TC

FIRAT UumlN VERS TES

FEN B L MLER ENST TUumlSUuml

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

Tez Youmlneticisi Prof Dr Asaf VAROL

YUumlKSEK L SANS TEZ

ELEKTRON K VE B LG SAYAR E T M ANAB L M DALI

ELAZI 2009

TC

FIRAT UumlN VERS TES

FEN B L MLER ENST TUumlSUuml

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

Tez Youmlneticisi Prof Dr Asaf VAROL

YUumlKSEK L SANS TEZ

ELEKTRON K VE B LG SAYAR E T M ANAB L M DALI

ELAZI 2009

TC

FIRAT UumlN VERS TES

FEN B L MLER ENST TUumlSUuml

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

YUumlKSEK L SANS TEZ

ELEKTRON K VE B LG SAYAR E T M ANAB L M DALI

Bu tez tarihinde a a da belirtilen juumlri taraf ndan oybirli ioyccediloklu u ile ba ar l ba ar s z olarak de erlendirilmi tir

Dan man Prof Dr Asaf VAROL

Uumlye

Uumlye

Bu tezin kabuluuml Fen Bilimleri Enstituumlsuuml Youmlnetim Kurulu nun tarih ve say l karar yla onaylanm t r

TE EKKUumlR

Bu tez ccedilal mas

suumlresince desteklerini esirgemeyen Dan man m Say n Prof Dr Asaf

VAROL a Prof Dr Z Hakan AKPOLAT a ccedilal mam n her a amas nda sevgi ve guumlvenlerini

her zaman hissetti im aileme e im Fatih AYDO MU a ve oumlzellikle karde im Ya mur

OumlZER e te ekkuumlrlerimi ve uumlkranlar m sunar m

Zeynep OumlZER AYDO MU

I

Ccedil NDEK LER

TE EKKUumlR

Ccedil NDEK LER I

EK LLER L STES

IV

TABLO L STES

VI

KISALTMALAR L STES

VII

OumlZET IX

ABSTRACT X

1 G R

1

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

1

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

1

2 WEB 20 AKIMI 2

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar 4

211 Double Click - Google AdSense 4

212 Flickr 5

213 BitTorrent 5

214 Sosyal A Siteleri 8

2141 Facebook 8

215 Web Guumlnluumlkler 11

216 Wiki 11

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri 13

218 Etiketleme (Folksonomi) 14

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler 14

221 Logolar 14

222 Butonlar 15

223 Arka Planlar 15

224 Ccedilerccedileveler 16

225 Menuumller 16

3 AJAX 17

31 Google Suggest 18

32 Google Maps 18

33 Neden AJAX 19

34 AJAX Metodolojisi 23

341 HTTP Requests Nesnesi 24

II

342 HTTP Request Nesnesinin Oumlzellikleri ve Youmlntemleri 25

343 HTTP Response Nesnesi 26

35 AJAX leti im Teknikleri 27

351 XMLHttp Requests (XHR) Nesnesi 27

36 AJAX Olu turan Bile enler 34

361 E zamanl Olmayan leti im 34

362 E zamanl leti im 35

363 Javascript 36

37 Basit Bir AJAX Oumlrne i 49

38 XML 51

381 Oumlrnek XML Belgesi Olu turma 53

382 XML Dokuumlman n n Yap s

55

383 XML nin Soumlz Dizim Kurallar

67

384 XML Dokuumlmanlar n n leyi i ve Sunumu 69

39 AJAX Prensipleri 69

310 AJAX Kuumltuumlphaneleri ve Araccedillar

70

3101 Prototype 70

3102 AJAX Gear Toolkit 71

3103 AspNet Ajax 71

3104 Dojo Toolkit 71

3105 MochiKit 71

3106 PHPLiveX 71

3107 Sardalya (Sarmal Dinamik Altyap s ) 72

3108 Sajax 72

3109 Solvent 72

31010 AjaxAC 72

31011 Xajax 72

31012 Scriptaculous 73

311 AJAX Uygulamalar nda Kullan lan Di er Teknolojiler 73

3111 HTMLXHTML 73

3112 CSS 73

3113 XSLT 74

4 FLEX 75

41 Adobereg Flexreg 3 Kurulumu ccedilin Gereken Minimum Sistem Gereksinimleri 76

411 Windows ccedilin Flex Builder 3 (Standart ve Profesyonel) 76

III

412 Macintosh ccedilin Flex Bu lder 3 (Standart ve Profesyonel) 77

5 CcedilEVR M Ccedil KATALOG TASARIMI F rat Uumlniversitesi Oumlrne i 78

6 SONUCcedil 88

61 Oumlneriler 89

KAYNAKLAR 90

OumlZGECcedilM

95

EK 96

IV

EK LLER L STES

Sayfa

ekil 21 Web 20 kavram

2

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar 3

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar 4

ekil 24 Flickr sitesinin logosu 5

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu 5

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

6

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml 7

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i 9

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi 10

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu 12

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu 14

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i 15

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri 15

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri 15

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek 16

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i 16

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml 17

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 34 Geleneksel sunucularda istekcevap modeli 20

ekil 35 AJAX n asenkron istekcevap modeli 20

ekil 36 Klasik Web uygulamalar nda t kla-bekle doumlnguumlsuuml 21

ekil 37 T kla-T kla interaktif AJAX uygulamas

21

ekil 38 Geleneksel Web ileti im modeli ile AJAX ileti im modeli 21

ekil 39 Web uygulamas ndaki cevap ak

22

ekil 310 AJAX uygulamalar ndaki istek ak

22

ekil 311 Normal Web ile AJAX uygulamalar n n kar la t rmas

23

ekil 312 Geleneksel istekcevap (requestresponse) youmlntemi 23

ekil 313 Standart AJAX etkile imi 32

ekil 314 E zamanl olmayan ileti im modeli 35

ekil 315 E zamanl ileti im modeli 36

ekil 316 Javascript nesneleri 44

V

ekil 317 DOM a accedil yap s

46

ekil 318 AJAX oumlrne i 49

ekil 319 sonuchtml sayfas n n ekran ccedil kt s

51

ekil 320 denemexml dosyas n n a accedil yap s

53

ekil 321 XML belgesi 55

ekil 322 Oumlrnek bir XML dokuumlman yap s

56

ekil 323 denemexsd nin ekran goumlruumlntuumlsuuml 65

ekil 41 Flex uygulamalar n n i lem ak emas

75

ekil 42 Flex arayuumlzuuml 76

ekil 51 Kodlama algoritmas

79

ekil 52 Katalo un ilk sayfas n n ekran goumlruumlntuumlsuuml 81

ekil 53 Katalo un 23 sayfa goumlruumlntuumlsuuml 82

ekil 54 Katalo un sayfa ccedilevirme efektli goumlruumlntuumlsuuml 83

ekil 55 Katalo un navigasyon ccedilubu u 84

ekil 56 Tuumlm Sayfalar duuml mesi t kland ndaki ekran goumlruumlntuumlsuuml 85

ekil 57 Zoom oumlzelli i 86

VI

TABLO L STES

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu 10

Tablo 31 Standart XHR nesnesinin oumlzellikleri 30

Tablo 32 Standart XHR nesnesinin fonksiyonlar

31

Tablo 33 De i ken tuumlrleri 41

Tablo 34 leccediller ve goumlrevleri 41

Tablo 35 kili i leccediller 42

Tablo 36 DTD karakterleri ve accedil klamalar

61

Tablo 37 DTD ccedilindeki niteliklerin de er ve accedil klamalar

62

Tablo 38 Varsay lan de erler ve accedil klamalar

62

Tablo 39 XML Belgelerinde kullan lan varl k bildirimleri 67

VII

KISALTMALAR L STES

AJAX Asenkron JavaScript ve XML

API Application Programming Interface (Uygulama Program Arayuumlzuuml)

