อตัลกัษณ์ของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย

โดย นายศวิดล วราเอกศริ ิ

วทิยานิพนธน์ี้เป็นสว่นหน่ึงของการศกึษาตามหลกัสตูรปรญิญาอกัษรศาสตรมหาบณัฑติ

สาขาวชิาภาษาไทย ภาควชิาภาษาไทย

บณัฑติวทิยาลยั มหาวทิยาลยัศลิปากร ปีการศกึษา 2559

ลขิสทิธิข์องบณัฑติวทิยาลยั มหาวทิยาลยัศลิปากร

อตัลกัษณ์ของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย

โดย นายศวิดล วราเอกศริ ิ

วทิยานิพนธน์ี้เป็นสว่นหน่ึงของการศกึษาตามหลกัสตูรปรญิญาอกัษรศาสตรมหาบณัฑติ สาขาวชิาภาษาไทย ภาควชิาภาษาไทย

บณัฑติวทิยาลยั มหาวทิยาลยัศลิปากร ปีการศกึษา 2559

ลขิสทิธิข์องบณัฑติวทิยาลยั มหาวทิยาลยัศลิปากร

THE IDENTITIES OF SITA IN THAI RAMAKIENS

By Mister Siwadol Waraaeksiri

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Arts Program in Thai

Department of Thai Graduate School, Silpakorn University

Academic Year 2016 Copyright of Graduate School, Silpakorn University

บณัฑติวทิยาลยั มหาวทิยาลยัศลิปากร อนุมตัใิหว้ทิยานิพนธเ์รื่อง “อตัลกัษณ์ของนาง

สีดาในรามเกียรติฉ์บับต่างๆ ของไทย” เสนอโดยนายศิวดล วราเอกศิร ิเป็นส่วนหนึ่งของ

การศกึษาตามหลกัสตูรปรญิญาอกัษรศาสตรมหาบณัฑติ สาขาวชิาภาษาไทย

.................................................................

(รองศาสตราจารย ์ดร.ปานใจ ธารทศันวงศ)์

คณบดบีณัฑติวทิยาลยั

วนัที.่........เดอืน......................พ.ศ.............

อาจารยท์ีป่รกึษาวทิยานิพนธ ์

รองศาสตราจารยบ์าหยนั อิม่ส าราญ

คณะกรรมการตรวจสอบวทิยานิพนธ ์

........................................................ ประธานกรรมการ

(ผูช้่วยศาสตราจารย ์ดร.สุมาล ี ลิม้ประเสรฐิ)

.........../....................../.....................

........................................................ กรรมการ

(ผูช้่วยศาสตราจารย ์ดร.บุษบา บวัสมบรูณ์)

........../...................../.......................

....................................................... กรรมการ ............................................ กรรมการ

(ผูช้่วยศาสตราจารย ์ดร.สุกฤตยา จกัรปิง) (รองศาสตราจารยบ์าหยนั อิม่ส าราญ)

.........../...................../...................... ............/....................../....................

ง

55202210 : สาขาวชิาภาษาไทย ค าส าคญั : นางสดีา / ความเป็นนางสดีา / รามเกยีรติ ์/ อตัลกัษณ์ ศวิดล วราเอกศริ ิ: อตัลกัษณ์ของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย. อาจารยท์ี่ปรกึษาวทิยานิพนธ ์: รองศาสตราจารยบ์าหยนั อิม่ส าราญ. 324 หน้า. วทิยานิพนธ์ฉบบันี้มวีตัถุประสงค์เพื่อศกึษาความเป็นนางสดีาและอตัลกัษณ์ของนาง สดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทยทัง้หมด 16 ฉบบั ไดแ้ก่ รามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง 9 ฉบบั รามเกียรติฉ์บบัภาคเหนือ 4 ฉบบั และรามเกียรติฉ์บบัภาคอีสาน 3 ฉบบั โดยได้ใช้แนวคิดเรือ่งอตัลกัษณ์เป็นแนวทางศกึษาตวัละครนางสดีาประกอบกบัการวเิคราะหต์วับทวรรณกรรม ผลการศกึษาพบว่า คุณสมบตัทิีก่ าหนดความเป็นนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทยมทีัง้หมด 7 ประการ ไดแ้ก่ 1) ภูมหิลงั 2) ชาตกิ าเนิด 3) ลกัษณะภายนอก 4) ลกัษณะพเิศษ 5) ช่วงชวีติ 6) พฤตกิรรมและการแสดงออก และ 7) การเป็นคู่บุญของบุรุษเพศ คุณสมบตัต่ิางๆ เหล่านี้ซึง่เมื่อประกอบกนัเขา้แลว้จะหมายถงึนางสดีาในรามเกยีรติ ์และความเป็นนางสดีาดงักล่าวจะอยูร่ว่มกนัทัง้แบบรวมศูนย ์กระจุกตวัและกระจายตวั กล่าวไดว้่า เมื่ออยู่ร่วมกนัแบบรวมศูนย์จะสร้างอตัลกัษณ์ร่วมของนางสดีาในรามเกยีรติทุ์กฉบบั เมื่ออยู่ร่วมกนัแบบกระจกุตวัจะสรา้งอตัลกัษณ์ร่วมของนางสดีาในรามเกยีรติเ์ฉพาะถิน่และอตัลกัษณ์ร่วมของนางสดีาในรามเกยีรติข์า้มถิน่ และเมื่ออยู่ร่วมกนัแบบกระจายตวัจะสรา้งอตัลกัษณ์จ าเพาะของนางสดีาในรามเกยีรติ ์ประการส าคญันางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่1 สามารถครอบครองคุณสมบตัขิองความเป็นนางสดีาไดม้ากทีสุ่ด จงึท าใหก้ลายเป็นอตัลกัษณ์ตวัแทนของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัภาษาไทย ภาควชิาภาษาไทย บณัฑติวทิยาลยั มหาวทิยาลยัศลิปากรลายมอืชื่อนกัศกึษา................................................................... ปีการศกึษา 2559 ลายมอืชื่ออาจารยท์ีป่รกึษาวทิยานิพนธ.์................................................................

