เทคโนโลยีการผล ิตข้าวจาปอน ิกา...

เทคโนโลยการผลตขาวจาปอนกาในประเทศไทย Japonica Rice Production Technology in Thailand ผเขยน : บญดษฐ วรนทรรกษ ISBN 978-974-403-918-7 สงวนลขสทธตามพระราชบญญตการพมพ จดพมพโดย ศนยวจยขาวเชยงราย สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ เมษายน 2556 พมพครงท 2 จานวน 500 เลม พมพท : เอ พ คอม 76/13 หม 16 ถนนสนโคงนอย ตาบลรอบเวยง อาเภอเมอง จงหวดเชยงราย 57000 โทรศพท 0 5375 8958 โทรสาร 0 5375 8944

i

คานา

เปนเวลากวา 40 ปแลว ทมการนาขาวจาปอนกาหรอขาวญปนมาปลกในประเทศไทย และในชวงป พ.ศ. 2530–2540 มการวจยและพฒนาการปลกขาวจาปอนกาอยางจรงจง โดยนกวจยในสถาบนวจยขาว กองเกษตรวศวกรรม กรมวชาการเกษตร กลมขาว กองสงเสรมพชไรนา กรมสงเสรมการเกษตร รวมทงบรษทเอกชนทไดดาเนนการทงการวจยและสงเสรมใหเกษตรกรผลตขาวจาปอนกาอยางตอเนองมาจนถงปจจบน

แตขอมลพนฐานและผลการคนควาวจยเกยวกบขาวจาปอนกาในประเทศไทย ยงไมมการรวบรวม เรยบเรยงไวอยางเปนหมวดหม ผเขยนจงไดนาขอมลทงหมดทไดรวบรวมไวตงแตเรมทางานในสงกดกรมวชาการเกษตร (พ.ศ. 2527) มาเขยนรวมกบประสบการณทไดทางานวจยและพฒนาการปลกขาวจาปอนกา มาตงแตป พ.ศ. 2531 ออกมาเปนเอกสารวชาการเรอง เทคโนโลยการผลตขาวจาปอนกาในประเทศไทย ในป พ.ศ. 2545

หลงจากป 2545 ไมมงานวจยทเกยวกบขาวจาปอนกาเพมขนมาจากเดม ดวยเหตผลทมนโยบายใหนกวจยดานขาวไปเรงรดการวจยและพฒนาขาวทมศกยภาพการตลาดสง โดยเฉพาะขาวหอมมะล อยางไรกตาม การผลตขาวจาปอนกาในประเทศไทยของภาคเอกชนและเกษตรกร ไดมพลวตผานชวงเวลา ทงในดานปรมาณ ดานคณภาพและการตลาด มาอยในจดทมเสถยรภาพในระดบหนง มผสนใจรายใหมรวมถงเกษตรกรในพนทใหมมความสนใจทจะผลตขาวชนดนมากขน ประกอบกบมการจดตง “กรมการขาว” ขนมาในสงกดกระทรวงเกษตรและสหกรณ เพอใหเปนหนวยงานทรบผดชอบดแลการผลตและการตลาดขาวอยางครบวงจร ผเขยนจงไดนาเอกสารตนฉบบ เรอง “เทคโนโลยการผลตขาวจาปอนกาในประเทศไทย” ทไดจดทาไวครงแรก เมอป พ.ศ. 2545 นามาปรบปรงใหทนสมย โดยจดพมพครงแรก ป พ.ศ. 2554 จานวน 200 เลม และ ศนยวจยขาวเชยงรายไดนามาจดพมพเปนครงท 2 จานวน 500 เลม ในป พ.ศ. 2556 สาหรบเผยแพรในงาน “วนนดพบเกษตรกรและมหกรรมขาวญปนจงหวดเชยงราย” ในเดอนพฤษภาคม 2556

หวงเปนอยางยงวา เอกสารวชาการเลมน จะอานวยประโยชนแกทานผอาน ทงทจะศกษาวจยตอเนองไปอก เปนขอมลสาหรบภาคเอกชนทจะลงทนในการผลตและเปนเทคโนโลยการผลตขาวจาปอนกาสาหรบเกษตรกรสบไป

บญดษฐ วรนทรรกษ เมษายน 2556

iv

สารบญตาราง

หน�า ตารางท 1 ผลผลตเฉลยของข�าวจาปอนกา ในการทดสอบพนธ+ข�าวญปDนในนา

เกษตรกร พนทภาคเหนอตอนบน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนและภาคเหนอตอนล�าง โครงการวจยพนธ+ รบรองพนธ+ และกระจายพนธ+ ฤดนาปรง ปG พ.ศ. 2535-2538

11

ตารางท 2 รายชอพนธ+ข�าวเจ�าทใช�ในการทดลอง ทะเบยนวจยการปรบปรงพนธ+ข�าว จาปอนกาในเขตภาคเหนอตอนบน ปG พ.ศ. 2538-2540

12

ตารางท 3 รายชอพนธ+ข�าวเหนยวทใช�ในการทดลอง ทะเบยนวจยการปรบปรงพนธ+ข�าวจาปอนกาในเขตภาคเหนอตอนบน ปG 2538-2540

13

ตารางท 4 ชอรหสค�ผสม พนธ+แม�และพนธ+พ�อ ของข�าวจาปอนกาพนธ+ผสมทใช�ใน การทดลองทะเบยนวจยการปรบปรงพนธ+ข�าวจาปอนกาในเขตภาคเหนอตอนบน ปG พ.ศ. 2538-2540

14

ตารางท 5 ผลผลตเฉลย (กก./ไร�) ของข�าวจาปอนกา การทดลองเปรยบเทยบผลผลตข�าวจาปอนกาในนาเกษตรกร การทดลองท 1 ชดข�าวเจ�า ฤดนาปรง ปG พ.ศ. 2539 และ ฤดนาปG พ.ศ. 2540 ภาคเหนอตอนบน

16

ตารางท 6 ผลผลตเฉลย (กก./ไร�) ของข�าวจาปอนกา การทดลองเปรยบเทยบผลผลตข�าวจาปอนกาในนาเกษตรกร การทดลองท 2 ชดข�าวเหนยว ฤดนาปรง ปG พ.ศ. 2539/40 และ ฤดนาปG พ.ศ. 2540 ภาคเหนอตอนบน

17

ตารางท 7 ผลผลตข�าวพนธ+/สายพนธ+ดเด�นจากการทดสอบพนธ+ข�าวจาปอนกา ปG พ.ศ. 2540-42 ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ศนย+วจยข�าวแพร� จงหวดแพร� และ สถานทดลองข�าวสนปDาตอง จงหวดเชยงใหม�

18

ตารางท 8 ผลผลตของข�าวจาปอนกา 4 พนธ+ เมอปลกต�างเวลากน ทสถานทดลอง ข�าวสนปDาตอง จงหวดเชยงใหม� ตงแต�วนท 24 สงหาคม 2534 ถง 23 กรกฏาคม 2535

22

ตารางท 9 ผลผลตของข�าวจาปอนกาพนธ+ Todoroki wase เมอวนปลกต�างกน ทสถานทดลองข�าวสนปDาตอง จงหวดเชยงใหม� ฤดนาปG พ.ศ. 2535 และ นาปรงปG พ.ศ. 2535/36

22

ตารางท 10 ผลผลตข�าวจาปอนกา Akitakomachi และ Koshihikari ทมวนปลกต�างกน ทศนย+วจยข�าวพษณโลก จงหวดพษณโลก ปG พ.ศ. 2534-2536

26

ตารางท 11 เปอร+เซนต+ความงอกของข�าวจาปอนกา พนธ+ ก.วก.2 (Akitakomachi) หลงการเกบรกษานาน 12 เดอน ทศนย+วจยข�าวพษณโลก จงหวดพษณโลก ปG พ.ศ. 2535-37

27

v

สารบญตาราง (ต อ)

หน�า ตารางท 12 เปอร+เซนต+ความงอกหลงการเร�งอาย ภายหลงการเกบรกษาทระยะเวลา

ต�าง ๆ กนของเมลดพนธ+ข�าวญปDนพนธ+ Akitakomachi และ Koshihikari เมอปลกในช�วงเวลาต�าง ๆ ทศนย+วจยข�าวพษณโลก จงหวดพษณโลก ปG พ.ศ. 2534-2535

28

ตารางท 13 เปอร+เซนต+ความงอกหลงการเร�งอายภายหลงการเกบรกษาทระยะเวลา ต�าง ๆ กนของเมลดพนธ+ข�าวญปDนพนธ+ Akitakomachi และ Koshihikari เมอปลกต�างเวลา ทศนย+วจยข�าวพษณโลก จงหวดพษณโลก ปG พ.ศ. 2535-2536

29

ตารางท 14 เปอร+เซนต+ความงอกของเมลดพนธ+ข�าวญปDนพนธ+โคชฮการ บรรจใน ภาชนะบรรจ 5 ชนด เกบรกษาในอณหภมปกต เปaนเวลา 22 เดอน ทศนย+วจยข�าวปทมธาน จงหวดปทมธาน ปG พ.ศ. 2536/38

30

ตารางท 15

เปอร+เซนต+ความงอกของข�าวจาปอนกา พนธ+ Koshihikari กรรมวธทมการคลกและไม�คลกสารเคมป?องกนกาจดเชอรา หลงการเกบรกษานาน 5 เดอน ทศนย+วจยข�าวปทมธาน จงหวดปทมธาน ปG 2536/37

31

ตารางท 16 ผลผลตและความสงของข�าวจาปอนกา 2 พนธ+ จากวธการปลก 4 วธ ทสถานทดลองข�าวสนปDาตอง จงหวดเชยงใหม� ในฤดนาปรง ปG พ.ศ. 2537/38 และฤดนาปG พ.ศ. 2538

33

ตารางท 17 ผลของอายกล�าและการใส�ป=ยโนโตรเจนในแปลงกล�าต�อผลผลต (กก./ไร�) ของข�าวจาปอนกาพนธ+ ก.วก. 1 สถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปรง พ.ศ.2539/40

35

ตารางท 18 ผลของอายกล�าและการใช�ป=ยไนโตรเจนในแปลงกล�าต�อผลผลต (กก./ไร�) ของข�าวจาปอนกา พนธ+ ก.วก.1 สถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปG พ.ศ. 2540

36

ตารางท 19 ผลของระยะปลกต�อผลผลต (กก./ไร�) ของข�าวจาปอนกาพนธ+ ก.วก. 1 และ ก.วก.2 สถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปG พ.ศ. 2538 และ ฤดนาปรง ปG พ.ศ.2538/39

39

ตารางท 20 ผลผลตของข�าว ต�นทนการผลตและผลตอบแทนของการปลกข�าวจาปอนกา พนธ+ ก.วก.1 ด�วยวธต�าง ๆ ในนาเกษตรกรจงหวดพะเยาและจงหวดเชยงราย ฤดนาปG พ.ศ. 2540

41

ตารางท 21 ผลผลตข�าวและผลตอบแทนทางเศรษฐกจจากการใส�ป=ยไนโตรเจนอตรา ต�าง ๆ ของข�าวจาปอนกาพนธ+ ก.วก.1 และ Todoroki wase ปG พ.ศ. 2535-2537 ทศนย+วจยข�าวแพร� จงหวดแพร�

43

vi

สารบญตาราง (ต อ)

หน�า ตารางท 22 Agronomic performance ของข�าวจาปอนกาทได�จากการใส�ป=ยไนโตรเจน

อตราต�าง ๆ ทศนย+วจยข�าวแพร� จงหวดแพร� ฤดนาปรง ปG พ.ศ. 2534/35 43

ตารางท 23 ผลผลตข�าวจาปอนกาพนธ+ Todoroki wase ทใส�ป=ยไนโตรเจนอตรา ต�าง ๆ ฤดนาปG พ.ศ. 2535 และฤดนาปรง ปG พ.ศ. 2535/36 ทสถาน ทดลองข�าวสนปDาตอง จงหวดเชยงใหม�

44

ตารางท 24 การตอบสนองต�อป=ยไนโตรเจนทอตราต�าง ๆ ต�อผลผลตข�าวจาปอนกา พนธ+ Sasanishiki ทปลกโดยวธการป6กดา ปG พ.ศ. 2536-2537 ทสถานทดลองข�าวชยนาท จงหวดชยนาท

45

ตารางท 25 ผลผลต (กก./ไร�) ของข�าวจาปอนกาพนธ+ ก.วก.1 จากการใส�ป=ยไนโตรเจน ในเวลาต�างกน ทสถานทดลองข�าวสนปDาตอง จงหวดเชยงใหม� ปG พ.ศ. 2537-2539

46

ตารางท 26 ผลผลต (กก./ไร�) ของข�าวจาปอนกาพนธ+ ก.วก.1 จากการใส�ป=ยไนโตรเจน ในเวลาต�างกน ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ปG พ.ศ. 2538-2539

47

ตารางท 27 ผลผลต (กก./ไร�) ของข�าวจาปอนกาพนธ+ ก.วก.1 จากการใส�ป=ยไนโตรเจน ในเวลาต�างกน ทศนย+วจยข�าวแพร� จงหวดแพร� ปG พ.ศ. 2537-39

47

ตารางท 28 ผลผลต (กก./ไร�) ข�าวจาปอนกาพนธ+ ก.วก.1 ปลกตามหลงการไถกลบพช ป=ยสดบางชนด ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปG พ.ศ. 2540

49

ตารางท 29 ผลผลต (กก./ไร�) ของข�าวจาปอนกาพนธ+ ก.วก.1 และ ก.วก.2 เมอปลกและดแลรกษาแบบเกษตรเคม เกษตรอนทรย+และธรรมชาต ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปG 2542

49

ตารางท 30 ความชนหลงเกบเกยว คณภาพการส และความงอกหลงการเกบรกษา ของข�าวจาปอนกา Koshihikari เกบเกยวเมออายต�างกน ทศนย+วจยข�าวปทมธาน จงหวดปทมธาน ปG พ.ศ. 2536-2537

53

ตารางท 31 ความสญเสยของข�าวจากการนวด คณภาพการสและความงอกของข�าว หลงการเกบรกษานาน 5 เดอน ของข�าวจาปอนกา พนธ+ Koshihikari ทตากส�มซงนานต�างกน ทศนย+วจยข�าวปทมธาน จงหวดปทมธาน ปG พ.ศ. 2536/37

54

ตารางท 32 คณภาพการส (เปอร+เซนต+ข�าวเตมเมลดและต�นข�าว) ของข�าวจาปอนกา พนธ+ Koshihikari ทมความหนาของการตากเมลดและการเกลยข�าวต�างกน ทศนย+วจยข�าวปทมธาน จงหวดปทมธาน ปG พ.ศ. 2535-37

56

vii

สารบญภาพ

หน�า ภาพท 1 เปรยบเทยบลกษณะรวงของข�าวชนดจาปอนกากบชนดอนดกา 9 ภาพท 2 เปรยบเทยบลกษณะเมลดข�าวเปลอก ข�าวกล�องและข�าวสารของข�าว

ชนดจาปอนกากบชนดอนดกา 10

ภาพท 3 แปลงทดลองเปรยบเทยบผลผลตข�าวจาปอนกา ทระยะแตกกอและ ระยะออกรวง

15

ภาพท 4 แปลงผลตเมลดพนธ+ข�าว ก.วก.1 ทระยะแตกกอและระยะข�าวสกแก� 19 ภาพท 5 การแตกกอของข�าวจาปอนกา ก.วก.1 ทใช�อายกล�าต�างกนในช�วงการ

เจรญเตบโตหลงป6กดา ฤดนาปรง 2539/40 สถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย

23

ภาพท 6 การแตกกอของข�าวจาปอนกา ก.วก.1 ทใช�อายกล�าต�างกน ในช�วงการเจรญเตบโตหลงป6กดา ฤดนาปG 2540 สถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย

24

ภาพท 7 ผลของอายกล�าและการใส�ป=ยไนโตรเจนในแปลงกล�าต�อการเจรญเตบโตและผลผลตของข�าวจาปอนกา ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปรง 2539 และฤดนาปG 2540

36

ภาพท 8 การถอนกล�าและป6กดาข�าวจาปอนกา 39 ภาพท 9 การใช�เครองป6กดาข�าวจาปอนกา 40 ภาพท 10 ข�าวจาปอนกาพนธ+ ก.วก.1 ทระยะสกแก� 54 ภาพท 11 การใช�เครองเกยวนวด (Combined harvester) เกบเกยวข�าวจาปอนกา 55

เทคโนโลยการผลตข�าวจาปอนกาในประเทศไทย

1

I. บทนา

ขาว เป�นพชตระกลหญ�า (Graminaceae)

จดเป�นพชอาหารหลกของประชากรมากกว&าครงโลก ชนดของข�าวทปลก สามารถจาแนกตามถนกาเนดและความนยมบรโภคได� 2 ชนด (Species) คอ ข�าวแอฟรกา (Oryza glaberrima Steud.) ซงมถนกาเนดและบรโภคกนในบางประเทศของทวปแอฟรกา และข�าวเอเชย (Oryza sativa L.) ซงมถนกาเนดและปลกเป�นพชอาหารโดยทวไปในทวปเอเชย ตลอดจนแถบตะวนออกกลาง ยโรป อเมรกาและออสเตรเลย ข�าวเอเชย (Oryza sativa

L.) สามารถแบ&งออกเป�นชนดย&อย (Sub-species) ได�อก 3 กล&ม คอ กล&มแรกมถนกาเนดแถบเอเชยตะวนออกหรอเอเชยตะวนออกเฉยงใต� เรยกว&า กล&มข�าวอนดกา (Indica) กล&มท 2 มถนกาเนดแถบเอเชยตะวนออกบรเวณประเทศจน ญปJน และเกาหล เรยกว&า กล&มข�าวจาปอนกา (Japonica) ส&วนกล&มท 3 มถนกาเนดแถบหม&เกาะชวา มการปลกและบรโภคเฉพาะท�องถน เรยกว&า กล&มข�าวจาวานกา (Javanica) ดงนนข�าวทปลกเพอการบรโภคทค&อนข�างกว�างขวางและเป�นทร�จกกนโดยทวไปจงมเพยง 2 กล&ม คอ ข�าวอนดกาและข�าวจาปอนกา โดยข�าวทขดสแล�วและมจาหน&ายทวโลก ประมาณร�อยละ 87 เป�นข�าวกล&มอนดกา ส&วนข�าวกล&มจาปอนกามการปลกและจาหน&ายเพยงร�อยละ 11

ถงแม�ว&าข�าวจาปอนกาจะมถนกาเนดปลก และบรโภคในเอเชยตะวนออกซงเป�นเขตอบอ&น (Temperate zone) และมการปลกในฤดร�อนของประเทศต&าง ๆ เช&น ญปJน เกาหล ไต�หวนและจน ซงโดยทวไปสภาพอากาศยงค&อนข�างหนาวเยนคล�ายในฤดหนาวของภาคเหนอและภาคตะวน ออกเฉยงเหนอตอนบนของประเทศไทย โดยผลจากการค�นคว�าวจยในช&วงทศวรรษทผ&านมานน สามารถยนยนได�ว&า ข�าวจาปอนกาสามารถปลก

ได�ดในประเทศไทย โดยเฉพาะในภาคเหนอตอนบนทงในฤดนาปXและฤดนาปรง ได�ผลผลตค&อนข�างสง ส&วนในภาคเหนอตอนล&าง ภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนกสามารถปลกข�าวจาปอนกาได�ดเช&นกน แต&ให�ผลผลตดเฉพาะในฤดนาปรงทมอากาศค&อนข�างหนาวเยน

ข�าวจาปอนกาหรอข�าวญ ปJนได� เข�ามาเกยวข�องกบงานปรบปรงพนธZข�าวของประเทศไทย ตงแต&ก&อนปX พ.ศ. 2500 โดยองคZการอาหารและ เกษตรแห& ง สหประชาชา ต (Food and Agriculture Organization of The United Nations: FAO) ซงเป�นผ�สนบสนนด�านวชาการงานปรบปรงพนธZข�าวในประเทศต&าง ๆ ได�นาพนธZข�าวจาปอนกามาผสมพนธZกบข�าวอนดกา โดยมวตถประสงคZเพอยกระดบผลผลตของข�าวอนดกาให�สงขน ดาเนนการระหว&างปX พ.ศ. 2495-2498 นอกจาก นนได�นาข�าวพนธZผสมระหว&างข�าวอนดกากบ ข�าวจาปอนกาจากประเทศอนเดยมาปลกคดเลอกในประเทศไทย ทสถานทดลองข�าวโคกสาโรง จงหวดลพบร และสถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& แต&ข�าวพนธZผสมระหว&างข�าวอนดกากบข�าวจาปอนกาดงกล&าวถกคดทงไปเพราะไม&มลกษณะดตามทต�องการ ข�าวพนธZผสมจาปอนกาส&วนมากจงมกนามาใช�ในการศกษาความต�านทานต&อโรค แมลง โดยกองวทยาการ กรมการข�าว จนถงปX พ.ศ. 2507 นายจานง พลสวสด หวหน�าสถานทดลองข�าวพาน (ตาแหน&งในขณะนน) ได�นาข�าวจาปอนกาพนธZนอรน (Norin) จากประเทศญปJนมาปลกศกษาทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย โดยใช�เทคนคการปลกแบบข�าวไทย การปลกในฤดนาปรงได�ผลผลต 600 กโลกรมต&อไร& แต&การปลกในฤดนาปXได�ผลผลตข�าวจาปอนกาเพยง 100 กโลกรมต&อ

2

ไร& และได�ปลกทดลองเรอยมาจนถงปX พ.ศ. 2525 จงหยดปลก

สถานทดลองข�าวพาน ได�ฟklนฟงานวจยและพฒนาการปลกข�าวจาปอนกาขนอกครงหนง เมอปX พ.ศ. 2528 โดยการรวบรวมพนธZข�าวจาปอนกาทมอย&ตามศนยZวจยข�าวและสถานทดลองข�าวต&าง ๆ รวมทงพนธZข�าวจาปอนกาทนาเข�ามาใหม&จากประเทศญปJน และได�เรมงานวจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตควบค&กนไปด�วย นอกจากนยงได�มการขยายงานวจยและพฒนาเกยวกบข�าวจาปอนกาไปยงศนยZวจยข�าวและสถานทดลองข�าวในภมภาคต&าง ๆ ของประเทศไทย เช&น เขตภาคเหนอตอนบนทสถานทดลองข�าวสนปJาตองและศนยZวจยข�าวแพร& เขตภาค เหนอตอนล&างทสถานทดลองข�าวชยนาทและศนยZวจยข�าวพษณโลก เขตภาคกลางทศนยZวจยข�าวปทมธาน สถานทดลองข�าวสพรรณบร และสถานทดลองข�าวคลองหลวง เขตภาคตะวนออก เฉยงเหนอตอนล&างทศนยZวจยข�าวอบลราชธาน เขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนทศนยZวจยข�าวสกลนครและสถานทดลองข�าวหนองคาย ตงแต&ปX พ.ศ. 2531 เป�นต�นมา โดยศกษาวจยในหลาย ๆ ด�าน ทงด�านปรบปรงพนธZ ปรบปรงการ

ผลต ด�านวทยาการหลงการเกบเกยวตลอดจนถงด�านวทยาการเมลดพนธZ และได�บรรจงานวจยและพฒนาพนธZข�าวจาปอนกาไว�ในโครงการวจยพนธZ รบรองพนธZและกระจายพนธZในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห&งชาต ฉบบท 7 (พ.ศ. 2535-2539) เพอเร&งรดพฒนาพนธZข�าวจาปอนกา รวมทงได�ดาเนนงานวจยในแผนงานวจยข�าว ตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห&งชาตฉบบท 7 ต&อเนองฉบบท 8

ตงแต&ปX พ.ศ. 2531 เป�นต�นมา ภาคเอกชนหลายบรษทให�ความสนใจต&อการผลตและการส&งออกข�าวจาปอนกา โดยเรมศกษาความเป�นไปได�ของการผลตข�าวจาปอนกาในพนทภาคเหนอตอนบนและดาเนนการผลตในรปแบบการเกษตรครบวงจร เรมตงแต&ให�คาแนะนา ส&งเสรม และสนบสนนปoจจยการผลต เช&น เมลดพนธZ ปpย สารเคมรวมทงหาแหล&งสนเชอ และรบซอผลผลตในราคาประกน ปoจจบนมภาคเอกชนทยงดาเนน การอย& เช&น บรษท ทซซการเกษตร จากด บรษท ไทยเบตเตอรZฟqด จากด บรษท สยามอโรน จากด บรษทฟจฟารZม บรษทเชยงรายซากระ จากด โรงสข�าวจราภรณZ บรษท โกเมะยะ และเอกชนรายย&อยอกหลายราย

เทคโนโลยการผลตขาวจาปอนกาในประเทศไทย

3

II. อณหภมของอากาศ แหลงเพาะปลก และบทบาทของภาคเอกชน

1. อณหภมของอากาศกบการปลกขาวจาปอนกา ดวยเหตทขาวจาปอนกามถนกาเนดและ

ปลกกนมากในเขตอบอน (Temperate zone) จงมเปนขาวท มลกษณะพเศษ คอ มความไวตออณหภมของอากาศ (Thermosensitive) โดยหลกการ Temperature summation พนธขาวทไมไวตอชวงแสงจะตองสะสมอณหภม (Degree days) ใหไดในระดบหนงกอนจงจะเขาสชวงการเจรญเตบโตทางสบพนธ (Yoshida, 1981) การปลกขาวในสภาพทอากาศคอนขางรอน ตนขาวมการสะสมอณหภมอยางรวดเรว ทาใหมอายเกบเกยวสนลง ซงแตกตางจากการปลกขาวในสภาพทอากาศคอนขางหนาว ทาใหตนขาวมการสะสมอณหภมอยางชาๆ จงมชวงการเจรญเตบโตทางลาตน (Vegetative phase) ยาว ทาใหมอายเกบเกยวยาวขน

จากการศกษาผลของอณหภมสะสมตอพฒนาการของขาวจาปอนกา พนธ ก.วก.1 โดยนทศนและคณะ(2541ก) ทสถานทดลองขาวพาน จงหวดเชยงราย ในฤดนาปพ.ศ.2540 ปลกขาวโดยวธปกดาตางเวลาปลก จานวน 3 ครง หางกนครงละ 20 วน สงเกตการสรางรวงออนและการสรางดอกสดทาย บนทกจานวนวนของการเจรญเตบโตและคานวณอณหภมสะสม ผลปรากฏวาขาวจาปอนกา พนธก.วก.1 มชวงเวลาการเจรญเตบโตทางลาตน(Vegetative growth) นบตงแตเรมตกกลาถงระยะเรมสรางรวงออนไมเกน 40 วน เมอคานวณอณหภมสะสมโดยใชอณหภมวกฤต 10 องศาเซลเซยส ขาวจาปอนกาพนธ ก.วก.1 ตองการอณหภมสะสม (Degree days accumulation) เฉ ลย ท 600-650 องศาเซลเซยส และใชเวลาตงแตเรมสรางรวงออนถงสรางดอกสดทายอกประมาณ 2 วน คานวณเปนอณหภมสะสมอกประมาณ 35 องศาเซลเซยส

หลงจากนนเปนชวงการเจรญเตบโตทางสบพนธ (Reproductive phase) ผลของ อณหภ มของอากาศ ท มต อการเจรญเตบโตของขาวจาปอนกาดงกลาวมาแลวขางตน ทาใหภาคเหนอตอนบนของประเทศไทยเปนแหลงเพาะปลกขาวจาปอนกาทมศกยภาพการผลตสง สามารถปลกไดทงในฤดนาปและฤดนาปรง โดยในฤดนาปขาวจาปอนกาจะมอายเกบเกยวประมาณ 90-110 วน ขนอยกบพนธขาวสวนในฤดนาปรงในขาวพนธเดยวกนนจะมอายเกบเกยวเพมขนอก 25-30 วน ทงนการปลกขาวจาปอนกาในฤดนาปรงในพนทจงหวดเชยงราย และตอนบนของจงหวดเชยงใหมจะตองหลกเลยงชวงอากาศหนาวจด คอ ชวงปลายเดอนธนวาคมถงตนเดอนมกราคม ซงจะมผลกระทบตอการเจรญเตบโตของขาวได Yoshida (1981) กลาววา อณหภมเฉลยของอากาศในแตละวนทตากวา 20องศาเซลเซยส มผลกระทบตอการเจรญเตบโตของขาวไมเฉพาะในเขตอบอนเทานน แตรวมถงบรเวณทสงและการปลกพชฤดแลงในเขตรอนอกดวย ผลกระทบของอากาศหนาวเ ยนตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของตนขาวทสาคญ คอ เมลดขาวงอกชา ตนขาวแคระแกรน ชะงกการเจรญเตบโต ใบสซด รวงโผลไมสมบรณ ออกรวงชา เมลดลบมากและสกแกผดปกต ผลกระทบของอากาศหนาวเยนทเกดขนกบขาวจาปอนกาทปลกในจงหวดเชยงรายในฤดนาปรง คอ เมลดขาวงอกชา การเจรญเตบโตในระยะแรกของชวงการเจรญเตบโตทางลาตนชะงก การศกษาอณหภมของอากาศเพอการปลกขาวจาปอนกาในเขตภาคเหนอตอนบน ระหวางป พ.ศ.2538–2540 โดยบญดษฐและคณะ (2541)

4

ได�รายงานว&า ทศนยZวจยข�าวแพร& จงหวดแพร& สถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& และสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ในช&วงฤดนาปX อณหภมอากาศเฉลยสงสด 31.1, 31.3 และ 30.8 องศาเซลเซยส ตามลาดบ และอณหภมอากาศเฉลยตาสด 20.5, 21.6 และ 19.6 องศาเซลเซยส ตามลาดบ ส&วนในช&วงฤดนาปรง อณหภมอากาศเฉลยสงสด 33.0, 32.4 และ 32.4 องศาเซลเซยส ตามลาดบ และเฉลยตาสด 15.1, 17.6 และ 15.8 องศาเซลเซยส ตามลาดบ ส&วนในภาคอน ๆ ของประเทศไทย มรายงานว&า มการปลกข�าวจาปอนกาในงานวจยและพฒนาพนธZเฉพาะในฤดนาปรง (ธนวาคม–มนาคม) ซงเป�นช&วงทมอากาศค&อนข�างหนาวเยนเท&านน โดยโครงการวจยพนธZ รบรองพนธZและกระจายพนธZ ปX พ.ศ. 2538 รายงานว&า ช&วงฤดนาปรงทจงหวดพษณโลก ชยนาท สกลนครและหนองคาย (พฤษภาคม–เมษายน) อณหภมของอากาศเฉลยสงสด 34.3, 33.5, 31.1 และ 29.7 องศาเซลเซยส ตามลาดบ ส&วนอณหภมอากาศเฉลยตาสด 21.4, 21.6, 18.9 และ 19.3 องศาเซลเซยส ตามลาดบ

อณหภมของอากาศทลดลงตามเส�นร�ง (Latitude) ทเพมขน ทาให�ข�าวจาปอนกามอาย

เกบเกยวต&างกนไปด�วย (Yoshida, 1981) จากการ ศกษาของบญดษฐZและคณะ (2541) โดยปลกข�าวจาปอนกา พนธZ ก.วก.1 ในพนทต&าง ๆ ทอย&ต&างเส�นร�งกนในฤดนาปX พบว&า ข�าวจาปอนกา พนธZ ก.วก.1 ทปลกทอาเภอเมอง จงหวดเชยงราย (เส�นร�งท 20 องศาเหนอ) อาเภอแม&ใจ จงหวดพะเยา (เส�นร�งท 19 องศาเหนอ) และ อาเภอสงเม&น จงหวดแพร& (เส�นร�งท 18 องศาเหนอ) มอายเกบเกยว 101, 97 และ 89 วน ตามลาดบ

ผลกระทบของอณหภมต&อการเจรญเตบโตของข�าวจาปอนกาทเหนได�ชดเจน คอ อณหภมทสงขนทาให�อายเกบเกยวของข�าวจาปอนกาลดลง มช&วงของการเจรญเตบโตทางลาต�นและใบสนไม&เพยงพอต&อการสะสมมวลชวภาพ (Biomass) ถ�าหากมการปฏบตดแลรกษาทไม&เหมาะสมและไม&ทนเวลาจะทาให�ผลผลตข�าวลดลงอย&างเหนได�ชด นอกจากนนอณหภมอากาศยงเป�นตวกาหนดพนทปลกและฤดปลกของข�าวจาปอนกาในประเทศไทยอกด�วย กล&าวคอ ภาคเหนอตอนบนสามารถปลกได�ตลอดทงปX ในขณะทภาคเหนอตอนล&าง ภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ สามารถปลกได�ดเฉพาะฤดนาปรง ช&วงทมอากาศหนาวเยนเท&านน