ASP Active Server Pages (Aktif Sunucu Sayfalar )

CDNs Content Distributed Networks ( ccedilerik Da t c A lar)

CMS Content Management System ( ccedilerik Youmlnetim Sistemi)

CGI Common Gateway Interface (Genel Geccedili Arayuumlzuuml)

CSS Cascading Style Sheets (Basamakl Stil Sayfalar )

DFA DART for Advertisers

DOM Document Object Model (Doumlkuumlman Nesne Modeli)

DTD The Document Type Definition (Dokuumlman Tipi Tan mlama)

DWR Direct Web Remoting ( Direkt Web Eri imi)

ECMA European Computer Manufacturers Association (Avrupa Bilgisayar

Uumlreticileri Birli i)

GOumlBL GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

HTML Hyper Text Markup Language (Yard ml Metin aretleme Dili)

HTTP Hypertext Transfer Protocol (Yard ml Metin Aktar m Protokoluuml)

IDE Integrated Development Environment (Tuumlmle ik Geli tirme Ortam )

JSP Java Server Pages (Java sunucu Sayfalar)

LAN Local Area Network (Yerel Alan A )

MIYS E-ticaret ve Muuml teri li kileri Youmlnetim Sistemleri

MSN Microsoft Network

OOP Object Oriented Programming (Nesne Youmlnelimli Programlama)

PHP Hypertext Preprocessor (Yard ml Metin Oumlni leme)

PIs Processing Instructions ( lem Accedil klamalar )

RIA Rich Internet Applications (Zengin nternet Uygulamalar )

VIII

RPC Remote Procedure Call (Uzaktan Yordam Ccedila rma)

SAX Simple API for XML (XML iccedilin Basit API)

WIKI What I Know is (Ne Biliyorsam)

W3C World Wide Web Consortium (Duumlnya Ccedilap nda A Birli i)

XML eXtensible Markup Language (Geli tirilebilir aretleme Dili)

XHR XMLHttpRequest

XHTML Extensible HyperText Markup Language (Geli tirilebilir Yard ml Metin

aretleme Dili)

XSD eXtensible Schema Document(Geni letilebilir ema Dokuumlman )

XSL Extensible Stylesheet Language (Geli tirilebilir Biccedilimlendirme Dili)

XSLT Extensible Stylesheet Language Transformations (Geli tirilebilir

Biccedilimlendirme Dil Doumlnuuml uumlmleri)

IX

OumlZET

Yuumlksek Lisans Tezi

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat Uumlniversitesi

Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Elektronik-Bilgisayar E itimi Anabilim Dal

2009 Sayfa 107

Gerccedilekle tirilmi olan bu uygulama kapsam nda Flex program ve Web 20 n

ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) teknolojisi kullan larak F rat

Uumlniversitesini tan tan kolayl kla guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA- Rich

Internet Applications) oumlrnek bir ccedilevrimiccedili katalog tasar m ve gerccedilekle tirimi yap lm t r

Projenin gerccedilekle tirim a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin

anlat mlar n iccedileren bir yol haritas olu turulmu tur

Anahtar soumlzcuumlkler AJAX RIA Web 20 ccedilevrimiccedili katalog e-dergi

X

ABSTRACT

Master Thes s

ONLINE CATALOG DESIGN USING AJAX TECHNOLOGY

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Electronic and Computer Education

2009 Page 107

Embracing in this comparison F rat University is introduced by using Flex program and

AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) technology which forms Web 20 Also RIA (Rich

Internet Applications) is easily renowated which is instance for online catalog design A road

map including realization of the project and tracing methods are illustrated

Keywords AJAX RIA Web 20 online catalog e-journal

1

1 G R

Web in geli im suumlrecinde ccedile itli youmlntemler kullan l r Bu youmlntemlerin farkl amaccedillara

hizmet etmeye ba lamas yla Web te ak mlar meydana gelmi tir Bu ak mlardan ilki Web 10

ak m olarak adland r l r Bu ak mda kullan c lar bilgilendirmeye youmlnelik iccedilerik sunumu

yap lmaktad r [1]

Web 20 ak m ise internet sitelerinin bilgi bar na olmas ndan i leyen platformlara

ta nmas

olarak tan mlanabilir Web 20 RIA (Rich Internet Applications- Zengin nternet

Uygulamalar ) i lemleri internet sunucu mimarisi temeline dayanmaktad r RIA da beraberinde

kulland AJAX Flex gibi teknolojiler uumlzerine kuruludur [1]

Baz yeni teknolojilerle de i en World Wide Web duumlnyas Web 20 RIA AJAX

(Asynchronous JavaScript and XML- E zamanl olmayan JavaScript ve XML) terimleriyle izah

edilmektedir

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

Bu tez ccedilal mas yla Web 20 n ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript

and XML) teknolojisi ve Flex program kullan larak F rat Uumlniversitesini tan tan kolayl kla

guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA-Rich Internet Applications) oumlrnek bir

ccedilevrimiccedili (online) katalog tasar m yap lmas hedeflenmi tir Projenin gerccedilekle tirim

a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin anlat mlar n iccedileren bir yol

haritas olu turulmas amaccedillanm t r Bu tez ccedilal mas sonucunda geli tirilen yaz l mla kolay

guumlncellenebilen katalog haz rlanmas na katk sa lanmas amaccedillanm t r

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

Bu tez ccedilal mas 6 boumlluumlmden olu mu tur 1 Boumlluumlm giri i olu turmaktad r 2Boumlluumlmde

Web 20 ak m incelenecektir 3 Boumlluumlmde AJAX teknolojisi accedil klanacakt r 4 Boumlluumlmde

yaz l m gerccedilekle tirme arac olarak kullan lan Flex tan t lacakt r 5 Boumlluumlmde gerccedilekle tirilmi

ccedilevrimiccedili katalog hakk nda bilgi verilecektir 6 Boumlluumlmde ccedilal man n sonuccedillar

ve gelece e

youmlnelik oumlneriler bulunmaktad r

2

2 WEB 20 AKIMI

Ccedilo u teknolojilerde oldu u gibi yenilik aray ihtiyaccediltan do ar Yeni Web ak mlar n n

do u u da 2001 y l ndaki tuumlm duumlnyay etkileyen kriz sonras nda iflas eden irketlerin yeniden

aya a kalkma ccedilabalar n n bir sonucu olarak ortaya ccedil km t r [2 3] Web 20 ak m 2005 te ilk

kez OReilly ve MediaLive International aras nda gerccedilekle en bir beyin f rt nas s ras nda

uumlretilmi bir kavramd r [3] Web 20 kavram World Wide Web teknolojisinde kullan lan

de i en ve geli en e ilimlere verilen bir ad olarak da tan mlanabilmektedir

ekil 21 Web 20 kavram

[4]

Web 20 kavram ekil 21 de goumlsterildi i uumlzere Web bir uygulama platformu ve sosyal

etkile imli olma oumlzelliklerini bar nd r r Ccedilevrimiccedili hayat n ba lang c ve devam n temsil eder

Say sal ortamda kendini ifade etme imkacircn sunar Kullan c lar (oku-yaz oumlzelli i ile) Web te

kat l mc kimlik kazan r

Asl nda Web 20 ortam n 1964 y l nda McLuhan Global Koumly terimini kullanarak

ortaya atm t r McLuhan Global Koumlyuuml gelecekte ileri teknolojiye geccedililmesiyle ve toplumlar

aras nda s n rlar n kalkmas yla duumlnyan n her kouml esinde teknolojiyi kullanan herkesin co rafi

s n rlar ve s n rlamalar olmaks z n diledikleri ki iyle ileti im kurabilecekleri

haberle ebilecekleri ve payla mda bulunabilecekleri bir ortam olarak tan mlam t r [5]

