พระราชประวตในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

พระราชสมภพ

สมเดจพระนางเจาสรก ต พระบรมราชนนาถ ทรงเปนพระธดาองคท ๓ ของหมอมเจา นกขตรมงคล กตยากร (ตอมาไดรบการสถาปนาเปน พลเอก พระวรวงศเธอ กรมหมนจนทบรสรนาถ) และหมอมหลวงบว กตยากร (สนทวงศ) พระราชสมภพ เมอวนศกรท ๑๒ สงหาคม พ.ศ. ๒๔๗๕ (เดอน ๙ ขน ๑๑ คา ปวอก จตวาศก จ.ศ. ๑๒๙๔) ณ บานของ พลเอก เจาพระยาวงศานประพทธ บานเลขท ๑๘๐๘ ถนนพระรามหก จงหวดพระนคร พระบาทสมเดจพระปกเกลา เจาอยหว ไดทรงพระกรณา โปรดเกลาฯ พระราชทานนามวา “สรกต” มความหมายวา “ผเปนศรแหงราชสกลกตยากร” หรอ “ผทม ผสรรเสรญเลาลออนเปนสรมงคล” ทรงมพระเชษฐาและพระขนษฐารวมชนกชนน ดงน

๑. หมอมราชวงศกลยาณกต กตยากร ๒. หมอมราชวงศอดลยกต กตยากร ๓. หมอมราชวงศสรกต กตยากร ๔. หมอมราชวงศบษบา กตยากร

แผนผงราชสกลในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

รชกาลท ๕ + เจาจอมมารดาอวม รชกาลท ๔ + สมเดจพระปยมาวดศรพชรนมาตา [เจาจอมมารดาเปยม] รชกาลท ๒ + เจาจอมมารดาปรางใหญ

กรมพระจนทบรนฤนาถ [พระเจาลกยาเธอ พระองคเจากตยากรวรลกษณ]

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาเทวะวงศวโรปการ + หมอมใหญ กรมหลวงวงศาธราชสนท + หมอมแยม

พระองคเจาสายสนทวงศ + หมอมเขยน

พลเอก เจาพระยาวงศานประพทธ + ทาววนดาพจารณ [ม.ร.ว. สทาน สนทวงศ] [บาง สนทวงศ]

ม.ล. บว สนทวงศ

ม.จ. อปษรสมาน เทวกล

กรมหมนจนทบรสรนาถ [ม.จ. นกขตรมงคล กตยากร] +

ม.ร.ว. กลยาณกต กตยากร ม.ร.ว. อดลยกต กตยากร สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

[ม.ร.ว.สรกต กตยากร] ม.ร.ว. บษบา กตยากร

หมอมเจานกขตรมงคล กตยากร ในขณะนนทรงดารงตาแหนง ผชวยเสนาธการกองทพบกมยศเปน

พนเอก ภายหลงเกดการเปลยนแปลงการปกครอง ในวนท ๒๔ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ ทรงลาออกจากราชการทหาร และตอมารฐบาลไดแตงตงใหพระองคเดนทางไปดารงตาแหนงเลขานการเอก ณ สถานทตไทยประจากรงวอชงตน ประเทศสหรฐอเมรกา ซงขณะนน หมอมหลวงบว กาลงมครรภใกลครบกาหนด จงมไดตดตามไปดวย และไดยายจากวงเทเวศรกลบไปพกอยกบบดา จนใหกาเนดหมอมราชวงศสรกต กตยากร แลวจงเดนทางไปสมทบ และใหหมอมราชวงศสรกต กตยากร อยในความดแลของ พลเอก เจาพระยาวงศานประพทธ และทาววนดาพจารณ ผเปนบดาและมารดาของหมอมหลวงบว

หมอมราชวงศสรกต กตยากร เจรญวยขนทามกลางความผนผวนทางการเมองของประเทศ เพราะหลงจากมการเปลยนแปลงการปกครองในวนท ๒๔ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ ไดเกดกบฏ พระองคเจาบวรเดช เหตการณบานเมองเขาสภาวะตงเครยด พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เสดจแปรพระราชฐานไปประทบทจงหวดสงขลา โดยมพระบรมวงศานวงศฝายในตามเสดจดวย ซงในครงน หมอมเจาอปษรสมานหรอทานยาไดทรงรบนดดาตามเสดจไปดวย เมอเหตการณสงบจงไดกลบมาอยกบทานตาและทานยายทบาน ถนนพระรามหก อกครงหนง ในปลายป พ.ศ. ๒๔๗๗ หมอมเจานกขตรมงคล กตยากร ทรงลาออกจากราชการและเดนทางกลบประเทศไทย จงมารบหมอมราชวงศสรกต กตยากร ซงม อายได ๒ ป ๖ เดอน จากหมอมเจาอปษรสมาน กลบมาอยรวมกนทวงเทเวศร ซงตงอยทถนนกรงเกษม ปากคลองผดงกรงเกษมรมแมนาเจาพระยา

ทรงศกษา หมอมราชวงศสรกต กตยากร เรมเรยนชนอนบาล ณ โรงเรยนราชน ปากคลองตลาด เมอป พ.ศ. ๒๔๗๙ และสอบไลไดชนประถมปท ๑ ในปเดยวกนนน โดยศกษาทโรงเรยนราชนไดเพยง ๑ ป ตอมา เมอเกดสงครามมหาเอเชยบรพาขน ทาใหการคมนาคมขาดความสะดวกและความปลอดภย หมอมราชวงศสรกต กตยากร จงตองยายไปศกษาในชนประถมปท ๒ ทโรงเรยนเซนตฟรงซสซาเวยรคอนแวนต ถนนสามเสน ในป พ.ศ. ๒๔๘๓ เนองจากอยใกลบานในระยะทเดนไปโรงเรยนเองได และศกษาอยทโรงเรยนแหงนถง ๘ ป จนจบชนมธยมปท ๓ โดยมเลขประจาตวนกเรยน ๓๗๑ และมเพอนรวมชนเรยน จานวน ๓๗ คน

ณ โรงเรยนเซนตฟรงซสซาเวยรคอนแวนต นอกจากการศกษาวชาสามญแบบโรงเรยนทวไปโดย

เนนดานภาษาองกฤษและภาษาฝรงเศสแลว หมอมราชวงศสรกต กตยากร ยงไดเรยนวชาพเศษ คอเปยโน โดยสมครเขาเรยนเปยโนตงแตปแรกทเขาเปนนกเรยน เพราะมพรสวรรคและความสนใจ สามารถเรยนไดดและเรวเปนพเศษ โดยมมาดามเรอเนยและมาดามฟรงซสากาเปนอาจารยผฝกสอนดนตร นอกจากดนตรแลวหมอมราชวงศสรกตยงสามารถเรยนไดดทงวชาภาษาองกฤษและภาษาฝรงเศส ขณะทมอายเพยง ๑๓ ป นอกจากนนยงไดรบการอบรมในดานวชาการเรอนมาโดยเฉพาะทงทบานและทโรงเรยน จงมความสนทดเปนพเศษ สามารถประกอบอาหารไดทงอาหารไทยและอาหารฝรง

ตอมาในป พ.ศ. ๒๔๘๙ หมอมเจานกขตรมงคล กตยากร ทรงไปดารงตาแหนงเอกอครราชทตไทย

ประจาราชสานกเซนตเจมส ประเทศองกฤษ และทรงพาครอบครวไปดวย ซงขณะนนหมอมราชวงศสรกต กตยากร มอายได ๑๓ ปเศษ และจบการศกษาชนมธยมปท ๓ ของโรงเรยนเซนตฟรงฯ แลว ในระหวางทอยในประเทศองกฤษหมอมราชวงศสรกต กตยากร ไดเรยนภาษาองกฤษและภาษาฝรงเศสกบครพเศษควบค ไปกบการเรยนเปยโน ดวยความมงหวงทจะเรยนเปยโนเปนวชาชพ โดยสามารถใชภาษาองกฤษและภาษาฝรงเศสไดเปนอยางดทงสองภาษา ทางดานการดนตรนนไดศกษาประวตเพลงและชวประวตของนกแตง เพลงเอกของโลก และโปรดปรานการเรยนเปยโนมากทสด

ในป พ.ศ. ๒๔๙๐ หมอมเจานกขตรมงคล กตยากร ทรงยายไปดารงตาแหนงเอกอครราชทตไทย

ประจากรงปารส ประเทศฝรงเศส หมอมราชวงศสรกต กตยากร ยงคงศกษาเปยโนเปนพเศษและฝกซอมมากขน เพอจะเขาศกษาตอในวทยาลย Conservatoire National De Musique ซงเปนวทยาลยการดนตรทมชอเสยงของกรงปารส และทประเทศฝรงเศสนเองหมอมราชวงศสรกต กตยากร และครอบครวไดมโอกาสเขาเฝาถวายการปฏบตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช และเปนทตองพระราชอธยาศยตอมาในป พ.ศ. ๒๔๙๑ ไดเขาศกษาในโรงเรยน Pensionnat Rinate Rive ซงเปนโรงเรยนประจาทมชอเสยงแหงหนงของเมองโลซานน ประเทศสวตเซอรแลนด ทสอนวชาพเศษแกกลสตร โดยสมเดจพระศรนครนทรา บรมราชชนนทรงเปนธระจดการในการศกษาตอครงน และศกษาอยจนถงวนท ๒๔ มนาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ จงไดตามเสดจ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวนวตสประเทศไทย เพอการพระราชพธถวายพระเพลง พระบรมศพพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล ทรงหมน ในป พ.ศ. ๒๔๙๑ ขณะทหมอมเจานกขตรมงคล กตยากรและครอบครว พานกอยในกรงปารส ไดมโอกาสเฝารบเสดจพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ซงโปรดเสดจประพาสกรงปารสเพอทอดพระเนตรการแสดงของวงดนตรทมชอเสยงอยเสมอ และโปรดประทบทสถานเอกอครราชทตไทยเชนเดยวกบนกเรยนไทยคนอน ๆ และทรงรวมสงสรรคกบหมนกเรยนไทยอยางใกลชดโดยมไดถอพระองค จงทาใหทรงมโอกาสพบกบหมอมราชวงศสรกต กตยากร เนองดวยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงโปรดการดนตรเปนพเศษและหมอมราชวงศสรกต กตยากร กมความสนใจในศลปะการดนตรเปนพเศษเชนเดยวกน จงเปนจดเรมแรกททาใหพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงสนพระราชหฤทยในหมอมราชวงศสรกต กตยากร ซงขณะนนมอายเพยง ๑๕ ปเศษ แทบทกครงทเสดจพระราชดาเนนไปประทบแรม ณ สถานทตไทยใน กรงปารส หมอมเจานกขตรมงคล กตยากรและครอบครว ไดเฝาถวายการรบรองตลอดเวลาทประทบ จนเปนทคนเคยตอเบองพระยคลบาทและเปนทตองพระราชอธยาศย ในเวลาตอมาหมอมเจานกขตรมงคล กตยากร ทรงยายไปดารงตาแหนงเอกอครราชทตไทย ประจาราชสานกเซนตเจมส ประเทศองกฤษ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวยงเสดจเยยมครอบครวหมอมเจานกขตรมงคล กตยากร อยเสมอ ในเดอนตลาคม พ.ศ. ๒๔๙๑ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงประสบอปทวเหตทางรถยนต ทเมองบอนเน ประเทศสวตเซอรแลนด ในระหวางทประทบรกษาพระองคอยนน ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ให หมอมหลวงบว กตยากร พาบตรทงสอง คอหมอมราชวงศสรกตและหมอมราชวงศบษบา กตยากร เขาเฝาเยยมพระอาการเปนประจา จนพระอาการประชวรทเลาลง สมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน ไดทรงขออนญาตตอหมอมเจานกขตรมงคล กตยากร ใหหมอมราชวงศสรกต กตยากร อยชวยเฝาถวายการพยาบาล และทรงดแลจดการเรองความเปนอยทกประการ รวมทงดานการศกษา ซงหมอมเจานกขตรมงคล กตยากร กทรงอนญาตตามพระประสงค

เมอทรงหายจากพระอาการประชวร พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหหมอมเจานกขตรมงคล และหมอมหลวงบว กตยากร เขาเฝา ณ เมองโลซานน สมเดจพระศรนครนทรา บรมราชชนนไดรบสงสขอหมอมราชวงศสรกต กตยากร และทรงมรบสงตอนหนงวา “ขอใหทากนเฉพาะภายในครอบครวเทานน เพราะเมอคราวฉนเองกทาอยางนเหมอนกน จะมอะไรขดของไหม” หมอมเจานกขตรมงคล กตยากร กราบทลตอบวา “ตามแตจะมพระราชประสงค” พธหมนจงจดเปนการภายในเงยบ ๆ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมอบพระธามรงคเพชร น าใสบรสทธรปหวใจเกาะไวดวยหนามเตย แดหมอมราชวงศสรกต กตยากร และพระธามรงคเพชรวงนเปนพระธามรงคทสมเดจพระราชบดาทรงหมนสมเดจพระราชชนน หลงจากนนไดมพระราชกระแสรบสงใหแจงมายงรฐบาลไทยทราบอยางเปนทางการวาพระองคไดทรงประกอบพธหมนกบหมอมราชวงศสรกต กตยากร แลวทเมองโลซานน เมอวนท ๑๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๙๒

ในการประชมสภาผแทนราษฎร ครงท ๒๐/๒๔๙๒ (สามญ) ชดท ๑ วนพฤหสบดท ๘ กนยายน พ.ศ. ๒๔๙๒ ประธานสภาผแทนไดแจงเรองท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงหมนกบหมอมราชวงศสรกต กตยากร ใหทประชมทราบ สมาชกสภาผแทนในทประชมรบทราบและปรบมอดวยความชนชมยนด

ในการครงนประธานสภาผแทน และประธานวฒสภา ไดมโทรเลขถวายพระพร ดงมขอความตอไปน

โทรเลขถวายพระพรจากประธานสภาผแทน* สมเดจพระเจาอยหวแหงประเทศไทย ณ พระตาหนกทประทบโลซานน สวตเซอรแลนด ขอเดชะฝาละอองธลพระบาท สภาผแทนไดรบทราบเรองพธหมนของใตฝาละอองธลพระบาทกบหมอมราชวงศหญงศรกต กตยากร ดวยความชนชมยนดโดยพรอมเพรยง ในนามของสภาผแทนขาพระพทธเจา ขอพระราชทานตงสตยาธษฐานขอใหใตฝาละอองธลพระบาท อกทงคหมนของพระองคจงทรงประสพแดความสขสาราญและเจรญดวยพระชนมายยงยนนาน เทอญ ดวยเกลาดวยกระหมอม ขอเดชะ ขาพระพทธเจา เพยร ราชธรรมนเทศ ประธานสภาผแทน (*จากรายงานการประชมสภาผแทน ครงท ๒๑/๒๔๙๒ (สามญ) ชดท ๑ วนจนทรท ๑๒ กนยายน พทธศกราช ๒๔๙๒)

โทรเลขถวายพระพรจากประธานวฒสภา* ขอเดชะฝาละอองธลพระบาทปกเกลาปกกระหมอม ณ ทประทบเมองโลซานน สวสเซอรแลนด ในนามของสมาชกวฒสภา ขาพระพทธเจาขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาศกราบบงคมทล พระกรณาดวยความปตยนดอยางจรงใจในการทไดทรงกระทาพระราชพธหมน ขอนอมเกลาฯ ถวายพระพรใหทรงพระเกษมสาราญ พรอมดวยหมอมราชวงศหญงศรกต กตยากร

ดวยเกลาดวยกระหมอม ขอเดชะ ขาพระพทธเจา ศรธรรมาธเบศ ประธานวฒสภา His Majesty The King of Thailand Lausanne Switzerland On behalf of the members of the Senate. I humbly beg to submit to your Majesty our heartfelt felicitation for your Majesty’s betrothal and wish your Majesty and M.R. Sirikit Kitiyakara all happiness. Sritharmathibes President of the Senate (*จากรายงานการประชมวฒสภา ครงท ๑๐/๒๔๙๒ (สามญ) ชดท ๑ วนจนทรท ๑๒ กนยายน พทธศกราช ๒๔๙๒)

ฃพระราชพธราชาภเษกสมรส

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงประกอบพระราชพธราชาภเษกสมรส ณ พระตาหนกของสมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา วงสระปทม เมอวนท ๒๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๓ เวลา ๙.๓๐ น. พลโท มงกร พรหมโยธ รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย ทลเกลาถวายทะเบยนสมรส พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงลงพระปรมาภไธยในสมดทะเบยนสมรสเปนพระองคแรกและโปรดเกลาฯ ใหหมอมราชวงศสรกต กตยากร ลงนามในลาดบตอมา หมอมเจานกขตรมงคล กตยากร ลงพระนามในฐานะบดาผใหความยนยอมตามกฎหมาย เนองจากหมอมราชวงศสรกต กตยากร (ขณะนน มอาย ๑๘ ป) ยงไมบรรลนตภาวะ แลวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหราชสกข คอ พระเจาบรมวงศเธอ กรมขนชยนาทนเรนทร และจอมพล ป. พบลสงคราม นายกรฐมนตร ลงนามดวย เวลา ๑๐.๔๕ น. สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา เสดจออกหอง พระราชพธถวายน าพระพทธมนต เทพมนต และทรงเจมแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จากนนทรงรดน าพระพทธมนต เทพมนต และทรงเจมแดหมอมราชวงศสรกต กตยากร ในพระราชพธราชาภเษกสมรสตามโบราณราชประเพณ การพระราชพธราชาภเษกสมรสครงน พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงมพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ผานไปทางสานกราชเลขาธการในพระองค ใหพระราชธรรมนเทศ ประธานสภาผแทน พนตรควง อภยวงศ สมาชกสภาผแทน จงหวดพระนคร หมอมราชวงศเสนย ปราโมช สมาชกสภาผแทน จงหวดพระนคร นายเกษม บญศร สมาชกสภาผแทน จงหวดนครสวรรค และนายยกเสยง เหมภต สมาชกสภาผแทน จงหวดระนอง เปนผเขาเฝาถวายน ามรธาภเษก ในฐานะสมาชกสภาผแทนซงเปนตวแทนของปวงชนชาวไทย สาหรบผแทนวฒสภาซงไดเขาเฝาถวายนามรธาภเษก ในการพระราชพธราชภเษกสมรสครงน ไดแก พระยาอดมพงษเพญสวสด พลโท พระยาวชตวงศวฒไกร พลโท พระยาศรศรราช และพระยาอครราชทรงศร

พระราชโอรสและพระราชธดา พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงมพระราชโอรสและพระราชธดา ๔ พระองค ดงน

๑. สมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาอบลรตนราชกญญา สรวฒนาพรรณวด (ทลกระหมอมหญงอบลรตน ราชกญญา) ประสต ณ สถานพยาบาลมองตซวซ เมองโลซานน ประเทศสวตเซอรแลนด เมอวนท ๕ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๔

๒. สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาวชราลงกรณ บรมจกรยาดศรสนตตวงศเทเวศร ธารงสบรบาล อภคณประการมหตลาตลเดช ภมพลนเรศวรางกร กตตสรสมบรณสวางควฒน บรมขตตยราชกมาร ประสต ณ พระทนงอมพรสถาน พระราชวงดสต เม อวนท ๒๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๙๕ ตอมาทรงไดรบ พระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาขนเปนสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกร สรกตยสมบรณสวางควฒน วรขตตยราชสนตตวงศ มหตลพงศอดลยเดช จกรนเรศยพราชวสทธ สยามมกฎราชกมาร เมอวนท ๒๘ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๑๕

