ก

กตตกรรมประกาศ

การศกษาวจยการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ทส าเรจลลวงไปไดดวยดในครงน ผศกษาวจยขอขอบพระคณ แพทยหญงรพพรรณ เดชพชย ผอ านวยการส านกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค ทใหการสงเสรมสนบสนนการด าเนนงานปองกนควบคมโรคในเขตเมองจนกระทงมการศกษาวจยในเรองดงกลาวขน ขอขอบคณผทรงคณวฒทง 5 ทาน ทกรณาใหขอคดเหนเกยวกบแนวทางการสรางเสรมสขภาพในพระภกษสงฆ จนกระทงมการสงเคราะหมาเปนแนวทางในการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ขอกราบนมสการขอบพระคณพระคณเจาทกทาน ตงแตทานเจาคณะปกครอง เจาอาวาสและพระภกษสงฆทกรปทเหนความส าคญและใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถามจนกระทงไดขอมลสภาวะสขภาพของพระภกษสงฆ อนเปนจดต งตนของการเกบรวบรวมขอมลในการศกษาวจยในขนตอนตอไป รวมท งขอขอบพระคณผเกยวของและผมสวนไดสวนเสยจนท าใหการศกษาวจยส าเรจตามขนตอนทก าหนดไวทกประการ ทายทสดนขอขอบคณทมงานจากกลมควบคมโรคเขตเมอง ส านกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค ทประสานงานและด าเนนการเกบรวบรวมขอมลสมภาษณ จนกระทงท าใหการศกษาวจยครงนส าเรจไปไดในทสด ชรนทร หวงมตร สงหาคม 2560

ข

พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

บทคดยอ

การศกษาวจยครงนมวตถประสงคเพอพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค เปนการศกษาวจยเชงพฒนา (Research and Development) โดยใชวธวทยาแบบผสมผสาน (Mixed Methods Research) ม 4 ขนตอน คอ ขนตอนท1 ศกษางานวจยทเกยวของ ส ารวจสภาพปญหา และสมภาษณเชงลกผทรงคณวฒทมความรและประสบการณสรางเสรมสขภาพในพระภกษสงฆ ขนตอนท 2 จากผลการวเคราะหขนตอนท 1 ด าเนนการพฒนารปแบบฯ ดวยการสอบถามความคดเหนจากผเชยวชาญ ขนตอนท 3 ทดลองใชและประเมนความเปนไปไดกบผมสวนไดสวนเสยและขนตอนท 4 ตรวจสอบยนยนความเหมาะสมการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรคกบผมสวนไดสวนเสย ประชากรและกลมตวอยางเปนกลมเดยวกนคอ พระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค จ านวน 200 รป เกบรวบรวมขอมลตงแต 1 ตลาคม 2559 – 31 มนาคม 2560

ผลการศกษาวจย พบวา คาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองและการรบรดานส ข ภ าพ ข อ งก ล ม ต ว อ ย า งอ ย ใน ส ด ส ว น ท เท า ก น ค อ ร ะ ด บ ป าน ก ล า ง ( X =3.46,S.D.=1.10) ,

( X =3.39,S.D.=1.10) อายและจ านวนพรรษาของกลมตวอยางมพฤตกรรมสขภาพการดแลตนเองแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 และระดบการรบรดานสขภาพกบพฤตกรรมสขภาพมความสมพนธเชงบวกตอกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 คาเฉลยคะแนนระดบความสอดคลอง ความเปนไปได และความเหมาะสมการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรคอยในสดสวนทเทากนคอ ระดบมากทสด ( X =4.96,S.D.=0.09)

( X =4.94,S.D.=0.20),( X =4.96,S.D.=0.09) และจากการสงเคราะหดวยการสมภาษณและสอบถามความคดเหนของผเกยวของและผมสวนไดสวนเสย สรปไดวาควรน าหลก 6ร. 2ส.และ10อ. มาเปนแนวทางในการ สรางเสรมพฤตกรรมสขภาพพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

ดงนนการน าหลก 6ร. 2ส.และ10อ.มาใชเปนแนวทางในการสรางเสรมสขภาพใหกบพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ควบคไปกบการมพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองทเหมาะสมซงไมขดตอหลกพระธรรมวนย โดยการมสวนรวมของชมชน พทธศาสนกชน และหนวยงานทเกยวของ จงเปนอกแนวทางหนงทจะ ท าใหพระภกษสงฆไดรบการพฒนายกระดบสภาวะสขภาพใหมคณภาพชวตทดอนจะเปนก าลงส าคญในการเผยแผพระพทธศาสนาใหเกดความมนคงยงยนคกบสงคมไทยสบตอไป

ค

The Model for Health Promotion Behavior Improvement of Buddhist Monk Network in Nakhon Sawan Municipality

Abstract The purpose of study was to improve the model of health promotion behavior of

Buddhist monk network in Nakhon Sawan Municipality that is Research and Development by using Mixed Methods Research having 4 steps ; Step 1: To study the related research, exploring the problems, and in-depth interview with the experts having knowledge and experience of health promotion for Buddhist monks. Step 2: As the analysis result of Step 1, improving the model by inquiring the views of experts. Step 3: To try and estimate the possibility of people having the stakeholders. And Step 4: To examine for the suitability of model improvement of health promotion behavior of Buddhist monk network in Nakhon Sawan Municipality and the stakeholders. Population and the sample were the same group that was 200 Buddhist monks in Nakhon Sawan Municipality gathering data from 1 October 2016-31 March 2017.

The result of study found that the average score of self-healthcare behavior and acknowledging of health of the sample were equal ratio at moderate level ( X =3.46,S.D.=1.10)

( X =3.39,S.D.=1.10). Ages and the ordained years of the sample having different self-healthcare behavior as statistical significance at .05 confidence , and the level of acknowledging of health and health behavior was positive relationship as statistical significance at .05 confidence level, average score of accordance , possibility, and suitability of improvement for health promotion behavior model of Buddhist monk network in Nakhon Sawan Municipality was same ratio ; the highest level ( X =4.96,S.D.=0.09),( X =4.94,S.D.=0.20),( X =4.96,S.D.=0.09) , and the analysis by interview and questionnaire of the view of people having advantages and disadvantages , it can concluded that it should use 6 Ror ,2 Sor, and 10 Or as the guideline for health promotion behavior of Buddhist monks in Nakhon Sawan Municipality.

Therefore, the use of principle of 6 Ror ,2 Sor, and 10 Or as the guideline for health promotion behavior of Buddhist monks in Nakhon Sawan Municipality with suitable self-healthcare that not against to dharma principles by community , Buddhist participation , and related agency that was another guideline making Buddhist monks to uplift health condition for good quality of life to be the main force to propagate Buddhism perpetually in Thai society.

ง

สารบญ

หนา กตตกรรมประกาศ ก บทคดยอ ข Abstract ค สารบญ ง สารบญตาราง ช สารบญแผนภาพ ซ บทท 1 บทน า 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1 วตถประสงคการศกษาวจย 2 ขอบเขตการศกษาวจย 2 ประชากรและกลมตวอยาง 2 นยามศพท 2 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 3 กรอบแนวคดการศกษาวจย 3 บทท 2 ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ 4 1.แนวคดเกยวกบพฤตกรรมและพฤตกรรมสขภาพ 4 1.1 แนวคดเกยวกบพฤตกรรม 4 1.2 แนวคดเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ 6 2.แนวคดทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 13 2.1 แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพ (Health Promotion Model) 13 2.2 แบบจ าลองความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) 15 2.3 ทฤษฎการจงใจเพอการปองกนโรค 15 2.4 ทฤษฎการกระท าดวยเหตผล 16 2.4 ทฤษฎความสามารถของตนเอง 16 3. แนวคดเกยวกบการดแลสขภาพตนเอง 17 4. พระธรรมวนยทเกยวของกบการสงเสรมสขภาพ 23 5. งานวจยทเกยวของ 26 บทท 3 วธด าเนนการศกษาวจย 32 1. รปแบบการศกษาวจย 32 2. ประชากรและกลมตวอยาง 32 3. เครองมอทใชในการศกษาวจย 34 4. การตรวจสอบคณภาพเครองมอ 34 5. วธการเกบรวบรวมขอมล 35 6. การวเคราะหขอมลและสถตทใชในการศกษาวจย 35 7. การพทกษสทธกลมตวอยาง 37

จ

บทท 4 ผลการศกษาวจย 38 ขนตอนท 1 ศกษาและส ารวจขอมลเบองตน 38 1. ผลการศกษาพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ 38 ตอนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง 38 ตอนท 2 ขอมลสภาวะสขภาพของกลมตวอยาง 41 ตอนท 3 ขอมลพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยาง 43 ตอนท 4 คาเฉลยคะแนนระดบการรบรดานสขภาพของกลมตวอยาง 46 ตอนท 5 วเคราะหเปรยบเทยบระดบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทม อาย 47 จ านวนพรรษา ระดบการศกษาทางโลกและระดบการศกษาทางธรรม 2. ผลการสมภาษณเชงลกผทรงคณวฒ จ านวน 5 คน ทมประสบการณ 50 เกยวของกบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพพระภกษสงฆ ขนตอนท 2 การพฒนารปแบบ 58 ขนตอนท 3 การทดลองใชและประเมนรปแบบ 59 ขนตอนท 4 การตรวจสอบเพอยนยน (Confirm) และขอค าชแนะเพมเตม 60 จากผมสวนไดสวนเสย บทท 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ 62 สรปผลการศกษาวจย 62 อภปรายผล 68

ขอเสนอแนะ 72 บรรณานกรม 73 ภาคผนวก ภาคผนวก 1 - แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค 76

- แบบสมภาษณผทรงคณวฒ เรอง พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ 83 เครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค - แบบสอบถามความคดเหนผเชยวชาญเกยวกบความสอดคลอง 85 เรอง พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค - แบบสอบถามความคดเหนพระภกษสงฆกลมตวอยางเกยวกบความเปนไปได 89 เรอง พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค - แบบสอบถามความคดเหนผมสวนไดสวนเสยเกยวกบความเหมาะสม 91 เรอง พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

ฉ

ภาคผนวก 2 รายชอผทรงคณวฒ จ านวน 5 คน 97 ภาคผนวก 3 ประวตผศกษาวจย

1.นายชรนทร หวงมตร นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ 98 รกษาการในต าแหนงนกวชาการสาธารณสขเชยวชาญ ส านกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค

2. นายนเรศน ฐตนนทวฒน นกวชาการสาธารณสขช านาญการ 100 ส านกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค

3. นายธวชชย ปานสมบต นกกฏวทยา 101 ส านกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค

ช

สารบญตาราง หนา ตารางท 1 จ านวนและรอยละของวดและพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค 38 ตารางท 2 จ านวนและรอยละของกลมตวอยางจ าแนกตาม อาย จ านวนพรรษา ระดบการศกษา- 40

ทางโลกระดบการศกษาทางธรรม สถานะทางสงฆและต าแหนงหนาทอนๆ ตารางท 3 จ านวนและรอยละของกลมตวอยางจ าแนกตามสภาวะสขภาพ 42 ตารางท 4 คาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยางจ าแนกตามรายดาน 43 ตารางท 5 คาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยางจ าแนกรายขอ 44 ตารางท 6 คาเฉลยคะแนนระดบการรบรดานสขภาพตนเองของกลมตวอยางจ าแนกรายขอ 46 ตารางท 7 การวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) พฤตกรรมสขภาพของ 47 กลมตวอยางทมอายตางกน ตารางท 8 การวเคราะหเปรยบเทยบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทมอายตางกนเปนรายค 48 ตารางท 9 การวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของ 48 กลมตวอยางทมจ านวนพรรษาตางกน ตารางท 10 การวเคราะหเปรยบเทยบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทมจ านวนพรรษาตางกน 48

เปนรายค ตารางท 11 การวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของ 49 กลมตวอยางทมการศกษาทางโลกตางกน ตารางท 12 การวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของ 49 กลมตวอยางทมการศกษาทางธรรม (บาล)ตางกน ตารางท 13 การวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของ 49 กลมตวอยางทมการศกษาทางธรรม (เปรยญ)ตางกน ตารางท 14 การวเคราะหความสมพนธระหวางระดบการรบรดานสขภาพกบพฤตกรรมสขภาพของ 50

กลมตวอยางโดยวเคราะหดวยสถตสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน (n=200) ตารางท 15 คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนความสอดคลองของกลมตวอยาง 59 ตารางท 16 คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนความเปนไปไดของกลมตวอยาง 60 ตารางท 17 คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนความเหมาะสมของกลมตวอยาง 61

ซ

สารบญแผนภาพ หนา แผนภาพท 1 กรอบแนวคดการศกษาวจยพฤตกรรมสขภาพของพระภกษสงฆในเขต 3 เทศบาลนครนครสวรรค แผนภาพท 2 แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพทปรบปรงใหม โดย Pender (1969) 14 แผนภาพท 3 ขนตอนการด าเนนการศกษาวจยการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ 33 เครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

1

บทท 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา

พระพทธศาสนาเปรยบเสมอนรากเหงาของสงคมไทย มอทธพลตอวถการด ารงชวต คานยม และความเชอของคนไทยตอเนองมาอยางยาวนาน สถาบนศาสนาเปนศนยกลางในการปฏบตกจกรรมดานตางๆ ทงพธกรรมทางพระพทธศาสนา ศนยการศกษาทองถน ตลอดถงแหลงสบทอดและเรยนรทางศลปวฒนธรรมทส าคญพระสงฆเปนหนงในพระไตรรตน หรอแกวสามประการ อนไดแก พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ มบทบาทและมความส าคญในสงคมไทย โดยเปนผเผยแผพระธรรมจรรโลงศาสนา (สนนท แสวงทรพย,2554) จากสภาวะเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของประเทศไทยทเปลยนแปลงไปในปจจบนสงผลกระทบตอสขภาพของประชาชนโดยทวไป ไมเวนแมในกลมพระภกษสงฆ ในปจจบนพระภกษสงอายในประเทศไทยก าลงประสบปญหาสขภาพ สวนใหญอาพาธดวยโรคเรอรง เชน เบาหวาน ความดนโลหตสง ไขมนในเลอดสง ปอดอดกนเรอรง ไตวายเรอรง เปนตน ซงไมแตกตางไปจากโรคทพบในประชาชนทวไป ตามทมลนธโรงพยาบาล 50 พรรษา มหาวชราลงกรณ ไดรวมกบกระทรวงสาธารณสข ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต ไดด าเนนการออกหนวยแพทยพระราชทานเคลอนท ตงแตเดอนพฤศจกายน 2553 – พฤศจกายน 2554 จากการตรวจสขภาพพระภกษ สามเณรเขารบบรการทวประเทศ จ านวน 313,640 รป พระภกษสามเณรสวนใหญอาพาธดวยโรคเรอรง เชน เบาหวาน ความดนโลหตสง ไขมนในเลอดสง ปอดอดกนเรอรง ไตวายเรอรง เปนตน เฉพาะจงหวดนครสวรรคพบวา มพระภกษทงหมดจ านวน 1,910 รป ไดรบการตรวจคดกรองเบาหวาน จ านวน 1,812 รป รอยละ 94.87 พบผดปกต 365 รป รอยละ 20.14 เปนผปวยเบาหวานรายเกาจ านวน 76 รป มภาวะแทรกซอนจ านวน 24 รป ไดรบการตรวจคดกรองความดนโลหตจ านวน 1,818 รป รอยละ 95.18 พบผดปกต 968 รป รอยละ 53.42 เปนผปวยความดนโลหตสงรายเกาจ านวน 144 รป มภาวะแทรกซอนจ านวน 11 รป ซงไมแตกตางไปจากโรคทพบในประชาชนทวไป โรคเรอรงเหลานลวนมผลกระทบโดยตรงตอประสทธภาพในการประกอบกจกรรมทางพทธศาสนาของพระภกษสงฆทมปญหาดานสขภาพ อกทงพระภกษสงฆสวนใหญมน าหนกตวเกนเกณฑปกตสงถงรอยละ 40 (ส านกระบาดวทยา, กรมควบคมโรค, 2559)

จากการทบทวนวรรณกรรมพบวาสาเหตของโรคทกลาวมาแลวขางตน เกดจากพฤตกรรมสขภาพในเรองการบรโภคอาหารและการออกก าลงกาย พระสงฆสวนใหญตองฉนภตตาหารตามแตญาตโยมหรอผมจตศรทธาจดถวาย ท าใหไมสามารถหลกเลยงอาหารทมผลกระทบตอสขภาพได เชน อาหารทมไขมนสง อาหารรสเคม ส าหรบกจวตรดานการออกก าลงกายของพระสงฆมการปฏบตไดนอยเพราะกลวผดตอพระธรรมวนย รวมทงขาดการแนะน าในการปฏบตตนดานการออกก าลงกายทถกตอง (ยพยง พรหโมบล และคณะ,2548) ปญหาสขภาพและการเจบปวยดวยโรคเรอรง สวนใหญเกดจากการมพฤตกรรมสขภาพไมเหมาะสม ดงนนการสรางเสรมสขภาพจงเปนกระบวนการในการสงเสรมสมรรถภาพรางกายใหมความสมบรณแขงแรงแกประชาชนทกกลมอาย พระสงฆจงเปนกลมเปาหมายหนงทจะตองไดรบการดแลสรางเสรมสขภาพ ซงทผานมาการบรการดแลสขภาพพระสงฆคอนขางอยในวงจ ากด พระสงฆมโอกาสเขาถงระบบบรการสขภาพนอย และมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพในระดบต า ตลอดจนขาดการตรวจสขภาพประจ าปและมขอจ ากดการออกก าลงกาย

จากปญหาดงกลาวกลมควบคมโรคเขตเมอง ส านกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค ตระหนกเหนความส าคญในการสรางเสรมสขภาพในกลมพระภกษสงฆทมกถกมองขามปญหาในเรองน จงไดท าการศกษาวจยพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรคขน เพอศกษาปจจยทมผลตอภาวะสขภาพและรวบรวมขอมลเบองตนในการก าหนดแผนงาน/โครงการพฒนาระบบเฝาระวงการดแลสขภาพพระภกษสงฆอยางเปนระบบและมประสทธภาพโดยการมสวน

2

รวมของชมชน เพอพฒนาคณภาพชวตทดแกพระภกษสงฆซงจะเปนก าลงหลกทส าคญในการจรรโลงพระพทธศาสนาใหยงยนตอไป ค าถามการศกษาวจย

1. พฤตกรรมสขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค อยในระดบใด 2. ปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค มปจจย

อะไรบาง 3. อาย พรรษา ระดบการศกษาทางโลก และระดบการศกษาทางธรรมมความสมพนธกบพฤตกรรม

สขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค หรอไม 4. รปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค เปน

อยางไร วตถประสงคการศกษาวจย

1. เพอศกษาพฤตกรรมสขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค 2. เพอศกษาระดบการรบรดานสขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค 3. เพอศกษาปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค 4. เพอพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนคร

นครสวรรค ขอบเขตการศกษาวจย

การศกษาวจยครงน เปนการศกษาพฤตกรรมการสรางเสรมสขภาพของพระภกษสงฆทจ าพรรษาอยในวดในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ซงมจ านวนทงหมด 16 วด เกบรวบรวมขอมลตงแต 1 ตลาคม พ.ศ.2559 – 31 มนาคม พ.ศ.2560

ประชากรและกลมตวอยาง

การศกษาวจยครงน ประชากรและกลมตวอยางเปนกลมเดยวกน คอพระภกษสงฆทจ าพรรษาอยในวดในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ไมนอยกวา 1 พรรษา มจ านวนทงหมด 285 รป (ส านกงานพทธศาสนา , 2559) โดยพระภกษสงฆจ านวนดงกลาวสมครใจตอบแบบสอบถามเขารวมการศกษาวจยจ านวน 200 รป นยามศพทเฉพาะ การสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ หมายถง พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ในดานการไมเสพสงเสพตดทเปนอนตรายตอสขภาพ การฉนภตตาหาร การออกก าลงกาย การจดการความเครยด และการแสวงหาการรกษาพยาบาลเมอเกดการเจบปวย เพอใหสามารถด ารงตนอยอยางมคณภาพชวตทด

อาย หมายถง อายเตมบรบรณในป พ.ศ. 2559 ทนบตามป พ.ศ.เกด พรรษา หมายถง จ านวนปทอปสมบทในพระพทธศาสนาตามพระธรรมวนยและไดเขาจ ากาลฝน

ครบถวน 3 เดอนในแตละปตามพระวนยบญญต

3

ระดบการศกษา หมายถง ระดบการศกษาทพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ไดส าเรจการศกษาตามหลกสตรของกระทรวงศกษาธการทเปนการศกษาทางโลกและหลกสตรของสงฆทเปนการศกษาทางธรรม

ระดบการรบร หมายถง ระดบการรบรดานสขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ไดรปแบบแนวทางการสรางเสรมสขภาพทเหมาะสมในกลมพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

2. เปนขอมลพนฐานในการเฝาระวงและการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพในกลมพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

3. ไดขอคนพบทส าคญอนน าไปสการผลกดนเชงนโยบายในการสรางเสรมสขภาพในกลมพระภกษสงฆทสามารถน าไปสการปฏบตทชดเจนมากขน กรอบแนวคดการศกษาวจย แผนภาพท 1 กรอบแนวคดการศกษาวจยพฤตกรรมสขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

ตวแปรอสระ - อาย - พรรษา - ระดบการศกษาทางโลก - ระดบการศกษาทางธรรม - ระดบการรบร

ตวแปรตาม พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเอง - การไมเสพสงเสพตด - การรบประทานอาหาร - การออกก าลงกาย - การจดการความเครยด - การแสวงหาการรกษาพยาบาล

รปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

4

บทท 2 ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ

การศกษาวจย เรอง พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขต

เทศบาลนครนครสวรรคครงน ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ เพอใชเปนแนวทางในการวจย โดยน าเสนอเนอหาทศกษาตามล าดบ ดงน

1. แนวคดเกยวกบพฤตกรรมและพฤตกรรมสขภาพ 2. แนวคดทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 3. แนวคดการดแลสขภาพตนเอง 4. พระธรรมวนยทเกยวของกบการสงเสรมสขภาพ 5. งานวจยทเกยวของ

1. แนวคดเกยวกบพฤตกรรมและพฤตกรรมสขภาพ

1.1 แนวคดเกยวกบพฤตกรรม ความหมายของพฤตกรรม (Behavior)

พฤตกรรม (Behavior) หมายถง การแสดงออกของสงมชวตในลกษณะตางๆ ตามสภาพการณ สภาวะ แวดลอม และสงกระตนหรอสงเรา (ธนวรรธน อมสมบรณ, 2544 : 9)

พฤตกรรมของมนษย หมายถง ปฏกรยาตางๆ ทบคคลนนแสดงออกมาทงภายในและภายนอกรางกายตวบคคล Benjamin S. Bloom และ Masia (1985) (อางถงใน อษณย วรรณาลย,2550) ไดแบงพฤตกรรมออกเปน 3 ดาน คอ

1. พฤตกรรมดานพทธปญญา (Cognitive Domain) จะเปนความรความเขาใจขอเทจจรงตางๆ รวมทงการพฒนาความสามารถ และทกษะทางสตปญญา การใชความคดวจารณญาณ เพอประกอบการตดสนใจ พฤตกรรมดานนประกอบดวย ความร หรอความจ า ความเขาใจ การน าความรไปใช กาวเคราะห การสงเคราะห และการประเมนผล

2. พฤตกรรมดานทศนคต (Affective Domain) หมายถง ความสนใจ ความรสกทาท ความชอบ การใหคณคา การรบ การเปลยนคานยมทยดถออยซงประกอบดวย การรบร การตอบสนอง การใหค า การจดกลมค า การแสดงคณลกษณะตามคานยมทยดถอ

3. พฤตกรรมดานการปฏบต (Psychomotor Domain) เปนการใชความสามารถทจะแสดงออก และ สงเกตไดในสถานการณหนง พฤตกรรมนเปนพฤตกรรมชนสดทายทตองอาศยพฤตกรรมดานพทธปญญา และทศนคต เปนสวนประกอบ

ทแวดเดล (Twaddle 1981 : 11) ใหความหมายพฤตกรรมวา เปนปฏกรยาหรอกจกรรมทกชนดของสงมชวต พฤตกรรมของมนษยหมายถงปฏกรยาตางๆ ทบคคลแสดงออกทงภายในและภายนอกตวบคคล มทงทสงเกตไดและสงเกตไมได ซงจะแตกตางกนไปตามสภาพสงคมวฒนธรรม โดยไดรบอทธพลจากความคาดหวงของบคคลในครอบครว สถานการณในขณะนน และประสบการณในอดตประภาเพญ สวรรณ (2526 : 28) กลาววา พฤตกรรม หมายถงปฏกรยาหรอกจกรรมทกชนดทมนษยกระท า แมวาจะสงเกตไดหรอไมไดกตาม ส าหรบพฤตกรรมสขภาพกมความหมายท านองเดยวกบพฤตกรรมทวๆ ไป แตมงเนนเฉพาะในเรองของสขภาพอนามยเชน การปฏบตตนเกยวกบการรกษาความสะอาดของรางกาย ซงไดแก การอาบน า แปรงฟน ตดเลบ ทแสดงออกดงตวอยางทยกมาน จะสามารถมองเหนและสงเกตไดอยางชดเจนวาบคคล ไดกระท าหรอปฏบต

5

สมจตต สพรรณทสน (2533 : 97) ใหความหมายของพฤตกรรมวา หมายถง การแสดงออก ทาทของบคคล การคด การพด การเดน การวง การหวเราะ การรบประทานอาหาร การหายใจ การเตนของหวใจ ความรสกของบคคล ซงลวนแตเปนพฤตกรรมของบคคลทงสน พฤตกรรมแบงออกเปน 2 ลกษณะ คอ

1. พฤตกรรมภายใน (Covert behavior) เปนพฤตกรรมทไมสามารถมองเหนไดแตมความพรอมทจะแสดงออกมาใหปรากฏได เชน สญชาตญาณ ความรสกนกคด ความร ความเขาใจ ความเชอและเจตคต ทอยภายในตวของบคคล

2. พฤตกรรมภายนอก (Overt behavior) เปนพฤตกรรมทบคคลแสดงออกมาใหมองเหนหรอสงเกตได เชน การกระท า การปฏบต ไมปฏบตรวมทงการพด การเขยน ทแสดงถงความร ความเขาใจ ความเชอและเจตคตทจะท าในเรองใดเรองหนงดวย

ดงนน จงสามารถสรปความหมายของค าวา “พฤตกรรม (Behavior)” ไดวา พฤตกรรม หมายถง ปฏกรยาตางๆ ทงภายในและภายนอกทบคคลแสดงออกมา โดยสามารถแบงออกไดเปนพฤตกรรมดานพทธปญญา พฤตกรรมดานทศนคต และพฤตกรรมดานการปฏบต

พฤตกรรมของบคคลจะมการเปลยนแปลงอยเสมอ ซงสาเหตการเปลยนแปลงอาจมความแตกตางกนไป ในแตละบคคล เชน เปลยนแปลงเองจากการเรยนรตามวฒภาวะหรอระยะพฒนาการเปลยนแปลงเพราะถกบงคบหรออทธพลระหวางบคคล เปลยนแปลงเพราะการลอกเลยนแบบ และเปลยนแปลงเนองจากบคคลยอมรบวาเปนสงทดตอตนเอง มความเหมาะสมตรงกบคานยม และแนวคดของตนเอง ซงสาเหตของการเปลยนแปลงดงกลาวขางตน มหลายปจจยเขามาเกยวของ ตวอยางเชน วฒภาวะหรอพฒนาการ การเรยนร ยาและสงเสพตด พนธกรรม เปนตน

พฤตกรรมทเกยวของกบสขภาพ มนษยแสดงพฤตกรรมแตกตางกนไป ขนกบปจจยดานสถานการณ สงแวดลอม และเงอนไข ซงสงท

แสดงออก อาการ บทบาท ลลา ทาท ความประพฤตทมผลตอสขภาพทงทางทดและไมด ถอเปนพฤตกรรมทเกยวของกบสขภาพทงนน ส าหรบพฤตกรรมทควรทราบเพอประกอบการพจารณาสรางเสรมสขภาพ มดงน

1) พฤตกรรมสขภาพ (Health Behavior) พฤตกรรมสขภาพ คอ แนวคดเกยวกบทงพฤตกรรมภายนอก (Overt behavior) และพฤตกรรมภายใน

(Covert behavior) ซงพฤตกรรมภายนอก ไดแก การปฏบตทสามารถสงเกตและมองเหนได สวนพฤตกรรมภายใน ไดแก องคประกอบทางจตวทยา (Psychological factors) ซงมความคด ความเชอ การรบร แรงจงใจ คานยม ทศนคต และความคาดหวง โดยในทางพฤตกรรมศาสตรเชอวา องคประกอบเหลานมอทธพลตอพฤตกรรมสขภาพของบคคล ซงจากการทบทวนการใหความหมายพฤตกรรมสขภาพ พบวา สวนใหญมความหมายคลายคลงกน คอเปนการแสดงออกของบคคลทงภายในและภายนอก ทสงเกตไดและสงเกตไมไดในการกระท าหรองดเวนการกระท าสงทมผลตอสขภาพ โดยจะขอยกตวอยางพฤตกรรมสขภาพทควรร ดงน

1.1 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ (Health Promotion Behavior) เปนพฤตกรรมทคนปฏบตเพอใหม สขภาพแขงแรงสมบรณยงขน ในทนค าวาสขภาพรวมทงดานรางกาย จตใจ อารมณ สงคมและจตวญญาณ ซงตวอยางพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ไดแก พฤตกรรมการออกก าลงกาย พฤตกรรมการบรโภคอาหารใหถกหลกโภชนาการ พฤตกรรมการผอนคลาย หรอ พฤตกรรมการพกผอน เปนตน

1.2 พฤตกรรมการดแลตนเอง (Self Care Behavior) เปนกจกรรมการดแลตนเอง ซงบคคล ครอบครว ชมชน ท าหนาทดแลตนเองนบตงแตการปองกนโรคไมใหเจบปวย การสงเสรมสขภาพใหรางกายแขงแรง การบ าบดรกษา และการฟนฟสภาพรางกายและจตใจภายหลงการเจบปวย

6

1.3 พฤตกรรมเสยง (Risk Behavior) เปนพฤตกรรมทเมอบคคลปฏบตไปแลวอาจกอใหเกดผลเสยตอ สขภาพ เชน เกดโรคหรอการบาดเจบ ตวอยางพฤตกรรมเสยง ไดแก พฤตกรรมการสบบหร พฤตกรรมการดมเครองดมแอลกอฮอล พฤตกรรมการบรโภคอาหารไขมน พฤตกรรมการขบขยานพาหนะโดยไมเคารพกฎจราจร พฤตกรรมการเทยวหญงบรการ หรอพฤตกรรมการเสพสารเสพตด เปนตน

1.4 พฤตกรรมการปองกนโรค (Preventive Behavior) หมายถง การปฏบตของบคคลเพอปองกน ไมใหเกดโรคขน ไดแก การไมสบบหร การสวมหมวกกนนอก การคาดเขมขดนรภยขณะขบขยวดยานพาหนะ การออกก าลงกาย การรบประทานอาหารทมประโยชน เปนตน

1.5 พฤตกรรมการเจบปวย (Illness Behavior) หมายถง การทบคคลปฏบตเมอมอาการผดปกตหรอ เมอรสกวาตนเองเจบปวย ไดแก การถามบคคลอนหรอผใกลชดเกยวกบอาการของตน การเพกเฉย การแสวงหาการรกษา การหลบหลกจากสงคม เปนตน

1.6 พฤตกรรมบทบาทคนเจบ (Sick role Behavior) หมายถง การปฏบตพฤตกรรมของผททราบแลว วาตนเองเจบปวย โดยอาจทราบจากความคดเหนของผอนหรอเปนความคดเหนของผปวยเอง จะเหนวา พฤตกรรมสขภาพเกดขนไดเนองจากการเปลยนแปลงพฤตกรรมของมนษยทเกดจากการเรยนร การรบร ทศนคต คานยม การเลยนแบบ และการถกบงคบ ตลอดจนสงแวดลอมอนๆ การปฏบตซงเปนพฤตกรรมทงดานบวก (Positive behavior) และ ดานลบ (Negative behavior) ซงพฤตกรรมทางดานลบเปนสงทกอใหเกดปญหาทางสขภาพทยงใหญตองรบด าเนนการแกไข

1.7 พฤตกรรมดานลบทกอใหเกดปญหาสขภาพ ปญหาสขภาพและการเจบปวยทพบเหบโดยทวไปในปจจบน สวนใหญมสาเหตจากการปฏบต

พฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสม ซงเปนพฤตกรรมดานลบ ในทนจะกลาวถงลกษณะพฤตกรรมทางดานลบ ทมผลตอสขภาพทส าคญๆ ดงน ไดแก 1) พฤตกรรมทางลบทมผลตอการเกดโรคตดตอ เชน พฤตกรรมการมเพศสมพนธทไมปลอดภยกอใหเกดโรคตดตอทางเพศสมพนธ 2) พฤตกรรมทางลบทมผลตอการเกดโรคไมตดตอ เชน พฤตกรรมการบรโภคอาหารผดหลกโภชนาการ และมสารปนเปอน พฤตกรรมการดมสราและสบบหร พฤตกรรมการไมออกก าลงกาย และพฤตกรรมการขบขรถโดยไมเคารพกฎจราจร 3) พฤตกรรมดานลบทเกดจากการเปลยนแปลงสงคมและสงแวดลอม เปนผลมาจากการเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจสงคม และกระแสการพฒนาทางดานอตสาหกรรม ท าใหประเทศไทยมการน าเอาเทคโนโลยมาใชในภาคอตสาหกรรมมากขน สงทตามมาคอ มการท าลายสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต เกดมลพษ มลภาวะทงในดน น า และอากาศ 4) พฤตกรรมดานลบทกอใหเกดความเสยงจากการท างาน เชน พฤตกรรมเสยงจากการท างานภาคเกษตรกรรม พฤตกรรมเสยงจากการท างานภาคอตสาหกรรม และ พฤตกรรมเสยงจากการท างานภาคบรการ

สรปแลวจะเหนวา พฤตกรรมทเกยวของกบสขภาพมทงพฤตกรรมทเกดขนกอนและหลงการเกดปญหา สขภาพ แตพฤตกรรมทส าคญและจ าเปนตองท าความเขาใจใหมาก คอ พฤตกรรมสขภาพทปฏบตขณะยงมสขภาพด ในขณะเดยวกนพฤตกรรมเสยงตางๆ ทถอเปนพฤตกรรมทางดานลบทกอใหเกดปญหาสขภาพ จ าเปนตองรบด าเนนการปรบเปลยนใหมความเหมาะสมซงเปนการแกไขปญหาสขภาพทตนเหต และเปนการจดการกบปญหาสขภาพแนวใหมตามแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท 12

1.2 แนวคดเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ ความหมายของ สขภาพ (Health) สขภาพของคนเรานนเปน คณภาพของชวต ซงไมคงทและไมแนนอนเสมอไป ขนๆ ลงๆ หรออาจกลาว

ไดวา สขภาพเปนกระบวนการท เปลยนแปลงได (Dynamic Process) โดยสขภาพของคนเรา จะมการเปลยนแปลงอยเปนครงคราวเสมอในการด ารงชวต และกระบวนการทเปลยนแปลงได สวนใหญขนอยกบ

7

องคประกอบส าคญ 3 ประการของสขภาพ คอ กรรมพนธ สงแวดลอม และสขปฏบต หรอทเรยกวา พฤตกรรมสขภาพ นนเอง (ปญญา สงขวด และคณะ, 2543)

องคการอนามยโลก (WHO) กลาววา สขภาพ (Health) ของคนเรานนประกอบดวย 4 มตทส าคญ คอ มตทางกาย มตทางจตใจ มตทางสงคม และมตทางจตวญญาณ ซงการมสขภาพดนน มตทง 4 จะตองสมดลสอดคลองกน (ธวชชย เพงพนจ, 2548 : 2) พรอมทงไดใหค านยามไววา “Health is a state of complete physical, mental and social well being and not merely the absence of disease or infirmity” ซงหมายความวา “สขภาพ” หมายถง สภาวะทมความสมบรณของรางกาย จตใจ และสามารถอยในสงคมไดอยางมความสข มใชเพยงแตปราศจากโรค และความพการเทานน (ประเวศ วะส, 2541 : 4 อางถงใน ภาสน เขมทอง,2546 : 10)

สขภาพ (Health) หมายถง “ภาวะแหงความสมบรณของรางกายและจตใจรวมถงการด ารงชวตอยในสงคมดวยด และค าวาสขภาพน มไดหมายความเฉพาะเพยงแตการไมเปนโรค หรอ ทพลภาพเทาน น” ซงสขภาพอาจแบงออกเปน 2 ลกษณะ คอ

1. สขภาพสวนบคคล (Personal Health) เปนการกลาวถงความร เจตคต และการปฏบตตามหลกของสขภาพในแตละบคคลทเกยวของกบสภาพของรางกายและจตใจ เชน สขภาพ ห ตา ปาก ฟน ผวหนง มอ ผม เทา การปฏบตดานการแปรงฟน การอาบน า การรบประทานอาหารใหถกสขลกษณะ เพอกอใหเกดสขภาพทด

2. สขภาพสวนชมชน (Community Health) เปนการกลาวถงความร เจตคต และการปฏบตตามหลกของสขภาพในสวนทเกยวของกบชมชนหรอสาธารณะ ซงถอเปนการสงเสรมสขภาพของคนแตละคนทอาศยอยในชมชนนน โดยมจดมงหมายทจะชวยกนปฏบตทางสขภาพทถกตองตามสขลกษณะ เชน การจดหาน าดมทสะอาด การก าจดขยะมลฝอย การลดมลภาวะทกอใหเกดอนตรายตอสขภาพรวมถงการปองกนโรคระบาดตางๆ เปนตน

สขภาพทสมบรณของบคคลนน ยอมประกอบไปดวย 3 สวน คอ 1. สขภาพทางกาย (Physical Health) หมายถง สภาพทดของรางกาย มการพฒนาทเหมาะสมกบวย

ท าใหอวยวะสวนตางๆ ของรางกายอยในภาวะทปกตแขงแรง ปราศจากโรคภยไขเจบ ไมมความพการใดๆ รางกายสามารถท างานตางๆ ไดอยางมประสทธภาพ ซงลกษณะสขภาพทดทางกายนน ควรประกอบดวย

1.1 รางกายมความสมบรณแขงแรง ระบบตางๆ และอวยวะทกสวน ท างานไดดมประสทธภาพ 1.2 รางกายมความเจรญงอกงาม การเจรญของอวยวะตางๆ เปนไปเหมาะสมกบวย รวมทงภาวะ

ทางสมองดวย 1.3 รางกายมสมรรถภาพสง สามารถท างานไดนานๆ โดยไมเหนอยงาย 1.4 การนอนและการพกผอนเปนไปตามปกต ภายหลงจากการนอนหลบและพกผอนแลว

รางกายจะคนสสภาพปกตสดชน 1.5 สขภาพฟนมความแขงแรง หสามารถรบฟงไดด ตาสามารถมองเหนถนด 1.6 ผวพรรณผดผอง หนาตาอมเอบ มความสดชน 1.7 รปรางทรวดทรงสมสวน สงางาม 1.8 รางกายปราศจากโรคภยไขเจบตางๆ

2. สขภาพทางจต (Mental Health) หมายถง มสภาพจตปกต สามารถปรบตวใหเขากบบรรยากาศของ สงคมไดทกระดบชน สามารถควบคมอารมณไดเหมาะสมกบสถานการณตางๆ ซงผมสขภาพจตด ยอมมผลมาจากสขภาพกายดดวย ดงท John Lock ไดกลาวไววา“A Sound mind is in a sound body ” คอ “จตใจทแจมใส ยอมอยในรางกายทสมบรณ ”

8

3. สขภาพทางสงคม (Social Health) หมายถง การมสภาพของความเปนอยหรอการด าเนนชวตอยในสงคมไดอยางปกตสขไมท าใหผอนหรอสงคมเดอดรอนอกดวยสามารถเขากบบคคลและชมชนไดทกสถานะอาชพ ไมเปนคนถอตว ไมเปนคนเอารดเอาเปรยบบคคลอนจะอยทไหนท างานในต าแหนงหนาทอะไร มแตคนเขาชมชอบไปหมด เปนทเคารพรกและเปนทนบถอของคนทวไป (อางแลว ปญญา สงขวด และคณะ, 2543)

จากค าจ ากดความของสขภาพโดยทวไป พบวา มความเกยวของซงกนและกนของรางกาย จตใจ วญญาณ และสงคม ในมตทเปนทงดานบวก ไดแกการมสขภาพด จะรวมถงการมรางกายทสมบรณแขงแรง และดานลบ ไดแก การเปนโรค ความเจบปวย ความไมสบาย ภาวะทไมปรารถนา การบาดเจบ เปนตน นอกจากนยงมการก าหนดความหมายของสขภาพโดยการวดคาตางๆ ของรางกาย ไดแก ความดนโลหต อณหภม หากรางกายมอณหภม ความดนโลหต และคาอนๆ เปนตน (จารวรรณ นพพานนท, รศ. และคณะ, 2550) หากคาทวดเหลานนอยในระดบปกต กถอวามสขภาพด หากคาทวดไดไมอยในระดบปกต กถอวาสขภาพไมด ทงนเกณฑปกตส าหรบคนหนงนนอาจไมปกตส าหรบอกคนหนงกได

ความหมายของ พฤตกรรมสขภาพ (Health behavior) สชาต โสมประยร (2525 : 44) ไดใหความหมายวา พฤตกรรมสขภาพ หมายถง ความสามารถในการ

แสดงออกเกยวกบสขภาพทงทางดานความร เจตคต การปฏบตและทกษะโดยเนนในเรองพฤตกรรมสขภาพทสามารถสงเกตและวดไดเพอใหเกดการเรยนรในเรองสขภาพ

พฤตกรรมสขภาพ (Health behavior) หมายถง พฤตกรรมทเกยวของหรอมผลตอสขภาพของบคคล ครอบครวหรอชมชน ไมวาจะในลกษณะทท าใหเกดผลด หรอผลเสยตอสขภาพพฤตกรรมสขภาพ เปนการจ าแนกพฤตกรรมตามแนวคดทางสาธารณสข ซงหมายถง การปฏบต หรอแสดงออกของบคคลในการกระท า หรองดเวนการกระท าในสงทมผลตอสขภาพ โดยอาศยความร ความเขาใจ เจตคตและการปฏบตตนทางสขภาพทเกยวของสมพนธกนอยางเหมาะสม (เฉลม ตนสกล, 2543 : 17)

พฤตกรรมสขภาพ หมายถง การแสดงออกหรอการปฏบตของบคคลในเรองการดแลเอาใจใสสขภาพของตนเองเพอไมใหตนเองเจบปวย โดยทวไปแลวพฤตกรรมสขภาพทถกตองในทางดานสขศกษานน จะตองมการแสดงออกอยางเดนชดและสามารถสงเกตเหนไดของทกษะทส าคญ 3 ประการคอ ความรทางดานสขภาพ (Health knowledge) ทศนคตทางดานสขภาพ (Health attitude) และการปฏบตทางดานสขภาพ (Health practice) (อางแลว ปญญา สงขวด และคณะ, 2543)

พฤตกรรมสขภาพแบงออกเปน 2 ประเภท คอ 1. พฤตกรรมการปองกนโรคหรอสภาวะปกต หมายถง การปฏบตทกอยางทจะชวยสงเสรมสขภาพของ

บคคลและปองกนไมใหเกดโรค ม 2 ลกษณะคอ 1.1 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ เพอรกษาสขภาพใหแขงแรง ด าเนนชวตอยางปกตสข 1.2 พฤตกรรมปองกนไมใหเกดความเจบปวยหรอโรคตางๆ แบงเปน

1.2.1 การปองกนโรคเบองตน 1.2.2 การปองกนความรนแรงของโรค 1.2.3 การปองกนการแพรระบาด

2. พฤตกรรมเมอเจบปวย หมายถง การปฏบตงานของบคคล เมอเจบปวยหรออยในภาวะสขภาพทผดปกตซงจะแตกตางกนไปขนอยกบองคประกอบหลายๆอยางเชนความรเกยวกบโรค การรบรเกยวกบความรนแรง ความเชอเดม คานยม ขนบธรรมเนยมประเพณ ฯลฯ(อางแลว อษณย วรรณาลย, 2551)

