Reckless Endangerment การสรางอนตรายอยางไมบนยะบงยงประเมนความรบผดชอบตอเหตทรดตวของเขอนเซเปยน-เซนำ"านอย

กตตกรรมประกาศ เราขออทศรายงานนใหกบผตกเปนเหยอจากโศกนาฎกรรมเขอนเซเปยน-เซนำา

นอย บคคลอนเปนทรกของพวกเขา และคนอกจำานวนมาก ซงไดรบผลกระทบอยางรนแรงจากโครงการน โดยสวนใหญไมมการยอมรบหรอเยยวยาผลกระทบทเกดขนกบพวกเขา เราขอประกาศเกยรตคณของชาวบาน ซงสละเวลาเลาใหฟงถงความทกขยาก มมมองของพวกเขา และความหวงตงใจในการตอส เพอฟ นฟความเสยหายและอนตรายทเกดขน และยนยนสทธทจะสรางอนาคตอนมนคงและมศกดศรของตน

ผเขยนรายงาน: Inclusive Development International และ International Rivers

ผสนบสนนขอมลประกอบดวย Ian G. Baird, Bruce Shoemaker, Mekong Watch และ Lao Dam Investment Monitor

บทสรปผบรหาร โครงการไฟฟาพลงนำาเซเปยน-เซนำานอยขนาด 410 เมกะวตต ยงอยระหวาง

การกอสรางในลมนำาเซกงในลาวตอนใต ในวนท 23 กรกฎาคม 2561 เขอนยอยแหงหนงทรดตวลง ปลอยมวลนำามหาศาลออกมาสงหารประชาชนอยางนอย 71 คน และทวมบานเรอนและททำากนอกหลายพนครอบครว มวลนำาททะลกออกมาไหลไกลไปถงตอนเหนอของกมพชา ทำาลายพชผลและทรพยสนในพนทซงอยหางไปอก 80 กโลเมตร

หนงปใหหลง ชาวบานลาวเกอบ 5,000 คนซงตองสญเสยบานเรอนจากหายนะครงนน ยงคงไมสามารถกลบไปทบานของตนเอง ตองอาศยในคายทพกพงชวคราว พงพาปจจยสและเงนจำานวนเลกนอยทแจกใหกบผประสบภยทกวน แมจะรอดชวตจากการสญเสยบานเรอน บคคลอนเปนทรกและททำากนของตน ทกวนนชาวบานยงคงตองทกขตรมจากการไมสามารถเขาถงอาหารและทอยอาศยอยางเพยงพอ และตองดำารงชวตอยางไรศกดศรในทพกพงชวคราว สวนใหญไมสามารถเดนทางกลบไปบานเกดของตนเองได และไมมอนาคตทแนนอน สวนอกหลายพนคนไดรบผลกระทบจากความเสยหายตอทรพยสน และยงไมไดรบการชดเชยแตอยางใด

จนถงปจจบน ยงไมมผใดทตองรบผดชอบตอหายนะทเกดขน ในขณะทมพยานหลกฐานมากขนทชวา บรษททเปนแกนนำาพฒนาและสรางเขอนแหงนคอ บรษท เอ

สเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากดจากเกาหล อาจเปนสาเหตใหเกดการทรดตวของเขอน ทงนโดยการลดตนทนเพอใหมกำาไรสงสด การสอบสวนอยางเปนอสระตามคำาสงของรฐบาลลาว ชวาการทรดตวของเขอนไมไดเกดจากเหตสดวสย หรอไมไดเปนเหตไมคาดฝนทเปน การกระทำาของพระเจา รวมทงไมไดเปนภยพบต“ ”ทางธรรมชาต สอมวลชนของเกาหลรายงานวา บรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากดไดเปลยนแปลงการออกแบบโครงการอยางสำาคญ โดยลดความสงของสนเขอนยอยททรดตวลงมา ทงนเพอประหยดเงน นกวจยจากมหาวทยาลยสแตนฟอรดพบวา เขอนททรดตวลงสรางอยบนหลมยบ แตบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากดปฏเสธความรบผดชอบ

ไมวาบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด จะมสวนในความประมาทเลนเลอมากนอยเพยงใด ทางบรษทไมสามารถจดทำา และหาเงนทนสนบสนนโครงการถง 1.02 พนลานเหรยญดวยตนเอง หากยงมอกสามบรษท ซงรวมตวกบบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากดเปนกลมบรษทเอกชน ซงสนบสนนเงนงบประมาณ 306 ลานเหรยญใหกบโครงการน ไดแก บรษทโคเรย เวสเทรน พาวเวอร จำากด, บรษทผลตไฟฟาราชบรโฮลด"ง จำากดของไทย และ บรษทรฐวสาหกจลาวซงเปนของรฐบาลลาว นอกจากเปนผพฒนาโครงการแลว บรษทผลตไฟฟาราชบรโฮลดง จำากดยงเปนทปรกษาการกอสรางโครงการ จงควรมสวนรบผดชอบโดยตรงในการกำากบดแลการดำาเนนงานของบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด

รฐบาลลาว ไมใชเปนแคผพฒนาโครงการ โดยผานบรษทรฐวสาหกจลาวเทานน หากยงมอำานาจสงสดในการกำากบดแลโครงการซงตงอยในพรมแดนประเทศของตน

อกหลายหนวยงานมสวนใหทนสนบสนนโครงการ ชวยใหโครงการเรมขนได รวมทงธนาคารไทยทงสแหง ไดแกธนาคารกรงไทย, ธนาคารกรงศรอยธยา, ธนาคารธนชาต และ ธนาคารเพอการสงออกและนำาเขาแหงประเทศไทย (เอกซมแบงก) ของไทย ซงใหเงนกกบผพฒนาโครงการ 714 ลานเหรยญ สำานกงานกฎหมายซงเปนผจดทำาสญญาเงนก เปดเผยขอมลเบองหลงเกยวกบบทบาทของธนาคารพฒนาเอเชย ทสนบสนนใหโครงการเดนหนาตอไป รวมทงการตกลงทำาสญญารบรไฟแนนซเงนกบางสวนในชวงตอไปดวย

รฐบาลเกาหลและรฐบาลไทย ยงสนบสนนโครงการโดยผานหนวยงานภายใตการควบคมของตน รฐบาลเกาหลใหเงนกกบรฐบาลลาวในการพฒนาโครงการน ทงยงเปนเจาของบรษทผถอหนหลายแหงซงเปนผพฒนาโครงการเขอน ในเวลาเดยวกน

รฐบาลไทยเปนเจาของกจการซงรบซอไฟฟาจากเขอน ทงยงเปนผถอหนของหนงในธนาคารทใหเงนกกบโครงการน และบรษทผพฒนาโครงการ

โครงการขนาดใหญทมความเสยงเชนน จำาเปนตองมการทำาประกนภยดวยเงนจำานวนมาก เพอใหโครงการเรมตนได การทำาประกนภยสวนใหญมงคมครองผพฒนาโครงการและธนาคารทเกยวของ แตการทำาประกนภยเพอคมครองความรบผดตามกฎหมายมลคา 50 ลานเหรยญ ซงทำาไวกบบรษท AIG จากสหรฐฯ และบรษทประกนภย Samsung Fire & Marine และ Korean Re จากเกาหล ยงครอบคลมความเสยหายทเกดขนกบบคคลทสามดวย ชาวบานลาวทพลดถนฐานซงสวนใหญสญเสยทรพยสนทงหมด ตางไมตระหนกวามการทำาประกนภยเชนนอย แมจะร แตการยนเรองเพอขอชดเชยในประเทศซงศาลขาดความเปนอสระ และมการกดขปราบปรามอยางกวางขวาง อาจเปนเรองทเสยงอนตราย

หนวยงานตาง ๆ เหลานมสวนชวยในระดบแตกตางกน เพอใหโครงการเกดขนได และทกหนวยงานตางจะไดรบกำาไรจากโครงการน โดยอาจไดรบกำาไรในอกหลายปตอมา ตามกรอบกฎหมายระหวางประเทศและหลกสทธมนษยชน พวกเขาตองรบผดชอบตอความทกขยากทเกดขนจากการทรดตวของเขอน

หนวยงานซงสนบสนนและไดรบกำาไรจากเขอนเซเปยน-เซนำานอย ตองดำาเนนการดงตอไปนเพอประกนวามการเยยวยาอยางเพยงพอ

● รฐบาลลาวและกมพชา ควรประกนวา ประชาชนทไดรบผลกระทบจากการทรดตวของเขอน เขาถงการเยยวยาทเปนผลผานกลไกรบขอรองเรยนทงในระบบศาลและอน ๆ อยางเหมาะสม รฐบาลลาวยงควรประกนวา ตองมการปรบปรงสภาพความเปนอยในทพกพงชวคราวของผพลดถนโดยทนท และอนญาตใหชาวบานกลบไปทหมบานและทดนของตนเองไดหากตองการ

● รฐบาลเกาหลและไทย ซงสนบสนโครงการนโดยผานหนวยงานภายใตการควบคมของตน ควรประกนวา ผไดรบผลกระทบสามารถเขาถงการเยยวยาทเปนผล รวมทงการเยยวยาผานศาล และประกนวาบรษททรบผดชอบซงจดทะเบยนอยในพนทภายใตเขตอำานาจของตน จะตองรบผดชอบตอความเสยหายทเกดขน

● บรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด และบรษทผลตไฟฟาราชบรโฮลด"ง จำากด ควรจดตงกองทนและกระบวนการรบขอรองเรยนทเขาถงได เพอใหประชาชนผไดรบผลกระทบในลาวและกมพชา สามารถไดรบคาชดเชยทเพยงพอ และไดรบการชดใชตอความเสยหายและอนตรายทเกดขน

โดยคาชดเชยเหลานตองครอบคลมความสญเสยและอนตรายทงปวงอนเปนผลมาจากโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย และรวมถงกระบวนการทจะฟ นฟชวตและความเปนอยของชมชนอยางเตมท

● บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำ"านอย จำากด บรษทรวมทนทจดตงขนเพอพฒนาโครงการน และบรรดาเจาหนรวมถงธนาคารกรงไทย ธนาคารกรงศรอยธยา ธนาคารธนชาต และ ธนาคารเพอการสงออกและนำาเขาแหงประเทศไทย (เอกซมแบงก) ของไทย ควรสนบสนนเงนกองทนและการจดทำากระบวนการเพอรบคำารองขอคาชดเชย

● บรษท เอออน (ประเทศไทย) จำากด ซงเปนทปรกษาดานประกนภยของโครงการ รวมทงบรษท AIG, Korean Re, Samsung Fire & Marine และ Asia Capital Re ควรรวมมอกบบรษททซอประกนซงเปนผพฒนาโครงการเขอน ในการจดทำากระบวนการเพอรบคำารองขอคาสนไหมทดแทนจากประกนภย ทงนโดยการชวยใหผยนคำารองสามารถเขาถงเงนจำานวน 50 ลานเหรยญ ซงเปนการทำาประกนภยเพอคมครองความรบผดตามกฎหมาย

● ผถอหนทกคนของบรษทผพฒนาโครงการเขอนท"งส ควรใชอำานาจตอรองของตนกดดนใหบรษทตองประกนใหเกดการเยยวยาอยางเพยงพอ

1. การทรดตวของเขอน: “ทนใดน"น นำ"ากทวมทะลกเขามาจากทกทศทาง ”ชวงคำาวนท 23 กรกฎาคม 2561 เขอนยอยของโครงการไฟฟาพลงนำาเซเปย

น-เซนำานอยทรดตวลงในแขวงจำาปาศกดซงเปนพนทชนบทในลาวตอนใต การทรดตวของเขอนสงผลใหมวลนำาหลายพนลานลกบาศกเมตรทะลกออกมา จนทำาใหเกดนำาทวมในพนทขนาดเกาะแมนฮตตนทความสง 28 ฟต นำาทวมอยางฉบพลนยงพดพาดนโคลนและเศษซากสงของตาง ๆ มาดวย ทำาใหทงหมบานจมมดในนำา และประชาชนดานทายนำาหลายพนคนจมอยในมวลนำา ทงนโดยมการแจงเตอนหรอแทบไมมการแจงเตอนลวงหนาเลย

ชาวบานกวา 7,000 คนในเมองสะหนามไซ แขวงอตตะปอ ตองอพยพออกจากหมบานของตน ละทงถนฐานบานเรอนและททำากนซงถกนำาทวมอยางหนก มหมบานไดรบผลกระทบทงหมด 19 แหง โดยตวเลขผเสยชวตและสญหายอยางเปน

ทางการคอ 71 คน1 สบเนองจากไมมการสำารวจขอมลอยางโปรงใส ทำาใหเราไมอาจทราบจำานวนผสญเสยชวตทแทจรงได

ผรอดชวตระบวา ไดรบแจงถงภยคกคามครงนเพยงไมกชวโมงลวงหนา ทำาใหแทบไมมเวลาทจะอพยพออกจากพนท2 หลายคนทไดรบผลกระทบอกวา พวกเขาไมทราบมากอนวามการสรางโครงการไฟฟาพลงนำาขนาดใหญตอนเหนอนำา จนกระทงนำาไดทะลกมาทวมทบานตนเองแลว3 รายงานในภายหลงชวา บรษททสรางเขอนและหนวยงานในทองถน ตางมขอมลลวงหนาหลายวนวาเกดการราวของเขอน กอนทเขอนจะทรดตวลงมา แตไมมการดำาเนนงานอยางทนทวงท4

ในขณะทนำาเรมลดระดบลง บานเรอน ททำากน ปาไม และปาบงปาทามยงคงจมอยในทะเลโคลนและตะกอน หลายคนทกะเสอกกะสนเอาตวรอดได ตองตดอยบนหลงคาบานตนเอง อยบนตนไม และอยในทสงเพอรอการชวยเหลอ การคนหาผทรอดชวตและสญหายดำาเนนตอไปเปนเวลาหลายวน ตองเผชญกบทะเลโคลนขนาดใหญทเคลอนตวเขามา และอปสรรคในการเขาถงพนทหางไกลและพนทปา ผรอดชวตไปอาศยอยในคายทพกพงชวคราว ซงแมผานไปหนงป พวกเขาหลายคนยงอยทนน พวกเขาตางไดรบความทกขยากจากมวลนำาททะลกเขามาอยางฉบพลน และการสญเสยญาตและเพอนบานอยางเจบปวดใจ รวมทงการสญเสยบานเรอน ทรพยสน และการสญเสยทงหมบาน

ในอกฝงหนงทกมพชา คาดวามประชาชน 15,000 คนทจงหวดสตงเตรง ซงไดรบผลกระทบจากการทรดตวของเขอนเชนกน5 มวลนำาจากการทรดตวของเขอน1 ปรชญ รจวนารมย. ‘Special report: Compensation talks begin for Lao dam disaster victims’. The Nation, 18 กมภาพนธ 2562 <http://www.nationmultimedia.com/detail/national/30364301> 2 โปรดด คำาใหสมภาษณจากหลายคนและตารางเปรยบเทยบการไหลในแตละชวงเวลา ตวอยางเชน ปรชญ รจวนารมย. ‘Special report: The deadly wave that changed everything for some Laotians’. The Nation, 23 มกราคม 2562<http://www.nationmultimedia.com/detail/national/30362746> 3 Ian G. Baird, การลงพนทสมภาษณในชมชน พฤษภาคม-กรกฎาคม 25624 Mike Ives. ‘A Day Before Laos Dam Failed, Builders Saw Trouble’. The New York Times, 26 กรกฎาคม 2561: https://www.nytimes.com/2018/07/26/world/asia/laos-dam-collapse.html 5 Oxfam Cambodia, Situation Report #1. ‘นำาทวมฉบพลนขามพรมแดน อนเปนผลมาจากการทรดตวชองเขอนเซเปยน-เซนำานอยในลาว ผลกระทบตอตอน

ไหลจากแมนำาเซเปยน เขาสแมนำาเซกง ทำาใหเกดภาวะนำาทวมหนกทางตอนเหนอของกมพชา บานเรอนและททำากนตามรมฝงนำาตองจมอยใตนำา ชาวบานสญเสยสตวเลยงและทรพยสน ไดรบความเสยหายดานการประมง แมไมมผเสยชวตในกมพชา แตรฐบาลในพนทตองอพยพประชาชนกวา 5,600 คนออกจากบานเรอนของตนเอง6 ชาวกมพชาทไดรบผลกระทบจากการทรดตวของเขอน ไดรบความชวยเหลออยางจำากด โดยไมไดรบคาชดเชยเลย___________________________

เสยงของผรอดชวต7 นางจนสาย

“เราไมไดรบคำาเตอนเกยวกบการทรดตวของเขอนเลย ถามการแจงเตอนลวงหนาเพยงแคสองสามชวโมง เราคงหนทนและปลอดภย ลกชายดฉนและตวดฉนเพงมาถงบาน และกำาลงจะเรมกนขาวเยนตอนไดยนเสยงคนตะโกนวา หนเรว‘ ! หนเรว! นำากำาลงมา!’ นำามาถงอยางรวดเรว ดฉนทำาไดแคกระโดดออกจากบานและวายไปตามนำา ทำาใหไดเหนบานพงทะลายไปทละหลง ขณะทมมวลนำาอยรอบตว ดฉนปลอยตวเองใหลอยไปตามนำาจนไกลจากบาน ทนใดนนกนกไดวาลกชายคนเลกยงหลบอยในบาน จงไดวายนำากลบไป แตระดบนำาเพมสงกวาประตดานหนา ดฉนจงพยายามวายนำาไปทหลงคา ซงเปนจดทเพอนบานหลายคนขนไปหลบภยอยและอมลกชายเอาไว ดฉนเอาลกมาอมและเฝามองดซากศพทถกลอยพดผานไป ศพแลวศพเลา ลอยไปตามสายนำาทไหลผานตนไมขนาดใหญและบานทพงทลาย ดฉนไมอยากพดถงเรองนอกเลย ดฉนไมสามารถสลดภาพของศพเหลานนออกไปจากความคดได พอแมทแกชราของดฉนกหายไปกบสายนำา ดฉนไมทราบวาพวกทานยงมชวตอยหรอตายแลว”