๓. สมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาสรนธรเทพรตนสดา กตวฒนาดลยโสภาคย ประสต ณ พระทนงอมพรสถาน พระราชวงดสต เมอวนท ๒ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๘ ตอมาทรงไดรบพระบรมราชโองการ โปรดเกลาฯ ใหสถาปนาขนเปน สมเดจพระเทพรตนราชสดา เจาฟามหาจกรสรนธร รฐสมาคณากรปยชาต สยามบรมราชกมาร เมอวนท ๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๒๐

๔. สมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาจฬาภรณวลยลกษณ อครราชกมาร ประสต ณ พระทนงอมพรสถาน พระราชวงดสต เมอวนท ๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๐๐

การสถาปนาพระอสรยยศ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดรบการสถาปนาพระอสรยยศ ๓ ครง ตามลาดบดงน ครงท ๑ เมอวนท ๒๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๓ ในวโรกาสพระราชพธราชาภเษก ทรงมพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ สถาปนาหมอมราชวงศสรกต พระอครมเหส เปน “สมเดจพระราชนสรกต” ครงท ๒ เมอวนท ๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ ในวโรกาสพระราชพธบรมราชาภเษก ทรงมพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ประกาศสถาปนาเฉลมพระเกยรตยศ สมเดจพระราชนสรกต ขนเปน “สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชน” ครงท ๓ เมอวนท ๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๙๙ ดวยสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชน ทรงดารงตาแหนงผสาเรจราชการแทนพระองคระหวางทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงผนวช (๒๒ ตลาคม – ๕ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๙) จงทรงม พระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหเฉลมพระอภไธยสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนวา “สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ” เพอเปนการเชดชพระเกยรต นบเปนพระบรมราชนนาถองคทสองแหงราชวงศจกร (องคแรก คอ สมเดจพระศรพชรนทรา พระบรมราชนนาถ ในพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว)

พระราชกรณยกจของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดแสดงถงพระราชปณธานอนแนวแนทจะทรงบาเพญพระราชกรณยกจ เพอทานบารงราชอาณาจกรและมรดกวฒนธรรมไทย ทบรรพบรษไดสรางสมไว จนตกทอดมาถงอนชนไทยรนหลง ทรงอทศ พระปญญา พระวรกายและพระราชทรพย ดวยพระวรยะ อตสาหะอยางยงในการทานบารงชาวไทยใหอยดกนด ทรงเขาพระทยปญหาพนฐานของทกทองถนทว ทกภมภาค โดยเฉพาะสงทเปนสาเหตทาใหประชาชนตองมชวตทขดสน ทรงตระหนกวาความยากจน หากมไดมการเยยวยายอมจะเปนอปสรรคตอการพฒนาประเทศในระยะยาว จงทรงปรารถนาอยางแรงกลาทจะสงเคราะหใหพนจากสภาพความยากจน ความเจบไข ความไมร โดยชวยยกฐานะความเปนอยใหสงขน ใหสามารถชวยเหลอตนเองได ดวยเหตนจงไดกอใหเกดโครงการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดารเพอ ปวงประชาขนในแตละพนทของประเทศอยางกวางขวางหลายโครงการและหลายรปแบบ อยางไรกตาม โครงการทสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงเอาพระทยใสเปนพเศษ ไดแก โครงการพฒนาทครอบคลมลกษณะงาน ๔ ประการ คอ

๑. การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ๒. การศกษา

๓. สาธารณสข ๔. ศลปวฒนธรรม

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ กบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถทรงมสายพระเนตรกวางไกลทรงเลงเหนคณคาของธรรมชาตทมความสาคญตอชวตมนษยทนบวนจะยงเสอมโทรมลง อกทงทรงตระหนกดวาสภาพแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตของประเทศทกาลงถกทาลายลงอยางนา เปนหวง เ กดจากการนา เอาทรพยากรธรรมชาตมาใชอยางฟ มเฟอย ไรขอบเขต และขาดความรความเขาใจในความสาคญของธรรมชาตและสงแวดลอม กอใหเกดผลกระทบตอการดารงชวตของราษฎรและสงมชวตอน ๆ ทงทางตรงและทางออม จงไดทรงพยายามทจะใหราษฎรมความผกพนในธรรมชาตและทรพยากรตางๆ เชน พช ปาไม และสตวปา ดงนน โครงการอนเนองมาจากพระราชดารทเกยวกบสงแวดลอมจงเกดขนมากมาย อาท โครงการปารกน า โครงการบานเลกในปาใหญ โครงการพทกษปาเพอรกษาชวต การอนรกษสตวน า เปนตน จงเหนไดวาพระองคทานทรงเปนนกอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมสาคญยงพระองคหนงทชาวโลกยกยองและสดดพระเกยรตคณ

โครงการปารกนา

ดวยพระราชปณธานอนแนวแนของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ททรงหวงใยถงภาวะความแหงแลงของประเทศ โดยเฉพาะทางภาคอสานซงไดทอดพระเนตรเหนแลววามความแหงแลง ยงกวาภาคอนใด จงทรงมพระราชดารทจะหาทางแกไขดวยการปลกปา ณ บรเวณเชงเขาภผาเหลกตดตอกบอางเกบน าคาจวง บานถาตว ตาบลสองดาว อาเภอสองดาว จงหวดสกลนคร เพอใหปาทเสอมโทรมหรอหมดสภาพปากลบมามความอดมสมบรณเหมอนดงเดม โดยมการชกชวนขาราชการสวนตางๆ และประชาชนทวไปใหเขามามสวนรวมในการปลกปาตวอยาง เพอเปนการปลกฝงใหประชาชนเกดความรสกรกและหวงแหนปาไมอนเปนแหลงตนน าลาธาร และเมอวนท ๒๐ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๒๕ จงทรง พระกรณาโปรดเกลาฯ ใหประกอบพธบวงสรวงทบรเวณอางเกบน าคาจวง เพออญเชญเทพารกษ เจาปา เจาเขา มาสถตอย ณ ปาทจะปลกขนแหงน พรอมทงพระราชทานชอโครงการนวา โครงการปารกนา

เสดจฯ ทรงเยยมสมาชกหมบานปารกนา หนองไผ อ.สวางแดนดน จ.สกลนคร

ในโครงการปารกน านนอกจากพระองคจะทรงปลกตนไมเปนตวอยางแกราษฎรแลว พระองคยงโปรดใหจางราษฎรยากจนทเคยลกลอบตดไมมากอนมาเปนแรงงานปลกปา เพอใหมรายไดพอยงชพ ไมตองลกลอบตดไมขายใหพอคาอกตอไป ทงยงเปนการปลกฝงใหเหนความสาคญของปาไม กอใหเกดความหวงแหนปาไมทพวกตนไดปลก โครงการปารกน าตามพระราชดารจงกอใหเกดปาไมและตนน าท อดมสมบรณอกครง

หลงจากทมการดาเนนโครงการปารกน าทบานถาตวแลว โครงการนยงไดขยายไปยงพนทอน ๆ เชน โครงการปารกน าบานปารกน า ตาบลโคกส อาเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร โครงการปารกน าบานกดนาขาม ตาบลเจรญศลป อาเภอเจรญศลป จงหวดสกลนคร โครงการปารกน าหาดทรายใหญ จงหวดประจวบครขนธ โครงการปารกนาบานจาเลาะสโตร ตาบลกะลวอ อาเภอเมอง จงหวดนราธวาส เปนตน

โครงการบานเลกในปาใหญ

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดเสดจพระราชดาเนนเยยมเยยนราษฎรบาน หวยหลอดก ตาบลแมตน และตาบลมอนจอง อาเภออมกอย จงหวดเชยงใหม เมอวนท ๔ มนาคม พ.ศ. ๒๕๓๔ ไดทอดพระเนตรเหนสภาพปาไมซงสวนใหญยงเปนปาสมบรณ และเปนถนกาเนดของสตวปาหายาก อกทงราษฎรในพนทสวนใหญมความเปนอยทยากไร อาชพสวนใหญ คอ ทาไรเลอนลอยดวยการเผา ถางปา ตดไม ลาสตว จนพนทของปาบางแหงกลายสภาพเปนปาเสอมโทรม และสตวปาบางชนดใกลจะสญพนธ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ จงไดพระราชทานพระราชดารใหหนวยงานตางๆ ในพนท ทเกยวของทงฝายทหาร ตารวจ และพลเรอนรวมกนรกษาสภาพปาในพนทปาอมกอยใหอดมสมบรณ และฟนฟสภาพปาทถกทาลายใหกลบสสภาพเดม พรอมทงพระราชทานชอโครงการนวา โครงการบานเลก ในปาใหญ

เสดจฯ ทรงเยยมโครงการบานเลกในปาใหญ บานหวยไมหก จ.เชยงใหม

โครงการบานเลกในปาใหญอนเนองมาจากพระราชดาร ไดเรมขนทบานหวยไมหก ตาบลมอนจอง อาเภออมกอย จงหวดเชยงใหม ซงเปนหมบานทมการสารวจพบวาเปนหมบานทดอยพฒนาทสด และเพอใหเปนหมบานนารอง จงมการจดตงกลมทอผาศลปาชพฯ ดาเนนการปลกไมใชสอยในชมชน สวนดานการพฒนาคณภาพชวตไดมการสนบสนนพนธไมผล ไมยนตน พชผกสวนครว และสนบสนนพนธไก หม วว ใหประชาชนเลยงเพอยงชพ ตลอดจนพระองคไดพระราชทานพระราชทรพยสวนพระองคใหจดตงธนาคารขาวพระราชทานขน เพอชวยราษฎรทขาดแคลนขาวบรโภคในฤดแลงอกดวย โครงการบานเลกในปาใหญนอกจากทบานหวยไมหกแลวยงมโครงการบานเลกในปาใหญ บานหวยจะคาน ตาบลปงโคง อาเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหม โครงการบานเลกในปาใหญบานทนสมย ตาบลมหาชย อาเภอปลาปาก จงหวดนครพนม โครงการบานเลกในปาใหญ ผานาง-ผาเกง ตาบลผาอนทรแปลง กงอาเภอเอราวณ จงหวดเลย โครงการบานเลกในปาใหญบานนอมเกลา ตาบลบงคา อาเภอเลงนกทา จงหวดยโสธร โครงการบานเลกในปาใหญดอยคา จงหวดเชยงใหม โครงการบานเลกในปาใหญ อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย โครงการบานเลกในปาใหญดอยผาหมปก จงหวดเชยงใหม เปนตน

โครงการพทกษปาเพอรกษาชวต

จากพระราชปณธานของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถททรงมพระราชประสงคให “คน” กบ “ปา” อยรวมกนอยางสนต โดยพงพาอาศยซงกนและกน ทาใหราษฎรทกหมเหลาตางสานกในพระมหากรณาธคณ ไดรวมแรงรวมใจกนอนรกษทรพยากรปาไมใกลชมชน เปนผลใหปาไมใน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอเรมรกษาไวไดมากขน จงไดพระราชทานแนวพระราชดารใหราษฎรอยรวมกบ ปาไมอยางสนตสข พงพาอาศยซงกนและกน โดยชมชน/หมบานไดมการจดตงองคการในการรวมกนดแลรกษาปาและสภาพแวดลอม แหลงตนนาลาธาร โครงการนมกจกรรมหลก ๒ ประเภท คอ กจกรรมโครงการฝกอบรมราษฎรอาสาสมครพทกษปา (รสทป.) เพอกระตนและสรางจตสานกใหกบประชาชนทอยใกลกบแนวเขตปา ใหเหนถงคณคาและความสาคญของปาไม เลกการตดไมทาลายปาแลวหนมาชวยกนดแล รกษาปาและกจกรรม โครงการธง “พทกษปาเพอรกษาชวต” สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดพระราชทานพระราชดารเกยวกบโครงการธง “พทกษปาเพอรกษาชวต” โดยสรปสาระสาคญไดวาเพอคดเลอกหมบาน/ชมชนและบคคลทมผลงานดานการอนรกษทรพยากรปาไมดเดน จนเปนทยอมรบจากชมชนในระดบทองถนจนถงระดบประเทศ โครงการธง “พทกษปาเพอรกษาชวต” จงไดถอกาเนดขนและไดรบนโยบายใหปฏบตในทวทกภาคตอไป

โครงการฟนฟอาหารชางปาภหลวง จงหวดเลย

เนองจากเขตรกษาพนธสตวปาภหลวงมพนทกวางใหญ แตสภาพดานนอกเปนหมบานชมชนโดยรอบ จงเปนการยากทจะหลกเลยงปญหาการบกรกปาเพอขยายพนททากน เปนสาเหตหนงททาให ชางปาไดออกไปนอกเขตฯ และทาความเสยหายตอพชไรของราษฎรทปลกไว ซงตลอดระยะเวลาทผานมาไดประสบกบปญหาชางปาไดออกไปหากนนอกเขตฯ และทาความเสยหายทาลายพชไรของราษฎรทปลกไวอยเปนประจาในชวงฤดหนาว โอกาสทชางปาจะถกทารายเสยชวตจงมมาก ซงเขตรกษาพนธสตวภหลวงไดตระหนกถงปญหานมาโดยตลอด ในอนทจะหาแนวทางแกไขปญหาดงกลาว จงเกดโครงการฟนฟอาหารชางปาภหลวง จงหวดเลย ขนตามพระราชดารของสมเดจพระนางเจาสรก ต พระบรมราชนนาถ ทใหมการพจารณาดาเนนการโครงการปลกพชอาหารชางในพนทปาธรรมชาตภายในเขตรกษาพนธสตวปาภหลวง จงหวดเลย เพอเปนแหลงอาหารใหกบชาง และชวยปองกนไมใหชางปาออกไปหากนนอกเขตรกษาพนธสตวปา

โครงการอนรกษธรรมชาตและสตวปาสวนปาพระนามาภไธย จงหวดสงขลา และสตล

ดวยพระมหากรณาธคณของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาสรก ต พระบรมราชนนาถ ทไดทรงเสดจยงจงหวดชายแดนภาคใตและไดพบดวยพระองคเองวา พนทปาอนเปนแหลงตนน าลาธาร และแหลงทอยอาศยของสตวปาทางภาคใตถกทาลายลงไปเปนจานวนมาก ถาหากไมหยดย งการทาลายปาจะทาใหเกดการเสยดลทางธรรมชาตเปนผลเสยหายตอประชาชนทง ๕ จงหวดภาคใต จงทรงพระราชทานพระราชดารวา สมควรทจะมการปองกนรกษาปา โดยเฉพาะตนนาลาธารบรเวณพนทปาเขตรกษาพนธสตวปาโตนงาชาง จนถงอทยานแหงชาตทะเลบนใหดารงอยตลอดไป ซงจากพระราชดารดงกลาวโครงการอนรกษธรรมชาตสตวปาและสวนปา ในพนทจงหวดชายแดนภาคใตไดถกกาหนดขนเพอดาเนนการตามพระราชดาร

โครงการศนยเพาะเลยง และขยายพนธสตวปาจากพระราชดาร สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงเลงเหนปญหาแหลงทอยอาศยของสตวปา

ถกทาลาย ถกลา จงมพระราชประสงคใหมศนยเพาะเลยงและขยายพนธสตวปาขนในทองถนทกภาคของประเทศ เพอใหเปนศนยเพาะเลยงและขยายพนธสตวปาอนเปนศนยกลางการศกษา คนควา วจย เกยวกบชวตของสตวปา ตลอดจนการปลกพชอาหารสตวเสรมในพนทธรรมชาตและเผยแพรงานการวจยนนแกประชาชนในทองถน เพอเปนการอนรกษสตวปาทหายากและกาลงสญพนธ นอกจากนพระองคยงได ทรงพระราชทานพระราชดารทเปรยบเสมอนการวางแผนเชอมโยงจากศนยเพาะเลยงฯ วา “เมอสตวปา แตละชนดขยายพนธไดมปรมาณมากขนแลว กใหดาเนนการปลอยคนสปาธรรมชาตทเปนถนทอาศยของสตวปาชนดนนๆ เพอเปนการเพมจานวนประชากรสตวปาในธรรมชาตไมใหสญพนธได” จากนนศนยเพาะเลยงและขยายพนธสตวปากเกดขนทวทกภาคของประเทศ อาท ศนยเพาะเลยงและขยายพนธสตวปาโคกไมเรอ จงหวดนราธวาส ศนยเพาะเลยงและขยายพนธสตวปาภเขยว จงหวดชยภม ศนยเพาะเลยงและขยายพนธสตวปาชองกลาบน จงหวดปราจนบร ศนยเพาะเลยงและขยายพนธสตวปาเขาคอ จงหวดเพชรบรณ ศนยเพาะเลยงและขยายพนธสตวปาหวยทราย จงหวดเพชรบร เปนตน

การอนรกษสตวนา

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงสละเวลาสวนพระองค มาใหความสนพระทยและทรงศกษาเกยวกบสตวน า ทรงพระราชทานคาแนะนาแกกรมประมงในการจดตงโครงการตางๆ อนอานวยคณประโยชนแกการอนรกษสตวน า ตลอดจนทรงตระหนกถงปญหาจานวนสตวน าทลดลง จงเกดโครงการอนรกษสตวน าเพอการพาณชยและการบรโภค สงผลทาใหความเปนอยของชาวชนบทดขน จงเกดโครงการอนรกษและเพาะเลยงสตวน าขนในประเทศหลายโครงการ อาท โครงการฟนฟปลาไทย โครงการจดตง วงปลา ณ ศนยศลปาชพบางไทร โครงการสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถอนรกษพนธเตาทะเล โครงการเพาะพนธหอยมกจาน เปนตน

นอกจากนโครงการเนองในพระราชดารเกยวกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมยงมอกหลายโครงการ อาท

- โครงการฟนฟและอนรกษปาทงทะเลอนเนองมาจากพระราชดาร จ.กระบ - จดตงศนยรวมพรรณไมบานรมเกลาในพระราชดาร จ.พษณโลก - เพาะเลยงและขยายพนธเขยดแลวแบบธรรมชาต จ.แมฮองสอน - อนรกษปาไมและสตวปาบานแมตา จ.ลาปาง - เพาะพนธสตวน าทองถนคนสธรรมชาต จ.นาน - ชวยเหลอราษฎรบานทงตนงว จ.เชยงใหม - โครงการฟนฟอาหารชาง จ.นครราชสมา - อนรกษปาไมและสตวปาในและนอกภพานราชนเวศน จ.สกลนคร - ฟนฟทรพยากรชายฝงทะเลอนเนองมาจากพระราชดาร (กจกรรมจดซอทดน) จ.ปตตาน - ฟนฟทรพยากรชายฝงทะเลฯ (กจกรรมปรบปรงประสทธภาพการผลตพนธสตวน า กจกรรม

การตดตามประเมนผลการจดสรางแหลงอาศยสตวทะเล กจกรรมปลอยพนธสตวน าและฝกอบรมเกษตรกร) จ.ปตตาน และ จ. นราธวาส

- ปรบปรงถนนปาไม โครงการพฒนาบานกอก - บานจน อนเนองมาจากพระราชดาร จ.นาน - ฟนฟอาหารชางปาอนเนองมาจากพระราชดาร จ.บรรมย และจ.นครราชสมา - สถานพฒนาการเกษตรทสงดอยแบแลตามพระราชดาร จ.เชยงใหม - ทดลองใหคนอยกบปาอยางย งยนในลกษณะ “บานเลกในปาใหญดอยดา” จ.เชยงใหม - ฟนฟทรพยากรชายฝงทะเล (กจกรรมจดวางตรถไฟเพอจดสรางเปนแหลงอาศยของสตวทะเล)

จ.ปตตานและจ.นราธวาส - สถานพฒนาการเกษตรทสงภพยคฆตามพระราชดาร จ.นาน - สถานพฒนาการเกษตรทสงดอยแบแลตามพระราชดาร อาเภออมกอย จ.เชยงใหม - สถานพฒนาการเกษตรทสงตามพระราชดารบานธารทอง จ.เชยงราย - สถานพฒนาการเกษตรทสงดอยอมพายตามพระราชดาร จ.เชยงใหม - ธนาคารไมฟน-ไมใชสอยตามพระราชดาร จ.เชยงใหม จ.เชยงราย และจ.นาน - สถานพฒนาการเกษตรทสงตามพระราชดาร บานหวยหยวกปาโซ จ.เชยงราย

