณ ไมวาทางบกหรอทางน า จะน าพนธกลวยตดตวไปดวยเสมอ เพราะวากลวยเปนพชทมล าตนเปนหวคลายกนกบพวกเผอก มน ขา งายตอการน าตดตวไป และประกอบกบการปลกงาย ดแลรกษางาย และทส าคญสามารถรบประทานแทนขาวไดอกดวย ประเทศไทยเปนประเทศทมความหลากหลายของสายพนธกลวยมากทสด จงถอไดวาประเทศไทยเปนแหลงก าเนดของกลวยในโลก

2. ประโยชน คณคาทางอาหาร และคณสมบตเปนยาสมนไพร

เบญจมาศ ศลายอย (http: // hospital.moph.go.th/bankhai/_private/banana.htm) กลาวไววา คนไทยรจกกลวยกนมาตงแตเรมมการกอตงประเทศไทยเพราะประเทศไทยเปนประเทศหนง ทเปนแหลงก าเนดกลวยจงมกลวยปา และกลวยปลกอยทวไป คนไทยจงรจกการใชประโยชนจากสวนตาง ๆ ของกลวยเปนอยางด การปลกกลวยในสมยโบราณเปนการปลกเพอไวใชสอยภายในบาน ตอมาเรมมการคาขายผลไม กลวยเปนผลไมชนดหนงทมการปลกขายกนมาตงแตสมยอยธยา

คณคาทางอาหารของกลวย ไดมการศกษาคณคาทางอาหารของกลวยไมต ากวา 10 พนธ มการศกษาสารทมประโยชนจากเปลอกกลวย การแปรรปกลวยใหเปนอาหารทเกบไดนาน เชน การท ากลวยตาก กลวยกวน ทอฟฟกลวย การบรรจกระปอง เชน กลวยบวชช กลวยน าวาในน าเชอม แกงเหลองหยวกกลวย ซงสามารถเกบไวไดนาน และสงออกขายตางประเทศไดอกดวย นอกจากนไดมการแปรรปกลวยเปนแปงกลวย (banana flour) และกลวยผง (banana powder) การท าเครองดมจากกลวย เชน การท าน ากลวย (banana juice) มการท าไวนกลวยจากกลวยหอมทอง กลวยหอมแกรนดเนน กลวยน าวา และกลวยไข นอกจากการแปรรปจากผลผลตแลว ไดมการน าใบตองมาท าเปนภาชนะทดแทนภาชนะพลาสตก และโฟม เพอใชในการบรรจอาหารชวคราว เพอลดปญหาขยะและมลภาวะ

4

ทางอากาศ พบวา ใบตองของกลวยน าวาด า และกลวยหอมเขยว ใหคณสมบตดและแขงแรง สวนล าตนเทยมทอยเหนอดนของกลวย น ามาท ากระดาษประเภทกระดาษสาไดคณภาพทด

ในเรองของการปรบปรงพนธกลวย ไดทดสอบความมชวตของละอองเกสรกลวย เพอน าประโยชนมาใชในการปรบปรงพนธ พบวา ละอองเกสรกลวยสวนใหญมชวตสน และไมคอยมชวต ดงนน ในการปรบปรงพนธสวนใหญจงศกษาในเรองของการปรบปรงพนธ ดวยวธการชกน าใหเกดการกลายพนธดวยการใชสารเคม และรงส โดยท ากบตนทไดจากการเพาะเลยงเนอเยอ เชนทดลองใชรงสกบกลวยหอมทอง และกลวยไข เพอใหไดตนทตานทานตอใบจด ส าหรบการใชสารเคมกบตนออนกลวยไข ท าใหไดตนกลวยทมขนาดเตยมาก เหมาะในการท าไมประดบกระถาง ไดตงชอวา"เบพ" ซงมหาวทยาลยไดจดทะเบยนกลวยประดบตนนไวกบกรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ ส าหรบการใชรงส ไดทดลองใชกบรงสแกมมา ไดตนกลวยไขทไมตางจากเดม รสชาตเหมอนเดม แตผลกลวยมรปรางตางจากเดมเลกนอย กลาวคอ ผลผอมเรยว ท าใหการจดเรยงของหวดกวาพนธปกต ใหชอวา "KB2" (Kasetsart Banana no 2) และผลคลายเดม แตมขนาดสน กานยาวขน ใหชอวา "KB3" สวนพนธทไมไดใชรงส ไดผวของเปลอกเงาขน ไดใหชอวา"KB1" ขณะนงานวจยของมหาวทยาลย เกษตรศาสตร ไดท าการตรวจสอบ DNA ของกลวย เพอหาก าเนดของพนธกลวยหลายชนด และมการหาวธการใหไดพนธกลวยน าวาทตานทานตอโรคเหยว นอกจากงานวจยเกยวกบกลวยกนไดแลว มหาวทยาลยเกษตรศาสตรยงไดท าการศกษากลวยประดบ ซงหมายถง กลวยบว กลวยกทล กลวยผา กลวยนวล ดวย มอาหารวางใดดไปกวากลวย อดมดวยน าตาลธรรมชาต 3 ชนด คอ ซโครส ฟรคโทส และกลโคสรวมกบเสนใยและกากอาหาร กลวยจะชวยเสรมเพมพลงงานใหกบรางกายทนททนใด จากงานวจยพบวากนกลวยแค 2 ผล กสามารถเพมพลงงานใหอยางเพยงพอกบการออกก าลงกายอยางเตมทไดนานถง 90 นาท จงไมนาแปลกใจทกลวยเปนผลไมอนดบหนงของนกกฬาชนน าระดบโลกไมใชเพยงแคเพมพลงงานเทานน ยงชวยเอาชนะและปองกนโรคตาง ๆ ทจะเกดกบ รางกายไดอก หลายโรค จงควรรบประทานทกวน 1) โรคโลหตจาง ในกลวยมธาตเหลกสงจะเปนตวชวยกระตนการผลตฮโมโกลบนในเลอดและจะชวยในกรณทมสภาวะขาดก าลงหรอภาวะโลหตจาง 2) โรคความดนโลหตสง มธาตโปรแตสเซยมสงสดแตมปรมาณเกลอต าท าใหเปนอาหาร ทสมบรณแบบทสดทจะชวยความดนโลหตมาก อย. ของอเมรกายนยอมใหอตสาหกรรมการปลกกลวยสามารถโฆษณาไดวากลวยเปนผลไมพเศษ ชวยลดอนตรายอนเกดจากเรองความดนโลหตหรอโรค เสนเลอดฝอยแตก 3) ก าลงสมอง นกเรยน 200 คน ทโรงเรยนTwickenham ไดรบผลดจากการสอบตลอดปนดวยการรบประทานกลวยในมออาหารเชาตอนพกและมออาหารกลางวนทกวนเพอชวยสงเสรมก าลงของสมองในพวกเขาจากงานวจยแสดงใหเหนวาปรมาณโปรแตสเซยมทมอยเตมเปยมในกลวยสามารถใหนกเรยนมการตนตวในการเรยนมากขน

5

4) โรคทองผก ปรมาณเสนใยและกากอาหารทมอยในกลวยชวยใหการขบถายเปนปกตและยงชวยแกปญหาโรคทองผกโดยไมตองกนยาถายเลย 5) โรคความซมเศรา จากการส ารวจเรว ๆ นในจ านวนผทมความทกขเกดจากความซมเศราหลายคนจะมความรสกทดขนมากหลงการกนกลวยเพราะมโปรตนชนดทเรยกวา trypotophan เมอสารนเขาไปในรางกายจะถกเปลยนเปน serotonin เปนทรจกกนดวาเปนตวผอนคลายปรบปรงอารมณใหดขนได คอ ท าใหเรารสกมความสขเพมขนนนเอง 6) อาการเมาคาง วธทเรวทสดทจะแกอาการเมาคาง คอการดมกลวยปนกบนมและน าผง กลวยจะท าใหกระเพาะของเราสงบลงสวนน าผงจะเปนตวชวยหนนเสรมปรมาณน าตาลในเสนเลอดทหมดไปในขณะทนมกชวยปรบระดบของเหลวในรางกายของเรา 7) อาการเสยดทอง กลวยมสารลดกรดตามธรรมชาตทมผลตอรางกายของเรา ถามปญหาเกยวกบอาการเสยดทองลองกนกลวยสกผลคณจะรสกผอนคลายจากอาการเสยดทองได 8) ความรสกไมสบายในตอนเชา การกนกลวยเปนอาหารวางระหวางมออาหารจะรกษาระดบน าตาลในเสนเลอดใหคงทเพอหลกเลยงความรสกไมสบายในตอนเชา 9) ยงกด กอนใชครมทาแกยงกดลองใชดานในของเปลอกกลวยทาบรเวณทถกยงกดมหลายคนพบอยางมหศจรรยวาเปลอกกลวยสามารถแกเมดผนคนทเกดจากยงกดได 10) ระบบระสาท ในกลวยมวตามนบสงมาก ชวยท าใหระบบประสาทสงบลงได โรคน าหนกเกนและโรคทเกดในทท างานจากการศกษาของสถาบนจตวทยาในออสเตรยคนพบวาความกดดนในทท างานเปนเหตน าไปสการกนอยางจบจบ เชน อาหารพวกชอคโกแลต และอาหารประเภททอดกรอบตาง ๆในจ านวนคนไข 5,000 คน ในโรงพยาบาลตางๆนกวจยพบวาสวนใหญเปนโรคอวนมากเกนไป และสวนใหญท างานภายใตความกดดนสงมากจากรายงานสรปวาเพอหลกเลยงการตนตระหนกและน าไปสการกนอาหารอยางบาคลง

เราจงตองควบคมปรมาณน าตาลในเสนเลอดดวยการกนอาหารวางทมปรมาณคารโบโฮเดรตสง เชน กนกลวยทก 2 ชวโมง เพอรกษาปรมาณน าตาลใหคงทตลอดเวลาไมตองค านงถงเรองอาการกนกลวยทมวตามนบ 6 ซงประกอบดวยสารควบคมระดบกลโคสทสามารถมผลตออารมณได 11) โรคล าไสเปนแผล กลวยเปนอาหารทแพทยใชควบคมเพอตานทานการเกดโรคล าไสเปนแผลเพราะเนอของกลวยมความออนนมพอดเปนผลไมชนดเดยวททานไดงายไมยงยากส าหรบผทมปญหาเรองโรคล าไสเรอรงและกลวยยงมสภาพเปนกลางไมเปนกรดท าใหลดการระคายเคองและยงไปเคลอบผนงล าไสและกระเพาะอาหารดวย 12) การควบคมอณหภมของรางกาย ในวฒนธรรมของหลายแหงเหนวากลวยคอผลไมทสามารถท าใหอณหภมเยนลงไดทงทางรางกายและจตใจโดยเฉพาะอณหภมของอารมณของคนทเปนแมทชอบคาดหวงตวอยางในประเทศไทย จะใหผหญงทก าลงตงครรภรบประทานกลวยทกวนเพอใหแนใจวาทกรกทเกดมาจะมอณหภมเยน

6

13) ความสบสนของอารมณเปนครงคราว กลวยสามารถชวยในเรองของอารมณและความสบสนได เพราะในกลวยมสารตามธรรมชาต trypotophan ท าใหอารมณด 14) การสบบร กลวยสามารถชวยคนทก าลงพยายามเลกสบบหร เนองจากในกลวยมปรมาณของวตามนซ เอ บ 6 และบ 12 ทสงมากและยงมโปรแตสเซยมกบแมกนเซยมทชวยท าใหรางกายฟนคนตวไดเรวอนเปนผลจากการลดเลกนโคตนนนเอง 15) ความเครยด โปรแตสเซยมเปนสารอาหารส าคญทชวยใหการเตนของหวใจเปนปกตการสงออกซเจนไปยงสมองและปรบระดบน าในรางกายเวลาเกดอารมณเครยด อตรา metabolic ในรางกายของเราจะขนสง และท าใหระดบโปรแตสเซยมในรางกายของเราลดลงแตโปรแตสเซยมทมอยสงมากในกลวยจะชวยใหเกดความสมดล 16) เสนเลอดฝอยแตก จากการวจยทลงในวารสาร "The New England Journal of Medicine" การกนกลวยเปนประจ าสามารถลดอนตรายทเกดกบเสนโลหตแตกไดถง 40% 17) โรคหด การรกษาหดดวยวธทางเลอกแบบธรรมชาตโดยการใชเปลอกของกลวยวางปดลงไปบนหดแลวใชแผนปดแผลหรอเทปตดไว ใหดานสเหลองของเปลอกกลวยออกดานนอก กจะสามารถรกษาโรคหดใหหายได

สรป กลวยเปนพชสมนไพร สามารถรกษาโรคตาง ๆ ไดมากมาย อกทงมคณคาทาง

สารอาหารสง เมอเปรยบเทยบแอปเปลแลว กลวยมโปรตนมากกวาแอปเปล 4 เทา มคารโบรไฮเดรตมากกวา 2 เทา มฟอสฟอรสมากกวา 3 เทา มวตามนเอและธาตเหลกมากกวา 5 เทา และมวตามนรวมทงแรธาตอน มากกวาอก 2 เทา และกลวยยงอดมดวยโปรแตสเซยม กลวยจงเปนหนงใน อาหาร ทดทสด

3. ชนดของกลวยทนยมปลกในประเทศไทย

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ( 29 มกราคม 2544 : http://www.ku.ac.th) กลาวไววา กลวยเปนไมผลเขตรอน ทมถนก าเนดในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ผลสกนอกจากจะใชรบประทานเปนผลไมแลว ยงสามารถน ามาปรงอาหารคาวหวาน และแปรรปเปนผลตภณฑอาหารแปรรป ชนดตาง ๆ อกหลายชนด ไดแก กลวยตาก ทอปฟ กลวยทอด กลวยบวชชกระปอง กลวยในน าเชอมกระปอง เปนตน

สวนใบตองสดสามารถน าไปใชหอของ ท างานประดษฐศลปะตาง ๆ ไดแก กระทง บายศร ใบตองแหงใชท ากระทงใสอาหาร และใชหอผลไม เพอใหมผวสวยงามและปองกนการท าลายของแมลงกานใบและกาบกลวยแหงใชท าเชอก กาบสดใชส าหรบการแทงหยวกประกอบเมรในการฌาปนกจศพ หวปล (ดอกกลวยน าวา) ยงใชรบประทานแทนผกไดดอกดวย ส าหรบคณคาทางอาหาร กลวยเปนผลไมทอดมไปดวยคารโบไฮเดรต แคลเซยม ฟอสฟอรส และวตามนเอ

7

เนองจากกลวยเปนพชทใชตนทนการผลตต าอกทงปลกแลวดแลรกษางายใหผลผลตเรว และเจรญเตบโตไดดในทกภาคของประเทศไทย รวมทงตลาดยงมความคลองตวสงทงตลาดภายในประเทศ และตลาดสงออก กลวยจงเปนไมผลทเกษตรกรควรพจารณาปลกเปนการคา หรอปลกในลกษณะพชหลก หรอแซมพชอน ๆ เปนการเพมรายไดใหเกษตรกรไดอกทางหนง

สภาพแวดลอมทเหมาะสม กลวยเปนไมผลลมลกทสามารถเจรญเตบโตไดในสภาพภมอากาศแบบรอนชน โดยเฉพาะ

ในสภาพทอากาศคงท จะท าใหกลวยเจรญเตบโตและใหผลผลตอยางตอเนอง ชวงอากาศแหงแลง ทยาวนาน หรอชวงอากาศหนาวเยน 2-3 เดอน มผลตอการชะงกการเจรญเตบโตของกลวยได และท าใหผลผลตกลวยต าลง

ดน ดนทเหมาะสมตอการปลกกลวย ควรเปนดนทมคาความเปนกรดดาง (pH) อยระหวาง 4.5-7 ทเหมาะสมทสดคอ (pH) = 6 เปนดนรวนซยมความอดมสมบรณสง ระบายน าด

ความชน พนททเหมาะสมในการปลกกลวย ควรมปรมาณน าฝนเฉลยระหวาง 50-100 นว/ป จ านวนวนทฝนตกควรยาวนาน หากมฝนตกในชวงสน การปลกกลวยจะตองใหน าชบประทานชวยเพมรกษาความชมชนของดนเพมขน แตในพนทมฝนตกชกควรท าการระบายน าใหแกกลวย

ลม พนททเหมาะสมในการปลกกลวย ไมควรเปนแหลงทมลมแรงตลอดป นอกจากจะท าใหใบกลวยฉกขาดแลว อาจจะมผลท าใหกลวยหกกลางตน (หกคอ) หรอโคนลมไดงาย โดยเฉพาะอยางยงในชวงทกลวยออกเครอแลว