9

พฤตกรรมสขภาพ (Health Behavior) หมายถง การเปลยนแปลงทเกยวของกบสขภาพซงเกดขนทงภายใน (Covert Behavior) และภายนอก (Overt Behavior) พฤตกรรมสขภาพจะรวมถงการปฏบตทสงเกตไดและการเปลยนแปลงทสงเกตไมได แตสามารถวดไดวาเกดขน (Good, 1959) พฤตกรรมภายใน เปนปฏกรยาภายในตวบคคลมทงเปนรปธรรมและนามธรรม ทเปนรปธรรมซงสามารถใชเครองมอบางอยางเขาวดหรอสมผสได เชน การเตนของหวใจ การบบตวของล าไส พฤตกรรมเหลานเปนปฏกรยาทมอยตามสภาพของรางกาย สวนทเปนนามธรรมไดแก ความคด ความรสก เจตคต คานยม เปนตน พฤตกรรมภายในน ไมสามารถสมผสหรอวดดวยเครองมอตางๆ ได เพราะไมมตวตน จะทราบไดเมอแสดงพฤตกรรมออกมาเทานน พฤตกรรมภายนอกเปนปฏกรยาตางๆ ของบคคลทแสดงออกมาทงทางวาจาและการกระท า ซงปรากฏใหบคคลอนเหนหรอสงเกตได เชน ทาทางหรอค าพดทแสดงออกไมวาจะเปนน าเสยง สหนา เปนตน

พฤตกรรมสขภาพ หมายถง ความสามารถในการแสดงออกเกยวกบสขภาพทงทางดานความร เจตคต และทกษะ โดยเนนเรองพฤตกรรมสขภาพทสามารถสงเกตและวดได เพอใหเกดการเรยนรในเรองสขภาพ

พฤตกรรมสขภาพ หมายถง การกระท า การปฏบต การแสดงออกและทาททจะท าซงจะกอใหเกดผลด หรอผลเสยตอสขภาพของตนเอง ครอบครว หรอชมชน พฤตกรรมสขภาพ จ าแนกออกไดเปน 2 ลกษณะ คอ

1. เปนการกระท า (Action) พฤตกรรมสขภาพในลกษณะทเปนการกระท า คอ การกระท าหรอการปฏบตของบคคลทมผลดหรอผลเสยตอสขภาพ

2. เปนการไมกระท า (Non Action) สวนพฤตกรรมทเปนการไมกระท า คอ การงดเวนไมกระท าหรอการไมปฏบตของบคคลทมผลดหรอผลเสยตอสขภาพ

พฤตกรรมสขภาพ (Health Behavior) หมายถง กจกรรมหรอการปฏบตใดๆ ของปจเจกบคคลทกระท าไปเพอจดประสงคในการสงเสรม ปองกน หรอบ ารงรกษาสขภาพ โดยไมค านงถงสถานะสขภาพทด ารงอยหรอรบรได ไมวาพฤตกรรมนนๆ จะสมฤทธผลสมความมงหมายหรอไมในทสด (ปณธาน หลอเลศวทย, 2541 อางถงใน สภทร ชประดษฐ, 2550)

จากความหมายทนกวชาการทางสขศกษาไดใหไวนน พอสรปไดวา พฤตกรรมสขภาพ หมายถง การปฏบตหรอการแสดงออกของบคคลในการกระท า หรองดเวนการกระท าในสงทเปนผลดหรอผลเสยตอสขภาพ โดยอาศยความร ความเขาใจ เจตคตและการปฏบตทางสขภาพทเกยวของสมพนธกน

ลกษณะของพฤตกรรมสขภาพ 1. พฤตกรรมสขภาพทพงประสงคหรอพฤตกรรมเชงบวก (Positive Behavior) หมายถง พฤตกรรมท

บคคลปฏบตแลวสงผลดตอสขภาพของบคคลนนเอง เปนพฤตกรรมทควรสงเสรมใหบคคลปฏบตตอไป เชน การออกก าลงกาย การบประทานอาหารใหถกตองตามหลกโภชนาการ การแปรงฟนอยางถกวธ เปนตน พฤตกรรมสขภาพอนพงประสงคประกอบดวยพฤตกรรมสขภาพใน 4 กลมพฤตกรรมดวยกน คอ (ธนวรรธน อมสมบรณ, 2544 : 99 – 100)

1.1 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพทพงประสงค เปนพฤตกรรมสขภาพทมความส าคญทสดทท าใหบคคลตางๆ ไมเจบปวย มสขภาพทด และมความเสยงตอการเจบปวยนอยทสดพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพทส าคญ คอ พฤตกรรมเกยวกบการโภชนาการทถกตองเหมาะสมของบคคลในแตละวย ตงแตระหวางตงครรภ หลงคลอดไปจนถงวยสงอาย พฤตกรรมการออกก าลงกาย และการพกผอนหยอนใจของคนทกเพศทกวย ตามสภาวะทางเศรษฐกจแตละบคคลหรอแตละครอบครวและตามสภาวะสงคมและสงแวดลอมของแตละสงคม พฤตกรรมเกยวกบการอนามยแมและเดกและพฤตกรรมเกยวกบการสงเสรมทนตสขภาพของบคคลทกวย ฯลฯ

1.2 พฤตกรรมการปองกนโรคทพงประสงค เปนพฤตกรรมสขภาพทงในการปองกนโรคตดตอและโรคไมตดตอ รวมทงการปองกนอบตภยและอนๆ ดวยทจะท าใหบคคลไมบาดเจบหรอเจบปวย พฤตกรรม

10

ปองกนโรคทส าคญ ไดแก พฤตกรรมเกยวกบสขปฏบตทวไป พฤตกรรมเกยวกบการสขาภบาลอาหาร พฤตกรรมเฉพาะการปองกนโรคบางโรค พฤตกรรมการปองกนอบตภย พฤตกรรมเกยวกบการบรโภคอาหารและยา ฯลฯ

1.3 พฤตกรรมการเจบปวยและการรกษาพยาบาลทพงประสงค เปนพฤตกรรมสขภาพทพงประสงคส าหรบบคคลและครอบครวตางๆ เมอเกดการเจบปวยขนมา ในอนทจะชวยเหลอและดแลตนเอง หรอบคคลอนในครอบครวไดอยางถกตอง และเหมาะสมเพอใหหายจากความเจบปวยและไมพการหรอเสยชวต พฤตกรรมการเจบปวยและการรกษาพยาบาลทพงประสงคทส าคญ ไดแก การทบคคลมการรบรถงความเจบปวยและสาเหตของความเจบปวยของตนเอง หรอบคคลอนในครอบครวอยางถกตองตามหลกการทางวทยาศาสตรการแพทย มการดแลรกษาพยาบาลเบองตนอยางถกวธ และมการแสวงหาบรการรกษาพยาบาลอยางถกวธ ฯลฯ ซงจะท าใหผปวยหายจากการเจบปวยไดในทสด

1.4 พฤตกรรมการมสวนรวมในการแกไขปญหาสาธารณสข พฤตกรรมสขภาพทพงประสงคกลมสดทายทมความส าคญตอการแกไขปญหาสขภาพชมชน โดยเฉพาะอยางยงการควบคมโรคตดตอในชมชน เชน การควบคมโรคตดตอในระบบทางเดนอาหาร การควบคมโรคพษสนขบา การควบคมโรคไขเลอดออก การควบคมหนอนพยาธ และการควบคมโรคไขมาลาเรย เปนตน พฤตกรรมการมสวนรวมในการแกปญหาสาธารณสขทส าคญ ไดแก พฤตกรรมการควบคมโรคตดตอตางๆ เชน การน าเดกไปรบการหยอดวคซนโปลโอในโครงการกวาดลางโปลโอ การน าสนขไปฉดวคซนปองกนพษสนขบา การท าลายแหลงเพาะพนธยงลายหรอตวออนของยงลาย การชบมงดวยสารเคมเพอควบคมยงกนปลองทเปนพาหะน าโรคมาลาเรย การก าจดขยะและสงปฏกลของบานเรอนตางๆ อยางถกวธ การถายอจจาระในสวมทถกสขลกษณะ การจดการสขาภบาลอาหารตามหลกการสขาภบาลอาหารของสถานประกอบการรานอาหาร และผสมผสอาหาร เปนตน

2. พฤตกรรมเชงลบหรอพฤตกรรมเสยง (Negative Behavior) หมายถง พฤตกรรมทบคคลปฏบตแลวจะสงผลเสยตอสขภาพ ท าใหเกดปญหาสขภาพ หรอเปนโรค เชน การดมสรา และเครองดมทมแอลกอฮอล การสบบหร การรบประทานอาหารจ าพวกแปงและไขมนมากเกนความจ าเปน การบรโภคอาหารทปรงไมสก เปนตน จะตองหาสาเหตทกอใหเกดพฤตกรรม เพอปรบเปลยนและควบคมใหบคคลเปลยนไปแสดงพฤตกรรมทพงประสงค (เฉลมพล ตนสกล. 2543 : 18)

ประเภทของพฤตกรรมสขภาพ 1. มการแบงประเภทพฤตกรรมสขภาพ เปน 4 ลกษณะ ดงน

1.1 พฤตกรรมการเจบปวย (Illness behavior) เปนพฤตกรรมทแสดงออกในรปของการดแลแกไขปญหาเมอตนเองหรอครอบครวปวย พฤตกรรมการเจบปวยน รวมกลมพฤตกรรมตางๆ หลายอยางไวดวยกน เชน การรบรเมอตนเองเจบปวย การรบรเมอสมาชกในครอบครวเจบปวย แบบแผนการแสวงหาการรกษาการเจบปวยของบคคลหรอครอบครว การเปลยนแปลงบทบาทของคนปวยในครอบครว การดแลพงพาตนเองของบคคลหรอครอบครวเมอเจบปวย

1.2 พฤตกรรมการปองกนโรค (Preventive behavior) เปนพฤตกรรมสขภาพทแสดงออกในรปของการปองกนตนเอง หรอบคคลอนมใหเจบปวย พฤตกรรมการปองกนโรคนไดแก การกระท าหรอปฏบตของบคคลทน าไปสการปองกนโรค การปองกนการเจบปวย รวมทงการปองกนอบตภยทงของตนเอง ของครอบครวและของคนอนในชมชนดวย

1.3 พฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ (Promotive behavior) เปนพฤตกรรมสขภาพทแสดงออกโดยการกระท า หรอการปฏบต ทสงผลกระทบตอการสงเสรมสขภาพของตนเองหรอบคคลอนๆในครอบครวและชมชนดวย

1.4 พฤตกรรมการมสวนรวม เปนพฤตกรรมสขภาพทแสดงออกในรปของการกระท า หรอการปฏบตรวมกบบคคลอนๆ ในชมชน เพอการแกไขปญหาสาธารณสขของชมชน

11

2. มการแบงพฤตกรรมสขภาพ เปน 5 ลกษณะพฤตกรรม ดงน 2.1 พฤตกรรมการใชบรการ (Medical utilization) หมายถง พฤตกรรมการไปรบการรกษาตางๆไม

วาจะเปนแผนปจจบนหรอแผนโบราณ การซอยากนเองและการรบขอมลจากรานขายยา 2.2 พฤตกรรมการท าแผนการรกษา (Compliance behavior) หมายถง พฤตกรรมระหวางการ

รกษาหรอในการดแลของแพทย รวมถงกจกรรมทเกยวกบการรกษาของแพทย กจกรรมในชวตประจ าวนทแพทยตองการใหปฏบตในระหวางการรบการรกษา

2.3 พฤตกรรมการดแลตนเอง (Safe–care) หมายถง พฤตกรรมทผปวยตองจดการกบชวตประจ าวนของตน ขณะทรกษาและขณะทกลบบานและอยในสงคม

2.4 พฤตกรรมรบรขาวสาร (Medical information seeking behavior) หมายถง การเสาะหาขอมลการเจบปวย และการรกษา การดแลตนเอง หมายรวมถงกลมคนทผปวยสอบถามขอมลทเกยวกบการเจบปวย

2.5 พฤตกรรมการเผชญปญหา (Coping behavior) หมายถง วธคด วธการขอความชวยเหลอ วธการขอขอมลขาวสาร เพอใหสามารถควบคมภาวะทางจตใจและสถานการณทางสงคมในระหวางทรกษา หรอเมอกลบไปสสงคมและครอบครวแลว

องคประกอบของพฤตกรรมสขภาพ ความร (K : Knowledge) หมายถง ความสามารถในการจ าหรอระลกไดซงประสบการณตางๆ ทเคย

ไดรบรมา ความเชอ (B : Belief) หมายถง ความนกคดหรอความเขาใจของบคคลตอสงใดสงหนง อาจจะมเหตผล

หรอไมมเหตผลกได และจะท าใหมนษยมความโนมเอยงทจะปฏบตตามแนวคดและความเขาใจนนๆ คานยม (V : Value) หมายถง ความตองการทไดรบการประเมนคาอยางรอบคอบและปรากฏวามคณคา

แกการเลอกไวเปนสมบตของตน ความคดเหน (O : Opinion) หมายถง การแสดงออกดวยวาจาถงความรสกนกคดตอสงใดสงหนงหรอ

ประเดนเรองใดหนง นอกจากนยงหมายรวมถงเจตนารมณ ปฏกรยาความรสกนกคดทเปนอคต การรบร (P : Perception) หมายถง การมองเหนตความ หรอการเขาใจสถานการณหรอสงตางๆใน

ลกษณะทอาจเหมอนหรอแตกตางไปจากการมองเหน หรอความเขาใจของคนอน ทงนเพราะเปนการตความจากมมมอง จากประสาทสมผสและประสบการณของตนเอง

ทศนคต หรอ เจตคต (A : Attitude) หมายถง สภาพทางจตใจ ความคดและปฏกรยาตอบสนองตอสงเราหรอปฏกรยาของบคคลใดบคคลหนง หรอเปนการแสดงถงความรสกทมตอสงใดสงหนง

ความตงใจ (I : Intention) หมายถง การมเจตนา มจดมงหมายหรอมเปาหมายในการกระท าสงใดสงหนง

ทกษะ (S : Skill) หมายถง การมความเชยวชาญ ช านาญ หรอมประสบการณในการปฏบตหรอการกระท า

การปฏบต ( P : Practice) หมายถง การไดกระท าประจ า หรอซ าๆ จนเคยชนหรอ เปนนสยในชวงระยะเวลาหนง ตวก าหนดพฤตกรรมสขภาพ

ตวก าหนดพฤตกรรมสขภาพหรอปจจยเสยงตอสขภาพของประชาชนมดงน 1. ปจจยเสยงทางสรระภาพ (Physiological risk factors) วทยาการระบาดของโรคไมตดตอ และ

อบตภยโรคทเกดจากความเสอมท าลาย และโรคตดตอบางชนดทเปนปญหาปจจบนและอนาคตของประเทศ เชน โรคความดน โลหตสง โรคเบาหวาน มะเรง เปนตน

12

2. ปจจยเสยงทางสงแวดลอม (Environmental risk factors) ความยากจนและความเครยดและ อนตรายจากการท างาน ความแออดของทพกอาศยและชมชน มลภาวะทางสงแวดลอม เปนตน

3. ปจจยเสยงทางสงคมจตวทยา (Psychosocial risk factors) การถกทอดทง การขาดแรงสนบสนนทางสงคม การไมมเครอขายทางสงคม ความเครยด ปญหาทางอารมณ มความภมใจในตนเองต า ซงจะน าไปสปญหาสขภาพจต เปนตน

4. ปจจยเสยงทางพฤตกรรม (Behavior risk factor) การสบบหร อปนสยในการบรโภคอาหาร การดมสรา การใชสารเสพตด การออกก าลงกาย และการฝาฝนกฎระเบยบหรอกฎหมาย รวมถงปจจยทมผลตอพฤตกรรมเหลานนตวก าหนดพฤตกรรมสขภาพ และสถานะทางสขภาพ มความสมพนธกนในเกอบจะทกโรค สาเหตการตายทส าคญของประชาชนในประเทศดอยพฒนา พบวาสวนใหญเปนโรคตดตอ สวนในประเทศพฒนาพบวาสวนใหญเปนโรคเรอรงและอบตเหต

พฤตกรรมเสยงทางสขภาพ พฤตกรรมเสยงทางสขภาพ คอ พฤตกรรมทสมพนธกบการเกดโรค ปญหาสขภาพบางครงตรวจวดไมได

ชดเจนมากกวาหนงปจจย พฤตกรรมเสยงจงเปนรปแบบพฤตกรรมสขภาพของบคคลทมการปฏบตตวไมถกตอง เปนผลเสยตอสขภาพ พฤตกรรมเสยงเหลานจะไมสามารถเกดขนไดถาปราศจากสงแวดลอมสนบสนนปจจยทมผลตอพฤตกรรมสามารถจดกลมไดเปน 3 กลมปจจย ดงน

ปจจยน า (Predisposing factor) หมายถง ปจจยทเปนพนฐาน และกอใหเกดแรงจงใจ ในการแสดงพฤตกรรมของบคคลหรอในอกดานหนง ปจจยนจะเปนความพอใจของบคคล ซงไดมาจากประสบการณการเรยนร ปจจยนมผลในทางสนบสนนหรอยบยงการแสดงพฤตกรรม ทงนขนอยกบแตละบคคลไดความร ความเชอ เจตคต คานยม การรบรเปนปจจยภายในตวบคคล

ปจจยเออ (Enabling factor) หมายถง สงทเปนแหลงทรพยากรทจ าเปนในการแสดงพฤตกรรมของบคคล ชมชน รวมทงทกษะทจะชวยใหบคคลสามารถแสดงพฤตกรรมนนๆได และสามารถทจะใช แหลงทรพยากรเหลานน ซงเกยวของกบราคาระยะทาง เวลา ความยากงายของการเขาถงบรการ ประสบการณและอนๆ ซงเปนปจจยภายนอกตวบคคล

ปจจยเสรมหรอสนบสนน (Reinforcing factor) หมายถง ผลสะทอนทบคคลจะไดรบ หรอคาดวาจะไดรบจากการแสดงพฤตกรรมนน อาจชวยสนบสนนหรอยบยงการแสดงพฤตกรรมสขภาพไดทงสงทเปนรางวล ผลตอบแทนและการลงโทษ เชน ความคดเหนจากเพอน ครอบครว เปนตน (อางแลว จารวรรณ นพพานนท, รศ. และคณะ, 2550)

ผลกระทบของพฤตกรรมตอปญหาสขภาพ พฤตกรรมสขภาพมผลกระทบโดยตรงตอปญหาสขภาพหรอปญหาสาธารณสข ทงในสวนทเปนปญหา

สขภาพของแตละบคคล ปญหาสขภาพของแตละครอบครวและปญหาสขภาพของแตละชมชน ดงตอไปน 1. การทบคคลมพฤตกรรมสขภาพไมถกตอง หรอไมเหมาะสม เปนสาเหตโดยตรงของการเจบปวยของ

บคคลนนๆ เอง หรอเปนสาเหตโดยตรงของการเจบปวยของบคคลอนๆในครอบครว รวมทงเปนสาเหตโดยตรงของการเจบปวยของบคคลอนๆ ในชมชนดวย เชน การทบคคลรบประทานอาหารท ท าจากปลาน าจดชนดมเกลดโดยไมไดปรงสกดวยความรอนเสยกอนท าใหตดโรคพยาธใบไมตบได การทผดแลเดกซงเปนใครกไดไมไดลางมอฟอกสบกอนท าอาหารใหเดก ท าใหเดกเปนโรคอจจาระรวงเฉยบพลน การทบคคลในบางครอบครวไมไดมการก าจดลกน ายงลายท าใหเกดการแพรกระจายของโรคไขเลอดออกขนในหมบาน เปนตน

2. เมอบคคลเจบปวย ตวบคคลนนเอง หรอบคคลอนในครอบครวใหการดแลรกษาพยาบาลทไมถกตองกจะท าใหการเจบปวยนนรนแรงขน หรอเสยชวตได เชน การซอยามารบประทานเองโดยไมรแนวาปวยเปนโรคอะไร หรอเมอแพทยใหยามารกษาแลว แตไมไดรบประทานยาใหถกตองและครบถวน กจะท าใหโรคไมหายและ

13

ในบางครงหรอในบางโรคกจะท าใหเกดการดอยาของเชอโรคดวย เชน ในการรกษาผปวยวณโรค ซงตองการพฤตกรรมการรกษาทถกตองสม าเสมอและตอเนองจนกวาโรคจะหาย ถาการรกษาไมสม าเสมอนอกจากโรคจะไมหายแลวเชอวณโรคอาจจะดอตอยาและท าใหเกดการแพรกระจายของเชอโรคทดอยา ซงเปนปญหาของการควบคมวณโรคอยางมาก

3. ในการแกไขปญหาสขภาพของแตละบคคลของแตละครอบครว และของแตละชมชนตองอาศยการมพฤตกรรมสขภาพทถกตองของบคคลตางๆ เปนส าคญ กลาวคอ ปญหาสขภาพของแตละบคคลหรอปญหาสาธารณสขของชมชนตางๆ จะแกไขไดนน บคคลตางๆ ตองมพฤตกรรมสขภาพทจ าเปนส าหรบการสงเสรมสขภาพอยางพอเพยง จงจะมสขภาพทด บคคลตางๆ ตองมการกระท า การปฏบต การไมกระท าหรอการไมปฏบตจะท าใหตนเองไมเจบปวย บคคลอนๆ ในครอบครว หรอในชมชนไมเจบปวยในกรณทบคคลใดกตาม หรอบคคลใดบคคลหนงในครอบครวเกดการเจบปวยขนมาไมวาดวยโรคอะไรกตาม บคคลนนๆ หรอบคคลในครอบครวจ าเปนตองมความร ความเขาใจทถกตองเกยวกบการเจบปวยและสาเหตของการเจบปวย รวมทงมการดแลรกษาอยางถกตองและทนทวงท จงจะท าใหหายปวย เชน เมอบคคลปวยเปนโรคมาลาเรย บคคลนนเองหรอบคคลอนๆ ในครอบครวจ าเปนตองรบรถงอาการของโรคไดอยางถกตอง มความตระหนกวานาจะเปนอาการของโรคมาลาเรย เพอจะไดขอรบการตรวจวนจฉยตงแตเมอมอาการในระยะเรมแรก และไดรบการรกษาทนทวงทกอนทโรคจะรนแรง หรอมการแพรกระจายของเชอโรคตอไปยงบคคลอนๆ ในชมชน และเมอไดรบยารกษาจากสถานบรการสาธารณสขแลว กตองรบประทานยาจนครบตามแผนการรกษา เพอใหหายขาดจากโรค ไมกลบเปนโรคซ า หรอท าใหโรคแพรกระจายออกไป และในบางกรณท าใหเกดการดอยาของเชอโรคได ดวยเหตนการด าเนนงานแกไขปญหาสขภาพหรอปญหาสาธารณสข จงตองมงเนนการพฒนาพฤตกรรมสขภาพของประชาชน เพอใหมการกระท าหรอการปฏบตทถกตองส าหรบการแกไขปญหาสาธารณสขไดอยางยงยน (ธนวรรธน อมสมบรณ, 2544 : 94) 2. แนวคดทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

2.1 แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพ (Health Promotion Model) Pender (1987) ไดพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพจากทฤษฎการเรยนรทางสงคม ซงเนน

ความส าคญของสตปญญาในการทจะชวยควบคมพฤตกรรม แนวคดนเชอวาบคคลจะลงมอกระท ากจกรรมเพอสงเสรมสขภาพ ตลอดจนปฏบตกจกรรมอยางตอเนองจนกลายเปนแบบแผนในการด าเนนชวตนน เปนผลจากการไดรบอทธพลของปจจย 3 ดานดวยกน คอ ปจจยดานความร-การรบร (Cognitive perceptual factors) ของบคคล ปจจยสงเสรม (Modifying factors) และ สงชกน าในการปฏบต (Cues to action) ซงมรายละเอยด ดงตอไปน 1) ปจจยดานความร-การรบร (Cognitive Perceptual Factors) ปจจยนนบเปนกระบวนการขนแรกของการสรางแรงจงใจในการปฏบต และคงไวซงพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของบคคล และทส าคญปจจยดานนมอทธพลโดยตรงตอการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ปจจยดานนประกอบดวย

- ความส าคญของสขภาพ (The importance of health) - การรบรการควบคมสขภาพ (Perceived control of health) - การรบรความสามารถของตนเอง (Perceived self efficacy) - ค าจ ากดความของสขภาพ (Definition of health) - การรบรตอภาวะสขภาพ (Perceived health status) - การรบรประโยชนของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ - การรบรอปสรรคของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ (Perceived barriers of health

14

promoting behaviors) 2) ปจจยสงเสรม (Modifying Factors) จะสงผลตอการปฏบตพฤตกรรมสขภาพทางออม โดยผาน

ปจจยดานความร และการรบร ปจจยดานนประกอบดวย - ปจจยทางประชากร (Demographic factors) - ลกษณะทางชววทยา (Biological characteristics) - อทธพลระหวางบคคล (Interpersonal influences) - ปจจยสถานการณ (Situational factors) - ปจจยพฤตกรรม (Behavior factors)

3) สงชกน าในการปฏบต (Cues to Action) ม 2 ลกษณะคอ สงชกน าภายใน เชน การรบรถงศกยภาพของตนเอง สงชกน าภายนอก เชน การพดคยสนทนากบบคคลอน ลวนมสวนผลกดนหรอสนบสนนใหบคคลมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ จากปจจยทง 3 ดาน คอปจจยดานความร – การรบร ปจจยสงเสรม และสงชกน าในการปฏบต Pender (1969) ไดมการปรบปรงแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพขนใหม ดงแผนภาพท 2 แผนภาพท 2 แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพทปรบปรงใหม โดย Pender (1969)

ลกษณะสวนบคคลและประสบการณ

พฤตกรรมทเกยวของกบความรและทศนคต

การแสดงพฤตกรรม สงเสรมสขภาพ

การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

การรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

การรบรความสามารถของตนเอง

ทศนคตในการปฏบตพฤตกรรม สงเสรมสขภาพ

ความตงใจ ทจะวางแผนใน

การปฏบตพฤตกรรม สงเสรม สขภาพ

พฤตกรรม สงเสรม สขภาพ

ปจจยสวนบคคล; ลกษณะทางชววทยา ลกษณะทางจตวทยา ลกษณะทางสงคม

วฒนธรรม

พฤตกรรมในอดต

ความชอบและ ความตองการ

ทจะปฏบตพฤตกรรม สงเสรมสขภาพในทนท

อทธพลจากสถานการณ

อทธพลระหวางบคคล (ครอบครว,เพอน,ผดแล)

15

2.2 แบบจ าลองความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) แบบจ าลองความเชอดานสขภาพ ไดรบการพฒนาโดย Rosenstock เพอทจะใชอธบายพฤตกรรมการ

ปองกนโรคของบคคล (Rosenstock ,1966 อางใน Kemm and Close, 1995 ) องคประกอบของแบบจ าลอง แบบจ าลองนประกอบดวยมโนทศนทเกยวกบการรบรของบคคล (Individual perception) ปจจยรวม (Modifying factors) และปจจยทมอทธพลตอความเปนไปไดของการปฏบตพฤตกรรม รายละเอยดเปนดงน 1) การรบรของบคคล (Individual Perception) ประกอบดวยตวแปรยอย 3 ตว ไดแก 1) การรบรโอกาสเสยง 2) การรบรความรนแรง 3) การรบรภาวะคกคาม 2) ปจจยรวม (Modifying Factors) เปนปจจยทกระทบตอความโนมเอยงทจะปฏบตพฤตกรรม โดยมอทธพลทงตอการรบรของบคคลและการรบรประโยชนของการปฏบต ประกอบดวยปจจยยอย 4 ปจจย ไดแก 1) ปจจยดานประชากร 2) ปจจยดานจตสงคม 3) ปจจยดานโครงสราง และ 4) ปจจยกระตนการปฏบต

3) ปจจยทมอทธพลตอความเปนไปไดของการปฏบตพฤตกรรม (Likelihood of Action) ประกอบดวย 2 ปจจยยอยทมผลตอโอกาสทจะปฏบตพฤตกรรมของบคคล ไดแก 1) การรบรประโยชน (Perceive benefits) และ 2) การรบรอปสรรค (Perceive barriers) อาจกลาวไดวา การรบรหรอความเชอดานสขภาพของบคคล เปนปจจยส าคญในการกระตนหรอจงใจใหบคคลปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ทงนความเปนไปไดในการปฏบตจะมากหรอนอยขนอยกบ การรบรโอกาสเสยง ความรนแรง อปสรรค และการรบรประโยชนของการกระท า ในขณะทปจจยกระตนการปฏบต เชน การกระตนเตอน การใหขอมลทชดเจน การสรางความตระหนกจะเปนสงเนนย าใหบคคลปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพไดดยงขน

2.3 ทฤษฎการจงใจเพอการปองกนโรค Rogers (1986) ไดพฒนาทฤษฎนขนครงแรก ในป ค.ศ.1975 เพอชวยสรางความเขาใจเกยวกบความ

กลวของบคคล ตอมาไดมการปรบปรงพฒนาทฤษฎและน ามาใชในป ค.ศ.1983 โดยไดน าหลกการส าคญจาก 2 ทฤษฎ ไดแก แบบแผนความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model) และ ทฤษฎการรบรความสามารถของตนเอง (Self Efficacy Theory) มารวมปจจยทท าใหเกดการรบรในภาพรวมของบคคล ซงการรบรนเปนตวเชอมโยงทจะน าไปสการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรม ทฤษฎแรงจงใจเพอการปองกนโรคนไดเนนเกยวกบการตอบสนองเบองตนทางดานพทธปญญา (Cognitive) ของบคคล 2 ประการ ไดแก 1) การใหคณคาเกยวกบขอมลขาวสารทเปนความรหรอขอมลทางสขภาพ 2) การใหความส าคญกบสงทมาคกคามและการคดแกปญหาสงทคกคามนน กลาวโดยสรป ทฤษฎแรงจงใจเพอการปองกนโรคมความเชอวา แรงจงใจเพอการปองกนโรคจะท าไดดทสดเมอ

- บคคลเหนวาอนตรายตอสขภาพนนรนแรง - บคคลมความรสกไมมนคงหรอเสยงตออนตรายนน - เชอวาการตอบสนองโดยการปรบตวเปนวธการทดทสดทจะก าจดอนตรายนน - บคคลมความเชอมนในตนเองวาจะสามารถปรบตวตอบสนอง หรอปรบเปลยน

พฤตกรรมนนไดอยางสมบรณ - ผลจากการปรบตวทไมพงประสงคนนมนอย - อปสรรคเกยวกบการปรบตวหรอปรบเปลยนพฤตกรรมนนต า

16

ไดมการน าทฤษฎนไปประยกตใชเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพในกลมเปาหมายตางๆ บนพนฐานความเชอทวาหากบคคลมความเชอในความรนแรงของโรคและปญหาสขภาพ เชอในโอกาสเสยงตอการเกดโรคและปญหาสขภาพ เชอในผลลพธของพฤตกรรมและความสามารถของตนเองทจะท าพฤตกรรมนน จะมผลตอความตงใจและมอทธพลทจะท าใหบคคลเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมในทสด

2.4 ทฤษฎการกระท าดวยเหตผล (Theory of Reasoned Action) ทฤษฎนพฒนาโดย Fishbein and Ajzen (1975) บนพนฐานความเชอทวาการทบคคลจะลงมอ

ปฏบตอะไรกตาม จะตองมความตงใจใฝพฤตกรรมน ามากอน ความตงใจมอทธพลมาจากเจตคตทมตอพฤตกรรมนน และการรบรบรรทดฐานทางสงคมทบคคลนนใหการเชอถอ ในขณะเดยวกนความตงใจกระท าพฤตกรรมยงขนกบความเชอในความสามารถของตนเองวาจะสามารถท าพฤตกรรมนนไดส าเรจหรอไม และรวมถงการคาดหวงในผลลพธทจะเกดขนจากการกระท าพฤตกรรมนน ๆ ทฤษฎนถกน าไปประยกตใชในโครงการทางสขภาพตางๆ เชน โครงการทนตสขภาพ โครงการทเกยวของกบการสบบหร การใชยาและสารเสพตด การใชเขมขดนรภย การคมก าเนด เปนตน อยางไรกตามไดมนกวชาการตงขอสงเกตวา แนวคดทฤษฎนเนนปจจยหรอตวแปรท สงผลตอพฤตกรรมเฉพาะปจจยภายในตวบคคล ไดแก เจตคต แตในความเปนจรงการปฏบตพฤตกรรมยงขนกบปจจยภายนอกอน ๆ และหากพฤตกรรมสขภาพทตงใจปฏบตเปนพฤตกรรมงายๆ เชน ตงใจวาจะแปรงฟนหลงรบประทานอาหารทกครง หากอยทบานหรอทท างานกสามารถท าไดทนท แตหากเปนการรบประทานขณะเดนทาง เชน โดยสารรถไฟ หรอรถยนตกคงไมสามารถท าไดตามทตงใจไว ดงนนจงกลาวไดวาพฤตกรรมสขภาพบางอยางอาจไมไดขนอยกบเจตคตแตเพยงอยางเดยว และบรบทหรอความเหมาะสมของสถานการณตางๆ กเปนสงทเกยวของ ลกษณะการควบคมพฤตกรรมสขภาพของบคคลเพอใหเปนไปตามทตองการ จงมทงทควบคมไดบางสวนควบคมไดทงหมด และควบคมไมได

2.5 ทฤษฎความสามารถของตนเอง (Self-efficacy Theory) ทฤษฎความสามารถของตนเอง เดมเปนแนวคดหนงในทฤษฎการเรยนรทางสงคม (Social learning

theory) ซงทฤษฎนเชอวา การรบรความสามารถของตนเอง มอทธพลตอพฤตกรรมของมนษยอยางยง เพราะหากบคคลไมเชอมนในตนเอง แมจะมความรความสามารถกไมอาจท ากจกรรมใหประสบผลส าเรจได Bandura (1997) อธบายวา การทมนษยจะรบเอาพฤตกรรมใดไว ขนอยกบปจจย 2 ประการ ไดแก

1) ความคาดหวงในผลลพธ (Outcome Expectancies) หมายถง ความคาดหวงของบคคล เกยวกบผลลพธทจะเกดขนถาหากรบเอาพฤตกรรมนนๆ มาปฏบต ซงผลลพธทคาดหวงอาจมหลายรปแบบ เชน ความปลอดภยจากการเปนโรคตางๆ หรอการไมประสบอบตเหต เมอปฏบตพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสม ซงถอเปนผลลพธทางดานรางกาย (Physical effects) สวนผลลพธทางสงคม (Social effects) เชน การไดรบการยอมรบ การมชอเสยง และผลลพธท เกดจากการประเมนตนเองตอพฤตกรรมทปฏบต (Self-evaluative reaction to one’ s own behavior) เชน ความรสกพงพอใจในตนเอง ความมคณคาในตนเอง เปนตน 2) ความเชอในความสามารถ (Efficacy Beliefs) หมายถง ความเชอวาตนเองสามารถทจะมพฤตกรรมหรอประกอบกจกรรมทก าหนดไว ซงสงนนมความส าคญมากทจะน าไปสการปฏบตจรงเพอใหเกดผลลพธทคาดหวงไว เชน บคคลเชอวาจะสามารถเลกบหรไดภายหลงจากไดเขารวมโปรแกรมอดบหร ความเชอส าคญมากและจะน าไปสการปฏบตอยางจรงจงและท าใหเกดผลลพธทคาดหวงในทสด การสรางการรบรความสามารถของตนเอง สามารถสรางไดหลายทาง เชน การสรางจากประสบการณความส าเรจของตนเอง จากการสงเกตประสบการณของผอน จากการพดชกจง และจากสภาวะทางสรระและอารมณ อยางไรกตามการรบรความสามารถของตนเองเปนสงส าคญตอการปรบพฤตกรรมสขภาพ โดยเฉพาะในปจจบนปญหาสขภาพและการเกดโรคสวนใหญเกดจากพฤตกรรมทไมเหมาะสม การจดการดานสขภาพแนวใหม

17

จงเนนทการปรบพฤตกรรม โดยเฉพาะพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ทงนเพอปองกนและลดความเสยงทางสขภาพ การสรางการรบรความสามารถของตนเองใหกบผรบบรการกเปนแนวทางหนงทจะชวยใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมและถาวรเชนกน 3. แนวคดเกยวกบการดแลสขภาพตนเอง

โดยธรรมชาตของมนษย เมอเกดปญหาตางๆ ขนในชวต กจะพยายามหาทางแกปญหาดวยตวเองกอนเปนอนดบแรก เมอรวาไมสามารถแกปญหาไดเอง กจะแสวงหาความชวยเหลอจากผอน ในเรองความเจบปวย หรอปญหาสขภาพกเชนเดยวกน ทกคนตองการทจะดแลตนเองใหมสขภาพดอยเสมอ ดงนนกลาวไดวา "การดแลสขภาพตนเอง เปนกจกรรมทบคคลแตละคนปฏบตและยดเปนแบบแผนในการปฏบตเพอใหมสขภาพด" อาจแบงขอบเขตการดแลสขภาพตนเอง เปน 2 ลกษณะ คอ

1. การดแลสขภาพตนเองในสภาวะปกต ถอเปนการดแลสขภาพตนเอง และสมาชกในครอบครว ใหมสขภาพแขงแรง สมบรณอยเสมอ ไดแก

1.1 การดแลสงเสรมสขภาพ เพอใหสขภาพแขงแรง สามารถด าเนนชวตไดอยางปกตสข เชน การออกก าลงกาย การสรางสขวทยาสวนบคคลทด ไมดมสรา ไมสบบหรหลกเลยงจากสงทเปนอนตรายตอสขภาพ

1.2 การปองกนโรค เพอไมใหเจบปวยเปนโรค เชน การไปรบภมคมกนโรคตางๆ การไปตรวจสขภาพ การปองกนตนเองไมใหตดโรค

2. การดแลสขภาพตนเองเมอเจบปวย ไดแก การขอค าแนะน า แสวงหาความรจากผร เชน อาสาสมครสาธารณสขตางๆ ในชมชน บคลากรสาธารณสข เพอใหไดแนวทางปฏบต หรอการรกษาเบองตนใหหาย จากความเจบปวย ประเมนตนเองไดวา เมอไรควรไปพบแพทย เพอรกษากอนทจะเจบปวยรนแรง และปฏบตตามค าแนะน าของแพทย หรอบคลากรสาธารณสข เพอบรรเทาความเจบปวย และมสขภาพดดงเดมการทประชาชนทวไปสามารถดแลสขภาพตนเองไดนน จ าเปนตองมความร ความเขาใจในเรองการดแลสขภาพ ตงแตยงไมเจบปวย เพอบ ารงรกษาตนเองใหสมบรณแขงแรงรจกทจะปองกนตวเองมใหเกดโรค และเมอเจบปวยกรวธทจะรกษาตวเองเบองตนจนหายเปนปกต หรอรวาเมอไรตองไปพบแพทย หรอเจาหนาทสาธารณสข (ส านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย, 2545)

โดยทวไปมนษยมความตองการทจะดแลตนเอง เพอด ารงชวตและคงไวซงสขภาพทสมบรณ รวมทงเพอหลกเลยงภยนตรายตางๆ ทคกคามชวต การสงเสรมการดแลตนเองของบคคล จงเปนการชวยใหบคคลมความสามารถและรบผดชอบในการดแลสขภาพของตนเอง ครอบครว และชมชน (เบญจพร ทองเทยงด, 2541 : 22)

เออมพร ทองกระจาย (2533 อางถงใน มนาพร สภาพ, 2542 : 21) ใหความหมายของการดแลสขภาพตนเองไวพอสรปไดวา การดแลสขภาพตนเองเปนกระบวนการททกคนสามารถท ากจกรรมตางๆ ทเกยวของกบสขภาพไดดวยตนเอง โดยมวตถประสงคเพอสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การบ าบดรกษาตนเอง ซงรวมไปถงการฟนฟสภาพรางกายและจตใจหลงการเจบปวย กระบวนการดแลสขภาพตนเองน เปนกระบวนการทเกดขนอยางตอเนองตลอดชวงชวตของทกคน ไมไดเกดขนเฉพาะครงคราว

คารล และ คอบบ (Karl & Cobb, 1966 อางถงใน มลลกา มตโก, 2530 : 71) กลาววาการดแลสขภาพตนเอง เปนกจกรรมใดๆ ทกระท าขนโดยบคคล การดแลสขภาพตนเองเปนการด าเนนชวตของบคคลทมแบบแผน การดแลสขภาพตนเองเชอวาตนเองมสขภาพแขงแรงการกระท าพฤตกรรมเหลานนลวนเปนไปเพอการปองกนโรค หรอคนใหพบโรค ในขณะทโรคนนยงไมแสดงออกอาการออกมา

18

โอเรม (Orem, 1991 : 117) กลาววา การดแลสขภาพตนเองเปนกจกรรมตางๆทบคคลรเรมและกระท าดวยตนเอง เพอใหเกดประโยชนในการทจะด ารงชวต สขภาพและความเปนอยทด การดแลสขภาพตนเองเปนกจกรรมทบคคลท าอยางจงใจและมเปาหมาย มระบบระเบยบเปนขนตอน และเมอกระท าอยางมประสทธภาพจะมสวนชวยใหโครงสราง หนาทพฒนาการด าเนนไปไดถงขดสดของแตละบคคล

เพนเดอร (Pender, 1996 : 97–98) กลาวถง การดแลสขภาพตนเองวา เปนกจกรรมทบคคลรเรมและปฏบตเพอใหเกดประโยชนแกตนเองในการทจะด ารงไว หรอท าใหดขนเกยวกบชวต สขภาพ และความเปนอยทด ดงนนการดแลสขภาพตนเองเปนกระบวนการทบคคล และครอบครวมความรเรมทจะรบผดชอบในการพฒนาการดแลสขภาพของตนเองอยางมประสทธภาพ นอกจากนการดแลสขภาพตนเองยงหมายถงสงต างๆ ทผปวยไดปฏบตดวยตนเองเพอชวยลดปญหาตางๆ ทเกดจากโรคตลอดจนเปนกระบวนการทบคคลท าหนาทเพอกอใหเกดประโยชนแกตนเองในการสงเสรมสขภาพ ปองกนและตรวจคนเกยวกบโรค และการรกษา

อารย เจยมพก (2544 : 40) กลาวถงการดแลสขภาพตนเองวา หมายถง การด าเนนกจกรรมทางดานสขภาพดวยตนเองของปจเจกบคคล ครอบครว กลมเพอนบาน กลมผรวมงานและชมชน จะโดยการปฏบตดวยตนเองหรอผอนชวยเหลอ โดยรวมถงกระบวนการตดสนใจในเรองทเกยวของกบสขภาพ การปองกนโรค การวนจฉย การรกษาโรค และการปฏบตตนภายหลงการรบบรการ ทงน เพอใหเกดประโยชนในการพฒนาคณภาพชวตของตนเองและมความเปนอยทด

แมวาการดแลสขภาพตนเองจะเปนการกระท าทจงใจและมเปาหมาย แตการดแลสขภาพตนเองนน จะกลายเปนสขนสยตดตวได ถาไดกระท าไปสกระยะหนง บคคลนนอาจจะกระท าโดยไมไดระลกถงเปาประสงคของการกระท า การทจะปฏบตการดแลสขภาพตนเองเพอด ารงรกษาและสงเสรมสขภาพ ผปฏบตจะตองมความรเกยวกบเปาหมายและสรางสขนสยในการปฏบต และเมอสรางสขนสยในการปฏบตได บคคลจะกระท าไดโดยไมตองใชความพยายามหรอรสกเปนภาระอกตอไป

สมจต หนเจรญกล (2537 : 24–25) กลาววา การดแลตนเอง เปนกจกรรมทบคคลกระท าตามการรบรและการใหความหมายของการกระท านนตอตนเอง ซงมทงการดแลตนเองทถกตองและไมถกตอง การดแลตนเองนนจะเปนประโยชนตอชวตและสขภาพกตอเมอการกระท านนกอใหเกดผลแกบคคลดงตอไปน

1. สนบสนนกระบวนการตางๆ ของชวต และสงเสรมการท าหนาทของรางกายใหเปนไปตามปกต 2. สงเสรมการเจรญเตบโต พฒนาการ การบรรลวฒภาวะของบคคลตามศกยภาพ 3. ปองกน ควบคม หรอรกษาโรคและการบาดเจบ 4. ปองกนความพการ หรอปรบชดเชยภาวะไรสมรรถภาพ 5. สงเสรมสมรรถภาพและความผาสกของบคคล การดแลสขภาพตนเอง จะชวยใหบคคลตระหนกถงความเปนจรงตามศกยภาพสงสดของตน กจกรรม

ตางๆ เหลานประกอบดวย การดแลสวนบคคล และสงแวดลอม โภชนาการ การออกก าลงกาย การฝกปฏบตดานการปองกนโรค การแพทย และการบ าบด (ทงแบบพนบานและทางการแพทย) ทมงมนตอการหายและการรกษา กจกรรมการดแลตนเองนสามารถท าหนาทแทน หรอถกใชในการเชอมตอกบการดแลของนกวช าชพสขภาพ ซงองคประกอบหลกของการดแลสขตนเอง มดงน (ปราณ เสนย, 2545 : 15–16)

