ชีวิตทางสังคมในการเคลื่อน ......ช ว...

บทน�ำ

ชวตทางสงคมในการเคลอนยาย (Social Life on the Move)

ประเสรฐ แรงกลา

— 19 —

“ความรเกยวกบชวตควรมาจากการคดเรองชวตแบบมชวตจรงๆ”

—Georges Canguilhem (2003, p. 16)

หนงสอเลมนเกดขนจากความสนใจหาแนวทางการศกษาปรากฏการณ

ตางๆ ในโลกทเตมไปดวย “การเคลอนยาย” (mobility) และนยสำาคญท

การเคลอนยายมผลตอวธคดเรอง “ชวต” (life) ใน “สงคมสมยใหม”

(modern society) ชวตอยทามกลางการตดตอแลกเปลยนอยางเขมขน

ระหวางบคคล องคกรและเครอขาย การเคลอนยายเกดขนทวไปและม

ขอบเขตเชงพนทกวางขวางมาก ชวตของเราไมไดผกตดอยกบชาตหรอ

สงคมแหงใดแหงหนง หรอจำากดอยเฉพาะในสถานทตงหรอตำาแหนงทาง

ภมศาสตรเฉพาะแหง ผคน สงของ ทน ขอมล และความคดเคลอนท

หมนเวยน เปลยนแปลงไดตลอดเวลา ผคนและสงตางๆ เชอมตอกนเปน

เครอขายผาน “การเคลอนยายขามพนท” (spatial mobility) ชวตและ

ความสมพนธทางสงคมตางๆ จงเกดขนจากการอยรวมกนของทง “สงทอย

ตรงน” และ “สงทอยตรงโนน” (here and there) “สงทมองเหนอยตรงหนา”

และ “สงทมองไมเหน” (presence and absence) “การประสานเขาหากน”

และ “การแยกตวออกจากกน” (coordinating and decoupling) ชวตใน

สงแวดลอมแบบนเกดขนและดำารงอยจากการลเขาหากนของสงทแตกตาง

กนมากกวาจะดำารงอยเปนเอกเทศ

“การเคลอนยาย” นบวาเปนหมดหมายสำาคญของชวตสมยใหม (modern


— 20 —

life) เวยรต คนซเลอร และคณะ (Weert Canzler et al., 2008, p. 6)

เหนวา “เราอาจมองวาการเคลอนยาย (mobility) เปนหลกการ (principle)

ทวไปขอหนงของความเปนสมยใหม (modernity) เหมอนกบหลกการ

ขออนๆ อยางเชน ความเปนปจเจกบคคล (individuality) ความมเหตผล

(rationality) ความเทาเทยม (equality) และความเปนโลก (globality)”

จอรจ ซมเมล (Georg Simmel, 2011) กยอมรบวาการเคลอนยายเปน

ลกษณะพนฐานทสำาคญของสงคมสมยใหม เขาอธบายแนวคดเรองความ

เปนสมยใหมวาเปนโครงรางเฉพาะแบบทเกดจากกรยาการเคลอนไหวและ

ศกยภาพจากการเคลอนท เขาเหนวา “สมยใหม” (modern) แตกตางและ

มทศนะทตรงขามกบ “กอนสมยใหม” (pre-modern) นนคอสงคมสมยใหม

เหนความสำาคญกบการเคลอนยาย (mobility) ขณะทสงคมกอนสมยใหม

เนนความมเสถยรภาพ (stability)

สงคมกอนสมยใหมไมไดมองวาการเคลอนยายเปนคณคาในแงบวก

หรอมความสำาคญอะไรกบการกระทำาหรอการตดสนใจของปจเจกบคคล

หรอกลมตางๆ การเคลอนยายอาจเปนเรองจำาเปนตองทำาตามหนาท แต

ทายทสดกตองกลบสตำาแหนงทตงเดม ความมเสถยรภาพและไมเปลยน

แปลงคอความคดสำาคญทมอทธพลตอเรองราวตางๆ ในสงคม แตสงคม

สมยใหมมชดความเขาใจเรองการเคลอนยายแตกตางออกไป มนสอถง

ความหมายเชงบวกและการสรางความเปลยนแปลง นนคอการเหนวาการ

เคลอนทขามพนทเปน “เครองมอ” ชนดหนงของการเปลยนแปลงทาง

สงคมและทำาใหปจเจกบคคลสามารถบรรลเปาหมายบางอยางไดในสงคม

สมยใหม การเรมตนของชดความเขาใจแบบสมยใหมนอาจยอนกลบไปได

ไกลถง 200 กวาปกอน ดงบนทกการเดนทางชอ Italian Journey ของ

โยฮนน วอลฟกง ฟอน เกอเธ (Johann Wolfgang von Goethe, 1970)

ทมวลหนงวา “เดนทางไปกรงโรมเพอไปเปนในอกแบบทแตกตาง” เพราะ


— 21 —

เขาตงใจออกเดนทางไปอตาลเพอคนหาตวตน หาความรทางศลปะ และ

ผอนคลายจากภาระงานในตำาแหนงการเมอง ชอเสยงจากงานเขยน และ

ปญหาชวตรกสวนตว

การดำารงอยของมนษยและสงของในสงคมสมยใหมไมไดแยกออกจาก

การเคลอนยายขามพนท เพราะอยางหลงเปนเครองมอชวยบรรลเปาหมาย

สวนบคคลและสรางสรรคความคดใหมๆ อนหมายถงโอกาสและความเปน

ไปไดใหมๆ การเดนทางหรอการเคลอนยายออกเชงพนทจงเปนพาหนะ

หรอเทคโนโลยทเสรมอำานาจใหกบมนษยในฐานะผกระทำาการทางเศรษฐกจ

สงคม และการเมองตางๆ การเคลอนยายเกดขนทวไปและเปนเรองสำาคญ

ในการทำาความเขาใจสงคม เปนองคประกอบพนฐานในการถกอภปราย

เรองการดำารงอยและลกษณะทางสงคมและวฒนธรรมรวมสมย และบอย

ครงการเดนทางกเปนสงจำาเปน เออใหเกดการเชอมตอทซบซอนขน เชน

ในระหวางกลมเพอนรวมงาน กลมสนทนาการ กลมงานอาสาสมคร สมาคม

วชาชพ เครอขายคนยายถน หรอแมแตเครอขายอาชญากรรม

ผเขยนบทความในหนงสอเลมนมงสำารวจขอเทจจรงเชงประจกษ

(empirical facts) ของการเคลอนยาย ดวยความระมดระวงและวพากษ

สมมตฐานทยดถอตามกนมานานวาการเคลอนยายเกดขนในวถโคจรแบบ

เสนตรง (linear trajectory) (Urry, 2007) หรอเปนเพยงการเดนทาง

ระหวางสองจดตามแผนหรอมวตถประสงคบางอยางชดเจนอยแลว พนท

ระหวางกลางเปนเพยงกลองดำาทไมมอะไรใหนาคนหา การศกษา “การ

เคลอนยาย” ลกษณะตางๆ ในหนงสอเลมนจงสนใจพจารณาสงทเกดขน

ภายใตบรบททเปนรปธรรม สนใจความหมายทางสงคม (social signifi-

cance) ในการเคลอนยาย (Adey, 2010) โดยไมลดทอนและละทงลกษณะ

ซบซอนของความจรงไป และสนใจลกษณะอบตใหม (emergent aspects)

หรอความเปลยนแปลงเชงความหมายและประสบการณทเกดขนในระหวาง


— 22 —

การเดน ทางดวย (Cresswell, 2010)