พนธกลวยทปลกเปนการคา

1. กลวยน าวา เปนกลวยทมการปลกกนอยางแพรหลายทวทกภาคของประเทศไทยสามารถทนทานสภาพดนฟาอากาศไดดกวากลวยพนธอน ๆ การดแลรกษางาย การใชประโยชนจากผล ตน ใบ ดอก มากกวากลวยชนดอน ๆ ล าตนสงปานกลาง เมอสก มรสชาตหวาน เนอแนน สเหลองออน กลวยน าวาสามารถจ าแนกเปนพนธตาง ๆ ดงน

1.1 กลวยน าวาแดง สเนอของผลมไสกลางสแดง 1.2 กลวยน าวาขาว สเนอของผลมไสกลางสเหลอง 1.3 กลวยน าวาเหลอง สเนอของผลมไสกลางสเหลอง 1.4 กลวยน าวาคอม เปนกลวยทล าตนเตยหรอแคระ 2. กลวยหอมทอง เปนกลวยทมลกษณะล าตนใหญ แขงแรง กาบใบชนในมสเขยวหรอชมพ

ออน เครอไดรปทรงมาตรฐาน มน าหนกมาก ผลยาวเรยว ปลายผลคอดเปนแบบคอขวด เปลอกหนา ผลสกผวมสเหลองทอง เนอมรสชาตหอมหวาน โดยเฉลยเครอหนง ๆ จะมประมาณ 6 หว เปนพนธ ทไมตานทานโรคตายพราย และโรคใบจด

8

3. กลวยหอมเขยว เปนกลวยทมลกษณะทว ๆ ไป คลายกลวยหอมทอง แตกลวยหอมเขยว

กาบใบชนในมสแดงสด ปลายผลมน ผลสกมสเหลองอมเขยว เปลอกหนา เปนทนยมของผบรโภคในตลาดตางประเทศ นอกจากน กลวยหอมเขยวยงตานทานโรคตายพรายไดด แตออนแอตอโรคใบจด

4. กลวยหอมคอม เปนกลวยหอมอกชนดหนงล าตนเตย หรอแคระ ผลมลกษณะคลายกลวยหอมเขยว เนอรสชาตด จงมชอวา กลวยหอมเขยวเตยอกดวย

5. กลวยไข เปนกลวยทมล าตนสงบาง สใบและกานใบสเหลองออน ไมมนวล กาบใบมสน าตาลหรอสชอคโกแลต เครอเลก ผลมขนาดเลก เปลอกบาง เมอสกมสเหลองเขม เนอแน สเหลองรสหวาน เจรญเตบโตไดดในทรม ตานทานโรคตายพราย แตออนแอตอโรคใบจด

6. กลวยหกมข เปนกลวยทมล าตนขนาดปานกลาง ล าตนมสเขยวนวล ผลโต เปนเหลยม สเขยวนวล ปลายผลเรยว ผลเมอสกสเหลองนวล เปลอกหนามรอยแตกลายงาเนอฟ สเหลองเขมเหมาะส าหรบน ามาท ากลวยปง กลวยเชอม

7. กลวยเลบมอนาง เปนกลวยทมล าตนคอนขางเลกไมสงมากนก ผลขนาดเลก ปลายผลเรยวแหลม ผลสกมสเหลองเขม เนอแนน รสชาตหอมหวาน ใชส าหรบรบประทานสก หรอท าเปนกลวยตา เปนพนธทปลกเปนการคาทางภาคใตของประเทศไทย จงหวดทปลกเปนการคามากคอ จงหวดชมพร

ฤดกาลปลกกลวย

การปลกกลวยใหไดผลด ควรปลกในชวงตนฤดฝน เรมตงแตเดอนพฤษภาคม ซงดนมความชมชนในชวงฤดฝนเหมาะส าหรบการเจรญเตบโตทางล าตนและออกปล จนสามารถเกบเกยวกลวยไดในชวงปลายฤดฝนพอด แตอยางไรกตามส าหรบการปลกกลวยในเขตชลประทานทมน าเพยงพอ สามารถด าเนนการไดตลอดเวลา

กลวยทก าหนดเวลาปลกใหเหมาะสมสอดคลองกบความตองการของตลาดผบรโภค ไดแก 1. กลวยไข ควรไดผลผลตทสามารถเกบเกยวไดในชวงสารทไทย ไหวพระจนทร ชาวสวน

สวนใหญจะเรมปลกในราวเดอนเมษายน-พฤษภาคม ซงจะท าใหสามารถเกบเกยวกลวยไดในชวงเดอนสงหาคม-ตลาคม

2. กลวยหอม การปลกกลวยเปนการคาส าหรบตลาดภายในประเทศกเชนเดยวกนกบกลวยไข เกษตรกรคาดหวงวาจะเกบเกยวกลวยขายในชวงสารทไทย ไหวพระจนทร และกนเจ ซงจะท าใหราคากลวยสงกวาชวงปกต แตส าหรบการผลตกลวยหอมเพอการสงออกนน สวนใหญจะท าการผลตในลกษณะรวมกลมใหญ เพอผลตกลวยสงใหตลาดผสงออกอยางตอเนอง เชน การผลตกลวยหอมทองของ

9

สหกรณการเกษตรทายาง จงหวดเพชรบร เปนตน ซงการผลตจะตองมการวางแผนการผลตใหสามารถเกบเกยวตามทตลาดสงออกตองการ

สรปไดวา กลวยเปนไมผลเขตรอน ทมถนก าเนดในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต และกลวย

เปนพชทใชตนทนการผลตต าอกทงปลกแลวดแลรกษางายใหผลผลตเรว และเจรญเตบโตไดดในทกภาคของประเทศไทย ชาวบานจงนยมปลกเพอรบประทานเองและเพอจ าหนายหลากหลายสายพนธ ดงน กลวยตาน กลวยน าหวา กลวยหอม กลวยไข กลวยหอมทอง กลวยหอมเขยว กลวยเลบมอนาง เปนตน

4. การปลกและการขยายพนธกลวย ( KU Electronic Magazine ฉบบท 3 ปท 2 เดอน มนาคม ป 2544) กลาวไวเกยวกบการขยายพนธกลวยและการบ ารงรกษากลวยวา ในการผลตกลวยเปนการคานน นยมท าการขยายพนธกลวยส าหรบการเพาะปลก 3 วธ ดงน

1. การขยายพนธจากหนอ หนอทเกดจากตนแมทไดท าการปลกกลวยตนแรกไปแลว ไดแก หนอออน หนอใบคาบ หนอแก หนอใบกลา จะมวธการดงน

เตรยมอปกรณขด ไดแก เสยมหรอชะแลงหนากวางทคมส าหรบขดตดแยกหนอจากตนแม และขณะเดยวกนกสามารถใชงดหนอทตดแยกจากตนแมแลวน าหนอมาตดรากออกดวยมดโต แลวกลบดนไวตามเดม

2. การขยายพนธดวยเหงา วธการนไมคอยเปนทนยมของเกษตรกรผปลกกลวยของไทยนก เพราะเปนขบวนการขยายพนธทคอนขางยงยากเสยเวลานานในการเลยงกลาทเกดใหม มวธการดงน

ขดเหงากลวยทตดเครอใบแลวน ามาผาใบลงตามยาวเปน 2 หรอมากกวา 2 แลวแตขนาดและความสมบรณของเหงา และน าไปช าในวสดเพาะช า จนไดตนกลาขนาดพรอมทจะปลกได จงท าการยายปลกไดตอไป

3. การขยายพนธโดยวธเพาะเลยงเนอเยอ ซงในการผลตกลวยในหลาย ๆ ประเทศ นยมใชวธนมาก เพราะในการผลตกลวยเพอสงตลาดในครงละมาก ๆ จะตองมการวางแผนการผลตใหไดผลผลตคณภาพดสงตลาดในเวลาเดยวกนเปนชวง ๆ ไป เหมาะส าหรบการผลตกลวยเปนการคาแบบแปลงใหญ ขอดกลวยทขยายพนธดวยวธนคอ กลวยจะตกเครอในเวลาเดยวกน แตเกษตรกรตองเสยเวลาในการเพาะปลกยาวนานกวาวธการแยกหนอ

หนอพนธกลวยส าหรบการเพาะปลก หนอกลวยทเกดจากตนกลวยตนแมสามารถจ าแนกตารปรางและลกษณะตาง ๆ ดงน 1. หนอออน เปนหนออายนอย ขนาดเลกมเพยงใบเกลดอยเหนอผวดน ซงไมนยมน าไปเพาะปลก

10

2. หนอใบดาบ เปนหนอทเกดจากตาของเหงา ใบเลยงเลกขนาดสงประมาณ 75 เซนตเมตร มเหงาขนาดประมาณ 15 เซนตเมตร เหมาะส าหรบการแยกไปเพาะปลก

3. หนอแก เปนหนอทเจรญมาจากหนอใบดาบ ใบเรมแผกวางขน อายประมาณ 5 – 8 เดอน มเหงาขนาดใหญ เสนผาศนยกลางประมาณ 25 เซนตเมตร เหงาของหนอแกอาจมตาทสามารถเจรญเปนหนอใหมไดหลายหนอ

4. หนอใบกวาง เปนหนอทเกดจากตาของเหงาแกหรอเหงาทไมแขงแรงสมบรณ ลกษณะใบแผกวางตงแตยงมอายนอย ซงไมนยมน าไปเพาะปลก

การเลอกหนอกลวยเพอการเพาะปลก

1. ตองเปนหนอทเหงาใหญสมบรณ ความสงของหนอไมมากเกนไป สวนใหญอยประมาณ 75 เซนตเมตร

2. เปนหนอทไดจากตนแมสมบรณ ไมเปนโรคตายพราย หรอมแมลงเขาท าลายโดยเฉพาะดวง งวงเขาท าลายมากอน

3. สวนเหงาตองไมถกโรคแมลงท าลาย 4. เปนแหลงพนธทเชอถอได ซงเกษตรกรไดมการตรวจสอบประวตของสวนแลว ไมเคยมโรค

ระบาดมากอน 5. กรณเปนหนอทมวางจ าหนาย ตองพจารณาความสดใหมเหงาใหญไมบอบช าอกดวย

การใสปย

เนองจากกลวยเปนพชทมอายสน จงท าใหมการเจรญเตบโตอยางรวดเรว หลงจากกลวยตงตว ไดแลว เกษตรกรควรรบใสปยใหแกกลวย เพอการเจรญเตบโตทางล าตน และการตกเครอทมคณภาพ ชนดปยมดงน

1. ปยคอก ใสขณะเตรยมหลมปลกแลว อตรา 5 กโลกรม/ตน และหลงกลวยเจรญเตบโตเตมทกอนออกปล อตรา 5-10 กโลกรม/ตน

2. ปยไนโตรเจน ทนยมใชคอ โซเดยมไนเตรทหรอแอมโมเนยมซลเฟต ใชวธการหวานลงดน ปรมาณ 60 กรม/ตน แลวใหน าทนท (การใชปยแอมโมเนยมซลเฟตบอย และมากเกนไปจะท าใหดนเปนกรด และเปนอนตรายตอกลวย)

3. ปยเคม สตร 13-13-21 ปยนควรใหหลงตดผลแลว อตรา 500 กรม/ตน โดยแบงใส 2 ครง - ครงแรกหลงตดปลแลว

- ครงท 2 หลงจากครงแรก 1 เดอน ‘

11

การก าจดวชพช

วชพชเปนพชทมาแยงดดอาหารในดนไปใชเพอการเจรญเตบโต มผลท าใหกลวยมความ เจรญเตบโตชาลง บางชนดอาจท าใหการปฏบตเปนไปดวยความยากล าบาก ทอาศยของโรคและแมลงบางชนด เกษตรกรควรมการก าจดวชพชอยางเหมาะสม และถกวธ ซงสามารถแบงออกไดดงน

1. วธกล ไดแก การถอน ดาย หรอถากดวยจอบ ควรท าการก าจดขณะทวชพชมตนเลก กอนทวชพชนนจะออกดอก ถาเปนพชทมดอก ตองเกบภาชนะทใสเมลดวชพช รวงหลนไปตามพนดน มฉะนนจะท าใหวชพชมการระบาดและแพรกระจายมากยงขน ควรเกบวชพชออกมารวมกนแลวท าการเผาหรอฝง หากกองทงไวเฉย ๆ เมลดทแหงอาจถกลมพดพาไปงอกเปนตนใหมไดตอไป

2. วธเขตกรรม โดยการปลกพชแซม เลอกพชทมระบบรากตน และสามารถใชล าตนเปนปยไดอกดวย เชน พชตระกลถวตาง ๆ หรอพชผกชนดตาง ๆ นอกจากจะชวยลดปรมาณวชพชในแปลงปลกกลวย ยงท าใหเกษตรกรมรายไดเพมขนอกดวย

3. ใชวธคลมดน หลงจากมการตดแตงกงใบกลวยแลว เกษตรกรกนยมใชใบกลวยชวยคลมหนาดนไว นอกจากจะชวยใหลดปรมาณวชพชลงไดแลว ยงชวยปองกนการชะลางของหนาดนอกดวย

การตดแตงหนอ

หลงจากปลกกลวยไปแลวประมาณ 5-6 เดอน กลวยจะเจรญเตบโตมากขน ในชวงนจะมหนอ กลวยเจรญขนมาพรอมกบตนแม จ านวน 4-5 หนอ หรอมากกวานน หนอขนาดใหญเปนหนอตาม อยตรงขามตนแม จะแยงอาหารจากตนแม ท าใหเครอกลวยทออกมาจากตนแมมขนาดเลก เกษตรกรทมการดแลสม าเสมอ ควรขดแยกออกตงแตยงมขนาดเลกอย หากหนอดงกลาวมขนาดใหญมากแลว จะไมสามารถขดออกได ท าลายโดยใชน ามนกาดหยอดลงทยอดประมาณ 1/2 ชอนชา สวนหนออน ๆ เกบไวได 1-2 หนอ หากมมากกวานควรขดออกบาง แตไมควรขดหนอในชวงกลวยออกเครอ เพราะอาจท าใหกลวย ผลลบเลก เครอเลกหรอสนลงได เกษตรกรควรใชมดปาดหนอ ทเกดชวงตกเครอใหสนลงได จะชวยลดการแยงอาหารจากตนแมไดอก ทงยงสามารถชะลอการเจรญเตบโตของหนอ และสามารถขดหนอมาใชปลกตอไป หลงจากทท าการตดเครอกลวยแลว

การออกปล

เมอปลกกลวยไปประมาณ 6-8 เดอน กลวยจะมล าตนขนาดใหญพรอมทจะออกปล โดยกลวยจะแตกใบยอดสดทาย ซงมขนาดสนและเลกมาก ชกานใบขนชทองฟา ซงเรยกวา "ใบธง" หลงจากนนกลวยจะแทงปลกลวยสแดงออกใหเหนชด และกาบปลจะบานตอไปเรอย ๆ จนกระทงผลกลวยทอยบนหวเรมสนและเลกลง อกทงขนาดแตละผลไมสม าเสมอกน ซงเรยกวา "หวตนเตา" สวนหวทถดจากหวตนเตาลงมากจะมขนาดเลกมากเทากบกานดอกในกาบปลทก าลงบานอย ถาปลอยใหหวปลบานตอไป

12

เรอย ๆ กจะเหนเพยงกานดอกกลวยเลก ๆ เรยงกน คลายหวกลวยขนาดจว การบานของหวปลจะท าใหการพฒนาขนาดของผลกลวยชาลง สงผลใหผลกลวยมขนาดเลก ๆ ไมโตเทาทควร

การตดปล

หลงจากกลวยออกปลมาแลวระยะหนง กจะเหนผลกลวยเลกจ านวนมาก เปนหว ๆ อยางชดเจน โดยทกหวจะมผลกลวยขนาดเทา ๆ กน ยกเวนหวตนเตา และหวตอไปกจะเปนผลกลวยขนาดเลกมาก ๆ ใหท าการตดปลออกหลงจากปลบานตอไปจากหวตนเตาอก 2 ชน เพอไวส าหรบมอจบปลายเครอ ขณะท าการตดเครอกลวยในชวงเกบเกยว อกทงสะดวกในการหยบยกและแบกหาม

การหอผล

หลงจากทไดท าการตดปลกลวยออกไปแลว ผลกลวยกจะเรมพฒนาและขยายขนาดใหญขน ในการผลตกลวยเปนการคาทตองการใหผวกลวยสวยงามปราศจากโรคแมลงท าลาย สผวนวลขน และน าหนกผลเพมมากขน ควรมการหอผล