2. แหล�งเพาะปลกขาวจาปอนกา ด�วยเงอนไขของอณหภมอากาศ จงทาให�

ภาคเหนอตอนบนเป�นแหล&งปลกข�าวจาปอนกาทเหมาะสมทสดของประเทศไทย โดยมพนทปลกในเขตนาชลประทานของจงหวดเชยงราย เชยงใหม& ลาพนและพะเยา ซงมการปลกทงในฤดนาปXและฤดนาปรง ทจงหวดแพร& น&านและอตรดตถZ สามารถปลกข�าวจาปอนกาได�ดโดยเฉพาะในฤดนาปรง ภาคตะวนออกเฉยง เหนอตอนบนมพน ท ทมศกยภาพในการเพาะปลกข�าวจาปอนกาอย&ในเขตจงหวดหนองคาย อดรธาน สกลนคร นครพนม และขอนแก&น บางพนทของภาคเหนอตอนล&าง

และภาคกลางซงมระบบชลประทานค&อนข�างสมบรณZกจดเป�นพนททเหมาะสมสาหรบปลกข�าวจาปอนกาได�เช&นกน โดยเฉพาะในช&วงฤดนาปรงทมอากาศค&อนข�างหนาวเยน

ความอดมสมบรณZของดนเป�นอกปoจจยหนงทกาหนดแหล&งเพาะปลกข�าวจาปอนกา โดยเหต ทข�าวจาปอนกามการตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนในอตราทสงมาก พนทเพาะปลกทเหมาะสมกบข�าวจาปอนกาจงควรเป�นดนทมความอดมสมบรณZค&อนข�างสง ส&วนในพนททดนมความอดมสมบรณZตา จาเป�นต�องใช�ปpยในอตรา


5

ทสง โดยเฉพาะปpยไนโตรเจนซงจะมผลทาให�ผลตอบแทนทได�รบจากการเพาะปลกลดลงไปด�วย จากผลการวจยของวลยพรและคณะ (2540) พบว&า การปลกข�าวจาปอนกาได�ให�ผลผลตสง ทศนยZวจยข�าวแพร& จงหวดแพร& ซงดนมความอดมสมบรณZตา ต�องใส&ปpยไนโตรเจนมากถง 24-30 กโลกรมต&อไร& ส&วนทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงรายและสถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& ซงดนมความอดมสมบรณZปานกลาง-สง ต�องใส&ปpยไนโตรเจนในระดบ 12-18 กโลกรมต&อไร& เท&านน

ผลการจดทาแปลงทดสอบเทคโนโลยการปลกข�าวญปJนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ฤดนาปรง 2541/42 โดยกล&มข�าว กองส&งเสรมพชไร&นา กรมส&งเสรมการเกษตร (2540) รายงานว&า ทจงหวดนครพนมได�ผลผลตข�าวญปJนท 987-1,264 กโลกรมต&อไร& จงหวดหนองคายได�ผลผลตข�าวเฉลย 588-688 กโลกรมต&อไร& จงหวดสกลนครได�ผลผลตข�าวเฉลย 434 กโลกรมต&อไร& ทจงหวดอดรธานได�ผลผลตข�าวเฉลย 584-632 กโลกรมต&อไร& ส&วนทจงหวดขอนแก&นได�ผลผลตข�าวเพยง

208-229 กโลกรมต&อไร& ความแปรปรวนของผลผลตข�าวญปJนทกล&าวข�างต�น น&าจะมสาเหตมาจากการจดการนา วชพช สตวZศตรข�าว และความแตกต&างในด�านความอดมสมบรณZของดน

ทงน โครงการวจยพนธZ รบรองพนธZ และกระจายพนธZ ได�ทาการทดสอบพนธZข�าวญปJนในนาเกษตรกร ฤดนาปรง ปX 2535-2538 โดยใช�พนธZข�าวจาปอนกาปลกทดสอบ จานวน 10 พนธZ รวม 28 แปลงทดสอบ ปรากฏว&า แปลงทดสอบในเขตภาคเหนอตอนบนให�ผลผลตข�าวเฉลยสงสด 707 กโลกรมต&อไร& ในขณะทแปลงทดสอบในเขตภาคเหนอตอนล&างและภาคตะวนออกเฉยง เหนอให�ผลผลตข�าวเฉลย 583 และ 551 กโลกรม ต&อไร& ตามลาดบ

สรปได�ว&า การเลอกพนทในการปลกข�าวจาปอนกาจะต�องพจารณาถงสภาพภมอากาศโดยเฉพาะอณหภมของอากาศในพนทปลกนน ๆ ประกอบกบสภาพความอดมสมบรณZของดนเป�นหลกใหญ& ซงจะเป�นตวบ&งบอกเทคนคและวธการจดการเพาะปลกทจะแตกต&างกนไปตามสภาพ แวดล�อมด�วย

3. ผผลตภาคเอกชน ตลาดของข�าวจาปอนกาจดเป�นตลาดทม

ลกษณะจาเพาะ ไม&สามารถจาหน&ายโดยทวไปได�เช&นเดยวกบข�าวอนดกา การผลตและจาหน&ายข�าวจาปอนกาของเกษตรกรจงจาเป�นต�องมการตดต&อประสานงานและร&วมมอกบบรษทเอกชน ซงจะเป�นผ�วางแผนการผลต การแปรรป และการตลาด ซงมภาคเอกชนหลายรายดาเนนการอย&ในปoจจบน ดงน

1. บรษท สยามจาปอนกาฟลาวรZ จากด เรมดาเนนงานตงแต&ปX พ.ศ. 2531 ในนามบรษทไทยเบตเตอรZฟqด จากด มพนทปลกในเขตจงหวดเชยงราย บางส&วนของจงหวดเชยงใหม&และพะเยา ผลตข�าวจาปอนกาชนดข�าวเหนยวแล�ว

แปรรปเป�นผลตภณฑZแปqงส&งออกไปยงประเทศญปJนและผลตข�าวจาปอนกาชนดข�าวบรโภคเพอจาหน&ายภายในประเทศ ในปoจจบน (พ.ศ. 2554) ได�ลดการผลตเหลอเพยงผลตเพอใช�เป�นวตถดบในอตสาหกรรมอาหารสาเรจรปแช&แขง (frozen food) ของบรษท โอมน เทรดดง จากด

2. บรษท ทซซการเกษตร จากด เ รมดาเนนงานเมอปX พ.ศ. 2532 มวตถประสงคZในการผลตข�าวจาปอนกาเพอแปรรปเป�นเหล�าสาเก ยห�อ “ชโนบ” มพนทปลกในเขตจงหวดเชยงใหม& ลาพนและพนทภาคกลางในช&วงทสภาพอากาศหนาวเยน

6

3. บรษท สยามอโรน จากด เรมดาเนน งานเมอปX พ.ศ. 2538 มพนทปลกในเขตจงหวดเชยงใหม& สโขทย และบางจงหวดในภาคตะวน ออกเฉยงเหนอตอนบน ผลตข�าวจาปอนกาชนดข�าวเจ�าเพอส&งออกไปยงประเทศญปJน พ.ศ. 2549 มแหล&งผลตอย&ทจงหวดสโขทย พษณโลกและอตรดตถZ

4. ห�างห�นส&วนจากด เชยงรายซากระ เรมทดลองปลกข�าวจาปอนกา ตงแต&ปX พ.ศ. 2531 ทจงหวดเชยงราย โดยใช�พนธZข�าวจาปอนกาทมคณภาพดทสด คอ พนธZ โคชฮการ ผลตเพอส&งออกไปยงประเทศญปJนและจาหน&ายภายใน ประเทศด�วย

5. บรษท ฟจฟารZม จากด เรมดาเนนการเมอปX พ.ศ. 2539 ทจงหวดเชยงราย ผลตทงข�าวเจ�าเพอบรโภคและข�าวเหนยวเพอแปรรปเป�นผลตภณฑZแปqงส&งออกไปยงประเทศญปJน และจาหน&ายภายในประเทศ ปX พ.ศ. 2554 มพนทปลกในจงหวดเชยงรายและเชยงใหม& ประมาณ 500-1,000 ไร&ต&อฤดปลก

6. โรงสข�าวจราภรณZ ตงอย& ทอาเภอแม&สรวย จงหวดเชยงราย เรมผลตข�าวจาปอนกาตงแต& พ.ศ. 2539 เป�นชนดข�าวเจ�าเพอบรโภค จาหน&ายข�าวสารให�กบเอกชนรายอนวางตลาดแทน ในปX พ.ศ. 2554 ได�เพมขนาดการผลตและมตลาดข�าวสารของตนเอง มพนทปลกกระจายในจงหวดเชยงราย พะเยาและเชยงใหม& ประมาณ 4,000–8,000 ไร&ต&อฤดปลก

7. บรษท โกะเมะยะ จากด ตงอย&ทอาเภอเมอง จงหวดเชยงราย ปX พ.ศ. 2554 มพนทปลกในจงหวดเชยงราย ประมาณ 300 ไร&ต&อฤดปลก

8. กล&มผ�ส&งเสรมและรบซอผลผลตข�าวญปJน ตาบลศรถ�อย อาเภอแม&สรวย จงหวด

เชยงราย ในจงหวดเชยงราย ฤดนาปX 2551 มพนทปลก 275 ไร& และฤดนาปรง 2551/52 มพน ทปลก 2,200 ไร&

9. โรงสเกรก ตงอย&ทตาบลปJาอ�อดอนชย อาเภอเมอง จงหวดเชยงราย ส&งเสรมการปลกและรบซอผลผลตข�าวได�ประมาณ 1,000 ตนข�าวเปลอก และแปรรปเป�นข�าวสารเพอการจาหน&าย

10. บรษท ฮตาม ฟqด ตงอย& ทตาบลเวยงกาหลง อาเภอเวยงปJาเปqา จงหวดเชยงราย ส&งเสรมการปลกและรบซอผลผลตข�าวเปลอกผ&านหวหน�ากล&มเกษตรกร

11. บรษท ทนาเกรน จากด ตงโรงสเพอแปรรปอย&ทอาเภอพาน จงหวดเชยงราย ส&งเสรมการปลกข�าวญ ปJนแบบมข�อตกลง ฤดนาปรง 2552/53 จงหวดเชยงรายมพนทปลกประมาณ 5,000 ไร&

นอกจากนยงมบรษทเอกชนอกหลายรายทผลตข�าวจาปอนกาในพนทภาคเหนอและภาคกลางรวมทงบรษทเอกชนทไม&ปลกข�าวจาปอนกา แต&รบซอผลผลตไปแปรรปเพอจาหน&ายทงตลาดในประเทศและต&างประเทศ ซงการส&งออกข�าวจาปอนกาไปยงประเทศญปJนยงมปoญหาหลก คอ การกาหนดมาตรฐานคณภาพข�าวทสงกว&า และแตกต&างจากมาตรฐานสากลทใช�กนอย& ทวไป เช&น มาตรฐานด�านรสชาดซงประเทศญปJนได�ระบเป�นมาตรฐานของพนธZข�าวแต&ละพนธZ ในขณะทมาตรฐานสากลระบเป�นชนดหรอเกรดข�าวสาร ทงน ข�าวจาปอนกาทปลกในประเทศไทยส&วนใหญ&เป�นข�าวพนธZแท�ของประเทศญปJน เช&น พนธZ ก.วก.1 (Sasanishiki) ก.วก.2 (Akitakomachi) และ Koshihikari เป�นต�น


7

III. พนธ)ขาวจาปอนกา

บรบรณZ (2537) ได�รายงานว&า ข�าวในกล&ม จาปอนกามลกษณะแตกต&างจากข�าวไทยหรอข�าวในกล&มอนดกาหลายประการ เช&น ข�าวจาปอนกามลกษณะต�นเตย ความสงประมาณ 70-100 เซนตเมตร ใบแคบ สเขยวเข�ม เมลดสน รปร&างปqอม ข�าวเปลอก 1,000 เมลดมนาหนกประมาณ 22.8–27.6 กรม ระแง�เหนยวมากทาให�เมลดร&วงยาก จานวนรวงต&อกอ 14-17 รวง ขนาดรวงเลก คอ มจานวนเมลดต&อรวงประมาณ 76-146 เมลด (ภาพท 1 และ 2) อายข�าวโดยเฉลยประมาณ 96 วนในฤดนาปX และประมาณ 120 วนในฤดนาปรง เมลดข�าวไม&มระยะพกตวและมคณสมบตพเศษ คอ ข�าวสารจะหงสกได�ในอณหภมตาประมาณ 65-85 องศาเซลเซยส ปรมาณอมโลสตา (15-20 เปอรZเซนตZ) ข�าวสกจะมความน&มและหย&นเหนยวคล�ายมยาง สามารถใช�ตะเกยบคบขนมาได�

สามารถแบ&งข�าวจาปอนกาตามลกษณะของการบรโภคของชาวญปJนได�เป�น 2 ประเภท คอ 1) ข�าวทใช�บรโภคโดยตรง (Table rice) ซงคดเป�นร�อยละ 90 ของปรมาณการบรโภคข�าวทงหมดในแต&ละปX และ 2) ข�าวทใช�เป�นวตถดบในอตสาหกรรมอาหาร (Industrial rice) โดยนาไปทาผลตภณฑZต&าง ๆ เช&น เหล�าสาเก เหล�าโซย เต�าเจยว เส�นก�วยเตยว ขนมกรอบ ขนมหวานต&าง ๆ และแปqงโมจ เป�นต�น ซงคดเป�นประมาณร�อยละ 5 ของปรมาณการบรโภคข�าวทงหมดในแต&ละปX ส&วนทเหลอใช�ในการเลยงสตวZและทาเมลดพนธZ การบรโภคข�าวของชาวญปJนนน ส&วนใหญ&ระบเป�นพนธZข�าวซงแตกต&างกบผ�บรโภคโดยทวไป ทส&วนใหญ&ระบเป�นเกรดข�าวสาร ทาให�การวจยและพฒนาพนธZรวมทงการผลตข�าวจาปอนกาต�องม&งไปทระดบพนธZข�าวโดยตรง โดยเฉพาะการปรบปรงพนธZจากพนธZแท�ทนยมบรโภคกนอย&แล�ว

กรมวชาการเกษตรได�วจยและพฒนาพนธZข�าวจาปอนกามานานกว&า 3 ทศวรรษ เรมตงแต&ปX พ.ศ. 2507 ทมการนาพนธZข�าว Norin มาปลกศกษาทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ซงให�ผลผลตดในฤดนาปรงและปลกต&อเนองกนมาจนถงปX พ.ศ. 2525 (จานง, 2537)

ปX พ.ศ. 2530 สถานทดลองข�าวพาน ได� รบพนธZข�าวจาปอนกาเพมเตมจาก ดร.ประพาส วระแพทยZ (ผ�เชยวชาญพเศษด�านข�าวในขณะนน) จานวน 8 พนธZ คอ Akinishiki, Koshiji wase, Sasanishiki, Sasaminori, Todoroki wase, Yamahikari และ Taipei มาปลกศกษาร&วมกบพนธZข�าวทมอย&เดม พบว&า ข�าวจาปอนกาทปลกในฤดนาปรงให�ผลผลต 463-625 กโลกรมต&อไร& ความสงของต�นข�าวระหว&าง 74-96 เซนตเมตร และอายเกบเกยวในช&วง 123-135 วน

ในปX พ.ศ. 2531 ศนยZวจยข�าวแพร&และสถานทดลองเครอข&าย ได�จดทาทะเบยนวจยปรบปรงพนธZข�าวญปJนโดยรวบรวมพนธZข�าวจาปอนกาจากศนยZวจยข�าวและสถานทดลองข�าวต&าง ๆ จานวน 96 พนธZ นาไปปลกคดเลอกไว�เพอศกษาพนธZ ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงรายและสถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& ในฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2532/33 จากผลการศกษา อาจอง (2537) รายงานว&า ข�าวจาปอนกาทปลกศกษาให�ผลผลตระหว&าง 345-566 กโลกรมต&อไร& พนธZ Satohonami ให�ผลผลตสงสด 566 กโลกรม ต&อไร& รองลงมาคอ พนธZ Sasanishiki ให�ผลผลต 545 กโลกรมต&อไร& จากการทดลองเปรยบเทยบผลผลตระหว&างสถาน ทสถานทดลองข�าวพานและสถานทดลองข�าวสนปJาตองในฤดนาปรงปX พ.ศ. 2533/34 จานวน 15 พนธZ โดยใช�ข�าวพนธZ กข25 เป�นพนธZเปรยบเทยบมาตรฐาน วชย (2538) รายงานว&า พนธZ Inaba wase ให�ผลผลตสงทสด

8

เฉลยท 862 กโลกรมต&อไร& และรองลงมาคอพนธZ Todoroki wase ให�ผลผลตเฉลย 840 กโลกรมต&อไร& ส&วนพนธZทนยมบรโภค คอ Sasanishiki, Akitakomachi และ Koshihikari ให�ผลผลตเฉลย 753, 749 และ 797 กโลกรมต&อไร& ตามลาดบ ขณะทพนธZเปรยบเทยบ กข25 ให�ผลผลตน�อยทสดเฉลย 620 กโลกรมต&อไร& จากการทดสอบพนธZข�าวจาปอนกาในนาเกษตรกร ภายใต�โครงการวจยพนธZ รบรองพนธZ และกระจายพนธZ ในจงหวดเชยงราย เชยงใหม& ลาพน พษณโลก ชยนาท สกลนคร และหนองคาย ระหว&างปX พ.ศ. 2534-38 จานวน 28 แปลงทดลอง โดยทาการปลกทดสอบในฤดนาปรงของทกปX ใช�พนธZข�าวทดสอบจานวน 9 พนธZ/สายพนธZ ได�แก& Akitakomachi, Chiyonishiki, Todoroki wase, Akihikari, Sasanishiki, Hitome bore, BKN8801–KLG-101-5-3-1, PTT891-4-2-3-SPT-6 และ PTT891-4-2-5-SPT-6 ใช�พนธZ Koshihikari เป�นพนธZเปรยบเทยบมาตรฐาน ผลการทดลองในเขตภาคเหนอตอนบน ในปX 2538 พบว&า พนธZ Akitakomachi ให�ผลผลตสงสด 827 กโลกรมต&อไร& รองลงมาคอ Todoroki wase, Akihikari และ Sasanishiki ให�ผลผลตเฉลย 782, 779 และ 742

กโลกรมต&อไร& ตามลาดบ ขณะท Koshihikari ให�ผลผลตเฉลยน�อยทสดเพยง 488 กโลกรมต&อไร& ในด�านเสถยรภาพของผลผลต จากการทดสอบ ระยะเวลา 4 ปX (พ.ศ. 2535-2538) พบว&า พนธZ Todoroki wase ให�ค&าเฉลยผลผลตสงทสด 808 กโลกรมต&อไร& รองลงมาคอ พนธZ Akihikari และ Sasanishiki ทให�ผลผลตเฉลย 770 กโลกรมต&อไร&เท&ากน พนธZ Akitakomachi ให�ผลผลตเฉลย 753 กโลกรมต&อไร& จดอย&ในอนดบท 3 ส&วนพนธZ Koshihikari ให�ผลผลตเฉลยน�อยทสดเพยง 534 กโลกรมต&อไร& ด�านการปรบตวกบสภาพแวดล�อม นน จากผลการทดลองปX พ.ศ. 2535-38 พบว&า พนธZ Akitakomachi ให�ผลผลตสงสดทภาคเหนอตอนบนและภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนแต&ให�ผลผลตเป�นอนดบท 7 ทภาคเหนอตอนล&าง พนธZ Sasanishiki ให�ผลผลตเป�นอนดบท 2 ทภาคเหนอตอนล&างและภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนและเป�นอนดบท 4 ทภาคเหนอตอนบน สายพนธZทให�ผลผลตสงสดทภาคเหนอตอนล&าง คอ PTT891-4-2-3–SPT-6 และจากค&าเฉลยทง 28 แปลงทดลอง พบว&า Akitakomachi ให�ผลผลตสงสด รองลงมาคอ Sasanishiki และ Todoroki wase ตามลาดบ (ตารางท 1)

ภาพท 1 เปรยบเทยบลกษณะรวงของข�าวชนดจาปอนกา


เปรยบเทยบลกษณะรวงของข�าวชนดจาปอนกา (บน) กบข�าวชนดอนดกา


9

กบข�าวชนดอนดกา (ล&าง)

10

ภาพท 2 เปรยบเทยบลกษณะเมลดข�าวเปลอก ข�าวกล�องและข�าวสารของข�าวชนดจาปอนกา (บน) กบชนดอนดกา (ล&าง)


11

ตารางท 1 ผลผลตเฉลยของข�าวจาปอนกา ในการทดสอบพนธZข�าวญปJนในนาเกษตรกรพนทภาค เหนอตอนบน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนและภาคเหนอตอนล&าง โครงการวจยพนธZ รบรองพนธZ และกระจายพนธZ ฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2535-2538 (สถาบนวจยข�าว, 2538)

พนธZ/สายพนธZ ผลผลต (กก./ไร&) อนดบ

ท ภาคเหนอตอนบน

ภาคตะวนออก เฉยงเหนอ

ภาคเหนอ ตอนล&าง

เฉลย

1. Akitakomachi 753 617 557 642 5 2. Todoroki wase 808 544 656 669 4 3. Akihikari 770 546 537 618 6 4. Sasanishiki 770 611 657 679 2 5. Chiyonishiki 663 519 528 570 8 6. Hitome bore 682 534 476 564 9 7. BKN88001-KLG-101-5-3-1 689 670 692 684 1 8. PTT891-4-2-3-SPT-6 727 515 776 673 3 9. PTT891-4-2-5-SPT-6 671 551 580 601 7 10. Koshihikari (CK) 534 403 371 436 10

ผลการศกษาคณภาพเมลดทางกายภาพและทางเคมของข�าวทใช�ในการทดลองน พบว&า ข�าวจาปอนกาทกพนธZ/สายพนธZ ทใช�ในการทดลองเป�นข�าวเมลดสน ความยาวเมลดเฉลย 4.94–5.34 มลล เมตร นาหนกข�าวเปลอก 100 เมลด เฉลย 2.43–2.76 กรม ส&วนใหญ&มเมลดท�องไข&น�อย ปรมาณอมโลสตา 15-17 เปอรZเซนตZ ค&าความคงตวของแปqงสก 85-95 มลลเมตร ค&าการสลายเมลดในด&าง (1.7%KOH) 6.4-6.8 ยกเว�นสายพนธZ PTT891-4-2-3-SPT-6 และ PTT891-4-2-5-SPT-6 ทมค&าการสลายเมลดในด&างเท&ากน คอ 3.1 ทาให�ใช�ระยะเวลาในการหงต�มมากขนเป�น 20-21 นาท ขณะทพนธZอนใช�ระยะเวลาหงต�มเพยง 18-19 นาท ปรมาณโปรตนในข�าวเฉลย 7.90-8.68 เปอรZเซนตZ

สถาบนวจยข�าว จงได�เสนอข�อมลของข�าวจาปอนกาพนธZ Sasanishiki และ Akitakomachi ต&อคณะกรรมการวจยและพฒนา กรมวชาการ

เกษตร เพอพจารณาเป�นพนธZข�าวแนะนาและได� รบอนม ตให� เป�นพนธZแนะนาเมอวนท 22 กนยายน พ.ศ. 2538 โดยใช�ชอพนธZว&า ข�าวญปJน ก.วก.1 และ ก.วก.2 ตามลาดบ ซงพนธZข�าวจาปอนกาทง 2 พนธZนเป�นทนยมปลกและบรโภคในประเทศญปJนรองจากพนธZ Koshihikari เท&านน

ถงแม�ว&าสายพนธZ PTT891-4-2-3-SPT-6 จะให�ผลผลตเฉลยสงสด จากการทดสอบทงหมด 28 แปลง แต&ด�วยลกษณะคณภาพข�าวทมค&าการสลายเมลดในด&าง 3.1 ทาให�มระยะเวลาในการหงต�มยาวนานกว&าข�าวจาปอนกาโดยทวไป เป�นลกษณะทไม&ตรงตามชนดของข�าวจาปอนกา จงไม&ได�รบการเสนอให�พจารณาเป�นพนธZแนะนา

เพอให�ได�พนธZข�าวจาปอนกาทปลกในประเทศไทยมความหลากหลายมากขน ในปX พ.ศ. 2538-2540 จงได�มทะเบยนวจยการปรบปรง พนธZข�าวจาปอนกาในเขตภาคเหนอตอนบน โดยใช�พนธZข�าวจาปอนกาพนธZแท�ทได�รบจากภาค

12

เอกชนและพนธZข�าวจาปอนกาทมอย&เดม รวม 55 พนธZ ทงพนธZข�าวเจ�า (ตารางท 2) และพนธZข�าวเหนยว (ตารางท 3) รวมทงมการผสมพนธZข�าวจาปอนกา (ตารางท 4) โดยมวตถประสงคZเพอ ให�ได�พนธZข�าวจาปอนกาทมความต�านทานต&อโรคไหม� (Blast) และมศกยภาพในการให�ผลผลตสงกว&าพนธZแนะนา ทงน ได�ใช�วธการคดเลอก

สายพนธZต�านทานโรคไหม�ในชว (Generation) ท 2 และ 3 แล�วจงนาไปคดเลอกลกษณะทให�ผลผลตสงในชวต&อๆ ไป ตามระบบการปรบปรงพนธZข�าว คอ การผสมพนธZและการคดเลอกพนธZ การศกษาพนธZ การเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน การเปรยบเทยบผลผลตระหว&างสถาน และการเปรยบเทยบผลผลตในนาเกษตรกร

ตารางท 2 รายชอพนธZข�าวเจ�าทใช�ในการทดลอง ทะเบยนวจยการปรบปรงพนธZข�าวจาปอนกาในเขตภาคเหนอตอนบน ปX พ.ศ. 2538-2540 (บญดษฐZและคณะ, 2541)

พนธZ/สายพนธZ แหล&งเมลดพนธZ

1. Akebono สถานทดลองข�าวสนปJาตอง

2. Akihikari สถานทดลองข�าวสพรรณบร

3. Akitakomachi สถานทดลองข�าวพาน

4. Asahimai สถานทดลองข�าวสพรรณบร

5. Chiyonishiki สถานทดลองข�าวพาน

6. Fujiminori สถานทดลองข�าวสพรรณบร

7. Fujisaga สถานทดลองข�าวพาน

8. Hanafubuki สถานทดลองข�าวสนปJาตอง

9. Hitome bore สถานทดลองข�าวบางเขน

10. Honai สถานทดลองข�าวสนปJาตอง

11. Iseho สถานทดลองข�าวพาน

12. Iyonishiki สถานทดลองข�าวสพรรณบร

13. Jeang Hong 502 สถานทดลองข�าวพาน

14. Koihima สถานทดลองข�าวสนปJาตอง

15. Kokoromachi ศนยZวจยข�าวแพร&

16. Koshihikari สถานทดลองข�าวพาน

17. Kyonohana สถานทดลองข�าวสนปJาตอง

18. Mineasahi สถานทดลองข�าวบางเขน

19. MJ 4 บ. สยามจาปอนกาฟลาวรZ

20. Nihonbare สถานทดลองข�าวพาน

21. Nihonmasari สถานทดลองข�าวสพรรณบร

22. Norin สถานทดลองข�าวพาน

23. Omachi สถานทดลองข�าวสนปJาตอง


13

ตารางท 2 (ต&อ) พนธZ/สายพนธZ แหล&งเมลดพนธZ

24. PTT891-4-2-3-SPT-6 สถานทดลองข�าวบางเขน

25. PTT891-4-2-5-SPT-6 สถานทดลองข�าวบางเขน

26. Reimei สถานทดลองข�าวพาน

27. Sakenohana สถานทดลองข�าวสนปJาตอง

28. Sasanishiki สถานทดลองข�าวพาน

29. Shubu สถานทดลองข�าวสนปJาตอง

30. SPTC94003 สถานทดลองข�าวสนปJาตอง



33. Shuurei สถานทดลองข�าวสพรรณบร

34. Todoroki wase สถานทดลองข�าวพาน

35. Toyonishiki สถานทดลองข�าวพาน

36. Yamadanishiki สถานทดลองข�าวสนปJาตอง

ตารางท 3 รายชอพนธZข�าวเหนยวทใช�ในการทดลอง ทะเบยนวจยการปรบปรงพนธZข�าวจาปอนกาใน เขตภาคเหนอตอนบน ปX พ.ศ. 2538-2540 (บญดษฐZและคณะ, 2541)


1. Akishino mochi สถานทดลองข�าวพาน

2. Himeno mochi สถานทดลองข�าวสนปJาตอง

3. J3-J6-131-2 สถานทดลองข�าวสนปJาตอง

4. Kogane mochi สถานทดลองข�าวพาน

5. Kureinei mochi สถานทดลองข�าวพาน






11. Shirotae mochi บ. เจอซ จากด

12. Super 007 บ. สยามจาปอนกาฟลาวรZ

13. Tagasago mochi สถานทดลองข�าวพาน

14. TBF 1 บ. สยามจาปอนกาฟลาวรZ

14

ตารางท 3 (ต&อ)


15. TBF 2 บ. สยามจาปอนกาฟลาวรZ

16. Todoroki mochi สถานทดลองข�าวพาน

ตารางท 4 ชอรหสค&ผสม พนธZแม&และพนธZพ&อ ของข�าวจาปอนกาพนธZผสมทใช�ในการทดลองทะเบยน วจยการปรบปรงพนธZข�าวจาปอนกาในเขตภาคเหนอตอนบน ปX พ.ศ. 2538-2540 (บญดษฐZและคณะ, 2541)

รหสค&ผสม พนธZแม&/พ&อ PSL 95001 Sasanishiki/Tatsumi mochi PSL 95002 Sasanishiki/Fukuhikari PSL 95003 Sasanishiki/Kagahikari PSL 95006 Sasanishiki/(RB 2/4) PSL 95007 Akitakomachi/Tatsumi mochi PSL 95008 Akitakomachi/Fukuhikari PSL 95010 Hitome bore/Tatsumi mochi PSL 95011 Hitome bore/(RB 2/4) PSL 95013 Koshihikari/Kagahikari PSL 95014 Koshihikari/(RB 2/4) PSL 95015 Koshihikari/Tatsumi mochi PSL 95016 Koshihikari/Fukuhikari

ผลการดาเนนการในส&วนของข�าวจาปอนกาพนธZผสม ได�คดเลอกสายพนธZดเด&นชวท 5 จานวน 67 สายพนธZ และจากการทดลองเปรยบ เทยบผลผลตภายในสถาน ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย (ภาพท 3) พบว&า ผลผลตและคณภาพเมลดข�าวของพนธZ Todoroki wase, Nihonbare, Chiyonishiki, Koihima, SPT940003, SPTC94004 และ MJ4 ใกล�เคยงกบพนธZ ก.วก.1

ผลจากการทดลองเปรยบเทยบผลผลตระหว&างสถาน ซงดาเนนการทสถานทดลองข�าวพาน สถานทดลองข�าวสนปJาตองและศนยZวจยข�าวแพร& การทดลองชดพนธZข�าวเจ�า พบว&า พนธZ

Todoroki wase, Chiyonishiki, Hitome bore, และ Iseho ให�ผลผลตสงใกล�เคยงกบพนธZ ก.วก.1 ขณะทพนธZ Koshihikari และ Kokoromachi มคณภาพเมลดดแต&ให�ผลผลตตากว&าพนธZ ก.วก.1 พนธZข�าวทเหมาะกบการทาเหล�าสาเก คอ Honai, Hanafubuki และ Sakenohana แต&ให�ผลผลตตากว&าพนธZ ก.วก.1 ข�าวททดสอบทกพนธZมคณภาพเมลดทางด�านกายภาพและเคมใกล�เ คยงกน ยกเว�นพนธZทใช�ทาเหล�าสาเกซงมเมลดท�องไข&ค&อนข�างมาก สาหรบชดข�าวเหนยว พนธZ Super 007, MJ3, MJ13, MJ9 และ MJ7 มแนวโน�มให�ผลผลตสงกว&าพนธZมาตรฐาน Todoroki mochi