นางแย “นำาทวมทะลกมาถงโดยไมมการเตอนลวงหนา ครงแรกนำาสงระดบเอว ตอมาก

สงขนมาทระดบคอดฉน ตอมากทวมศรษะทนท ทำาใหดฉนตองลอยไปกบสายนำา มอง

เหนอของกมพชา ’ 26 กรกฎาคม 2561 6 เพงอาง 7 คำาบอกเลาของผรอดชวตทรวบรวมโดยชาวลาวสองคนซงประสงคจะออกนาม มการตพมพเรองราวของพวกเขาใน Asia Times ‘Brightness “‘Brightness Turns To Dark: Stories from Survivors of the Lao Dam Collapse“ 6 สงหาคม 2561 http://cms.ati.ms/2018/08/brightness-turns-to-dark-stories-from-survivors-of-laos-dam-collapse/

อะไรไมเหน นอกจากยอดตนไมขนาดใหญ ดฉนพยายามวายนำา โดยระหวางนนกคดถงลกทอยในครรภ สามวายนำามาหา และพยายามดนดฉนขนเหนอนำา แตกทำาใหเขาตองตกอยใตนำา ดฉนจำาไมไดวาใชเวลาตอสดนรนใหรอดชวตนานเพยงใด จนกระทงเหนพอแมเดนทางมาดวยเรอและพาเราไปยงท ๆ ปลอดภย ทกวนน ดฉนและครอบครวยงอยในทพกพงชวคราวแหงน เปนท ๆ เลกและสกปรก เราตองใชทกอยางทมรอบตวเพอเปนทนอนบนพน แตบางคนหาไมได กตองนอนบนพนเปลา ๆ แตพวกเราสวนใหญไมสามารถขมตาหลบ เราไดแตรองไห คดถงบานของตนเอง คดถงคนทรก และรวาเราไดสญเสยทกสงทกอยางไปแลว ดฉนรสกรางกายเหนอยลา จตใจกเหนอยลา ไมรวาใครจะรบผดชอบตอความสญเสยของพวกเรา ”

นางจนด “ดฉนไดยนเสยงนำาไหลมาจากตอนเหนอของหมบาน เสยงดงยงกบลมพาย

สามควาตวลกชายวยหกขวบเอาไว และพวกเราสามคนกระโดดออกจากบานขนเรอ แตเรอกถกนำาพดทำาลาย เราไดแตมองหนากน ไมรจะทำาอยางไรด พวกเราหวาดกลวมาก สามถกพดไปอกทางหนง ลกชายไปอกทางหนง สวนดฉนกลอยไปตามนำาหางไกลจากพวกเขาออกมา ดฉนตะโกนเรยกลกชาย จบตนไมนนไว จบใหแนนนะ แม‘กำาลงไปหาลก!’ ลกชายพยายามเกาะตนไมเอาไว แตนำามาแรงมาก ทำาใหเขาถกพดออกไป โชคดทเขายงจบเสาไฟฟาไวได เพอนบานคนหนงขบเรอมาใกล ๆ และชวยพาเราไปทหลงคาบานได ”

นางไหม “วนนเปนวนทหาหลงการทรดตวของเขอน ดฉนยงใสเสอผาชดเดม รสกคนไป

ทวรางกาย อยากจะอาบนำา อยากจะเปลยนเสอผา ดฉนเหนศพคนลอยเตมไปหมด เปนสงทไมเคยคาดคดมากอนวาจะไดเหนในชวตน ไมมการเตอนกอนเลย จ ๆ นำากทวมมาทกทศทาง ดฉนพยายามตอสเอาตวรอด และชวยเหลอคนอน แตยงหานองสาวและครอบครวไมเจอ นองของดฉนชอนอย เธออายแค 17 ปและเพงจะมลก ดฉนจะกลบไปคนหาเธอ เธออาจยงมชวตอย อาจรสกหนาว หวโหย และอยากดมนำา เราสญเสยทกสงทกอยางไป ไมมอะไรเหลอเลย ดฉนหวงวารฐบาลจะเขาใจถงความสญเสยและชวยเหลอเราได ”

นายว “พวกเราไมรเลยวานำากำาลงทวม ผมไดยนเสยงคนตะโกนนอกบานวา นำาทวม‘

แลว วงหนเรวพนอง!’ ผมจงวงออกไปขางนอก และเหนมวลนำาทไหลทะลกอยาง

รวดเรวมาทประตบาน ภรรยาและลกสาวยงไมกลบจากนา ผมจงไปหลบภยทหลงคาใกล ๆ บาน รสกกงวล กระสบกระสาย เมอทมกภยพาเราไปทศนยพกพงชวคราว ผมไมสามารถพกผอนไดเลย เอาแตคนหาครอบครวตวเอง สดทายกเหนลกสาวนงอยคนเดยว เอาแตรองไห ผมวงเขาไปกอดเธอและเราตางรองไหดวยกน ตอนแรกผมหาภรรยาไมเจอ ไดแตกมมอลกสาวและเดนไปทคายแหงอน จนสดทายกไดพบกบภรรยา ถอวามหศจรรยมาก ชวงทนำาทวมทะลกเขามา ผมคดวาพวกเราคงตายกนทงหมด ผมไมรวาใครตองรบผดชอบตอการสญเสยชวตเหลาน ผมไมรวาอนาคตของครอบครวผมและคนอนจะเปนอยางไร หากเรากลบไปอยในหมบานเดม เราคงตองอยอาศยดวยความหวาดกลว ไมรวาเหตการณแบบนจะเกดขนอกเมอไร ”

2. เขอนเซเปยน-เซนำ"านอยและไฟฟาพลงนำ"าในลาวโครงการไฟฟาพลงนำาเขอนเซเปยน-เซนำานอยขนาด 410 เมกะวตต

ครอบคลมหลายพนทของแขวงจำาปาศกดและแขวงอตตะปอทางลาวใต เปนโครงการผนนำาขามลมนำาขนาดใหญ ทกอสรางในเขตตนนำาของแมนำาเซเปยนและแมนำาเซนำานอยในลมนำาเซกง

โครงการนประกอบดวยเขอนขนาดใหญสามเหง และอางเกบนำาขนาดใหญในแมนำาเซนำานอย รายลอมดวยเขอนยอย (หรอเขอนปดชองเขา “saddle dam”) ซงเปนเขอนทชวยเสรมแรงใหกบอางเกบนำา อางเกบนำามความสง 73 เมตรและยาว 1,600 เมตร จนำาได 1,043 ลานลกบาศกเมตร สวนหนงของโครงการยงรวมถงการสรางอโมงสงนำาใตดนและคลองสงนำา เปนอโมงคขนาด 16 กโลเมตรทสามารถปลอยนำาขามพรมแดนเขาไปสแมนำาเซกง ทำาใหนำาไหลจากลาวไปยงกมพชา8

ชวงทเขอนดนปดชองเขาตำา D ทรดตวลงในเดอนกรกฎาคม 2561 คาดวาการกอสรางโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอยกอสรางแลวเสรจประมาณ 90% แมจะมขอกงวลอยางตอเนองดานความปลอดภยและการขาดความรบผดตอความเสยหายจากการทรดตวของเขอน แตการกอสรางกเรมใหมอกครงในเวลาไมนานหลงจากนน คาดวาเขอนแหงนจะเดนเครองไดชวงปลายป 25629

______________8 Power Technology, ‘โครงการไฟฟาพลงนำาเขอนเซเปยน-เซนำานอย’. https://www.power-technology.com/projects/xe-pian-xe-namnoy-hydroelectric-power-project/ 9 Kungsri Securities, ‘RATCH - A yield play for risk-off market’. 12 ธนวาคม 2561 http://www.krungsrisecurities.com/researchcontent/3/9/?id=7184

การพฒนาโครงการเขอนเซเปยน-เซนำ"านอยโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอยเรมจดทำาขนเมอกวา 25 ปทแลว ในขณะนน

รฐบาลลาวซงเพงเรมเปดประเทศรบการลงทนจากตางชาต อยระหวางการพฒนาโครงการไฟฟาพลงนำาขนาดใหญและการสงออกไฟฟา เพอเปนแนวทางสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจและการเตบโตทางเศรษฐกจ

ในป 2537 กลมบรษทจากเกาหล ไดแก Dong Ah Construction เรมสำารวจความเปนไปไดในการสรางเขอนในพนทตนนำาของแมนำาเซเปยนและแมนำาเซนำานอย เพอขายไฟฟาใหกบประเทศไทย แตในป 2541 ผพฒนาโครงการประสบปญหาดานเงนทน โดยวกฤตการเงนในเอเชยกำาลงแพรขยายไปทวภมภาค ภายหลงการกอสรางในเบองตนและการโยกยายหลายหมบานในพนท การกอสรางโครงการกยตลง เรมมการรอฟ นโครงการใหมอกครงในป 2549 โดยบรษทผพฒนาโครงการในปจจบนไดลงนามความตกลงศกษาโครงการนกบรฐบาลลาว สดทายแลวการกอสรางโครงการไดเรมขนใหมอกครงในป 2556 ตอนทเขอนปดชองเขาทรดตวลง การกอสรางโครงการเกอบแลวเสรจหมดแลว และคาดวาจะสามารถเดนเครองในเชงพาณชยไดภายในสนป 2561

กรอบเวลาของโครงการ

● 2549: ลงนามบนทกความเขาใจฉบบใหมของโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย

● 2550: บรษททม คอนซลตงจากประเทศไทยเรมประเมนผลกระทบดานสงแวดลอมและสงคม

● 2553: สงมอบรายงานการประเมนผลกระทบดานสงแวดลอมและสงคม ใหกบหนวยงานทรพยากรนำาและสงแวดลอมของลาว มการใหความเหนและขอขอมลเพมเตม (ซงตอมามการใหขอมลเพมเตมในรายงานทจดทำาโดยบรษทลาว คอนซลตง กรป)10

10 ความเหนจาก WREA ประกอบดวย การขาดขอมลพนฐานเกยวกบระบบนเวศทจะไดรบผลกระทบจากโครงการ การขาดมาตรการบรรเทาผลกระทบทจะเกดขนกบพนททมความหลากหลายทางชวภาพ การขาดการศกษาและการพจารณาวายงมการทำาเหมองอยในพนท การขาดเหตผลทสนบสนนโครงการและทตงโครงการ การไมพจารณาถงแนวทางเพอสรางความมนคงใหกบอางเกบนำา รวมถงการรายงานเกยว

● พฤษภาคม 2554: หนวยงานทรพยากรนำาและสงแวดลอมของลาวออกใบอนญาตรบรองความถกตองดานสงแวดลอมใหโครงการ

● 2554: ทำาความตกลงเกยวกบการใหสมปทานโครงการ

● 2555: บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด ซงเปนบรษทรวมทนทจดทะเบยนในลาวเพอพฒนาโครงการน ตดตอธนาคารพฒนาเอเชย (ADB) และ International Finance Corporation (IFC) เพอขอเงนก IFC/ADB ไดตดตอใหทปรกษาระหวางประเทศ ทำาการประเมนและตรวจสอบความเปนไปไดของโครงการ และเผยแพรผลการศกษา เกยวกบขอกำาหนดเพมเตมเพอใหโครงการนสอดคลองกบมาตรฐานการดำาเนนงานของ IFC และแนวทางปองกนของ ADB บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด ทำาสญญากบบรษทลาว คอนซลตง กรปเพอศกษาเพมเตม เพอใหสอดคลองกบแนวปฏบตเพอปองกนของ IFC/ADB โดยขอคนพบจากการประเมนของ IFC/ADB ไดถกนำามาใชเพอกำาหนดกรอบอางองของการศกษาของบรษทลาว คอนซลตง กรป11

● ปลายป 2555: บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากดพยายามหาแหลงเงนทนสนบสนนทางเลอก และการทำาประกนภยจากนกลงทนในไทย เกาหล และสงคโปร

กบปญหาตะกอนในพนท การไมใหขอมลอยางเพยงพอเกยวกบชมชนทไดรบผลกระทบจากโครงการและการจดหานำาดมใหพวกเขา การขาดการชดเชยอยางเพยงพอสำาหรบแตละครวเรอน ไมมการจดสรรเงนทนยามฉกเฉนสำาหรบแกปญหาทเกดขนระหวางการกอสรางและการเดนเครอง Team Consulting, ‘Environmental Impact Assessment: Final Report’. Chapter 1, Introduction, หนา 1.2-1.11 http://www.pnpclaos.com/images/PDF/EnvSocialDoc/EnvImpactAssessment/Chapter1/PNPC_EIA_Chap01_Introduction_Final.pdf 11 ขอมลการประเมนขนสดทายของบรษท LCG ปรากฏอยในเวบไซตของบรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด อยางไรกด ไมมการเปดเผยขอมลการศกษาทงหมด โดยเฉพาะเนอหาการประเมนทเกยวของกบผลกระทบดานสงคมและการโยกยายชมชน http://www.pnpclaos.com/index.php/en/environmental-social/control-documents

● กมภาพนธ 2556: ลงนามสญญาซอขายไฟฟา โดยไฟฟาจำานวน 370 เมกะวตต จะขายใหกบการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย สวนอก 40 เมกะวตต ขายใหกบการไฟฟาฝายผลตของลาว เปนสญญาสมปทานอาย 27 ป

● 2556: เรมการกอสราง12

___________________

20 ปของความทกขยาก กอนการทรดตวของเขอนดนปดชองเขาตำา D โครงการเขอนเซเปยน-เซนำา

นอย เรมสรางความเสยหายอยางสำาคญทงดานสงคมและสงแวดลอมแลว รวมทงการละเมดสทธมนษยชนของชมชนในพนท การละเมดเหลานเกดขนตงแตเรมจดทำาโครงการครงใหม ทำาใหชมชนกลมชาตพนธยาหวน (Nya Heun หรอ Heuny) ซงเปนชนพนเมองตองอพยพไปอยทอนนอกพนทเกบนำาและอางเกบนำาดานตะวนออกของทราบสงโบลาเวน เมองปากซอง แขวงจำาปาศกด พวกเขาถกสงใหยายไปอยในพนททเรยกวาบานชตสาน ทำาใหประสบความยากลำาบากในการดำารงชวต ขาดแคลนทดนทเหมาะสมแกการทำาเกษตรกรรมหรอเลยงสตว ขาดแคลนนำา และสรางความขดแยงกบหมบานใกลเคยง เนองจากเขาไปอาศยอยในทดนทเปนของหมบานเหลานนอยแลว13 ทำาใหเกดขอกงวลวา จะเกดปญหารนแรงตอความมนคงดานอาหาร โดยไมไดรบความชวยเหลอจากผพฒนาโครงการ สงผลใหในหลายกรณ หนวยงานบรรเทา

12 Yuthana Praiwan. ‘Ratch Pushes Back Start Date of Laos Dam’. Bangkok Post, 4 ตลาคม 2561 http://www.bangkokpost.com/business/news/1551706/ratch-pushes-back-start-date-of-laos-dam 13 มการบรรยายถงสภาพทเกดขนในชวงแรกในหนงสอทจดพมพโดย: International Rivers Network. ‘Power Struggle: the Impacts of Hydro Development in Laos’ กมภาพนธ 2542 http://www.internationalrivers.org/sites/default/files/attached-files/powerstruggle.hires_.pdf ตอมามการนำาขอมลอยางละเอยดไปตพมพในรายงานและบทความตาง ๆ อยางเชน Baird, Ian G. 2556. Remembering old homes: The Houay Ho Dam, the resettlement of the Heuny (Nya Heun), and the struggle for space. หนา 241-263 Oliver Tappe and Vatthana Pholsena (eds.), Interactions with a Violent Past: Reading Post-Conflict Landscapes in Cambodia, Laos, and Vietnam. University of Singapore Press, Singapore.