Mc Luhan n n tan m ndan guumlnuumlmuumlze kadar geccedilen suumlreccedil iccedilinde kullan c ihtiyaccedillar

da

de i im ve geli im goumlstermi tir Bu ihtiyaccedillar kar lamak iccedilin genel olarak internet

uygulamalar n n daha zengin bir arayuumlz ile sunulmas n sa layan uygulamalar Zengin nternet

Uygulamalar ad alt nda k sa zaman oumlnce hayat m za girmi tir

RIA uygulamalar s radan HTML web uygulamalar ile standart masauumlstuuml uygulamalar

aras ndaki bo lu u dolduran bir geli tirme platformudur Web arayuumlzuumlnde basit HTML ile

3

s n rl kalmadan masauumlstuumlndeki zengin goumlrsel ouml eleri program niteli inde kullanabilecek her

tuumlrluuml araccedil RIA konseptini uygulamaktad r [6]

Kullan c lar art k iccedilerik uumlreticilerin s n rlar n kald rarak kullan c n n yan s ra kat l mc

olarak ta nitelendirilerek etkile imli bir rol uumlstlenmi lerdir nternetin bu yeni gereksinimlere

cevap vermesiyle ortaya ccedil kan Web 20 doumlnuuml uumlmuuml hem kullan c say s nda art a neden

olmu tur hem de kullan c lar n iccedilerikleri yani mesajlar olu turdu u ve payla t buumlyuumlk bir

guumlce doumlnuuml muuml tuumlr Bu guumlcuumln oumlnemini ccedilabuk anlayan kurulu lar mimarilerine AJAX da dacirchil

ederek oumlnce arama motorlar n Google Yahoo yu daha sonra MSN yi Hotmail i bloglar

(Myspace Bloggercom Blogcucom gibi) Youtube u Wikileri ve sosyal a sitelerini

(Facebook Twitter Orkut vb) ke fetmi lerdir Bu ke iflerin sonucunda McLuhan n Global

Koumly uumlnuumln 21 Yuumlzy lda tam olarak gerccedilekle ti i soumlylenebilir Bu interaktif siteler sayesinde

ayn anda milyarlarca ki inin rk dil din ya am tarz e itim ya cinsiyet statuuml goumlzetmeksizin

e zamanl payla mda bulunup kendi ccedilevreleri ve ba ka ccedilevrelerle ileti ime geccedilebilmektedirler

ekil22 de goumlsterilen irketler Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan sitelerin oumlzellikle ccedilevrimiccedili

faaliyet goumlsteren reklacircm irketleri pazarlama ve ticari irketler perspektifinden bak ld nda da

oumlnemli bir potansiyele sahip kitle ileti im araccedillar olarak goumlruumlluumlr [7]

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar [8]

Kitle ileti im arac olarak kullan labilen bu uygulamalar iccedilin birccedilok geli tirme ortam

mevcuttur Adobe Flex AJAX Java Applet Adobe Flash ve Microsoft Silverlight uygulamalar

en ccedilok bilinen RIA uygulamalar d r A a da da bu uygulamalarla olu turulmu Web 20

platformunda oumlne ccedil kan popuumller uygulama oumlrnekleri incelenecektir [7]

4

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar

kinci nesil internet hizmeti olarak literatuumlre giren Web 20 ak m yla internet sitelerinin

ccedilehresi de i mi tir nternet siteleri art k masauumlstuuml uygulamalar ile internet uygulamalar

aras nda bir koumlpruuml goumlrevi uumlstlenmi tir A a da bu ak m n popuumller uygulamalar ndan oumlrnekler

bulunmaktad r

211 Double Click - Google AdSense

Google firmas na ait iki uygulama da reklacircm verenlerin ve yay nc lar n web uumlzerinden

reklacircm hizmeti sunmas n sa layan sitelerdir Her reklacircmc n n hedefi tuumlketicilerin isteklerine

uygun ccediloumlzuumlmler sunmakt r Bu ccediloumlzuumlm ise Web 20 la reklacircmlar n profilini de i tirmi tir Art k

istenmeyen kendili inden accedil lan reklacircm pencerelerinin yerini kullan c n n bilgisayar na

yerle tirilmi ccedilerezlerden ccedilekti i bilgilere dayanarak kullan c n n ilgisini ccedilekebilece ini tahmin

etti i rahats z edici olmayan metin ya da resim tabanl

reklacircmlar alm t r

DoubleClick in di er reklacircm firmalar ndan ayr lan youmlnuuml reklacircmc lar iccedilin DART

oumlnerisiyle k saca DFA (DART for Advertisers) ile reklacircm youmlnetimi ve servis ccediloumlzuumlmlerinde

kullan c lar na dijital pazarlama programlar n n tuumlmuumlnuuml kapsayan youmlnetimi kolay daha iyi bir

arayuumlze sahip h zl geni bir arama sistemine sahip de eri artan sitelerin trafik ak n

belirleyen bir ccediloumlzuumlm olmu tur DoubleClick daha ccedilok grafiksel reklacircmlar yay nlamaktad r

Oumlnceleri Web 10 uygulamalar aras nda say lan bu site Web 20 doumlnuuml uumlmuumlnuuml ba ar yla

gerccedilekle tirmi tir [9]

Google AdSense ise web sitesi yay nc lar n n site iccedileri iyle alakal dinamik ve goumlze

batmayan Google reklacircmlar n

web sitelerinde goumlstererek kullan c lar n bu reklacircmlara

t klamalar yla para kazanmalar n sa laman n h zl ve kolay bir yoludur Uumlcretsiz olan bu

program sayesinde her t klama ve goumlsterim iccedilin site sahiplerine oumldeme yap l r [10] Bu

uygulamalar sayesinde Web de daha ak ll bir sisteme do ru youmlnelim ba lam t r

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar [11 12]

5

212 Flickr

Yahoo nun sundu u bir hizmet olan uumlcretsiz foto raf arama ve payla m sitesi Flickr

ayn zamanda web servisi ve ccedilevrimiccedili topluluk platformudur Web 20 n ilk uygulamalar ndan

biridir Foto raf payla m nda en popuumller sitelerin ba nda gelmektedir ccedileri inde yakla k

olarak 3 milyar

a an foto raf bulunmaktad r Yenilikccedili ccedilevrimiccedili topluluk araccedillar foto raflar

etiketlemeye ve s n fland rmaya yard mc olur Bu da popuumllaritesindeki ciddi art n

nedenlerinden biridir

Flickr a imaj yuumlkleyebilmek iccedilin Yahoo dan bir e-mail adresiyle sisteme giri

yap lmal d r Payla lmak istenen foto raflar uumlcretli uumlyelik olmadan her imaj iccedilin 5 Mb l k

s n rlamayla ayda toplam 100 Mb a kadar yuumlkleme yap labilir Sadece foto raf eklemenin

d nda imajlar uumlzerinde duumlzenlemeler yap labilir Belirlenen alanlara notlar eklenebilir

Be enilen foto raflara yorumlar eklenebilir Ccedile itli gruplara uumlye olunup ileti im kurulabilir

Ayr ca API leri sayesinde XML-RPC (Remote Procedure Call- Uzaktan Yordam Ccedila rma)

arabirimi kullanarak flickr sitesindeki foto raflarla ilgili bilgileri proseduumlrler sayesinde XML

format nda al p ayr t rarak ba ka bir programda kullan labilinir Flickr daki blog grup ve

etiketleme alt yap s bu API lere dayanmaktad r [13]

ekil 24 Flickr sitesinin logosu [14]