15

ภาพท 3 แปลงทดลองเปรยบเทยบผลผลตข�าวจาปอนกาทระยะแตกกอ (บน) และระยะออกรวง (ล&าง)

16

สาหรบผลการทดลองการเปรยบเทยบผลผลตข�าวจาปอนกาในนาเกษตรกร ชดข�าวเจ�า พบว&า ข�าวทดสอบพนธZ Koshihikari, Mineasahi,

Iseho และ Chiyonishiki ได�ผลผลตตากว&าพนธZ ก.วก.1 คดเป�นร�อยละ 19, 11, 15 และ 8 ตามลาดบ (ตารางท 5)

ตารางท 5 ผลผลตเฉลย (กก./ไร&) ของข�าวจาปอนกา การทดลองเปรยบเทยบผลผลตข�าวจาปอนกาใน นาเกษตรกร การทดลองท 1 ชดข�าวเจ�า ฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2539/40 และ ฤดนาปX พ.ศ. 2540 ภาคเหนอตอนบน (บญดษฐZและคณะ, 2541)

พนธZ/สายพนธZ ผลผลต (กก./ไร&) เฉลย

นาปรง 2539/40 นาปX กก./ไร& Rank %CK

กล&ม 1 กล&ม 2 2540 1. Koshihikari 662 514 379 518 5 81 2. Mineasahi 672 520 509 568 4 89 3. Iseho 821 481 518 607 2 95 4. Chiyonishiki 752 503 500 585 3 92 5. ก.วก.2 - - 497 497 6 78 6. ก.วก.1 (CK) 781 563 569 638 1 100

หมายเหต: กล&มท 1 จงหวดเชยงราย พะเยา เชยงใหม& กล&มท 2 จงหวดลาพน แพร& อตรดตถZ

เป�นการยนยนได�ว&า ข�าวจาปอนกาพนธZแนะนา ก.วก.1 มความเหมาะสมทจะใช�ปลกในประเทศไทยมากกว&าพนธZอน ๆ ทมคณภาพเมลดใกล�เคยงกน

ผลการทดลองชดข�าวเหนยว พบว&า พนธZ

Super 007 และ MJ3 ได�ผลผลตสงกว&า Todoroki mochi ร�อยละ 28 และ 20 ตามลาดบ (ตารางท 6) แต&มขนาดเมลดทสนกว&าและคณภาพการขดสตากว&า เหมาะสมสาหรบใช�ในการแปรรปเป�นผลตภณฑZแปqงเท&านน


17

ตารางท 6 ผลผลตเฉลย (กก./ไร&) ของข�าวจาปอนกา การทดลองเปรยบเทยบผลผลตข�าวจาปอนกาใน นาเกษตรกร การทดลองท 2 ชดข�าวเหนยว ฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2539/40 และ ฤดนาปX พ.ศ. 2540 ภาคเหนอตอนบน (บญดษฐZและคณะ, 2541)

พนธZ/สายพนธZ ผลผลต (กก./ไร&) เฉลย

นาปรง 2539/40 นาปX กก./ไร& Rank %CK

กล&ม 1 กล&ม 2 2540 1. MJ 3 801 605 489 632 2 120 2. Super 007 817 658 544 673 1 128 3. Akishino mochi 609 542 446 532 4 101 4. Tagasago mochi 600 511 - 556 3 106 5. Kuerinei mochi - - 464 464 7 88 6. J3-J6-131-2 - - 469 469 6 89 7. Todoroki mochi (CK) 564 631 486 527 5 100

หมายเหต: กล&มท 1 จงหวดเชยงราย พะเยา เชยงใหม& กล&มท 2 จงหวดลาพน แพร& อตรดตถZ

นอกจากน ผลการทดลองแสดงให�เหนว&า ข�าวพนธZเดยวกน อายเกบเกยวในฤดนาปXสนกว&าฤดนาปรง 25-30 วน ความสงต�นข�าวและองคZ ประกอบผลผลตไม&แตกต&างกนระหว&างฤดปลก

ข�าวจาปอนกาไม&ต�านทานต&อโรคข�าวทสาคญ เช&น โรคไหม� โรคขอบใบแห�งและโรคถอดฝoกดาบ รวมทงไม&ต�านทานต&อแมลงศตรข�าวทสาคญ เช&น แมลงบว หนอนกอและเพลยกระโดดสนาตาล

ข�าวจาปอนกาตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนในอตราสง ต�องการการปฏบตดแลรกษาอย&างละเอยดหรอประณต (Intensive) และตรงตามเวลา โดยเฉพาะการปลกในฤดนาปX (บญดษฐZและคณะ, 2541)

งานวจยทดาเนนการต&อเนองในปX พ.ศ. 2540-42 มทะเบยนวจยการทดสอบพนธZข�าวจาปอนกาโดยการคดเลอกพนธZ ศกษาพนธZ และเปรยบเทยบผลผลตข�าวจาปอนกาพนธZผสม จานวน 3 ชด 26 ค&ผสม 876 สายพนธZ คดสายพนธZดเด&นในชวท 7 ได�จานวน 43 สายพนธZ และพบสายพนธZทให�ผลผลตสงกว&าพนธZ ก.วก.1

คอ สายพนธZ PSL95015-PRE-MB1-PAN-2 และ PSL95003-PRE-MB1-PAN-4 และจากการเปรยบ เทยบผลผลตภายในสถาน ทสถานทดลองข�าวพาน ได�ข�าวเจ�าพนธZ PANC97002 ให�ผลผลตและมคณภาพใกล�เคยงกบพนธZ ก.วก.1 ส&วนข�าวเหนยวพนธZ MJ 13 และ Minenoyuki mochi ให�ผลผลตใกล�เคยงกบพนธZ ก.วก.1 เช&นกน (ตารางท 7) แต&มขนาดเมลดเลกกว&าพนธZ ก.วก.1 ส&วนการทดลองเปรยบเทยบผลผลตระหว&างสถานซงดาเนนการท ศนยZวจยข�าวแพร& สถานทดลองข�าวพานและสถานทดลองข�าวสนปJาตอง บญดษฐZและคณะ (2543) รายงานว&า พนธZ MJ 24 ให�ผลผลตสงกว&าพนธZ ก.วก.1 ร�อยละ 24 แต&มค&าท�องไข&ปานกลาง จงเหมาะสาหรบการแปรรปเป�นผลตภณฑZแปqงมากกว&าเป�นข�าวเพอบรโภค พนธZ PANC97001 และ SPTC94004 ให�ผลผลตสงกว&าพนธZ ก.วก.1 ร�อยละ 5 และ 9 ตามลาดบ (ตารางท 7) ทงสามพนธZมขนาดเมลดสนและเลกกว&าพนธZ ก.วก.1 แต&มอายเกบเกยว ความสงของต�นข�าว และจานวนเมลดต&อรวงมากกว&าพนธZ ก.วก.1

18

ตารางท 7 ผลผลตข�าวพนธZ/สายพนธZดเด&นจากการทดสอบพนธZข�าวจาปอนกา ปX พ.ศ. 2540-2542 ท สถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ศนยZวจยข�าวแพร& จงหวดแพร& และ สถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& (บญดษฐZและคณะ, 2543)

พนธZ/สายพนธZ นาปรง (40/41)

นาปX 2541 นาปรง 41/42

นาปX 2542 เฉลย

กก./ไร& %CK กก./ไร& %CK กก./ไร& %CK กก./ไร& %CK กก./ไร& %CK

เปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน PANC97002 731 83 796 102 687 109 678 109 723 102 MJ 13 (G) 839 95 781 101 523 83 - - 715 101 Minemoyuki mochi 936 107 658 85 616 98 557 89 692 97

เปรยบเทยบผลผลตระหว&างสถาน MJ 24 610 93 735 133 771 130 692 138 702 122 PANC97001 504 77 694 117 641 116 585 117 606 105 SPTC94004 632 81 687 116 654 103 - - 625 109 Kokoromachi 616 94 541 91 560 102 - - 572 99 Shubu 563 86 614 103 543 99 - - 573 100 Koihima 607 93 534 90 631 115 - - 591 103 SPTC94003 473 72 654 110 596 108 - - 574 100 SPTC94005 - - 625 105 544 99 - - 585 102

พนธZข�าวจาปอนกาทปลกได�ดในประเทศไทย กล&มข�าวทใช�เพอบรโภค พนธZทคณภาพดทสด คอ พนธZ Koshihikari สามารถปลกและให�ผลผลตได�ดทจงหวดเชยงรายในฤดนาปรง รองลงมา คอ พนธZแนะนา ก.วก. 1 (Sasanishiki) ปลกและให�ผลผลตส ง ทง ทภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคกลาง ส&วนพนธZแนะนา ก.วก.2 (Akitakomachi) ปลกได�ดทภาค เหนอตอนบน ส&วนพนธZสาหรบบรโภคอนๆ อก เช&น Hitome bore, Mineasahi หรอ Iseho ให�ผลผลตตากว&าพนธZ ก.วก. 1

กล&มพนธZข�าวจาปอนกาสาหรบทาเหล�าสาเกพนธZ Todoroki wase และ Chiyonichiki ให�ผลผลตใกล�เคยงกบพนธZ ก.วก.1 ส&วนพนธZ Hanafubuki, Honai และ Sakenohana ให�ผล ผลตข�าวตากว&าพนธZ ก.วก.1

กล&มข�าวเหนยวทใช�แปรรปเป�นผลตภณฑZแปqงใช�ในอตสาหกรรมอาหาร พนธZ Todoroki mochi, MJ 3 และ Super 007 ให�ผลผลตสงมาก และมอายเกบเกยวยาวนานกว&า ทาให�การปฏบตดแลรกษาง&ายกว&าข�าวจาปอนกาในกล&มอน

นอกจากน ยงมพนธZข�าวจาปอนกาทได�ปลกทดสอบและให�ผลผลตสงกว&าพนธZ ก.วก.1 อย&างชดเจน คอ MJ 24, SPTC94004 และ PANC97001 ซงเป�นพนธZข�าวจากสาธารณรฐประชาชนจนรวมถงข�าวพนธZผสมทได�จากการปรบปรงพนธZโดยการผสมพนธZข�าวจาปอนกาคณภาพดกบพนธZหรอสายพนธZทต�านทานต&อศตรข�าวทสาคญ ได�สายพนธZดเด&นทให�ผลผลตสงกว&าพนธZ ก.วก.1 เช&น PSL95015-PRE-MB1–PAN-2 จากค&ผสม Koshihikari/Tatsumi mochi และสายพนธZ PSL95003-PRE-MB1–PAN-2 จาก


19

ค&ผสม Sasanishiki/Koshihikari ลกษณะประจาพนธZและเขตแนะนาในการ

ปลกของข�าวจาปอนกาพนธZ ก.วก.1 และพนธZ ก.วก.2 ทเป�นพนธZข�าวจาปอนกาพนธZแนะนาของกรมวชาการเกษตร มดงน

1. พนธ) ก.วก.1 เป�นพนธZข�าวเจ�าไม&ไวต&อช&วงแสง อายเกบเกยวประมาณ 106 วน เมอปลกในสภาพทมอากาศค&อนข�างร�อน และประมาณ 132 วน เมอปลกในสภาพทมอากาศเยน ต�นสงเฉลย 88 เซนตเมตร ผลผลตประมาณ 700 กโลกรมต&อไร& ลาต�นค&อนข�างแขง ทรงกอตง แตกกอด ใบและกาบใบสเขยว ใบธงค&อนข�างตงตรง ลกษณะรวงแน&น ระแง�ถ คอรวงสน ข�าวเปลอกสฟางและมหางเลกน�อย รปร&างเมลดสนปqอม มท�องไข&ระดบปานกลาง คณภาพการสด เป�นข�าวทมอมโลสตา ข�าวหงสกมลกษณะน&มเหนยว เป�น

ทนยมรบประทานทวไป ปรบตวได�ดในทกเขตทงภาคเหนอตอนบน ภาคตะวนออกเฉยง เหนอตอนและภาคเหนอตอนล&างหรอภาคกลางตอนบน (ภาพท 4)

2. พนธ) ก.วก.2 เป�นพนธZข�าวเจ�าไม&ไวต&อช&วงแสง อายเกบเกยวประมาณ 103 วน เมอปลกในสภาพทมอากาศค&อนข�างร�อน และประมาณ 129 วนเมอปลกในสภาพทมอากาศเยน ต�นสงเฉลย 80 เซนตเมตร ผลผลตประมาณ 700 กโลกรมต&อไร& ลาต�นแขง ทรงกอตง ใบและกาบใบสเขยว ใบแก&ช�า ใบธงตงตรง ลกษณะรวงแน&น ระแง�ถ คอรวงสน ข�าวเปลอกสฟางและมหางเลกน�อย เมลดสนปqอม มท�องไข&น�อย คณภาพการสดมากได�ปรมาณข�าวเตมเมลดสง คณภาพการหงต�มและรบประทานด มความเหมาะสมและแนะนาให�ปลกในเขตภาคเหนอตอนบน

ภาพท 4 แปลงผลตเมลดพนธZข�าว ก.วก.1 ทระยะแตกกอ (ซ�าย) และระยะข�าวสกแก& (ขวา)

พนธZข�าวจาปอนกาทเอกชนส&งเสรมให�เกษตรกรปลก แต&ยงไม&ผ&านการพจารณาของคณะกรรมการวจยและพฒนา กรมวชาการเกษตร มลกษณะประจาพนธZและข�อมลพนธZบางประการ ดงน

1. พนธ) Koshihikari เป�นข�าวเจ�าไม&ไวต&อช&วงแสง มอายประมาณ 88 วนในฤดนาปX และ 122 วนในฤดนาปรง ต�นสงเฉลย 77 เซนตเมตร ผลผลตเฉลย 379 กโลกรมต&อไร&ในฤดนาปX และ

588 กโลกรมต&อไร&ในฤดนาปรง ลาต�นแขงปานกลาง ทรงกอแบะ ใบและกาบใบสเขยว ใบธงแก&ช�าตงตรง ลกษณะรวงห&าง ก�านรวงอ&อน คอรวงยาว เมลดข�าวเปลอกมหางเลกน�อย เมลดสนปqอม มท�องไข&น�อย คณภาพการสดมาก คณภาพการหงต�มและรบประทานดมาก เหมาะสาหรบปลกในสภาพทมอากาศหนาวเยนเท&านน

2. พนธ) Chiyonishiki เป�นข�าวเจ�าไม&ไวต&อช&วงแสง อายประมาณ 96 วนในฤดนาปX และ

20

124 วนในฤดนาปรง ต�นสงเฉลย 87 เซนตเมตร ผลผลตประมาณ 585 กโลกรมต&อไร& ลาต�นแขง ทรงกอค&อนข�างแบะ ใบและกาบใบมสเขยว ใบธงตงตรง แก&ช�า ลกษณะรวงจบกนแน&นปานกลาง คอรวงยาว เมลดร&วงยาก เมลดข�าวเปลอกมหาง สน เมลดสนปqอม ท�องไข&น�อย คณภาพการสดมาก เหมาะสมสาหรบปลกได�ทกภาคทเป�นแหล&งปลกข�าวจาปอนกา

3. พนธ) Todoroki mochi เป�นข�าวเหนยว ไม&ไวต&อช&วงแสงแสง อายประมาณ 97 วนในฤดนาปX และ 123 วนในฤดนาปรง ต�นสงเฉลย 87 เซนตเมตร ผลผลตเฉลย 486 กโลกรมต&อไร&ในฤดนาปX และ 531 กโลกรมต&อไร&ในฤดนาปรง ลาต�นค&อนข�างแขง ทรงกอแบะเลกน�อย ใบและกาบใบสเขยว ลกษณะรวงแน&นปานกลาง ระแง�ถ คอรวงสน ข�าว เปลอกสฟาง รปร&าง เมลดสนปqอม คณภาพการสดปานกลาง เหมาะสมสาหรบปลกในภาคเหนอตอนบน

4. พนธ) MJ 3 เป�นข�าวเหนยวไม&ไวต&อช&วงแสง อายประมาณ 108 วนในฤดนาปX และ 134 วนในฤดนาปรง ต�นสงเฉลย 94 เซนตเมตร ผลผลตเฉลย 489 กโลกรมต&อไร&ในฤดนาปX และ 605 กโลกรมต&อไร&ในฤดนาปรง ลาต�นแขง ทรงกอตง ใบและกาบใบสเขยว ลกษณะรวงแน&น ระแง�ถ คอรวงยาว ข�าวเปลอกสฟาง รปร&างเมลดสนปqอม คณภาพการสตา เหมาะสมสาหรบปลกได�ทกภาคทเป�นแหล&งปลกข�าวจาปอนกา

5. พนธ) Super 007 เป�นพนธZข�าวเหนยว ไม&ไวต&อช&วงแสง อายประมาณ 108 วนในฤดนาปX และ 133 วนในฤดนาปรง ต�นสง 96 เซนตเมตร ผลผลตเฉลย 544 กโลกรมต&อไร&ในฤดนาปX และ 658 กโลกรมต&อไร&ในฤดนาปรง ลาต�นแขง ทรงกอตง ใบและกาบใบสเขยว ลกษณะรวงแน&นมาก ระแง�ถ คอรวงยาว ข�าวเปลอกสฟาง รปร&างเมลดสนปqอม คณภาพการสตา เหมาะสมสาหรบปลกได�ทกภาคทเป�นแหล&งปลกข�าวจาปอนกา


21

IV. ช�วงเวลาปลกและการเจรญเตบโตของขาว

การปลกข�าวจาปอนกาในประเทศญปJนจะปลกในฤดใบไม�ผลและฤดร�อน ซงอย&ช&วงเดอนพฤษภาคม-ตลาคมของทกปX โดยข�าวมอายเกบเกยวเฉลย 150 วน สาหรบในประเทศไทย วชย (2538) ศกษาช&วงเวลาปลกทเหมาะสมของข�าวจาปอนกา เพอหาช&วงเวลาปลกทเหมาะสมของข�าวจาปอนกา จานวน 4 พนธZ ดาเนนการระหว&างปX พ.ศ. 2532–2534 ทสถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& พบว&า ข�าวจาปอนกาทปลกในเดอนพฤศจกายน ธนวาคมและมกราคม ให�ผลผลตสงสด รองลงมาคอ ข�าวทปลกในเดอนสงหาคมและกนยายน มอายเกบเกยวระหว&าง 98-128 วน แตกต&างกนตามพนธZและเดอนปลก

การศกษาการเจรญเตบโตและพฒนาการของข�าวญปJน ทสถานทดลองข�าวสนปJาตอง โดยใช�ข�าวจานวน 4 พนธZ ได�แก& Todoroki wase, Chiyonishiki, Akitakomachi และ กข7 ปลกทกเดอนเรมจาก สงหาคม 2534 ถงกรกฎาคม 2535 ทวศรและบญรตนZ (2538) รายงานว&า การเจรญ เตบโตของข�าวญปJนในลกษณะการสร�างนาหนกแห�งมความสมพนธZกบอณหภมสงตาของแต&ละเดอน โดยนาหนกแห�งจะสงและสมาเสมอในช&วง

เดอนธนวาคม-มกราคม ซงมอณหภมตากว&าเดอนอน ๆ (13.3–15.5 องศาเซลเซยส) โดยพนธZ Todoroki wase และ Akitokomachi ให�ผลผลตสงสดเมอปลกเดอนมกราคม พนธZ Chiyonishiki ให�ผลผลตสงสดเมอปลกเดอนธนวาคม ส&วนข�าวไทยพนธZ กข7 ให�ผลผลตสงสดเมอปลกเดอนธนวาคม มกราคม และกรกฎาคม (ตารางท 8) และยงพบว&า การเจรญเตบโตและพฒนาการด�านองคZประกอบผลผลตมความแตกต&างกนไปตามช&วงเวลาเพาะปลกในทศทางเดยวกบผลผลตข�าว

ผลการศกษาวนปลกทเหมาะสมของข�าวจาปอนกา พนธZ Todoroki wase ซงดาเนนการทสถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& ในฤดนาปX พ.ศ. 2535 และฤดนาปรง พ.ศ. 2536 วสทธ (2538) ได�สรปว&า ในฤดนาปXวนปลกท 31 กรกฎาคม ให�ผลผลตข�าวสงสด ในขณะทวนปลกท 1 กรกฎาคมให�ผลผลตข�าวตาสด สาหรบในฤดนาปรงวนปลกท 4 กมภาพนธZ ให�ผลผลตสงสด และวนปลกท 6 มนาคมให�ผลผลตข�าวตาสด (ตารางท 9) ทงน การปลกข�าวจาปอนกาในช&วงทมสภาพอากาศหนาวเยนในเดอนมกราคมและกมภาพนธZจะให�ผลผลตสง

22

ตารางท 8 ผลผลตของข�าวจาปอนกา 4 พนธZทมวนปลกต&างกน ทสถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวด เชยงใหม& วนท 24 สงหาคม 2534 ถง 23 กรกฎาคม 2535 (ทวศรและบญรตนZ, 2538)

วนปลก (วนปoกดา)

ผลผลตข�าว (กก./ไร&) Todoroki wase Chiyonishiki Akitakomachi กข 7

24 ส.ค. 34 537bc 393b 303c 629c 22 ก.ย. 34 267ef 236c 153d 195f 27 ต.ค. 34 446cd 395b 577b 128f 28 พ.ย. 34 164f 238c 546b 349e 28 ธ.ค. 34 629b 683a 587b 878a 27 ม.ค. 35 785a 677a 805a 824ab 25 ม.ค. 35 456cd 392b 352c 482d 23 เม.ย. 35 224f 237c 236cd 481d 23 ม.ย. 35 358de 376b 336c 707bc 23 ก.ค. 35 592b 372b 357c 822ab

ในด�านสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกน ไม&มความแตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ LSD (LSD0.05= 118 กก./ไร&, C.V.(a) = 18.3%, C.V.(b) = 18.5%)

ตารางท 9 ผลผลตของข�าวจาปอนกาพนธZ Todoroki wase ทมวนปลกต&างกน ทสถานทดลองข�าว สนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& ฤดนาปX พ.ศ. 2535 และนาปรงปX พ.ศ. 2535/36 (วสทธ, 2538)

ฤดนาปX พ.ศ. 2535 ฤดนาปรงปX พ.ศ. 2535/36 วนปลก ผลผลต (กก./ไร&) วนปลก ผลผลต (กก./ไร&) 1 ก.ค. 35 261c 20 ม.ค. 36 707b 16 ก.ค. 35 591ab 4 ก.พ. 36 838a 31 ก.ค. 35 613a 19 ก.พ. 36 728ab 17 ก.ค. 35 512b 6 ม.ค. 36 528c C.V. (%) 19.6 C.V. (%) 26.1

ในสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกน ไม&มความแตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT


23

บญดษฐZและป�ยะพนธZ (2541) ศกษาถงผล กระทบของอายกล�าและปpยทใส&ในแปลงกล�าต&อการเจรญเตบโตของข�าวจาปอนกา ดาเนนการทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ระหว&างปX พ.ศ. 2539-2540 พบว&า ในฤดนาปรง ข�าวจาปอนกามช&วงการเจรญเตบโตทางลาต�นประมาณ

62 วน โดยมการกาเนดช&อดอกก&อนข�าวแตกกอสงสด ประมาณ 20 วน มการแตกกอรวดเรวทระยะ 20-40 วนหลงปoกดา (ภาพท 5) ความสงของข�าวเพมขนมากท ระยะ 40-50 วนหลงปoกดา มการสะสมนาหนกแห�งเพมขนมากตงแต&ระยะ 40 วนหลงปoกดา เป�นต�นไป

PI. = กาเนดช&อรวง , Flow. = ออกรวง , Mat. = สกแก&

ภาพท 5 การแตกกอของข�าวจาปอนกา ก.วก.1 ทใช�อายกล�าต&างกนในช&วงการเจรญเตบโตหลงปoกดา ฤดนาปรง 2539/40 สถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย

0

5

10

15

20

25

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

ต�น/กอ

วนหลงปoกดา

20 วน 25 วน 30 วน

PI.

อายกล�า

Flow. Mat.

Effective Tillers

Max T

24

สาหรบฤดนาปX ข�าวจาปอนกาพนธZ ก.วก.1 มช&วงการเจรญเตบโตทางลาต�น (Vegetative phase) ประมาณ 40 วนเท&านน โดยมระยะการกาเนดช&อรวง (Panicle Initiation) ก&อนข�าวแตกกอสงสด (Maxinum tillering) ประมาณ 20 วน ม

การแตกกออย&างรวดเรวทระยะ 10-20 วนหลงปoกดา (ภาพท 6) ความสงของต�นข�าวเพมขนมากทระยะ 20-30 วนหลงปoกดา และมการเพมนาหนกแห�งค&อนข�างสมาเสมอ ตงแต&ระยะ 30-70 วน หลงปoกดาจนถงระยะข�าวสกแก&

PI = กาเนดช&อรวง , Flow. = ออกรวง , Mat. = สกแก&

ภาพท 6 การแตกกอของข�าวจาปอนกา ก.วก.1 ทใช�อายกล�าต&างกน ในช&วงการเจรญเตบโตหลงปoกดา ฤดนาปX 2540 สถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย

จากผลการศกษาข�างต�นแสดงให�เหนว&า ช&วงเวลาปลกข�าวจาปอนกาในเขตภาคเหนอตอนบน ในฤดนาปX คอ ปลายเดอนกรกฎาคม ถงเดอนสงหาคม เมอพจารณาร&วมกบอายเกบเกยวของข�าวจาปอนกาเมอปลกในฤดนาปXทมอายประมาณ 90-100 วน จะได�เมลดข�าวทสกแก&และเกบเกยวได�ในเดอนตลาคมถงพฤศจกายน ซงเป�นช&วงทปรมาณนาฝนลดลงแล�ว รวมทงเป�นช&วงเวลาทข�าวจาปอนกาสกแก&ในเวลาทใกล�เคยงกบการสกแก&ของข�าวไทยทว ๆ ไป เป�นการช&วย

ลดปoญหาการทาลายของสตวZศตรข�าว เช&น นก หน ทงนจะทาให�ได�ข�าวทมคณภาพดขนด�วย สาหรบในฤดนาปรงในเขตภาคเหนอตอนบน โดยเฉพาะในพนทจงหวดเชยงรายและเชยงใหม& การปลกข�าวจะต�องหลกเลยงช&วงอากาศหนาวจด คอ ช&วงปลายเดอนธนวาคมถงต�นเดอนมกราคม เมอพจารณาร&วมกบอายการเกบเกยวของข�าวจาปอนกาทมประมาณ 120-135 วนในฤดนาปรง ดงนน เมอเรมปลกช&วงกลางเดอนมกราคมจะเกบเกยวข�าวได�ประมาณช&วงเดอนพฤษภาคมของปX

0

5

10

15

20

0 10 20 30 40 50 60 70

ต�น/กอ

วนหลงปoกดา

10 วน 20 วน 30 วน

PI. Flow. Max T

Effective Tillers

Mat.

อายกล�า


25

เดยวกน รปแบบการเจรญเตบโตของข�าวจาปอนกา ทมความแตกต&างกบระหว&างฤดปลก ทาให�ต�องมความเข�มงวดและระมดระวงในการปฏบตดแลรกษาโดยเฉพาะการปลกในฤดนาปXทต�นข�าวมการเจรญเตบโตทางลาต�นเพยง 40 วน คดเป�นอายกล�าประมาณ 15 วน จงมระยะเวลาแตกกอหลงปoกดาเพยง 25 วนเท&านน การปฏบตดแลรกษา เช&น การใส&ปpย การกาจดวชพช รวมทงการปqองกนกาจดโรคและแมลงศตรข�าวจะต�องทาอย&างถกต�อง ตรงเวลาและสอดคล�องกบระยะการเจรญเตบโตของข�าว หากเกดความล&าช�าจะทาให�ผลผลตข�าวลดลงอย&างเหนได�ชด ส&วนการปลกในฤดนาปรง เมออายเกบเกยวยาวขน การปฏบตดแลรกษากสามารถกาหนดได�ง&ายขนโดยไม&มผลกระทบต&อผลผลตข�าว ในเขตภาคเหนอตอนล&าง มผลการวจยทศนยZวจยข�าวพษณโลก จงหวดพษณโลก ในปX พ.ศ. 2534-2536 วไลและคณะ (2538) รายงานว&า ในปXแรก (ปลาย พ.ศ. 2534 – ต�น พ.ศ. 2535) ข�าวจาปอนกาทปลกต&างเวลากน คอ ต�นเดอนพฤศจกายน กลางเดอนพฤศจกายน ต�นเดอนธนวาคม กลางเดอนธนวาคม ต�นเดอนมกราคม

และกลางเ ดอนมกราคม ให�ผลผลตข�าวไม&แตกต&างกนทางสถต แต&มแนวโน�มว&าการปลกกลางเดอนพฤศจกายนให�ผลผลตสงสด รองลง มาคอต�นเดอนพฤศจกายน ต�นเดอนธนวาคมและกลางเดอนธนวาคม ปXทสอง (ปลาย พ.ศ. 2535 - ต�น พ.ศ. 2536) พนธZ Akitakomachi ให�ผลผลตสงสด เมอปลกต�นเดอนพฤศจกายนและกลาง เดอนพฤศจกายน รองลงมา คอ กลางเดอนธนวาคม ส&วนพนธZ Koshihikari ให�ผลผลตสงสด เมอปลกกลางเดอนพฤศจกายนถงต�นเดอนธนวาคม รองลงมา คอ ข�าวทปลกต�นเดอนพฤศจกายนและกลางเดอนธนวาคม (ตารางท 10) ดงนน ในเขตภาคเหนอตอนล&าง ภาคกลาง รวมถงเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนทอากาศไม&หนาวเยนมากนก การตกกล�าหรอหว&านข�าวจงทาได� ตงแต&เดอนพฤศจกายนถงเดอนธนวาคม โดยทข�าวมอายเกบเกยวประมาณ 110 วน จะเกยวข�าวได�ประมาณเดอนกมภาพนธZ ถงเดอนมนาคมของปXถดไป ในส&วนของเทคนคการจดการเพาะปลกนน ตารางกาหนดเวลาในการปฏบตดแลรกษาใกล�เคยงกบการปลกข�าวจาปอนกาในฤดนาปXของภาคเหนอตอนบน ทมอายเกบเกยวของข�าวใกล�เคยงกน

26

ตารางท 10 ผลผลตข�าวจาปอนกา พนธZ Akitakomachi และ Koshihikari ทม วนปลกต&างกน ทศนยZวจยข�าวพษณโลก จงหวดพษณโลก ปX พ.ศ. 2534-2536 (วไลและคณะ, 2538)

วนปลก

ผลผลต (กก./ไร&) ปX พ.ศ. 2534/35 ปX พ.ศ. 2535/36

Akitakomachi Koshihikari Akitakomachi Koshihikari ต�นพฤศจกายน 744 683 1,004a 610ab กลางพฤศจกายน 1,055 784 984a 723a ต�นธนวาคม 740 562 802b 711a กลางธนวาคม 859 718 648bc 568ab ต�นมกราคม 696 534 540cd 497b กลางมกราคม 647 674 367d 262c

เฉลย 790 659 724 562 C.V.(วนปลก) % 37.0 22.2 C.V.(พนธZข�าว) % 18.0 12.2

ในสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกน ไม&มความแตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT


27

V. วธการเพาะปลกขาวจาปอนกา

1. เมลดพนธ)ขาวจาปอนกา สภาพอากาศทร�อนของประเทศไทยมผล

ต&ออายการเกบรกษาเมลดพนธZข�าวจาปอนกา ทมถนกาเนดในเขตอบอ&น กล&าวคอ ทาให�อายการเกบรกษาเพอใช�ทาเป�นเมลดพนธZสนมาก เมอเปรยบเทยบกบข�าวไทยหรอข�าวอนดกาทว ๆ ไป ผลการทดลองเรองผลของระยะเวลาเกบเกยวข�าวญปJนต&อคณภาพเมลดพนธZของดวงอรและคณะ

(2539) ทศนยZวจยข�าวพษณโลก เมอปX พ.ศ. 2535 -2537 แสดงให�เหนว&า เมลดพนธZข�าวญปJน พนธZ Akitakomachi เสอมความงอกลงอย&างรวดเรว คอ มเปอรZเซนตZความงอกตากว&า 80 เปอรZเซนตZ ภายหลงจากเกบรกษานานเพยง 4 เดอนในการทดลองปX พ.ศ. 2535-2536 และพ.ศ. 2536-2537 (ตารางท 11)