1. การสงเสรมสขภาพ (Health Promotion) หมายถง กจกรรมทบคคลไดกระท าดวยตนเอง เพอใหมสขภาพทดมากทสด แรงจงใจคอ เพอปรบปรงสขภาพใหดขนมากกวาปองกนโรค

2. การด ารงรกษาส ขภาพ (Health Maintenance) หมายถง การด ารงไวซ งภ าวะดลยภาพ (Homeostasis) ของสภาพทเปนอยในปจจบน กจกรรมอาจจะเปนแบบทท าเองอยางเขมแขง หรอเปนลกษณะทท าตามปกต

19

3. การปองกนโรค (Disease Prevention) กจกรรมการปองกนโรคมจดหมายทการลด หรอจ ากดความเสยงของโรคเฉพาะ เชน การรบวคซน การลดอาหารมรสจด เปนตน

4. การตรวจคนหาโรค (Disease Detection) เปนกจกรรมทประกอบดวยการเพมความตระหนกถงสภาวะของรางกาย และอาการตางๆ ของรางกาย และการใชเครองมอและเทคนควนจฉย

5. การบรหารจดการโรค (Disease Management) ประกอบดวยการด าเนนการและการตรวจสอบค าแนะน าของแผนการรกษา และน าค าแนะน าหรอขอควรปฏบตนนมาใชในการด าเนนชวตประจ าวน

มลลกา มตโก (2534 : 20–30) ไดสรปสาระส าคญเกยวกบการดแลสขภาพตนเอง โดยการประมวลจากแนวคดพนฐานตางๆ จากความหมายของการดแลสขภาพตนเองโดยก าหนดขอบเขตเปน 2 ลกษณะใหญๆ ดงน

1. การดแลสขภาพตนเองในภาวะปกต (self–care in health) 1.1 สงเสรมพฤตกรรมทจะรกษาสขภาพใหแขงแรง ปราศจากความเจบปวยสามารถด าเนน

ชวตอยางปกตสข พยายามหลกเลยงจากอนตรายตางๆ ทจะสงผลตอสขภาพและพยายามสรางเสรมสขภาพ โดยการออกก าลงกาย การมสขวทยาสวนบคคลทด การควบคมอาหาร การไมดมสรา ไมสบบหร การกนวตามนตางๆ การตรวจสขภาพฟนทก 6 เดอน เปนตน

1.2 การปองกนโรค (disease prevention) เปนพฤตกรรมทกระท าโดยมงทจะปองกนไมใหเกดความเจบปวย หรอโรคตางๆ เชน การไปรบภมกนโรค โดยแบงระดบของการปองกนออกเปน 3 ระดบ คอ 1) การปองกนความรนแรงของโรค เปนระดบของการปองกนทมงจะขจดใหหมดไปกอนทอาการของโรคจะรนแรงมากขน 2) การปองกนโรคเบองตน เชน การไดรบภมคมกนโรคปองกนการแพรระบาดของโรค และ 3) การปองกนทมเปาหมายตองการยบยงการแพรระบาดของโรคจากผปวยไปสคนอนๆ

2. การดแลสขภาพตนเองเมอเจบปวย (self–care in illness) ค าวา “ความเจบปวย (illness) หมายถง ความรบรของบคคลทมตอตวเขาเองวา มความผดปกตไปจากเดมซงอาจจะตดสนดวยตวเขาเอง ครอบครว หรอเครอขายสงคม โดยแตละคนจะตอบสนองตอความเจบปวยทเกดขนแตกตางกน เชน การงดของแสลง การใชสมนไพร การบบนวด การซอยากนเอง เปนตน

จากความหมายทงหมด พอสรปไดวา การดแลสขภาพตนเอง คอ พฤตกรรมการบ ารงรกษาตนในลกษณะตางๆ เพอปองกนโรค สงเสรมสขภาวะ และบ าบดรกษาโรค เพอใหตนเองมความสขในการด ารงชวต

การสงเสรมพฤตกรรมสขภาพตนเอง การสงเสรมสขภาพ ตามค าจ ากดความทไดจากการประชม ณ กรงออตตาวา (Ottawa Charter) ในป

1986 กลาวถงการสงเสรมสขภาพวา หมายถง กระบวนการทกระตนใหประชาชนเพมความสามารถในการควบคมตนเองดานสขภาพ และปรบปรงสขภาพของตนเพอใหบรรลภาวะทสมบรณทงรางกาย จตใจ และสงคม (นคม มลเมอง, 2541 : 21) หรอเปนกระบวนการปลกฝง ใหคนเรามความสามารถทจะควบคมปจจยตางๆ ทเปนตวก าหนดภาวะสขภาพ เพอใหมสขภาพทดขน

ในปจจบนเรมมการใชค าวา การสรางเสรมสขภาพ โดยใหความหมายวา เปนกระบวนการใดๆ ทเพมความสามารถคนในการควบคมปจจยทเปนตวก าหนดสขภาพ การจดการดานสงแวดลอม เพอลดสงทเปนอนตรายตอสขภาพ มผลในทางการสรางสขภาพ สรางความร และคานยมในทางบวกตอการมสขภาพดในหมประชาชนและสงคม รวมไปถงการจดบรการตางๆ ทจ าเปนตอการสรางสขภาพดดวย (พรสข หนนรนดร, 2543 : 9–10) พฤตกรรมทเกยวของกบการสงเสรมสขภาพตนเอง มดงน

1. พฤตกรรมการบรโภคบหร สรา และสารเสพตด พฤตกรรมการบรโภคบหร และสารเสพตดยงมมาก แมมการรณรงคอยางตอเนองและกอใหเกดผลเสย

ตอสขภาพของประชาชนอยางมาก ดงน

20

1.1 พฤตกรรมการสบบหรพระราชบญญตคมครองสขภาพของผไมสบบหร พ.ศ.2535 ไดใหความหมายบหรไววา บหร หมายถง บหรซกการแรต บหรซกการ บหรอนๆ ยาเสน หรอยา เสนปรง ตามกฎหมายวาดวยยาสบ มสวนประกอบทเปนสารเคมหลายรอยชนด และสารเคมน จะเพมมากขนเมอจดบหร เนองจากมการเผาไหมของยาสบ และสวนประกอบอนๆ ของบหร ซงสวนประกอบทส าคญของบหรเมอเกดการเผาไหม หรอเวลาทสบบหรกคอ สารนโคตน สวนทเปนน ามนหรอยางของใบยาสบในควนบหรและสวนทเปน กาซแอมโมเนยมซลไฟด อารเซนฟนอล และ สารกมตรงส เชน Lead – 210, Polonium – 210 นอกจากนยงมสารอนอกเปนจ านวนมาก บหรเปนสารเสพตดชนดหนงตามค านยามของค าวา สารเสพตดขององคการอนามยโลก ซงนยามไววา สารเสพตด คอ ยาหรอสารเคมทเสพเขาสรางกายแลวท าใหเกดพษเรอรงแกรางกายของผเสพ และกอใหเกดความเสอมโทรมทางรางกายและจตใจของผเสพ และยงกอความเสอมโทรมไปถงสงคมอกดวย

องคการอนามยโลกไดคาดการณไววาคนทสบบหร 4 คน จะตองตายดวยโรคจากบหร 1 คน อยางแนนอน หรอนาทละ 20 คน (นคม มลเมอง, 2541 : 52) และผทสบบหรมโอกาสตายจากหวใจขาดเลอดเฉยบพลน กลามเนอหวใจตาย หรอหวใจหยดเตนเฉยบพลนประมาณ 2.4 เทา ของผทไมสบบหร โดยเฉพาะผทสบบหรมากกวา 40 มวน/วน จะมอตราเสยงสงขน (ณฐกฤช ฉายเสมแสง, 2543 : 78)

1.2 พฤตกรรมการใชสารเสพตด สารเสพตด คอ ยาหรอสารเคมทเสพเขาสรางกายแลว ท าใหเกดพษเรอรงแกรางกายของผเสพ

และกอใหเกดความเสอมโทรมทางรางกาย และจตใจของผเสพ และยงกอความเสอมโทรมไปถงสงคมอกดวย ในอดต สารเสพตดทเคยบอนท าลายสงคมเปนอยางมากไดแก ฝน เฮโรอน มอรฟน ซงพบวาผเสพสวนมากเปนวยผใหญ เนองจากสารเสพตดในอดตมราคาคอนขางแพง แตในปจจบนไดมการผลตสารเสพตดชนดใหมๆ ขนมาหลายชนด เชน ยาบา ยาอ และอกหลายๆ ชนดทก าลงแพรระบาดอยางหนกในปจจบน เนองจากเทคโนโลยการผลตทนสมย และสะดวกในการเคลอนยายหนการจบกมของเจาหนาทมากขน ตนทนการผลตถกลงท าใหมการแพรระบาดของสารเสพตดอยางรวดเรว ประกอบกบการรบเอากระแสของวฒนธรรมตะวนตกเขามาโดยขาดการพจารณาของสงคม โดยลมวถชวตความเปนไทย เชน การเอาวฒนธรรมการเทยวกลางคนตามสถานบนเทงยามราตรแทนการใชชวตอยางเรยบงายตามแบบวถชวตไทย การทงคานยม การอบรมปลกฝงคณธรรม -จรยธรรมใหกบเดกของครอบครวและสถานการศกษา การละเลยการปลกฝงใหเดกมความเคารพและเชอฟงผใหญตงแตเลก การใหอสระเสรกบเดกมากจนเกนขอบเขต ซงสงเหลานเปนผลมาจากการเลยงดและการรบเอาคานยมตะวนตกมาใชอยางขาดปญญา โดยไมไดปรบใหเหมาะกบชวตและวฒนธรรมไทย จงท าใหเกดกระแสสงคมทกอใหเกดผลลบตอสงคมไทยโดยรวม ซงในปจจบนสารเสพตดไดกลายเปนปญหาทงทางเศรษฐกจและสงคม เนองจากกอใหเกดผลเสยในวงกวาง ทงในดานสวนตว ครอบครวชมชน ตลอดจนถงสงคมทอยอาศยและสงคมใหญคอประเทศชาต เนองจากยาเสพตดจะบนทอนชวตท าใหคณภาพชวตลดลง มเวลาและโอกาสทจะท าคณประโยชนแกชาตบานเมองนอยลงเพราะผทตดสารเสพตดจะมสขภาพทรดโทรม อาจมอายสนกวาทควรเปนจากความเจบปวยตางๆ หรออาจเสยงตอการเกดอาชญากรรมทงเปนผกระท าและเปนผถกกระท า ซงเปนผลจากการคบคนชวเปนมตร เปนตน

2. พฤตกรรมการบรโภคอาหาร อาหารเปนหนงในปจจยสทมความจ าเปนตอการด ารงชวตของมนษย ทงเพอการเจรญเตบโต การ

ซอมแซมสวนทสกหรอ และใหมพลงส าหรบการท ากจกรรมในชวตประจ าวนดงนนเราควรเลอกรบประทานอาหารทสะอาด ปลอดภย และมคณคาทางโภชนาการเพอภาวะสขภาพทด แตในปจจบนคนไทยยงประสบปญหาทางดานโภชนาการอยมากไมวาจะเปนการขาดอาหาร เชน โรคขาดโปรตนและพลงงาน โรคขาดสารไอโอดน โรคโลหตจางจากการขาดธาตเหลก โรคเหลานท าใหเดกไทยเจรญเตบโตและมพฒนาการทางรางกายออนแอ สมรรถภาพในการท างานต า ในขณะเดยวกนภาวะการณโภชนาการเกนก าลง เปนปญหาใหมทมความ

21

รนแรงเพมขนเรอยๆ อนจะน าไปสโรคทเกยวของอนๆ เชน โรคอวน โรคหวใจขาดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวาน และโรคความดนโลหตสง เปนตน ซงลวนเปนสาเหตการเจบปวยและเสยชวตของคนไทยในล าดบตนๆ

จากสภาพการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม ทสงผลกระทบตอวถชวตของประชาชนทวไปใหตองดนรนท ามาหากนมากขน จนบางครงอาจลมหรอละเลยตอการค านงถงประโยชนหรอคณคาทางโภชนาการทรางกายควรไดรบในแตละมอ หรอในแตละวน และบอยครงทเราเลอกซอหรอบรโภคอาหารเพยงเพราะวาสะดวก หรอตามทมขาย เชน การซออาหารส าเรจรปแทนการท าอาหารรบประทานเองทกวน หรอเปนสวนมาก เนองจากสะดวกหรอไมมเวลาท าเอง เปนตน ซงอาจไมไดคณคาทางอาหารทางโภชนาการครบตามทรางกายตองการได

3. พฤตกรรมการออกก าลงกาย การพฒนาประเทศจากเดมทเนนการพฒนาเศรษฐกจเปนเปาหมายหลกนน ตอมานบตงแตแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 (พ.ศ.2540 – 2544) เปนตนมา ไดเปลยนทศทางมาสการพฒนาคนมากขน คนเปนผก าหนดทศทางการพฒนา มการก าหนดแนวทางการพฒนา 2 ดาน ไดแก การพฒนาศกยภาพของคนทงรางกาย สตปญญาและจตใจเพอใหมคณภาพชวตทด และมสวนรวมในกระบวนการพฒนาไดอยางมประสทธภาพควบคไปกบการพฒนาสงแวดลอม ดงนนการพฒนาสขภาพและพลานามยของคนจงเปนองคประกอบและพนฐานส าคญของการพฒนาศกยภาพของคน (นคม มลเมอง, 2541 : 55)

การออกก าลงกายเปนการท าใหรางกายไดใชก าลงงานเพอใหรางกายทงหมด หรอสวนใดสวนหนงไดเคลอนไหว หรอเปนกระบวนการทท าใหคนเกดการเคลอนไหว เพอใหอวยวะและระบบตางๆ ในรางกายพรอมทจะท างานไดอยางมประสทธภาพโดยทกจกรรมทเลอกมานนตองเหมาะสมกบวย เพศ และสภาพความพรอมของรางกายเพอชวยกระตนใหอวยวะตางๆ มสมรรถภาพในการท าหนาททดยงขน

จะเหนไดวาการออกก าลงกายนนเปนการชวยเสรมสรางสขภาพ และสงผลโดยตรงตอคณภาพชวตของประชาชนทกคน จงควรทจะสงเสรมใหประชาชนทกคนไดตระหนกและเหนคณคาของการออกก าลงกาย เพอเปนการสงเสรมคณภาพชวตประชาชนอกทางหนงดวย

4. พฤตกรรมการจดการความเครยด ในสภาวะเศรษฐกจและสงคมปจจบนมการเปลยนแปลงทรวดเรว และมการแขงขนสงซงเปนผลสบ

เนองมาจากการขยายตวทางเศรษฐกจอยางตอเนองและรวดเรว แตเมอเกดภาวะเศรษฐกจถดถอยเกดสภาวะการวางงานมากขน บางคนมหนสนมากท าใหประชาชนเผชญกบความเครยด ซงตองตองอาศยการปรบตวอยางมาก ถาประชาชนไมสามารถปรบตวไดตามสถานการณกอาจท าใหเกดความเครยดและน าไปสปญหาสขภาพจตได และมแนวโนมทปญหาทางดานสขภาพจตจะสงขน โดยเฉพาะในประชาชนเขตเมองหรอเขตอตสาหกรรม (อางแลว นคมมลเมอง, 2541 : 60)

เมอเราสงเกตไดวามความเครยดเกดขนแลว จากลกษณะดงกลาวขางตน เราควรหาวธจดการกบความเครยดอยางเหมาะสม เพอไมใหเกดผลเสยตางๆ ตามมาดงกลาว ซงในทนจะขอเสนอวธการจดการกบความเครยด ดงน เชน

1. เรยนรวธพกผอน หางานอดเรกทนาสนใจท าในยามวาง รจกใชเวลาวางใหเปนประโยชน 2. ควบคมความเครยด และคนหารปแบบของความเครยดทเหมาะสม ซงจะแตกตางกนในแตละคน 3. ขจดอารมณเสยออกไป โดยการผอนคลายหรอระบายความเครยดในทางทเหมาะสม เชน การพด

หรอระบายความรสกไมพอใจ เศราเสยใจ ทอแท สนหวงใหกบคนใกลชดฟง เพอใหเกดความรสกผอนคลาย และอาจท าใหไดรบฟงขอคดเหนทเปนประโยชนมากขน

4. นอนพกผอนใหเพยงพอ อยางนอยวนละ 6–8 ชวโมง

22

5. แบงเวลาใหเปน โดยควรท างานอยางเตมทวนละ 8 ชวโมง การท างานมากเกนไป จะเปนการเพมความเครยด และความเครยดจะสะสมมากขนถาไมไดรบการพกผอนอยางเพยงพอ

6. การออกก าลงกาย เปนการลดความเครยดทไดผลด โดยเฉพาะการออกก าลงกายแบบแอโรบค อยางนอย 30 นาท (สมจตรา เหงาเกษ, 2539 : 43)

7. หดเปนคนใจกวาง ยอมรบฟงความคดเหนของผอน มองคนโลกในแงด 8. รจกการใหและรบความรกและมตรภาพ รจกใหก าลงใจตนเองและผอน 9. ควรหาเวลาอยคนเดยวบางในแตละวน และใชชวตแบบเรยบงาย 10. เขารวมกจกรรมสวนรวม และชวยเหลองานสงคมตามโอกาส 11. ฝกการสรางอารมณขน สรางจนตนาการในสงทตองการความคดเหนเหล านจะสงผลตอ

ประสบการณและการกระท า 12. เขารวมกจกรรมทางศาสนา ฝกท าสมาธเพอความสงบและพกผอนอยางแทจรง 13 การเปลยนแปลงสภาพสงแวดลอมเปนการเปลยนบรรยากาศรอบตวบาง เชน บรรยากาศหอง

ท างานหรอทบาน อาจมการใชหลก 5 ส. เชน สะสาง สะอาด สะดวก สขล กษณะ และสรางสขนสย เปลยนแปลงสงรอบตวเทาทเราจะท าได เชน ปลกตนไม ท าสวน จดต โตะ เตยงใหม รวมทงอาจหยดไปพกผอนทงกาย ใจ อาจเปนทะเล ภเขา สถานทสงบ วด ชนบท เปนตน

5. พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองดานการแสวงหาการรกษาพยาบาล การทบคคลสามารถดแลสภาวะสขภาพของตนเองไดอยางมประสทธภาพนน จ าเปนตองใชความร

ประสบการณ และทกษะทไดสงสมมาตลอดชวต ในการทจะตดสนใจวาจะท าอยางไรในสถานการณทก าลงคกคามหรอทเผชญอย พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเอง ถอเปนพฤตกรรมทเกดจากการเรยนร (Learned

Behavior) ไมไดเกดจากสญชาตญาณ หรอปฏกรยาสะทอนของระบบประสาท มนษยจะแสวงหาแนวทางทดทสดส าหรบตนเองหากไดผลดแลวกจะขยายความคดนนไปสผอนในครอบครวและชมชน (เออมพร ทองกระจาย,2532 : 18) การดแลสขภาพตนเองดานการแสวงหาการรกษาพยาบาลนน บคคลจะกระท าเมอเกดการรบรวามสงผดปกตเกดขนกบตนเอง ซงอาจตดสนใจดวยตนเอง หรอสมาชกในครอบครวในแตละบคคลจะมการตอบสนองตอความเจบปวยทแตกตางกน ตงแตเกดความตระหนก และประเมนผลเกยวกบอาการผดปกตทเกดขน รวมถงการตดสนใจทจะกระท าการใดๆ เกยวกบอาการทเกดขนนน ตงแตการรกษาดวยวธการของตนเอง หรอแสวงหาค าแนะน า หรอการรกษาจากผอน ทงทเปนสามญชนจากครอบครว และเครอขายทางสงคม ตลอดจนจากบคลากรทางสาธารณสข

พฤตกรรมสขภาพทส าคญในอนาคต จากขอมลทกลาวมา สามารถสรปเปนขอท านายอนาคตพฤตกรรมสขภาพของคนไทยในทศวรรษหนา

ตามแนวคดของ จารวรรณ นพพานนท, และคณะ (2550) ไดดงน 1. พฤตกรรมการบรโภคยาสบของคนไทยในป 2563 กลมผบรโภคยาสบทมการขยายตวอยางชดเจน

คอ กลมวยรน และผหญง ปจจยส าคญคอ ตลาดยาสบของโลกจะใชกลวธตางๆเขาถงกลมผบรโภค ตลอดจน ราคาบหรลดลง ท าใหคนไทยหนมาบรโภคบหรตางประเทศมากขน และตลาดบหรประเภทซการ มแนวโนมขยายตวในระยะยาว ซงพฤตกรรมการบรโภคยาสบมสวนสมพนธกบพฤตกรรมการบรโภคยาเสพตดเพราะการสบบหรน าไปสการเสพสงเสพตดประเภทตางๆ ได

2. พฤตกรรมการบรโภคสราของคนไทยในป 2563 คนไทยจะบรโภคสราเพมขนทงปรมาณและอตรา ซงกลมทขยายตวอยางชดเจน คอกลมวยรนและผหญง ปจจยส าคญทท าใหคนไทยบรโภคสราเพมขน คอ นโยบายเปดตลาดการผลตสราเสร ตลอดจนการซอขายสราไดอยางสะดวกและวฒนธรรมไทยทถอวา การบรโภคสราเปนการเขาสงคม

23

3. พฤตกรรมการบรโภคยาเสพตดของคนไทยในป 2563 เปนปญหาสงคมทส าคญพบปญหาทกพนท ทกชมชน การแพรระบาดถงกลมเยาวชน ปจจยส าคญ คอ รปแบบการตลาดทใชกลยทธตางๆ เพอใหเขาถงกลมผเสพ เชน เครอขายเชงธรกจการขายตรงเปนตน

4. พฤตกรรมการบรโภคอาหารของคนไทยในป 2563 แนวทางทสงผลกระทบดานลบตอสขภาพ คอฐานะเศรษฐกจทดขน ความสะดวกในการเลอกซออาหาร ไมมเวลาประกอบอาหารท าใหบรโภคอาหารนอกบานมากขน ตลอดจนพฤตกรรมการบรโภคตามตะวนตกและสอโฆษณาทกระตนและจงใจใหคนไทยบรโภคอาหารเสรมมากขนผลกระทบทเกดขน คอท าใหขาดทงสารอาหารและสารอาหารเกนความตองการ สวนการศกษาทไมไดรบการพฒนาความเชอเกยวกบการบรโภคอาหารทไมเหมาะสมยงคงมอย นอกจากนระบบเกษตรกรรมทมการใชสารเคม ยาปฏชวนะหรอฮอรโมนเรงการผลตมากขน ท าใหเปนโรคและเจบปวยจากสารเคมและสารกอมะเรงเพมขน สวนแนวคดทสงผลดานบวกตอสขภาพ คอ แนวคดการน าอาหารมารกษาโรคระบบการศกษาทครอบคลม มการตรวจสอบขอมลขาวสาร กฎหมายและมาตรการตางๆทเขมแขง ตลอดจนมพลงประชาสงคมทเขมแขงจนสามารถคานอ านาจของกลมธรกจตางๆ และความตนตวในเรอง สขภาพของคนไทยจะท าใหคนไทยมพฤตกรรมบรโภคอาหารทเหมาะสม

5. พฤตกรรมทางเพศของคนไทยในป 2563 พบวา คนไทยจะมเพศสมพนธแบบมคนอนหลายคนและเปลยนคนอนสง การมเพศสมพนธตงแตวยเรยนและกอนแตงงานเปนเรองธรรมดา การมเพศสมพนธแบบ Heterosexual มปรมาณเทาๆกบ Homosexual และ Bisexual สถานบรการทางเพศมรปแบบหลากหลาย ปจจยทท าใหคนไทยมพฤตกรรมเสยงทางเพศมากขนเพราะอทธพลจากการพฒนาสความทนสมย การมงเนนพฒนาทางดานวตถนยมและการพฒนาทางเทคโนโลยททนสมยคาดวาในป 2563 ปญหาสาธารณสขจากพฤตกรรมเสยงทางเพศ คอ โรคเอดสจะลดความส าคญเนองจากการคนพบวคซน แตโรคจากเพศสมพนธชนดอนๆ จะกลบมาเปนปญหาสาธารณสขทส าคญของพฤตกรรมทเสยงทางเพศ

6. พฤตกรรมความเครยดของคนไทยในป 2563 คนไทยจะมความเครยดมากขนจากสถตการฆาตวตายในหมเยาวชน การฆาตวตายเลยนแบบ อตราโรคพษสราเรอรงและปญหาอาชญากรรมเพมขน ปจจยทท าใหคนไทยมความเครยดมากขน คอ ปจจยสขภาพ เพราะแนวโนมคนไทยจะมปญหาโรคเรอรงเพมสงขน กลมทมความเครยดสงคอ เดก ผสงอาย

7. พฤตกรรมการออกก าลงกายของคนไทยในป 2563 คนไทยในสงคมเมองจะออกก าลงกายมากขน สวนคนในสงคมชนบท การออกก าลงกายจะผนวกเขาไปกบวถชวตของการประกอบอาชพ ปจจยทสงเสรมใหคนไทยออกก าลงกายเพมมากขน คอนโยบายสงเสรมสขภาพของรฐบาล การสรางสนามกฬา

4. พระธรรมวนยทเกยวของกบการสงเสรมสขภาพ (จงจต เสนหา ,2551)

พระวนย คอ ระบบแบบแผนตาง ๆ ทก าหนดความประพฤต ความเปนอย และกจการของสงฆทงหมด เปนสงทครอบคลมชวตดานนอกของภกษสงฆทกแงมม

พระวนย ประกอบดวยสกขาบทตาง ๆ มากมาย มทงขอก าหนด เกยวกบความเปนอยสวนตว ความสมพนธระหวางพระภกษดวยกน ความสมพนธกบคฤหสถทงหลาย ตลอดจนการปฏบตตอธรรมชาตและสงแวดลอมอน ๆ ระเบยบวาดวยการปกครอง และการด าเนนกจการตางๆ ของสงฆ ระเบยบเกยวกบการแสวงหา การจดท า เกบรกษา แบงสนปนสวนปจจย 4 ฉะนน เมอรวมขอหามและขออนญาตแลวกมมาก ซงจากหลกฐานปรากฏ เหตผลทพระพทธองคทรงปรารภในการบญญตสกขาบทแกสงฆม 10 ประการ ดงน

1. เพอความเรยบรอยดงามแหงสงฆ 2. เพอความผาสกแหงสงฆ 3. เพอก าราบคนหนาดานไมรจกอาย

24

4. เพอความอยผาสกแหงเหลาภกษผมศลดงาม 5. เพอปดกนความเสอมเสย ความทกข ความเดอดรอน ทจะมในปจจบน 6. เพอบ าบดความเสอมเสย ความทกข ความเดอดรอน ทจะมในภายหลง 7. เพอความเลอมใสของคนทยงไมเลอมใส 8. เพอความเลอมใสยงขนของคนทเลอมใสแลว 9. เพอความด ารงมนแหงสทธรรม 10. เพอสงเสรมความเปนระเบยบเรยบรอย สนบสนนวนยใหหนกแนน พระวนยจงมอานสงสทงในแงของการปฏบตธรรมสวนตวของพระและในแงสวนรวมของสงฆจะเหนได

วาพระธรรมวนยทพระพทธเจาทรงบญญตไวในพระไตรปฎก แบงออกเปน 3 สวน ดงน 1. พระวนยปฎก มจ านวน 21,000 พระธรรมขนธ เปนอาณาเทศนา คอการแสดงธรรมในลกษณะตง

เปนขอบงคบ ประมวลพระพทธพจนวาดวยกฎระเบยบ กรอบวนยของพระพทธศาสนาเปนขอหาม ขอบงคบของพระภกษ พระภกษณ รวมทงวาดวยพระพทธประวต ประวตการท าสงคายนาและพธกรรมทางวนยสงฆทตองปฏบต เปนบทธรรมทพระภกษ พระภกษณ อบาสก อบาสกา จ าเปนตองท าความเขาใจศกษาอยางถองแท เพอทจะปฏบตไดอยางถกตองตามพทธบญญต เปนการด ารงรกษาไวซงพระสงฆสาวกในพระพทธศาสนา มใหผดเพยนตามอตโนมต ตามยคสมย จนเปนเหตใหพระพทธศาสนาสญสน

2. พระสตตนตปฎก 21,000 พระธรรมขนธ หรอทเรยกวาพระสตร เปนโวหารเทศนา หรอพระธรรมเทศนาทวไปทเปนการประมวลของบคคลทเกยวของในพระพทธศาสนามาเปนตวอยาง เปนเรอง เปนขอๆ รวมทงประวตพทธสาวกและเรองชาดกทมประวตและทองเรองประกอบ

3. พระอภธรรมปฎก 42,000 พระธรรมขนธ เปนการประมวลพระพทธพจน ทเปนหลกธรรมลวนๆ เปนเรองของปรมตธรรม ไดแก จต 121 เจตสก 52 รป 28 และ นพพาน 1 ซงทงหมดในพระไตรปฎกเรยกรวมกนวา พระธรรมวนย มทงหมด 84,000 พระธรรมขนธ

พระวนยปฎกเปนกรอบของพระพทธศาสนา พระสตตนตปฎกเปนการประมวลเรองราวของบคคลตางๆทมาเปนแบบอยางใหอนชนรนหลงไดศกษา ซงทง 2 สวนทกลาวมาเปนผลทเกดขนแลว พระอภธรรมเปนสวนทอธบายถงสงทเปนตนเหตของการเกดผลตางๆ ทเกดขนทงในพระวนย และพระสตร การทจะเขาใจพระธรรมวนยอยางถกตองจ าเปนตองสงสมความร ความเขาใจทถกตองในพระอภธรรมเพอน ามาท าความเขาใจในพระวนยและพระสตรไดอยางถองแท พทธบรษท 4 จงมหนาทของตนเอง ดงน

1. ตองเปนผร เขาใจ และสามารถปฏบตธรรมไดอยางถกตองตามพระพทธธรรมค าสอน 84,000 พระธรรมขนธ

2. ตองสามารถแนะน าสงสอนผอนใหปฏบตตามไดอยางถกตองตามพระธรรมวนย 84,000 พระธรรมขนธ

3. เมอมผกลาวตเตยน จวงจาบ แสดงค าสอนผดพลาด ตองสามารถชแจง แกไข ใหถกตองตามหลกธรรมของพระพทธศาสนา

พระธรรมวนยททราบกนอยโดยทวไป มกจะเขาใจวาพระวนย หมายถงเฉพาะศล และมเพยงแคศล 5 ศล 10 ศลอโบสถ ศลของพระภกษ 227 ศลของภกษณ 311 เทาน แตทปรากฏในพระไตรปฎกไววา พระวนยมทงหมด 21,000 พระธรรมขนธ ซงก าหนดกรอบ ขอบเขตของพระพทธศาสนาวาตองประพฤตอยางไร ถาไมท าตามทก าหนดตองโทษปรบตามความรนแรงของการกระท านนๆ ซงพระวนยของพระภกษสงฆ ม 227 สกขาบท เปนการปรบโทษ (อาบต แปลวา การตอง การลวงละเมด) แกพระภกษผไมด ารงอยในกรอบของศาสนาซงกระท าการนอกกรอบของพระพทธศาสนาเปนภยทงตนเองและศาสนา อาบต คอการปรบโทษของภกษในพระวนยเกยวกบพฤตกรรมสขภาพสวนใหญไดระบอยใน เสขยะ 75 สกขาบท ซงประกอบดวยเรองของ กรยาและ

25

ลกษณะการนงหมผา 26 สกขาบท กรยาในการบรโภค 30 สกขาบท กรยาในการแสดงธรรม 16 สกขาบท และปกณกะ 3 สกขาบท ในทนขออธบายพระธรรมวนยทเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ ดงน

1. พฤตกรรมเกยวกบการบรโภคอาหาร การประมาณในการกน พระพทธองคทรงบญญต ในขมภกตวรรค สกขาบทท 9 และ 10 ภกษพง

ท าการศกษาจกรบแกงพอสมควรแกบณฑบาต และ ภกษพงท าการศกษา จกรบบณบาตจดเสมอขอบบาตร ก าหนดปรมาณอาหารแกพอควร ใหประมาณอาหารทจะรบประทาน พระวนยระบใหพระภกษรบอาหารแตพอฉน และหามฉนอาหารเหลอ ถาฉนอาหารเหลอตองปรบอาบตทกกฎ การทพระภกษตกอาหารใสบาตรเพอฉนโดยพระภกษตองประมาณปรมาณอาหารของตนวาสามารถรบประทานไดมากนอยเทาใด ไมรบมากเกนไป การรบมากเกนไปนอกจากจะแสดงถงความละโมบโลภมากแลวยงเปนเหตใหเกดการไดรบอาหารมากเกนควร นอกจากนพระภกษควรจะพจารณาประเภทของอาหารทฉนวาเหมาะสมกบโรคทเปนอย

ในสกกจจวรรค สกขาบทท 4 พระพทธองคทรงบญญตสกขาบท ภกษพงท าความศกษาวาจกบณฑบาตมสปะเสมอกน ฉนแตสปะ (แกงกบ) อยางเดยว ตองอาบตทกกฎ ทรงก าหนดใหภกษรบทงอาหารและกบขาวพอควร ไมรบประทานแตกบขาวอยางเดยว การรบประทานอาหารแตกบขาวอยางเดยวท าใหรางกายไดรบอาหารไมครบหม เมอตกอาหารเสรจแลวปดฝาบาตรแลวปฏสงขาโยพจารณาอาหารแลวจะไมมการเตมอาหารอก

พระภกษทปฏบตตามพระธรรมวนยจะเปนแบบอยางของพฤตกรรมสขภาพทด การกนอาหารแตพอประมาณ ไมตกอาหารจนลนจาน ไมรบประทานอาหารเหลอ อบาสก อบาสกา ไมควรเหนดเหนงามกบการทภกษฉนอาหารเหลอซงผดพระธรรมวนย นอกจากนอาหารทเหลอย งเปนการสญเสยทางเศรษฐกจ ซงถาพระภกษท าตามพระวนย ตกอาหารทจะฉนแยกโดยใชชอนกลาง อาหารสวนทเหลอยงคงสะอาด สามารถใหผอนรบประทานตอไดโดยไมกอใหเกดการแพรกระจายเชอของโรคตดตอ หรอ อาหารสวนทบณฑบาตมามากเกน สามารถใหตอแกเดกทยากจน อดอยาก ยงไดเปนกศลตอหนง และยงกวานนเปนการลดขยะจากอาหารททงเหลอบดเนา ชวยลดมลภาวะของสงแวดลอมทเปนปญหาของสงคมตอไปอกดวย

2. ชวงเวลาในการรบประทานอาหาร พระพทธองคทรงบญญตสกขาบท โภชนวรรคท 4 ขอท 37 ดงน “โย ปน ภกข วกาเล ขาทนย° วา โภชนย°” แปลเปนภาษาไทยวา “อนงภกษใดเคยวกด ฉนกดในเวลา

วกาลเปนปาจตตตย” การททรงบญญตไมรบประทานอาหารในยามวกาล ในชวงตงแตหลงเทยงตรง ซงชวงบายดงกลาวจะเปนชวงทรางกายมการใชพลงงานลดลง และโดยเฉพาะชวงเวลาเยนถงเวลาค า เมอรบประทานอาหารในชวงเวลานน รางกายไมไดใชสารอาหารทยอยแลว ท าใหเกดการสะสมของอาหารทเหลอใชเกนความจ าเปนในรางกาย เปนเหตใหเกดโรคตางๆ ตามมา เชน โรคอวน ไขมนในเลอด เบาหวาน หลอดเลอดสมอง เปนตน

การพจารณาอาหารทฉน ไมแลดไปทอนๆ ในสกกจจวรรค สกขาบทท 2 พระพทธองค ทรงบญญตสกขาบท วา ภกษพงท าการศกษาวาจกจองดในบาตรฉนบณฑบาตพงแลดในบาตร หากแลดไปในทนนๆ ตองอาบตทกกฎ การรบประทานอาหารตองเอาใจใสดอาหารทจะรบประทานกอนทจะตกเขาปาก ซงพระวนยชวยก าหนดใหพระภกษควรตรวจอาหารกอนทจะรบประทาน ซงในอาหารอาจมสงแปลกปลอมกอนกรวด ทราย กางปลา หรอ กระดก ทท าใหเกดอนตรายตอพระภกษได เชน กางตดคอ ฟนหก เปนตน การพจารณาอาหาร ยงหมายรวมถงขณะฉนภตตกจ ใหบรกรรม ค าวา “ยถาปจจย° ปวตตเมเวต°ยทท° ปณฑปาโต ตทปภญชโก จ ปคคโล นสสตโต นชชโว สญโญ ” การพจารณาอาหาร

26

5.งานวจยทเกยวของ จากการศกษางานวจยท เกยวของกบพฤตกรรมสขภาพ และการดแลสขภาพตนเองจากหลาย

แหลงขอมล พบขอมลทเกยวของกบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระสงฆคอนขางนอย คณะผวจย จงน าเสนอเฉพาะประเดนทเกยวของกบขอมลลกษณะทางประชากรของพระสงฆหรอตวแปรอสระเทานน ดงน

กระทรวงสาธารณสข (2550) ไดท าการส ารวจ “ภาวะสขภาพพระภกษและสามเณร” โดยใชประชากรพระภกษและสามเณรทวประเทศ พบวา พระภกษประมาณรอยละ 4 หรอประมาณ 12,000 รป มปญหาในการงอเขา คกเขา, รอยละ 7 มอาการปวดหลง ปวดเอว หรอปวดเมอยรางกาย นอกจากน พบวา พระภกษรอยละ 8 ตองใชยาแกปวดเปนประจ า โดยมรอยละ 6 หรอประมาณ 18,000 รป ทอาพาธจนไมสามารถปฏบตศาสนกจไดตามปกต จากผลการส ารวจน กระทรวงสาธารณสขจงมนโยบายพฒนาวดทวประเทศ ใหเปนวดสงเสรมสขภาพของประชาชนตงแตเกดจนตาย เพอสรางความเขมแขงของชมชนและสงคมมความมนคง โดยมงเนนองคประกอบ 3 อยาง คอ บาน วด โรงเรยน (บวร) โดยวดจะเปนสถานทกลอมเกลา หลอหลอม และพฒนาดานจตใจ เพอสรางพลงแหงสตปญญา จนสามารถชวยคลคลายปญหาในชมชนและเปนทพงของชมชนได และขณะเดยวกนสขภาพพระภกษและสามเณรตองดเปนเบองตนดวย โดยด าเนนการตรวจสขภาพพระภกษและสามเณร จดการสงเสรมสขภาพเพอลดพฤตกรรมเสยง และสงเสรมการออกก าลงกายตามความเหมาะสม ซงหากมการปฏบตตวทดจะท าใหลดอาการตางๆ เหลานได รวมทงพระภกษสามารถเทศนาถายทอดความรเรองการดแลสขภาพใหแกประชาชนดวย

กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข (2550) ไดท าการส ารวจภาวะสขภาพของพระสงฆ โดยการตรวจสขภาพพระสงฆ – สามเณร ในเขตกรงเทพมหานคร เพอคดกรองโรคตางๆ 28 วด จ านวน 1,000 รป พบวารอยละ 90 ของพระสงฆ –สามเณร ทเขารบการตรวจสขภาพ มปญหาในชองปาก ไดแก ฟนผ รองลงมารอยละ 15 ปวยเปนโรคเรอรง ไดแก โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคหวใจ โรคปวดเมอย ปวดหลงโรคขอเขาอกเสบ มพระภกษอกรอยละ 13 อยในภาวะเสยงในการเปนโรค ตองไดรบการดแลรกษาอยางตอเนอง ในขณะทผลการส ารวจสขภาพพระเมอ พ.ศ.2543 พบวา รอยละ 49 มปญหาสขภาพ โดยมพระสงฆ – สามเณร อาพาธจนไมสามารถปฏบตศาสนกจไดรอยละ 6 ตองนอนโรงพยาบาลรอยละ 1

จนทมา ฤกษเลอนฤทธ และคณะ (2553) ศกษาปจจยท านายพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของพระสงฆในจงหวดนครนายกเพอศกษาความสมพนธและความสามารถของปจจยสวนบคคล การรบรความสามารถของตนเอง การรบรประโยชนของการปฏบต และการรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ในการรวมกนท านายพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของพระสงฆในจงหวดนครนายก วธการศกษา: การวจยแบบพรรณนาเชงความสมพนธมกลมตวอยางคอ พระสงฆในจงหวดนครนายก จ านวน 341 รป จากการสมตวอยางแบบหลายขนตอน เกบขอมลโดยใชแบบสอบถาม 5 ชด ไดแก 1) แบบสอบถามขอมลสวนบคคล 2) การรบรความสามารถของตนเอง 3) การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ 4) การรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ และ 5) พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนา ความสมพนธของตวแปรโดยสมประสทธสหสมพนธทเหมาะสม และการวเคราะหถดถอยเชงพหแบบพจารณาตวแปรตนพรอมกน ผลการศกษา: กลมตวอยางสวนใหญอยในวยผใหญระยะเวลาในการบวช 1 ป ถงมากกวา 60 ป พบวาปจจยสวนบคคลทคดสรรไมสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ในขณะทการรบรความสามารถของตนเองและการรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ การรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพสมพนธทางลบกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ตวแปรท านายในการวเคราะหถดถอยสามารถรวมอธบายความแปรปรวนของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพไดรอยละ 50.7 โดยการรบรความสามารถของตนเองอธบายความแปรปรวนดงกลาวไดมากทสด รองลงมาคอ การเสพสารเสพตด อายเมอเรมเสพสารเสพตด อายและจ านวนพรรษาทบวช

27

สรปผลการวจยชแนะวา การสงเสรมพฤตกรรมสขภาพของพระสงฆกลมนควรเนนสงเสรมการรบรความสามารถของตนเอง การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ รวมทงการเสพสารเสพตด

จารน ยศปญญา และวนเพญ ศวารมย (2550) ไดศกษา รปแบบการดแลสขภาพองครวมของพระภกษสามเณรวดสงเสรมสขภาพในพนทรบผดชอบศนยอนามยท 6 กรมอนามยกระทรวงสาธารณสข (ขอนแกน) พบวา พระภกษสามเณรมคาดชนมวลกายปกต รอยละ 69.5 รอบเอวปกต รอยละ 98.3 รอยละ 84.7 ไมมโรคประจ าตว ทมโรคประจ าตวสวนใหญเปนโรคเกาตและเบาหวาน ในเรองความรในการดแลสขภาพของพระภกษสามเณร พบวา หลงการด าเนนการจดเสวนาเรองการดแลสขภาพองครวมในพระภกษสามเณร และถวายคมอการดแลสขภาพองครวมส าหรบพระภกษสามเณรแลว พบวา พระภกษสามเณรมความเขาใจเกยวกบการดแลสขภาพองครวม ในเรองอาหารท เปนปจจยเสยงตอการเกดโรคความดนโลหตสง และอาหารทไมสงเสรมสขภาพ แตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (P< 0.001 และ P = 0.008 ตามล าดบ) สวนเรองการเกดโรคฟนผ โรคตดตอทางน าลาย การออกก าลงกายเพอสขภาพ ปจจยเสยงตอการเกดโรคเบาหวานและการปองกนโรคทตดตอทางน าลาย เพมขนอยางไมมนยส าคญทางสถต สวนการปฏบตตวเกยวกบการดแลสขภาพตนเองของพระภกษสามเณร ในดานพฤตกรรมเสยงตอสขภาพ ไดแก 1) การสบบหร กอนด าเนนการมการสบบหรทกวน รอยละ 30.5 หลงด าเนนการลดลงเหลอ รอยละ 28.8 อยางมนยส าคญทางสถต (P = 0.046) 2) การฉนชา กาแฟ เครองดมชก าลง กอนด าเนนการ มการฉนทกวน รอยละ 28.8 หลงด าเนนการลดลงเหลอรอยละ 25.4 อยางไมมนยส าคญทางสถต 3) การใชชอนกลางตกอาหาร กอนด าเนนการมการปฏบต รอยละ 50.0 หลงด าเนนการเพมขนเปน รอยละ 59.6 อยางมนยส าคญทางสถต (P = 0.260) 4) การลางมอดวยน าและสบกอนฉนอาหารและหลงใชสวม กอนด าเนนการมการปฏบตทกครง รอยละ 81.0 หลงด าเนนการมการปฏบตเพมขนเปนรอยละ 81.4 ดานพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ไดแก 1) การฉนเครองดมบ ารงสขภาพ กอนด าเนนการมการฉนทกวน รอยละ 32.2 ฉนเปนครงคราว รอยละ 59.3 หลงด าเนนการมการฉนทกวน รอยละ 22.4 ฉนเปนครงคราว รอยละ 74.4 2) การฉนผก ผลไม กอนด าเนนการมการฉนผกผลไมเปนประจ าทกวน รอยละ 66.0 หลงด าเนนการเพมขนเปน รอยละ 67.8 3) การดแลสขภาพชองปาก กอนด าเนนการมการแปรงฟนทกเชา หลงฉนเพลและกอนนอน รอยละ 53.4 หลงด าเนนการเพมขนเปนรอยละ 55.2 4) การไปพบหมอฟนในรอบ 1 ปทผานมา สวนใหญมการไปพบเพอตรวจสขภาพฟน รอยละ 20.3 5) การออกก าลงกาย กอนด าเนนการมพฤตกรรมการออกก าลงกายตามกจของสงฆ ไดแก การเดนบณฑบาตและการกวาดลานวดรอยละ 83.1 และ 78.0 ตามล าดบ หลงด าเนนการมการออกก าลงกายทงสองวธเพมขนเปนรอยละ 89.8 และ 88.1 ตามล าดบ 6) การนอนหลบพกผอน พบวา มการนอนในเวลากลางคนนาน 8 ชวโมงไมเปลยนแปลงมากนก โดยกอนด าเนนการปฏบต รอยละ 33.3 หลงด าเนนการปฏบต รอยละ 32.2 ในเรองการสงเสรมภาวะโภชนาการแกพระภกษ–สามเณรโดยชมชน พบวา อาหารทน ามาถวายพระสวนใหญญาตโยมทน ามาถวายปรงประกอบเอง รอยละ 68.4 รองลงมา เปนการปรงประกอบเองและซออาหารส าเรจจากตลาด ประเภทของอาหารทน ามาถวายพระภกษสามเณรสวนมากเปนอาหารประเภท ตม แกง รองลงมาเปนอาหารประเภทผก ในสวนของความรดานสขาภบาลอาหารและสขวทยาสวนบคคลของ ญาตโยมทปรงประกอบอาหารมาถวายพระภกษสามเณรเปนประจ า พบวา มความรในเรองการหยบจบภาชนะอปกรณมากทสด รองลงมา ไดแกการลางมอและการจดเกบอาหารสดและอาหารแหง ตามล าดบ