จ

55202210 : MAJOR: THAI KEYWORDS: SITA / ESSENCE OF SITA / RAMAKIEN / IDENTITY SIWADOL WARAAEKSIRI: THE IDENTITIES OF SITA IN THAI RAMAKIENS. THESIS ADVISOR: ASSOC. PROF. BAYAN IMSAMRAN. 324 pp. The purpose of this thesis was to study the essence and the identities of Sita in the 16 versions of Thai Ramakiens, which comprise 9 versions from the central region, 4 versions from the north and 3 versions from the northeast. The concept of identity and literary texts analysis were used to analyze Sita. The results reveal 7 qualities that determine the essence of Sita in Thai Ramakiens. These are the following: 1) background 2) birth 3) appearance 4) special characteristics 5) life span 6) behavior and expression and 7) the benevolent couple of man. All of these qualities characterize the essence of Sita in Thai Ramakiens. The qualities characterizing the essence of Sita co-exist in centralized, concentrated, and diffused patterns. When they co-exist in the centralized pattern, they define the shared identity of Sita in all of Thai Ramakien versions. When they co-exist in the concentrated pattern, they constitute the shared identity of Sita in the region-endemic and region-crossing types of Thai Ramakiens. When they co-exist in the diffused pattern, they form a unique identity of Sita in Thai Ramakiens. Importantly, Sita in King Rama I’s version possesses most of the qualities characterizing the essence of Sita and thus she is the representative identity of Sita in Thai Ramakiens. Department of Thai Graduate School, Silpakorn University Student’s signature................................................................... Academic Year 2016 Thesis Advisor’s signature...................................................

ฉ

กิตติกรรมประกาศ

วทิยานิพนธฉ์บบันี้สามารถส าเรจ็ลุล่วงไดด้ว้ยความกรุณาจากรองศาสตราจารยบ์าหยนั อิม่ส าราญ อาจารยท์ี่ปรกึษาวทิยานิพนธ์ซึ่งเป็นผู้จุดประกายหวัข้อวทิยานิพนธ์ พรอ้มทัง้สละเวลาอนัมคี่าในการใหค้ าแนะน าทีม่ปีระโยชน์และช่วยตรวจแกไ้ขขอ้บกพรอ่งใหถู้กตอ้ง ขอขอบพระคุณคณะกรรมการสอบวทิยานิพนธ์ทุกท่าน อนัได้แก่ ผู้ช่วยศาสตราจารย ์ดร.สุมาล ีลิม้ประเสรฐิ ผู้ช่วยศาสตราจารย ์ดร.บุษบา บวัสมบูรณ์ และผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. สุกฤตยา จักรปิง ซึ่งกรุณาสละเวลาอันมีค่าในการช่วยสอบหัวข้อวิทยานิพนธ์และสอบวทิยานิพนธ ์ตลอดจนใหค้ าแนะน าทีม่คีวามรูแ้ละมปีระโยชน์ต่อวทิยานิพนธฉ์บบันี้ ขอขอบพระคุณรองศาสตราจารย์จุไรรตัน์ ลกัษณะศิริ รองศาสตราจารย์กัญญรตัน์ เวชชศาสตร์ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อุบล เทศทอง รองศาสตราจารย์สุวฒันา เลี่ยมประวตั ิอาจารย ์ดร.ปทัมา ฑฆีประเสรฐิกุล ผูช้่วยศาสตราจารยศุ์ภชยั ต๊ะวชิยั และอาจารยว์มิลศริ ิกลิน่บุบผา ตลอดจนคณาจารยท์ุกท่านทีม่อบความรูแ้ก่ผูศ้กึษาทัง้ทางดา้นภาษาและวรรณคด ี ขอขอบคุณอาจารย ์ดร.บารม ีเขยีววชิยั แห่งภาควชิาภาษาองักฤษ คณะอกัษรศาสตร ์มหาวทิยาลยัศลิปากรทีช่่วยขดัเกลาบทคดัยอ่ภาษาองักฤษใหม้คีวามถูกตอ้งและสละสลวย ขอขอบคุณราชกรฑีาสโมสรที่มอบทุนการศึกษาจ านวน 30,000 บาท ขอขอบคุณโครงการทุนวจิยัมหาบณัฑติ สกว. (ดา้นสงัคมศาสตร ์– มนุษยศาสตร)์ รว่มกบับณัฑติวทิยาลยั มหาวทิยาลยัศลิปากรทีร่ว่มมอบทุนในการท าวทิยานิพนธค์รัง้นี้ และขอขอบคุณบณัฑติวทิยาลยั มหาวทิยาลยัศลิปากรทีม่อบเงนิสนับสนุนในการน าเสนอบทความวชิาการซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของวทิยานิพนธใ์นงานประชุมวชิาการระดบัชาต ิSMARTS ครัง้ที ่6 อตัลกัษณ์แห่งเอเชยี 2016 ขอขอบใจแป้งร ่า อิ๊ก โดม และกิ๊ก รุ่นน้องที่น่ารกัซึ่งสละเวลาช่วยถ่ายเอกสารต่างๆ จากจุฬาลงกรณ์มหาวทิยาลยั มหาวทิยาลยัเกษตรศาสตรแ์ละมหาวทิยาลยัเชยีงใหม่ และขอขอบใจแคนน่อน นิ่ม ทบัทมิ พี่สมบตัิ พี่ฟา รุ่นน้องและรุ่นพี่ที่น่ารกัซึ่งคอยให้ก าลงัใจ รวมถึงเพื่อนๆ พี่ๆ น้องๆ ทัง้ร ัว้มหาวทิยาลยัเดยีวกนัและมหาวทิยาลยัอื่นๆ ทีม่อิาจเอือ้นเอ่ยไดห้มด ขอขอบพระคุณคุณแม่สอิง้ สบีวั ผูเ้ป็นมารดาที่คอยใหก้ าลงัใจและสนบัสนุนก าลงัทรพัย ์ขอขอบพระคุณเตีย่เตี้ยน วราเอกศริ ิผูเ้ป็นบดิาซึง่ท่านไดไ้ปสู่สมัปรายภพตัง้แต่ผูศ้กึษาวยัเยาว์โดยขอมอบความส าเรจ็ของวทิยานิพนธเ์ล่มนี้แด่ “แม่” และ “เตีย่” ดว้ยจติบูชาแห่งความกตญัญูกตเวทติา ขอขอบคุณป้าติม๋และน้ายนืที่ช่วยเหลอืผู้ศกึษาในด้านต่างๆ และขอขอบคุณญาตพิี่น้องตระกูลวราเอกศริ ิ/ คงวฒันกุล / สุวฒันานนัท ์และพงศบ์วรจรสัทุกๆ คนจากใจจรงิ ทา้ยที่สุดนี้ ขอขอบคุณทัง้แรงใจและแรงกดดนัที่เสยีดทานอารมณ์และความรูส้กึซึ่งได้ช่วยผลกัดนัให้ต้นกลา้ต้นนี้สามารถหยดัยนืกลายเป็น “ต้นไมแ้ห่งวรรณกรรม” ของศกัดิแ์ละศรีแห่งปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต ณ บ้านภาควิชาภาษาไทย รัว้คณะอักษรศาสตร ์มหาวทิยาลยัศลิปากรอยา่งสวยงามและเตม็ภาคภูม ิ

