หนวยท 5

รปแบบองคกรปกครองสวนทองถนไทย

ผชวยศาสตราจารย ดร.ธนศกด สายจ าปา

ชอ ผชวยศาสตราจารย ดร. ธนศกด สายจ าปา

วฒ ร.ด. (การเมองการปกครอง) มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ร.ม. (บรหารรฐกจ) มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ศศ.บ. (รฐศาสตร) มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ต าแหนง ผชวยศาสตราจารยประจ า สาขาวชารฐศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

แผนการสอนประจ าหนวย

ชดวชา การเมองการปกครองทองถน

หนวยท 5 รปแบบองคกรปกครองสวนทองถนไทย

ตอนท

5.1 พฒนาการของการปกครองทองถนไทย

5.2 องคกรปกครองสวนทองถนไทยรปแบบทวไป

5.3 องคกรปกครองสวนทองถนไทยรปแบบพเศษ

แนวคด

1. พฒนาการของการปกครองทองถนไทยสามารถจดแบงไดเปนหลายลกษณะ แตหากจดแบง

ตามพฒนาการของการเปลยนแปลงรปแบบและโครงสรางขององคกรปกครองสวนทองถนแลวนน อาจ

กลาวไดวาพฒนาการของการปกครองทองถนไทยสามารถจดแบงไดเปน 3 ชวง ประกอบดวย ชวงท

หนง: การปกครองทองถนไทยในสมยสมบรณาญาสทธราชย ชวงทสอง: การปกครองทองถนไทย พ.ศ.

2475-2539 และชวงทสาม: การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2540-2557

2. การปกครองทองถนไทยรปแบบทวไปมลกษณะเปนการปกครองทองถนแบบ 2 ชน (Two-

Tier System) กลาวคอ องคการบรหารสวนจงหวดเปนการปกครองทองถนระดบบน โดยมเทศบาลและ

องคการบรหารสวนต าบลเปนการปกครองทองถนระดบลาง ซงองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบทวไป

มพฒนาการดานโครงสรางและรปแบบการปกครองดวยการมอบหมายใหขาราชการประจ ามบทบาท

ส าคญในองคกรปกครองสวนทองถน หากแตในปจจบนไดมการปรบเปลยนใหสภาทองถนและผบรหาร

ทองถนมาจากการเลอกตงโดยตรง

3. การปกครองทองถนไทยรปแบบพเศษจดตงขนในพนทซงมลกษณะเฉพาะหรอมความพเศษ

แตกจากไปจากพนทท วไป โดยในสวนการปกครองทองถนของไทยนนไดมการจดตงกรงเทพมหานคร

และเมองพทยาขนเปนองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบพเศษ เนองดวยกรงเทพมหานครเปนเมอง

หลวง ท าใหมลกษณะสงคม เศรษฐกจ และสภาพปญหาแตกตางจากพนทอน ในขณะทเมองพทยาเปน

พนทซงมการเจรญเตบโตอยางรวดเรวและเปนสถานททองเทยวทไดรบความนยมอยางมากจากทงชาว

ไทยและชาวตางประเทศ จงไดมการน าการปกครองทองถนรปแบบพเศษมาใชในสองพนทดงกลาว

วตถประสงค

เมอศกษาหนวยท 5 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายพฒนาการของการปกครองทองถนไทยได

2. อธบายองคกรปกครองสวนทองถนไทยในรปแบบทวไปได

3. อธบายองคกรปกครองสวนทองถนไทยในรปแบบพเศษได

กจกรรมระหวางเรยน

1. ท าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนหนวยท 5

2. ศกษาเอกสารการสอนตอนท 5

3. ปฏบตกจกรรมตามทไดรบมอบหมายในเอกสารการสอนแตละตอน

4. ฟงรายการวทยกระจายเสยงและชมรายการวทยโทรทศน (ถาม)

5. เขารบบรการสอนเสรม ณ ศนยบรการการศกษา

6. ท าแบบประเมนตนเองหลงเรยน

สอการสอน

1. เอกสารการสอน

2. แบบฝกปฏบต

3. การสอนเสรม

การประเมนผล

1. ประเมนผลจากแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนและหลงเรยน

2. ประเมนผลจากกจกรรมและการเขารบการสอนเสรม

3. ประเมนผลจากการสอบประจ าภาคการศกษา

เมออานแผนการสอนแลวขอใหท าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยน

หนวยท 5 ในแบบฝกปฏบต แลวจงศกษาเอกสารการสอนตอไป

ตอนท 5.1

พฒนาการของการปกครองทองถนไทย

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 5.1 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง

5.1.1 การปกครองทองถนไทยในสมยสมบรณาญาสทธราชย

5.1.2 การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2475-2539

5.1.3 การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2540-2557

แนวคด

1. การปกครองทองถนไทยถอก าเนดขนภายหลงจากการปฏรประบบบรหารราชการแผนดนใน

ป พ.ศ. 2435 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยพระองคไดทรงวางหมดหมาย

ส าคญของการปกครองทองถนไทยดวยการจดตงสขาภบาลกรงเทพฯ ขนในป พ.ศ. 2440 หากแตการ

ปกครองทองถนดงกลาวยงมไดเปนการปกครองตนเองในระดบทองถนตามหลกประชาธปไตย

จนกระทงในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวไดมการรางพระราชบญญตเทศบาลขน

หากแตยงไมไดมการบงคบใชเปนกฎหมาย

2. ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยสระบอบ

ประชาธปไตยเมอวนท 24 มถนายน พ.ศ. 2475 สงผลใหแนวคดเกยวกบการกระจายอ านาจไปส

ประชาชนกลายเปนประหนงซงคณะราษฎรตองการน ามาใชเพอเปนกลไกในการเผยแพรประชาธปไตย

อยางแทจรง ดวยการใหประชาชนเขามามสวนรวมกบการปกครองทองถน หากแตแนวคดเกยวกบการ

กระจายอ านาจกลบไมปรากฏใหเหนเปนรปธรรม จนกระทงมการเรยกรองใหมการปฏรปการปกครอง

ทองถนในป พ.ศ. 2535 และน ามาซงการปฏรปทองถนไทยอนเปนผลมาจากรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540

3. รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 กอใหเกดการเปลยนแปลงครงใหญตอ

การปกครองทองถนไทย เนองจากบทบญญตในรฐธรรมนญไดก าหนดใหปรบเปลยนรปแบบและ

โครงสรางขององคกรปกครองสวนทองถนหลายประการ เพอใหมความสอดคลองในการรองรบการ

กระจายอ านาจทเพมขนไดอยางมประสทธภาพ สงผลใหเกดการแกไขกฎหมายเกยวกบองคกรปกครอง

สวนทองถนทงในรปแบบองคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล องคการบรหารสวนต าบล

กรงเทพมหานคร และเมองพทยา

วตถประสงค

เมอศกษาตอนท 5.1 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายการปกครองทองถนไทยในสมยสมบรณาญาสทธราชยได

2. อธบายการปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2475-2539 ได

3. อธบายการปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2540-2557 ได

เรองท 5.1.1

การปกครองทองถนไทยในสมยสมบรณาญาสทธราชย

การปกครองทองถนไทยถอก าเนดขนภายหลงการปฏรประบบบรหารราชการแผนดนครงใหญ

ในป พ.ศ. 2435 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จนกระทงในปจจบนการปกครอง

ทองถนไทยไดมพฒนาการอนเกดจาการปรบปรง เปลยนแปลง และแกไขสาระส าคญในดานตางๆ หลาย

ประการ เพอใหสอดคลองกบสถานการณทางดานการเมอง เศรษฐกจ และสงคมทเปลยนแปลงไปอยาง

เปนพลวต ดงนนการน าเสนอเนอหาเกยวกบรปแบบองคกรปกครองสวนทองถนไทยในหนวยท 5 น จง

ตองการแสดงใหเหนพฒนาการของการปกครองทองถนไทยในรปแบบตางๆ เพอเปนพนฐานในการท า

ความเขาใจสาเหตและเงอนไขทสงผลใหรปแบบองคกรปกครองสวนทองถนไทยมการเปลยนแปลงไป

อยางตอเนองจนถงปจจบน โดยเนอหาในตอนท 5.1 จะแสดงใหเหนภาพรวมของพฒนาการของการ

ปกครองทองถนไทยเปนส าคญ จากนนจงไปน าเสนอรายละเอยดของพฒนาการของการปกครองทองถน

ไทยในทกรปแบบในตอนท 5.2 และ 5.3 เพอแสดงใหเหนรปแบบองคกรปกครองสวนทองถนไทยตงแต

อดตจนถงปจจบน

นอกจากนน การจดแบงเนอหาการปกครองทองถนไทยออกเปน 3 ชวง กวางอยบนพนฐานของ

การใหความส าคญตอการเปลยนแปลงรปแบบองคกรปกครองสวนทองถนเปนหลก เพอแสดงใหเหนถง

พฒนาการในดานการปรบเปลยนรปแบบและโครงสรางขององคกรปกครองสวนทองถนไดอยางชดเจน

ซงการจดแบงพฒนาการของการปกครองทองถนไทยออกเปน 3 ชวงนน ประกอบดวย ชวงทหนง: การ

ปกครองทองถนไทยในสมยสมบรณาญาสทธราชย ชวงทสอง : การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2475-

2539 และชวงทสาม: การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2540-2557

ทงน ไดใชร ชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนจดเรมตนของสมย

สมบรณาญาสทธราชย ตามหลกฐานทปรากฏในกฎหมายตราสามดวงทแสดงใหเหนวาการปกครองของ

รฐไทยโบราณหรอการปกครองกอนรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวนน มลกษณะ

กระจายอ านาจ ทงในดานการกระจายอ านาจระหวางต าแหนงตางๆ ตงแตพระมหากษตรยลงมาและการ

กระจายพนทปกครองอกดวย การปกครองของรฐไทยโบราณจงมลกษณะกระจายอ านาจสง ดงจะเหนได

วาหวเมองตางๆ ไมตองด าเนนการทกอยางตามทปฏบตกนในสวนกลาง ดวยเหตดงกลาวจงท าใหการ

ปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชยทแทจรงเพงจะเรมตนในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอย1 มไดเกดขนมาอยางยาวนานกวานนแตอยางใด

การปกครองทองถนไทยกอนรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

รฐโบราณ (Pre-modern State) หรอรฐในยคกอนการก าเนดแนวคดเกยวกบรฐตามสนธสญญา

เวสตฟาเลยนน มลกษณะเฉพาะบางอยางทแตกตางไปจากรฐสมยใหมอยางสนเชง โดยเฉพาะแนวคด

เกยวกบเขตแดน (boundary) พรมแดน หรออาณาเขต ซงยงมไดถกค านงถงวาเปนประเดนส าคญ เหต

เพราะรฐโบราณใหความส าคญกบการคมก าลงคนมากกวาการครอบครองดนแดน ดงนนแนวความคด

เกยวกบรฐจงไมจ ากดกรอบอยกบเรองดนแดนทมอาณาเขตแนนอน แตจะใหความส าคญกบเมองหลวง

ซงมอ านาจและการควบคมแผออกไปปกครองดนแดนรอบๆ ซงอ านาจจะลดนอยลงตามระยะทาง

หมายความวา ยงหางไกลจากเมองหลวงกยงท าใหอ านาจปกครองออนลงตามไปพรอมกน ดงนนจงท า

ใหดนแดนชายอาณาเขตของรฐตางๆ จงมกจะขนอยกบหลายๆ อ านาจ (เจาหลายฝาย) พรอมๆ กน2

จากสภาวการณดงกลาวจงสงผลใหอ านาจการปกครองของรฐมไดจ ากด แนนอน และตายตวอยกบเสน

เขตแดนรฐแตอยางใด

เสกสรรค ประเสรฐกล ใหความเหนวาลกษณะเดนของรฐโบราณ รฐจารต หรอรฐกอนสมยใหม

ตงแตครงกรงศรอยธยาเปนราชธานมาจนถงสมยกรงรตนโกสนทรตลอดรชสมยพระบาทสมเดจพระจอม

เกลาเจาอยหว มลกษณะส าคญตางจากรฐสมยใหมดงน

1) ไมมพรมแดนชดเจนและไมไดถอหลกอธปไตยเหนอดนแดน

2) รฐและสงคมด ารงอยทาบซอนกน โดยผานการจดตงสงคมตามระบบไพร/ขนนาง ท า

ใหสมาชกของสงคมเปนคนของรฐไปโดยปรยาย ทกคนมนาย และรฐกไมมกลไกการปกครองทแยกจาก

การควบคมก าลง

3) ประกอบดวยศนยอ านาจใหญเลก แตอ านาจไมรวมศนย หวเมองใหญมฐานะกงอสระ

และประเทศราชปกครองตนเอง (Semi-autonomy) โดยพนฐาน

1 เสกสรรค ประเสรฐกล, รฐไทยในกฎหมายตราสามดวง (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต

(สวช.), กฎหมายตราสามดวงกบสงคมไทย เอกสาร สวช., 2533), 75-76. อางถงใน ธเนศวร เจรญเมอง, การ

ปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2440-2540 (กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ, 2540), 72-73.

2 เบนจามน เอ. บทสน, อวสานสมบรณาญาสทธราชยในสยาม. กาญจน ละอองศร, ยพา ชมจนทร และ

คณะ (แปล) (กรงเทพฯ : มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2543), 14-15.

4) ไมรงเกยจชาตพนธในความหมายทางการปกครอง กลาวคอ ไมไดคดคนออกเปน

นอกในตามความแตกตางทางชาตพนธ และไมมแนวคดเรองชาตในความหมายสมยใหม นอกจากนผ

กมอ านาจยงยอมรบความหลากหลายทางวฒนธรรม แมแตขนนางกมาจากหลายชาตพนธ และแสดงอต

ลกษณทางวฒนธรรมไดอยางเตมท

5) รฐมบทบาทจ ากดแคปกปองคมครองไมใหขาศกศตรมารกรานและรกษาความสงบ

ภายใน ศนยอ านาจไมวาใหญหรอเลกไมถอวาตนมบทบาทหนาทในการพฒนาเศรษฐกจและการศกษา3

ดงปรากฏหลกฐานอางองจากพงศาวดารวาการปกครองสมยกอนกรงสโขทยมลกษณะการ

รวมกลมเปนหมเหลาหรอชมชน มหวหนาเปนผปกครองดแลรบผดชอบใหความคมครองปองกน

ภยนตรายแกผอยใตปกครอง เปนการปกครองแบบหวหนาปกครองลกนอง (Master and Slave)4 การ

ปกครองของรฐไทยโบราณจงมลกษณะเปนระบอบศกดนาดงเดม ซงขนนางแตละคนมอ านาจเปน

ผปกครองดแลไพรทอยในสงกดของตนเกอบจะเรยกไดวาโดยเดดขาด ตอมาเมอมการสถาปนา

อาณาจกรสโขทยขน กยงคงใชระบบการปกครองของไทยแตเดม โดยมการแบงเขตการปกครอง

ออกเปนชนๆ ไดแก เมองราชธาน หวเมองชนใน หวเมองชนนอก และหวเมองประเทศราช เมองราช

ธานคอเมองทเปนเขตทต งของกรงสโขทยซงเปนนครหลวง มหวเมองชนในเรยกวา “เมองลกหลวงหรอ

เมองหนาดาน” ซงพระมหากษตรยมอบใหราชโอรสหรอราชนดดาปกครองดแล ตงลอมรอบราชธานทงส

ทศโดยยดหลกวาจะตองเปนเมองทอยในระยะไมเกนทจะเดนตดตอกนไดภายใน 2 วน ไดแก เมอง

ศรสชนาลย (สวรรคโลก) เมองสองแคว (พษณโลก) เมองสระหลวง (พจตร) และเมองก าแพงเพชร ถด

จากเมองลกหลวงเปนหวเมองชนนอก เรยกวา “เมองพระยามหานคร” มเจาเมองทครองเมองนนอยเดม

เปนขาราชการชนผใหญทพระมหากษตรยไววางใจเปนผปกครองดแล ส าหรบหวเมองประเทศราชหรอ

เมองขนนนเปนเมองทกรงสโขทยยกทพไปตไดและอยในอ านาจปกครองของกรงสโขทย เชน เมอง

เวยงจนทน เมองทะวาย เปนตน ซงการจดเขตการปกครองเชนนเปนการจดเพอประโยชนในทาง

ยทธศาสตรสมยนนเปนส าคญ ในป พ.ศ. 1893 อาณาจกรสโขทยเสอมอ านาจลง พระเจาอทองจงได

ประกาศอสรภาพและสถาปนาอาณาจกรกรงศรอยธยาขน ทรงพระนามวาสมเดจพระรามาธบดท 1

การจดระบบการปกครองสมยอยธยามลกษณะใกลเคยงกบสมยสโขทย กลาวคอ ยงคงมเมอง

ราชธาน เมองลกหลวง เมองชนนอก และเมองประเทศราช มผปกครองเมองตางๆ ตามแบบสโขทย เวน

แตการปกครองเมองราชธานไดปรบปรงเปนแบบจตสดมภโดยพระมหากษตรยจะแตงตงขนเมอง (ขน

3 เสกสรรค ประเสรฐกล. “รฐชาต ชาตพนธ และความทนสมย” ใน รฐศาสตรสาร (ฉบบพเศษ ธรรมศาสตร

60 ป รฐศาสตรสาร 30 ป, เลม 1, 2552), 7.

4 ชวงศ ฉายะบตร, การปกครองทองถนไทย (กรงเทพฯ : โรงพมพสวนทองถน, 2539), หนา 26. อางถงใน

นนทวฒน บรมานนท, การปกครองสวนทองถน, พมพครงท 5 แกไขเพมเตม (กรงเทพฯ : วญญชน, 2552), 25.

เวยง) ขนวง ขนคลง และขนนา ท าหนาทชวยพระองคอ านวยการบรหารงานในราชธานดานตาง ๆ

จนกระทงในรชสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ ไดมการปรบปรงรปแบบการจดระเบยบการปกครอง

ใหมโดยขยายราชธานออกไป ยกเลกเมองลกหลวงทงสดาน จดใหเปนหวเมองจตวาทงหมด รวมอ านาจ

การปกครองไวทสวนกลางใหมากทสด โดยพระมหากษตรยทรงอ านาจการปกครองราชธานดวย

พระองคเอง และมเสนาบดเปนผชวยปกครองบรหารราชธาน สวนหวเมองชนในหรอเมองจตวามการ

จดแบงเขตการปกครองเปนแขวง แขวงแบงเปนต าบล และต าบลแบงเปนหมบาน 5 ส าหรบหวเมอง

ชนนอกหรอเมองพระยามหานครเดมนน ไดมการจดแบงเขตปกครองเปนเมองชนเอก โท ตร จตวา ตาม

ขนาดและความส าคญของเมอง โดยแตละเมองจดแบงเขตการปกครองออกเปนแขวง ต าบล และหมบาน

เชนเดยวกบหวเมองชนใน ซงการปรบปรงรปแบบการปกครองในรชสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถน

นบเปนการปฏรปการปกครองครงส าคญครงหนงของประเทศไทย โดยไดยดถอเ ปนแบบฉบบของการ

ปกครองในสมยตอๆ มา แมจะมการเปลยนแปลงไปบางกแตเพยงรายละเอยดเทานน แตโครงสรางท

ก าหนดขนในรชสมยนยงคงใชตอมาจนถงรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว6

การปกครองสมยกรงธนบรมการจดระเบยบการปกครองตามแบบสมยกรงศรอยธยา เนองจาก

นบตงแตพระเจาตากสนทรงปราบดาภเษกขนเปนกษตรย เหตการณบานเมองในชวงเวลาดงกลาวไดม

การท าศกสงครามอยเสมอ จงไมมโอกาสปรบปรงการจดระเบยบการปกครอง7 แมวาในป พ.ศ. 2325

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกไดทรงสถาปนาราชวงศจกรขนและไดยายราชธานมาอยท

กรงเทพมหานคร หากแตการจดระเบยบการปกครองในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนกยงคงยดการ

ปกครองตามแบบกรงศรอยธยาทสมเดจพระบรมไตรโลกนาถทรงวางรปแบบไว จนกระทงรชสมย

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ประเทศไทยจงเรมมแนวคดในการปรบปรงประเทศตามแบบ

ประเทศตะวนตกในดานตางๆ ซงเปนรากฐานใหพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดทรง

ด าเนนการปฏรปประเทศในเวลาตอมา8 และสามารถท าใหสยามสามารถเปลยนจากลกษณะของความ

เปนรฐโบราณสความเปนรฐสมยใหมไดอยางสมบรณ

กลาวโดยสรป การปกครองกอนรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เปนการ

ปกครองทไมมรปแบบการปกครองตนเองในระดบทองถน เนองดวยหวหนาระดบทองถนลวนมาจากการ

5 ด ารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา, พงศาวดารสยาม เลม 1 (พระนคร : โรงพมพ

บ ารงนกลกจ, 2468), 15. อางถงใน เรองเดยวกน, 26-27.

6 เรองเดยวกน, 27.

7 เรองเดยวกน, 27.

8 เรองเดยวกน, 27.

แตงตงโดยเจาเมอง9 อกทงสงคมไทยในสมยดงกลาวยงมลกษณะของสงคมศกดนาจงไมมแนวคดทวา

ตองการใหไพรทาสในพนทตางๆ ไดปกครองตนเอง เฉกเชนแนวคดของการจดรปแบบการปกครอง

ทองถนในปจจบน

การปกครองทองถนไทยกอนรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

การเปลยนแปลงจากรฐโบราณสความเปน “รฐสมยใหม” ในรชสมยพระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหว ดานหนงนนเกดขนจากการก าหนดเสนเขตแดนของไทยใหเปนไปตามแบบอยาง

หรอความตองการของชาตมหาอ านาจอยางองกฤษและฝรงเศส ซงตองการความชดเจนในอาณาบรเวณ

หรอเขตแดนระหวางไทยกบมาเลเซย ลาว กมพชา และพมา เพอประโยชนในทางการปกครองดนแดน

ดงกลาวนนเอง10 การแผขยายของลทธจกรวรรดนยมจงท าใหพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

เลงเหนถงความส าคญของการปรบปรงหรอปฏรปโครงสรางและระบบตางๆ ใหมความทนสมย เพอให

รฐสยามในเวลานนสามารถกาวเขาสความเปนรฐสมยใหมไดอยางมประสทธภาพ โดยในสวนของการ

ปกครองและการบรหารราชการนน พระองคไดยกเลกการปกครองแบบจตสดมภและจดตงกระทรวงขน

ใหม 12 กระทรวง เมอวนท 1 เมษายน พ.ศ. 2435 ซงถอไดวาเปนการปฏรประบบราชการครงส าคญ

ของไทย

นอกจากนน พระองคยงทรงวางหมดหมายส าคญของการปกครองทองถนไทยดวยการจดตง

สขาภบาลกรงเทพฯ ขนในป พ.ศ. 2440 ตามพระราชก าหนดสขาภบาลกรงเทพฯ ร.ศ. 116 หากแตการ

ปกครองทองถนดงกลาวยงมไดเปนแบบการปกครองตนเองในระดบทองถน (Local Self Government)

เฉกเชนในประเทศตะวนตกทสมาชกสภาและฝายบรหารมาจากการเลอกตงโดยประชาชน เนองดวย

สขาภบาลกรงเทพฯ มลกษณะเปนการปกครองทองถนโดยขาราชการประจ า (Local Government by

Government Officials) ดงจะเหนไดวาผบรหารสขาภบาลกรงเทพฯ ในสมยแรกตงเปนขาราชการประจ า

ทงสน การปกครองทองถนในลกษณะดงกลาวจงมงเนนการสงงานและการควบคมการบรหารงานโดย

รฐบาลกลางและมไดมจดประสงคเพอการพฒนาประชาธปไตยในระดบทองถน แตเปนการสรางความ

เปนเอกภาพในการบงคบบญชาและด าเนนงานตามนโยบายของรฐบาลกลางเปนหลกส าคญ11 ดงนนจง

กลาวไดวาการปกครองทองถนไทยทเรมตนในป พ.ศ. 2440 มไดด าเนนไปเพอกอใหเกดการกระจาย

อ านาจสทองถนแตอยางใด

9 ธเนศวร เจรญเมอง, การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2440-2540, 84.