ทกขระหวางประเทศตองนำาความชวยเหลอดานอาหารไปใหกบชาวบานทอพยพเขาไปอยใหม ภายหลงการระงบโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอยในป 2541 และแมจะมคำาสงหามจากรฐบาล แตชาวบานหลายคนทยอยเดนทางกลบไปทตงหมบานและททำากนเดม เรมทำาเกษตรกรรมแบบพอเพยง และดำารงชพแบบหาของปาตอไป14

เมอการกอสรางเขอนเซเปยน-เซนำานอยเรมขนอกครงในป 2556 ชาวบานจาก 10 หมบานเหลาน รวมทงอกสองหมบานซงตอตานคำาสงใหอพยพในตอนแรก ตองถกบงคบโยกยายเปนครงทสอง ตองออกจากบานเกดกลบไปยงทดนซงเปนทจดสรรใหม ในการลงพนทจดสรรใหมเมอป 2556 นกวจยพบวา ชาวบานประสบปญหา ไมสามารถเขาถงอาหาร นำา และทดนอยางเพยงพอ ในระหวางการสมภาษณ ชาวบานใหขอมลวา ทางบรษทผพฒนาโครงการไมไดเขามาขอคำาปรกษาหารอหรอใหขอมลอยางเหมาะสม เกยวกบผลกระทบทจะเกดขนตอทอยอาศย ทดนทำากน และปาไม รวมทงผลกระทบตอการทำาประมง15

เมอเรว ๆ น ขณะทการกอสรางโครงการเดนหนาตอไป การสรางเขอนและการผนนำาจากพนทตนนำาของแมนำาเซเปยน เขาสอางเกบนำาของโครงการ ทำาใหนำาในแมนำาลดระดบลงอยางมาก สงผลกระทบตอชาวบานทพงพาการทำาประมง และกระทบตอความมนคงดานอาหารของชาว Jrou Dak (Laven Nam) ชนพนเมองและกลมชาตพนธในลาวซงอาศยอยดานทายนำาในเมองสะหนามไซ แขวงอตตะปอ พวกเขายงเปนคนกลมเดยวกบทถกนำาทวม ภายหลงการทรดตวของเขอน จากรางรายงานการศกษาในป 2538 ของ Wildlife Conservation Society คาดการณวามอยางนอย 19 หมบานทจะไดรบผลกระทบอยางสำาคญจากการสญเสยดานประมง โดยเปนผลมาจากการกอสรางโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย16 อยางไรกด ทผานมาไมมการยอมรบอยางเหมาะสมตอผลกระทบดานทายนำาเหลาน ทงไมมการวางแผนเพอบรรเทาผลกระทบโดยบรษทผพฒนาโครงการ

การเพมข"นอยางรวดเรวของไฟฟาพลงนำ"าในลาว

14 อางแลว (Baird 2556)15 International Rivers, ‘จดหมายถงบรษทผพฒนาโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย ’ 31 มกราคม 2556 http://www.internationalrivers.org/resources/letter-to-the-developers-of-the-xe-pian-xe-namnoy-dam-7896 16 Tyson Roberts & Ian G. Baird (2538). ‘Rapid Assessment of Fish and Fisheries for The Xe Nam Noy – Xe Pian Hydroscheme in Southern Lao PDR.’ Wildlife Conservation Society, เวยงจนทน

เขอนเซเปยน-เซนำานอยเปนหนงในหลายโครงการเขอนไฟฟาพลงนำา ทอยระหวางการกอสรางในลาว โดยเปนสวนหนงของแผนของรฐบาลทจะเปลยนประเทศ โดยการพฒนาไฟฟาพลงนำาและสงออกไปยงประเทศเพอนบาน17 ในเดอนพฤษภาคม 2562 รฐบาลลาวระบวา ในปจจบนมโรงไฟฟาพลงนำาทเดนเครองแลว 63 โรง มกำาลงผลตตดตงรวมกน 7,213 เมกะวตต ทงยงอยระหวางการกอสรางอก 112 โครงการ ซงจะมกำาลงผลตตดตงรวมกน 7,598 เมกะวตต และมแผนกอสรางเพมเตมอก 340 โครงการ ซงจะมกำาลงผลตตดตงรวมกน 19,494 เมกะวตต18

การเตบโตของภาคไฟฟาพลงนำาในลาว สวนใหญเปนผลมาจากความตองการไฟฟาในประเทศเพอนบาน โดยเฉพาะประเทศไทย รวมทงความตองการไฟฟาในเวยดนามและกมพชา รวมทงมาเลเซยและสงคโปรเมอเรว ๆ น19 แผนการขยายการผลตไฟฟาพลงนำาของรฐบาล มเปาหมายเพอเพมรายไดจากการสงออก ผลกดนการพฒนาเศรษฐกจและขจดความยากจน ความกาวหนาของภาคไฟฟาพลงนำาในลาวไดรบการหนนเสรมจากหลายหนวยงาน รวมทงธนาคารเพอการพฒนาแบบพหภาค โดยเฉพาะธนาคารโลก และ International Finance Corporation ซงเปนบรษทเอกชนในเครอของตน รวมทงธนาคารพฒนาเอเชย ทงยงมแหลงทนระดบทวภาค และนกลงทนในประเทศและระหวางประเทศอกจำานวนมาก รวมทงบรษทผพฒนาและกอสรางโครงการ [สำาหรบขอมลเพมเตมเกยวกบบทบาทของธนาคารพฒนาเอเชยและธนาคารเพอการพฒนาแบบพหภาค โปรดดบทท 6]

ภายหลงการทรดตวชองเขอนเซเปยน-เซนำานอย รฐบาลลาวประกาศยตการลงทนไฟฟาพลงนำาเพมเตมชวคราว โดยใหรอผลการทบทวนนโยบายไฟฟาพลงนำาของประเทศ20 อยางไรกด การชะลอโครงการดงกลาวมผลกบโครงการทยงไมมการ

17 Gabriele Giovannini (2561). ‘Power and Geopolitics along the Mekong: The Laos–Vietnam Negotiation on the Xayaburi Dam.’ Journal of Current Southeast Asian Affairs 37(2) 63–9318 จำานวนนรวมถงโครงการไฟฟาพลงนำาขนาดเลก กลาง และใหญ Songxay Sengdara, ‘Govt, hydro developers pave way for safe dam management’. Vientiane Times, 19 มถนายน 2562 http://www.vientianetimes.org.la/freeContent/FreeConten_Govt141.php 19 David Roberts & Jalel Sager. ‘Recharging Asia’s Battery’ Foreign Affairs, 1 กนยายน 2559 20 Richard Finney. ‘Laos Shelves New Hydropower Projects Pending Policy, Safety Reviews’, Radio Free Asia, 7 สงหาคม 2561 http://www.rfa.org/english/news/laos/shelves-

ทำาความตกลงในเบองตนเทานน จนถงปจจบน ไมมหลกฐานยนยนวามการทบทวนหรอเปลยนแปลงนโยบายอยางจรงจง21

แมจะระบวตถประสงคในการขจดความยากจน แตผสงเกตการณตงคำาถามวา การกอสรางไฟฟาพลงนำาในลาวจะใหผลประโยชนทแทจรงกบคนในพนทมากนอยเพยงใด โดยเฉพาะชมชนซงไดรบผลกระทบโดยตรงจากผลกระทบดานสงแวดลอมของโครงการ ยทธศาสตรการพฒนาทเนนการเตบโตของประเทศ โดยเฉพาะในภาคไฟฟาพลงนำา สงผลใหเกดความยากจนมากขนในประชากรหลายสวน ทำาใหชาวบานไมสามารถเขาถงทดน อาชพ และทรพยากรได22

ภายหลงการเดนทางไปเยอนลาวครงลาสดในเดอนมนาคม 2562 ผรายงานพเศษแหงสหประชาชาตวาดวยความยากจนสดโตงและสทธมนษยชน เนนใหเหนความเปราะบางของชมชนในพนท และผลกระทบดานลบจากเขอนขนาดใหญ และ

08072018131713.html ในทประชมเวทเศรษฐกจโลกทกรงฮานอยในเดอนกนยายน 2561 ฯพณฯ ทองลน สสลด นายกรฐมนตรลาวยนยนวา แมจะมการตรวจสอบอยางเขมงวดมากขนตอโครงการขนาดใหญ แตลาวจะยงคงเดนหนาตามยทธศาสตรไฟฟาพลงนำาตอไป อยางไรกด เขาไมเหนดวยกบการระบวาลาวเปน แบตเตอรของเอเชยตะวนออกเฉยง“ใต ตามทเจาหนาทรฐบาลเคยระบอกตอไป โดยบอกวา ลาวไมมศกยภาพตอบสนอง”ความตองการดานพลงงานของประเทศเพอนบาน: ‘Laos to press on with dam-building after deadly collapse: PM’, Channel News Asia, 12 กนยายน 2561http://www.channelnewsasia.com/news/asia/laos-to-press-on-with-dam-building-after-deadly-collapse-pm-10709852 21 Philip Alston, รายงานของผรายงานพเศษแหงสหประชาชาตวาดวยความยากจนสดโตงและสทธมนษยชน: การเดนทางไปเยอนสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว. คณะมนตรสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต, 24 พฤษภาคม 2562, A/HRC/41/39/Add.2 http://srpovertyorg.files.wordpress.com/2019/06/laos-advance-unedited-report.pdf 22 Philip Alston, รายงานของผรายงานพเศษแหงสหประชาชาตวาดวยความยากจนสดโตงและสทธมนษยชน: การเดนทางไปเยอนสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว. แถลงการณในโอกาสสนสดการเยอนประเทศ, 28 มนาคม 2562, น. 4 http://www.ohchr.org/Documents/Issues/EPoverty/EOSVisitToLao28Mar2019_EN.pdf

โครงการสาธารณปการขนพนฐานอน ๆ เขาเนนวาความเปราะบางเชนน เหนไดชดเจนจากสภาพทางสงคมและการเมอง ซงปดกนไมใหประชาชนสามารถแสดงความเหนและเขาถงกลไกเพอยนยนสทธของตน โดยรวมถง

“…การขาดกลไกรบขอรองเรยนทเปนผล ระบบยตธรรมซงมความของเกยวกบสทธของประชาชนนอยมาก การควบคมจดการอยางเบดเสรจของรฐบาลตอสอมวลชน มาตรการควบคมอยางเขมงวดตอการดำาเนนงานขององคกรภาคประชาสงคมทเปนอสระ และการควบคมอยางเขมงวดตอความชวยเหลอจากตางชาต สงผลใหความพยายามทจะสงเสรมการปรกษาหารออยางจรงจง การกระตนการมสวนรวมในการตดสนใจ การแสวงหาคำาปรกษาและคำาวจารณอยางจรงจง หรอการเสนอแนวทางทเปนทางเลอกอยางอน กลายเปนสงทยงยาก และอาจไมสามารถทำาได”23

แมจะมการจดทำาเอกสารอยางตอเนองเกยวกบมาตรฐานดานสงแวดลอมและสงคมสำาหรบเขอนขนาดใหญ แตการดำาเนนงานจรงแทบไมเกดขน และยงมขอกงวลเกยวกบศกยภาพของหนวยงานทจะตดตามและดแลใหมการปฏบตตามขอบงคบดานการควบคม โครงการเขอนในลาวหลายแหงสงผลกระทบอยางสำาคญดานสงคมและสงแวดลอม แตในระหวางการประเมนผลกระทบ บรษทผพฒนาโครงการกลบใหความสำาคญนอยเกนไปกบผลกระทบเหลาน ทำาใหบรษทเหลานหลกเลยงความรบผดทมตอความเสยหายอยางกวางขวางและความเสยหายในระยะยาวตอระบบนเวศและชมชนในพนท

3. ใครอยเบ"องหลงเขอนแหงน"? ผพฒนาและผใหทนสนบสนนโครงการ เขอนเซเปยน-เซนำานอยพฒนาขนในรปแบบการใหเอกชนสรางและโอนเปน

ของรฐภายหลง (build, operate and transfer - BOT)24 หมายถงวา กลมบรษทเอกชนจะกำากบดแลการกอสรางเขอนและเดนเครองภายในเวลา 27 ป กอนจะโอนกรรมสทธใหกบรฐบาลลาว โดยในชวงเวลาดงกลาว พวกเขาสามารถควบคมเขอน เกบรายไดและสรางผลกำาไรจากเขอน โครงการไฟฟาพลงนำาสวนใหญทสรางในลาว ไดรบการพฒนาขนในรปแบบ BOT

โครงการมลคา 1.02 พนลานเหรยญน ไดรบทนสนบสนนในรปของการกยมและการถอหน25 โดยมการขอเงนกระยะเวลา 20 ป มลคา 714 ลานเหรยญจากธนาคารไทยทงสแหง ครอบคลม 70% ของตนทนการกอสรางโครงการ โดยกลม

23 เพงอาง น. 2 24 Project Finance International, ‘Xe Pian Plants a Milestone,’ มนาคม 2557 http://www.lw.com/thoughtLeadership/xe-pian-plants-a-milestone

ธนาคารผใหทนประกอบดวยธนาคารไทยสแหง เปนธนาคารพาณชย รวมทง ธนาคารกรงไทย, ธนาคารกรงศรอยธยา และธนาคารธนชาต และธนาคารเพอการสงออกและนำาเขาแหงประเทศไทย (เอกซมแบงก) ซงเปนหนวยงานใหเงนกเพอสงออกของรฐบาล26

สวนอก 30% หรอประมาณ 306 ลานเหรยญ เปนการถอหนของบรษทผพฒนาโครงการทงส เปนการซอหนในบรษทรวมทนซงจดทะเบยนในลาว ในชอวา บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำ"านอย จำากด ซงเปนผกอสรางและจะเดนเครองเขอน สมาชกกลมบรษททงสทถอหนโครงการนประกอบดวย

● บรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด ถอหนในโครงการ 26% เปนบรษทลกของกลมบรษทระหวางประเทศจากเกาหลในเครอ SK Group กลมบรษทดงกลาวไดคดเลอกบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด ใหเปนบรษทผรบเหมาซงทำาหนาทดานวศวกรรม-การจดหา-และการกอสราง (engineering, procurement and construction -EPC) ซงหมายถงมอำานาจควบคมการออกแบบและการกอสรางเขอน ทำาใหมรายไดจำานวนมาก

● บรษทโคเรย เวสเทรน อเลคทรค พาวเวอร ถอหนในโครงการ 25% เปนบรษทลกของหนวยงานผลตไฟฟาทเปนบรษทมหาชนทชอ Korea Electric Power Corporation กลมบรษทดงกลาวไดคดเลอกบรษท Korea Western Electric Power ใหเปนบรษทผรบเหมาดานการเดนเครองและบำารงรกษาโครงการ ซงหมายถงมหนาทเดนเครองเขอน เมอเขอนเรมใชงานไดแลว

● บรษทผลตไฟฟาราชบรโฮลด"ง จำากด (มหาชน) ถอหนในโครงการ 25% บรษทผลตไฟฟาราชบรเปนบรษทมหาชน ซงเปนทปรกษาการกอสรางของโครงการดวย ทำาใหตองรบผดชอบกำากบดแลการดำาเนนงานดาน EPC ของบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด

25 บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด, โครงการ: http://www.pnpclaos.com/index.php/en/project 26 บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด, โครงสรางทางธรกจ: http://www.pnpclaos.com/index.php/en/about-pnpc/business-structure

● บรษทรฐวสาหกจ ถอหนในโครงการ 24% เปนบรษททรฐบาลลาวเปนเจาของทงหมด ทางบรษทบรหารงานในรปแบบบรษทโฮลดง โดยรฐบาลลาวจะถอหนในโครงการสาธารณปการพนฐานของเอกชนผานบรษทแหงน บรษทรฐวสาหกจลาวยงทำาหนาทเปนทปรกษาดานการบรหารงานของเขอน27

4. หนงปหลงการทรดตวของเขอน: สถานการณของผรอดชวต

หนงปหลงการทรดตวของเขอน ประชาชนราว 5,000 คนจากหกหมบานทไดรบผลกระทบมากสด ยงคงตองอาศยในทพกพงชวคราวตอไป

พวกเขาใชชวตอยางยากลำาบากในทพกพงเหลาน ทงนจากขอมลการสมภาษณระหวางการลงพนทลาสดของเรา หลายเดอนหลงเกดโศกนาฎกรรม ผรอดชวตหลายคนยงคงตองอาศยอยในเตนทของหนวยงานชวยเหลอระหวางประเทศ28 ผพลดถนทงหมดตางอาศยอยในทพกขนาดเลก เปนทพกแบบสำาเรจรปและทำาจากโลหะ บานแตละหลงไมมพนททเหมาะสมเพอการทำาครว การกนขาว และการหลบนอน พวกเขาตองอาศยกนอยางแออด ขาดระบบระบายอากาศทด และสรางชดตดกนมาก ทำาใหแตละครอบครวแทบไมมความเปนสวนตว มรายงานวา ในชวงกลางวนภายในบานจะ

27 บรษทไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด, โครงสรางทางธรกจ http://www.pnpclaos.com/index.php/en/about-pnpc/business-structure 28 จากการสงเกตการณระหวางลงพนท, มนาคม 2562

รอนมาก โดยเฉพาะชวงฤดรอน ชาวบานยงระบวาขาดแคลนนำาในพนททจดสรรใหใหม โดยบางสวนตองซอนำาดมกนเอง29

ตามขอบทในกฎหมายระดบชาตของลาววาดวยการจดสรรทอยใหมและอาชพ30

ผพลดถนตองอาศยอยในทพกพงชวคราว จนกวาจะมการจดเตรยมพนทอาศยใหมเสรจแลว ทงการสรางบานและสาธารณปการตาง ๆ ทางการลาวระบวา ตองใชเวลาอกสถงหาปกวาบานในทจดสรรใหมจะสรางเสรจถาวร และเปดใหคนเขาไปอาศยได แปลงทดนซงจดสรรใหม จะมเฉพาะทดนเพอสรางทอยอาศย แตไมมททำากน เรมมการวดทดนในพนททอพยพคนออกแลว แตยงไมมการกอสรางบานหรอสาธารณปการอยางอน31 พนทเปาหมายแหงหนงตงอยใกลกบพนททเพงอพยพคนออก ซงเดมเคยเปนปาอนรกษ32