ตารางท 11 เปอรZเซนตZความงอกของข�าวจาปอนกาพนธZ ก.วก.2 (Akitakomachi) หลงการเกบรกษา นาน 12 เดอน ทศนยZวจยข�าวพษณโลก จงหวดพษณโลก ปX พ.ศ. 2535-37

(ดวงอรและคณะ, 2539)

ระยะเวลาเกบรกษา (เดอน)

เปอรZเซนตZความงอก ปXท 1 (พ.ศ.2535/36) 1_/ ปXท 2 (พ.ศ.2536/37) 2_/

1 89 89 2 85 84 3 85 88 4 85 82 5 79 74 6 78 47 7 53 15 8 35 9 9 38 6 10 37 - 11 19 - 12 9 -

1_/ ค&าเฉลยจากอายเกบเกยวทแตกต&างกน 5 ครง 2_/ค&าเฉลยจากอายเกบเกยวทแตกต&างกน 8 ครง

ช&วงเวลาเพาะปลกมอทธพลต&อความมชวต ความแขงแรงและอายการเกบรกษาของข�าวญปJน การศกษาของวไลและคณะ (2538) ทศนยZวจยข�าวพษณโลก ปX พ.ศ. 2534-2537 โดยปลกข�าวจาปอนกา จานวน 2 พนธZ ได�แก& Akitakomachi

และ Koshihikari ในเวลาปลกต&าง ๆ กน ตงแต&เดอนพฤศจกายนถงมกราคม ผลปรากฏว&า วนปลกหรออณหภมของอากาศ พนธZข�าวและระยะ เวลาการเกบรกษามอทธพลต&อความมชวต ความแขงแรงและอายการเกบรกษาของเมลดพนธZข�าว

28

วนปลก พนธZข�าวและจานวนเดอนการเกบรกษามความสมพนธZกน ในด�านความมชวต ความแขงแรงและอายการเกบรกษา ทศนยZวจยข�าวพษณโลก ในปXทช&วงอากาศหนาวเยนมาช�า ข�าว

ทงสองพนธZมคณสมบตทางด�านคณภาพเมลดพนธZใกล�เคยงกน โดยเวลาปลกทเหมาะสม คอ กลางเดอนพฤศจกายน รองลงมาคอ ต�นเดอนธนวาคมและต�นเดอนพฤศจกายน (ตารางท 12)

ตารางท 12 เปอรZเซนตZความงอกข�าวหลงการเร&งอาย ภายหลงการเกบรกษาทระยะเวลาต&าง ๆ กนของ เมลดพนธZข�าวญปJนพนธZ Akitakomachi และ Koshihikari เมอปลกในช&วงเวลาต&าง ๆ ท ศนยZวจยข�าวพษณโลก จงหวดพษณโลก ปX พ.ศ. 2534-2535 (วไลและคณะ, 2538)

พนธZ วนปลก จานวนเดอนภายหลงการเกบรกษา เฉลย 2 4 6 8 10 12

Akitakomachi ต�น พ.ย. 34 93a 94a 92a 58a 14b 3a 59 กลาง พ.ย. 34 95a 94a 91a 62a 56a 13a 69 ต�น ธ.ค. 34 57bc 55b 61b 21b 2b 9a 34 กลาง ธ.ค. 34 59b 43bc 47b 12b 2b 4a 26 ต�น ม.ค. 35 42c 32c 13c 10b 1b 0a 18 กลาง ม.ค. 35 65b 38bc 20c 8b 3b 0a 22 เฉลย 68 59 54 28 13 5 Koshihikari ต�น พ.ย. 34 86ab 87a 84ab 66b 18bc 2b 57 กลาง พ.ย. 34 95a 92a 91a 83a 47a 24a 72 ต�น ธ.ค. 34 76b 78a 70b 56b 29b 3b 52 กลาง ธ.ค. 34 82ab 76a 67b 31c 3cd 1b 43 ต�น ม.ค. 35 54c 43b 24c 10d 26b 3b 27 กลาง ม.ค. 35 56c 52b 36c 16cd 0d 0b 27 เฉลย 75 71 62 44 21 5

C.V.(a) = 50.4%, C.V.(b) = 43.0%, C.V.(c) = 20.8% ภายในพนธZและสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยอกษรทเหมอนกน ไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT

แต&ในปXทช&วงอากาศหนาวเยนมาเรว คอ อณหภมเฉลยของเดอนพฤศจกายนตากว&า 25

องศาเซลเซยส ข�าวจาปอนกา Akitakoomachi จะ ให�เมลดพนธZทมคณภาพดกว&าพนธZ Koshihikari ทงน ช&วงเวลาปลกทเหมาะสมทสดสาหรบข�าวพนธZ Akitakomachi คอ กลางเดอนพฤศจกายน รองลงมาคอ ต�นเดอนธนวาคมและต�นเดอน

พฤศจกายน ส&วนพนธZ Koshihikari มช&วงเวลาการปลกทเหมาะสมทสด คอ ต�นเดอนธนวาคม รองลงมาคอ กลางเดอนพฤศจกายน (ตารางท 13) ทงน การปลกข�าวจาปอนกาในระยะเวลาทเหมาะสมดงกล&าวจะทาให�มอายการเกบรกษาเพอทาเป�นเมลดพนธZได�นานประมาณ 6 เดอนเท&านน


29

ตารางท 13 เปอรZเซนตZความงอกหลงการเร&งอายภายหลงการเกบรกษาทระยะเวลาต&าง ๆ กนของเมลดพนธZข�าวญปJนพนธZ Akitakomachi และ Koshihikari เมอปลกต&างเวลา ทศนยZวจยข�าวพษณโลก จงหวดพษณโลก ปX พ.ศ. 2535-36 (วไลและคณะ, 2538)

พนธZ วนปลก จานวนเดอนภายหลงการเกบรกษา เฉลย 2 4 6 8 10 12

Akitakomachi ต�น พ.ย. 35 88ab 83a 83abc 61b 28c 4bc 58 กลาง พ.ย. 35 94a 89a 92a 79a 63a 35a 75 ต�น ธ.ค. 35 80bc 87a 88ab 45c 49b 13b 60 กลาง ธ.ค. 35 87ab 81a 81abc 48c 10d 0c 51 ต�น ม.ค. 36 78bc 87a 72c 33d 5d 0c 46 กลาง ม.ค. 36 71c 85a 76bc 4e 6d 0c 40 เฉลย 83 85 82 45 27 9 Koshihikari ต�น พ.ย. 35 89a 84a 79bc 24c 4c 0b 47 กลาง พ.ย. 35 95a 93a 87ab 43b 15b 1a 56 ต�น ธ.ค. 35 96a 83a 93a 87a 62a 31a 75 กลาง ธ.ค. 35 89a 86a 56e 31c 6bc 0b 45 ต�น ม.ค. 36 87a 86a 67d 25c 0c 0b 44 กลาง ม.ค. 36 70ab 80a 70cd 35bc 3c 0b 43 เฉลย 88 85 75 41 15 5

C.V.(a) = 19.9%, C.V.(b) = 23.5%, C.V.(c) = 12.0 % ภายในพนธZและสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยอกษรทเหมอนกนไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT

ภาชนะหรอบรรจภณฑZทใช�เกบรกษาเมลดพนธZมผลต&ออายการเกบรกษาของเมลดพนธZข�าวจาปอนกาได�เช&นกน จากการศกษาการเกบรกษาเมลดพนธZข�าวญปJนพนธZ Koshihikari ซงไพฑรยZและคณะ (2539) ได�ดาเนนการทศนยZวจยข�าวปทมธาน ปX พ.ศ. 2538-3539 โดยเกบรกษาในภาชนะบรรจชนดต&าง ๆ และเกบรกษาไว�ในสภาพปกต ผลการทดลองสรปได�ว&า การลดความชนของเมลดพนธZข�าวให�เหลอ 9 เปอรZเซนตZ แล�วเกบรกษาไว�ในถงผ�าดบหรอกระสอบปJาน เมลดพนธZข�าวจะเสอมความงอกเรว มอายการเกบรกษาได�นานเพยง 5 เดอน และวธนไม&สามารถปqองกนการเข�าทาลายของแมลงศตรในโรงเกบได� การ

เกบรกษาเมลดพนธZในถงพลาสตก 2 ชนหรอถง พลาสตกดาซ�อนถงพลาสตกสาน ซงเป�นภาชนะบรรจทอากาศไม&สามารถถ&ายเทได�สะดวก จงช&วยยดอายการเกบรกษาได�ยาวขนไม&ตากว&า 2-3 เท&าของการเกบในถงผ�าดบหรอกระสอบปJาน คอ สามารถเกบได�นานประมาณ 14-15 เดอน แต&วธนกยงไม&สามารถปqองกนแมลงศตรในโรงเกบได� เนองจากแมลงศตรยงเจาะทาลายถงพลาสตกทง 2 ชนได� แต&กช&วยลดความเสยหายของเมลดลงได� เมอเปรยบเทยบกบการเกบรกษาในถงผ�าดบหรอกระสอบปJาน วธเกบรกษาทมประสทธภาพดทสด คอ เกบเมลดพนธZในปXบป�ดผนกฝาให�แน&นจะ สามารถยดอายการเกบรกษาได�ไม&น�อยกว&า 22

30

เดอน (ตารางท 14) เป�นวธทสามารถปqองกนการ เข�าทาลายจากแมลงศตรในโรงเกบได�ดอกด�วย

ตารางท 14 เปอรZเซนตZความงอกของเมลดพนธZข�าวญปJนพนธZโคชฮการ บรรจในภาชนะบรรจ 5 ชนด เกบรกษาในอณหภมปกต เป�นเวลา 22 เดอน ท ศนยZวจยข�าวปทมธาน จงหวดปทมธาน ปX พ.ศ. 2536/38 (ไพฑรยZและคณะ, 2539)

อายการ เกบรกษา (เดอน)

ความงอก (%) ถงผ�าดบ กระสอบ

ปJาน ถงพลาสตก

2 ชน ถงพลาสตกดาบรรจ

ซ�อนในถงพลาสตกสาน ปXปสงกะสมฝา ป�ดผนกด�วยขผง

0 85 85 85 85 85 1 96 94 97 96 94 2 95 96 97 98 95 3 96 94 98 97 96 4 95 95 95 95 94 5 90 90 94 96 95 6 - - 92 92 93 7 - - 91 90 91 8 - - 95 96 91 9 - - 96 93 95 10 - - 96 95 97 11 - - 87 93 95 12 - - 96 95 97 13 - - 95 93 98 14 - - 93 87 97 15 - - - 84 98 16 - - - - 97 17 - - - - 97 18 - - - - 96 19 - - - - 93 20 - - - - 94 21 - - - - 90 22 - - - - 95

การเสอมความงอกของเมลดข�าว ได�รบผล กระทบจากเชอราทตดมากบเมลดด�วย โดยผลการศกษาของทพสดาและคณะ (2539) ศนยZวจยข�าวปทมธาน ระหว&างปX พ.ศ. 2537-2538 พบว&า

ในช&วง 3 เดอนแรกหลงจากเกบเกยว เมลดข�าวยงมความแขงแรงสง เชอราจงไม&มผลต&อความงอก แต&หลงจากนน เมอเมลดข�าวมความแขงแรงลดลง เชอราจงมผลทาให�ความงอกของเมลด


31

ลดลงอย&างเหนได�ชด การคลกเมลดพนธZข�าวด�วยสารเคมปqองกนกาจดเชอราช&วยรกษาความงอกของข�าวได�นานขน (ตารางท 15) เชอราทพบอย&

บนเมลด ได�แก& Curvularia sp., Drechslera

oryzae, Trichoconis padrickii และเชอราชนดอน ๆ ซงจะพบมากขนเมอเกบรกษานานขน

ตารางท 15 เปอรZเซนตZความงอกของข�าวจาปอนกา พนธZ Koshihikari กรรมวธทมการคลกและไม&คลก สารเคมปqองกนกาจดเชอรา หลงการเกบรกษานาน 5 เดอน ทศนยZวจยข�าวปทมธาน จงหวดปทมธาน ปX 2536/37 (ทพสดาและคณะ, 2539)

จานวนเดอน หลงเกบเกยว

% ความงอก ปX พ.ศ. 2536 ปX พ.ศ. 2537

คลกสารเคม ไม&คลกสารเคม คลกสารเคม ไม&คลกสารเคม 0 86 78 77 75 1 95 92 91 86 2 88 87 87 85 3 89 87 91 87 4 80 52 87 82 5 - - 53 52

เมลดพนธZข�าวจาปอนกาทจะใช�ปลก คอ เมลดทมความแขงแรง มความงอกไม&ตากว&า 80 เปอรZเซนตZ จงเป�นเมลดข�าวทได�จากอายเกบเกยวทเหมาะสม คอ 30-35 วนหลงจากข�าวออกรวง ลดความชนก&อนเกบรกษาให�เหลอประมาณ 10

เปอรZเซนตZ เกบรกษาในถงพลาสตก 2 ชน หรอถงพลาสตกดาซ�อนด�วยถงพลาสตกสาน หรอในกรณต�องการเกบรกษานานข�ามปXให�เกบในปXบป�ดผนกฝาให�แน&น

2. การเตรยมเมลดพนธ) การปลกข�าวจาปอนกาในประเทศญปJน

ส&วนใหญ&ปลกโดยวธปoกดา เป�นการเพาะปลกแบบประณต (Intensive) ตงแต&ขนตอนการเตรยมเมลดพนธZทมการคดเลอกเมลดโดยใช�หลกความถ&วงจาเพาะ แช&นายาฆ&าเชอโรคทตดมากบเมลดพนธZ แช&เมลดพนธZในนาสะอาดทอณหภมสงกว&า 10 องศาเซลเซยส นาน 5-6 วน เปลยนนาทกวน หรอแช&ในแหล&งนาไหลนาน 7-10 วน โดยยกขนจากนาเป�นครงคราว จากนนนาไปแช&ในนาอ&นอณหภม 40 องศาเซลเซยส เป�นเวลา 4 ชวโมง นาไปห�มจนเมลดข�าวงอกออกมาเป�นต&มเหมอนอกนกพราบ ใช�อตราเมลดพนธZ 7.2 ลตรต&อพนท

ปoกดา 1,000 ตารางเมตรหรอ 11.5 กโลกรม ต&อไร& การปลกข�าวจาปอนกาในประเทศไทย การเตรยมเมลดพนธZจะลดขนตอนและระยะเวลาลง คอ มการคดเลอกเมลดพนธZเพอให�ได�เมลดทสมบรณZมความงอกไม&น�อยกว&า 80 เปอรZเซนตZ คลกเมลดด�วยสารกาจดเชอราทตดมากบเมลด เช&น โรคถอดฝoกดาบ โรคเมลดด&าง แช&เมลดในนาสะอาดหรอแหล&งนาไหล นาน 1-2 วน นาไปห�มนาน 1-2 วนในฤดนาปX และนาน 3-4 วนในฤดนาปรงทมอากาศหนาวเยน จนกว&าเมลดจะงอกเป�นต&มขนมา ใช�อตราเมลดพนธZ 7-10 กโลกรมต&อไร&(ปoกดา) และ 15 กโลกรมต&อไร&(หว&านนาตม)

32

3. วธการปลก การปลกข�าวนาสวนในประเทศไทย มวธ

ปลกหลายวธ เช&น วธปลกแบบปoกดาทปฏบตกนโดยทวไปในภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต� เป�นวธการปลกข�าวทใช�แรงงานมาก แต&มผลช&วยควบคมวชพชได�ดกว&าวธอน วธปลกแบบหว&านนาตมซงมการปฏบตกนโดยทวไปในภาคกลางและบางส&วนของภาคเหนอตอนล&าง เป�นวธปลกทใช�แรงงานน�อย แต&ต�องการความประณตในการเตรยมดนและเมลดพนธZ ต�องมการควบคมวชพชโดยใช�สารเคมจงจะได�ผลด ส&วนวธปลกแบบหว&านข�าวแห�งหรอหยอดข�าวแห�ง ซงเป�นวธการปลกทใช�ในพนทนานาฝน ทปรมาณนาฝนต�นฤดปลกไม&เพยงพอหรอในกรณปลกข�าวร&วมกบพชปpยสด เช&น ถวต&าง ๆ วธนกต�องมการควบคมวชพชเป�นอย&างดจงจะได�ผลด ในประเทศญปJน ซงมพนทนาไม&มากนกประกอบกบสภาพภมอากาศทมช&วงเวลาทานาสนกว&าในเขตร�อน เกษตรกรจงปลกข�าวโดยวธปoกดาเป�นส&วนใหญ& มการพฒนาใช�เครองมอเครองจกรในการปลกข�าวนาดาเพอลดการใช�แรงงานและเพมความประณตในการทานา เช&น การตกกล�าในกระบะเพาะกล�าในโรงเรอนทมการควบคมอณหภม (Green house) และให�นาแบบพ&นฝอย (Spraying) ใช�เครองปoกดาข�าว ใช�แผ&น

กนคนนาเพอควบคมระดบนาในนาอย&างม ประสทธภาพ ใช�สารกาจดวชพชและสารเคมปqองกนกาจดโรคและแมลงศตรข�าว ใช�เครองเกบเกยวหรอเครองเกยวนวดข�าวททนสมยรวมถงเครองมอในการอบลดความชนเมลดข�าว การศกษาผลของวธการปลกต&อการเจรญ เตบโตและผลผลตของข�าวจาปอนกา โดยทวศรและคณะ (2539) ทสถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& ในฤดนาปXและฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2538 พบว&า การปลกแบบปoกดาและหยอดข�าวแห�งทาให�ต�นข�าวมความสงมากกว&าการปลกแบบหว&านนาตมและหว&านข�าวแห�งเฉพาะในฤดนาปรง แต&ไม&แตกต&างกนในฤดนาปX การปลกโดยวธหว&านมจานวนต�นข�าวต&อพนทมากกว&าการปลกโดยวธหยอดและวธปoกดา การปลกโดยวธหว&านข�าวแห�งทาให�ต�นข�าวมอายวนออกดอกสนลง อายข�าวจาปอนกาทปลกในฤดนาปXสนกว&าปลกในฤดนาปรง ขณะทการพฒนาเมลดของข�าวจาปอนกาทปลกในฤดนาปXเรวกว&าในฤดนาปรง ในฤดนาปรง การปลกทง 4 วธให�ผลผลตไม&แตกต&างกนทางสถต แต&ในฤดนาปXข�าวจาปอนกาทปลกโดยวธปoกดาให�ผลผลตสงสด รองลงมาคอ การปลกโดยวธหว&านข�าวแห�งและวธหว&านนาตม (ตารางท 16)


33

ตารางท 16 ผลผลตและความสงของข�าวจาปอนกา 2 พนธZ จากวธการปลก 4 วธ ทสถานทดลองข�าว สนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& ในฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2537/38 และฤดนาปX พ.ศ. 2538

(ทวศร และคณะ, 2539)

พนธZข�าว

วธปลก

ฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2537/38 ฤดนาปX พ.ศ. 2538 ผลผลต (กก./ไร&)

ความสง (ซม.)

ผลผลต (กก./ไร&)

ความสง (ซม.)

Gohyakumungoku หว&านนาตม 546 79b 335 84 หว&านข�าวแห�ง 557 80b 395 85 หยอดข�าวแห�ง 629 102a 324 89 ปoกดา 739 99a 474 87 Chiyonishiki หว&านนาตม 731 76c 467 80 หว&านข�าวแห�ง 711 74c 518 84 หยอดข�าวแห�ง 871 92a 449 84 ปoกดา 702 84b 677 85

C.V.(วธปลก) % 17.4 4.3 12.6 3.9 C.V.(พนธZข�าว) % 13.7 3.7 10.1 3.1

ในสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกนไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT

การทดสอบเทคโนโลยการปลกข�าวจาปอ-นกาในนาเกษตรกร เพอให�ได�วธการปลกข�าวทเหมาะสม ลดต�นทนการผลต เพมผลผลตและรายได�ของเกษตรกร โดยทดสอบแปลงใหญ&ในนาเกษตรกร บญดษฐZและนทศนZ (2541) รายงานว&า การทดสอบทจงหวดพะเยาและเชยงราย ฤดนาปX พ.ศ. 2540 ซงม 3 กรรมวธ คอ 1) ปoกดาเป�นแถว ระยะปoกดา 20x20 เซนตเมตร ใช�อตราเมลดพนธZ ใส&ปpยและดแลรกษาตามคาแนะนาของราชการ 2) ปoกดาและปฏบตตามวธของเกษตรกรและตามคาแนะนาของภาคเอกชน 3) หว&านนาตมโดยใช�เมลดพนธZ ใส&ปpยและดแลรกษาตามคาแนะนาของราชการ ใช�พนธZ ก.วก.1 เป�นพนธZทดสอบ จงหวดพะเยา พบว&า การปoกดาเป�นแถวให�ผลผลตข�าวจาปอนกาสงสด 687 กโลกรมต&อไร& รองลงมา คอ การหว&านนาตมซงให�ผลผลต 554 กโลกรมต&อไร& การปoกดาตามวธเกษตรกรให�ผลผลต 518 กโลกรมต&อไร& สาหรบจงหวดเชยงราย การปoกดา

เป�นแถวให�ผลผลตข�าวพนธZ ก.วก.1 สงสด 440 กโลกรมต&อไร& รองลงมา คอ วธหว&านนาตม ซงให�ผลผลต 435 กโลกรมต&อไร& ขณะทการปoกดาแบบเกษตรกรให�ผลผลตตาสด 345 กโลกรมต&อไร& เช&นเดยวกบผลการศกษาของสถาพรและคณะ (2528) ทสถานทดลองข�าวชยนาท จงหวดชยนาท ปX พ.ศ. 2536-2537 รายงานว&า การปลกแบบปoกดาให�ผลผลตข�าว 729 กโลกรมต&อไร& สงกว&าการหว&านนาตมทให�ผลผลตข�าว 612 กโลกรมต&อไร& จากข�อมลข�างต�นเหนได�ว&า การปลกแบบปoกดาเป�นวธทเหมาะสมทสดในการปลกข�าวจาปอนกาในประเทศไทย แต&ในกรณทแรงงานขาดแคลนและพนทนามระบบชลประทานทดและสมบรณZกสามารถปลกโดยวธหว&านนาตมได� วธปลกแบบหว&านข�าวแห�งหรอหยอดข�าวแห�งไม&น&าจะเหมาะสมในระดบเกษตรกร หากการปฏบตดแลรกษาไม&ดและไม&ทนกาหนดเวลาจะกระทบต&อผลผลตข�าวจาปอนกาทมอายเกบเกยวสนได�

34

4. การตกกลา การปลกข�าวจาปอนกาในประเทศญปJน

การตกกล�าข�าวนาดาเกษตรกรใช�วธตกกล�าในกระบะเพาะขนาด 28x28 เซนตเมตร เพอใช�กบเครองปoกดา ใส&ปpยผสมไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยมผสมดนทใช�เพาะกล�า และใช�ปpยแอมโมเนยซลเฟตละลายนารดต�นกล�าทระยะ 1.5 และ 2.5 ใบ การเพาะกล�าทาในห�องทควบคมอณหภม 32 องศาเซลเซยส เป�นเวลานาน 2 วน แล�วนาไปผงแดดโดยใช�แผ&นพลาสตกคลมให�ได�อณหภม 30 องศาเซลเซยส หรอนาไปบ&ม (ห�ม) โดยเรยงกระบะเพาะกล�าซ�อนกน แล�วคลมด�วยแผ&นพลาสตกให�อณหภมสงขน เป�นเวลา 40-48 ชวโมง นากระบะเพาะไปวางกลางแจ�งแล�วคลมด�วยพลาสตก เพอควบคมแสงแดดและอณหภมให�ต�นกล�าปรบตวเข�ากบสงแวดล�อมกลางแจ�ง เป�นเวลาประมาณ 3 วน แล�วเป�ดแผ&นพลาสตก ออกให�ต�นกล�ารบแสงโดยธรรมชาตอก 8 วนก&อนนาไปปoกดา การตกกล�าข�าวจาปอนกาในประเทศไทย มขนตอนทง&ายกว&า เป�นการตกกล�ากลางแจ�ง เพอถอนไปปoกดาโดยใช�แรงงานคนหรอใช�เครองปoกดา เตรยมดนแปลงกล�าอย&างด แบ&งแปลงย&อย

กว�าง 1-1.5 เมตร ปรบหน�าแปลงให�สมาเสมอ ลบเทอกแล�วหว&านปpยแปลงกล�า ใช�ปpยสตร 21-0-0 อตรา 24 กรมต&อตารางเมตร คดเป�น 8 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& (บญดษฐZและป�ยะพนธZ, 2541) แล�วลบเทอกอกครงเพอให�เมดปpยจมลงในเทอก หว&านเมลดข�าวงอก อตราเมลดพนธZ 100 กรมต&อพนทแปลงกล�า 1 ตารางเมตร แล�วใช�ขเถ�าแกลบโรยทบจะทาให�กล�างอกสมาเสมอ ดแลมให�ขาดนาในแปลงกล�า ปqองกนกาจดศตรข�าวตามความ จาเป�น จะได�ต�นกล�าแขงแรงและถอนง&าย ส&วนการตกกล�าสาหรบเครองปoกดานน ต�องเตรยมแปลงกล�าเช&นเดยวกบการตกกล�าโดยทวไป ปแผ&นพลาสตกบนแปลงกล�า ใช�ไม�ระแนงขนาด 1x1 นว วางกนเป�นกรอบ กว�าง 1.6 เมตร ยาว 6 เมตร ใช�ไม�ไผ&ปoกหลกยดกรอบไม�และแผ&นพลาสตก แล�วแทงแผ&นพลาสตกให�เป�นรพรนเลก ใส&ดนเลนลงไปในกรอบไม� ปาดผวให�เรยบแล�วหว&านเมลดข�าวงอกอตรา 7 กโลกรมต&อพนทตกกล�า 1.6x6 เมตร หลงจากหว&านเมลดข�าว 3 วน ทดนาเข�าแปลงกล�าเลกน�อยอย&าให�นาท&วมยอดต�นกล�าและเพมระดบนาขนตามความสงของต�นกล�า

5. อายกลา ขนตอนการทานาดาหรอปลกข�าวโดยวธ

ปoกดา คอ การตกกล�าแล�วถอนต�นกล�าไปปoกดาในนาผนใหญ& การปฏบตดงกล&าวอาจทาให�ต�นข�าวชะงกการเจรญเตบโตหลงปoกดา เมอประกอบกบอายการเกบเกยวของข�าวจาปอนกาทค&อนข�างสนเพยง 90 วนในฤดนาปX จงได�มงานวจยเพอศกษาผลของอายกล�าและการใส&ปpยไนโตรเจนในแปลงกล�าต&อการเจรญเตบโตและผลผลตของข�าวจาปอนกา ในฤดนาปรง พ.ศ. 2539 และฤดนาปX พ.ศ. 2540 ทสถานทดลองข�าวพาน โดยบญดษฐZและป�ยะพนธZ (2541) สรปผลการทดลองว&า ต�น

กล�าข�าวจาปอนกาอาย 20 วนในฤดนาปรง และอาย 10 วนในฤดนาปX มขนาดต�นกล�าเลกและไม&ตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนทใส&ในแปลงกล�า แต&มการเจรญเตบโตหลงปoกดาได�ดและให�ผลผลตสง ในฤดนาปรงต�นกล�าอาย 25 และ 30 วน มขนาดต�นกล�าทโตขนและตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนทใส&ในแปลงกล�า โดยเฉพาะต�นกล�าอาย 30 วน มขนาดโตทสด เมอใส&ปpยไนโตรเจนในแปลงกล�า อตรา 8 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ทาให�ต�นกล�ามความสงเพมขน 25 เปอรZเซนตZ และมนาหนกแห�งเพมขนถง 72 เปอรZเซนตZ โดยไม&กระทบต&อการ


35

เจรญเตบโตและผลผลตข�าว ส&วนในฤดนาปX กล�าทอาย 17 และ 24 วน มขนาดต�นกล�าโตขนและตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนทใส&ในแปลงกล�า โดยกล�าทอาย 24 วน มขนาดโตทสด แต&มผลกระทบทาให�ผลผลตข�าวลดตาลง จงพจารณากล�าทอาย 17 วนตามคาแนะนาเดม แต&สามารถเพมขนาดต�นกล�าได�โดยใส&ปpยไนโตรเจนทอตรา 8 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& จะเพมความสงและนาหนกแห�งต�นข�าวได�อก 18 และ 36 เปอรZเซนตZ ตามลาดบ ทงน ข�าวจาปอนกาทใช�กล�าอายมาก มช&วงการเจรญเตบโตทางลาต�นหลงจากปoกดาสนลง มผลกระทบต&อผลผลตข�าวในฤดนาปXทมอายเกบเกยวสนเพยง 89-96 วน แต&ไม&มผลกระทบต&อการเจรญเตบโตและผลผลตข�าวในฤดนาปรงทมอายเกบเกยว 119-126 วน (ตารางท 17 และ 18 และภาพท 7)

การปลกข�าวจาปอนกาในประเทศญปJน ทตกกล�าในกระบะเพาะในห�องหรอโรงเรอนทควบคมอณหภม โดยใช�จานวนใบของต�นกล�าเป�นตวกาหนดอายกล�า ซงมกล�า 2 ประเภท คอ กล�าอ&อน ขนาด 2.5 ใบ มอายประมาณ 25 วน และกล�ากลาง ขนาด 3.5 ใบ มอายประมาณ 35 วน แสดงถงการเจรญเตบโตของต�นกล�าทช�ากว&าการเพาะกล�าในประเทศไทย อนเป�นผลมาจากความหนาวเยนของอากาศ

อายกล�าทเหมาะสมสาหรบการปลกข�าวจาปอนกาในประเทศไทยในภาคเหนอตอนบน ฤดนาปXไม&เกน 17 วน และฤดนาปรงไม&เกน 30 วน ส&วนภาคอน ๆ ควรใช�อายกล�าไม&เกน 17 วน ถงแม�ปลกในฤดนาปรงกตาม ทงน จะได�ขนาดของต�นกล�าทโตพอทจะนาไปปoกดาได�ด โดยไม&มผลกระทบต&อการเจรญเตบโตและผลผลตข�าว

ตารางท 17 ผลของอายกล�าและการใส&ปpยไนโตรเจนในแปลงกล�าต&อผลผลต (กก./ไร&) ของข�าวจาปอนกา พนธZ ก.วก.1 สถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปรง พ.ศ. 2539

(บญดษฐZและป�ยะพนธZ, 2541)

อายกล�า (วน)

อตราปpยไนโตรเจน (กก./ไร&) เฉลย (1)

0 4 8 20 835 881 877 864a 25 797 800 815 804a 30 817 781 847 845a

เฉลย(1) 816a 851a 846a - C.V.อายกล�า = 6.4%, C.V.ปpยแปลงกล�า = 5.3% (1)ในแถวยนหรอแถวนอนเดยวกน ตวเลขทตามหลงด�วยอกษรเหมอนกน ไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ LSD

36

ตารางท 18 ผลของอายกล�าและการใส&ปpยไนโตรเจนในแปลงกล�าต&อผลผลต (กก./ไร&) ของข�าวจาปอนกา พนธZ ก.วก.1 สถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปX พ.ศ. 2540

(บญดษฐZและป�ยะพนธZ, 2541)

อายกล�า (วน)

อตราปpยไนโตรเจน (กก./ไร&) เฉลย (1)

0 4 8 10 952 943 923 939a 17 986 1,024 982 997a 24 827 814 849 829b

เฉลย (1) 921a 927a 918a - C.V.อายกล�า = 7.1%, C.V.ปpยแปลงกล�า = 3.1% (1)ในแถวยนหรอแถวนอนเดยวกน ตวเลขทตามหลงด�วยอกษรเหมอนกน ไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ LSD

ภาพท 7 ผลของอายกล�าและการใส&ปpยไนโตรเจนในแปลงกล�าต&อการเจรญเตบโตและผลผลตของ ข�าวจาปอนกา ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปรง 2539 และฤดนาปX 2540