10 เบนจามน เอ. บทสน, อวสานสมบรณาญาสทธราชยในสยาม, 15.

11 ดรายละเอยดใน ธเนศวร เจรญเมอง, การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2440-2540, 89-90.

ตอมาในป พ.ศ. 2448 ไดทรงจดตงสขาภบาลทาฉลอมขนเมอวนท 18 มนาคม พ.ศ. 2448 (ร.ศ.

124) จงนบไดวากจการสขาภบาลไดก าเนดขนในหวเมองแหงแรกททาฉลอม เมองสมทรสาคร12 โดยม

วตถประสงคเพอใหมการท านบ ารงทองท 3 ประการ คอ ซอมแซมและบ ารงถนนหนทาง จดโคมไฟให

ความสวางเวลาค าคน และจดหาคนงานเกบกวาดขยะมลฝอย ผลของการจดสขาภบาลในหวเมองแหง

แรกน ไดรบความส าเรจเปนทนาพอใจ ไดประโยชนแกทางราชการ และเปนทนยมของประชาชน สงผล

ใหขาหลวงเทศาภบาลและเจาเมองอนๆ มความสนใจและเรยกรองใหพจารณาด าเนนการจดตง

สขาภบาลตามหวเมองตางๆ จนกระทงสมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ เสนาบดกระทรวงมหาดไทย

ตองชแจงท าความเขาใจถงหลกการและวธการทถกตองของการสขาภบาลวา จะตองเกดจากความนยม

ชมชอบของราษฎรเปนส าคญ มฉะนนแลวจะไมไดรบความรวมมอจากประชาชน ซงรฐบาลยนดจะตรา

กฎหมายจดการสขาภบาลขน แตทองทใดทตองการจดการปกครองแบบสขาภบาล ขอใหขาหลวง

เทศาภบาลท าความเขาใจ ชแจงใหราษฎรเหนถงคณคาของสขาภบาลกอน เมอราษฎรเหนถง

คณประโยชนและเรยกรองใหจดการสขาภบาลในทองทใดแลว จงคอยด าเนนการตามบทบญญตของ

กฎหมายตอไป13

จนกระทงป พ.ศ. 2450 (ร.ศ. 126) กระทรวงมหาดไทยไดรางกฎหมายเกยวกบการสขาภบาล

และไดน ามาปรกษาหารอเพอแกไขในทประชมประจ าปของขาหลวงเทศาภบาล เมอทกฝายเหนพอง

ตองกนแลว จงไดประกาศใชเปนทางการ มชอวา “พระราชบญญตจดการสขาภบาล ร.ศ. 127” ประกาศ

ณ วนท 27 ธนวาคม พ.ศ. 2451 เพอใหมการจดตงสขาภบาลในหวเมองตางๆ ทวประเทศ หากแตการ

บรหารสขาภบาลกยงคงใชกรรมการซงเปนขาราชการประจ าทงสน โดยพระราชบญญตสขาภบาล ร.ศ.

127 ไดแบงสขาภบาลออกเปน 2 ประเภท คอ สขาภบาลเมองและสขาภบาลต าบล ก าหนดใหสขาภบาล

เมองมกรรมการ 11 คน และสขาภบาลต าบลมกรรมการ 5 คน ซงกรรมการทงหมดลวนเปนขาราชการ

สวนภมภาคท าหนาทเปนคณะกรรมการสขาภบาลซงประกอบดวยผวาราชการเมอง ปลดเมอง

นายอ าเภอ คร และก านนผใหญบาน โดยคณะกรรมการสขาภบาลท าหนาททงดานนตบญญตและ

บรหาร มหนาทส าคญ 4 ประการ ไดแก การรกษาความสะอาดในทองท การปองกนและรกษาความเจบ

ไข บ ารงรกษาถนน และจดการศกษาขนตนของประชาชนดวยการสนบสนนจากรฐ สงผลใหในรชสมย

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมการจดตงสขาภบาลตามหวเมองตางๆ รวม 35 แหง

12 ประหยด หงษทองค า และพรศกด ผองแผว, ปญหาและแนวทางปรบปรงประสทธภาพของการบรหาร

เทศบาลไทย (กรงเทพฯ: เจาพระยาการพมพ, 2529), 14-15.

13 ดรายละเอยดใน สนนบาตเทศบาลแหงประเทศไทย, ประวตการจดตงเทศบาลและเมองพทยา

(กรงเทพฯ: โรงพมพสวนทองถน, 2527)

ตอมาในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว แนวคดการพฒนารปแบบการปกครอง

ระบอบประชาธปไตยจงเรมปรากฏขน ดวยการการทดลองจดตงเมองจ าลองทมการปกครองระบอบ

ประชาธปไตยทเรยกวา “ดสตธาน” ขนเมอวนท 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2461 หากแตในสวนของการ

ปกครองรปแบบสขาภบาลนนมไดมการพฒนาตอเนองแตอยางใด สงผลใหสขาภบาลทวประเทศยงคงม

จ านวน 35 แหงเทาเดม นอกจากน กมไดมการด าเนนการใดๆ เพอปรบปรงหรอจดตงการปกครอง

ทองถนรปแบบอนๆ จนกระทงในป พ.ศ. 2470 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวไดทรง

ตง “คณะกรรมการจดการประชาภบาล” เพอศกษาบทเรยนจากประเทศเพอนบาน โดยมรชารด ด. เครก

(Richard D. Craig) เปนทปรกษาชาวตางประเทศ ผลการศกษาพบวาควรจดตงการปกครองรปแบบ

เทศบาล โดยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงพระราชทานสมภาษณวา “ขาพเจาเชอวา

ประชาชนควรจะมสทธมเสยงในกจการทองถน...ขาพเจาเหนวาเปนการผดพลาดถาเราจะมการปกครอง

ระบอบรฐสภากอนทประชาชนจะมโอกาสเรยนรและมประสบการณอยางดเกยวกบการใชสทธเลอกตงใน

กจการปกครองทองถน14 จากนนจงไดมการรางพระราชบญญตเทศบาลขน ซงไดรบการพจารณาในสภา

เสนาบดและไดรบการเหนชอบในหลกการเมอวนท 19 มกราคม พ.ศ. 2473 หากแตกยงไมมการน า

ออกมาบงคบใชเปนกฎหมาย จนกระทงเกดเหตการณการปฏวตเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบ

สมบรณาญาสทธราชยเปนระบอบประชาธปไตยเมอวนท 24 มถนายน พ.ศ. 2475

กจกรรม 5.1.1

อธบายลกษณะการปกครองทองถนกอนรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมาพอ

สงเขป

แนวตอบกจกรรม 5.1.1

การปกครองกอนรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เปนการปกครองทไมม

รปแบบการปกครองตนเองในระดบทองถน เนองดวยหวหนาระดบทองถนลวนมาจากการแตงตงโดยเจา

เมอง อกทงสงคมไทยในสมยดงกลาวยงลกษณะของสงคมศกดนา จงไมมแนวคดทวาตองการใหไพร

ทาสในพนทตางๆ ไดปกครองตนเอง เฉกเชนแนวคดของการจดรปแบบการปกครองทองถนในปจจบน

14 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงพระราชทานสมภาษณปรากฏในหนงสอ Democracy in Siam

อางถงใน ประหยด หงษทองค า และพรศกด ผองแผว, ปญหาและแนวทางปรบปรงประสทธภาพของการบรหาร

เทศบาลไทย, 1.

เรองท 5.1.2

การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2475-2539

ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยสระบอบประชาธปไตย

เมอวนท 24 มถนายน พ.ศ. 2475 ความคดในการกระจายอ านาจไปสประชาชนเปนประเดนหนงซง

คณะราษฎรใหความส าคญอยางมาก เพราะนอกจากจะสอดคลองกบอดมคตของการปกครองระบอบ

ประชาธปไตยทวาพลเมองตองมสวนรวมในการปกครองแลวนน คณะราษฎรยงมงประสงคทจะใช

หลกการปกครองแบบกระจายอ านาจเปนเครองมอในการเผยแพรประชาธปไตยอยางแทจรงอกดวย

ดงนน จงไดตรากฎหมายจดระเบยบการบรหารประเทศขน โดยก าหนดใหมการจดระเบยบราชการสวน

ทองถน และตรากฎหมายจดตงองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบเทศบาลขนเปนครงแรก เรยกวา

พระราชบญญตจดระเบยบเทศบาล พ.ศ. 247615 ดงนนเนอหาในสวนนจงไดจดแบงพฒนาการของการ

ปกครองทองถนไทยนบตงแตการเปลยนแปลงการปกครองป พ.ศ. 2475 จนกระทงถงป พ.ศ. 2539

ออกเปน 4 ชวง ดงน

ชวงทหนง เปนชวงทคณะราษฎรพยายามจดตงการปกครองตนเองในระดบทองถน (พ.ศ.

2476) ดงจะเหนไดวารฐบาลของคณะราษฎรมนโยบายชดเจนทจะกระจายอ านาจสทองถนดวยการ

สถาปนาหนวยการปกครองตนเองในระดบทองถนเชนในประเทศตะวนตก ดวยการจดใหมการปกครอง

ทองถนรปแบบเทศบาล 3 แบบ คอ เทศบาลนคร เทศบาลเมอง และเทศบาลต าบล รวมทงยกฐานะ

สขาภบาล 35 แหงทมอยขนเปนเทศบาล เนองดวยรฐบาลของคณะราษฎรมงหมายทจะพฒนาการ

ปกครองทองถนเพยงรปแบบเดยว คอ เทศบาล โดยการปกครองของเทศบาลประกอบดวยสภาเทศบาล

และคณะเทศมนตร

สภาเทศบาลท าหนาทดานนตบญญต โดยมสมาชกสภาเทศบาล (สท.) มาจากการเลอกตงของ

ประชาชนในเขตเทศบาลนน เทศบาลนครมสมาชกสภาเทศบาลจ านวน 24 คน เทศบาลเมองมสมาชก

สภาเทศบาลจ านวน 18 คน และเทศบาลต าบลมสมาชกสภาเทศบาลจ านวน 12 คน ในอกดานหนงคอ

คณะเทศมนตรท าหนาทดานบรหาร ประกอบดวยสมาชกทแตงตงมาจากสมาชกสภาเทศบาล ซง

เทศบาลนครมนายกเทศมนตรจ านวน 1 คน และเทศมนตรจ านวน 4 คน เทศบาลเมองและเทศบาล

ต าบลมนายกเทศมนตรจ านวน 1 คน และเทศมนตรจ านวน 2 คน โดยสภาเทศบาลและคณะเทศมนตรม

วาระในการด ารงต าแหนงคราวละ 5 ป

15 ดรายละเอยดใน เรองเดยวกน, 20.

นอกจากนยงก าหนดใหเทศบาลมฐานะเปนนตบคคล กลาวคอ เปนองคการทมงบประมาณ

ทรพยสน และเจาหนาทของตนเอง รวมทงมอ านาจอสระในการปฏบตงานในเขตเทศบาลตามกฎหมาย

ซงไดมการก าหนดอ านาจหนาทของเทศบาล (โดยเฉพาะของเทศบาลเมองและเทศบาลนคร) ไวอยาง

กวางขวางมาก เชน รกษาความสงบเรยบรอย จดสรางและบ ารงทางบกทางน า รกษาความสะอาด ก าจด

ขยะ ปองกนและระงบโรคตดตอ จดการดบเพลง จดการศกษาขนตน จดท าทาเทยบเรอ ทาขาม สสาน

บ ารงการหาเลยงชพของประชาชน จดการไฟฟา เทศพาณชย จดการประปา โรงฆาสตว จดการเรอง

ตลาด โรงพยาบาล จดท าและบ ารงการกฬา จดท าและบ ารงสวนสาธารณะและสวนสตว เปนตน 16

หากแตนบตงแตป พ.ศ. 2476-2495 ปรากฏวาสามารถจดตงเทศบาลทวประเทศไดเพยง 117

แหง และเทศบาลอนดบท 117 กอตงในป พ.ศ. 2488 หลงจากนนกไมมการกอตงเทศบาลขนอก เหตผล

ส าคญทเทศบาลมบทบาทจ ากดและขยายตวชา คอ งบประมาณจ ากด อ านาจจ ากด และการปกครอง

ทองถนรปแบบเทศบาลอาจจะไมเหมาะสมกบสงคมทประชาชนขาดความรและความสนใจเรองการ

ปกครองทองถน17

ชวงทสอง เปนชวงของการสถาปนาการปกครองทองถนโดยขาราชการประจ า (พ.ศ. 2495-

2499) กลาวคอ ภายหลงจากทจอมพล ป. พบลสงคราม เดนทางไปดงานในประเทศตะวนตกและ

มองเหนบทบาทของการปกครองทองถนในประเทศเหลานน จงเหนวาหนวยการปกครองทองถนของ

ไทยมนอยเกนไปและจ ากดอยแตเพยงเขตชมชนเมอง สมควรทจะสถาปนาการปกครองทองถนในเขต

นอกเมอง จงตดสนใจน าการปกครองทองถนรปแบบสขาภบาลมาใชอกครง โดยตงความหวงไววาการ

จดตงสขาภบาลขนใหมจะเปนตวเรงในการพฒนาทองถน เพอยกฐานะทองถนทเจรญใหเปนเทศบาลให

มากขน จงมการจดตงสขาภบาลขนอกครงในป พ.ศ. 2495 แตแทนทจะมการปรบปรงโครงสรางของ

สขาภบาลใหเปนแบบการปกครองตนเองในระดบทองถนตามแบบของเทศบาล รฐบาลจอมพล ป. พบล

สงคราม กลบน ารปแบบการปกครองสขาภบาลแบบรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมา

ใชและแตงตงใหขาราชการประจ าไปปกครอง18 จงท าใหการปกครองรปแบบสขาภบาลมไดสอดคลองกบ

หลกการประชาธปไตยทตองการใหประชาชนเขามามสวนรวมในการเลอกตงบคคลทจะเขาไป

บรหารงานในองคกรปกครองสวนทองถน

ตอมาในป พ.ศ. 2498 จอมพล ป. พบลสงคราม เหนวาการปกครองทองถนไทยมอยเพยงใน

เขตเมองและกงเมอง (เทศบาลและสขาภบาล) สงผลใหประชาชนทอยนอกเขตเทศบาลและสขาภบาล

16 เรองเดยวกน, 135-138.

17 ดรายละเอยดใน ธเนศวร เจรญเมอง, การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2440-2540, 93.

18 เรองเดยวกน, 93.

ไมไดรบการดแลอยางทวถง จงไดออกพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการสวนจงหวด พ.ศ. 2498

เพอจดตงองคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) มฐานะเปนนตบคคล แยกตางหากจากจงหวดซงเปนหนวย

การปกครองสวนภมภาค19 เพอด าเนนการปกครองทองถนนอกเขตเทศบาลและสขาภบาล แตกยงคง

แตงตงขาราชการประจ าไปควบคมการปกครองในองคการบรหารสวนจงหวดเชนเดยวกบสขาภบาล

ชวงทสาม นโยบายพฒนาเศรษฐกจแบบเสรและภาวะชะงกงนของการปกครองทองถน (พ.ศ.

2504-2535) ในชวงนรฐบาลเรงรดพฒนาเศรษฐกจตามนโยบายสงเสรมการลงทนจากตางประเทศ ดวย

การพฒนาเศรษฐกจแบบเสรและน าเศรษฐกจเขาผกพนกบระบบเศรษฐกจโลกอยางแนนแฟน เรมตงแต

ป พ.ศ. 2504 ทมการใชแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1 พรอมกบการพฒนาอตสาหกรรมเพอ

การสงออกในทศวรรษท 2520 ในขณะทการปกครองทองถนสวนใหญยงคงอยภายใตการควบคมของ

ขาราชการประจ ากลบมสภาพคงเดม ไมมการปรบปรงรปแบบและโครงสรางใหสอดคลองกบการพฒนา

ทางเศรษฐกจ สวนระบบการเมองระดบชาตกขาดเสถยรภาพ มการปกครองแบบเผดจการทหารและ

ระบบรฐสภาสลบกนเปนระยะๆ

จนกระทงในป พ.ศ. 2509 รฐบาลจอมพลถนอม กตตขจร ไดปรบปรงการบรหารสวนต าบลเสย

ใหม ดวยการยบสภาต าบลและคณะกรรมการต าบล และจดตงคณะกรรมการสภาต าบลขนแทน โดย

คณะกรรมการชดนประกอบดวย กรรมการโดยต าแหนง (คอ ก านน ผใหญบาน แพทยประจ าต าบล และ

ครซงนายอ าเภอแตงตง ) และกรรมการโดยการเลอกตง (หมบานละ 1 คน) ประเดนส าคญคอ

คณะกรรมการสภาต าบลในชวงนไมมฐานะนตบคคล เปนแตเพยงองคกรทท างานตามทไดรบมอบหมาย

และเหนชอบโครงการพฒนาต าบล คณะกรรมการสภาต าบลจงกลายเปนรปลกษณหนงของการ

บรหารงานสวนภมภาค20

พฒนาการของการปกครองทองถนไทยทส าคญในชวงนคอ ในป พ.ศ. 2515 ไดมประกาศคณะ

ปฏวตฉบบท 335 ใหรวมเทศบาลกรงเทพฯ เทศบาลธนบร และองคกรปกครองทองถนรปแบบอนๆ เขา

ดวยกนกลายเปนกรงเทพมหานคร (กทม.) ใหผวาราชการกรงเทพมหานครมาจากการแตงตงในระยะ

เรมตน และมการเลอกตงผวาราชการกรงเทพมหานคร โดยตรงจากประชาชนครงแรกในป พ.ศ. 2528

โดยโครงสรางการบรหารกรงเทพมหานครประกอบดวยสภากรงเทพมหานครและผวาราชการ

กรงเทพมหานคร โดยสภากรงเทพมหานครท าหนาทฝายนตบญญต สมาชกสภากรงเทพมหานคร

(สก.) มาจากการเลอกตงเขตละ 1 คน ในขณะทผวาราชการกรงเทพมหานครท าหนาทฝายบรหาร21

19 ดรายละเอยดใน เรองเดยวกน, 94.

20 ค าสงกระทรวงมหาดไทยท 275/2509 อางถงใน เรองเดยวกน, 96.

21 ประทาน คงฤทธศกษากร, การปกครองทองถน, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: สถาบนบณฑตพฒนบรหาร

ศาสตร, 2534), 125. อางถงใน เรองเดยวกน, 96.

ตอมาในป พ.ศ. 2521 ไดมการตราพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ.

2521 ซงก าหนดใหเมองพทยามฐานะเปนนตบคคล เปนองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบพเศษทม

รปแบบคลายกบระบบผจดการเมองในสหรฐอเมรกา การบรหารเมองพทยาประกอบดวยสภาเมองพทยา

และฝายบรหาร สภาเมองพทยามสมาชก 2 ประเภท คอ ประเภททมาจากการเลอกตงจ านวน 9 คน และ

ประเภททมาจากการแตงตงจ านวน 8 คน ประธานสภาเมองพทยา เรยกวา นายกเมองพทยา มาจาก

การเลอกตงของสมาชกสภาฯ สวนฝายบรหาร คอ ปลดเมองพทยามาจากการแตงตงโดยสภาเมอง

พทยา22

ชวงทส เปนชวงทมขอเสนอและการเรยกรองใหมการปฏรปการปกครองทองถน (พ.ศ. 2535-

2539) ดงจะเหนวาในการเลอกตงทวไปเมอเดอนกนยายน พ.ศ. 2535 ไดเกดปรากฏการณใหม คอ ม

พรรคการเมองถง 5 พรรค เสนอนโยบายหาเสยงวาจะกระจายอ านาจไปสทองถน และมพรรคการเมอง

4 พรรค ทเสนอนโยบายเลอกตงผวาราชการจงหวด จนกระทงท าใหสงคมไทยเกดการตนตวในนโยบาย

การปฏรปการปกครองทองถนอยางไมเคยมมากอน เหตเพราะในการเลอกตงทกครงกอนป พ.ศ. 2535

พรรคการเมองตางๆ จะเสนอนโยบายแตเพยงวาจะสนบสนนการปกครองทองถนเทานน และไมเคยม

การพดถงหรอถกเถยงเกยวกบนโยบายเหลานนอยางจรงจง แตถงกระนนนโยบายการเลอกตงผวา

ราชการจงหวดกมไดถกน ามาปฏบตโดยรฐบาลทมาจากการเลอกตงในเดอนกนยายน พ.ศ. 2535 ซงได

เสนอนโยบายดงกลาวไวในการหาเสยงแตอยางใด

การเปลยนแปลงดานการปกครองทองถนในชวงนเรมตนขนในป พ.ศ. 2537 โดยรฐบาลไดมการ

ออกพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล พ.ศ. 2537 ซงมสาระส าคญดานรปแบบ

องคกรปกครองสวนทองถน คอ มการแบงต าบลออกเปน 2 ประเภท ประเภทแรก คอ สภาต าบลทมอย

ในทกต าบล ประกอบดวยสมาชกคอ ก านน ผใหญบานทกหมบาน แพทยประจ าต าบล และสมาชกทมา

จากการเลอกตงหมบานละ 1 คน โดยมขาราชการทแตงตงโดยนายอ าเภอเปนเลขานการ สวนประเภทท

สอง คอ สภาต าบลทมรายไดโดยรวมเงนอดหนนในปงบประมาณทลวงมาตดตอกน 3 ป เฉลยไมต ากวา

ปละ 1.5 แสนบาท กใหตงเปนองคการบรหารสวนต าบล โดยองคการบรหารสวนต าบลมกรรมการซง

ประกอบไปดวยก านน ผใหญบานทกหมบาน แพทยประจ าต าบล และสมาชกทมาจากการเลอกตง

หมบานละ 2 คน สวนฝายบรหารเรยกวาคณะกรรมการบรหารองคการบรหารสวนต าบล ประกอบดวย

ก านน ผใหญบาน 2 คน และสมาชกองคการบรหารสวนต าบล 4 คน ซงทง 6 คนนมาจากการเลอกของ

สภาองคการบรหารสวนต าบล23

22 เรองเดยวกน, 96.

23 คณน บญสวรรณ, คมอสภาต าบล องคการบรหารสวนต าบล (กรงเทพฯ: ส านกพมพวญญชน, 2538)

อางถงใน เรองเดยวกน, 98.