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ กบการศกษา

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงใฝพระราชหฤทยในการเรยนร มาตงแตยง ทรงพระเยาว ทรงชางซก ชางถาม ชางจดจา ดวยพระปรชาสามารถปราดเปรองประกอบกบพระบดาทรงเปนผรอบรในวชาการตางๆ ทงทางการทหาร การเมอง อกษรศาสตร ประวตศาสตร และปรชญา จงทรงถายทอดความรความคดทกวางขวางแกบตร สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงเหนความสาคญของการศกษาเปนอยางมาก ทรงสนพระราชหฤทยในการศกษาหาความรทรงพระราชดารรเรมเรองตางๆ อยตลอดเวลา พระองคทรงศกษาดวยวธการตางๆ เชน การอาน การเรยน และสนทนากบผร การฟงและทอดพระเนตรสงตางๆ หนงสอททรงอานมหลายประเภท ทงภาษาไทยและภาษาตางประเทศ อาท หนงสอพมพ หนงสอความรตางๆ เกยวกบธรรมะ ประวตศาสตร โบราณคด วรรณคด นอกจากนทรงศกษาดวยการสงเกตจาก ของจรงและทรงใชพระราชวจารณญาณพจารณาเหตผลและความเปนไปได เพอประโยชนแกประเทศชาต ทรงเหนคณคาและโปรดการศกษาอยางตอเนอง

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงเปนนกอาน เมอทรงอานพบสงทนาสนใจซงเปนประโยชนแกผใดกมพระราชกระแสใหจดหาหนงสอเหลานน หรอทรงอานบนทกลงในแถบบนทกเสยง ถาเปนภาษาตางประเทศกมพระราชเสาวนยใหมการแปล เมอไดทอดพระเนตรและทรงตรวจดแลวเหนสมควรจะพระราชทานไปยงทใด กมพระราชเสาวนยใหขาราชบรพารดาเนนการสนองพระราชประสงค ทรงเปนนกเขยน เชน เมอเจรญพระชนมพรรษา ๓๖ พรรษา ทรงพระราชนพนธหนงสอเรอง ความทรงจาในการตามเสดจตางประเทศทางราชการ และพระราชทานหนงสอแกผ เขาเฝาฯ ในงานวนเฉลม พระชนมพรรษา ทรงพระราชทานพระราชดารสแกนกเขยนวา “นกเขยนควรตองคาจนความจรง”

ทรงเปน “คร” ทด เนองจากทรงเหนความสาคญของการศกษาวาตองเรมต งแตวยเยาว ในฐานะพระราชมารดา สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ มพระราชประสงคใหพระราชโอรส พระราชธดา มพระสขภาพพลานามยด มพฒนาการทงดานความร ความคด และคณธรรม จงทรงอบรมและปฏบตพระองคเปนแบบอยาง เชน ทรงนาพระราชโอรสพระราชธดาสวดมนตไหวพระเปนประจา ในวนขนปใหม พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงพระกรณาพระราชทานเลยงอาหารแกเดกพการ กโปรดใหพระราชโอรสพระราชธดาเสดจออกเลยงเดกๆ เหลานน และโปรดใหพระพเลยงรายงานพระจรยวตรของพระราชโอรสพระราชธดาในเรองการเสวยพระกระยาหาร การทาการบาน การทองหนงสอ ถาทรงเหนวาควรแกไขสงใดกทรงแนะนาใหแกไข นอกจากน พระองคยงมพระราชจรยวตรอนละมนละไม ทรงถอมพระองคและทรงยกยองผอนตลอดจนทรงมมธรสวาจาทกโอกาส ทสาคญคอ โปรดการอานการเขยน ไมโปรดทจะปลอยเวลาให ลวงไปโดยเปลาประโยชน จงทรงเปนแบบฉบบทดแกพระราชโอรสพระราชธดาตลอดมา ซงสอดคลองกบหลกของการเรยนการสอนทวา ถาตองการใหผเรยนปฏบตตนอยางไร ผสอนควรทาสงนนๆ เปนแบบอยางจะไดผลดกวาสอนดวยวาจา

นบเปนบญของปวงชนชาวไทยเปนอยางยง ทมพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ซงทรงพระคณอนประเสรฐยง ทรงเปน “คร” ทดของพระราชโอรสพระราชธดาไดทรงอบรมสงสอนและทรงปฏบตพระองคเปนแบบอยาง ทรงเอาพระราชหฤทยใสและสงเสรมความเปนอยของประชาชนทดอยโอกาสหรอมความทกขยากใหดขน จงทาใหพระราชโอรส พระราชธดา มพระอปนสยโอบออมอาร ไมถอพระองค ทรงสงเคราะหประชาชนอยเสมอ ทรงเจรญรอยตาม พระยคลบาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ในการบาเพญประโยชนแกประเทศชาต

ทงน พระองคยงทรงพระเมตตาตอราษฎรประดจมารดาเมตตาบตร ทรงสงเสรมการศกษาแกราษฎรเปนอนมาก โดยเฉพาะอยางยงผดอยโอกาส ทรงสอนและทรงปฏบตเปนแบบอยาง พระราชทานอปกรณการศกษา ทรงสอนหนงสอราษฎรดวยพระองคเอง ทรงพระกรณาเลอกหนงสอและ สออนๆ พระราชทานไวทศาลารวมใจ เพอใหเยาวชนและประชาชนในถนกนดารมหนงสอดสาหรบอานบารงสตปญญาและเพมพนความร ทรงสอนธรรมะแกราษฎร เชน ทรงนาชาวบานสวดมนต ทรงเปนแมพมพทดในการอทศพระองคเพอประโยชนสขของสวนรวม ราษฎรทงหลายจงมความจงรกภกดเจรญรอยตาม พระยคลบาทประกอบกรณยกจเพอความเจรญกาวหนาของประเทศชาต ทรงเปนนกบรหารการศกษาทด

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ มพระอปการคณเปนลนพนแกการศกษาของประเทศไทยโดยเฉพาะอยางยงดานการศกษานอกระบบโรงเรยน ซงพระองคไดโปรดเกลาฯ ใหจดโครงการตางๆ เพอสอนงานอาชพและการอนรกษสงแวดลอม เมอจะโปรดเกลาฯ ใหดาเนนงานโครงการใด พระองคจะทรงศกษาขอมลตางๆ มการวางแผนระยะสนและระยะยาว มการทดลองโดยเรมจากกลมเลกๆ แลวทรงประเมนและทรงปรบปรง ถาไดผลจงโปรดเกลาฯใหขยายออกไปใหกวางขวาง ทรงคานงการบรรลจดประสงคของการศกษาหลายๆ ดาน เชน มพระราชประสงคใหราษฎรมความรความสามารถในการประกอบอาชพเสรมเพอเพมพนรายได ในขณะเดยวกน มพระราชประสงคจะใหราษฎรมความรทวไปใหตระหนกวาตนเองมความสาคญตอสงคม รจกการอนรกษธรรมชาตและศลปวฒนธรรมดวย

พระมหากรณาธคณตอสถาบนการศกษาและหนวยงานทางการศกษา พระราชกรณยกจอกประการหนงเ กยวกบการศกษา คอ การโดยเสดจพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวและบางครงเสดจพระราชดาเนนโดยพระองคเองหรอทรงเปนผแทนพระองค ไปยงสถาบนศกษาตางๆ ทงของรฐบาลและเอกชน เนองในโอกาสสาคญของสถาบนการศกษา เชน งานพธเปดอาคารโรงเรยน หรอ งานพระราชทานปรญญาบตรและอนปรญญาบตร เปนตน

พระมหากรณาธคณตอการศกษาในระบบโรงเรยน “…การฝกฝนอบรมใหเดกมความรและความประพฤตตวด รถงคณคาของการบาเพญประโยชนเพอสวนรวม เปนสงสาคญทจะทาใหชาตบานเมองมความเจรญกาวหนาและเปนกศลสงเคราะหอน นาอนโมทนา…” พระราชดารสทไดพระราชทานแกสภาสตรแหงชาตในพระบรมราชนปถมภ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงสงเสรมการศกษาในระบบโรงเรยนดานตางๆ ดงน พระราชทานพระราชทรพยสวนพระองคเปนทนการศกษาแกนกเรยนทเดอดรอนยากจนมาตงแตเรมโดยเสดจพระบาทสมเดจพระเจาอยหวออกเยยมราษฎร ในระยะแรกยงมจานวนนอยตอมาเพมขนตามลาดบ ในการพระราชทานทนการศกษา มทงนกเรยนในกรงเทพมหานคร และตางจงหวดกระจายไป ทวทงประเทศ สวนเดกพการ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหรบไวในพระบรมราชานเคราะห พระราชทานพระราชทรพยและความชวยเหลอในการรกษา พระราชทานทอยอาศยและอนๆ นบเปนพระมหากรณาธคณทสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงอปถมภเยาวชน ผดอยโอกาสใหไดรบการศกษา และเปนการปลกสานกของประชาชนใหเหนความสาคญของการศกษา ซงเปนสงจาเปนในการพฒนาตนเองและประเทศชาต พระมหากรณาธคณตอการศกษานอกระบบ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ มพระราชดารวาการศกษาเปนสงสาคญมากทจะชวยพฒนาชวตของคน สงคม และประเทศชาต จงไดทรงดาเนนการโครงการตางๆ เพอสงเสรมใหมการศกษาอยางทวถงโดยเฉพาะผยากจน ผอยหางไกล ผไดรบภยธรรมชาตและผทไดรบอนตรายจากการปองกนประเทศ ทงทางดานความร ความประพฤต สขภาพอนามยและการประกอบอาชพ ทรงเนนเรองการรกทองถน รกชาต การอนรกษวฒนธรรมและสงแวดลอม ดงพระราชดารสตอนหนงวา “…อยากใหราษฎรรกแผนดนของตนเอง คนทมภมลาเนาอยทไหนกตาม เมอเขามาฝกงานมความรความสามารถแลว กอยากใหเขากลบไปใชความรความสามารถททองถนของเขา ชวยกนทาใหทองถนของเขาสมบรณพนสขขน….” นอกจากนยงทรงรเรมโครงการศกษานอกระบบโรงเรยนทสาคญๆ ทรงสนบสนนและชวยเหลอประชาชนท งเดกและผใหญใหศกษาตามความเหมาะสมกบความสามารถ สภาพแวดลอมและใหเกด ความรกทจะศกษาทกๆ ดานอยเสมอ

ทรงสงเสรมใหราษฎรศกษาดวยตนเอง ณ “ศาลารวมใจ” เมอ ป พ.ศ. ๒๕๑๙ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ มพระราชดารวาชาตไทยมขนบธรรมเนยมประเพณทดงามมาแลวแตโบราณ อนควรทจะสงเสรมรกษาไวใหยนนานตลอดไป มพระราชประสงคทจะใหคนไทยสมครสมานสามคค รกษาสงดงามอนเปนสมบตและเอกลกษณล าคา ของชาตไทยไวโดยการสงเสรมใหประชาชนรกการศกษา รจกศกษาดวยตนเอง และเสรมสรางความรดวยการอานหนงสอ โดยเฉพาะชาวบานทอยในทองถนหางไกล ควรไดทราบขาว เหตการณทถกตอง และ ทนตอความเคลอนไหวของบานเมองอยเสมอเพอทจะไดไมถกยยงใหเกดการแตกความสามคคหรอ หลงผดได นอกจากนนมพระราชประสงคทจะใหชาวบานไดมพนฐานความร ทางดานการอนามยและ ปฐมพยาบาลดวย จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดสราง “ศาลารวมใจ” ขนในทองถนตางๆ

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ กบการสาธารณสข

…ขาพเจาเหนวาเรองสขภาพอนามยนเปนสงสาคญ เพราะเปนพนฐานของสงมชวตทงมวล ดง

คากลาวทวา “จตใจทแจมใสยอมอยในรางกายทแขงแรง” หากประชาชนมสขภาพอนามยสมบรณ ไม เจบไขไดปวย กจะมสตปญญาเลาเรยน ประกอบสมมาอาชพ สรางสรรคความเจรญตางๆ ใหบานเมอง ดงนน ถาจะกลาววา “พลเมองทแขงแรงยอมสามารถสรางชาตทมนคง” กคงจะไมผด… (จากหนงสอสมเดจพระบรมราชนนาถ พระราชกรณยกจดานการศกษา ศาสนา และสาธารณสข) พระราชดารสตอนหนงของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทพระราชทานแก ผ เขา เ ฝาทลละอองธลพระบาทถวายพระพรชยมงคล เ นองในวโรกาสเฉลมพระชนมพรรษา ป พ.ศ. ๒๕๓๑ ณ ศาลาดสดาลย เปนคาอธบายไดอยางชดแจงถงเหตผลททรงประกอบพระราชกรณยกจดานสาธารณสขนานปการ อาท

๑. สภากาชาดไทย สภากาชาดไทยเรมกอตงขนเมอ ป พ.ศ. ๒๔๓๖ (ร.ศ. ๑๑๒) ปจจบนสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงดารงตาแหนงสภานายกา กจการของสภากาชาดไทยไดเจรญกาวหนาขนเปนลาดบ หนวยงานตางๆ ของสภากาชาดไทยลวนตองมคาใชจายในการดาเนนงานท งสน สภานายกาจงไดมพระราชดารจดงานกาชาดขน เปนงานใหญประจาป มการออกรานของสภานายการานของหนวยงานและสมาคมการกศลทมจตศรทธามาชวยเหลอเพอเปนรายไดของสภากาชาดไทย สภานายกาไดเสดจพระราชดาเนนไปในพธเปดงานกาชาดและทรงเยยมรานของผมจตศรทธามาชวยกาชาดอยเสมอ ทรงตระหนกดถงภาระอนหนกของสภากาชาดไทย และไดอทศพระองคชวยเหลอกจการทกอยางของสภากาชาดเตมพระกาลง ๒. คนไขในพระบรมราชานเคราะห ทกครงทสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เสดจพระราชดาเนนไปทรงเยยมราษฎร พระองคไดทรงพบราษฎรผปวยไขดวยโรคภยไขเจบนานา พระองคจะทรงซกถามประวตของผปวย ทรงรบฟงการวนจฉยจากแพทยอยางสนพระราชหฤทย ทรงบนทกทงประวตและรายละเอยดของคนไข ลงในสมดบนทกดวยพระองคเอง หากคนไขรายใดมไดเจบปวยดวยโรครายแรง แพทยกจะจายยาใหและใหคาแนะนาในการดแลรกษาตนเองตอไป รายใดปวยหนกหรอแพทยยงไมสามารถวนจฉยโรคไดในขณะนน สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ กจะพระราชทานหนงสอรบรองใหคนไขเหลานนไปรบการตรวจรกษาทโรงพยาบาลในทองถน หรอถาเปนโรครายแรงกจะใหไปรกษาทโรงพยาบาลในกรงเทพมหานครโดยทรงรบเปนคนไขในพระบรมราชานเคราะห

คนไขทตองรบการรกษาในโรงพยาบาลโดยเฉพาะโรงพยาบาลในจงหวดทมพระตาหนกตงอย สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ให ขาราชบรพารไปเยยมคนไขเปนประจา แลวจดบนทกรายงานอาการของคนไขถวายอยางสมาเสมอ จดของใชทจาเปนไปเยยมคนไข คอยปลอบโยนและใหกาลงใจคนไข พระองคมพระราชเสาวนยวา “ใหปฏบตตอคนไขเสมอนเปนญาต”

๓. โครงการแพทยและสาธารณสขตางๆ ตามพระราชดาร โครงการแพทยหลวง

ในป พ .ศ . ๒๕๑๐ ขณะทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาส ร ก ต พระบรมราชนนาถ เสดจแปรพระราชฐานไปประทบ ณ วงไกลกงวล หวหน ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดคณะแพทยหลวงออกไปทาการตรวจรกษาราษฎรในทองถนกนดาร เขตจงหวดเพชรบร ราชบร และประจวบครขนธ ซงในขณะนนยงไมมหนวยแพทยของทางการเขาไปถง ตอมาเมอมพระราชฐานอยทกภมภาค แพทยหลวงจงเปดใหบรการตรวจรกษาแกราษฎรในละแวกใกลเคยงพระราชฐานทกแหง เนองจาก แพทยหลวงมบคลากรจากด ภายหลงจงมแพทยอาสาสมครมาชวยเหลอราษฎรเพมขนทาใหเกดโครงการแพทยตามพระราชดารขนอกมาก

โครงการหนวยแพทยพระราชทาน โครงการหนวยแพทยพระราชทานเปนโครงการทโปรดเกลาฯ ใหจดตงขนเมอ ป พ.ศ. ๒๕๑๒

โดยหมอมเจาภศเดช รชน ไดกราบบงคมทลวา สมควรจดใหมแพทยออกไปตรวจรกษาราษฎรภาคเหนอ ทอยในเขตผกอการรายคกคาม จงเรมโครงการ “หนวยแพทยพระราชทาน” หนวยแพทยพระราชทานปฏบตงานอยเฉพาะในเขตภาคเหนอ ขณะนหนวยแพทยพระราชทาน ไดขยายงานออกไปอยางกวางขวาง มการตงหนวยปฏบตงานหนาพระราชฐานแทบทกแหงเพอตรวจรกษาราษฎรในภาคเชา เมอเสรจภารกจนแลวหนวยแพทยพระราชทานจะจดแพทยสาขาตางๆ ตดตามไปในขบวนเสดจเยยมราษฎรในทองถนหางไกลเพอตรวจรกษาราษฎรทมารบเสดจ สวนใหญจะเดนทางโดยรถยนต บางครงคณะแพทยตองเดนทางโดยเฮลปคอปเตอร เนองจากภมประเทศทรกนดารและจดทเสดจพระราชดาเนนไปนนอยหางไกลจากพระตาหนกทประทบมาก

โครงการทนตกรรมพระราชทาน ในป พ.ศ. ๒๕๑๒ ศาสตราจารย พนโท ส สรสงห ทนตแพทยประจาพระองคไดกราบบงคมทลพระบาทสมเดจพระเจาอยหววา เมอเกษยณอายราชการแลวจะขออทศตนบาเพญประโยชนใหแกสงคมตามแตจะทรงเหนสมควร จงมพระราชดารใหออกไปชวยรกษาพยาบาลเดกนกเรยนและประชาชนผอยหางไกลทนตแพทย ทรงพระกรณาโปรดเกลา พระราชทานพระราชทรพยสวนพระองค ใหสรางรถหนวยทนตกรรมเคลอนท ๑ คน เรยกวา “หนวยทนตกรรมพระราชทาน” ตอมาศาสตราจารย ทนตแพทย ทานผหญงเพชรา เตชะกมพช ไดเปนผนาโครงการทนตกรรมพระราชทาน ออกปฏบตงานตอในจงหวดทผวาราชการจงหวดทาหนงสอกราบบงคมทลมาตงแต ปพ.ศ. ๒๕๒๒ จนถงปจจบน สวนทนตกรรมพระราชทานซงปฏบตงานในโอกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจ พระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เสดจแปรพระราชฐานไปประทบแรม ณ พระราชฐานในภมภาคตางๆนน เปนหนวยงานของกรมแพทยทหารบก เรมปฏบตงานเมอป พ.ศ. ๒๕๒๗ วตถประสงคแรกเรมนนเพอถวายความสะดวกในการรกษาพระทนต ณ พระราชฐานตางจงหวด แตในเวลาทไมไดทรงใชสอย โปรดเกลาฯ ใหบรการประชาชนได จงไดมทนตแพทยอาสาสมครจากโรงพยาบาลพระมงกฎเกลา มาปฏบตงาน เรยกชอหนวยงานตามลกษณะและสถานทของการปฏบตงานวา “ทนตแพทยตามเสดจ” และ “ทนตแพทยหนาวง”