จตรานนท โกสยรตนาภบาล (2554) ศกษาผลของโปรแกรมการใหความรอยางเปนระบบตอความร การรบรและพฤตกรรมการปฏบตตวเพอปองกนโรคอจจาระรวงทมารบบรการทตกสงฆอาพาธโรงพยาบาลพระอาจารยฝน อาจาโร อ.พรรณานคม จ.สกลนคร ป 2554 วจยครงนเปนการวจยกงทดลอง ประชากรทศกษา คอผปวยอจจาระรวง ทมารบบรการทตกสงฆอาพาธ โรงพยาบาลพระอาจารยฝน อาจาโร อ.พรรณานคม จ.สกลนคร จ านวน 30 คน เครองมอทผวจยสรางขนจากการทบทวนวรรณกรรม เปนแบบสอบถามเรองความร การรบร

28

และพฤตกรรมการปฏบตตวในการปองกนโรคอจจาระรวง โดยคาสมประสทธความเทยง ของแบบสอบถามความร การรบร และพฤตกรรมการปฏบตเพอปองกนโรคอจจาระรวง เทากบ 0.81, 0.87, 0.80 ตามล าดบ

เนาวรตน เจรญคา และคณะ (2547) ไดท าวจยเชงส ารวจเกยวการสบบหรของพระสงฆในประเทศไทย พบวา อตราความชกของการสบบหรในพระภกษสงฆในภาพรวมของทงประเทศเปนรอยละ 24.4 โดยแตกตางกนส าหรบแตละภมภาค คอ อยในชวงรอยละ 14.6 ส าหรบภาคเหนอ ถงรอยละ 40.5 ในภาคตะวนออก ภาคทมอตราความชกของการสบบหรในพระภกษสงฆคอนขางสงไดแก ภาคตะวนออก ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร รอยละ 40.5 , 40.2 , 33.5 , และ 29.7 ตามล าดบ สวนภาคตะวนตก ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและ ภาคเหนอ มอตราความชกเปน รอยละ 22.8, 20.4, และ 14.6 ตามล าดบ เปนทนาสงเกตวา ภาคทมอตราความชกของการสบบหรในพระภกษสงฆคอนขางสงนน สวนใหญเปนพระภกษมากกวาสามเณร และเปนพระทคอนขางมอาย แมวาพระภกษจะทราบและตระหนกถงกฎระเบยบเกยวกบการสบบหร ในศาสนสถาน ผลทมตอสขภาพ และภาพลกษณในทางลบของการสบบหร แตกยงมพระสงฆจ านวนมากทยงตดบหรอย ซงอาจเปนความแตกตางระหวางลกษณะการสบบหรของพระสงฆในเขตเมองกบเขตชนบท พระสงฆทสบบหรมากกวารอยละ 90 รายงานวาเรมสบบหรมาตงแตกอนบวช พระสงฆทมาจากภาคทมความชกของการสบบหรคอนขางสง ระดบของการตดบหรสงกวาภาคอนๆ คอตองสบบหรมวนแรกหลงจากตนนอน ภายในครงชวโมง เหตผลทสบบหรเนองมาจากความเครยด และรายงานวาการสบบหรมผลตอสขภาพ มากกวาพระสงฆทมาจากภาคทมความชกต าประมาณรอยละ 60 ของพระสงฆทเคยสบบหร เลกสบในระหวางทบวชอย สวนใหญเลกมาไดเกนกวา 5 ปแลว โดยใชความพยายาม 1–2 ครงจงเลกไดส าเรจ และเคยไดรบค าแนะน าจากพระรปอน ญาตโยม และแพทย/พยาบาล พระสงฆสวนใหญใชวธเลกดวยตนเองหรอ คอยๆ ลดจ านวนบหรทสบลงปจจยทมความสมพนธกบการสบบหรของพระภกษสงฆไดแก อาย สถานภาพ(พระภกษ/สามเณร) ระยะเวลาทบวช และประเภทวด (พระอารามหลวง/วดราษฎร) พระสงฆทมระดบการศกษาทางโลกสง มแนวโนมทจะสบบหรนอย พระสงฆสวนใหญเรมสบบหรตงแตกอนบวช และพระสงฆทเคยสบบหร รอยละ 60 เลกสบบหรในขณะทยงบวชอย พระสงฆสวนใหญมความตองการทจะลด ละ เลก การสบบหร ประมาณรอยละ 44 ของพระสงฆท สบบหรใหเหตผลวาไมสามารถเลกบหรไดเนองจากไมทราบวธและไมเคยไดรบค าแนะน าเกยวกบการเลกบหร ในหนงปทผานมามพระสงฆ รอยละ 52 เคยพยายามเลกบหร ซงเปนตวเลขทสงวาในประชาชนทวไป รอยละ 72.5 ของพระสงฆทสบบหรตองการทจะเลกสบบหร พระสงฆทส ารวจในการศกษาครงนรอยละ 80 เสนอใหมการรณรงคไมใหญาตโยมถวายบหรแกพระสงฆ และอกรอยละ 91 เสนอใหสงเสรมพระสงฆทสบบหรอยใหเลกสบ

ปณณธร ชชวรตน (2553) ศกษาปจจยทเกยวกบพฤตกรรมสขภาพของพระสงฆ เปนการวจยแบบส ารวจ (Survey Research) จากพระสงฆในจงหวดพะเยาทมอาย 20 ปขนไป และทพกในวด ทพกสงฆ และส านกสงฆ เลอกกลมตวอยางโดยการสมตวอยางงาย จ านวนทงสน จ านวน 100 รป เครองมอทใชในประเมนครงน คอ แบบสอบถามเกยวกบพฤตกรรมสขภาพของพระสงฆ วเคราะหขอมลดวยสถต Chi–square ผลการวจย พบวา พระสงฆผใหขอมลมโรคประจ าตว คดเปนรอยละ 33 และรกษาอาการเจบปวยแบบแพทยแผนปจจบน มากทสด คดเปนรอยละ 66 ซอยาฉนเอง รอยละ 27 และใชบรการแพทยแผนไทย รอยละ 5 ขอมลพฤตกรรมสขภาพของพระสงฆ พบวา พระสงฆ มพฤตกรรม ดานออกก าลงกาย ดานโภชนาการ ระดบปานกลาง สวนดานการจดการความเครยด ดานความรบผดชอบตอสขภาพ และดานสขภาพอนามย ทมพฤตกรรมระดบมาก ส าหรบการศกษาปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพของพระสงฆ พบวา ปจจยดานอายมความเกยวของกบพฤตกรรมดานกจกรรมทางกายอยางมนยส าคญทางสถต (P-value = 0.019) ปจจยดานโรค มความเกยวของกบพฤตกรรมดานการจดการกบความเครยดอยางมนยส าคญทางสถต (P-value = 0.038) และปจจยดานอายมความเกยวของกบพฤตกรรมดานสขภาพอนามยอยางมนยส าคญทางสถต (P-value =0.050) สวนพฤตกรรม

29

ดานโภชนาการและพฤตกรรมดานการรบผดชอบตอสขภาพ พบวา ปจจยดานประเภทวด ทตงของวด อาย จ านวนพรรษา นกาย สถานะทางสงฆ การศกษาทางโลก การศกษาทางสงฆและโรคไมมความเกยวของอยางมนยส าคญทางสถต (P-value = 0.089-0.843)

พทยา จารพนผล และคณะ (2547) ไดท าการวจยเรอง “สขภาวะของพระภกษสงฆในเขตกรงเทพมหานคร” โดยใชวธการส ารวจจากการตรวจสขภาพเบองตนและสมภาษณพระภกษสงฆจ านวน 417 รป จาก 31 วดในเขตกรงเทพฯ ซงสวนใหญอายเฉลย38 ป ในจ านวนนรอยละ 60 เปนกลมอาย 20–40 ป เฉลยบวชมาประมาณ 10 พรรษา โดยรอยละ 42 บวชนอยกวา 5 พรรษา พบวา พระภกษสงฆสวนใหญมน าหนกตวเกนเกณฑปกตมากสงถงรอยละ 38.1 หรอ 159 รป รองลงมาเปนน าหนก เกณฑปกต 37.6 หรอ 157 รปและระดบต ากวาเกณฑ รอยละ 24.2 หรอ 101 รป โดยในพระภกษ พบวา มปญหาความดนโลหตสงขนตน รอยละ 23.4 หรอ 97 รป และจากการส ารวจถงพฤตกรรมสงเสรมและดแลสขภาพของคอนขางมาก เนองจากพระภกษสงฆเองไมไดใสใจตอเรองนเทาทควร อยางไรกดยงพบตวเลขทนาสนใจ เพราะยงมพระภกษสงฆทตองปรบปรงพฤตกรรมออกก าลงกายถง รอยละ 51.8หรอสงถง 216 รป ดงนนเมอวเคราะหในภาพรวมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของพระภกษสงฆในกลมตวอยางสวนใหญ จงอยในเกณฑทตองปรบปรงมากทสด โดยสงถงรอยละ 90.9 อยในเกณฑพอใชเพยงรอย 2.16

มานพ ศรมหาราช (2548) เปดเผยผลการเกบขอมลสขภาพของพระสงฆดานสถานการณอาพาธของพระสงฆในสวนของโรงพยาบาลสงฆวา แตละปมพระสงฆอาพาธเขารบการตรวจ ประมาณ 70,000–80,000 รป โดยสถตขอมลผปวยนอกพบวา โรคทพระสงฆอาพาธมากทสด 10 อนดบ คอ โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคถงลมโปงพอง โรคกระดกเสอม โรคขอเขาเสอม โรคหวใจและหลอดเลอด โรคไขมนในหลอดเลอดสง โรคฟนผ,โรคเกยวกบตา เชน ตอกระจก โรคเหงอกอกเสบ และโรคทองเสย โดยพบวา โรคทพระสงฆอาพาธเปนโรคทเกดจากปจจยภายนอก เชน โรคถงลมโปงพอง โรคความดนโลหตสง และโรคเบาหวาน คดเปนสดสวนประมาณ 25 – 30% ของพระสงฆอาพาธทเขารบการรกษาโดยสาเหตการอาพาธสวนใหญมาจากพฤตกรรมการบรโภค โดยเฉพาะการถวายภตตาหารของพทธศาสนกชนทบางสวนอาจจะถวายภตตาหารทเคมจด มนจด หรอหวานจด จนเปนปจจยทมสวนท าใหพระสงฆอาพาธ เพราะอาหารทมรสเคมจดจะท าใหเปนความดนโลหตสงได สวนอาหารทหวานจด หากพระสงฆมพนธกรรมทเปนโรคเบาหวานอยแลว ยงจะเปนสวนเสรมใหเปนโรคเบาหวานไดงายขน และในสวนของอาหารทมนจนเกนไป จะท าใหเปนโรคไขมนในเลอดสงและไขมนอดตนในเสนเลอดได

สกญญา จงเอกวฒ และคณะ (2548) ไดจดท าโครงการวจยสรางเสรมสขภาพส าหรบพระภกษตามแนวพระพทธศาสนา จงหวดอางทอง โดยมวตถประสงค เพอศกษาปญหาสขภาพและสมรรถภาพทางกายของพระภกษ เพอศกษาวจยและพฒนาพฤตกรรมสขภาพของพระภกษจงหวดอางทอง และเพอพฒนาคมอการสรางเสรมสขภาพส าหรบพระภกษตามแนวพทธศาสนาโดยการมสวนรวมของพระภกษ พบวา พระภกษ รอยละ 81.8 ไมเคยตรวจสขภาพ รอยละ 45.7 มโรคประจ าตว รอยละ 53.1 ฉนกาแฟ รอยละ 51.2 ดมเครองดมบ ารงสขภาพ รอยละ 48.8ดมเครองบ ารงก าลง และรอยละ 42.7 สบบหร นอกจากนยงพบวา พระภกษมระบบหายใจและระบบไหลเวยนโลหตอยในเกณฑต ากวาปกต และสวนใหญเปนโรคเกยวกบกระดก โรคความดนโลหตสง และโรคเบาหวานโรงพยาบาลสงฆ

กรมการแพทย (2549) ไดจดท าโครงการเพอพฒนาสขภาพของพระสงฆสามเณรใหยงยนแบบองครวม เนองในโอกาสงานฉลองสรราชสมบตครบ 60 ป ระยะท 1 (ด าเนนการระหวางเดอนกรกฎาคม–มนาคม 2549) พบวา พระภกษมลกษณะนสยในการเปนอยทเออตอการมสขภาพทดคอนขางนอย ดงนน พระสงฆไมคอยออกก าลงกาย โดยออกก าลงนานๆ ครง รอยละ 44.4 ไมเคยออกก าลงกายเลย รอยละ 17.5 และมการออกก าลง

30

กายสม าเสมอเพยง 3 ครงตอสปดาห รอยละ 8.7 สวนผลการตรวจทางหองปฏบตการพบวา ดชนมวลกาย BMI (Body Mass Index) นอยเกนไป รอยละ 17.7 ผลการตรวจปสสาวะผดปกต รอยละ 10.9 ผลการตรวจเลอดผดปกต รอยละ 37.1 ผลการตรวจเลอดทางเคมพบวา ระดบน าตาลในเลอดผดปกต รอยละ 23.6 ไตผดปกต รอยละ 11.1 ไขมนผดปกต รอยละ 66.8 ตบผดปกต รอยละ 16.1 และเอกซเรยปอดผดปกต รอยละ 12.5

สนนท แสวงทรพยและวนเพญ แกวปาน (2554) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพของพระสงฆในจงหวดนครนายก โดยมวตถประสงคเพอศกษาพฤตกรรมการสรางเสรมสขภาพของพระสงฆและวเคราะหปจจยทมความสมพนธตอพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพของพระสงฆในจงหวดนครนายก ท าการศกษาระหวางธนวาคม 2553-เมษายน 2554 กลมตวอยางเปนพระสงฆในจงหวดนครนายก จ านวน 347

รป ซงสมโดยวธการสมแบบหลายขนตอนเกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถามและการตรวจคดกรองสขภาพ วเคราะหขอมลดวยสถต คารอยละ คาเฉลยมชฌมเลขคณตและวเคราะหความสมพนธโดย คาไคสแควร และสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน ผลการวจย พบวา พระภกษสงฆมพฤตกรรมเสยงทางสขภาพ โดยยงสบบหร รอยละ 50.6 ดมเครองดมบ ารงก าลง เชน ลโพ กระทงแดงฯ รอยละ 60.8 มโรคประจ าตว ไดแก ความดนโลหตสง เบาหวาน ภมแพและ กระเพาะอาหารอกเสบ รอยละ 21.3, 11.8, 9.6 และ 7.4 ตามล าดบ ปจจยน า ไดแก ความรในการสรางเสรมสขภาพโดยรวมอยในระดบปานกลาง รอยละ 52.7 มทศนคตตอการสรางเสรมสขภาพโดยรวมในระดบปานกลางรอยละ 68.2 และมพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพโดยรวมในระดบปานกลาง รอยละ 70.6 ปจจยเสรมไดแก สภาพภายในวดและภายนอกวดท เออตอการสรางเสรมสขภาพในระดบมาก รอยละ 64.3 เมอวเคราะหความสมพนธ พบวา ปจจยสวนบคคล ไดแก อาย มความสมพนธกบพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพในเชงบวกระดบต า (r=0.164, p-value=0.002) ระดบการศกษา และประวตการสบบหร มความสมพนธกบ พฤตกรรมสรางเสรมสขภาพ ปจจยน า ไดแก ความร และทศนคตตอการสรางเสรมสขภาพมความสมพนธกบพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพในเชงบวกระดบต า (r=0.284 และ 0.331 ตามล าดบ) ปจจยเออ ไดแก สภาพแวดลอมภายในวดและการกบพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพในเชงบวกระดบต า (r =0.239 และ 0.430 ตามล าดบ) และปจจยเสรม ไดแก การไดรบแรงสนบสนนจากเจาหนาทสาธารณสข เจาอาวาส ญาตโยม การรบรขอมลขาวสารสขภาพจากสอและสงพมพมความสมพนธกบพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

สวมล พลวรรณ (2549) ไดศกษาปจจยทมความสมพนธกบคณภาพชวตของพระสงฆทอาพาธดวยโรคเรอรง จงหวดสระบร ประเทศไทย เปนการศกษาเชงวเคราะหภาคตดขวาง มวตถประสงคเพอศกษาปจจยทมความสมพนธกบคณภาพชวตของพระสงฆทอาพาธดวยโรคเรอรง จงหวดสระบร กลมตวอยางคอพระสงฆทอาพาธดวยโรคเรอรง จ านวน 298 รป เกบขอมลโดยการสมภาษณ ใชแบบวดคณภาพชวต SF-36 v2 วเคราะหขอมลโดยใชสถตพรรณาและสถตเชงวเคราะห โดยวเคราะหทละปจจยใช Unconditional logistic regression ในการวเคราะหทละหลายปจจยใชเทคนค Multiple logistic regression ผลการวเคราะหพบวา พระสงฆทอาพาธดวยโรคเรอรงสวนใหญอาพาธดวยโรคความดนโลหตสง รอยละ 59.4 รอยละ 76.2 มคะแนนคณภาพชวตโดยรวมมากกวา 50 คะแนน คะแนนเฉลยคณภาพชวตโดยรวมเทากบ 62.36 คะแนน คณภาพชวตดานรางกายเทากบ 57.71 และคณภาพชวตดานจตใจ เทากบ 67.02 พบวา ปจจยทมความสมพนธกบคณภาพชวต ไดแก ภารกจหนาท และการออกก าลงกาย มความสมพนธกบคณภาพชวตโดยรวม ดานรางกายดานจตใจ การสนบสนนทางสงคมจากเจาอาวาสและ เพอนพระสงฆมความสมพนธกบคณภาพชวตโดยรวม ภาวะแทรกซอนจากโรคทอาพาธมความสมพนธกบคณภาพชวตดานรางกาย และการสบบหรมความสมพนธกบคณภาพชวตดานจตใจอยางมนยส าคญทางสถต (p-vaiue < 0.05)

31

สวฒสน รกขนโท และคณะ (2552) ไดศกษาพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษในเขตภาคใตตอนบนมวตถประสงค เพอศกษาพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษในเขตภาคใตตอนบน และเพอเสนอแนะแนวทางการพฒนาพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษ กลมตวอยางทใชในการศกษา เปนพระภกษทจ าพรรษาอยในเขตจงหวดชมพร สราษฎรธาน และนครศรธรรมราช จ านวน 368 รป ไดมาจากการเทยบกบตารางความสมพนธระหวางขนาดกลมตวอยางกบจ านวนประชากรของ Krejcie &

Morgan (1970) เครองมอทใชในการศกษาเปนแบบสอบถามทคณะผวจยสรางขน มคาความเชอมนท งฉบบ 0.87 เกบขอมลกลบมาไดจ านวน 314 ชด คดเปนรอยละ 85.32 วเคราะหขอมลดวยการแจกแจงความถ หาคารอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และเปรยบเทยบคา t–test และคา F–test ในกรณมความแตกตาง ทดสอบเปนรายคดวยวธการ LSD และหาคาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน ระหวางตวแปรอสระกบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษโดยก าหนดคาความมนยส าคญทางสถตไวทระดบ 0.05

ผลการศกษาพบวา พระภกษรบรภาวะสขภาพของตนเองในระดบปานกลาง ( X =0.61) มพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองอยในระดบปานกลาง ( X =3.21) พระภกษทมอาย มพรรษา มระดบการศกษาทางโลก และระดบการศกษาทางธรรม (แผนกบาล) ตางกน มพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองไมแตกตางกน สวนพระภกษทมระดบการศกษาทางธรรม (แผนกธรรม) และจ าพรรษาอยในวดทมสถานทตงตางกน มพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

สรปไดวา จากผลการศกษาภาวะสขภาพของพระภกษในรอบหลายปทผานมา พบวาพระภกษสวนใหญมปญหาดานสขภาพเกอบทกดาน และอยในภาวะเสยงตอการเปนโรคอกเปนจ านวนมาก โดยปญหาเหลาน สวนใหญเกดจากพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การไมไดออกก าลงกาย การนงเปนเวลานานๆ และไมไดรบการดแลเรองสขภาวะอยางถกตอง

32

บทท 3 วธด ำเนนกำรศกษำวจย

1. รปแบบกำรศกษำวจย

การศกษาวจยน เปนการวจยและพฒนา (Research and development) โดยใชวธวทยาแบบผสมผสาน (Mixed Methods Research) ระหวางรปแบบการวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) และการวจยเชงปรมาณ (Quantitative research) จากแนวคดปฏบตนยม(Pragmatism) มาประยกตเขาดวยกน เพอพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

2. ประชำกรและกลมตวอยำง ประชากรและกลมตวอยางทใชการศกษาวจยครงนเปนกลมเดยวกน คอ พระภกษสงฆทจ าพรรษาอยใน

วดในเขตเทศบาลนครนครสวรรคและมจ านวนพรรษาไมนอยกวา 1 พรรษา มจ านวนทงหมด 285 รป โดยพระภกษสงฆจ านวนดงกลาวสมครใจตอบแบบสอบถามเขารวมการศกษาวจยจ านวน 200 รป ขนตอนการคดเลอกกลมตวอยาง มดงน

2.1 เกณฑกำรคดเลอกผเขำรวมโครงกำรศกษำวจย 2.1.1 เครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค 2.1.2 สามารถอาน เขยนและสอสารภาษาไทยไดด 2.1.3 ยนดและสมครใจเขารวมการศกษาวจยในครงน

2.2 เกณฑกำรคดเลอกผเขำรวมและ/หรอออกจำกโครงกำรศกษำวจย 2.2.1 ปฏเสธการตอบแบบสอบถาม

2.2.2 มอาการเจบปวยในชวงทเกบรวบรวมขอมล 3. ขนตอนกำรด ำเนนกำรศกษำวจย ม 4 ขนตอน ดงน ขนตอนท 1 ศกษาคนควาและส ารวจขอมลทเกยวของเบองตน ประกอบดวย

1.1 ศกษาจากแหลงขอมลทเปนเอกสาร ต ารา บทความ งานวจยตางๆ เกยวกบแนวคด หลกการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆ

1.2 ศกษา สภาพการณปจจบน ปญหา ความตองการและพฤตกรรมสขภาพพระภกษสงฆ 1.3 สมภาษณเชงลกผทรงคณวฒจ านวน 5 ทาน ทมความรและประสบการณเกยวกบการ

สรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆ คอ 1) รศ.ดร.สธรรม นนทมงคลชย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล 2) ผศ.ดร.วาร กงใจ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา 3) ผศ.ดร.วาร กงใจ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา 4) ดร.ปณณทต บนขนทด คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยเวสเทรน และ5) ดร.กญญารช วงศภคา กองแผนงาน กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

ขนตอนท 2 พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค จากผลการวเคราะหขนตอนท 1 ดวยการใช (ราง) รปแบบในขนตอนท 1 โดยสอบถามความคดเหนจากผเชยวชาญดานการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ จ านวน 21 ทาน ประกอบดวยคฤหสถและบรรพชต ไดแก พระสงฆาธการ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณวทยาลย วทยาเขตนครสวรรค เจาคณะปกครอง เจาอาวาส พระภกษสงฆประจ าวดในเขตเทศบาลนครนครสวรรคและนกวชาการสาธารณสขจากศนยอนามยท 3 จงหวดนครสวรรค เปนตน เพอใหไดรปแบบทมความสมบรณ

33

ขนตอนท 3 ทดลองใชและการประเมนรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยการใชแบบสอบถามความคดเหนความสอดคลอง พรอมทงขอทราบขอเสนอแนะเพมเตมและท าการปรบปรงแกไข โดยการน าผลสรปของการวเคราะหขอมลเชงปรมาณ มาพจารณาด าเนนการ ขนตอนท 4 การตรวจสอบเพอยนยน (Confirm) และขอค าชแนะเพมเตมจากผมสวนไดสวนเสย โดยวธประชาพจารณ (Public Hearing) ตามแบบประเมนความเหมาะสม เมอไดปรบปรงแกไขตามค าแนะน าของผมสวนไดสวนเสยแลว จงไดการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ฉบบสมบรณ แผนภำพท 3 ขนตอนการด าเนนการศกษาวจยพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขาย พระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ขนตอนกำรวจย กำรด ำเนนงำน ผลทไดรบ ขนตอนท 1 ศกษำและส ำรวจ ขอมลเบองตน ขนตอนท 2 กำรพฒนำรปแบบ ขนตอนท 3 ทดลองใชและ ประเมนรปแบบ ขนตอนท 4 กำรตรวจสอบเพอ ยนยนรปแบบ

1.1 ศกษาแนวคด หลกการการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆ จากเอกสาร ต าราและงานวจยทเกยวของ 1.2 ศกษาสภาพการณปจจบนความตองการและการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค 1.3 สมภาษณผทรงคณวฒ 5 ทาน เกยวกบรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอในพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

(ราง) รปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค จากความคดเหนของผเชยวชาญ ใหสมบรณจากรปแบบฉบบ (ราง)

รปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรคทผานการตรวจสอบจากผเชยวชาญ

ประเมนรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆฯโดยการใชแบบสอบถามความคดเหนของเครอขายพระภกษสงฆ

รปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

รปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค (ฉบบสมบรณ)

ปรบปรง แกไขรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

34

4. เครองมอทใชในกำรศกษำวจย 4.1 แบบสอบถามทพฒนาขนจากการศกษาจากเอกสาร แนวคดทฤษฎและงานวจยท เกยวของ

แบบสอบถามประกอบดวย 4 ตอน ดงน ตอนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง จ านวน 7 ขอ ประกอบดวย ชอวด อาย จ านวนพรรษา

ระดบการศกษาทางโลก ระดบการศกษาทางธรรม สถานะทางสงฆและต าแหนงหนาทอนๆ ตอนท 2 ขอมลสภาวะสขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค จ านวน 4 ขอ

ประกอบดวย การตรวจสขภาพ โรคประจ าตว สถานบรการรกษาเมอเจบปวย และการอาพาธทตองเขารบการรกษาในรอบ 6 เดอนทผานมา

ตอนท 3 ระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค จ านวนทงหมด 37 ขอ ประกอบดวย การไมเสพสงเสพตด จ านวน 5 ขอ การฉนภตตาหาร จ านวน 12 ขอ กจกรรมการออกก าลงกาย จ านวน 4 ขอ การจดการความเครยด จ านวน 8 ขอ และการแสวงหาการรกษาพยาบาล จ านวน 8 ขอ ขอค าถามเปนแบบเลอกตอบพฤตกรรมทปฏบตจรง จ านวน 5 ระดบ คอ ประจ า บอยครง บางครง นานๆครง และ ไมเคยปฏบต สามารถอธบายเกณฑการวดทง 5 ระดบดงน

ระดบการปฏบต 5 คะแนน หมายถง มพฤตกรรมนนเปนประจ า ระดบการปฏบต 4 คะแนน หมายถง มพฤตกรรมนนบอยครง

ระดบการปฏบต 3 คะแนน หมายถง มพฤตกรรมนนบางครง ระดบการปฏบต 2 คะแนน หมายถง มพฤตกรรมนนนานๆครง

ระดบการปฏบต 1 คะแนน หมายถง ไมเคยปฏบตพฤตกรรมนนเลย ตอนท 4 ระดบการรบรดานการดแลสขภาพตนเองของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนคร

นครสวรรค จ านวน 15 ขอ 4.2 แบบสมภาษณเชงลกผทรงคณวฒเกยวกบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ

ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค 4.3 แบบประเมนความความสอดคลองเกยวกบรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขาย

พระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยการใชแบบสอบถามความคดเหนของผเชยวชาญ 4.4 แบบประเมนความเปนไปไดเกยวกบรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษ-

สงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยการใชแบบสอบถามความคดเหนของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

4.5 แบบประเมนความเหมาะสมการน ารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรคไปใช โดยการใชแบบสอบถามความคดเหนของผมสวนไดสวนเสย 5. กำรตรวจสอบคณภำพเครองมอ

5.1 น าแบบสอบถามทผวจยสรางขนเพอใหพระภกษสงฆทมความร ประสบการณ และมความเชยวชาญจ านวน 3 รป ตรวจสอบความตรงดานเนอหา (Content Validity) ความครอบคลมเนอหาใหตรงตามวตถประสงคทศกษา ตลอดจนความเหมาะสมและความชดเจนของภาษาทใช เพอน าไปปรบปรงแกไขใหมความเหมาะสมกอนน าไปทดลองใช (Try Out)

5.2 น าแบบสอบถามทผเชยวชาญตรวจสอบความตรงดานเนอหาและปรบปรงแกไขแลวไปทดลองใชกบ พระภกษสงฆทมคณลกษณะคลายกลมตวอยางในการวจยครงน เพอวเคราะหหาความเชอมน (Reliability) โดยไดคาความเชอมน เทากบ 0.73

35

6. วธกำรเกบรวบรวมขอมล

การศกษาวจยครงนเปนการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพของเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค เพอศกษาพฤตกรรมสขภาพสขภาพ ระดบการรบรดานสขภาพ ปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพของพระภกษสงฆจากวดทอยในเขตเทศบาลนครนครสวรรคจ านวนทงหมด 16 วด โดยมการเกบรวบรวมขอมล ดงน

1. ท าหนงสอขออนญาตเกบรวบรวมขอมลจากส านกงานพระพทธศาสนาจงหวดนครสวรรค 2. ประสานงานกบเจาอาวาสของวดแตละแหง เพอขอความรวมมอใหการเกบรวมรวมขอมลโดยชแจง

วตถประสงคการศกษาวจยและวธการเกบขอมล 3. ชแจงวตถประสงคของการศกษาวจยโดยแจงใหพระภกษสงฆกลมตวอยางและมสทธทจะเขารวม

หรอไมเขารวมในโครงการศกษาวจยนได โดยการระบในเอกสารหนาแบบสอบถามและแจงใหทราบวาในการตอบแบบสอบถามจะไมมผลตอผตอบแบบสอบถามแตอยางใด ผตอบแบบสอบถามมความเตมใจและสมครใจ ค าตอบทไดจะเปนความลบและน าไปใชในการศกษาวจยครงนเทานน

4. ผวจยน าแบบสอบถามทไดมาตรวจสอบความสมบรณ ถกตองของแบบสอบถามกอนทจะน าไปวเคราะหขอมลทางสถตตอไป 7. กำรวเครำะหขอมล 7.1 วเคราะหขอมลโดยใชโปรแกรมส าเรจรป ซงมรายละเอยดการวเคราะห ดงน

7.1 วเคราะหขอมลทวไป ขอมลสภาวะสขภาพ ขอมลพฤตกรรมการดแลสขภาพของกลมตวอยาง ระดบความสอดคลอง ระดบความเปนไปได และระดบความเหมาะสม ใชสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) ไดแก จ านวน รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน

7.2 วเคราะหเปรยบเทยบระดบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทม อาย จ านวน ระดบการศกษาทางโลก ระดบการศกษาทางธรรม (บาล) และเปรยญตางกน สถตวเคราะห (Analysis Statistics) ไดแก ความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) และวเคราะหความสมพนธระหวางระดบการรบรดานสขภาพกบพฤตกรรมของกลมตวอยาง ใชสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน โดยไดก าหนดระดบนยส าคญทระดบ 0.05

7.3 วเคราะหการสมภาษณเชงลกผทรงคณวฒ ผเชยวชาญและผมสวนไดสวนเสย เกยวกบการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค เปนขอมลเชงคณภาพใชการวเคราะหเชงเนอหา (Content analysis) 7.2 เกณฑการแปลผล น าคะแนนทไดมาวเคราะหหาคาเฉลยเลขคณตโดยมเกณฑในการแปลผล ดงน ชวงกวางของอนตรภาคชน = คะแนนสงสด – คะแนนต าสด จ านวนชน = 5 – 1 5 = 0.80 7.2.1 เกณฑการวเคราะหการรบรดานสขภาพ โดยพจารณาคาเฉลยของคะแนนแตละขอ เปน 5 ระดบ ดงน คาเฉลย 4.21 - 5.00 หมายถง มการรบรในระดบมากทสด คาเฉลย 3.41 - 4.20 หมายถง มการรบรในระดบมาก คาเฉลย 2.61 - 3.40 หมายถง มการรบรในระดบปานกลาง

36

คาเฉลย 1.81 - 2.60 หมายถง มการรบรในระดบนอย คาเฉลย 1.00 - 1.80 หมายถง มการรบรในระดบนอยทสด 7.2.2 เกณฑการวเคราะหพฤตกรรมสขภาพ โดยพจารณาคาเฉลยของคะแนนแตละขอ เปน 5 ระดบ ดงน คาเฉลย 4.21 - 5.00 หมายถง มพฤตกรรมสขภาพระดบมากทสด คาเฉลย 3.41 - 4.20 หมายถง มพฤตกรรมสขภาพระดบมาก คาเฉลย 2.61 - 3.40 หมายถง มพฤตกรรมสขภาพระดบปานกลาง คาเฉลย 1.81 - 2.60 หมายถง มพฤตกรรมสขภาพระดบนอย คาเฉลย 1.00 - 1.80 หมายถง มพฤตกรรมสขภาพระดบนอยทสด 7.2.3 เกณฑการวเคราะหประเมนความคดเหนของผเชยวชาญ ถงความสอดคลองของรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรคโดยพจารณาคาเฉลยของคะแนนแตละขอ เปน 5 ระดบ ดงน คาเฉลย 4.21 - 5.00 หมายถง มความสอดคลองระดบมากทสด คาเฉลย 3.41 - 4.20 หมายถง มความสอดคลองระดบมาก คาเฉลย 2.61 - 3.40 หมายถง มความสอดคลองระดบปานกลาง คาเฉลย 1.81 - 2.60 หมายถง มความสอดคลองระดบนอย คาเฉลย 1.00 - 1.80 หมายถง มความสอดคลองระดบนอยทสด 7.2.4 เกณฑการวเคราะหประเมนความคดเหนของพระภกษสงฆถงความเปนไปไดของรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยพจารณาคาเฉลยของคะแนนแตละขอ เปน 5 ระดบ ดงน คาเฉลย 4.21 - 5.00 หมายถง มความเปนไปไดในระดบมากทสด คาเฉลย 3.41 - 4.20 หมายถง มความเปนไปไดในระดบมาก คาเฉลย 2.61 - 3.40 หมายถง มความเปนไปไดในระดบปานกลาง คาเฉลย 1.81 - 2.60 หมายถง มความเปนไปไดในระดบนอย คาเฉลย 1.00 - 1.80 หมายถง มความเปนไปไดในระดบนอยทสด 7.2.5 เกณฑการวเคราะหประเมนความคดเหนของผมสวนไดสวนเสยถงความเหมาะสมของรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยพจารณาคาเฉลยของคะแนนแตละขอ เปน 5 ระดบ ดงน คาเฉลย 4.21 - 5.00 หมายถง มความเหมาะสมในระดบมากทสด คาเฉลย 3.41 - 4.20 หมายถง มความเหมาะสมในระดบมาก คาเฉลย 2.61 - 3.40 หมายถง มความเหมาะสมในระดบปานกลาง คาเฉลย 1.81 - 2.60 หมายถง มความเหมาะสมในระดบนอย คาเฉลย 1.00 - 1.80 หมายถง มความเหมาะสมในระดบนอยทสด

37

7.2.6 อธบายความสมพนธระหวางการรบรดานสขภาพกบพฤตกรรมสขภาพ โดยคาสมประสทธสหสมพนธแบบ (Pearson Product Moment Correlation Coefficient) ไดก าหนดการแปลความ ดงน (บญธรรม กจปรดาบรสทธ, 2547 หนา 462 - 463) คาสมประสทธสหสมพนธ R > 0.80 หรอ R < -0.80 หมายถง มความสมพนธมาก 0.50 < R < 0.80 หรอ -0.80 < R < 0.50 หมายถง มความสมพนธปานกลาง -0.50 < R < 0.50 หมายถง มความสมพนธนอย 8. กำรพทกษสทธกลมตวอยำง

ในการศกษาวจยครงน ผวจยไดมการพทกษสทธของกลมตวอยางโดยชแจงรายละเอยดครอบคลมขอมลตอไปน

1. ชอและขอมลเกยวกบผวจย 2. วตถประสงคและประโยชนทไดรบจากการศกษาวจย 3. ขนตอนการเกบรวบรวมแบบสอบถาม ไมมการระบชอของผตอบแบบสอบถามในแบบสอบถาม 4. การเกบรกษาขอมลเปนความลบ 5. การเสนอผลงานการศกษาวจยในภาพรวม 6. สทธทจะตอบรบหรอปฏเสธการเขารวมการศกษาวจย หรอสทธทจะถอนตวออกจากการศกษาวจย

ไดตลอดเวลา โดยไมมผลกระทบตอสถานภาพของผตอบแบบสอบถาม

38

บทท 4 ผลการศกษาวจย

การศกษาวจยครงน เปนการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ผศกษาไดน าแนวคดทฤษฎและงานวจยทเกยวของกบการสรางเสรมสขภาพ มาใชเปนแนวทางในการศกษา โดยแบงขนตอนการศกษาออกเปนทงหมด 4 ขนตอน คอ

ขนตอนท 1 ศกษาและส ารวจขอมลเบองตน ขนตอนท 2 การพฒนารปแบบ ขนตอนท 3 การทดลองใชและประเมนรปแบบ ขนตอนท 4 การตรวจสอบเพอยนยนรปแบบ

ขนตอนท 1 ศกษาและส ารวจขอมลเบองตน ศกษาแนวคด ทฤษฎ หลกการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ และส ารวจ

ขอมลเบองตน ผศกษาขอน าเสนอผลการวเคราะหขอมลตามล าดบ ดงน 1. ผลการศกษาพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ

ตอนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง ตอนท 2 ขอมลสภาวะสขภาพของกลมตวอยาง ตอนท 3 ขอมลพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยาง

ตอนท 4 คาเฉลยและคะแนนระดบการรบรดานสขภาพของกลมตวอยาง ตอนท 5 วเคราะหเปรยบเทยบระดบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยาง

ตอนท 6 วเคราะหความสมพนธระหวางระดบการรบรดานสขภาพกบพฤตกรรมสขภาพฯ ตอนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง

1.1 จ านวนและรอยละของวดและพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค พบวา มวดจ านวน 16 วด มพระภกษสงฆจ านวนทงหมด 285 รป ไดรบแบบสอบถามฉบบสมบรณตอบกลบคนมาจ านวน 200 ฉบบ รอยละ 70.1 ของแบบสอบถามทงหมด โดยพระภกษจากวดชองเขาครวนาราม วดหลวงพอทาว และวดจอมครนาคพรต ตอบแบบสอบถามสงกลบคนมา รอยละ 100 รองลงมาคอ วดปากน าโพใต รอยละ 90 สวนวดทตอบแบบสอบถามสงกลบคนมานอยทสดคอ วดไทรใต รอยละ 45 (ตารางท 1) ตารางท 1 จ านวนและรอยละของวดและพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

ชอวด จ านวนพระ (N=285 )

จ านวนพระทตอบแบบสอบถาม (n=200)

รอยละ

1. วดไทรเหนอ

13

10

77

2. วดไทรใต 40 18 45 3. วดปากน าโพใต 10 9 90 4. วดพรหมจรยาวาส 20 15 75

39

ตารางท 1 จ านวนและรอยละของวดและพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค (ตอ)

ชอวด จ านวนพระ (N=285 )

จ านวนพระทตอบแบบสอบถาม (n=200)

รอยละ

5. วดวรนาถบรรพต 40 30 75 6. วดชองเขาครวนาราม 10 10 100 7. วดจอมครนาคพรต 8 8 100 8. วดสคตวนาราม 19 12 63 9. วดนครสวรรค 40 30 75 10. วดครวงศ 10 6 60 12. วดสวรรณคร 7 6 85.7 13. วดหลวงพอทาว 5 5 100 14. วดเทพนมต 10 7 70 15. วดพระบางมงคล 10 8 80 16. วดโพธธาราม 20 10 50

รวม 285 200 70.1

1.2 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามอาย จ านวนพรรษา ระดบการศกษาทางโลก ระดบการศกษาทางธรรม สถานะทางสงฆ และต าแหนงหนาทอนๆ จ าแนกไดดงน อาย พบวา กลมตวอยางมอายเฉลย 45.62 ป สวนใหญมอายอยในชวง 20–29 ป 30–39 ป 40–49 ป รอยละ 20 รองลงมามอาย 60–69 ป รอยละ 19 และชวงอายทพบนอยทสดคอ 80 ปขนไป รอยละ 1

จ านวนพรรษา พบวา กลมตวอยางมจ านวนพรรษาเฉลย 15 .9 พรรษา สวนใหญมจ านวนพรรษาอยระหวาง 1–10 พรรษา รอยละ 52 รองลงมา 11 – 20 พรรษา รอยละ 19.5 และพบนอยทสดคอมจ านวนพรรษาอยระหวาง 31–40 พรรษา และ 51 พรรษาขนไป เทากน รอยละ 3.5

ระดบการศกษาทางโลก พบวา กลมตวอยางมระดบการศกษาระดบปรญญาตรมากทสด รอยละ 30 รองลงมาคอระดบประถมศกษา รอยละ 21 ซงมสดสวนทใกลเคยงกบระดบมธยมศกษาตอนปลาย รอยละ 18 และ สงกวาระดบปรญญาตร รอยละ 14 สวนไมไดรบการศกษา พบนอยทสด รอยละ 2

ระดบการศกษาทางธรรม แผนกบาล พบวา กลมตวอยางมระดบการศกษาทางธรรมแผนกบาลทยงไมไดนกธรรม พบมากทสด

รอยละ 56 รองลงมาคอนกธรรมตร รอยละ 27 และนกธรรมโทรอยละ 11 และนกธรรมเอกมสดสวนนอยทสด รอยละ 6

แผนกเปรยญ พบวา กลมตวอยางมระดบการศกษาทางธรรมแผนกเปรยญ พบมากทสดคอ ยงไมไดเปรยญธรรม รอยละ 56 รองลงมาคอเปรยญธรรม 1–3 ประโยค รอยละ 27 และ เปรยญธรรม 4–6 ประโยค รอยละ 11 และเปรยญธรรม 7 – 9 ประโยคมสดสวนนอยทสด รอยละ 6 สถานะทางสงฆ พบวา กลมตวอยางเปนพระลกวดมาทสด รอยละ 77 และ พระสงฆาธการ รอยละ 23

40

ต าแหนงหนาทอนๆ พบวา เปนครสอนปรยตธรรม พบมากทสด รอยละ 8 รองลงมา คอ เจาอาวาสและผชวยเจาอาวาส ในสดสวนทเทากน รอยละ 4 สวนเจาคณะอ าเภอ พบนอยสด รอยละ 0.5 (ตารางท 2)

ตารางท 2 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามอาย จ านวนพรรษา ระดบการศกษาทางโลก ระดบการศกษาทางธรรม สถานะทางสงฆและต าแหนงหนาทอนๆ

ขอมลทวไป จ านวน (n = 200) รอยละ

อาย (ป)

20 – 29 ป 40 20 30 – 39 ป 40 20 40 – 49 ป 40 20 50 – 59 ป 30 15 60 – 69 ป 38 19 70 – 79 ป 10 5 80 ปขนไป 2 1