พฒนาการการปกครองทองถนไทยทส าคญในชวง พ.ศ. 2440-2539 สามารถสรปไดดงน

ประการแรก การจดตงองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบตางๆ เกดขนโดยความคดรเรมของ

ชนชนน าในสงคมไทยทกครง ไมปรากฏวามองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบใดทประชาชนในชมชน

เรยกรองใหเกดขน การเปลยนแปลงของการปกครองทองถนไทยจงเกดขนจากเบองบนสเบองลาง

(Top-down approach) โดยเบองลางเปนผรบค าสงและคอยปฏบตตามมาโดยตลอด

ประการทสอง การจดรปและพฒนาองคกรปกครองสวนทองถนในแตละยคสมยเปนไปตาม

ความมงหมายและทศนะของชนชนน า เชน ในบางสมยชนชนน าใหความส าคญกบการปกครองทองถน

รปแบบสขาภบาล หากแตในบางสมยสขาภบาลกลบถกละเลยและหนมาใหความส าคญกบการปกครอง

ทองถนรปแบบเทศบาล เปนตน จนท าใหการปกครองทองถนรปแบบตางๆ มไดถกพฒนาอยางตอเนอง

และนโยบายดานการปกครองทองถนจงขนอยกบทรรศนะของผน าในแตละยคสมย

ประการทสาม การปกครองทองถนทเกดจากความตองการของชนชนน าและมอบหมายให

ขาราชการประจ ามามบทบาทส าคญในองคกรปกครองสวนทองถน สงผลใหการปกครองทองถนไทย

มไดเปนกลไกในการฝกฝนใหคนในทองถนเรยนรการดแลทองถนของตนเอง

ประการทส หากพจารณาจากโครงสรางรายไดระหวางองคกรปกครองสวนทองถนและ

หนวยงานสวนกลางและสวนภมภาคจะเหนไดชดเจนวาในชวง พ.ศ. 2440-2539 องคกรปกครองสวน

ทองถนมงบประมาณทจ ากดมาก กลาวคอ จากจ านวนรายไดทจดเกบไดในทวประเทศ รฐบาลกลาง

ไดรบรายไดคดเปนสดสวนถง 93% แตองคกรปกครองสวนทองถนทงประเทศใน 70 กวาจงหวดไดรบ

เพยง 7% ซงนบไดวาเปนสดสวนทมความเหลอมล ากนอยางมาก ในขณะทประเทศทมระบบการ

ปกครองทองถนทเขมแขง องคกรปกครองสวนทองถนจะไดรบงบประมาณระหวาง 40-75%24 จาก

สดสวนรายได

ประการทหา นบตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตเรมประกาศใชเมอป พ.ศ. 2504

สงผลใหเกดการเปลยนแปลงและเกดปญหาทางเศรษฐกจและสงคมอยางมาก เชน เกษตรกรไมมทดน

ท ากน ปาไมถกท าลาย พชผลถกกดราคา เกษตรกรมรายไดต า โรงเรยนในชนบทหลายแหงถกยบ คน

หนมสาวตองอพยพเขาไปหางานทงในเมองและตางประเทศ สงคมเมองมปญหาจราจรตดขด ขาด

สวนสาธารณะ ทางเทาถกยดครองโดยสนคาหาบเร ปญหามลพษ ปญหาขยะ การวางผงเมองขาดการ

น าไปปฏบตอยางจรงจง และปญหาขาราชการทจรตคอรปชน เปนตน ในขณะทองคกรปกครองสวน

ทองถนทมอยทวประเทศกลบมการเปลยนแปลงนอยมาก ไมวาจะเปนดานโครงสรางหรอบทบาทในการ

24 วรพทย มมาก, ปญหาการคลงระดบทองถน (เอกสารทางวชาการอนดบท 2 โครงการศกษาการปกครอง

ทองถน คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2536)

ท างาน25 สงผลใหรปแบบและโครงสรางการบรหารงานไมสอดรบกบการเปลยนแปลงในมตตางๆ อยาง

เปนพลวต

ประการทหก แมจะมกระแสการเรยกรองใหมการกระจายอ านาจในชวงป พ.ศ. 2535 เปนตน

มา หากแตรฐบาลและกระทรวงมหาดไทยกลบใหความส าคญกบแกไขการปกครองทองถนในเขตชนบท

คอ สภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล โดยทกระทรวงมหาดไทยยงคงใชก านนและผใหญบานซง

เปนคนของตนเขาไปมบทบาทควบคมการปกครองทองถนตอไป จงท าใหการเปลยนแปลงดงกลาวไมได

กอใหเกดการกระจายอ านาจใหกบองคกรปกครองสวนทองถนอยางแทจรง

กจกรรม 5.1.2

อธบายแนวคดในการกอตงเทศบาลของคณะราษฎรภายมาพอสงเขป

แนวตอบกจกรรม 5.1.2

คณะราษฎรพยายามจดตงการปกครองตนเองระดบทองถนเพอใหเกดการกระจายอ านาจส

ทองถน จงไดมการสถาปนาหนวยการปกครองตนเองในระดบทองถนเชนเดยวกบในประเทศตะวนตก

ดวยการจดใหมการปกครองทองถนรปแบบเทศบาล 3 แบบ ไดแก เทศบาลนคร เทศบาลเมอง และ

เทศบาลต าบล รวมทงยกฐานะสขาภบาลจ านวน 35 แหง ทมอยขนเปนเทศบาล เนองดวยรฐบาลของ

คณะราษฎรมงหมายทจะพฒนาการปกครองทองถนเพยงรปแบบเดยว คอ เทศบาล โดยการปกครอง

ของเทศบาลประกอบดวยสภาเทศบาลและคณะเทศมนตร

25 ดรายละเอยดใน ธเนศวร เจรญเมอง, บรรณาธการ, เลอกตงผวาฯ (เชยงใหม: โครงการศกษาการ

ปกครองทองถน, คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2536)

เรองท 5.1.3

การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2540-2557

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 กอใหเกดการเปลยนแปลงครงใหญตอ

การปกครองทองถนไทย เนองจากบทบญญตในรฐธรรมนญไดก าหนดใหปรบเปลยนรปแบบและ

โครงสรางขององคกรปกครองสวนทองถนหลายประการ ดวยเหตดงกลาวจงสงผลใหหนวยงานท

เกยวของตองแกไขกฎหมายเกยวกบองคกรปกครองสวนทองถนใหสอดคลองกบบทบญญตของ

รฐธรรมนญฯ ดงนนองคกรปกครองสวนทองถนทงในรปแบบขององคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล

องคการบรหารสวนต าบล กรงเทพมหานคร และเมองพทยา จงมการบญญตกฎหมายขนใหมเพอใชเปน

กลไกในการปรบเปลยนโครงสรางขององคกรปกครองสวนทองถน

ในสวนของการปกครองทองถนในรปแบบสขาภบาลนน ถกพจารณาวามโครงสรางไมสอดคลอง

กบบทบญญตของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 และไมเหมาะสมทจะรองรบการ

กระจายอ านาจทเพมขนไดอยางมประสทธภาพ จงไดมการตราพระราชบญญตเปลยนแปลงฐานะของ

สขาภบาลเปนเทศบาล พ.ศ. 2542 ขนเพอเปลยนแปลงฐานะของสขาภบาลทมอยเดมใหเปนเทศบาล

ต าบล พรอมทงยกเลกการปกครองสวนทองถนในรปแบบสขาภบาลเมอวนท 24 พฤษภาคม พ.ศ.

254226 ดงนนรปแบบองคกรปกครองสวนทองถนในชวงเวลาระหวาง พ.ศ. 2540 – 2557 จงประกอบไป

ดวยองคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล องคการบรหารสวนต าบล กรงเทพมหานคร และเมองพทยา

(เนอหาในเรองท 5.1.3 จะกลาวถงเพยงพฒนาการของการปกครองสวนทองถนในภาพรวมเทานน โดย

ในสวนของรายละเอยดรปแบบองคกรปกครองสวนทองถนไทยในแตละรปแบบจะไปน าเสนอในเนอหา

ตอนท 5.2 และ 5.3) ซงมรายละเอยดดงน

องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.)

การปกครองทองถนไทยในรปแบบองคการบรหารสวนจงหวดเปนองคกรปกครองสวนทองถนท

จดตงขนทกจงหวดตามพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540 โดยกฎหมายฉบบ

ดงกลาวไดยกเลกระเบยบบรหารราชการสวนจงหวด พ.ศ. 2498 นอกจากนนยงไดมการแกไข

พระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540 ในป พ.ศ. 2542 เพอใหสอดคลองกบรฐธรรมนญ

ในประเดนทเกยวกบการสนสดสมาชกภาพของสภาองคการบรหารสวนจงหวดและการพนจากต าแหนง

ของประธานและรองประธานสภาองคการบรหารสวนจงหวด นายกและรองนายกองคการบรหารสวน

26 ดรายละเอยดใน นนทวฒน บรมานนท, การปกครองสวนทองถน, 123-124.

จงหวด การยบสภาองคการบรหารสวนจงหวด รวมทงอ านาจหนาทบางประการขององคการบรหารสวน

จงหวด และไดมการแกไขอกครงในป พ.ศ. 2546 เพอก าหนดใหนายกองคการบรหารสวนจงหวดมาจาก

การเลอกตงโดยตรงของประชาชน27 องคการบรหารสวนจงหวดตามพระราชบญญตองคการบรหารสวน

จงหวด พ.ศ. 2540 จงมฐานะเปนนตบคคลและด าเนนงานตามอ านาจหนาทซงแยกจากการบรหาร

ราชการสวนกลางและสวนภมภาคในเขตพนทจงหวด

เทศบาล

โครงสรางของเทศบาลตามพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 ก าหนดใหเทศบาลมฐานะเปน

ทบวงการเมองและเปนนตบคคล ซงประกอบไปดวยสภาเทศบาลและคณะเทศมนตร จนกระทงในป

พ.ศ. 2543 จงไดมการแกไขพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 โดยเพมรปแบบของผบรหารเทศบาล

เขามาอก 1 รปแบบ คอ นายกเทศมนตร โดยไดมการก าหนดวาเทศบาลแหงใดจะมการบรหารรปแบบ

คณะเทศมนตรหรอนายกเทศมนตร ใหเปนไปตามเจตนารมณของประชาชนในเขตเทศบาลแตละแหง

โดยมวธการดงน คอ ผมสทธเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลในเขตเทศบาลใดจ านวนไมนอยกวา 1 ใน 4

ของจ านวนผมสทธเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลในเขตเทศบาลนน มสทธเขาชอรองขอตอคณะกรรมการ

การเลอกตงเพอใหจดท าประชามตในเขตเทศบาลนนวาจะก าหนดใหการบรหารเทศบาลใชรปแบบคณะ

เทศมนตรหรอนายกเทศมนตร จนกระทงไดมการแกไขพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 อกครงในป

พ.ศ. 2546 ซงก าหนดใหฝายบรหารหรอนายกเทศมนตรตองมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน

ในเขตเทศบาล28

องคการบรหารสวนต าบล

องคการบรหารสวนต าบลจดตงขนตามพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล

พ.ศ. 2537 ซงไดบญญตถงหลกเกณฑในการจดตงองคการบรหารสวนต าบลไวในมาตรา 40 วา สภา

ต าบลทมรายไดโดยไมรวมเงนอดหนนในปงบประมาณทลวงมาตดตอกนสามป เฉลยไมต ากวาปละ

150,000 บาท หรอตามเกณฑรายไดเฉลยของสภาต าบลทไดมประกาศของกระทรวงมหาดไทยก าหนด

ไว อาจจดตงเปนองคการบรหารสวนต าบลได โดยก าหนดใหองคการบรหารสวนต าบลมฐานะเปนนต

บคคลและเปนราชการบรหารสวนทองถน ซงโครงสรางขององคการบรหารสวนต าบล ประกอบดวย สภา

องคการบรหารสวนต าบลและนายกองคการบรหารสวนต าบล

27 เรองเดยวกน, 124.

28 เรองเดยวกน, 137.

หากแตโครงสรางของสภาองคการบรหารสวนต าบลตามพระราชบญญตสภาต าบลและองคการ

บรหารสวนต าบล พ.ศ. 2537 ประกอบดวยสมาชกสองประเภทคอ สมาชกโดยต าแหนง ไดแก ก านน

ผใหญบานของทกหมบานในต าบล และแพทยประจ าต าบล กบสมาชกทไดรบการเลอกตง ไดแก สมาชก

ทราษฎรในแตละหมบานในต าบลนนเลอกตงหมบาน 2 คน จนกระทงเมอรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร

ไทย พทธศกราช 2540 ถกบงคบใช จงไดมตราพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล

(ฉบบท 3) พ.ศ. 2542 เพอแกไขโครงสรางของสภาองคการบรหารสวนต าบลใหมใหสอดคลองกบ

บทบญญตแหงรฐธรรมนญทก าหนดใหสมาชกสภาทองถนตองมาจากการเลอกตง

ในสวนของนายกองคการบรหารสวนต าบล เดมพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหาร

สวนต าบล พ.ศ. 2537 ก าหนดให “คณะกรรมการบรหารองคการบรหารสวนต าบล” เปนฝายบรหารของ

องคการบรหารสวนต าบล ประกอบดวย ก านนและสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลซงเปน

ผใหญบานไมเกน 2 คน และจากสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลซงไดรบเลอกตงไมเกน 4 คน

หากแตพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล (ฉบบท 3) พ.ศ. 2542 ไดปรบเปลยนให

คณะกรรมการบรหารองคการบรหารสวนต าบล ประกอบดวย ประธานคณะกรรมการบรหารจ านวน 1

คน และกรรมการบรหารจ านวน 2 คน ซงสภาองคการบรหารสวนต าบลเลอกจากสมาชกสภาองคการ

บรหารสวนต าบล แลวเสนอใหนายอ าเภอเปนผแตงตง แตอยางไรกดในป พ.ศ. 2546 ไดมการออก

พระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล (ฉบบท 6) พ.ศ. 2546 เพอปรบเปลยนชอ

ต าแหนงและทมาของฝายบรหารขององคการบรหารสวนต าบลเสยใหมเปน “นายกองคการบรหารสวน

ต าบล” และใหมทมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนตามพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภา

ทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545

กรงเทพมหานคร

กรงเทพมหานครเปนองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบพเศษ จดตงขนโดยพระราชบญญต

ระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 มฐานะเปนนตบคคล โดยในสวนของโครงสรางของ

กรงเทพมหานครไมไดรบผลกระทบจากการรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540

เทาใดนก เพราะทงผวาราชการกรงเทพมหานครและสมาชกสภากรงเทพมหานครตางกมาจากการ

เลอกตงโดยตรงของประชาชนซงสอดคลองกบหลกการของรฐธรรมนญฯ ทก าหนดใหสมาชกสภา

ทองถนตองมาจากการเลอกตงและผบรหารทองถนตองมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนหรอมา

จากความเหนชอบของสภาทองถน

เมองพทยา

เนองดวยรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ก าหนดใหสมาชกสภา

ทองถนและผบรหารทองถนตองมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนหรอมาจากความเหนชอบของ

สภาทองถน หากแตการปกครองทองถนในรปแบบเมองพทยาตามพระราชบญญตระเบยบบรหาร

ราชการเมองพทยา พ.ศ. 2521 มปลดเมองพทยาท าหนาทบรหารกจการเมองพทยาโดยสญญาจางและ

สภาเมองพทยาทมบางสวนมาจากการแตงตงยงไมสอดคลองและเปนไปตามบทบญญตของรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 จงไดมการยกเลกพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมอง

พทยา พ.ศ. 2521 และตราพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2542 ขนแทน โดย

ไดบญญตใหเมองพทยาเปนนตบคคลประกอบดวยสภาเมองพทยาและนายกเมองพทยา ซงทงสมาชก

สภาเมองพทยาและนายกเมองพทยาตองมาจากการเลอกตงโดยประชาชนผมสทธเลอกตงในเขตเมอง

พทยา

รปแบบและโครงสรางขององคกรปกครองสวนทองถนไทยดงกลาวขางตนทง 5 รปแบบ ถก

ใชมาอยางตอเนองจนถงปจจบน เพราะแมวารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 จะ

ถกประกาศยกเลกไปภายหลงการรฐประหารเมอวนท 19 กนยายน พ.ศ. 2549 และไดมการบญญต

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ขนมาใชแทนนน หากแตกมไดมผลเกยวเนอง

ส าคญตอรปแบบและโครงสรางขององคกรปกครองสวนทองถนไทยแตอยางใด เพยงแตมการเพมเตม

รายละเอยดบางประการเขาไปใหมความสมบรณขนเทานน จนกระทงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2550 ถกประกาศยกเลกไปภายหลงการรฐประหารเมอวนท 22 พฤษภาค พ.ศ. 2557 โดย

คณะรกษาความรกษาความสงบแหงชาต (คสช.)

ในสวนของการปกครองทองถนนน หวหนาคณะรกษาความรกษาความสงบแหงชาตได

ประกาศนโยบายในการบรหารราชการในสวนของการปฏรปการเมอง ดวยการปฏรปโครงสรางเชง

อ านาจ ระบบการเมอง และการบรหารจดการภาครฐในทกระดบ ทงในระดบประเทศ ภมภาค ดงนน

สภานตบญญตแหงชาตจงไดมมตเมอการประชมครงท 14/2557 ในวนพฤหสบดท 9 ตลาคม พ.ศ.2557

ใหตงคณะกรรมาธการการปกครองทองถน เปนคณะกรรมาธการสามญประจ าสภานตบญญตแหงชาต ม

อ านาจหนาทพจารณารางพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญหรอพระราชบญญต กระท ากจกา ร

พจารณาสอบสวน หรอศกษาเรองใดๆ ทเกยวกบการปกครองทองถน การพฒนาและสงเสรม

ประสทธภาพการบรหารงานขององคกรปกครองสวนทองถน การก ากบดแล การสงเสรม และการถาย

โอนภารกจตามกฎหมายก าหนดแผนและขนตอนการกระจายอ านาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน

โดยตองค านงถงความสอดคลองและการพฒนาจงหวดและประเทศโดยสวนรวม

คณะกรรมาธการการปกครองทองถน สภานตบญญตแหงชาต ไดพจารณาศกษาปญหาของ

องคกรปกครองสวนทองถนและไดจดท าขอเสนอแนะวา

1. เปลยนแปลงฐานะขององคการบรหารสวนต าบลทกแหงใหเปนเทศบาลและก าหนด

สดสวนสมาชกใหเหมาะสม

2. ยบรวมเทศบาลทมจ านวนประชากรไมถงสองพนคนเขากบเทศบาลทมพนทตดตอกน

ภายในเขตอ าเภอเดยวกน

3. กรณยบหรอไมยบองคกรบรหารสวนจงหวด

3.1 กรณยบองคการบรหารสวนจงหวด

ก าหนดใหผวาราชการจงหวดเปนผด าเนนโครงการทมขนาดใหญเกนศกยภาพของ

เทศบาล กจกรรมทเปนภาพรวมขององคกรปกครองสวนทองถนในจงหวดมงตอประโยชนของทองถน

หรอประชาชนเปนสวนรวม และแผนงานหรอโครงการในลกษณะทมความคาบเกยวตอเนองหรอมผ

ไดรบประโยชนในองคกรปกครองสวนทองถนมากกวาหนงแหงขนไป แทนองคการบรหารสวนจงหวด

ซงอาจจะตองมหนวยงานใดหนวยงานหนงท าหนาทชวยเหลอผวาราชการจงหวดในการด าเนนการ

ดงกลาว

3.2 กรณทไมยบองคการบรหารสวนจงหวด

ควรก าหนดใหมการแบงอ านาจหนาทระหวางองคการบรหารสวนจงหวดกบเทศบาลให

มความชดเจน โดยก าหนดใหเทศบาล ซงมความใกลชดกบประชาชนมากทสด มอ านาจหนาทจดบรการ

สาธารณะขนพนฐานใหกบประชาชนในพนทของตนเองในทกดาน สวนองคการบรหารสวนจงหวด ซงไม

มหนาทในการใหบรการประชาชนโดยตรงควรก าหนดใหมหนาททางเทคนค วชาการ สนบสนน รวมทง

จดท าโครงการทมขนาดใหญเกนศกยภาพของเทศบาล โครงการทมลกษณะคาบเกยวตอเนองกนหลาย

องคกรปกครองสวนทองถน

อยางไรกตาม การจะยบองคการบรหารสวนจงหวดหรอหากไมสามารถยบองคการบรหาร

สวนจงหวดได ใหก าหนดใหมสมาชกโดยต าแหนง โดยเลอกจากผบรหารทองถนในจงหวดนนในสดสวน

ไมนอยกวาหนงในสามของจ านวนสมาชกทงหมด และใหแบงอ านาจหนาทระหวางองคการบรหารสวน

จงหวดกบเทศบาลใหชดเจน โดยก าหนดไวในกฎหมาย

4. ก าหนดใหมทองถนอ าเภอเปนสวนหนงของราชการสวนภมภาคเพอท าหนาทชวยเหลอ

นายอ าเภอและผวาราชการจงหวดในการก ากบดแลองคกรปกครองสวนทองถน

5. จดใหภาคประชาชนเขามามสวนรวมในขนตอนการบรหารงาน เรมตงแตกระบวนการ

จดท าแผน การจดท างบประมาณด าเนนการตามโครงการ การจดซอจดจางและการประเมนผลการ

ด าเนนงานขององคกรปกครองสวนทองถน จะท าใหแกไขปญหา อ านวยความเปนธรรม และลดความ

เหลอมล าลงได

ขอเสนอแนะดงกลาวสอดคลองกบขอเสนอของคณะกรรมาธการปฏรปการปกครองสวน

ทองถน สภาปฏรปแหงชาต (สปช.) ทเสนอใหยกฐานะองคการบรหารสวนต าบลทงหมดเปนเทศบาล

โดยเสนอใหควบรวมเทศบาลต าบลกบองคการบรหารสวนต าบลในพนทเดยวกน องคการบรหารสวน

ต าบลกบองคการบรหารสวนต าบลทมขนาดเลกดวยกน เทศบาลต าบลกบองคการบรหารสวนต าบลซงม

ขนาดเลกแตอยคนละต าบลกน รวมทงองคกรปกครองสวนทองถนขนาดใหญกบองคกรปกครองสวน

ทองถนขนาดเลกกวา เพอประโยชนในการเพมพนทและศกยภาพทเหมาะสมกวาเดม29

หากแตขอเสนอดงกลาวขางตนกยงไมไดถกน ามาใชอยางเปนรปธรรม ดงนนจงสงผลให

รปแบบขององคกรปกครองสวนทองถนของไทยยงคงใชรปแบบและโครงสรางทมการปรบเปลยนไป

ในชวงของการบงคบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาจนถงปจจบน (เดอน

กนยายน พ.ศ. 2561)

กจกรรม 5.1.3

อธบายวารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 สงผลตอรปแบบการปกครอง

ทองถนไทยอยางไร

แนวตอบกจกรรม 5.1.3

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มงเนนใหเกดการกระจายอ านาจสทองถน

อยางแทจรง จงมการพจารณาวาการปกครองทองถนในรปแบบสขาภบาลนน มโครงสรางไมสอดคลอง

และไมเหมาะสมทจะรองรบการกระจายอ านาจทเพมขนไดอยางมประสทธภาพ จง ไดมการตรา

พระราชบญญตเปลยนแปลงฐานะของสขาภบาลเปนเทศบาล พ.ศ. 2542 ขนเพอเปลยนแปลงฐานะของ

สขาภบาลทมอยเดมใหเปนเทศบาลต าบล พรอมทงยกเลกการปกครองสวนทองถนในรปแบบสขาภบาล

เมอวนท 24 พฤษภาคม พ.ศ. 2542 ดงนนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 จง

สงผลใหการปกครองทองถนไทยจงประกอบไปดวยองคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล องคการบรหาร

สวนต าบล กรงเทพมหานคร และเมองพทยา

29 คณะกรรมาธการการปกครองทองถน สภานตบญญตแหงชาต, รายงานผลการพจารณาศกษาระบบการ

บรหารงาน ระบบบรหารงบประมาณ ระบบบรหารงานบคคลสวนทองถน และระบบการจดการขององคกรปกครอง

สวนทองถน (กรงเทพมหานคร: ส านกการพมพ ส านกงาน เลขาธการวฒสภา, ม.ป.ป.), 5-6.

ตอนท 5.2

องคกรปกครองสวนทองถนไทยในรปแบบทวไป

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 5.2 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง

5.2.1 องคการบรหารสวนจงหวด

5.2.2 เทศบาล

5.2.3 องคการบรหารสวนต าบล

แนวคด

1. องคการบรหารสวนจงหวดมพฒนาการมาจากสภาจงหวดตามพระราชบญญตจดระเบยบ

เทศบาล พ.ศ. 2476 ซงเปนตวแทนของประชาชนทเขามาควบคมและใหขอเสนอแนะแกฝายบรหาร

รฐบาลและจงหวดในกจการอนเกยวกบจงหวดและเทศบาล ตอมาจงมการตราพระราชบญญตระเบยบ

บรหารราชการสวนจงหวด พ.ศ. 2498 ทยงคงมลกษณะเปนองคกรปกครองทองถนโดยรฐมากกวาทจะ

เปนการปกครองตนเองของทองถน จนกระทงมการตราพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ.