213 BitTorrent

BitTorrent internet uumlzerinden yuumlksek h zlarla iccedileri in da t ld duumlnya ccedilap nda bir

standartt r Ayr ca 150 milyondan fazla kullan c ya sahip en son p2p (peer to peer) dosya

payla m youmlntemlerinden biridir Di er p2p payla m programlar ndan fark sabit olmayan

ba ms z sunucu tan mlama dosyalar sayesinde sabit bir sunucuya ihtiyaccedil olmaks z n belirli bir

protokol ccedilerccedilevesinde indirme (download) yaparken yuumlkleme (upload) yap lmas na da izin

vererek payla ma devam edebilmesidir [15]

Python programlama diliyle yaz lm bir uygulamad r [15]

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu [16]

6

Bit Seli olarak da ccedilevirebilece imiz ccedilok h zl bir sistemdir BitTorrent sayesinde

oldukccedila buumlyuumlk boyutlu videolara ses ya da yaz l m dosyalar na daha h zl daha ucuz ve daha

kolay bir ekilde ula labilmeyi sa lar

Guumlnuumlmuumlzde ccedilerik Da t c A lar (Content Distributed Networks-CDNs) guumln geccediltikccedile

popuumllaritesini art rmaktad r Bittorent kullan m n n 2004 te internet te teknik standartlar ve

youmlnetim konusunda yetkili organ olan W3C (World Wide Web Consortium - Duumlnya Ccedilap nda

A Birli i) taraf ndan yap lan bir ccedilal maya goumlre P2P ba lant lar n toplamda 60 n tuumlm

internet trafi inin ise 30 unu a aca tahmin edilmektedir

BitTorrent le dosya transferi yap l rken oumlncelikle bilgisayarda BitTorrent stemci

(Client) yuumlkluuml olmal d r stemci yaz l mlara oumlrnek Flashget Azureus BitTorrent Torrent

ABC LimeWire vb yaz l mlar olabilir ekil 26 ve ekil 27 de en popuumller uygulamalardan

Torrent yaz l m n n kurulum ve arayuumlz oumlrne i goumlruumllmektedir

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

7

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml

BitTorrent istemciler BitTorrent Protokol uygulamalar n yapar Her istemci bu

protokoluuml kullanarak dosyalar n kullan c lar n BitTorent in kulland protokole sahip

duumlnyadaki tuumlm iccedileriklere h zl ve guumlvenilir bir ekilde eri mesine izin verir stenilen iccedileri in

indirilebilmesi iccedilin gerekli tan mlama bilgilerinin bar nd

torrent uzant l bir dosyaya

ihtiyaccedil vard r Bu torrent dosyalar n ccedile itli duyuru sitelerinden ya da Web den temin edildikten

sonra istemciler yukar da bahsedilen herhangi bir torrent yaz l m kullanarak bu dosyay accedilarlar

ndirme ba lad anda indirilmek istenen dosyay payla an kullan c lar n olu turdu u kuumlccediluumlk

a a (swarm) dacirchil olurlar Bu kuumlccediluumlk a daki her kullan c dosyan n indirdi i boumlluumlmuumlnuuml di er

kullan c larla payla mas gerekir Tuumlm bu i lemleri de takipccedili (tracker) isimli bir sunucu kontrol

eder Yakla k olarak 256 Kb buumlyuumlkluuml uumlndeki bu kuumlccediluumlk boyutlu dosyalara indeksleyici

(indexer) de denmektedir Kuumlccediluumlk bir a

kurulmas iccedilin tuumlm dosyaya sahip en az bir da t c n n

(seeder) olmas gerekir Da t c lar herhangi bir dosyay yuumlkleyen kaynaklard r O dosyan n

tamam n

kendi bilgisayar na indiren her kullan c art k bir da t c

olur Fakat da t c olmak

kullan c lar n insiyatifindedir ndirme i lemi bittikten sonra o dosya payla ma accedil k tutulmazsa

di er kullan c lar da t c dan bu dosyay ccedilekerek indirme i lemini h zland ramazlar Da t c

say s

ne kadar artarsa indirme i lemi o kadar h zl olur ndirme yapan kullan c lara da grup

uumlyeleri (peers) denilmektedir Torrent dosyas n indiren kullan c lar izleyicilere (tracker) dosya

hakk nda bilgi goumlnderirler di er kullan c lar (peers) ise izleyicilere ba lanarak kimde hangi

dosyan n hangi parccedilalar n n oldu unu ouml renirler zleyiciler uumlzerinden kesinlikle dosya transferi

8

gerccedilekle mez sadece kaynak payla l r Hangi kullan c ne kadar dosya ccedilekti ve ne kadar

yuumlkledi gibi istatistiksel bilgileri de bar nd rabilir [16 17]

Sadece indirme i lemi yap p kaynak olmay istemeyen ki ilere leecher (suumlluumlk) denir Bu

anlay a sahip ki iler gruplar iccedilinde ho kar lanmazlar Bir torrent dosyas payla m nda

kaynak (seed) say s s f r ise yani dosyan n tamam na sahip ki iler payla mdan ccedilekilmi lerse

eksik dosyaya sahip buumltuumln uumlyeler (peer) birbirleri aras nda veri al veri i yaparak eksik

parccedilalar indirebilecekleri bir kaynak olmad ndan belli bir yuumlzdesi tamamlanm dosyaya

sahip olarak kal rlar Bu durumda daha oumlnce dosyay indirmi ve dosyan n tamam na sahip olan

bir kullan c

eksik parccedilalar goumlndermek iccedilin dosyay yeniden payla ma accedilabilir (seed eder) Bu

olaya reseed etme denir [18]

214 Sosyal A Siteleri

Sosyal a lar bireyler aras ndaki ki isel veya profesyonel ili kilerin olu turuldu u

duumlzenlendi i a d r [19] Son y llardaki bilgi teknolojilerindeki geli meler sosyal a lar n gerccedilek

ya amdakinden daha farkl bir ekilde yeniden yap lanmas n

sa lam t r Herhangi bir

irketteki yerel a iccedilinde personelin e-posta al p-goumlndermesiyle olu an etkinlik ve e-posta

gruplar ilk ccedilevrimiccedili sosyal a oumlrneklerinden say labilir Daha sonra h zla hayat m za giren

bloglar wikiler ve sosyal a siteleri gibi sosyal i birli i sa layan teknolojilerin geli mesi

insanlar n ileti im kurduklar bilgi resim muumlzik video payla t klar ve birbirleriyle suumlrekli

haberle tikleri ccedilevrimiccedili sanal topluluklar n olu mas n sa lam t r [20] Bu topluluklar n h zla

yay lmas n n temelinde kullan c lar n bireysel aktivitesine ba l olarak duygu ve duuml uumlncelerini

bilgiyi guumlncel haberleri tavsiyelerini be enilerini payla ma fikri vard r A a da sosyal a

sitelerinden en popuumller olanlar iccedilinde yer alan Facebook incelenecektir [7]

2141 Facebook

En yayg n sosyal a sitesi Facebook Amerika Birle ik Devletleri nde 4 ubat 2004

tarihinde Harvard Uumlniversitesinde ouml renci Mark Zuckerberg taraf ndan kurulmu tur Facebook

oumlncelikle Harvard ouml rencileri iccedilin kurulmu tu Daha sonra h zla tuumlm duumlnyaya yay lm t r

Kullan c lar siteyi uumlcretsiz uumlye olarak kullanabilmektedir Site gelirini banner reklamlar ndan ve

sponsor gruplar ndan almaktad r Duumlnyan n en popuumller Web 20 blogu TechCruncha goumlre