ชาวบานบางคนจากชมชนผพลดถนบอกวา พวกเขาไมเขาใจวาเหตใดจงไดรบการจดสรรใหเฉพาะบานใหมในพนทใหม แทนทจะเปนบานในพนทเดมทเคยเปนหมบานของตน สำาหรบผทตองการกลบไปบานเดมของตนเอง บางคนตองการกลบไปหรอไดทำาเชนนนแลว โดยเฉพาะคนทอาศยอยในบานและหมบานซงไดรบผลกระทบนอย สวนคนอนบอกวา พวกเขาไมตองการกลบไปทเดมเนองจากความสญเสย ความทกขทรมานใจ และความกลวตอการทรดตวของเขอน

ในเดอนพฤษภาคม 49 ครอบครวจากบานใหมเพยงหมบานเดยว ไดยายกลบไปอยทบานเดมของตน ผใหสมภาษณทมาจากบานใหมในขณะนนบอกวา บานของพวกเขาไมไดเสยหายรายแรงทงหมด ชาวบานบางสวนยงไดสรางบานเลก ๆ ขนมาทหมบานเดมของตน เนองจากไมมอาชพทมนคงในทพกพงชวคราว พวกเขาจงเดนทางกลบมาทหมบานเดมเพอทำาประมง แตชวงตนเดอนกรกฎาคม ไดเกดนำาทวมฉบพลนในแมนำาเซเปยน ชาวบานใหมบอกวา ตวแทนโครงการมาทหมบานเดมของตน และแจงวาใหอพยพออกไปทนท เพราะเสยงทเขอนจะแตกอกครง ดวยความหวาดกลวชาวบานจงยอมกลบไปอยในทพกพงชวคราว33

สำาหรบชาวบานหลายคน สภาพทไรความมนคง ขาดแคลนอาหาร นำา และปจจยพนฐานอน ๆ ทำาใหรสกโกรธเคองและสนหวงอยางมาก ชาวบานทใหสมภาษณใน

29 Ian G. Baird, การลงพนทสมภาษณในชมชน พฤษภาคม-กรกฎาคม 2562 30 สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว, Law on Resettlement and Vocation, 2561 31 Ian G. Baird, การลงพนทสมภาษณในชมชน พฤษภาคม-กรกฎาคม 256232 สมภาษณระหวางการลงพนท, มนาคม 256233 Ian G. Baird, สมภาษณระหวางการลงพนท, กรกฎาคม 2562

รายงานนบอกวา เขารสกเหมอน ใชชวตอยในคก หญงอกคนหนงบอกวา คงจะด“ ” “กวามง ถาถกนบเปนศพทตายไปแลว ดกวาจะตองทนอยในสภาพชวตเชนน” 34

แมจะตองสญเสยขาวของ สตวเลยงและททำากนไปทงหมด ครอบครวทเดอดรอนเหลานยงไมไดรบคาชดเชยแตอยางใด ไมมกลไกรบคำารองเรยนทโปรงใส ไมมการประเมนความสญเสยและใหความชวยเหลอ สอรายงานวา รฐบาลลาวอยระหวางการเจรจากบบรษทผพฒนาโครงการเกยวกบการจายคาชดเชยใหกบการสญเสยทรพยสน35

ทนทหลงเกดเหต ครอบครวเหลานไดรบเงนชวยเหลอแบบเหมาจายครงเดยวจำานวน 60-75 เหรยญ ชวงตนป 2562 ครอบครวซงมญาตเสยชวตตามบญชรายชอของทางการ (71 คน) ไดรบเงนชวยเหลอแบบเหมาจายครงเดยวอกจำานวน 10,000 เหรยญ36 ในหมบานทไดรบผลกระทบรนแรงสดหกแหง ทางการยงจายเงนชวยเหลอรายเดอนอก 5,000 กบตอคนตอวน โดยใหถอวาเปน เงนสงเคราะห “ ”รวมกบอก 100,000 กบ ซงถอเปน เงนเดอน “ ” (รวมกนประมาณ 30 เหรยญตอเดอน) จากการสมภาษณชาวบานในเดอนมนาคม 2562 เงนจำานวนนไมเพยงพอตอความตองการขนพนฐาน จนถงเดอนกรกฎาคม 2562 ชาวบานบอกวา พวกเขาไมไดรบเงนสงเคราะหเลยในชวงสองเดอนทผานมา แตไดรบเงนทคางจายไวเมอเดอนมถนายน อยางไรกด การจายเงนเหลานเปนการจายชดเชยยอนหลงมากกวาเปนการจายลวงหนา เพยงแตไมมการจายตามระยะเวลาทสมำาเสมอ37

ในทกหมบานทตองอพยพเนองจากการทรดตวของเขอน ชาวบานแตละคนยงคงไดรบการปนสวนเปนขาวสาร 20 กโลกรมทกเดอน แตมรายงานระบวาเปนขาวสารคณภาพตำา แทบจะกนไมได และไมใชขาวเหนยวซงเปนอาหารหลกสำาหรบชาวบาน มรายงานวาการชวยเหลอดวยการใหขาวสารกำาลงจะสนสดลงหลงเดอนธนวาคม 2562 ไมมใครทราบวาชาวบานผอพยพเหลาน จะรกษาความมนคงดานอาหารไดตอไปอยางไรเมอความชวยเหลอยตลง ชาวบานบางสวนไดรบความชวยเหลอเปนคนไถและเมลดพนธขาว แตพวกเขาไมมทดนเพอปลกขาว ทำาใหตองไปปลกในทนาเดมท

34 เพงอาง 35 Eugene Whong, PNPC Dam Collapse Survivors Reluctantly Accept Lowball Compensation Offers’, Radio Free Asia, 10 กรกฎาคม 2562 http://www.rfa.org/english/news/laos/laos-pnpc-compensation-50-percent-07102019134051.html 36 ปรชญ รจวนารมย, ‘Special Report: Compensation talks begin for dam disaster victims’. The Nation, 18 กมภาพนธ 256237 Ian G. Baird, การลงพนทสมภาษณในชมชน พฤษภาคม-กรกฎาคม 2562

เหลออยไมมากนก เนองจากทนาในหมบานทเคยถกนำาทวม ปจจบนปกคลมดวยชนเกลอและเศษซากสงของตาง ๆ โดยยงไมมแผนการหรอมาตรการใด ๆ เพอฟ นฟทนาทถกทำาลายใหกลบมาทำากนไดเหมอนเดม38 ยกตวอยางเชน ทบานทาแสงจน ชาวบานสามารถปลกขาวไดในทดนทเปนนาลมขนาด 418.75 ไร จากทเคยปลกได 2,412.5 ไร39

ชาวบานทใหขอมลจากบานใหมบอกวา ในชวงหลายเดอนทผานมา ตวแทนจากบรษทไดมาหายงทพกพงชวคราว เพอพดคยเกยวกบคาชดเชยตอทรพยสนทเสยหาย ในชวงแรก ๆ เจาหนาทบรษทเสนอเงนชดเชยทรพยสน (เชน รถมอเตอรไซค รถไถ และรถยนตอน ๆ) โดยขอหกคาเสอมราคาเปนจำานวนมาก อางวาเนองจากมอายการใชงานมานาน ชาวบานใหมจงปฏเสธไมยอมรบเงนเหลานน เนองจากมจำานวนไมมากพอจะทำาใหพวกเขาไปหาซอรถยนตใหมได และยงไมครอบคลมถงความสญเสยดานอาชพ ซงเปนผลมาจากความสญเสยดานทรพยสน40

รายงานขาวและการสมภาษณในชวงทผานมาชวา เจาหนาทบรษทกลบมาททพกพงชวคราวอกครง คราวนมการเสนอคาชดเชยเพมขนในบางรายการ แตชาวบานหลายคนยงคงบอกวาจำานวนเงนทเสนอตำาเกนไป เจาหนาทยงบอกใหชาวบานเซนชอในขอตกลงทจะรบเงนชวยเหลอเพยงครงเดยวกอน โดยบอกวาจะจายทเหลออกครงใหในภายหลง แตไมระบวาจะจายตอนไหน จากรายงานของสอมวลชน บรษทผพฒนาโครงการรบปากทจะจายคาชดเชยให โดยจะมการจายแบบโอนเงนเขาโดยตรงไปยงบญชของครอบครวผเสยหาย41

ชวงปลายเดอนพฤษภาคม 2562 สอรายงานวา ทดนซงทางการไดเขามาไถเพอปรบพนท ซงเดมจะใหผเสยหายจากภยพบตในหมบานสะโมงใตใชปลกขาวในฤดฝนปน โดยถอเปน คาชดเชย กลบถกนำาไปใหบรษทจากประเทศจนทำาเปนไรกลวย“ ”แทน จากรายงานขาว ผรอดชวตบางคนจะไดรบงานทำาเปนคนงานในไรกลวยแหงน42

38 เพงอาง 39 เพงอาง 40 เพงอาง 41 Eugene Whong, PNPC Dam Collapse Survivors Reluctantly Accept Lowball Compensation Offers’, Radio Free Asia, 10 กรกฎาคม 256242 Eugene Whong, ‘Lao Authorities Allow Chinese Firm to Plant on Land Promised to Dam Collapse Survivors’ Radio Free Asia, 29 พฤษภาคม 2562 https://www.rfa.org/english/news/laos/laos-bananas-on-survivor-land-05292019154355.html

ชาวบานทบานใหมบอกเราวา ทางการไดเขามาไถปรบพนท แตแจงชาวบานวาพวกเขาตองทำางานรบจางใหกบบรษทจากเวยดนามทจะเขามาปลกมนสำาปะหลงหรอออยในพนทน ชาวบานไมไดรบอนญาตใหปลกพชในทดนเหลาน เวนแตพชทบรษทสงใหปลก โดยรายไดจากการขายพชผลเมอหกคาใชจายของบรษทแลว จงจะเปนสวนแบงของชาวบาน ชาวบานบอกในการใหสมภาษณวา พวกเขาปฏเสธไมเขารวมโครงการ ชาวบานบางคนบอกวา เหมอนทางบรษทคาดหวงใหตองทำางานเปนแรงงานทาส43

ชาวบานทถกอพยพออกจำานวนมากรสกโกรธเคอง รสกถกละเลย ในชวงแรก ๆ บรรดาหนวยงานบรรเทาทกขทเคยใหความชวยเหลอตางออกจากพนทไป44 ในระหวางการลงพนทเพอทำารายงานน ชาวบานแสดงความไมไววางใจกบผมหนาทรบผดชอบกำากบดแลงานสงเคราะหทเกดขน พวกเขารสกวาเงนบรจาค ขาวของและแมกระทงเงนชดเชย ไมไดตกไปถงมอของคนซงเปนเปาหมายอยางแทจรง45 ชาวบานหลายคนบอกวาโกรธทตองพงพาเงนบรจาค และตองเผชญกบการขาดแคลนเวชภณฑและปจจยอน ๆ การสญเสยความสามารถในการเดนทาง เชน การสญเสยรถมอเตอรไซคและรถไถแบบเดนตาม ทำาใหหลายคนรสกเหมอนตดกบดก ชาวบานหลายคนบอกวา ถาสามารถเดนทางเองได กจะทำาใหรสกวาพงตนเองไดอก ทำาใหพวกเขาสามารถทำาประมง เขาไปเกบพชผลในปา และสามารถเดนทางไปขายของทตลาดได46

ชาวบานทหมบานอน ๆ นอกเหนอจากหกหมบานทไดรบผลกระทบมากสดจากการทรดตวของเขอน ยงไมไดรบความชวยเหลอมากเพยงพอ นอกจากไดรบการปนสวนขาวสารทกเดอน ซงไมเพยงพอตอความตองการดานอาหาร หลงจากตองสญเสยขาวทปลกไวไปเพราะนำาทวม ชาว Oi จากบานทาขวญไดประทวงจนสามารถเรยกรองใหเพมปรมาณขาวสารในแตละเดอนจาก 12 เปน 18 กโลกรม

ชมชนทไดรบผลกระทบยงรวมถงชนพนเมองอยางกลมชาตพนธยาหวน ซงพงพาเกษตรกรรมแบบพงตนเอง โดยการทำากนบนทดนทมความลาดชน และเปนทสงอยเหนอกวาเขอนปดชองเขาของเขอนเซเปยน-เซนำานอยและอางเกบนำา กวา 20 ปทแลว ตอนทเรมมแผนสรางเขอน ชมชนเหลานซงมชาวบานอยประมาณ 3,000 คน ถกบงคบใหโยกยายไปยงทจดสรรใหม (ทเรยกกนแถวนนวาบานชตสาน 8) โดยพวกเขาไมไดรบความชวยเหลอดานสาธารณปการทจะตอบสนองความตองการของตนเองอยางเพยงพอ ไมมทดนทำากนมากเพยงพอ ทำาใหไมสามารถปลกขาวเพอ

43 Ian G. Baird, สมภาษณระหวางการลงพนท, กรกฎาคม 256244 Ian G. Baird, การลงพนทสมภาษณในชมชน พฤษภาคม-กรกฎาคม 256245 เพงอาง 46 สมภาษณระหวางการลงพนท, มนาคม 2562

ยงชพ หรอปลกพชเพอสรางรายไดอน ๆ เพอความอยรอด ชาวบานหลายคนตดสนใจกลบไปททดน ซงสบทอดมาจากบรรพชนของตน ใกลกบแมนำาเซนำานอย และเปนจดทมการกอสรางอางเกบนำาและเขอนปดชองเขา จนถงเดอนพฤษภาคม 2562 แมวาชาวบานบางสวนไดยายกลบไปยงทดนทไดรบการจดสรรใหใหม แตยงคงมอก 72 ครวเรอนทปฏเสธจะอพยพไปจากทดนอนเปนบานเกดของตน พวกเขายงคงอาศยอยทนน ในบานทสรางตามจารตแบบเดม มการดำารงชพดวยการทำาไรหมนเวยนและการเกบของปา แมวาชาวบานเหลานจะไมมผใดเสยชวตจากการทรดตวของเขอน แตบรรดาพชผลของพวกเขา ไมวาจะเปนกาแฟ ขาว ผก และผลไมตางถกทำาลาย และไมสามารถใชประโยชนได อนเปนผลมาจากนำาหลาก ทางการไมไดประกาศยอมรบปญหาของพวกเขา ทงยงไมไดใหความชวยเหลอเพอชดเชยความเสยหายแตอยางใด47

5. ใครเปนฝายผด? ทนทหลงการทรดตวของเขอน รฐบาลลาวประกาศจะสอบสวนอยางโปรงใสและ

รอบดาน เพอใหทราบสาเหตของภยพบตครงน และเพอใหเกดความรบผดชอบตอความเสยหายทเกดขน48

นายกรฐมนตรและคณะรฐมนตร ไดแตงตงคณะกรรมการสอบสวนระดบชาต เพอคนหาสาเหตการทรดตวของเขอน และระบวาใครจะมสวนรบผดชอบบางและอยางไร จากรายงานของสอ คณะกรรมการประกอบดวยตวแทน 14 คนจากกระทรวงและหนวยงานตาง ๆ ของรฐบาลลาว โดยม ฯพณฯ บนทอง จดมะน รองนายกรฐมนตรเปนประธาน โดยเขายงดำารงตำาแหนงเปนอยการสงสดของของรฐบาลอกดวย49 คณะกรรมการสอบสวนระดบชาตจะไดรบความชวยเหลอจากคณะผเชยวชาญระหวางประเทศ ซงประกอบดวยตวแทนจากคณะกรรมาธการเขอนขนาดใหญระหวางประเทศ ซงเปนหนวยงานทเผยแพรขอมลและองคความรทางวชาการ เกยวกบการออกแบบ การกอสราง และการบำารงรกษาโครงการไฟฟาพลงนำาขนาดใหญ50 คณะกรรมการสอบสวนระดบชาตไดมอบหมายอำานาจหนาทใหกบคณะผเชยวชาญระหวางประเทศ เปนผทำาการสอบสวนและรายงานผลอยางเปนอสระ มการ

47 Ian G. Baird, สมภาษณระหวางการลงพนท, พฤษภาคม 256248 Lao News Agency, ‘Government Will Investigate XepianXe Nam Noy Case In The Most Transparent Manner; PM’, 30 กรกฎาคม 2561 49 Vientiane Times, ‘Steps taken to investigate dam failure’, 10 สงหาคม 2561

เชญหนวยงานจากตางประเทศเขามาเปนผสงเกตการณกระบวนการสอบสวนดวย รวมทงตวแทนจากรฐบาลเกาหลและไทย51

ในระหวางการสอบสวน แทบไมมการเผยแพรขอมลใด ๆ ตอสาธารณะ รวมทงขอบเขตของการสอบสวน วธวทยาทใชหรอผลการสอบสวนในเบองตน โฆษกรฐบาลลาวอางวา การทรดตวของเขอนเปนผลมาจาก การกอสรางทตำากวามาตรฐาน และ“ ”ระบวา ทางบรษทจะตองรบผดชอบตอความเสยหายและความสญเสยทเกดขน52

ในเดอนมนาคม 2562 คณะผเชยวชาญระหวางประเทศไดสงมอบรายงานและขอคนพบใหกบรฐบาลลาว โดยไมมการเปดเผยขอมลในรายงานตอสาธารณะ อยางไรกด ในเดอนพฤษภาคม 2562 ตวแทนรฐบาลลาวใหความเหนตอสาธารณะเกยวกบผลการสอบสวน และรายงานของคณะผเชยวชาญ ทงนรวมถงการใหความเหนระหวางการจดแถลงขาวในวนท 28 พฤษภาคมของนายสงหเพชร บญสวสดธพนธ รองประธานคณะกรรมการสอบสวนระดบชาต และอยการสงสดของรฐบาล