การค ากลวย

ตนกลวยหลงจากตกเครอแลว จะมการหกกลางตน (หกคอ) ไดงาย เมอกลวยใกลจะแก ทงน เพราะน าหนกผลมมากขน โดยเฉพาะอยางยงในกลวยหอมทอง ซงจะมการหกลมไดงายมาก เพอปองกนการเสยหายจากหกลม เกษตรกรควรใชไมค ากลวยหลงตกเครอแลว ดวยไมรวกทผานการแชน ามาแลวประมาณ 1 เดอน โดยด าเนนการดงน

น าไมรวกมาเสยมปลายดานทจะใชปกลงดนทง 2 อน แลวผกเชอกปลายไมทงสองอนน โดยใหเหลอสวนปลายไมดานบนอนละ 30 เซนตเมตร เพอท าหนาทรบน าหนกตนกลวย จากนนใหถางไมทงสองไขวกนเปนลกษณะคม แลวน าไปค าตนกลวยบรเวณทต าลงมาจากต าแหนงเครอกลวย ประมาณ 30-50 เซนตเมตร นอกจากใชไมรวกแลว เกษตรกรอาจใชไมทมอยในทองถนทเปนไมงาม อยแลวแทนกได

สรป การขยายพนธกลวยมดวยกน 3 วธ คอ การขยายพนธดวยเหงา การขยายพนธ ดวยหนอ และการขยายพนธดวยการเพาะเลยงเนอเยอ แตชาวบานจะนยมการขยายพนธดวยหนอ เพราะจะใชเวลาในการเจรญเตบโตไดเรวกวาการขยายพนธดวยวธอน กลวยเปนพชทมล าตนอยใตดน เราเรยกวา “หนอ” การน าไปปลกหรอขยายพนธจะนยมเลอกเอาหนอทสมบรณ และเลอกจากตน ทไมตดโรค กลวยเปนพชทมอายสน จงท าใหมการเจรญเตบโตอยางรวดเรว หลงจากกลวยตงตวไดแลว เกษตรกรควรรบใสปยคอกใหแกกลวย เพอการเจรญเตบโตทางล าตน และการตกเครอทมคณภาพ

13

5. การบายศร

มาลย นลพงษ.(2543 : 5) กลาวไววา พธบายศรสขวญ ยงไมมผใดยนยนไดอยางชดเจนวาเปนมาอยางไร ผทท าขวญหรอทเรยกวาหมอขวญ กไมสามารถบอกไดวาเรมมการท าขวญตงแตเมอใด เพยงแตสนนษฐานวาเหนจะมมาตงแตสมยดกด าบรรพ โดยความเชอของคนไทยเชอกนวาบรรดาคนทงหลายทเกดมาในโลกมธรรมชาตอยางหนงเรยกกนวา “ขวญ” จะมประจ ากายของทกคน มหนาท ในการพทกษรกษา ขวญเปนเหมอนพเลยงทคอยดแลประคบประคองชวต ตดตามเจาของไปทกหน ทกแหง

ค าวา "ขวญ" เปนนามธรรม ไมมรปรางหนาตาปรากฏใหเหน ไมสามารถจบตองหรอสมผสได แตจะสงเกตไดดวยความรสก ถาขวญของผใดอยกบตวผนนจะมความสขกายสบายใจเปนปรกต แตถาขวญของผใดหลบลหนหายผนนจะมลกษณะอาการตรงกนขาม พธบายศรสขวญทปฏบตสบตอกนมาถงปจจบนน คนไทยเชอวาเปนพธกรรมหนงทจะชวยสงเสรมเพมพลงใจใหเขมแขง เมอมขวญทมนคงพลงใจทเขมแขงดแลว ยอมสงผลใหการประกอบภารกจหนาทนน ๆ บรรลผลส าเรจไดตามความมงหมาย

ค าวา "บายศร" แปลวาขาวทเปนมงคล เปนสญลกษณของพธกรรมทเกยวของกบชวต

บายศร จะเยบดวยใบตอง ท าเปน 3 ชน มขาว สงของทส าคญอนๆ อกประกอบดวย ดอกบว เทยนชย น ามะพราวออน แวนเทยน 3 อน เทยน 9 เลม ดายสายสญจน บายศร ในทนกคอ สงคมทใชชวตอยรวมกนตองยดมนดวยคณธรรม 3 ประการ คอ บายศร 3 ชน หมายถง

1. ประพฤตชอบดวยกาย เรยกวา กายสจรต 2. ประพฤตชอบดวยวาจา เรยกวา วจสจรต 3. ประพฤตชอบดวยใจ เรยกวา มโนสจรต

ดอกบว หมายถง บว 4 เหลา แตในทนหมายถงบวประเภทท 4 ทพนจากผวน าจะชกาน และดอกพรอมทจะขยายกลบบานเมอพระอาทตยสองแสงในวนรงขน เทยนชย หมายถง แสงสวางทางปญญา น ามะพราวออน หมายถง น าใจบรสทธ แวนเทยน 3 อน หมายถง ภพทง 3 ไดแก กายภพ รปภพ และอรปภพ เทยน 9 เลม หมายถง ไฟ 3 กอง คอ ไฟ คอ ราคะ ไฟ คอ โทสะ ไฟ คอ โมหะ (เทยนทตดไวกบแวนเทยนอนละ 3 เลม)

14

ดายสายสญจน หมายถง หวงแหงความผกพน

สรปไดดงน ขวญเปนสญลกษณของชวตความเปนอยของคนไทยมาแตโบราณ ขวญเปนสงทมอยกบคนทยงมชวตอยเทานน คนทตายไปแลวจะไมมการกลาวเรยกขวญ การประกอบพธท าขวญ กเพอใหเกดความสขสบาย เกดสรมงคลและสามารถอยในสงคมปจจบนไดอยางเปนสข คนไทยเชอวาเปนพธกรรมหนงทจะชวยสงเสรมเพมพลงใจใหเขมแขง เมอมขวญทมนคงพลงใจทเขมแขงดแลว ยอมสงผลใหการประกอบภารกจหนาทนน ๆ บรรลผลส าเรจไดตามความมงหมาย

6. ประเภทของพานบายศร

พระพทธศาสนา วฒนธรรม พธกรรมแบบโบราณ (http://www.mai95.net) ไดแยกประเภทของการบายศร ไวดงน 1. บายศรปากชาม 2. บายศรเทพ

3. บายศรพรหม 4. บายศรหลก 5. บายศรตอ

6. บายศรบลลงก

การจดท า บายศร นน เรมจาก การน าใบตอง ทมาจากกลวยตาน เยบเปน บายศร ประดบดวย ดอกไมมงคลตางๆ สวนตวบายศร ยงแบงออก ตามลกษณะ การใชงาน ในการบชา ทแตกตาง ออกไป เชน บายศรปากชาม ลกษณะบายศร รองดวยชาม ทม ขนาดเหมาะสม ตวแมม 5 ลก จ านวน 3 ดาน และมลก 3 ลก แซมอก 3 ดาน จากนน จะมแมงดา ทแมบายศร อกทง 3 ดาน ตรงกลาง จะมวนเปน กรวยดวยใบ ตองตาน ภายในใสขาวสวย ไวภายใน ยอดบายศร จะใชไขตมเสยบ สวนรอบๆ จะมการประดบไปดวย ดอกไมมงคลตางๆ บายศรปากชาม เปนบายศร ทใชในการ สกการบชาเทพยดา ครบาอาจารย ในการบวงสรวงเทพยดาในทกๆ พธกรรม จะขาดบายศรปากชาม ไมได ซงสามารถแยกใชตามความส าคญในพธกรรมตาง ๆ ดงน บายศรปากชาม 7 ยอด ใชในพธตางๆ เชน ตงศาลพระภม ศาลเจาท ท าบญตางๆ ยอดกรวยเสยบดวยไข ประกอบดวยตวบายศรตวแม 7 ชน ตวลก 5 ชน บายศรปากชาม 7 ยอด (เลก) เปนบายศรขนาดเลกทมความศกดสทธและส าคญมาก ใชในงานพธตางๆ เชน ตงศาลพระภม ศาลเจาท ท าบญตางๆ โกนจก ประกอบดวยบายศร ตวแม 7 ชน ตวลก 5 ชน ยอดกรวยเสยบดวยไข และดอกไมทมชอเปนมงคล

15

บายศรปากชาม 9 ยอด ใชในงานพระราชพธใหญๆ เพอสกการะบชาครบาอาจารย บวงสรวงเทพยดา ประกอบดวยบายศรตวแม 9 ชน รอบพานประดบดวย ดอกดาวเรอง ดอกบานไมรโรย ประดบยอดดวยดอกดาวเรอง

บายศรเทพ จะมลกษณะ ตวแม 9 ลก ตวลก 5 ลก ปจจบนจะไมใส ขาวภายในกรวย เหมอนบายศรปากชาม แตกอนโลม ใหใชเรยกวา บายศรเทพ เพอสกการะ บชาเทพยดา บายศรเทพ ใชในพระราชพธตางๆ ส าหรบบวงสรวง เทพ พรหม เทวาอารกษ ประกอบดวยตวบายศร 9 ชน ทงหมด 8 ตว ประดบพานดวยดอกดาวเรอง กหลาบและดอกรก ยอดตวบายศรปกดวยเมดโฟมและเขมหมด หอยอบะดอกรก ประดบยอดดวยดอกดาวเรองและดอกบว

บายศรพรหม จะใชตวแม 16 ลก ตวลก 9 ลก ภายใน กรวยทอย ตรงกลาง จะบรรจดวย หญาแพรก ใบโพธ ใบขนน ดอกเขม ดานนอก จะใชหมาก – พล บหร ดอกไมมงคล ประดบใชในพธกรรมการ บวงสรวง พระพรหม เชน การตงศาล หรอพธกรรม บวงสรวง ในงานไหวคร บายศรพรหม ใชในงานพธใหญ ส าหรบบวงสรวงเทพยาดา หรอองคพรหม ประกอบ ดวยตวบายศร 9 ชน 4 ตว และตวบายศร 16 ชน 4 ตว ประดบดวย ดอกดาวเรอง ดอกกหลาบ ดอกบานไมรโรย หอยอบะดอกรก ยอดประดบดวยดอกบวและดอกดาวเรอง บายศรพรหม 2 หนา ใชในงานพธตางๆ โดยเฉพาะพธใหญๆ ส าหรบเปนเครองสงเวยบชา ครบาอาจารย ชนพรหม ประกอบดวยตวบายศร ตวแม 32 ชน ตวลก 9 ชน รอบพานประกอบดวยดอกแอสเตอร ดาวเรอง หอยอบะดอกรก ปกยอดดวยดอกดาวเรอง และดอกบวสตตบงกช นอกจากน บายศรพรหม ทท าเปนพมยงมบายศรพรหมประกาศต ทใชใน ดานการบวงสรวง รวม 32 ลก มองดเปนรป ใบพายใช 4 ดาน ใน 1 พาน ตรงกลาง จะมใบไมมงคล เหมอนบายศรพรหม ทวไป ซงบรรจ อยตรงกลางกรวย บายศรพานทรงพม 5 ยอด ใชในพธใหญๆ ประกอบดวยตวบายศรตวแม 5 ชน ตวลก 3 ชน ใชดอกบานไมรโรยและดอกรกตกแตงพม ประดบพานดวยดอกดาวเรอง ยอดบายศรปกดวยโฟม และเขมหมด หอยอบะดอกรก ปลายยอดปกดวยดอกดาวเรอง และดอกบว บายศรพานทรงพม 5 ยอดลายขาวหลามตด ใชในโอกาสเฝาทลเกลาถวาย รบขวญหรอพธมงคลตางๆ ประกอบดวยตวบายศรตวแม 5 ชน ตวลก 3 ชน ตวพมประดบดวยดอกบานไมรโรยและดอกรก เปนรปขาวหลามตด ปลายยอดปกดวยดอกดาวเรองและดอกบว หอยอบะดอกรก และกหลาบ บายศรพฆเนศ เปนทใชในพธบวงสรวง พรหมคร เทพพรหมแขนงศลปะตางๆ ประกอบดวยตวบายศรตวแม 9 ชน ตวลก 7 ชน ยอดบายศรประกอบดวย ดอกดาวเรอง แอสเตอร หอยอบะดอกรก ปลายคอบะตดดอกกหลาบ ปกยอดดวยดอกดาวเรอง และดอกบว

16

บายศรหลก ใชบายศรสลบกนไป เชน ชนแรก 32 ลก หรอ 16 ลก ชนตอไป กลดลง ตามแตผสงจะสงท า บายศรหลก ม 9 ชน หรอ 7 ชน หรอ 5 ชน ซงสวนใหญ จะใชในพธกรรม ไหวคร ซงใหความหมาย “ดานการตงตว มหลกมฐานทมนคง”

บายศรตอ ต าราโบราณ จะใชตนกลวย เปนแกนกลาง ใชรดดวยบายศร เปนชนหนง หรอสองชน กมชนแรก ดานบน จะใชบายศร แมตงขน 5 ลก แลวลง 5 ลก เปน 3 ดาน ชวงตรงกลาง ของชองวาง จะคนดวยตว ลกขน 3 ลก ลง 3 ลก บนยอด จะใสกระทง หมาก – พล บหร ของหวาน เชน เมดขนน ทองยอด แลวปดดวย กรวย เปน บายศร ซงใชในทาง ความหมายในทาง ขอขมาตอเทพยดา ครบาอาจารยพนลาง ใชในงานพธบวงสรวงครแขนงตางๆ ประกอบดวยตวบายศรตวแม 9 ชน ตวลก 7 ชน ประดบพานดวยดอกแอสเตอร ดาวเรอง กหลาบ ยอดบายศรปกดวยเมดโฟมและเขมหมด หอยอบะดอกรก และประดบยอดดวยดอกดาวเรอง และดอกบวสตตบงกช

บายศรบลลงก ซงมทง บลลงกบรมคร บลลงกศวะ บลลงกนารายณ (สวนใหญ จะท าเปน รปพระยานาค ม 5 - 7 เศยร) บางครง กท าบลลงก เปนรป พระยาครฑ บลลงกธรรมจกร กม บลลงกพฆเนศ บลลงกจฬามณ แลวแต เจาพธตางๆ จะสงท าให ผลดานความมนคง และอดมสมบรณ

7. พธบายศร - สขวญ

พธบายศร - สขวญ จงหวดกาฬสนธ( http://www.prapayneethai. com ) กลาวไววา ชวงเวลา พธบายศร- สขวญ สามารถท ากนไดทกเวลาไมมขอก าหนดหรอขอยกเวน หรอขอหามไมใหปฏบตจดท า

ความส าคญ การบายศร- สขวญ เปนกจกรรมทจดขนเพอความเปนสรมงคล นยมจดท ากนในโอกาสอนเปนมงคลตาง ๆ เชน ขนบานใหม บวชนาค แตงงาน เลอนยศ เลอนต าแหนง พระภกษเลอนสมณศกด หรอผใหญทเคารพนบถอมาสทองท จะตองเดนทางไกล ยายทอย เปนพธมงคลทนยมท ากนมากทงในงานเลกนอยภายในครอบครว หรอจดเปนพธใหญโตตามฐานะ

พธกรรม

พธสขวญ หรอทชาวบานเรยกวา บายศร จดท ากนดงน ผเฒาผแกจะชวยกนจดท าพานขวญ (พานบายศร) นยมใชใบตองจบจบตามแบบโบราณจดใสพาน จะเปนพานขวญธรรมดา 3 ชน

17

และ 5 ชน ชนลางมบายศรดอกไม ขาวตม ขนม กลวย ชนท 2 , 3, 4 มบายศรดอกไม ชน 5 มบายศรดอกไม ฝายผกแขน เทยนเวยนหว 7 ชน จดพานรอง 3 ชน บายศร 4 ชน แลวจดพานอกใบหนงส าหรบใสผาผนแพรวา แวน หว น าอบ น าหอม สรอย แหวน สวนประกอบอน ๆ เพมเตม ไดแก หมาก พล บหร อาหาร ขาวตม ขนมหวาน ไกตม สรา จดวางประกอบไวอยางสวยงาม พรอมดวยเสอผาเครองแตงตวของผเปนเจาของขวญ พธจะเรมดวยการแหพานบายศรเปนขบวนฟอนน าพานบายศรออกมาตงบนตงทปผาขาวรองไว จากนนหมอสตรขวญ (พราหมณ) จะเปนผสวดชมนมเทวดา จดเทยนเวยนหวจดธปกราบพระพทธรป และพระสงฆ มคสขวญเอามอขวาจบดายสายสญจน เจาของขวญจบพานขวญผสวดปาวประกาศเชญขวญอวยพร แลวผกขอมอเปนอนเสรจพธ สาระ การบายศรสขวญท าขนเพอเรยกขวญใหกลบมาอยกบตว อวยพรใหอยเยนเปนสข อายมนขวญยน เจรญกาวหนาประสบโชคชย ปลอบประโลมจตใจใหเขมแขงมนคงปราศจาก ความหวาดกลว เดนทางกใหปลอดภย