งานสำารวจขอเทจจรงเชงประจกษเหลานมความสำาคญ เพราะชวยให

เราตงคำาถามและไมยดตดกรอบการแยกประเภทของการเคลอนทแบบ

ตายตว เพอเดนตามรอยขอเสนอของ จอรจ คองกเยม (Georges Can-

guihlem) ทระบในตอนตนของบทนำานทวา การสรางความรเกยวกบชวต

ควรมาจากการคดเรองชวตแบบมชวตจรงๆ เนอหาบทตางๆ จงตดตามเสน

ทางของชวตและสรรพสงในขณะเคลอนยาย ใหความสำาคญกบสงแวดลอม

และความสมพนธอยางใกลชดกบสงอนๆ รอบตว เพอใหชวตมโอกาสหลด

ออกจากนยามแบบแชแขง พรอมยอมรบเหตการณทเกดขนโดยมไดคาด

หมาย (contingency) และนคอขอบเขตความหมายของสงทหนงสอเลมน

เรยกวา “ชวตทางสงคม” (social life) ชวตเผชญกบความไมแนนอนของ

การมชวตทสามารถประเมนคณคาตางๆ ไดอยเรอยๆ สรางระเบยบบรรทด

ฐานใหมๆ รวมถงปลอยชวตใหเปนอสระจากชดความเขาใจแบบนงและ

ตายตว

บทนำาของหนงสอเลมนแนะนำาภาพรวมของการกอตวขนของกระแส

วชาการทางสงคมศาสตรทเรยกวา การเคลอนยายศกษา (mobility studies)

เพอเขาใจขอถกเถยงเรองความสมพนธระหวางการเคลอนยายและการ

ไมสามารถเคลอนยาย (mobility and immobility) และการดำารงอยทเกด

ขนจากการเกาะเกยวปฏสมพนธ (relationality) ระหวางตวแสดงตางๆ

ในระหวางการเคลอนยาย ทงทเปนคนและสงทไมใชคน หนงสอมเนอหา

หลากหลายตงแตการอพยพยายถนระหวางประเทศในระดบนโยบายและ

ระดบปฏบตการ การเคลอนยายของแรงงานใชทกษะสงและแรงงานใชทกษะ

ตำา การเปนแรงงานทาสบนเรอประมง การเคลอนทในพนทเมอง และการ

เคลอนยายของเทคโนโลย ดงจะเกรนใหเหนเนอหาคราวๆ ของบทความท

จดพมพอยในหนงสอเลมนตอไป


— 23 —

การกอตวของการเคลอนยายศกษา

การกอตวขนของ “การเคลอนยายศกษา” (mobility studies) หรอ

บางครงกเรยกกนวา จดเปลยนความสนใจเรองการเคลอนยาย (mobility

turn) หรอกระบวนทศนใหมเรองการเคลอนยาย (new mobility paradigm)