37

6. การเตรยมดน การปลกข�าวจาปอนกาในประเทศญปJนให�

ความสาคญกบการเตรยมดนมาก โดยมการซ&อมแต&งคนนาและเสรมด�วยแผ&นพลาสตกกนคนนาเพอรกษาระดบนา ไถดะตงแต&ฤดใบไม�ร&วงถงฤดหนาว เพอตากดนและใส&ปpย เช&น ปpยคอก ปpยหมก calcium silicate และ fused phosphate ก&อนปoกดาข�าว ใส&ปpยเคม แล�วพรวนดนขณะมนาขงในแปลงนา ปรบพนนาให�เรยบและสมาเสมอ ระบายนาออก 2-3 วนก&อนปoกดา และปoกดาด�วยเครองดานา นอกจากนยงใช�เครองพรวนดนระหว&างแถวข�าวระหว&างฤดปลกอกด�วย

ในประเทศไทย การเตรยมดนปลกข�าวอนดกาโดยทว ๆ ไป มขนตอนค&อนข�างง&าย โดยการไถดะ ไถแปรและคราด ระยะเวลาในการตาก

ดนและหมกเศษวชพช ขนอย&กบนาในนาและปรมาณนาฝน โดยทกล�าต�นข�าวทว ๆ ไปใช�อายกล�าประมาณ 30 วน จงมขนาดทโตมากพอทจะปoกดาได�ทงในสภาพทล&มดอน สภาพพนนาไม&สมาเสมอ แต&ต�นกล�าข�าวจาปอนกาทใช�มอายน�อยและมช&วงการเจรญเตบโตทางลาต�นสนด�วยนน จงจาเป�นต�องเตรยมดนเป�นอย&างดเพอให�ต�นข�าวตงตวได�เรวทสด โดยไถดะทงไว�เพอตากดนและหมกเศษวชพช ทดนาเข�านาแล�วไถแปรและคราดทาเทอก ปรบระดบดนให�สมาเสมอมากทสด หลงจากนนระบายนาออกจากนาให�เหลอเพยงเลกน�อยเพอปoกดาข�าวต&อไป หลงจากปoกดาแล�วยงมความจาเป�นต�องแต&งเสรมและกาจดวชพชบนคนนา

7. การถอนกลาและปMกดา การถอนกล�าเป�นขนตอนทสาคญสาหรบ

การปลกข�าวจาปอนกา ต�องมความประณต เพอไม&ให�ต�นกล�าบอบชาและตงตวได�เรวหลงจากปoกดา ในประเทศญปJนมการใช�เครองปoกดาข�าว โดยใช�ต�นกล�าทเพาะในกระบะ เกษตรกรจะนากระบะเพาะกล�าไปจ&มน าแล�วลอกแผ&นกล�าออกไปวางในทสาหรบวางต�นกล�าของเครองปoกดา แต&การปoกดาข�าวโดยใช� เค รองดานาในประเทศไทย ทได�ปรบปรงพฒนาวธการให�ง&ายต&อการปฏบตของเกษตรกรแล�ว ใช�วธตดแปลงกล�าทตกกล�าไว�จากแผ&น ขนาด 1.16x6.00 เมตร ให�เป�นขนาด 28x58 เซนตเมตร จะได�จานวน 42 แผ&น แล�วลอกเป�นแผ&น ๆ นาแผ&นกล�าไปวางในทสาหรบวางต�นกล�าของเครองปoกดาได�พนท 1 ไร&

การถอนกล�าเพอนาไปปoกดาโดยใช�แรง งานคน ควรถอนต�นกล�าและปoกดาภายในวนเ ดยวกน จบต�นกล� าแล� วถอนในแนวเ ฉยงประมาณ 45 องศา เพอไม&ให�รากกล�าขาด ล�างดนออกจากรากกล�า ไม&จาเป�นต�องตดปลายใบ

กล�าและรากกล�าเพราะจะทาให�ต�นกล�าตงตวช�า การปoกดาต�นกล�าข�าวจาปอนกา ควรปoก

ดาให�ตนทสด การใช�เครองดานาจะปoกดาลกเพยง 1-2 นวเท&านน ใช�จานวนต�นกล�า 4-5 ต�นต&อกอ ส&วนการปoกดาด�วยแรงงานคนควรปoกดาลก 1-2 นว (1-2 ข�อนวมอ) จานวนต�นกล�า 3-5 ต�นต&อกอ (ภาพท 8)

ระยะปoกดาบ&งบอกถงความหนาแน&นของจานวนต�นข�าวต&อพนท กรณทปoกดาห&างหรอต�นข�าวมความหนาแน&นน�อยเกนไป อาจทาให�ได�ผลผลตไม&เตมทและมวชพชขนหนาแน&นแข&งขนกบต�นข�าว กรณทปoกดาถหรอแน&นเกนไป ต�นข�าวจะเกดการแข&งขนกนเองทาให�ต�นข�าวแคระแกรนและให�ผลผลตตาเช&นกน ดงนน จงได�มงานวจยเพอศกษาระยะปoกดาทเหมาะสมสาหรบการปลกข�าวจาปอนกาให�ได�ผลลผตสง ในปX พ.ศ. 2534-2536 ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย และสถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& ใช�ระยะปoกดาท 20x15, 20x20, 25x15, 25x25

38

และ 30x15 เซนตเมตร ใช�พนธZ Koshihikari เป�นพนธZทดสอบ อาจอง (2537) สรปผลการทดลองว&า ระยะปoกดาต&าง ๆ ทง 5 กรรมวธไม&ทาให�ผลผลตของข�าวจาปอนกา พนธZ ก.วก.1 แตกต&างกนทางสถต แต&ระยะปoกดา 20x15 เซนตเมตร ให�ผลผลตสงสด คอ 877 กโลกรมต&อไร& และแนะนาว&า การกาหนดระยะปลกจะต�องพจารณาความอดมสมบรณZของดนประกอบด�วย คอ ถ�าดนมความอดมสมบรณZตา ควรปลกระยะถขน

ในโครงการวจยพนธZ รบรองพนธZและกระจายพนธZ ปX พ.ศ. 2536 มการทดสอบระยะปoกดาข�าวจาปอนกาทระยะ 20x20 และ 30x15 เซนตเมตร โดยใช�พนธZทดสอบ Akitakomachi และ Koshihikari ทนาเกษตรกรจงหวดเชยงใหม& และจงหวดเชยงราย ผลการศกษา พบว&า ทงสองระยะปoกดาให�ผลผลตข�าวจาปอนกา Koshihikari ไม&แตกต&างกน แต&ในข�าวพนธZ Akitakomachi ทระยะปoกดาข�าว 30x15 เซนตเมตร มแนวโน�มให�ผลผลตข�าวสงกว&าระยะปoกดา 20x20 เซนตเมตร ในฤดนาปX พ.ศ. 2538 และฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2539 นทศนZและป�ยะพนธZ (2540) ได�ศกษาระยะปoกดาข�าวจาปอนกาทเหมาะสม โดยใช�พนธZข�าว ก.วก.1 และ ก.วก.2 เป�นพนธZข�าวทดสอบ ใช�ระยะปoกดา 6 ระยะ คอ 15x20, 15x25, 15x30, 20x20, 20x25 และ 25x25 เซนตเมตร ผลการทดลอง พบว&า การปลกข�าวพนธZ ก.วก.1 ในฤดนาปXได� ผลผลตข�าวไม&แตกต&างกนระหว&างระยะปoกดา ส&วนการปลกในฤดนาปรง ทระยะปoกดา 15x20, 15x25 และ 20x20 เซนตเมตร ได�ผลผลตข�าวสงสดและมแนวโน�มได�ผลผลตลดลงในระยะปoกดาทห&างขน ส&วนการปลกข�าวพนธZ ก.วก.2 ในฤดนาปX ได�ผลผลตข�าวไม&แตกต&างกนระหว&างระยะปoกดาเช&นกน และการปลกในฤดนาปรงกเป�นไปในทศทางเดยวกบพนธZ ก.วก.1 คอ ระยะปoกดา 15x20, 15x25 และ 20x20 เซนตเมตร ให�ผลผลตข�าวสงและไม&แตกต&างกนทางสถต แต&สง

กว&าระยะปoกดาทห&างขน (ตารางท 19) ทง 3 ระยะปoกดาทให�ผลผลตข�าวจาปอนกาสงนน มจานวนกอต&อพนทอย& ระหว&าง 24-30 กอต&อตารางเมตร ซ งข�าวจะสร�างรวงต&อพน ทได�ระหว&าง 400-460 รวงต&อตารางเมตร และให�ผลผลตระหว&าง 700-900 กโลกรมต&อไร& จากข�อมลข�างต�นสรปได�ว&า ระยะปoกดาทเหมาะสมสาหรบการปลกข�าวจาปอนกา เพอให�ได�ผลผลตสง คอ ทระยะ 15x30 เซนตเมตร และ 20x20 เซนตเมตร แต&ในกรณทดนมความอดมสมบรณZตา ควรใช�ระยะปoกดาให�ถขนเป�น 15x20 เซนตเมตร หรอ 15x25 เซนตเมตร ทงนในการปฏบตจรง การปoกดาโดยไม&ขงเชอกหรอลวดเป�นแนวปoกดานน ระยะปลกทเป�นจตรส เช&น 20x20 เซนตเมตร จะปฏบตได�ง&ายและใกล�เคยงกว&า สาหรบการใช�เครองปoกดา คนงศกดและคณะ (2539) ได�รายงานผลการทดสอบและพฒนาประสทธภาพเครองดานาเพอแก�ปoญหาการขาดแคลนแรงงาน โดยทาการวจยและทดสอบในสภาพของการทางานจรงในนาเกษตรกร ตงแต&ปX พ.ศ. 2534-2536 เพอศกษาความเป�นไปได� ข�อ จากดและคาแนะนาในการใช�เครองดานา จาก นนจงขยายผลไปส&เกษตรกร โดยให�ทดลองใช�เครองดานาด�วยตนเอง ศกษาปoญหาการใช�ระดบเกษตรกร มเกษตรกรเข�าร&วมโครงการ 67 ราย พนทรวม 420 ไร& ผลการดาเนนงานปรากฎว&า เกษตรกรทกรายสามารถเตรยมแผ&นกล�าได�ด�วยตนเอง และสามารถใช�เครองดานาได�อย&างมประสทธภาพ เฉลย 8 ไร&ต&อวน เมอเปรยบเทยบกบค&าจ�างดานาปX พ.ศ. 2539 ทสงถง 500 บาทต&อไร&แล�ว ถ�าเกษตรกรใช�เครองดานาปXละ 20 วน หรอดานา 160 ไร&ต&อปX จะมต�นทนการใช�เครองดานาเฉลยเพยง 260 บาทต&อไร& หากแต&ว&าการใช�เครองดานานควรใช�ในระบบกล&มสหกรณZหรอระบบรบจ�างเพอให�มความค�มค&าทางเศรษฐกจ (ภาพท 9)


39

ตารางท 19 ผลของระยะปลกต&อผลผลต (กก./ไร&) ของข�าวจาปอนกาพนธZ ก.วก.1 และ ก.วก.2 ทสถาน ทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปX พ.ศ. 2538 และ ฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2538/39

(นทศนZและป�ยะพนธZ, 2540)

ระยะปoกดา ฤดนาปX พ.ศ. 2538 ฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2538/39 (ซม.) ก.วก. 1 ก.วก. 2 ก.วก. 1 ก.วก. 2 15x20 962 928 880a 767ab 15x25 976 880 855ab 813a 15x30 908 842 804bc 721bc 20x20 971 891 820ab 792a 20x25 939 814 785c 738bc 25x25 935 871 785c 691c C.V.(%) 4.4 8.4 5.1 4.2

ในสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกน ไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT

กองเกษตรวศวกรรม (2538) รายงานว&า เครองปoกดาสามารถใช�ทดแทนแรงงานทมอย&จากดได�เป�นอย&างด โดยสามารถปoกดาข�าวได�ไม&น�อยกว&า 8 ไร&ต&อวน นอกจากนยงสามารถลดพนทตกกล�าเหลอเพยง 7-8 ตารางเมตรต&อการปoกดา 1 ไร&

เครองปoกดาทใช�ในการปลกข�าวจาปอนกา เป�นแบบตดเครองยนตZเดนตาม ร&น TP 400 ปoกดาข�าวได�ครงละ 4 แถว มระยะระหว&างแถวคงท 30 เซนตเมตร ระยะระหว&างกอปรบได� 4 ระยะคอ 14, 16, 18 และ 20 เซนตเมตร สามารถปรบระดบความลกได�ตามความเหมาะสมของเทอก

ภาพท 8 การถอนกล�าและปoกดาข�าวจาปอนกา

40

ภาพท 9 การใช�เครองปoกดาข�าวจาปอนกา

8. การปลกแบบหว�านนาตม นอกเหนอจากการปลกข�าวจาปอนกาโดย

วธปoกดาแล�ว ในเขตภาคเหนอและภาคกลางทมระบบชลประทานด เกษตรกรสามารถเลอกปลกโดยวธหว&านนาตมได� โดยวธนจะช&วยลดต�นทนค&าแรงงานได�เป�นอย&างด แต&ต�องมความประณตในการเตรยมดน เตรยมเมลดพนธZ ควบคมระดบนาและควบคมวชพชจงจะได�ผลผลตด

จากการถงศกษาผลของวธปลกต&อการเจรญเตบโตและผลผลตของข�าวจาปอนกา ทวศรและคณะ (2539) รายงานว&า การปลกแบบหว&านนาตมทาให�ต�นข�าวมความสงน�อยกว&าการปลกโดยวธปoกดาเฉพาะในฤดนาปรง แต&ไม&แตกต&างกนเมอปลกในฤดนาปX ข�าวทปลกแบบหว&านนาตมมจานวนต�นต&อพนทมากกว&าการปลกด�วยวธปoกดา และข�าวทปลกแบบหว&านนาตมได�ผลผลตตากว&าข�าวทปลกด�วยวธปoกดาเฉพาะในฤดนาปXแต&ไม&แตกต&างกนทางสถตเมอปลกในฤดนาปรง และการทดสอบเทคโนโลยการปลกข�าวจาปอน-กาในนาเกษตรกร บญดษฐZและนทศนZ (2541) รายงานว&า จากการทดสอบทจงหวดพะเยา การปลกแบบหว&านนาตมให�ผลผลตข�าวจาปอนกา 554 กโลกรมต&อไร& ตากว&าทปลกโดยการปoกดา

เป�นแถวแต&สงกว&าข�าวทปoกดาแบบเกษตรกร เช&นเดยวกบทจงหวดเชยงราย การปลกแบบหว&านนาตม ได�ผลผลตเฉลย 435 กโลกรมต&อไร& ตากว&าข�าวทปลกแบบปoกดาเป�นแถวแต&สงกว&าข�าวทปoกดาแบบเกษตรกร แต&เมอพจารณาต�นทนการผลตและผลตอบแทนแล�ว การปลกแบบหว&านนาตมสามารถลดต�นทนค&าแรงงานได�เป�นอย&างด และให�ผลตอบแทนดเทยบเท&ากบการปลกแบบปoกดาเป�นแถว (ตารางท 20)

สถาพรและคณะ (2538) รายงานผลการ ศกษาทสถานทดลองข�าวชยนาท พบว&า การปลกข�าวจาปอนกาโดยวธหว&านนาตม ได�ผลผลตข�าวเฉลย 612 กโลกรมต&อไร& ตากว&าข�าวทปลกโดยวธปoกดาซงได�ผลผลตเฉลย 729 กโลกรมต&อไร& คดเป�นร�อยละ 16

การเตรยมดนทานาหว&านนาตมให�ได�ผลดควรต�องเตรยมดนอย&างประณต ปรบพนนาให�สมาเสมอ มคนนาล�อมรอบและสามารถควบคมระดบนาได�เป�นอย&างด หลงจากไถดะแล�วปล&อยนาเข�านาพอให�ดนช&ม ทงไว� 5-10 วนเพอให�เมลดวชพชงอก แล�วจงไถแปรและคราด ทาเทอก 2-3 ครง ตามขนตอนปฏบตในการเตรยมดน เพอ


41

กาจดวชพชและปรบระดบพนท แบ&งกระทงนาเป�นแปลงย&อยขนาดกว�าง 3-5 เมตร ยาวไปตาม

ทศทางลม ปรบเทอกให�สมาเสมอ ระบายนาออก ทงไว� 1 วน แล�วหว&านเมลดข�าวงอกทเตรยมไว�

ตารางท 20 ผลผลตของข�าว ต�นทนการผลตและผลตอบแทนของการปลกข�าวจาปอนกา พนธZ ก.วก.1 ด�วยวธต&าง ๆ ในนาเกษตรกรจงหวดพะเยาและจงหวดเชยงราย ฤดนาปX พ.ศ. 2540

(บญดษฐZและนทศนZ, 2541)

ข�อมล ปoกดาเป�นแถว ปoกดาแบบเกษตรกร หว&านนาตม (20x20 ซม.) (12 กก./ไร& )

อาเภอแม&ใจ จงหวดพะเยา 1. ผลผลตข�าว (กก./ไร&) 687 518 554 2. ต�นทนการผลต (บาท/ไร&) 2.1 ค&าปoจจยการผลต 693 754 725 2.2 ค&าแรงงาน 2,239 1,484 1,280 3. ผลตอบแทน (บาท/ไร&) 2,564 1,906 2,427 อาเภอเมอง จงหวดเชยงราย 1. ผลผลตข�าว (กก./ไร&) 440 346 435 2. ต�นทนการผลต (บาท/ไร&) 2.1 ค&าปoจจยการผลต 512 572 550 2.2 ค&าแรงงาน 1,820 1,590 1,680 3. ผลตอบแทน (บาท/ไร&) 1,188 605 1,250

หมายเหต: ราคาผลผลตข�าว กโลกรมละ 8 บาท

9. การใส�ปSย

ข�าวจาปอนกาตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนในอตราทสงมากเมอเปรยบเทยบกบข�าวอนดกา แต&การใส&ปpยมากเกนไปมโอกาสทต�นข�าวจะถกโรคและแมลงทาลายได�ง&าย รวมทงทาให�ต�นข�าวล�ม เป�นสาเหตหนงททาให�ผลผลตข�าวลดลงได�

ในประเทศญปJนมการใส&ปpยในการปลกข�าวหลายครงและในปรมาณมาก เรมตงแต&ระยะทไถตากดนจะใส&ปpยรองพนโดยใส&ปpยหมกหรอปpยคอก อตรา 1,600 กโลกรมต&อไร& Calcium silicate อตรา 96-128 กโลกรมต&อไร& และ Fused phosphate 64-192 กโลกรมต&อไร& แล�วใส&ปpยรองพนเป�นครงทสองก&อนพรวนดนแปลงปoกดาโดยใส&ปpยไนโตรเจน อตรา 4-9.6 กโลกรมไนโตรเจน

ต&อไร& ปpยฟอสฟอรส อตรา 11.2-14.4 กโลกรม P2O5 ต& อไร& และ ปp ย โพแทสเซ ยม อตรา 9.6-19.2 กโลกรม K2O ต&อไร& ใส&ปpยไนโตรเจนแต&งหน�าในช&วงการเจรญเตบโตทางลาต�นอก 2-3 ครง ทระยะ 4, 15 และ 20 วนหลงปoกดา ครงละ 6.4 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ทระยะกาเนดช&อดอกใส&ปpยไนโตรเจน อตรา 1.28 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& และปpยโพแทสเซยม 1.28 กโลกรม K2O ต&อไร& ครงสดท�ายทระยะข�าวออกรวงใส&ปpยไนโตรเจน อตรา 1.6-3.2 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ในประเทศไทยได�มการศกษาเพอหาอตราปpยไนโตรเจนทเหมาะสมสาหรบการปลกข�าวจาปอนกา ซงอาจอง (2537) ได�ศกษาปรมาณธาต

42

ไนโตรเจนทข�าวญปJนต�องการ ดาเนนการปXใน พ.ศ. 2534-36 ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ใช�ข�าวญ ปJนพนธZ Sasanishiki และ Todoroki wase และอตราปpย 6 ระดบ ผลการทดลองปรากฏว&า ไม&มปฏสมพนธZร&วมระหว&างพนธZข�าวกบอตราปpย คอ เมอใส&ปpยไนโตรเจนเพมขน ผลผลตข�าวจะเพมขนทง 2 พนธZ โดยอตรา 30-6-6 กโลกรม N-P2O5-K2O ต&อไร& ให�ผลผลตเมลดข�าวเฉลย 1,032 กโลกรมต&อไร& ไม&แตกต&างทางสถตกบอตรา 24-6-6 กโลกรม N-P2O5-K2O ต&อไร& ทให�ผลผลตข�าว 896 กโลกรมต&อไร& แต&สงกว&าอตราปpยระดบอน ๆ

การศกษาอตราปpยไนโตรเจนทเหมาะสมสาหรบการปลกข�าวญปJน ทศนยZวจยข�าวแพร& ในฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2535-37 ในดนนาชดลาปาง ใช�พนธZข�าว ก.วก.1 และ Todoriki wase ใส&ปpยไนโตร เจน อ ตรา 0, 6, 12, 18, 24 และ 30 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ร&วมกบปpยฟอสเฟตอตรา 12 กโลกรม P2O5 ต&อไร& และปpยโพแทส- เซยม อตรา 6 กโลกรม K2O ต&อไร& วลยพรและคณะ (2538) ได�สรปว&า ข�าวญปJนทง 2 พนธZมความสามารถในการให�ผลผลตไม&แตกต&างกน การใส&ปpยไนโตรเจนทาให�ผลผลตเพมขนและแตกต&างกนอย&างมนยสาคญทางสถตในทกฤดปลก โดยให�ผลผลตข�าวสงสดทอตราปpย 30 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& แต&ไม&แตกต&างทางสถตกบปpยไนโตรเจนทอตรา 24 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& และ 18 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร&ในบางฤดปลก มสมการ Quadratic แสดงการตอบสนองต&อปpยไนโตรเจน ดงน

พนธ9 ก.วก.1

Y = 354+11.1**X–0.04X2 (R2 = 0.99**) พนธ9 Todoroki wase

Y = 364+13.2**X–0.15**X2 (R2 = 0.99**) ด�านผลตอบแทนทางเศรษฐกจ พบว&า

ระดบปpยไนโตรเจนท 24 กโลกรมไนโตรเจนต& อ ไ ร& ให� ผลตอบแทน (Marginal rate of return: MRR) 211 เปอรZเซนตZ สงกว&าการใส&ปpย 30 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ทให�ผลตอบแทน (MRR) เพยง 47 เปอรZเซนตZ (ตารางท 21) ฤดนาปX พ.ศ. 2534/35 วลยพรและคณะ (2540ข) ได�มการศกษาประสทธภาพของปpยในการให�ผลผลตของข�าวญปJนในดนนาชดลาปาง ทศนยZวจยข�าวแพร& พบว&า การใส&ปpยไนโตรเจนท อตรา 24 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& นอกจากให�ผลผลตสงสดไม&แตกต&างจากการใส&ปpยอตรา 30 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร&แล�ว ยงแสดงให�เหนถงประสทธภาพของปpยในการให�ผลผลตสงกว&าการใส&ปpยไนโตรเจนอตราอน ๆ โดยให�ค&าดชนเกบเกยว (Harvest index) สงถง 54 เปอรZเซนตZ และให�ค&า Productivity score ซ งเป�นผลรวมของ Grain yield, Biological yield และ Harvest index สงสดถง 56.3 (ตารางท 22) ทงน พบว&า ปรมาณธาตไนโตรเจนทสะสมในต�นพชมความสมพนธZอย&างใกล�ชดกบการให�ผลผลตของข�าวญปJนในลกษณะความสมพนธZแบบ Simple regression และยงพบว&า ประมาณครงหนงของปรมาณธาตไนโตรเจนทงหมดทได�จากการใส&ปpยลงไปในดนเป�นปรมาณทพชสามารถดดไปใช�ในการสร�างการเจรญเตบโตและผลผลต


43

ตารางท 21 ผลผลตข�าวและผลตอบแทนทางเศรษฐกจ จากการใส&ปpยไนโตรเจนอตราต&าง ๆ ของข�าว จาปอนกาพนธZ ก.วก.1 และ Todoroki wase ปX พ.ศ. 2535-2537 ทศนยZวจยข�าวแพร& จงหวดแพร& (วลยพร และคณะ, 2538)

อตราปpย ผลผลตข�าว รายได�สทธ ต�นทนผนแปร ผลตอบแทน (กก.N/ไร& ) (กก./ไร&) (บาท/ไร&) (บาท/ไร&) (MRR) %

0 327 1,799 0 6 382 1,980 121 150 12 441 2,204 222 222 18 496 2,406 322 202 24 553 2,619 423 211 30 580 2,666 524 47

หมายเหต : MRR = ผลต&างของรายได�สทธ

ผลต&างของต�นทนผนแปรx100

ตารางท 22 Agronomic performance ของข�าวจาปอนกาทได�จากการใส&ปpยไนโตรเจนอตราต&าง ๆ ทศนยZวจยข�าวแพร& จงหวดแพร& ฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2534/35 (วลยพรและคณะ, 2540 ข)

factors อตราปpยไนโตรเจน (กก.N/ไร&)

0 6 12 18 24 30 Grain yield (t/rai) .3 .4 .5 .6 .8 .9 Biological yield (t/rai) .6 .9 1.1 1.2 1.5 1.7 Harvest index (%) 50.5 50.0 47.3 51.0 54.0 51.0 Productivity score 51.4 51.3 48.9 52.8 56.3 53.6

44

ตารางท 23 ผลผลตข�าวจาปอนกาพนธZ Todoroki wase ทใส&ปpยไนโตรเจนอตราต&างๆ ฤดนาปX พ.ศ. 2535 และฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2535/36 ทสถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม&

(วสทธ, 2538)

ฤดนาปX พ.ศ. 2535 ฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2535/36 อตราปpยไนโตรเจน

(กก.N/ไร&) ผลผลต (กก./ไร&)

อตราปpยไนโตรเจน (กก.N/ไร&)

ผลผลต (กก./ไร&)

0 385d 0 504b 3 382d 4 579g 6 482c 8 604fg 9 454cd 12 626ef 12 473c 16 657e 15 499bc 20 699d 18 512bc 24 716d 21 559ab 28 768d 24 497bc 32 806c 27 594a 36 847b 30 597a 40 898a

C.V. (%) 17.2 C.V. (%) 6.9 ในสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกนไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความความเชอมน 95% โดยวธ DMRT

ศกษาการตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนของข�าวจาปอนกา พนธZ Todoroki wase ทสถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& ฤดนาปX พ.ศ. 2535 และฤดนาปรง พ.ศ. 2536 โดยวสทธ (2538) ได�รายงานว&า การตอบสนองของผลผลต ข�าวจาปอนกาต&อการใส&ปpยไนโตรเจนอย&ในรปสมการเส�นตรง Y = 393.973+6.677N ในฤดนาปX และ Y = 519.364+9.064N ในฤดนาปรง แต&ยงไม&สามารถหาระดบปpยทเหมาะสมทางเศรษฐกจได�เนองจากยงมแนวโน�มว&าผลผลตจะเพมขนอกจากการเพมอตราปpยไนโตรเจน การทดลองนใส&ปpยไนโตรเจนสงสดอตรา 30 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร&ในฤดนาปX และ 40 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร&ในฤดนาปรง (ตารางท 23)

ในเขตภาคกลาง สถาพรและคณะ (2538)

ได�ศกษาอตราปpยไนโตรเจนทเหมาะสม ค�มกบการลงทนของวธปลกแบบปoกดาและหว&านนาตม ทสถานทดลองข�าวชยนาท จงหวดชยนาท ในปX พ.ศ. 2534-2537 ใช�พนธZ ก.วก.1 สรปว&า วธปลกแบบปoกดามการตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนได�สงถง 30 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& โดยเฉลยอตราปpย 18 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร&เป�นอตราทให�ผลกาไรสงสด (ตารางท 24) วธปลกแบบหว&านนาตม ข�าวจาปอนกามการตอบสนองต&อปpยถงระดบ 18 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร&ในการให�ผลผลตเฉลย และอตราปpย 12 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร&เป�นอตราปpยทให�กาไรสงสด การใช�ปpยไนโตรเจนอตราสง (24-36 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ) มโอกาสทาให�โรคและแมลงเข�าทาลายได�มากขน และทาให�ต�นข�าวล�มเป�นสาเหตให�ผลผลตลดลง


45

ตารางท 24 การตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนทอตราต&าง ๆ ต&อผลผลตข�าวจาปอนกาพนธZ Sasanishiki ทปลกโดยวธการปoกดา ปX พ.ศ. 2536-2537 ทสถานทดลองข�าวชยนาท จงหวดชยนาท (สถาพรและคณะ, 2538)

อตราปpย ผลผลต ค&าปpยเคม 1_/ มลค&าผลผลต 2_/ ค&าใช�จ&ายคงทกบ 3_/ กาไร (กก.N/ไร&) (กก./ไร&) (บาท/ไร&) (บาท/ไร&) ค&าปpยเคม (บาท/ไร&) (บาท/ไร&)

0 466 0 2,330 1,527.42 802.58 6 603 109.5 3,015 1,636.92 1,378.08 12 757 218.9 3,785 1,746.32 2,038.68 18 841 328.4 4,205 1,855.82 2,349.18 24 838 437.9 4,190 1,965.32 2,224.68 30 854 549.3 4,270 2,076.72 2,193.28 36 741 656.7 6,705 2,184.12 1,520.88

1_/ราคาปpยเคมสตร 16-20-0 กโลกรมละ 5 บาท สตร 46-0-0 กโลกรมละ 5.40 บาท (ปX พ.ศ.2537) 2_/ราคาข�าวเปลอกทบรษทเอกชน (เชยงใหม&ไชยววฒนZฯ) รบซอปX พ.ศ.2537 ราคากโลกรมละ 5 บาท 3_/ค&าใช�จ&ายคงท ได�แก& พนธZข�าว สารเคมกาจดศตรพช ค&าแรงงานเตรยมดน ตกกล�า ปลก เกบเกยว นวด ขนส&ง ค&าเช&าทดน ค&าภาษต&างๆ (กองวจยเศรษฐกจการเกษตร, 2526)

ด�านการตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนของข�าวจาปอนกาแต&ละพนธZนน กล&มงานปรบปรงการผลต ศนยZวจยข�าวแพร& ได�ทาการทดสอบการตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนของข�าวจาปอนกาสายพนธZดเด&น ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ในฤดนาปX พ.ศ. 2540 โดยใช�ข�าวเจ�า 4 พนธZและข�าวเหนยว 4 พนธZเป�นพนธZทดสอบ ปpยไนโตรเจนทอตรา 0, 8, 16, 24 และ 32 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& นทศนZ (2541) พบว&า ในชดข�าวเจ�าพนธZ Koshihikari ได�ผลผลตสงสด เฉลย 721 กโลกรมต&อไร&ทอตราปpย 32 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร&แต&ไม&แตกต&างทางสถตกบทอตรา 24 และ 16 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร&ซงได�ผลผลตข�าวเฉลยท 675 และ 619 กโลกรมต&อไร& ตามลาดบ พนธZ Mineasahi ได�ผลผลตสงสด 639 กโลกรมต&อไร&ทอตราปpย 24 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร&ไม&แตกต&างทางสถตกบอตราปpย 16 และ 32 กโลกรมไนโตร- เจนต&อไร&ทได�ผลผลต 624 และ 576 กโลกรมต&อไร& ตามลาดบ พนธZ ChiyonishIki ตอบสนองต&อ

ปpยทอตรา 16, 24 และ 32 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& โดยได�ผลผลตไม&แตกต&างกนทางสถตเฉลย 716, 723 และ 674 กโลกรมต&อไร& ตามลาดบ พนธZ ก.วก.1 ตอบสนองต&อปpยตงแต&ระดบ 8, 16, 24 และ 32 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& โดยได�ผลผลตไม&แตกต&างกนทางสถต 596, 628, 628 และ 597 กโลกรมต&อไร& ตามลาดบ ชดข�าวเหนยว พนธZ MJ3 ตอบสนองต&อปpยตงแต&ระดบ 8, 16, 24 และ 32 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ได�ผลผลตไม&แตกต&างทางสถต 576, 626, 677 และ 640 กโลกรมต&อไร& ตามลาดบ พนธZ Super 007 ได�ผลผลตข�าวสงทสด เฉลย 728 กโลกรมต&อไร&ทระดบปpย 24 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ไม&แตกต&างทางสถตกบทระดบปpย 32 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ทได�ผลผลตข�าว 670 กโลกรมต&อไร& พนธZ Akishino mochi ตอบสนองต&อปpยตงแต&ระดบ 8, 16, 24 และ 32 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ได�ผลผลตไม&แตกต&างกนทางสถต 525, 615, 635 และ 583 กโลกรมต&อไร&