จ านวน (พรรษา) 1 – 10 พรรษา 104 52

11 – 20 พรรษา 39 19.5 31 – 40 พรรษา 8 4 41 – 50 พรรษาป 18 9 51 พรรษาขนไป

ระดบการศกษาทางโลก ไมไดรบการศกษา 4 2 ประถมศกษา 42 21 มธยมศกษาตอนตน 14 7 มธยมศกษาตอนปลาย 36 18 ปวช./ปวส./อนปรญญา 16 8 ปรญญาตร 60 30 สงกวาปรญญาตร 28 14

7 4 42 14 36 16 60 28

3.5 2 21 7 18 8 30 14

ระดบการศกษาทางธรรม แผนกบาล

ยงไมไดนกธรรม 112 56 นกธรรมตร 54 27 นกธรรมโท 22 11 นกธรรมเอก 12 6

แผนกเปรยญ ยงไมไดเปรยญธรรม 112 56 เปรยญธรรม 1 – 3 ประโยค 54 27 เปรยญธรรม 4 – 6 ประโยค 22 11 เปรยญธรรม 7 – 9 ประโยค 12 6

41

ตารางท 2 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามอาย จ านวนพรรษา ระดบการศกษาทางโลก ระดบการศกษาทางธรรม สถานะทางสงฆและต าแหนงหนาทอนๆ (ตอ)

ขอมลทวไป จ านวน (n = 200) รอยละ

สถานะทางสงฆ พระสงฆาธการ 46 23 พระลกวด 154 77 ต าแหนงหนาทอนๆ

เจาคณะจงหวด - - เจาคณะอ าเภอ 1 0.5 เจาคณะต าบล 4 2 เจาอาวาส 8 4 ผชวยเจาอาวาส 8 4 ครสอนปรยตธรรม 16 8

ตอนท 2 ขอมลสภาวะสขภาพของกลมตวอยาง

ขอมลสภาวะสขภาพของกลมตวอยางคอ พระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค จ าแนกไดดงน การตรวจสขภาพ พบวา กลมตวอยางมการตรวจสขภาพ รอยละ 80 ไมมการตรวจสขภาพ รอยละ 20

โรคประจ าตว พบวา กลมตวอยาง สวนใหญไมมโรคประจ าตว รอยละ 58.7 และมโรคประจ าตว รอยละ 41.3 โรคประจ าตวทพบมากทสดคอเบาหวาน รอยละ 15.1 รองลงมาคอ ภมแพ รอยละ 12.1 และ พบโรคประจ าตวในสดสวนทเทากน รอยละ 9.0 ไดแก ความดนโลหตสง กระเพาะอาหาร ปวดขอกลามเนอ และเบาหวานรวมกบโรคความดนโลหตสง สวนการเขารบการรกษาอาการของโรคประจ าตว พบวา สวนใหญจะเขารบการรกษาจากสถานบรการสาธารณสขของรฐ คดเปนรอยละ 75 รองลงมารกษาโดยภมปญญาพนบาน รอยละ 9 ปรบเปลยนพฤตกรรม และซอยารบประทานเอง/คลนก รอยละ 6 สวนทพบนอยทสด คอ การเขารบการรกษาโรงพยาบาลเอกชน รอยละ 4 การอาพาธทตองเขารบการรกษาในรอบ 6 เดอนทผานมา พบวา ไมมการอาพาธมากทสด รอยละ 79 และมการอาพาธ รอยละ 21 สาเหตการอาพาธ พบวา มอาการอาพาธดวยโรคไขหวดใหญมากทสด รอยละ 23.8 รองลงมาคอ กระดกกลามเนอ รอยละ 14.2 และ พบการอาพาธในสดสวนทเทากน รอยละ 9.5 คอ เบาหวาน ความดนโลหตสง และกระเพาะอาหาร (ตารางท 3)

42

ตารางท 3 จ านวนและรอยละของกลมตวอยางจ าแนกตามขอมลสภาวะสขภาพ ขอมลภาวะสขภาพ จ านวน

(n = 200) รอยละ

1.การตรวจสขภาพ 1.1 ไมเคยตรวจสขภาพ 40 20 1.2 ตรวจสขภาพ 1) ไมมโรคประจ าตว

160 94

80 58.7

2) มโรคประจ าตว ดงน 66 41.3

- เบาหวาน 10 15.1 - ภมแพ 8 12.1 - ความดนโลหตสง 6 9 - กระเพาะอาหาร 6 9 - ปวดขอ กลามเนอ 6 9 - เบาหวานรวมกบความดนโลหตสง 6 9 - เบาหวานรวมกบไขมนในเลอดสงและพากนสน - เบาหวานรวมกบโรคไต

2 2

3 3

- ภมแพรวมกบรดสดวงทวาร 2 3 - มะเรง 2 3 - ล าไสแปรปรวน (IBS) 2 3 - ตอมลกหมากโต 2 3 - ตอหน 2 3 - ตอเนอ 2 3 - ไทรอยดเปนพษ 2 3 - จตเวช 2 3 - อมพาต 2 3

2. สถานทรกษาพยาบาล - โรงพยาบาลรฐ 150 75 - ภมปญญาพนบาน 18 9 - ซอยาทานเอง/คลนก 12 6 - ปรบเปลยนพฤตกรรม 12 6 - โรงพยาบาลเอกชน 8 4

43

ตารางท 3 จ านวนและรอยละของกลมตวอยางจ าแนกตามขอมลสภาวะสขภาพ (ตอ) ขอมลภาวะสขภาพ จ านวน

(n = 200) รอยละ

3. การอาพาธในรอบ 6 เดอนทผานมา

1) ไมม 158 79 2) ม โรคทอาพาธ ดงน 42 21

- ไขหวดใหญ 10 23..8 - กระเพาะอาหาร 4 9.5 - เบาหวาน 4 9.5 - ความดนโลหตสง 4 9.5 - หวใจและหลอดเลอด 2 4.7 - ภมแพ 2 4.7 - ทองเสย 2 4.7 - ปวดศรษะ 2 4.7 - ไต 2 4.7 - ทอนซลอกเสบ 2 4.7 - วณโรคปอด 2 4.7

ตอนท 3 ขอมลพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยาง

คาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยาง มระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองโดยรวมอยในระดบปานกลาง ( X =3.46,S.D.=1.10) เมอพจารณารายดานพบวา ดานทมระดบพฤตกรรมสงท สดคอดานการฉนภตตาหาร ( X =3.63,S.D.= .92) รองลงมาคอดานการแสวงหาการรกษาพยาบาล ( X =3.55,S.D.=1.14) สวนดานทมระดบพฤตกรรมนอยทสด คอ ดานการจดการความเครยด

( X =3.32,S.D.=1.13) (ตารางท 4)

ตารางท 4 คาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยางจ าแนกตามรายดาน

พฤตกรรมสขภาพ X S.D. ระดบ 1. ดานการไมเสพสงเสพตดทเปนอนตรายตอสขภาพ

3.38

1.24

ปานกลาง

2. ดานการฉนภตตาหาร 3.63 .92 มาก 3. ดานการออกก าลงกาย 3.44 1.08 ปานกลาง

4. ดานการจดการกบความเครยด 3.32 1.13 ปานกลาง 5. ดานการแสวงหาการรกษาพยาบาล 3.55 1.14 มาก

รวม 3.46 1.10 ปานกลาง

44

คาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยาง โดยรวมอยในระดบปานกลาง ( X =3.46 S.D.=1.10) พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยางแตละดานจ าแนกรายขอ เปนดงน

1) ดานการไมเสพสงเสพตดทเปนอนตรายตอสขภาพ พบวา พฤตกรรมทพบมากทสดคอ การไมฉนเครองดมชก าลง ( X =4.00,S.D.= .93) รองลงมา คอ ไมสบบหร ( X = 3.84,S.D.=1.16) และไมใชยาแกปวดเกนความจ าเปน ( X =3.43,S.D.=1.04 ) สวนพฤตกรรมทพบนอยทสด คอ ฉน ชา กาแฟ ไมเกน 2 แกว/วน ( X =2.46,S.D.=1.23)

2) ดานการฉนภตตาหาร พบวา พฤตกรรมทพบมากทสด คอ ใชชอนกลางเมอฉนภตตาหารรวมกบผ อน ( X =4.73,S.D.= .55) รองลงมาคอพฤตกรรมการฉนภตตาหารตรงเวลา ( X =4.55,S.D.= .72) และ ฉนภตตาหารทมประโยชนตอรางกายเทานน ( X =4.08,S.D.= .90) สวนพฤตกรรมทพบนอยทสดคอฉนน าปานะมากกวา 2 แกว/วน ( X =2.18,S.D.=1.10)

3) ดานการออกก าลงกาย พบวา พฤตกรรมทพบมากทสด คอ ออกก าลงกายโดยการปฏบตตามกจวตรของสงฆ เชน การบณฑบาต กวาดลานวด เดนจงกรม ฯลฯ ( X =4.46,S.D.= .80) รองลงมา คอ ออกก าลงกายตามความเหมาะสมของสภาพรางกาย ( X =3.54,S.D.=1.07) สวนพฤตกรรมทพบนอยทสด คอ ออกก าลงกายนอกเหนอจากกจวตรของสงฆตามความเหมาะสม เชน บรหารกลามเนอ ยดเสน โยคะฯลฯ ( X =2.74,S.D.=1.28)

4) ดานการจดการกบความเครยด พบวา พฤตกรรมทพบมากทสดคอ เมอมสงมากระตนใหโกรธสามารถระงบโทสะได ( X =3.98,S.D.= .86) รองลงมาคอ เมอมปญหาเกดขนพยายามแกไขปญหานนอยาง มเหตผล ( X =3.87,S.D.=1.10) และเมอรสกเครยดจะสวดมนต หรอ นงสมาธ ปลกตนไม กวาดขยะ วาดรป เปนตน ( X =3.68,S.D.=1.22) สวนพฤตกรรมทพบนอยทสดคอ เมอรสกทอแทหรอเบอหนายจะไปหาเพอนสหธรรมกเพอใหก าลงใจหรอคอยชวยเหลอ ( X =2.51,S.D.=1.06)

5) ดานการแสวงหาการรกษา พบวา พฤตกรรมทพบมากทสดคอ เมอรวาตนเองอาพาธจะปองกนไมใหโรคไปตดตอกบผอน ( X =4.03,S.D.=1.19) รองลงมาคอ กอนการใชยามการศกษาสรรพคณและโทษหรออาการขางเคยงของยาชนดนนๆ ( X =4.00,S.D.=1.04) และเมออาพาธจะปฏบตตวเพอดแลตนเองอยางเหมาะสม ( X =3.89,S.D.=1.05) สวนพฤตกรรมทพบนอยทสดเมอเกดอาการอาพาธมกจะซอยาฉนเอง ( X =2.99,S.D.=1.18) ตามล าดบ (ตารางท 5) ตารางท 5 คาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยางจ าแนกรายขอ

พฤตกรรมสขภาพ X S.D. ระดบ 1) ดานการไมเสพสงทเปนอนตรายตอสขภาพ

1. ไมสบบหร

3.84

1.61

มาก

2. หลกเลยงทจะอยใกลคนสบบหร 3.15 1.40 ปานกลาง 3. ไมใชยาแกปวดเกนความจ าเปน 3.43 1.03 ปานกลาง 4. ฉน ชา กาแฟ ไมเกน 2 แกว/วน 2.46 1.23 นอย 5. ไมฉนเครองดมชก าลง 4.00 .93 มาก

45

ตารางท 5 คาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยางจ าแนกรายขอ (ตอ)

พฤตกรรมสขภาพ X S.D. ระดบ

2) ดานการฉนภตตาหาร 1. ฉนภตตาหารทมประโยชนตอรางกายเทานน

4.08

.90

มาก

2. ฉนภตตาหารทะเลประเภท ปลาหมก กง หอย 3.02 .79 ปานกลาง 3. ฉนภตตาหารทมกากใย เชน ผก ผลไม ทกมออาหาร 3.91 .89 มาก 4. ฉนภตตาหารตรงเวลา 4.55 .72 มากทสด 5. ฉนน าปานะมากกวา 2 แกว/วน 2.18 1.10 นอย 6. ฉนภตตาหารทมแปง และไขมนมาก 2.72 .93 ปานกลาง 7. ใชชอนกลาง เมอฉนภตตาหารรวมกบผอน 4.73 .55 มากทสด 8. แปรงฟนทกครงหลงฉนภตตาหาร 4.02 1.01 มาก 9. ลางมอกอนฉนภตตาหารทกครง 4.04 1.01 มาก 10. ฉนน าทสะอาดวนละ 6 – 8 แกว 4.06 1.01 มาก 11. ไมฉนภตตาหารทมรสจด 2.84 1.00 ปานกลาง 12.ฉนอาหารเสรม เครองดมบ ารงสขภาพหรอวตามนเสรม 3.41 1.15 ปานกลาง

3) ดานการออกก าลงกาย 1. ออกก าลงกายนอกเหนอจากกจวตรของสงฆตามความ เหมาะสม เชน บรหารกลามเนอ ยดเสน โยคะ

2.74

1.28

ปานกลาง

2. ออกก าลงกายโดยการปฏบตตามกจวตรของสงฆ เชน การบณฑบาต กวาดลานวด เดนจงกรม ฯลฯ

4.46 .80 มาก

3. ออกก าลงกายตามความเหมาะสมของสภาพรางกาย 3.54 1.07 มาก 4) ดานการจดการกบความเครยด

1. เมอรสกทอแทหรอเบอหนายทานจะไปหาเพอน สหธรรมกเพอใหก าลงใจหรอคอยชวยเหลอ

2.51

1.06

ปานกลาง

2. เมอรสกเครยดพยายามคนหาสาเหตของความเครยด 3.16 1.23 ปานกลาง 3. เมอมปญหาเกดขน พยายามแกไขปญหานนอยางมเหตผล 3.87 1.10 มาก 4. เมอมสงมากระตนใหโกรธ ทานสามารถระงบโทสะได 3.98 .86 มาก 5. เมอมเรองไมสบายใจ จะไมเกบไวคนเดยว และปลอยให กาลเวลาเปนเครองเยยวยา 6. เมอรสกเครยดจะสวดมนต หรอนงสมาธ ปลกตนไม กวาดขยะ วาดรป เปนตน

2.84 3.68

1.21 1.22

ปานกลาง มาก

7. เมอทานรสกเครยดทานจะจ าวดพกผอนในหองทอากาศ ถายเทไดสะดวกอยางนอยวนละ 6 ชวโมง

3.27

1.27

ปานกลาง

46

ตารางท 5 คาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยางจ าแนกรายขอ (ตอ)

พฤตกรรมสขภาพ X S.D. ระดบ

5) ดานการแสวงหาการรกษาพยาบาล 1. เมอมอาการไมอาพาธ รบไปพบแพทยทนท ไมปลอยให ตนเองอาพาธถงขนรนแรง

3.40

1.19

ปานกลาง

2. เมออาพาธจะปฏบตตวเพอดแลตนเองอยางเหมาะสม 3.89 1.05 มาก 3. ทานเขารบการตรวจสขภาพเปนประจ า 3.06 1.30 ปานกลาง 4. เมอเกดอาการเจบปวย ทานมกจะซอยาฉนเอง 5. กอนการใชยามการศกษาสรรพคณและโทษหรออาการ ขางเคยงของยาชนดนนๆ

2.99 4.00

1.18 1.04

ปานกลาง มาก

6. หากมอาการอาพาธเลกนอย จะรอใหหายเอง 3.36 1.18 ปานกลาง 7. สนใจและตดตามขอมลขาวสารเกยวกบสขภาพ 3.64 1.02 มาก 8. เมอรวาตนเองอาพาธ จะปองกนไมใหโรคไปตดตอกบ ผอน

4.03 1.13 มาก

รวม 3.46 1.10 ปานกลาง

ตอนท 4 คาเฉลยคะแนนระดบการรบรดานสขภาพของกลมตวอยาง

คาเฉลยคะแนนระดบการรบรดานสขภาพของกลมตวอยาง พบวา โดยรวมอยในระดบปานกลาง ( X =3.39,S.D.=1.10) เมอวเคราะหการรบรดานสขภาพเปนรายขอ พบวา รบรการตรวจวดความดนโลหตจากบคลากรสาธารณสขเปนขอทมการรบรดานสขภาพมากทสดคอ ( X =4.55,S.D.= .93) รองลงมา คอการรบรจ ากบ คล ากรสาธารณ ส ข ว าม ป ญ ห าเก ย วก บ ความด น โลห ต ส งห ร อ เป น โรคความด น โลห ต ส ง ( X =4.08,S.D.= .90) ส าหรบขอทมการรบรดานสขภาพนอยทสด คอ การรบรถงอาการอมพฤกษ อมพาต หรอการเจบปวยตดเตยง( X =2.18,S.D.=1.10) (ตารางท 6) ตารางท 6 คาเฉลยคะแนนระดบการรบรดานสขภาพของกลมตวอยางจ าแนกรายขอ

การรบร X S.D. ระดบ 1.รบรวาตนเองไดรบความคมครองดแลการเจบปวยจากบตรทองหรอระบบประกนสขภาพถวนหนา

3.84

1.61

มาก

2.รบรวาขณะนตนเองมสขภาพเปนเชนไร 3.15 1.40 ปานกลาง 3. รบรจากบคลากรสาธารณสขเรองการตรวจวดระดบไขมนในเลอด 3.43 1.03 ปานกลาง 4. รบรวาในชวง 12 เดอนทผานมามปญหาเกยวกบระดบไขมนในเลอดสงผดปกต

2.46 1.23 นอย

47

ตารางท 6 คาเฉลยคะแนนระดบการรบรดานสขภาพของกลมตวอยางจ าแนกรายขอ (ตอ)

การรบร X S.D. ระดบ 5. รบรการตรวจวดความดนโลหตจากบคลากรสาธารณสข 4.55 .93 มากทสด 6. รบรจากบคลากรสาธารณสขวามปญหาเกยวกบความดนโลหตสงหรอเปนโรคความดนโลหตสง

4.08

.90

มาก

7. รบรการตรวจวดระดบน าตาลในเลอดเพอหาเบาหวาน 3.02 .79 ปานกลาง 8. รบรจากบคลากรสาธารณสขวาเปนโรคเบาหวาน 3.91 .89 มาก 9. รบรจากบคลากรสาธารณสขถงการเจบปวยทเกยวกบทาน 4.00 .72 มาก 10. รบรถงอาการ อมพฤกษ อมพาต หรอการเจบปวยตดเตยง 2.18 1.10 นอย 11. รบรเกยวกบขาวสารสขภาพทนาสนใจ 2.72 .93 ปานกลาง

รวม 3.39 1.10 ปานกลาง

ตอนท 5 วเคราะหเปรยบเทยบระดบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทม อาย จ านวนพรรษา ระดบการศกษาทางโลก และระดบการศกษาทางธรรม

ผลการวเคราะหเปรยบเทยบระดบพฤตกรรมสขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ทม อาย พรรษา ระดบการศกษาทางโลก ระดบการศกษาทางธรรม พบวา กลมตวอยาง ทมอายตางกนมพฤตกรรมสขภาพแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 (ตารางท 7)

ดงนนจงทดสอบความแตกตางเปนรายค LSD (Least Significant Difference) พบวา กลมตวอยางทมอายตางกนมพฤตกรรมสขภาพแตกตางกน โดยพบวากลมตวอยางทมอายอยในชวง 60–69 ป มพฤตกรรมสขภาพแตกตางกบทกชวงอาย แตไมแตกตางกบชวงอาย 70–79 ป และชวงอาย 70–79 ป มพฤตกรรมสขภาพแตกตางกบชวงอาย 40–49 ป และ 80 ปขนไปทระดบนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 (ตารางท 8)

ตารางท 7 การวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของ กลมตวอยางทมอายตางกน

แหลงความแปรปรวน

Sum of Squares

df Mean Square F Sig.

ระหวางกลม 1.736 6 .289 2.299 .041* ภายในกลม 11.703 93 .126 รวม 13.439 99

* มนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

48

ตารางท 8 การวเคราะหเปรยบเทยบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทมอายตางกนเปนรายค

อาย (ป) 20 – 29 30 – 39 40 – 49 50 – 59 60 – 69 70 – 79 ≥80 20 – 29 30 – 39 .0495 40 – 49 -.0131 -.0626 50 – 59 .0282 -.0213 .0413 60 – 69 .2900* .2405* .3031* .2618* 70 – 79 .3490 .2995 .3621* .3208 .0590 ≥80 -.2528 -.3023 -.2397 -.2811 -.5429* -.6018* * มนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

ผลการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทมจ านวนพรรษาตางกน พบวา กลมตวอยางทมพรรษาตางกนมพฤตกรรมสขภาพแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 (ตารางท 9)

ดงนนจงทดสอบความแตกตางพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทมพรรษาตางกนเปนรายค LSD (Least Significant Difference) พบวา กลมตวอยางทมพรรษาตางกนมพฤตกรรมสขภาพแตกตางกน คอ กลมตวอยางทมพรรษา 1–10 พรรษา มพฤตกรรมสขภาพแตกตางกนกบกลมตวอยางทมพรรษา 21–30 พรรษา สวนกลมตวอยางทมพรรษา 31–40 พรรษา มพฤตกรรมสขภาพแตกตางกนกบพรรษา 11–20 พรรษา และ 21–30 พรรษา และกลมตวอยางทมพรรษา 31–40 พรรษา มพฤตกรรมสขภาพแตกตางกนกบทมพรรษามากกวา 51 พรรษาขนไปอยางมนยส าคญทางสถตทระดบทระดบความเชอมน 0.05 (ตารางท 10)

ตารางท 9 การวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของ กลมตวอยางทมจ านวนพรรษาตางกน

แหลงความแปรปรวน Sum of Squares

df Mean Square F Sig.

ระหวางกลม 1.521 5 .304 2.299 .043 ภายในกลม 11.918 94 .127 รวม 13.439 99

* มนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 ตารางท 10 การเปรยบเทยบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทมจ านวนพรรษาตางกนเปนรายค

จ านวน (พรรษา)

1 – 10 11 – 20 21 – 30 31 – 40 41 – 50 ≥51

1 – 10 11 – 20 .1155 21 – 30 .2269(*) -.1115 31 – 40 -.2995 .4149(*) .5264(*) 41 – 50 .1852 -.0697 .0418 .21397 ≥51 .3285 -.2130 -.1015 -.6279(*) -.1433 * มนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

49

ผลการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทมการศกษาทางโลกตางกน พบวา กลมตวอยางทมการศกษาทางโลกตางกนมพฤตกรรมสขภาพไมแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 (ตารางท 11) ตารางท 11 การวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของ กลมตวอยางทมการศกษาทางโลกตางกน

แหลงความแปรปรวน

Sum of Squares

df Mean Square F Sig.

ระหวางกลม .344 6 .057 .408 .872 ภายในกลม 13.095 93 .141 รวม 13.439 99

* มนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

ผลการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทมการศกษาทางธรรม (บาล) ตางกน พบวา กลมตวอยางทมการศกษาทางธรรม (บาล) ตางกนมพฤตกรรมสขภาพไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 (ตารางท 12)

ตารางท 12 การวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของ กลมตวอยางทมการศกษาทางธรรม (บาล) ตางกน แหลงความแปรปรวน

Sum of Squares

df Mean Square F Sig.

ระหวางกลม .253 3 .084 .615 .607 ภายในกลม 13.186 96 .137 รวม 13.439 99

* มนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

ผลการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทมการศกษาทางธรรม (เปรยญ) ตางกน พบวา กลมตวอยางทมการศกษาทางธรรม (เปรยญ) ตางกนมพฤตกรรมสขภาพไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทระดบความเชอมน 0.05 (ตารางท 13)

ตารางท 13 การวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) ของพฤตกรรมสขภาพของ กลมตวอยางทมการศกษาทางธรรม (เปรยญ) ตางกน

แหลงความแปรปรวน

Sum of Squares

df Mean Square F Sig.

ระหวางกลม .929 3 .310 2.377 .075 ภายในกลม 12.510 96 .130 รวม 13.439 99

* มนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

50

ตอนท 6 วเคราะหความสมพนธระหวางระดบการรบรดานสขภาพกบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยาง

ผลการวเคราะหความสมพนธระหวางระดบการรบรดานสขภาพกบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยาง พบวา การรบรดานสขภาพมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยาง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 (ตารางท 14) ตารางท 14 การวเคราะหความสมพนธระหวางระดบการรบรดานสขภาพ กบพฤตกรรมสขภาพของกลมอยาง โดยวเคราะหดวยสถตสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน ( n = 200 )

ตวแปร พฤตกรรมสขภาพ

สมประสทธสหสมพนธ (r) P – value

การรบร 0.609 <0.001*

* มนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 2. ผลการสมภาษณเชงลกผทรงคณวฒจ านวน 5 คน ทมความรและประสบการณเกยวของกบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพพระภกษสงฆ

พระสงฆคอ บคคลส าคญในการถายทอดธรรมะในพระพทธศาสนาแกสาธชน เพอใหละเวนการท าความชวและม งมนท าความด เมอพระสงฆมสขภาพดมพลงในการท าหนาท ธรรมทต ยอมสามารถเผยแผพระพทธศาสนาไดเตมศกยภาพ ดงนนพระภกษสงฆควรมหลกในการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพทส าคญดงน

1) สขภาพพระสงฆ พระสงฆด ารงตนอยในศล มขอปฏบตตามพระธรรมวนย จงมวถชวตทแตกตางจากปถชนคนทวไป

สขภาพพระสงฆจงสมพนธกบกจวตร สงแวดลอม ชมชน สงคม ตลอดจนความเชอ วฒนธรรม และความเคยชนของประชาชน ดงนนพระสงฆมความเสยงเกดโรคทส าคญ ไดแก โรคความดนโลหตสง ไขมนสง เบาหวาน และภาวะแทรกซอนจากโรคดงกลาว พทธศาสนกชนจงมสวนส าคญตอสขภาพพระสงฆ โดยเฉพาะอยางยงในกลมโรคดงกลาว ซงสมพนธกบอาหาร ยา การดแลตนเอง และการเฝาระวงความเสยง

2) อาหารส าหรบพระสงฆ พระสงฆฉนอาหารทไดรบจากการบณฑบาตและมผถวาย พระสงฆจงไมเลอกอาหาร ไมตดรสชาตอาหาร

ฉนพออม เพอใหรางกายมพลงงานด ารงชวตและปฏบตศาสนกจ อาหารถวายพระสงฆจงมความส าคญตอพระสงฆ โดยเฉพาะอยางยงโรคทเกยวของกบภาวะโภชนาการ เชน โรคหวใจขาดเลอด ความดนโลหตสง เบาหวาน ไขมนสง เกาต ไตวาย การเลอกอาหารถวายพระสงฆ จงใหค าแนะน าการเลอกอาหารถวายพระสงฆ 9 ประการ ไวดงน

1. เลอกเครองดมไมผสมน าตาล น าเปลาหรอเครองดมไมผสมน าตาลดทสด เพราะน าตาลในเครองดมไมชวยใหเกดความอม และจะท าใหอวน เสยงตอการเกดโรค หากตองการรสหวาน ใหเลอกเครองดมสตรน าตาลเทยม

2. เลอกนมจดไขมนต า หรอสตรไรไขมนเพอลดปรมาณไขมนทพระสงฆจะบรโภค เลอกถวายโยเกรตแบบเปนถวยรสธรรมชาต เลยงการถวายโยเกรตชนดดม เพราะมน าตาลสง

51

3. เลอกขาวกลองแทนขาวขาว เพราะขาวกลองผานการขดสนอยกวา มกากใยมากกวา ชวยใหอมนาน ชวยระบบขบถายใหท างานไดด และชวยใหรางกายดดซมน าตาลเขากระแสเลอดชาลง เสยงเบาหวานนอยลง

4. เลอกแกงไมใสกะท เชน แกงจด แกงสม แกงเลยง แกงปา แทนแกงกะท หรอหากตองการแกงกะทจรง ๆ ใหใชนมหรอกะทธญพช

5. เลอกเนอสตวไมตดมน ไมทอด ลอกหนงออกดวยจะยงด ปรงดวยวธนง ยาง ตม ปง อบ ผดน ามนนอย แทนการทอด

6. เลอกผกสด เลยงผดผก ผกทอด เลอกถวายเมนผกทไมผานการทอดหรอผดดวยน ามนปรมาณมาก เชน ผกและน าพรก ผกและหลน หรอหากเปนผดผก ใหเลอกทผดใชน ามนนอย

7. เลอกผลไมสด แทนน าผลไม ผลไมแปรรป ผลไมสดมประโยชนมากกวาน าผลไมเพราะมกากใยมากกวา ชวยใหอมทองนานกวา ดตอระบบขบถายมากกวา หลกเลยงผลไมแปรรป เชน ผลไมหมกดองเพราะมปรมาณโซเดยมสง สงผลเสยตอระดบ ความดนโลหต หรอผลไมอบแหงเพราะมกมปรมาณน าตาลสง สงผลใหน าหนกเกน

8. เลอกขนมน าเชอมแทนขนมน ากะท เลอกไอศกรมผลไมแทนไอศกรมไขมนสง หากตองการถวายขนม เลอกขนมทมสวนผสมของกะทและน าตาลใหนอยทสด หากตองการถวายไอศกรมเพอความเยนสดชน เลอกไอศกรมประเภทไรไขมนหรอไขมนต า

9. เลยงบะหมกงส าเรจรป บะหมกงส าเรจรปเปนอาหารทมไขมนและโซเดยมสงมาก ตวเสนบะหมผานกระบวนการทอดมากอนบรรจในซอง และเครองปรงรสมปรมาณโซเดยมสงมาก เปนอนตรายตอทงหลอดเลอด ความดนโลหต ไต และอน ๆ อกมากมาย

3) ยาส าหรบพระสงฆ เนองจากพระสงฆฉนอาหารวนละ 1 หรอ 2 มอ คอ เชาและเพล แตละวนจงมชวงเวลาทไมมอาหารใน

กระเพาะอาหารยาวนาน การสงยาวนละ 3 เวลากอนอาหารหรอหลงอาหาร จงตองปรบใหเหมาะสม โดยค านงถงปจจยตาง ๆ ทเกยวของ ทงระยะเวลาการออกฤทธยา ความสมพนธระหวางอาหารและยา รวมทงภาวะแทรกซอนจากการฉนยาเมอทองวาง

การใหยาในโรคเรอรง เชน ยารกษาเบาหวาน ซงระดบน าตาลในเลอดสมพนธกบมออาหาร จงตองปรบใหเหมาะกบวถชวตของพระสงฆ เพอประสทธผลของการควบคมระดบน าตาลตลอดเวลา และปองกนภาวะแทรกซอนจากภาวะน าตาลในเลอดต าเกนไป หรอสงเกนไป ในบางชวงเวลา

4) ชดถวายสงฆทาน รานคาทจดชดถวายสงฆทาน โดยเฉพาะอยางยงอาหารส าเรจรป และอาหารแหง ควรพจารณา

คณประโยชนทางดานโภชนาการ และโทษจากอาหารทไมเหมาะสม รวมทงอายของผลตภณฑอาหาร เพราะบอยครงทอาหารในชดสงฆทานใกลหมดอาย ซงอาจไมมใครสงเกตตอมาเมอพระสงฆน ามาฉนหรอแจกจายใหลกศษยและญาตโยมผลตภณฑอาหารนนอาจเลยวนหมดอายแลว

สาธชนผใจบญ จงควรพถพถนเลอกชดอาหารถวายสงฆทาน โดยเนนคณภาพมากกวาความสะดวก เพอใหเกดคณประโยชนตามเจตนาของการท าบญ ทงรานคาและผใจบญ ควรรวมกนจดชดถวายสงฆทานทมคณภาพ

5) การดแลเทาพระสงฆ พระสงฆเดนเทาไปโปรดสตวทกหนทกแหง มโอกาสทเทาจะไดรบสงสกปรกทปนเปอนตามพนเดน และ

อาจไดรบบาดเจบ ท าใหเกดบาดแผล ซงบางครงเปนแผลเลกนอย จนขาดความใสใจ แตแผลนนมโอกาสอกเสบตดเชอและลกลามไดในภายหลง พระสงฆกลมหนงทเปนกลมเสยง เชน พระสงฆทเปนเบาหวานพระสงฆสงอายทประสาทรบความรสกเสอม ท าใหเกดบาดแผลโดยไมรตว กวาจะรไดตอเมอบาดแผลอกเสบลกลามแลว

52

พระสงฆทเปนเบาหวาน มโอกาสเปนแผลทเทาเรอรง รกษาหายยาก บางครงแผลตดเชอลกลาม จนตองรกษาโดยการตดนวเทาหรอตดเทา บางครงเชอโรครนแรงจนเกดการตดเชอในกระแสโลหต เรามารวมดวยชวยกนดแลเทาพระสงฆ โดยเฉพาะอยางยงพระสงฆกลมเสยง รองเทาทเหมาะสมเปนวธการปองกนความเสยงทดวธหนง

6) เลอกถวายปจจยสรางเสรมสขภาพ เมองไทยเมองพทธศาสนา ชมชนประกอบดวยบานและวด พระสงฆและชาวบานมกจกรรมรวมกนทก

วน ดงนนพระสงฆเปนหลกยดหนงในสงคมไทย รกษาและเยยวยาประชาชน การทประชาชนถวายปจจยส แกพระสงฆดวยแรงศรทธา ปจจยเหลานลวนมผลตอสขภาพพระสงฆ โดยเฉพาะอยางยงอาหาร เรามารวมดวยชวยกนเลอกถวายปจจยทสรางเสรมสขภาพ และรวมดแลสขภาพพระสงฆ ดวยหลก 5 ร. 3 อ. และ 2 ส. ดแลสขภาพพระสงฆ ดงน

1.หลก 5 ร ไดแก ร.1 : รมรน สะอาดดวยอาคารสถานท บรเวณวด ลานใจ และสภาพแวดลอมในวดทถกหลกสขภาพ ร.2 : รมเยน สงบดวยการเทศนา แสดงธรรม ปฏบตธรรม เผยแผธรรมประสานใจทงพระสงฆและ

ฆราวาส ร.3 : รวมสรางสขภาพ ดวยการดแลสขภาพพระสงฆ สามเณร บคลากรในวดและประชาชน

ดวยกจกรรมทเออตอการดแลสงเสรมรกษาสขภาพชมชน ร.4 : รวมจตวญญาณ ดวยการด ารงรกษา สบสานศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถน รวมทงการ

อนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ร.5 : รวมพฒนา ดวยการบรหารจดการแบบมสวนรวม รวมคด รวมท า รวมรบผดชอบท ง

ฝายบรรพชตและฝายฆารวาส สงเสรมความเปนกลยาณมตรตอกน 2. หลก 3 อ. ไดแก

ค าพดทศาสดาตรสสอนไวหรอธรรมวนยจากพระโอษฐ ซงเปนสงท เหนไดดวยตนเอง (สนทฏฐโก) ปฏบตใหผลไดไมจ ากดเวลา (อกาลโก) ควรเชญชวนใหผอนมาด (เอหปสสโก) ควรนอมน าเขามาใสตว (โอปะนะยโก) และ ผรกรไดเฉพาะตน (ปจจตตง) จงเปนสทธรรมทจรงแท เปนประโยชนเกอกล นาพงพอใจกวาองคความรใดๆ โดยไมเปลยนแปลงตลอดกาล ดงนนการน าหลก 3 อ และ 2 ส มาเปนแนวทางในการสรางเสรมสขภาพพระภกษสงฆ เพอลดความเสยงตอการเกดโรค จงมดงน

อ.1 : อาหาร กบ พระธรรมวนย พระพทธเจาสอนเรองอาหารไวมากมาย ตวอยางเชน • ธรรม 5 ประการเปนเหตใหอายยน ในขอท 3 “ใหบรโภคสงทยอยงาย” สวนธรรม 5 ประการเปนเหต

ใหอายสน ขอท 3 คอ บรโภคสงทยอยยาก ความหมายของค าวา “ยอยงาย” “ยอยยาก” เมอน ามาเทยบเคยงกบเหตปจจยทเกยวของกบการตาย (อายสน) ของชาวโลกในปจจบนจะสรปไดวา บรโภคอาหารทหวาน มน เกลอ (โซเดยม) สง อวน สบบหร ดมสรา เพมโอกาสตายหรออายสน สวนการบรโภค พช (ผก ผลไม) สด ลดเกลอ เนอนอย ดอยมน น าตาลต า ลดโอกาสตาย หรออายยน สรปวา บรโภคสงทยอยงาย หมายความวา กนอาหาร เครองดม ทบรโภคแลว “ยอยสลายงาย” ไมพอกพนสะสมในรางกายจนน าหนก น าตาล ไขมน ความดนเลอดเพมขนจนเกดเปนโรคอวน เบาหวาน หลอดเลอดตบจากไขมนสะสม ความดนเลอดสง

• พระพทธเจาทรงสอนวา “มนษยผมสตอยทกเมอ รจกประมาณในโภชนะทไดมา ยอมมเวทนาเบาบาง เขายอมแกชา ครองอายไดยนนาน” เมอเทยบเคยงกบการศกษาการกนอาหารของชาวโอกนาวา ซงเปนประชากรทอายยนทสดในโลก พบวาชาวโอกนาวากนอาหารเพยงรอยละ 80 ของความอม ซงการจ ากดพลงงานจากการกนอาหาร (calorie restriction) เปนเหตปจจยหนงทนกวทยาศาสตรในปจจบนเชอวาท าใหอายยน

53

• ปรมาณอาหารทกน พระพทธองคทรงสอนใหไมกนเพอเลน เพอมวเมา เพอตบแตง แตใหกนเพอใหกายนด ารงอยได ไมล าบาก กนเพยงบรรเทาเวทนาเกา (คอ ความหว) จกไมใหเวทนาใหม (คอ ความอมจนอดอด) เกดขน” สรปคอกนแค “หายหว” การกนอมเกนไปจนอดอด (heavy meal) ทพระพทธองคทรงหามไวเปนเหตปจจยหนงทเปนปจจยกระตนใหเกดกลามเนอหวใจตายได

อ.2 : อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย การกนอาหารทมคณภาพ “ยอยงาย” ปรมาณ “หายหว” ตามธรรมวนยศาสดา เปนการกนอาหารอยาง

พอเพยง โดยเฉพาะส าหรบพระภกษสายอรญญวาส ซงฉนอาหารเพยงวนละมอเดยวตามหลกธดงควตร การเคลอนไหวออกแรงแค “เดน” กเพยงพอแลวทจะดแลรกษาสขภาพ (อาพาธนอย อายยน) ไมจ าเปนตองไปเตนแอโรบค หรอกจกรรมทางกายทหนกกวา มากกวาการเดน (กนไมเกน เดนกพอ) พระพทธองคจงบญญตการเดนจงกรม เปนกจกรรมทางกายส าหรบชาวพทธ อานสงส (ผลแหงความด) ของการเดนจงกรม 5 ประการ คอ

• ยอมเปนผอดทนตอการเดนทางไกล 1 • ยอมเปนผอดทนตอการบ าเพญเพยร 1 • ยอมเปนผมอาพาธ (ปวย) นอย 1 • อาหารทกน ดม เคยว ลมแลวยอมยอยไปโดยด 1 • สมาธทไดเพราะการเดนจงกรรมยอมตงอยไดนาน 1

จะเหนไดวา การเดนจงกรม นอกจากจะเปนคนทสขภาพดขน (ปวยนอย คอ ลดโอกาสเปนโรคเบาหวาน ความดนเลอดสง โรคหวใจและหลอดเลอด โรคอวน มะเรงบางชนด เปนตน) ยงท าใหอาหารยอยไดด (ยอยงายขน) ดวย การเดนหลงอาหาร 15 นาททกมอ ชวยลดระดบน าตาลในเลอดทสงขนหลงอาหารในผปวยทก าลงจะเปนโรคเบาหวานไดดกวาเดนเวลาอน เพราะท าใหระดบน าตาลหลงอาหารทสงขน ถกน าไปใชทกลามเนอแขนขา หรอยอยสลายไดงายขน

อ.3 : ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย การปรบเปลยนพฤตกรรมการกน-อย จาก “รหมด อดไมได” มาเปน “รหมด อดใหได” ตองอาศย

“ก าลงใจ” ทจะเอาชนะกเลส (ความอยากอรอยเกน สบายเกน เอาแตใจเกน) พระพทธองคทรงสอนเรองก าลง 4 ประการ เพอกาวลวงภย ไมกลวตอภยอนเนองดวยชวต (รวมถงโรคภยไขเจบจากการใชชวต) คอ 1) ก าลงปญญา (เจรญวปสสนา ดวย อานาปานสต หรอ นงรลม) 2) ก าลงความเพยร (อดทนตอการบ าเพญเพยรดวยการเดนจงกรม) 3) ก าลงการงานไมมโทษ (มกายกรรม วจกรรม มโนกรรม อนหาโทษมได คอ มวนย มศล และอานาปานสตสมาธ) 4) ก าลงการสงเคราะห (สงคหวตถ 4 คอ ทานหรอการให ปยวาจา อตถจรยา สมานตตา) สรปแนวปฏบตการออกก าลงใจ คอ การให วนย นงรลม เดนจงกรม อดมปญญา หรอ ทาน ศล ภาวนา (อานาปานสตสมาธ) และเดนจงกรม เพอสมถะ วปสสนา คเคยงกนไป

ออกก าลงใจ 5 วธน ถาใหเลอกวธเดยวกใหเลอก “นงรลม หรอ อานาปานสต” เพราะเปนวหารธรรม (ทตงของใจ) ทพระพทธเจาทรงใชเองมาตลอด และตรสสอนมากทสด ผทมทกขทรมานทางกายจากโรคภยไขเจบตางๆ การเจรญอานาปานสตสมาธ ชวยท าใหกายเราไมล าบาก อดทนอดกลนตอความทกขทางกายได

3. หลก 2 ส. ไดแก ส.1 : สบบหร กบ พระธรรมวนย แมวาพระพทธเจาไมไดบญญตหามไมใหสบบหร แตกไมไดอนญาตใหสบบหรเปนยาเหมอนทกลาวอางกน

และองคความรทางโลกไดแสดงใหเหนโทษของการสบบหรมากมาย เชน อายสน เพมโอกาสเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โรคปอด โรคมะเรง เปนตน เปนการเบยดเบยนตนเองทงผทสบเองและผอนทดมควนบหร ซงเปนอกศลกรรมทควรหลกเลยงของชาวพทธ นอกจากนพระพทธองคยงสอนวา “ภกษในพระธรรมวนยน เปนผมอาพาธ (เจบปวย) นอยมทกขนอย ประกอบดวยเตโชธาต (ธาตไฟ) อนมวบาก (ผลของกรรม) เสมอกน ไมเยน

54

นก ไมรอนนก เปนอยางกลางๆ ควรแกความเพยรฯ” หมายความวา ผทเจบปวยนอยไมเปนโรค จงจะเหมาะสมในการท าความเพยร ท าการงานไดด ดงนน การสบบหรเปนเหตปจจยท าใหเจบปวยมาก จงไมสมควรจะสบ

ส.2 : สรา กบ พระธรรมวนย พระพทธเจาสอนวา “การดมน าเมาคอสราและเมรย ทเสพทวแลว เจรญแลว ท าใหมากแลว ยอมเปนไป

เพอนรก เปนไปเพอก าเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบากแหงการดมน าเมาของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวง คอ วบากทเปนไปเพอความเปนบา (อมมตตะกะ)” ผทดมน าเมาจนระดบแอลกอฮอลในเลอดสงกวา 80 mg/dL จะคมตวเองไมไดผลระยะยาวของการดมน าเมา เพมโรคทางเดนอาหาร ตบ เตานม เปนตน

ถามใครถามวา “วธดแลสขภาพตนเองทดทสด งายทสด อยางเดยว โอกาสเกดโรคมากกวา 15 โรค เชน อบตเหต ตบแขง ตบออนอกเสบ ความดนเลอดสง โรคหวใจและหลอดเลอด มะเรง เพอใหเราหางไกลจากโรคทคนไทยเราเปนกนมากทสดคออะไร”

ค าตอบ คอ “ท าตามธรรมวนยทพระศาสดาสอนไว ใหเจรญอานาปานสตสมาธทกขณะ จตทมโอกาสในชวตประจ าวน แมนงรลม (หายใจ) เพยงชวลดนวมอ เชา เทยง เยน กไดประโยชนในการใหก าลงใจ เอาชนะความอยากอรอยเกน สบายเกน เอาแตใจเกน (กเลสแมนเนจเมนท) น าไปส การกน อ.อาหารท ยอยงาย หายหว อ.อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกายทเพยงพอ ดวยการเดนจงกรม อ.อารมณท ร ตน และเบกบาน ดวยการให วนย นงรลม เดนจงกรม อดมปญญา งด ส.สบบหร และ ลด ละ เลก ส.สราน าเมา และหลกเลยงอบายมข” การดแลตวเองของพระภกษสงฆ ดวยการน าแนวทางการดแลสขภาพของฆารวาสมาปรบใชใหเหมาะสมกบการด ารงตนแหงความเปนพระสงฆ มวธดแลดงน