โครงการศลยแพทยอาสา “โครงการศลยแพทยอาสา” จดตงขน เมอวนท ๒๑ มกราคม พ.ศ. ๒๕๒๐ เพอเขาไปชวยเหลอแพทยในทองถน และไดเรมจดศลยแพทยอาสาของวทยาลยไปชวยปฏบตงาน ณ โรงพยาบาลประจาจงหวดสกลนครเปนแหงแรก ในชวงทเสดจแปรพระราชฐานไปประทบทพระตาหนกภพานราชนเวศน จงหวดสกลนคร ซงไดปฏบตงานในชวงเสดจแปรพระราชฐานสบเนองมาจนปจจบน ตอมายงไดขยายงานออกไปตามภมภาคตางๆ ซงหากมกรณเรงดวนหรอมเหตขดของ กอาจจดใหศลยแพทยอาสาซงปฏบตงานอยในทองถนนนๆ เปนผปฏบตงาน เพอความสะดวกและคลองตว

โครงการแพทยห คอ จมก ในบรรดาคนไขทมาขอรบพระราชทานพระบรมราชานเคราะหน น มจานวนมากทเปนโรค หน าหนวกและโรคเกยวกบระบบทางเดนหายใจ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ จงทรง พระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดคณะแพทย ห คอ จมก ขนในป พ.ศ. ๒๕๒๒ เพอรกษาคนไขเหลานน โดยอาศยแพทยอาสาสมครจากโรงพยาบาลพระมงกฎเกลา โรงพยาบาลรามาธบด โรงพยาบาลราชวถ โรงพยาบาลประจาจงหวดนครราชสมา และโรงพยาบาลประจาจงหวดนครพนม คนไขทงหมดจะไดอยในพระบรมราชานเคราะห

โครงการหมอหมบาน สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงพระราชดารใหจดตง “โครงการหมอหมบาน” ขน โดยมพระราชประสงคใหชาวบานชวยเหลอชาวบานดวยกนเองเกยวกบเรองสขภาพ อนามยและอาหารการกน กลาวคอ ทรงคดเลอกชาวบานในหมบานทพอมความร อยางนอยทสดใหอานออกเขยนไดและสมครใจจะชวยเหลอเพอนบานไปรบการอบรมหลกสตรหมอหมบาน ซงประกอบดวยความรเกยวกบ โรคตางๆ ความรเกยวกบการใชยา โภชนาการ อนามยของแมและเดก การสงเสรมสขภาพและการ ปฐมพยาบาล เปนตน แลวใหกลบมาเปนผแนะนาเพอนบานใหมความรความเขาใจทางดานสขภาพอนามย ตลอดจนใหการชวยเหลอเบองตนตามทไดรบการอบรม โครงการหมอหมบานเปดการอบรมทโรงพยาบาลในจงหวดทเสดจแปรพระราชฐานเปนสวนใหญ บคลากรผอบรมมาจากเจาหนาทหลายฝาย เชน แพทย อาจารย พยาบาล และเจาหนาทสาธารณสขจงหวด

โครงการแขนขาเทยมพระราชทานเคลอนท โครงการแขนขาเทยมพระราชทานเคลอนทเกดขนเนองจากทบานพกคนไขใน พระบรมราชานเคราะหมคนไขมาพกเตมตลอดทงปสวนใหญเปนคนไขทเปนโรครายแรง ตองเขารบการรกษาดวน ทาใหคนไขอกสวนหนงซงเปนคนไขแขนขาพการ ตองรอการเรยกตวจากกองราชเลขานการในพระองคสมเดจพระบรมราชนนาถเปนเวลานานมาก ดงนนกองราชเลขานการในพระองคสมเดจพระบรมราชนนาถ จงดาเนนวธแกไขปญหาโดยไดรบความรวมมอจากหนวยงานจดทาเขนขาเทยมของโรงพยาบาลพระมงกฎเกลาจดสงแพทยและเจาหนาทเปนหนวยเคลอนทออกไปจดทาแขนขาเทยมพระราชทาน ณ เขต พระราชฐานตางจงหวดในระหวางเวลาเสดจแปรพระราชฐาน โดยททางโรงพยาบาลพระมงกฎเกลาจะคดราคาแขนขาเทยมพระราชทานนเฉพาะคาวสดเทานน ซงนบวาชวยประหยดเงนพระราชทานคาแขนขาเทยมไดมาก ๔. ยาพระราชทาน การเสดจพระราชดาเนนเยยมราษฎรตามจงหวดตางๆ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ จะพระราชทานกลองยาแกราษฎร ณ หมบานทเสดจพระราชดาเนนไปทรงเยยมอยเสมอ นอกจากน จะพระราชทานกลองยาไว ณ ศนยรวมของหมบาน เชน วด มสยด โรงเรยน หรอศาลารวมใจ

ในกลองยาพระราชทาน มยาสามญทราษฎรสามารถใชเองไดโดยอาศยการอานฉลากยาทปดไวขางกลองหรอขวดเวชภณฑสาหรบทาแผลเลกๆ นอยๆ และมตาราการใชยา ซงเขยนดวยภาษาทชาวบาน อานเขาใจงายใหไวดวย ยาพระราชทานม ๒ ประเภท คอ ยาพระราชทานสาหรบบคคลทวไป และยาพระราชทานสาหรบนกเรยน

๕. การพระราชทานความชวยเหลอแกโรงพยาบาลและหนวยงานสาธารณสข สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงสงคนไขในพระบรมราชานเคราะหไปรบ การรกษาในโรงพยาบาลตางๆ ทวประเทศตามคาแนะนาของแพทย ทาใหในบางโรงพยาบาลตองรบคนไขในพระบรมราชานเคราะหไวเปนจานวนมาก สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงตระหนกดวางบประมาณทแตละโรงพยาบาลไดรบจากทางราชการนนมจานวนจากด โรงพยาบาลหลายแหงไดขอโดยเสดจพระราชกศลในการรกษาพยาบาลคนไขในพระบรมราชานเคราะหดวยการไมเรยกเกบคารกษาพยาบาล แตใชงบประมาณสาหรบคนไขผ มรายไดนอยแทน สมเดจพระนางเจา ส ร ก ต พระบรมราชนนาถ จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานเงนแกโรงพยาบาลททรงสงคนไขใน พระบรมราชานเคราะหจานวนมากไปรบการรกษา ซงจานวนเงนทพระราชทานนน ขนอยกบจานวนคนไขททรงสงไปรบการรกษาเปนสาคญ นอกจากจะพระราชทานเงนแกโรงพยาบาลตางๆ แลว หากทรงทราบวาโรงพยาบาลใดอตคดขาดแคลนเครองมอเครองใชในการชวยเหลอคนไข กจะพระราชทาน พระมหากรณาธคณเสมอ ๖. โครงการรณรงคการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยวเปนเวลาอยางนอย ๓ เดอน วตถประสงคของโครงการนคอ เพอสนองแนวพระราชดารของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ในการใหแมเลยงลกดวยนมของตนเอง ดงทไดมพระราชกระแสในเวลาเสดจพระราชดาเนนไปทรงเยยมราษฎรอยเนองๆ วาใหเลยงลกดวยนมแม ลกจะไดแขงแรงและมภมค มกนโรค วตถประสงคอกประการหนงคอ เพอวางรากฐานดานสขภาพอนามยทเหมาะสมใหแกเดกไทยต งแตระยะแรกของชวต

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ กบศลปวฒนธรรม

เนองในมหามงคลสมยทสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ มพระชนมพรรษา ๖ รอบ ในป พ.ศ. ๒๕๔๗ รฐบาลเชญชวนใหหนวยงานของรฐและเอกชนจดกจกรรมโครงการตางๆ นอกจากนนประชาชนชาวไทยและชาวตางประเทศจะมโอกาสไดรวมกจกรรมเฉลมฉลองเทดพระเกยรต สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถแลว ยงไดทราบถงพระราชประวต พระราชกรณยกจ และผลงานของพระองคอยางทวถง โดยเฉพาะอยางยงผลงานทางดานการสงเสรมสนบสนนปรบปรงและใหการฝกอบรมเกยวกบศลปหตถกรรมพนบาน และการธารงรกษา ฟนฟพฒนาสรางสรรคงานฝมอประเภทตางๆ อนเปนมรดกทางศลปวฒนธรรมทมคาของไทยไวมใหสญหาย ผลงานทมความสาคญมากและมคณคาแกพสกนกรชาวไทยอยางเหนไดชด คอ “โครงการศลปาชพพเศษ” ทพระองคไดทรงสนบสนนและใหความสนพระราชหฤทยตดตามแนะนาอยางใกลชดตลอดเวลา เปนผลใหองคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (United Nations Educational,scientific and Cultural Organization) หรอองคการยเนสโก (UNESCO) เหนผลงานของพระองค ไดมอบหมายใหนายเฟเดอรโก มายอร ผอานวยการองคการฯ เดนทางจากสานกงานใหญ กรงปารส ประเทศฝรงเศส มาทลเกลาฯ ถวายเหรยญทองโบโรพธโธ (UNESCO Borobudur Gold Medal Award) แดสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ในวนพฤหสบดท ๓๐ มกราคม พ.ศ. ๒๕๓๕ ในวโรกาสทพระองคเสดจพระราชดาเนนไปทรงเปดงาน “มรดกสงทอของเอเซย : หตถกรรมและอตสาหกรรม” (Asian Textile Heritage : Craft and Industry) ณ ศาลาธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม

ทมาของโครงการศลปาชพพเศษ

เพอ เ ปนการเสรมรายไดแกครอบครวชาวนา ชาวไร ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนางสนองพระโอษฐเปดการอบรมศลปประดษฐทหบกระพง อาเภอชะอา จงหวดเพชรบร เปนแหงแรก และเมอทรงเหนวาไดผลด จงมพระราชเสาวนยใหขาราชบรพารในพระองครบผดชอบโครงการนเรยกวา “โครงการศลปาชพพเศษ” โครงการศลปาชพพเศษ มวตถประสงคหลก คอ การสงเสรมอาชพเปนรายไดพเศษใหแกครอบครวชาวนา ชาวไร ผมรายไดนอย โดยใหความรเกยวกบอตสาหกรรมในครวเรอนและประดษฐศลปหตถกรรมตางๆ รวมทงจดหาตลาดจาหนายให และไดมมลนธสงเสรมศลปาชพฯ เปนผรบผดชอบและดาเนนงานตามโครงการศลปาชพพเศษมาจวบจนกระทงปจจบน อนงรฐบาลไดประจกษถงผลงานและคณประโยชนของมลนธ จงไดรบเปนหนวยงานหนงของรฐ โดยจดตงเปนกองศลปาชพขนในสานกราชเลขาธการ เมอป พ.ศ. ๒๕๒๘ เพอสนบสนนงานของมลนธสงเสรมศลปาชพ ในสมเดจ พระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ มลนธมชอเปนภาษาองกฤษวา “The Foundation for The promotion of Supplementary Occupations and Related Techniques of Her Majesty Queen Sirikit” หรอเรยกยอๆวา “The Support Foundation” นอกจากนสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงสงเสรมดานการตลาดของสนคาหตถกรรมในโครงการศลปาชพดวยการทรงฉลองพระองคและทรงใชผลตภณฑของโครงการตลอดเวลา โดยนามาดดแปลงใหเปนรปแบบททนสมย และเหมาะสมในแตละโอกาสและสถานท นอกจากนทรงเผยแพรดวยการจดแฟชนและแสดงสนคาทงในประเทศและตางประเทศ รวมทงทรงนาผลตภณฑตางๆ ไปเผยแพรในตางประเทศดวยพระองคเอง จนเปนทรจกและไดรบความนยมอยางแพรหลายรวดเรว ดงคากราบบงคมทลสดดพระเกยรตคณของนายโรเบรต บ ออกซนม ประธานสถาบนเอเชยโซไซต สหรฐอเมรกา ในพธทลเกลาฯ ถวาย รางวลดานมนษยธรรม แดสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ณ นครนวยอรค เมอวนท ๑๔ มนาคม พ.ศ. ๒๕๒๘ วา

“ทรงสงเสรมศลปหตถกรรม อนเปนสมบตลาคาของชาตมใหสญหายไป โดยโปรดใหจดตงมลนธฝกอบรมราษฎรผขดสนเหลานน ใหรจกประดษฐงานศลปะตางๆ จนยดเปนอาชพได ทงยงเปนการเผยแพรและธารงรกษาศลปะอนงดงามลาคา ใหเปนทรจกแพรหลายยงขน”

นบไดวา สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงสนพระราชหฤทยการดาเนนงานทางการตลาดอยางแทจรง ทรงเหนวาการเรงการผลตอยางเดยว ไมสามารถจะแกไขความยากจนของราษฎรทเปนเกษตรกรได จงสมควรเฉลมพระเกยรตใหเปนนกการตลาด ตวอยางในการพฒนาประเทศ เพราะทรงทาใหโครงการศลปาชพพเศษประสบความสาเรจอยางงดงาม

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงจดตงมลนธสงเสรมศลปาชพฯ ขน ภายหลงจาก ทไดรเรมโครงการศลปาชพพเศษในทองถนชนบททกภาคของประเทศมานานหลายป และการสงเสรมศลปาชพของพระองคกคอการฟนฟงานศลปะของแตละภาค ทงไดทรงพจารณาถงทรพยากรธรรมชาตทมอยในแตละทองถนเขามาประกอบโครงการศลปาชพพเศษ และตอมาใหอยในความรบผดชอบดแลของ มลนธสงเสรมศลปาชพฯ ดงแนวการดาเนนงานโดยยอดงน

ภาคเหนอ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหฝกอบรมการเยบปกถกรอย

การทอผาไหม ผาฝาย ผาปกภไท ผายก ผาตนจก ทาไมแขวนเสอ ทาเครองประดบเงน และทองของชาวไทยภเขา เครองเคลอบดนเผา

ภาคอสาน

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหฟนฟการปลกหมอนเลยงไหม ทอผามดหมขนทกจงหวด มพระราชเสาวนยโปรดเกลาฯ

ใหราชเลขานการในพระองคออกไปตดตอกบราษฎรในทองถน แนะนาทอผาไหมมดหมใหเปนลาเปนสน มการปรบปรงวธการทอการยอมใหไดมาตรฐาน

ตลอดถงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหจดทาเครองปนดนเผา โดยใชเทคโนโลยการเผาทนสมยใหมใหเปนตวอยางทวไป

ภาคกลาง

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสอนการทาดอกไมประดษฐ การจกสานดวยหวายปานศรนารายณและไมไผ การทอผาฝาย การปนตกตาชาววง การแกะสลกไม การปลกหมอนเลยงไหม การปกสอนแบบไทย การตดเยบเสอผา การเยบปกถกรอย

และการถนอมอาหาร

ภาคใต ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมการทอผา

การปกสอยแบบไทย การจกสานดวยหวายไมไผและยานลเภา ทอเสอกระจด เยบปกถกรอย ถมทอง และเครองเคลอบ เปนตน

นอกจากน งานของมลนธสงเสรมศลปาชพในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถยงมหลายลกษณะ เชน มการสอนและการฝกอบรมเปนกลมตามหมบาน มศนยฝกใหญอยทสวนจตรลดา และมศนยอนๆ เชน ชอ ทตง ประเภทงานทจดสอน ศนยศลปาชพ จงหวดพระนครศรอยธยา การจกสานยานลเภาบางไทร บางไทร การทอผาไหม การทอจก

การทาดอกไมประดษฐ การจกสานลายขด ฯลฯ

ศนยศลปาชพ จงหวดสกลนคร การทาเครองปนดนเผา บานกดนาขาม การทอผาไหม การทาดอกไมประดษฐ

การปลกหมอนเลยงไหม การตดเยบเสอผา การแกะสลกไม การประดษฐเครองเรอน ฯลฯ

ศนยศลปาชพ จงหวดสกลนคร การทอผาไหม การตเหลก บานจาร การปนโอง การปลกหมอน เลยงไหม ศนยศลปาชพ จงหวดลาปาง การทาเครองปนดนเผา บานแมตา การแกะสลกไม การทอผาไหม การปลกหมอนเลยงไหม การทอผาฝาย ฯลฯ ศนยศลปาชพพระตาหนก จงหวดนราธวาส การทาเครองปนดนเผา ทกษณราชนเวศน ศนยศลปาชพ จงหวดแมฮองสอน การปลกหมอนเลยงไหม จงหวดแมฮองสอน การทอฝาย การทอพรม การทอจก การทาเครองเงน การประดษฐเครองเรอนฯลฯ ศนยศลปาชพ จงหวดเชยงใหม การปลกหมอนเลยงไหม บานวดจนทร การทอผาฝาย การทอพรม

การประดษฐเครองเรอน ฯลฯ

ศนยศลปาชพบางไทร

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชและสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดมพระราชดารใหจดตงศนยศลปาชพพเศษขนเพอสงเสรมและอนรกษศลปหตถกรรมพนบานใหเปนการเสรมรายไดพเศษแกเกษตรกร ตอมาโดยพระราชดารผาน ฯพณฯ องคมนตร นายธานนทร กรยวเชยร จงไดมการพจารณาคดเลอกพนททจะตงเปนศนยศลปาชพพเศษขน ฯพณฯ องคมนตร นายธานนทร กรยวเชยร พรอมดวยคณะทางาน ไดรวมกนพจารณาคดเลอกพนทในเขตปฏรปทดนตางๆ เปนสถานทกอสราง และไดมมตเหนชอบรวมกนวา พนทเขตปฏรปทดนของอาเภอบางไทร จงหวดพระนครศรอยธยา เปนพนทเหมาะสมในการกอสราง สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถทรงกอตงโครงการศนยศลปาชพพเศษแหงน โดยมวตถประสงค คอ ๑. เพอใหมการประกอบอาชพอยางผสมผสานทงอาชพทางการเกษตร และอาชพทางการผลตสนคาประเภทศลปหตถกรรมพนบาน ๒. เพอเพมพนรายไดพเศษใหแกเกษตรกร ๓. ชวยขจดปญหาทางเศรษฐกจของสงคม ๔. เพอปรบปรงและกระจายสทธการยดครองทดน ๕. เพอใหเปนศนยรวมและอนรกษศลปหตถกรรมพนบาน จากทกภาคของประเทศไทย

สถานทตง

ศนยศลปาชพบางไทร ตงอยบนฝงของแมน าเจาพระยา ในเขตปฏรปทดน ของตาบลราชคาม ตาบลชางใหญ อาเภอบางไทร จงหวดพระนครศรอยธยา มเนอทรวมทงสนประมาณ ๒,๕๐๕ ไร แบงออกเปน ๓ สวน คอ ๑. โครงการศนยศลปาชพบางไทร ในเนอทรวม ๘๕๖ ไร เปนบรเวณ ปลกสรางอาคารตางๆ ๒. พนทเพอการเกษตร เนอทรวม ๑,๔๕๙ ไร ๓. พนทพระราชทานใหกรมประมง จดตงสถาบนสงเสรมการประมงน าจด สาหรบภาคกลาง ในเนอทรวม ๑๘๘ ไร