Amerika Birle ik Devletleri ndeki uumlniversitelerdeki ouml rencilerin 85inin facebookda bir

hesab bulunmakta ve bunlar n 60 her guumln ba lanmaktad r 85 her hafta 93 her ay

ba lananlar aras ndad r [21] Facebook sitesinden ba ms z Web 20 ak m n yak ndan takip

9

eden bir blog sitesi olan insidefacebook 2009 Ocak ay n n ba nda yay nlad habere goumlre

facebook kullan c say s a a daki grafikte goumlruumllduuml uuml gibi yakla k 140 milyonu bulmu tur

Milyonlar a k n aktif uumlye say s yla guumlnde ortalama 150 bin aktif kullan c yla sanal duumlnyan n en

popular sitesi olmu tur [22]

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i [23]

Aktif kullan c lar n iccedileri e katk s a a daki istatistik sonuccedillar n do urmu tur [22]

13 milyon kullan c durumlar n en az ndan guumlnde bir kez guumlncellenmektedir

25 milyon kullan c her guumln Sayfa hayran (fan of Pages) olmaktad r

Siteye her ay 700 milyon foto raf yuumlkleniyor ki toplam foto raf rakam yakla k 10

milyar bulmaktad r

Her ay 4 milyon video yuumlklenmektedir

Her ay 15 milyon iccedilerik parccedilas (web linki yeni hikacircyeler blog yaz lar notlar

foto raflar vb) payla ma sunulmaktad r

Her ay 2 milyon etkinlik olu turulmaktad r

Sitede 19 milyon adet aktif grup varl n suumlrduumlrmektedir

Yukar da belirtilen bu rakamlar sosyal ileti im a lar n n ne kadar ciddi boyutlarda bir

kapasiteye sahip oldu unu goumlstermektedir

10

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi [22]

Facebook ve ona en yak n rakibi sosyal ileti im web sitesi olan MySpace compete de

kar la t r ld nda yukar daki grafik elde edilmektedir

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu

Tarih 032008 032009 Kullan c

Ayl k Y ll k

facebookcom

91054535 234

1951

myspacecom

55594761 48

-114

Tablo 21 de Mart 2008 ile Mart 2009 aras ndaki ayl k aktif ziyaretccedili say s n

goumlstermektedir Compete verilerine goumlre Aral k 2008 de facebook myspace in kullan c say s n

yakalam t r Tablo 21 deki verilere goumlre bir oumlnceki y la goumlre Facebook taki kullan c say s nda

ayl k 234 luumlk bir art varken MySpace 48 lik bir buumlyuumlmeye sahiptir Yakla k olarak

ayl k MySpace Facebook u 5 kat geriden takip etmektedir Facebook taki bir oumlnceki y la

goumlre 1951 lik buumlyuumlmeye kar n myspace de 114 luumlk kuumlccediluumllme goumlruumllmektedir Elde edilen

veriler ileriki y llarda bu rakamlar aras ndaki uccedilurumun artaca n i aret etmektedir

Facebooktaki bu h zl buumlyuumlme ekonomi ve ticari sektoumlruumlnuumln de ilgisini ccedilekmektedir Oumlnemli bir

yat r m alan olarak giri imcileri cezbetmektedir

Facebook youmlneticilerinden Peter Thiel ise Facebookun iccedil de erinin 8 Milyar dolar

oldu unu ve proje gelirlerinin 2015 y l iccedilin 1 milyar dolar oldu unu soumlylemektedir [24]

Duumlnyaca tan nm Microsoft irketi 24 Ekim 2007 de Facebooku 16l k hissesini 240 milyon

dolara sat n alm t r Google ve di er irketler de gittikccedile de er kazanan Facebook hisselerine

youmlnelmektedir [24]

11

215 Web Guumlnluumlkler

ngilizcedeki Web

ve log kelimelerinin birle iminden olu an Blog kelimesi internet

uumlzerinden ki ilerin istedikleri konu hakk nda fikir beyan edebilecekleri kendilerini kolayca

ifade etmelerini sa layacak bir ortamd r

Bloglar genellikle en yeni yorum ve yaz lardan eski tarihli yorum ve yaz lara do ru

s ralanm web tabanl yay nlar

belirtir Bloglar n iccedileri i suumlrekli guumlncellendi i iccedilin sadece

bloglar iccedilin kurulmu oumlzel indeksleme mekanizmalar ve arama motorlar bulunmaktad r [25]

Duumlnya ccedilap nda indeksleme mekanizmalar n n en oumlnde geleni Technorati firmas

milyonlarca blog okuyucusu iccedilin her geccedilen guumln 15 milyondan fazla yeni blogu

indekslemektedir [26] Forrester in ara t rma irketlerinden internet ile ilgili ciddi bir ara t rma

kurumu olan JupiterResearch uumln 2008 A ustos unda bloglar uumlzerine gerccedilekle tirdi i

ara t rmada internet kullan c lar na 40 soruluk kapal uccedillu soru youmlneltilmi tir Bu ara t rma

sonucunda geccedilti imiz doumlrt y l iccedilerisinde bloglar n okunma oranlar nda 300 oran nda bir art

oldu u ortaya ccedil km t r Belki ilgimi ccedilekecek bir bloga ula abilirim duuml uumlncesi ile kullan c lar

okuduklar bloga eklenmi

olan di er linkleri de takip edebiliyorlar S k blog okuruyum

diyenlerin 38 i yeni bir blogu okudu u blogun linklerinden ke fetti ini belirtmi tir

Ara t rmaya kat lan blog okurlar n n 34 uuml Web te dola rken yeni bir blogla tan t n 11 i

blog arama motorlar n kulland n

belirtmi [27]

Bloglar n bu kadar yayg nla mas n n nedenlerinde biri de internet gezginler sanal

acirclemdeki tek duumlze yorumsuz hatta bazen oldukccedila bilimsel bir dille yaz lm yaz lardan

s k ld klar iccedilin bloglar tercih etmektedir Bloglarda ki iler gittikleri bir seminer hakk ndaki

yorumlar n kulland klar bir uumlruumln hakk ndaki fikirlerini k saca hayata dair kendi yorumlar n

katarak ba ka ki ilerle payla abilmektedirler

216 Wiki

Bilgiye ula mak iccedilin eskiden oldu u gibi kitap ya da ansiklopediler kullan lmamaktad r

Guumlnuumlmuumlzde kuumlreselle menin ve geli en teknolojinin etkisiyle tuumlm kaynaklara bilgisayar

uumlzerinden ula lmas elde edilen bilgilerin k sa suumlrede derlenebilmesine imkacircn vermi tir

Wiki ler kullan c lar n uumlzerinde istedi i gibi duumlzenlemeler yapmas na izin veren bilgi

sayfalar toplulu udur ngilizce What I Know is soumlzcuumlklerinin k saltmas

olan Wiki

Bildi im kadar yla anlam na gelir [28]

12

Wikilerin ccedilal ma prensibi u ekilde accedil klanabilir Bir web program script ya da script

grubu sayesinde veritaban na yaz lm olan ya da sadece dosya halindeki verileri okur bu

verileri HTML kodlar ile de i tirir ve Web taray c s na yans t r

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu

Wiki dilini kullanan ve internetin en geni iccedileri ine sahip ccedilevrimiccedili ansiklopedisi

Vikipedi 22 Ocak 2007de Alt n Oumlruumlmcek 2006 En yi ccedilerik oumlduumlluumlnuumln sahibi oldu