46

ตามลาดบ เช&นเดยวกบพนธZ Todoroki mochi ทตอบสนองต&อปpยตงแต&ระดบ 8, 16, 24 และ 32 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ได�ผลผลตไม&แตกต&างกนทางสถต 488, 594, 603 และ 582 กโลกรมต&อไร& ตามลาดบ นอกจากอตราปpยไนโตรเจนทใส&จะมผลต&อผลผลตข�าวจาปอนกาแล�ว เวลาทใส&ปpยกมบทบาทสาคญต&อการให�ผลผลตของข�าวจาปอนกาเช&นกน อาจอง (2537) ทาการศกษาระยะเวลาทเหมาะสมในการใส&ปpยไนโตรเจนในข�าวจาปอนกา พนธZ ก.วก.1 ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ในฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2536/37 ใช�ปpยอตรา 24-12-6 กโลกรม N-P2O5-K2O ต&อไร& ผลการศกษาพบว&า การแบ&งใส&ปpยไนโตรเจน 3 ครงคอ ก&อนปoกดา 1 วน หลงปoกดา 7-10 วน และทระยะกาเนดช&อดอก ให�ผลผลตข�าวสงสด 1,046

กโลกรมต&อไร& ส&วนการแบ&งใส&ปpยไนโตรเจน 2 ครง ทก&อนปoกดา 1 วน และทระยะกาเนดช&อดอก ให�ผลผลตข�าวรองลงมา คอ 981 กโลกรมต&อไร&

ในปXต&อมา วลยพรและคณะ (2540ก) ได�ศกษาระยะเวลาในการใส&ปpยไนโตรเจนกบข�าวญปJน พนธZ ก.วก.1 ทศนยZวจยข�าวแพร& สถานทดลองข�าวพาน และสถานทดลองข�าวสนปJาตอง ในปX พ.ศ. 2537-2539 เพอหาระยะเวลาทเหมาะ สมในการใส&ปpยไนโตรเจนเพมผลผลตข�าวจาปอนกา ผลการทดลองสรปได�ว&า การใส&ปpยไนโตรเจนครงเดยวก&อนปoกดาข�าวหรอแบ&งใส&หลายครงในระยะเวลาต&าง ๆ มแนวโน�มให�ผลผลตข�าวไม&แตกต&างกนทางสถต การใส&ปpยไนโตรเจนหลงระยะกาเนดช&อดอกข�าวมแนวโน�มให�ผลผลตข�าวตากว&าการใส&ปpยถงระยะสนสดกาเนดช&อดอก (ตารางท 25, 26 และ 27)

ตารางท 25 ผลผลต (กก./ไร&) ของข�าวจาปอนกาพนธZ ก.วก.1 จากการใส&ปpยไนโตรเจนในเวลาต&างกน ทสถานทดลองข�าวสนปJาตอง จงหวดเชยงใหม& ปX พ.ศ. 2537-2539

(วลยพรและคณะ, 2540ก)

กรรมวธ นาปรง นาปX นาปรง นาปรง เฉลย 1. Basal 1,088a 675a 984ab 1,155a 976 2. Basal+Pl 1,116a 636a 1,059ab 974cd 946 3. Basal +PI+50% Flowering 1,014a 597a 921b 922d 866 4. Basal+10DAT+PI 1,061a 622a 1,112ab 1,060bc 964 5. Basal+10DAT+PI+50% Flowering 1,030a 529a 1,012ab 1,006bcd 895 6. Basal+10DAT+20DAT+PI 1,051a 577a 1,117ab 1,169a 979 7. Basal+10DAT+20DAT+PI+50%Flowering 1,080a 546a 1,133a 1,093ab 963

C.V.(%) 7.7 23.9 11.1 5.3 - ในสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกนไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT


47

ตารางท 26 ผลผลต (กก./ไร&) ของข�าวจาปอนกาพนธZ ก.วก.1 จากการใส&ปpยไนโตรเจนในเวลาต&างกน ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ปX พ.ศ. 2538-2539 (วลยพรและคณะ, 2540ก)

กรรมวธ นาปรง นาปรง เฉลย 1. Basal 876b 835a 856 2. Basal+Pl 983ab 872a 928 3. Basal +PI+50% Flowering 1,016ab 866a 941 4. Basal+10DAT+PI 971ab 844a 908 5. Basal+10DAT+PI+50% Flowering 1,003ab 797a 900 6. Basal+10DAT-20DAT+PI 1,034a 848a 941 7. Basal+10DAT+20 DAT+PI+50% Flowering 1,063a 886a 975

C.V.(%) 9.2 10.5 - ในสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกนไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT

ตารางท 27 ผลผลต (กก./ไร&) ของข�าวจาปอนกาพนธZ ก.วก.1 จากการใส&ปpยไนโตรเจนในเวลาต&างกน ทศนยZวจยข�าวแพร& จงหวดแพร& ปX พ.ศ. 2537-39 (วลยพรและคณะ, 2540ก)

กรรมวธ นาปรง นาปX นาปรง นาปรง เฉลย 1. Basal 535a 283a 1,232a 820a 718 2. Basal+Pl 543a 317a 1,109ab 817cd 697 3. Basal +PI+50% Flowering 509a 309a 956b 795a 642 4. Basal+10DAT+PI 536a 313a 1,206a 789a 711 5. Basal+10DAT+PI+50% Flowering 541a 349a 1,090ab 819a 700 6. Basal+10DAT-20DAT+PI 528a 350a 1,165ab 844a 722 7. Basal+10DAT+20DAT+PI+50%Flowering 532a 351a 1,095ab 812a 698

C.V.(%) 4.9 15.8 12.1 6.4 - ในสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกนไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT หมายเหต: 1) Basal = ใส&รองพนก&อนปoกดา 2) PI = ระยะกาเนดช&อดอก 3) 50%Flowering = ระยะออกดอก 50% 4) 10 DAT = ระยะ 10 วนหลงปoกดา 5) 20DAT = ระยะ 20 วนหลงปoกดา

ถงแม�ว&าผลการทดลองจะสรปว&า การใส&ปpยไนโตรเจนทงหมดเพยงครงเดยวหรอแบ&งใส&หลายครงไม&ทาให�ผลผลตข�าวจาปอนกาแตกต&างกน แต&การจดการสภาพแวดล�อมในแปลงทดลอง ได�มการปqองกนการสญเสยปpยไนโตรเจนทใส&ในนาเป�นอย&างด ขณะทในนาเกษตรกรมโอกาสทจะเกดการสญเสยปpยไนโตรเจนจากการจดการไม&ถกต�องได�ง&าย จงควรมการแบ&งใส&ปpยไนโตรเจน

2-3 ครงเพอลดการสญเสยปpยไนโตรเจนไปกบการจดการต&าง ๆ เช&น ไหลไปกบนาทไหลผ&านนาข�าว จากผลการวจยข�างต�นสรปได�ว&า การปลกข�าวจาปอนกาในดนทมความอดมสมบรณZปานกลางถงสงต�องใส&ปpยไนโตรเจนทอตรา 12-18 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ส&วนดนนาทมความอดมสมบรณZตาต�องใส&ปpยไนโตรเจนอตรา 24-30

48

กโลกรมไนโตรเจนต&อไร&จงจะให�ผลผลตสง และให�ผลตอบแทนทางเศรษฐกจทเหมาะสม

ธาตฟอสฟอรส โพแทสเซยมและธาตอาหารรองกมความจาเป�นต&อการเจรญเตบโต และการให�ผลผลตของข�าวจาปอนกาเช&นกน จงจาเป�นต�องใส&ปpยฟอสฟอรสในการปลกข�าวจาปอนกาโดยทวไป และใส&ปpยโพแทสเซยมเมอปลกในนาดนทราย ส&วนธาตอาหารรองทมอย&ในดนนาในปรมาณทเพยงพอต&อความต�องการของต�นข�าวอย&แล�วในปoจจบนยงไม&มความจาเป�นต�องใส&9.1 การใส�ปSยนาดา

ปpยรองพน แนะนาให�ใส&ปpยสตร 16-20-0 สาหรบนาดนเหนยวและ 16-16-8 สาหรบนาดนทราย อตรา 35 กโลกรมต&อไร& ใส&ก&อนปoกดา 1 วน หรอหลงจากปoกดาไม&เกน 5 วน

ปpยแต&งหน�า แนะนาให�ใส&ปpยแอมโมเนยมซลเฟต (21-0-0) อตรา 20 กโลกรมต&อไร& หรอปpยยเรย (46-0-0) อตรา 10 กโลกรมต&อไร& 2 ครง ทระยะ 15 และ 30 วนหลงจากปoกดาสาหรบการปลกในฤดนาปX ส&วนการปลกในฤดนาปรงใส&ทระยะ 20 และ 40 วนหลงจากปoกดา

ทงน อตราปpยไนโตรเจนอาจจะต�องใส&เพมมากขนหากดนมความอดมสมบรณZตา 9.2 การใส�ปSยนาหว�านนาตม

ครงท 1 สาหรบนาดนเหนยวแนะนาให�ใส&ปpยสตร 16-20-0 หรอ สตร 16-16-8 สาหรบนาดนทราย อตรา 35 กโลกรมต&อไร& เมอต�นข�าวมอาย 10-15 วน

ครงท 2 แนะนาให�ใส&ปpยแอมโมเนยมซล- เฟต (21-0-0) อตรา 20 กโลกรมต&อไร& หรอปpย ยเรย (46-0-0) อตรา 10 กโลกรมต&อไร& หลงจากการใส&ครงแรก 15 วนสาหรบการปลกในฤดนาปX หรอ 20 วนสาหรบการปลกในฤดนาปรง

ครงท 3 ใส&ปpยอตราเดยวกบการใส&ในครง

ท 2 โดยให�ใส&หลงจากใส&ปpยครงท 2 แล�ว 15 วนสาหรบการปลกในฤดนาปX หรอ 20 วนสาหรบการปลกในฤดนาปรง

นอกจากงานวจยและพฒนาการใส&ปpยเคมในการปลกข�าวจาปอนกาแล�ว ยงมการศกษาการใช�ปpยพชสดในการปลกข�าวจาปอนกาและการปลกข�าวจาปอนกาแบบเกษตรอนทรยZอกด�วย

นทศนZและคณะ (2541) ได�ศกษาการใช�ปpยพชสดบางชนดในการปลกข�าวจาปอนกา พนธZ ก.วก.1 ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ในฤดนาปX พ.ศ. 2540 โดยใช�ถวเขยวและโสนอฟรกนปลกเป�นพชปpยสดร&วมกบการใส&ปpยเคม ผลการศกษา พบว&า ถวเขยวให�ผลผลตเมลดเฉลย 201 กโลกรมต&อไร& มนาหนกต�นสดเฉลย 2,260 กโลกรมต&อไร& คดเป�นนาหนกแห�งเฉลย 492 กโลกรมต&อไร& มธาตไนโตรเจนในลาต�นทงหมด 16.9 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& สาหรบโสนอฟรกนมนาหนกต�นสดเฉลย 3,020 กโลกรมต&อไร& คดเป�นนาหนกแห�ง 532 กโลกรมต&อไร& และมธาตไนโตรเจนทงหมดในลาต�นเฉลย 16.6 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ในกรรมวธทไม&ปลกพชตระกลถว ข�าวจาปอนกาตอบสนองต&อปpยเคมรองพนดกว&าการใส&ปpยแต&งหน�า โดยการใส&ปpยรองพนอตรา 8 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ให�ผลผลตข�าวเฉลย 712 กโลกรมต&อไร& สงกว&าและแตกต&างจากการใส&ปpยแต&งหน�าอตรา 8 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ซงให�ผลผลตข�าว 614 กโลกรมต&อไร& การปลกพชตระกลถวเป�นพชปpยสด ทาให�ข�าวจาปอนกา พนธZ ก.วก.1 ทปลกตามหลงมการสร�างรวงต&อกอเพมขนใกล�เคยงกน จานวนเมลดต&อรวงเพมขนในกรรมวธการปลกโสนอฟรกนเป�นปpยพชสด และทาให�ผลผลตข�าวเพมขนร�อยละ 13 และ 19 ในกรรมวธการปลกถวเขยวและโสนอฟรกนเป�นปpยพชสด ตามลาดบ (ตารางท 28)


49

ตารางท 28 ผลผลต (กก./ไร&) ข�าวจาปอนกาพนธZ ก.วก.1 ปลกตามหลงการไถกลบพชปpยสดบางชนด ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปX พ.ศ. 2540 (นทศนZและคณะ, 2541ข)

ตารบปpย (b) พชตระกลถว (a) เฉลย (N-P2O5-K2-O) ปล&อยว&าง ถวเขยว โสนอฟรกน

(0+0)-6-6 464c 583b 699c 582 (8+0)-6-6 712a 730a 742bc 728 (0+8)-6-6 614b 778a 786ab 726 (8+8)-6-6 760a 792a 812a 789

เฉลย 638 721 761 706 C.V.(a) = 7.3%, C.V.(b) = 7.0% ในสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกนไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT LSDa (0.05) = 44.7 กก./ไร&**, LSDb (0.05) = 41.3 กก./ไร& **

ในการประเมนพนธZข�าวจาปอนกาเพอหาพนธZข�าวทเหมาะสมสาหรบการผลตข�าวอนทรยZ ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ในฤดนาปX พ.ศ. 2542 โดยบญดษฐZและนทศนZ (2543) พบว&า ในกล&มข�าวจาปอนกา ผลการทดลองปXท 1 พ.ศ. 2542 พนธZ ก.วก.1 ให�ผลผลตสงสดในการปลกแบบอนทรยZไม&แตกต&างทางสถตกบการปลกแบบเคม แต&สงกว&าการปลกแบบธรรมชาตอย&างมนยสาคญ ส&วนพนธZ ก.วก.2 ให�ผลผลตสงสดในการปลกแบบเคม และไม&แตกต&างทางสถตกบแบบเกษตรอนทรยZ แต&สงกว&าการปลกแบบธรรมชาตอย&างมนยสาคญ (ตารางท 29) แต&ผลการทดลอง

ในปXท 2 และปXท 3 (พ.ศ. 2543-2544) ปรากฏว&าค&าเฉลยผลผลตของข�าวจาปอนกาทมการปลกแบบอนทรยZและปลกแบบธรรมชาต ให�ผลผลตไม&แตกต&างกนทางสถต แต&ตากว&าข�าวจาปอนกาทมปลกแบบเคมอย&างมนยสาคญ ค&าเฉลยผลผลตข�าวทง 3 ปX ข�าวจาปอนกาทปลกแบบอนทรยZให�ผลผลตตากว&าแบบเคม ร�อยละ 22 แต&สงกว&าการปลกแบบธรรมชาตร�อยละ 20 จงสรปได�ว&า ข�าวในกล&มจาปอนกามแนวโน�มให�ผลผลตดและปลกแบบข�าวอนทรยZได� ถ�าหากมการเพมธาตอาหารพชโดยเฉพาะธาตไนโตรเจนจากวสดอนทรยZเข�าไปอก

ตารางท 29 ผลผลต (กก./ไร&) ของข�าวจาปอนกาพนธZ ก.วก.1 และ ก.วก.2 เมอปลกและดแลรกษาแบบ เกษตรเคม เกษตรอนทรยZและธรรมชาต ทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ฤดนาปX 2542 (บญดษฐZและนทศนZ, 2543)

พนธZข�าว กรรมวธการผลต

แบบเกษตรเคม แบบเกษตรอนทรยZ แบบธรรมชาต ก.วก.1 348ab 495a 312b ก.วก.2 423a 340ab 200b

C.V. กรรมวธการผลต = 25.9%, C.V. พนธZข�าว = 10.2% ในพนธZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกนไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ LSD

50

ผลจากการทดลองแสดงให�เหนว&า การปลกโสนอฟรกนและถวเขยวเป�นปpยพชสด สามารถทดแทนปpยเคมทใส&รองพนได� เมอใส&ร&วมกบปpยเคมแต&งหน�าเพมอก 8 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ทาให�ได�ผลผลตข�าวในระดบทน&าพอใจ

การปลกโสนอฟรกนหรอถวเขยวเพอทาเป�นปpยพชสด ใช�อตราเมลดพนธZ 5-8 กโลกรมต&อไร&

ทาการหว&านเมลดหลงจากไถดะในช&วงต�นฤดฝนประมาณปลายเดอนเมษายนถงเดอนพฤษภาคม จะสามารถเกบเกยวผลผลตเมลดถวเขยวได�เมอต�นถวมอายประมาณ 65 วน แล�วไถกลบซากต�นถวเขยว ส&วนโสนอฟรกนนน หลงจากปลกประมาณ 6-8 สปดาหZ ทาการตดลาต�นแล�วจงไถกลบเป�นปpยพชสด

10. การควบคมระดบนา ระดบนาในนามผลต&อการแตกกอและ

ความแขงแรงของต�นข�าว โดยระดบนาลกเกนไปจะทาให�ต�นข�าวแตกกอน�อย ลาต�นอ&อนแอ ล�มง&าย นอกจากนระดบนายงมผลต&อการควบคมวชพช คอ ถ�าแปลงนาไม&มนาขงจะทาให�วชพชขนได�มาก จงจาเป�นต�องมการควบคมระดบนาให�พอดในแต&ละช&วงการเจรญเตบโตของข�าว

ในประเทศญปJน มการควบคมระดบนาอย&างประณต คอ หลงจากปoกดาแล�ว 2 วน จงทดนาเข�านาให�มระดบลกประมาณ 3 เซนตเมตร วนท 3-5 หลงจากปoกดารกษาระดบนาในแปลงประมาณ 2 เซนตเมตร วนท 6-10 หลงจากปoกดารกษาระดบนาในนาประมาณ 4 เซนตเมตร ทระยะแตกกอสงสดมการระบายนาออกจากนาและตากดนนานประมาณ 7-8 วน ขนอย&กบลกษณะเนอดน แล�วทดนาเข�าสลบวนกบการระบายนาออก หลงจากข�าวออกรวงรกษาระดบนาในนาให�เหลอเพยงเลกน�อยตลอดเวลา โดยทดนาเข�าทก 3 วน และหลงจากข�าวออกรวงแล�วประมาณ 25

วน ทาการระบายนาออกจากแปลงนาทงหมด ทงนจะทดนาเข�านาช&วงใกล�เทยงวนเพราะเป�นช&วงทมอณหภมของนาทเหมาะสม

การปลกข�าวจาปอนกาในประเทศไทยมขนตอนการควบคมระดบนาน�อยกว&าของประเทศญปJนโดยในระยะแรกของการเจรญเตบโต ควรรกษาระดบนาในนาไว�ไม&เกน 5 เซนตเมตร หรอประมาณครงฝJามอ และต�องรกษาระดบนาในนาให�เหมาะสมตลอดฤดปลก ซงจะมผลต&อการควบคมวชพชในนา ก&อนใส&ปpยในนาควรมนาขงพอทจะทาให�ปpยละลายได� ป�ดทางนาไหลผ&านหลงจากหว&านปpยแล�วอย&างน�อย 5 วน จะเพมประสทธภาพการใช�ปpยได�ด

ระยะก&อนเกบเกยวข�าว คอ หลงจากข�าวออกรวงแล�วประมาณ 15-25 วน ควรระบายนาออกจากนาให�หมด ทงนขนกบเนอดน เพอให�เมลดข�าวสกแก&สมาเสมอกน พนนาแห�ง สะดวกต&อการเกบเกยว อกทงยงช&วยรกษาคณภาพขของข�าวด�วย

11. การควบคมวชพช ถงแม�ข�าวจาปอนกาจะมความสามารถใน

การแข&งขนกบวชพชได�ดกว&าข�าวชนดอนๆ โดยมอตราการเจรญเตบโตทางลาต�น (Vegetative growth rate) ทสงมาก โดยเฉพาะการปลกในฤดนาปXซงจะใช�เวลาในช&วงนเพยง 40 วนเท&านน แต&การควบคมวชพชกยงมความจาเป�นทจะต�อง

ปฏบต เพอช&วยลดการสญเสยผลผลตข�าวทมสาเหตจากการแข&งขนกบวชพช ในประเทศญปJนมการใช�สารกาจดวชพชชนดก&อนวชพชงอก เช&น MO และชนดหลงวชพชงอก เช&น Saturn-S ในการควบคมวชพชในนาข�าว แต&วธการควบคมวชพชทดทสด คอ การ


51

ผสมผสานตงแต&การใช�เมลดพนธZข�าวทสะอาดปราศจากเมลดวชพชปน การเตรยมดนทด ระยะปoกดาข�าวถหรออตราเมลดพนธZสงในนาหว&านนาตม อย&างไรกตาม ในแหล&งทมวชพชมากและการทานาหว&านนาตมมความจาเป�นต�องใช�สารกาจดวชพชซงมอย&หลายชนด และสารกาจดวชพชทใช�ได�ง&ายและมประสทธภาพในการควบคมวชพชในนาข�าวได�ด คอ สารกาจดวชพชชนดเมด ซงม

จาหน&ายอย&ทวไปในท�องตลาด วธใช� อตรา และเวลาทใส&ตามคาแนะนาทระบบนฉลาก ก&อนทจะใส&ปpยเคมแต&งหน�าทกครงจะต�องตรวจดปรมาณวชพชทขนอย&ในนา ถ�าหากมปรมาณวชพชมากจะต�องกาจดวชพชก&อน แล�วจงใส&ปpย ถ�าไม&กาจดวชพชกไม&ควรใส&ปpย เพราะวชพชมความสามารถในการดดใช�ธาตอาหารจากปpยได�ดกว&าต�นข�าว ซงจะทาให�ผลผลตข�าวลดลงได�

12. การปTองกนกาจดศตรขาว พนธZข�าวจาปอนกาไม&มความต�านทานต&อ

โรคและแมลงศตรข�าวทสาคญ ประกอบกบข�าวจาปอนกามอายเกบเกยวสนกว&าข�าวอนดกาโดยทว ๆ ไป จงทาให�เกดการทาลายของศตรข�าวได�ง&าย จาเป�นต�องมมาตรการปqองกนกาจดศตรข�าว ทงการปqองกน การตรวจตดตามแปลงนา และการกาจดอย&างถกวธ 12.1 โรคขาว

ในประเทศญปJน มโรคข�าวทสาคญ คอ โรคไหม� โรคเน&าคอรวงและโรคโคนเน&า ปqองกนกาจดได�โดยการใช�สารเคมปqองกนกาจดโรคข�าว ส&วนในประเทศไทย โรคข�าวทสาคญและพบการระบาดในข�าวจาปอนกา ได�แก& โรคไหม� โรคถอดฝoกดาบ โรคเมลดด&าง โรคใบสส�ม โรคกาบใบเน&า และโรคกาบใบแห�ง การปqองกนกาจดควรเรมทการคลกเมลดพนธZด�วยสารปqองกนกาจดเชอรา การเขตกรรม การใส&ปpยไนโตรเจนตลอดจนการใช�สารเคมปqองกนกาจดตามคาแนะนา 12.2 แมลงศตรขาว

การปลกข�าวจาปอนกาในประเทศญปJนมแมลงศตรข�าวทสาคญ คอ เพลยกระโดดสนาตาล เพลยกระโดดหลงขาว ตกแตนข�าวและเพลยแปqงทเมลดข�าว การปqองกนกาจดโดยใช�สารเคมปqองกนกาจดแมลงศตรข�าว ในประเทศไทย แมลงศตรทสาคญของข�าวจาปอนกา คอ หนอนกอ แมลงบว หนอนปลอก หนอนแมลงวนเจาะยอดข�าว เพลย

จกจนสเขยวและเพลยกระโดดสนาตาล ปqองกนกาจดโดยกาหนดช&วงเวลาปลก ใช�กบดบแสงไฟ ปลกพชหมนเวยนเพอตดวงจรการระบาด การเผาตอซง ไขนาเข�าท&วมแปลงเพอทาลายดกแด�หลงเกบเกยวข�าวและทาลายพชอาศยของแมลงศตร ตลอดจนการตรวจแปลง เมอพบการระบาดต�องทาการปqองกนกาจดด�วยสารเคมหรอสารสกดจากธรรมชาต 12.3 สตว)ศตร ปนา : จดเป�นสตวZศตรทสาคญของข�าวจาปอนกา จะกดทาลายต�นกล�าข�าวจาปอนกาทมขนาดเลกกว&าต�นกล�าข�าวอนดกามาก โดยเฉพาะในระยะแรกหลงปoกดา ปqองกนกาจดโดยระบายนาออกจากนา ดกจบตามทางนาไหล หรอการใช�สารเคมกาจด เช&น เฟนนโตรไธออน เป�นต�น หอยเชอร : มการระบาดมากในพนทนาชลประทานทมการทานาอย&างต&อเนอง โดยกดส&วนของต�นกล�าข�าวทอย&ใต�นาหลงจากปoกดา ปqองกนกาจดโดยใช�ตาข&ายดกทางนาเข�า-ออก เกบทาลายไข&หอยและตวหอยทงในช&วงก&อนเตรยมดนและช&วงทมต�นข�าวอย&ในนา กาจดโดยใช�สารเคม เช&น นโคลซาไมด9 คอปเปอร9ซลเฟต

และเมทลดไฮท9 เป�นต�น หน : หนนากดกนและทาลายต�นข�าวในนาทขาดนา โดยเฉพาะในระยะข�าวออกรวงถงสกแก& กดกนทงต�นข�าวและรวงข�าว ปqองกนกาจด

52

โดยการสารวจรอบ ๆ แปลงนา คนนา เมอพบรหนให�ขดจบมาทาลาย การล�อมตหน ใช�กบดก การกาจดวชพชในทรกทาให�หนไม&มทหลบซ&อน การอนรกษZศตรธรรมชาต เช&น ง นกแสก นกฮก เหยยว พงพอนและแมว การปqองกนกาจดโดยใช�สารเคมวางเหยอพษ เช&น ซงค9ฟอสไฟด9 สะตอม

คลแรท หรอ เสด รวมทงการทารวปqองกนหน โดยใช�แผ&นสงกะส กระเบองแผ&นเรยบ หรอแผ&นพลาสตก

นก : นกทาความเสยหายหลงจากข�าวออกดอกตงแต&ระยะเมลดข�าวเป�นนานมจนเมลดสกแก& โดยขบจกเมลดข�าวดดกนนานมและใช�ปากรดเมลดข�าวจากรวง การปqองกนกาจดโดยทาลายทอย&อาศยของนก คนไล& หรอ ทาให�นกตกใจกลว เช&น ทาตาข&าย ขงวสดสะท�อนแสง ใช�เครองมอทาให�เกดเสยงดง ห&นไล&กา หรอสารเคมพ&นรวงข�าว เช&น เมซรอล 50% WP เมอนกมากนจะเกดอาการเขดแล�วหนไป

13. การจดการก�อนและหลงการเกบเกยว เมอเปรยบเทยบกบผ�บรโภคข�าวโดยทว ๆ ไป ผ�บรโภคข�าวชนดจาปอนกาต�องการข�าวทมคณภาพสงและสมาเสมอมาก ดงนนการจดการก&อนและหลงการเกบเกยวข�าวจงมความสาคญเป�นอย&างยง เพอให�ได�เมลดข�าวทมคณภาพดตรงตามมาตรฐานเฉพาะและความต�องการของผ� บรโภค รวมทงเป�นการเพมประสทธภาพในการผลตข�าวจาปอนกาให�ได�ผลตอบแทนทสงขนด�วย

การจดการก&อนและหลงเกบเกยวข�าวในประเทศญปJนนน มการดแลไม&ให�แปลงนาขาดนาในระยะออกรวงจนถง 25 วนหลงออกรวง แล�วจงระบายนาออก เกบเกยวข�าวทระยะ 40-45 วนหลงข�าวออกรวง หรอเมลดข�าวสกแก& 90% ของรวง ตากฟJอนข�าวโดยแขวนบนราวและมวสดกนฝน นวดข�าวโดยใช�เครองนวดข�าวชนดยดโคนฟางข�าว แล�วรดเมลดออกจากรวง ทงน เพราะข�าวจาปอนกามระแง�เหนยวมาก ไม&สามารถนวดด�วยวธฟาดข�าวหรอใช�เครองนวดโดยทว ๆ ไป ทปqอนฟJอนข�าวเข�าไปทงหมดได� แต&ในปoจจบนมเครองเกยวนวดข�าว (Combined harvester) ทเกบเกยวแล�วนวดข�าวในเครองเดยวกนซงได�ผล ดและเหมาะสมกบข�าวชนดน แล�วจงนาเมลดข�าวเปลอกไปตากหรออบลดความชนต&อไป 13.1 ระยะเวลาเกบเกยว

ในประเทศไทยมงานวจยด�านวทยาการ

หลงการเกบเกยวข�าวจาปอนกาอย&หลายการทดลอง มการศกษาระยะเวลาเกบเกยวข�าวจาปอนกาพนธZ Koshihikari ทศนยZวจยข�าวปทมธาน ในปX พ.ศ. 2533-2537 โดยแบ&งระยะการเกบเกยวออกเป�น 4 ระยะ คอ 25, 30, 35 และ 40 วนหลงข�าวออกดอก กตยาและคณะ (2539ก) พบว&า การเกบเกยวข�าวจาปอนกาทระยะ 30 วนหลงข�าวออกดอก เป�นระยะเวลาทเหมาะสมทสด คอ ได�ข�าวทมคณภาพการสด และเมลดมความงอกอย&ได�นาน (ตารางท 30) การเกบเกยวข�าวทระยะ 25 วนหลงจากข�าวออกดอกสามารถทาได� แต&เมลดจะมความชนสงและมเมลดอ&อนอย&จานวนมาก และสามารถเกบเกยวได�ล&าถง 35 วนหลงข�าวออกดอก

การศกษาผลของระยะเวลาเกบเกยวต&อคณภาพเมลดพนธZของข�าวจาปอนกาพนธZ ก.วก.2 ทศนยZวจยข�าวพษณโลก ปX พ.ศ. 2535-2538 โดยศกษาความแขงแรง ความมชวตและอายการเกบรกษาเมลดพนธZ แบ&งการเกบเกยวออกเป�น 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55 และ 60 วนหลงจากข�าวออกดอก ดวงอรและคณะ (2539) ได�สรปผลการทดลอง โดยพบว&า ระยะเวลาเกบเกยวข�าวทเหมาะสมทจะให�ผลผลตและคณภาพเมลดพนธZทด คอ ในปXทมอณหภมค&อนข�างตาและอากาศร�อนมาช�า ระยะเวลาเกบเกยวทเหมาะสมคอ 40


53

วนหลงข�าวออกดอก 75 เปอรZเซนตZ รองลงมาคอ 35 วนหลงข�าวออกดอก 75 เปอรZเซนตZ สาหรบปXทมอณหภมค&อนข�างสงและอากาศร�อนมาเรว

ระยะเวลาเกบเกยวทเหมาะสม คอ 30 วนหลง จากข�าวออกดอก 75 เปอรZเซนตZ รองลงมาคอ 35 วนหลงจากข�าวออกดอก 75 เปอรZเซนตZ

ตารางท 30 ความชนหลงเกบเกยว คณภาพการสและความงอกหลงการเกบรกษาของข�าวจาปอนกา พนธZ Koshihikari เกบเกยวเมออายต&างกน ท ศนยZวจยข�าวปทมธาน จงหวดปทมธาน ปX พ.ศ. 2536-2537 (กตยาและคณะ, 2539ก)

อายเกบเกยวหลง ข�าวออกดอก 80%

ความชนเมลดข�าว หลงเกบเกยว (%)

ผลผลตข�าว (กก./ไร&)

ข�าวเตมเมลด และต�นข�าว (%)

ความงอกหลงเกบ รกษา 4 เดอน (%)

25 วน 25.9a 386a 66.4a 81 30 วน 24.2b 304ab 67.6a 81 35 วน 21.1c 321a 66.5a 67 40 วน 20.9c 206b 61.1b 67 C.V. (%) 5.2 24.9 2.7 -

ในสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกนไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ LSD

การเกบเกยวในระยะเวลาทเหมาะสม ช&วยลดการสญเสยผลผลตข�าวและข�าวมคณภาพด ข�าวจาปอนกาทปลกในประเทศไทยจงควรเกบเกยวเมอข�าวออกรวงแล�ว 30 วน เช&นเดยวกบข�าวอนดกาโดยทว ๆ ไป จะทาให�ได�เมลดพนธZทมคณภาพด เสอมความงอกช�า และได�ข�าวเปลอกทมคณภาพการสสง (ภาพท 10)