แผนกทเปดการฝกอบรมรวมทงหมด ๒๒ แผนก

แผนกเขยนลายไทย แผนกสอดยานลเภา แผนกจกสานไมไผลายขด แผนกทอผาลายตนจก แผนกทอผาไหม แผนกตดเยบเสอผา แผนกชางไม แผนกชางเครองยนต แผนกปนตกตา-ดอกไมขนมปง แผนกปนและหลอทองเหลอง, เรซน แผนกสานผกตบชวา แผนกชางเครองหนง แผนกเครองเรอนหวาย แผนกเปาแกว แผนกชางส แผนกเซรามค แผนกปกผา แผนกเกษตรกรรม แผนกดอกไมประดษฐ แผนกศลปประดษฐ แผนกชางเชอม แผนกขนมไทย นอกจากน ยงมแผนกเกษตรกรรมเพอใหความรเกษตรกรทมาฝกอบรมดาน ศลปาชพใหมความรทางดานเกษตรกรรมดวย ศนยศลปาชพ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงสงเสรมใหมกลมศลปาชพ ในแหลงตางๆ อาท กลมสตรทหบกระพง จงหวดเพชรบร ฝกอาชพถกทอปานศรนารายณ สานใบลานหรอประดษฐหางอวนเปนกระเปา หมวก รองเทา ทรองจาน กลมสตรในนคมสรางตนเอง ตาบลอาวนอย จงหวดประจวบครขนธ ฝกการทาดอกไมประดษฐ กลมทอผาทวดพระพทธ อาเภอตากใบ จงหวดนราธวาส ฝกการทอผาฝาย และผาไหม กลมปนตกตาไทย ตาบลบางเสดจ อาเภอปาโมก จงหวดอางทอง ฝกการปนตกตาไทย แบบทเรยกวา ตกตาชาววงจากดนเหนยว กลมศลปาชพคายนวมนทราชน จงหวดชลบร คายไดเรมกอตง “โครงการศลปาชพ” ในคายตามพระราชดารต งแตป พ.ศ. ๒๕๒๔ เพอใหครอบครวทหารและผอยในคายไดศกษาหาความรเกยวกบอาชพเสรม โครงการไดรบการพฒนามาตามลาดบ จนถงป พ.ศ. ๒๕๓๕ มแผนกตางๆ คอ แผนกหมอนไหม แผนกเยบหนง แผนกศลปประดษฐ แผนกศลปกรรมตกแตง แผนกตดเยบเสอผา

โครงการฝกศลปาชพในสถานทรกษาหรอพกฟนสาหรบคนพการ เชน สถานสงเคราะหคนพการและทพพลภาพ พระประแดง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ ซงอยในความรบผดชอบของ กรมประชาสงเคราะห กระทรวงมหาดไทย รบผพการลกษณะตางๆ เชน อมพาต พการทางสมองและปญญา ตาบอด แขนขาขาด หหนวก เปนใบ โปลโอ โดยมอายตงแต ๑๗ ปขนไป ยากจน สภาพจตใจทอแทหมดหวงในชวต มปมดอย ขาดโอกาสในการประกอบอาชพ การทเกดโครงการศลปาชพขนทสถานสงเคราะหนเนองจากมสมาชกในสถานสงเคราะหจานวนหนงเขยนหนงสอกราบบงคมทลสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ขอใหทรงชวยหางานใหทา เพราะในสถานสงเคราะหมงานใหทาแตไมตอเนอง จงโปรดเกลาฯ ใหเจาหนาทจากกองราชเลขานการ ในพระองคไปพจารณาวาผพการเหลานนจะทางานจกสานยานลเภาไปใหดเปนตวอยาง และไดทรง พระกรณาสงครสาเรง แทนทอง ไปสอนผทสมครใจ ประมาณ ๑๐ คน เมอป พ.ศ. ๒๕๒๑ เปนเวลาเกอบ ๑ ป มผฝกสาเรจ ๓ คน ตอมาไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนายวงศ ฤกษงาม ซงเปนผหนงทฝกสาเรจ เปนครสอนคนพการทสถานสงเคราะหน และสอนทศนยศลปาชพสวนจตรลดาดวยระยะหนง พระองคทรงพยายามอยางยงทจะใหทกคนมความสขและตงใจทางาน ทรงเนนเรองการประพฤตตนใหด ทรงยกยองพระราชทานเกยรต เชน ทรงเรยกนายวงศ ฤกษงาม ซงเปนครสอนการสานยานลเภาวา “ครวงศ” และมพระราชดารสกบนายวงศวา “ทากระเปาใหไดด ขอใหเปนกาลงของศลปาชพ” “ ทาใหดทาใหสวย” และ “ชวยรกษาไวซงศลปะของชาต”

โรงฝกศลปาชพสวนจตรลดา

โดยพระราชดารในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ททรงสงเสรมใหราษฎรไดมอาชพหตถกรรมเพอเปนอาชพเสรมเพมรายได จงทรงสนบสนนงานหตถกรรมขนทวประเทศ กทรงเหนเปนการสมควรทจะจดตงอาคารศลปาชพขน ณ สวนจตรลดา เพอเปนศนยกลางของการเรยนการสอน ศลปาชพแขนงตางๆ และเพอเปนศนยกลางของผลตภณฑ ศลปาชพจากราษฎรทงประเทศดวย

แผนกทเปดสอน ในโรงฝกศลปาชพสวนจตรลดา รวมทงหมด ๒๑ แผนก

แผนกถมเงนและถมทอง Gold and Silver Nielloware แผนกชางเครองเงนและเครองทอง Silver and Gold Ware แผนกเขยนลาย Drawing and Painting แผนกครา Gold and Silver Inlay Work แผนกจกสานยานลเภา Yan Lipao Basketry แผนกจกสานลายขด Bamboo Badketry แผนกตกแตงดวยปกแมลงทบ Collage Art แผนกทอผาไหม Silk Weaving แผนกทอจก Embroidery Weaving แผนกทอพรม Cotton Rugs Weaving แผนกปกผา Hand Embroidery แผนกดอกไมประดษฐ Artificial Flowers แผนกตดเยบ Dress-Making แผนกแกะหนงตะลง Hide Carving แผนกแกะสลกไม Wood Carving แผนกแกะสลกหนออน Marble Carving แผนกปน และเซรามค Modelling & Ceramic แผนกบรรจภณฑ Packaging แผนกชางไม Carpentry แผนกชางหวาย Rattan-Furniture Work แผนกประดบมก

โครงการพระบรมราชานสาวรย สมเดจพระนเรศวรมหาราช จงหวดพระนครศรอยธยา

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ พระราชทานพระราชดารวาสมควรจะไดม การพจารณาจดสรางพระบรมราชานสาวรย สมเดจพระนเรศวรขน ณ บรเวณทงภเขาทอง ซงเปนพนททมความสาคญทางประวตศาสตร และตอเนองกบทงมะขามหยอง อนเปนสถานทตงของพระบรมราชานสาวรยสมเดจพระสรโยทยในปจจบน โดยมวตถประสงค ดงน

๑. เพอฟนฟสภาพตนไมทเสอมโทรมบรเวณรอบโครงการใหกลบฟนคนสภาพและสวยงามดงเดม ๒. เพอปลกตนไม และบารงรกษาบรเวณรอบพนทโครงการ และบรเวณรอบอางเกบน าใหมความสวยงาม เพอใหเปนแหลงพกผอนหยอนใจแกประชาชนทวไป

ชดไทยพระราชนยม

ชดไทยพระราชนยม เปนชอเรยกเครองแตงกายแบบไทยของสตร ซงสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ มพระราชดารใหออกแบบไวใชในโอกาสตางๆ เปนทประจกษโดยทวไปวา สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงโปรดฉลองพระองคและพระภษาไทย เชน ผาซนไหม และผายก เปนตน แตฉลองพระองคในระยะแรกๆ นน กยงมไดมแบบเปนเครองแตงกายประจาชาตแนนอนนก ในปลายป พ.ศ. ๒๕๐๒ ตอตนป พ.ศ. ๒๕๐๓ นน สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดโดยเสดจพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเยยมประเทศใกลเคยงตางๆ ไดแก เวยดนาม อนโดนเซย และพมา ซงมหมายกาหนดการจะตองเสดจพระราชดาเนนสกการะพทธสถานตางๆ เชน พระสถปบโรพทโธ และเจดยชเวดากอง เปนตน สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ จงทรงผาสะพกบาง ทรงแพรสะพายบาง ทรงพระภษากรอมขอพระบาทบาง เพอใหเหมาะควรแกการตามเสดจพระราชดาเนนไปนมสการสถานทศกดสทธนนๆ เมอเสดจนวตพระนครจงมพระราชดารถงความจาเปนทจะตองมชดเครองแตงกายประจาชาตของสภาพสตรไทย สาหรบใชเปนฉลองพระองคของพระองคเอง และเปนแบบเครองแตงกายของขาราชบรพารฝายในทจะตองโดยเสดจพระราชดาเนนพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เยอนสหรฐอเมรกา และประเทศยโรปตางๆ ในกลางป พ.ศ. ๒๕๐๓ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงสอบคนขอมลเกยวกบลกษณะเครองแตงกายของสภาพสตรไทย โดยทรงศกษาจากพระบรมฉายาลกษณ และพระฉายาลกษณอดตพระบรมวงศฝายในหลายๆ พระองค ยอนไปตงแตครงรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเปนตนมา พรอมกนนนไดม พระราชวนจฉยถงความเหมาะควรตางๆในอนทจะทรงเลอกนามาใชเปนแบบอยางสาหรบฉลองพระองคในการโดยเสดจพระราชดาเนนเยอนตางประเทศครงนน ดงพระราชนพนธวา “เมอสมยสมเดจฯ พระพนปหลวง (สมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถฯ พระพนปหลวง)ทานทรงผาโจงกระเบนอยางไทยๆ เราครงกระโนน ฉลองพระองคเปนคอปด แขนหมแฮม แบบ พระราชนอเลกซานดรา อนเปนแบบทนยมกนมากของชาวยโรปในสมยนน ซงขาพเจาจะนาไปใชในครงนหาไดไม เมอตอนตามเสดจสมเดจพระพทธเจาหลวงไปสงคโปร สมเดจพระพนปหลวงกทรงชดฝรงอยางเตมท ตอมาขาพเจาไดใหชวยกนคนหาพระรปพระมเหสของรชกาลกอนๆ ทมอยในวงหลวงและของเจานายองคอนๆ มาด สมเดจพระพนวสสา (สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา) ทรงพระภษาเยยรบบจบ สายรดพระองคทอง หวกเปนทองฝงเพชร ทรงฉลองพระองคพระกรยาว มองผาดๆ เหนคอฉลองพระองคตงสงคลายเสอราชปะแตนของผชายสมยนน ทรงสะพก (ผาหมเฉยงปา) เปนสไบปกทบฉลองพระองค ครนดใหเกาไปกวาสมยรชกาลท ๕ ตอนตนและกลางแผนดน ไปจนถงสมยสมเดจพระเทพฯ (สมเดจพระเทพศรนทรา บรมราชน) ในรชกาลท ๔ กเหนวาทานทรงพระภษาจบผาเขยนทองหรอไมกทรงผาเยยรบบอยางผาทรงของสมเดจพระพนวสสา ทรงสายรดพระองคทองหวฝงเพชรเชนเดยวกนทรงสะพกปกทบแพรจบไมไดทรงฉลองพระองค ครนดใหใหมกวาสมยรชกาลท ๔ และท ๕ มาถงรชกาลท ๖

แบบพระวรกญญาฯ (หมอมเจาวรรณวมลในพระเจาบรมวงศเธอ ชน ๔ พระองคเจาวรวรรณากร กรมพระนราธปประพนธพงศ ในรชกาลท ๖ ทรงสถาปนาเปนพระวรกญญปทาน) พระองคเจาวลลภาเทว กคอทรงผาซนปายสวนฉลองพระองคตามแบบฝรงสมยหลงสงครามโลกครงแรกซงถาจะนามาใชในสมยนกดไมเหมาะ ดไมดหนงสอพมพตางประเทศกจะวจารณกนยงใหญวาเสอประจาชาตไทยทพระราชนทรงนแบบไหนกนแนหนอฝรงกไมใชไทยกไมเชง” นอกจากจะทรงศกษาคนควาดวยพระองคเองแลว ยงมพระราชเสาวนยโปรดเกลาโปรดกระหมอมให ทานผหญงมณรตน บนนาค (หมอมหลวงมณรตน บนนาค นางสนองพระโอษฐในขณะน น) ประสานงานกบผ เ ชยวชาญดานประวตศาสตรและวฒนธรรมประเพณไทย ไดแก ศาสตราจารย พระยาอนมานราชธน เพอศกษาคนควาเครองแตงกายสตรไทยแบบและสมยตางๆ และนาขนทลเกลาทลกระหมอมถวายใหทอดพระเนตรอกครงหนง ในการนนมอาจารยสมศร สกมลนนทน(อาจารยประจาแผนกวชาเสอผาวทยาลยเทคนคกรงเทพฯในขณะนน) เปนผออกแบบรางตามขอมลททานผหญงมณรตน บนนาค และ ศาตราจารย พระยาอนมานราชธน ไดรวมกนคนควา แบบชดไทยประยกตทสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงเลอกไว ทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมให คณไพเราะ พงษเจรญ ตดเปนฉลองพระองคถวายตอจากน น สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหคณหญงอไร ลออารง (คณอไร ลออารง ชางฉลองพระองคในขณะนน) ชวยเลอกแบบตางๆ และนามาผสมผสานกนจนเกดชดไทยประยกตแบบตางๆ ขนหลายชด แตชดไทยประยกตทเกดมขนนนยงมไดมชอเรยกขานเฉพาะแตอยางใด ฉลองพระองคชดไทยประยกต ทสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถทรงในระหวางตามเสดจพระราชดาเนนเยอนตางประเทศในครงนน มความงดงามเปนทชนชมของชาวตางประเทศทได ชมพระบารมเปนอยางมาก โดยเฉพาะฉลองพระองคชดททรงในงานพระราชทานเลยงรบรอง ณ โรงแรม เมยฟลาวเวอร วอชงตน เมอวนท ๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๐๓ นน ทาใหนกขาวสงคมของวอชงตนผหนงถวายพระสมญญาแดสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถวา “The Golden Girl” (สวรรณเทว) ทงนเพราะฉลองพระองคททรงในคนนน เปนฉลองพระองคกระบอกไหมไทยพระภษาจบยกไหมมเชง สทองทงพระองค นอกจากนน เมอเสดจพระราชดาเนนเยอนประเทศยโรป นตยสาร NEUE ILLUSTRIERTE ซงเปนนตยสารชนนาของประเทศเยอรมนน ยงอญเชญพระบรมฉายาลกษณในฉลองพระองคชดไทยประยกตไปเปนปกอกดวย สงผลใหความงดงามแหงชดเครองแตงกายประจาชาตของสตรไทย เปนทประจกษแกสายตาสาธารณชนกวางขวางยงขน หลงจากเสดจนวตพระนครครงนนแลว สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ กยงทรงฉลองพระองคชดไทยประยกตแบบตางๆ นนตามโอกาส จนกระทงในป พ.ศ. ๒๕๐๗ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ จงมพระราชวนจฉยเลอกแบบ ชดไทยประยกตใหยตแนนอนเปน ๘ แบบดวยกน และ

ทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหทานผหญงมณรตน บนนาค เปนผคดตงชอชดใหเหมาะสมกบแบบของชดไทยตางๆ นน เพอนาชดไทยประยกตทง ๘ แบบไปจดแสดงเผยแพรในโอกาสฉลองครบรอบ ๑๐๐ ป กาชาดสากลวนท ๑๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๐๗ และเพอเปนชอเรยกขานเปนแบบฉบบเครองแตงกายชดประจาชาตของสตรไทยตอไป

ทานผหญงมณรตน บนนาค ไดนาชอพระตาหนกและพระทนงตางๆ มาใชเปนชอของชดไทย

ประยกตทง ๘ ชด โดยคานงถงความเหมาะสมกบแบบ ตลอดจนโอกาสในการเลอกใชชดนนๆ และโดยเหตทสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ มไดทรงกาหนดบงคบใหชดไทยประยกตดงกลาวเปนแบบแผนเครองแตงกายทสภาพสตรไทยทกคนตองแตง เพยงแตทรงมพระราชนยมทรงฉลองพระองคแบบตางๆ นน ประชาชนทวไปจงเรยกขานกนในภายหลงวา “ชดไทยพระราชนยม” ตอมาเมอสภาพสตรทงหลายนยมแตงกายตามเสดจแพรหลายกวางขวางและมจานวนมากขน ทางราชการจงไดกาหนดวางระเบยบการแตงกายของสตรไทยเฉพาะเมอมหมายกาหนดการเขาเฝาฯ หรองานพธเปนทางการ เพอความเปนระเบยบและความสวยงาม ซงมรายละเอยดตามทหมอมหลวงปย มาลากล (เลขานการสานกพระราชวงในขณะนน) ไดอธบายไว ดงตอไปน ๑. แบบไทยเรอนตน ใชผาฝายหรอผาไหม มลายรวตามขวางหรอตามยาวหรอใชผาเกลยงมเชงซนยาวจรดขอเทา ปายหนา เสอใชผาสตามรวซนหรอเชงซน จะตดกบซนหรอสเดยวกนกได เสอคนละทอนกบซน แขน ๓ สวน กวางพอสบาย ผาอก ดม ๕ ดม คอกลมตน ไมมขอบตง ๒. แบบไทยจตรลดา ใชผาไหมเกลยงมเชง หรอเปนยกดอกทงตวกได ตดแบบเสอคนละทอนกบซน ซนยาวปายหนา เสอแขนยาว ผาอก คอกลม มขอบตงนอยๆ ๓. แบบไทยอมรนทร ใชผายกไหมทมทองแถม หรอยกทองทงตว เสอคนละทอนกบซน ไมมเขมขด ถาเปนผสงอายจะใชคอกลมกวางๆ ไมมแขนขอบตง แขน ๓ สวนกได ๔. แบบไทยบรมพมาน ใชผายกไหมหรอยกทองมเชงหรอยกทงตว ตดแบบตดกน ซนจบขางหนา มชายพก ยาวจรด ขอเทา คาดเขมขดไทย เสอแขนยาว คอกลมมขอบตง ผาดานหลงหรอดานหนา ใชเครองประดบตามสมควร ๕. แบบไทยจกร ใชผายกมเชงหรอยกทงตว มจบยกขางหนา มชายพก ใชเขมขดไทยคาด ทอนบนเปนสไบจะเยบใหตดกบซนเปนทอนเดยวกน หรอจะมสไบหมตางหากกได เปดบาขางหนงชายสไบคลมไหลทงชายดานหลงยาวพอสมควร

๖. แบบไทยดสต ใชผายกไหมหรอยกทองอยางแบบไทยอมรนทร ไทยบรมพมาน และไทยจกร ตวซนยาวมจบ ยกขางหนาและชายพกใชเขมขด ผดกนตรงตวเสอ คอเปนเสอไมมแขน คอดานหนาและหลงตาเลกนอย ผาดานหลงตวเสอ ปกเปนลวดลายดวยไขมกลกปดหรอเลอม ฯลฯ ใชในงานพระราชพธทกาหนดให แตงกายเตมยศ ๗. แบบไทยจกรพรรด ตวซนใชผาไหมหรอยกทอง เอวจบ ขางหนามชายพกหมแพรจบแบบไทย สตดกบผานงเปนชนทหนงกอน แลวใชผาหมปกอยางสตรบรรดาศกดสมยโบราณหมทบแพรจบอก ชนหนง ๘. แบบไทยศวาลย ซนใชผาไหมหรอยกทอง เอวจบ มชายพก ตวเสอใชผาสทองเหมอนสเนอ ตดแบบแขนยาว คอกลมผาหลง เยบตดกบผาซนคลายแบบไทยบรมพมานหมฟาปกลายไทยอยางแบบไทยจกรพรรดโดย ไมตองมแพรจบรองพนกอน