“เหตการณทรดตวครงนไมถอวาเปน เหตสดวสย นายสงหเพชรกลาวใน‘ ’”รายงานขาว53 "คณะผเชยวชาญระหวางประเทศพบวาสาเหตสำาคญของการทรดตวชองเขอนเซเปยน-เซนำานอย เปนผลมาจากฐานรากของเขอนดนปดชองเขาตำา D ทมลกษณะอมนำาไวมากเกนไป ประกอบกบลกษณะของดนทออนยวบยาบและพงทลายไดงาย และระดบนำาทเพมสงขนเรอย ๆ สภาพการณเหลานสงผลใหเกดการกรอนเซาะฐานรากของเขอน เมอมการกรอนเซาะจนถงระดบหนง เขอนจงเรมเคลอนตว โดยม

50 สมาชกของคณะผเชยวชาญอสระประกอบดวย Professor Anton J. Schleiss จากสวตเซอรแลนด Honorary President of ICOLD, Mr Ahmed F. Chraibi จากโมรอกโค, former Vice President of ICOLD, และ Dr Jean-Pierre Tournier จากแคนาดา, a Vice President of ICOLD: Vientiane Times, ‘Investigators: Dam collapse not a “force majeure” event’, 29 พฤษภาคม 2562 http://www.vientianetimes.org.la/freeContent/FreeConten_Investigators.php 51 เพงอาง 52 ดร. คำามะน อนทลาด รฐมนตรกระทรวงพลงงานและบอแร อางในรายงานของ Kocha Olarn, Sandi Sidhu & Ben Westcott, ‘”Substandard construction” caused the Laos dam collapse, minister says’, CNN, 27 กรกฎาคม 2561 53 Vientiane Times, ‘Investigators: Dam collapse not a “force majeure” event’, 29 พฤษภาคม 2562

การทรดตวบรเวณเขอนปดชองเขาดานบน จนถงจดหนง เขอนดนปดชองเขาตำา D จงแตกออก ทำาใหมวลนำาจำานวนมหาศาลไหลทะลกออกจากอางเกบนำา”54

ภายหลงการแถลงขาวซงชวา คณะผเชยวชาญระหวางประเทศไดสรปแลววา ปญหาการกอสรางเปนสาเหตหลกของการทรดตวของเขอน บรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด ไดออกมาปฏเสธขอมลนทนท ทงยงตงคำาถามกบขอมลทางวทยาศาสตรทเสนอ และยนยนวาทางบรษทไดปฏบตตามมาตรฐานดานอตสาหกรรมในการจดทำาโครงการนอยางเครงครด55 แมวาบรษทยงไมสามารถใหคำาอธบายอยางอนเกยวกบการทรดตวของเขอนได

อยางไรกด ผลการศกษาของคณะผเชยวชาญดเหมอนจะสอดคลองกบการวเคราะหทเปนอสระ รวมทงขอมลอน ๆ ทชวา บรษทผพฒนาเขอนอาจการวางแผนและกอสรางแบบสกเอาเผากน เพอลดตนทนของโครงการ Richard Meehan นกวทยาศาสตรจากมหาวทยาลยสแตนฟอรด ไดวเคราะหขอมลจากภาพถายดาวเทยมและขอมลอน ๆ พรอมกบสรปวา อางเกบนำาของเขอนแหงนสรางอยบนหลมยบ เขาพบวาเนองจากสภาพของดนอนเปนทตงของโครงการ ในระหวางทมการเพมระดบนำาในอางเกบนำา ทำาใหเกดการเคลอนตวของนำาใตดนไปยงเขอนปดชองเขาตวทหา ทำาใหเขอนทรดตวลงและแตกออก ระดบนำาทเพมขน ประกอบกบสภาพนำาหลากในฤดฝน และเขอนทแตกออก ทำาใหเขอนทรดตวลงทงหมดในทสด56 Meehan ระบในขอคนพบของเขา ซงสอดคลองกบผลการศกษาโดยรวมของคณะผเชยวชาญระหวางประเทศ57

54 Radio Free Asia, ‘Lao Dam Collapse Due to Use of Soil: Water Experts’, 28 พฤษภาคม 2562 http://www.rfa.org/english/news/laos/soil-05282019153902.html 55 Kway Yeon-soo, ‘Laos blames SK E&C for dam collapse’, The Korea Times, 29 พฤษภาคม 2562 http://www.koreatimes.co.kr/www/tech/2019/06/693_269690.html 56 HydroWorld, ‘Stanford researcher says sinkhole responsible for Xe Pian-Xe Namnoy hydro project collapse’, 8 พฤศจกายน 2561http://www.hydroworld.com/articles/2018/11/stanford-researcher-says-sinkhole-responsible-for-xe-pian-xe-namnoy-hydro-project-collapse.html 57 Eugene Whong, ‘Experts Agree With IEP Report: PNPC Dam Collapsed Due to Faulty Construction’, Radio Free Asia, 30

หลกฐานจากแหลงขอมลและสอของเกาหลชวา มความแตกตางระหวางแผนการออกแบบกบการกอสรางจรง ซงอาจชใหเหนความบกพรองไมปฏบตตามแผน และความพยายามทำากำาไรสงสด58 แหลงขอมลดงกลาวอางองจากเอกสารของบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด ซงเปนบรษทรบเหมางานดาน EPC ของโครงการตงแตเดอนพฤศจกายน 2555 เปนเอกสารชอ “Laos Dam Project Implementation Plan” คมยงฮบ ซงเปนสส.ของพรรค Korean Democratic Party เปนผไดเอกสารนมา และนำามาเผยแพรตอสอมวลชนภายหลงการทรดตวของเขอน โดยมการกลาวหาวามการดดแปลงการออกแบบเขอน ทงการลดความสงของเขอนปดชองเขาลง 6.5 เมตรจากแผนการออกแบบเดม รวมทงการเปลยนวสดทใชในการกอสรางโครงการ ในเอกสารยงระบถงการลดตนทนจำานวน 19 ลานเหรยญ โดยการดดแปลงการออกแบบ และหากโครงการกอสรางเสรจเรวกวากำาหนด รายงานของสอยงระบวาในปเดยวกบทมรายงานการเปลยนแปลงการออกแบบน บรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด ยงไดรบเงนเปน “คาบำารงรกษาและกำาไร เปนเงนจำานวนมากถง ” 12.2% ของมลคาการกอสราง (83 ลานเหรยญ) จากบรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด บรษทรวมทนทพฒนาโครงการน59

ยงมคำาถามเพมเตมเกยวกบการกำากบดแลการออกแบบ การวางแผน และการดำาเนนงานตามโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย ซงเปนภาระหนาทของรฐบาลลาว รวมทงรฐบาลเกาหลและไทย ซงมหนาทควบคมบรษทผพฒนาโครงการและธนาคารทใหทนหลายแหงของโครงการน ยกตวอยางเชน รายงานจากสอมวลชนของเกาหลยงระบวา แมวาโครงการนจะเปนการใหความชวยเหลอดานการพฒนาอยางเปนทางการจากรฐบาลเกาหล ซงมขอกำาหนดใหตองปฏบตตามเงอนไขทจำาเปน รวมทงการใหสภานตบญญตแหงชาตเปนผพจารณางบประมาณ และตองมการพจารณาของคณะกรรมการวาดวยความรวมมอระหวางประเทศดวย60 แตไมเปนทชดเจนวา บรษท ผลต

พฤษภาคม 2562 http://www.rfa.org/english/news/laos/experts-agree-iep-pnpc-laos-05302019173554.html 58 Seo Young-ji, ‘SK E&C’s attempts to cut costs led to design changes that resulted in collapse of dam in Laos’, Hankyoreh, 15 ตลาคม 2561 http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_international/865895.html 59 เพงอาง 60 เพงอาง

ไฟฟาราชบรโฮลดง จำากด ซงเปนทปรกษาการกอสรางของโครงการน ไดทำาการกำากบดแลมากนอยเพยงใด ในระหวางการดำาเนนงานดาน EPC ของบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด

การทเจาหนาทบรษทและรฐบาลไมดำาเนนการชวยเหลออยางทนทวงทเมอเกดภยพบตขน แมจะมขอมลลวงหนากอนการทรดตวของเขอน ทำาใหเกดการตงคำาถามตอหนาทการกำากบดแลและการปฏบตตามแผนของโครงการ แผนการประเมนผลกระทบดานสงแวดลอมและสงคมและการบรรเทาผลกระทบของโครงการ อยใตการดำาเนนงานของบรษทลาว คอนซลตง กรปใหกบบรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด ซงชใหเหนวา พนทดานทายนำาของโครงการน (เฉพาะพนทในลาว ไมรวมถงกมพชา) ถอวามความเสยงตอนำาทวม โดยเปนผลกระทบจากโครงการ61 การประเมนผลกระทบชวา บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากดควรรบผดชอบตอการจดทำาและการดแลระบบเตอนภย พรอมกบจดทำาแผนรบมอสำาหรบชมชนทไดรบความเสยหาย แตทผานมาดเหมอนจะไมมการจดทำาหรอดำาเนนงานตามระบบดงกลาวแตอยางใด

การกอสรางโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอยยงเดนหนาตอไป และยงคงมการกอสรางเขอนอน ๆ อกหลายแหงทงดานเหนอนำาและทายนำาของเขอนเซเปยน-เซนำานอย ผรอดชวตจากการทรดตวของเขอนและชมชนทอาศยอยดานทายนำาของโครงการไฟฟาพลงนำาอน ๆ ยงคงแสดงความกงวลอยางจรงจง และแสดงความหวาดกลวดานความปลอดภย หลงเกดเหตภยพบตนขน ถอวาความกงวลของพวกเขามความชอบธรรมเปนอยางยง เมอคำานงถงการขาดการความรบผดจากการทรดตวของเขอนครงน

ภายหลงเหตภยพบต สอรายงานวา มการบรจาคและสญญาใหความชวยเหลอเพอบรรเทาทกข และเพอตอบสนองความตองการดานมนษยธรรม อยางไรกด ในขณะทชาวบานทตองอพยพไดรบประโยชนจากสงของบรจาคอยบาง แตเงนบรจาคหลายสวนไดสญหายไป หรอดเหมอนจะตกไปอยในมอของบคคลอนซงไมไดเปนผเสยหายจากการทรดตวของเขอน

กองทพและหนวยงานของลาว มอำานาจควบคมและกำากบดแลระดบสงตอการทำางานบรรเทาทกข ทงของหนวยงานสหประชาชาต ธนาคารโลก ธนาคารพฒนาเอเชย และหนวยงานใหความชวยเหลอระหวางประเทศอน ๆ จากการพจารณาสภาพทเปนอยของชมชนผเสยหาย ดเหมอนวาไมมการปฏบตตามหลกการสำาคญหลายประการของแนวปฏบตระหวางหนวยงานสหประชาชาตในภารกจบรรเทาทกขหลงเหต

61 บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด, บนทกขอมลดานสงแวดลอมและสงคม. http://www.pnpclaos.com/index.php/en/environmental-social/control-documents

ภยพบต ซงมเนอหาตามกรอบดานสทธ และเปนหลกการทหนวยงานสหประชาชาตตองปฏบตตามในการดำาเนนงานภายหลงภยพบต ทงนรวมถงหลกการวาดวยการนำาขาวของและทรพยสนกลบคนมา การวางแผนและการดำาเนนงานตามโครงการทอยอาศย ทสอดคลองกบหลกเกณฑการเขาถงได มคาใชจายเหมาะสม เหมาะแกการอยอาศย มความมนคงในการครอบครอง เหมาะสมดานวฒนธรรม เหมาะสมกบสถานท และมการเขาถงบรการทจำาเปน62

6. ใครไดกำาไรจากเขอน? ธนาคารผใหเงนกและนกลงทน กลมบรษททสนบสนนการกอสรางเขอนเซเปยน-เซนำานอย จะไดรบผลกำาไร

โดยตรงจากโครงการน ผานการลงทนในหนของบรษทและในฐานะเปนบรษทผรบเหมา นอกจากบรษททงสแหง ยงมอกหลายหนวยงานทไดรบผลกำาไรจากเขอนแหงน

ธนาคาร ธนาคารไทยทงสแหงเปนผปลอยกมากถง 70% ของมลคาโครงการ ในวนท

28 พฤศจกายน 2556 ธนาคารตดสนใจปลอยเงนกระยะเวลา 20 ป ประมาณ 714 ลานเหรยญ63 โดยธนาคารจะไดรบดอกเบยจากเงนกจนกวาจะมการชำาระเงนตนจนหมดในป 2576 ธนาคารผปลอยกประกอบดวย ธนาคารกรงไทย ธนาคารกรงศรอยธยา และธนาคารธนชาต ซงเปนธนาคารพาณชยของไทย และธนาคารเพอการสงออกและนำาเขาแหงประเทศไทย (เอกซมแบงก) ซงเปนธนาคารใหเงนกเพอสงออกของรฐ64 บรษทแมซงถอหน 76.55% ของธนาคารกรงศรอยธยาคอ Mitsubishi UFJ Financial Group สถาบนการเงนยกษใหญจากญปน65

62 United Nations Interagency Standing Committee Secretariat, ‘IASC Operational Guidelines on Human Rights and Natural Disasters - Protecting Persons Affected by Natural Disasters’, มกราคม 2554 63 บรษทผลตไฟฟาราชบรโฮลดง จำากด, ‘Ratch Starts Construction of Xe Pian Xe Namnoy Hydro Project,’ 2 ธนวาคม 2556 http://www.ratch.co.th/en/news/company-news/318/ratch-starts-construction-of-xe-pian-xe-namnoy-hydro-project-after-success-of-thb-22134-billion-project-finance-expecting-electricity-distribution-to-thailand-in-2018 64 บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด, โครงสรางทางธรกจ http://www.pnpclaos.com/index.php/en/about-pnpc/business-structure 65 Bloomberg terminal เขาถงเมอ พฤศจกายน 2561

รฐบาลเกาหลรฐบาลเกาหลมสวนสนบสนนและไดรบผลกำาไรผานหนวยงานภายใตการ

ควบคมของตน Economic Development Cooperation Fund (กองทนเพอความรวมมอดานการพฒนาเศรษฐกจ) ซงเปนหนวยงานของรฐบาลปลอยเงนกเพอการพฒนาระหวางประเทศจำานวน 80 ลานเหรยญใหกบบรษทรฐวสาหกจจากลาว ซงเปนหนงในกลมบรษทผพฒนาโครงการ ทงนโดยการเปนผถอหนของโครงการเขอนน66

หนวยงานทมความเชอมโยงหลายแหงกบรฐบาลเกาหล ยงเปนผถอหนรายใหญในกลมบรษทสองกลมจากเกาหล ซงเปนสวนหนงของบรษทผกอสรางเขอน67 ไดแก

● Korean Development Bank ซงถอหน 32.9% ในบรษท Korean Electric Power Corporation ซงเปนบรษทแมของบรษทโคเรย เวสเทรน อเลคทรค พาวเวอร ทเปนสวนหนงของกลมบรษททสรางเขอน

● Ministry of Economy and Finance (กระทรวงเศรษฐกจและการคลง) ซงถอหน 18.2% ในบรษท Korean Electric Power Corporation

● National Pension Service กองทนบำานาญทเปนของรฐบาล ซงถอหน 7.19% ของบรษท Korean Electric Power Corporation และ 8.37% ของบรษท SK Holdings และ 7.15% ของบรษท SK Discovery ซงเปนผถอหนรายใหญสดของบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด ทเปนบรษทผพฒนาและสรางเขอนแหงน นอกจากนน ธนาคารเพอการสงออกและนำาเขา (เอกซมแบงก) ของรฐบาล

เกาหล ยงใหคำาปรกษาเกยวกบโครงสรางการเงนของเขอน จากขอมลในบทความทเขยนโดยเจาหนาทจากบรษททใหเงนกแหงหนงของโครงการ และจากสำานกงานกฎหมายทเปนตวแทนดานกฎหมายของบรษทแหงน มรายงานขาววา ธนาคารเพอการสงออกและนำาเขา (เอกซมแบงก) ของเกาหลยงมสวนรวมในเงนกของโครงการ ในสวนทเรยกวาเปน “take-out mechanism” ซงอนญาตใหผพฒนาโครงการ66 OECD, ‘OECD DAC PEER REVIEW 2017 Memorandum of Korea.’ http://www.oecd.org/dac/peer-reviews/Memorandum-of-Korea-2017.pdf 67 Bloomberg terminal, เขาถงเมอเมษายน 2562

เขอนสามารถโอนเงนกบางสวนของโครงการ เขาสความรบผดชอบของธนาคารเพอการสงออกและนำาเขา (เอกซมแบงก) ของเกาหลไดในภายหลง (ยงมรายงานขาววา ธนาคารพฒนาเอเชยเปนทปรกษาดานการเงนในเบองตนของโครงการ และเขารวมใน take-out mechanism ดวย ทงนจากแหลงขอมลเดยวกน อยางไรกด จากการสนทนากบผเขยนรายงานน ธนาคารพฒนาเอเชยปฏเสธวา ไมมบทบาทเกยวของกบเขอนแหงน โดยไมไดใหหลกฐานสนบสนนแตอยางใด โปรดดขอมลในกลองขอความเพมเตม)68