ก&อนทาการเกบเกยวประมาณ 1-2 สปดาหZ ควรมการระบายนาออกจากนาเพอให�พนนาแห�ง เมลดข�าวคายความชนออกมา ทาให�เมลดข�าวสกแก&สมาเสมอ เมลดข�าวใสและแกร&ง มคณภาพการสสง นอกจากน ยงสะดวกต&อการปฏบตงานเกบเกยวและการตากส&มซงข�าวอกด�วย

การทนาในนาแห�งเรวเกนไปหรอต�นข�าวขาดนาในระยะทเมลดข�าวยงเจรญเตบโตหรอพฒนาการไม&เตมท จะเกดผลเสยต&อคณภาพเมลดได� ดงนน การจะทาให�พนนาแห�งจงเป�นเทคนคหรอความชานาญของเกษตรกร เพราะต�องขนอย&กบสภาพของดนและสภาพฟqาอากาศอกด�วย

13.2 การตากส�มซงขาวในนาและการนวดขาว เพอเป�นการลดความชนของเมลดข�าว

ภายหลงจากการเกบเกยวให�เหมาะสมต&อการนวดและการเกบรกษา เพราะเมลดทมความชนสงจะเสอมคณภาพอย&างรวดเรว แต&การตากส&มซงในนาข�าวไม&ควรตากนานเกนไป เพราะจะทาให�เมลดข�าวได�รบผลกระทบจากสงแวดล�อมทไม&เหมาะสม คอ ในเวลากลางวนสภาพอากาศทร�อน ทาให�ความชนในเมลดข�าวลดลงอย&างรวดเรว เมลดมการหดตว แต&เมอถงเวลากลางคน เมลดได�รบความชนจากนาค�างหรอฝนกลบเข�าไปอก (Rewetting) ทาให�เกดการขยายตว การทเมลดข�าวมการหดตวและขยายตวสลบกนเช&นนหลาย ๆ วน ทาให�เนอแปqงในเมลดเกดการแตก ร�าว (Cracking) คณภาพการสลดลง รวมทงเมลดพนธZกเสอมความงอกเรวขนด�วย

การศกษาการสญเสยปรมาณและคณภาพข�าวจาปอนกา พนธZ Koshihikari จากการนวดด�วยเครองนวดข�าว ภายหลงการตากส&มซงด�วยจานวนวนต&างกน ทศนยZวจยข�าวปทมธาน ในปX

54

พ.ศ. 2536-2537 โดยมการตากส&มซงนาน 0, 1, 2, 3, 4 และ 7 วน กตตยาและคณะ (2539ข) พบว&า การนวดข�าวทตากส&มซงนาน 1 วน มการสญเสยปรมาณข�าวจากการนวดน�อย ทสด (ตารางท 31) การนวดข�าวทตากส&มซงนาน 0, 1 และ 2 วน ได�เปอรZเซนตZข�าวเตมเมลดและต�นข�าว

สงกว&าข�าวทตากส&มซงนาน 3, 4 และ 7 วน นอกจากนยงพบว&า การนวดข�าวทตากส&มซงนาน 0 วน หรอเกบเกยวแล�วนวดในวนเดยวกนจะได�ข�าวทเกบรกษาไว�เป�นเมลดพนธZหรอมอายการเกบรกษาไว�เป�นเมลดพนธZนานกว&าข�าวทตากส&มซงเปนานหลายวน

ตารางท 31 ความสญเสยของข�าวจากการนวด คณภาพการสและความงอกของข�าวหลงการเกบรกษา นาน 5 เดอน ของข�าวจาปอนกา พนธZ Koshihikari ทตากส&มซงนานต&างกน ทศนยZวจยข�าวปทมธาน จงหวดปทมธาน ปX พ.ศ. 2536/37 (กตยาและคณะ, 2539ข)

จานวนวนทตากส&มซง

ความสญเสยจากการ นวด (% โดยนาหนก)

ข�าวเตมเมลด และต�นข�าว (%)

ความงอกของข�าว(%) หลงเกบรกษานาน 5 เดอน

0 19.00ab 60.72a 92a 1 14.46b 63.44a 89ab 2 20.89ab 60.96a 90a 3 16.65b 55.92b 90a 4 23.39ab 47.64c 88ab 7 28.09a 43.48c 84b

C.V. (%) 28.8 5.2 3.7 ในสดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกนไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT

ภาพท 10 ข�าวจาปอนกาพนธZ ก.วก.1 ทระยะสกแก&


55

การตากข�าวจาปอนกาในนานานกว&า 2 วน จงมผลทาให�คณภาพลดลง ทงคณภาพการส และคณภาพการใช�เป�นเมลดพนธZ ดงนน จงควรรบนวดข�าวหรอตากไว�ไม&เกน 2 วนแล�วนวด หรอใช�เครองเกยวนวดเพอหลกเลยงผลกระทบจากสภาพแวดล�อม เช&น การเปXยกซา (Rewetting) จากฝนหรอนาค�าง

ข�าวจาปอนกาส&วนใหญ&มระแง�เหนยวมาก ทาให�การนวดโดยใช�แรงงานคนเป�นไปได�ยาก จาเป�นต�องใช�เครองนวดข�าวเท&านน เครองนวด

ข�าวจาปอนกามลกษณะพเศษ คอ มการยดฟางข�าวไว�แล�วรดเอาเฉพาะเมลดข�าวออกจากรวง แต&กได�มการปรบใช�เครองนวดข�าวทใช�กบข�าวไทยโดยทว ๆ ไปให�นวดข�าวชนดจาปอนกาได�แล�ว โดยตงรอบเครอง เพมจานวนซลกนวดและใช�ตะแกรงให�เหมาะสมกบข�าวชนดน การตากส&มซงเพยง 1 วนจะช&วยลดการสญเสยจากการนวดได� รวมถงการใช�เครองเกยวนวดซงเป�นวธทเหมาะสมทสดสาหรบข�าวจาปอนกาในปoจจบน แล�วจงนาข�าวเปลอกสดไปลดความชนต&อไป (ภาพท 11)

ภาพท 11 การใช�เครองเกยวนวด (Combined harvester) เกบเกยวข�าวจาปอนกา

13.3 การลดความชนเมลดขาวเปลอก เมลดข�าวเปลอกทผ&านการนวดแล�วมความ

จาเป�นต�องตากหรอลดความชนเมลดข�าวให�มความชนอย&ในระดบทปลอดภยหรอเหมาะสมสาหรบการแปรสภาพหรอเกบรกษาคอ ประมาณ 13-14 เปอรZเซนตZ ซงเมอนาไปสจะได�คณภาพการสด แต&ถ�าจะเกบเป�นเมลดพนธZควรลดความชนให�ตา คอ ไม&เกน 12 เปอรZเซนตZ จะช&วยยดอายการเกบรกษาของเมลดพนธZข�าวได�นานยงขน

เมลดข�าวทมความชนสง ควรรบทาการลด

ความชนให�ได�ภายใน 24 ชวโมงหลงเกบเกยว เรมต�นด�วยอณหภมตาแล�วเพมอณหภมให�สงขนเมอความชนลดลงบ�างแล�ว อณหภมทใช�ไม&ควรเกน 43 องศาเซลเซยส ความชนของบรรยากาศรอบ ๆ เมลดหรอความชนของบรรยากาศในการตากเมลดไม&ควรตากว&า 60 เปอรZเซนตZ

ผลการศกษาวธการตากข�าวเปลอกพนธZ Koshihikari ทมผลต&อคณภาพการสและความงอกของกตยาและคณะ (2539ค) ทศนยZวจยข�าว

56

ปทมธาน ในปX พ.ศ. 2536-2537 สรปได�ว&า การตากเมลดข�าวเปลอกทความหนา 2, 5 และ 10 เซนตเมตร ทาให�มเปอรZเซนตZข�าวเตมเมลดและความงอกแตกต&างกนทางสถต แต&การเกลยกลบข�าว 2 ครงหรอ 4 ครงต&อวน ไม&มผลต&อคณภาพเมลด การตากข�าวหนา 2 เซนตเมตร ได�ข�าวทมคณภาพการสตาทสด การตากข�าวหนา 5 และ 10 เซนตเมตรได�ข�าวทมคณภาพสงทงคณภาพการสและความงอก (ตารางท 32) การตากเมลดข�าวเปลอกทจะสเป�นข�าวสารจงควรตากหนา 5 เซนตเมตรขนไป เกลยกลบเมลดข�าววนละ 2-4 ครง และการตากเมลดข�าวเปลอกทจะเกบไว�เป�นเมลดพนธZควรตากหนา 10 เซนตเมตร เกลยกลบ

เมลดข�าววนละ 2-4 ครงเช&นกน การลดความชนโดยอาศยแสงแดดหรอตากแดดควรมลานตากหรอวสดรองทสะอาดและแห�ง จะช&วยให�เมลดข�าวคายความชนสมาเสมอ และลดความชนได�เรวขน เวลากลางคนต�องมวสดคลมกองข�าวเพอปqองกนฝนหรอนาค�าง

การใช�เครองอบลดความชนเป�นอกวธหนงทช&วยแก�ปoญหาข�าวเปลอกความชนสง ในกรณการใช�เครองเกยวนวดแล�วไม&มแสงแดดหรอฝนตกรวมทงขาดสถานทตากเมลดข�าวเปลอก ทงน การใช�เครองอบลดความชนกต�องอย&ในหลกการด�านอณหภม เวลาและความชนสมพทธZ ทจะทาให�ได�ข�าวคณภาพดเช&นกน

ตารางท 32 คณภาพการส (เปอรZเซนตZข�าวเตมเมลดและต�นข�าว) ของข�าวจาปอนกาพนธZ Koshihikari ทมความหนาของการตากเมลดและการเกลยข�าวต&างกน ทศนยZวจยข�าวปทมธาน จงหวด ปทมธาน ปX พ.ศ. 2535-37 (กตยาและคณะ, 2539 ค)

ความหนาของการตากเมลดข�าว

การเกลยข�าว (ครง/วน) เฉลย-ความหนาของ การตากเมลดข�าว 2 ครง 4 ครง

ปX พ.ศ. 2535/36 2 ซม. 42c 41c 42c 5 ซม. 52a 52a 52a 10 ซม. 48b 48b 48b

C.V. = 3.5 %

ปX พ.ศ. 2536/37 2 ซม. 64b 64b 64b 5 ซม. 67a 67a 67a 10 ซม. 67a 67a 67a

C.V. = 1.2 % ในปX-สดมภZเดยวกน ตวเลขทตามด�วยตวอกษรเหมอนกนไม&แตกต&างกนทางสถตทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT

13.4 การเกบรกษาขาว ข�าวจาปอนกามแหล&งกาเนดและปลกกน

มากในเขตอบอ&นทมอากาศหนาวเยนตลอดปX ทาให�เกบรกษาข�าวเปลอกได�ยาวนานโดยไม&เสอมคณภาพ แต&ข�าวจาปอนกาทปลกในประเทศไทย

ทมสภาพอากาศค&อนข�างร�อน พบว&า จะเกบรกษาเมลดข�าวเปลอกได�ไม&นาน เมลดข�าวจะเสอมคณภาพเรวกว&าข�าวโดยทวไป ข�าวสารทสเพอการบรโภคจะเสอมคณภาพเรวเช&นกน คอ


57

ความเหนยวและรสชาดด�อยลง จงต�องเกบรกษาในสภาพทมอากาศเยนหรอห�องควบคมอณหภมและความชนสมพนธZ ซงต�องลงทนสงมาก

การวางแผนการผลตให�มผลผลตข�าวออกมาสมาเสมอหรอตามช&วงเวลาทต�องการ เป�นอกวธหนงทช&วยแก�ปoญหาน ทาให�ระยะเวลาในการเกบรกษาข�าวเปลอกเพอรอการแปรรปสนลง กาหนดได� และคงคณภาพของข�าวไว�ได�

การเกบรกษาข�าวเปลอกโดยทวไป หลง จากลดความชนได�ระดบทเหมาะสมแล�ว ควรนาไปรวมกองหรอบรรจกระสอบปJานไว�ในโรงเกบทปqองกนความชนจากภายนอกได�ด มการปqองกนแมลงและสตวZศตรในโรงเกบ ในปoจจบนมการเกบข�าวไว�ในถงขนาดใหญ&หรอไซโล (Silo) ททนสมยและขนย�ายโดยผ&านท&อสายพานลาเลยง (Conveyer) ทต&อเชอมกบเครองอบลดความชน

14. ตนทนการผลตและรายได ข�อมลต�นทนการผลตและรายได�ใช�เพอประกอบการตดสนใจของเกษตรกรและผ�เกยว ข�องในระบบการผลต ในส&วนของข�าวจาปอนกามการศกษาในด�านนโดยการเกบข�อมลต�นทนการผลตบางส&วน (Partial budget) จากงานวจยและจากแปลงทดสอบสาธตในนาเกษตรกร ต�นทนการผลตในการศกษาการตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนของข�าวญปJน ทสถานทดลองข�าวชยนาท ปX พ.ศ. 2534-2537 สถาพรและคณะ (2538) รายงานว&า ข�อมลต�นทนการผลตของข�าวญปJน ปX พ.ศ. 2535/36 ของจงหวดปทมธานมค&าแตกต&างกนทค&าใช�จ&ายคงทและผลผลตเฉลย ฉะนนต�นทนของนาหว&านนาตมเท&ากบ 1,393.30 บาท (ค&าใช�จ&ายคงท) และผลจากการคานวณ แสดงว&า อตราปpย 12 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& ให�ผลกาไรสงสด 2,102.80 บาทต&อไร&

โครงการนาร&องการผลตข�าวญปJนร&วมกบภาคเอกชน (สถานทดลองข�าวพาน, 2538) รายงานว&า ทจงหวดเชยงรายนาร&องการผลตโดยใช�ข�าวพนธZ ก.วก.1 มต�นทนการผลต 2,211 บาทต&อไร& ให�ผลตอบแทนเฉลย 2,095 บาทต&อไร& ทข�าวเปลอกราคากโลกรมละ 5.50 บาท ข�อมลการผลตข�าวญปJนของบรษท ทซซการเกษตร จากด (บรษท ทซซการเกษตร จากด, 2537) รายงานว&า การผลตข�าวญปJน ในฤดนาปX

พ.ศ. 2536 ใช�พนธZ ก.วก.1 และ ก.วก.2 มต�นทนการผลต 2,568 บาทต&อไร& ให�ผลตอบแทนเฉลย 1,351 บาทต&อไร& ส&วนฤดนาปรง ปX พ.ศ. 2537/38 ใช�พนธZ ก.วก.1 มต�นทนการผลต 2,211 บาทต&อไร& และให�ผลตอบแทน 2,095 บาทต&อไร& ผลของการทดสอบเทคโนโลยการปลกข�าวจาปอนกาในนาเกษตรกร ในฤดนาปX พ.ศ. 2540 บญดษฐZและนทศนZ (2541) รายงานว&า ทจงหวดพะเยา การปoกดาเป�นแถว หว&านนาตมและปoกดาแบบเกษตรกร มต�นทนการผลตท 2,931; 2,005 และ 2,238 บาทต&อไร& ให�ผลตอบแทนท 2,564; 2,426 และ 1,906 บาทต&อไร& ตามลาดบ สาหรบการทดสอบทจงหวดเชยงราย วธปลกแบบปoกดาเป�นแถว หว&านนาตมและปoกดาแบบเกษตรกร มต�นทนการผลต 2,323; 2,230 และ 2,162 บาทต&อไร& ให�ผลตอบแทน 1,188; 1,250 และ 650 บาทต&อไร& ตามลาดบ

สรปได�ว&า การปลกข�าวจาปอนกาโดยการปoกดามต�นทนการผลตเฉลยอย& ท 2,200-2,600 บาทต&อไร& สาหรบผลตอบแทนทได�รบขนอย&กบปรมาณผลผลตข�าว ในระดบปกตทวไปจะให�ผลตอบแทนประมาณ 2,000 บาทต&อไร& ส&วนการทานาหว&านนาตม มต�นทนการผลตประมาณ 1,400 บาทต&อไร& และให�ผลตอบแทนประมาณ 2,100 บาทต&อไร&

58

VI. บทสรป เทคโนโลยการผลตข�าวจาปอนกาในประเทศไทย

1. แหล&งเพาะปลกและบทบาทของภาค เอกชน

การปลกข�าวจาปอนกาในประเทศไทย มแหล& ง เพาะปลก ท เหมาะสม ทสดอย& ใน เขตภาคเหนอตอนบน ซงสามารถปลกได�ดทงในฤดนาปXและนาปรง รองลงมาคอ ภาคเหนอตอนล&าง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน และภาคกลาง ทงน จะต�องพจารณาอณหภมของอากาศ ระดบความอดมสมบรณZของดน การควบคมนาในนาและระดบการจดการอน ๆ ประกอบกนไปด�วย เพราะสภาพแวดล�อมทแตกต&างกนจะทาให�เทคนควธการเพาะปลกแตกต&างกนไปด�วย

โดยทตลาดของข�าวจาปอนกาเป�นตลาดเฉพาะไม&สามารถจาหน&ายโดยทวไปได� เกษตรกรทมความต�องการผลตและจาหน&ายข�าวชนดน จงจาเป�นต�องมการตดต&อประสานงานและร&วมมอกบภาคเอกชนทจะเป�นผ�วางแผนการผลต จดการด�านการแปรรปและมตลาดจาหน&ายทแน&นอนเท&านน

2. พนธZข�าว พนธZข�าวจาปอนกาทปลกได�ดในประเทศ

ไทย กล&มข�าวเจ�าทใช�บรโภคโดยตรง ได�แก& พนธZ ก.วก.1 (Sasanishiki) ก.วก.2 (Akitakomachi) และพนธZ Hitome bore ส&วนพนธZ Koshihikari ปลกได�ดเฉพาะในพนทจงหวดเชยงราย กล&มข�าวทใช�ทา เหล�าสาเก ได�แก& พน ธZ Todoroki wase, Gohyakumungoku และ Chiyonishiki ซงให�ผลผลตดเท&ากบพนธZ ก.วก.1 และกล&มข�าวเหนยวทใช�แปรรปเป�นแปqงในอตสาหกรรมอาหาร ได�แก& พนธZ Todoroki 58ocha, MJ 3 และ Super 007 ทให�ผลผลตสงกว&าข�าวจาปอนกาชนดข�าวเจ�า

3. เวลาปลก การปลกข�าวจาปอนกาในฤดนาปX ซงปลก

ได�ดในเขตภาคเหนอตอนบน จะต�องคานงถงสภาพภมอากาศโดยเฉพาะการตกของฝน คอ จะต�องให�ข�าวสกแก&หรอเกบเกยวตรงกบช&วงทฝนลดน�อยลงหรอหมดฤดแล�ว รวมถงทาให�ข�าวสกแก&ในช&วงเวลาใกล�เคยงกบข�าวไทยโดยทวไป ซงจะลดปoญหาความเสยหายจากสตวZศตรข�าว คอ นกและหน ทงน เป�นการช&วยรกษาคณภาพข�าวทได�ด�วย เมอพจารณาอายเกบเกยวข�าวจาปอนกาในฤดนาปXทมประมาณ 90-100 วน ช&วงเวลาตกกล�าหรอหว&านข�าวทเหมาะสม คอ ปลายเดอนกรกฏาคมถงเดอนสงหาคม จะได�ข�าวทสกแก&พร�อมทจะเกบเกยวได�ในเดอนตลาคมถงเดอนพฤศจกายน

ในฤดนาปรงในเขตภาคเหนอตอนบนโดยเฉพาะจงหวดเชยงรายและเชยงใหม& ควรจะหลกเลยงช&วงเวลาทอากาศหนาวจด คอ ปลายเดอนธนวาคมถงต�นเดอนมกราคมของปXถดไป ทบางปXอากาศหนาวจดจนเป�นอนตรายต&อต�นข�าวได� จงควรตกกล�าในช&วงกลางเดอนมกราคม เมอพจารณาร&วมกบอายเกบเกยวของข�าวจาปอนกาในฤดนาปรงทมประมาณ 120-135 วน กจะเกบเกยวได�ในช&วงเดอนพฤษภาคมของปXเดยวกน แต&ในเขตภาคเหนอตอนล&าง ภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนทอากาศไม&หนาวเยนมากนก สามารถตกกล�าหรอหว&านข�าวได�ตงแต&เดอนพฤศจกายนถงเดอนธนวาคม โดยมอายเกบเกยวประมาณ 110 วน ข�าวสกแก&พร�อมให�เกบเกยวได�ประมาณเดอนกมภาพนธZถงเดอนมนาคมของปXถดไป โดยใช�เทคนคการจดการเพาะปลก ตารางกาหนดเวลาในการปฏบตดแล


59

รกษาใกล�เคยงกบการปลกข�าวจาปอนกาในฤดนาปXของภาคเหนอตอนบน

4. เมลดพนธZ เมลดพนธZข�าวจาปอนกาทใช�เพาะปลก

ต�องมความงอกไม&น�อยกว&า 80 เปอรZเซนตZ โดยเป�นเมลดทเกบรกษาไม&เกน 5 เดอนหลงเกบเกยวในสภาพการเกบรกษาปกต แต&ถ�าต�องการเกบรกษาให�ยาวนานขนต�องเกบรกษาเมลดพนธZในถงพลาสตกดาซ�อนด�วยถงพลาสตกสาน ซงจะช&วยยดอายการเกบรกษาได�ยาวนานขนอก 2-3 เท&าตว และวธการเกบรกษาได�นานทสด คอ ลดความชนให�เหลอ 8-9 เปอรZเซนตZ แล�วเกบไว�ในปXบป�ดผนก ทเกบรกษาเมลดพนธZได�นานกว&า 38 เดอน และเป�นการปqองกนแมลงศตรในโรงเกบได�เป�นอย&างดด�วย

โดยทข�าวจาปอนกามช&วงการเจรญเตบโตค&อนข�างสน จงจาเป�นต�องเพมจานวนต�นต&อพนทให�มากขน โดยใช�อตราเมลดพนธZมากขน และปoกดาข�าวถขน อตราเมลดพนธZสาหรบนาดาท 7-10 กโลกรมต&อไร& และสาหรบนาหว&านนาตมท 15 กโลกรมต&อไร& ควรคลกเมลดด�วยสารกาจดเชอรา เช&น เบนโนมล แมนโคเซพ หรอแคปแทน เพอปqองกนกาจดโรคทอาจตดมากบเมลดพนธZ เช&น โรคถอดฝoกดาบและโรคเมลดด&าง เป�นต�น เตรยมเมลดพนธZสาหรบปลกโดยนาไปแช&ในนาสะอาด 1-2 วน ห�มข�าว 1-2 วนในฤดนาปX หรอ 3-4 วนในสภาพทมอากาศหนาวเยน

5. การเตรยมดน การเตรยมดนต�องมความประณตมาก

เพอสร�างสภาพแวดล�อมทเหมาะสม ให�ต�นข�าวตงตวได�เรวทสดและเพอช&วยในการควบคมวชพชในนาข�าวด�วย เตรยมดนโดยการไถดะทงไว�เพอตากดนและหมกเศษวชพช ทดนาเข�านาแล�วไถแปรและคราดทาเทอก ปรบระดบดนให�สมาเสมอมาก

ทสด หลงจากนนจงระบายนาออกเพอปoกดาหรอหว&านข�าวต&อไป

6. การปลกแบบปoกดา การทานาดาเป�นวธปลกทเหมาะสมทสด

เพราะกล�าทนามาปoกดาได�เปรยบในการแข&งขนกบวชพชทงอกขนมาหลงปoกดา ประกอบกบการมนาขงในนายงช&วยควบคมไม&ให�เมลดวชพชบางชนดงอกขนมาได�ด�วย แต&ด�วยเงอนไขทข�าวจาปอนกามอายเกบเกยวสน โดยเฉพาะการปลกในฤดนาปX ทาให�ต�องกาหนดระยะเวลาในการปลกและดแลรกษาทแน&นอนและต�องปฏบตตามกาหนด เวลาอย&างเคร&งครด เพราะการจดการทกขนตอนมผลกระทบต&อการเจรญเตบโตและผลผลตข�าวเป�นอย&างมาก 6.1 การตกกลา

เตรยมแปลงกล�าโดยการไถดะ ไถแปรและทาเทอก แล�วแบ&งเป�นแปลงย&อยกว�าง 1-1.5 เมตร ยาวตามทศทางลม ใส&ปpยแปลงกล�าสตร 21-0-0 อตรา 24 กรมต&อตารางเมตร ลบเทอกให�เมดปpยจมลงไป แล�วหว&านเมลดข�าวงอกทเตรยมไว�แล�ว อตรา 80-100 กรมต&อพนทแปลงกล�า 1 ตารางเมตร หมนดแลแปลงกล�าอย&างสมาเสมอ รกษาระดบนาในแปลงกล�าให�อย&ทประมาณ ¼ ของความสงของต�นกล�า หากพบการทาลายของศตรข�าวจะต�องปqองกนกาจดทนท 6.2 การถอนกลาและปMกดา

อายกล�าทเหมาะสมสาหรบปลกในฤดนาปX คอ 17 วน และสาหรบฤดนาปรง คอ 24-30 วน ทงนจะได�ต�นกล�าทโตพอทจะนาไปปoกดาได� ควรถอนกล�าอย&างประณตบรรจง เพอไม&ให�ต�นกล�าชาและควรปoกดาในวนเดยวกนด�วยจะทาให�ต�นข�าวตงตวได�เรว

ปoกดาต�นกล�าข�าวจาปอนกาให�ตนทสด คอ ลกประมาณ 1-2 นว จานวน 4-5 ต�นต&อกอ ระยะปoกดาข�าวทเหมาะสม คอ 20x20 เซนตเมตร

60

หรอ 15x25 เซนตเมตร จะได�จานวนกอต&อพนทอย&ระหว&าง 24-30 กอต&อตารางเมตร และควรปoกดาให�ถขนกรณทดนมความอดมสมบรณZตา 6.3 การใชเครองดานา

ในกรณทต�องการลดการใช�แรงงานปoกดาข�าว สามารถใช�เครองปoกดาข�าวซงใช�ได�ดกบการปลกข�าวจาปอนกา เป�นเครองแบบตดเครองยนตZเดนตามร&น TP400 ปoกดาได�ครงละ 4 แถว มระยะระหว&างแถวคงท 30 เซนตเมตร และปรบระยะระหว&างกอได� 4 ระยะคอ 14, 16, 18 และ 20 เซนตเมตร ปรบความลกได�ตามความเหมาะสมของเทอก สามารถปoกดาข�าวได�ประมาณวนละ 8 ไร& ช&วยลดพนทตกกล�าลงมาเหลอ 7-8 ตารางเมตรต&อพนทปoกดา 1 ไร& แต&ควรใช�ในระบบกล&มสหกรณZหรอรบจ�างจงจะค�มค&าทางเศรษฐกจ

7. การปลกแบบหว&านนาตม ในพนททมระบบชลประทานสมบรณZแต&

ขาดแคลนแรงงาน สามารถปลกแบบหว&านนาตมได� โดยเตรยมดนปรบเทอกให�สมาเสมอมากทสด แบ&งกระทงนาออกเป�นแปลงย&อย กว�าง 3-5 เมตร ระบายนาออกจากแปลงนาทงไว� 1 วน แล�วจงนาเมลดพนธZข�าวงอกทเตรยมไว�มาหว&านให�กระจายสมาเสมอและทวถงทงกระทงนา หลงจากหว&านข�าวงอกประมาณ 8-10 วนแล�ว ควรจะต�องใช�สารเคมกาจดวชพชด�วยจงจะได�ผลด

8. การใส&ปpย ข�าวจาปอนกามการตอบสนองต&อปpย

ไนโตรเจนในอตราสงมาก คอ ประมาณ 12-18 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& สาหรบดนนาทอดมสมบรณZปานกลาง และสงถง 24-30 กโลกรมไนโตรเจนต&อไร& สาหรบดนนาทอดมสมบรณZตา ควรแบ&งใส&ปpยไนโตรเจน 2-3 ครง จะช&วยลดการสญเสยปpยได� ในนาดนเหนยวควรใส&ปpยรองพนสตร 16-20-0 และสตร 16-16-8 สาหรบนาดน

ทรายอตรา 35 กโลกรมต&อไร& หรอปลกโสนอฟร-กนหรอถวชนดต&าง ๆ เป�นปpยพชสดแล�วไถกลบก&อนปลกข�าวทดแทนปpยรองพนได� และใส&ปpยไนโตรเจนแต&งหน�า 2 ครง สตร 21-0-0 อตรา 20 กโลกรมต&อไร&ต&อครง หรอสตร 46-0-0 อตรา 10 กโลกรมต&อไร&ต&อครง อตราการใส&ปpยไนโตรเจนอาจจะเพมขนในกรณทดนมความอดมสมบรณZตา

การปลกแบบปoกดา ใส&ปpยรองพนก&อนปoกดา 1 วน หรอหลงปoกดาไม&เกน 5 วน ใส&ปpยแต&งหน�าทระยะ 15 และ 30 วนหลงปoกดาสาหรบฤดนาปX ส&วนฤดนาปรงใส&ปpยหลงปoกดา 20 และ 40 วน ในการปลกแบบหว&านนาตมใส&ปpยรองพนทระยะ 10-15 วนหลงหว&านข�าวงอกและใส&ปpยแต&ง หน�าหลงจากใส&ปpยรองพนแล�ว 15 และ 30 วนในฤดนาปX หรอ 20 และ 40 วนในฤดนาปรง

9. การควบคมระดบนา ระยะแรกหลงจากปoกดา ควรรกษาระดบ

นาในนาไว�ไม&เกน 5 เซนตเมตร แล�วค&อยเพมขนอกเลกน�อยตามความสงของต�นข�าว เพราะถ�ามนามากเกนไปจะทาให�ต�นข�าวแตกกอน�อย ต�นลบอ&อนแอและล�มง&าย ต�องรกษาระดบนาในนาให�เหมาะสมตลอดฤดปลก ซงจะมผลต&อการควบคมวชพชในนาด�วย ก&อนใส&ปpยทกครงควรมนาขงในนาพอดทจะทาให�ปpยละลายได� ป�ดทางนาไหลผ&านหลงจากหว&านปpยแล�วประมาณ 5 วน

ต�องระบายนาออกจากนาให�แห�งก&อนเกบ เกยวข�าวประมาณ 15-20 วน ขนกบชนดของเนอดน เพอให�ข�าวสกแก&สมาเสมอ ได�คณภาพเมลดด และพนนาแห�งสะดวกต&อการเกบเกยว

10. การควบคมวชพช การใช�เมลดพนธZข�าวทสะอาดปราศจาก

เมลดวชพชปะปน การเตรยมดนทด ระยะปoกดาถหรออตราเมลดพนธZสงในนาหว&านนาตม การ


61

รกษาระดบนาในนารวมถงการทานาดา เป�นการควบคมวชพชทมประสทธภาพดอย&แล�ว แต&ในแหล&งทมวชพชมากและในการทานาหว&านนาตมยงจาเป�นต�องใช�สารกาจดวชพช ซงมอย&หลายชนด แต&ทใช�ได�ง&ายและมประสทธภาพในการควบคมวชพชในนาข�าว คอ สารกาจดวชพชชนดเมด ซงมจาหน&ายอย&ทวไปในท�องตลาด โดยใช�ตามคาแนะนาทระบบนฉลาก ก&อนทจะใส&ปpยเคมแต&งหน�าทกครงจะต�องตรวจดปรมาณวชพชในนา ถ�าพบว&ามมากจะต�องกาจดวชพชก&อน แล�วจงใส&ปpย

11. การปqองกนกาจดศตรข�าว พนธZข�าวจาปอนกาไม&ต�านทานต&อโรคและ

แมลงศตรข�าวทสาคญประกอบกบมอายเกบเกยวสนกว&าข�าวอนดกาโดยทว ๆ ไป เมอมการระบาดทาลายของศตรข�าวจงทาให�เกดเสยหายและกระทบต&อผลผลตข�าวเป�นอย&างมาก จาเป�นต�องมมาตรการปqองกน ตรวจตดตามการระบาดในแปลงนาและการกาจดอย&างถกวธ