เอกลกษณภมปญญาจงหวดขอนแกน พ.ศ. 2542 (http://www.kk47.com/kkhistory /prapenee.html) กลาวถงประเพณการสขวญไววา ประเพณ คอ สงทชาวขอนแกนปฏบตกน เปนกจวตรประจ า เชน ประเพณสขวญ (สดขวญ) ประเพณผกเสยว ประเพณลงแขก เปนตน

ประเพณสขวญ(สดขวญ) ในอดต คนพนเมองขอนแกนทงหมดสบเชอสายมาจาก “ชนเผาลาว” มความเชอสบตอกนมา

แตโบราณวา “คนเราไดรบความส าเรจแหงชวต จะอยดมสขอยางไรนนขนอยกบ ขวญ ของคนคนนน” และยงมความเชออกวา “ขวญ” กคอก าลงใจทท าใหประสบความส าเรจในชวต

การสขวญ คอ “การใหก าลงใจ” การท าพธสขวญ คอ “กจกรรมทจดท าขนเพอสงเสรมใหเกดก าลงใจ หรอแรงบนดาลใจ ซงการสขวญทชาวขอนแกนปฏบตกนเปนประจ า ๆ มอย 2 ชนด คอ

1. สขวญนอย เปนพธสขวญภายใน ท ากนในหมเครอญาตพนอง หรอ เพอนสนทเทานน 2. สขวญใหญ เปนพธสขวญทจดขนอยางเอกเกรก จดงานยงใหญ มญาตพนองพรอมแขก

รบเชญทวไปมารวมงาน การสขวญแบงเปนหลายประเภท ตามโอกาสและสถานการณ ดงน

1. การสขวญเกยวกบเหตการณเปลยนแปลงของชวต 2. การสขวญเกยวกบเหตการณเปลยนแปลงอาชพและการท างาน 3. การสขวญเกยวกบเหตการณเปลยนแปลงของสขภาพ 4. การสขวญเกยวกบสตวเลยงและทรพยสน

18

5. การสขวญเกยวกบการสงคมหรอการสมาคม

1. การสขวญเกยวกบเหตการณเปลยนแปลงของชวต ชาวขอนแกนมกจะกระท า ในเหตการณ ตอไปน

1.1 สขวญเดกเกดใหม เพอแสดงความยนดทมสมาชกในครอบครวเพมขน 1.2 สขวญนาค กระท าใหแกลกชายกอนบวชเปนภกษสงฆ 1.3 สขวญกนดอง กระท าใหคบาวสาวในวนแตงงาน

1.4 สขวญผกเสยว กระท าใหแกผทประสงคจะเปน “เสยว” หรอ “เปนเพอตายตอกน”

2. การสขวญเกยวกบเหตการณเปลยนแปลงอาชพและการท างาน 2.1 สขวญใหคนทจะเดนทางไปท างานในถนหางไกล เชน ตางจงหวด ตางประเทศ 2.2 สขวญใหแกคนทเดนทางไปท างานถนหางไกลแลวกลบมาถงบาน 2.3 สขวญใหแกคนทไดงานใหม หรอ ไดเลอนยศเลอนต าแหนงสงขน 2.4 สขวญใหแกคนทลาออกจากงาน หรอ เกษยณอาย

3. การสขวญเกยวกบเหตการณเปลยนแปลงของสขภาพ 3.1 สขวญเมอไดรบอบตเหต 3.2 สขวญเมอไดหายจากการเจบไขไดปวย หรอหายปวยหนก

4. การสขวญเกยวกบสตวเลยงและทรพยสน 4.1 สขวญเลา สขวญลาน ในปทขาวกลาอดมสมบรณไดผลผลตมาก ๆ 4.2 สขวญเฮอน กระท า สขวญชาง มา วว ควาย ในโอกาสทไดซอสตวเลยงมาใหม หรอ

ไดมาใหม เปนสตวทมลกษณะด สวยงาม เปนทถกใจของผเปนเจาของ

5. การสขวญเกยวกบการสงคมหรอการสมาคม การสขวญผมาเยอน เปนการกระท าเพอแสดงความขอบคณหรออวยพรใหแกผมาเยอน

ทไดน าขาวของเงนทอง หรอสงสาธารณปโภคเขามาสบานหรอบรจาคใหหมบาน โดยชาวบาน จะพรอมใจ กนท าพธสขวญใหแกบคคลนนใหมความสขความเจรญในชวตสบไป

วสดอปกรณทชาวขอนแกนใชในการประกอบพธสขวญ มดงน - พาขวญ พาเขา (พาขาว)

- พาเสอผาและเครองส าอาง - คาย

19

พาขวญ (ขนหมากเบง) ประกอบดวยขนใบใหญ 1 ใบ (อาจเปนขนไม ขนเงน ขนทองเหลอง หรอ อลมเนยม) ภายในขนบรรจกรวยใบตองอนใหญวางคว าอยตรงจดศนยกลาง รอบนอกถดมาวางกรวยขนาดกลางวางคว าตงเปนมม 4 มมลอมรอบกรวยใหญ สวนกรวยขนาดเลกวางคว าเยบตดรอบกรวยขนาดกลางกรวยละ 5 อน ทยอดกรวยทกขนาดใชดอกไมสขาว(หรอสเหลอง)เสยบไว ยกเวนทยอดกรวยใหญตรงกลางใชเทยนไขหนกหนงบาทเสยบไว 1 เลม สวนประกอบอนภายในขนปรกอบดวย ขาวเหนยว 1 ปน, ขาวตม 1 มด, ใขตม 1 – 2 ฟอง, กลวยน าวาสก 1 – 2 ลก, เทยนไขหนกหนงบาท 1 เลม, เทยนฮอบหว (รอบศรษะ) คาคง(วดจากสะดอถงคอของผเขาพาขวญ) , เหลาขาวทเปดฝาขวดแลว 1 ขวด , ปอยดายผกแขนวางแทรกไวทกชองวางระหวางกรวย โดยปอยดายจะตองมมากเพยงพอแกแขกทมาในงาน ปจจบนชาวขอนแกนทอยในเขตตวเมอง เรยก พาขวญ วา “พานบายศรสขวญ” ซงเปนค าศพททตงขนมาใหม เพอใหสอดคลองกบงานประจ าปประเพณผกเสยว ค าวา พาขวญ กบ พานบายศร มความแตกตางกนในดานความเปนมาในอดตและดานความเชอ ความเปนมาของ พาขวญ หรอ ขนหมากเบง เปนเรองของความเชอของคนลาวและคนเชอสายลาวในภาคอสานและคนไทยถนอนมาตงแตโบราณแลว มพนฐานจากลทธศาสนาพราหมณผสมกบลทธพทธศาสนา ดงนน พาขวญจงมความหมายรวม ๆ ดงน

1. กรวยใหญทตรงกลาง หมายถง “มโน” หรอ “ใจ” โดยเชอวาทกอยางจะส าเรจกดวยใจ กรวยขนาดกลาง ทตงอย 4 มม หมายถง ธาตทง 4 คอ ดน น า ลม ไฟ ซงเปนองคประกอบของรางกายของคนทกคน

2. กรวยขนาดเลก 5 กรวย หมายถง ขนธหา คอ รป เวทนา สญญา สงขาร และ วญญาณ นนคอ ในภาพรวมแลวการสขวญทท าขนกเพอ น าความสขความเจรญมาใหแกผทมปญหามากระทบกบชวต หรอมความเปลยนแปลงในการด าเนนชวต และกอใหเกดขวญก าลงใจทเขมแขง พรอมทจะตอสกบปญหาตาง ๆ เพอด ารงชพตอไป ค าวา บายศร กคอเครองรบขวญเชนกน แตคนไทยในภาคกลางรบอทธพลมาจากวฒนธรรมของเขมร สรปวา พาขวญ และ บายศร มความหมายอยางเดยวกน

ส านกงานวฒนธรรมจงหวดรอยเอด (http://intranet.m-culture.go.th/roiet.htm) กลาวไววา พธสขวญ หรอทเรยกวาการบาศรสขวญ เปนประเพณดงเดมเกาแกทชาวรอยเอดนยมกระท าสบเนองตดตอกนมาเปนเวลาชานาน ถอวาเมอจดพธนแลวจะเปนสรมงคลแกชวต เปนก าลงใจ ในการทประกอบคณงามความดตอไปและจะท าใหมความสขความเจรญในชวตตอไป

จากการศกษาพบวา เดมนนการจดพธบาศรสขวญเปนพธทจดในหมของเจานายผใหญ จงเรยกวา" บาศร " เพราะค าวา "บา" ไดแก เจาขนมลนาย เชน ชาวอสานมกเรยกเจานายวา บาคาน บาทาว บาไททาว หรอบาบาวทาว เปนตน ดงจะเหนไดจากหนงสอวรรณกรรมอสาน เรอง

20

การะเกด สนไช หรอแมแตในหนงสอ "เชตพน" ทไปสบศาสนาในกรงสาวตถ กมการเรยกขนไทวา "บา" เหมอนกน ศพทค าวา "บาศร" กคอ การท าสรหรอความดใหกบชนชนผดหรอสรแบบอยางทท าใหกบผด ในสมยตอมาจงนยมแพรหลายไปยงกลมชาวบานทเปนสามญชน ดงนนการประกอบพธอนกอใหเกด สรมงคลนจงเรยกวา "การบาศรสตรขวญ" ซงเปนศพทดงเดม (มนส สขสาย, ม.ป.ป. : 1) สตร เปนค าเกาแกของคนอสาน ทนยมเรยกการสวดวา "สตร" เชน สวดมนต คนอสาน

เรยกวา "สตรมนต" พธสวดเหมอนกบการสวดมนต ดงนนการสวดขวญคนอสานจงเรยก "สตรขวญ" ซงการสตรขวญเปนพธกรรมดงเดมของศาสนาพราหมณ

ขวญ ชาวอสานถอวาเปนสงทไมมตวตน ไมสามารถเหนหรอจบตองได เชอวาขวญมลกษณะ คลายกบจตหรอวญญาณ ซงแฝงอยในตวตนของคนและสตวตงแตเกดและจะตองอยประจ าตนตลอดเวลา ถาตกใจ เสยใจ ปวยไข ขวญจะหน อาจจะท าใหเจาของรางถงแกความตายได ฉะนนจงตองท าการเรยกขวญ เพอใหขวญกลบมาอยกบตวจะไดมความสขสบาย

การสขวญ เกดจากความเชอวา ถาขวญออกจากรางผเปนเจาของขวญผนนจะ ประสบกบผลรายตาง ๆ ดงทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพทรงกลาวไววา ประเพณ การสขวญ จากความเชอทมมาแตดกด าบรรพ ทวาคนเราเกดมายอมมธรรมชาตอนหนงท เรยกวา "ขวญ" ประจ าปกปองรกษาตวผเปนเจาของขวญเพอใหมความสข ไมเจบปวย แตถาขวญ ของคนใด คนหนงหายไปจากตวจะท าใหคนนนเกดความเจบปวย มความทกข จนอาจสนชวตได เพอใหขวญ ไดอยกบเนอกบตวตามเดมจงไดม "พธสขวญ" หรอเรยกวา "พธเรยกขวญ" ขน การสขวญเปนประเพณ ทส าคญอยางหนงของชาวรอยเอด ทกระท าสบตอกนมาชานานตงแตบรรพบรษ เปนประเพณทม ความเกยวพนอยางแนนแฟนกบวถการด ารงชวต ของชาวรอยเอด ทกเพศทกวยตงแตเกดจนกระทงตาย เปนประเพณทชาวรอยเอดท ากนแทบทกโอกาส การจดพธสขวญมสาเหตมาจากความด คอ ท าขนเพอใหเกดสรมงคลแกชวต ใหความรมเยนเปนสข เปนตนวา สขวญแตงงาน สขวญบวชนาค สขวญขนบานใหม สขวญคนปวย แมในเรองการประกอบอาชพหรอการท ามาหากนของชาวรอยเอดจะมพธกรรมนแทรกอย เชน การสขวญขาว สขวญลาน สขวญควายและวว หรอในบางครงในโอกาสพเศษ เชน ไดลกใหม ไปคาขายไดเงนมามาก ไดเลอนขนเลอนยศ นอกจากนการจดพธสขวญในบางครงกมสาเหตมาจาก สงไมด กลาวคอเปนการจดใหมขนโดยมวตถประสงคเพอขบไลสงทไมด หรอสงทเปนอปมงคล ใหหนหายไป เชน เมอหายจากเจบปวย ลกเสย เมยตาย กจะท าการสขวญ การกระท าในทนก เพอทะนถนอมน าใจ ปลกปลอบสงเสรมจตใจใหด มก าลงใจในการตอสชวตในโอกาสตอไป

ค าวา "ขวญ" อยางหนงหมายถง ผม หรอ ขน ทขนเวยนเปนกนหอยบนศรษะ อกความหมายหนง หมายถง สงไมมตวตนแตจะมประจ าชวตของคนและสตว ซงไดแก จตใจ ในบางครงขวญจะมความหมายรวมไปถงสงอนเปนทรก เชน เรยกเมยรกวาเมยขวญ จอมขวญ ลกรกวา ลกแกว ลกขวญ หรอ นาขวญ บางทจะเรยกสงของทผรกใครนบถอน ามามอบใหเพอการทะนถนอม น าใจวา "ของขวญ" ความหมายของขวญทชาวรอยเอดใหความหมายไวมากทสดวา ขวญ คอ จต หรอ วญญาณทไมมตวตน

21

ทมอยกบชวตของคนเราทกคน มอยกบสงของทรพยสนของคนเราทกชนด จตหรอขวญจะตองอยกบรางของคน สตว สงของ ตลอดเวลา ถาหากเมอใดขวญออกหางไปจาก รางกายคน กจะสงผลใหคนนนมอาการออนแอ เจบปวยและอาจเสยชวตไปในทสด คนทมขวญออน (ออนแอ) มกเจบปวยอยเสมอ สาเหตทท าใหขวญออนนน เชอวาสบเนองมาจากการประสบอบตภย ส าหรบสตวและสงของอน ๆ กเชนเดยวกน เมอขวญออกหางไป ความหายนะกเขามาแทนท นอกจากนชาวรอยเอดยงมความเชอวา การทรางยายจากสถานะหนงไปอยอกสถานะหนงหรอยายจากทหนง (ทอยอาศย) ไปอยอกทหนงโดยกะทนหน เชน การไปท างานในตางถน การไปเทยวสนกสนาน จนลมตว เหลานกท าใหขวญเหนหางจากรางได ดงนนเพอเปนการปองกนมใหขวญออกจากรางกาย หรอใหขวญกลบเขารางเดม จงไดมการเรยกขวญขนโดยมขนตอนและพธกรรมตาง ๆ ตามแบบอยาง ทเคยปฏบตกนมา กลาวไดวาการสขวญชาวรอยเอดเกดจากความเชอเกยวกบเรองขวญทวาในรางคน สตวและสงของ จะมสวนประกอบทส าคญคอขวญ การจดพธสขวญจดท าขนเพอใหขวญมาอยกบเนอกบตว เพอใหเกดความเปนสรมงคล และเปนการเสรมสรางพลงทางใจ ใหกบผทผานเหตการณตางๆ ทงดและไมดมา จงจดใหมการสขวญหรอสตรขวญขน เพอเรยกขวญนนเอง การจดพธบาศรสขวญมมลเหตส าคญอย 2 ประการดงน

1. เนองในโอกาสอนเปนมงคล จดขนเพอแสดงความยนดทไดประสบผลส าเรจหรอไดรบชย ชนะ โดยมจดมงหมายเพอเปนการรบขวญ บ ารงขวญใหก าลงใจและถอเปนการอวยพรใหประสบความสขความเจรญยง ๆ ขนไป โอกาสดงกลาว ไดแก การแตงงาน การขนบานใหม การตอนรบแขกคนส าคญ การบวชนาค เปนตน 2. นยมจดขนเนองในโอกาสทรอดพนจากอนตรายตาง ๆ เปนการท าพธโดย มวตถประสงค เพอขบไลความอปมงคลตาง ๆ ใหออกไป เมอสงทไมดทงหลายออกไปแลวกจะเกดความเปนสรมงคลเขามาแทนท เชน การสขวญเนองในโอกาสทหายจากการเจบปวย หรอหลงจากประสบอบตเหต เปนตน