2540 จงสงผลใหสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดมาจากการเลอกตงของประชาชน และพฒนาส

การทประชาชนสามารถเลอกตงนายกองคการบรหารสวนจงหวดโดยตรงตามพระราชบญญตองคการ

บรหารสวนจงหวด (ฉบบท 3) พ.ศ. 2546

2. เทศบาลถอก าเนดขนตามพระราชบญญตระเบยบเทศบาล พ.ศ. 2476 ในสมยรฐบาล

คณะราษฎร จงมลกษณะเดยวกนกบโครงสรางระบบรฐสภาทใหประชาชนเลอกสมาชกสภาผแทน

ราษฎร เพอใหเทศบาลเปนกลไกในการฝกฝนและเรยนรระบบรฐสภาในระดบทองถน โดยการแบง

เทศบาลออกเปน 3 ประเภท ไดแก เทศบาลนคร เทศบาลเมอง และเทศบาลต าบล ซงในปจจบนสมาชก

สภาเทศบาลและนายกเทศมนตรมาจากการเลอกตงโดยตรง

3. สถานะของต าบลและหมบานตามพระราชบญญตลกษณะการปกครองทองท พ.ศ. 2457 ถก

จดวาเปนสวนหนงของการบรหารราชการสวนภมภาค ไมใชการบรหารราชการสวนทองถนแตอยางใด

จนกระทงมการตราพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล พ.ศ. 2537 จงท าใหองคการ

บรหารสวนต าบลมสถานะเปนนตบคคลและเปนองคกรปกครองสวนทองถนตามกฎหมาย โดยในปจจบน

สมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลและนายกองคการบรหารสวนต าบลมาจากการเลอกตงโดยตรง

วตถประสงค

เมอศกษาตอนท 5.2 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายรปแบบและโครงสรางองคการบรหารสวนจงหวดได

2. อธบายรปแบบและโครงสรางเทศบาลได

3. อธบายรปแบบและโครงสรางองคการบรหารสวนต าบลได

เรองท 5.2.1

องคการบรหารสวนจงหวด

องคการบรหารสวนจงหวดเปนองคกรปกครองสวนทองถนของไทยรปแบบหนงซงมววฒนาการ

อยางตอเนองยาวนาน ดวยการพฒนาขนมาจากสภาจงหวดตามพระราชบญญตจดระเบยบเทศบาล

พ.ศ. 2476 ซงเปนตวแทนของประชาชนทเขามาควบคมและใหขอเสนอแนะแกฝายบรหารรฐบาลและ

จงหวดในกจการอนเกยวกบจงหวดและเทศบาล ตอมาจงมการตราพระราชบญญตระเบยบบรหาร

ราชการสวนจงหวด พ.ศ. 2498 ทยงคงมลกษณะเปนองคกรปกครองทองถนโดยรฐมากกวาทจะเปนการ

ปกครองตนเองของทองถน เนองจากยงคงใหอ านาจแกขาราชการสวนภมภาคด ารงต าแหนงตางๆ ใน

องคการบรหารสวนจงหวด จนกระทงมการตราพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540

จงสงผลใหสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดมาจากการเลอกตงของประชาชน และพฒนาสการท

ประชาชนสามารถเลอกตงนายกองคการบรหารสวนจงหวดโดยตรงตามพระราชบญญตองคการบรหาร

สวนจงหวด (ฉบบท 3) พ.ศ. 2546

พฒนาการขององคการบรหารสวนจงหวดระยะท 1 (พ.ศ. 2476-2497)

ดงทไดกลาวไวในขางตนแลววาการเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตยในป

พ.ศ. 2475 คณะราษฎรไดมการประกาศใชพระราชบญญตจดระเบยบเทศบาล พ.ศ. 2476 ดวยมงหวงท

จะใหมการจดการปกครองทองถนในรปแบบเทศบาลขนทวประเทศ แตในขณะเดยวกนพระราชบญญต

ฉบบนไดกอใหเกดองคกรซงเปนตวแทนของประชาชนในระดบจงหวดขนองคกรหนงดวยนนคอ สภา

จงหวด ประกอบดวยสมาชกทมาจากการเลอกตงของประชาชนในเขตจงหวด มอ านาจหนาทในการให

ค าปรกษาแกกรมการจงหวด การแบงสรรเงนอดหนนใหแกเทศบาลภายในจงหวด และการตรวจสอบ

การปฏบตงานของหนวยราชการทองถนภายในจงหวด หากแตสภาจงหวดตามพระราชบญญตฯ ฉบบน

มไดมฐานะเปนองคกรปกครองสวนทองถนและเปนนตบคคลทแยกตางหากจากระบบการบรหาร

ราชการสวนภมภาค แตเปนเพยงองคกรตวแทนประชาชนรปแบบหนงทท าหนาทในการใหค าปรกษาแก

จงหวด

ตอมาจงไดมการตราพระราชบญญตสภาจงหวด พ.ศ. 2481 เพอใหมกฎหมายวาดวยสภา

จงหวดเปนการเฉพาะ แยกออกมาตางหากจากกฎหมายวาดวยเทศบาล โดยสมาชกสภามาจากการ

เลอกตงของประชาชนในเขตจงหวดเชนเดยวกบกอนหนาน มอ านาจหนาทเปนทปรกษาของกรมการ

จงหวด และมขาหลวงประจ าจงหวดเปนประธาน จากนนจงไดมการประกาศใชพระราชบญญตระเบยบ

บรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2495 ทก าหนดใหผวาราชการจงหวดเปนหวหนาปกครองบงคบบญชา

ขาราชการ และรบผดชอบการบรหารราชการในจงหวดของกระทรวง ทบวง กรมตางๆ แทนทกรมการ

จงหวดซงถกยกเลกไป สงผลสภาจงหวดเปลยนฐานะเปนทปรกษาของผวาราชการจงหวดแทน30 ดงนน

พฒนาการในชวงนจงท าใหสภาจงหวดมไดมลกษณะเปนองคกรปกครองสวนทองถนแตอยางใด

พฒนาการขององคการบรหารสวนจงหวดระยะท 2 (พ.ศ. 2498-2539)

จนกระทงในป พ.ศ. 2498 ภายหลงจากทรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ไดมโอกาสเดนทางไป

เยอนประเทศสหรฐอเมรกาและยโรป จงพจารณาเหนวาการปกครองทองถนของไทยมอยเพยงในเขต

เมอง คอ เขตเทศบาล ดงนนรฐบาลจงไดตราพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการสวนจงหวด พ.ศ.

2498 ขนโดยมเจตนารมณทส าคญ คอ เรงรดการปกครองทองถนในทกๆ ดาน โดยเฉพาะอยางยงใน

พนทนอกเขตเทศบาลและสขาภบาล จงไดก าหนดใหพนททอยนอกเขตเทศบาลและสขาภบาลอยใน

ความรบผดชอบขององคการบรหารสวนจงหวด ซงมฐานะเปนหนวยการปกครองทองถนหนวยหนงซงม

ฐานะเปนนตบคคล31

อยางไรกตาม แมวาพฒนาการขององคการบรหารสวนจงหวดในระยะท 2 นจะมสถานะเปน

องคกรปกครองสวนทองถนและเปนนตบคคล แตกยงมลกษณะเปนองคกรปกครองทองถนโดยรฐ

(Local State Government) มากกวาทจะเปนการปกครองตนเองของทองถน (Local Self Government)

เนองจากโครงสรางขององคการบรหารสวนจงหวดยงคงใหอ านาจแกขาราชการสวนภมภาคด ารง

ต าแหนงตางๆ หลายต าแหนง แทนทจะมาจากการเลอกตงของประชาชนไมวาจะโดยตรงหรอโดยออม

ตามเจตจ านงทแทจรงของการปกครองทองถน

โครงสรางขององคการบรหารสวนจงหวดตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการสวนจงหวด

พ.ศ. 2498 มรายละเอยด ดงน

30 ดรายละเอยดใน วงศ ฉายะบตร, การปกครองทองถนไทย, 74-75.

31 โกวทย พวงงาม, การปกครองทองถนไทย : หลกการและมตใหมในอนาคต, พมพครงท 3

(กรงเทพฯ: วญญชน, 2544), 99-100.

องคการบรหารสวนจงหวด

ฝายนตบญญต ฝายบรหาร

สภาจงหวด

18 – 36 คน

ผวาราชการจงหวด

(หวหนา)

แผนภาพท 1 โครงสรางขององคการบรหารสวนจงหวด ตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการ

สวนจงหวด พ.ศ. 2489

ทมา: บฆอร ยหมะ, การปกครองทองถนไทย (กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2550), 106.

ฝายนตบญญต คอ สภาจงหวด ประกอบดวยสมาชกสภาจงหวด ซงมาจากการเลอกตง

ของประชาชนในแตละอ าเภอ อยในวาระคราวละ 5 ป สมาชกสภาจงหวดจะเลอกประธานสภาจงหวด

และรองประธานสภาจงหวดต าแหนงละ 1 คน โดยมผตรวจการทองถนของจงหวดเปนเลขานการสภา

จงหวด โดยแตละจงหวดมจ านวนสมาชกสภาจงหวดไมเทากน ขนอยกบจ านวนประชากรในแตละ

จงหวดเปนเกณฑ ดงน

(1) จ านวนประชากรไมเกน 200,000 คน มสมาชกสภาจงหวดได 18 คน

(2) จ านวนประชากร 200,001 – 500,000 คน มสมาชกสภาจงหวดได 24 คน

(3) จ านวนประชากร 500,001 – 1,000,000 คน มสมาชกสภาจงหวดได 30 คน

(4) จ านวนประชากรเกน 1,000,000 คน มสมาชกสภาจงหวดได 36 คน

อ านาจหนาทของสภาจงหวดมดงน

(1) อ านาจหนาทในทางนตบญญต ไดแก การพจารณาอนมตรางงบประมาณรายจาย

ประจ าป การเสนอและพจารณารางขอบญญตจงหวด และการอนมตขอบญญตจงหวดชวคราวเพอใชใน

การปฏบตหนาทในเขตพนทองคการบรหารสวนจงหวดนน

(2) อ านาจหนาทในการควบคมฝายบรหาร ไดแก อ านาจในการควบคมฝายบรหารให

ด าเนนกจการสวนจงหวดใหเปนไปตามกฎหมายและระเบยบทก าหนดไว ดวยวธการดงน

(2.1) การตงกระทถาม สมาชกสภาจงหวดมสทธตงกระทถามผวาราชการจงหวด

ในฐานะหวหนาฝายบรหารขององคการบรหารสวนจงหวด เกยวกบงานในหนาทของราชการบรหารสวน

ทองถน แตไมสามารถตงกระทถามเกยวกบงานในอ านาจหนาทของราชการบรหารสวนภมภาคหรอ

สวนกลาง

(2.2) การสอบถามขอเทจจรง สมาชกสภาจงหวดมสทธสอบถามขอเทจตอผวา

ราชการจงหวดเกยวกบงานในอ านาจหนาทของราชการบรหารสวนภมภาคอกดวย แตผวาราชการ

จงหวดยอมมสทธทจะไมตอบเมอพจารณาเหนวาขอความเหลานนยงไมควรจะเปดเผย เพราะเกยวกบ

ความปลอดภย หรอประโยชนส าคญของจงหวด หรอเกยวกบนโยบายราชการบรหารสวนกลาง

ฝายบรหาร ประกอบดวยขาราชการจากราชการสวนภมภาค ไดแก ผวาราชการจงหวด

ด ารงต าแหนงหวหนาฝายบรหารขององคการบรหารสวนจงหวด ปลดจงหวดด ารงต าแหนงเปนปลด

องคการบรหารสวนจงหวด และมนายอ าเภอและปลดอ าเภอผเปนหวหนาประจ ากงอ าเภอเปน

ผบงคบบญชาขาราชการสวนจงหวดและบรหารกจการสวนจงหวดในเขตอ าเภอหรอกงอ าเภอ

ผวาราชการจงหวดในฐานะหวหนาฝายบรหารขององคการบรหารสวนจงหวด มอ านาจหนาท

ดงน

(1) อ านาจหนาทบรหารกจการสวนจงหวด ผวาราชการจงหวดมอ านาจหนาทด าเนนกจการ

สวนจงหวดรวมกบสภาจงหวด โดยมหนาทน ามตของสภาจงหวดไปปฏบตและดแลด าเนนการใหเปนไป

ตามขอบญญตจงหวด

(2) บงคบบญชาขาราชการสวนจงหวด ซงเปนผปฏบตงานประจ าองคการบรหารสวนจงหวด

โดยมอ านาจบรรจ แตงตง ลงโทษ ตลอดจนการใหบ าเหนจความชอบ

(3) เสนอรางขอบญญตจงหวด ผวาราชการจงหวดมอ านาจเสนอรางขอบญญตจงหวด ราง

ขอบญญตงบประมาณขององคการบรหารสวนจงหวดตอสภาจงหวด

(4) อ านาจหนาทในการตอบกระทถามหรอขอสอบถามของสมาชกสภาจงหวด

(5) อ านาจในการเรยกประชมสภาจงหวดตามสมยประจ า และอ านาจในการเรยกประชมสภา

จงหวดสมยวสามญในกรณจ าเปน

ดงนนแมวาองคการบรหารสวนจงหวดจะมฐานะเปนองคกรปกครองสวนทองถนและเปนนต

บคคลแลวนน หากแตอ านาจในการบรหารงานยงคงถกมอบไวใหกบขาราชสวนภมภาค จงท าให

องคการบรหารสวนจงหวดในระยะนมไดมลกษณะเปนองคกรปกครองสวนทองถนตามหลกการปกครอง

ตนเองของประชาชนในทองถนอยางแทจรง

องคการบรหารสวนจงหวดในปจจบน

พระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540 ไดกอใหเกดการเปลยนแปลงส าคญตอ

องคการบรหารสวนจงหวดในหลายประการ ทงในดานเขตพนทขององคการบรหารสวนจงหวดท

ก าหนดใหองคการบรหารสวนจงหวดมพนทครอบคลมทงจงหวด ดงนน พนทขององคการบรหารสวน

จงหวดจงทบซอนพนทของเทศบาล องคการบรหารสวนต าบล และสขาภบาล (ในขณะนน) รวมถงเมอง

พทยาในกรณขององคการบรหารสวนจงหวดชลบร สงผลใหนบตงแตป พ.ศ. 2540 เปนตนมา การ

ปกครองทองถนของไทยจงพฒนามาไปสการปกครองทองถนแบบ 2 ชน (Two-Tier System) (ยกเวน

กรงเทพมหานครซงเปนการปกครองทองถนแบบชนเดยว) กลาวคอ องคการบรหารสวนจงหวดเปนการ

ปกครองทองถนระดบบน และเทศบาล องคการบรหารสวนต าบล และเมองพทยาเปนการปกครอง

ทองถนระดบลาง

แผนภาพท 2 : แสดงการจดชนขององคกรปกครองสวนทองถนของไทยนบตงแต พ.ศ. 2540-ปจจบน

ทมา: วทยาลยการปกครองทองถน สถาบนพระปกเกลา. เวททองถน : การเลอกตงนายก อบจ.

ทางตรง นยตออนาคตทองถนไทย (กรงเทพฯ: บรษท จรลสนทวงศการพมพ จ ากด, 2547), 15.

ในสวนของโครงสรางขององคการบรหารสวนจงหวดกยงคงประกอบดวย ฝายสภาและฝาย

บรหารเหมอนเดม หากแตมการปรบเปลยนจ านวนสมาชกสภาองคการบรหารจงหวด จากเดมทม

จ านวนระหวาง 18-36 คน ในขณะทพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540 ก าหนดใหม

จ านวนระหวาง 24-48 คน มวาระการด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป ทส าคญคอฝายบรหารทจากเดมผวา

ราชการจงหวดเปนหวหนาฝายบรหารโดยต าแหนง หากแตพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด

พ.ศ. 2540 กก าหนดใหหวหนาฝายบรหารมาจากสภาองคการบรหารจงหวดเลอกสมาชกสภาคนหนง

กรงเทพมหานคร องคการบรหารสวนจงหวด

เทศบาล/อบต./เมองพทยา

ทองถนระดบชนบน (Upper Tier)

ทองถนระดบชนลาง (Lower Tier)

เปนนายกองคการบรหารสวนจงหวด จงท าใหองคการบรหารสวนจงหวดมหวหนาฝายบรหารทมาจาก

การเลอกตงเปนครงแรกนบตงแตมองคการบรหารสวนจงหวดในป พ.ศ. 2498 ตอจากนน ในป พ.ศ.

2546 จงไดมการตราพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด (ฉบบท 3) พ.ศ. 2546 เพอก าหนดให

นายกองคการบรหารสวนจงหวดมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน

โครงสรางขององคการบรหารสวนจงหวดตามพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด (ฉบบ

ท 3) พ.ศ. 2546 จงประกอบดวยสภาองคการบรหารสวนจงหวดท าหนาทในทางนตบญญตและนายก

องคการบรหารสวนจงหวดท าหนาทหวหนาฝายบรหาร ดงปรากฏตามโครงสรางดงน

แผนภาพท 3 : แสดงโครงสรางขององคการบรหารสวนจงหวด ตามพระราชบญญตองคการบรหารสวน

จงหวด พ.ศ. 2540 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2546

ทมา: วทยาลยการปกครองทองถน สถาบนพระปกเกลา. เวททองถน : การเลอกตงนายก อบจ.

ทางตรง นยตออนาคตทองถนไทย (กรงเทพฯ: บรษท จรลสนทวงศการพมพ จ ากด, 2547), 17.

สภาองคการบรหารสวนจงหวด ประกอบดวยสมาชกซงมาจากการเลอกตงตามพระราชบญญต

การเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 ทก าหนดใหถอเขตอ าเภอเปนเขต

องคการบรหารสวนจงหวด

สภาองคการบรหารสวนจงหวด นายกองคการบรหารสวนจงหวด

ประธานสภา อบจ.

รองประธานสภา อบจ.

2 คน

ปลด อบจ. เลขานการสภา อบจ.

รองนายก อบจ.

(2-4 คน)

สวนการคลง สวนกจการ

สภา อบจ.

สวนแผนและ

งบประมาณ

สวนอ านวยการ สวนชาง

เลอกตง ในกรณทอ าเภอใดมสมาชกไดเกนกวาหนงคน ใหแบงเขตอ าเภอเปนเขตเลอกตงเทากบจ านวน

สมาชกทพงจะมในอ าเภอนน32 กลาวโดยสรปกคอระบบการเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวน

จงหวดเปนแบบเขตละคนหรอเขตเดยวเบอรเดยว โดยจ านวนของสมาชกสภาองคการบรหารสวน

จงหวดขนอยกบจ านวนของราษฎรในจงหวดนนๆ โดย

จงหวดทมจ านวนประชากรไมเกน 500,000 คน ใหมสมาชกสภาได 24 คน

จงหวดทมจ านวนประชากร 500,001 – 1,000,000 คน ใหมสมาชกสภาได 30 คน

จงหวดทมจ านวนประชากร 1,000,001 – 1,500,000 คน ใหมสมาชกสภาได 36 คน

จงหวดทมจ านวนประชากร 1,500,001 – 2,000,000 คน ใหมสมาชกสภาได 42 คน

จงหวดทมจ านวนประชากรเกน 2,000,001 คน ใหมสมาชกสภาได 48 คน

สภาองคการบรหารสวนจงหวดมวาระในการด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป โดยมอ านาจหนาท ดงน

1) อ านาจในการเลอกประธานสภาและรองประธานสภาองคการบรหารสวนจงหวด

2) อ านาจในการตงกระทถามนายกองคการบรหารสวนจงหวดหรอรองนายกองคการ

บรหารสวนจงหวดในเรองใด ๆ อนเกยวกบงานในหนาท

3) อ านาจในการเสนอขอสอบถามตอประธานสภาเพอใหผวาราชการจงหวดหรอ

หวหนาสวนราชการในจงหวดมาชแจงขอเทจจรงใด ๆ อนเกยวกบอ านาจหนาทของราชการสวนภมภาค

ได

4) อ านาจในการเลอกสมาชกสภาเปนกรรมการสามญ และเลอกบคลากรทไมไดเปน

สมาชกสภาเปนกรรมการวสามญ เพอกระท ากจการหรอพจารณาสอบสวนเรองใดอนอยในวงงานของ

สภาองคการบรหารสวนจงหวด แลวรายงานตอสภาองคการบรหารสวนจงหวด

5) อ านาจในการตงคณะกรรมการสามญประจ าสภาองคการบรหารสวนจงหวด เพอม

หนาทในการใหความเหนชอบในการออกขอบญญตชวคราว ในกรณทนายกองคการบรหารสวนจงหวด

จ าเปนตองประกาศใชขอบญญตขององคการบรหารสวนจงหวด แตไมสามารถเรยกประชมสภาองคการ

บรหารสวนจงหวดไดในขณะนน

6) อ านาจในการเสนอรางขอบญญต

7) อ านาจในการพจารณารางขอบญญต

32 มาตรา 13 (2) ตามพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545

ในขณะทนายกองคการบรหารสวนจงหวดมวาระในการด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป นบแตวน

เลอกตง แตจะด ารงต าแหนงตดตอกนเกน 2 วาระไมได โดยนายกองคการบรหารสวนจงหวดมอ านาจ

หนาทตางๆ เชน33

1) อ านาจในการแตงตงบคคลทมใชสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดเปนรอง

นายกองคการบรหารสวนจงหวด โดยจ านวนรองนายกองคการบรหารสวนจงหวดขนอยกบจ านวน

สมาชกขององคการบรหารสวนจงหวด (ส.อบจ.) นนๆ กลาวคอ

ในกรณทม ส.อบจ. 24 หรอ 30 คน แตงตงรองนายกฯ ไดไมเกน 2 คน

ในกรณทม ส.อบจ. 36 หรอ 42 คน แตงตงรองนายกฯ ไดไมเกน 3 คน

ในกรณทม ส.อบจ. 48 คน แตงตงรองนายกฯ ไดไมเกน 4 คน

2) อ านาจในการแตงตงบคคลทมใชสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดเปนเลขาน

การและทปรกษานายกองคการบรหารสวนจงหวดไดรวม ไมเกน 5 คน

3) อ านาจในการสงใหรองนายกองคการบรหารสวนจงหวด เลขานการนายกองคการ

บรหารสวนจงหวดและทปรกษานายกองคการบรหารสวนจงหวดพนจากต าแหนง และ

4) อ านาจในการท าค ารองยนตอประธานสภาองคการบรหารสวนจงหวด เพอขอใหเปด

การประชมสภาสมยวสามญเมอมความจ าเปน เพอประโยชนแหงองคการบรหารสวนจงหวด เปนตน

ปจจบนองคการบรหารสวนจงหวดจงเปนองคกรปกครองสวนทองถนทมพนทรบผดชอบ

ครอบคลมทงจงหวดและเปนองคกรปกครองสวนทองถนระดบบน ซงมวว ฒนาการอยางตอเนอง

ยาวนาน หากแตในชวงแรกกลบมลกษณะเปนองคกรปกครองทองถนโดยรฐมากกวาทจะเปนการ

ปกครองตนเองของทองถน เนองจากยงคงใหอ านาจแกขาราชการสวนภมภาคด ารงต าแหนงตางๆ ใน

องคการบรหารสวนจงหวด จนกระทงปจจบนไดพฒนาสการทประชาชนสามารถเลอกตงนายกองคการ

บรหารสวนจงหวดโดยตรงตามพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด (ฉบบท 3) พ.ศ. 2546

กจกรรม 5.2.1

อธบายวาพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540 สงผลตอเขตพนทขององคการ

บรหารสวนจงหวดในลกษณะใด

แนวตอบกจกรรม 5.2.1

33 วทยาลยการปกครองทองถน สถาบนพระปกเกลา. เวททองถน : การเลอกตงนายก อบจ. ทางตรง นย

ตออนาคตทองถนไทย (กรงเทพฯ: บรษท จรลสนทวงศการพมพ จ ากด, 2547), 20-23.

พระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540 ไดกอใหเกดการเปลยนแปลงเขตพนท

ขององคการบรหารสวนจงหวด โดยการก าหนดใหองคการบรหารสวนจงหวดมพนทครอบคลมทง

จงหวด ดงนน พนทขององคการบรหารสวนจงหวดจงทบซอนพนทของเทศบาล องคการบรหารสวน

ต าบล และสขาภบาล (ในขณะนน) รวมถงเมองพทยาในกรณขององคการบรหารสวนจงหวดชลบร สงผล

ใหนบตงแตป พ.ศ. 2540 เปนตนมา การปกครองทองถนของไทยจงพฒนามาไปสการปกครองทองถน

แบบ 2 ชน (Two-Tier System) (ยกเวนกรงเทพมหานครซงเปนการปกครองทองถนแบบชนเดยว)

กลาวคอ องคการบรหารสวนจงหวดเปนการปกครองทองถนระดบบน และเทศบาล องคการบรหารสวน

ต าบล และเมองพทยาเปนการปกครองทองถนระดบลาง

เรองท 5.2.2

เทศบาล

การปกครองทองถนไทยในรปแบบเทศบาลก าเนดขนตามพระประสงคของพระบาทสมเดจ

พระปกเกลาเจาอยหวทตองการใหเทศบาลเปนพนทใหประชาชนไดฝกฝนและเรยนรเกยวกบการ

ปกครองในระบอบประชาธปไตย ดงทพระองคไดพระราชทานสมภาษณแกหนงสอพมพนวยอรค ไทมส

ซงตพมพเมอวนท 28 เมษายน พ.ศ. 2474 มความตอนหนงวา

“เราก าลงเตรยมการออกพระราชบญญตเทศบาลขนใหม เพอทดลองเกยวกบสทธ

เลอกตง ภายใตบทบญญตแหงกฎหมายน ประชาชนจะมสทธเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล...

ขาพเจาเหนวาสทธเลอกตงของประชาชนควรจะเรมตนทการปกครองทองถนในรปแบบ

เทศบาล ขาพเจาเชอวาประชาชนควรมสทธมเสยงในกจการทองถนกอน เราพยายามให

การศกษาเรองนแกเขา ขาพเจาเหนวาจะเปนการผดพลาด ถาเราจะมการปกครองระบอบ

รฐสภากอน กอนทประชาชนจะมโอกาสเรยนร และมประสบการณอยางดเกยวกบสทธเลอกตง

ในกจการปกครองทองถน”34

“บรรดาสถาบนการเมองการปกครองทองถนดงกลาวน นบวาเทศบาลเปนสถาบนทม

ความส าคญอยางยง โดยเฉพาะเปนหนวยการปกครองทจดตงขนในชมชนทมความเจรญ นานา

ประเทศตางประสบความส าเรจในการใชเทศบาลเปน “เครองมอ” ทส าคญในการปกครอง

ประเทศใหบรรลวตถประสงคดงกลาวขางตนไดอยางมประสทธภาพ เทศบาลมความส าคญใน

ฐานะสถาบนทม “ความจ าเปน” ส าหรบการปกครองประเทศของบรรดาประเทศทพฒนาทง

หลาย”35

ดวยเหตดงกลาวพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวจงทรงทดลองจดตงองคกรปกครองสวน

ทองถนรปแบบใหม เรยกวา “สภาจดบ ารงสถานทชายทะเลตะวนตก” ในพนทแถบชายทะเลตงแตต าบล

ชะอ าลงไปถงต าบลหวหน มฐานะเปนนตบคคล มอ านาจหนาทในการบ ารงถนนหนทาง การประปา

ไฟฟา การวางผงเมอง และการสาธารณสข โดยงบประมาณในการด าเนนงานมาจากเงนจงกอบทเกบ

จากทดนและโรงเรอนในเขตชายทะเลตะวนตก การจดตงองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบใหมน

พระองคทรงประสงคทจะใหแทนทรปแบบสขาภบาลซงเกดขนคอนขางชา และโครงสรางของสขาภบาล

34 ประหยด หงษทองค า, การปกครองทองถนไทย (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2523), 43.

35 ประหยด หงษทองค า, การปกครองทองถนไทย, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2526),

178.

ประชาชนยงมบทบาทนอยมาก เพราะเจาหนาทของสขาภบาลสวนใหญเปนขาราชการ นอกจากนน

อ านาจหนาทของสขาภบาลยงมจ ากด แตในทสดองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบใหมนกประสบ

ความลมเหลว ไมไดผลลพธทดมากไปกวารปแบบสขาภบาลจงยกเลกไป36

ในป พ.ศ. 2470 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวจงทรงแตงตง “คณะกรรมการจดการ

ประชาภบาล” มนายอาร. ด. เครก (R.D. Craig) ทปรกษากระทรวงเกษตราธการ เปนประธานเพอท า

หนาทศกษาดงานการปกครองทองถนในประเทศตางๆ แลวเสนอรายงานแกรฐบาลเพอประกอบการ

พจารณาจดตงเทศบาล คณะกรรมการชดนไดเสนอรายงานตอรฐบาลมสาระส าคญ ดงน37

1. การเปดเทศบาลนนท าไดงาย เพราะราษฎรตองการกาวหนาอยแลว แตการจะแกไขให

เทศบาลพนจากการควบคมของราชการเสยทเดยวนน ไมสมควร

2. ควรแกไขการควบคมการเงนใหสมหบญชอยในความควบคมและเปนเจาหนาทของ

รฐบาล

3. ไมควรตงอยในความควบคมของกรมสาธารณสข ควรจะตงกรมควบคมเทศบาลอยใน

สงกดกระทรวงมหาดไทย

4. ควรใหกรมนตดตอกบเทศบาลอยางใกลชด ตรวจดความเปนไปของเทศบาลบอย ๆ

5. ใหรฐบาลเขาควบคมโดยใหเทศบญญตตางๆ ซงตราขน ตลอดจนงบประมาณตองไดรบ

อนมตจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยเสยกอน

6. ควรแบงเทศบาลออกเปน 3 ชน โดยอาศยหลกรายไดและจ านวนราษฎร ใหมบทบญญต

ยกฐานะหรอลดฐานะของเทศบาลได ในเมอรายไดและราษฎรของเทศบาลนนๆ มากขนหรอลดลง

7. ควรใหมการเลอกตงสมาชกทไมไดเปนขาราชการ ก าหนดคณสมบตส าหรบผมสทธ

ออกเสยง โดยจะตองอยในเขตเทศบาลไมนอยกวา 1 ป และเสยภาษถงจ านวนทก าหนดไว

8. ประเภทของเทศบาล

ชนท 1 ตองมรายได 30,000 บาทขนไป และมราษฎร 8,000 คน

ชนท 2 ตองมรายได 10,000 บาทขนไป และมราษฎร 4,000 คน

ชนท 3 ตองมรายได 5,000 บาทขนไป และมราษฎร 2,000 คน

9. ใหสภาเทศบาล ประกอบดวย ผวาราชการจงหวดเปนประธาน ปลดจงหวด สาธารณสข

จงหวด นายอ าเภอ ก านน และสมาชกอก 4 คน ซงเลอกตงขนเปนกรรมการ แตหากเปนเทศบาลชนท 2

และ 3 ใหมสมาชกทมาจากการเลอกตงเพยง 1-2 คน

36 ดรายละเอยดใน บฆอร ยหมะ, การปกครองทองถนไทย (กรงเทพฯ: บรษทเคลดไทย จ ากด, 2551),

132.

37 ดรายละเอยดใน เรองเดยวกน, 132.

เมอคณะกรรมการชดดงกลาวรายงานผลการศกษาตอรฐบาล พระบาทสมเดจพระปกเกลา

เจาอยหวทรงแตงตงคณะกรรมการขนมาอกชดหนง เรยกวา “คณะกรรมการรางพระราชบญญต

เทศบาล” โดยมหมอมเจาสกลวรรณากร วรวรรณ เปนประธาน เพอท าหนาทยกรางพระราชบญญต

เทศบาล ตามขอเสนอของคณะกรรมการจดการประชาภบาล หลงจากคณะกรรมการชดนยกราง

พระราชบญญตเทศบาลเสรจสนแลว กไดเขาสการพจารณาในทประชมสมหเทศาภบาลและทประชม

เสนาบด จากนนจงถกสงตอไปยงกรมรางกฎหมาย แตยงไมทนทจะมการประกาศใชกฎหมายฉบบนก

เกดเหตการณปฏวตเปลยนแปลงการปกครอง เมอวนท 24 มถนายน พ.ศ. 2475 เสยกอน38

ดวยเหตดงกลาวจงท าใหการปกครองทองถนรปแบบเทศบาลมไดกอตงขนในรชสมย

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว หากแตกอตงขนครงแรกในป พ.ศ. 2476 ภายหลงจากท

คณะราษฎรไดเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตยในป พ.ศ. 2475 เพยงหนงป

การจดตงเทศบาลหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

เทศบาลถอก าเนดขนครงแรกในประเทศไทยเมอป พ.ศ. 2476 ตามพระราชบญญตจดระเบยบ

เทศบาล พ.ศ. 2476 ดวยการน ารปแบบแบบสภา-นายกเทศมนตร (Council-Mayor Form) มาใชในการ

ก าหนดรปแบบและโครงสรางของเทศบาล โดยสาระส าคญของการปกครองทองถนรปแบบดงกลาวกคอ

การใหประชาชนในเขตเทศบาลเปนผเลอกสมาชกสภาเทศบาล ตอจากนนสมาชกสภาเทศบาลซง

รวมกนเปนสภาเทศบาลกใชเสยงขางมากเลอกนายกเทศมนตรและเทศมนตร ท าใหรปแบบการปกครอง

ทองถนในลกษณะนมผบรหารทมาจากการเลอกตงโดยออม

การปกครองทองถนรปแบบเทศบาลทเกดขนโดยรฐบาลคณะราษฎร จงมลกษณะเดยวกนกบ

โครงสรางระบบรฐสภาทใหประชาชนเลอกสมาชกสภาผแทนราษฎร จากนนจงใหสมาชกสภาผแทน

ราษฎรประชมกนเพอเลอกนายกรฐมนตร ดงนนการเลอกรปแบบสภา-นายกเทศมนตรมาใชในเปน

กลไกในการปกครองทองถนกเพอใหประชาชนฝกฝนและเรยนรระบบรฐสภาในระดบทองถน อนจะ

น ามาซงการสงเสรมความมนคงใหแกระบบรฐสภาในระดบชาตนนเอง 39 ภายหลงการประกาศใช

พระราชบญญตจดระเบยบเทศบาล พ.ศ. 2476 จงไดมการจดตงเทศบาลเปนครงแรกในป พ.ศ. 2478

โดยไดยกฐานะสขาภบาลทมอยเดม 35 แหง ซงเปนสขาภบาลเมอง 29 แหง และสขาภบาลทองท 6

แหง ขนเปนเทศบาล40 เนองดวยรฐบาลคณะราษฎรมเปาหมายทจะจดตงเทศบาลในทกต าบลทว

38 ดรายละเอยดใน เรองเดยวกน, 133.

39 ชยอนนต สมทวณช และปารชาต โชตยะ, เทศบาลในบรบทการกระจายอ านาจแหงยคสมย

(กรงเทพฯ: บรษท สขมและบตร จ ากด, 2538), 18.

40 ดรายละเอยดใน บฆอร ยหมะ, การปกครองทองถนไทย, 134.

ประเทศซงมอยประมาณ 4,800 ต าบล ใหมเทศบาล 3 แบบ คอ เทศบาลนคร เทศบาลเมอง และเทศบาล

ต าบล เนองดวยแตละพนทมระดบความเจรญทางเศรษฐกจและจ านวนประชากรแตกตางกน แตปรากฏ

วาสามารถจดตงไดเพยง 35 แหงเทานนในระยะเรมแรก

เทศบาลในปจจบน

เทศบาลในปจจบนยงคงจดตงและด าเนนงานภายใตพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 หากแต

มการแกไขเพมเตมหลายครง เพอใหสอดคลองกบบทบญญตของรฐธรรมนญในแตละฉบบ โดย

หลกเกณฑในการพจารณาจดตงทองถนใดขนเปนเทศบาลม ดงน41

1. จ านวนและความหนาแนนของประชากรในทองถนนน

2. ความเจรญทางเศรษฐกจของทองถนโดยพจารณาจากการจดเกบรายไดตามทกฎหมาย

ก าหนด และงบประมาณรายจายในการด าเนนกจการของทองถน

3. ความส าคญทางการเมองของทองถน โดยพจารณาถงศกยภาพของทองถนนนวาจะ

สามารถพฒนาความเจรญไดรวดเรวมากนอยเพยงใด

โดยพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2546 ไดแบงประเภทของเทศบาล

ออกเปน 3 ประเภท คอ

1. เทศบาลต าบล มหลกเกณฑการจดตง ดงน

(1) มรายไดจรงโดยไมรวมเงนอดหนนในปงบประมาณทผานมา ตงแต 12,000,000

บาท ขนไป

(2) มประชากรตงแต 7,000 คนขนไป

(3) ความหนาแนนของประชากรตงแต 1,500 คน ตอตารางกโลเมตรขนไป

(4) มพระราชกฤษฎกายกฐานะเปนเทศบาลต าบล

2. เทศบาลเมอง มหลกเกณฑการจดตง ดงน

(1) ทองทอนเปนทต งศาลากลางจงหวดทกแหง ไดยกฐานะเปนเทศบาลเมอง โดย

ไมตองพจารณาถงหลกเกณฑอนๆ ประกอบ

(2) สวนทองถนทไมใชเปนทต งศาลากลางจงหวดจะยกฐานะเปนเทศบาลเมองตอง

ประกอบดวยหลกเกณฑดงน

(2.1) มประชากรตงแต 10,000 คน ขนไป

(2.2) ความหนาแนนของประชากรไมต ากวา 3,000 คน ตอตารางกโลเมตร

41 ดรายละเอยดใน เรองเดยวกน, 135.

(2.3) มรายไดพอแกการปฏบตหนาทอนตองท าตามทกฎหมายก าหนดไว

(2.4) มพระราชกฤษฎกายกฐานะเปนเทศบาลเมอง

3. เทศบาลนคร มหลกเกณฑในการจดตง ดงน

(1) มประชากรตงแต 50,000 คน ขนไป

(2) ความหนาแนนของประชากรไมต ากวา 3,000 คน ตอตารางกโลเมตร

(3) มรายไดพอแกการปฏบตหนาทอนตองท าตามทกฎหมายก าหนดไว

(4) มพระราชกฤษฎกายกฐานะเปนเทศบาลนคร

โครงสรางของเทศบาลในปจจบน ประกอบดวยฝายนตบญญตหรอสภาเทศบาล และฝายบรหาร

หรอนายกเทศมนตร ซงมรายละเอยดดงน

แผนภาพท 4: โครงสรางเทศบาล ตามพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2546

ทมา: บฆอร ยหมะ, การปกครองทองถนไทย (กรงเทพฯ: บรษทเคลดไทย จ ากด, 2551), 137.

สภาเทศบาล ประกอบดวย สมาชกสภาเทศบาลทมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน ม

วาระในการด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป นบตงแตวนเลอกตง มจ านวนสมาชกแตกตางกนตามประเภท

ของเทศบาล ดงน

เทศบาล

นายกเทศมนตร สภาเทศบาล

สมาชกสภามาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน มาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน

เทศบาลนคร มสมาชกสภา 24 คน

เทศบาลเมอง มสมาชกสภา 18 คน

เทศบาลต าบล มสมาชกสภา 12 คน

ประธานสภาเทศบาล 1 คน

รองประธานสภาเทศบาล 1 คน

นายกเทศมนตรอาจแตงตงบคคล ประกอบดวย

1. รองนายกเทศมนตร

- เทศบาลนคร แตงตงรองนายกเทศมนตร ได 4 คน

- เทศบาลเมอง แตงตงรองนายกเทศมนตรได 3 คน

- เทศบาลต าบล แตงตงรองนายกเทศมนตรได 2 คน

2. ทปรกษานายกเทศมนตรและเลขานการ

นายกเทศมนตร

- เทศบาลนคร แตงตงรวมกนได 5 คน

- เทศบาลเมอง แตงตงรวมกนได 3 คน

(1) สภาเทศบาลต าบล ประกอบดวย สมาชกสภา จ านวน 12 คน โดยแบงเขตเทศบาล

ออกเปนเขตเลอกตง 2 เขต และมจ านวนสมาชกสภาไดเขตละ 6 คน

(2) สภาเทศบาลเมอง ประกอบดวย สมาชกสภา จ านวน 18 คน โดยแบงเขตเทศบาล

ออกเปนเขตเลอกตง 3 เขต และมจ านวนสมาชกสภาเทศบาลไดเขตละ 6 คน

(3) สภาเทศบาลนคร ประกอบดวย สมาชกสภา จ านวน 24 คน โดยแบงเขตเทศบาล

ออกเปนเขตเลอกตง 4 เขต และมจ านวนสมาชกสภาไดเขตละ 6 คน

สมาชกสภาเทศบาลตองประชมกนเพอเลอกสมาชก 1 คน ด ารงต าแหนงประธานสภา และเลอก

สมาชกอก 1 คน ด ารงต าแหนงรองประธานสภา ประธานสภาเทศบาลมอ านาจหนาทด าเนนกจการของ

สภาเทศบาลใหเปนไปตามระเบยบขอบงคบการประชมสภาเทศบาล เปนผเรยกประชมสภาเทศบาลตาม

สมยประชม และเปนผเปดหรอปดประชม โดยก าหนดใหในปหนงๆ มสมยประชมสามญ 4 สมย และ

สมยประชมสามญสมยหนงๆ ใหมก าหนดไมเกน 30 วน แตถาจะขยายเวลาออกไปอกจะตองไดรบ

อนญาตจากผวาราชการจงหวด ทงนสมยประชมสามญครงแรกและวนเรมประชมสมยสามญประจ าปให

สภาเทศบาลก าหนด

การประชมสภาเทศบาลครงแรก ผวาราชการจงหวดตองก าหนดใหสมาชกสภาเทศบาลไดมา

ประชมภายใน 15 วน นบแตวนประกาศผลการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลครบตามจ านวนแลว และให

ทประชมเลอกประธานสภาเทศบาลและรองประธานสภาเทศบาล กรณทสภาเทศบาลไมอาจจดใหมการ

ประชมครงแรกไดตามก าหนดเวลา ภายใน 15 วน นบแตวนประกาศผลการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล

ครบตามจ านวนแลว หรอมการประชมสภาเทศบาล แตไมอาจเลอกประธานสภาเทศบาลได ผวาราชการ

จงหวดอาจเสนอรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยใหมค าสงยบสภาเทศบาล

อ านาจหนาทของสภาเทศบาล มดงน

(1) เลอกประธานสภาเทศบาล และรองประธานสภาเทศบาล หรอมมตใหประธานสภา

เทศบาล หรอรองประธานสภาเทศบาลพนจากต าแหนง หากเหนวามความประพฤตในทางทจะน ามาซง

ความเสอมเสยแกศกดต าแหนงหรอสภาเทศบาล ปฏบตการฝาฝนตอความสงบเรยบรอย หรอสวสดภาพ

ของประชาชน หรอละเลยไมปฏบตการหรอปฏบตการไมชอบดวยอ านาจหนาท

(2) เลอกสมาชกสภาเทศบาลตงเปนคณะกรรมการสามญของสภาเทศบาล เลอกบคคลผ

เปนหรอไมไดเปนสมาชกสภาเทศบาลตงเปนคณะกรรมการวสามญของสภาเทศบาล

(3) รบทราบนโยบายทนายกเทศมนตรตองแถลงตอสภาเทศบาล กอนเขารบหนาทโดยไมม

การลงมต

(4) ใหความเหนชอบรางขอบญญตเทศบาล รางขอบญญตงบประมาณรายจายประจ าป

และรางขอบญญตงบประมาณรายจายเพมเตมของเทศบาล

(5) อนมตรางแผนยทธศาสตรการพฒนาและแผนพฒนา 3 ปของเทศบาล

(6) สทธในการตงกระทถามนายกเทศมนตร หรอรองนายกเทศมนตร หรอเสนอญตตเปด

อภปรายทวไป เพอใหนายกเทศมนตรแถลงขอเทจจรง หรอแสดงความเหนในปญหาอนเกยวกบการ

บรหารราชการเทศบาลโดยไมมการลงมต

นายกเทศมนตรเปนหวหนาฝายบรหารทมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน ด ารง

ต าแหนงคราวละ 4 ป และด ารงต าแหนงตดตอกนไดไมเกน 2 วาระ โดยนายกเทศมนตรอาจแตงตงรอง

นายกเทศมนตร ซงไมใชสมาชกสภาเพอใหเปนผชวยเหลอในการบรหารราชการของเทศบาลตามท

นายกเทศมนตรมอบหมาย โดยมหลกเกณฑ ดงน

(1) เทศบาลต าบล ใหแตงตงรองนายกเทศมนตรไดไมเกน 2 คน

(2) เทศบาลเมอง ใหแตงตงรองนายกเทศมนตรไดไมเกน 3 คน

(3) เทศบาลนคร ใหแตงตงรองนายกเทศมนตรไดไมเกน 4 คน

นายกเทศมนตรอาจแตงตงทปรกษานายกเทศมนตร และเลขานการนายกเทศมนตร ซงไมใช

สมาชกสภาเทศบาลได โดยในกรณเทศบาลต าบล ใหแตงตงไดจ านวนรวมกนไมเกน 2 คน ในกรณ

เทศบาลเมอง ใหแตงตงไดจ านวนรวมกนไมเกน 3 คน และในกรณเทศบาลนคร ใหแตงตงไดจ านวน

รวมกนไมเกน 5 คน

อ านาจหนาทของนายกเทศมนตร มดงน

(1) ก าหนดนโยบายโดยไมขดตอกฎหมาย และรบผดชอบในการบรหารราชการของ

เทศบาลใหเปนไปตามกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบ เทศบญญต และนโยบาย

(2) สง อนญาต และอนมตเกยวกบราชการของเทศบาล

(3) แตงตงและถอดถอนรองนายกเทศมนตร ทปรกษานายกเทศมนตร และเลขานการ

นายกเทศมนตร

(4) วางระเบยบเพอใหงานของเทศบาลเปนไปดวยความเรยบรอย

(5) รกษาการใหเปนไปตามเทศบญญต

(6) ปฏบตหนาทอนตามทกฎหมายบญญตไวในพระราชบญญตนและกฎหมายอน

(6.1) เสนอรางเทศบญญต

(6.2) ควบคมและรบผดชอบในการบรหารกจการของเทศบาลและเปนผบงคบบญชา

พนกงานเทศบาลและลกจางเทศบาล

(6.3) เปนเจาพนกงานตามประมวลกฎหมายอาญา

การปกครองทองถนไทยในรปแบบเทศบาลจงเปนการปกครองทองถนทยงคงอยจนถงปจจบนท

มพฒนาการยาวนานทสด โดยเรมจดตงขนภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 ดวย

การตราตามพระราชบญญตจดระเบยบเทศบาล พ.ศ. 2476 ดวยมงหมายใหเปนกลไกหนงในการพฒนา

ประชาธปไตย จนกระทงการปกครองรปแบบเทศบาลพฒนาไปสการทนายกเทศมนตรและสภาเทศบาล

มาจากการเลอกตงโดยตรงในปจจบน

กจกรรม 5.2.2

อธบายแนวคดในการจดตงเทศบาลมาพอสงเขป

แนวตอบกจกรรม 5.2.2

เทศบาลถอก าเนดขนครงแรกในประเทศไทยเมอป พ.ศ. 2476 ตามพระราชบญญตจดระเบยบ

เทศบาล พ.ศ. 2476 ดวยการน ารปแบบแบบสภา-นายกเทศมนตร (Council-Mayor Form) มาใชในการ

ก าหนดรปแบบและโครงสรางของเทศบาล โดยสาระส าคญของการปกครองทองถนรปแบบดงกลาวกคอ

การใหประชาชนในเขตเทศบาลเปนผเลอกสมาชกสภาเทศบาล ตอจากนนสมาชกสภาเทศบาลซง

รวมกนเปนสภาเทศบาลกใชเสยงขางมากเลอกนายกเทศมนตรและเทศมนตร ท าใหรปแบบการปกครอง

ทองถนในลกษณะนมผบรหารทมาจากการเลอกตงโดยออม

เรองท 5.2.3

องคการบรหารสวนต าบล

พฒนาการขององคการบรหารสวนต าบลเปนผลสบเนองมาจากการปฏรประบบราชการในป

พ.ศ. 2435 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ดวยการใชกลไกการปกครองทองทในระดบ

ต าบลและหมบานใหเปนสวนหนงของการบรหารบรหารราชการสวนภมภาค จนกระทงมการพฒนาส

การเปนองคกรปกครองสวนทองถนในรปแบบสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบลในทายทสด

ภายหลงจากทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดทรงสถาปนากระทรวง ทบวง กรม

ขนในป พ.ศ. 2435 และในปเดยวกนน กระทรวงมหาดไทยไดทดลองจดใหชาวบานเกาะบางปะอน

อยธยา เลอกตงผใหญบานและก านนเพอใหท าหนาท 3 ประการ คอ ดแลรกษาความสงบเรยบรอยใน

ทองท ปองกนโจรผราย และตดสนเรองทะเลาะววาทเลกๆ นอยๆ ซงจากการทดลงนเปนผลใหในเวลา

อก 5 ปตอมา รฐบาลไดตราพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท ร.ศ. 116 (พ.ศ. 2440) ซงก าหนดให

ประชาชนเลอกตงก านนและผใหญบานในแตละต าบลและหมบาน จงถอไดวาพระราชบญญตฉบบนเปน

กฎหมายแมบทของการจดระเบยบการปกครองต าบลและหมบานของไทย ตอมากฎหมายฉบบนกมการ

ปรบปรงแกไขเปนพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ. 2457 ซงยงคงเปนกฎหมายหลกในการ

ปกครองต าบลและหมบานจนกระทงถงปจจบน42

อยางไรกตาม ภายใตพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ. 2457 สถานะของต าบลและ

หมบานถกจดวาเปนสวนหนงของการบรหารราชการสวนภมภาค ไมใชการบรหารราชการสวนทองถน

แตอยางใด แมวาพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ. 2457 แกไขเพมเตม ฉบบท 2 พ.ศ. 2486

ไดก าหนดใหมคณะกรรมการต าบลขนคณะหนงกตาม

จนกระทงภายหลงเหตการณพฤษภาทมฬในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2535 จงไดเกดกระแส

เรยกรองใหมการปฏรปการเมอง ซงรวมถงการเรยกรองใหมการปฏรปการปกครองทองถนดวยการ

กระจายอ านาจใหแกทองถน โดยใหองคกรปกครองทองถนในระดบต าบลมฐานะเปนนตบคคล43

เนองจากการทสภาต าบลไมมฐานะเปนนตบคคล ท าใหเกดปญหาประสทธภาพในการด าเนนการ ไม

สามารถบรรลเปาหมายตามทตองการได เนองจากไมอาจกอนตสมพนธกบบคคลภายนอกได เชน การ

จดซอจดจาง การท าสญญา หรอการเปนเจาของทรพย จากขอจ ากดดงกลาวนท าใหสภาต าบลมขอบเขต

42 ดรายละเอยดใน ธเนศวร เจรญเมอง, การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2440-2540, 161. และตระกล มชย,

สภาต าบล (กรงเทพฯ: บรษทสขมและบตร จ ากด, 2537), 75-76 อางถงใน เรองเดยวกน, 157.