โรคข�าวทสาคญและพบการระบาดในข�าวจาปอนกา คอ โรคไหม� โรคถอดฝoกดาบ โรคเมลดด&าง โรคใบสส�ม โรคกาบใบเน&าและโรคกาบใบแห�ง การปqองกนกาจดควรเรมตงแต&การคลกเมลดพนธZด�วยสารปqองกนกาจดเชอรา การเขตกรรม การใส&ปpยไนโตรเจนจนถงการใช�สารเคมปqองกนกาจดตามคาแนะนาของกรมวชาการเกษตร

แมลงศตรข�าวจาปอนกาทสาคญ ได�แก& หนอนกอ แมลงบว หนอนปลอก เพลยจกจนสเขยว เพลยกระโดดสนาตาลและหนอนแมลงวนเจาะยอดข�าว ควรปqองกนกาจดโดยวธกล ปลกพชหมนเวยน การเผาตอซงทาลายดกแด� ทาลายพชอาศย เมอพบการระบาดต�องปqองกนกาจดด�วยสารเคมหรอสารสกดจากธรรมชาต

สตวZศตรข�าวทสาคญ คอ ปนา หอยเชอร

หนและนก จงจาเป�นต�องวางแผนจดการศตรข�าวทเหมาะสมเช&นเดยวกบการปลกข�าวโดยทวไป

12. การจดการก&อนและหลงเกบเกยว เพอทจะให�ได�ข�าวทมคณภาพดและตรง

ตามมาตรฐานรวมทงเพอเพมประสทธภาพการผลตข�าวจาปอนกาให�ได�ผลตอบแทนทสงขนด�วย จาเป�นต�องมการจดการก&อนและหลงเกบเกยวทถกต�องและเหมาะสม 12.1 การเกบเกยว

ระยะเวลาเกบเกยวข�าวทเหมาะสมมการสญเสยน�อยและเมลดข�าวจาปอนกามคณภาพด ควรเกบเกยวเมอข�าวออกรวงแล�ว 30 วน จะเกบเกยวโดยใช�เคยวเกยวข�าว เครองเกยวข�าววางรายหรอเครองเกยวนวดข�าวกได� 12.2 การตากส�มซงและการนวดขาว

การตากส&มซงข�าวในนาเป�นเวลานานกว&า 2 วน มผลทาให�คณภาพข�าวลดลงทงคณภาพการสและการใช�เป�นเมลดพนธZ ดงนน จงควรรบนวดข�าวหรอตากแดดเพยง 1 วน แล�วนวดหรอใช�เครองเกยวนวด เพอหลกเลยงการเปXยกซาจากฝนหรอนาค�าง

ข�าวจาปอนกามระแง�เหนยวมาก ทาให�การนวดโดยใช�แรงงานคนทาได�ยาก จาเป�นต�องใช�เครองนวดเท&านน และควรนวดข�าวทตากส&มซงไม&เกน 2 วน ซงจะช&วยลดการสญเสยจากการนวดได� ทงน การใช�เครองเกยวนวดเป�นวธการทเหมาะสมกบข�าวจาปอนกามากทสด 12.3 การลดความชนเมลดขาวเปลอก

ในกรณทลดความชนข�าวเปลอกโดยการตากแดด ควรตากให�หนา 5-10 เซนตเมตร เกลยกลบข�าววนละ 2-4 ครง โดยควรมลานตากหรอวสดรองทสะอาดและแห�ง เวลากลางคนต�องมวสดคลมกองข�าวเพอปqองกนฝนหรอนาค�าง

ปoจจบนเรมมการใช�เครองอบลดความชนข�าวเปลอกกนอย&างแพร&หลาย และเพอให�ข�าวม

62

คณภาพการสด ควรเรมต�นด�วยอณหภมตาแล�วค&อยเพมอณหภมให�สงขนเมอความชนลดลงบ�างแล�ว แต&ไม&ควรเกน 43 องศาเซลเซยส ความชนบรรยากาศรอบ ๆ เมลดไม&ตากว&า 60 เปอรZเซนตZ โดยความชนของข�าวเปลอกก&อนนาไปเกบรกษาหรอแปรรปควรอย&ระหว&าง 13-14 เปอรZเซนตZ 12.4 การเกบรกษาขาว

การเกบรกษาผลผลตข�าวจาปอนกาใน

โรงเรอนทว ๆ ไป เมลดข�าวจะเสอมคณภาพเรว จงต�องเกบรกษาในสภาพทมอากาศเยนหรอในถงเกบ (Silo) ทควบคมอณหภมและความชนได� แต&ต�องมการลงทนสง ในปoญหาน ปoจจบนแก�ไขได�โดยการวางแผนการผลตให�มผลผลตข�าวออกมาอย&างสมาเสมอหรอตามช&วงเวลาทต�อง การ ซงจะช&วยลดระยะเวลาการเกบรกษาและสามารถคงคณภาพข�าวไว�ได�


63

เอกสารอางอง

กตยา กจควรด ไพฑรยZ อไรรงคZ นพนธZ มาฆทาน ศรวรรณ ตงวสทธจต เครอวลยZ อตตะวรยะสข ยวดา เกดโกมต และกมปนาท มขด. 2539ก. คณภาพเมลดข�าวโคชฮการเมอเกบเกยวอายต&างๆ. เอกสารเสนอในการประชมวชาการข�าวและธญพชเมองหนาวประจาปX 2539 วนท 27-29 มนาคม 2539 ณ โรงแรมเซาทZเทรZน บ.เอน.จงหวดนครศรธรรมราช. โรเนยว 10 หน�า.

กตยา กจควรด ไพฑรยZ อไรรงคZ นพนธZ มาฆทาน ศรวรรณ ตงวสทธจต เครอวลยZ อตตะวรยะสข ยวดา เกดโกมต และกมปนาท มขด. 2539ข. การสญเสยปรมาณและคณภาพข�าวโคชฮการจากการนวดด�วยเครองนวดภายหลงการตากแดดจานวนวนต&างกน. เอกสารเสนอในการประชมวชาการข�าวและธญพชเมองหนาว ประจาปX 2539. วนท 27-29 มนาคม 2539. ณ โรงแรมเซาทZเทรZน บ.เอน. จงหวดนครศรธรรมราช. โรเนยว 12 หน�า.

กตยา กจควรด ไพฑรยZ อไรรงคZ นพนธZ มาฆทาน ศรวรรณ ตงวสทธจต เครอวลยZ อตตะวรยะสข ยวดา เกดโกมต และกมปนาท มขด. 2539ค. วธการตากข�าวโคชฮการทมผลต&อความงอกและคณภาพการส. เอกสารเสนอในการประชมวชาการข�าวและธญพชเมองหนาว ประจาปX 2539. วนท 27-29 มนาคม 2539. ณ โรงแรมเซาทZเทรZน บ.เอน. จงหวดนครศรธรรมราช. โรเนยว 12หน�า.

กองเกษตรวศวกรรม. 2538. การปลกข�าวญปJนด�วยเครองปoกดา. ข&าวสาร กองเกษตรวศวกรรม ฉบบประจาเดอนพฤษภาคม-ตลาคม 2538. กรมวชาการเกษตร.

กล&มข�าว กองส&งเสรมพชไร&นา กรมส&งเสรมการเกษตร. 2542. ผลการจดทาแปลงทดสอบเทคโนโลยการปลกข�าวญปJน นาปรงปX 2541/42. หน�า 21-41 ใน: เอกสารประกอบการศกษาสภาวะการผลตและตลาดข�าวญปJน วนท 24-28 สงหาคม 2542. ณ จงหวดเชยงราย และเชยงใหม&.

คนงศกด เจยรนยกล สชาต สขนยม สทน จฑะสวรรณ และจารวฒนZ มงคลธนทรรศ. 2540. การทดสอบและพฒนาประสทธภาพการใช�เครองดานา. กล&มงานทดสอบและพฒนาเครองจกรกลเกษตร กองเกษตรวศวกรรม กรมวชาการเกษตร. โรเนยว 37 หน�า.

จานง พลสวสด. 2537. พฒนาการข�าวญปJนทสถานทดลองข�าวพาน. หน�า 18-21 ใน: วนข�าวญปJนและ 40 ปX สถานทดลองข�าวพาน. สถาบนวจยข�าว.

ดวงอร อรยพฤกษZ วไล ปาละวสทธ ประกอบ สวภาพ และจตตชย อนาวงษZ. 2539. ผลของระยะ เวลาเกบเกยวข�าวญปJนต&อคณภาพของเมลดพนธZ. เอกสารประกอบการประชมวชาการข�าวและธญพชเมองหนาว ประจาปX 2539 วนท 27-29 มนาคม 2539 ณ โรงแรมเซาทZเทรZน บ. เอน. จงหวดนครศรธรรมราช. โรเนยว 26 หน�า.

ทพสดา เอพานช อ&วม คงช วารนทรZ ศรถด อดลยZ กฤษวะด และกมปนาท มขด. 2539. การเสอมความงอกของข�าวโคชฮการ เนองจากการทาลายของเชอรา. เอกสารเสนอในการสมนาวชาการข�าวและธญพชเมองหนาว ประจาปX 2539 วนท 27-29 มนาคม 2539 ณ โรงแรมเซาทZเทรZน บ. เอน. จงหวดนครศรธรรมราช. โรเนยว 6 หน�า.

64

ทวศร วรอไร และบญรตนZ จงด. 2538. การเจรญเตบโตและการพฒนาการของข�าวญปJนในเขตภาคเหนอตอนบน. เอกสารประกอบการบรรยายในการสมมนาวชาการ การพฒนางานวจยข�าวและธญพชเมองหนาว ประจาปX 2538. วนท 23-25 พฤษภาคม 2538 ณ โรงแรมลองบช ชะอา จงหวดเพชรบร.

ทวศร วรอไร ปรศนา หาญวรยะพนธZ ละม�ายมาศ ยงสข และอนสน บตรต�ะ. 2539. ผลของวธการปลกต&อการเจรญเตบโตและผลผลตของข�าวญปJน. เอกสารประกอบการประชมสมมนาวชาการประจาปX ศนยZวจยข�าวแพร& วนท 4-5 มนาคม 2540 ณ ศนยZวจยข�าวแพร& จงหวดแพร&. โรเนยว 15 หน�า.

นทศนZ สทธวงศZ และป�ยะพนธZ ศรค�ม. 2540. การปรบปรงผลผลตข�าวญปJนโดยการปลกระยะต&าง ๆ หน�า 79-82 ใน สรปผลงานวจย ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห&งชาต ฉบบท 7 (ปX 2535-2539). ศนยZวจยข�าวแพร&และสถานทดลองเครอข&าย.

นทศนZ สทธวงศZ. 2541. ผลตอบสนองต&อการใส&ปpยไนโตรเจนของข�าวจาปอนกาสายพนธZดเด&นทปลกในภาคเหนอตอนบน. หน�า 236-239 ใน: รายงานประจาปX 2540 สถานทดลองข�าวพาน สถาบนวจยข�าว กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณZ.

นทศนZ สทธวงศZ บญดษฐZ วรนทรZรกษZ และป�ยะพนธZ ศรค�ม. 2541ก. ผลของอณหภมสะสมต&อพฒนา การของข�าวจาปอนกา. หน�า 240-243 ใน: รายงานประจาปX 2540 สถานทดลองข�าวพาน สถาบนวจยข�าว กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณZ.

นทศนZ สทธวงศZ บญดษฐZ วรนทรZรกษZ และป�ยะพนธZ ศรค�ม. 2541ข. การใช�ปpยพชสดบางชนดในการปลกข�าวจาปอนกา. หน�า 244-250 ใน: รายงานประจาปX 2540 สถานทดลองข�าวพาน สถาบนวจยข�าว กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณZ.

บรบรณZ สมฤทธ. 2537. ข�าวญปJนในประเทศไทย. หน�า 9-13 ใน: วนข�าวญปJนและ 40 ปX สถานทดลอง ข�าวพาน สถาบนวจยข�าว กรมวชาการเกษตร.

บรษท ท ซ ซ การเกษตร จากด. 2537. ข�อมลการผลตข�าวญปJนบางพนธZ. โรเนยว. บญดษฐZ วรนทรZรกษZ วชย คาชมภ เชดเชาวZ เหล&าอรรคะ มาโนช พกเกลยง ไพโรจนZ โชตนสากรณZ

พรรณ จตตา นทศนZ สทธวงศZ พรชย เตจ�ะ และสง&า โนจกรZ. 2541. การปรบปรงพนธZข�าวจาปอนกาในเขตภาคเหนอตอนบน. หน�า 87-163 ใน: รายงานประจาปX 2540. สถานทดลองข�าวพาน สถาบนวจยข�าว กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณZ.

บญดษฐZ วรนทรZรกษZ และนทศนZ สทธวงศZ. 2541. การทดสอบเทคโนโลยการปลกข�าวจาปอนกาในนาเกษตรกร. หน�า 251-261 ใน: รายงานประจาปX 2540 สถานทดลองข�าวพาน สถาบนวจยข�าว กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณZ.

บญดษฐZ วรนทรZรกษZ และป�ยะพนธZ ศรค�ม. 2541. ผลของการใส&ปpยไนโตรเจนในแปลงกล�าและอายกล�าต&อการเจรญเตบโตและผลผลตของข�าวจาปอนกา.หน�า 208-235 ใน: รายงานประจาปX 2540 สถานทดลองข�าวพาน สถาบนวจยข�าว กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณZ.

บญดษฐZ วรนทรZรกษZ วชย คาชมภ สานตยZ มโนเอกกล และพรรณ จตตา. 2543. การทดสอบพนธZข�าวจาปอนกา. เอกสารประกอบการสมนาวชาการศนยZวจยข�าวแพร&. วนท 30 พฤษภาคม – 1 มถนายน 2543 ณ ศนยZวจยข�าวแพร& จงหวดแพร&. โรเนยว 14 หน�า.


65

บญดษฐZ วรนทรZรกษZ และนทศนZ สทธวงศZ. 2543. การประเมนพนธZข�าวนาสวนในการผลตข�าวอนทรยZ.หน�า 77-101 ใน: รายงานการสมมนาวชาการข�าวและธญพชเมองหนาวภาคเหนอ ประจาปX 2543. ศนยZวจยข�าวพษณโลก ศนยZวจยข�าวแพร&และสถานทดลองเครอข&าย. วนท 24-25กมภาพนธZ 2543 ณ โรงแรมแม&สอดฮลลZ จงหวดตาก.

ไพฑรยZ อไรรงศZ กตตยา กจควรด นพนธZ มาฆพาน ศรวรรณ ตงวสทธจต ยวดา เกดโกมต และกมปนาท มขด. 2539. การเกบรกษาเมลดพนธZข�าวญปJนในภาชนะบรรจชนดต&างๆ เกบรกษาไว�ในสภาพปกต. เอกสารเสนอในการประชมวชาการข�าวและธญพชเมองหนาว ประจาปX 2539 วนท 27-29 มนาคม 2539 ณ โรงแรมเซาทZเทรZน บ.เอน.จงหวดนครศรธรรมราช. โรเนยว 9หน�า.

วลยพร แสนวงษZ นพรตนZ ม&วงประเสรฐ และสถตยZ อนทราวธ. 2538. ปรมาณไนโตรเจนทข�าวญปJนต�องการในการให�ผลผลตในดนนาชดลาปาง. หน�า 50-70 ใน: รายงานการสมนาวชาการ การพฒนางานวจยข�าวและธญพชเมองหนาว ครงท 10 วนท 20-21 กมภาพนธZ 2538 ณ ศนยZวจยข�าวแพร& จงหวดแพร&.

วลยพร แสนวงษZ นทศนZ สทธวงศZ จารนนทZ ตนตวรวทยZ และสถตยZ อนทราวธ. 2540ก. ระยะเวลาในการใส&ปpยไนโตรเจนกบการปลกข�าวญปJน.หน�า 83-88 ใน: สรปผลงานวจยในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห&งชาต ฉบบท 7 (ปX 2535-2539) ของศนยZวจยข�าวแพร&และสถานทดลองเครอข&าย.

วลยพร แสนวงษZ นพรตนZ ม&วงประเสรฐ และสถตยZ อนทราวธ. 2540ข. ปรมาณธาตไนโตรเจนทข�าวญปJนต�องการในการให�ผลผลตในดนนาชดลาปาง. หน�า 66-72 ใน: สรปผลงานวจยในแผน พฒนาเศรษฐกจและสงคมแห&งชาต ฉบบท 7 (ปX 2535-2539) ของศนยZวจยข�าวแพร&และสถานทดลองเครอข&าย.

วลยพร แสนวงษZ ทวศร วรอไร จารนนตZ ตนตวรวทยZ และนทศนZ สทธวงศZ. 2540ค. วธการปลกข�าวญปJนในเขตภาคเหนอตอนบน. เอกสารประกอบการประชมสมนาทางวชาการ ของสถาบนวจยข�าว. 19-21 มนาคม 2540 ณ โรงแรมรมกกรสอรZต จงหวดเชยงราย. โรเนยว 23หน�า.

วชย คาชมภ. 2538. โครงการพฒนาข�าวญปJน.เอกสารประกอบการสมนาโครงการส&งเสรมการปลกข�าวญปJน. วนท 21-25 มนาคม 2538 ณ โรงแรมลตเตลดก จงหวดเชยงราย.

วไล ปาละวสทธ ดวงอร อรยพฤกษZ จตตชย อนาวงษZ และพรสรยZ กาญจนา. 2538. อทธพลของวนปลกต&อความมชวตความแขงแรงและอายการเกบรกษาของข�าวญปJน. เอกสารประกอบการสมนาทางวชาการ การพฒนางานวจยข�าวและธญพชเมองหนาว ประจาปX 2538. วนท 23-25 พฤษภาคม 2538 ณ โรงแรมลองบชชะอา จงหวดเพชรบร. โรเนยว 28 หน�า.

วสทธ กปทอง. 2538. การตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนและอตราปpยไนโตรเจนทเหมาะสมทางเศรษฐกจ.เอกสารประกอบการสมนาวชาการ การพฒนางานวจยข�าวและธญพชเมองหนาว ประจาปX 2538 วนท 23-25 พฤษภาคม 2538 ณ โรงแรมลองบช ชะอา จงหวดเพชรบร.

สถานทดลองข�าวพาน. 2538. โครงการนาร&องการผลตข�าวญปJนร&วมกบภาคเอกชน. รายงานการปฏบตงาน สถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย. (โรเนยว)

66

สถาบนวจยข�าว. 2538. รายงานสรปผลการทดลองโครงการวจยพนธZ รบรองพนธZและกระจายพนธZ ปXงบประมาณ 2538 เรอง การทดสอบพนธZข�าวญปJนในนาเกษตรกร. กรมวชาการเกษตร. 41หน�า.

สถาพร กาญจนพนธZ เคนสงคZ หาตรงจตร สารนต สงวนสจ เลก จนทรZเกษม และจนทนา สรสร. 2538. การตอบสนองต&อปpยไนโตรเจนในข�าวญปJน I วธปoกดา II วธหว&านนาตม. เอกสารประกอบการสมนาทางวชาการ การพฒนางานวจยข�าวและธญพชเมองหนาว ประจาปX 2538.วนท 23-25 พฤษภาคม 2538 ณ โรงแรมลองบชชะอา จงหวดเพชรบร. โรเนยว 19 หน�า.

อาจอง เลยงลา. 2537. ผลงานวจยข�าวญปJนทสถานทดลองข�าวพาน. หน�า 22-25 ใน: วนข�าวญปJน และ 40 ปX สถานทดลองข�าวพาน. สถาบนวจยข�าว กรมวชาการเกษตร.

Yoshida, S. 1981. Fundamental of Rice Crop Science. IRRI, P.O. Box 933, Manila, Philippines. 269 p.


67

ภาคผนวก

68

ผนวก 1

ขาวญปYน ก.วก.1 (Sasanishiki) (เอกสารเผยแพร& ลาดบท 3/2539 สถาบนวจยข�าว กรมวชาการเกษตร)

ประวต สถาบนวจยข�าวเรมดาเนนงานเพอศกษาหาข�อมลเบองต�น ตลอดจนความเป�นไปได�ในการปลกข�าวญปJนมาตงแต&ปX พ.ศ. 2507 โดยได�ดาเนนงานทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ต&อมาในปX พ.ศ. 2530 สถานทดลองข�าวพานได�เกบรวบรวมพนธZข�าวญปJนจากแหล&งต&าง ๆ มาขยายเมลดพนธZ จากนนนาไปปลกศกษาพนธZขนสงทสถานทดลองข�าวพานและสถานทดลองข�าวสนปJาตองเมอปX พ.ศ. 2532-2533 ปลกเปรยบเทยบพนธZระหว&างสถานเมอปX พ.ศ. 2533-2534 หลงจากนนนาไปปลกทดสอบผลผลตในนาเกษตรกรจงหวดเชยงราย เชยงใหม& ลาพน พษณโลก ชยนาท สกลนคร และหนองคาย พร�อมทงบนทกผลผลต ลกษณะทางการเกษตรทสาคญ ข�อมลอตนยมวทยาในช&วงฤดปลก ตรวจสอบคณภาพเมลดทางกายภาพและทางเคม ตลอดจนทดสอบปฏกรยาต&อโรคและแมลงเมอปX พ.ศ. 2534-2538 ผ&านการพจารณาจากคณะกรรมการวจยและพฒนากรมวชาการเกษตรให�เป�นพนธZแนะนา เมอวนท 22 กนยายน 2538 และให�ชอว&า พนธZ”ข�าวญปJน ก.วก.1” ลกษณะประจาพนธ) ข�าวญปJน ก.วก.1 เป�นข�าวเจ�านาสวน ไม&ไวต&อช&วงแสง ต�นสงประมาณ 88 เซนตเมตร ต�นค&อนข�างแขง ทรงกอตงตรง ใบแก&ช�าสเขยวและมขน กาบใบและปล�องสเขยว ใบธงค&อนข�างตงตรง รวงแน&น ระแง�ถ คอรวงสน เมลดข�าวเปลอกสฟางมขนสน ยอดเมลดสฟางและมหางเลกน�อย รปร&างเมลดข�าวเปลอกสนปqอม ยาว 7.4 มลลเมตร กว�าง 3.5 มลลเมตร และหนา 2.2 มลลเมตร ข�าวกล�องสขาว ยาวเฉลย 5.18 มลลเมตร มท�องไข&ปานกลาง การร&วงของเมลดยาก มอายเกบเกยวประมาณ 120 วน และให�ผลผลตประมาณ 700 กโลกรมต&อไร& ลกษณะเด�น 1. ให�ผลผลตสงในสภาพดนทมความอดมสมบรณZ 2. สามารถปรบตวได�ดในพนทดนนา เขตภาคเหนอตอนบน ภาคเหนอตอนล&างและภาคตะวนออก

เฉยงเหนอตอนบน 3. ทนทานต&อสภาพอากาศร�อนได�ดกว&าข�าวญปJนพนธZอน ๆ 4. คณภาพการสด ได�ข�าวเตมเมลดและต�นข�าวประมาณ 48 เปอรZเซนตZ 5. คณภาพการหงต�นและรบประทานดตรงตามมาตรฐานสาหรบผ�บรโภคข�าวญปJน 6. ราคาสงกว&าข�าวทวไป คาแนะนา 1. แนะนาให�ปลกในเขตภาคเหนอตอนบน ภาคเหนอตอนล&างและภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน 2. การปลกในฤดนาปรง ช&วงเดอนพฤศจกายนถงเดอนมกราคมจะให�ผลผลตสงกว&าฤดนาปX เพราะ

เป�นช&วงฤดหนาวซงมอณหภมเหมาะสมในการเจรญเตบโต 3. อตราเมลดพนธZทใช� 7-10 กโลกรมต&อไร&สาหรบนาดา และ 15 กโลกรมต&อไร&สาหรบนาหว&านนาตม

โดยเมลดพนธZต�องมความงอกไม&น�อยกว&า 80 เปอรZเซนตZ


69

4. อายกล�าทเหมาะสมต&อการปoกดาในฤดนาปรงในเขตภาคเหนอตอนบนประมาณ 25-30 วน และ 15-18 วน สาหรบภาคเหนอตอนล&าง หรอเมอต�นกล�ามใบ 3-5 ใบ

5. ถอนกล�าอย&าให�ชาและนาไปปoกดาให�เสรจภายในวนเดยว เพอให�ได�ต�นกล�าทแขงแรงและตงตวได�เรว โดยปoกดาจบละ 6-8 ต�น ระยะปoกดา 30x15 หรอ 20x20 เซนตเมตร

ขอควรระวง 1. ในสภาพทมอากาศร�อนและความชนสง ข�าวญปJน ก.วก.1 ไม&ต�านทานโรคไหม� การปลกข�าวให�ได�

ผลดควรหลกเลยงสภาพแวดล�อมดงกล&าว 2. ข�าวญปJน ก.วก.1 มระแง�เหนยวมาก การนวดโดยการฟาดข�าวทาได�ยาก หลงจากเกบเกยวควรตาก

ข�าวในนา 3-4 วน แล�วนวดด�วยเครองนวดทนท 3. เมลดข�าวเสอมความงอกเรว การเกบเมลดพนธZควรลดความชนเมลดให�เหลอ 8-10 เปอรZเซนตZ และ

เกบในปXบหรอภาชนะทสามารถป�ดผนกได� 4. ไม&ต�านทานโรคไหม� โรคขอบใบแห�งและโรคใบสส�ม 5. ไม&ต�านทานเพลยกระโดดสนาตาล เพลยจกจนสเขยวและเพลยกระโดดหลงขาว

70

ผนวก 2

ขาวญปYน ก.วก.2 (Akitakomachi) (เอกสารเผยแพร& ลาดบท 4/2539 สถาบนวจยข�าว กรมวชาการเกษตร)

ประวต สถาบนวจยข�าวเรมดาเนนงานเพอศกษาหาข�อมลเบองต�น ตลอดจนความเป�นไปได�ในการปลกข�าวญปJนมาตงแต&ปX พ.ศ. 2507 โดยได�ดาเนนงานทสถานทดลองข�าวพาน จงหวดเชยงราย ต&อมาในปX พ.ศ. 2530 สถานทดลองข�าวพานได�เกบรวบรวมพนธZข�าวญปJนจากแหล&งต&าง ๆ มาขยายเมลดพนธZ จากนนนาไปปลกศกษาพนธZขนสงทสถานทดลองข�าวพานและสถานทดลองข�าวสนปJาตอง เมอปX พ.ศ. 2532-2533 ปลกเปรยบเทยบพนธZระหว&างสถานเมอปX พ.ศ. 2533-2534 หลงจากนนนาไปปลกทดสอบผลผลตในนาเกษตรกรจงหวดเชยงราย เชยงใหม& ลาพน พษณโลก ชยนาท สกลนคร และหนองคาย พร�อมทงบนทกผลผลต ลกษณะทางการเกษตรทสาคญ ข�อมลอตนยมวทยาในช&วงฤดปลกตรวจสอบคณภาพเมลดทางกายภาพและทางเคม ตลอดจนทดสอบปฏกรยาต&อโรคและแมลงเมอปX พ.ศ. 2534-2538 ผ&านการพจารณาจากคณะกรรมการวจยและพฒนากรมวชาการเกษตรให�เป�นพนธZแนะนา เมอวนท 22 กนยายน 2538 และให�ชอว&า พนธZ”ข�าวญปJน ก.วก.2” ลกษณะประจาพนธ) ข�าวญปJน ก.วก.2 เป�นข�าวเจ�านาสวน ไม&ไวต&อช&วงแสง ต�นสงประมาณ 80 เซนตเมตร ต�นแขง ทรงกอตงตรง ใบแก&ช�าสเขยวและมขน กาบใบและปล�องสเขยว ใบธงค&อนข�างตงตรง รวงแน&น ระแง�ถ คอรวงสน เมลดข�าวเปลอกสฟางมขนสน ยอดเมลดสฟางและมหางบ�างบางเมลด รปร&างเมลดข�าวเปลอกสนปqอม ยาว 7.3 มลลเมตร กว�าง 3.3 มลลเมตร และหนา 2.2 มลลเมตร ข�าวกล�องสขาว ยาวเฉลย 5.13 มลลเมตร มท�องไข&น�อย การร&วงของเมลดยาก มอายเกบเกยวประมาณ 117 วน และให�ผลผลตประมาณ 700 กโลกรมต&อไร& ลกษณะเด�น 1. ให�ผลผลตสงในสภาพดนทมความอดมสมบรณZ 2. สามารถปรบตวได�ดในพนทดนนาเขตภาคเหนอตอนบน 3. คณภาพการสดมาก ได�ข�าวเตมเมลดและต�นข�าวประมาณ 52 เปอรZเซนตZ 4. คณภาพการหงต�มและรบประทานด ตรงตามมาตรฐานสาหรบผ�บรโภคข�าวญปJน 5. ราคาสงกว&าข�าวทวไป คาแนะนา 1. แนะนาให�ปลกในเขตภาคเหนอตอนบน 2. การปลกในฤดนาปรงช&วงเดอนพฤศจกายนถงเดอนมกราคมจะให�ผลผลตสงกว&าฤดนาปX เพราะเป�น

ช&วงฤดหนาวซงมอณหภมเหมาะสมในการเจรญเตบโต 3. อตราเมลดพนธZทใช� 7-10 กโลกรมต&อไร&สาหรบนาดา และ 15 กโลกรมต&อไร&สาหรบนาหว&านนาตม

โดยเมลดพนธZต�องมความงอกไม&น�อยกว&า 80 เปอรZเซนตZ

iii

สารบญเรอง

หน�า I บทนา 1 II อณหภมของอากาศ แหล�งเพาะปลกและบทบาทของภาคเอกชน 3 1. อณหภมของอากาศกบการปลกข�าวจาปอนกา 3 2. แหล�งเพาะปลกข�าวจาปอนกา 4 3. ผ�ผลตภาคเอกชน 5 III พนธ+ข�าวจาปอนกา 7 IV ช�วงเวลาปลกและการเจรญเตบโตของข�าว 21 V วธการเพาะปลกข�าวจาปอนกา 27 1. เมลดพนธ+ข�าวจาปอนกา 27 2. การเตรยมเมลดพนธ+ 31 3. วธการปลก 32 4. การตกกล�า 34 5. อายกล�า 34 6. การเตรยมดน 37 7. การถอนกล�าและป6กดา 37 8. การปลกแบบหว�านนาตม 40 9. การใส�ป=ย 41 10. การควบคมระดบนา 50 11. การควบคมวชพช 50 12. การป?องกนกาจดศตรข�าว 51 13. การจดการก�อนและหลงการเกบเกยว 52 14. ต�นทนการผลตและรายได� 57 VI บทสรป : เทคโนโลยการผลตข�าวจาปอนกาในประเทศไทย 58

เอกสารอ�างอง 63 ภาคผนวก 67


71

4. อายกล�าทเหมาะสมต&อการปoกดาในฤดนาปรงในเขตภาคเหนอตอนบนประมาณ 25-30 วน หรอ เมอต�นกล�ามใบ 3-5 ใบ

5. ถอนกล�าอย&าให�กล�าชา ควรถอนกล�าและปoกดาให�เสรจภายในวนเดยว เพอให�ได�ต�นกล�าทแขงแรงและตงตวได�เรว โดยปoกดาจบละ 6-8 ต�น ระยะปoกดา 30x15 หรอ 20x20 เซนตเมตร

ขอควรระวง 1. ในสภาพทมอากาศร�อนและความชนสงข�าวญปJน ก.วก.2 ไม&ต�านทานโรคไหม� การปลกข�าวให�ได�

ผลดควรหลกเลยงสภาพแวดล�อมดงกล&าว 2. ข�าวญปJน ก.วก.2 มระแง�เหนยวมาก การนวดโดยการฟาดข�าวทาได�ยาก หลงจากเกบเกยวควรตาก

ข�าวในนา 3-4 วน แล�วนวดด�วยเครองนวดทนท 3. เมลดข�าวเสอมความงอกเรว การเกบเมลดควรลดความชนเมลดให�เหลอ 8-10 เปอรZเซนตZ และเกบใน

ปXบหรอภาชนะทสามารถป�ดผนกได� 4. ไม&ต�านทานโรคไหม� โรคขอบใบแห�งและโรคใบสส�ม 5. ไม&ต�านทานเพลยกระโดดสนาตาล เพลยจกจนสเขยวและเพลยกระโดดหลงขาว

เทคโนโลยีการผล ิตข้าวจาปอน ิกา...

Documents