กอตวขนในแวดวงสงคมศาสตร เพอสำารวจตรวจสอบวา การเคลอน ยาย

มลกษณะทซบซอนและมอทธพลตอชวตสมยใหมอยางไร (ด Sheller &

Urry, 2006 และในภาษาไทย ด ประเสรฐ, 2560) โดยไมไดมสมมตฐาน

วา การเคลอนยายเปนสงพงปรารถนา หรอทกสงเคลอนไหวไดราวกบไมม

อปสรรคใดๆ การเคลอนยายมความซบซอนเพราะมนไมใชการเดนทางใน

วถโคจรแบบเสนตรง ดงทเขาใจกนทวไปวาเปนเพยงการเดนทางระหวาง

จดสองจดทางกายภาพเทานน หากแตเปนการเคลอนยายทมพลวต ม

ลกษณะทเปลยนแปลงได แกวงไปแกวงมา และไมคงรปแนนอน การ

อธบายถงการเคลอนยายจงตองดการรวมกลมและกอเปนรปเปนรางของ

องคประกอบทหลากหลาย โดยไมตดกบกรอบการจดแบงรปแบบการเดน

ทางออกเปนประเภทตางๆ แบบตายตว เชน แยกการยายถนดวยเหตผล

ทางเศรษฐกจออกจากการเดนทางพกผอน แลวยดถอวาการเดน ทางแตละ

ประเภทตองใชวธการศกษาเฉพาะแบบเทานน

“การเคลอนยาย” (mobility) เปนแนวคดทถกอธบายไวคอนขางนอย

และมกถกเขาใจวาไมแตกตางจาก “การเคลอนท” (movement) ทงทจรงๆ

แลวมความแตกตางกน การเคลอนทมความหมายจำากดอยแคการเคลอน

ไหวในทางพนทภมศาสตร ในนยของการเคลอนจากจดตงตนแหงหนงไป

ยงจดปลายทางอกแหงหนง ทระบในแผนทหรอวดระยะทางได แตการ

เคลอนยายไมจำากดเพยงการเคลอนทในทางกายภาพหรอในพนททางภม-

ศาสตรเทานน หากแตมมตของศกยภาพและความหมายทางสงคมดวย


— 24 —

ในความแตกตางน เราจงพบวา มคนบางคนทเคลอนทแตกลบไมเคลอน

ยาย (moving without being mobile) นนคอการเคลอนทโดยคนคนนน

ไมไดเปลยนแปลงสถานภาพแตอยางใด ดงเชนนกธรกจทเดน ทางไปประชม

และพกโรงแรมตางๆทวโลก เพราะการเดนทางนนไมไดเปลยน แปลงอะไร

เขาเลย และขณะเดยวกนกมคนทเคลอนยายโดยไมตองเคลอนท (mobile

without moving) ดงเชนผนงใชอนเทอรเนตเพอสรางอำานาจการสอสาร

และเชอมตอกบสงทอยไกลออกไปจนทำาใหพนทสงคมเกดความเปลยน

แปลง และอาจมคนทสามารถเคลอนทไปพรอมกบการเคลอนยาย (mov-

ing and be mobile) หรอสรางความหมายทางสงคมใหมๆ ไปดวย

แนวคด “motility” หรอ ศกยภาพเชงพนทและสงคมของการเคลอน

ยาย ทเสนอโดยวนเซนต คอฟมานน และคณะ (Vincent Kaufmann

et al., 2004) ชวยทำาใหเหนถงความสามารถและศกยภาพการเคลอนยาย

ทแตกตางกน การเขาถงการเคลอนยายและการใชประโยชนการเคลอนยาย

เกยวของกบการเลอนชนทางสงคมและการเคลอนยายทางพนทไปพรอมๆ กน

(spatio-social mobility) motility ผนวกเอามตเชงโครงสรางและการกระ ทำา

การเขามาวเคราะหมตตางๆ ของการเคลอนยาย เพราะคนมความสามารถ

ในการเขาถงการเคลอนยาย (access) มความสามารถและพฒนาทกษะ

ในระหวางเคลอนยาย (competence) และสามารถใชประโยชนจากการ

เคลอนยายไดแตกตางกน (appropriation) ในทนการเคลอนยายจงเปนทน

(capital) ประเภทหนง ทกอใหเกดความสามารถและศกยภาพทแตกตาง

กนออกไป บางคนม motility มากโดยอาจไมตองเคลอนยาย (เชนงาน

วชาชพระดบสงทำางานจากบาน) บางคนเตมใจทจะเดนทางและเคลอนยาย

อยตลอดเวลาและไดประโยชนดวย แตบางคนเคลอนยายแตกลบม motility

ตำาเพราะถกบงคบใหพลดถนหรอตกอยในมอของขบวนการคามนษย

บทความเรองแรงงานไทยในออสเตรเลยของสรอยมาศ แรงงงานญปนทกษะ


— 25 —

สงในไทยของจนทน และแรงงานทาสบนเรอประมงของมาล ไดใหภาพท

แตกตางหลาก หลายของประเดนน ไวอยางนาสนใจ

“การเคลอนยายศกษา” วพากษวจารณสงคมศาสตรสาขาตางๆ ใน

ศตวรรษท 20 วามกมวธมองสงคมในลกษณะหยดนงอยกบทตงหรอ

“sedentarism” (Cresswell, 2006; Urry, 2000) นนคอการมองสงคมแบบ

มระบบระเบยบ สงตางๆ มโครงสรางและการจดวางทลงตวและเหมาะสม

อยแลว ดงความเขาใจเชงแนวคดพนฐานกลมหนงในสงคมศาสตร เชน

การอธบายวา “สงคม” คอโครงสรางตางๆ ทรวมกนเปนหนงเดยว มองค

ประ กอบชดเจนและมขอบเขตสถานทเชงสงคมและภมศาสตรชดเจน ความ

สมพนธทางสงคมเกดขน “ภายใน” อาณาเขตของสงคมนนเอง โดยไมตอง

สมพนธกบสงคมอนๆ หรอการอธบายวา “วฒนธรรม” เปนแบบแผน

ความ เชอ คณคา บรรทดฐาน และการปฏบตทเปนระบบระเบยบ หรอ

ความสมพนธทางสงคมทสบตอเนองกนมา วฒนธรรมมความคงทนไมแปร

เปลยน และแยกขาดออกจากวฒนธรรมอนไดอยางชดเจน กบดกวธคด

มองสงคมแบบลงหลกปกฐานนทำาใหมองไมเหนวาการเคลอนยายมความ

สำาคญอยางไร ซำารายยงเหนวาการเคลอนททางกายภาพนนอาจกอใหเกด

การทำางานทผดปกต (dysfunction) เพราะสงจากภายนอกอาจคกคาม

เสถยรภาพในสงคมและวฒนธรรมนน

วธคดในลกษณะหยดนงดงกลาวเปนประโยชนตอสงคมศาสตรนอย

มากในปจจบน เพราะเสนอใหเรามองสงคมและวฒนธรรมใน “ระบบปด”

ขณะทเราอยในสงคมทเตมไปดวยการเลอนไหลและการเชอมตอถงกนเปน

วงกวาง หรอทมกถกเรยกวาโลกาภวตน จนอาจกลาวไดวา ไมมทใดดำารง

อยสภาพปดแบบ “เกาะ” (island) ทโดดเดยวหรอเปนเอกเทศจากสงคม

อน แมแตสงคมทเลกและไมซบซอนกยงเชอมตอกบทอนๆ ผานเสนทาง

การเดนทางและการคาทสลบซบซอน ความเปลยนแปลงเชงพนทและเวลา


— 26 —

ไดเปลยนแปลงความสมพนธทางสงคม ผคนเหนโอกาสในความสมพนธ

เหลานนมากกวาจะยดตดอยกบความสมพนธดงเดม ดงคำาถามเรองความ

เปนจนและอำานาจของรฐจนในงานของอรญญาในหนงสอเลมน ความ

สมพนธทางสงคมอยในสภาพแตกกระจายและยดขยายกวางออกไป ซง

ทำาใหนกสงคมศาสตรตองหนมาสนใจกบ “การมชวต” (living) ทเชอมตอ

กบสงอนๆ อยางไมอาจคาดหมายได

จอหน เออรร (John Urry) นกสงคมวทยา ผเปนหวหอกสำาคญของ

การเคลอนยายศกษากลาววา การเคลอนยายศกษาคอการนำาเอา “ปฏ-

สมพนธทางสงคม” (the social) กลบมาสการศกษาเรองการเดนทาง เพอ

เชอมโยงการเดนทางแบบตางๆ เขากบแบบแผนประสบการณทซบซอน

(Urry, 2008) เมอผคนและสงตางๆ เลอนไหลและเชอมตอถงกน การ

เคลอนยายศกษาจงควรสำารวจดลกษณะการเกยวโยงถงกนทไมมรปราง

แนนอน (fluid interdependence) การทำาความเขาใจเรองพนทและความ

สมพนธจากมมมองแบบลกผสม (hybrid) ทพนไปจากมมมองเรอง

อต ลกษณแบบมแกนสารแนนอนและเปนเอกเทศ เพราะการคดแบบมเสน

แบงระหวางพนทขางในกบขางนอกนนไมตรงกบสภาพความเปนจรงทเกด

ขน ชวตและความสมพนธในกระแสโลกาภวตนเตมไปดวยการเชอมโยง

และผสมกบสงทมาจากสงคมภายนอก เกดการเชอมตอกนเปนเครอขาย

ขามพนทในความหมายแบบเดมๆ ประกอบสวนสรางขนอยางตอเนอง

ไมใชเปนผลสบเนองภายในตวเอง ความเปนเฉพาะตว (specificity) จง

เกดจากการสะสมหรอเปนผลผลตของการเชอมตอทหลากหลาย

การเชอมโยงขางใน/ขางนอก ทองถน/โลกกวาง ยงทำาใหนาคนหาวา

พนท (place) และการมชวต (living) ของสงตางๆ นนมลกษณะอยางไร

ทงในงานคนขามแดนแมฮองสอนรฐฉานของบศรนทร คนไรบานในเมอง

มะนลาของบญเลศ แรงงานญปนทกษะสงในไทยของจนทน และเทคโนโลย


— 27 —

เขอนของจกรกรช การมชนสวนจากภายนอกเขามาปะปน (penetration)

จงไมไดนำาไปสการสญสนของพนทและความสมพนธแบบใกลชดอยาง

อตโนมต เราไมไดอยในยคแหง “การเลอนไหล” (flow) (Castells, 1996)

สภาพ คลอง (liquidity) (Bauman, 2000) หรอการไมมพนทและความ

สมพนธแบบใกลชด (non-place) (Auge, 1999) ทผคนอยรวมกนในโลก

ใบใหญโดยทไมจำาเปนตองอาศยอยดวยกนเลย การเชอเชนนนทำาใหเราไม

สนใจวาพนทหรอระบบลกผสมนนเกดขนอยางไร และเกดขนจากการ

หลอมรวมของคน วตถและเทคโนโลยอะไรบาง ปฏสมพนธกนอยางไร

จนสามารถแสดงตวออกมาเปนพนท ชวต และเทคโนโลยตางๆ ได

การเคลอนยาย การไมเคลอนยาย

โลกาภวตนในฐานะของกรอบการไหลเวยนและการเคลอนยายทเกด

ขนซำาๆ ยำาเตอนใหเหนถงสภาพการหยดและนงอยกบท (stoppages and

fixities) ไปดวย คนบนโลกไมไดมประสบการณตอการเชอมตอถงกนเปน

วงกวางในแบบเดยวกนเสยทงหมด ดงท เควน ฮานนาม และคณะ (Kevin

Hannam et al., 2006) พดวาในการเคลอนยายนนมการไมสามารถเคลอน

ยาย (immobility) และการหยดจอด (mooring) รวมอยดวย ในขณะท

ใครบางคนเคลอนยายไปมาอยนน กมใครบางคนถกทำาใหหยดนง ไม

สามารถเคลอนทได การเคลอนยายของใครบางคนมผลโดยตรงตออำานาจ

และความสามารถในการเคลอนยายของคนอนๆ ขณะเดยวกน กอาจเกด

การเคลอนยายแบบเกดขนไดซำาๆ เปนระยะๆ พรอมการพกหยดชวคราว

ในระหวางทาง โดยยงไมมจดหมายปลายทางทแนนอน

ดงนน แทนทจะทกทกเอาวาทกสงทกอยางในโลกอยในสภาพของการ


— 28 —

ไหลและการเคลอนยาย จนสามารถ “ขามแดน” “ขามชาต” “ขามถน”