ช

สารบญั

หน้า

บทคดัยอ่ภาษาไทย...............................................................................................................ง บทคดัยอ่ภาษาองักฤษ..........................................................................................................จ กติตกิรรมประกาศ.................................................................................................................ฉ สารบญั.................................................................................................................................ช สารบญัตาราง.......................................................................................................................ฒ สารบญัภาพ..........................................................................................................................ท บทที ่

1 บทน า.......................................................................................................................1 ความเป็นมาและความส าคญัของปัญหา...........................................................1 วตัถุประสงคข์องการศกึษา..............................................................................4 สมมตฐิานของการศกึษา..................................................................................4 ขอบเขตของการศกึษา.....................................................................................5 ขอ้ตกลงเบือ้งตน้.............................................................................................6 นิยามศพัทเ์ฉพาะ............................................................................................6 กรอบแนวทางทีใ่ชศ้กึษา..................................................................................7 วธิดี าเนินการศกึษา.........................................................................................7 แหล่งขอ้มลูทีใ่ชส้บืคน้เพื่อการศกึษา................................................................8 ประโยชน์ทีค่าดว่าจะไดร้บั...............................................................................8 2 แนวคดิและทฤษฎ ี/ เอกสารและงานวจิยัทีเ่กีย่วขอ้ง...................................................9 แนวคดิและทฤษฎ.ี..........................................................................................9 แนวคดิเรือ่งอตัลกัษณ์............................................................................9 เอกสารและงานวจิยัทีเ่กีย่วขอ้ง......................................................................14 เอกสารและงานวจิยัทีเ่กีย่วขอ้งกบันางสดีา...........................................14 เอกสารและงานวจิยัทีเ่กีย่วขอ้งกบัตวัละครในเรือ่งรามเกยีรติ.์...............16 เอกสารและงานวจิยัทีเ่กีย่วขอ้งกบัอตัลกัษณ์กบัวรรณกรรม...................17

ซ

บทที ่ หน้า 3 นางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย................................................................21 ภมูหิลงัตวับทรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย..................................................22 รามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง.....................................................................23 ค าพากยร์ามเกยีรติฉ์บบัสมยัอยธุยา...........................................23 บทละครรามเกยีรติฉ์บบัสมยัอยธุยา...........................................24 บทละครรามเกยีรติฉ์บบัพระเจา้กรงุธนบุร.ี..................................26 บทละครรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่1.............................................27 บทละครรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่2.............................................28 บทละครรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่4.............................................29 บทรอ้งและบทพากยร์ามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่6...........................30

บทละครดกึด าบรรพเ์รือ่งรามเกยีรติฉ์บบัสมเดจ็พระเจา้บรมวงศ์เธอ เจา้ฟ้ากรมพระยานรศิรานุวดัตวิงศ์.............................................33

ค าพากย ์- เจรจารามเกยีรติฉ์บบัวดัขนอน..................................33 รามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือ....................................................................34 ปรมัมเหยีร................................................................................36 พรหมจกัร..................................................................................36 ลงักาสบิโห................................................................................37 หอรมาน....................................................................................38 รามเกยีรติฉ์บบัภาคอสีาน....................................................................39 ควายทวัระพ.ี.............................................................................39 พระรามชาดก............................................................................40 พระลกั - พระลาม......................................................................42 นางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย.......................................................44 นางสดีาในค าพากยร์ามเกยีรติฉ์บบัสมยัอยธุยา.....................................44 นางสดีาในบทละครรามเกยีรติฉ์บบัสมยัอยธุยา.....................................45 นางสดีาในบทละครรามเกยีรติฉ์บบัพระเจา้กรงุธนบุร.ี...........................45 นางสดีาในบทละครรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่1......................................46 นางสดีาในบทละครรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่2......................................47 นางสดีาในบทละครรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่4......................................48 นางสดีาในบทรอ้งและบทพากยร์ามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่6....................48

ฌ

บทที ่ หน้า

นางสดีาในบทละครดกึด าบรรพเ์รือ่งรามเกยีรติฉ์บบัสมเดจ็พระเจา้ บรมวงศเ์ธอ เจา้ฟ้ากรมพระยานรศิรานุวดัตวิงศ์...................................50

นางสดีาในค าพากย ์- เจรจารามเกยีรติฉ์บบัวดัขนอน............................50 นางสดีาในปรมัมเหยีร..........................................................................51 นางสดีาในพรหมจกัร...........................................................................52 นางสดีาในลงักาสบิโห..........................................................................53 นางสดีาในหอรมาน.............................................................................54 นางสดีาในควายทวัระพ.ี......................................................................55 นางสดีาในพระรามชาดก.....................................................................55 นางสดีาในพระลกั - พระลาม...............................................................56 4 ความเป็นนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย..................................................58 ภมูหิลงัของนางสดีา.......................................................................................59 นางสดีาคอืพระลกัษม.ี.........................................................................59 นางสดีาคอืนางสุชาดา.........................................................................64 นางสดีาคอืนางสุธรรมา (สุธมัมา).........................................................68 นางสดีาคอืเทพธดิาสดิา.......................................................................71 ชาตกิ าเนิดของนางสดีา.................................................................................72 การไมไ่ดด้ ารงฐานะเป็นพระราชธดิาของทศกณัฐ.์.................................72 การด ารงฐานะเป็นพระราชธดิาของทศกณัฐ.์.........................................74 การด ารงฐานะเป็นพระราชธดิาในวงศก์ษตัรยิม์นุษย.์...................74 การด ารงฐานะเป็นพระราชธดิาในวงศก์ษตัรยิย์กัษ์......................77 ลกัษณะภายนอกของนางสดีา........................................................................79 การมรีปูลกัษณ์ทีส่วยงาม.....................................................................79 การแต่งกาย........................................................................................85 การแต่งกายนางแบบละครใน.....................................................85 การแต่งกายผา้ทพิยจ์ากเทวดา...................................................87 การแต่งกายแบบดาบสนิี............................................................88 ลกัษณะพเิศษของนางสดีา.............................................................................90 ลกัษณะพเิศษดา้นการเกดิ...................................................................91 การเปล่งเสยีงตอนเกดิ...............................................................91