การแตงกายเมอหมายกาหนดการใหแตงเครองแบบเตมยศ ครงยศและปกต

เตมยศ แตงแบบไทยบรมพมาน หรอไทยอมรนทร ในงานพระราชทานเลยงอาหารคาทเปนงานเตมยศ ถาอากาศเยนควรแตงแบบศวาลย ถาอากาศไมเยนจะแตงแบบไทยจกรกได ครงยศ แตงแบบไทยบรมพมานหรอแบบไทยอมรนทร ปกต แตงแบบไทยเรอนตน นอกจากน เพอความเปนสากล สานกพระราชวงยงอนโลมใหใชชดกระโปรงยาวแบบตะวนตก ในงานพระราชทานเลยงอาหารคาไดดวย กาหนดเรยกชดดงกลาวนวา “ชดราตรสโมสร”ดวยพระอจฉรยปญญาปรชาญาณเหนการณไกล สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ จงทรงฉลองพระองคชดไทยประยกตแบบตางๆ อยางสมาเสมอทงในการสวนพระองค การเสดจพระราชดาเนนเยยมเยยนราษฎร การพระราชกศลตลอดจนงานพระราชพธ และเพอใหชาวตางชาตไดประจกษในความงามของชดไทยพระราชนยม สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ จงมกใชชดไทยพระราชนยมเปนฉลองพระองคในพระราชพธตอนรบราชอาคนตกะจากนานาอารยประเทศอกวโรกาสหนงดวย

ตอมาในป พ.ศ. ๒๕๐๘ เมอ นางสาวอภสรา หงสกล นางสาวไทยประจาปนนจะเดนทางไปประกวดนางงามจกรวาล ณ สหรฐอเมรกา สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดทรงโปรดเกลา โปรดกระหมอมเลอกชดไทยพระราชนยม ๕ แบบ พระราชทานให นางสาวอภสรา หงสกล นาไปใชเปนเครองแตงกายชดประจาชาต เปนผลใหเมอนางสาวอภสรา หงสกล ไดรบตาแหนงนางงามจกรวาล ชดไทยพระราชนยมจงปรากฏแกสายตาสาธารณชนในตางประเทศอกครงหนง

ในป พ.ศ. ๒๕๓๑ ความงดงามของชดไทยพระราชนยมกไดรบการยกยองในระดบโลกอกครงเมอ นางสาวภรณทพย นาคหรญกนก ไดรบรางวลเครองแตงกายชดประจาชาตสวยงามและไดรบตาแหนง นางงามจกรวาลในการประกวดปนนดวย นบตงแตงานพระราชพธสมโภชกรงรตนโกสนทรครบรอบ ๒๐๐ ป เปนตนมา ประชาชนชาวไทยไดมโอกาสเหนสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงฉลองพระองคชดไทยประยกตแบบใหมๆ หลายลกษณะดวยกน ชดดงกลาวในระยะหลงนมววฒนาการดานรปแบบอนคลคลายเปลยนแปลงไปจากเดม และยงไมมชอเรยกขานเฉพาะ แตสามารถจดเปนกลมตามลกษณะททรงได ๕ กลม คอ

๑. ลกษณะททรงพระภษาโจงกระเบนแทนพระภษาจบหนานางหรอพระภษาปาย ๒. ลกษณะททรงฉลองพระองคลกไม ปลอยชาย และทรงพระภษาปาย ๓. ลกษณะททรงฉลองพระองคกระบอก พระศอกลม และทรงพระภษาจบหนานาง

ทบชายฉลองพระองค ทรงสไบ ปกสะพกพระองสาบาง ๔. ลกษณะททรงฉลองพระองคสาเรจรปตดเยบทงชายคลายสไบ และทรงพระภษา

จบหนานาง ทบชายฉลองพระองค ๕. ลกษณะททรงสไบกรองเหนบทงชายยาวดานหนาและทรงพระภษาจบหนานาง

ดวยพระบารมปกเกลาปกกระหมอม กอปรกบพระอจฉรยปญญาปรชาญาณ เหนการณไกลและพระมหากรณาธคณอนหาทสดมไดแหงสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ททรงเอาพระทยใสและทรงรบเปนพระราชภาระในอนทจะกาหนดวางแบบแผนเครองแตงกายสตรไทยใหยตแนนอน ทรงเกลยแกเกากบใหมใหกลมกลนโดยอาศยทรพยากรชวภาพทมอยในทองถนตางๆ ใหเกดประโยชน ยงผลใหผาไทยและเครองแตงกายสตรแบบไทยหวนกลบมาเปนทนยมแพรหลายอกคารบหนง ชดไทย พระราชนยมตามแนวพระราชดาร ตลอดจนการสรางงานสบสานลายและผาไทยของมลนธสงเสรม ศลปาชพในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เปนทชนชมทงในประเทศและตางประเทศ

พระเกยรตคณปรากฏไพศาล สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงมงมนในการปฏบตพระราชกรณยกจนานปการ เพอแบงเบาพระราชภาระของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในการอปถมภบารงพสกนกร ใหมความอยดกนด มสขภาพอนามยแขงแรง มการศกษา มความมนใจในการประกอบอาชพการงาน มความรกชาตบานเมอง และนยมในศลปวฒนธรรมประจาชาต ทรงดแลรอบดานไปจนถงสภาพแวดลอมและอนรกษสรรพสง พระมหากรณาธคณน ไมเลอกเพศ ผวพรรณ และชนวรรณะใดๆ แมราษฎรในประเทศเพอนบานท หนรอนมาพงเยนในประเทศไทยกไดอาศยพระบรมโพธสมภารนดวย

พระเกยรตคณแหงพระราชกรณยกจอเนกประการน เปนททราบอยางกวางขวางทงในประเทศและนอกประเทศทวโลก จงมผขอทลเกลาฯถวายปรญญาและรางวลเกยรตยศ เพอสดดพระเกยรตคณตลอดมา

เหรยญเซเรส (Ceres Medal)

วนท ๑๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๒๒ ณ พระทนงจกรมหาปราสาท องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (Food and Agriculture Organization of United Nations: FAO) ทลเกลาฯ ถวาย “เหรยญเซเรส” (Ceres Medal) เพอเทดพระเกยรตททรงอทศพระองคเพองานดานการสงเสรมอาชพราษฎร การเกษตร การสงคมสงเคราะห และการชวยเหลอเดกกาพรา

รางวลสดดพระเกยรตคณ เปนบคคลดเดนดานพทกษเดก

(First Distinguished Service Award)

วนท ๙ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๒๔ ณ นครนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา สหพนธพทกษเดก (Save the Children Federation) ทลเกลาฯ ถวาย “รางวลเกยรตคณ (First Distinguished Service Award) เพอเทดพระเกยรตในฐานะททรงเปนบคคลดเดนดานพทกษเดก” อนเนองมาจากการททรงชวยเหลอผลภย ชาวเขมรทเขาลาน จงหวดตราด และทรงพระเมตตายงแกเดก ๆ

รางวลดานมนษยธรรม

(The Humanitarian Award) วนท ๑๔ มนาคม พ.ศ. ๒๕๒๘ ณ นครนวยอรค ประเทศสหรฐอเมรกา สมาคมเอเชย (Asia Society) ทลเกลาฯ ถวาย “รางวลดานมนษยธรรม” (Humanitarian Award) เพอเทดพระเกยรตททรงชวยเหลอผลภย ทรงสงเสรมศลปหตถกรรมไทย ทรงเปนผมองการณไกล และทรงมความเปนผนา

ประกาศนยบตรเทดพระเกยรตในฐานะ นกอนรกษดเดนดานปาไมและสตวปา

(Certificate Honoring)

วนท ๑๙ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๒๙ ณ พระตาหนกจตรลดารโหฐาน กองทนคมครองสตวปาโลก (World Wildlife Fund) ทลเกลาฯ ถวาย “ประกาศนยบตรเทดพระเกยรต” (Certificate Honoring) ในฐานะททรงเปนนกอนรกษดเดนดานปาไมและสตวปา

สมาชกภาพกตตมศกด (The Honorary Fellowship)

วนท ๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๑ ณ พระทนงจกรมหาปราสาท ราชวทยาลยอายรแพทยแหงกรงลอนดอน (The Royal College of Physicians of London) ประเทศองกฤษ ทลเกลาฯ ถวาย “สมาชกภาพกตตมศกด” (The Honorary Fellowship) เพอเทดพระเกยรตทมพระมหากรณาธคณตอราษฎรทปวยไข และทรงสนบสนนการแพทยและการสาธารณสขของไทยใหเจรญกาวหนา

รางวลดานความชวยเหลอแกผลภยประจาป ๑๙๙๐ (The Center for Migration Studies Immigration

and Refugee Policy Awards 1990) วนท ๒๙ มนาคม พ.ศ. ๒๕๓๓ ณ กรงวอชงตน ด.ซ. ประเทศสหรฐอเมรกา ศนยศกษาการอพยพ (The Center Migration Studies: CMS) ทลเกลาฯ ถวาย “รางวลความชวยเหลอแกผลภย ประจาป ๑๙๙๐” (The Center for Migration Studies Immigration and Refugee Policy Awards 1990) เพอเทดพระเกยรตททรงเปนผนาดเดนดานมนษยธรรมในการใหความชวยเหลอผลภยจากประเทศในคาบสมทรอนโดจน ทเขามาในประเทศไทย

รางวลดานมนษยธรรมระหวางประเทศ (First International Humanitarian Award)

วนท ๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๓๔ กลมผสนบสนนพพธภณฑเดกแหงกรงวอชงตน ด.ซ. (The Friends of the Capital Children’s Museum) ทลเกลาฯ ถวาย “รางวลดานมนษยธรรมระหวางประเทศ” (First International Humanitarian Award) เพอเทดพระเกยรตททรงบาเพญพระราชกรณยกจเพอประโยชนสขของมวลมนษยชาตมาโดยตลอด และนายกเทศมนตรแหงกรงวอชงตน ด.ซ. ไดประกาศใหวนท ๑ พฤศจกายน ของทก ๆ ป เปน “วน Queen Sirikit Day”

เหรยญโบโรพทโธทองคา

(Borobudur Gold Medal)

วนท ๓๐ มกราคม พ.ศ. ๒๕๓๕ ณ มหาวทยาลยเชยงใหม องคการศกษา วทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (The United Nations Education, Scientific and Cultural Organization: UNESCO) ทลเกลาฯ ถวาย “เหรยญโบโรพทโธทองคา” (Borobudur Gold Medal) เพอเทดพระเกยรตททรงพฒนางานศลปหตถกรรม เพอชวยเหลอประชาชนใหมรายไดเลยงตนเอง

เหรยญรางวลพเศษ องคการกองทนเพอเดกแหงสหประชาชาต

(The UNICEF Special Recognition Award) วนท ๒ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๓๕ ณ อาคารใหมสวนอมพร องคการกองทนเพอเดกแหงสหประชาชาต (The United Nations Children’s Fund: UNICEF) ทลเกลาฯ ถวาย “เหรยญรางวลพเศษ” (UNICEF Special Recognition Award) เพอเทดพระเกยรตดานพระมหากรณาธคณททรงมตอแมและเดก ผานหนวยงานในพระบรมราชนปถมภ และโครงการพระราชดารตาง ๆ

รางวลแหงความเปนเลศ ของกองทนพฒนาเพอสตรแหงสหประชาชาต

(The UNIFEM Award of Excellence) วนท ๒ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๓๕ ณ อาคารใหมสวนอมพร กองทนพฒนาเพอสตรแหงสหประชาชาต (United Nations Development Fund for Women: UNIFEM) ทลเกลาฯ ถวาย “รางวลแหงความเปนเลศ” (The UNIFEM Award of Excellence) เพอเทดพระเกยรตททรงปฏบตพระราชกรณยกจดานการสงเสรมบทบาทสตร

เหรยญทองเฉลมพระเกยรตคณ (ASIAN Institute of Technology Award)

วนท ๑๙ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๓๕ สถาบนเทคโนโลยแหงเอเชย (The Asian Institute of Technology) ทลเกลาฯ ถวาย “เหรยญทองเฉลมพระเกยรตคณ” (ASIAN Institute of Technology Award) ในฐานะททรงพระปรชาสามารถในการพทกษสงแวดลอมและอนรกษทรพยากรธรรมชาต

รางวลสตรแหงป ๑๙๙๓ (The ๑๙๙๓ Woman of the Year Award)

วนท ๒๖ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๖ มหาวทยาลยสแตนฟอรด (Stanford University) สหรฐอเมรกา ทลเกลาฯ ถวาย “รางวลสตรแหงป ๑๙๙๓” (The 1993 Woman of the Year Award) เพอเทดพระเกยรตคณททรงปฏบตพระราชกรณยกจในการพฒนาคณภาพชวตของสตรไทย และเพอประโยชนสขของประชาชนสวนรวมเสมอมา

รางวลลนเบรก ๑๙๙๕ (The 1995 Lindbergh Award)

วนท ๑๖ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๘ ณ โรงแรมวอลดอรฟแอสทอเรย นครนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา มลนธชารลส เอ ลนเบรก และแอนด มอรโรว ลนเบรก ทลเกลาฯ ถวาย “รางวลลนเบรก ๑๙๙๕” (The 1995 Lindbergh Award) เพอเทดพระเกยรตคณในฐานะททรงบาเพญ พระราชกรณยกจมาตลอดระยะเวลาอนยาวนานเพอมวลมนษยและสงแวดลอม

รางวลหลยส ปาสเตอร (The Louis Pasteur Award)

วนท ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๔๕ ณ ตกสนตไมตร ทาเนยบรฐบาล คณะกรรมาธการหมอนไหมสากล (ISC) ทลเกลาฯ ถวาย “รางวลหลยส ปาสเตอร” (The Louis Pasteur Award) เพอเทดพระเกยรตคณททรงมตอวงการหมอนไหมของโลก

รางวลบรสเซลลยเรกา ๒๐๐๑ (Brussels Eureka 2001)

ในโอกาสเดยวกน (วนท ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๔๕) เอกอครราชทตเบลเยยมประจาประเทศไทยเขาทลเกลาฯ ถวายรางวลบรสเซลลยเรกา ๒๐๐๑ (Brussels Eureka 2001) ซงเปนรางวลสงประดษฐ จากการทคณะกรรมการวจยแหงชาตไดนาผลงานหตถศลปจากมลนธศลปาชพไปแสดงนทรรศการในงานบรสเซลสยเรกา ๒๐๐๑ ทกรงบรสเซลส ประเทศเบลเยยมในปลายป ๒๕๔๔

รางวลพเศษสาหรบการสงเสรมอาชพ

วนท ๒ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๕๒ สมาคมสงเสรมการประดษฐ ประเทศเกาหลใต หรอ คปา (Korea Invention Promotion Association: KIPA) และสถาบนนกประดษฐหญงเกาหล (Korea Women Inventors Association: KWIA) ไดทลเกลาฯ ถวายรางวลพเศษในดานการสงเสรมสาขาอาชพแด สมเดจ พระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เพอเชดชพระราชกรณยกจททรงใหการสงเสรมงานดาน ศลปาชพ กอใหเกดประโยชนดานการสรางอาชพใหแกพสกนกรชาวไทย และการประดษฐคดคนผลงานอนมเอกลกษณจากภมปญญาของไทยมาอยางตอเนองยาวนาน

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ กบการเมองการปกครองไทย สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ กบรฐสภา

เมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหว มพระราชประสงคจะทรงผนวชตามโบราณราช

ประเพณ จงไมสามารถปฏบตพระราชกรณยกจในฐานะพระมหากษตรยได จงมพระราชประสงค

พระกรณาโปรดเกลาฯ แตงตงสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชน เปนผ สาเรจราชการแทน

พระองคตามความในมาตรา ๑๗ ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๔๗๕

แกไขเพมเตม พทธศกราช ๒๔๙๕

พระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ แตงตงผสาเรจราชการแทนพระองค ทประชมสภาผแทนราษฎร ครงท ๑๗/๒๔๙๙ (สามญ) ชดท ๑ วนองคารท ๑๘ กนยายน ๒๔๙๙

มมต เ ปน เอกฉน ท เ หนชอบในการแต งต ง สม เดจพระนาง เ จ าส ร กต พระบรมรา ช น

เปนผ สาเรจราชการแทนพระองคในระหวางทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงผนวช และม

พระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ แตงต งสมเดจพระนางเ จาส ร กต พระบรมราช น

เปนผ สาเรจราชการแทนพระองค ประกาศ ณ วนท ๑๘ กนยายน ๒๔๙๙ โดยม พลเอก ประจนปจจนก

ประธานสภาผแทนราษฎร เปนผ รบสนองพระบรมราชโองการ

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชน ไดทรงปฏบตตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

ทกประการ โดยเสดจพระราชดาเนนประกอบพระราชพธปฏญาณตน ในการประชมสภา

ผแทนราษฎร ครงท ๑๘/๒๔๙๙ (สามญ) ชดท ๑ ในวนพฤหสบดท ๒๐ กนยายน ๒๔๙๙ ณ

พระทนงอนนตสมาคม พระราชดารสปฏญาณพระองค

“ขาพเจา สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชน ขอปฏญาณในทประชมสภาผแทนราษฎรวา

จะซอสตย และจงรกภกดตอองคพระมหากษตรย และจะปฏบตหนาทเพอประโยชนของประเทศและประชาชน

ทงจะรกษาไวและปฏบตตามซงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยทกประการ”

กฎหมายททรงลงพระนามาภไธย ระหวาง ททรงดารงตาแหนงผ สา เ รจราชการแทนพระองค พระองคไดทรงลง

พระนามาภไธยในกฎหมายตางๆ ดงน

๑. พระราชกฤษฎกาเรยกประชมวสามญแหงสภาผแทนราษฎร พทธศกราช ๒๔๙๙

ประกาศ ณ วนท ๒๕ ตลาคม ๒๔๙๙ โดยมพระบรมราชโองการเรยกประชมวสามญแหงสภา

ผแทนราษฎร ในวนท ๑ พฤศจกายน ๒๔๙๙ จอมพล ป.พบลสงคราม นายกรฐมนตร เปนผ รบ

สนองพระบรมราชโองการ

๒. พระราชกฤษฎกาใหเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร ประเภทท ๑ พทธศกราช ๒๔๙๙

ประกาศ ณ วนท ๒๙ ตลาคม ๒๔๙๙ เนองจากสมาชกภาพของสมาชกสภาผแทนราษฎร

ประเภทท ๑ ซงราษฎรไดเลอกตงขน จะถงคราวออกตามวาระในวนท ๒๕ กมภาพนธ

๒๕๐๐ จงตองตราพระราชกฤษฎกาใหมการเลอกตงในวนท ๒๖ กมภาพนธ ๒๕๐๐ จอมพล

ป.พบลสงคราม นายกรฐมนตร เปนผ รบสนองพระบรมราชโองการ

๓. พระราชกฤษฎกาใหใชพระราชบญญตสงเคราะหอาชพแกคนไทย พทธศกราช ๒๔๙๙

บงคบในทองทจงหวดพระนครและจงหวดธนบร พทธศกราช ๒๔๙๙ ประกาศ ณ วนท ๒๙

ตลาคม ๒๔๙๙ เหตผลในการประกาศใชพระราชกฤษฎกาฉบบน เนองจากในทองทจงหวด

พระนครและจงหวดธนบรมโรงงานอตสาหกรรม พาณชยกจ และธรกจอนๆ มาก สมควรทจะ

ชวยเหลอคนงานทมสญชาตไทยใหมงานอาชพเปนหลกฐานเพมขน จอมพล ป. พบลสงคราม

นายกรฐมนตร เปนผ รบสนองพระบรมราชโองการ

๔. พระราชกฤษฎกาใหใชพระราชบญญตควบคมการกอสราง พทธศกราช ๒๔๗๙ ใน

เขตเทศบาลเมองพะเยาว จงหวดเชยงราย พทธศกราช ๒๔๙๙ ประกาศ ณ วนท

๑ พฤศจกายน ๒๔๙๙ เหตผลในการประกาศใชพระราชกฤษฎกาฉบบน เนองจากสภาพ

เทศบาลเมองพะเยาว จงหวดเชยงราย ไดขยายตวทงในการกอสรางอาคารและผงเมอง สมควร

ควบคมการกอสรางในเขตเทศบาลน เพอประโยชนในความมนคงแขงแรง การอนามย

การสขาภบาล การปองกนอคคภย และการผงเมองใหเปนระเบยบเรยบรอย จอมพล ป.