ขามขอจำากดตางๆ ไปไดเสยทงหมด นกสงคมศาสตรควรสนใจพลวตและ

ความซบซอนในความสมพนธระหวางการเคลอนยายและการไมเคลอนยาย

ไปพรอมกน ดวยการดวาการเคลอนยายไดจดหรอกอรปประสบการณทาง

สงคมอยางไร การเคลอนยายไดเปนกจกรรมทางสงคมทเปลยนแปลงเงอน ไข

เชงพนและเวลาอยางไร และสรางประสบการณทางสงคมในรปแบบไหน

อยางไร โดยไมมองขามวาในการเดนทางจากจดหนงไปยงอกจดหนงนน

ไมมอะไรนาสนใจ การศกษาการเชอมตอถงกนนไมไดเรมตนจากหมวดหม

ของการเคลอนยายหรอประเภทของคนเดนทางทจำาแนกชดเจน เพราะ

ปฏสมพนธระหวางคนเดนทางกบวธการเดนทางเปนไปอยางซบซอน ราย

ละเอยดของการเดนทางทแตกตางกนนำาไปสประสบการณและความ

สามารถทแตกตางกนดวย นคอความสนใจ “การมชวต” (living) ทไมได

ถกกำาหนดความหมายเอาไวลวงหนา หรอมแกนสารแนนอนตายตว

ทม เครสเวลล (Tim Cresswell) อธบายวา การเคลอนยายเปนทรพ-

ยากรทผคนเขาถงไดไมเทากน ความเรว ความชา หรอการไมไดเคลอน

ยายตางเชอมโยงกนชนดทแฝงมตการกระจายตวของอำานาจ คำาถามเชง

การเมองเรมตนตงแตเรองการเคลอนยายเชงอากปกรยา เชน ใครยายได

ไกลสด ใครยายไดเรวสด ใครยายบอยทสด และใครไมไดยายไปไหนเลย

คำาถามเชงการเมองสนใจเรองความหมาย เชน การเคลอนยายนนถกนำา

เสนออยางไร อะไรคอเรองเลาหลก และถกสรางใหมความหมายหนงๆ

อยางไร การเขาใจ “การเมองของการเคลอนยาย” จงตองดการมารวมกลม

กน (constellations) ขององคประกอบ 3 ประการ คอ หนง การเคลอนท

เชงอากปกรยา หรอ “movements” สอง ความหมายของการเคลอนยาย

หรอ “representations” และ สาม ประสบการณของการเคลอนยาย หรอ

“practices” (Cresswel, 2006) คำาถามเรองการเมองของการเคลอนยายคอ


— 29 —

การเคลอนยายนนสรางประสบการณใหกบตวบคคลอยางไร การเคลอน

ยายเปนสงทประกอบกนของอากปกรยาการเคลอนท ความหมาย และ

การกอรปของประสบการณ โดยไมอาจทกทกเอาวาการเคลอนยายจากจด

หนงไปยงอกจดหนงๆ ทเหมอนกนจะมความหมายหรอนำาไปสประสบ-

การณความรสกในแบบเดยวกน

ตามความคดของเครสเวลล ทกๆ การรวมตวกนขององคประกอบการ

เคลอนยายเปน “การอบตใหม” เสมอ และมมตเชงประวตศาสตรและ

ตำาแหนงทางอำานาจเกยวของในเฉพาะกรณๆ ไป ในการเดนทางตางกรรม

ตางวาระ การศกษาเรองการเคลอนยายจงตองดความเปนการเมองใน

ลกษณะสำาคญหกดาน คอ หนง จดเรมตน (starting point) หรอการด

วาทำาไมคนหรอสงของเรมเคลอน ถกบงคบหรอสมครใจ สอง ความเรว

(speed) หรอการดวาคนหรอสงของเคลอนไดเรวมากนอยแคไหน อยางไร

สาม จงหวะ (rhythm) หรอการดวาคนหรอสงของนนเคลอนในจงหวะ

เวลาแบบใด ส เสนทาง (routing) หรอการดวาการเคลอนนนใชเสนทาง

ทสรางการเชอมตอแบบไหน หา ประสบการณ (experience) หรอการด

วาขณะทเคลอน ยาย มนษยไดรบความรสกอะไร อยางไร และ หก แรง

เสยดทาน (friction) หรอการดวาการเคลอนหยดเมอไหรและหยดอยางไร

งานเรองการเมองการเคลอนยายของวาสนา และแรงเสยดทานในการกลบ

พมาของประเสรฐ นำาเสนอมตเชงอำานาจของการเคลอนยายไวอยางนาสนใจ

ปฏสมพนธระหวางคนกบวตถ

การเคลอนยายเปนระบบทซบซอน การกอตวและคงตวเปนสงตางๆ

ไมไดเกดขนตรงไปตรงมาจากความสามารถในการกระทำาการของมนษย


— 30 —

(human agency) หรอโครงสรางสงคม (social structure) ดงทนกสงคม-

ศาสตรถกเถยงกน หากแตมชวตทางสงคมของตวมนเอง นนคอมลกษณะ

เชอมตอแบบยดขยายและมความหลากหลาย การเคลอนยายทเชอมตอ

ทองถนกบโลกกวางตองพงพาสงทคงท (fixity) หรอหยดจอด (mooring)

ศกยภาพของการเคลอนยายจงมการไมสามารถเคลอนยาย (immobility)