ญ

บทที ่ หน้า การจตุมิาเกดิเหนือตกัทศกณัฐ.์..................................................92 ลกัษณะพเิศษดา้นความอาฆาตแคน้.....................................................93 การมจีติอาฆาตแคน้ต่อทศกณัฐ.์.................................................93 ลกัษณะพเิศษดา้นการเจรญิเตบิโต.......................................................94 การเจรญิเตบิโตดว้ยน ้านมพระฤษ.ี.............................................94 การเจรญิเตบิโตอยูใ่ตด้นิ............................................................96 ลกัษณะพเิศษดา้นการมเีทวดาช่วยเหลอื..............................................98 เทวดานิรมติทีอ่ยูอ่าศยัและผา้ทพิยป์กคลุมกาย...........................98 เทวดาคอยปกป้อง.....................................................................99 การมขีองวเิศษและเวทมนต์คาถา.............................................100 การมคีวามรูห้ลายภาษา...........................................................101 ลกัษณะพเิศษดา้นรา่งกาย.................................................................102 การมกีายรอ้น..........................................................................102 ลกัษณะพเิศษดา้นพลงัจติอธษิฐาน.....................................................105 การขอใหไ้ฟไหมร้า่งกาย..........................................................105 การเสีย่งทายบุษบกแกว้...........................................................106 การลุยไฟ................................................................................109 ธรณแีหวก...............................................................................115 ช่วงชวีติของนางสดีา...................................................................................119 ช่วงชวีติวยัเยาวถ์งึการอภเิษกสมรส...................................................119 การเป็นผูท้ีถู่กทอดทิง้..............................................................120 การเป็นธดิาบุญธรรมของพระฤษ.ี.............................................122 การไดอ้ภเิษกสมรสกบัผูม้บีุญ..................................................126 ช่วงชวีติหลงัการอภเิษกสมรส............................................................133 การมคีวามสมัพนัธท์ีด่กีบัเครอืญาตขิองสาม.ี............................133 นางสดีาในฐานะลกูสะใภ.้................................................134 นางสดีาในฐานะพีส่ะใภ.้.................................................136 การเป็นนางกษตัรยิแ์ละเจา้นาย................................................140 การเป็นผูห้ญงิทีต่อ้งถูกช่วงชงิ..................................................143 ช่วงชวีติแห่งการพสิจูน์ความดงีาม.....................................................148 การลุยไฟเพื่อพสิจูน์ความบรสิุทธิ.์............................................148

ฎ

บทที ่ หน้า การเป็นผูท้ีถู่กลงทณัฑจ์ากสาม.ี...............................................149 การมาอาศยัอยูก่บัพระฤษ.ี.......................................................153 การกลบัสู่ฐานะธดิาบุญธรรมของพระฤษ.ี..................................155 การเป็นแมเ่ลีย้งเดีย่ว (single mom).........................................155 การเป็นผูเ้สยีสละ.....................................................................160 การกลบัสู่สวรรค.์.....................................................................164 พฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา.....................................................167 การมคีวามซื่อสตัยแ์ละภกัดต่ีอสาม.ี...................................................167 การดแูลปรนนิบตัสิาม.ี.......................................................................172 การมคีวามกตญัญกูตเวท.ี..................................................................176 การมคีวามเคารพต่อผูท้รงศลี.............................................................179 การมคีวามหลงใหลในของแปลกตาและสวยงาม..................................181 การถอืตวัและหยิง่ในศกัดิศ์ร.ี.............................................................189 การวางตวัเหมาะสม...........................................................................196 การใชว้าจารนุแรงและตรงไปตรงมา...................................................198 การแสดงออกทางอารมณ์เศรา้โศกรนุแรง...........................................203 การมคีวามรกัและห่วงใยบุตร.............................................................211 การบชูาสาม.ี.....................................................................................214 การส านึกผดิ......................................................................................214 การเป็นคู่บุญของบุรษุเพศของนางสดีา.........................................................221 นางสดีา : ผูเ้ป็นพระมเหสคีู่บุญของพระจกัรพรรดริาช.........................221 นางสดีา : ผูเ้ป็นภรรยาคู่บุญทีด่ขีองสาม.ี............................................223 5 อตัลกัษณ์ของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย.........................................228 อตัลกัษณ์รว่มของนางสดีา...........................................................................229 อตัลกัษณ์รว่มของนางสดีาในรามเกยีรติทุ์กฉบบั.................................230 การเป็นพระมเหสขีองพระราม..................................................230 การมรีปูลกัษณ์ทีส่วยงาม.........................................................232 การมคีวามซื่อสตัยแ์ละภกัดต่ีอสาม.ี..........................................233 การเป็นมลูเหตุแหง่ความขดัแยง้ของการแยง่ชงิ........................234 การเป็นนางกษตัรยิแ์ละเจา้นาย................................................235