43 ดรายละเอยดใน ตระกล มชย, สภาต าบล, 131. และบฆอร ยหมะ, การปกครองทองถนไทย, 161.

อ านาจหนาทและการด าเนนกจการตางๆ ไมชดเจน ไมมอสระเทาทควร ตองพงพาหนวยงานอนๆ อย

เสมอ นอกจากน สภาต าบลยงมรายไดและงบประมาณทจ ากด รายไดและงบประมาณสวนใหญมาจาก

การจดสรรขององคการบรหารสวนจงหวดและเงนอดหนนจากรฐบาลเปนหลก44 จงน ามาสการตรา

กฎหมายเพอปรบเปลยนโครงสรางและรปแบบสภาต าบล

สภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบลตามพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวน

ต าบล พ.ศ. 2537

จากกระแสเรยกรองใหมการปฏรปการเมองและการปกครองทองถนดงกลาวขางตน จงน ามาส

การตราพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล พ.ศ. 2537 โดยก าหนดใหแตละต าบลม

องคการบรหารสวนต าบลใน 2 รปแบบ ไดแก รปแบบสภาต าบลซงมฐานะเปนนตบคคล แตมไดมฐานะ

เปนองคกรปกครองสวนทองถนตามกฎหมายวาดวยระเบยบบรหารราชการสวนทองถน และรปแบบ

องคการบรหารสวนต าบลซงมฐานะเปนนตบคคลและเปนองคกรปกครองสวนทองถนตามกฎหมาย

หากแตการจะจดตงเปนองคการบรหารสวนต าบลนนจะกระท าไดตอเมอสภาต าบลมความพรอมทจะ

บรหารกจการทองถนของตนเองตามเกณฑทกฎหมายก าหนด

สาเหตทสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบลมฐานะทางกฎหมายแตกตางกน เนองจากม

องคประกอบตางๆ ทแตกตางกน ดงน45

สภาต าบลประกอบดวยสมาชกสภาต าบล 2 ประเภท คอ 1) สมาชกโดยต าแหนง ไดแก ก านน

ซงด ารงต าแหนงประธานสภาต าบลโดยต าแหนง แพทยประจ าต าบล และผใหญบานทกหมบานในต าบล

และ 2) สมาชกทมาจากการเลอกตง โดยราษฎรเลอกตวแทนในแตละหมบาน หมบานละ 1 คน ด ารง

ต าแหนงคราวละ 4 ป โดยนายอ าเภอจะเปนผแตงตงรองประธานสภาต าบล 1 คน จากสมาชกสภาต าบล

ตามมตของสภาต าบล และแตงตงเลขานการสภาต าบล 1 คน จากขาราชการทปฏบตงานในต าบล หรอ

บคคลอนทมคณสมบตตามมตของสภาต าบล

ในขณะทองคการบรหารสวนต าบลแตกตางจากสภาต าบลตรงทมฐานะเปนทงนตบคคลและเปน

ราชการบรหารสวนทองถน โดยต าบลทจะจดตงองคการบรหารสวนต าบลนนจะตองมรายไดไมรวมเงน

อดหนนในปงบประมาณทลวงมา ตดตอกน 3 ป เฉลยไมต าวาปละ 150,000 บาท หรอมรายไดตาม

เกณฑทกระทรวงมหาดไทยก าหนด และการจดตงกระท าโดยประกาศของกระทรวงมหาดไทย และให

44 ชวงศ ฉายะบตร, การปกครองทองถนไทย (กรงเทพฯ: โรงพมพสวนทองถน, 2539), 153-154. อางถงใน

บฆอร ยหมะ, การปกครองทองถนไทย, 161.

45 ดรายละเอยดใน เรองเดยวกน, 162-165.

ประกาศในราชกจจานเบกษา ในสวนของโครงสรางขององคการบรหารสวนต าบล ประกอบดวยสภา

องคการบรหารสวนต าบลและคณะกรรมการบรหารองคการบรหารสวนต าบล ซงรายละเอยด ดงน

สภาองคการบรหารสวนต าบล มสมาชก 2 ประเภท คอ 1) สมาชกโดยต าแหนง ไดแก

ก านน ผใหญบานในต าบล และแพทยประจ าต าบล และ 2) สมาชกทมาจากการเลอกตงโดยราษฎรในแต

ละหมบาน หมบานละ 2 คน จากนนสมาชกจะเลอกสมาชกดวยกนเองเปนประธานสภา 1 คน รอง

ประธานสภา 1 คน ซงบคคลเหลานจะตองไมเปนคณะกรรมการบรหารองคการบรหารสวนต าบล

คณะกรรมการบรหารองคการบรหารสวนต าบล มทงหมด 7 คน ประกอบดวย ก านน

เปนประธานโดยต าแหนงในชวง 4 ปแรกของการจดตง ทเหลอมาจากการเลอกของสมาชกสภาองคการ

บรหารสวนต าบล ไดแก ผใหญบานไมเกน 2 คน และสมาชกซงไดรบเลอกตงไมเกน 4 คน

รปแบบและโครงสรางมการปรบเปลยนอกครงเพอใหสอดคลองรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร

ไทย พทธศกราช 2540 ซงก าหนดใหสมาชกสภาทองถนตองมาจากการเลอกตงและคณะผบรหาร

ทองถน หรอผบรหารทองถนตองมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนหรอมาจากความเหนชอบ

ของสภาทองถน โดยไดมการตราพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล พ.ศ. 2537

และแกไขเพมเตม (ฉบบท 3) พ.ศ. 2542 โดยก าหนดใหสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลทงหมดมา

จากการเลอกตงของประชาชน และคณะกรรมการบรหารองคการบรหารสวนต าบลมาจากความเหนชอบ

ของสภา

องคการบรหารสวนต าบลในปจจบน

องคการบรหารสวนต าบลในปจจบนด าเนนการตามพระราชบญญตสภาต าบลและองคการ

บรหารสวนต าบล พ.ศ. 2537 แกไขเพมเตม (ฉบบท 5) พ.ศ. 2546 ซงการแกไขเพมเตมในครงนม

สาระส าคญประการหนงกคอ การปรบเปลยนทมาของคณะผบรหารหรอผบรหารองคการบรหารสวน

ต าบล จากเดมทมาจากมตของสภาองคการบรหารสวนต าบล เปนมาจากการเลอกตงโดยตรงของ

ประชาชน เพอใหสอดคลองกบองคกรปกครองสวนทองถนประเภทอนๆ สงผลใหองคกรปกครองสวน

ทองถนทกรปแบบของไทยในปจจบน ลวนแลวแตมผบรหารองคกรปกครองสวนทองถนทมาจากการ

เลอกตงโดยตรงของประชาชนทงสน

นอกจากนนยงมการปรบเปลยนเกณฑการจดแบงองคการบรหารสวนต าบลทวประเทศทมขนาด

ทแตกตางกน โดยใชเกณฑรายไดเปนหลกในการพจารณา ซงแตเดมกระทรวงมหาดไทยแบงองคการ

บรหารสวนต าบลออกเปน 5 ชน ตามระดบของรายได คอ

(1) องคการบรหารสวนต าบลชนท 1 มรายไดตงแต 20 ลานบาทขนไป

(2) องคการบรหารสวนต าบลชนท 2 มรายไดระหวาง 12-20 ลานบาท

(3) องคการบรหารสวนต าบลชนท 3 มรายไดระหวาง 6-12 ลานบาท

(4) องคการบรหารสวนต าบลชนท 4 มรายไดไมเกน 6 ลานบาท

(5) องคการบรหารสวนต าบลชนท 5 มรายไดไมเกน 3 ลานบาท

ตอมาในป พ.ศ. 2547 กระทรวงมหาดไทยไดมประกาศยบองคการบรหารสวนต าบลทมจ านวน

ประชากรไมถง 2,000 คน และไมสามารถด าเนนงานไดอยางมประสทธภาพ โดยใหควบรวมเขากบ

องคการบรหารสวนต าบลอนทมเขตตดตอกน ภายในอ าเภอเดยวกน และมการยกฐานะของสภาต าบล

หลายแหงใหเปนองคการบรหารสวนต าบล ในขณะเดยวกนกไดมการยกเลกเกณฑในการแบงชน

องคการบรหารสวนต าบลแบบเดมดงกลาวขางตน โดยปจจบนหลกเกณฑและขนาดขององคการบรหาร

สวนต าบลแบงออกเปน ดงน

(1) องคการบรหารสวนต าบลขนาดใหญ เปนองคการบรหารสวนต าบลทมรายไดไมรวมเงน

อดหนน 20 ลานบาทขนไป

(2) องคการบรหารสวนต าบลขนาดกลาง เปนองคการบรหารสวนต าบลทมรายไดไมรวม

เงนอดหนน 6-20 ลานบาท

(3) องคการบรหารสวนต าบลขนาดเลก เปนองคการบรหารสวนต าบลทมรายไดไมรวมเงน

อดหนนต ากวา 6 ลานบาท

โครงสรางองคการบรหารสวนต าบลตามพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล

พ.ศ. 2537 แกไขเพมเตม (ฉบบท 5) พ.ศ. 2546 มรายละเอยด ดงน

องคการบรหารสวนต าบล

สภาองคการบรหารสวนต าบล สมาชกสภามาจากการเลอกตง

โดยตรงของประชาชน

- ประธานสภาฯ 1 คน

- รองประธานสภาฯ 1 คน

- เลขานการสภาฯ 1 คน

นายกองคการบรหารสวนต าบล มาจากการเลอกตงโดยตรง

ของประชาชน

นายกองคการบรหารสวนต าบลอาจแตงตง

บคคลประกอบดวย

1. รองนายกฯ 2 คน

2. เลขานการนายกฯ 1 คน

พนกงานสวนต าบล

ปลดองคการบรหาร

สวนต าบล

สวนตาง ๆ

แผนภาพท 5 : โครงสรางองคการบรหารสวนต าบลตามพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหาร

สวนต าบล พ.ศ. 2537 แกไขเพมเตม (ฉบบท 5) พ.ศ. 2546

ทมา: บฆอร ยหมะ, การปกครองทองถนไทย (กรงเทพฯ: บรษทเคลดไทย จ ากด, 2551), 167.

สภาองคการบรหารสวนต าบลท าหนาทดานนตบญญต โดยสมาชกสภามาจากการเลอกตง

โดยตรงของประชาชนในแตละหมบาน หมบานละ 2 คน ในกรณทองคการบรหารสวนต าบลใดมเพยง 1

หมบาน ใหมสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบล หมบานละ 6 คน และในกรณทองคการบรหารสวน

ต าบลใดมเพยง 2 หมบาน ใหมสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบล หมบานละ 3 คนอายของสภา

องคการบรหารสวนต าบลมก าหนดคราวละ 4 ป นบแตวนเลอกตง

สภาองคการบรหารสวนต าบลมประธานสภา 1คน และรองประธานสภาอก 1 คน เปนผชวย มา

จากการเลอกตงของสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบล เพอท าหนาทด าเนนการประชมและด าเนน

กจการอนใหเปนไปตามขอบงคบการประชมทกระทรวงมหาดไทยก าหนด โดยในปหนงใหมสมยประชม

สามญ 2 สมย หรอหลายสมยแลวแตสภาองคการบรหารสวนต าบลจะก าหนด แตตองไมเกน 4 สมย โดย

สมยประชมสามญสมยหนง ๆ ใหมก าหนดไมเกน 15 วน และเรมสมยประชมสามญประจ าปใหสภา

องคการบรหารสวนต าบลก าหนดเชนเดยวกน

นายอ าเภอตองก าหนดใหสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลด าเนนการประชมสภาองคการ

บรหารสวนต าบลครงแรกภายใน 15 วน นบแตวนประกาศผลการเลอกตง กรณทสภาองคการบรหาร

สวนต าบลไมอาจจดใหมการประชมครงแรกไดตามก าหนด หรอสามารถจดประชมได แตไมสามารถ

เลอกประธานสภาองคการบรหารสวนต าบลได นายอ าเภออาจเสนอผวาราชการจงหวดใหมค าสงยบ

สภาองคการบรหารสวนต าบล

นอกจากการประชมสมยสามญแลว เมอเหนวาเปนการจ าเปนเพอประโยชนขององคการบรหาร

สวนต าบล ประธานสภาองคการบรหารสวนต าบล นายกองคการบรหารสวนต าบลหรอสมาชกสภา

องคการบรหารสวนต าบลมจ านวนไมนอยกวากงหนงของจ านวนสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบล

ทงหมดเทาทมอย อาจท าค ารองยนตอนายอ าเภอขอเปดประชมวสามญ หากนายอ าเภอเหนสมควรให

นายอ าเภอเรยกประชมวสามญได สมยประชมวสามญใหก าหนดไมเกน 15 วน แตถาจะขยายเวลา

ออกไปอกจะตองไดรบอนญาตจากนายอ าเภอ

สภาองคการบรหารสวนต าบล มอ านาจหนาทดงตอไปน

(1) ใหความเหนชอบในแผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบล เพอเปนแนวทางในการ

บรหารกจการขององคการบรหารสวนต าบล

(2) พจารณาและใหความเหนชอบรางขอบญญตองคการบรหารสวนต าบล รางขอบญญต

งบประมาณรายจายประจ าป และรางขอบญญตงบประมาณรายจายเพมเตม

(3) ควบคมการปฏบตงานของนายกองคการบรหารสวนต าบลใหเปนไปตามกฎหมาย

นโยบาย แผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบล ขอบญญต ระเบยบ และขอบงคบของทางราชการ

(4) รบทราบนโยบายของนายกองคการบรหารสวนต าบล ซงจ าเปนตองแถลงตอสภา

องคการบรหารสวนต าบลกอนเขารบหนาทโดยไมมการลงมตจากสภาองคการบรหารสวนต าบล และ

รบทราบรายงานแสดงผลการปฏบตงานตามนโยบายทนายกองคการบรหารสวนต าบลไดแถลงไวตอ

สภาองคการบรหารสวนต าบลเกยวกบงานในหนาท

(5) การตงกระทถามตอนายกองคการบรหารสวนต าบล หรอรองนายกองคการบรหารสวน

ต าบลเกยวกบงานในหนาท

(6) การเสนอญตตขอเปดอภปรายทวไปในทประชมสภาองคการบรหารสวนต าบล เพอให

นายกองคการบรหารสวนต าบลแถลงขอเทจจรงหรอแสดงความคดเหนในปญหาเกยวกบการบรหาร

องคการบรหารสวนต าบล โดยไมมการลงมต

ในสวนของนายกองคการบรหารสวนต าบลนน เปนหวหนาฝายบรหารขององคการบรหารสวน

ต าบล มาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนเชนเดยวกน มวาระในการด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป

นบแตวนเลอกตง และสามารถด ารงต าแหนงตดตอกนไดไมเกน 2 วาระ แตจะด ารงต าแหนงไดอกครง

เมอพนระยะเวลา 4 ป นบแตวนทพนจากต าแหนง

นายกองคการบรหารสวนต าบลอาจแตงตงรองนายกองคการบรหารสวนต าบล เพอเปนผ

ชวยเหลอในการบรหารงานไดไมเกน 2 คน และอาจแตงตงเลขานการนายกองคการบรหารสวนต าบล 1

คน ซงบคคลทจะด ารงต าแหนงทงสองต าแหนงดงกลาวขางตนตองไมเปนสมาชกสภาองคการบรหาร

สวนต าบล

นายกองคการบรหารสวนต าบล มอ านาจหนาทดงตอไปน

(1) ก าหนดนโยบายโดยไมขดตอกฎหมาย และรบผดชอบในการบรหารราชการของ

องคการบรหารสวนต าบลใหเปนไปตามกฎหมาย นโยบาย แผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบล

ขอบญญต ระเบยบ และขอบงคบของทางราชการ

(2) สง อนญาต และอนมตเกยวกบราชการขององคการบรหารสวนต าบล

(3) แตงตงและถอดถอนรองนายกองคการบรหารสวนต าบล และเลขานการนายกองคการ

บรหารสวนต าบล

(4) วางระเบยบเพอใหงานขององคการบรหารสวนต าบลเปนไปดวยความเรยบรอย

(5) ควบคมและรบผดชอบในการบรหารราชการขององคการบรหารส วนต าบล ตาม

กฎหมาย และเปนผบงคบบญชาของพนกงานสวนต าบลและลกจางขององคการบรหารสวนต าบล โดยม

ปลดองคการบรหารสวนต าบลเปนผบงคบบญชาพนกงานและลกจางองคการบรหารสวนต าบลรองจาก

นายกองคการบรหารสวนต าบล และรบผดชอบควบคมดแลราชการประจ าขององคการบรหารสวนต าบล

ใหเปนไปตามนโยบายและมอ านาจอนตามทกฎหมายก าหนด หรอตามทนายกองคการบรหารสวนต าบล

มอบหมาย

(6) เขารวมประชมสภาองคการบรหารสวนต าบล และมสทธแถลงขอเทจจรง ตลอดจน

แสดงความคดเหนเกยวกบงานในหนาทของตนตอทประชม แตไมมสทธออกเสยงลงคะแนน

(7) รกษาการใหเปนไปตามขอบญญตขององคการบรหารสวนต าบล

(8) ปฏบตหนาทอนตามทบญญตไวในพระราชบญญตนและกฎหมายอน

องคการบรหารสวนต าบลจงมพฒนาการมาจากคณะกรรมการต าบลและสภาต าบลตามค าสงกระทรวงมหาดไทยท 222/2499 ทใหคณะกรรมการต าบลซงประกอบไปดวย ก านน ผใหญบานทกหมบาน แพทยประจ าต าบล ครประชาบาลในต าบล และราษฎรในต าบล ท าหนาทเปนฝายบรหาร ซงสงผลใหสภาต าบลไมมลกษณะเปนองคกรปกครองสวนทองถน จนกระทงไดมการตราพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล พ.ศ.2537 ทก าหนดใหสภาต าบลทมรายไดโดยไมรวมเงนอดหนนในปงบประมาณทลวงมาตดตอกนสามปเฉลยไมต ากวาปละ 150,000 บาท สามารถจดตงเปนองคการบรหารสวนต าบลได ซงสงผลใหองคการบรหารสวนต าบลมสถานะเปนองคกรปกครองสวนทองถน โดยในปจจบนองคการบรหารสวนต าบลมรปแบบและโครงสรางตามพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล พ.ศ. 2537 แกไขเพมเตมฉบบท 4 พ.ศ. 2546 ซงมนายกองคการบรหารสวนต าบลท าหนาทเปนฝายบรหารทมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน

กจกรรม 5.2.3

อธบายทมาของสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลตามพระราชบญญตสภาต าบลและองคการ

บรหารสวนต าบล พ.ศ. 2537 แกไขเพมเตม (ฉบบท 5) พ.ศ. 2546 มาพอสงเขป

แนวตอบกจกรรม 5.2.3

สมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนในแตละหมบาน

หมบานละ 2 คน ในกรณทองคการบรหารสวนต าบลใดมเพยง 1 หมบาน ใหมสมาชกสภาองคการ

บรหารสวนต าบล หมบานละ 6 คน และในกรณทองคการบรหารสวนต าบลใดมเพยง 2 หมบาน ใหม

สมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบล หมบานละ 3 คนอายของสภาองคการบรหารสวนต าบลมก าหนด

คราวละ 4 ป นบแตวนเลอกตง

ตอนท 5.3

องคกรปกครองสวนทองถนไทยในรปแบบพเศษ

โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 5.3 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง

5.3.1 กรงเทพมหานคร

5.3.2 เมองพทยา

แนวคด

1. กรงเทพมหานครเปนการปกครองทองถนรปแบบพเศษรปแบบหนงของไทยซงถกก าหนดให

มการน ามาใชในการบรหารเมองหลวง เนองดวยพนทดงกลาวมความลกษณะเฉพาะในดานเศรษฐกจ

และสงคม โดยในสวนของพฒนาการของการบรหารกรงเทพมหานครสามารถแบงออกไดเปน 3 ชวง คอ

การบรหารกรงเทพมหานครในยคสมบรณาญาสทธราชย การบรหารกรงเทพมหานครหลงการ

เปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 และการบรหารกรงเทพมหานครในปจจบน

2. เมองพทยาเปนการปกครองทองถนรปแบบพเศษเพยงแหงเดยวของไทยทเคยน าการจดการ

ปกครองแบบผจดการเมอง (City Manager) มาประยกตใชในการบรหาร เพอตองการใหไดผบรหารแบบ

มออาชพและปลอดจากการเมอง เนองดวยเมองพทยาเปนพนทๆ มลกษณะพเศษซงมความโดดเดน

ดานการเปนเมองทองเทยวของประเทศไทย ท าใหเกดปญหาตางๆ อนสงผลกระทบตอวถชวตของ

ประชาชนในเมองพทยา ตลอดจนปญหาการบรหารงานของเมองพทยา จนน ามาซงการก าหนดใหพนท

ดงกลาวมการปกครองทองถนรปแบบพเศษ

วตถประสงค

เมอศกษาตอนท 5.3 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายรปแบบและโครงสรางกรงเทพมหานครได