1.เลอกอาหาร โดยวยนรางกายมการใชพลงงานนอยลงจากกจกรรมทลดลง จงควรลดอาหารประเภทแปง น าตาล และไขมน ใหเนนอาหารโปรตนจากเนอสตว โดยเฉพาะปลา และเพมแรธาตทผสงอายมกขาด ไดแก แคลเซยม สงกะส และเหลก ซงมอยในนม ถวเหลอง ผก ผลไม ธญพชตางๆ และควรกนอาหารประเภทตม นง ยาง อบ แทนประเภทผด ทอด จะชวยลดปรมาณไขมนในอาหารได นอกจากนควรหลกเลยงอาหารทมรสหวานจด เคมจด และดมน าสะอาดอยางนอย 6 – 8 แกวตอวน

2. ออกก าลงกาย หากไมมโรคประจ าตว แนะน าใหออกก าลงกายแบบแอโรบคสก 30 นาทตอครง ท าใหไดสปดาหละ 3 – 4 ครง จะเกดประโยชนตอหวใจและหลอดเลอดอยางมาก โดยขนตอนการออกก าลงกายจะตองคอยๆ เรมมการยดเสนยดสายกอน แลวคอยๆ เพมความหนกขน จนถงระดบทตองการ ท าอยางตอเนองจนถงระยะเวลาทตองการ จากนนคอย ๆ ลดลงชา ๆ และคอย ๆ หยด เพอใหรางกายและหวใจไดปรบตว

3. สมผสอากาศทบรสทธ จะชวยลดโอกาสการเกดโรคได อาจเปนสวนสาธารณะใกลๆสถานททองเทยว หรอการปรบภมทศนภายในวดใหปลอดโปรง สะอาด อากาศถายเทสะดวก มการปลกตนไม จดเกบสงปฏกลใหเหมาะสม เพอลดการแพรกระจายของเชอโรค และสามารถชวยปองกนโรคภมแพ หรอหอบหดได

4. หลกเลยงอบายมข ไดแก บหรและสรา จะชวยลดโอกาสการเกดโรค หรอลดความรนแรงของโรคได ทงลดคาใชจายในการรกษา และยงชวยปองกนปญหาอบตเหต อาชญากรรมตางๆ อนเปนปญหาใหญของสงคมในขณะน

5. ปองกนการเกดอบตเหต โดยเลอกกจกรรมใหเหมาะสมกบแตละบคคลและโรคทเปนอย สงเสรมสขภาพใหกลามเนอมความแขงแรง ปรบสภาพแวดลอมในบานใหลดความเสยงตอการเกดอบตเหตหรอการหกลม

6. ควบคมน าหนกตวหรอลดความอวน โดยควบคมอาหารและออกก าลงกายจะชวยท าใหเกดความคลองตว ลดปญหาการหกลม และความเสยงตอโรคตางๆ เชน โรคขอเขาเสอม และโรคหลอดเลอดหวใจ ฯลฯ

55

วธประเมนวาน าหนกตวอยในเกณฑอวนหรอไม โดยค านวณจากดชนมวลกายหรอเรยกสนๆ วา BMI (body mass index) ถาน าหนกตวเกน คา BMI จะอยระหวาง 23 - 24.9กโลกรม/เมตร2 แตถาอวนละกคา BMI จะตงแต 25 กโลกรม/เมตร2 ขนไป

7. หลกเลยงการใชยาทไมเหมาะสม เชน การซอยากนเอง การใชยาเดมทเกบไวมาใชรกษาอาการทเกดใหม หรอรบยาจากผอนมาใช เนองจากวยนประสทธภาพการท างานของตบและไตในการก าจดยาลดลง ท าใหเสยงตอการเกดพษจากยาหรอผลขางเคยง อาจมแนวโนมรนแรง และเกดภาวะแทรกซอนเปนอนตรายถงชวตได ฉะนนจงควรปรกษาแพทยกอนใชยาจะดทสด

8. หมนสงเกตอาการผดปกตตางๆ ของรางกาย เชน คล าไดกอน โดยเฉพาะกอนโตเรว แผลเรอรง มปญหาการกลนอาหาร กลนตด กลนล าบาก ทองอดเรอรง เบออาหาร น าหนกลด ไอเรอรง ไขเรอรง เหนอยงาย แนนหนาอก หรอถายอจจาระผดปกต มอาการทองเสยเรอรง ทองผกสลบทองเสย ถาอยางนละกไปพบแพทยดทสด

9. ตรวจสขภาพประจ าป แนะน าใหตรวจสม าเสมอเปนประจ าทกป หรออยางนอยทก 3 ป โดยแพทยจะท าการซกประวต ตรวจรางกาย และอาจมการตรวจทางหองปฏบตการ เพอหาปจจยเสยงตอโรคหลอดเลอดแขง เชน โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง โรคไขมนในเลอดสง ตรวจหาโรคมะเรงทพบบอย ไดแก มะเรงล าไส มะเรงตอมลกหมาก มะเรงปอด และยงมตรวจการมองเหน การไดยน ตลอดจนประเมนความเสยงตอการเกดอบตเหตดวย

นอกจากการดแลสขภาพกายแลว สขภาพใจกเปนสงส าคญ การท าจตใจใหแจมใส มองโลกในแงดไมเครยดหรอวตกกงวลกบเรองตางๆ มากจนเกนไป รวมถงการเขาใจและยอมรบตนเองของทานและผอน จะชวยใหเปนพระสงฆทสขภาพดอยางแทจรง คณภาพชวตทด มหวใจส าคญ 4 อยาง คอ

1. รางกายทแขงแรง (Biological) 2. จตใจทมความสข (Pshychological) 3. วญญาณ หรอความภาคภมใจในตวเอง 4. สงคมดๆ ทอยรอบตว (Social) เชน ลก หลาน ญาตพนอง และเพอนๆ รอบตว

การปฏบตตนของพระสงฆอยางงายๆ ตามหลก 10 อ. อ.1 : อาหาร ระยะอาย 50 ปเปนวยทควรจะชวยประคบประคองการท างานของเซลลนบลานๆ เซลล

ทอยในรางกายใหท างานไดอยางปกต เพราะวยนมการเสอมถอยของระบบการท างานในอวยวะทกระบบ และระบบการเผาพลาญอาหาร (metabolism) ดงนนควรลดปรมาณอาหารลง ใหสมพนธกบการใชพลงงานจรงคอประมาณ 1,500 กโลแคลลอรตอวนและรบประทานอาหารใหครบ 5 หม รบประทานผกและผลไมวนละ 5 จานเลก

อ.2 : อากาศ ถาไดออกซเจนทดจากพนทโปรงอยางเชน ลานวดหรอสวนสขภาพในวดตอนเชาๆ จะท าใหเลอดทสบฉดไปเลยงรางกายมปรมาณออกซเจนทเพยงพอท าใหเซลลมคณภาพสงผลใหอวยวะทกสวนท างานไดอยางมประสทธภาพควรอยในสงแวดลอมทด โดยอาจจะมการปลกตนไมรอบๆ กฏทพก

อ.3 : ออกก าลงกาย ชวยท าใหคงสภาพการท างานของกลามเนอ ขอตอตางๆ และท าใหการสบฉดเลอดไหลเวยน (Blood Circulation) ไปเลยงรางกาย และเลอดทไปเลยงหวใจไดอยางด ท าไหรางกาย และหวใจท างานไดอยางราบรน ควรออกก าลงการอยางสม าเสมอทกวน หรออยางนอยสปดาห 3 ครง ครงละประมาณ 30 นาท

56

อ.4 : อนามย ไมสบบร เนองจากวยเสอมถอย การสบบรจะท าใหถงลมปอดท างานไดไมเตมทเนองจากมคราบนโคตน และสารพษอนๆ ทปนเปอนอยในบหรไปเกาะตดในหลอดลม และถงลมปอด ใหสงเกตอาการผดปกตของรางกายและจตใจวยนมการเปลยนแปลง ถาสงเกตพบความผดความปกตในระยะเรมตน จะท าใหการรกษาไดผลด ตลอดจนมการตรวจสขภาพประจ าปอยางสม าเสมอ

อ.5 : (แสง) อาทตย การรบแสงแดดออน ในตอนเชา เพอใหไดรบวตามนดอยางเพยงพอ จะชวยในการดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรสของรางกาย สามารถปองกนและชะลอการเกดโรคกระดกพรนได

อ.6 : อารมณ อารมณเปลยนแปลงงาย เชน หงดหงด โมโหโกรธงาย ท าใหขาดสตในการพจารณาไตรตรองเหตผล ตอใหเกดความขดแขงกบบคคลอนไดงาย ตองหาวธในการควบคมอารมณ ซงมหลายวธ เชน การท าสมาธ การศกษาธรรมะ จะชวยใหเกดอาการผอนคลายมสตมากขน คนเรามวธคลายเครยดตางกน เมอไมเครยดมอารมณด สนกสนาน ราเรงอย เสมอ สารแหงความสขหรอท เรยกวา เอนโดฟน (Endophine ) จะหลงออกมา ท าใหสดชน มชวตชวา การทเราหวเราะเพยง 5 นาท จะมผลตอรางกายเทากบออกก าลงกายโดยวธแอโรบค 30 นาท แตเมอใดททานเครยด สารแหงความทกข ACTH (Adenocoticotropic Hormone ) จะหลงออกมา และสารตวนกคอ สารกอมะเรง เมอสะสมนานๆเขา โอกาสเกดมะเรงมถง 70 %

อ.7 : อดเรก ผสงอายควรหางานอดเรกท า เพอเบยงเบนความสนใจหรอลดการหมกหมนในสงทท าใหไมสบายใจ เปนการใชเวลาวางใหเปนประโยชน

อ.8 : อบอน การเปนบคคลทมบคลกโอบออม เออเฟอเผอแผใหการชวยเหลอสหธรรมมกและบคคลอน เพอใหเกดสมพนธภาพทดตอกน

อ.9 : อจจาระ/ปสสาวะ ถามปญหาเรองทองผก สงผลใหมสารพษตกคางในรางกาย อาจท าใหเกดโรคมะเรงล าไสไดถาเปนบอยๆ การปองกนการเกดทองผก โดยการรบประทานอาหารผกผลไมมากๆ และออกก าลงกายอยางสม าเสมอ ปองกนการกลนปสสาวะไมอย

อ.10 : อบตเหต ระมดระวงไมใหเกดอบตเหตโดยวธการตางๆ เชน สายตายาวตองใสแวนสายตา หไดยนไมชดเจนตองไปตรวจเพอแกไข สงแวดลอมไมเหมาะสมตองไปปรบสภาพแวดลอมใหเหมาะสม

สรปผลจากการสมภาษณผทรงคณวฒทมความรและประสบการณสรางเสรมสขภาพพระภกษสงฆ แลวท าการสงเคราะห ได (ราง) รปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ประกอบดวยหลก 6 ร. 2 ส. 10 อ. ดงน

ร.1 : รมรน สะอาดดวยอาคารสถานท บรเวณวด ลานใจ และสภาพแวดลอมในวดทถกหลกสขภาพ ร.2 : รมเยน รมเยน สงบดวยการเทศนา แสดงธรรม ปฏบตธรรม เผยแผธรรมประสานใจทงพระสงฆ

และฆราวาส ร.3 : รวมสรางสขภาพ รวมสรางสขภาพ ดวยการดแลสขภาพพระสงฆ สามเณร บคลากรในวดและ

ประชาชน ดวยกจกรรมทเออตอการดแลสงเสรมรกษาสขภาพชมชน ร.4 : รวมจตวญญาณ รวมจตวญญาณ ดวยการด ารงรกษา สบสานศลปวฒนธรรมและภมปญญา

ทองถน รวมทงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ร.5 : รวมพฒนา รวมพฒนาดวยการบรหารจดการแบบมสวนรวม รวมคด รวมท า รวมรบผดชอบทง

ฝายบรรพชตและฝายฆารวาส สงเสรมความเปนกลยาณมตรตอกน ร.6 : รบร รบรขาวการดแลสขภาพและการปองกนโรคทงโรคตดตอและโรคไมตดตอเรอรง ส.1 : สบบหร กบ พระธรรมวนย แมวาพระพทธเจาไมไดบญญตหามไมใหสบบหร แตกไมไดอนญาต

ใหสบบหรเปนยาเหมอนทกลาวอางกน และองคความรทางโลกไดแสดงใหเหนโทษของการสบบหรมากมาย เชน อายสน เพมโอกาสเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โรคปอด โรคมะเรง เปนตน เปนการเบยดเบยนตนเองทงผทสบเองและผอนทดมควนบหร ซงเปนอกศลกรรมทควรหลกเลยงของชาวพทธ นอกจากนพระพทธองคยงสอนวา

57

“ภกษในพระธรรมวนยน เปนผมอาพาธ (เจบปวย) นอยมทกขนอย ประกอบดวยเตโชธาต (ธาตไฟ) อนมวบาก (ผลของกรรม) เสมอกน ไมเยนนก ไมรอนนก เปนอยางกลางๆ ควรแกความเพยรฯ” หมายความวา ผทเจบปวยนอยไมเปนโรค จงจะเหมาะสมในการท าความเพยร ท าการงานไดด ดงนน การสบบหรเปนเหตปจจยท าใหเจบปวยมาก จงไมสมควรจะสบ

ส.2 : สรา กบ พระธรรมวนย พระพทธเจาสอนวา “การดมน าเมาคอสราและเมรย ทเสพทวแลว เจรญแลว ท าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอนรก เปนไปเพอก าเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบากแหงการดมน าเมาของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวง คอ วบากทเปนไปเพอความเปนบา (อมมตตะกะ)” ผทดมน าเมา จนระดบแอลกอฮอลในเลอดสงกวา 80 mg/dL จะคมตวเองไมไดผลระยะยาวของการดมน าเมา เพมโอกาสเกดโรคมากกวา 15 โรค เชน อบต ตบแขง ตบออนอกเสบ ความดนเลอดสง โรคหวใจและหลอดเลอด มะเรงทางเดนอาหาร ตบ เตานม เปนตน

อ.1 : อาหาร กบ พระธรรมวนย พระพทธเจาสอนเรองอาหารไวมากมาย ตวอยางเชน • ธรรม 5 ประการเปนเหตใหอายยน ในขอท 3 “ใหบรโภคสงทยอยงาย” สวนธรรม 5 ประการ

เปนเหตใหอายสน ขอท 3 คอ บรโภคสงทยอยยาก ความหมายของค าวา “ยอยงาย” “ยอยยาก” เมอน ามาเทยบเคยงกบเหตปจจยทเกยวของกบการตาย (อายสน) ของชาวโลกในปจจบนจะสรปไดวา บรโภคอาหารทหวาน มน เกลอ (โซเดยม) สง อวน สบบหร ดมสรา เพมโอกาสตายหรออายสน สวนการบรโภค พช (ผก ผลไม) สด ลดเกลอ เนอนอย ดอยมน น าตาลต า ลดโอกาสตาย หรออายยน สรปวา บรโภคสงทยอยงาย หมายความวา กนอาหาร เครองดม ทบรโภคแลว “ยอยสลายงาย” ไมพอกพนสะสมในรางกายจนน าหนก น าตาล ไขมน ความดนเลอดเพมขนจนเกดเปนโรคอวน เบาหวาน หลอดเลอดตบจากไขมนสะสม ความดนเลอดสง

• พระพทธเจาทรงสอนวา “มนษยผมสตอยทกเมอ รจกประมาณในโภชนะทไดมา ยอมมเวทนา เบาบาง เขายอมแกชา ครองอายไดยนนาน” เมอเทยบเคยงกบการศกษาการกนอาหารของชาวโอกนาวา ซงเปนประชากรทอายยนทสดในโลก พบวาชาวโอกนาวากนอาหารเพยงรอยละ 80 ของความอม ซงการจ ากดพลงงานจากการกนอาหาร (calorie restriction) เปนเหตปจจยหนงทนกวทยาศาสตรในปจจบนเชอวาท าใหอายยน

• ปรมาณอาหารทกน พระพทธองคทรงสอนใหไมกนเพอเลน เพอมวเมา เพอตบแตง แตใหกน เพอใหกายนด ารงอยได ไมล าบาก กนเพยงบรรเทาเวทนาเกา (คอ ความหว) จกไมใหเวทนาใหม (คอ ความอมจนอดอด) เกดขน” สรปคอกนแค “หายหว” การกนอมเกนไปจนอดอด (heavy meal) ทพระพทธองคทรงหามไวเปนเหตปจจยหนงทเปนปจจยกระตนใหเกดกลามเนอหวใจตายได

อ.2 : อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย การกนอาหารทมคณภาพ “ยอยงาย” ปรมาณ “หายหว” ตามธรรมวนยศาสดา เปนการกนอาหารอยางพอเพยง โดยเฉพาะส าหรบพระภกษสายอรญญวาส ซงฉนอาหารเพยงวนละมอเดยวตามหลกธดงควตร การเคลอนไหวออกแรงแค “เดน” กเพยงพอแลวทจะดแลรกษาสขภาพ (อาพาธนอย อายยน) ไมจ าเปนตองไปเตนแอโรบค หรอกจกรรมทางกายทหนกกวา มากกวาการเดน (กนไมเกน เดนกพอ) พระพทธองคจงบญญตการเดนจงกรม เปนกจกรรมทางกายส าหรบชาวพทธ อานสงส (ผลแหงความด) ของการเดนจงกรม 5 ประการคอ

• ยอมเปนผอดทนตอการเดนทางไกล 1 • ยอมเปนผอดทนตอการบ าเพญเพยร 1 • ยอมเปนผมอาพาธ (ปวย) นอย 1 • อาหารทกนดม เคยว ลมแลวยอมยอยไปโดยด 1 • สมาธทไดเพราะการเดนจงกรรมยอมตงอยไดนาน 1

58

อ.3 : ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย การปรบเปลยนพฤตกรรมการกน-อย จาก“รหมด อดไมได”

มาเปน “รหมด อดใหได” ตองอาศย “ก าลงใจ” ทจะเอาชนะกเลส (ความอยากอรอยเกน สบายเกน เอาแตใจเกน) พระพทธองคทรงสอนเรองก าลง 4 ประการ เพอกาวลวงภย ไมกลวตอภยอนเนองดวยชวต (รวมถงโรคภยไขเจบจากการใชชวต) ก าลง 4 ประการ คอ ก าลงคอปญญา (เจรญวปสสนา ดวย อานาปานสต หรอ นงรลม) ก าลงคอความเพยร (อดทนตอการบ าเพญเพยรดวยการเดนจงกรม) ก าลงคอการงานไมมโทษ (มกายกรรม วจกรรม มโนกรรม อนหาโทษมไดคอ มวนย มศล และอานาปานสตสมาธ) ก าลงคอการสงเคราะห(สงคหวตถ 4) คอ ทานหรอการให ปยวาจา อตถจรยา สมานตตา) สรปเปนแนวปฏบตการออกก าลงใจ คอ การให วนย นงรลม เดนจงกรม อดมปญญา หรอ ทาน ศล ภาวนา (อานาปานสตสมาธ) และเดนจงกรม เพอสมถะ วปสสนา คเคยงกนไป)

ออกก าลงใจ 5 วธน ถาใหเลอกวธเดยวกใหเลอก “นงรลม หรอ อานาปานสต” เพราะเปนวหารธรรม (ทตงของใจ) ทพระพทธเจาทรงใชเองมาตลอด และตรสสอนมากทสด ผทมทกขทรมานทางกายจากโรคภยไขเจบตางๆ การเจรญอานาปานสตสมาธ ชวยท าใหกายเราไมล าบาก อดทนอดกลนตอความทกขทางกายได

อ.4 : อากาศ ไดอากาศทบรสทธจากพนทโปรง เชน บรเวณลานวด หรอสวนสขภาพในตอนเชาๆ จะท าใหเลอดทสบฉดไปเลยงรางกายมปรมาณออกซเจนทเพยงพอท าใหเซลลมคณภาพสงผลใหอวยวะทกสวนท างานไดอยางมประสทธภาพ ควรอยในสงแวดลอมทด โดยอาจจะมการปลกตนไมรอบๆ กฏทพก

อ.5 : อนามย สงเกตอาการผดปกตของรางกายและจตใจวยนมการเปลยนแปลง ถาสงเกตพบความผดความปกตในระยะเรมตน จะท าใหการรกษาไดผลด และตรวจสขภาพประจ าปอยางสม าเสมอ

อ.6 : (แสง) อาทตย การรบแสงแดดออน ในตอนเชา เพอใหไดรบวตามนดอยางเพยงพอ จะชวยในการดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรสของรางกาย สามารถปองกนและชะลอการเกดโรคกระดกพรนได

อ.7 : อารมณ อารมณเปลยนแปลงงาย เชน หงดหงด โมโหโกรธงาย ท าใหขาดสตในการพจารณาไตรตรองเหตผล กอใหเกดความขดแขงกบบคคลอนไดงาย ตองหาวธในการควบคมอารมณซงมหลายวธ ดงนนการท าสมาธ การศกษาธรรมะ การสวดมนต จะชวยใหเกดการผอนคลาย มสตมากขน

อ.8 : อดเรก ควรหางานอดเรกท า เพอเบยงเบนความสนใจหรอลดการหมกหมนในสงทท าใหไมสบายใจ เปนการใชเวลาวางใหเปนประโยชน

อ.9 : อจจาระ/ปสสาวะ ถามปญหาเรองทองผก สงผลใหมสารพษตกคางในรางกาย อาจท าใหเกดโรคมะเรงล าไสไดถาเปนบอยๆ การปองกนการเกดทองผก โดยการรบประทานอาหารผกผลไมดมากๆ และออกก าลงกายอบางสม าเสมอ ปองกนการกลนปสสาวะไมอย

อ.10 : อบตเหต ระมดระวงไมใหเกดอบตเหตโดยวธการตางๆ เชน สายตายาวตองใสแวนสายตา หไดยนไมชดเจนตองไปตรวจเพอแกไข สงแวดลอมไมเหมาะสมตองไปปรบสภาพแวดลอมใหเหมาะสม

ขนตอนท 2 การพฒนารปแบบ จากผลการวเคราะหขนตอนท 1 และศกษาความเปนไปไดในทางปฏบตของการพฒนารปแบบการสราง

เสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ดวยการใช (ราง) รปแบบในขนตอนท 1 สอบถามความคดเหนผเชยวชาญดานการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆ เพอใหไดรปแบบทมความสมบรณ โดยวดจากคาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนความสอดคลองของกลมตวอยาง พบวา มระดบความสอดคลองในภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =4.96,S.D. =0.09) (ตารางท 15)

59

ตารางท 15 คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนความสอดคลองของกลมตวอยาง

ประเดนความคดเหน (n = 21) X S.D. ระดบความ

สอดคลอง ร.1 รมรน

4.90

0.40

มากทสด

ร.2 รมเยน 4.90 0.46 มากทสด ร.3 รวมสรางสขภาพ 4.90 0.40 มากทสด ร.4 รวมจตวญญาณ 4.90 0.40 มากทสด ร.5 รวมพฒนา 5.00 0.00 มากทสด ร.6 รบร 5.00 0.00 มากทสด ส.1 สบบหร กบ พระธรรมวนย 5.00 0.00 มากทสด ส.2 สรา กบ พระธรรมวนย 5.00 0.00 มากทสด อ.1 อาหาร กบ พระธรรมวนย 5.00 0.00 มากทสด อ.2 อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย 5.00 0.00 มากทสด อ.3 ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย 5.00 0.00 มากทสด อ. 4 อากาศ 4.90 0.40 มากทสด อ.5 อนามย 4.90 0.46 มากทสด อ.6 (แสง)อาทตย 4.90 0.40 มากทสด อ.7 อารมณ 4.90 0.40 มากทสด อ.8 อดเรก 5.00 0.00 มากทสด อ.9 อจจาระ/ปสสาวะ 5.00 0.00 มากทสด อ.10 อบตเหต 5.00 0.00 มากทสด รวม 4.96 0.09 มากทสด ขนตอนท 3 การทดลองใชและประเมนรปแบบ

การประเมนรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยการใชแบบสอบถามความคดเหนเกยวกบความเปนไปไดในการน าไปปฏบต พรอมทงขอทราบขอเสนอแนะเพมเตมและท าการปรบปรงแกไข โดยการน าผลสรปของการวเคราะหขอมลเชงปรมาณมาพจารณาด าเนนการ พบวา คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนของกลมตวอยางมระดบความเปนไปไดในภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =4.94,S.D.=0.20) (ตารางท 16)

60

ตารางท 16 คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนความเปนไปไดของกลมตวอยาง

ประเดนความคดเหน (n = 200) X S.D. ระดบความ

เปนไปได ร.1 รมรน

5.00

0.00

มากทสด

ร.2 รมเยน 4.80 0.40 มากทสด ร.3 รวมสรางสขภาพ 4.80 0.46 มากทสด ร.4 รวมจตวญญาณ 4.80 0.40 มากทสด ร.5 รวมพฒนา 4.90 0.40 มากทสด ร.6 รบร 5.00 0.00 มากทสด ส.1 สบบหร กบ พระธรรมวนย 5.00 0.00 มากทสด ส.2 สรา กบ พระธรรมวนย 5.00 0.00 มากทสด อ.1 อาหาร กบ พระธรรมวนย 5.00 0.00 มากทสด อ.2 อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย 5.00 0.00 มากทสด อ.3 ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย 4.90 0.40 มากทสด อ.4 อากาศ 4.90 0.46 มากทสด อ.5 อนามย 4.90 0.40 มากทสด อ.6 (แสง) อาทตย 4.80 0.40 มากทสด อ.7 อารมณ 5.00 0.00 มากทสด อ.8 อดเรก 5.00 0.00 มากทสด อ.9 อจจาระ/ปสสาวะ 5.00 0.00 มากทสด อ.10 อบตเหต 5.00 0.00 มากทสด รวม 4.94 0.20 มากทสด

ขนตอนท 4 การตรวจสอบเพอยนยน (Confirm) และขอค าชแนะเพมเตมจากผมสวนไดสวนเสยเกยวกบการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยวธประชาพจารณ (Public Hearing) โดยใชแบบประเมนความเหมาะสม เมอไดปรบปรงแกไขตามค าแนะน าของผมสวนไดสวนเสยแลว จงไดการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ฉบบสมบรณ พบวา คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนของกลมตวอยางมระดบความเหมาะสมในภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =4.96,S.D.=0.09) (ตารางท 17)

61

ตารางท 17 คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนความเหมาะสมของกลมตวอยาง

ประเดนความคดเหน (n = 200) X S.D. ระดบความเหมาะสม

ร.1 รมรน

4.80

0.40

มากทสด

ร.2 รมเยน 5.00 0.00 มากทสด ร.3 รวมสรางสขภาพ 5.00 0.00 มากทสด ร.4 รวมจตวญญาณ 5.00 0.00 มากทสด ร.5 รวมพฒนา 5.00 0.00 มากทสด ร.6 รบร 5.00 0.00 มากทสด ส.1 สบบหร กบ พระธรรมวนย 4.80 0.40 มากทสด ส.2 สรา กบ พระธรรมวนย 4.90 0.46 มากทสด อ.1 อาหาร กบ พระธรรมวนย 4.90 0.40 มากทสด อ.2 อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย 4.90 0.40 มากทสด อ.3 ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย 5.00 0.00 มากทสด อ.4 อากาศ 5.00 0.00 มากทสด อ.5 อ.อนามย 5.00 0.00 มากทสด อ.6 (แสง) อาทตย 5.00 0.00 มากทสด อ.7 อารมณ 5.00 0.00 มากทสด อ.8 อดเรก 5.00 0.00 มากทสด อ.9 อจจาระ / ปสสาวะ 5.00 0.00 มากทสด อ.10 อบตเหต 5.00 0.00 มากทสด รวม 4.96 0.09 มากทสด

62

บทท 5 สรปผลการศกษาวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ

สรปผลการศกษาวจย การศ กษ าว จ ยน เป นการว จ ยและพฒ นา (Research and development) โดย ใช ว ธ ว ท ยา

แบบผสมผสาน (Mixed Methods Research) ระหวางรปแบบการวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) และการวจยเชงปรมาณ (Quantitative research) จากแนวคดปฏบตนยม (Pragmatism) มาประยกตเขาดวยกน เพอพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ประชากรและกลมตวอยางเปนกลมเดยวกน คอพระภกษสงฆทจ าพรรษาอยในวดในเขตเทศบาลนครนครสวรรคและมจ านวนพรรษาไมนอยกวา 1 พรรษา โดยมพระภกษสงฆสมครใจตอบแบบสอบถามเขารวมการศกษาวจยครงน จ านวน 200 รป เรมด าเนนการเกบรวบรวมขอมลตงแต 1 ตลาคม 2559 – 31 มนาคม 2560 ผลการศกษาวจยสรปแตละขนตอน ไดดงน

ขนตอนท 1 ศกษาคนควาและส ารวจขอมลทเกยวของเบองตน ประกอบดวย แหลงขอมลทเปนเอกสาร ต ารา บทความ งานวจยตางๆ เกยวกบแนวคด หลกการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ สภาพการณปจจบน ปญหาความตองการดานสขภาพของพระภกษสงฆ และการสมภาษณเชงลกผทรงคณวฒทมความรและประสบการณเกยวกบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆ ผศกษาวจยขอน าเสนอผลการวเคราะหขอมลตามล าดบ ดงน

1. ผลการศกษาพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ตอนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง

1.1 จ านวนวดและพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค พบวา มวดทงหมด 16 วด มพระภกษ- สงฆจ านวนทงหมด 285 รป โดยมพระภกษสงฆตอบแบบสอบถามฉบบสมบรณสงกลบคนมาจ านวน 200 รป รอยละ 70.1

1.2 จ านวนและรอยละของกลมตวอยางจ าแนกตามอาย จ านวนพรรษา ระดบการศกษาทางโลก ระดบ การศกษาทางธรรม สถานะทางสงฆ และต าแหนงหนาท อนๆ พบวา กลมตวอยางสวนใหญมอายอยในชวง 20–29 ป 30–39 ป และ 40–49 ป ในสดสวนทเทากน รอยละ 20 จ านวนพรรษาสวนใหญมจ านวนพรรษาอยในชวง 1–10 พรรษา รอยละ 52 ระดบการศกษาทางโลกจบระดบปรญญาตร รอยละ 30 ระดบการศกษาทางธรรมแผนกบาลและเปรยญธรรม ยงไมไดนกธรรมและเปรยญธรรมในสดสวนทเทากน รอยละ 56 สถานะทางสงฆเปนพระลกวด รอยละ 77 และมต าแหนงหนาทเปนครสอนปรยตธรรม รอยละ 8 ตอนท 2 ขอมลสภาวะสขภาพของกลมตวอยาง จ านวนและรอยละของกลมตวอยางจ าแนกตามขอมลสภาวะสขภาพ พบวา กลมตวอยางสวนใหญตรวจสขภาพ รอยละ 80 ไมมโรคประจ าตว รอยละ 47 และมโรคประจ าตว รอยละ 33 โรคประจ าตวทพบมากทสดคอ เบาหวาน รอยละ 15.1 โรงพยาบาลของรฐเปนสถานบรการสาธารณสขท เขารบการใชบรการรกษาพยาบาลมากทสดรอยละ 75 และไมมการอาพาธในรอบ 6 เดอนทผานมา รอยละ 79 ตอนท 3 ขอมลพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยาง 3.1 คาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของกลมตวอยาง พบวา อยในระดบปานกลาง ( X =3.46,S.D.=1.10) คาเฉลยระดบพฤตกรรมการดสขภาพตนเองมากทสดคอ ดานการ ฉนภตตาหาร ( X =3.63,S.D.=.92) รองลงมาคอ ดานการแสวงหาการรกษาพยาบาล ( X =3.55,S.D.=1.14) และระดบพฤตกรรมนอยทสดคอ ดานการจดการกบความเครยด ( X =3.32,S.D.=1.13)

63

3.2 คาเฉลยคะแนนระดบการรบรดานสขภาพของกลมตวอยาง พบวา ในภาพรวมอยใน ระดบ ปานกลาง ( X =3.39,S.D.=1.10) การรบรดานสขภาพของกลมตวอยางทพบมากทสดคอ รบรการตรวจวดความดนโลหตจากบคลากรสาธารณสข ( X =4.55,S.D.=.93) รองลงมาคอ รบรจากบคลากรสาธารณสขวามปญหาเกยวกบความดนโลหตสงหรอเปนโรคความดนโลหตสง ( X =4.08,S.D.=.90) และการรบร ด านส ขภาพท พบน อยท ส ด คอ รบ ร ถ งอาการอมพฤกษ อมพาต หรอการเจบ ป วยต ด เต ยง ( X =2.18,S.D.=1.10)

3.3 ผลการเปรยบเทยบระดบพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางทม อาย จ านวนพรรษา การศกษาทางโลก การศกษาทางธรรม และระดบการรบรดานสขภาพมพฤตกรรมสขภาพแตกตางกนหรอไม พบวา

3.3.1 กลมตวอยางทมอายตางกนมพฤตกรรมสขภาพแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต ทระดบความเชอมน 0.05

3.3.2 กลมตวอยางทมจ านวนพรรษาตางกนมพฤตกรรมสขภาพแตกตางกนอยางมนยส าคญ ทางสถตทระดบความเชอมน 0.05

3.3.3 กลมตวอยางทมการศกษาทางโลกตางกนมพฤตกรรมสขภาพไมแตกตางกนอยางมนยส าคญ

ทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 3.3.4 กลมตวอยางทมการศกษาทางธรรมแผนกบาลตางกนมพฤตกรรมสขภาพไมแตกตางกน

อยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 3.3.5 กลมตวอยางทมการศกษาทางธรรมแผนกเปรยญตางกนมพฤตกรรมสขภาพไมแตกตาง

กนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 3.3.6 ความสมพนธระหวางระดบการรบรดานสขภาพกบพฤตกรรมสขภาพของกลม

ตวอยางมความสมพนธเชงบวกตอกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 2. ผลการสมภาษณเชงลกผทรงคณวฒจ านวน 5 คน ทมความรและประสบการณเกยวกบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพพระภกษสงฆ แลวท าการสงเคราะห ได (ราง) รปแบบแนวทางการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ประกอบดวย 6ร. 2ส. และ 10อ. ดงน

ร.1 : รมรน คอ สภาพแวดลอมทวไปทงอาคารสถานท บรเวณลานวด สะอาดรมรนเออตอการสรางเสรมสขภาพ

ร.2 : รมเยน คอ สงบดวยการเทศนา แสดงธรรม ปฏบตธรรม เผยแผธรรมะประสานใจทงพระสงฆและฆราวาส

ร.3 : รวมสรางสขภาพ คอ พระสงฆ สามเณร บคลากรในวดและประชาชน มกจกรรมทเออตอการดแลสงเสรมรกษาสขภาพชมชน

ร.4 : รวมจตวญญาณ คอ ด ารงรกษา สบสานศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถน รวมทงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ร.5 : รวมพฒนา คอ การบรหารจดการแบบมสวนรวม รวมคด รวมท า รวมรบผดชอบทงฝายบรรพชตและฝายฆารวาส สงเสรมความเปนกลยาณมตรตอกน

ร.6 : รบร คอ รบรขาวสารการดแลสขภาพและการปองกนโรคตดตอและโรคไมตดตอเรอรง ส.1 : สบบหร กบ พระธรรมวนย คอ การสบบหรเปนการเบยดเบยนตนเองทงผทสบเองและผอนทดม

ควนบหร เพมโอกาสการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โรคปอด โรคมะเรงและโรคอนๆ ทเกยวของกบการสบ

64

บหร ซงเปนอกศลกรรมทควรหลกเลยงของชาวพทธ นอกจากนพระพทธองคยงสอนวา “ภกษในพระธรรมวนยน เปนผมอาพาธ (เจบปวย) นอยมทกขนอย ประกอบดวยเตโชธาต (ธาตไฟ) อนมวบาก (ผลของกรรม) เสมอกน ไมเยนนก ไมรอนนก เปนอยางกลางๆ ควรแกความเพยรฯ” หมายความวา ผทเจบปวยนอยไมเปนโรค จงจะเหมาะสมในการท าความเพยร ท าการงานไดด ดงนน การสบบหรเปนเหตปจจยท าใหเจบปวยมาก จงไมสมควรจะสบ

ส.2 : สรา กบ พระธรรมวนย พระพทธเจาสอนวา “การดมน าเมาคอสราและเมรย ทเสพทวแลว เจรญแลว ท าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอนรก เปนไปเพอก าเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบากแหงการดมน าเมาของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวง คอ วบากทเปนไปเพอความเปนบา (อมมตตะกะ)” ผทดมน าเมา จนระดบแอลกอฮอลในเลอดสงกวา 80 mg/dL จะคมตวเองไมไดผลระยะยาวของการดมน าเมา เพมโอกาสเกดโรคมากกวา 15 โรค เชน อบต ตบแขง ตบออนอกเสบ ความดนเลอดสง โรคหวใจและหลอดเลอด มะเรงทางเดนอาหาร ฯลฯ

อ.1 : อาหาร กบ พระธรรมวนย พระพทธเจาสอนเรองอาหารไวมากมาย ตวอยางเชน • ธรรม 5 ประการเปนเหตใหอายยน ในขอท 3 “ใหบรโภคสงทยอยงาย” สวนธรรม 5 ประการ

เปนเหตใหอายสน ขอท 3 คอ บรโภคสงทยอยยาก ความหมายของค าวา “ยอยงาย” “ยอยยาก” เมอน ามาเทยบเคยงกบเหตปจจยทเกยวของกบการตาย (อายสน) ของชาวโลกในปจจบนจะสรปไดวา บรโภคอาหารทหวาน มน เกลอ (โซเดยม) สง อวน สบบหร ดมสรา เพมโอกาสตายหรออายสน สวนการบรโภค พช ผก ผลไม สด ลดเกลอ เนอนอย ดอยมน น าตาลต า ลดโอกาสตาย ท าใหอายยน

สรปวา บรโภคสงทยอยงาย หมายความวา กนอาหาร เครองดม ทบรโภคแลว “ยอยสลายงาย” ไมพอกพนสะสมในรางกายจนน าหนก น าตาล ไขมน ความดนเลอดเพมขนจนเกดเปนโรคอวน เบาหวาน หลอดเลอดตบจากไขมนสะสม ความดนเลอดสง

• พระพทธเจาทรงสอนวา “มนษยผมสตอยทกเมอ รจกประมาณในโภชนะทไดมา ยอมมเวทนา เบาบาง เขายอมแกชา ครองอายไดยนนาน” เมอเทยบเคยงกบการศกษาการกนอาหารของชาวโอกนาวา ซงเปนประชากรทอายยนทสดในโลก พบวาชาวโอกนาวากนอาหารเพยงรอยละ 80 ของความอม ซงการจ ากดพลงงานจากการกนอาหาร (calorie restriction) เปนเหตปจจยหนงทนกวทยาศาสตรในปจจบนเชอวาท าใหอายยน

• ปรมาณอาหารทกน พระพทธองคทรงสอนใหไมกนเพอเลน เพอมวเมา เพอตบแตง แตใหกนเพอใหกายนด ารงอยได ไมล าบาก กนเพยงบรรเทาเวทนาเกา (คอ ความหว) จกไมใหเวทนาใหม (คอ ความอมจนอดอด) เกดขน” สรปคอกนแค “หายหว” การกนอมเกนไปจนอดอด (heavy meal) ทพระพทธองคทรงหามไวเปนเหตปจจยหนงทเปนปจจยกระตนใหเกดกลามเนอหวใจตายได

อ.2 : อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย การกนอาหารทมคณภาพ “ ยอยงาย” ปรมาณ “หายหว” ตามธรรมวนยศาสดา เปนการกนอาหารอยางพอเพยง โดยเฉพาะส าหรบพระภกษสายอรญญวาส ซงฉนอาหารเพยงวนละมอเดยวตามหลกธดงควตร การเคลอนไหวออกแรงแค “เดน” กเพยงพอแลวทจะดแลรกษาสขภาพ (อาพาธนอย อายยน) ไมจ าเปนตองไปเตนแอโรบค หรอกจกรรมทางกายทหนกกวา มากกวาการเดน (กนไมเกน เดนกพอ) พระพทธองคจงบญญตการเดนจงกรม เปนกจกรรมทางกายส าหรบชาวพทธ อานสงส (ผลแหงความด) ของการเดนจงกรม 5 ประการคอ

• ยอมเปนผอดทนตอการเดนทางไกล 1 • ยอมเปนผอดทนตอการบ าเพญเพยร 1 • ยอมเปนผมอาพาธ (ปวย) นอย 1 • อาหารทกนดม เคยว ลมแลวยอมยอยไปโดยด 1 • สมาธทไดเพราะการเดนจงกรรมยอมตงอยไดนาน 1

65

อ.3 : ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย การปรบเปลยนพฤตกรรมการกน-อย จาก “รหมด อดไมได” มาเปน “รหมด อดใหได” ตองอาศย “ก าลงใจ” ทจะเอาชนะกเลส (ความอยากอรอยเกน สบายเกน เอาแตใจเกน) พระพทธองคทรงสอนเรองก าลง 4 ประการ เพอกาวลวงภย ไมกลวตอภยอนเนองดวยชวต (รวมถงโรคภยไขเจบจากการใชชวต) คอ ก าลงปญญา (เจรญวปสสนา ดวย อานาปานสต หรอ นงรลม) ก าลงความเพยร (อดทนตอการบ าเพญเพยรดวยการเดนจงกรม) ก าลงการงานไมมโทษ (มกายกรรม วจกรรม มโนกรรม อนหาโทษมได คอ มวนย มศล และอานาปานสตสมาธ) ก าลงการสงเคราะห (สงคหวตถ 4 คอ ทานหรอการให ปยวาจา อตถจรยา สมานตตา)

สรปเปนแนวปฏบตคอ การออกก าลงใจ คอ การให มวนย นงรลม เดนจงกรม อดมปญญา หรอ ทาน ศล ภาวนา (อานาปานสตสมาธ) และเดนจงกรม เพอสมถะวปสสนา คเคยงกนไป ออกก าลงใจ 5 วธน ถาใหเลอกวธเดยวกใหเลอก “นงรลม หรอ อานาปานสต” เพราะเปนวหารธรรม (ทตงของใจ) ทพระพทธเจาทรงใชเองมาตลอด และตรสสอนมากทสด ผทมทกขทรมานทางกายจากโรคภยไขเจบตางๆ การเจรญอานาปานสตสมาธ ชวยท าใหกายเราไมล าบาก อดทนอดกลนตอความทกขทางกายได

อ.4 : อากาศ ไดรบอากาศบรสทธจากพนทโปรง เชน บรเวณลานวด ในสวนสขภาพของวดตอนเชาๆ จะท าใหเลอดทสบฉดไปเลยงรางกายมปรมาณออกซเจนทเพยงพอท าใหเซลลมคณภาพสงผลใหอวยวะทกสวนท างานไดอยางมประสทธภาพ ควรอยในสงแวดลอมทด โดยอาจจะมการปลกตนไมรอบๆ กฏทพกอาศย

อ.5 : อนามย สงเกตอาการผดปกตของรางกายและจตใจ ถาสงเกตพบความผดความปกตในระยะเรมตน จะท าใหการรกษาไดผลด และมนตรวจสขภาพประจ าปอยางสม าเสมอ

อ.6 : (แสง)อาทตย การรบแสงแดดออน ในตอนเชา เพอใหไดรบวตามนดอยางเพยงพอ จะชวยในการดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรสของรางกาย สามารถปองกนและชะลอการเกดโรคกระดกพรนได

อ.7 : อารมณ อารมณเปลยนแปลงงาย เชน หงดหงด โมโหโกรธงาย ท าใหขาดสตในการพจารณาไตรตรองเหตผล ตอใหเกดความขดแขงกบบคคลอนไดงาย ตองหาวธในการควบคมอารมณซงมหลายวธ คนเรามวธคลายเครยดตางกน การทไมเครยดมอารมณด สนกสนาน ราเรงอยเสมอ สารแหงความสขหรอทเรยกวา เอนโดฟน (Endophine ) จะหลงออกมา ท าใหสดชน มชวตชวา การทเราหวเราะเพยง 5 นาท จะมผลตอรางกายเทากบออกก าลงกายโดยวธแอโรบค 30 นาท แตเมอใดทเกดความเครยด สารแหงความทกข ACTH (Adenocoticotropic Hormone ) จะหลงออกมา และสารตวนกคอ สารกอมะเรง เมอสะสมนานๆ เขา โอกาสเกดมะเรงมถง 70 % การท าสมาธ การศกษาธรรมะ จะชวยใหเกดอาการผอนคลาย มสตมากขน

อ.8 : อดเรก ผสงอายควรหางานอดเรกท า เพอเบยงเบนความสนใจหรอลดการหมกหมนในสงทท าใหไมสบายใจ เปนการใชเวลาวางใหเปนประโยชน