ฏ

บทที ่ หน้า อตัลกัษณ์รว่มของนางสดีาในรามเกยีรติเ์ฉพาะถิน่..............................236 อตัลกัษณ์รว่มของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง.............236 ลกัษณะภายภายนอกของนางสดีาดา้นการแต่งกาย.........236 การแต่งกายนางแบบละครใน................................236 การแต่งกายนางแบบดาบสนิี................................237 ลกัษณะพเิศษของนางสดีา..............................................237 ช่วงชวีติของนางสดีา......................................................238 การมคีวามสมัพนัธท์ีด่กีบัเครอืญาตขิองสาม.ี.........239 การลุยไฟเพื่อพสิจูน์ความบรสิุทธิ.์.........................239 การเป็นผูท้ีถู่กลงทณัฑจ์ากสาม.ี............................240 การมาอาศยัอยูก่บัพระฤษ.ี...................................240 การเป็นแมเ่ลีย้งเดีย่ว (single mom).....................241 การเป็นผูเ้สยีสละ.................................................241 พฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา........................242 การดแูลปรนนิบตัสิาม.ี..........................................242 การมคีวามกตญัญกูตเวท.ี....................................243 การมคีวามเคารพต่อผูท้รงศลี...............................243 การมคีวามหลงใหลในของแปลกตาและสวยงาม....244 การถอืตวัและหยิง่ในศกัดิศ์ร.ี................................244 การใชว้าจารนุแรงและตรงไปตรงมา......................245 การแสดงออกทางอารมณ์เศรา้โศกรนุแรง..............245 การมคีวามรกัและห่วงใยบุตร................................246 การส านึกผดิ........................................................247 อตัลกัษณ์รว่มของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือ และ/หรอืภาคอสีาน..................................................................248 ภมูหิลงัของนางสดีา.......................................................248 ชาตกิ าเนิดของนางสดีา..................................................249 ลกัษณะภายภายนอกของนางสดีาดา้นการแต่งกาย.........250 การแต่งกายผา้ทพิยจ์ากเทวดา.............................250 ลกัษณะพเิศษของนางสดีา..............................................250 ช่วงชวีติของนางสดีา......................................................252

ฐ

บทที ่ หน้า การเป็นผูท้ีถู่กทอดทิง้...........................................252 การเป็นธดิาบุญธรรมของพระฤษ.ี.........................252 การไดอ้ภเิษกสมรสกบัผูม้บีุญ...............................253 การมคีวามสมัพนัธท์ีด่กีบัเครอืญาตขิองสาม.ี.........253 การเป็นผูท้ีถู่กลงทณัฑจ์ากสาม.ี............................254 การมาอาศยัอยูก่บัพระฤษ.ี...................................255 การกลบัสู่ฐานะธดิาบุญธรรมของพระฤษ.ี..............255 การเป็นแมเ่ลีย้งเดีย่ว (single mom).....................256 การกลบัสู่สวรรค.์.................................................256 พฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา........................256 การดแูลปรนนิบตัสิาม.ี..........................................257 การมคีวามกตญัญกูตเวท.ี....................................257 การมคีวามหลงใหลในของแปลกตาและสวยงาม....257 การวางตวัเหมาะสม.............................................258 การใชว้าจารนุแรงและตรงไปตรงมา......................258 การมคีวามรกัและห่วงใยบุตร................................259 การเป็นคู่บุญของบุรษุเพศของนางสดีา...........................259 อตัลกัษณ์รว่มของนางสดีาในรามเกยีรติข์า้มถิน่..................................260 ลกัษณะพเิศษของนางสดีา.......................................................261 ช่วงชวีติของนางสดีา................................................................262 พฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา..................................263 อตัลกัษณ์จ าเพาะของนางสดีา......................................................................271 บทละครรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่1....................................................272 ภมูหิลงัของนางสดีา.................................................................272 ชาตกิ าเนิดของนางสดีา............................................................272 ลกัษณะพเิศษของนางสดีา.......................................................273 การเป็นคู่บุญของบุรษุเพศของนางสดีา.....................................274 พรหมจกัร.........................................................................................274 ภมูหิลงัของนางสดีา.................................................................274 ช่วงชวีติของนางสดีา (ช่วงชวีติหลงัการอภเิษกสมรส)...............275

ฑ

บทที ่ หน้า ลงักาสบิโห........................................................................................275 ภมูหิลงัของนางสดีา.................................................................275 ลกัษณะพเิศษของนางสดีา.......................................................276 ช่วงชวีติของนางสดีา (ช่วงชวีติวยัเยาว)์....................................276 พระรามชาดก....................................................................................277 ลกัษณะพเิศษของนางสดีา.......................................................277 ช่วงชวีติของนางสดีา (ช่วงชวีติวยัเยาว)์....................................277 พระลกั – พระลาม.............................................................................278 ช่วงชวีติของนางสดีา (ช่วงชวีติวยัเยาว)์....................................278 บทละครดกึด าบรรพเ์รือ่งรามเกยีรติฉ์บบัสมเดจ็พระเจา้บรมวงศเ์ธอ เจา้ฟ้ากรมพระยานรศิรานุวดัตวิงศ.์....................................................279 พฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา..................................279 6 สรปุ อภปิรายผลและขอ้เสนอแนะ..........................................................................294 สรปุผลการศกึษา.........................................................................................294 อภปิรายผลการศกึษา..................................................................................303 ขอ้เสนอแนะ................................................................................................306 รายการอ้างองิ...................................................................................................................308 ภาคผนวก.........................................................................................................................320 เปรยีบเทยีบชื่อตวัละครในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย.......................................321 ประวตัผิูศ้กึษา...................................................................................................................324

ฒ

สารบญัตาราง

ตารางที ่ หน้า 1 ภมูหิลงัของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย............................................72 2 ชาตกิ าเนิดของของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย.................................79 3 การมรีปูลกัษณ์ทีส่วยงามของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย..................85 4 การแต่งกายของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย.....................................90 5 ลกัษณะพเิศษของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย (ต่อ)........................117 6 ช่วงชวีติวยัเยาวถ์งึการอภเิษกสมรสของนางสดีาในรามเกยีรติ ์ ฉบบัต่างๆ ของไทย..................................................................................133 7 ช่วงชวีติหลงัการอภเิษกสมรสของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย.........148 8 ช่วงชวีติแห่งการพสิูจน์ความดงีามของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย..166 9.1 พฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย...........220 9.2 พฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย...........220 9.3 พฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย...........220 9.4 พฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย...........221 9.5 พฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย...........221 10 การเป็นคู่บุญของบุรษุเพศของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย..............226 11 อตัลกัษณ์รว่มดา้นลกัษณะภายนอก : การแต่งกายนางแบบละครในของนางสดีา ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง......................................................................237 12 อตัลกัษณ์รว่มดา้นลกัษณะภายนอก : การแต่งกายแบบดาบสนิขีองนางสดีา ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง......................................................................237 13 อตัลกัษณ์รว่มดา้นลกัษณะพเิศษของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง............238 14 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา: การมคีวามสมัพนัธ์ทีด่กีบั เครอืญาตขิองสาม ีในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง.........................................239 15 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา : การลุยไฟเพื่อพสิจูน์ความบรสิุทธิ ์ ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง......................................................................240 16 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา: การเป็นผูท้ีถู่กลงทณัฑจ์ากสามี ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง......................................................................240 17 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา: การมาอาศยัอยูก่บัพระฤษี ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง......................................................................241