Wikipediaorg taraf ndan geni kitlelere tan t lan Wiki dili pek ccedilok farkl programlama

platformunda Javascript ASP PHP C++ vb kullan labilmektedir

2161 Wiki Kullanman n Avantajlar

Web proje gruplar

projeleri olu tururken ekiplere ayr ld iccedilin programc lar kendi

goumlrevi d ndaki ccedilal malarda neler yap ld n

tam olarak bilemez ccedileri in yap land r lmas nda

geli melerden sadece iccedilerik koordinatoumlrleri haberdard r An nda yap goumlster oumlzelli iyle Wikiler

bu sorun iccedilin pratik bir ccediloumlzuumlm te kil eder

ndekslenme yapan sitelerde bile arama yap l rken defalarca ayn siteye girilebilir yahut

aran lan bilgiyi bulmak ccedilok zaman alabilir Wiki gereksiz tekrarlardan kurtar r steyen herkes

wiki iccedileri indeki bilgileri eksik ya da hatal

ise de i tirilebilir veya kald rabilir Bu i lemleri

yapan wiki youmlneticilerine wikipedist denir Wikipedistler sayfa duumlzenlemelerine ve iccedilerik

zenginle tirmeye yard mc olurlar

Wiki de de i iklik yap ld nda de i iklik yapan ki inin bir hesab yoksa IP adresiyle

varsa kullan c ad yla kaydedilerek hemen sonuccedil goumlzlenebilir Yap lan iccedileriksel herhangi bir

hata ba kalar taraf ndan fark edildi inde duumlzeltilir Geccedilmi sekmesiyle duumlzeltilen sayfalar n

oumlnceki suumlruumlmleri kronolojik s ralamayla takip edilebilir hatta sayfalar aras nda kar la t rma

bile yap labilir Sayfa iccedilerikleri hakk nda Tart ma

sekmesiyle fikir beyan nda bulunulabilinir

Tart malara yorum eklenebilir Denetleme mekanizmas sayesinde telif haklar n n ihlali gibi

durumlarda ihlali yapan kullan c lar engellenebilmektedir

13

Wiki di er ansiklopedilerden farkl olarak Vikipedi GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

(GOumlBL) kullanmaktad r Kullan c lar na oumlzguumlr iccedilerik kat l m e it tarafs z ve uumlcretsiz kat l m

hakk verir Ayr ca diluumllkekonuya goumlre geli mi kategorilendirme sistemine sahiptir Diff

oumlzelli i sayesinde sayfalar aras ndaki fark izlenebilir [29]

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri

ngilizce Content Management System ya da k saca CMS olarak tan nan ccedilerik

Youmlnetim Sistemleri - YS bilgiyi olu turmak ar ivlemek ara t rmak denetlemek ve

yay nlama olana sa layan buumlyuumlk bir veritaban na sahip moduumlllerden olu an buumltuumlnle ik bir

ortamd r YS lerde iccedilerik iki ayr boumlluumlmden olu ur Bunlardan birincisi uumlzerinde i lem

yap lmam olan ham bilgiyi bar nd ran veritaban

di eri ise bu bilginin yerle imini goumlsteren

ablondur ablonda bilginin goumlsterilece i sayfan n goumlrsel boumlluumlmuumlnuuml olu turan yaz tipleri

renkleri gibi tuumlm biccedilim bilgileri saklan r Genellikle PHP benzeri dillerle kodlan r Boumlylece daha

esnek hale gelebilirler [30]

ccedilerik Youmlnetim Sistemleri uluslararas platformda birccedilok organizasyon iccedilin zorunluluk

haline gelen modern bir veri youmlnetimi tekni idir Guumlnuumlmuumlzde iccedilerik youmlnetim sistemleri kendi

iccedilerisinde boumlluumlnmuuml bir yaz l m enduumlstrisi haline gelmi tir Kendi iccedilerisinde portal sistemleri

Wiki sistemleri web-based grupware vb alt dallara ayr lan enduumlstri guumlnuumlmuumlzde halen

geli imini suumlrduumlrmektedir [31]

Web yay nlama sistemi kullan c lar arad klar iccedileri e goumlre veritaban iccedilinde anahtar

kelimeler yazar olu turulma tarihi gibi ccedile itli oumllccediluumltlere goumlre arama yapabilirler Web iccedilerik

youmlnetim sistemleri bilgi portallar olu turmak iccedilin bilgi youmlnetimi hizmeti sunar YS buumlnyesinde

bar nd rd

yaz l m moduumllleri sayesinde herhangi bir kullan c n n web sitesi uumlzerindeki

i lemleri yapabilmesi iccedilin grafiksel kullan c arayuumlzuuml sunar

YSnin temeli iccedileri in olu turulmas ndan son hali olan yay nlanma evresine kadar tuumlm

evrelerde iccedileri i youmlnetme esas na dayan r Ayr ca YS nin iccedileri i E-ticaret ve Muuml teri li kileri

Youmlnetim Sistemleri (MIYS) (ing CRM - Customer Relationship Management System) ile de

payla labilir YS sayesinde iccedilerik yay n

teknik bilgisi olmayan kullan c lar taraf ndan bile

yap labilir Kullan c lar na sade basit ama guumlccedilluuml web taray c s destekli bir uygulama arayuumlzuuml

sunar [32]

14

218 Etiketleme (Folksonomi)

Web 20 sitelerinde goumlze ccedilarpan etiket bulutlar ile kullan c lara ilgilendikleri konulara

ili kin kolay ve h zl ba lant lar sa lanmaktad r Site iccedileri iyle ilgili konular ccedile itli etiketler ad

alt nda s n fland r l r Her etiket iccedilinde bar nd rd makale yaz ba l k ile farkl boyutlarda

olabilmektedir Yani etiketin yaz boyutu ne kadar buumlyuumlkse iccedilinde bar nd rd iccedilerik o kadar

fazlad r ekil 211 de bir etiket bulutu goumlruumllmektedir

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler

Yukar daki popuumller uygulamalar olu turulurken dikkat ccedileken ortak oumlzellikler bu ba l k

alt nda incelenecektir Genel olarak Web sitelerindeki de i im ve geli im tasar m ve arayuumlz

accedil s ndan de erlendirilecektir

221 Logolar

Logolara daha parlak bir goumlruumlntuuml verilirken yans ma efekti bolca kullan lmaktad r

Yans ma efekti dinamik olmayan tuumlm objelere kullan larak siteye derinlik hareket ve modern

bir goumlruumlnuuml kazand r l r Kullan c lar n dikkatini ccedilekmek iccedilin ekil 212 de goumlruumllduuml uuml gibi

logolara rozet eklinde yenilik bildiren kelimeler eklenebilmektedir [33] Bu yenilik bildiren

kelimelerden Beta ifadesiyle s k s k kar la l r Bunun nedeni Web 20 ak m na goumlre

kullan c lar birer yard mc -geli tiriciler olarak benimsenir Sonuccedil olarak ortaya ccedil kan site suumlrekli

geli mekte ve de i mektedir Logolara yerle en Beta bu geli imin bir simgesi haline gelmi tir

[34]

15

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i [34]

222 Butonlar

Butonlarda ise klasik butonlar yerine resim olarak haz rlanan butonlarda oumlzellikle cam

efekti ve renk geccedili (gradient) efekti hacirckimdir Gradient efekti butonlarda logolarda ya da arka

planlardaki renk geccedili lerini daha yumu at r Bir renkten farkl bir renge keskin geccedili lerin oumlnuumlne

geccedililmi olur [33] Ccedile itli buton oumlrnekleri ekil 213 de goumlruumllmektedir

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri

223 Arka Planlar

Web 20 ile sitelerde arka planlar olu turulurken yatay eritlerden ya da duumlz renk

geccedili lerinden faydalan labilinir Her iki ekilde de hedeflenen ortak amaccedil ekil 214 te oldu u

gibi goumlzuuml yormayan tasar mlar gerccedilekle tirmektir [33]