รฐบาลไทยรฐบาลไทยยงเปนผสนบสนนและผไดรบประโยชนทสำาคญจากโครงการน โดย

ธนาคารเพอการสงออกและนำาเขา (เอกซมแบงก) ของรฐบาลไทย เปนหนงในกลมธนาคารทใหเงนกดงทกลาวถงขางตน

การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (กฟผ.) เปนหนวยงานผลตไฟฟาของประเทศ ถอเปนผซอไฟฟารายใหญสดจากเขอนแหงน ทำาใหมบทบาทสำาคญในการทำาใหโครงการน เหมาะสมทจะไดรบเงนก และสามารถเรมตนโครงการได ในป “ ”2556 กฟผ.ลงนามในความตกลงซอไฟฟา 90% จากเขอนแหงน69 กฟผ.ยงเปนผถอหนใหญสด โดยมหน 45% ในบรษทผลตไฟฟาราชบรโฮลดง จำากด หนงในกลมบรษทผสรางเขอนและทปรกษาดานการกอสราง สำานกงานประกนสงคม ซงเปนหนวยงานของรฐ ยงเปนผถอหนใหญอนดบสของบรษทผลตไฟฟาราชบร โดยมหนอย 3.27%

บทบาทลบ ๆ ของธนาคารพฒนาเอเชยกบเขอนเซเปยน-เซนำ"านอย ธนาคารพฒนาเอเชย (ADB) มบทบาทสำาคญอยเบองหลงการเรมตนของโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย ทงนตามขอมลในเอกสารทมการเผยแพรทวไปและเขยนโดยบคคลซงเกยวของโดยตรงกบการใหทนโครงการน ตามเอกสารดงกลาว เอดบเปนเหมอนทปรกษาดานการเงนในเบองตนของโครงการน70 ความเชยวชาญของเอดบยง

68 Project Finance International, ‘Xe Pian Plants a Milestone,’ มนาคม 2557 http://www.lw.com/thoughtLeadership/xe-pian-plants-a-milestone 69 บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด, Project in Brief http://www.pnpclaos.com/index.php/en/project/project-in-brief 70 Thomson One project finance database, เขาถงเมอ พฤศจกายน 2561 และ Project Finance International, ‘Xe Pian Plants a

มบทบาทสำาคญมากสำาหรบกลมบรษทผสรางและผใหเงนกโครงการเขอนน ซงตางเปนกลมบรษททยงไมมประสบการณในการกำาหนดโครงสรางการปลอยกทซบซอนใหกบโครงการไฟฟาพลงนำาขนาดใหญในลาว

ดเหมอนวาเอดบยงมสวนสนบสนนเงนกโครงการน โดยผานกลไกทเรยกวา take-out mechanism ตามขอมลในเอกสารดงกลาว กลไกดงกลาวทำาใหบรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด สามารถโยกยายเงนกบางสวนของธนาคารไทย และโอนใหเปนของเอดบ (และธนาคารเพอการสงออกและนำาเขา (เอกซมแบงก) ของเกาหล ซงเปนสวนหนงของกลไกนเชนกน) บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากดสามารถทำาเชนนได ในระยะเวลาสามปหลงการลงนามสญญาเงนกของโครงการ ดวยความยนยอมจากธนาคารไทย71 แมจะไมมการใชประโยชนจากกลไก take-out mechanism แตการสนบสนนของเอดบตอโครงการนโดยผานกลไกดงกลาว มแนวโนมสรางหลกประกนทำาใหโครงการเหมาะสมตอการปลอยกมากยงขน

บทบาทของเอดบในโครงการเขอนน ไดรบการกลาวถงในบทความทเขยนโดยเจาหนาทจากธนาคารกรงไทย หนงในหนวยงานทปลอยกใหกบเขอนแหงน และ Latham & Watkins ซงทำางานใหกบสำานกงานกฎหมายทเปนตวแทนกฎหมายของผปลอยก เปนบทความทตพมพเมอเดอนมนาคม 2557 สเดอนหลงมการลงนามในสญญาเงนกของโครงการ ผเขยนบทความมสวนเกยวของอยางใกลชดกบการเจรจา และการดำาเนนงานตามสญญาเงนก แมเราจะเสนอหลกฐานนใหโฆษกของเอดบด แตทางเอดบกปฏเสธในการตอบทางอเมล โดยระบวาธนาคารไมไดมสวนใหคำาปรกษากบโครงการน และไมไดเขารวมในกลไก take-out mechanism แตโฆษกยงไมไดตอบคำาถามในบทความทกลาวถงบทบาทของเอดบ ทงไมไดใหหลกฐานวาเอดบไมมสวนเกยวของอยางไร

การสนบสนนในทางออมของเอดบตอโครงการไฟฟาพลงนำาเขอนเซเปยน-เซนำานอย เหนไดชดเจนจากกรณทเอดบมสวนสนบสนนภาคไฟฟาพลงนำาในลาว โดยรวมมอกบธนาคารเพอการพฒนาแบบพหภาคอน ๆ โดยเฉพาะธนาคารโลกและ International Finance Corporation ซงเปนหนวยงานใหเงนกทเปนเอกชนภายใตเอดบ

Milestone,’ มนาคม 255771 Project Finance International, ‘Xe Pian Plants a Milestone,’ มนาคม 2557

ภายหลงการปฏรปเศรษฐกจอยางกวางขวางทประกาศเรมตนเมอป 2529 โดยผานกลไกเศรษฐกจใหม ลาวไดเรมสนบสนนการลงทนของภาคเอกชนอยางกวางขวางในเศรษฐกจสวนใหญของตน72 ในขณะนนมการระบวา เพอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ จะมการเนนการใชประโยชนจากทรพยากรนำา โดยผานการสรางโครงการเขอนไฟฟาพลงนำาขนาดใหญในลมนำาโขง ทงนเพอสงออกไฟฟาไปยงประเทศเพอนบาน เปนโครงการทไดรบความสนบสนนและความชวยเหลอจากสถาบนการเงนระหวางประเทศ โดยเฉพาะธนาคารโลกและเอดบ ในชวงตนทศวรรษ 1990 ขณะทเรมมการพฒนาโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย ธนาคารทงสองแหงมสวนในการวางแผนโครงการไฟฟาพลงนำา และยงสนบสนนรฐบาลลาวในการจดทำากลไกเพอสนบสนนการลงทนของภาคเอกชนในไฟฟาพลงนำา รวมทงการปลอยเงนกเพอกอสรางสายสงไฟฟาและสาธารณปการทเกยวของ

ในชวงหลายปทผานมา ธนาคารเพอการพฒนาระดบพหภาคคอย ๆ ลดบทบาทจากการเปนผปลอยเงนกโดยตรงใหกบโครงการไฟฟาพลงนำาขนาดใหญในภมภาค เนองจากกลววาจะสงผลกระทบตอชอเสยงของตน พวกเขาจงหาทางสนบสนนในทางออม ทงนรวมถงการจดทำาแผนการใหทนและการกอสรางโครงขายสายสงไฟฟา เพอชวยใหมการคาพลงงานขามพรมแดนในระดบภมภาค ทงนยงรวมถงการคำาประกนเงนกเชงพาณชยใหกบโครงการไฟฟาพลงนำาดวย73

เอดบยงคงสนบสนนการกอสรางโครงขายสายสงไฟฟาและสาธารณปการ เพอสนบสนนการคาพลงงานระดบภมภาค สวนใหญเปนไฟฟาทผลตจากโครงการไฟฟาพลงนำาขนาดใหญ เปนการดำาเนนงานผานโครงขายสายสงไฟฟาในอนภมภาคลมนำา

72 OECD (2560), OECD Investment Policy Reviews: สปป.ลาว OECD Publishing, ปารสhttp://dx.doi.org/10.1787/9789264276055-en 73 สถาบนการเงนระหวางประเทศหรอหนวยงานปลอยเงนกเพอการสงออก (Export Credit Agencies -ECAs) สามารถคำาประกนเงนกได ทำาใหมการเฉลยความเสยงทางการเมอง (เชน กรณทเกดการเปลยนแปลงทางการเมอง กฎหมาย และนโยบายซงสงผลกระทบตอพกดอตราภาษและศลกากร สทธในทรพยสน เหตสดวสย หรอพนธกรณเกยวกบความเปนเอกราชของประเทศ) Vincent Merme, Rhodante Aylers & Joyeeta Gupta (2557). ‘Private equity, public affair: Hydropower financing in the Mekong Basin’ Global Environmental Change, Volume 24, มกราคม 2557 น. 20-29

โขง74 International Finance Corporation ยงมจดยนในฐานะเปนผใหขอมลเพอสนบสนนการจดทำาโครงการทเรยกวา “ไฟฟาพลงนำาทยงยน ในภมภาค ”International Finance Corporation เปนแกนนำาในการวเคราะหของกลมผมสวนไดสวนเสยเกยวกบภาคไฟฟาพลงนำาในลาว และสนบสนนการจดทำาหลกเกณฑวาดวยการลงทนดานไฟฟาพลงนำา และการจำาแนกพนททเหมาะสมสำาหรบโครงการ75 ความชวยเหลอในทางออมตอการพฒนาภาคไฟฟาพลงนำาและโครงการเขอนบางแหง ทำาใหเกดคำาถามตอการปฏบตตามนโยบายทสรางหลกประกนของธนาคาร เกยวกบโครงการซงใหประโยชนกบผทเกยวของ

7. ผรอดชวตมสวนไดรบผลประโยชน: การทำาประกนภยเพอคมครองความรบผดตามกฎหมายมลคา 50 ลานเหรยญของเขอน

การทำาประกนภยเปนเงอนไขสำาคญในการจดทำาโครงการสาธารณปการขนาดใหญ และมความเสยงแบบเขอนเซเปยน-เซนำานอย โดยโครงการนไดทำาประกนภยเพอคมครองความรบผดตามกฎหมายมลคาประมาณ 50 ลานเหรยญ สงผลใหผเสยหายในลาวและกมพชา อาจสามารถเรยกรองขอคาชดเชยสำาหรบความเสยหายทเกดขนกบตนได อยางไรกด ผไดรบผลกระทบสวนใหญไมทราบวามการทำาประกนภยเชนนอย และมกไมทราบวามสทธทจะขอคาสนไหมทดแทน เนองจากไมมการเปดเผยขอมลตอสาธารณะ

บรษท เอออน (ประเทศไทย) จำากด ซงเปนทปรกษาดานประกนภยของโครงการ เปนผรบผดชอบการจดองคประกอบสวนตาง ๆ ของการทำาประกนภยของโครงการน รวมทงการทำาประกนภยเพอคมครองความรบผดตามกฎหมาย การทำาประกนภยเกยวกบความรบผดตามกฎหมายมลคา 50 ลานเหรยญในโครงการน แบงออกเปนสองกรมธรรม ไดแก กรมธรรมมลคา 10 ลานเหรยญซงเปนสวนหนงของ

74 International Rivers & Mekong Watch, Time to Re-Assess Greater Mekong Subregion Energy Sector Investments,’ กนยายน 2558 http://www.internationalrivers.org/sites/default/files/attached-files/re-assessing_gms_investments_2.pdf 75 IFC, ‘IFC Promotes Sustainability in Lao PDR’s Hydropower Sector’: http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/c317b7804360fecfb762b7d3e9bda932/Lao+Hydropower+factsheet-Eng.pdf?MOD=AJPERES

การทำาประกนภยระหวางการกอสรางโดยบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด ทเปนผรบเหมาดาน EPC ของโครงการ และ 40 ลานเหรยญ ซงเปนกรมธรรมคมครองความเสยหายสวนเกน (excess of loss liability) ของบรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด ซงเปนบรษทรวมทนทจดทำาโครงการเขอน

บรษทประกนภยสามแหงเปนผคำาประกนคาเสยหาย 50 ลานเหรยญ ในสวนของประกนภยเกยวกบความรบผดตามกฎหมายทงสองกรมธรรม ในขณะท AIG จากสหรฐฯ เปนผคำาประกนสวนใหญของการทำาประกนภยเพอคมครองความรบผดตามกฎหมาย Korean Re และ Samsung Fire & Marine สองบรษทประกนภยจากเกาหล เปนผคำาประกนวงเงนประกนภยในสวนทเหลอ บรษทเกาหลทงสองแหงยงไดไปทำาประกนภยอกทอดหนง (reinsure) กบ Asia Capital Re ซงเปนบรษทจากสงคโปรดวย

Inclusive Development International ไดทราบขอมลเกยวกบกรมธรรมเหลาน จากแหลงขอมลทปดเปนความลบ ทางบรษทประกนภยไมไดตอบคำาถามของเราเพอยนยนความถกตองของขอมลดงกลาว

● การคมครองความเสยหายจากการกอสราง: ในฐานะเปนผรบเหมาดาน EPC ของโครงการ บรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด มหนาทรบผดชอบดแลใหมการทำาประกนภยเพอคมครองความเสยหายจากการกอสรางเขอน โดยกรมธรรมดงกลาวจะเนนทความเสยหายตอโครงสรางของเขอนเปนหลก แตยงครอบคลมความรบผดอก 10 ลานเหรยญ โดย AIG เปนผรบผดชอบความเสยหาย 25% ของกรมธรรมน หรอคดเปนความรบผดชอบตอความเสยหาย 2.5 ลานเหรยญ76 บรษท Korean Re และ Samsung Fire & Marine เปนผรบผดชอบความเสยหายสวนทเหลอ 75% ของกรมธรรมคมครองการกอสราง และความเสยหายในสวนท

76 Insurance Insider, “Singapore Market on Risk for Laos Dam Disaster,” 7 สงหาคม 2561 http://www.insuranceinsider.com/articles/121047/singapore-market-on-risk-for-laos-dam-disaster และInclusive Development International สมภาษณแหลงขอมลทปดลบในอตสาหกรรมประกนภย ซงมขอมลเกยวกบการทรดตวของเขอน ในวนท 9 พฤศจกายน และ 4 ธนวาคม 2561 และรายงานกลางป 2561 ของบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด

เกยวของอน ๆ โดยทางบรษท Asia Capital Re เปนผรบทำาประกนภยตอจากบรษทประกนภยจากเกาหลทงสองแหง77

● การคมครองความเสยหายสวนเกน: หากมความรบผดสวนเกนกวา 10 ลานเหรยญเนองจากการกอสราง จะตกเปนภาระของกรมธรรมคมครองความเสยหายสวนเกนมลคา 40 ลานเหรยญ คาดวาบรษทประกนภยทคมครองความเสยหายจากการกอสราง เปนผรบผดชอบทำาประกนภยเพอคมครองความเสยหายสวนเกนเชนกน โดย AIG รบผดชอบความเสยหาย 59.5% ของกรมธรรมน Samsung Fire & Marine รบผดชอบ 30% และ Korean Re รบผดชอบ 10% เชนเดยวกบกรมธรรมคมครองความเสยหายจากการกอสราง บรษทเกาหลทงสองแหงยงไดนำาความเสยหายสวนนไปทำาประกนภยอกทอดหนงกบบรษท Asia Capital Re78

77 Insurance Insider, “Singapore Market on Risk for Laos Dam Disaster,” 7 สงหาคม 2561 http://www.insuranceinsider.com/articles/121047/singapore-market-on-risk-for-laos-dam-disaster และInclusive Development International สมภาษณแหลงขอมลทปดลบในอตสาหกรรมประกนภย ซงมขอมลเกยวกบการทรดตวของเขอน 78 เพงอาง

บทท 8: ใครเปนผรบผดชอบตอการละเมดสทธมนษยชน?เหยอของการทรดตวของเขอนตองทนทกขทรมาน และยงตองถกละเมดสทธ

มนษยชนหลายประการพรอม ๆ กน ภยพบตและการปฏบตตอผเสยหายในภายหลง สงผลกระทบใหญหลวงตอสทธทจะมมาตรฐานการครองชพทเพยงพอ รวมทงดานอาหารและทอยอาศย เปนตน79 สทธความเปนสวนตว80 สทธทจะมอสรภาพในการเดนทาง และเสรภาพในการเลอกถนฐานของตนเอง81 สทธในการเขาถงสขภาพทดทงทางกายและใจ82 และสทธทจะมชวตรอด83

สทธมนษยชนเหลานตางไดรบการรบรองในกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง (ICCPR) กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม (ICESCR) และอนสญญาวาดวยสทธเดก (CRC)

ทงรฐบาลลาวและกมพชาตางใหสตยาบนรบรองกตกา ICCPR, ICESCR และอนสญญาวาดวยสทธเดก84 รฐบาลเหลานจงมพนธกรณสำาคญทจะตองเคารพ คมครอง และปฏบตใหเปนผล ซงสทธมนษยชนทรบรองในกตกาเหลาน ในสวนทเกยวกบผไดรบผลกระทบจากโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย พนธกรณดงกลาวกำาหนดใหรฐบาลลาวและกมพชาตองประกนไมใหมความเสอมถอยตอการเขาถงสทธ