ณ

ตารางที ่ หน้า 18 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา: การเป็นแมเ่ลีย้งเดี่ยว (single mom) ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง......................................................................241 19 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา: การเป็นผูเ้สยีสละ ในรามเกยีรติ ์ ฉบบัภาคกลาง..........................................................................................242 20 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การดแูลปรนนิบตัสิาม ีในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง....................................242 21 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การมคีวามกตญัญกูตเวท ีในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง..............................243 22 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การมคีวามเคารพต่อผูท้รงศลี ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง........................243 23 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การมคีวามหลงใหล ในของแปลกตาและสวยงาม ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง...........................244 24 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา : การถอืตวัและ หยิง่ในศกัดิศ์ร ีในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง...............................................245 25 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การใชว้าจารุนแรง และตรงไปตรงมา ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง..........................................245 26 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา : การแสดงออกทาง อารมณ์เศรา้โศกรุนแรง ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง..................................246 27 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การมคีวามรกัและ ห่วงใยบุตร ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง....................................................247 28 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การส านึกผดิ ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคกลาง......................................................................247 29 อตัลกัษณ์รว่มดา้นภมูหิลงัของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนอืและ/หรอื ภาคอสีาน.................................................................................................249 30 อตัลกัษณ์รว่มดา้นชาตกิ าเนิดของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอื ภาคอสีาน.................................................................................................249 31 อตัลกัษณ์รว่มดา้นการแต่งกายผา้ทพิยจ์ากเทวดาของนางสดีาในรามเกยีรติ ์ ฉบบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน............................................................250 32 อตัลกัษณ์รว่มดา้นลกัษณะพเิศษของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือ และ/หรอืภาคอสีาน...................................................................................251

ด

ตารางที ่ หน้า 33 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา : การเป็นผูท้ีถู่กทอดทิง้ ในรามเกยีรติ ์ ฉบบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน............................................................252 34 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา : การเป็นธดิาบุญธรรมของพระฤษ ี ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน........................................253 35 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา: การได้อภเิษกสมรสกบัผูม้บีุญ ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน........................................253 36 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา: การมคีวามสมัพนัธ์ทีด่กีบัเครอืญาต ิ ของสาม ีในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน...........................254 37 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา: การเป็นผูท้ีถู่กลงทณัฑ์จากสาม ี ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน........................................254 38 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา : การมาอาศยัอยูก่บัพระฤษ ี ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน........................................255 39 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา: การกลบัสู่ฐานะธดิาบุญธรรมของพระฤษ ี ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน........................................255 40 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา: การเป็นแมเ่ลีย้งเดีย่ว (single mom) ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน........................................256 41 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีา : การกลบัสู่สวรรค์ ในรามเกยีรติฉ์บบั ภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน....................................................................256 42 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การดแูลปรนนิบตัสิามี ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน........................................257 43 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การมคีวามกตญัญ ู กตเวท ีในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน.............................257 44 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การมคีวามหลงใหล ในของแปลกตาและสวยงาม ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอื ภาคอสีาน.................................................................................................258 45 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การวางตวัเหมาะสม ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน........................................258 46 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การใชว้าจารุนแรง และตรงไปตรงมา ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน.............259 47 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา: การมคีวามรกัและ ห่วงใยบุตร ในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน.......................259

ต

ตารางที ่ หน้า 48 อตัลกัษณ์รว่มดา้นการเป็นคู่บุญของบุรษุเพศของนางสดีา: นางสดีาผูเ้ป็น ภรรยาคู่บุญทีด่ขีองสาม ีในรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือและ/หรอืภาคอสีาน....260 49 อตัลกัษณ์รว่มดา้นลกัษณะพเิศษของนางสดีาในรามเกยีรติข์า้มถิน่.......................261 50 อตัลกัษณ์รว่มดา้นช่วงชวีติของนางสดีาในรามเกยีรติข์า้มถิน่................................263 51 อตัลกัษณ์รว่มดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีา ในรามเกยีรติข์า้มถิน่.................................................................................264 52 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นภมูหิลงัของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่1...............272 53 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นชาตกิ าเนิดของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่1..........273 54 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นลกัษณะพเิศษของนางสดีาในรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่1......273 55 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นการเป็นคู่บุญของบุรษุเพศของนางสดีา: นางสดีาผูเ้ป็น พระมเหสคีู่บุญของพระจกัรพรรดริาชในรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่1.............274 56 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นภมูหิลงัของนางสดีาในพรหมจกัร.......................................275 57 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นช่วงชวีติของนางสดีา (ช่วงชวีติหลงัการอภเิษกสมรส) ในพรหมจกัร............................................................................................275 58 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นภมูหิลงัของนางสดีาในลงักาสบิโห......................................276 59 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นลกัษณะพเิศษของนางสดีาในลงักาสบิโห............................276 60 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นช่วงชวีติของนางสดีา (ช่วงชวีติวยัเยาว)์ ในลงักาสบิโห........276 61 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นลกัษณะพเิศษของนางสดีาในพระรามชาดก........................277 62 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นช่วงชวีติของนางสดีา (ช่วงชวีติวยัเยาว)์ ในพระรามชาดก...278 63 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นช่วงชวีติของนางสดีา (ช่วงชวีติวยัเยาว)์ ในพระลกั – พระลาม................................................................................278 64 อตัลกัษณ์จ าเพาะดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกของนางสดีาในบทละคร ดกึด าบรรพเ์รือ่งรามเกยีรติฉ์บบัสมเดจ็พระเจา้บรมวงศเ์ธอ เจา้ฟ้ากรมพระยานรศิรานุวดัตวิงศ์............................................................279 65 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นภมูหิลงัในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย.....................282 66 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นชาตกิ าเนิดในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย...............282 67 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นลกัษณะภายนอกในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย…...283 68.1 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นลกัษณะพเิศษในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย (ต่อ)...283 68.2 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นลกัษณะพเิศษในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย...........284 68.3 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นลกัษณะพเิศษในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย...........284