เปนองคประกอบอยดวย

การเคลอนยายศกษาเสนอวาการศกษาสงคมสมยใหมควรมองความ

สลบซบซอน (complexity) ทการมอยหรอการดำารงอยของสงตางๆ เกด

ขนในความเปลยนแปลง ทอาจมการประมวลผลใหมอยอยางตอเนอง สราง

ผลอบตใหมๆ อยไดตลอดเวลา และสมพนธแนบแนนกบสภาพทางวตถ

และอารมณ “ชวตทางสงคม” จงไมไดมลกษณะเชงโครงสรางในแบบท

กำาหนดหมวดหม (fixed categories) หรอภาพแทนความจรง (representa-

tions) ไวแนนอน สงตางๆ ไมไดหยดนงหรอมอยแลว โครงสรางหรอการ

มอยของสงมชวตเปนสงทแยกออกจากกระบวนการไมได

การเคลอนยายศกษาจงสนใจสำารวจปฏสมพนธของมนษยกบสถานท

กบวตถ คนอนๆ และสอกลางตางๆ ซงเปนกระบวนการทนำาไปสความ

เปนไปไดทไมอาจคาดเดาไดลวงหนา ระบบการเคลอนยายจงมลกษณะ

ของการอบตขนใหมได การเคลอนยายจงซบซอน มความโกลาหลทเกด

ขนจากระเบยบบางอยางในเหตการณหรอสถานการณหนงๆ สรรพสงถก

นำามาอยใกลกนในรปแบบของความสมพนธเชงเครอขาย คนเชอมตอกบ

วตถและเทคโนโลยแบบขามพนทและเวลาอยางหลากหลาย สงคมทเปน

ระเบยบคอยๆ หายไป ความเปนสงคมเกดการปะทะเชอมตออยางหลาก

หลายเชงวตถ การเคลอนยายจงเกยวของกบปฏสมพนธซบซอนระหวางคน

และขาวของตางๆ ทเออใหทงคนและวตถเคลอนและคงรปนนไปในขณะ

เคลอนยาย สงทเคลอนยายไมไดบางอยางทำาใหการเคลอนยายเกดขน


— 31 —

วตถภาวะ (materiality) มบทบาทในการกอใหเกดการผสมกนของ

มนษยและสงทไมใชมนษยททำางานเปนระบบการเคลอนยายและสนบสนน

วถทางการเคลอนยายในบางรปแบบ เชน สภาพทางวตถหลายประการม

สวนรวมสรางการเดนทางของคนอพยพยายถนระหวางประเทศ (interna-

tional migration) บางกลม เชน ชนดและสภาพของพาหนะทใชเดนทาง

ของทพวกเขาเลอกใสกระเปาเดนทาง สงเหลานพวพนกบการเคลอนยาย

อยางใกลชด เพราะปฏสมพนธระหวางบคคลกบวตถทำาใหพวกเขามประสบ

การณและความรสกทแตกตางหลากหลาย ภาวะวตถของสงของอนเดยวกน

อาจเปนสอทใหความหมายไดหลากหลายในการเคลอนยายของคนตางกลม

ในตางบรบทเวลาและพนท (Basu & Coleman, 2008) ดงขอสงเกตเรอง

นำาและทองฟาในงานของมาลทลกเรอประมงบอกวาทกขของพวกเขาไมม

ทสนสด อาหารทบงบอกอตลกษณคนขามแดนในงานของบศรนทร การ

จดบานใหเหมอนบานทญปนในงานของจนทน หรอการใชทางเทาขางถนน

และสวนสาธารณะของคนไรบานในงานของบญเลศ

งานการเคลอนยายศกษาจำานวนหนงใหความสนใจกบสงทเรยกวา

“โครงสรางพนฐาน” (infrastructure) ในฐานะสงหยดนงทชวยผลกดนให

สงอนสามารถเคลอนยายได ระบบการเคลอนยายจำานวนมากเกดจากสง

ทตดอยกบทในทางกายภาพในรปของฐานทตงตางๆ เชน สนามบน ทา

เทยบเรอ สถานรถ ถนน เครองสง โรงงาน ระบบนำาประปา สถานจาย

ไฟฟา ฯลฯ การเคลอนยายของคน เงนทนและวฒนธรรมในระดบโลกท

เพมมากขนในปจจบนจงเปนปรากฏการณทเกดขนไปพรอมกบการจดวาง

เชงสถานทและระดบเสยใหม ใหเกดการตดอยกบทตงทางกายภาพ (spa-

tially fixed) การเคลอนยายศกษาจงมงเนนสำารวจวาโครงสรางพนฐานและ

การกระจกตวของทรพยากร เชน สนามบนในกรงโซล (ประเทศเกาหลใต)

เมองมะนลา เมองศรราชา และจดผอนปรนการคาขามแดน สงเสรมหรอ


— 32 —

ควบคมการเดนทางเคลอนยายอยางไร โครงสรางพนฐานแบบตดทนมอาจ

ลกษณะยอนแยงอยในตวเอง ในทางหนงสงเสรมศกยภาพการเคลอนยาย

ใหบางคน และในอกทางหนง กจำากดความสามารถในการเคลอนยายของ

บางคนไปดวย โดยทงพวกเขาไวในตำาแหนงทไรการเชอมตออยางตงใจหรอ

ทำาใหพวกเขาเชอมตอกบภายนอกไดชามาก

สการเคลอนยายศกษา

การใชคำาวา “การเคลอนยาย” (mobility) ในแวดวงการเคลอนยาย

ศกษาและในหนงสอเลมนจงไมใชการกลาวยำาวาโลกอยในสภาวะ “โลกา

ภวตน” ทเตมไปดวยการเคลอนยายและมองการเคลอนยายเปนเครอง

แสดงถงโอกาสหรอสทธพเศษทพงปรารถนา หากเปนการสำารวจบทบาท

ของการเคลอนยายในการรวมสรางสถาบนทางสงคมและปฏบตการทาง

สงคมตางๆ ศกษาวาการเคลอนยายรปแบบตางๆ มการเคลอนยาย การ

ไมสามารถเคลอนยาย (หรอการตดอยกบท) และการหยดจอด อยรวมกน

อยางไร คลใหเหนปฏสมพนธทซบซอนระหวางการเคลอนททางกายภาพ

ความหมายและประสบการณในการเคลอนยายตางๆ ขอเสนอเชงทฤษฎ

วธวทยา และคำาถามการวจยใหมๆ ของการเคลอนยายศกษาทำาใหเรา

ตระหนกถงการมอยของสงหนงวาเปนผลมาจากการเคลอนไปปฏสมพนธ

กบสงอนๆ ทอยรอบๆ ดวย ฉะนนการศกษาวจยเรองการเคลอนยายจง

ไมจำาเปนตองตดอยกบกรอบหนวยวเคราะหสงคมเดมๆ เชน ชาต (nations)