พบลสงคราม นายกรฐมนตร เปนผ รบสนองพระบรมราชโองการ

๕. พระราชบญญตแรงงาน พทธศกราช ๒๔๙๙ ประกาศ ณ วนท ๑ พฤศจกายน

๒๔๙๙ เหตผลในการประกาศใชพระราชกฤษฎกาฉบบนคอ ประเทศไทยไดมววฒนาการทง

ทางดานพาณชยกรรม อตสาหกรรม และธรกจมความเจรญมากขน ถงขนทจะตองมการ

คมครองแรงงาน เพอประโยชนรวมกนระหวางนายจางกบลกจาง และเพอทจะใหเปนมาตรฐานท

จะเปนหลกประกนสวสดภาพ อนามย และความมนคงในการประกอบอาชพ จอมพล

ป. พบลสงคราม นายกรฐมนตร เปนผ รบสนองพระบรมราชโองการ

ในขณะทสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชน ทรงดารงตาแหนงผ สาเรจราชการแทน

พระองคนน พระองคทรงปฏบตพระราชกรณยกจแทนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

ดวยพระปรชาสามารถ สนองพระราชประสงคเปนทเรยบรอย จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ให

เฉลมพระอภไธยสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชน วา “สมเดจพระนางเจาสรกต

พระบรมราชนนาถ” ประกาศ ณ วนท ๕ ธนวาคม ๒๔๙๙

กฎหมายเทดพระเกยรต ๑. พระราชบญญตเหรยญเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ พ.ศ. ๒๕๒๕

พระราชบญญตฉบบน เปนผลจากการประชมสภาผ แทนราษฎร วนท ๖ พฤษภาคม

๒๕๒๕ โดยคณะรฐมนตรเปนผ เสนอ ทงน เพอเปนการเทดพระเกยรตและถวายความจงรกภกด

แดสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทไดทรงปฏบตพระราชกรณยกจอนเปนประโยชน

ตอประเทศชาตและประชาชน ในวโรกาสทสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เจรญ

พระชนมาย ๕๐ พรรษา

๒. พระราชบญญต เหรยญ เฉลมพระเกยรตสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถเนองในมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๕ รอบ

พ.ศ. ๒๕๓๕ พระราชบญญตฉบบน เปนผลจากการประชมสภาผแทนราษฎร วนท ๑๙ พฤศจกายน

๒๕๓๕ โดยคณะรฐมนตรเปนผ เสนอ ทงน เพอเปนการเทดพระเกยรตและราลกในพระมหา

กรณาธคณในองคสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทไดทรงประกอบพระราชกรณยกจ

อนเปนคณประโยชนอยางยงตอประเทศชาต และอาณาประชาราษฎรมาโดยตลอด ในวโรกาสท

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เจรญพระชนมาย ๖๐ พรรษา

๓. พระราชบญญต เหรยญเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๖ รอบ ๑๒ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ พ.ศ. ๒๕๔๗ พระราชบญญตฉบบน เปนผลจากการประชมสภาผแทนราษฎร วนท ๒๙ ตลาคม ๒๕๔๖

โดยคณะรฐมนตรเปนผ เสนอ ทงนเพอเปนการเฉลมพระเกยรตและสานกในพระมหากรณาธคณ

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ททรงประกอบพระราชกรณยกจนานบปการ อนเปน

คณประโยชนอยางยงตอประเทศชาตและอาณาประชาราษฎรมาโดยตลอด เนองในโอกาส

พระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๖ รอบ ๑๒ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๗

๔. รางพระราชบญญต ปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม (ฉบบท...) พ.ศ. ... (จดตง กรมหมอนไหม กระทรวงเกษตรและสหกรณ) รางพระราชบญญตฉบบน คณะรฐมนตร และนายศภชย โพธส กบคณะ เปนผ เสนอ โดย

รางพระราชบญญตฉบบน เปนการแกไขเพมเตมพระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม

พ.ศ. ๒๕๔๕ เพอยกฐานะสถาบนหมอนไหมแหงชาตเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนางเจาสรกต

พระบรมราชนนาถ ในสงกดสานกงานปลดกระทรวง กระทรวงเกษตรและสหกรณ ขนเปน

กรมหมอนไหม กระทรวงเกษตรและสหกรณ ซงแตเดมไดจดตงขนตามแนวพระราชดารเมอครง

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เสดจเยยมโครงการฟารมตวอยางตามพระราชดาร

ลานแมตงตง ตาบลแมสาป อาเภอสะเมง จงหวดเชยงใหม เมอวนท ๑๙ มกราคม ๒๕๔๒ และได

มพระราชดารสวา “การเลยงไหม นอกจากจะเปนการเสรมรายไดแกเกษตรกรแลว ยงเปน

วฒนธรรมทเกาแก และดงามของชาตไทยทสบตอกนมานานอกดวย ไมวาเศรษฐกจของประเทศ

จะเปลยนแปลงอยางไร การพฒนาการเลยงไหมกตองดาเนนตอไป” รฐบาลจงไดมมตเมอวนท

๓ สงหาคม ๒๕๔๗ และวนท ๓๑ สงหาคม ๒๕๔๗ ใหจดตงสถาบนหมอนไหมแหงชาตเฉลมพระเกยรต

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ขนเมอวนท ๑๒ สงหาคม ๒๕๔๘ โดยการรวม

ภารกจของสถาบนวจยหมอนไหม กรมวชาการเกษตรกบกลมหมอนไหมของกรมสงเสรม

การเกษตรเขาดวยกน

อย าง ไร ก ดการด า เน นงานของสถาบนหมอนไหมแห งชาต เฉลมพระ เ กยรต

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ตามภารกจปจจบนยงไมสามารถดาเนนงานใหเกด

ประสทธภาพ และเกดประโยชนตอเกษตรกร ผประกอบอาชพปลกหมอนเลยงไหมไดอยางแทจรง

ทงการขาดแคลนบคลากรทมความเชยวชาญเฉพาะทาง ขาดความคลองตวของโครงสรางองคกร

ประกอบกบยงมปญหาเกยวกบการแอบอางสนคาไหมไทย เกษตรกรผผลตไมมตลาดทแนนอน

และการลกลอบนาเขาเสนไหมคณภาพตา ดงนน เพอใหการดาเนนงานของสถาบนหมอนไหม

แหงชาตเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ สามารถปฏบตตามภารกจท

เพมขน สามารถดาเนนการใหสอดคลองรบกบสภาวการณทเปลยนแปลงไปจงสมควรจดตง

กรมหมอนไหมขนในกระทรวงเกษตรและสหกรณ

รางพระราชบญญตฉบบน ไดเขาสการพจารณาของสภาผ แทนราษฎร เ มอวนท

๖ พฤษภาคม ๒๕๕๒ ทประชมไดลงมตในวาระท ๑ รบหลกการแหงรางพระราชบญญต

ฉบบดงกลาว และมมตใหตงคณะกรรมาธการวสามญเพอพจารณา

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถกบการเมองการปกครอง พระราชดารสเกยวกบการรางรฐธรรมนญ ขณะทมการดาเนนการรางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐ นน

มประเดนทเปนขอเรยกรอง และขอถกเถยงอยหลายประเดน เรองหนงทเกดขนจนเกอบเปน

ขอขดแยงสาคญ แตในทสดกคลคลายลงไดหลงจากทสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

ทรงมพระราชดารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ๑๒ สงหาคม ๒๕๕๐ เมอวนท

๑๑ สงหาคม ๒๕๕๐ ในตอนหนงเกยวกบประเดนการบญญตพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต

ไวในรฐธรรมนญวา

“การเมองบางครงกมความผดพลาด บางครงกมวหมองไดหลายเรอง เพราะฉะนนไมควร

เอาพระบวรพทธศาสนาไปไวกบกฎหมายสงสดแหงประเทศไทย คอ รฐธรรมนญ ควรจะทงบวร

พระพทธศาสนาไวเชนนทถกเทดทนโดยประชาชนทงชาต”

สมเดจพระนางเจาฯ กบเพลงพระราชนพนธ “บทเพลงจากพระราชหฤทย รอยดวงใจไทยทงปวง”

นบแตปพทธศกราช ๒๕๐๕ เปนตนมา ประเทศไทยเผชญกบภยคกคามจากผ กอการราย

คอมมวนสต ทาใหเหตการณบานเมองไมปรกต สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ

ทรงเลงเหนวาสงหนงทสามารถปลกจตสานกของคนในชาตไดเปนอยางดนนคอ บทเพลงทสอถง

ความรกชาต จงไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหประพนธคารองขนและเนอหาของเพลงมสวน

เกยวของกบความรกชาต ไดแก

เพลง “ความฝนอนสงสด”

ขอฝนใฝในฝนอนเหลอเชอ ขอสศกทกเมอไมหวนไหว

ขอทนทกขรกโรมโหมกายใจ ขอฝาฟนผองภยดวยใจทะนง

จะแนวแนแกไขในสงผด จะรกชาตจนชวตเปนผยผง

จะยอมตายหมายใหเกยรตดารง จะปดทองหลงองคพระปฏมา

ไมทอถอยคอยสรางสงทควร ไมเรรวนพะวาพะวงคดกงขา

ไมเคองแคนนอยใจในโชคชะตา ไมเสยดายชวาทสนไป

นคอปณธานทหาญมง หมายผดงยตธรรมอนสดใส

ถงทกขทนทรมานนานเทาใด ยงมนใจรกชาตองอาจครน

โลกมนษยยอมจะดกวานแน เพราะมผ ไมยอมแพแมถกหยน

คงยนหยดสไปใฝประจญ ยอมอาสญกเพราะปองเทดผองไทย

เพลง “ความฝนอนสงสด” เรมเกดขนในป พ.ศ. ๒๕๑๒ จากการททานผหญงมณรตน

บนนาค ไดรบพระราชเสาวนยจากสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ใหเขยนกลอนแสดง

ความนยมสงเสรมคนด ใหมกาลงใจทางานเพออดมคตและประเทศชาต เมอเขยนเสรจเรยบรอย

สมเดจพระนางเจาฯ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพมพเผยแพรพระราชทานแกขาราชการทหาร

ตารวจ และผ ทางานเพอประเทศชาต เพอเตอนสตมใหทอถอยในการทาความด เพราะบานเมอง

ขณะนนยงอลเวง นาเปนหวงอนาคตของประเทศชาต ตอมาในป พ.ศ.๒๕๑๔ สมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ ไดกราบบงคมทลขอใหพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใสทานองใหกบ

คากลอนกลายเปนเพลง “ความฝนอนสงสด”

เพลง “เกดเปนไทย ตายเพอไทย”

เกดเปนไทยแลวใจตองส ถนไทยเรารเรารกยง

ศตรหนาไหนไมเกรงกรง หากมาชวงชงตายเสยเถด

เผาไทยเดมลวนคนใจเดด แกรงดงเหลกเพชรชชาตเชด

ตางรกษาไวแดนกาเนด เกดเปนไทยแลวจาใสใจ

ปกครองรกษาทาหนาท หวงเมองไทยนใหยงใหญ

สนเมองไทยแลวใครอยได ชาตไทยคงไรความเสร

เผาไทยเราพรอมอาสาสมคร เดดเดยวยงนกยอมชพพล

เสยงภยทงผองปองความด ปกปองปฐพตายเพอไทย

เพลง “เกดเปนไทยตายเพอไทย” เกดขนในป พ.ศ. ๒๕๑๔ ขณะทบานเมองอยใน

สถานการณทไมนาไววางใจ สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ไดกราบบงคมทลขอ

พระราชทานทานองเพลงพระราชนพนธ WHEN /ไกลกงวล โดยใหทานผหญงมณรตน บนนาค

แตงคารองเปนภาษาไทย เพอปลกจตสานกใหคนไทยรกและหวงแหนแผนดนไทย

เพลง “แผนดนของเรา”

ถงอยแควนใด

ไมสขสาราญ

เหมอนอยบานเรา

ชนฉาคาเชาสขทว

ทรพยจากผนดน

สนจากนท

มสทธเสร

สนตครองเมอง

เรามปาไมอยสมบรณ

ไรนาสดใสใตฟาเรอง

โบราณสถานสงนามประเทอง

เกยรตเมองไทยขจรไปทวแดนไกล

รกชาตของเรา

ไวเถดผองไทย

ผนแผนแหลมทอง

รวมพรวมนองดวยกน

รกเกยรตรกวงศ

เสรมสงสมพนธ

ทนเทดเมองไทยนน

ใหยนยง

เพลง “แผนดนของเรา” เ กดขนในป พ .ศ . ๒๕๑๖ สมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ ทรงดารวาทานองเพลงพระราชนพนธ Alexandra มความไพเราะนาจะใส

คารองภาษาไทยได จงกราบบงคมทลขอพระราชทานพระบรมราชานญาตใหทานผหญงมณรตน

บนนาค แตงคารองภาษาไทย เพอเตอนใจใหคนไทยนกถงชาตบานเมอง

ทานผหญงมณรตน บนนาค

ดวยพระมหากรณาธคณ...มากลน ราพน

-------------------------------

ตลอดระยะเวลาแหงการดารงพระอสรยยศ “พระราชน” จนกระทง “สมเดจพระบรมราชนนาถ”

คบลลงกของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงชวยแบงเบาพระราชภาระในการบาบดทกขบารงสขแก

ทวยราษฎรทวทกภมภาค ทกหมเหลาอยางมยอทอ จนนาความรมเยนเปนสขมาสประชาชนของพระองค

พระมหากรณาธคณกองเกยรตขจรสสากล จากหลกฐานตาง ๆ ทปรากฏ สมเดจพระนางเจาสรกต

พระบรมราชนนาถ ของพสกนกรชาวไทยทรงไดรบการสรรเสรญพระเกยรตคณจากนานาชาตอยาง

กวางขวางยงกวาพระบรมราชนพระองคใดในโลก

พระราชกรณยกจเพอปวงประชาในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ สรปออกเปน

พระราชกรณยกจรบคนไขในพระบรมราชานเคราะห

ตงขนเพอชวยเหลอราษฎรเจบปวยทยากจนซงทรงพบในระหวางเสดจฯ ทรงเยยมราษฎร

ทวประเทศ และรวมถงผ ทหนวยแพทยพระราชทาน หนวยแพทยทตามเสดจฯ แพทยหลวงหรอผแทน

พระองคพบ หรอผ ทมหนงสอมาขอพระราชทานการรกษาทวไป ใหความชวยเหลอจดสงคนไข

เขาโรงพยาบาล และตดตามผลระยะยาวไปจนกวาจะสนสดการรกษา

พระราชกรณยกจรบนกเรยนในพระบรมราชานเคราะห

เพอชวยเหลอครอบครวของราษฎรยากจนทมบตรมาก และไมสามารถ สงเสยใหบตรศกษาตอ

จากการศกษาภาคบงคบของรฐบาลได การใหทนพจารณาจากฐานะและจานวนบตรของครอบครว วย

และผลการเรยน ระดบการศกษาสงสดทไดเคยพระราชทานทนสาหรบนกเรยนประเภทน คอ ระดบ

ปรญญาโท ในประเทศ

พระราชกรณยกจรบฎการองทกข

ตงขนเพอชวยเหลอทางดานกฎหมายหรออน ๆ แกราษฎรทไปเฝาฯ กราบบงคมทลหรอมหนงสอ

มารองทกขดวยเรองเดอดรอนทวไป ปฏบตงาน โดยการตรวจสอบขอเทจจรง และสงเรองใหหนวยราชการ

ทเกยวของรบไปดาเนนการตอไป สถตเฉลยของงานฎการองทกขประเภทนประมาณปละ ๕๐-๖๐ ราย

มลนธสายใจไทย ในพระบรมราชปถมภ

เพอชวยเหลอทหารทบาดเจบหรอพการจากการปฏบตราชการสนามทวประเทศ เยยมเยยนให

กาลงใจในระหวางการรกษา ชวยตดตามทวงถามสทธราชการใหแกผ ทไดรบสทธลาชา สอบถามทกขสข

และใหความชวยเหลอดานอาชพหรอการศกษาแกทหารพการและครอบครว สมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ ทรงกอตงมลนธสายใจไทยในพระบรมราชปถมภขน เมอวนท ๒ เมษายน ๒๕๑๘ และ

ทรงมอบใหสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เปนองคประธานมลนธ ใหความชวยเหลอ

ทางดานการเงน และการสงเสรมอาชพแกทหารทบาดเจบ พการ หรอครอบครวของทหารทเสยชวต

มลนธสงเสรมศลปาชพพเศษ ในพระบรมราชนปถมภ

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงโปรดเกลาฯ ใหตงขน เมอวนท ๒๑ กรกฎาคม ๒๕๑๙

เพอสงเสรมใหราษฎรประกอบอาชพทางดานหตถกรรมเสรมการกสกรรม เพอเปนการเพมรายไดแก

ครอบครวและเพออนรกษงานชางฝมอแตโบราณของไทยใหสบทอดตอไปในอนาคต และทรงรบเปนองค

ประธานมลนธดวย งานของมลนธในปจจบนนครอบคลมไปถงโครงการอนรกษปาไมและสตวปา รวมทง

เกษตรกรรมอกหลายชนด

พระมหากรณาธคณของสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถกบประชาชน

๑. ปเยน เฒาทระนงแหงลมนาเพชร ๒. นายครสโตเฟอร แจค เบญจกล ๓. ครอบครว ร.ต.ต.กฤตตกล บญลอ หรอ"หมวดต ๔. ด.ช.เคอโงะ ซาโต

พระมหากรณาธคณตอป เยน : เฒาทระนงแหงลมนาเพชร

ป เยนเกดเมอปฉล พ.ศ. ๒๔๔๓ ทจงหวดเพชรบร เปนบตรของนายสขและนางชม แกวมะณ

นบถอศาสนาอสลาม มทอยตามทะเบยนราษฎรเลขท ๒๗๔/๔ ถนนมาตยาวงศ ตาบลทาราบ อาเภอเมอง

เพชรบร จงหวดเพชรบร ทานมภรรยา ๑ คนชอ นางเอบ แกวมะณ เปนชาวจงหวดประจวบครขนธ นบถอ

ศาสนาพทธ ทงสองอยดวยกนโดยไมเปลยนศาสนาและไมมบตรธดาเพราะป เยนเปนหมน แตกมลกสาว

บญธรรม ๒ คน

ในสมยหนมๆ ป เยนมอาชพรบจางเลยงวว เมอแกชราจงอาศยอยกบลกสาวบญธรรมคนหนงและ

ภรรยา จนกระทงเมอยาเอบผ เปนภรรยาเสยชวตในวนท ๑๖ มนาคม พ.ศ. ๒๕๓๖ ป เยนรสกเสยใจมาก

รองไหนานถง ๓ เดอน หลงจากนนจงตดสนใจยายไปอาศยอยในเรอทเชงสะพานลาไยในแมนาเพชรบร

ดารงชวตดวยการดกอวนหาปลา ถาเหลอกนกจะขายใหในราคาถก แตถาใครเอาเงนใหป เยนฟรๆ ทานจะ

ไมรบและรสกโกรธ เพราะอปนสยของป เยนคอไมตองการใหใครมาสงสาร มแตความสงสารและเกรงใจคน

อนๆ

จากการทกระแสความนยมของป เยนเกดขนทวประเทศน เอง ชอของป เยนจงไดกลายเปน

สญลกษณอยางหนงของแมนาเพชรบรและจงหวดเพชรบรไปโดยปรยาย และมคนมาเยยมเยยนทาน

อยเสมอ ตอมากป เยนไดรบพระมหากรณาธคณจากสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ โดยการ