อ.9 : อจจาระ/ปสสาวะ ถามปญหาเรองทองผก สงผลใหมสารพษตกคางในรางกาย อาจท าใหเกดโรคมะเรงล าไสไดถาเปนบอยๆ การปองกนการเกดทองผก โดยการรบประทานอาหารประเภทผกผลไมมากๆจะเปนการด และออกก าลงกายอยางสม าเสมอ จะชวยปองกนการกลนปสสาวะไมอย

อ.10 : อบตเหต ระมดระวงไมใหเกดอบตเหตโดยวธการตางๆ เชน สายตายาวตองใสแวนสายตา หไดยนไมชดเจนตองไปตรวจเพอแกไข สงแวดลอมไมเหมาะสมตองไปปรบสภาพแวดลอมใหเหมาะสม

ขนตอนท 2 พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพของเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค จากผลการวเคราะหขนตอนท 1 และศกษาความเปนไปไดในทางปฏบต ดวยการใช (ราง) รปแบบในขนตอนท 1 สอบถามความคดเหนผเชยวชาญดานการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค เพอใหไดรปแบบทมความสมบรณ ผลการศกษาวจย พบวา คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนของกลมตวอยางมระดบความสอดคลอง ภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =4.96,S.D.=0.09)

66

ขนตอนท 3 การประเมนรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยการใชแบบสอบถามความคดเหนกบพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค วามความสอดคลอง มากนอย แคไหน พรอมทงรบทราบขอเสนอแนะแลวน าไปปรบปรงแกไขเพมเตม โดยการน าผลสรปของการวเคราะหขอมลเชงปรมาณ มาพจารณาด าเนนการ ผลการศกษาวจย พบวา คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนของกลมตวอยาง มระดบความเปนไปไดภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =4.94,S.D.=0.20)

ขนตอนท 4 การตรวจสอบเพอยนยน (Confirm) และขอค าชแนะเพมเตมกบผมสวนไดสวนเสยใน การพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยวธประชาพจารณ (Public Hearing) ตามแบบประเมนความเหมาะสม เมอไดปรบปรงแกไขตามค าแนะน าของผมสวนไดสวนเสยแลว จงไดการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ฉบบสมบรณ ผลการศกษาวจย พบวา คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนของกลมตวอยางมระดบความเหมาะสมภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =4.96,S.D.=0.09)

ผลการสงเคราะหความคดเหนของพระภกษสงฆกลมตวอยางถงความเปนไปไดและความคดเหนของผมสวนไดสวนเสยถงความเหมาะสม ในการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค สรปไดวาควรน าหลก 6ร. 2 ส. และ10อ. มาใชเปนแนวทางการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพพระภกษสงฆ ประกอบดวยดงน

ร.1 : รมรน คอ สภาพแวดลอมทวไปทงอาคารสถานท บรเวณลานวด สะอาดรมรนเออตอการสรางเสรมสขภาพ

ร.2 : รมเยน คอ สงบดวยการเทศนา แสดงธรรม ปฏบตธรรม เผยแผธรรมะประสานใจทงพระสงฆและฆราวาส

ร.3 : รวมสรางสขภาพ คอ พระสงฆ สามเณร บคลากรในวดและประชาชน มกจกรรมทเออตอการดแลสงเสรมรกษาสขภาพชมชน

ร.4 : รวมจตวญญาณ คอ ด ารงรกษา สบสานศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถน รวมทงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ร.5 : รวมพฒนา คอ การบรหารจดการแบบมสวนรวม รวมคด รวมท า รวมรบผดชอบทงฝายบรรพชตและฝายฆารวาส สงเสรมความเปนกลยาณมตรตอกน

ร.6 : รบร คอ รบรขาวสารการดแลสขภาพและการปองกนโรคตดตอและโรคไมตดตอเรอรง ส.1 : สบบหร กบ พระธรรมวนย คอ การสบบหรเปนการเบยดเบยนตนเองทงผทสบเองและผอนทดม

ควนบหร เพมโอกาสการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โรคปอด โรคมะเรงและโรคอนๆ ทเกยวของกบการสบบหร ซงเปนอกศลกรรมทควรหลกเลยงของชาวพทธ ดงนนการสบบหรเปนเหตปจจยท าใหเจบปวยมาก จงไมสมควรจะสบ

ส.2 : สรา กบ พระธรรมวนย การดมน าเมาคอสราและเมรย ยอมเปนไปเพอนรก เปนไปเพอก าเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบากแหงการดมน าเมาของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวง คอ วบากทเปนไปเพอความเปนบา (อมมตตะกะ)” ผทดมน าเมา จนระดบแอลกอฮอลในเลอดสงกวา 80 mg/dL จะคมตวเองไมไดผลระยะยาวของการดมน าเมา เพมโอกาสเกดโรคมากกวา 15 โรค เชน อบต ตบแขง ตบออนอกเสบ ความดนเลอดสง โรคหวใจและหลอดเลอด มะเรงทางเดนอาหาร ตบ เตานม ฯลฯ

อ.1 : อาหาร กบ พระธรรมวนย พระพทธเจาสอนเรองอาหารไวมากมาย ตวอยางเชน • ธรรม 5 ประการเปนเหตใหอายยน บรโภคสงทยอยงาย หมายความวา กนอาหาร เครองดม

67

ทบรโภคแลว “ยอยสลายงาย” ไมพอกพนสะสมในรางกายจนน าหนก น าตาล ไขมน ความดนเลอดเพมขนจนเกดเปนโรคอวน เบาหวาน หลอดเลอดตบจากไขมนสะสม ความดนเลอดสง

• พระพทธเจาทรงสอนวา “มนษยผมสตอยทกเมอ รจกประมาณในโภชนะทไดมา ยอมมเวทนา เบาบาง เขายอมแกชา ครองอายไดยนนาน” เมอเทยบเคยงกบการศกษาการกนอาหารของชาวโอกนาวา ซงเปนประชากรทอายยนทสดในโลก พบวาชาวโอกนาวากนอาหารเพยงรอยละ 80 ของความอม ซงการจ ากดพลงงานจากการกนอาหาร (calorie restriction) เปนเหตปจจยหนงทนกวทยาศาสตรในปจจบนเชอวาท าใหอายยน

• ปรมาณอาหารทกน พระพทธองคทรงสอนใหไมกนเพอเลน เพอมวเมา เพอตบแตง แตใหกนเพอใหกายนด ารงอยได ไมล าบาก กนเพยงบรรเทาเวทนาเกา (คอ ความหว) จกไมใหเวทนาใหม (คอ ความอมจนอดอด) เกดขน” สรปคอกนแค “หายหว” การกนอมเกนไปจนอดอด (heavy meal) ทพระพทธองคทรงหามไวเปนเหตปจจยหนงทเปนปจจยกระตนใหเกดกลามเนอหวใจตายได

อ.2 : อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย พระพทธองคทรงบญญตการเดนจงกรม เปนกจกรรมทางกายส าหรบชาวพทธ อานสงส (ผลแหงความด) ของการเดนจงกรม 5 ประการคอ

• ยอมเปนผอดทนตอการเดนทางไกล 1 • ยอมเปนผอดทนตอการบ าเพญเพยร 1 • ยอมเปนผมอาพาธ (ปวย) นอย 1 • อาหารทกนดม เคยว ลมแลวยอมยอยไปโดยด 1 • สมาธทไดเพราะการเดนจงกรรมยอมตงอยไดนาน 1 อ.3 : ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย พระพทธองคทรงสอนเรองก าลง 4 ประการ เพอกาวลวงภย

ไมกลวตอภยอนเนองดวยชวต (รวมถงโรคภยไขเจบจากการใชชวต) คอ ก าลงปญญา (เจรญวปสสนา ดวย อานาปานสต หรอ นงรลม) ก าลงความเพยร (อดทนตอการบ าเพญเพยรดวยการเดนจงกรม) ก าลงการงานไมมโทษ (มกายกรรม วจกรรม มโนกรรม อนหาโทษมได คอ มวนย มศล และอานาปานสตสมาธ) ก าลงการสงเคราะห (สงคหวตถ 4 คอ ทานหรอการให ปยวาจา อตถจรยา สมานตตา)

สรปการออกก าลงใจ คอ การให วนย นงรลม เดนจงกรม อดมปญญา หรอ ทาน ศล ภาวนา (อานาปานสตสมาธ) และเดนจงกรม เพอสมถะ วปสสนา คเคยงกนไป) ออกก าลงใจ 5 วธน ถาใหเลอกวธเดยวกใหเลอก “นงรลม หรอ อานาปานสต” เพราะเปนวหารธรรม (ทตงของใจ) ทพระพทธเจาทรงใชเองมาตลอด และตรสสอนมากทสด ผทมทกขทรมานทางกายจากโรคภยไขเจบตางๆ การเจรญอานาปานสตสมาธ ชวยท าใหกายเราไมล าบาก อดทนอดกลนตอความทกขทางกายได

อ.4 : อากาศ การไดอยในพนทโปรงในยามเชา จะท าใหเลอดทสบฉดไปเลยงรางกายมปรมาณออกซเจนทเพยงพอท าใหเซลลมคณภาพสงผลใหอวยวะทกสวนท างานไดอยางมประสทธภาพ

อ.5 : อนามย การสงเกตอาการผดปกตของรางกายและจตใจ ถาสงเกตพบความผดความปกตในระยะเรมตน จะท าใหการรกษาไดผลด ตรวจสขภาพประจ าปอยางสม าเสมอ

อ.6 : (แสง)อาทตย การไดรบแสงแดดออน ในตอนเชา เพอใหไดรบวตามนดอยางเพยงพอ จะชวยในการดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรสของรางกาย สามารถปองกนและชะลอการเกดโรคกระดกพรนได

อ.7 : อารมณ การควบคมความรสกตางๆ ไมใหเกดเครยด อารมณทเปลยนแปลงงาย เชน หงดหงด โมโหงาย ท าใหขาดสตในการพจารณาไตรตรองเหตผล กอใหเกดความขดแยงกบบคคลอนไดงาย ตองหาวธในการควบคมอารมณซงมหลายวธ ดงนนการท าสมาธ การศกษาธรรมะ การสวดมนต จะชวยใหเกดการผอนคลายมสตมากขน

อ.8 : อดเรก การใชเวลาวางใหเปนประโยชน เพอเบยงเบนความสนใจหรอลดการหมกหมนในสงทท าใหไมสบายใจ

68

อ.9 : อจจาระ/ปสสาวะ ปองกนการเกดทองผก โดยการรบประทานอาหารผกผลไม บรหารกาย และจตอยางสม าเสมอ

อ.10 : อบตเหต ระมดระวงไมใหเกดอบตเหตโดยวธการตางๆ เชน สายตายาวตองใสแวนสายตา หไดยนไมชดเจนตองไปตรวจเพอแกไข สงแวดลอมไมเหมาะสมตองไปปรบสภาพแวดลอมใหเหมาะสม

อภปรายผล ผศกษาวจยขออภปรายผลการศกษาวจยตามตามวตถประสงค ดงน 1. พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรคในภาพรวมอยใน

ระดบปานกลาง ( X =3.46) สอดคลองกบการศกษาของ สวฒสน รกขนโท และคณะ (2552) ทไดศกษา

พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษในเขตภาคใตตอนบนทจ าพรรษาอยในเขตจงหวดชมพร สราษฎรธานและนครศรธรรมราช พบวา พระภกษมพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองอยในระดบปานกลาง ( X =3.21)

เมอพจารณาพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองรายดาน เปนดงน 1.1 ดานการไมเสพสงทเปนอนตรายตอสขภาพ พบวา มคาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแล

สขภาพตนเองอยในระดบปานกลาง ( X =3.38,S.D.=1.24) และพบวาพฤตกรรมการไมฉนเครองดมชก าลง และไมสบบหรอยในระดบมาก มสดสวนทเทากน ( X =4.00) และ ( X =3.84) ตามล าดบ ในสวนของพฤตกรรมการฉนชา กาแฟ เกน 2 แกว/วน อยในระดบนอย ( X =2.46) อนหมายถง พระภกษสงฆมการฉนชา กาแฟมากกวาปกต และจากผลการตรวจสขภาพพระภกษสงฆพบวา มโรคประจ าตวรอยละ 41.3 โดยเปนโรคเบาหวาน รอยละ 15.1 ซงจะเกยวของกบการฉนเครองดมดงกลาวหรอไมนน ควรมการใหความรทถกตองกบพระภกษสงฆเหลานนถงผลเสยตอสขภาพหากฉนชา กาแฟมากเกนความจ าเปนแกรางกาย

1.2 ดานการฉนภตตาหาร พบวา มคาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองอยใน ระดบมาก( X =3.63,S.D.=.92) และพบวาพฤตกรรมการฉนภตตาหารทอยในระดบมาก คอ ใชชอนกลางเมอฉนภตตาหารรวมกบผอน ( X =4.73) รองลงมาคอการฉนภตตาหารตรงเวลา ( X =4.55) และฉนภตตาหารทมประโยชนตอรางกายเทานน ( X =4.08) สวนพฤตกรรมการฉนภตตาหารทมคาเฉลยนอย และตองปรบเปลยนพฤตกรรมเพอสขภาวะทดขนตอตนเองของพระภกษสงฆคอ การฉนน าปานะมากกวา 2 แกว/วน ( X =2.18) ฉนภตตาหารทมแปงและไขมนมาก และฉนภตตาหารทมรสจด ซงอยในระดบปานกลางมสดสวนเทากน ( X =2.72) และ ( X =2.84) ตามล าดบ สอดคลองกบ สวฒสน รกขนโท (2552) และมานพ ศรมหาราช (2548) ทพบวา สาเหตการอาพาธของพระภกษสงฆสวนใหญมาจากพฤตกรรมการบรโภค โดยเฉพาะการถวายภตตาหารของญาตโยมบางสวนทถวายภตตาหารทมรสชาตเคมจด มนจด หรอหวานจด จนเปนปจจยทมสวนท าใหพระสงฆอาพาธ เพราะอาหารทมรสเคมจดจะท าใหเปนความดนโลหตสงได สวนอาหารทหวานจดจะท าใหมโอกาสทจะเปนโรคเบาหวานสง

1.3 ดานการออกก าลงกาย พบวา มคาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองอย ในระดบปานกลาง ( X =3.44,S.D.=1.08) สอดคลองกบการศกษาของ ปณณธร ชชวรตน (2553) ทศกษาปจจยทเกยวกบพฤตกรรมสขภาพของพระสงฆในจงหวดพะเยา พบวา พระสงฆมพฤตกรรมดานออกก าลงกาย อยในระดบปานกลาง ในสวนของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค พบวา ออกก าลงกายโดยปฏบตตามกจวตรของสงฆ เชน การบณฑบาต กวาดลานวด เดนจงกรม ฯลฯ และออกก าลงกายตามความเหมาะสมของสภาพรางกาย อยในระดบมากในสดสวนทเทากน ( X =4.46) และ ( X =3.54) ตามล าดบ ซงเขาไดกบหลก

69

อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกายกบพระธรรมวนย ทพระพทธองคทรงบญญตใหการบณฑบาต การเดนจงกรม เปนกจกรรมทางกายของพระภกษสงฆและชาวพทธ

1.4 ดานการจดการกบความเครยด พบวา มคาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเอง อยในระดบปานกลาง ( X =3.32,S.D.=1.13) โดยพบวา เมอมสงมากระตนใหโกรธสามารถระงบโทสะได เมอมปญหาเกดขนพยายามแกไขปญหานนอยางมเหตผล และเมอรสกเครยดจะสวดมนต หรอ นงสมาธ ปลกตนไม กวาดขยะ วาดรป มพฤตกรรมสขภาพในระดบมากในสดสวนท เทากน ( X =3.98) , ( X =3.87) และ ( X =3.68) ตามล าดบ แสดงใหเหนวาพระภกษสงฆในพนทเขตเทศบาลนครนครสวรรค มวธการในจดการกบความเครยดทเกดขน เขาไดกบหลก อ3. : ออกก าลงใจกบพระธรรมวนย และ อ7. : อารมณ ดวยการเจรญสต ท าสมาธ สวดมนต เพอใหเกดการผอนคลายและมสตมากขน

1.5 ดานการแสวงหาการรกษา พบวา มคาเฉลยคะแนนระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองอยในระดบมาก ( X =3.55,S.D.=1.14) ไมสอดคลองกบ สวฒสน รกขนโท (2552) ทพบวาระดบพฤตกรรมดานการแสวงหาการรกษาพยาบาลโดยรวมของพระภกษในเขตภาคใตตอนบนในเขตจงหวดชมพร สราษฎรธานและนครศรธรรมราช อยในระดบปานกลาง โดยพบวาพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรคเมอรวาตนเองอาพาธจะปองกนไมใหโรคไปตดตอกบผอน กอนการใชยามการศกษาสรรพคณและโทษหรออาการขางเคยงของยาชนดนนๆ และเมออาพาธจะปฏบตตวเพอดแลตนเองอยางเหมาะสม มพฤตกรรมสขภาพอยในระดบมาก ในสดสวนทเทากน ( X =4.03) , ( X =4.00) และ ( X =3.89) ตามล าดบ 2. ระดบการรบรดานสขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค พบวา ระดบการรบรดานสขภาพมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพอยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 สอดคลองกบสนนท แสวงทรพยและวนเพญแกวปาน (2554) ทศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพของพระสงฆในจงหวดนครนายก พบวา ปจจยเสรม ไดแก การไดรบแรงสนบสนนจากเจาหนาทสาธารณสข เจาอาวาส ญาตโยม การรบรขอมลขาวสารสขภาพจากสอและสงพมพมความสมพนธกบพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพอยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 ถงแมวาพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรคสามารถเขาถงระบบบรการสขภาพและการใหบรการเชงรกในการดแลสขภาพพระภกษสงฆโดยบคลากรสาธารณสข เชน การตรวจสขภาพ การคดกรองโรค และการใหสขศกษาเพอสรางความตระหนกในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทพงประสงค ตลอดจนสามารถเขาถงสอความรทางดานสขภาพ เชน โทรทศน อนเตอรเนต รวมถงระบบเทคโนโลยสารสนเทศททนสมย ทเปนการสรางกระแสและความตนตวทางดานสขภาพไดมากกวาพระภกษสงฆในเขตชนบท แตระดบการรบรดานสขภาพของพระภกษสงฆในภาพรวมอยในระดบปานกลาง ดงนนหนวยงานทเกยวของควรจดใหมกจกรรมการสรางเสรมสขภาพเพอเพมชองทางการรบรดานสขภาพใหกบพระภกษสงฆในเขตเมองใหเปนไปอยางตอเนองและสม าเสมอมากยงขน 3. ปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค พบวา กลมตวอยางทมอายและจ านวนพรรษาตางกนมพฤตกรรมสขภาพแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 โดยพบวา พระภกษสงฆทมอายอยในชวง 60–69 ปมพฤตกรรมสขภาพแตกตางกบทกชวงอาย แตไมแตกตางกบชวงอาย 70–79 ป และชวงอาย 70–79 ป มพฤตกรรมสขภาพแตกตางกบชวงอาย 40–49 ป และ 80 ปขนไปทระดบนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 ในสวนของการศกษาทางโลกและการศกษาทางธรรมทงบาลและเปรยญตางกนมพฤตกรรมสขภาพไมแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05 สอดคลองกบปณณธร ชชรตน (2553) ทพบวา ปจจยดานอายมความเกยวของกบพฤตกรรมดานสขภาพอยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 0.05

70

4. พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ดวยการใช (ราง) รปแบบในขนตอนท 1 สอบถามความคดเหนจากผเชยวชาญดานการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ เพอใหไดรปแบบทมความสมบรณ ผลการศกษาวจย พบวา คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนของกลมตวอยางมระดบความสอดคลอง ในภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =4.96,S.D.=0.09)

5. ประเมนการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยการใชแบบสอบถามความคดเหนของเครอขายพระภกษสงฆถงระดบความเปนไปได พบวา คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนของกลมตวอยางมระดบความเปนไปไดในภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =4.94,S.D.=0.20)

6. ตรวจสอบเพอยนยน (Confirm) และขอค าชแนะเพมเตมจากผมสวนไดสวนเสย การพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยวธประชาพจารณ (Public Hearing) จากแบบประเมนความเหมาะสม เพอใหไดรปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ฉบบสมบรณ โดยพบวา คาเฉลยคะแนนระดบความคดเหนของกลมตวอยางมระดบความเหมาะสมในภาพรวมอยในระดบมากทสด ( X =4.96,S.D.=0.09)

สรปผลการสงเคราะหการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค จากการสมภาษณผทรงคณวฒ รวมทงสอบถามความคดเหนของผเชยวชาญพระภกษสงฆกลมตวอยางและผมสวนไดสวนเสย พบวา ควรน าหลก 6ร. 2 ส.และ10อ.มาเปนแนวทางในการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพใหกบพระภกษสงฆ ประกอบดวยดงน

ร.1 : รมรน คอ จดสภาพแวดลอมทวไปทงอาคารสถานท บรเวณลานวด ใหสะอาดรมรนเออตอการสรางเสรมสขภาพ

ร.2 : รมเยน คอ สงบดวยการเทศนา แสดงธรรม ปฏบตธรรม เผยแผธรรมะประสานใจทงพระสงฆและฆราวาส

ร.3 : รวมสรางสขภาพ คอ พระสงฆสามเณร บคลากรในวดและประชาชน มกจกรรมทเออตอการดแลสงเสรมสขภาพรวมกนในชมชน

ร.4 : รวมจตวญญาณ คอ ด ารงรกษาสบสานศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถน รวมทงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ร.5 : รวมพฒนา คอ การบรหารจดการแบบมสวนรวม รวมคด รวมท า รวมรบผดชอบทงฝายบรรพชตและฝายฆราวาส สงเสรมความเปนกลยาณมตรตอกน

ร.6 : รบร คอ รบรขาวสารการดแลสขภาพในการปองกนโรคตดตอและโรคไมตดตอรวมทงปจจยเสยงดานสขภาพ

ส.1 : สบบหร กบ พระธรรมวนย คอ การสบบหรเปนการเบยดเบยนตนเองทงผทสบเองและผอนทดมควนบหร เพมโอกาสการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โรคปอด โรคมะเรงและโรคอนๆ ทเกยวของกบการสบบหร ซงเปนอกศลกรรมทควรหลกเลยงของชาวพทธ ดงนนการสบบหรเปนเหตปจจยท าใหเจบปวยมาก จงไมสมควรจะสบ

ส.2 : สรา กบ พระธรรมวนย การดมน าเมาคอสราและเมรย เปนการเบยดเบยนตนเองและผอน ผทดมน าเมาจนระดบแอลกอฮอลในเลอดสงกวา 80 mg/dL จะคมตวเองไมไดผลระยะยาวของการดมน าเมา เปนการเพมโอกาสเกดโรคมากกวา 15 โรค เชน อบต ตบแขง ตบออนอกเสบ ความดนเลอดสง โรคหวใจและหลอดเลอด มะเรงทางเดนอาหาร ตบแขง ฯลฯ

71

อ.1 : อาหาร กบ พระธรรมวนย พระพทธเจาสอนใหบรโภคอาหารทยอยงาย หมายถง กนอาหาร เครองดมทบรโภคแลว “ยอยสลายงาย” ไมพอกพนสะสมในรางกายท าใหมน าตาล ไขมน ความดนเลอดเพมขนจนเกดเปนโรคอวน เบาหวาน หลอดเลอดตบจากไขมนสะสม ความดนเลอดสง รวมทงใหรจกประมาณในโภชนะทไดมา ยอมมเวทนาเบาบาง ท าใหแกชา และครองอายไดยนนาน อกทงใหกนเพอใหกายนด ารงอยได ไมล าบาก กนเพยงบรรเทาเวทนาเกา (คอ ความหว) จกไมใหเวทนาใหม (คอ ความอมจนอดอด) เกดขน” สรปคอกนแค “หายหว” การกนอมเกนไปจนอดอด (heavy meal) ทพระพทธองคทรงหามไวเปนเหตปจจยหนงทเปนปจจยกระตนใหเกดกลามเนอหวใจตายได

อ.2 : อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย พระพทธองคทรงบญญตการเดนจงกรม เปนกจกรรมทางกายส าหรบพระภกษสงฆและชาวพทธ อานสงส (ผลแหงความด) ของการเดนจงกรม 5 ประการคอ

• ยอมเปนผอดทนตอการเดนทางไกล 1 • ยอมเปนผอดทนตอการบ าเพญเพยร 1 • ยอมเปนผมอาพาธ (ปวย) นอย 1 • อาหารทกนดม เคยว ลมแลวยอมยอยไปโดยด 1 • สมาธทไดเพราะการเดนจงกรรมยอมตงอยไดนาน 1

อ.3 : ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย พระพทธองคทรงสอนเรองก าลง 4 ประการ เพอกาวลวงภย ไมกลวตอภยอนเนองดวยชวต (รวมถงโรคภยไขเจบจากการใชชวต) คอ ก าลงปญญา (เจรญวปสสนา ดวย อานาปานสต หรอ นงรลม) ก าลงความเพยร (อดทนตอการบ าเพญเพยรดวยการเดนจงกรม) ก าลงการงานไมมโทษ (มกายกรรม วจกรรม มโนกรรม อนหาโทษมได คอ มวนย มศล และอานาปานสตสมาธ) ก าลงการสงเคราะห หรอสงคหวตถ 4 คอ ทานหรอการให ปยวาจา อตถจรยา และสมานตตา

สรปการออกก าลงใจ คอ การให มวนย นงรลม เดนจงกรม อดมปญญา หรอ ทาน ศล ภาวนา (อานาปานสตสมาธ) และเดนจงกรม เพอสมถะ วปสสนา คเคยงกนไป ผทมทกขทรมานทางกายจากโรคภยไขเจบตางๆ การเจรญอานาปานสตสมาธ ชวยท าใหกายเราไมล าบาก อดทนอดกลนตอความทกขทางกายได

อ.4 : อากาศ การไดรบอากาศบรสทธในยามเชา จะท าใหเลอดทสบฉดไปเลยงรางกายมปรมาณออกซเจนทเพยงพอท าใหเซลลมคณภาพ สงผลใหอวยวะทกสวนท างานไดอยางมประสทธภาพ

อ.5 : อนามย การสงเกตอาการผดปกตของรางกายและจตใจ ถาสงเกตพบความผดความปกตในระยะเรมตน จะท าใหการรกษาไดผลด และตรวจสขภาพประจ าปอยางสม าเสมอ

อ.6 : (แสง)อาทตย การไดรบแสงแดดออนในตอนเชา เพอใหไดรบวตามนดอยางเพยงพอ จะชวยในการดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรสของรางกาย สามารถปองกนและชะลอการเกดโรคกระดกพรนได

อ.7 : อารมณ การควบคมความรสกตางๆ ไมใหเกดความเครยด อารมณทเปลยนแปลงงาย เชน หงดหงด โมโหงาย ท าใหขาดสตในการพจารณาไตรตรองเหตผล กอใหเกดความขดแยงกบบคคลอนไดงาย ตองหาวธในการควบคมอารมณซงมหลายวธ ดงนนการท าสมาธ การศกษาธรรมะ การสวดมนต จะชวยใหเกดการผอนคลายมสตมากขน

อ.8 : อดเรก การใชเวลาวางใหเปนประโยชน เพอเบยงเบนความสนใจหรอลดการหมกหมนในสงทท าใหไมสบายใจ จะเปนการชวยใหการด าเนนชวตในแตละวนมความสขมากยงขน

อ.9 : อจจาระ/ปสสาวะ ปองกนการเกดทองผก โดยการรบประทานอาหารผกผลไม บรหารกาย และจตอยางสม าเสมอ

อ.10 : อบตเหต ระมดระวงไมใหเกดอบตเหตโดยวธการตางๆ เชน สายตายาวตองใสแวนสายตา หไดยนไมชดเจนตองไปตรวจเพอแกไข สงแวดลอมไมเหมาะสมตองไปปรบสภาพแวดลอมใหเหมาะสม

72

ดงนนการน าหลก 6ร. 2ส.และ10อ.มาใชเปนแนวทางในการสรางเสรมสขภาพใหกบพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ควบคไปกบการมพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองทเหมาะสม ตงแตการปองกนโรคไมใหเกดการเจบปวย การสงเสรมสขภาพรางกายใหแขงแรง เชน การไมเสพสงเสพตดทเปนอนตรายตอสขภาพ การฉนอาหารทมประโยชน ลด หวาน มน เคม อนเปนปจจยเสยงทกอใหเกดโรคไมตดตอเรอรง การออกก าลงกาย ก าลงใจ การปองกนอบตเหต ตลอดจนการแสวงหาการรกษาพยาบาลเมอเจบปวยของพระภกษสงฆ โดยการมสวนรวมของชมชน พทธศาสนกชน และหนวยงานทเกยวของโดยไมขดตอหลกพระธรรมวนย จงเปนอกแนวทางหนงทจะท าใหพระภกษสงฆไดรบการพฒนายกระดบสภาวะดานสขภาพใหมคณภาพชวตทดทจะเปนก าลงส าคญในการเผยแผพระพทธศาสนาใหเกดความมนคงยงยนคกบสงคมไทยสบตอไป ขอเสนอแนะ

1.ขอเสนอแนะส าหรบการน าไปใช 1.1. ควรมการรณรงคเพอใหพทธศาสนกชนถวายภตตาหารทมประโยชนตอสขภาพของพระภกษ

สงฆ เพอลดภาวะเสยงในการเกดโรค หรอพระภกษสงฆทมโรคประจ าตวควรไดรบภตตาหารทเหมาะสมเฉพาะโรค

1.2. ควรมการพฒนารปแบบวธการดแลสงเสรมสขภาพใหกบพระภกษสงฆ เชน กจกรรมทางกายทเหมาะสมและไมขดตอพระธรรมวนย เพอใหพระภกษสงฆเกดความใสใจในการดแลสขภาพตนเองมากยงขน

1.3 ควรสรางจตส านกแกพทธศาสนกชนทมจตศรทธา โดยเนนกระบวนการมสวนรวมของชมชน วด และหนวยงานทเกยวของในการรวมมอกนดแลสขภาพของพระภกษสงฆแบบองครวมใหเปนไปอยางตอเนองและยงยน

1.4 ควรมการประสานการความรวมมอกนอยางจรงจงของหนวยงานทเกยวของ เพอจดบรการเชงรกการดแลสขภาพพระภกษสงฆ เพอใหพระภกษสงฆเกดพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมและมสขภาพดยงขน

2. ขอเสนอส าหรบการศกษาวจยครงตอไป 2.1 ควรมการศกษาปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆเพมเตมในบางประเดน

เชน ดชนมวลกาย สมรรถภาพรางกาย สมรรถภาพทางจตใจ ฯลฯ เพอใหไดขอมลทเปนประโยชนในการดแลสขภาพพระภกษสงฆใหเปนไปอยางเหมาะสมสอดคลองกบวถของชมชน

2.2. ควรมการศกษาพฒนารปแบบการสรางเสรมสขภาพพระสงฆแบบองครวมทไมขดตอพระธรรมวนยโดยการมสวนรวมของ วด พทธศาสนกชน และผมสวนไดสวนเสยในการดแลสขภาพพระภกษสงฆ

2.3 ควรมการจดโปรแกรมการพฒนาสขภาพพระภกษสงฆในดานตางๆทมความเหมาะสมสอดคลองกบพระธรรมวนย หรอมการศกษาวจยแบบกงทดลองเพอใหทราบการเปลยนแปลงดานสขภาพของพระภกษสงฆทเหนผลอยางเปนรปธรรม

ภาคผนวก

ภาคผนวก 1

1. แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

2. แบบสมภาษณผทรงคณวฒ เรอง พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

3. แบบสมภาษณผเชยวชาญ เรอง พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

4. แบบสอบถามความคดเหนผมสวนไดสวนเสยเกยวกบความเปนไปได เรอง พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

5. แบบสอบถามความคดเหนผมสวนไดสวนเสยเกยวกบความเหมาะสม เรอง พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

76

แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค วตถประสงค

1. เพอศกษาพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษในเขตเทศบาลนครนครสวรรค 2. เพอศกษาปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพพระภกษในเขตเทศบาลนครนครสวรรค 3. เพอพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

ค าชแจง 1. ผตอบแบบสอบถามนคอ พระภกษสงฆทจ าพรรษาอยในวดในเขตเทศบาลนครนครสวรรคไมนอยกวา

1 พรรษา 2. แบบสอบถามนแบงออกเปน 4 ตอน คอ

ตอนท 1 เปนค าถามเกยวกบขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ตอนท 2 เปนค าถามเกยวกบขอมลสภาวะสขภาพของของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ตอนท 3 เปนค าถามเกยวกบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนคร

นครสวรรค ตอนท 4 เปนค าถามเกยวกบความตระหนกและการรบรดานดแลสขภาพตนเองของพระภกษสงฆใน

เขตเทศบาลนครนครสวรรค

โปรดตอบแบบสอบถามทกขอตามความเปนจรงเพราะขอมลทไดจากทานจะเปนประโยชนอยางยงตอการน าไปประกอบการศกษาวจยเรอง การพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ใหเกดประสทธภาพและเกดประสทธผลตอไป

คณะผวจยขอขอบพระคณอยางสงมา ณ โอกาสน

กลมงานควบคมโรคเขตเมอง ส านกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค

77

ตอนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงในชอง (....) หรอเตมขอความลงในชองวางทตรงกบความเปนจรง ใหครบทกขอ

1. วด.......................................................................................................................................................... 2. อาย (ป)............................................................................................................................... ................ 3. จ านวน (พรรษา)……………………………………………………………………………………………………………. 4. ระดบการศกษาทางโลก (....) 1.ไมไดรบการศกษา (.....) 2.ประถมศกษา (.....) 3.มธยมศกษาตอนตน (.....) 4.มธยมศกษาตอปลาย

(.....) 5.ปวช./ปวส./อนปรญญา (.....) 6.ปรญญาตร (.....) 7.สงกวาปรญญาตร 5. ระดบการศกษาทางธรรม

5.1 แผนกบาล (.....) 1.ยงไมไดนกธรรม (.....) 2.นกธรรมตร (.....) 3.นกธรรมโท (.....) 4.นกธรรมเอก

5.2 แผนกเปรยญ (.....) 1. ยงไมไดเปรยญธรรม (.....) 2. เปรยญธรรม 1 – 3 ประโยค (.....) 3. เปรยญธรรม 4 – 6 ประโยค (.....) 4. เปรยญธรรม 7 – 9 ประโยค 6. สถานะทางสงฆ

(.....) 1. พระสงฆาธการ (.....) 2.พระลกวด 7. ต าแหนงหนาทอนๆ (.....) 1.เจาคณะจงหวด (.....) 2.เจาคณะอ าเภอ (.....) 3.เจาคณะต าบล (.....) 4.เจาอาวาส (.....) 5.ผชวยเจาอาวาส (.....) 6. ครสอนปรยตธรรม

ตอนท 2 ขอมลสภาวะสขภาพของของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงในชองตาราง “ไมม” หรอ “ ม “ทตรงกบความเปนจรงใหครบทกขอ

ค าถาม ไมเคย/ไมม เคย/ม 1. การตรวจสขภาพ - ไมเคยตรวจสขภาพ - เคยตรวจสขภาพ

1) มโรคประจ าตว ดงน

- เบาหวาน - ภมแพ - ความดนโลหตสง - กระเพาะอาหาร

78

ตอนท 2 ขอมลสภาวะสขภาพของของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค (ตอ) ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงในชองตาราง “ไมม” หรอ “ ม “ทตรงกบความเปนจรงใหครบทกขอ

ค าถาม ไมเคย/ไมม เคย/ม - ปวดขอ กลามเนอ - เบาหวานรวมกบความดนโลหตสง - เบาหวานรวมกบไขมนในเลอดสงและพากนสน

- เบาหวานรวมกบโรคไต

- ภมแพรวมกบรดสดวงทวาร

- มะเรง

- ล าไสแปรปรวน (IBS)

- ตอมลกหมากโต

- ตอหน

- ตอเนอ

- ไทรอยดเปนพษ

- จตเวช

- อมพาต

2.สถานทรกษาพยาบาล

- โรงพยาบาลรฐ

- โรงพยาบาลเอกชน

- ซอยาทานเอง/คลนค

- ภมปญญาพนบาน

- ปรบเปลยนพฤตกรรม

3.การอาพาธในรอบ 6 เดอนทผานมา

1) ไมม

2) ม ระบโรคทอาพาธ ดงน

- ไขหวดใหญ

- เบาหวาน

- ความดนโลหตสง

- หวใจและหลอดเลอด

79

ตอนท 3 ระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงในชองตารางหมายเลข 5 , 4 , 3 , 2 ,1ทตรงกบความเปนจรงใหครบทกขอ

ระดบการปฏบต 5 หมายถง มพฤตกรรมนนเปนประจ า ระดบการปฏบต 4 หมายถง มพฤตกรรมนนเปนบอยครง

ระดบการปฏบต 3 หมายถง มพฤตกรรมนนเปนบางครง ระดบการปฏบต 2 หมายถง มพฤตกรรมนนนานๆครง

ระดบการปฏบต 1 หมายถง ไมเคยปฏบตพฤตกรรมนนเลย

พฤตกรรมสขภาพ ระดบการปฏบต

5 4 2 2 1 1. การไมเสพสงทเปนอนตรายตอสขภาพ

1.1. ไมสบบหร

1.2. หลกเลยงทจะอยใกลคนสบบหร 1.3. ไมใชยาแกปวดเกนความจ าเปน 1.4. ฉน ชา กาแฟ ไมเกน 2 แกว/วน 1.5. ไมฉนเครองดมชก าลง

2. การฉนภตตาหาร 2.1. ฉนภตตาหารทมประโยชนตอรางกายเทานน

2.2. ฉนภตตาหารทะเลประเภท ปลาหมก กง หอย

2.3. ฉนภตตาหารทมกากใย เชน ผก ผลไม ทกมออาหาร 2.4. ฉนภตตาหารเปนเวลา 2.5. ฉนน าปานะมากกวา 2 แกว/วน 2.6. ฉนภตตาหารทมแปง และไขมนมาก 2.7. ใชชอนกลาง เมอฉนภตตาหารรวมกบผอน 2.8. ลางปาก แปรงฟนทกครงหลงฉนภตตาหาร 2.9. ลางมอกอนฉนภตตาหารทกครง 2.10. ฉนน าทสะอาดวนละ 6 – 8 แกว 2.11. ไมฉนภตตาหารทมรสจด 2.12. ฉนอาหารเสรม เครองดมบ ารงสขภาพหรอวตามนเสรม

80

ตอนท 3 ระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค (ตอ) ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงในชองตารางหมายเลข 5 , 4 , 3 , 2 ,1ทตรงกบความเปนจรงใหครบทกขอ

ระดบการปฏบต 5 หมายถง มพฤตกรรมนนเปนประจ า ระดบการปฏบต 4 หมายถง มพฤตกรรมนนเปนบอยครง

ระดบการปฏบต 3 หมายถง มพฤตกรรมนนเปนบางครง ระดบการปฏบต 2 หมายถง มพฤตกรรมนนนานๆครง

ระดบการปฏบต 1 หมายถง ไมเคยปฏบตพฤตกรรมนนเลย

พฤตกรรมสขภาพ ระดบการปฏบต

5 4 3 2 1 3. กจกรรมการเคลอนไหวรางกาย

3.1. กจกรรมทางกายนอกเหนอจากกจวตรของสงฆ เชน ยดเหยยดกลามเนอ ยดเสน โยคะ ฯลฯ

3.2. กจกรรมทางกายโดยการปฏบตตามกจวตรของสงฆ เชน การบณฑบาต กวาดลานวด เดนจงกรม ฯลฯ

3.3. ทานกจกรรมทางกายตามความเหมาะสมของสภาพรางกาย 3.4. ทานกจกรรมทางกายอยางนอยสปดาหละ 3 วนๆ ละ 30 นาท 4. การจดการความเครยด

4.1. เมอรสกทอแท หรอเบอหนายทานจะไปหาเพอนหรอสหธรรมกเพอใหก าลงใจหรอคอยชวยเหลอ

4.2. เมอรสกเครยด พยายามคนหาสาเหตของความเครยด 4.3. เมอมปญหาเกดขน พยายามแกไขปญหานนอยางมเหตผล 4.4. เมอมสงมากระตนใหโกรธ ทานสามารถระงบโทสะได 4.5. เมอมเรองไมสบายใจ จะไมเกบไวคนเดยว และปลอยให

กาลเวลาเปนเครองเยยวยา

4.6. หยดท ากจกรรมนนชวคราวเมอรสกเครยด 4.7. เมอรสกเครยดจะสวดมนต หรอ นงสมาธ ปลกตนไม กวาด

ขยะ วาดรป เปนตน

4.8. เมอทานรสกเครยดจะจ าวดพกผอนในหองทอากาศถายเทไดสะดวกอยางนอยวนละ 6 ชวโมง

81

ตอนท 3 ระดบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค (ตอ) ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงในชองตารางหมายเลข 5 , 4 , 3 , 2 ,1ทตรงกบความเปนจรงใหครบทกขอ

ระดบ 5 หมายถง มพฤตกรรมนนเปนประจ า ระดบ 4 หมายถง มพฤตกรรมนนเปนบอยครง

ระดบ 3 หมายถง มพฤตกรรมนนเปนบางครง ระดบ 2 หมายถง มพฤตกรรมนนนานๆครง

ระดบ 1 หมายถง ไมเคยปฏบตพฤตกรรมนนเลย

พฤตกรรมสขภาพ ระดบการปฏบต

5 4 3 2 1 5. การแสวงหาการรกษาพยาบาล

5.1. เมอมอาการอาพาธรบไปพบแพทยทนท ไมปลอยใหตนเองอาพาธถงขนรนแรง

5.2. เมออาพาธจะปฏบตตวเพอดแลตนเองอยางเหมาะสม

5.3. เขารบการตรวจสขภาพเปนประจ า

5.4. เมอเกดอาการเจบปวย จะซอยาฉนเอง

5.5. กอนการใชยามการศกษาสรรพคณและโทษหรออาการขางเคยงของยาชนดนนๆ

5.6. หากมอาการอาพาธเลกนอย จะรอใหหายเอง

5.7. สนใจและตดตามขอมลขาวสารเกยวกบสขภาพ

5.8. เมอรวาตนเองอาพาธ จะปองกนไมใหโรคไปตดตอกบผอน

82

ตอนท 4 ระดบการรบรดานดแลสขภาพตนเองของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงในชองตารางระดบความคดเหน 1 , 2 , 3 , 4 , 5 ชองใดชองหนง ทตรงกบ ความคดเหนของทานใหครบทกขอ

ระดบการรบร 5 หมายถง รบรมากทสด ระดบการรบร 4 หมายถง รบรมาก ระดบการรบร 3 หมายถง รบรปานกลาง ระดบการรบร 2 หมายถง รบรนอย ระดบการรบร 1 หมายถง รบรนอยทสด

การรบร ระดบการรบร ขอเสนอแนะเพมเตม

5 4 3 2 1

1.รบรวาตนเองไดรบความคมครองดแลการเจบปวยจากบตรทองหรอระบบประกนสขภาพถวนหนา

2. รบรวาขณะนตนเองมสขภาพเปนเชนไร

3. รบรจากบคลากรสาธารณสขเรองการตรวจวดระดบไขมนในเลอด

4. รบรวาในชวง 12 เดอนทผานมา มปญหาเกยวกบระดบไขมนในเลอดสงผดปกต

5. รบรการตรวจวดความดนโลหตสงจากบคลากรสาธารณสข

6. รบรจากบคลากรสาธารณสขวามปญหาเกยวกบความดนโลหตสงหรอเปนโรคความดนโลหตสง

7. รบรการตรวจวดระดบน าตาลในเลอดเพอหาเบาหวาน

8. รบรจากบคลากรสาธารณสขวาเปนโรคเบาหวาน

9. รบรจากบคลากรสาธารณสขถงการเปนโรคหรออาการเจบปวยเกยวกบตวทาน

10. รบรถงอาการอมพฤกษ อมพาต หรอผปวยตดเตยงในวด

11. รบรเกยวกบขาวสารสขภาพทนาสนใจ

83

แบบสมภาษณผทรงคณวฒ เรอง

พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพของเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

*************************************************

ค าชแจง วตถประสงคการสมภาษณ เพอสมภาษณความคดเหนผทรงคณวฒเกยวกบแนวคด/แนวทาง/การ

พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค แบบสมภาษณนแบงออกเปน 2 ตอน คอ ตอนท 1 ขอมลเกยวกบทวไปของผทรงคณวฒ ตอนท 2 ประเดนการสมภาษณ ผวจยขอขอบพระคณอยางสงมา ณ โอกาสน