79 ทประชมสมชชาใหญแหงสหประชาชาต, กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม, 16 ธนวาคม 2509, United Nations, Treaty Series, vol. 993, น. 3 (ICSECR) ขอ 11(1); และทประชมสมชชาใหญแหงสหประชาชาต, อนสญญาวาดวยสทธเดก, 20 พฤศจกายน 2532, United Nations, Treaty Series, vol. 1577, น. 3 (CRC), ขอ 2780 ทประชมสมชชาใหญแหงสหประชาชาต, กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง, 16 ธนวาคม 2509, United Nations, Treaty Series, vol. 999, น. 171 (ICCPR), ขอ. 1781 ICCPR, ขอ 1282 ICESCR, ขอ 12 83 ICCPR, ขอ 6; คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต, ความเหนทวไปท 36 (2561) วาดวยขอ 6 ของกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมองเกยวกบสทธทจะมชวตรอด, ยอหนา 62; CRC, ขอ 684 ลาวใหสตยาบนรบรองกตกา ICCPR ในป 2552 และ ICESCR ในป 2550 และใหภาคยานวตตออนสญญาวาดวยสทธเดกในป 2534 กมพชาใหสตยาบนรบรองสนธสญญาทงสามฉบบในป 2535

มนษยชน ทงโดยเปนผลมาจากการกระทำาหรอการไมกระทำากด หรอเปนผลมาจากการดำาเนนงานของบคคลทสาม รวมทงหนวยงานธรกจ

รฐบาลลาวและกมพชายงมพนธกรณหลก ทจะตองประกนการเขาถงการเยยวยา เมอเกดการละเมดสทธมนษยชนขนในดนแดนและเขตอำานาจศาลของตน สวนหนงของหนาทดงกลาวคอ การปองกนไมใหเกดการปฏบตมชอบดานสทธมนษยชนเนองจากการทำาธรกจ โดยรฐตองดำาเนนการอยางเหมาะสมเพอสอบสวน ลงโทษ และเยยวยาการปฏบตมชอบนน85 รฐบาลลาวและกมพชาจงมพนธกรณตามกฎหมาย ทจะตองประกนใหผตกเปนเหยอของการทรดตวของเขอน สามารถเขาถงการเยยวยา86 และตองดำาเนนการใหบคคลและบรษททมสวนรบผดชอบ ตองรบผดตอสงทเกดขน

เราเนนพนธกรณดานสทธมนษยชนของรฐบาลลาว เนองจากยงมบทบาทในฐานะผลงทนในโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย โดยผานบรษทรฐวสาหกจ (Lao Holding State Enterprise) ซงเปนหนวยงานธรกจของรฐบาลลาวทงหมด หลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชนระบวา รฐควรดำาเนน“การเพมเตม เพอปองกนไมใหเกดการปฏบตมชอบดานสทธมนษยชนโดยหนวยงานธรกจ ซงเปนกรรมสทธหรออยใตการควบคมของรฐ (…) รวมทงกำาหนดใหมการตรวจสอบดานสทธมนษยชน”87

85 สำานกงานขาหลวงใหญดานสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต, คำาถามทวไปเกยวกบหลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชน Q.5 หนาทของรฐในการคมครอง (2557) 86 John Ruggie, รายงานของผแทนพเศษเลขาธการองคการสหประชาชาตวาดวยประเดนดานสทธมนษยชนและบรรษทขามชาตและหนวยงานธรกจอน ๆ ‘Report of the Special Representative of the Secretary-General on the issue of human rights and transnational corporations and other business enterprises’, A/HRC/8/5, ยอหนา 2587 หลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชน, หลกการ 11. John Ruggie, ‘รายงานของผแทนพเศษเลขาธการองคการสหประชาชาตวาดวยประเดนดานสทธมนษยชนและบรรษทขามชาตและหนวยงานธรกจอน ๆ’ A/HRC/8/5, เหนชอบโดยคณะมนตรสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต มตขอท 17/4 วนท 16 มถนายน 2554 และโปรดด รายงานของคณะทำางานแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชน เกยวกบหลกการ 4 ของหลกการชนำา (พนธกรณของรฐทเกยวของกบรฐวสาหกจ), A/HRC/32/45

นอกจากไมปองกนผลกระทบดานสทธมนษยชนทเกดจากผพฒนาโครงการเขอนแลว รฐบาลลาวยงมสวนรบผดชอบโดยตรงกบการละเมดสทธมนษยชนหลายครงทเกดขนในทพกพงชวคราว และรฐบาลมพนธกรณตองยตการละเมดเหลาน และใหการเยยวยาโดยพลน การละเมดดงกลาวรวมถงเงอนไขทนำาไปสการขาดความมนคงดานอาหาร การไมสามารถเขาถงนำาและปจจยพนฐานอน ๆ อยางเพยงพอ และขอกำาหนดทางกฎหมาย ซงบงคบใหผไดรบผลกระทบตองอยในทพกพงชวคราวตอไป จนกวาการสรางบานในทดนจดสรรใหมจะแลวเสรจ

รฐบาลเกาหลและไทยยงใหภาคยานวตตอกตกา ICCPR, ICESCR และอนสญญาวาดวยสทธเดก88 แมวาการละเมดสทธมนษยชนทกลาวถงในรายงานน จะเกดขนนอกดนแดนของตน แตกฎหมายระหวางประเทศกำาหนดใหรฐมพนธกรณระหวางประเทศ ซงมผลบงคบใชในหลายกรณทเกดขนนอกดนแดน89 หนวยงานตามสนธสญญาแหงสหประชาชาต ยงไดยนยนวา รฐมพนธกรณตองปองกนไมใหเกดการปฏบตมชอบดานสทธมนษยชน ซงครอบคลมถงหนาทการกำากบดแลการดำาเนนงานของหนวยงานธรกจในตางประเทศ หากหนวยงานเหลานนจดทะเบยนในดนแดนของตน90 หลกการดงกลาวเปนทยอมรบในหลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชน91

88 เกาหลใตใหภาคยานวตตอกตกา ICCPR และ ICESCR ในป 2533 และใหสตยาบนรบรองอนสญญาวาดวยสทธเดกในป 2534 ประเทศไทยใหภาคยานวตตอกตกา ICCPR ในป 2539, ICESCR ในป 2542 และอนสญญาวาดวยสทธเดกป 253589 Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory (Advisory Opinion) [2547] ICJ Rep 136, น.18090 โปรดด อยางเชน CRC/C/BHR/CO/2-3 ยอหนา 20, 21; CERD/C/CAN/CO/19-20 ยอหนา 14; CERD/C/CAN/CO/18 ยอหนา 17; CERD/C/AUS/CO/15-17 ยอหนา 13; E/C.12/AUT/CO/4, ยอหนา 1291 หลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชน, หลกการ 1. หนาทของรฐในการปกปองสทธมนษยชนจากการถกปฏบตมชอบโดยภาคธรกจ รฐตองดำาเนนการทเหมาะสม เพอปองกน สบสวน ลงโทษ และแกไขการปฏบตมชอบเหลา“นนผานทางนโยบาย กฎหมาย ระเบยบและกระบวนการยตธรรมทมประสทธภาพ ”ซงหมายถงวา รฐตอง “แสดงความคาดหวงทชดเจนใหผประกอบการธรกจทงหมดทตงอยในดนแดน และ/หรอเขตอำานาจของตน เคารพสทธมนษยชนในทกกระบวนการประกอบธรกจของตน”

รฐบาลไทยประกาศรบรองพนธกรณของตน ทจะตองปองกนไมใหเกดการละเมดสทธมนษยชนเนองจากธรกจ กรณซงเปนการดำาเนนงานในตางประเทศของบรษทของไทย ในมตคณะรฐมนตรสองครงเมอป 2559 และ 2560 รวมทงมตคณะรฐมนตรในป 2561 รฐบาลไทยสงการใหหนวยงานรฐวสาหกจทง 55 แหง ตองแสดงความเปนผนำาในการปฏบตตามหลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชน92 รางแผนปฏบตการแหงชาตวาดวยธรกจกบสทธมนษยชนของไทย กำาหนดให การลงทนขามพรมแดนและหนวยงานขามชาต เปนหนงในประเดนเรง“ ”ดวนสขอ93

ผพฒนาโครงการเขอนและนกลงทนในโครงการน จดทะเบยนในเกาหลและไทย จงอยใตเขตอำานาจศาลของรฐบาลทงสอง รฐบาลจงมหนาทตองกำากบดแลการดำาเนนงานของบรษทเหลานในลาวและทอน ๆ ทงนเพอหาทางปองกนและเยยวยาการละเมดสทธมนษยชนอนเปนผลมาจากการดำาเนนงานของบรษทเหลานน

ผพฒนาโครงการเขอน มความรบผดชอบตองเคารพสทธมนษยชน หลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชนเนนยำาวา แมรฐจะมพนธกรณหลกตามกฎหมายสทธมนษยชนระหวางประเทศ แตกไมไดเปนการปดความรบผดชอบดานสทธมนษยชนของหนวยงานธรกจ94 โดยตามความรบผดชอบเชนน หนวยงานธรกจตองหลกเลยงไมใหเกด หรอไมสนบสนนใหเกดผลกระทบดานสทธมนษยชนรายแรง อนเปนผลมาจากการดำาเนนงานของตน และใหแกไขผลกระทบเหลานหากเกดขนมา95

92 สำานกงานขาหลวงใหญดานสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต (OHCHR), คณะทำางานวาดวยธรกจและสทธมนษยชน (2561). ‘แถลงการณหลงสนสดการเขาเยอนประเทศไทยของคณะทำางานวาดวยธรกจและสทธมนษยชน ’ OHCHR จาก http://www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22915&LangID= 93 กระทรวงยตธรรม กรมคมครองสทธและเสรภาพ รางสดทายของแผนปฏบตการแหงชาตวาดวยธรกจกบสทธมนษยชน มนาคม 2562 http://www.rlpd.go.th/rlpdnew/images/rlpd_11/NAP-14-02-62_Online.pdf 94 หลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชน, หลกการ 1195 เพงอาง หลกการ 13 ทงนเพอจำาแนก ปองกน บรรเทา และรบผดชอบตอการเยยวยาผลกระทบรายแรงดานสทธมนษยชน หนวยงานธรกจจงควรจดใหมการตรวจสอบดานสทธมนษยชน: หลกการ 17

บรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด เปนผรบเหมางานดาน EPC ของโครงการ หมายถงมหนาทหลกในการออกแบบและกอสรางเขอน หากรายงานทระบวามขอบกพรองในการออกแบบเชงวศวกรรมและการตดสนใจลดตนทนเปนเรองจรง บรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากดยอมเปนผกอใหเกดผลกระทบรายแรงดานสทธมนษยชน และตองมความรบผดชอบโดยพลนทจะแกปญหาดงกลาว ความรบผดชอบของบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากดยงเหนไดชดเจนขน เมอพจารณาวาบรษทนเปนผถอหน 26% ในบรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำ"านอย จำากด โดยเปนผใหการสนบสนนเงนทนกบโครงการนอยางสำาคญ

บรษทผลตไฟฟาราชบรโฮลด"ง จำากด (มหาชน) ถอหน 25% ในบรษทรวมทน และเปนทปรกษาดานกอสรางของโครงการ โดยมหนาทกำากบดแลการดำาเนนงานดาน EPC ของบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด ดวยเหตดงกลาว ทางบรษทจงตองรบผดชอบสอบสวน และกำากบดแลองคประกอบสำาคญของโครงการน รวมทงปญหาดานความปลอดภยทเกดขนเพราะทตงของโครงการเขอน และขอบกพรองของการออกแบบเชงวศวกรรม ทางหนวยงานมความรบผดชอบดานสทธมนษยชน โดยจะตองประเมนความเสยงทจะเกดปญหาดานสทธมนษยชน และประกนวาจะมการปองกนและบรรเทาผลกระทบรายแรงเชนน การทหนวยงานไมสามารถจำาแนกและบรรเทาความเสยงนได แมจะอยในสถานะทสามารถทำาได ยอมหมายถงวา บรษท ผลตไฟฟาราชบรโฮลดง จำากดรวมทงบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด เปนผกอใหเกดผลกระทบดานสทธมนษยชน และเปนสาเหตสำาคญใหเกดผลกระทบดงกลาว

บรษทโคเรย เวสเทรน อเลคทรค พาวเวอร ซงเปนผรบเหมาดานการดำาเนนงานและการบำารงรกษาโครงการ จะเปนผเดนเครองเขอนเมอเขอนเรมใชงานได ทางบรษทจงไมมสวนรบผดชอบโดยตรงตอขอบกพรองทเกดขน อนนำาไปสผลกระทบรายแรงดานสทธมนษยชน อยางไรกด ในฐานะเปนสวนหนงของบรษทรวมทน และในฐานะผถอหนใหญของบรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำานอย จำากด ทางบรษทจงมความรบผดชอบตองจดใหมการตรวจสอบดานสทธมนษยชนของโครงการ กอนจะตดสนใจรวมลงทน และตองใหมการตรวจสอบอยางตอเนอง96 เมอไมมการทำาเชนนน และเมอไมมการผลกดนใหแนวปฏบตเพอความปลอดภยและปองกนปญหาสทธมนษยชน เปนสวนหนงของขอตกลงของบรษทรวมทนในโครงการน ซงทผานมายงไมมการเปดเผยรายละเอยด ยอมทำาใหบรษทโคเรย เวสเทรน อเลคทรค พาวเวอรมสวนเกยวของ

96 เพงอาง หลกการ 17

กบผลกระทบรายแรงดานสทธมนษยชนเนองจากความสมพนธเชงธรกจ และนาจะมสวนรบผดชอบตอปญหาน และมสวนในการทำาใหเกดผลกระทบรายแรง บรษทรฐวสาหกจของลาวซงถอหน 24% และเปนผกำากบดแลการบรหารงานเขอน ยอมมความรบผดชอบทคลายคลงกน นอกจากนน ในฐานะทเปนรฐวสาหกจ ทงบรษทโคเรย เวสเทรน พาวเวอร จำากด และบรษทรฐวสาหกจของลาว ควรจะตองยดมนปฏบตตามมาตรฐานสงสดของการดำาเนนธรกจอยางรบผดชอบ รวมทงการจดใหมการตรวจสอบดานสทธมนษยชน97

ธนาคารซงปลอยกใหโครงการ และบรษทประกนภยซงใหความคมครอง มสวนโดยตรงตอการพฒนาโครงการเขอน ธนาคารไทยทงสแหง ทงธนาคารกรงไทย ธนาคารกรงศรอยธยา ธนาคารธนชาต และธนาคารเพอการสงออกและนำาเขาแหงประเทศไทย (เอกซมแบงก) เปนผใหทน 70% ของตนทนการกอสราง บรษท เอออน (ประเทศไทย) จำากด, AIG, Korean Re, Samsung Fire & Marine และ Asia Capital Re ตางใหคำาปรกษาหรอรบทำาประกนภย เพอคมครองความเสยหายใหกบผพฒนาโครงการ ซงเปนเงอนไขสำาคญททำาใหโครงการเดนหนาไปได หากธนาคารและบรษทประกนภยเหลาน ไมยนยนใหตองจดทำาเปนเงอนไข เพอปองกนและบรรเทาผลกระทบรายแรงดานสทธมนษยชน รวมทงกำาหนดใหมมาตรการดานความปลอดภยของเขอน และใหเปนสวนหนงของขอตกลงทางกฎหมายรวมกนกบผพฒนาโครงการ ยอมถอไดวาบรษทเหลานมสวนสนบสนนใหเกดผลกระทบรายแรงดานสทธมนษยชน ซงเปนผลโดยตรงมาจากโครงการทมความเสยงสง บรษทประกนภยนาจะมสวนรบผดชอบสงกวา เนองจากมหนาทประเมนความเสยง ทงความเสยงทมตอชวตมนษยและทรพยสน บรษทประกนภยจงมความรบผดชอบตองขยายการประเมน ใหครอบคลมความเสยงดานสทธมนษยชน และกำาหนดใหเปนสวนหนงของการตรวจสอบดานสทธมนษยชน

หากธนาคารและบรษทประกนภย ประกนใหมเงอนไขทเขมแขงเปนสวนหนงของขอตกลงทางกฎหมาย เพอปองกนผลกระทบดานสทธมนษยชน และเมอทางผพฒนาโครงการไดละเมดเงอนไขเหลาน อาจถอวาธนาคารและบรษทประกนภยไมมสวนทำาใหเกดผลกระทบดงกลาว แตแมจะเปนเชนนน บรษทเหลานกยงคงมสวนเกยวของโดยตรงกบผลกระทบทเกดขน เนองจากความสมพนธเชงธรกจทมกบโครงการ โดยเฉพาะการใหทนสนบสนนและการคมครองความเสยหายของสนคาและบรการ ทจดทำาโดยผพฒนาโครงการ 98

97 เพงอาง หลกการ 4

ใครเปนผรบผดชอบตอการประกนการเขาถงการเยยวยา?หลกการพนฐานตามกฎหมายสทธมนษยชนระหวางประเทศระบวา ผเสยหาย

ตองสามารถเขาถงการเยยวยาทเปนผลเมอถกละเมดสทธ พนธกรณของรฐในการปองกนการปฏบตมชอบดานสทธมนษยชนภายในดนแดนและเขตอำานาจของตน ครอบคลมหนาททจะตองประกนใหเกดการเยยวยาทเปนผล อาจถอไดวารฐละเมดพนธกรณเหลาน หากไมดำาเนนการอยางเหมาะสมเพอปองกน สอบสวน และแกไขการละเมดสทธมนษยชน ทเปนผลจากการดำาเนนงานของหนวยงานเอกชน กลไกศาลทเปนผลถอเปนองคประกอบสำาคญทประกนการเขาถงการเยยวยา99