รบพระราชทานเรอลาใหมซงทาดวยไฟเบอรกลาส เพอใชแทนเรอเหลกลาเดมทอยในสภาพทรดโทรม เมอ

วนท ๒๓ มนาคม พ.ศ. ๒๕๔๘ ซงป เยนไดอาศยในเรอลานมาตลอดจนถงวาระสดทายของชวต

อยางไรกตาม แมป เยนจะเปนคนดงไปทวทงประเทศแลว แตป เยนกยงคงใชชวตตามวถเดมของ

ทานตอไปไมเปลยนแปลง ระยะหลงชอของป เยนคอยๆ เงยบหายไปตามกาลเวลา แตมขาวคราวบางเปน

ครงคราวเกยวกบอาการเจบปวยตางๆ ตามอายทเพมขน ลาสดคอเกดเหตเรอของป เยนลมในวนท ๒๐

กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๑ จากพายฝน ตองสงเรอไปซอมทวทยาลยเทคโนโลยและอตสาหกรรมการตอเรอ

พระนครศรอยธยา และไดมการมอบเรอใหป เยนหลงซอมแซมเรยบรอยเมอวนท ๑ ตลาคม ปเดยวกน อนง

จากเหตการณดงกลาว ผวาราชการจงหวดเพชรบรจงไดสงการใหมคณะพยาบาลคอยตรวจสขภาพป เยน

เปนประจาทกวน วนละ ๒ ครง

วนท ๑๒ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๑ คณะพยาบาลทมาตรวจอาการป เยนเปนประจาไดมาหาป เยนเพอ

ตรวจสขภาพของป เยนตามปกต แตเกดผดสงเกตทไมมเสยงขานรบจากป เยนจงไดลงไปทเรอและพบวา

ป เยนนอนหมดสตไมรสกตว คณะพยาบาลจงไดรบนาตวป เยนสงโรงพยาบาลพระจอมเกลาเพอทาการ

ชวยชวต แตทสดป เยนกเสยชวตเมอเวลาประมาณ ๑๐.๓๐ น. เนองจากภาวะหวใจลมเหลว ขณะทป เยนม

อายได ๑๐๘ ป ทงน สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถไดพระราชทานเงนชวยเหลองานศพของ

ป เยนผานทางจงหวดจานวน ๒๐๐,๐๐๐ บาท โดยรางของป เยนไดมการทาพธฝงศพทกโบร (สสาน) ของ

มสยดกลางจงหวดเพชรบร ตาบลทาแรง อาเภอบานแหลม จงหวดเพชรบร

ปเยนซงมอาการเจบปวย ขาทงสองขางออนแรง ตองนงรถเขนเพอมารบเรอ เมอเหนสภาพเรอทซอมแซมเสรจครงแรกถงกบตะลงเงยบงนไปครใหญกอนยมราจนนาตาคลอ พรอมกลาววา "เรอพระราชน" กอนพราชมไมขาดระยะวา

"ดโวย สวยจรงสวยเสยจนไมกลาใชเลย" คาคมของป เยน

“ดแตหอยซ ไมมมอไมมตนมนยงหากนเองได ประสาอะไรกบคนมมอมเทา

หากนเองไมไดกอายหอย”

“ขายอยาใหแพง คนเขาจะไดกนลง ฉนขาย [ปลาทป เยนหาได] ถกๆ เอาไปเถอะ

ซอไปแกงใหพอหมอ”

“กนฟรได แตไมอยากกน เกรงใจ ไมเอา อาย ของเขาซอเขาขาย

ไหนตองตก ไหนตองลาง”

“มกกน ไมมกไมกน ไมขอใคร คนเราอดตาย หายาก ถาไมเจบไมไข”

“ชวตคนกเหมอนสะพาน มขน มลง มสง มตา พอสดทาย กตาย”

พระมหากรณาธคณตอ นายครสโตเฟอร แจค เบญจกล

ครส หนมอารมณดทไมวาจะเกดอะไรขน เขากมองโลกในแงดเสมอ โดยเฉพาะเรองการทาความด

บอกวา “ถงผมจะโดนรถชนจากการลงไปชวยเหลอคน กไมทาใหผมทอทจะทาความด ผมคดวาอยางนอย

เรองของผมจะทาใหคนทเมาแลวขบฉกใจคดซกนดวาถาคณเมาแลวขบ คณจะทาใหคนอนเดอดรอน

เหตการณครงนยงทาใหผมไดโอกาสทดทสดในชวต นนคอผมไดรบพระมหากรณาธคณจากสมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ”

ครสเลาวา “ครอบครวของผมไดรบโอกาสเขาเฝาสมเดจพระนางเจาฯ ทกป และทานยงรบผมเปน

คนไขในพระบรมราชานเคราะห ผมเปนพสกนกรเลกๆ คนหนงแตผมไดโอกาสน เปนเรองทยงใหญมาก

ผมตงใจทจะทาความดตอไป โดยมคณพอกบคณแมเปนตวอยาง คณพอผมมนาใจมาก เวลาขบรถผาน

แถวบานกจะเปดกระจกถามวาจะไปไหน ถาไปทางเดยวกนไดกจะชวนไปดวยกน คณพอบอกวาถาเราทา

ดแลวสบายใจ สขใจกทาตอไป แลวความดจะกลบมาหาตวเราเอง แตถาใครทาไมด สงไมดกจะกลบมาหา

เชนกน”

ครส อดตศลปนดาราและคนไขในพระราชานเคราะห กลาววา “ผมยงคงระลกและซาบซงใน

พระมหากรณาธคณของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถเสมอ พระองคทรงเปนแรงบนดาลใจและ

กาลงใจใหผมสามารถกลบมาเดนไดอยางคลองแคลวอกครงหลงจากประสบอบตเหต ทรงลบศรษะผมและ

มรบสงวาขอใหหายไวๆ นะคะ ผมยงคงจดจาไดเปนอยางด และขณะนผมกหายดเกอบรอยละ ๙๕”

ครสเลาวาวนทครสปวยไดเขาเฝา พระองคทานเอาพระหตถมาลบหวครส และรบสงวา “หายเรวนะคะ

คณครส ปหนาตองเดนไดนะคะ ตองแขงเเรงกวาน” หลงจากไดรบพระราชทานกาลงใจวนนน ครสกดขน

เปนลาดบ

ครส ไดเขาพธอปสมบท ตอนอาย ๓๑ ปทวดเชงเลน ต.ทาอฐ อ.ปากเกรด จ.นนทบร เมอวนท

๗ มถนายน ๒๕๔๒ โดยมพระครนนทวราภรณ เจาอาวาสวดบางบวทอง เปนพระอปชฌาย โดยไดฉายา

วา สทธสทโธ แปลวาผ มศรทธาบรสทธแลว การอปสมบทครงนเปนไปอยางเรยบงาย มเฉพาะคนภายใน

ครอบครวมารวมงาน อาท นางเอพรล เบญจกล มารดาชาวอเมรกน และญาตพนองประมาณ ๑๐ กวาคน

มารวมงาน หลงจากการทาพธบวชเสรจ พระครสโตเฟอร เปดเผยวา ความจรงตนนบถอศาสนาครสต แต

ทมาบวชครงน เพราะวาเคยสญญากบพอกอนททานจะเสยชวตวา ถาหายปวยจากอบตเหตอยากจะบวช

ทดแทนพระคณใหกบครอบครว แตทสาคญสดคออยากจะบวชเพอทลเกลาฯ ถวายสมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ ททรงชวยเหลอใหเปนคนไขในพระบรมราชานเคราะห ตอนทเกดอบตเหตและชวยเหลอ

มาจนถงปจจบนน สาหรบการบวชครงน คดวาอยางนอยจะตองอยใหได ๗ วนขนไป

พระมหากรณาธคณ ตอครอบครว ร.ต.ต.กฤตตกล บญลอ หรอ"หมวดต

จากเหตการณเจาหนาทตารวจตะเวนชายแดนชดพลรมพเศษ ๐๑ ของฐานปฏบตการตารวจ

ตะเวนชายแดน (ตชด.) มว.รพศ.๑ บานสนต ๑ ถกกลมผ กอความไมสงบลอบซมโจมตบนถนน

สายเขอนบาง-ลางสนต ๑ หมท ๒ ตาบลเขอนบางลาง อาเภอบนนงสตา จงหวดยะลา ขณะออก

ลาดตระเวนพนทและปะทะกน เปนเหตให ร.ต.ต.กฤตตกล บญลอ หรอ"หมวดต" รอง ผบ.รอย ตชด.

หนวยเฉพาะกจ หนวยรบพเศษท ๑ ซงเปนหวหนาชด เสยชวตในทเกดเหต และมเจาหนาทบาดเจบ

เมอวนท ๒๐ มถนายน ๒๕๕๑

หลงจากเกดเหตการณดงกลาว ผ วาราชการจงหวดพระนครศรอยธยา ไดเปนประธานในพธ

อญเชญพระราชหตถเลขา ของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เมอวนท ๑๖ กรกฎาคม ๒๕๕๑

จากพระตาหนกจตรลดาฯ มอบใหกบ นางพมพลกษณ บญลอ อาจารยประจาโรงเรยนบางปะหน อ.บางปะหน

จ.พระนครศรอยธยา มารดาของ ร.ต.ต.กฤตตกล บญลอ หรอหมวดต รองผบงคบกองรอยตารวจตระเวน

ชายแดน หนวยเฉพาะกจ หนวยรบพ เศษท ๑ ซง เสย ชวตจากการปฏบตหนา ท ในพน ท โดย

พระราชหตถเลขา ของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ มขอความวา

วงไกลกงวล หวหน

๑๕ กรกฎาคม ๒๕๕๑

ถงคณนรนทร และคณพมพลกษณ บญลอ

เมอครงททราบขาววา ร.ต.ต.กฤตตกล บญลอ สละชวตเพอปกปองแผนดนไทย ในภารกจ

ลาดตระเวนพนทจงหวดยะลา เมอวนท ๒๑ มถนายน ๒๕๕๑ ขาพเจากเศราเสยใจมากอยแลว แตเมอมา

ไดอานหนงสออนสรณงานพระราชทานเพลงศพ ร.ต.ต.กฤตตกล จงทราบถงอดมการณของเขาทตองการ

ทาหนาทอนยงใหญในการพทกษรกษาแผนดนแม อกทง ร.ต.ต.กฤตตกล ยงเขยนบนทกไวดวยวา ภมใจท

ไดทาหนาทอารกขาขาพเจาเมอปทแลว อนใจทไดใชผาเชดตวจากถงสงของพระราชทาน ซงขาพเจามอบ

ใหกองกาลงอารกขาเปนประจาเสมอมา และดใจมากทไดไปรวมงานเลยงอาหารททกษณราชนเวศน ทาให

ขาพเจายงรสกสะเทอนใจ และแสนเสยดายหนกหนาทยงไมเคยมโอกาสไดพดคยกบวรบรษหนมนอยผ นเลย

ร.ต.ต.กฤตตกล คอลกไทยผมนในความซอตรงจงรกภกดตอประเทศชาต นบเปนโชคดเหลอลนท

ประเทศไทยมผกลาหาญทไมคดหลบหนภย เมอมภยมาถงบานเมอง แตกลบเลอกทจะไปเสยงชวตอยใน

ดนแดนอนตราย เพอใหพนองชาวไทยสวนใหญไดอยรอดปลอดภย ขาพเจาทราบดวาคณนรนทร และ

คณพมพลกษณ เสยใจเพยงใดทตองสญเสยบตรชายผ เปนทรก แตขอใหทานทงสองจงภมใจในสายโลหต

ผ ขนเขมเตมเปยมไปดวยความรกชาตผ นเถด เพราะวรกรรมของเขาจารกไวในแผนดนไทย และจารกอยใน

ความทรงจาของขาพเจาตลอดไป

สรกต

นางพมพลกษณ กลาววา ไมทราบมากอนวาจะไดรบพระราชหตถเลขา และรสกดใจท

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงมพระราชหตถเลขามาถงตนเองและครอบครว แมบตรชายจะ

เสยชวตไปแลว แตกแสดงใหเหนวาสมเดจพระนางเจา ฯ พระบรมราชนนาถ ยงทรงเปนหวง ซงจากนไป

ตนเองและสาม ถอไดวามกาลงใจในการใชชวตและจะเปนครสอนใหเดกเปนคนดตอไป พรอมกนนตนเอง

ไมม สงใดจะทดแทนพระมหากรณาธคณครงน ขอเพยงแตขอใหพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ และพระบรมวงศานวงศทกพระองคทรงมพระพลานามยท

สมบรณแขงแรง

พระมหากรณาธคณ ตอ ด.ช.เคอโงะ ซาโต

ด.ช.เคอโงะ หรอ เคโงะ ซาโต วย ๙ ขวบ นกเรยน ชน ป.๔ โรงเรยนอนบาลเมอง (ทาหลวง

สงเคราะห) อ.เมองพจตร ซงมารดาเสยชวต และอาศยอยกบปา อาชพขายไกยางฐานะยากจน หาเลยง

ตวเองดวยการขายอาหารเลยงปลาหนาวหารหลวงพอเพชร วดทาหลวง อ.เมองพจตร ไดนารปถายของ

บดา เพอตามหากบนกทองเทยวตางชาต เพอสบหาเบาะแสของบดาบงเกดเกลา จากเรองราวดงกลาวความไดทราบถงใตฝาละอองธลพระบาท สมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ ทรงมพระราชเสาวนยและรบสงใหทานผหญงจรงจตต ทขะระ รองราชเลขานการใน

พระองค สอบถามถงการใหความชวยเหลอ ด.ช.เคอโงะ และความคบหนาการตดตามหาบดาบงเกดเกลา

และใหรายงานผลการตดตามคนหา เพอทราบถงใตฝาละอองธลพระบาท

ทงน ผ วาราชการจงหวดพจตร ไดกราบบงคมทลผานทานผ หญงจรงจตต เพอทราบ

ใตฝาละอองธลพระบาทวา มหลายหนวยงานราชการและเอกชนใน จ.พจตร ไดเขาไปใหความชวยเหลอ

ทงเรองทนการศกษา สภาพความเปนอย รวมไปถงการตดตามคนหาบดา ด.ช.เคอโงะ อยางเตมท

ดวยพระมหากรณาธคณอยางหาทสดมได ทาให ด.ช.เคอโงะ รสกปลาบปลมปต และดใจ

มาก ททรงมพระเมตตาในการใหความชวยเหลอ จงขอสญญาวาจะเปนเดกดของสงคม และโตขนจะเปน

พลเมองดของประเทศไทย ทถงแมวาชอจะเปนชาวญป น แตตนกเปนคนไทย และจะไมลมแผนดนเกด

เดดขาด

วนแมแหงชาต

วนแมแหงชาตตรงกบวนท ๑๒ สงหาคมของทกป เปนวนคลายวนพระราชสมภพของสมเดจพระนางเจาสรก ต พระบรมราชนนาถ โดยเรมเปนครงแรกเมอ พ .ศ. ๒๕๑๙ โดยคณะกรรมการอานวยการสภาสงคมสงเคราะหแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภ จนถงปจจบน สญลกษณทใชในวนแมคอ ดอกมะล ซงมสขาวบรสทธ สงกลนหอมไปไกลและหอม ไดนาน อกทงยงออกดอกไดตลอดทงป เปรยบไดกบความรกอนบรสทธของแมทมตอลกไมมวน เสอมคลาย ความเปนมาของวนแมแหงชาตในประเทศไทย งานวนแมจดขนครงแรกเมอวนท ๑๐ มนาคม พ.ศ. ๒๔๘๖ ณ สวนอมพร โดยกระทรวงสาธารณสข แตชวงนนเกดสงครามโลก ครงท ๒ ทาใหงานวนแมในปตอมาจงตองงดไป เมอวกฤตสงครามสงบลง หลายหนวยงานไดพยายามใหมวนแมขนมาอก แตกไมประสบผลสาเรจเทาทควร และมการเปลยนกาหนดวนแมไปหลายครง ตอมาวนแมไดกาหนดเอาวนท ๑๕ เมษายน ของทกปตามมตคณะรฐมนตร วนท ๒๓ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๙๓ โดยสานกวฒนธรรมฝายหญง สภาวฒนธรรมแหงชาต ไดรบมอบหมายใหจดงานวนแม ครงแรกเมอวนท ๑๕ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๓ ซงไดรบความสาเรจดวยด จากการทประชาชนใหการสนบสนน จนสามารถขยายขอบขายของงานใหกวางขวางออกไป มการจดพธกรรมทางพระพทธศาสนา การประกวดคาขวญวนแม การประกวดแมของชาต เพอใหเกยรตและตระหนกในความสาคญของแม และเพอเพมความสาคญของวนแมใหยงๆ ขนไป ดวยเหตนงานวนแมจงเปนวนแมประจาปของชาตตามประกาศของรฐบาล จอมพล ป.พบลสงคราม แตแลวงานวนแมกตองหยดลงอกในหลายปตอมา เนองจากกระทรวงวฒนธรรมถกยบไป สงผลใหสภาวฒนธรรมแหงชาตซงรบหนาทจดงานวนแมขาดผสนบสนน

ตอมาสมาคมครคาทอลกแหงประเทศไทย ไดจดงานวนแมขนอกครง ในวนท ๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๑๕ แตจดไดเพยงปเดยวเทานน จนกระทงในป พ.ศ. ๒๕๑๙ คณะกรรมการอานวยการสภาสงคมสงเคราะหแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภ จ งไดกาหนดวนแม ขนใหมให เ ปนวน ทแนนอน โดยถอ เอาวน เสดจพระราชสมภพของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ วนท ๑๒ สงหาคม ของทกปเปนวนแมแหงชาต และกาหนดใหดอกไมสญลกษณของวนแม คอ ดอกมะล นบตงแตนนมา

วนแมในประเทศตาง ๆ ประเทศอน ๆ กมการกาหนดวนแมไวเชนเดยวกน ตวอยางเชน

อาทตยทสองของเดอนกมภาพนธ นอรเวย

อาทตยทสในฤดถอบวชเลนท (มาเทอรง ซนเดย) สหราชอาณาจกร, ไอรแลนด

๒๑ มนาคม (วนแรกของฤดใบไมผล) จอรแดน, ซเรย, เลบานอน, อยปต

อาทตยแรกของเดอนพฤษภาคม โปรตเกส, ลทวเนย, สเปน, แอฟรกาใต, ฮงการ

๘ พฤษภาคม เกาหลใต (วนผปกครอง)

๑๐ พฤษภาคม

กาตาร, ซาอดอาระเบย, ประเทศสวนใหญในทวปอเมรกาใต, บาหเรน, ปากสถาน, มาเลเซย, เมกซโก, สหรฐอาหรบเอมเรตส, อนเดย, โอมาน

อาทตยทสองของเดอนพฤษภาคม

แคนาดา, สาธารณรฐประชาชนจน, ญปน, เดนมารก, ตรก, นวซแลนด, เนเธอรแลนด, บราซล, เบลเยยม, เปร, ฟนแลนด, เยอรมน, สงคโปร, สหรฐอเมรกา, ออสเตรเลย, ออสเตรย, อตาล, ฮองกง

อาทตยทสดทายของเดอนพฤษภาคม สาธารณรฐโดมนกน, สวเดน

อาทตยแรกของเดอนมถนายนหรอ อาทตยทสดทายของเดอนพฤษภาคม

ฝรงเศส

๑๒ สงหาคม ไทย (วนเฉลมพระชนมพรรษาสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ)

๒๘ พฤศจกายน รสเซย

๒๒ ธนวาคม อนโดนเซย