ถ

ตารางที ่ หน้า 69 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นช่วงชวีติ (ช่วงชวีติวยัเยาวถ์งึการอภเิษกสมรส) ในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย..............................................................285 70 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นช่วงชวีติ (ช่วงหลงัการอภเิษกสมรส) ในรามเกยีรติ ์ ฉบบัต่างๆ ของไทย (ต่อ)..........................................................................285 71.1 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นช่วงชวีติ (ช่วงชวีติแห่งการพสิจูน์ความดงีาม) ในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย..............................................................286 71.2 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นช่วงชวีติ (ช่วงชวีติแห่งการพสิจูน์ความดงีาม) ในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย..............................................................287 72.1 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกในรามเกยีรติ ์ ฉบบัต่างๆ ของไทย (ต่อ)..........................................................................287 72.2 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกในรามเกยีรติ ์ ฉบบัต่างๆ ของไทย (ต่อ)..........................................................................288 72.3 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นพฤตกิรรมและการแสดงออกในรามเกยีรติ ์ ฉบบัต่างๆ ของไทย..................................................................................289 73 อตัลกัษณ์ของนางสดีาดา้นการเป็นคู่บุญของบุรษุเพศในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย...................................................................................................290 74 เปรยีบเทยีบชื่อตวัละครรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่1 กบัรามเกยีรติฉ์บบัภาคเหนือ (ต่อ)............................................................321 75 เปรยีบเทยีบชื่อตวัละครรามเกยีรติฉ์บบัรชักาลที ่1 กบัรามเกยีรติฉ์บบัภาคอสีาน (ต่อ)............................................................322

ท

สารบญัภาพ

ภาพที ่ หน้า 1 แบบจ าลองการวเิคราะห.์..................................................................................13

1

บทท่ี 1 บทน ำ

1.1 ควำมเป็นมำและควำมส ำคญัของปัญหำ “รามเกยีรติ”์ มใิช่วรรณคดไีทยแท้แต่มทีี่มาจากมหากาพยร์ามายณะหรอืนิทานเรื่องพระรามของอนิเดยีซึง่มไิดแ้พรห่ลายอยูใ่นประเทศอนิเดยีเท่านัน้ ยงัไดแ้พร่หลายและเป็นทีรู่จ้กักนัดใีนภูมภิาคเอเชยีตะวนัออกเฉียงใต้หลายประเทศเมื่อมกีารรบัวฒันธรรมต่างๆ ของอนิเดยีเขา้มา พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพทิยลาภพฤฒยิากร (2518: 136 - 137) ทรงสนันิษฐานว่า นิทานเรื่องพระรามในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ได้เดินทางออกจากอินเดียสู่เอเชียตะวนัออกเฉียงใตพ้รอ้มกบัการเดนิทางของชาวอนิเดยียคุแรกๆ ทีเ่ดนิทางเขา้สู่เอเชยีตะวนัออกเฉียงใต ้คอื ตัง้แต่ก่อนทีว่าลมกีจิะรจนาคมัภรีร์ามายณะ แลว้เรือ่งนี้กไ็ดท้ยอยตามกนัมาสู่เอเชยีตะวนัออกเฉียงใต้เรื่อยๆ เรื่องรามายณะนี้โดยมากมาด้วยการเล่าหรอืรอ้งด้วยปากเปล่าเยีย่งการเล่านิทานในสมยัโบราณ มิได้มีต ารับต าราที่เขียนไว้ ด้วยเหตุนี้ เรื่องรามายณะจึงได้คลาดเคลื่อนกนัออกไปทุกทีๆ อาจกล่าวได้ว่า ชาวอินเดียที่เข้ามาเผยแผ่ลทัธศิาสนาและวฒันธรรมของอนิเดยีสมยัโบราณในเอเชยีตะวนัออกเฉียงใต้นัน้ ส่วนใหญ่เป็นชาวภาคใต้และตะวนัออกของอนิเดยี คอื ชาวทมฬิ ชาวแคว้นกลงิคราษฎรแ์ละชาวเบงคลแีห่งแคว้นเบงกอลมากกว่าจะเป็นคนในแควน้อื่นๆ ประเทศไทยนับเป็นประเทศหนึ่งในภูมภิาคเอเชยีตะวนัออกเฉียงใต้ที่ได้รบัเค้าโครงเรื่องมหากาพย์รามายณะหรอืนิทานเรื่องพระรามเข้าสู่สงัคมไทย เห็นได้จากการที่ไทยรู้จกัรามเกยีรติต์ ัง้แต่สุโขทยัเป็นต้นมา มหีลกัฐานการใชช้ื่อพระรามเรยีกชื่อถ ้าในศลิาจารกึหลกัที ่1 ว่า “จารกึอนัหนึง่มใีนเมอืงเชลยีง สฐาบกไวด้ว้ยพระศรรีตันธาตุ จารกึอนัหนึง่มใีนถ ้าชือ่พระราม อยู่ฝัง่แม่น ้ าสมัพาย.......” (กรมศิลปากร, 2527: 17) เมื่อไทยรบัรามายณะหรอืนิทานเรื่องพระรามเข้ามาก็ได้ปรบัเปลี่ยนชื่อใหม่เป็น “รามเกียรติ”์ อีกทัง้รามเกียรติย์งัเป็นวรรณคดทีี่มีความส าคญัและรู้จกัแพร่หลายเรื่องหน่ึงของสงัคมไทย รามเกียรติจ์งึเป็นวรรณคดทีี่มคีวามผูกพนัอยู่กบัวถิชีวีติไทยแต่โบราณกาล ปรากฏเป็นชื่อบ้านนามเมอืง มงคลนามหรอืมอีทิธพิลสอดแทรกอยู่ในวรรณคดแีละต านานต่างๆ หรอืแมแ้ต่ตามธรรมเนียมนิยมในการเรยีกขานพระนามของพระมหากษตัรยิว์่า “พระรามาธบิด”ี “พระราเมศวร” “พระนารายณ์” เป็นต้น การตัง้ชื่อบ้านนามเมือง เช่น อยุธยา บึงพระราม ฯลฯ ก็ล้วนแต่ได้รบัอิทธิพลจากรามเกียรติท์ ัง้สิ้น รามเกยีรติย์งัเป็นวรรณคดทีีใ่ชอ่้านและยงัมผีูนิ้พนธร์ามเกยีรติเ์พื่อใชส้ าหรบัการแสดงละครและโขน (สมปราชญ ์อมัมะพนัธ,์ 2536 : 133)