กลมชาตพนธและศาสนา (religious and ethnic groups) และชมชน

ทอง ถน (local communities) อนตอกยำาการดำารงอยของเสนเขตแดนและ

สถานททแยกขาดออกจากสถานทอนได การดำารงอยของคนและสงของจง


— 33 —

ไมไดเกดขนภายใตหมวดหมทมการจดไวอยแลว เพราะนนจะทำาใหมองไม

เหน “การมชวต” ทแตกตางออกไป หรอไมตรงกบการจดแบงประเภทแบบ

ตายตว

บทความหลายชนในหนงสอเลมนเกยวของกบประเดนเรองการยายถน

การช ใหเหนความแตกตางระหวางการเคลอนยายศกษาและการยายถน

ศกษา (migration studies) ณ จดนจงนาจะเปนประโยชนอยไมนอย การ

เคลอน ยายศกษาแตกตางจากการยายถนศกษาตรงท อยางแรกช ให

พจารณาถงวถทางทหลากหลายทผคนเขาไปเปนสวนหนงของเครอขายและ

ความสมพนธขามถนตางๆ การเคลอนยายศกษาสนใจการเคลอนทขาม

พนททางภมศาสตรในระดบปจเจกบคคลอยางจรงจง โดยไมตงตนการ

ศกษาดวยการแบงประเภทหรอใชกรอบมโนทศนเพอจำาแนกประเภทการ

เคลอน ยายของมนษยและพนท ดงททำากนในการยายถนศกษา ไมวาจะ

เปน การยายถนแบบชวคราวหรอแบบถาวร การยายถนแบบจงใจ (ดวย

เหตผลทางเศรษฐกจ) หรอแบบถกบบบงคบ การยายถนในประเทศหรอ

การยายถนระหวางประเทศ พนทประเทศตนทางหรอพนทประเทศปลาย

ทาง ทงนเพราะนนเปนการกำาหนดการมอยหรอดำารงอยของสงตางๆ ไว

ลวงหนา ทอาจทำาใหเราละเลยขอเทจจรงทไมตรงกบการจดหมวดหมใดๆ

และมองไมเหนการเคลอนยายรปแบบอนๆ ทอาจผสมผสานกบการยายถน

ขณะเดยวกน การเคลอนยายศกษากไมไดใหความสำาคญเฉพาะกบ

การเคลอนทระดบขามพรมแดนระหวางประเทศ ดงทศทางทนยมกนใน

ทศวรรษ 1990 ทเรยกวา การยายถนขามชาตศกษา (transnational mi-

gration studies) เพราะนนคอการยดตดในสารตถะของความเปนชาตใน

ฐานะหนวยทางวฒนธรรมทมลกษณะเฉพาะแตกตางจากชาตหรอวฒน-

ธรรม อนๆ ทงทในความเปนจรง พรมแดนทางวฒนธรรมเชนนนไดถกสน

คลอนและเกดวฒนธรรมลกผสมขนมากมาย การเคลอนยายศกษายำาวา


— 34 —

เราไมจำาเปนตองสนใจเฉพาะการเคลอนยายในระดบ “ขาม” ชาต จนตอง

ผละความสนใจออกจากพสยการเคลอนยายเชงพนทอนๆ (spatial

mobilities) เชน การเคลอนยายในพนทเมอง การเคลอนยายในภมภาค

หนงๆ หรอการเคลอนยายภายในพรมแดนของรฐ นอกจากน การเคลอน

ยายศกษายงชกชวนใหเรามองการยายถนเปนกระบวนการทมพลวต การ

ยายถนอาจไมใชการวางแผนและตดสนใจครงเดยว หรอเปนการเดนทาง

จากจดตนทางไปยงจดปลายทางแบบรวดเดยว โดยพนทระหวางกลางเปน

เพยงกลองดำาทไมมความนาสนใจแตอยางใด บอยครง การยายถนของคน

หรอการยายสงของสงหนงไปยงอกพนทหนงเกดการรบชวงตอกนของทาง

เลอกทตวแสดงคนพบในสถานการณทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา การยาย