ประเภทของการสขวญ การสขวญของชาวรอยเอด เปนพธกรรมทกระท าสบตอกนมานาน แบงเปน 3 ประเภท ตามลกษณะและโอกาสทใช ดงนคอ

1. การสขวญคน 2. การสขวญสตว 3. การสขวญสงของ การสขวญคน เปนเรองเกยวกบขวญหรอจตใจ อนจะกอใหเกดขวญหรอก าลงใจดขน วถการ

ด าเนนชวตของชาวรอยเอด มกจะมการสขวญควบคกนเสมอ เพอเรยกรองหรอระดม พลงทางจตใจ นอกจากนเนอหาในบทสตรขวญบางบทไดมการสอดแทรกคตธรรมและแนวทาง ในการด าเนนชวตของคนกลมตาง ๆ ของสงคม การสขวญมหลายประเภท ดงน

22

1. การสขวญพระสงฆ เมอพระสงฆไดสมณศกดเปนยาคร หรอซา ชาวบาน จะท าการสขวญให หรอเวลาจะเอาพระพทธรปขนประดษฐานทแทนประทบภายในวด จะท าการสขวญพระสงฆทงวด เปนการสงเสรมใหพระสงฆเปนผสบมรดกทางพทธศาสนาตอไป

2. การสขวญออกกรรม ผหญงทคลอดบตรตองอยไฟ เมอออกไฟแลวกมการสขวญให เพราะในขณะทอยไฟนน ไดรบความทกขทรมานนานปการ จงจ าเปนตองเอาอกเอาใจและใหก าลงใจ การเอาอกเอาใจอยางหนง คอ การสขวญ

3. การสขวญเดกนอย เดกๆ มกตกใจงาย ถามใครหลอกหรอเหนอะไรทนากลว กจะตกใจมาก พอแมเชอวาเมอเดกตกใจขวญจะออกจากราง สงผลใหเดกรองไหไมสบาย จงจ าเปนตองท าพธสขวญให

4. การสขวญคนธรรมดา คนธรรมดานน เมอไปคาขายไดลาภ หรอไดเลอนยศต าแหนง กท าการสขวญให บางทฝนไมด หรอเจานายมาเยยมกมการสขวญเพอใหเกดสรมงคล

5. การสขวญหลวง เวลาพอแมหรอผเฒาผแกเกดมอาการเจบปวยชาวบานจะรกษาดวยวธการตาง ๆ แตถายงไมหาย ลกหลานจะท าพธสขวญใหเปนเวลา 3 คน เชอวา โรคภยไขเจบหรออาการปวยจะหายได สงของทใชในพธนกเหมอนสขวญธรรมดา แตกตางตรงทตองเพมธปเทยนให เทากบอายของผปวย ใหสวดเวลากลางคนประมาณ 3 – 4 ทม

6. การสขวญนาค เมอบตรชายมศรทธา จะบวชเมอถงวนบวชบดา-มารดาจงไดจด พธสขวญ ใหบตรชายเพอเปนสรมงคล

7. การสขวญนอยกอนแตงงาน (กนดอง) มกกระท าทบานเจาบาวกอนจะมพธแตงงาน พอแม เจาบาวและญาตของเจาบาวนยมสขวญใหกบลกของตนกอน แลวจงน าพาขวญไปรวมกน ทบานเจาสาว พาขวญกอนพธแตงงาน เรยกพาขวญนอย

8. การสขวญบาวสาวเวลาแตงงาน กอนทหนมสาวจะอยกนรวมกนเปนสามภรรยา จะตองจดใหมพธแตงงาน หรอชาวอสานเรยกวา "กนดอง"เพอใหเกดความเปนสรมงคลกบคบาวสาว จงตองจดใหมการสขวญขน สวนใหญมกกระท าทบานเจาสาว

9. การสขวญคนปวย คนเจบไขนาน ๆ หรอชาวบานเรยกวา "ปวยป" เชอวามสาเหต มาจากขวญออกจากรางกาย จงเกดอาการเจบปวย เมอหายปวยแลวแตรางกายยงไมแขงแรง ถอวา ขวญหนเนอหนคง (ขวญไมอยกบเนอกบตว) จงจ าเปนตองสขวญใหเพอเรยกขวญใหมาอยกบราง จะท าใหคนปวยแขงแรง หายจากการเจบปวย

10. การสขวญพา ถาผใดเจบไขไดปวย กนไมไดนอนไมหลบและไดท าการสขวญใหคนปวย แลว แตโรคภยไขเจบยงไมหาย กจะท าการสขวญพาใหอกครงหนง

การสขวญสตว เปนการระลกถงบญคณของสตว ทชวยมนษยในการท ามาหากนรวมไปถงการขอขมาทไดดาวา เฆยนต ในระหวางการท างาน ทส าคญ ไดแก

23

1. การสขวญควายและงว (วว) ควายและววเปนสตวทมคณแกคนมากเพราะเปนแรงงานลากไถในการท านา ท าไร ชาวบานถอวาคนไดกนขาวเพราะสตวเหลาน ดงนนกอนทจะลงมอท านา ครงแรกหรอเลกท านาแลว เจาของมกท าพธสขวญให เพอเปนการร าลกถงบญคณ และขอขมาทได ดาวา เฆยนตระหวางท างานรวมกน พาขวญจดใหมน าอบ น าหอมและหญา

2. การสขวญมอน (ตวหมอน) มอนเปนสตวตวออนทชกใยออกจากรงไหม ชาวบาน สามารถน ามาท าเปนเครองนงหม มอนเปนสตวทมคณแกคน เพราะไหมสามารถท าเปนเครองนงหม เมอชาวบานลงมอเลยงมอน หรอหลงจากการชกใยมอนเสรจเปนรงไหมแลวจะจดใหมการสขวญขน เพอเปนสรมงคลแกผเลยงมอน ท าใหผเลยงขายเสนไหมไดเงนทอง และเชอวาการสขวญใหมอน จะสงผลใหมอนมหนงหนาดงเปอกพาว (เหมอนเปลอกมะพราว) พาขวญมขาวตมและใบมอน

การสขวญสงของ เปนเรองเกยวกบความเชอถอทวา สงของเครองใชตาง ๆ เปนสงท มประโยชนตอชวตของมนษย จงจ าเปนตองจดใหมการสขวญใหกบสงของเหลานเพอเปนการส านกในบญคณ ชาวบานเชอวาการสขวญสงของจะท าใหผเปนเจาของมความสข มลาภ เปนสรมงคลแกเจาของตอไป ซงการสขวญสงของแยกไดดงน

1. การสขวญเฮอน คอ การน าเอาพธและขนตอนการสรางบานเรอนมาพดทในประชม เพอใหคนทมาในพธรจกสรางบานใหเปนสรมงคล ถาบานเรอนท าไมถกแบบกจะน าแตความไมเปนมงคลมาให

2. การสขวญเกวยน เกวยนเปนพาหนะใชส าหรบลากเขน การสขวญเกวยนกเพอใหเปนสรมงคลและมนคง และสอนใหเจาของรจกใชใหเปนประโยชน

3. การสขวญขาว มกท ากนในเดอน 3 ขน 3 ค า ชาวบานเชอวา "กนบบก จกบลง" (กนเทาไหร ไมรจกหมด) ชาวบานจะสขวญขาวกอนท าพธเปดเลา (ยง) ขาวน ามากน จะท าการสขวญกอน เพอเปนสรมงคล จะท าใหสามารถผลตขาวในปตอไปไดอยางสมบรณ ไมเกดภาวะอดอยาก

ประเพณการสขวญของชาวรอยเอด ทท าในปจจบนนยงมอยเพยงการสขวญบางประเภท เทานน เชน การสขวญนาค สขวญบาวสาว สขวญคนปวย สขวญขนบานใหม สขวญขาว สขวญคนธรรมดา และสขวญควายและวว ทงนอาจมสาเหตเนองมาจากการเปลยนแปลงสภาพ ของสงคมในปจจบน สตวและสงของบางอยางไดหมดความส าคญในชวตประจ าวนของชาวรอยเอดไปแลว จงคอยๆ เลกไปในทสด

24

การประกอบพธสขวญ

พธสขวญ เปนพธเกาแกของชนชาวไทย มการกระท าทกภาค ถงแมวาการจดพธกรรม จะ แตกตางกนไปบาง แตกมหลกการใหญ ๆ และจดมงหมายอนเดยวกน คอ ตองการใหขวญมาอยกบเจาของราง เพอกอใหเกดความสขสบาย การประกอบพธสขวญชาวรอยเอด นยมท ากนมาเปนเวลา ชานานตงแตอดตจนถงปจจบน

การประกอบพธสขวญ อาจท าได 2 พธ คอ พธทางศาสนาพทธและพธทางศาสนาพราหมณ พธทางศาสนาพทธ กระท าไดโดยนมนตพระสงฆอยางนอย 5 รปมา เจรญพระพทธมนต พระสงฆสวดไชยมงคลคาถา ในพธนถาเจาภาพมศรทธามากกจะถวายภตตาหารเชาหรอเพลกได แลวน าฝายมาผกแขนใหเจาของขวญเปนอนเสรจพธ สวนพธทางศาสนาพราหมณ จะตองมพาขวญหรอพานบาศร ซงประกอบดวยเครองสงเวยตาง ๆ ฝายผกแขน และทขาดไมได คอ บทสตรขวญของหมอสตร ซงจะใชบทตางๆ แลวแตโอกาสทท าพธบาศรสขวญ

ขนตอนการประกอบพธสขวญ

การประกอบพธบาศรสขวญของชาวรอยเอดมรปแบบและขนตอน ทมลกษณะเฉพาะตว รายละเอยดในการจดมความแตกตางกบการจดพธบาศรสขวญทองถนอน รปแบบในการจดพธสขวญของชาวรอยเอด มดงน

1. ผถกเรยกขวญและเจาภาพทจะจดพธ มบทบาทในฐานะผรเรมใหเกด พธการสขวญ การจดพธการสขวญเจาภาพจดท าขนเพราะมมลเหตดงไดกลาวมาแลวเมอตดสนใจวา จะจดพธสขวญ ผถกเรยกขวญหรอเจาภาพ จะไปตดตอเพอปรกษาหารอเกยวกบการจดงานและ ขอวนเวลาทจะจดกบหมอสตร เพอหาวนมงคลทจะจดพธ เพราะชาวบานเชอวา ถาหากจดถก ฤกษยามด จะท าใหทกฝาย ทมสวนเกยวของมความสข การเลอกวน เวลาจงจ าเปนตองเลอกให ถกโฉลกกบประเภทของการสขวญ เมอไดวนเวลาทเปนมงคลเรยบรอยแลว ผทจะจดพธกจะไป ด าเนนการเตรยมจดงาน

2. การเตรยมงาน หลงจากทมการก าหนดวนทแนนอนแลว ผถกเรยกขวญหรอ เจาภาพจะมการเลา(บอกบญ) แกญาตพนอง เพอนบาน และคนทเคารพนบถอเพอใหมารวมงาน กอนวนงาน 1 วน ผทไดรบเชญบางสวนจะมาชวยจดเตรยมงาน เชน การจดสถานท การเตรยมขนหมากเบง (บาศร) เตรยมอาหาร ถาจดใหมพธสงฆกจะไปนมนตพระสงฆ

3. การจดพธ จะจดตามวน เวลาทก าหนดไว สถานทจดพธขนอยกบประเภทของ การสขวญ อาจเปนทบานของเจาของขวญหรอเจาภาพ วด สถานทราชการ ฯลฯ เมอทกฝายพรอม พธเรมขน “หมอสตร” จะเปนผก าหนดวาผถกเรยกขวญจะหนหนาไปทางทศใดจงจะเปนสรมงคล ในเรองการก าหนดทศทางเพอใหเกดสรมงคล ผถกเรยกขวญตองหนหนาเขาหาพาขวญ (พานบายศร) โดยให หนไปทาง "ทศใจเปน" คอทศทเปนมงคล ซงแตละวนทศใจเปนจะอยในทศทางทแตกตางดงน

25

วนอาทตย ( อ ) ใหหนหนาไปทศอดร วนจนทร ( หอ ) ใหหนไปทศหรด วนองคาร ( อ ) ใหหนหนาไปทศอสาน วนพธ ( บด ) ใหหนหนาไปทศบรพา วนศกร ( ทก ) ใหหนหนาไปทศทกษณ

ในการประกอบพธ หมอสตรจะนงตรงกนขามกบผถกเรยกขวญ มผมารวมในพธจะนงลอมรอบหมอสตรจะด าเนนการตามขนตอนตาง ๆ ดงน

3.1 การไหวคร เมอเรมพธเจาภาพจะท าการผกแขนหมอสตร เพอเปนการบชาคร หลงจากนนหมอสตรจะจดธปเทยนปกลงในพานบาศร แลวยกขน 5 ขน แลวกลาวค าไหวพระ สวนใหญค ากลาวไหวพระจะเปนการบชาพระรตนตรย หมอสตร แตละคน อาจมค าไหวพระทแตกตางกนออกไป เชน ค าไหวพระ

นะโม ตสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สมมาสมพทธสสะ ( 3 ครง ) สาธ ธปะ ทปะ คนธมาลา อคคทฆง พฆปปฝง สคนธง วะรง ปเชมะ ชเน กตตวา สตกปปกโก ตโย อภรโป มหาปญโญ ปรปญโญ ทาเรนโด ปตก ตยยง นพพานง ปรมง สขง พทธะบชา เตชะวนดา ธรรมบชา ปญญาวนตา สงฆบชา โภคควนตา ตนนง รตตานานง วรง ปเชมะ ยง ยง ชะนะปะทง ญาตมกขง มรา ลททาปโย ลพพถะ ปชโต โหต สพพะ โสถ ภวนตเต

3.2 การปาวเทวดา ( ชมนมเทวดา ) เปนขนการกลาวค าอญเชญเทวดา และสงศกดสทธ ทงหลาย ทสงสถตอยตามสถานทตาง ๆ ใหมาเปนเกยรตและพยานในพธการสขวญ ตามความเชอของคนอสาน หมอสตรจะยกขนน ามนตมาตงหนาตนเอง แลวจดเทยนคง (เทยนทใชเปนตวแทนของผถกเรยกขวญ ) ปกทขนน ามนต พรอมกลาวค าเชญเทวดา วา “สคเคกาเมจะรเป ครสขะระตะเต จนทะรกเข วมาเน ทเปรตเถจะ คาเม ตะรวะนะคะหะเน เคหะวตถมหเขตเต พรหมมา จะยนตเทวา สะระถะระวสะเม ยงคะคนธพพะนาคา ตฏฐนตา สนตเกยง มนวะระ วะจะนง สาธะโวเม สณนต ธมมสสะ วะนะกาโร อะยมภะทนตา ธมมสสะวะนะกาโร อะยมภะทนตา ธมมสสะวะนะกาโร อะยมภะ ทนตา”

3.3 การสตรขวญ ผถกเรยกขวญจะยนมอขางใดขางหนงแตะขอบบาศร หมอสตรจะกลาวค าสขวญประเภทตาง ๆ ซงขนอยกบโอกาสทจด ผมารวมงานจะคอยสงเสยงสนบสนนหมอสตร เพอกลาวค าวา "มาเยอขวญเอย" จนกวาหมอสตรจะกลาวค าสขวญเสรจสน

3.4 การวดฟาย เปนขนตอนทหมอสตรจะขบไลความอปมงคล และ สงชวรายตาง ๆ ออกจากเจาของขวญหรอผรวมพธ การวดฟายมวธการท าโดยหมอสตรจะยกแกวเหลาหรอแกวน า แลวใชใบมะยมหรอหญาคามดเปนก าจมลงไปในแกวแลวสลดไปทวทศ น าจะถก ผเขารวมพธหมอสตรจะกลาวค าวดฟายไปดวยตวอยางค ามดฟาย เชน "สาธเดอ น าอนนไดชอวา น าอ ามฤต ประสทธจากพระสงฆะเจา

26

เกาพระองคทาน กไดทรงพระธรรมค าสงสอน ใสในน าอนนจงไดชอน าอ ามฤต ปพระเจาใหขาวดขาจงไดวด ยาพระเจาใหขาฟายขาสไดฟาย ๆ ไปไฮ ผเชอไฮอยปาคากใหมากนเสย ฟายไปน าผเชอน าอยปาฮ กใหมากนเสย ฟายเมอภเทวดาอยเคาไม กใหมากนเสย เมอมดฟายหลายน าอ ามฤตกบอมาก น าอ ามฤตแตกพากออกจากกน ผนธลกนไปทกแหง แบงกนไป ทกฝายยายกนไปทกก า เมดหนงตกไปก าทางอสานงวอย ขอใหเจานจงมบรวารหลายพ าพรอม โอมออนนอมขวญเขาน ามา เมดหนงตกไปก าบรพาตะวนออก บอกวาใหเจานจงมสตปญญา เหมอนพระเจามะโหสถ ใหเจามใจอดใจเพยรเหมอน พระเจาเตเม เมดหนงตกไปก าอาคะเนพน ขอใหเจานจงมเคหาหลงใหญกวาง……"