2

เมื่อไทยได้รบัเรื่องรามายณะหรอืนิทานเรื่องพระรามเข้ามาในสงัคมไทยแล้ว ก็ได้มีการปรบัเปลี่ยนและตัดเติมเรื่องรามายณะให้เข้ากับคติความเชื่อและบริบทสังคมไทยจนกลายเป็นรามเกยีรติฉ์บบัไทย ดงัทีป่ระคอง นิมมานเหมนิท ์(2546: 2) กล่าวว่า นิทานพระรามแต่ละส านวนมคีวามแตกต่างกนัมากบ้างน้อยบา้ง แมร้ามายณะของอนิเดยีแต่ละฉบบักม็ขีอ้ผดิแผกแตกต่างกนั นิทานพระรามทีแ่พร่กระจายจากอนิเดยีเขา้ไปในสงัคมอื่น มกัปรบัเปลีย่นตามวฒันธรรมของสังคมนัน้ๆ บางทีก็เปลี่ยนแปลงไปมากจนแทบไม่เหลือเค้าเดิม นอกจากนี้รามเกยีรติข์องไทยยงัเป็นวรรณคดทีีไ่ทยรวบรวมมาจากคมัภรีร์ามายณะของวาลมีกแิละนิทานเรือ่งพระรามในแหล่งต่างๆ เขา้ดว้ยกนั โดยดดัแปลงปรุงแต่งเนื้อเรื่องและสาระส าคญัใหเ้ขา้กบัคตแิบบไทยเพื่อความบนัเทงิในการอ่านและการแสดงเป็นหลกั (พชัลนิจ ์จนีนุ่น, 2547: 2) หากพจิารณาเกีย่วกบัรามเกยีรติใ์นประเทศไทยนัน้ จะพบว่า มรีามเกยีรติห์ลากหลายฉบบัที่แพร่กระจายอยู่ในประเทศไทย อาจกล่าวได้ว่า รามเกียรติฉ์บบัภาคกลางจะปรากฏหลากหลายฉบบัทัง้ฉบบัราชส านักและชาวบา้น อกีทัง้เมื่อเรื่องรามเกยีรติข์องไทยแพร่กระจายไปสู่ท้องถิ่นก็เกิดรามเกียรติห์ลากหลายส านวนที่แตกต่างกนัออกไป ไม่ว่าจะเป็นรามเกยีรติ ์ฉบบัภาคเหนือ ภาคอสีาน และภาคใต้ เน้ือเรือ่งของรามเกยีรติส์่วนใหญ่จะเป็นเรื่องราวทีเ่กี่ยวกบัการท าสงครามระหว่างฝ่ายพระรามกบัฝ่ายทศกณัฐ์โดยม ี“นางสดีา” เป็นตวัละครหญงิทีเ่ป็นต้นเหตุของสงคราม กล่าวคอื นางสดีาเป็นพระมเหสขีองพระรามแต่เมือ่ทศกณัฐไ์ดย้นิค าบอกเล่าจากนางส ามนักขากม็จีติหลงรกัใคร่ ทศกณัฐ์จงึท ากลอุบายลกัพาตวันางสดีา ด้วยสาเหตุนี้จงึท าให้พระรามจ าต้องติดตามช่วยเหลอืนางสดีากลบัไป ก่อใหเ้กดิความขดัแยง้ระหว่างฝ่ายพระรามกบัฝ่ายทศกณัฐ์ ท าใหเ้กดิการท าสงครามของทัง้สองฝ่าย ในทีสุ่ดพระราม พระลกัษมณ์และพลวานรกส็ามารถสงัหารฝ่ายทศกณัฐ์ได้ส าเรจ็ ความขดัแยง้ดงักล่าวน าไปสู่การด าเนินเรื่องของรามเกียรติก่์อให้เกิดความสนุกสนาน ผู้อ่านเกิดความรูส้กึอยากตดิตาม อกีทัง้นางสดีายงัเป็นตวัละครหญิงที่ด ารงอยู่ในรามเกยีรติฉ์บบัต่างๆ ของไทย ซึ่งสะทอ้นใหเ้หน็ถงึความส าคญัและความมชีื่อเสยีงของสดีาได้เป็นอยา่งด ี ผู้ศึกษาเห็นว่า “นางสดีา” เป็นตัวละครหญิงที่มคีวามส าคญัมากที่สุดในรามเกียรติ ์และยงัเป็นตวัละครหญงิทีม่ชีื่อเสยีงมากทีสุ่ดในบรรดาตวัละครหญงิในวรรณกรรมไทยและเป็นตวัละครหญงิที่ได้รบัการอ้างถงึว่าเป็นแบบอย่างของผู้หญงิที่มคีวามรกัซื่อสตัยต่์อสาม ีเป็นตวัละครอุดมคตทิีเ่ป็นแบบ (typical type) ของความดงีาม คอื มคีรบทัง้ “ความด”ี และ “ความงาม” ทัง้ทีใ่นการด าเนินเรือ่ง สดีามบีทบาทน้อยมาก (รื่นฤทยั สจัจพนัธุ์, 2556: 115) ถงึแมว้่าในเรื่อง นางสดีาจะมบีทบาทน้อย แต่เมื่อพจิารณาใหถ้ี่ถ้วนจะพบว่า นางสดีาเป็นตวัละครทีเ่ป็นต้นเหตุแห่งสงครามที่ก่อให้เกดิการแย่งชงิระหว่าง