กลมควบคมโรคเขตเมอง

ส านกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค

84

ตอนท 1 ขอมลเกยวกบผใหสมภาษณ ชอ นามสกล …………… ต าแหนง...................................................................................................................... .................................................... สถานทปฏบตงาน………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ตอนท 2 ประเดนการสมภาษณ 1.แนวคด/แนวทาง/รปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ควรเปนอยางไร ............................................................................................................................. ................................................................................................................................... ........................................................................................ ......................... …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2.ขอเสนอแนะเพมเตมอนๆเกยวกบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค............................................................................................................................. ................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................................................... ........................................................... …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

%%%%%%%%%%%%%%%%%%%

85

แบบสอบถามผเชยวชาญเกยวกบความสอดคลอง เรอง

พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

ค าชแจง

1. แบบสอบถามฉบบนมจดมงหมาย เพอขอความอนเคราะหจากผเชยวชาญในการใหความคดเหนการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยผวจยไดรวบรวมขอมลสภาวะสขภาพเบองตนจากการตอบแบบสอบถามของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค จ านวน 200 รป และจากการสมภาษณผทรงคณวฒทมความรและประสบการณในการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพในพระภกษสงฆ ซงการตอบแบบสอบถามในครงนเปนการประเมนความสอดคลองในการน าแนวคด 6 ร. 2 ส. และ 10 อ. มาใชเปนแนวทางการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆ โดยแบบสอบถามแบงออกเปน 2 ตอน ดงน

ตอนท 1 ขอมลเกยวกบทวไปของผตอบแบบสอบถาม ตอนท 2 เปนแบบสอบถามความคดเหนเกยวกบการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ

เครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ซงแบงระดบความคดเหนออกเปน 5 ระดบ ดงน ระดบความคดเหน 5 หมายถง มความสอดคลองในระดบมากทสด ระดบความคดเหน 4 หมายถง มความสอดคลองในระดบมาก ระดบความคดเหน 3 หมายถง มความสอดคลองในระดบปานกลาง ระดบความคดเหน 2 หมายถง มความสอดคลองในระดบนอย ระดบความคดเหน 1 หมายถง มความสอดคลองในระดบนอยทสด

2. ผวจยตระหนกดวาทานผตอบแบบสอบถาม มภารกจทตองรบผดชอบมากแตความคดเหนของทาน ในครงนจะเปนประโยชนอยางยงทจะท าใหงานวจยชนนมความสมบรณและสามารถน าไปใชประโยชนตอไป

ผวจยขอขอบพระคณอยางสงมา ณ โอกาสน กลมควบคมโรคเขตเมอง

ส านกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค

86

ตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบแบบสอบถาม ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงตรงขอความทตรงกบทานมากทสด

1. เพศ (.....) 1.ชาย (.....) 2.หญง

2. อาย…………………ป 3. ระดบการศกษา

(.....) 1. ต ากวาปรญญาตร (.....) 2.ปรญญาตร (.....) 3.สงกวาปรญญาตร

*****ค าอธบายการตอบแบบสอบถามตอนท 2****

ร.1 : รมรน คอ สภาพแวดลอมทวไปทงอาคารสถานท บรเวณลานวด สะอาดรมรนเออตอการสรางเสรมสขภาพ

ร.2 : รมเยน คอ สงบดวยการเทศนา แสดงธรรม ปฏบตธรรม เผยแผธรรมะประสานใจทงพระสงฆและฆราวาส

ร.3 : รวมสรางสขภาพ คอ พระสงฆ สามเณร บคลากรในวดและประชาชน มกจกรรมทเออตอการดแลสงเสรมรกษาสขภาพชมชน

ร.4 : รวมจตวญญาณ คอ ด ารงรกษา สบสานศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถน รวมทงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ร.5 : รวมพฒนา คอ การบรหารจดการแบบมสวนรวม รวมคด รวมท า รวมรบผดชอบทงฝายบรรพชตและฝายฆารวาส สงเสรมความเปนกลยาณมตรตอกน

ร.6 : รบร คอ รบรขาวสารการดแลสขภาพและการปองกนโรคตดตอและโรคไมตดตอเรอรง ส.1 : สบบหร กบ พระธรรมวนย คอ การสบบหรเปนการเบยดเบยนตนเองทงผทสบเองและผอนท

ดมควนบหร เพมโอกาสการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โรคปอด โรคมะเรงและโรคอนๆ ทเกยวของกบการสบบหร ซงเปนอกศลกรรมทควรหลกเลยงของชาวพทธ ดงนนการสบบหรเปนเหตปจจยท าใหเจบปวยมาก จงไมสมควรจะสบ

ส.2 : สรา กบ พระธรรมวนย การดมน าเมาคอ สราและเมรย ท าใหขาดสต เปนไปเพอความเสอมของสงขาร เพมโอกาสเกดโรคมากกวา 15 โรค เชน อบต ตบแขง ตบออนอกเสบ ความดนเลอดสง โรคหวใจและหลอดเลอด มะเรงทางเดนอาหาร ตบ เตานม ฯลฯ

อ.1 : อาหาร กบ พระธรรมวนย คอ บรโภคอาหารทยอยงายไมพอกพนสะสมในรางกายจนน าหนกเพมขนจนเกดเปนโรคอวน เบาหวาน หลอดเลอดตบจากไขมนสะสม ความดนเลอดสง

รจกประมาณตนในการบรโภคอาหาร และกนแคใหหายหว เพอใหกายด ารงอยไดไมล าบากพระพทธเจาสอนเรองอาหารไวมากมาย ตวอยางเชน

87

อ.2 : อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย คอ การเดนจงกรมเปนกจกรรมทางกายส าหรบชาวพทธ อานสงส (ผลแหงความด) ของการเดนจงกรม 5 ประการคอ

• ยอมเปนผอดทนตอการเดนทางไกล 1 • ยอมเปนผอดทนตอการบ าเพญเพยร 1 • ยอมเปนผมอาพาธ (ปวย) นอย 1 • อาหารทกนดม เคยว ลมแลวยอมยอยไปโดยด 1 • สมาธทไดเพราะการเดนจงกรรมยอมตงอยไดนาน 1 อ.3 : ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย คอ ก าลง 4 ประการ เพอกาวลวงภย ไมกลวตอภยอนเนอง

ดวยชวต รวมถงโรคภยไขเจบจากการใชชวต ประกอบดวย 1) ก าลงปญญา(เจรญวปสสนาดวยอานาปานสต หรอ นงรลม) 2) ก าลงความเพยร (อดทนตอการบ าเพญเพยรดวยการเดนจงกรม) 3) ก าลงการงานไมมโทษ (มกายกรรม วจกรรม มโนกรรม อนหาโทษมได หมายถง มวนย มศล และ อานาปานสตสมาธ) 4) ก าลงการสงเคราะห (สงคหวตถ 4 คอ ทานหรอการให ปยวาจา อตถจรยา สมานตตา)

อ.4 : อากาศ การไดอยในพนทโปรงในยามเชา จะท าใหเลอดทสบฉดไปเลยงรางกายมปรมาณออกซเจนทเพยงพอท าใหเซลลมคณภาพสงผลใหอวยวะทกสวนท างานไดอยางมประสทธภาพ

อ.5 : อนามย การสงเกตอาการผดปกตของรางกายและจตใจ ถาสงเกตพบความผดความปกตในระยะเรมตน จะท าใหการรกษาไดผลด ตรวจสขภาพประจ าปอยางสม าเสมอ

อ.6 : (แสง)อาทตย การไดรบแสงแดดออน ในตอนเชา เพอใหไดรบวตามนดอยางเพยงพอ จะชวยในการดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรสของรางกาย สามารถปองกนและชะลอการเกดโรคกระดกพรนได

อ.7 : อารมณ การควบคมความรสกตางๆ ไมใหเกดเครยด อารมณทเปลยนแปลงงาย เชน หงดหงด โมโหงาย ท าใหขาดสตในการพจารณาไตรตรองเหตผล กอใหเกดความขดแยงกบบคคลอนไดงาย ตองหาวธในการควบคมอารมณซงมหลายวธ ดงนนการท าสมาธ การศกษาธรรมะ การสวดมนต จะชวยใหเกดการผอนคลายมสตมากขน

อ.8 : อดเรก การใชเวลาวางใหเปนประโยชน เพอเบยงเบนความสนใจหรอลดการหมกหมนในสงทท าใหไมสบายใจ

อ.9 : อจจาระ/ปสสาวะ ปองกนการเกดทองผก โดยการรบประทานอาหารผกผลไม บรหารกาย และจตอยางสม าเสมอ

อ.10 : อบตเหต ระมดระวงไมใหเกดอบตเหตโดยวธการตางๆ เชน สายตายาวตองใสแวนสายตา หไดยนไมชดเจนตองไปตรวจเพอแกไข สงแวดลอมไมเหมาะสมตองไปปรบสภาพแวดลอมใหเหมาะสม

88

ตอนท 2 แบบแสดงความคดเหนการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขาย พระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงในชองหมายเลข 5 , 4 , 3 , 2 , 1 ทตรงกบความคดเหนของทานมากทสด

รปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ

ในเขตเทศบาลนครนครสวรรคตามแนวทาง 6 ร. 2 ส. และ 10 อ.

ระดบความคดเหน ขอเสนอแนะเพมเตม

5 4 3 2 1

ร.1 : รมรน

ร.2 : รมเยน

ร.3 : รวมสรางสขภาพ

ร.4 : รวมจตวญญาณ

ร.5 : รวมพฒนา

ร.6 : รบร

ส.1 : สบบหร กบ พระธรรมวนย

ส.2 : สรา กบ พระธรรมวนย

อ.1 : อาหาร กบ พระธรรมวนย

อ.2 : อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย

อ.3 : ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย

อ.4 : อากาศ

อ.5 : อนามย

อ.6 : (แสง)อาทตย

อ.7 : อารมณ

อ.8 : อดเรก

อ.9 : อจจาระ/ปสสาวะ

อ.10 : อบตเหต

89

แบบสอบถามพระภกษสงฆกลมตวอยางเกยวกบความเปนไปได เรอง

พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

ค าชแจง

1. แบบสอบถามฉบบนมจดมงหมาย เพอขอความอนเคราะหจากผเกยวของแสดงความคดเหนเกยวกบการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยผวจยไดรวบรวมขอมลจากการสมภาษณผทรงคณวฒทมความรและประสบการณในการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพในพระภกษสงฆ ซงการตอบแบบสอบถามในครงนเปนการประเมนความเปนไปไดในการน าแนวคด 6 ร. 2 ส. และ 10 อ. มาใชเปนแนวทางการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆ โดยแบบสอบถามแบงออกเปน 2 ตอน ดงน

ตอนท 1 ขอมลเกยวกบทวไปของผตอบแบบสอบถาม ตอนท 2 เปนแบบสอบถามความคดเหนเกยวกบการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ

เครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ซงแบงระดบความคดเหนออกเปน 5 ระดบ ดงน ระดบความคดเหน 5 หมายถง มความเปนไปไดในระดบมากทสด ระดบความคดเหน 4 หมายถง มความเปนไปไดในระดบมาก ระดบความคดเหน 3 หมายถง มความเปนไปไดในระดบปานกลาง ระดบความคดเหน 2 หมายถง มความเปนไปไดในระดบนอย ระดบความคดเหน 1 หมายถง มความเปนไปไดในระดบนอยทสด

2. ผวจยตระหนกดวาทานผตอบแบบสอบถาม มภารกจทตองรบผดชอบมากแตความคดเหนของทาน ในครงนจะเปนประโยชนอยางยงทจะท าใหงานวจยชนนมความสมบรณและสามารถน าไปใชประโยชนตอไป

ผวจยขอขอบพระคณอยางสงมา ณ โอกาสน กลมควบคมโรคเขตเมอง

ส านกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค

90

ตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบแบบสอบถาม ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงตรงขอความทตรงกบทานมากทสด

4. เพศ (.....) 1.ชาย (.....) 2.หญง

5. อาย…………………ป 6. ระดบการศกษา

(.....) 1. ต ากวาปรญญาตร (.....) 2.ปรญญาตร (.....) 3.สงกวาปรญญาตร

*****ค าอธบายการตอบแบบสอบถามตอนท 2****

ร.1 : รมรน คอ สภาพแวดลอมทวไปทงอาคารสถานท บรเวณลานวด สะอาดรมรนเออตอการสรางเสรมสขภาพ

ร.2 : รมเยน คอ สงบดวยการเทศนา แสดงธรรม ปฏบตธรรม เผยแผธรรมะประสานใจทงพระสงฆและฆราวาส

ร.3 : รวมสรางสขภาพ คอ พระสงฆ สามเณร บคลากรในวดและประชาชน มกจกรรมทเออตอการดแลสงเสรมรกษาสขภาพชมชน

ร.4 : รวมจตวญญาณ คอ ด ารงรกษา สบสานศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถน รวมทงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ร.5 : รวมพฒนา คอ การบรหารจดการแบบมสวนรวม รวมคด รวมท า รวมรบผดชอบทงฝายบรรพชตและฝายฆารวาส สงเสรมความเปนกลยาณมตรตอกน

ร.6 : รบร คอ รบรขาวสารการดแลสขภาพและการปองกนโรคตดตอและโรคไมตดตอเรอรง ส.1 : สบบหร กบ พระธรรมวนย คอ การสบบหรเปนการเบยดเบยนตนเองทงผทสบเองและผอนท

ดมควนบหร เพมโอกาสการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โรคปอด โรคมะเรงและโรคอนๆ ทเกยวของกบการสบบหร ซงเปนอกศลกรรมทควรหลกเลยงของชาวพทธ ดงนนการสบบหรเปนเหตปจจยท าใหเจบปวยมาก จงไมสมควรจะสบ

ส.2 : สรา กบ พระธรรมวนย การดมน าเมาคอ สราและเมรย ท าใหขาดสต เปนไปเพอความเสอมของสงขาร เพมโอกาสเกดโรคมากกวา 15 โรค เชน อบต ตบแขง ตบออนอกเสบ ความดนเลอดสง โรคหวใจและหลอดเลอด มะเรงทางเดนอาหาร ตบ เตานม ฯลฯ

อ.1 : อาหาร กบ พระธรรมวนย คอ บรโภคอาหารทยอยงายไมพอกพนสะสมในรางกายจนน าหนกเพมขนจนเกดเปนโรคอวน เบาหวาน หลอดเลอดตบจากไขมนสะสม ความดนเลอดสง

รจกประมาณตนในการบรโภคอาหาร และกนแคใหหายหว เพอใหกายด ารงอยไดไมล าบากพระพทธเจาสอนเรองอาหารไวมากมาย ตวอยางเชน

91

อ.2 : อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย คอ การเดนจงกรมเปนกจกรรมทางกาย

ส าหรบชาวพทธ อานสงส (ผลแหงความด) ของการเดนจงกรม 5 ประการคอ • ยอมเปนผอดทนตอการเดนทางไกล 1 • ยอมเปนผอดทนตอการบ าเพญเพยร 1 • ยอมเปนผมอาพาธ (ปวย) นอย 1 • อาหารทกนดม เคยว ลมแลวยอมยอยไปโดยด 1 • สมาธทไดเพราะการเดนจงกรรมยอมตงอยไดนาน 1 อ.3 : ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย คอ ก าลง 4 ประการ เพอกาวลวงภย ไมกลวตอภยอนเนอง

ดวยชวต รวมถงโรคภยไขเจบจากการใชชวต ประกอบดวย 1) ก าลงปญญา(เจรญวปสสนาดวยอานาปานสต หรอ นงรลม) 2) ก าลงความเพยร (อดทนตอการบ าเพญเพยรดวยการเดนจงกรม) 3) ก าลงการงานไมมโทษ (มกายกรรม วจกรรม มโนกรรม อนหาโทษมได หมายถง มวนย มศล และ อานาปานสตสมาธ) 4) ก าลงการสงเคราะห (สงคหวตถ 4 คอ ทานหรอการให ปยวาจา อตถจรยา สมานตตา)

อ.4 : อากาศ การไดอยในพนทโปรงในยามเชา จะท าใหเลอดทสบฉดไปเลยงรางกายมปรมาณออกซเจนทเพยงพอท าใหเซลลมคณภาพสงผลใหอวยวะทกสวนท างานไดอยางมประสทธภาพ

อ.5 : อนามย การสงเกตอาการผดปกตของรางกายและจตใจ ถาสงเกตพบความผดความปกตในระยะเรมตน จะท าใหการรกษาไดผลด ตรวจสขภาพประจ าปอยางสม าเสมอ

อ.6 : (แสง)อาทตย การไดรบแสงแดดออน ในตอนเชา เพอใหไดรบวตามนดอยางเพยงพอ จะชวยในการดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรสของรางกาย สามารถปองกนและชะลอการเกดโรคกระดกพรนได

อ.7 : อารมณ การควบคมความรสกตางๆ ไมใหเกดเครยด อารมณทเปลยนแปลงงาย เชน หงดหงด โมโหงาย ท าใหขาดสตในการพจารณาไตรตรองเหตผล กอใหเกดความขดแยงกบบคคลอนไดงาย ตองหาวธในการควบคมอารมณซงมหลายวธ ดงนนการท าสมาธ การศกษาธรรมะ การสวดมนต จะชวยใหเกดการผอนคลายมสตมากขน

อ.8 : อดเรก การใชเวลาวางใหเปนประโยชน เพอเบยงเบนความสนใจหรอลดการหมกหมนในสงทท าใหไมสบายใจ

อ.9 : อจจาระ/ปสสาวะ ปองกนการเกดทองผก โดยการรบประทานอาหารผกผลไม บรหารกาย และจตอยางสม าเสมอ

อ.10 : อบตเหต ระมดระวงไมใหเกดอบตเหตโดยวธการตางๆ เชน สายตายาวตองใสแวนสายตา หไดยนไมชดเจนตองไปตรวจเพอแกไข สงแวดลอมไมเหมาะสมตองไปปรบสภาพแวดลอมใหเหมาะสม

92

ตอนท 2 แบบแสดงความคดเหนการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขาย พระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงในชองหมายเลข 5 , 4 , 3 , 2 , 1 ทตรงกบความคดเหนของทานมากทสด

รปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ

ในเขตเทศบาลนครนครสวรรคตามแนวทาง 6 ร. 2 ส. และ 10 อ.

ระดบความคดเหน ขอเสนอแนะเพมเตม

5 4 3 2 1

ร.1 : รมรน

ร.2 : รมเยน

ร.3 : รวมสรางสขภาพ

ร.4 : รวมจตวญญาณ

ร.5 : รวมพฒนา

ร.6 : รบร

ส.1 : สบบหร กบ พระธรรมวนย

ส.2 : สรา กบ พระธรรมวนย

อ.1 : อาหาร กบ พระธรรมวนย

อ.2 : อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย

อ.3 : ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย

อ.4 : อากาศ

อ.5 : อนามย

อ.6 : (แสง)อาทตย

อ.7 : อารมณ

อ.8 : อดเรก

อ.9 : อจจาระ/ปสสาวะ

อ.10 : อบตเหต

93

แบบสอบถามผมสวนไดสวนเสยเกยวกบความเหมาะสม เรอง

พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค

ค าชแจง

1. แบบสอบถามฉบบนมจดมงหมาย เพอขอความอนเคราะหจากผเกยวของแสดงความคดเหนเกยวกบการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค โดยผวจยไดรวบรวมขอมลจากการตอบแบบสอบถามเบองตนของพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค จ านวน 200 รป และจากการสมภาษณผทรงคณวฒทมความรและประสบการณในการด าเนนงานสรางเสรมสขภาพในพระภกษสงฆ ซงการตอบแบบสอบถามในครงนเปนการประเมนความเปนไปไดในการน าแนวคด 6 ร. 2 ส. และ 10 อ. มาใชเปนแนวทางการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพในพระภกษสงฆ โดยแบบสอบถามแบงออกเปน 2 ตอน ดงน

ตอนท 1 ขอมลเกยวกบทวไปของผตอบแบบสอบถาม ตอนท 2 เปนแบบสอบถามความคดเหนเกยวกบการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ

เครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ซงแบงระดบความคดเหนออกเปน 5 ระดบ ดงน ระดบความคดเหน 5 หมายถง มความเหมาะสมในระดบมากทสด ระดบความคดเหน 4 หมายถง มความเหมาะสมในระดบมาก ระดบความคดเหน 3 หมายถง ความเหมาะสมในระดบปานกลาง ระดบความคดเหน 2 หมายถง มความเหมาะสมในระดบนอย ระดบความคดเหน 1 หมายถง มความเหมาะสมในระดบนอยทสด

2. ผวจยตระหนกดวาทานผตอบแบบสอบถาม มภารกจทตองรบผดชอบมากแตความคดเหนของทาน ในครงนจะเปนประโยชนอยางยงทจะท าใหงานวจยชนนมความสมบรณและสามารถน าไปใชประโยชนตอไป

ผวจยขอขอบพระคณอยางสงมา ณ โอกาสน กลมควบคมโรคเขตเมอง

ส านกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค

94

ตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบแบบสอบถาม ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงตรงขอความทตรงกบทานมากทสด

7. เพศ (.....) 1.ชาย (.....) 2.หญง

8. อาย…………………ป 9. ระดบการศกษา

(.....) 1. ต ากวาปรญญาตร (.....) 2.ปรญญาตร (.....) 3.สงกวาปรญญาตร

*****ค าอธบายการตอบแบบสอบถามตอนท 2****

ร.1 : รมรน คอ สภาพแวดลอมทวไปทงอาคารสถานท บรเวณลานวด สะอาดรมรนเออตอการสรางเสรมสขภาพ

ร.2 : รมเยน คอ สงบดวยการเทศนา แสดงธรรม ปฏบตธรรม เผยแผธรรมะประสานใจทงพระสงฆและฆราวาส

ร.3 : รวมสรางสขภาพ คอ พระสงฆ สามเณร บคลากรในวดและประชาชน มกจกรรมทเออตอการดแลสงเสรมรกษาสขภาพชมชน

ร.4 : รวมจตวญญาณ คอ ด ารงรกษา สบสานศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถน รวมทงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ร.5 : รวมพฒนา คอ การบรหารจดการแบบมสวนรวม รวมคด รวมท า รวมรบผดชอบทงฝายบรรพชตและฝายฆารวาส สงเสรมความเปนกลยาณมตรตอกน

ร.6 : รบร คอ รบรขาวสารการดแลสขภาพและการปองกนโรคตดตอและโรคไมตดตอเรอรง ส.1 : สบบหร กบ พระธรรมวนย คอ การสบบหรเปนการเบยดเบยนตนเองทงผทสบเองและผอนท

ดมควนบหร เพมโอกาสการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โรคปอด โรคมะเรงและโรคอนๆ ทเกยวของกบการสบบหร ซงเปนอกศลกรรมทควรหลกเลยงของชาวพทธ ดงนนการสบบหรเปนเหตปจจยท าใหเจบปวยมาก จงไมสมควรจะสบ

ส.2 : สรา กบ พระธรรมวนย การดมน าเมาคอ สราและเมรย ท าใหขาดสต เปนไปเพอความเสอมของสงขาร เพมโอกาสเกดโรคมากกวา 15 โรค เชน อบต ตบแขง ตบออนอกเสบ ความดนเลอดสง โรคหวใจและหลอดเลอด มะเรงทางเดนอาหาร ตบ เตานม ฯลฯ

อ.1 : อาหาร กบ พระธรรมวนย คอ บรโภคอาหารทยอยงายไมพอกพนสะสมในรางกายจนน าหนกเพมขนจนเกดเปนโรคอวน เบาหวาน หลอดเลอดตบจากไขมนสะสม ความดนเลอดสง

รจกประมาณตนในการบรโภคอาหาร และกนแคใหหายหว เพอใหกายด ารงอยไดไมล าบากพระพทธเจาสอนเรองอาหารไวมากมาย ตวอยางเชน

95

อ.2 : อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย คอ การเดนจงกรมเปนกจกรรมทางกายส าหรบชาวพทธ อานสงส (ผลแหงความด) ของการเดนจงกรม 5 ประการคอ

• ยอมเปนผอดทนตอการเดนทางไกล 1 • ยอมเปนผอดทนตอการบ าเพญเพยร 1 • ยอมเปนผมอาพาธ (ปวย) นอย 1 • อาหารทกนดม เคยว ลมแลวยอมยอยไปโดยด 1 • สมาธทไดเพราะการเดนจงกรรมยอมตงอยไดนาน 1 อ.3 : ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย คอ ก าลง 4 ประการ เพอกาวลวงภย ไมกลวตอภยอนเนอง

ดวยชวต รวมถงโรคภยไขเจบจากการใชชวต ประกอบดวย 1) ก าลงปญญา(เจรญวปสสนาดวยอานาปานสต หรอ นงรลม) 2) ก าลงความเพยร (อดทนตอการบ าเพญเพยรดวยการเดนจงกรม) 3) ก าลงการงานไมมโทษ (มกายกรรม วจกรรม มโนกรรม อนหาโทษมได หมายถง มวนย มศล และ อานาปานสตสมาธ) 4) ก าลงการสงเคราะห (สงคหวตถ 4 คอ ทานหรอการให ปยวาจา อตถจรยา สมานตตา)

อ.4 : อากาศ การไดอยในพนทโปรงในยามเชา จะท าใหเลอดทสบฉดไปเลยงรางกายมปรมาณออกซเจนทเพยงพอท าใหเซลลมคณภาพสงผลใหอวยวะทกสวนท างานไดอยางมประสทธภาพ

อ.5 : อนามย การสงเกตอาการผดปกตของรางกายและจตใจ ถาสงเกตพบความผดความปกตในระยะเรมตน จะท าใหการรกษาไดผลด ตรวจสขภาพประจ าปอยางสม าเสมอ

อ.6 : (แสง)อาทตย การไดรบแสงแดดออน ในตอนเชา เพอใหไดรบวตามนดอยางเพยงพอ จะชวยในการดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรสของรางกาย สามารถปองกนและชะลอการเกดโรคกระดกพรนได

อ.7 : อารมณ การควบคมความรสกตางๆ ไมใหเกดเครยด อารมณทเปลยนแปลงงาย เชน หงดหงด โมโหงาย ท าใหขาดสตในการพจารณาไตรตรองเหตผล กอใหเกดความขดแยงกบบคคลอนไดงาย ตองหาวธในการควบคมอารมณซงมหลายวธ ดงนนการท าสมาธ การศกษาธรรมะ การสวดมนต จะชวยใหเกดการผอนคลายมสตมากขน

อ.8 : อดเรก การใชเวลาวางใหเปนประโยชน เพอเบยงเบนความสนใจหรอลดการหมกหมนในสงทท าใหไมสบายใจ

อ.9 : อจจาระ/ปสสาวะ ปองกนการเกดทองผก โดยการรบประทานอาหารผกผลไม บรหารกาย และจตอยางสม าเสมอ

อ.10 : อบตเหต ระมดระวงไมใหเกดอบตเหตโดยวธการตางๆ เชน สายตายาวตองใสแวนสายตา หไดยนไมชดเจนตองไปตรวจเพอแกไข สงแวดลอมไมเหมาะสมตองไปปรบสภาพแวดลอมใหเหมาะสม

96

ตอนท 2 แบบแสดงความคดเหนการพฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขาย พระภกษสงฆในเขตเทศบาลนครนครสวรรค ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงในชองหมายเลข 5 , 4 , 3 , 2 , 1 ทตรงกบความคดเหนของทานมากทสด

รปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆ

ในเขตเทศบาลนครนครสวรรคตามแนวทาง 6 ร. 2 ส. และ 10 อ.

ระดบความคดเหน ขอเสนอแนะเพมเตม

5 4 3 2 1

ร.1 : รมรน

ร.2 : รมเยน

ร.3 : รวมสรางสขภาพ

ร.4 : รวมจตวญญาณ

ร.5 : รวมพฒนา

ร.6 : รบร

ส.1 : สบบหร กบ พระธรรมวนย

ส.2 : สรา กบ พระธรรมวนย

อ.1 : อาหาร กบ พระธรรมวนย

อ.2 : อรยาบถ ออกแรง ออกก าลงกาย กบ พระธรรมวนย

อ.3 : ออกก าลงใจ กบ พระธรรมวนย

อ.4 : อากาศ

อ.5 : อนามย

อ.6 : (แสง)อาทตย

อ.7 : อารมณ

อ.8 : อดเรก

อ.9 : อจจาระ/ปสสาวะ

อ.10 : อบตเหต

ภาคผนวก 2

รายชอผทรงคณวฒ

95

รายชอผทรงคณวฒ

1. รศ.ดร.สธรรม นนทมงคลชย หวหนาภาควชาอนามยครอบครว คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล การศกษา : ปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาประชากรศาสตร มหาวทยามหดล 2. ผศ.ดร.พรชย จลเมตต หวหนาภาควชาการพยาบาลผสงอาย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา การศกษา : พยาบาลศาสตรดษฎบณฑต มหาวทยามหดล 3. ผศ.ดร.วาร กงใจ อาจารยประจ าภาควชาการพยาบาลผสงอาย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา การศกษา : พยาบาลศาสตรดษฎบณฑต มหาวทยามหดล 4. ดร.ปณณทต บนขนทด อาจารยประจ าคณะสาธารณสขศาสตร คณะสาธารณสขศาสตร (วทยาเขตบรรมย) มหาวทยาลยเวสเทรน การศกษา : 1. พยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาเวชปฏบตชมชน มหาวทยาลยบรพา

2. ครศาสตรดษฎบณฑต สาขาบรหารการศกษา มหาวทยาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 5. ดร.กญญารช วงศภคา นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ กองแผนงาน กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข การศกษา : ปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาประชากรศาสตร มหาวทยามหดล

ภาคผนวก 3

ประวตผศกษาวจย

1. นายชรนทร หวงมตร นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ

รกษาการในต าแหนงนกวชาการสาธารณสขเชยวชาญ

2. นายนเรศน ฐตนนทวฒน นกวชาการสาธารณสขช านาญการ

3. นายธวชชย ปานสมบต นกกฏวทยา

98

ประวตผศกษาวจย 1. ชอ – นามสกล นายชรนทร หวงมตร 2. ตาแหนง นกวชาการสาธารณสขชานาญการพเศษ ดานสงเสรมพฒนา

สานกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข 3. วฒการศกษา

3.1 สาธารณสขศาสตรบณฑต (บรหารสาธารณสข) มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 3.2 สาธารณสขศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม 3.3 เศรษฐศาสตรบณฑต มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 3.4 สาธารณสขศาสตรบณฑต (อาชวอนามยและความปลอดภย) มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

4. ประวตการทางาน 4.1 นกวชาการสขาภบาล ระดบ 3 – 5 สานกงานสาธารณสขจงหวดนครสวรรค 4.2 นกวชาการสาธารณสข ระดบ 6 - 7 สานกงานสาธารณสขจงหวดนครสวรรค 4.3 นกวชาการสาธารณสขชานาญการพเศษ สานกงานปองกนควบคมโรคท 8 จงหวดนครสวรรค

กรมควบคมโรค 5. ผลงานทสาคญ 5.1 ศกษาวจย เรอง “ ความสมพนธระหวางระดบโคลนเอสเตอเรสกบการปฏบตในการใชสารเคมกาจด ศตรพชของเกษตรกรอาเภอแมวงก จงหวดนครสวรรค ” ทนมลนธดร.ตว ลพานกรม องคการเภสชกรรม ป 2541 5.2 ศกษาวจย เรอง พฤตกรรมการปฏบตในการใชสารเคมกาจดศตรพชของเกษตรกรกลมแรงงานนอกระบบในพนทเขตตรวจราชการท 18 5.3 ศกษาความชกโรคพษแคดเมยมในพนทรอยตอจงหวดตาก กาแพงเพชร และนครสวรรค

6. ประวตเพมเตมอน ๆ (ถาม) 6.1 เปนกรรมการและผชวยเลขานการคณะทางานพฒนางานสความเปนเลศดานโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค ป 2554 - 2559

99

6.2 เปนคณะกรรมตรวจประเมนผลการปฏบตราชการตามคารบรองหนวยงานในสงกดกรมควบคมโรค ป 2555 - 2556 6.3 ไดรบคดเลอกเปนบคลากรดเดนกรมควบคมโรค สงกดหนวยงานสานกงานปองกนควบคมโรคท 8 จงหวดนครสวรรค ป 2557 6.4. เปนวทยากรวพากษผลงานวชาการในการประชมวชาการกระทรวงสาธารณสข ประจาป 2558 ระหวางวนท 14 – 16 กนยายน 2558 ณ โรงแรมแอมบาสเดอรซต จอมเทยน พทยา จงหวดชลบร 6.5 เปนวทยากรวพากษผลงานวชาการในการประชมวชาการกระทรวงสาธารณสข ประจาป 2559 ระหวางวนท 6 – 8 กนยายน 2559 ณ ศนยประชมนานาชาตฉลองส ร ราชสมบ ต ครบรอบ 60 ป มหาวทยาลยสงขลานครนทร อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา 6.6 เปนผเชยวชาญตรวจสอบเครองมอวจยในการทาดษฎนพนธของนกศกษาหลกสตรดษฎบณฑต สาขาวชาการสาธารณสข มหาวทยาลยเวสเทรน จงหวดกาญจนบร ป 2559

100

ประวตผศกษาวจย

1.ชอ-สกล นายนเรศน ฐตนนทวฒน 2. ตาแหนง นกวชาการสาธารณสขชานาญการ สานกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค 3. ประวตการศกษา

3.1 พยาบาลศาสตรบณฑต มหาวทยาลยบรพา 3.2 รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต (การจดการภาครฐและภาคเอกชน) มหาวทยาลยบรพา 3.3 ปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยเวสเทรน

4.ประวตการทางาน

4.1 พยาบาลวชาชพ 7วช โรงพยาบาลมะเรงชลบร สถาบนมะเรงแหงชาต กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข

4.2 นกวชาการสาธารณสขชานาญการ สานกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข 5. ผลงานทสาคญ

5.1 การศกษาความสมพนธระหวางการรบรภาวะผนากบความผกพนตอองคกรของบคลากร โรงพยาบาลมะเรงชลบร

5.2 พฒนาเกณฑคณภาพการปองกนควบคมโรค กองแผนงาน กรมควบคมโรค 5.3 การพฒนารปแบบการปองกนควบคมโรคหลอดเลอดสมองสาหรบผสงอายโดยชมชน

จงหวดนครสวรรค 5.4 พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนคร-

นครสวรรค

101

ประวตผศกษาวจย

1. ชอ-สกล นายธวชชย ปานสมบต 2. ตาแหนง นกกฏวทยา สานกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค 3. ประวตการศกษา 3.1 วทยาศาสตรบณฑต (เกษตรศาสตร สาขากฏวทยา) มหาวทยาลยแมโจ ป 2551 3.2 วทยาศาสตรมหาบณฑต (เกษตรศาสตร สาขากฏวทยา) มหาวทยาลยเชยงใหม ป 2556 4. ประวตการทางาน 4.1 ผชวยนกวจย ดานกฏวทยา กรมสงเสรมการเกษตร ป 2551-2552

4.2 นกกฏวทยา สานกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข ป 2555 - ปจจบน 5. ผลงานทสาคญ

5.1 การศกษาชววทยา และพชอาหารของดวงถว Caloobutchal immitatat 5.2 พฒนารปแบบการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพเครอขายพระภกษสงฆในเขตเทศบาลนคร-

นครสวรรค

73

บรรณานกรม

กระทรวงสาธารณสข (2544 ก.).การส ารวจสขภาพอนามย (ระบบออนไลน). กรมสขภาพจต.(2547). คมอความรสขภาพจตส าหรบพระสงฆ. กรงเทพฯ: ส านกงานกจการ – โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก. กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข.(2547). คมอการสงเสรมสขภาพผสงอายส าหรบบคลากรสาธารณสข. กรงเทพมหานคร.องคการสงเคราะหทหารผานศก. กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข.(2550). แนวทางสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ ตามสขบญญต. กรงเทพมหานคร : บรษทโอ-วทย จ ากด. กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข.(2550). การศกษา รปแบบการเรยนรสขภาพประชาชนดวยกระบวนการวจยป2550.จงหวดชลบร. สหมตรฟรนตงแอนดพบลสซง. จารณ ยศปญญา และวนเพญ ศวารมย.(2550). รปแบบการดแลสขภาพองครวมของพระสงฆ สามเณร วดสงเสรมสขภาพในพนทรบผดชอบศนยอนามยท 6 ขอนแกน. รายงานการวจย.กรมอนามย. จารวรรณ นพพานนท และคณะ.(2550). พฤตกรรมศาสตร พฤตกรรมสขภาพในงานสาธารณสข. กรงเทพมหานคร. คราฟแบนเพรส. จงจต เสนหา.(2551). พระธรรมวนยของพระพทธศาสนากบพฤตกรรมสขภาพ. วารสารพยาบาลศาสตร. มหาวทยาลยมหดล จนทมา ฤกษเลอนฤทธ.(2553). บทบาทพยาบาลกบการดแลตนเองในผทมภาวะหวใจวาย. วารสารการพยาบาล. เฉลมพล ตนสกล.(2543). พฤตกรรมศาสตรสาธารณสข. พมพครงท 3 กรงเทพมหานคร. สหประชาพานชย. ณฐกฤช ฉายเสมแสง.(2543). ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของขาราชการประจ าการ จงหวดลพบร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต .บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. ธนวรรธน อนสมบรณ. (2544). คมอการด าเนนงานพฒนาพฤตกรรมสขภาพในงานสาธารณสข.กรงเทพฯ : กองสขศกษา ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. ธวชชย เพงพนจ.(2548). Best Practice จดเคลอนการพฒนาทยงยนของสงคมไทย. ไทยโพสต. นคม มลเมอง.(2541). การสงเสรมสขภาพแนวคดกาวหนาของผประกอบวชาชพทางสขภาพ.จงหวดชลบร. คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา. เนารตน เจรญคาและคณะ. (2547). พฤตกรรมการสบบหรของพระภกษสงฆในประเทศไทย.งานวจย : คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล. บญธรรม กจปรดาบรสทธ.(2547). ระเบยบวธวจยทางสงคมศาสตร.พมพครงท 8. กรงเทพมหานคร. โรงพมพจามจรโปรดกท. เบณจพร ทองเทยงด.(2541). ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของผปวยวณโรคใน ศนยวณโรคเขต 7 จงหวดอบลราชธาน. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ปราณ เสนย.(2545). การศกษาสงเสรมสขภาพของผสงอายโรคความดนโลหตสง. วทยานพนธพยาบาล- ศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย.มหาวทยาลยมหดล. ปญญา สงขวด และคณะ.(2543). พฤตกรรมสขภาพ ตอนท 2. (ออนไลน). เขาถงไดจาก http//www.nu.ac.th/course_hp/001151/page/htm

74

ปณณธร ชชวรตน. (2553). ปจจยทมผลตอพฤตกรรมสขภาพของพระสงฆในเขตอ าเภอเมอง จงหวดพะเยา, รายงานการวจย.วทยาลยพยาบาลบรมราชชนนพะเยา. ปณธาน หลอเลศวทย. (2541). นยมศพทสงเสรมสขภาพ ฉบบปรบปรง พ.ศ.2541. กรงเทพฯ : สถาบนวจย- ระบบสาธารณสข , 2541 พทยา จารพนผล , สพร อภนนทเวช และศราณ ศรใส. (2547). สขภาวะพระภกษสงฆแบบองครวม. ภาควชาอนามยครอบครว และฝายวจยคณะสาธารณสข มหาวทยาลยมหดล. พรสข หนนรนดร. (2543). แบบแผนสขภาพของผสงอาย.สถาบนชวตวทยาและสถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยพายพ. ภาสน เขมทอง.(2546). พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของประชาชนวยท างานในจงหวดนครนายก. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต.ภาควชาพลามย มหาวทยาลยรามค าแหง. มนาพร สภาพ.(2542). ศกษาพฤตกรรมดแลสขภาพตนเองดานการสงเสรมสขภาพและการรกษาโรคของ ผสงอาย ต าบลก าแพงเซา อ าเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช. ปรญญานพนธ ศลปะศาสตร มหาบณฑต สาขาไทยศกษา. มหาวทยาลยทกษณ. มานพ ศรมหาราช.(2548). วอนงดบาปเหตพระอาพาธ. สบคนจาก http//www.topicstock.pantip.com/religious/topicstock/2007/06/y5497782/htm มลลกา มตโก. (2534). การดแลสขภาพตนเอง ทศนะทางสงคมและวฒนธรรม.กรงเทพฯ : ส านกพมพ- แสงแดด. ยพยง พรหโมบล และคณะ.(2548).ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของพระสงฆทมารบ บรการ ณ หนวยหอผปวยนอกโรงพยาบาลสงฆ กรงเทพมหานคร.วารสารกรมการแพทย. สมจต หนเจรญกล.(2537). การดแลตนเอง ศาสตรและศลปะทางการพยาบาล.พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร.ว.เจ.พรนตง. สมจตต สพรรณทสน. (2534). การวจยทางสขศกษาและพฤตกรรมสขภาพ.วารสารสขศกษา14 (55).1 – 9. สมจตรา เหงาเกษ.(2539). ความสมพนธระหวางปจจยคดสรรกบวถชวตทสงเสรมสขภาพของพยาบาล วชาชพ ศนยบรการสาธารณสข ส านกอนามย กรงเทพมหานคร. วทยานพนธ วทยาลยศาสตรมหาบณฑต(สาธารณสขศาสตร) สาขาวชาพยาบาลสาธารณสข คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล. สกญญา จงเอกวฒ และคณะ.(2548). โครงการวจยสรางเสรมสขภาพส าหรบพระสงฆตามแนว- พระพทธศาสนา จงหวดอางทอง. (cited2005).AvailableFrom:URL.http//pubnel.moph.go.th.htm สชาต โสมประยร.(2525). การสอนสขศกษา. พมพครงท 3 กรงเทพมหานคร.ไทยวฒนาพานช. สนนท แสวงทรพย และวนเพญ แกวปาน.(2554). ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพ ของพระสงฆในจงหวดนครนายก.วารสารสขภาพภาคประชาชนภาคกลาง. สภทร ชประดษฐ.(2550). พฤตกรรมสขภาพ. สบคนขอมลจาก http//gotoknow.org/blog/wellness/22590 สวมล พลวรรณ. (2552). ปจจยทมความสมพนธกบคณภาพชวตของพระสงฆทอาพาธดวยโรคเรอรง จงหวดสระบร. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. สวฒสน รกขนโท.(2552). บทบาทขององคการบรหารสวนจงหวด กรณศกษาความเหนของขาราชการ ในเขตจงหวดสราษฏรธาน.รายงานการวจย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

75

ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.(2559). คมอพระสงฆาธการวาดวยพระราชบญญตคณะสงฆ กฎหมาย กฎระเบยบ และค าสงของพระสงฆ. กรงเทพ : สหธรรมก จ ากด. ส านกสงเสรมสขภาพ.กรมอนามย. (2545). การสงเสรมสขภาพวยท างาน. กรงเทพฯ: ส านกสงเสรมสขภาพ.กรมอนามย. (2547). วดสงเสรมสขภาพ. กรงเทพฯ:กลมอนามยผสงอาย. ส านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. (2559). รายงานการเฝาระวงโรคไมตดตอเรอรง พ.ศ. 2559. รายงานการเฝาระวงทางระบาดวทยาประจ าสปดาห. อาร เจยมพก.(2544). พฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยวณโรคทมารบบรการ ณ คลนกวณโรค โรงพยาบาลนครปฐม. ปรญญานพนธ การศกษามหาบณฑต สาขาสขศกษา บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. อษณย วรรณาลย.(2550). กระบวนการเรยนการสอนทางสขภาพ. วทยาลยพยาบาลบรมราชชนนนครล าปาง. Bandura, A. (1997). Self-Efficacy : The Exercise of Control. New York : W.H.Freeman and company. Fishbein and Ajzen. (1975). Belief Attitude Intention and Behavior : An Introduction to theory and Research. Mass : Addison-Wesley. Kemm and Close. (1995). Health Promotion Theory and Practice. London : Mac Millian Press Ltd. Pender, N.J. (1987). Health Promotion in Nursing Practice. 2 nd ed. Norwalk : Appleton & Lange. ------------ . (1996). Health Promotion in Nursing Practice. Connecticut : Appleton & Lange. Roger, R.W. (1986). Protection Motivation Theory. Health Education Research Theory and Practice . 1(1986) : 153 – 161. Twaddle, A.C. (1981). Sickness behavior and the Sick-role. Massachusetts : Schenkman Publishing Company. Orem and Taylor. (1991). ทฤษฎการดแลตนเอง. [ เขาถงไดเมอ 16 กรกฎาคม 2560 ] . เขาถงไดจาก : https://google.co.th/search?q WHO. (1978). การดแลสขภาพตนเอง. [ เขาถงไดเมอ 16 กรกฎาคม 2560 ] . เขาถงไดจาก : https://google.co.th/search?q