3.5 การผกแขน เมอหมอสตรกลาวค าวดฟายเสรจ กจะเปนขนตอน การผกแขนเจาของขวญ เพอใหเกดความเปนสรมงคล และเชอวาเปนการปองกนขวญออกจากราง ไปอก การผกแขนเจาของขวญจะเอาไขและกลวย ใสองมอ ญาตพนองหรอแขกทมารวมงานจะชวยกน "โจม" (ประคอง) มอเจาของขวญผผกจะน าเอาฝายผกแขนทเตรยมไวในพาขวญ มาผกขอมอแลวกลาวค าผกแขนเปนการอวยพรใหเจาของขวญใหมความสข

ตวอยางค ากลาวผกแขน

ผกก าซายใหขวญมา ผกก าขวาใหขวญอย วามาเยอขวญเอยขวญเจา ไปกนปลาขอนอยหวนา กใหมามอวนน ขวญเจาไปเฮดนากนขาวกใหมามอนวนน วามาเยอขวญเอย ขวญเจาไปปนเบา หลอเงนทองกใหมามอน วนน ขวญเจาไปขายของอยในตลาด กใหมามอนวนน ขวญเจาไปเบงนกปราชญ เจากอสรางกระท าบญ กใหมามอนวนน ขวญเจาไปน าดอมขนและยศใหญ กใหมามอน วนน ขวญเจาไปอยสขสมสรางกนทานทกเชาค า เชญขวญหวเกษเกลาใหยนหมนหมนป อาย วณโณ สขง พะลงฯ

ประเพณไทยดอทคอม (http://www.prapayneethai.com)ใหความหมายและความส าคญของการบายศรสขวญวา การบายศร- สขวญ เปนกจกรรมทจดขนเพอความเปนสรมงคล นยมจดท ากนในโอกาสอนเปนมงคลตาง ๆ เชน ขนบานใหม บวชนาค แตงงาน เลอนยศ เลอนต าแหนง พระภกษเลอนสมณศกด หรอผใหญทเคารพนบถอมาสทองท จะตองเดนทางไกล ยายทอย เปนพธมงคลทนยมท ากนมากทงในงานเลกนอยภายในครอบครว หรอจดเปนพธใหญโตตามฐานะ

พธกรรม พธสขวญ หรอทชาวบานเรยกวา บายศร จดท ากนดงน ผเฒาผแกจะชวยกนจดท าพานขวญ (พานบายศร) นยมใชใบตองจบจบตามแบบโบราณจดใสพาน จะเปนพานขวญธรรมดา 5 ชน ชนลางมบายศรดอกไม ขาวตม ขนม กลวย ชนท 2 , 3, 4 มบายศรดอกไม ชน 5 มบายศรดอกไม ฝายผกแขน เทยนเวยนหว 7 ชน จดพานรอง 3 ชน บายศร 4 ชน แลวจดพานอกใบหนงส าหรบใสผาผนแพรวา แวน หว น าอบ น าหอม สรอย แหวน สวนประกอบอน ๆ เพมเตม ไดแก หมาก

27

พล บหร อาหาร ขาวตม ขนมหวาน ไกตม สรา จดวางประกอบไวอยางสวยงาม พรอมดวยเสอผาเครองแตงตวของผเปนเจาของขวญ พธจะเรมดวยการแหพานบายศรเปนขบวนฟอนน าพานบายศรออกมาตงบนตงทปผาขาวรองไว จากนนหมอสตรขวญ (พราหมณ) จะเปนผสวดชมนมเทวดา จดเทยนเวยนหวจดธปกราบพระพทธรป และพระสงฆ มคสขวญเอามอขวาจบดายสายสญจน เจาของขวญจบพานขวญ ผสวดปาวประกาศเชญขวญอวยพร แลวผกขอมอเปนอนเสรจพธ

สรปไดวา การบายศร- สขวญ เปนกจกรรมทจดขนเพอความเปนสรมงคล นยมจดท ากนในโอกาสอนเปนมงคลตาง ๆ เชน ขนบานใหม บวชนาค แตงงาน เลอนยศ เลอนต าแหนง พระภกษเลอนสมณศกด หรอผใหญทเคารพนบถอมาสทองท จะตองเดนทางไกล ยายทอย เปนพธมงคลทนยมท ากนมากทงในงานเลกนอยภายในครอบครว หรอจดเปนพธใหญโตตามฐานะสรปไดวา การบายศร สขวญท าขนเพอเรยกขวญใหกลบมาอยกบตว อวยพรใหอยเยนเปนสข อายมนขวญยน เจรญกาวหนาประสบโชคชย ปลอบประโลมจตใจใหเขมแขงมนคงปราศจากความหวาดกลว เดนทางกใหปลอดภย ค าวา บายศร กคอเครองรบขวญเชนกน แตคนไทยในภาคกลางรบอทธพลมาจากวฒนธรรมของเขมร สรปวา พาขวญ และ บายศร มความหมายอยางเดยวกน

การประกอบพธสขวญ อาจท าได 2 พธ คอ พธทางศาสนาพทธและพธทางศาสนาพราหมณ พธทางศาสนาพทธ กระท าไดโดยนมนตพระสงฆอยางนอย 5 รปมา เจรญพระพทธมนต พระสงฆสวดไชยมงคลคาถา ในพธนถาเจาภาพมศรทธามากกจะถวายภตตาหารเชาหรอเพลกได แลวน าฝายมาผกแขนใหเจาของขวญเปนอนเสรจพธ สวนพธทางศาสนาพราหมณ จะตองมพาขวญหรอพานบาศร ซงประกอบดวยเครองสงเวยตาง ๆ ฝายผกแขน และทขาดไมได คอ บทสตรขวญของ “หมอสตร” ซงจะใชบทตางๆ แลวแตโอกาสทท าพธบาศรสขวญ 8. พธมงคลท าขวญ

Web Page บานจอมยทธ (http://www.baanjomyut.com) กลาวไววา พธมงคลท าขวญใหกบเดกทารกทเกดใหมตงแตแรกเกดจนถงอาย 1 เดอน จะนยมท าเพอใหเดกเลยงงาย มความสข มอายยน อกทงเปนการปดเคราะห ปดโรค และใหเทวดาคมครองใหเดกมความสขสวสด โดยแบงเปน 2 ชวงคอ

1. การท าขวญวน พธมงคลท าขวญวน เปนพธนอย ๆ ทมในครอบครวเมอเดกแรกคลอดและมอายครบ 3 วนแลว พธการทตองท ามดงน

1. จดบายศรปากชาม 1 ส ารบ 2. จดเครองกระยาบวด 1 ส ารบ

28

3. จดหาแปง กระแจะ น ามน และของหองไวพรอม 4. จดหาขนเลกใสน าอน ชอนเลก 1 คน และสายสญจน

เมอไดของทง 4 อยางพรอมแลว กใหญาต พนองมาประชมพรอมกน นงเปนวงลอมเดกไว ผมอาวโสจดธปเทยนบชาพระรตนตรย กลาวอญเชญเทวดาเพอขอใหคมครองเดกใหมความสขสวสด เอาดายสายสญจนลบแขน และมอปดเคราะหและโรคและเอาดายสายสญจนอกเสนผกขอมอเดก ทง 2 ขาง ๆ ละเสนเจมหนาผากดวยกระแจะ และเอาชอนตกน าในขนทไดเตรยมไวแลว นนใหเดก ดม 5 ชอน ตอจากนนกมการเวยนเทยน ผใหญใหศลใหพรและยกเดกขนจากทวางอย เมอเสรจพธตอนนแลวเครองบายศรและเครองกระยาบวดเอาไปเทเซนผไวกลางแจง ของอน ๆ ทใชในการประกอบพธเอาหอผาวางไวขางเบาะของเดกจนครบ 3 วน แลวจงเอาไปลอยในแมน า เปนอนเสรจพธ

2. การท าขวญเดอน พธมงคลท าขวญเดอน ท ากนเมอเดกมอายได 1 เดอน และมสงของตองเตรยมดงน

1. บายศรปากชาม 1 ส ารบ 2. เครองกระยาบวด 1 ส ารบ 3. ไก 1 ตว และเปน 1 ตว

ในการท าพธมงคลท าขวญเดอนน ผจดท าตองเอา วน เดอน ปเกด ของเดกผนนไปใหโหรค านวณ หาฤกษยามทจะจดท าเสยกอน จากนนกเตรยมจดสถานท เครองใชในพธ ถาจะจดเปนงานใหญกเชญพราหมณมาเปนประธานพธทางไสยศาสตร และมการนมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนตดวย การประกอบพธเรมโดยใหญาตมานงลอมเดกไว ผมอาวโสจดธปเทยนและกลาวค าบชาพระรตนตรย กลาวค าอญเชญเทวดา เอาดายสายสญจนลบแขนและมอเดกเพอสะเดาะเคราะห แลวเอาดายสายสญจนอกเสนผขอมอทง 2 ขาง ๆ ละเสน เจมหนาผากดวยแปงกระแจะ แลวตกน าในขน ใหดม 5 ชอน เชนเดยวกบการท าขวญวน จากนนกมการเวยนเทยนและใหศลใหพรใหเดกมความสขและใหมอายยน พระสงฆสวดเจรญพระพทธมนต

สรปไดวา พธมงคลท าขวญเปนพธมงคลทท าขวญใหกบคน 2 กลม คอ 1. เดกทารกทเกดใหมตงแตแรกเกดจนถงอาย 1 เดอน จะนยมท าเพอใหเดกเลยงงาย มความสข มอายยน อกทงเปนการปดเคราะห ปดโรค และใหเทวดาคมครองใหเดกมความสขสวสด และนยมท ากนเปนสองชวง คอ ท าขวญวน เมอเดกแรกคลอดและมอายครบ 3 วน และท าขวญเดอน นยมท ากนเมอเดกมอายได 1 เดอน 2. คนทวไป นยมท าเมอไดประสบกบเหตการณทท าใหตนตกใจ หวาดกลว หรอเหตการณทท าใหเกดความไมสบายใจ เชน ประสบอบตเหต ประสบภยจากธรรมชาต เปนตน

บทท 3

วธการศกษาคนควา การศกษาคนควา กลมผศกษาไดก าหนดวธการการศกษาคนควาในครงนประกอบดวย

1. กลมตวอยาง 2. ขนตอนการศกษา

1. กลมตวอยาง ไดแก 1.1 นกเรยนชมนมอนรกษวฒนธรรมทองถน เปนนกเรยนระดบชนมธยมศกษาปท 2 – 5

โรงเรยนกดชมวทยาคม อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร จ านวน 40 คน 1.2 วทยากรทองถน นายวฒไกร พงษสถตย บานเลขท 3 หมท 7 บานหนองแหน ต าบลหนองแหน อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร

2. ขนตอนการศกษา ผศกษาไดวางแผนการปฏบตการ และวางแผนการศกษาคนควา ดงตารางแผนการ

ปฏบตการ คอ

ตารางแผนการปฏบตการ

กจกรรม เปาหมายกจกรรม ระยะเวลาศกษา ผเกยวของ หมายเหต

1. แบงกลม เปน 8กลม กลมละ 5 คน ใหนกเรยนเขากลมศกษาจากแหลงเรยนร

เพอใหมความรความเขาใจเกยวกบการบายศร

15 ต.ค. 2551 ถง

15 พ.ย. 2551

ผรวมศกษาทกคน

2. อภปรายกลม

เพอสรปความรจากการแบงกลมศกษา

20 พ.ย. 2551 และ

22 พ.ย. 2551

1. กลมผรวมศกษา 2. ครทปรกษา

31 ตารางแผนการปฏบตการ (ตอ)

กจกรรม เปาหมายกจกรรม ระยะเวลาศกษา ผเกยวของ หมายเหต

3. ศกษาดงาน

เพอเกดความตระหนกและเหนคณคาของวฒนธรรมทองถน

29 พ.ย. 2551 และ

5 ธ.ค. 2551

นายวฒไกร พงษสถตย เลขท 3หมท 7 บ.หนองแหน ต.หนองแหน อ.กดชม จ.ยโสธร และจากแหลงเรยนร ภมปญญาทองถน บานหนองแหน ต าบลหนองแหน อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร

4. ปฏบตการท า พานบายศร

1. เพอใหสามารถท าพานบายศรได

8 ม.ค. 2552 ถง

31 ม.ค. 2552

ผรวมศกษา

บทท 4

ผลการด าเนนการ

จากการด าเนนการศกษาเรอง การท าพานบายศร กลมผศกษาไดท าการศกษาตามแผนปฏบตการ มผลการด าเนนงาน ดงน

1. แบงกลมศกษาจากแหลงเรยนร 2. อภปรายกลม 3. ศกษาดงาน 4. ปฏบตการท าพานบายศรจากใบตองกลวย

1. แบงกลมศกษาจากแหลงเรยนร โดยใหนกเรยนเขากลม กลมละ 5 คน แลวใหแตละกลมศกษาแยกคนควาอยางอสระในเรองทแตละกลมถนดและสนใจ ดงน

กลมท 1 โดย นายสราวธ ยศบญ นกเรยนชนมธยมศกษาปท 5/ 4 หวหนากลม น าสมาชก ของกลม ท าการศกษาคนควาเรอง ความเปนนมาของเสนทางสายกลวย จากหองสมด และสบคนขอมลทางอนเทอรเนต สรปไดวากลวยนนมมาพรอมกนกบสตวเลยงลกดวยนมเกดขนในโลก การอพยพตงถนฐานของคนในสมยโบราณ ไมวาทางบกหรอทางน า จะน าพนธกลวยตดตวไปดวยเสมอ เพราะวากลวยเปนนพชทมล าตนเปนนหวคลายกนกบพวกเผอก มน ขา งายตอการน าตดตวไป และประกอบกบการปลกงาย ดแลรกษางาย และทส าคญสามารถรบประทานแทนขาวไดอกดวย ประเทศไทยเปนนประเทศทมความหลากหลายของสายพนธกลวยมากทสด จงถอไดวาประเทศไทยเปนนแหลงก าเนดของกลวยในโลก

กลมท 2 โดย นางสาวเดอนเพญ ยตพนธ นกเรยนชนมธยมศกษาปท 5/4 หวหนากลม น าสมาชกของกลม ท าการศกษาคนควาเรอง ประโยชน คณคาทางอาหาร และคณสมบตเปนนยาสมนไพรของกลวย สรปไดวา กลวยเปนนพชสมนไพร สามารถรกษาโรคตาง ๆไดมากมาย อกทงมคณคาทางสารอาหารสง ชาวบานจะนยมน ากลวยตานมาบดผสมขาวท าเปนนขาวหมกใหเดกทารกรบประทาน เมอเปรยบเทยบแอปเปลแลว กลวยมโปรตนมากกวาแอปเปล ถง 4 เทา มคารโบรไฮเดรตมากกวา 2 เทา มฟอสฟอรสมากกวา 3 เทา มวตามนเอและธาตเหลกมากกวา 5 เทา และมวตามนรวมทงแรธาตอน มากกวาอก 2 เทา และกลวยยงอดมดวยโปรแตสเซยม กลวยจงเปนนหนงใน อาหารทดทสด

กลมท 3 โดย นางสาวออย นาถาบ ารง นกเรยนชนมธยมศกษาปท 5/ 4 หวหนากลม น าสมาชกของกลม ท าการศกษาคนควาเรอง ชนดของกลวยทนยมปลกในประเทศไทย สรปไดวา กลวยเปนนไมผลเขตรอน ทมถนก าเนดในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต และกลวยเปนนพชทใชตนทนการผลตต า อกทงปลกแลวดแลรกษางายใหผลผลตเรว และเจรญเตบโตไดดในทกภาคของประเทศไทย ชาวบาน

33

จงนยมปลกเพอรบประทานเองและเพอจ าหนายหลากหลายสายพนธดงน กลวยตาน กลวยน าหวา กลวยหอม กลวยไข กลวยหอมทอง กลวยหอมเขยว กลวยเลบมอนาง เปนนตน