2. อธบายรปแบบและโครงสรางเมองพทยาได

เรองท 5.3.1

กรงเทพมหานคร

กรงเทพมหานครเปนการปกครองทองถนรปแบบพเศษรปแบบหนงของไทยซงถกก าหนดใหม

การน ามาใชในการบรหารเมองหลวง แตกวาจะพฒนาสการปกครองในรปแบบพเศษน การปกครอง

ทองถนในเขตกรงเทพมหานครกเคยมลกษณะเปนการปกครองทองถนรปแบบทวไปมากอน ดงนน

เนอหาในสวนนจงจดแบงววฒนาการการบรหารกรงเทพมหานครออกเปน 3 ชวง คอ การบรหาร

กรงเทพมหานครในยคสมบรณาญาสทธราชย การบรหารกรงเทพมหานครหลงการเปลยนแปลงการ

ปกครอง พ.ศ. 2475 และการบรหารกรงเทพมหานครในปจจบน

การบรหารกรงเทพมหานครในยคสมบรณาญาสทธราชย

กรงเทพมหานครไดรบการสถาปนาใหเปนราชธานหรอเมองหลวงแหงใหมแทนกรงธนบร เมอ

วนท 21 เมษายน พ.ศ. 2325 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ปฐมกษตรยแหง

ราชวงศจกร ตอมาในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดมการปฏรประเบยบบรหาร

ราชการแผนดนครงใหญเพอใหมความทนสมยเฉกเชนประเทศตะวนตก ดวยการจดระเบยบบรหาร

ราชการแผนดนเปนราชการสวนกลางและราชการสวนภมภาคขนเปนครงแรกในป พ.ศ. 2435 โดย

ราชการสวนกลางประกอบดวยกระทรวงตาง ๆ 12 กระทรวง และราชการสวนภมภาคประกอบดวย

มณฑลตางๆ 18 มณฑล ซงหนงในนนคอ “มณฑลกรงเทพมหานคร”

มณฑลกรงเทพมหานคร ประกอบดวย จงหวดพระนคร ธนบร นนทบร ปทมธาน นครพระ

ประแดง (นครเขอนขนธ) สมทรปราการ ธญบร และมนบร หลงจากนน เมอพระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหวทรงเสดจประพาสยโรปและประเทศเพอนบานทเปนเมองขนขององกฤษ และได

ทรงทอดพระเนตรบทบาทของหนวยงานทองถนในการดแลทองถนของตนเองในประเทศเหลานน จงได

ทรงมพระราชด ารใหทดลองจดตงหนวยการปกครองในระดบทองถนทมชอเรยกวา “สขาภบาล

กรงเทพฯ” ในป พ.ศ. 2440 ภายใต “พระราชก าหนดสขาภบาลกรงเทพฯ ร.ศ. 116” ซงถอเปนกฎหมาย

วาดวยการจดกจการทองถนฉบบแรก เพอท าหนาทหลกในดานการรกษาความสะอาดและปองกนโรคใน

แขวงพระนคร โดยรบผดชอบจดด าเนนการท าลายขยะมลฝอย จดสถานทถายอจจาระ ปสสาวะส าหรบ

ราษฎรทวไป หามการปลกสรางหรอซอมแซมโรงเรอนทจะเปนเหตใหเกดโรคและขนยายสงโสโครกทท า

ความร าคาญใหกบราษฎรไปทง การทพระองคทรงรเรมจดตงสขาภบาลกรงเทพฯ จงนบวาเปนการ

ทดลองการปกครองทองถนเปนครงแรก อกทงยงมพระราชด ารทจะขยายกจการสขาภบาลใหแพรหลาย

ไปยงหวเมองตางๆ โดยเฉพาะหลงจากทประชาชนชาวทาฉลอม เมองสมทรสาคร ไดรวมตวกนพฒนา

ความสะอาดเรยบรอยในต าบล จนน าไปสการจดตง “สขาภบาลทาฉลอม” ซงเปนสขาภบาลแหงแรกใน

หวเมอง เมอวนท 1 เมษายน พ.ศ. 249946

การบรหารกรงเทพมหานครหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปนระบอบ

ประชาธปไตยในป พ.ศ. 2475 แลว รฐบาลไดประกาศใชพระราชบญญตจดระเบยบราชการบรหารแหง

ราชอาญาจกรสยาม พ.ศ. 2476 และยบเลกมณฑลเทศาภบาล โดยก าหนดใหจงหวดเปนหนวยการ

ปกครองสวนภมภาคทใหญทสด รองลงมา คอ อ าเภอ สงผลท าใหมณฑลกรงเทพมหานครเดมตอง

เปลยนแปลงไปเปน “จงหวดพระนคร” และ “จงหวดธนบร” แยกออกจากกน มฐานะเปนหนวยการ

ปกครองสวนภมภาคมผวาราชการจงหวดเปนผรบผดชอบในการบรหารงานของจงหวดรวมกบผแทน

สวนราชการ กระทรวง ทบวง และกรมตาง ๆ ทสงมาประจ า ณ ทต งจงหวด และมนายอ าเภอรบผดชอบ

ในการบรหารงานของอ าเภอ รวมกบผแทนสวนราชการกระทรวง ทบวง กรมตาง ๆ ทสงมาประจ า ณ

ทต งอ าเภอนน47 ในขณะเดยวกน หลงจากทรฐบาลประกาศใชพระราชบญญตจดระเบยบเทศบาล พ.ศ.

2476 ดวยปรารถนาทจะใหเทศบาลเปนองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบเดยวทวประเทศ เปนผลให

การบรหารเมองหลวงเกดการเปลยนแปลงดวยเชนกน โดยในป พ.ศ. 2480 รฐบาลไดจดตง “เทศบาล

นครกรงเทพ” ในจงหวดพระนครแทนทสขาภบาลกรงเทพฯ และไดจดตงเทศบาลนครธนบรข นในจงหวด

ธนบรดวยเชนกน

เทศบาลนครกรงเทพมพนทประกอบดวยอ าเภอชนในเดม ไดแก พระนคร ปอมปราบศตรพาย

สมพนธวงศ บางรก ปทมวนและดสต มคณะเทศมนตรเปนผรบผดชอบ สวนพนทนอกจากนเปนเขต

ชนนอก มนายอ าเภอเปนหวหนาราชการสวนภมภาค แบงพนทออกเปนต าบลและหมบาน มก านนและ

ผใหญบาน ซงไดรบการเลอกตงจากประชาชนตามกฎหมายลกษณะปกครองทองท พ.ศ. 2457 เปน

ผรบผดชอบ ตอมาในป พ.ศ. 2495 รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ไดรอฟนสขาภบาลขนมาใหม

หลงจากทไมสามารถขยายการปกครองทองถนในรปแบบเทศบาลตามความตงใจได ท าใหทกอ าเภอ

ชนนอกของกรงเทพมหานครเกดองคกรปกครองสวนทองถนในรปแบบสขาภบาลขนอกครง

จนกระทงในป พ.ศ. 2497 รฐบาลประกาศใชพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการสวนจงหวด

โดยมองคการบรหารสวนจงหวดมฐานะเปนนตบคคล รบผดชอบพนทนอกเขตเทศบาลและสขาภบาล

ภายในจงหวด เปนผลใหพนทเมองหลวงไดเกดองคการบรหารสวนจงหวดพระนครดวย ดงนน

46 ดรายละเอยดใน เรองเดยวกน, 185-186.

47 ดรายละเอยดใน โกวทย พวงงาม, การปกครองทองถนไทย (กรงเทพฯ: วญญชน, 2550), 200.

กรงเทพมหานครจงเปนพนททมท งจงหวดและอ าเภอ ในฐานะราชการบรหารสวนภมภาค และองคการ

บรหารสวนจงหวด เทศบาล และสขาภบาล ในฐานะราชการบรหารสวนทองถน

ตอมาในป พ.ศ. 2514 ไดเกดการรฐประหารยดอ านาจการปกครองจากรฐบาลเดม โดยคณะ

ปฏวตไดม “ประกาศคณะปฏวต ฉบบท 24” ใหมการรวมจงหวดพระนครกบจงหวดธนบรใหเปนจงหวด

เดยวกน กลายเปน “จงหวดนครหลวงกรงเทพธนบร” มฐานะเปนราชการบรหารสวนภมภาค โดยในสวน

ราชการบรหารสวนทองถนนน กใหมการรวมองคการบรหารสวนจงหวดทง 2 แหงเขาดวยกน กลายเปน

“องคการบรหารนครหลวงกรงเทพธนบร” นอกจากนนในสวนของเทศบาลกใหมการรวมเทศบาลนคร

กรงเทพเขากบเทศบาลนครธนบร กลายเปน “เทศบาลนครหลวง” โดยใหเหตผลวา การปกครองนคร

หลวงควรมเทศบาลส าหรบนครหลวงโดยเฉพาะ และเปนการปกครองทองถนในลกษณะพเศษ เพอให

สามารถบรหารงานไดอยางมประสทธภาพและสอดคลองกบนโยบายของราชการบรหารสวนกลางมาก

ยงขน48

หากแตตอมอกเพยงหนงปกม “ประกาศคณะปฏวต ฉบบท 335” พ.ศ. 2515 ใหรวมองคกร

ปกครองทกประเภททอยในจงหวดนครหลวงกรงเทพธนบร คอ จงหวดนครหลวงกรงเทพธนบร องคการ

บรหารนครหลวงกรงเทพธนบร เทศบาลนครหลวง และสขาภบาลเขาเปนองคกรเดยวกนแลวเรยกชอวา

“กรงเทพมหานคร” ซงมฐานะเปนทงจงหวดในราชการบรหารสวนภมภาคและองคกรปกครองสวน

ทองถนรปแบบพเศษในราชการบรหารสวนทองถน เนองจากใหมผวาราชการและรองผวาราชการ

กรงเทพมหานครเปนขาราชการการเมอง แตงตงและถอดถอนโดยคณะรฐมนตรและขนตรงตอ

กระทรวงมหาดไทย มสภากรงเทพมหานครประกอบดวยสมาชกซงมาจากการเลอกตงของประชาชน

เขตละ 1 คน และผทรงคณวฒซงรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยแตงตงมจ านวนเทากบจ านวนเขต

และมปลดกรงเทพมหานครรบผดชอบราชการประจ าของกรงเทพมหานคร

ตอมาในป พ.ศ. 2518 จงไดมการปรบเปลยนรปแบบและโครงสรางการบรหารกรงเทพมหานคร

อกครง โดยประกาศใช “พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2518” ซง

ก าหนดใหกรงเทพมหานครมฐานะเปนราชการบรหารสวนทองถนนครหลวงและเปนนตบคคล ไมมการ

จดระเบยบราชการบรหารสวนภมภาคเปนจงหวดซอนอยดวยอกตอไป โดยโครงสรางองคกรตาม

พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2518 ประกอบดวย สภากรงเทพมหานคร

ท าหนาทดานนตบญญต และผวาราชการกรงเทพมหานครและรองผวาราชการกรงเทพมหานคร อก 4

คน ท าหนาทดานบรหาร โดยทงสภากรงเทพมหานครและผวาราชการกรงเทพมหานครและรองผวา

48 ดรายละเอยดใน วรช วรชนภาวรรณ. (2545). การบรหารเมองหลวงและการบรหารทองถน : สหรฐอเมรกา

องกฤษ ฝรงเศส ญปน และไทย (กรงเทพฯ : ส านกพมพโฟรเพซ, 2545), 215-216.

ราชการกรงเทพมหานครมาจากการเลอกตงของประชาชน ตางกนตรงทผวาราชการกรงเทพมหานคร

และรองผวาราชการกรงเทพมหานครมาจากการเลอกตงเปนคณะ49

การบรหารกรงเทพมหานครในยคปจจบน

การบรหารกรงเทพมหานครในปจจบนอาศยอ านาจตาม “พระราชบญญตระเบยบรหารราชการ

กรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528” ซงก าหนดใหกรงเทพมหานครเปนนตบคคลและเปนราชการบรหารสวน

ทองถน แบงพนทออกเปนเขต ซงในปจจบนมทงหมด 50 เขต มฐานะคลายกบการปกครองระดบอ าเภอ

และแตละเขตยงแบงออกเปนแขวงมฐานะคลายกบต าบล พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการ

กรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 ซงตอมาไดมการแกไขเพมเตมเพอใหสอดรบกบการเปลยนแปลงตาง ๆ ท

เกดขนในแตละยคสมย ไดแก พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 แกไข

เพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2534 พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528

แกไขเพมเตม (ฉบบท 3) พ.ศ. 2539 และพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ.

2528 และแกไขเพมเตม (ฉบบท 4) พ.ศ. 2542 ตามบทบญญตของกฎหมายฉบบน ไดก าหนด

สาระส าคญในการบรหารงานกรงเทพมหานคร ซงมรายละเอยดดงน50

49 บฆอร ยหมะ, การปกครองทองถนไทย, 186-188.

50 เรองเดยวกน, 189.

กรงเทพมหานคร

ผวาราชการกรงเทพมหานคร

(วาระ 4 ป)

สภากรงเทพมหานคร

(วาระ 4 ป)

รองผวาราชการจงหวด (4 คน)

ปลดกรงเทพมหานคร

รองปลดกรงเทพมหานคร

ส านกตางๆ ส านกงานเขต

จ านวน 50 เขต

สภาเขต

โครงสรางกรงเทพมหานครปจจบนเปนไปตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการ

กรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 แกไขเพมเตม (ฉบบท 4) พ.ศ. 2542 ประกอบดวยฝายนตบญญตหรอสภา

กรงเทพมหานคร และฝายบรหาร คอ ผวาราชการกรงเทพมหานคร และการด าเนนงานของเขตและสภา

เขต ซงมรายละเอยดการบรหารงานดงน51

1. สภากรงเทพมหานคร

2. ผวาราชการกรงเทพมหานคร

3. เขตและสภาเขต

สภากรงเทพมหานคร (ส.ก.) เปนฝายนตบญญต สมาชกมาจากการเลอกตงโดยตรงของ

ประชาชนในเขตเลอกตงเขตละ 1 คน มวาระในการด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป นบตงแตวนเลอกตง

สมาชกสภากรงเทพมหานครจะเปนผเลอกสมาชกดวยกนเอง 1 คน เพอด ารงต าแหนงประธานสภา

กรงเทพมหานคร และรองประธานสภากรงเทพมหานคร อกไมเกน 2 คน มวาระในการด ารงต าแหนง

คราวละ 2 ป ประธานสภากรงเทพมหานคร สามารถแตงตงเลขานการประธานสภาฯ 1 คน และ

เลขานการรองประธานสภาฯ ไมเกนจ านวนของรองประธานสภาฯ การประชมสภากรงเทพมหานครในป

หนงใหมสมยประชมสามญไมนอยกวา 2 สมย แตตองไมเกน 4 สมย โดยสมยประชมสามญสมยหนง ๆ

ใหมก าหนดเวลา 30 วน แตถามกรณจ าเปนใหประธานสภาฯ สงขยายสมยประชมสามญออกไปอกได

ตามความจ าเปนครงละไมเกน 15 วน

อ านาจหนาทของสภากรงเทพมหานคร (ส.ก.) มดงน

(1) การตราขอบญญตกรงเทพมหานคร

(2) ควบคมการบรหารงานกรงเทพมหานคร โดย

2.1) การตงกระทถามผวาราชการกรงเทพมหานครในเรองใด ๆ อนเกยวกบงานใน

หนาทของกรงเทพมหานคร

2.2) สมาชกสภากรงเทพมหานครจ านวนไมนอยกวา 2 ใน 5 ของจ านวนสมาชก

ทงหมดสามารถเขาชอกนเพอเสนอญตตของอภปรายทวไป เพอใหผวาราชการกรงเทพมหานครแถลง

ขอเทจจรง หรอแสดงความเหนในปญหาอนเกยวกบการบรหารราชการกรงเทพมหานคร

(3) ตราขอบงคบเกยวกบจรรยาบรรณของสมาชกสภากรงเทพมหานคร

(4) ตราขอบงคบการประชมเกยวกบการเลอกและการปฏบตหนาทของประธานสภา

กรงเทพมหานคร รองประธานสภาฯ การตงคณะกรรมการสามญและกรรมการวสามญของสภา

51 โกวทย พวงงาม. การปกครองทองถนไทย : หลกการและมตใหมในอนาคต (กรงเทพฯ: ส านกพมพ

วญญชนจ ากด, 2559), 318-323.

กรงเทพมหานคร วธการประชม การเสนอและการพจารณาขอบญญต เปนตน และกจการอนอนเปน

อ านาจหนาทของสภากรงเทพมหานคร

ผวาราชการกรงเทพมหานคร เปนหวหนาฝายบรหาร ซงมาจากการเลอกตงโดยตรงของ

ประชาชน มวาระในการด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป โดยการเลอกตงผวาราชการกรงเทพมหานครใน

ปจจบนเปนไปตามพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภากรงเทพมหานครและผวาราชการ

กรงเทพมหานคร พ.ศ. 2531 ซงมข นตอนการปฏบตคลายกบการเลอกตงสมาชกสภากรงเทพมหานคร

แตกตางกนตรงทการเลอกตงผวาราชการกรงเทพมหานครใหถอวาพนทกรงเทพมหานครทงหมดเปน

เขตเลอกตงเดยว และในกรณทผสมครไดรบคะแนนเทากนใหจบสลากตอหนาปลดกรงเทพมหานคร

อ านาจหนาทของผวาราชการกรงเทพมหานคร

(1) เรงก าหนดนโยบาย และบรหารราชการเขตกรงเทพมหานครใหเปนไปตามกฎหมาย

(2) สง อนญาต อนมตเกยวกบราชการของกรงเทพมหานคร

(3) แตงตงและถอดถอนรองผวาราชการกรงเทพมหานคร ซงตามมาตรา 55 ไดก าหนดใหม

รองผวาราชการกรงเทพมหานครไมเกน 4 คน ตามล าดบทผวาราชการกรงเทพมหานครจดไว ท าหนาท

ชวยผวาราชการกรงเทพมหานครในการบรหารราชการกรงเทพมหานครตามทผวาราชการ

กรงเทพมหานครมอบหมาย ค าสงแตงตงรองผวาราชการกรงเทพมหานครตองประกาศในราชกจจา

นเบกษา

(4) บรหารราชการตามทคณะรฐมนตร นายกรฐมนตร หรอรฐมนตรวาการกระทรวง

มหาดไทยมอบหมาย

(5) วางระเบยบเพอปรบปรงงานของกรงเทพมหานครใหเปนไปดวยความเรยบรอย

(6) รกษาการใหเปนไปตามขอบญญตของกรงเทพมหานคร

(7) อ านาจหนาทอ นตามทบญญตไวในพระราชบญญตระ เบยบบรหารราชการ

กรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 และกฎหมายอน ๆ

(8) เปนผบงคบบญชาขาราชการและลกจางกรงเทพมหานคร และรบผดชอบในการปฏบต

ราชการของกรงเทพมหานคร และมอ านาจหนาทตามทกฎหมายอนไดก าหนดใหเปนอ านาจหนาทของ

ผวาราชการจงหวด นายกเทศมนตร หรอคณะเทศมนตร แลวแตกรณโดยอนโลม ทงน เวนแต

พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานครจะไดบญญตไวเปนอยางอน

เขตและสภาเขต กรงเทพมหานครแบงการปกครองออกเปนเขต มฐานะคลายกบการปกครอง

ระดบอ าเภอ ซงแตละเขต ประกอบดวย ส านกงานเขต และสภาเขต

ส านกงานเขตเปนองคการบรหารของเขต มอ านาจหนาทเกยวกบงานปกครอง การ

พฒนาชมชน การสงเสรมอาชพ การทะเบยน การโยธา การรกษาทสาธารณะ การสาธารณสข การ

จดเกบรายได การรกษาความสะอาด การด าเนนการเกยวกบการศกษา การควบคมดแลโรงเรยน

ประถมศกษา การดแลและรกษาการใหเปนไปตามขอบญญตกรงเทพมหานคร หรอทกฎหมายอน

ก าหนด ใหเปนอ านาจหนาทของกรงเทพมหานครตามทไดรบมอบหมาย โดยแบงพนทการปกครอง

ออกเปน 50 เขต

ส านกงานเขตมผอ านวยการเขตเปนผบงคบบญชาขาราชการและลกจางกรงเทพมหานคร

รบผดชอบการปฏบตราชการภายในเขต และจดใหมผชวยผอ านวยการเขตคนหนงหรอหลายคนส าหรบ

ชวยสงหรอปฏบตราชการแทนผอ านวยการเขตกได โดยผอ านวยการเขตมอ านาจหนาท ดงน

1) อ านาจหนาทตามทกฎหมายบญญตใหเปนอ านาจหนาทของนายอ าเภอใน

พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 จะบญญตไวเปนอยางอน

2) อ านาจหนาทตามทกฎหมายก าหนดใหเปนหนาทของผอ านวยการเขต

3) อ านาจหนาทซงผวาราชการกรงเทพมหานคร หรอปลดกรงเทพมหานคร

มอบหมาย

ในกรณทเปนการสมควร ผวาราชการกรงเทพมหานครอาจสงใหส านกงานเขตใด

ปฏบตหนาทแทนส านกงานเขตอนทงหมดหรอบางสวนกได และจะใหผอ า นวยการเขตใดเปน

ผรบผดชอบในการปฏบตหนาทนนกได แตตองประกาศสงการดงกลาวในราชกจจานเบกษา

สภาเขต ในเขตหนง ๆ มสภาเขตเปนองคกรทประชมของเขต ประกอบดวยสมาชกสภา

เขตซงมาจากการเลอกตงมจ านวนอยางนอยเขตละ 7 คน ถาเขตใดมราษฎรเกนหนงแสนคน กมสมาชก

สภาเขตในเขตนนเพมขนอกหนงคนตอจ านวนราษฎรทกๆ หนงแสนคน เศษของหนงแสนถาถงหาหมน

หรอกวานนใหนบเปนหนงแสน จ านวนสมาชกสภาเขตทแตละเขตพงมตองค านวณตามเกณฑจ านวน

ราษฎรแตละเขตตามหลกฐานการทะเบยนราษฎรซงกระทรวงมหาดไทยประกาศครงสดทายกอนวนท

ประกาศใหมการเลอกตงสมาชกสภาเขต และรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยตองประกาศจ านวน

สมาชกสภาเขตทจะท าการเลอกตงในแตละเขต อายสภาเขตมก าหนดคราวละ 4 ป เรมตงแตวนเลอกตง

สภาเขตหนง ๆ มประธานสภาเขตคนหนง และรองประธานสภาเขตคนหนง ซงสภาเขตเปนผเลอกจาก

สมาชกสภาเขต ด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป สภาเขตตองมการประชมอยางนอยเดอนละ 1 ครง ตามวน

เวลาทสภาเขตก าหนด ภายในสบหาวนนบแตวนเลอกตงสมาชกสภาเขต ผอ านวยการเขตตองนดให

สมาชกสภาเขตมาประชมกนเปนครงแรก

การประชมสภาเขตตองมสมาชกมาประชมไมนอยกวากงหนงของจ านวนสมาชกทงหมด

จงจะถอเปนองคประชม และในการประชมสภาเขตจะพจารณาเรองอนทอยนอกเหนออ านาจหนาทไมได

ในการประชมสภาเขต ผอ านวยการเขต ผชวยผอ านวยการเขต และ/หรอผทผอ านวยการเขตมอบหมาย

มหนาทเขารวมประชมสภาเขต และมสทธแถลงขอเทจจรงแสดงความเหนเกยวกบกจการในหนาทได

แตไมมสทธออกเสยงลงคะแนน โดยสภาเขตมอ านาจหนาทดงตอไปน

1) ใหขอคดเหนและขอสงเกตเกยวกบแผนพฒนาเขตตอผอ านวยการเขตและสภา

กรงเทพมหานคร

2) จดสรรงบประมาณเพอการพฒนาเขต ทงนตามทก าหนดในขอบญญต

กรงเทพมหานคร วาดวยวธการงบประมาณหรองบประมาณรายจาย

3) สอดสองดแลตดตามการด าเนนงานของส านกงานเขต เพอใหเกดประโยชนแก

ราษฎร

4) ใหค าแนะน าหรอขอสงเกตแกผอ านวยการเขตเกยวกบการปรบปรงหรอแกไข

การบรการประชาชนในเขต หากผอ านวยการเขตไมด าเนนการใด ๆ โดยไมแจงเหตผลใหทราบ สภา

เขตตองแจงใหผวาราชการกรงเทพมหานครพจารณาด าเนนการตอไป

5) ใหค าปรกษาตามทผอ านวยการเขตรองขอ

6) แตงตงคณะกรรมการเพอกระท ากจการ หรอพจารณาสอบสวนหรอศกษาเรอง

ใด ๆ อนเกยวของกบงานของสภาเขต ทงนตามทก าหนดในขอบญญตกรงเทพมหานครวาดวยการนน

7) หนาทอน ๆ ตามทก าหนดในกฎหมายหรอทสภากรงเทพมหานครมอบหมาย

กรงเทพมหานครมอ านาจหนาทด าเนนภารกจในเขตกรงเทพมหานครตามทบญญตไวใน

พระราชบญญตจดระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 มาตรา 89 โดยตองปฏบตตาม

กฎหมายอนทวาดวยเรองนน ๆ ดวย คอ52

1) การรกษาความสงบเรยบรอยของประชาชน

2) การทะเบยนตามทกฎหมายก าหนด

3) การปองกนและบรรเทาสาธารณภย

4) การรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง

5) การผงเมอง

6) การจดใหมและบ ารงรกษาทางบกหรอทางน า และทางระบายน า

7) การวศวกรรมจราจร

8) การขนสง

9) การจดใหมและควบคมตลาด ทาเทยบเรอ ทาขามและทจอดรถ

10) การดแลรกษาทสาธารณะ

52 เรองเดยวกน, 323-325.