ถนจงไมอาจเกดขนไดในรปแบบของการยายถนจากประเทศหนงไปยงอก

ประเทศหนงในแนวเสนตรง โดยทเราไมตองสนใจรายละเอยดหรอสถาน-

การณเชงประจกษทเกดขนในระหวางการเดนทางเลย

หนงสอเลมนประกอบดวยบทความทงสนจำานวน 9 บทความทประยกต

ใชหรอสนทนากบแนวทาง “การเคลอนยายศกษา” เพอศกษาปรากฏการณ

การเคลอนยายตางๆ สำารวจความซบซอนของการเดนทาง ความหมายและ

ประสบการณทอบตขนในระหวางการเคลอนท และนยสำาคญทการเคลอน

ยายมผลตอวธคดเรอง “ชวตทางสงคม” (social life) โดยมเนอหาคราวๆ

ดงตอไปน

วาสนานำาเสนอประสบการณของแรงงานวยหนมสาวจากชมชนชนบท

แหงหนงในจงหวดลำาปางสการยายถนไปทำางานในประเทศเกาหลใตและ

ออสเตรเลย ภายใตการสนบสนนของระบบโครงสรางพนฐาน เชน นาย หนา

จดหางานในพนท โรงเรยนสอนภาษาเกาหล และเทคโนโลยการสอสารใน

โลกออนไลน งานของเธอทลายมายาคตเรองการเดนทางแบบเสนตรงอยาง

ทมกเขาใจกนในขอเสนอเรองการสงเสรมการยายถนเพอเปนเครองมอใน


— 35 —

การพฒนาทองถน เพราะขณะทหนมสาวเหลานเคลอนยาย พวกเขาและ

คนรอบขางเผชญกบการหยดนงชวขณะและการไมสามารถเคลอนยาย ท

กอใหเกดประสบการณและความหมายการเคลอนยายในเฉพาะแบบขน

เชน แรงงานไทยทหลบหนเขาเมองตองคอยระวงการออกไปนอกททำางาน

สำาหรบคนทตงใจซอทวรตบตาเจาหนาทตรวจคนเขาเมองเกาหลใต กอาจถก

กกตวไวสอบสวนทสนามบนกอนถกสงตวกลบ ขณะเดยวกน การยายถน

ของคนคนหนงอาจทำาใหอกคนตองตดอยกบทโดยไมสมครใจ ความสมพนธ

ระหวางผให (คนยายถน) กบผรบ (คนอยบาน) อาจไมไดมลกษณะราบรน

เสมอไป แมจะมการสงเงนกอนใหญกลบบานอยางสมำาเสมอ

บทความของประเสรฐ เสนอเรองการเคลอนยายจากประเทศไทยกลบ

ประเทศของแรงงานสญชาตพมา เขาตงคำาถามกบการลดทอนความซบซอน

ในการอธบายมตความรสกนกคดนดวยแนวคดการยายถนกลบ พรอมเสนอ

ใหดประสบการณและความหมายทเกดขนกบการกลบพมาทเตมไปดวย

ความหวงและความรสกนกคดเรองอนาคตทเขามามอทธพลกบเวลาใน

ปจจบน ทามกลางความเตบโตทางเศรษฐกจหลงนโยบายการปฏรปประเทศ

คนกลบพมาตองเผชญกบความหยดนง ความลาชา อนเปนแรงเสยด ทาน

ทเกดจากการเคลอนไหวของกองกำาลงชนกลมนอยกลมตางๆ หลงการลง

นามสญญาสนตภาพกบรฐบาลกลาง และขณะเดยวกนธรกจทดนภาย ใต

อทธพลของกลมกองกำาลงกฉดกระชากลากถความเคลอนไหวใหคนพมา

กลบมาซอทดนเอาไว อนเปนการสรางความเขมแขงทางการเงนใหกลมผ

มอทธพลเหลาน การเกงกำาไรทดนกทำาใหเกดปญหาทดนราคาแพง กอให

เกดปญหาการกระจายความหวงทไมเทาเทยม และทำาใหการตดสนใจเดน

ทางกลบไปพมาในอนาคตเตมไปดวยบรรยากาศแหงความกระวนกระวาย

และความไมแนนอน

ในปรากฏการณการอพยพยายถนของคนจนเขามาในเอเชยตะวนออก


— 36 —

เฉยงใตเปนจำานวนมากนน งานของอรญญา ชวยทำาใหเขาใจเงอนไขเชง

โครงสรางและนโยบายรฐทเออและสงเสรมการเดนทางดงกลาว งานของ

เธอศกษาการพฒนากรอบเชงนโยบายและสถาบนในประเทศจน ทเปน

ทมาของการเดนทางออกไปตางประเทศของคนจนและทนจนอยางเขมขน

อรญญาช ใหเหนถงบทบาทของรฐชาตจนกบกระบวนการสราง “การเมอง

วฒนธรรมขามชาต” ทพบวารฐจนไดปรบเปลยนกลยทธ การผนวกรวม

สรางสรรคและใชสภาวะโลกาภวตน พลงการเคลอนยายของทน ผคน และ

ชมชนจนในการพฒนาเศรษฐกจและสรางชาตจนขนใหมได รฐชาตจน

จงไมไดถกกระบวนการโลกาภวตนสนคลอนหรอลดทอนอำานาจลงอยางท

คาดกน สถานะและอำานาจของรฐชาตจนกลายเปนสงทอยในกระบวนการ

สรางอยตลอดเวลา ผานการสรางปฏบตการ “การเมองวฒนธรรมขาม

ชาต” ดวยเครองมอวฒนธรรมอนหลากหลาย ทงแนวคดความเปนชนชาต

จนขามแดน แนวคดพนธกจแหงอารยธรรมจน พรอมกบนโยบายในและ

ตางประเทศทสง เสรมการเคลอนยายของคนจนรนเกาและรนใหม

บทความของบศรนทร นำาเสนอพลวตการเคลอนยายของผคนและ

การ คาขามแดนบรเวณชายแดนจงหวดแมฮองสอนและรฐฉาน ประเทศพมา

งานชนนนำาเสนอภาพความเปลยนแปลงของการเดนทางวาในสมยเปนจด

ผานแดนอยางยดหยนในทศวรรษ 1970 ถงกลางทศวรรษ 1990 ผคาขาม

แดนตอรองกบกลมอำานาจตางๆ ดวยความสมพนธตางตอบแทนเพอให

สามารถเดนทางไดทามกลางการสรบ ตอมาเมอมการจดตงจดผอนปรน

การคาชายแดนในป 1996 รฐไทยสมยใหมสรางกฎเกณฑควบคมกจกรรม

ขามแดน โดยยกเลกการเดนรถกระบะเลก ทเคยเปนพาหนะเดนทางขาม

แดนตรงจากตวเมองแมฮองสอนถงบานหวเมง (ในรฐฉาน) แลวใหผโดยสาร

ตองเปลยนรถ ณ ดานขามแดน และตอมารฐกควบคมเขมงวดลงไปถงระดบ

รางกายปจเจกบคคล มการตรวจตราเฝาจนถงระดบสงของตดตวมากบคน


— 37 —

เดนทาง เชน อาหารประจำากลมชาตพนธ บหรและสารเสพตดทมในรางกาย

จะเหนวา รางกาย พาหนะ และสงของ จงสมพนธกบการควบคมพนท

ชาย แดนของรฐ และการตอรองกบเจาหนาทผปฏบตงานเพอการเคลอนยาย

ขามแดน จนบางครงการควบคมชายแดนกยงมความยดหยนบางในบางครง

งานของสรอยมาศ ศกษาการเลอนชนทางสงคมทเกดขนกบคนไทย

ยายถนขามแดนไปยงมหานครซดนย ประเทศออสเตรเลย ในยคทศวรรษ

1970–1980 มคนไทยจำานวนหนงสามารถยายถนเขาไปอาศย ลงทนเปนผ

ประกอบการและขอสถานะพลเมองถาวรของประเทศออสเตรเลยไดงาย

กวายคตอมาในชวงหลงป 2000 ทรฐบาลออสเตรเลยออกนโยบายจำากด

การยายถนแบบถาวรมากขน คนไทยยายถนยคหลงจงหนมาใชวซาระยะ

สนแทน สรอยมาศเสนอวาในการยายถนขามพรมแดนไปออสเตรเลย การ

เลอนชนของคนไทยกลมนมทงการเลอนชนขนหรอลง หรอสลบกนไปมา

อยางเปนพลวต ทงการถกเลอนชนลงกลายเปนแรงงานไรทกษะ แตพวก

เขากพงพอใจกบรายไดและมเงนเกบสะสม ทนำามาสการบรโภคสวนบคคล

และการลงทน เกดเลอนชนทางสงคมขนเมอกลบมาเยยมบานหรอกลบ

ไทยถาวร คนไทยบางสวนแสวงหาชองทางการพำานกถาวรในออสเตรเลย

ผานการแตงงานกบผทมสญชาตออสเตรเลย โดยการตความวานคอการ

เลอนยายสสถานภาพสงคมทดขน

บทความของมาล เลาถงสภาวะถกบงคบใหเคลอนยายของกลมลกเรอ

ทถกหลอกไปทำางานเยยงทาสบนเรอประมงพาณชย การกลายเปนเหยอ

ของการคามนษยนเกดขนภายใตกระบวนการสะสมทนในอตสาหกรรม

ประมงของไทย ทกดตนทนดานแรงงานไวใหตำา ลกเรอเหลานถกละเมด

สทธ ทงการใชงานหนกเปนเวลานาน การถกเปลยนชอสกลและสญชาต

ใหม การถกทำารายรางกายหรอฆา พวกเขารสกวาตวเองไมไดเคลอนทไป

พรอมกบเรอประมงแตอยางใด เพราะเรอหาปลาไมเขาฝงเปนเวลานาน


— 38 —

ทำาใหลกเรออยกบทองฟา ทะเล และงานหนกตลอดเวลา ลกเรอประมง

บางสวนรสกเครยด แบกรบความกดดนไมไหวกฆาตวตายดวยการกระโดด

ลงทะเล บางสวนเรยนรฝกฝนรางกายและจตใจใหอดทนรบมอกบงานหนก

ความหดหและความเครยดใหได เพอรอโอกาสหนขนบกไปอยบนหมเกาะ

อนโดนเซยตะวนออก แตกอาจถกขงคกและถกบงคบใหทำางานหนกทนน

ดวย บางสวนไดรบความชวยเหลอใหกลบประเทศบานเกดจากองคกร

พฒนา เอกชนของไทย ในการเดนทางไกลของลกเรอประมงเหลานจงเตม

ไปดวยความทกขยากและการรอคอยดวยความอดทน

บทความของจนทน ชกชวนใหทำาความเขาใจกบการดำารงอยของแรงงาน

ทกษะสงในประเทศไทย พนทศกษาคอเมองศรราชา จงหวดชลบร ทกลาย

เปนทพกสำาคญของแรงงานทกษะสงสญชาตญปนทถกบรษทโยกยายมา

ทำางาน ในบรบททศทางการพฒนาอตสาหกรรมของไทยเพอดงดดเงนทน

ตางประเทศ งานชนนเลาถงการจดการสภาพแวดลอม การสรางทอยอาศย

และพนทใชชวตเฉพาะขนมารองรบแรงงานทกษะสงญปนและสมาชก

ครอบครวทตดตามมา โดยทพวกเขาแทบจะใชชวตในทกดานชนดไมแตก

ตางกบการอยในสงคมของตนเอง สงแวดลอมทางวตถและโครงสรางพนฐาน

จงสงผลตอความหมาย ประสบการณ และอำานาจทแฝงอยในการเคลอนท

ทางกายภาพของคนกลมน ขณะทเครอขายแรงงานทกษะสงนกมลกษณะ