กลมท 4 โดยนางสาวพนธศร เผาเพง นกเรยนชนมธยมศกษาปท 5/ 4 หวหนากลม น าสมาชกของกลม ท าการศกษาคนควาเรอง การปลกและการขยายพนธกลวย สรปไดดงน การขยายพนธกลวยมดวยกน 3 วธ คอ การขยายพนธดวยเหงา การขยายพนธดวยหนอ และการขยายพนธดวยการเพาะเลยงเนอเยอ แตชาวบานจะนยมการขยายพนธดวยหนอ เพราะจะใชเวลา ในการเจรญเตบโตไดเรวกวาการขยายพนธดวยวธอน กลวยเปนนพชทมล าตนอยใตดน เราเรยกวา “หนอ” การน าไปปลกหรอขยายพนธจะนยมเลอกเอาหนอทสมบรณ และเลอกจากตนทไมตดโรค กลวยเปนนพช ทมอายสน จงท าใหมการเจรญเตบโตอยางรวดเรว หลงจากกลวยตงตวไดแลว เกษตรกรควรรบใสปยคอกใหแกกลวย เพอการเจรญเตบโตทางล าตน มใบทสวยงาม และการตกเครอทมคณภาพ

กลมท 5 นางสาวกฤษณา สด า นกเรยนชนมธยมศกษาปท 5/ 4 หวหนากลม น าสมาชกของกลม ท าการศกษาคนควา เรอง การบายศร สรปไดดงน ขวญเปนนสญลกษณของชวตความเปนนอยของคนไทยมาแตโบราณ ขวญเปนนสงทมอยกบคนทยงมชวตอยเทานน คนทตายไปแลวจะไมมการกลาวเรยกขวญ การประกอบพธท าขวญ กเพอใหเกดความสขสบาย เกดสรมงคลและสามารถอยในสงคมปจจบนไดอยางเปนนสข คนไทยเชอวาการบายศรเปนนพธกรรมหนงทจะชวยสงเสรมเพมพลงใจใหเขมแขง เมอมขวญทมนคงพลงใจทเขมแขงดแลว ยอมสงผลใหการประกอบภารกจหนาทนน ๆ บรรลผลส าเรจไดตามความมงหมาย

กลมท 6 นางสาวรตกล ตตรา นกเรยนชนมธยมศกษาปท 5/ 4 หวหนากลม น าสมาชกของกลม ท าการศกษาคนควา เรอง ประเภทของการบายศร สรปไดดงน การจดท า บายศร นน เรมจาก การน าใบตอง ทมาจากกลวยตาน เยบเปนน บายศร ประดบดวย ดอกไมมงคลตางๆ สวนตวบายศร ยงแบงออก ตามลกษณะ การใชงาน ในการบชา ทแตกตาง ออกไป เชน บายศรปากชาม บายศรเทพ บายศรพรหม บายศรหลก บายศรตอ บายศรบลลงก และบายศรสขวญ

กลมท 7 นางสาวภทรา พนธเลศ นกเรยนชนมธยมศกษาปท 5/ 4 หวหนากลม น าสมาชก ของกลม ท าการศกษาคนควาเรอง การบายศร- สขวญ เปนนกจกรรมทจดขนเพอความเปนนสรมงคล นยมจดท ากนในโอกาสอนเปนนมงคลตาง ๆ เชน ขนบานใหม บวชนาค แตงงาน เลอนยศ เลอนต าแหนง พระภกษเลอนสมณศกด หรอผใหญทเคารพนบถอมาสทองท จะตองเดนทางไกล ยายทอย เปนนพธมงคล ทนยมท ากนมากทงในงานเลกนอยภายในครอบครว หรอจดเปนนพธใหญโตตามฐานะสรปไดวา การบายศรสขวญท าขนเพอเรยกขวญใหกลบมาอยกบตว อวยพรใหอยเยนเปนนสข อายมนขวญยน เจรญกาวหนาประสบโชคชย ปลอบประโลมจตใจใหเขมแขงมนคงปราศจากความหวาดกลว เดนทาง กใหปลอดภย ค าวา บายศร กคอเครองรบขวญเชนกน แตคนไทยในภาคกลางรบอทธพลมาจากวฒนธรรมของเขมร สรปวา พาขวญ และ บายศร มความหมายอยางเดยวกน

การประกอบพธสขวญ อาจท าได 2 พธ คอ พธทางศาสนาพทธและพธทางศาสนาพราหมณ

34

พธทางศาสนาพทธ กระท าไดโดยนมนตพระสงฆอยางนอย 5 รปมาเจรญพระพทธมนต พระสงฆ สวดไชยมงคลคาถา ในพธนถาเจาภาพมศรทธามากกจะถวายภตตาหารเชาหรอเพลกได แลวน าฝาย มาผกแขนใหเจาของขวญเปนนอนเสรจพธ สวนพธทางศาสนาพราหมณ จะตองมพาขวญหรอพานบาศร ซงประกอบดวยเครองสงเวยตางๆ ฝายผกแขน และทขาดไมได คอ บทสตรขวญของหมอสตร ซงจะใชบทตางๆ แลวแตโอกาสทท าพธบาศรสขวญ

กลมท 8 เดกหญงเยนจต ออนแกว นกเรยนชนมธยมศกษาปท 2/2 หวหนากลม น าสมาชกของกลม ท าการศกษาคนควาเรอง พธมงคลท าขวญ สรปไดวา พธมงคลท าขวญเปนนพธมงคลทท าขวญใหกบคน 2 กลม คอ เดกทารกทเกดใหมตงแตแรกเกดจนถงอาย 1 เดอน จะนยมท า เพอใหเดกเลยงงาย มความสข มอายยน อกทงเปนนการปดเคราะห ปดโรค และใหเทวดาคมครองใหเดกมความสขสวสด และนยมท ากนเปนนสองชวง คอ ท าขวญวน เมอเดกแรกคลอดและมอายครบ 3 วน และท าขวญเดอน นยมท ากนเมอเดกมอายได 1 เดอน และคนทวไป นยมท าเมอไดประสบกบเหตการณ ทท าใหตนตกใจ หวาดกลว หรอเหตการณทท าใหเกดความไมสบายใจ เชน ประสบอบตเหต ประสบภยจากธรรมชาต เปนนตน

2. อภปรายกลม หลงจากทกลมตวอยางไดไปศกษาจากแหลงเรยนรตาง ๆ แลว กลมตวอยางผศกษาไดน าเอา

ความรทไดมาอภปรายในกลมรวมกนเพอสรปความรจากการแบงกลมศกษา ดงน

กลมท 1 จากการไดศกษาคนควาพบวา กลวยเปนนสงทเกดคกบชวตและเกยวของกบชวตของคนมาตงแตโบราณ ท าใหวถชวตของคนในทองถนมความเกยวพนกบกลวยมาตงแตก าเนด ซงท าใหกลมตวอยางทศกษาไดเหนความส าคญของกลวย ความผกพนระหวางคนในทองถนกบกลวย และมความตองการทจะปลกกลวยไวในบานของตนเอง กลมท 2 ท าการศกษาคนควาพบวา กลวยเปนนพชสมนไพร สามารถรกษาโรคตาง ๆไดมากมาย อกทงมคณคาทางสารอาหารสง ชาวบานจะนยมน ากลวยตานมาบดผสมขาวท าเปนนขาวหมกใหเดกทารกรบประทาน และคนในทองถนโดยเฉพาะคนสงอายมกจะรบประทานกลวยกบขาวเหนยว และคนทรบประทานกลวยเปนนประจ าจะท าใหรางกายแขงแรง มสขภาพด ท าใหกลมกลมตวอยางทศกษาคนความองเหนคณคาทางอาหารและเปนนยาสมนไพรของกลวย เปนนผลไมทมประโยชนและคณคาทางอาหารสงกวาผลไมชนดอนทมราคาแพง กลมท 3 ท าการศกษาคนควาแลวพบวา กลวยเปนนไมผลเขตรอน ทมถนก าเนดในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต สามารถปลกและเจรญเตบโตไดดในทองถน และกลวยเปนนพชทใชตนทนการผลตต าอกทงปลกแลวดแลรกษางายใหผลผลตเรว ชาวบานจงนยมปลกเพอรบประทานเองและเพอจ าหนายหลากหลายสายพนธ ดงน กลวยตาน กลวยน าหวา กลวยหอม กลวยไข กลวยหอมทอง กลวยหอม

35

เขยว กลวยเลบมอนาง เปนนตน ท าใหกลมกลมตวอยางทศกษาสรปไดวาในพนทบรเวณบานของตวเองสามารถปลกกลวยไดงาย เจรญเตบโตไดด และทส าคญตนกลวยสามารถใชประโยชนไดแทบทกสวน เชน ปลกลวย ใชรบประทานสด หรอปรงอาหาร หยวกกลวยกเชนเดยวกนสามารถน ามาปรงอาหารรบประทานไดอรอยมาก และทส าคญทสดใบกลวยสามารถน ามาท างานฝมอ เชน ท าพานบายศร ท าหอหมก และอน ๆ อกมากมาย ซงเปนนการเพมคณคาราคาใหเกดแกผลตภณฑไดเปนนอยางด

กลมท 4 ไดสรปผลการศกษาคนควา ดงน การขยายพนธกลวยมดวยกน 3 วธ คอ การขยายพนธดวยเหงา การขยายพนธดวยหนอ และการขยายพนธดวยการเพาะเลยงเนอเยอ แตชาวบานจะนยมการขยายพนธดวยหนอ เพราะจะใชเวลาในการเจรญเตบโตไดเรวกวาการขยายพนธ ดวยวธอน กลวยเปนนพชทมอายสน จงท าใหมการเจรญเตบโตอยางรวดเรว เมอท าการศกษาคนควาแลว ท าใหกลมตวอยางศกษาคนควาพบวา หลงจากกลวยตงตวไดแลว จะตองรบใสปยคอกใหแกกลวย เพอการเจรญเตบโตทางล าตน มใบทสวยงามมความเหนยวแขงแรง และการตกเครอทมคณภาพ ลกโตนารบประทาน อกประการหนงกลวยเปนนพชทตองการน า ถาเราใหน าด สม าเสมอ จะท าให ใบกลวยสวยงาม ขายไดราคาด เปนนทตองการของตลาด และไดเครอกลวยทลกดก โต เนอหวาน นารบประทานอกดวย

กลมท 5 กลมท 6 กลมท 7 และกลมท 8 ไดศกษาคนควาสรปไดวา บายศรเทพ ใชใน พระราชพธตางๆ ส าหรบบวงสรวง เทพ พรหม เทวาอารกษ ประกอบดวยตวบายศร 9 ชน ทงหมด 8 ตว ประดบพานดวยดอกดาวเรอง กหลาบและดอกรก ยอดตวบายศรปกดวยเมดโฟมและเขมหมด หอยอบะดอกรก ประดบยอดดวยดอกดาวเรองและดอกบว บายศรตอ ใชในงานพธบวงสรวงครแขนงตางๆ ประกอบดวยตวบายศรตวแม 9 ชน ตวลก 7 ชน ประดบพานดวยดอกแอสเตอร ดาวเรอง กหลาบ ยอดบายศรปกดวยเมดโฟม และเขมหมด หอยอบะดอกรก และประดบยอดดวยดอกดาวเรองและดอกบว สตตบงกช บายศรปากชาม 7 ยอด ใชในพธตางๆ เชน ตงศาลพระภม ศาลเจาท ท าบญตางๆ ยอดกรวยเสยบดวยไข ประกอบดวยตวบายศรตวแม 7 ชน ตวลก 5 ชน บายศรปากชาม 7 ยอด (เลก) เปนนบายศรขนาดเลกทมความศกดสทธและส าคญมาก ใชในงานพธตางๆ เชน ตงศาลพระภม ศาลเจาท ท าบญตางๆ โกนจก ประกอบดวยบายศรตวแม 7 ชน ตวลก 5 ชน ยอดกรวยเสยบดวยไข และดอกไมทมชอเปนนมงคล บายศรปากชาม 9 ยอด ใชในงานพระราชพธใหญๆ เพอสกการะบชา ครบาอาจารย บวงสรวงเทพยดา ประกอบดวยบายศรตวแม 9 ชน รอบพานประดบดวย ดอกดาวเรอง ดอกบานไมรโรย ประดบยอดดวยดอกดาวเรอง บายศรพรหม ใชในงานพธใหญ ส าหรบบวงสรวงเทพยาดา หรอองคพรหม ประกอบดวยตวบายศร 9 ชน 4 ตว และตวบายศร 16 ชน 4 ตว ประดบดวย ดอกดาวเรอง ดอกกหลาบ และดอกบานไมรโรย หอยอบะดอกรก ยอดประดบดวยดอกบวและดอกดาวเรอง บายศรพรหม 2 หนา ใชในงานพธตางๆ โดยเฉพาะพธใหญๆ ส าหรบเปนนเครองสงเวยบชา ครบาอาจารย ชนพรหม ประกอบดวยตวบายศร ตวแม 32 ชน ตวลก 9 ชน รอบพานประกอบดวยดอกแอสเตอร ดาวเรอง หอยอบะดอกรก ปกยอดดวยดอกดาวเรอง และดอกบวสตตบงกช

36

จากการอภปรายกลมรวมกนท าใหกลมตวอยางทศกษาคนความความรความเขาใจเกยวกบ การท าพานบายศรแบบตาง ๆ กน ซงเปนนชนงานททาทายความสามารถ และมความมนใจวาจะตอง ท าใหไดสวย และดกวาทไดศกษาดในรป และแผนภาพ 3. ศกษาดงาน กลมตวอยางไดศกษาดงานจากประสบการณจรง ตงแตวนท 15 ตลาคม พ.ศ. 2551 ถงวนท 15 พฤศจกายน พ.ศ. 2551 (ใชชวงศกษาเปนนวนหยดราชการ คอ ทกวนเสาร) โดยไดรบการแนะน า ชวยเหลอ สาธต จากวทยากรทองถน นายวฒไกร พงษสถตย บานเลขท 3 หมท 7 บานหนองแหน ต าบลหนองแหน อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร และจากแหลงเรยนรภมปญญาทองถน บานหนองแหน ต าบลหนองแหน อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร กลมตวอยางไดพบเหนพานบายศร ทนยมท าในทองถน เชน บายศรปากชาม บายศรเทพ บายศรตอ บายศรพรหม และบายศรหลก กลมตวอยางทไดศกษาดงานในครงแรกทไดพบเหนจากตวอยางของพานบายศรแตละแบบ สวนมาก ตางมความรสกวา ท ายาก ท าไดอยางไร จะท าอยางไรจงจะไดพานบายศรทสวยงาม ดงทไดเหนจากตวอยางจรง แตเมอกลมตวอยางไดรบค าอธบาย ค าชแนะ และค ารบรองจากวทยากร วาท าไมยาก และมรความยนดทจะชวยเหลอ แนะน าถงวธการ ขนตอนการท า จนสามารถท าได จงท าให นกเรยนกลมตวอยางทศกษาคนความความตองการทจะท า และมความมนใจมากยงขนทจะท าพานบายศรแบบตาง ๆ ตามค าชแนะ ค าแนะน า ของวทยากรทองถน และทกคนตางกมความตองการทจะลงมอปฏบตท าพานบายศร ในคาบเรยนอสระทสถานศกษาจดให และในวนหยด โดยเชญวทยากรใหค าชแนะวธการท า ขนตอนการท า การใชเครองมอ การหาวสด ตลอดจนเทคนคการท าใหสวยงาม และคงทน อยางใกลชด 4. ปฏบตการท าพานบายศร

ขนตอนการท าพานบายศร การท ากรวย(ลก) และการขนรป

1. เชดใบตองกลวยใหสะอาดดวยผา 2. ฉกใบตองกลวย เปนนแถวกวางประมาณ 2 – 3 นว 3. พนใบตองกลวยเปนนรปกรวย โดย

3.1 แบงครงใบตองกลวยทฉกไว วางดอกพดพลาสตกลงไป แลวใชมอซายหรอขวาแลวแตถนดพนใบตองกลวย โดยใชมออกขางจบดอกพดพลาสตกไวไมใหเคลอนตวไปมา ท าการพนใบตองกลวยไปจนสดใบตองกลวย เยบดวยลวดเยบกระดาษ เบอร 10 เพอไมใหกรวยใบตองกลวยทไดคลายตวออก เสรจแลวเรากจะกรวยมดอกพด

37

3.2 ท าการเรยงกรวยขนเปนนลก โดยเรยงใหลดหลนกนลงมาใหสวยงาม แลวเยบดวยลวดเยบกระดาษ เบอร 10 ใหตดกน และเพอความสวยงามตองท าการนงผาใหกบกรวย โดยการน าใบตองกลวยทฉกไวแลวตามขอ 2 มาหอทบกรวย(ลก)แลวเยบดวยลวดเยบกระดาษ เบอร 10 แลวคอยเรยงขนลก