11) การควบคมอาคาร

12) การปรบปรงแหลงชมชนแออดและการจดการเกยวกบทอยอาศย

13) การจดใหมและบ ารงรกษาสถานทพกผอนหยอนใจ

14) การพฒนาและอนรกษสงแวดลอม

15) การสาธารณปโภค

16) การสาธารณสข การอนามยครอบครว และการรกษาพยาบาล

17) การจดใหมและควบคมสสานและฌาปนสถาน

18) การควบคมการเลยงสตว

19) การจดใหมและควบคมการฆาสตว

20) การควบคมความปลอดภย ความเปนระเบยบเรยบรอยและการอนามยในโรงมหรสพ

และสาธารณสถานอน ๆ

21) การจดการศกษา

22) การสาธารณปการ

23) การสงคมสงเคราะห

24) การสงเสรมการกฬา

25) การสงเสรมการประกอบอาชพ

26) การพาณชยของกรงเทพมหานคร

27) หนาทอน ๆ ตามทกฎหมายระบใหเปนอ านาจหนาทของผวาราชการจงหวด อ าเภอ

เทศบาลนคร หรอตามทคณะรฐมนตร นายกรฐมนตร หรอรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยมอบหมาย

หรอทกฎหมายระบใหเปนหนาทของกรงเทพมหานคร

กรงเทพมหานครจงมสถานะเปนมหานครทเปนเมองหลวงของประเทศไทย ซงมการน าการ

ปกครองทองถนรปพเศษมาปรบใชในการบรหารจดการพนทเมองหลวงทมลกษณะเศรษฐกจและสงคมท

มลกษณะเฉพาะ นอกจากนนกรงเทพมหานครยงมความพเศษจากพนทอนๆ ของประเทศ เนองดวย

กรงเทพมหานครเปนการปกครองทองถนแบบชนเดยว โดยมผวาราชการกรงเทพมหานครมาจากการ

เลอกตงโดยตรงของประชาชน

กจกรรม 5.3.1

อธบายทมาของสมาชกสภากรงเทพมหานครตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการ

กรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 แกไขเพมเตม (ฉบบท 4) พ.ศ. 2542 มาพอสงเขป

แนวตอบกจกรรม 5.3.1

พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 แกไขเพมเตม (ฉบบท 4)

พ.ศ. 2542 ไดก าหนดใหสมาชกมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนในเขตเลอกตงเขตละ 1 คน ม

วาระในการด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป นบตงแตวนเลอกตง สมาชกสภากรงเทพมหานครจะเปนผเลอก

สมาชกดวยกนเอง 1 คน เพอด ารงต าแหนงประธานสภากรงเทพมหานคร และรองประธานสภา

กรงเทพมหานคร อกไมเกน 2 คน มวาระในการด ารงต าแหนงคราวละ 2 ป ประธานสภา

กรงเทพมหานคร สามารถแตงตงเลขานการประธานสภาฯ 1 คน และเลขานการรองประธานสภาฯ ไม

เกนจ านวนของรองประธานสภาฯ การประชมสภากรงเทพมหานครในปหนงใหมสมยประชมสามญไม

นอยกวา 2 สมย แตตองไมเกน 4 สมย โดยสมยประชมสามญสมยหนง ๆ ใหมก าหนดเวลา 30 วน แต

ถามกรณจ าเปนใหประธานสภาฯ สงขยายสมยประชมสามญออกไปอกไดตามความจ าเปนครงละไมเกน

15 วน

เรองท 5.3.2

เมองพทยา

เมองพทยาเปนการปกครองทองถนรปแบบพเศษ จดตงขนตามพระราชบญญตระเบยบบรหาร

ราชการเมองพทยา พ.ศ. 2521 มพนทสวนหนงในเขตจงหวดชลบร เมองพทยาเปนหนวยการปกครอง

สวนทองถนเพยงแหงเดยวทเคยน าเอาการจดการปกครองแบบผจดการเมอง (City Manager) อยาง

หลาย ๆ เมองในสหรฐอเมรกามาใช ซงรปแบบนผบรหารมาจากการวาจาง เพอจะไดผบรหารแบบมอ

อาชพและปลอดจากการเมอง ตอมาเมอรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 มผลบงคบใช

และก าหนดใหผบรหารทองถนและสภาทองถนมาจากการเลอกตง จงไดมการยกเลกพระราชบญญต

ระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2521 และตราพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมอง

พทยา พ.ศ. 2542 มผลบงคบใชตงแตวนท 30 พฤศจกายน พ.ศ. 2542 เปนตนมา จากการทเมองพทยา

มลกษณะพเศษและเปนเมองทองเทยวของประเทศไทย จงท าใหไดรบความสนใจในการเดนทางไป

ทองเทยวจากทงชาวไทยและชาวตางประเทศเปนจ านวนมาก ท าใหเกดปญหาตาง ๆ อนสงผลกระทบ

ตอวถชวตของประชาชนในเมองพทยา ตลอดจนปญหาการบรหารงานของเมองพทยา

เมองพทยาตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2521

เมองพทยาเปนการปกครองทองถนรปแบบพเศษ มพนทสวนหนงในเขตจงหวดชลบร โดยกอน

เดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2521 พทยามฐานะเปนสขาภบาลนาเกลอ ซงตงขนเมอ พ.ศ. 2499 มพนท

เฉพาะต าบลนาเกลอ ตอมาไดขยายเขตเมองพทยาใตเมอ พ.ศ. 2507 มพนทการปกครองดแลประมาณ

22.2 ตารางกโลเมตร แตเนองจากพทยาไดเจรญเตบโตขนอยางรวดเรว กลายเปนสถานททองเทยวท

ไดรบความนยมมากทงชาวไทยและชาวตางประเทศ ท าใหหนวยการปกครองทเปนสขาภบาลอยเดมไม

อาจจะบรหารงานและใหบรการไดทนกบความเจรญอยางรวดเรวได รฐบาลจงไดตราพระราชบญญต

ระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2521 เปนรปแบบการปกครองทองถนรปแบบพเศษ คอ

ผจดการเมอง (City Manager) และก าหนดให “เมองพทยา” มฐานะเทยบเทาเทศบาลนคร53

สาระส าคญของพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ.2521 สรปไดดงน

1) ใหเมองพทยาเปนองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบพเศษ ภายใตแนวคดแบบผจดการ

เมอง มฐานะเปนนตบคคล มทรพยสนและบคลากรเปนของตนเอง

53 ดรายละเอยดใน ส านกวชาการ ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, การปฏรปการปกครองทองถน

รปแบบพเศษ: การปฏรปเมองพทยา (เอกสารวชาการอเลกทรอนกส ส านกวชาการ ส านกงานเลขาธการสภา

ผแทนราษฎร, 2559)

2) โครงสรางทางการบรหารประกอบดวย 2 สวน คอ สภาเมองพทยาและฝายบรหาร

(1) สภาเมองพทยา ประกอบดวยสมาชก 2 ประเภท คอ สมาชกทมาจากการเลอกตง

ของประชาชนผมสทธเลอกตงในเขตเมองพทยาจ านวน 9 คน และสมาชกประเภทแตงตงโดยคณะ

รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยอกจ านวน 8 คน สมาชกสภาเมองพทยาทง 2 กลม มวาระการด ารง

ต าแหนงคราวละ 4 ป

(2) ฝายบรหาร ไดแก ปลดเมองพทยา ซงเขามาบรหารกจการของเมองพทยาโดยการ

ท าสญญาจางของนายกเมองพทยาภายใตความยนยอมของสภาเมองพทยา มอายสญญาจางคราวละ 4

ป โดยบรหารงานภายใตการควบคมดแลของสภาเมองพทยา

ตลอดระยะเวลา 20 ป ของการบรหารงานภายใตรปแบบผจดการเมองพทยาประสบปญหา

ความยงยากทงทางดานการเมองและการบรหารคอนขางมาก อนเนองมาจากปญหาความขดแยง

ระหวางฝายการเมอง (สมาชกสภาเมองพทยาและนายกเมองพทยา) กบปลดเมองพทยา ดงจะเหนไดวา

ตลอดระยะเวลาตงแตการจดตงเมองพทยาในป พ.ศ.2521 จนกระทวถงปพ.ศ.2542 มการเปลยนแปลง

ปลดเมองพทยามากกวา 10 คน อายการปฏบตงานเฉลยเพยงคนละปเศษเทานน นอกจากนนยงม

ปญหาอน ๆ เชน ปญหาดานงบประมาณไมเพยงพอ ปญหาการควบคมจากสวนกลาง และปญหา

ระเบยบกฎหมายในการบรหารทยงขาดความคลองตว เปนตน ซงกระทรวงมหาดไทยกไดมการ

ศกษาวจยเพอปรบปรงแกไขระบบการบรหารงานของเมองพทยามาโดยตลอด เชน เรองการกระจาย

อ านาจใหเมองพทยามากขน การปรบปรงระบบภาษอากรและรายไดเมองพทยา และการปรบปรงระบบ

บรหารงานบคคล ตลอดจนอ านาจหนาทของเมองพทยา เปนตน อยางไรกตามตงแตป พ.ศ.2521

จนกระทงมการประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2540 ท าใหมหลายประเดนใน

พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ.2521 ขดหรอแยงกบรฐธรรมนญและน าไปสการ

ยกเลกพระราชบญญตฉบบดงกลาว จงไดมการประกาศใชกฎหมายฉบบใหม คอ พระราชบญญต

ระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2542

ตอมารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 มผลบงคบใช ซงก าหนดใหผบรหาร

ทองถนและสภาทองถนตองมาจากการเลอกตง จงยกเลกพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมอง

พทยา พ.ศ. 2521 และตราพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2542 มผลบงคบใช

เมอวนท 30 พฤศจกายน พ.ศ. 2542 เปนตนมา

เมองพทยาในปจจบน

ปจจบนเมองพทยาบรหารราชการตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ.

2542 และแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2552 ซงก าหนดใหโครงสรางการบรหารเมองพทยา

ประกอบดวย สภาเมองพทยา และนายกเมองพทยา ดงน

ภาพท 9 : โครงสรางการบรหารเมองพทยารปแบบนายกเทศมนตรเขมแขง ตามพระราชบญญต

ระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2542

ทมา: สมคด เลศไพฑรย, กฎหมายการปกครองทองถน (กรงเทพฯ: ส านกพมพคณะรฐมนตรและราช

กจจานเบกษา), 24.

สภาเมองพทยา ท าหนาทฝายนตบญญต ประกอบดวยสมาชกเมองพทยา จ านวน 24 คน มา

จากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนผมสทธเลอกตงในเขตเมองพทยา สภาเมองพทยาจะเลอกสมาชก

สภา 1 คน เปนประธานสภาเมองพทยา และเลอกอก 2 คน เปนรองประธานสภาเมองพทยา แลวเสนอ

ผวาราชการจงหวดชลบรแตงตง สมาชกสภาเมองพทยามวาระการด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป

ประธานสภาเมองพทยามหนาทด าเนนการประชม และด าเนนกจการอน ๆ ใหเปนไปตามขอบงคบของ

เมองพทยา นอกจากน ยงมปลดเมองพทยาท าหนาทเลขานการสภาเมองพทยา มหนาทรบผดชอบงาน

ธรการ และจดการประชมและงานอนใดตามทสภาเมองพทยามอบหมาย

การเปดประชมสภาเมองพทยาครงแรก ใหผวาราชการจงหวดเรยกประชมสภาเมองพทยา

ภายใน 15 วน นบแตวนเลอกตงสมาชกสภาอนเปนการเลอกตงทวไป และในปปฏทนหนงใหมสมย

เมองพทยา

สภาเมองพทยา

สมาชกสภา 24 คน

ประธานสภา 1 คน

รองประธานสภา 2 คน

นายกเมองพทยา

รองนายกเมองพทยา

ไมเกน 4 คน

ส านกงาน

ปลดเมองพทยา

ปลดเมองพทยา

(เลขานการสภา)

ประชมสามญของเมองพทยาไมนอยกวา 2 สมย แตตองไมเกน 4 สมย จ านวนสมยประชมสามญและวน

เรมสมยประชมสามญประจ าปแตละสมย ใหสภาเมองพทยาก าหนด แตสภาเมองพทยาจะก าหนด

จ านวนสมยประชม และวนเรมสมยประชมส าหรบปแรกเปนการเฉพาะกได สมยประชมสามญใหม

ก าหนด 30 วน แตถามกรณจ าเปนสภาเมองพทยาจะมมตขยายสมยประชมสามญออกไปอกกไดแตตอง

ไมเกน 30 วน เมอมกรณจ าเปนเพอประโยชนแหงเมองพทยา นายกเมองพทยา หรอสมาชกสภาไมนอย

กวา 1 ใน 3 ของจ านวนสมาชกสภาเทาทมอย อาจยนค ารองตอประธานสภาเมองพทยาขอใหเปด

ประชมสมยวสามญได และใหประธานสภาเมองพทยาเรยกประชมสมยวสามญ โดยก าหนดวนประชม

ภายใน 7 วน นบแตวนทไดรบค ารอง สมยประชมวสามญใหมก าหนด 15 วน54

อ านาจหนาทของสภาเมองพทยา

สภาเมองพทยา ในฐานะทเปนฝายนตบญญต มอ านาจหนาทเชนเดยวกบฝายนตบญญตของ

องคกรปกครองทองถนอน ๆ ไดแก

1. เสนอและพจารณาใหความเหนชอบในการตราขอบญญตของเมองพทยา

2. พจารณาและใหความเหนชอบในรางขอบญญตงบประมาณรายจายประจ าปของเมอง

พทยา

3. ควบคมการบรหารงานของฝายบรหารโดยการตงกระทถามนายกเมองพทยาเกยวกบ

งานในหนาท การเสนอญตตใหเมองพทยาด าเนนการอยางใดอยางหนงในงานทอยในอ านาจหนาทของ

เมองพทยา การเปดอภปรายทวไป เพอใหนายกเมองพทยาแถลงขอเทจจรงหรอแสดงความคดเหน ใน

ปญหาทเกยวกบการบรหารราชการเมองพทยา เปนตน

4. อ านาจในการอนมตขอก าหนดของเมองพทยา

5. อ านาจในการวนจฉยเกยวกบคณสมบตของสมาชกสภาและการตความขอบงคบ

6. รวมกบฝายบรหารเมองพทยาในการแกไขปญหาความเดอนรอนของประชาชนเมอง

พทยา

นายกเมองพทยาท าหนาทฝายบรหาร มาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนผมสทธเลอกตง

ในเขตเมองพทยา นายกเมองพทยามวาระด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป ในการบรหารกจการของเมอง

พทยา นายกเมองพทยาสามารถจดตงทมบรหารเมองพทยาไดตามความจ าเปนและเหมาะสม เชน รอง

นายกเมองพทยาไดไมเกน 4 คน เลขานการและผชวยเลขานการเมองพทยา ประธานทปรกษา หรอ

คณะทปรกษาของเมองพทยาได

54 บฆอร ยหมะ, การปกครองทองถนไทย, 218.

นายกเมองพทยามอ านาจหนาทดงตอไปน55

1. ก าหนดนโยบายและรบผดชอบในการบรหารราชการเมองพทยาใหเปนไปตามกฎหมาย

ขอบญญตและนโยบาย

2. สง อนญาต และอนมตเกยวกบราชการเมองพทยา

3. แตงตงและถอดถอนรองนายกเมองพทยา เลขานการนายกเมองพทยา ผชวยเลขานการ

นายกเมองพทยา ประธานทปรกษา ทปรกษาและคณะทปรกษา

4. วางระเบยบเพอใหงานของเมองพทยาเปนไปดวยความเรยบรอย

5. ปฏบตหนาทอนตามทคณะรฐมนตร นายกรฐมนตร รฐมนตร หรอผวาราชการจงหวด

มอบหมายหรอตามทกฎหมายก าหนดใหเปนอ านาจหนาทของนายกเมองพทยา

ตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2542 ก าหนดใหเมองพทยาม

อ านาจหนาท ดงน

1. รกษาความสงบเรยบรอย

2. สงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

3. คมครองและดแลรกษาทรพยสนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน

4. วางผงเมองและควบคมการกอสราง

5. จดการเกยวกบทอยอาศยและปรบปรงแหลงเสอมโทรม

6. จดการจราจร

7. รกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง

8. ก าจดขยะมลฝอยและสงปฏกล และบ าบดน าเสย

9. จดใหมน าสะอาดหรอประปา

10. จดใหมการควบคมตลาด ทาเทยบเรอ และทจอดรถ

11. ควบคมอนามยและความปลอดภยในรานจ าหนายอาหาร โรงมหรสพ และสถานบรการ

อน

12. ควบคมและสงเสรมกจการทองเทยว

13. บ ารงรกษาศลปะ จารตประเพณ ภมปญญาทองถน และวฒนธรรมอนดของทองถน

14. อ านาจหนาทอนตามทกฎหมายก าหนดใหเปนของเทศบาลนครหรอของเมองพทยา

เมองพทยาจงเปนการปกครองทองถนรปแบบพเศษอกรปแบบหนงของไทยทมความนาสนใจใน

ดานการน ารปแบบผจดการเมองมาใชกบการปกครองทองถนไทย โดยใหเมองพทยาในฐานะขององคกร

55 ดรายละเอยดใน โกวทย พวงงาม. การปกครองทองถนไทย : หลกการและมตใหมในอนาคต, 318-323.

ปกครองสวนทองถนเปนผจดหาและวาจางผทมความเหมาะสมมาท าหนาทเปนผจดการเมอง ดวย

ตองการพฒนาใหรปแบบการปกครองทองถนมลกษณะสอดรบกบลกษณะพนทๆ มความพเศษในดาน

เศรษฐกจและสงคม หากแตในปจจบนเมองพทยาไดปรบรปแบบและโครงสรางจงท าใหรปแบบดงกลาว

ถกยกเลกไป โดยมการเปลยนใหผบรหารเมองพทยาคอนายกเมองพทยามาจากการเลอกตงโดยตรง

กจกรรม 5.3.2

อธบายทมาของฝายบรหารเมองพทยาตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา

พ.ศ.2521 มาพอสงเขป

แนวตอบกจกรรม 5.3.2

พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ.2521 ก าหนดใหใหเมองพทยาเปน

องคกรปกครองสวนทองถนรปแบบพเศษ ภายใตแนวคดแบบผจดการเมอง มฐานะเปนนตบคคล ม

ทรพยสนและบคลากรเปนของตนเอง ดงนนฝายบรหาร ไดแก ปลดเมองพทยา จงเขามาบรหารกจการ

ของเมองพทยาโดยการท าสญญาจางของนายกเมองพทยาภายใตความยนยอมของสภาเมองพทยา ม

อายสญญาจางคราวละ 4 ป โดยบรหารงานภายใตการควบคมดแลของสภาเมองพทยา

บรรณานกรม

โกวทย พวงงาม. (2544). การปกครองทองถนไทย : หลกการและมตใหมในอนาคต. พมพครงท

3. กรงเทพฯ: วญญชน.

โกวทย พวงงาม. (2550). การปกครองทองถนไทย. กรงเทพฯ: วญญชน, 2550.

โกวทย พวงงาม. (2559). การปกครองทองถนไทย : หลกการและมตใหมในอนาคต. กรงเทพฯ:

วญญชน.

คณน บญสวรรณ. (2538). คมอสภาต าบล องคการบรหารสวนต าบล. กรงเทพฯ: วญญชน.

ชยาวธ จนทร, เยาวลกษณ กลพานช และชลพร เดชข า. (2543). ววฒนาการปกครองทองถนไทย.

กรงเทพฯ: โครงการสงเสรมการบรหารจดการทดโดยกระจายอ านาจสทองถน ส านกงาน ก.พ..

ชยอนนต สมทวณช และปารชาต โชตยะ. (2538). เทศบาลในบรบทการกระจายอ านาจแหงยค

สมย. กรงเทพฯ: บรษท สขมและบตร จ ากด.

ชวงศ ฉายะบตร. (2539). การปกครองทองถนไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพสวนทองถน.

ด ารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. (2468). พงศาวดารสยาม เลม 1. พระนคร:

โรงพมพบ ารงนกลกจ.

ธเนศวร เจรญเมอง. (2540). การปกครองทองถนไทย พ.ศ. 2440-2540. กรงเทพฯ: โครงการจดพมพ

คบไฟ.

ธเนศวร เจรญเมอง. บรรณาธการ, (2536). เลอกตงผวาฯ. เชยงใหม: โครงการศกษาการปกครอง

ทองถน, คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

นนทวฒน บรมานนท. (2552). การปกครองสวนทองถน. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: ส านกพมพวญญ

ชน จ ากด.

บฆอร ยหมะ. (2550). การปกครองทองถนไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

บฆอร ยหมะ. (2551). การปกครองทองถนไทย. กรงเทพฯ: บรษทเคลดไทย จ ากด.

ประทาน คงฤทธศกษากร. (2534). การปกครองทองถน. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: สถาบนบณฑตพฒ

นบรหารศาสตร.

ประหยด หงษทองค า และพรศกด ผองแผว. (2529). ปญหาและแนวทางปรบปรงประสทธภาพของ

การบรหารเทศบาลไทย. กรงเทพฯ: เจาพระยาการพมพ.

ประหยด หงษทองค า. (2526). การปกครองทองถนไทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

ไพโรจน บญผก. (2519). การปกครองทองถนกบการพฒนาการเมองไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพแพร

พทยา.

มรต วนทนากร. (2549). การเลอกตงผบรหารทองถนโดยตรงกบเทศบาลไทย: บทสรปองคกร

ปกครองสวนทองถนไทยในภาพรวม. กรงเทพฯ: บรษทมตเตอรกอปป (ประเทศไทย)

จ ากด.

วทยาลยการปกครองทองถน สถาบนพระปกเกลา. (2547). เวททองถน : การเลอกตงนายก อบจ.

ทางตรง นยตออนาคตทองถนไทย. กรงเทพฯ: บรษท จรลสนทวงศการพมพ จ ากด.

วรช วรชนภาวรรณ. (2545). การบรหารเมองหลวงและการบรหารทองถน : สหรฐอเมรกา

องกฤษ ฝรงเศส ญป น และไทย. กรงเทพฯ : ส านกพมพโฟรเพซ.

สมคด เลศไพฑรย. (2547). กฎหมายการปกครองทองถน. กรงเทพฯ: ส านกพมพคณะรฐมนตรและ

ราชกจจานเบกษา.

สนนบาตเทศบาลแหงประเทศไทย. (2527). ประวตเทศบาลและเมองพทยา: ทระลกครบรอม 50 ป

เทศบาล ในประวตการจดตงเทศบาลและเมองพทยา. กรงเทพฯ: โรงพมพสวนทองถน.

เสกสรรค ประเสรฐกล. (2533). รฐไทยในกฎหมายตราสามดวง. ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรม

แหงชาต (สวช.), กฎหมายตราสามดวงกบสงคมไทย เอกสาร สวช.

อทย หรญโต. (2523). การปกครองทองถน. กรงเทพฯ: ส านกพมพอนเดยนสโตร.