ปด คนภายในเชอมตอถงกนไดผานการใชพนทเมองทกลายเปนจดตดของ

เครอขายความสมพนธทางเศรษฐกจและสงคมในระดบโลก ประสบการณ

และความหมายของแรงงานทกษะสงกลมนจงมความลนไหลและเปลยน

แปลงแงมมสำาคญของการมชวตทเปนไปไดในแบบอนๆ นอกเหนอจากการ

ถกโครงสรางสงคมกำาหนดเอาไวแลว เชนในมตของครอบครวและเพศสภาพ

งานของบญเลศ อธบายการเคลอนยายของคนไรบานในเมองมะนลา

ประเทศฟลปปนส ในสองประเดนคอ การออกมาเปนคนไรบานใชชวตขาง


— 39 —

ถนน และการเดนในฐานะการเคลอนทในชวตประจำาวน เขาพบวาคนไร

บานในมะนลาจำานวนมากมชวตกลบไปกลบมาระหวางการเปนคนไรบาน

กบการมทอยอาศยเปนหลกแหลง ความเปนคนไรบานไมใชหมวดหมของ

การมจดเรมตนและจดสนสดแบบเปนเสนตรง พวกเขาไมไดไรบานตลอด

เวลา หากแตมการทำางานประเภทกนอยกบนายจางในบางชวงเวลาแทรก

อยดวย แตกมกทำาไดไมนานเพราะงานหนกและไดรบคาจางตำามาก การ

ออกมาเปนคนไรบานทเปนอสระจงเปนทงการพกผอนและการหาเลยงชพ

ในเวลาเดยวกน นอกจากน คนไรบานยงเดนระยะทางไกล เพอการเกบ

ของเกาขาย ไปกนขาวตามโครงการแจกอาหารของโบสถตางๆ ในเมอง ไป

หาทนอนทปลอดภย ไปหาหองนำาและสถานทอาบนำา แตในบางเวลาและ

โอกาส พวกเขากอาจถกจำากดการเดนดวย บญเลศเหนวาการเคลอนทของ

คนไรบานมะนลาทงสองแบบคอทวงทำานองการเคลอนยายทเกดขนจาก

ทางเลอกทมอยภายใตโครงสรางเศรษฐกจทไมเทาเทยมของฟลปปนส

บทสดทายเปนงานของจกรกรช เขาอธบายการเคลอนยายของเทคโน-

โลย กรณการกอสรางเขอนกนเจาพระยาในประเทศไทย โดยเปดเผยให

เหนวา การกอสรางเขอนเจาพระยาไมใชการนำาเขาความรหรอประยกตใช

ตวแบบในลกษณะเสนตรงหรอตองเปนตามแบบทกำาหนดไวแลว หากแต

เปนการเดนทางเคลอนยายอยในททางสงคม ทมความสมพนธเชงเครอขาย

ของสรรพสงทเคลอนยายเขามาประกอบกน จนมผลตอการกอรปเปนระบบ

เทคโนโลยทใชการได จกรกรชอธบายการสรางเขอนเจาพระยาในฐานะวตถ

เชงขอบเขต ทมความคงตวเพยงพอทจะดำารงอตลกษณขามบรบทพนท ไป

พรอมกบการมลกษณะยดหยนปรบตวใหเขากบความตองการและขอจำากด

ในบรบทเฉพาะ การสงออกและรบเอาเทคโนโลยการสรางเขอนจงไมไดอย

ในสภาพคงตวหรอสมบรณในตวเอง หากแตดำารงอยไดดวยการเชอมโยง

เขาหากนของผกระทำาการตางๆ ทงวสดอปกรณ เงนทน วศวกรและชาง


— 40 —

เทคนค บรษทตางประเทศ ขาราชการกรมชลประทาน การเคลอนยายและ

การประกอบสรางของเทคโนโลยจงเกดขนทามกลางความวนวาย ยากตอ

การควบคม และมความเปนการเมองสง เพราะเปนกระบวนการทมทง

ความรวมมอ ความขดแยง การตอรองและการตอตาน

การเคลอนยายศกษามคณคาตอวงวชาการอยางไรและจะเดนตอไป

ในทศทางใด นเปนคำาถามทสำาคญและทาทาย ผเขยนเหนดวยกบขอสงเกต

ของ เวเรด อามต และ แคโรไลน โนวเลส (Vered Amit & Caroline

Knowles, 2017, pp. 165–166) ทบอกวา ทามกลางความสนใจเรองการ

เคลอนยายทเพมมากขนและหลากหลาย การเคลอนยายศกษามทศทาง

สำาคญรวมกนอยสองประการ ประการแรก งานกลมนมความตงใจศกษา

ความสมพนธระหวางการเดนทางชนดหรอประเภทตางๆ มากขน มงาน

ศกษาเชงวพากษวาดวยการลเขามาอยดวยกนของการเคลอนทแบบตางๆ

มากกวาจะตองมสมมตฐานวาการเคลอนทแตละแบบจะตองถกศกษาภาย

ใตเงอนไขหรอประเภทเฉพาะเทานน และประการทสอง การเคลอน ยาย

ศกษาตงคำาถามกบการอธบายการเคลอนยายในฐานะวถโคจรแบบเสน ตรง

ซงแตกตางจากงานการยายถนศกษา ทนยมอธบายการเคลอนทเปนการ

เดนทางระหวางจดสองจดทมแผนการหรอเปา หมายชดเจน ทงทปรากฏ

การณการเคลอนทจำานวนมากในโลกปจจบนไมไดมลกษณะตรงไปตรงมา

แบบนนอกตอไป

งานการเคลอนยายศกษาในหนงสอเลมน ไดตอกยำาถงความเปนไปได

ของเหตการณทเกดขนโดยมไดคาดหมาย ทำาใหการเดนทางของคนและสง

ตางๆ มลกษณะเปน “การรบชวงตอๆ กนของทางเลอก” (succession of

choices) (Amit & Knowles, 2017, p. 166) การแตงงานกบคนทองถน

เพออยออสเตรเลยตอหลงวซานกเรยนหมดอาย การหาชองทางตดตอขอ


— 41 —

ความชวยเหลอขณะหนออกจากเรอประมงไปตดเกาะในอนโดนเซย การ

กลายเปนนายหนาขายทดนของอดตผอพยพพมา การถกกกตวอยในสนาม

บนทเกาหลใต การเลอกไมตดตามสามไปอยประเทศอนเดยและไมกลบ

ญปนของภรรยาชาวญปนหลงสามจะหมดสญญาทำางานในไทย การกลาย

เปนและการสนสดการเปนคนไรบาน การปรบเปลยนแกไขแบบการกอสราง

เขอนเจาพระยาไมไดเกดขนอยางเปนเสนตรงหรอวางแผนเอาไวกอนหนา

การเคลอนยายและการกระทำาเหลานลวนเปนทางเลอกทตวแสดงคนพบ

โดยไมไดเตรยมมากอน เปนการหาหนทางจดการกบความยงยากทมาพรอม

กบความเปลยนแปลง เปนการสรางทางเลอกและตอบสนองกบความเปน

ไปไดใหมๆ ทนาสนใจและนาตดตาม


— 42 —

บรรณานกรม

ภำษำไทย

ประเสรฐ แรงกลา. (2560). การเคลอนยายศกษา: ระบบทซบซอน ความเปนการเมอง และความเปนไปได. รฐศาสตรสาร, 38(3), 130–158.

ภำษำองกฤษ

Adey, P. (2010). Mobility. London: Routledge.Amit, V., & Knowles, C. (2017). Improvising and navigating mobilities: Tacking in

everyday life. Theory, Culture & Society, 34(7–8), 165–179.Augé, M. (1995). Non-places: Introduction to an anthropology of supermodernity.

London: Verso.Basu, P., & Coleman, S. (2008). Migrant worlds, material cultures. Mobilities, 3(3),

313–330.Bauman, Z. (2000). Liquid modernity. Cambridge: Polity Press.Canguilhem, G. (2003). La connaissance de la vie. Paris: Vrin.Canzler, W., Kaufmann, V., & Kesselring, S. (2008). Tracing mobility: An introduc-

tion. In W. Canzler, V. Kaufmann, & S. Kesselring (Eds.), Tracing mobilities: Towards a cosmopolitan perspective. London: Routledge.

Castells, M. (1996). The rise of the network society. Cambridge: Blackwell Publishers.Cresswell, T. (2006). On the move: Mobility in the modern western world. London:

Routledge.Cresswell, T. (2010). Towards a politics of mobility. Environment and Planning D:

Society and Space, 28(1), 17–31.Goethe, J. W. von. (1970). Italian journey: (1786-1788) (Wystan H. A. and Elizabeth

M. Trans.). London: Penguin Books.Hannam, K., Sheller, Mi., & Urry, J. (2006). Editorial: Mobilities, immobilities and


— 43 —

mooring. Mobilities, 1(1), 1–22.Kaufmann, V., Bergman, M. M., & Joye, D. (2004). Motility: Mobility as capital.

International Journal of Urban and Regional Research, 28(4), 745–756.Sheller, M., & Urry, J. (2006). The new mobilities paradigm. Environment and

Planning A: Economy and Space, 38(2), 207–226.Simmel, G. (2011). The philosophy of money (David Frisby Trans. & Ed.). Abingdon:

Routledge.Urry, J. (2000/2010). Mobile sociology. The British Journal of Sociology, 61(1),

347–366.Urry, J. (2007). Mobilities. Cambridge: Polity Press.Urry J. (2008). Moving on the mobility Turn. In W. Canzler, V. Kaufmann, & S.

Kesselring (Eds.), Tracing mobilities: Towards a cosmopolitan perspective. London: Routledge.

ชีวิตทางสังคมในการเคลื่อน ......ช ว...

Documents