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri

16

224 Ccedilerccedileveler

Site iccedilinde goumlruumlnmez iframe ler yerine ekil 215 deki gibi ccedilerccedilevelerin yuvarlak kouml eli

kutular olarak tasarlanmas

oumln plana ccedil km t r Kouml eleri keskin duumlz kare veya dikdoumlrtgen

biccedilimde kutular art k kullan lmamaktad r Yuvarlak kouml eli kutu yap m iccedilin farkl tekniklerle

olu turulabilecek programlar mevcuttur Resim css ve html teknikleri kullan lacaksa Spiffy

Corners RoundedCornr ve CSS Rounded Box Generator gibi araccedillar kullan labilirken Nifty

Corners Cube ve curvyCorners gibi araccedillar da JavaScript tekni i ile kullan labilinir [33]

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek

225 Menuumller

Site iccedileri inden etkin bir ekilde faydalanabilmek iccedilin menuuml ve sekmeler sade kolay

anla labilir olmal d r Hem goumlrsel hem kullan l menuumller CSS kodlarla olu turulabilir [33]

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i

Yukar da bahsedilen konu Web 20 platformunda olu turulan sitelerin genel oumlzellikleri

olarak alg lanabilir Bu oumlzellikler d nda da tasar mlar olabilmektedir

17

3 AJAX

AJAX kavram n n ilk ccedil k noktas

ubat 2005 de Jesse James Garrett taraf ndan the

Adaptive Path Web sitesinde Ajax A New Approach to Web Applications ba l yla

yay nlanan makaledir [35]

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml [36]

Bu makalede Web uygulamalar olu turulurken tasar mlardaki buumlyuumlleyici geli meler

yenilikccedili ccedilevrimiccedili projelerle desteklenirken bunun yan nda h zl cevap verebilir daha zengin

goumlrsellere sahip masauumlstuuml uygulamalar aras ndaki bo lu a dikkat ccedilekilmi tir Bu bo lu u

dolduran Google Suggest ve Google Maps uygulamalar Adaptive Path sitesinde AJAX olarak

adland r lan Web uygulamalar na yeni yakla m n en iyi oumlrnekleri oldu u belirtilmi tir Klasik

Web uygulamalar n n ccedilal ma modeliyle AJAX l uygulamalar n ccedilal ma modeli

kar la t r lm t r AJAX di er uygulama youmlntemlerinden ay ran oumlzellikleri belirtilmi tir

AJAX yakla m na buumlyuumlk yat r mlar yapan Google n neden AJAX tercih etti i accedil klanm t r

Google Groups Google Suggest Gmail Google Maps ve ard ndan Flickr Amazon nun

A9com servisleriyle kullan c lar n oda haline geldi ine de inilmi tir [35]

AJAX n ccedilekirde i olan XMLHttpRequest (XHR) nesnesi sayesinde de iyi haz rlanm

sa lam ve kolay anla labilir-kullan labilir sitelerin olu umuna dikkat ccedilekilmi tir [35] A a da

18

ise AJAX tekni i kullanan en populer servislerden Google Suggest ve Google Maps hakk nda

k sa bilgi verilecektir

31 Google Suggest

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml

Google Suggest a httpwwwgooglecomigcomplete=1amphl=en

adresine girildi inde

ekil 32 de goumlruumlnen ana sayfaya ula lmaktad r Google Suggest servisinin oumlzelli i arama

motorunda aranacak kelimenin harfleri girilmeye ba land andan itibaren filtreleme yaparak

text alan n n alt na accedil lan boumllmede oumlneriler sunulmaktad r Sadece oumlneri sunmakla da kalmay p

oumlnerileri popuumllarite s ras na goumlre s ralar Kelime tamamlama oumlzelli i sayesinde aranan kelime

tam yaz lmadan gelen oumlnerilerden biri t klanarak istenen sonuca ula labilinir Ayr ca oumlnerilerin

yan nda o kelimeye ait kaccedil sonuccedil oldu u da belirtilir ve bu i lem sadece 1-2 sn iccedilinde

gerccedilekle ir

32 Google Maps

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml

TC

FIRAT UumlN VERS TES

FEN B L MLER ENST TUumlSUuml

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

Tez Youmlneticisi Prof Dr Asaf VAROL

YUumlKSEK L SANS TEZ

ELEKTRON K VE B LG SAYAR E T M ANAB L M DALI

ELAZI 2009

TC

FIRAT UumlN VERS TES

FEN B L MLER ENST TUumlSUuml

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

YUumlKSEK L SANS TEZ

ELEKTRON K VE B LG SAYAR E T M ANAB L M DALI

Bu tez tarihinde a a da belirtilen juumlri taraf ndan oybirli ioyccediloklu u ile ba ar l ba ar s z olarak de erlendirilmi tir

Dan man Prof Dr Asaf VAROL

Uumlye

Uumlye

Bu tezin kabuluuml Fen Bilimleri Enstituumlsuuml Youmlnetim Kurulu nun tarih ve say l karar yla onaylanm t r

TE EKKUumlR

Bu tez ccedilal mas

suumlresince desteklerini esirgemeyen Dan man m Say n Prof Dr Asaf

VAROL a Prof Dr Z Hakan AKPOLAT a ccedilal mam n her a amas nda sevgi ve guumlvenlerini

her zaman hissetti im aileme e im Fatih AYDO MU a ve oumlzellikle karde im Ya mur

OumlZER e te ekkuumlrlerimi ve uumlkranlar m sunar m

Zeynep OumlZER AYDO MU

I

Ccedil NDEK LER

TE EKKUumlR

Ccedil NDEK LER I

EK LLER L STES

IV

TABLO L STES

VI

KISALTMALAR L STES

VII

OumlZET IX

ABSTRACT X

1 G R

1

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

1

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

1

2 WEB 20 AKIMI 2

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar 4

211 Double Click - Google AdSense 4

212 Flickr 5

213 BitTorrent 5

214 Sosyal A Siteleri 8

2141 Facebook 8

215 Web Guumlnluumlkler 11

216 Wiki 11

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri 13

218 Etiketleme (Folksonomi) 14

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler 14

221 Logolar 14

222 Butonlar 15

223 Arka Planlar 15

224 Ccedilerccedileveler 16

225 Menuumller 16

3 AJAX 17

31 Google Suggest 18

32 Google Maps 18

33 Neden AJAX 19

34 AJAX Metodolojisi 23

341 HTTP Requests Nesnesi 24

II

342 HTTP Request Nesnesinin Oumlzellikleri ve Youmlntemleri 25

343 HTTP Response Nesnesi 26

35 AJAX leti im Teknikleri 27

351 XMLHttp Requests (XHR) Nesnesi 27

36 AJAX Olu turan Bile enler 34

361 E zamanl Olmayan leti im 34

362 E zamanl leti im 35

363 Javascript 36

37 Basit Bir AJAX Oumlrne i 49

38 XML 51

381 Oumlrnek XML Belgesi Olu turma 53

382 XML Dokuumlman n n Yap s

55

383 XML nin Soumlz Dizim Kurallar

67

384 XML Dokuumlmanlar n n leyi i ve Sunumu 69

39 AJAX Prensipleri 69

310 AJAX Kuumltuumlphaneleri ve Araccedillar

70

3101 Prototype 70

3102 AJAX Gear Toolkit 71

3103 AspNet Ajax 71

3104 Dojo Toolkit 71

3105 MochiKit 71

3106 PHPLiveX 71

3107 Sardalya (Sarmal Dinamik Altyap s ) 72

3108 Sajax 72

3109 Solvent 72

31010 AjaxAC 72

31011 Xajax 72

31012 Scriptaculous 73

311 AJAX Uygulamalar nda Kullan lan Di er Teknolojiler 73

3111 HTMLXHTML 73

3112 CSS 73

3113 XSLT 74

4 FLEX 75

41 Adobereg Flexreg 3 Kurulumu ccedilin Gereken Minimum Sistem Gereksinimleri 76

411 Windows ccedilin Flex Builder 3 (Standart ve Profesyonel) 76

III

412 Macintosh ccedilin Flex Bu lder 3 (Standart ve Profesyonel) 77

5 CcedilEVR M Ccedil KATALOG TASARIMI F rat Uumlniversitesi Oumlrne i 78

6 SONUCcedil 88

61 Oumlneriler 89

KAYNAKLAR 90

OumlZGECcedilM

95

EK 96

IV

EK LLER L STES

Sayfa

ekil 21 Web 20 kavram

2

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar 3

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar 4

ekil 24 Flickr sitesinin logosu 5

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu 5

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

6

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml 7

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i 9

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi 10

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu 12

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu 14

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i 15

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri 15

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri 15

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek 16

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i 16

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml 17

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 34 Geleneksel sunucularda istekcevap modeli 20