3.3 เมอเรยงขนลกเรยบรอยแลวใชกรรไกรตดทฐานใหเสมอกน 3.4 น าลกทขนไวแลวแชในน ามนมะกอกทผสมน าไวแลว เพอใหเกดความมนวาว

สวยงาม 3.5 น าลกมาประกอบขนรปทรงตาง ๆ ตามตองการ 3.6 พานทน ามาเพอใชขนรป ใหใชโฟมหนา โดยตดใหพอดกบชองชองพาน เพอจะ

ไดใชเปนนตวยดขนรปแทนดนเหนยวหรอดนน ามน ซงมน าหนกมาก เครองมอ วสด และอปกรณ

1. เครองมอ 1.1 กรรไกร 1.2 Staples เยบกระดาษ เบอร 10 1.3 คดเตอร 1.4 เขมเยบผา เบอร 9 1.5 ผาสะอาด 1.6 กะละมงพลาสตก

2. วสด อปกรณ 2.1 ดายสเขยว 2.2 ลวดเยบกระดาษ เบอร 10 2.3 ใบตองกลวยตาน 2.4 น ามนมะกอก 2.5 ใบคดเตอร 2.6 โฟมพลาสตก 2.7 ดอกพดพลาสตก 2.8 ตะปเขม 2.9 ไมเสยบลกชน 2.10 ดอกไมประดบ

จากการทกลมตวอยางไดด าเนนการดวยวธการดงกลาว ท าใหกลมตวอยางสามารถท า พานบายศรไดอยางสวยงาม ในระดบหนง และจากการประเมนผลงานนกเรยน อยในระดบดมาก

บทท 5

สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาคนควาโครงงาน เรอง การท าพานบายศรจากใบตองกลวย ของนกเรยนโรงเรยนกดชมวทยาคม อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร ไดใชกลยทธในการพฒนา กลาวคอ การส ารวจ วเคราะหปญหา ก าหนดวธการหรอนวตกรรม การพฒนาวธการหรอนวตกรรมในการแกปญหา การน าวธการหรอนวตกรรมในการแกปญหา และการสรปผลรายงานโครงงาน ผศกษาคนควาไดสรปผลการศกษาคนควาตามล าดบ ดงน

1. ความมงหมายของการศกษาคนควา 2. วธการศกษาคนควา

2.1 กลมผเกยวของการศกษาคนควา 2.2 ขนตอนการด าเนนการศกษาคนควา 2.3 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล

3. สรปผล 4. อภปรายผล 5. ขอเสนอแนะ

ความมงหมายของการศกษาคนควา

1. เพอพฒนานกเรยนโรงเรยนกดชมวทยาคม อ าเภอกดชม อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร ใหมความร ความเขาใจ มทกษะความสามารถท าพานบายศรในงานพธตาง ๆ ของทองถน และใหเกดความช านาญเพมมากยงขน

2. เพอใหนกเรยนไดตระหนกถงความส าคญ คณคาภมปญญาไทย และอนรกษวฒนธรรมไทย ความนยมไทย ตลอดจนคณคาของความเปนไทยใหคงไวตลอดไป

3. เพอใหมความรความเขาใจ ตระหนก และเหนคณคาของประเพณบายศรสขวญ วธการศกษาคนควา

1. กลมผเกยวของกบการศกษาคนควา 1.1 กลมผรวมศกษา จ านวน 40 คน ซงประกอบดวยกลมนกเรยนผสนใจ

39 เลอกเรยนวชาเลอกเสร กลมการงานพนฐานอาชพ ชวงชนท 3 และชวงชนท 4 ระดบชนมธยมศกษาปท 2 และระดบชนมธยมศกษาปท 5 โรงเรยนกดชมวทยาคม อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร

1.2 กลมผใหขอมล จ านวน 4 คน ประกอบดวย 1.2.1 ผเชยวชาญในการตรวจเครองมอ จ านวน 3 คน 1.2.2 วทยากรผเชยวชาญ จ านวน 1 คน

2. ขนตอนในการศกษาคนควา การศกษาคนควาครงนกลมผรวมศกษาคนควาไดเลอกใชหลกการแกปญหาและการ

พฒนา โดยด าเนนการภายใตกระบวนการและขนตอนการด าเนนการ ดงน 2.1 แบงกลมศกษาจากแหลงเรยนร 2.2 อภปรายกลม 2.3 ศกษาดงาน 2.4 ปฏบตการท าพานบายศรจากใบตองกลวย

3. เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล 3.1 แบบสงเกตพฤตกรรม 3.2 แบบบนทกการปฏบตงาน 3.3 แบบสงเกตทกษะภาคปฏบต

สรปผล ผลจากการศกษาคนควาการท าพานบายศรจากใบตองกลวย โรงเรยนกดชมวทยาคม อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร สรปผลการศกษาไดดงน จากการศกษาสภาพปจจบน ของโรงเรยน กดชมวทยาคม อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร พบวา กอนการศกษา นกเรยนกลมตวอยางไมเขาใจเกยวกบการท าพานบายศรจากใบตองกลวย ไมมความรทางดานทกษะวธการขนตอนการท าพานบายศรแบบตาง ๆ ไมตระหนก และเหนความส าคญของวฒนธรรมทองถน จงไดรวมกลมกน จดท าโครงงานเพอศกษาตามความมงหมาย

ผลการด าเนนการ เกยวกบโครงงาน การท าพานบายศรจากใบตองกลวย ไดด าเนนการ โดยใชกจกรรมแบงกลมศกษา รวม 8 กลม นกเรยนเขากลม กลมละ 5 คน แยกศกษาคนควา โดยอสระจากแหลงเรยนร การอภปรายกลม การศกษาดงาน และการปฏบตท าพานบายศร เพอพฒนากลมตวอยางใหมความร ความเขาใจในการท าพานบายศรจากใบตอง โดยศกษาคนควาจากแหลงเรยนร ท าใหกลมตวอยางมความรความเขาใจรเกยวกบการบายศร คณคาของภมปญญา

40 ไทย วฒนธรรมไทยและคณคาของความเปนไทย การอภปรายกลมเพอแลกเปลยนเรยนร ระหวางกลม ท าใหกลมตวอยางผศกษามความรความเขาใจ และตระหนก เหนคณคาของ ประเพณการบายศรสขวญของทองถน การศกษาดงาน ท าใหกลมตวอยางเกดความภาคภมใจ ในความเปนไทย ภมใจในทองถนตน มความตองการทจะอนรกษไวซงประเพณ วฒนธรรม ของทองถนตน และการลงมอปฏบตดวยการปฏบตจรง ท าใหกลมตวอยางเกดกระบวนการคดวเคราะห เกดการคดอยางเปนระบบ และเกดความคดสรางสรรค ท าใหกลมตวอยางสามารถวางแผน ปฏบตการตามแผน สงเกตเหนในสวนทตองพฒนา จนสามารถท าพานบายศร จากใบตองกลวยไดสวยงาม และดเยยมในระดบหนง อภปรายผล การพฒนาโครงงาน การท าพานบายศรจากใบตองกลวย โรงเรยนกดชมวทยาคม อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร โดยด าเนนการภายใตกระบวนการ 4 ขนตอน คอ แบงกลมศกษาจากแหลงเรยนร การอภปรายกลม การศกษาดงาน และการปฏบตท าพานบายศร โดยแตละกลมศกษาคนควาจากแหลงเรยนร ท าใหกลมตวอยางมความรความเขาใจรเกยวกบการบายศร คณคาของภมปญญาไทย วฒนธรรมไทยและคณคาของความเปนไทย การอภปรายกลมเพอแลกเปลยนเรยนรระหวางกลม ท าใหกลมตวอยางผศกษามความรความเขาใจ และตระหนก เหนคณคาของประเพณการบายศรสขวญของทองถน การศกษาดงาน ท าใหกลมตวอยางเกดความภาคภมใจ ในความเปนไทย ภมใจในทองถนตน มความตองการทจะอนรกษไวซงประเพณ วฒนธรรมของทองถนตน ผลปรากฎวา เกดการพฒนาดานทกษะกระบวนการ และการคด วเคราะห สามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ ผลจากการพฒนาดงกลาว สามารถอภปรายผลในประเดนทส าคญ ดงน

จากการด าเนนงานพฒนาทกษะ ความร ความช านาญ โดยใชกจกรรมแบงกลมศกษาจากแหลงเรยนร เพอพฒนาความร ความเขาใจ ทกษะการปฏบตการท าพานบายศรจากใบตองกลวย โดยการแบงกลมศกษาคนควาจากแหลงเรยนร การอภปรายกลมเพอแลกเปลยนเรยนรระหวางกลม การศกษาดงาน และการลงมอปฏบตดวยการปฏบตจรง โดยมวทยากรผช านาญ เปนผใหค าแนะน าวธการ ขนตอนการท า ใหค าปรกษา และชวยเหลอ ท าใหกลมตวอยาง มความร ความเขาใจ เกดทกษะการท างาน และสามารถคดวเคราะหไดอยางสรางสรรค จนกลมตวอยางผศกษาสามารถท าพานบายศรแบบตาง ๆ ไดตามททองถนนยมท ากนไดอยางถกตอง และสวยงาม สงผลใหกลมตวอยางตระหนกถงความส าคญ คณคาของภมปญญาไทย และอนรกษวฒนธรรมไทย ความนยม

41 ไทย ตลอดจนคณคาของความเปนไทยใหคงไวตลอดไป และมความรความเขาใจ ตระหนกเหนคณคาของประเพณการบายศรสขวญของทองถน ขอเสนอแนะ ผลการท าโครงงาน การท าพานบายศรจากใบตองกลวย โรงเรยนกดชมวทยาคม อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร เพอใหกลมตวอยางมความร ความเขาใจ เกดทกษะการปฏบต ใหมความช านาญ มขอเสนอแนะดงน

1. ขอเสนอแนะในการน าไปใช 1.1 ควรจดท าโครงการรองรบและสงเสรมสนบสนนใหมการจดท าโครงงาน

อยางชดเจนและตอเนอง 1.2 ควรหาเอกสาร ต าราความร แหลงเรยนร และใหค าปรกษาชแนะ เพอใหกลม

ตวอยางไดศกษาคนควาดวยตนเอง คดและออกแบบผลงานอยางอสระ 1.3 ควรหากจกรรมประกาศเกยรตคณแกกลมตวอยางท าพานบายศรจากใบตองกลวย 1.4 ควรจดอบรมเชงปฏบตการ โดยบรรจลงไปในหลกสตรทองถนของสถานศกษา

เพอใหกลมตวอยางไดฝกปฏบตใหเกดความช านาญ เมอมปญหาจะไดมทปรกษาทมความช านาญและเชยวชาญใหความชวยเหลอ แนะน า

1.5 ควรสนบสนนใหมการเผยแพรผลงานของโครงงาน เพอปรบปรงประยกตใชให เหมาะสม

2. ขอเสนอแนะในการศกษาคนควาครงตอไป 2.1 ควรมการศกษารปแบบเพมเตมจากแหลงเรยนรตาง ๆ เพอพฒนาออกแบบ

สนวตกรรมทางการศกษา 2.2 ควรศกษาเกยวกบการพฒนาฝมอ เพอพฒนาคณภาพของสถานศกษา 2.3 ควรสนบสนนงบประมาณเพมมากขน เพอใหเกดความช านาญดาน กระบวนการ

ปฏบต และเกดทกษะในการปฏบต

บรรณานกรม

กรมสงเสรมการเกษตร. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. ประวตความเปนมาของกลวย. ส านกบรการ คอมพวเตอร, 27 กมภาพนธ 2544. การบายศร-สขวญ. [Web page] http://www.prapayneethai.com/th/rite/north_east/view.asp?id=0518 : Online. 29 มถนายน 2551. จงหวดกาฬสนธ. พธบายศร - สขวญ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. [Webpage] http://www.prapayneethai.com/th/rite/northeast/view.asp?id=0518 : Online. 29 พฤษภาคม 2551. เบญจมาศ ศลายอย. ภาควชาพชสวน, คณะเกษตร. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. ประโยชนและคณคา ทางอาหารของกลวย : [Web page] http://hospital.moph.go.th/bankhai/private/banana.htm : Online. 25 พฤษภาคม 2551. พธมงคลท าขวญ. [Web Page] http://www.baanjomyut.com : Online. 25 มถนายน 2549. m-culture.go.th/roiet/no2_5.htm : Online. 25 มถนายน 2551. พระพทธศาสนา วฒนธรรม พธกรรมแบบโบราณ. ประเภทของพานบายศร : [Web page] http://www.mai95.net : Online. 5 มถนายน 2550. พระพทธศาสนา วฒนธรรม พธกรรมแบบโบราณ. [Web page] http://www.mai95.net : Online. 25 มถนายน 2550. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กลวยทนยมปลกในประเทศไทย. 29 มกราคม 2544 : [Web page] http://www.ku.ac.th/e-magazine/february44/agri/banana.html : Online. 20 พฤษภาคม 2551. มาลย นลพงษ. “สารนาร” การบายศร พกล-จน. ส านกงานวฒนธรรมจงหวด รอยเอด, 2543 : 5. พธสขวญ : [Web page] http://intranet.m- culture.go.th/roiet.htm : Online. 25 มถนายน 2551. เอกลกษณภมปญญาจงหวดขอนแกน พ.ศ. 2542. [Web page]

http://www.kk47.com/kkhistory/prapenee.html : Online. 25 มถนายน 2550. KU Electronic Magazine. การปลกและการขยายพนธกลวย. ฉบบท 3 ปท 2 เดอน มนาคม ป 2544.

51

ขนตอนการท าลก(กรวย)

52

ขนตอนการท าลก(กรวย)

ขนตอนท 1 เชดใบตองกลวย พนกรวย(ลก) และน ำประกอบขนลก

พนกรวย ขนรป และขนตอไปเปนกำรประกอบพำนบำยศรตำมรปแบบรำยกำร

\

น ำลกทไดมำแยกประกอบเปนรปแบบตำง ๆ ตำมตองกำร

ชอ- สกล นายสพรชย บญออน บดา พ.ต.ท.เวไนย บญออน มารดา นางบญอม บญออน (สกลเดม : หลกทอง)

สถานภาพ สมรส ภรรยา นางสรนทร บญออน (สกลเดม : นวรตนรงเรอง)

บตร จ านวน 2 คน 1. นางสาวอรทย บญออน 2. เดกหญงมทตา บญออน

วฒการศกษา 1. ประกาศนยบตรวชาชพเทคนค (ปว.ท.) แผนกวชา ชางกอสราง สาขาวชา เทคนควศวกรรมโยธา

สถานศกษา วทยาลยเทคนคอบลราชธาน อ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน 2. ปรญญาตร คณะศกษาศาสตร ครศาสตรบณฑต (ค.บ.) วชาเอก การประถมศกษา

สถานศกษา มหาวทยาลยราชภฏรอยเอด จงหวดรอยเอด 3. ปรญญาโท คณะศกษาศาสตร การศกษามหาบณฑต (กศ.ม.) สาขาวชา หลกสตรและการสอน สถานศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม จงหวดมหาสารคาม

คตเตอนใจ ถาขาราชการทกคนทกหมเหลา ตางกพอเพยง ไมใชจายเงน ยอมจะสงผลให เศรษฐกจของชาต ยอยยบลงได และจะสนชาตในทสด

หลกปรชญาทยดถอ 1. คนดหางาย คนชวหายาก : (พระอธการ ออนสา ปภสสโร) 2. ตราบใดทยงมการเบยดเบยนประชาชนกนอย ยอมไมมความยตธรรม ถาสงคมใดไมมความยตธรรม ยอมหาความสงบสขไมได (ทานประธานฯ เหมา เจอ ตง) 3. ถาเราใหความชวยเหลอบคคลทเรารกมากจนเกนไป กจะเปนการฆาบคคลนนอยางเลอดเยน (ปรมาจารย ขง จอ)

วนทบรรจเขารบราชการ 9 พฤษภาคม 2527 โรงเรยน อาจสามารถวทยา อ าเภออาจสามารถ จงหวดรอยเอด ต าแหนง คร 2 ระดบ 2 ขน 2,205 บาท เลขทบรรจ 1336/27 หมวดวชา อตสาหกรรมศลป แผนกวชา ชางกอสราง สาขาวชา เทคนควศวกรรมโยธา

ต าแหนงการงานปจจบน รบราชการ คร ต าแหนง คร อนดบ คศ. 3 ต าแหนงเลขท 72514 ท าหนาท ปฏบตงานสอน สงกด โรงเรยนกดชมวทยาคม ต าบลกดชม อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร 35140 โทรศพท 045 – 789 – 101 กระทรวง ศกษาธการ ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน ส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 28