พนธกรณของรฐเพอสนบสนนการเขาถงการเยยวยา ครอบคลมถงการดำาเนนงานอยางเหมาะสม เพอประกนวา ศาลในประเทศมอำานาจจดการกบการปฏบตมชอบดานสทธมนษยชนเนองจากการทำาธรกจ ซงหมายถงการดำาเนนงานเพอขจดอปสรรคดานกฎหมาย ดานการปฏบตหรออน ๆ ซงขดขวางไมใหผเสยหายสามารถยนคำารองตอศาล และสามารถใชกลไกศาลในรฐนน กรณทเกดการปฏบตมชอบดานสทธมนษยชนขนในรฐ ซงเปนทจดทะเบยนของหนวยงานธรกจนน100 รฐจงควรกำาหนดใหมกลไกรบขอรองเรยนทไมใชระบบศาลอยางเปนผล ควบคไปกบระบบศาล โดยใหเปนสวนหนงของระบบการเยยวยาของรฐทรอบดาน เพอแกปญหาการปฏบตมชอบดานสทธมนษยชน101

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต กระตนใหรฐประกนการเขาถงการเยยวยา สำาหรบบคคลทกคนทตกเปนเหยอการละเมดสทธมนษยชนของบรษททดำาเนนการในตางประเทศ102 ในกรณของผเสยหายจากการทรดตวของเขอน การเยยวยาดงกลาวควรครอบคลมการเขาถงระบบศาลในเกาหลและไทย เพอใหมการลงโทษผมสวนรบผดชอบ เมอคำานงถงการขาดระบบศาลทเปนอสระและเปนผลในลาวและกมพชา ดเหมอนวาศาลของเกาหลและไทยจะมบทบาทสำาคญ เพอใหเกดการเขา

98 หลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชน, หลกการ 13 และอรรถาธบาย99 เพงอาง หลกการ 26 และอรรถาธบาย100 เพงอาง101 เพงอาง หลกการ 27102 คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต ขอสงเกตเชงสรปตอรายงานตามวาระฉบบท 6 ของเยอรมน (ยอหนา 16) รบรองโดยคณะกรรมการในสมยประชมท 106 (15 ตลาคม - 2 พฤศจกายน 2555) UN Doc. CCPR/C/DEU/CO/6

ถงความยตธรรม สำาหรบผทตกเปนเหยอของการปฏบตมชอบดานสทธมนษยชน อนเนองมาจากโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย

หากหนวยงานธรกจกอใหเกด หรอมสวนใหเกดผลกระทบรายแรงดานสทธมนษยชน รวมทงเปนผลมาจากความสมพนธทางธรกจของตน ทางหนวยงานกควรดำาเนนการทจำาเปนทงปวง เพอจดการกบผลกระทบเหลาน หากผลกระทบรายแรงยงเกดขนตอไป บรษทตองยตการดำาเนนงานทเปนสาเหตใหเกดการละเมดโดยทนท หากการละเมดเกดขนแลว ทางบรษทตองสนบสนนหรอรวมมอใหมการเยยวยาผานกระบวนการตามกฎหมาย103 หากผลกระทบดานสทธมนษยชนมสวนเกยวของโดยตรงกบการดำาเนนงาน ผลตภณฑหรอบรการของบรษท โดยผานความสมพนธเชงธรกจ ทางบรษทกควรหาทางปองกนหรอบรรเทาผลกระทบ แมขณะทยงไมเกดผลกระทบดงกลาว104

นอกจากการเขารวมในกลไกเยยวยาของรฐแลว ภาคธรกจควรกำาหนดหรอเขารวมในกลไกรบขอรองเรยนจากการดำาเนนงานทเปนผล สำาหรบผทไดรบผลกระทบรายแรงจากการดำาเนนงานทางธรกจของตน105 เพอใหเกดกลไกรบขอรองเรยนทไมผานศาลอยางเปนผล กลไกนนตองสอดคลองกบหลกเกณฑทกำาหนดไวในหลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชน กลาวคอ ตองชอบดวยกฎหมาย เขาถงได พยากรณได เทาเทยม โปรงใส และสอดคลองกบหลกการดานสทธ106 กระบวนการเยยวยาตองเกดขนโดยผานการปรกษาหารอกบบคคลหรอกลมทไดรบผลกระทบ ทงนเพอประกนใหเกดการเยยวยาทรอบดานและชอบธรรมในความเหนของพวกเขา

บรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด ซงเปนผรบเหมาดาน EPC ของโครงการ และบรษทผลตไฟฟาราชบรโฮลด"ง จำากด (มหาชน) ซงเปนผกำากบดแลดานการกอสราง มสวนรบผดชอบโดยตรง ทจะตองจดใหมการเยยวยาความเสยหายและผลกระทบดานสทธมนษยชนทเกดขน กรณทรายงานวามขอบกพรองดานการกอสรางและการขาดการกำากบดแลอยางจรงจงเปนขอมลทถกตอง

103 หลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชน, หลกการ 22 และอรรถาธบาย104 หลกการชนำาแหงสหประชาชาตวาดวยธรกจและสทธมนษยชน, หลกการ 19 และอรรถาธบาย105 เพงอาง หลกการ 29106 เพงอาง หลกการ 31 และอรรถาธบาย

บรษทซงใหเงนทนสนบสนนโครงการเขอน ตางมสวนรบผดชอบทจะตองจดใหมหรอรวมมอในการเยยวยาผลกระทบรายแรงดานสทธมนษยชน ซงตนเองมสวนทำาใหเกดขน ทงนรวมถงผลงทนซงถอหนในบรษทไฟฟา เซเปยน-เซนำ"านอย จำากด และนกลงทนทปลอยก อยางธนาคารกรงไทย ธนาคารกรงศรอยธยา ธนาคารธนชาต และธนาคารเพอการสงออกและนำาเขาแหงประเทศไทย (เอกซมแบงก) ของไทย ขนอยกบระดบการตรวจสอบดานสทธมนษยชน และมาตรการคมครองสทธมนษยชนในขอตกลงทางกฎหมาย บรษทเหลานยอมมความรบผดชอบตอการเยยวยาในสดสวนทแตกตางกน แตอยางนอย ทงบรษทผลงทนและใหก รวมทงผถอหนของบรษทผพฒนาโครงการทงส ตองใชอำานาจตอรองของตนใหมากสดเพอกดดนใหเกดการเยยวยา

ในทำานองเดยวกน บรษท เอออน (ประเทศไทย) จำากด, AIG, Korean Re, Samsung Fire & Marine และ Asia Capital Re ซงใหความคมครองตอความรบผดของผพฒนาโครงการ ตองรบผดชอบและถอวามโอกาสสำาคญทจะสนบสนนใหเกดการเยยวยา โดยทำางานรวมกบบรษทผซอประกนในการกำาหนดใหมกลไกการเรยกรองคาเสยหายทเขาถงได

บทท 9 ขอเสนอแนะ: สำาหรบรฐบาล:

⮚ รฐบาลลาวและกมพชาควรประกนวา บคคลและชมชนทไดรบผลกระทบจากการทรดตวของเขอน และถกละเมดสทธมนษยชน ตองสามารถเขาถงการเยยวยาทเปนผล รวมทงกลไกรบขอรองเรยนทงทผานระบบศาลและ/หรออน ๆ อยางเหมาะสม

⮚ รฐบาลลาวควรประกนโดยเรงดวนวา สภาพการดำารงชวตในทพกพงชวคราวจะไดรบการปรบปรง ใหสอดคลองกบมาตรฐานขนตำาดานสทธมนษยชน และชาวบานสามารถเดนทางกลบบานเกดของตนเองได หากตองการทำาเชนนน

⮚ รฐบาลเกาหลและไทยควรประกนวาผเสยหาย สามารถเขาถงการเยยวยาทเปนผล รวมทงการชดเชย และประกนใหเกดความรบผดของบคคลและบรรษททมสวนรบผดชอบและจดทะเบยนภายใตเขตอำานาจศาลของตน

สำาหรบผลงทน:

⮚ บรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด ในฐานะผรบเหมาดาน EPC และบรษทผลตไฟฟาราชบรโฮลด"ง จำากด ควรจดตงกองทนและกระบวนการรบขอรองเรยนทเขาถงได เพอใหประชาชนผไดรบผลกระทบในลาวและกมพชา ไดรบคาชดเชยทเพยงพอ และไดรบการชดใชตอความเสยหายและอนตรายทเกดขน โดยคาชดเชยเหลานตองครอบคลมความสญเสย และอนตรายทงปวง อนเปนผลมาจากโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย และรวมถงกระบวนการฟ นฟชวตและความเปนอยของชมชนอยางเตมท

⮚ บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำ"านอย จำากดบรษทรวมทนทจดตงขนเพอพฒนาโครงการน และบรรดาเจาหนรวมถงธนาคารกรงไทย ธนาคารกรงศรอยธยา ธนาคารธนชาต และธนาคารเพอการสงออกและนำาเขาแหงประเทศไทย (เอกซมแบงก) ของไทย ควรสนบสนนเงนกองทนและการจดทำากระบวนการเพอรบคำารองขอคาชดเชย ควรระงบการจายเงนสวนทเหลอไว จนกวาชมชนทถกอพยพและไดรบผลกระทบจากการทรดตวของเขอน และชมชนซงอยในทพกพงชวคราวจะไดรบการชดเชยอยางเหมาะสม และสามารถดำารงชพอยางมศกดศรและมนคง

⮚ บรษท เอออน (ประเทศไทย) จำากด, AIG, Korean Re, Samsung Fire & Marine และ Asia Capital Re ควรรวมมอกบบรษททซอประกน ซงเปนผพฒนาโครงการเขอน ในการจดทำากระบวนการเพอยนคำารองขอคาสนไหมทดแทนจากประกนภย ทงนโดยการชวยใหผยนคำารองสามารถเขาถงเงนจำานวน 50 ลานเหรยญ ซงเปนการทำาประกนภยเพอคมครองความรบผดตามกฎหมาย

⮚ ผถอหนทกคนของบรษทผพฒนาโครงการเขอนเซเปยน-เซนำ"านอยท"งส ควรใชอำานาจตอรองของตนกดดนใหบรษทตองประกนใหเกดการเยยวยาอยางเปนผล

สำาหรบผพฒนาโครงการ:⮚ บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำ"านอย จำากด ควรระงบการปลอยนำาและการสราง

อางเกบนำาของเขอนไวจนกวา o ชาวบานทตองอพยพเนองจากการทรดตวของเขอน ไดรบความชวย

เหลอจนสามารถปรบไถทดนของตน และซอมแซมบานเรอน หรอมการ

สรางบานใหมและจดสรรทดนใหใหมโดยมมลคาเทยบเทากบทดนทสญเสยไป

o มการจดสรรททำากนใหกบชาวบานซงอยในทพกพงชวคราว ใกลกบโครงการสรางอางเกบนำา รวมทงการสรางสาธารณปการ ทงทอยอาศย ปมนำา ระบบสขอนามย บรการดานสขภาพและการศกษา

o กำาหนดใหมกลไกรบขอรองเรยนทเปนผล ทงนเพอใหชาวบานสามารถแสดงขอกงวล และใหมการแกไข โดยไมตองหวาดกลววาจะถกตอบโต จดใหมกลไกรบขอรองเรยนทเปนผล เปนการดำาเนนงานของหนวยงานอสระ และมการปรกษาหารอกบองคกรภาคประชาสงคมทเกยวของในประเทศ ซงเปนทตงของบรษทผพฒนาโครงการเขอน

⮚ บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำ"านอย จำากด ควรเปดเผยขอมลการไหลเวยนของเงนทนทเกยวของกบการชดเชย คำารองทกข และการสงใหจายเงนเพอชดเชยทเกดขน โดยตองใหประชาชนสามารถเขาถงฐานขอมลนได โดยใหเผยแพรผานเวบไซตของบรษท

⮚ บรษท ไฟฟา เซเปยน-เซนำ"านอย จำากด ควรเปดเผยผลการประเมนโครงการตอสาธารณะ โดยเปนการประเมนของหนวยงานทปรกษาอสระ เพอประกนใหมการดำาเนนงานตามมาตรฐานระหวางประเทศ เพอเปนหลกประกนปองกนไมใหเกดปญหาการทรดตวของเขอนอกในอนาคต และประเมนการไหลของแมนำาดานทายนำาอยางสมำาเสมอ เพอเปนหลกประกนของการรกษาคณภาพของระบบนเวศในลมนำา

สำาหรบธนาคารพฒนาเอเชยและธนาคารเพอการพฒนาแบบพหภาคอน ๆ:⮚ ธนาคารพฒนาเอเชยควรเปดเผยขอมลทงหมด เกยวกบบทบาทของธนาคาร

ทมตอโครงการเขอนเซเปยน-เซนำานอย และควรใชอำานาจตอรองของตนเพอกดดนใหบรษทประกนใหเกดการเยยวยาอยางเตมทและเปนผล

⮚ ธนาคารพฒนาเอเชยและธนาคารเพอการพฒนาแบบพหภาคอน ๆ ควรเปดเผยขอมลทงหมด เกยวกบบทบาทของธนาคารในการสงเสรมหรอสนบสนนโครงการไฟฟาพลงนำาในอนาคตของลาว รวมทงการดำาเนนงานผานกลไกดานการเงน และการคำาประกนเงนกใหโครงการ

⮚ ธนาคารพฒนาเอเชยและธนาคารเพอการพฒนาแบบพหภาคอน ๆ ควรพจารณาขนบญชดำาบรษท เอสเค เอนจเนยรง แอนด คอนสตรคชน จำากด,

บรษทผลตไฟฟาราชบร และบรษทโคเรย เวสเทรน พาวเวอร จำากด จนกวาชมชนทไดรบผลกระทบจากการทรดตวของเขอน จะไดรบการจดสรรบาน ทดน และสาธารณปการ ซงชวยใหพวกเขาสามารถดำารงชวตอยางมศกดศร และสามารถเขาถงกลไกรบขอรองเรยนระหวางการดำาเนนงานของโครงการได

“การทบทวนไฟฟาพลงนำ"า”: ขอเสนอแนะจากรายงานของผรายงานพเศษแหงสหประชาชาตวาดวยความยากจนสดโตงและสทธมนษยชนในการเดนทางไปเยอนลาว

“รฐบาลควรทบทวนสถานการณของผเสยหายจากการทรดตวของเขอนเซเปยน-เซนำานอย รวมทงผทตองอพยพและยงอยในทพกพงชวคราว และประสบความลาชาในการไดรบความชวยเหลอดานการเงนตามทสญญาไว.... ชาวบานควรไดรบคาชดเชยโดยพลนสำาหรบการสญเสยททำากนและทรพยสน แมวารฐบาลระบวา มเจตนาจะแจงใหประชาชนทราบเกยวกบกรอบเวลาของการดำาเนนงาน และสญญาวาจะปรกษาหารออยางจรงจงกบพวกเขาเกยวกบการวางแผนใด ๆ แตมรายงานวา ชาวบานแทบไมมหรอไมมขอมลใด ๆ และไมไดมการปรกษาหารอกบพวกเขาดวย รฐบาลจงควรใหความสนบสนนดานจตวทยาสงคม โดยเฉพาะสำาหรบผหญง ”

“ดงทนายกรฐมนตรกลาวไวอยางถกตอง ภายหลงเกดภยพบตของเขอนเซเปยน-เซนำานอยในป 2561 วาถงเวลาทตองทบทวนภาคไฟฟาพลงนำาทงประเทศ จงเปนเรองนายนดทรฐบาลประกาศจะเปดการเจรจาเกยวกบอนาคตของไฟฟาพลงนำา และบทบาทของสปป.ลาวในฐานะผสงออกไฟฟา อยางไรกด การสงระงบโครงการเขอนภายหลงการทรดตวของเขอนยงไมปรากฏภาพทชดเจน และดเหมอนจะไมมผลบงคบใชกบโครงการเขอนอกหลายเขอนทอยระหวางการพจารณาแลว ขอบเขตการทบทวนทเปนอยจงแคบเกนไป ธนาคารโลกกำาลงเปนผนำากระบวนการเพอทบทวนเฉพาะความปลอดภยของเขอน แทนทจะพจารณาถงผลกระทบทงหมดของโครงการเขอนไฟฟาพลงนำาทมอยแลวและมแผนจะกอสราง การทบทวนโครงการโดยแยกจากกนถอวาไมเพยงพอ

....รฐบาลควรจดใหมการทบทวนอยางรอบดานตอบทบาทของตน และอนาคตของภาคไฟฟาพลงนำา โดยใหพจารณาถงผลกระทบในปจจบนและในอนาคตของโครงการเขอนไฟฟาพลงนำาทมอยแลวและมแผนจะกอสราง จะมการอนญาตใหกโครงการสามารถเดนหนาตอไปได และจะมการปรบการกอสรางและการเดนเครองเขอน

อยางไร เมอพจารณาถงความเสยงดานสงคมและสงแวดลอม”107

107 Philip Alston, รายงานของผรายงานพเศษแหงสหประชาชาตวาดวยความยากจนสดโตงและสทธมนษยชน: การเดนทางไปเยอนสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว คณะมนตรสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต, 24 พฤษภาคม 2562, A/HRC/41/39/Add.2, ยอหนา 39-42