ekil 35 AJAX n asenkron istekcevap modeli 20

ekil 36 Klasik Web uygulamalar nda t kla-bekle doumlnguumlsuuml 21

ekil 37 T kla-T kla interaktif AJAX uygulamas

21

ekil 38 Geleneksel Web ileti im modeli ile AJAX ileti im modeli 21

ekil 39 Web uygulamas ndaki cevap ak

22

ekil 310 AJAX uygulamalar ndaki istek ak

22

ekil 311 Normal Web ile AJAX uygulamalar n n kar la t rmas

23

ekil 312 Geleneksel istekcevap (requestresponse) youmlntemi 23

ekil 313 Standart AJAX etkile imi 32

ekil 314 E zamanl olmayan ileti im modeli 35

ekil 315 E zamanl ileti im modeli 36

ekil 316 Javascript nesneleri 44

V

ekil 317 DOM a accedil yap s

46

ekil 318 AJAX oumlrne i 49

ekil 319 sonuchtml sayfas n n ekran ccedil kt s

51

ekil 320 denemexml dosyas n n a accedil yap s

53

ekil 321 XML belgesi 55

ekil 322 Oumlrnek bir XML dokuumlman yap s

56

ekil 323 denemexsd nin ekran goumlruumlntuumlsuuml 65

ekil 41 Flex uygulamalar n n i lem ak emas

75

ekil 42 Flex arayuumlzuuml 76

ekil 51 Kodlama algoritmas

79

ekil 52 Katalo un ilk sayfas n n ekran goumlruumlntuumlsuuml 81

ekil 53 Katalo un 23 sayfa goumlruumlntuumlsuuml 82

ekil 54 Katalo un sayfa ccedilevirme efektli goumlruumlntuumlsuuml 83

ekil 55 Katalo un navigasyon ccedilubu u 84

ekil 56 Tuumlm Sayfalar duuml mesi t kland ndaki ekran goumlruumlntuumlsuuml 85

ekil 57 Zoom oumlzelli i 86

VI

TABLO L STES

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu 10

Tablo 31 Standart XHR nesnesinin oumlzellikleri 30

Tablo 32 Standart XHR nesnesinin fonksiyonlar

31

Tablo 33 De i ken tuumlrleri 41

Tablo 34 leccediller ve goumlrevleri 41

Tablo 35 kili i leccediller 42

Tablo 36 DTD karakterleri ve accedil klamalar

61

Tablo 37 DTD ccedilindeki niteliklerin de er ve accedil klamalar

62

Tablo 38 Varsay lan de erler ve accedil klamalar

62

Tablo 39 XML Belgelerinde kullan lan varl k bildirimleri 67

VII

KISALTMALAR L STES

AJAX Asenkron JavaScript ve XML

API Application Programming Interface (Uygulama Program Arayuumlzuuml)

ASP Active Server Pages (Aktif Sunucu Sayfalar )

CDNs Content Distributed Networks ( ccedilerik Da t c A lar)

CMS Content Management System ( ccedilerik Youmlnetim Sistemi)

CGI Common Gateway Interface (Genel Geccedili Arayuumlzuuml)

CSS Cascading Style Sheets (Basamakl Stil Sayfalar )

DFA DART for Advertisers

DOM Document Object Model (Doumlkuumlman Nesne Modeli)

DTD The Document Type Definition (Dokuumlman Tipi Tan mlama)

DWR Direct Web Remoting ( Direkt Web Eri imi)

ECMA European Computer Manufacturers Association (Avrupa Bilgisayar

Uumlreticileri Birli i)

GOumlBL GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

HTML Hyper Text Markup Language (Yard ml Metin aretleme Dili)

HTTP Hypertext Transfer Protocol (Yard ml Metin Aktar m Protokoluuml)

IDE Integrated Development Environment (Tuumlmle ik Geli tirme Ortam )

JSP Java Server Pages (Java sunucu Sayfalar)

LAN Local Area Network (Yerel Alan A )

MIYS E-ticaret ve Muuml teri li kileri Youmlnetim Sistemleri

MSN Microsoft Network

OOP Object Oriented Programming (Nesne Youmlnelimli Programlama)

PHP Hypertext Preprocessor (Yard ml Metin Oumlni leme)

PIs Processing Instructions ( lem Accedil klamalar )

RIA Rich Internet Applications (Zengin nternet Uygulamalar )

VIII

RPC Remote Procedure Call (Uzaktan Yordam Ccedila rma)

SAX Simple API for XML (XML iccedilin Basit API)

WIKI What I Know is (Ne Biliyorsam)

W3C World Wide Web Consortium (Duumlnya Ccedilap nda A Birli i)

XML eXtensible Markup Language (Geli tirilebilir aretleme Dili)

XHR XMLHttpRequest

XHTML Extensible HyperText Markup Language (Geli tirilebilir Yard ml Metin

aretleme Dili)

XSD eXtensible Schema Document(Geni letilebilir ema Dokuumlman )

XSL Extensible Stylesheet Language (Geli tirilebilir Biccedilimlendirme Dili)

XSLT Extensible Stylesheet Language Transformations (Geli tirilebilir

Biccedilimlendirme Dil Doumlnuuml uumlmleri)

IX

OumlZET

Yuumlksek Lisans Tezi

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat Uumlniversitesi

Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Elektronik-Bilgisayar E itimi Anabilim Dal

2009 Sayfa 107

Gerccedilekle tirilmi olan bu uygulama kapsam nda Flex program ve Web 20 n

ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) teknolojisi kullan larak F rat

Uumlniversitesini tan tan kolayl kla guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA- Rich

Internet Applications) oumlrnek bir ccedilevrimiccedili katalog tasar m ve gerccedilekle tirimi yap lm t r

Projenin gerccedilekle tirim a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin

anlat mlar n iccedileren bir yol haritas olu turulmu tur

Anahtar soumlzcuumlkler AJAX RIA Web 20 ccedilevrimiccedili katalog e-dergi

X

ABSTRACT

Master Thes s

ONLINE CATALOG DESIGN USING AJAX TECHNOLOGY

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Electronic and Computer Education

2009 Page 107

Embracing in this comparison F rat University is introduced by using Flex program and

AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) technology which forms Web 20 Also RIA (Rich

Internet Applications) is easily renowated which is instance for online catalog design A road

map including realization of the project and tracing methods are illustrated

Keywords AJAX RIA Web 20 online catalog e-journal

1

1 G R

Web in geli im suumlrecinde ccedile itli youmlntemler kullan l r Bu youmlntemlerin farkl amaccedillara

hizmet etmeye ba lamas yla Web te ak mlar meydana gelmi tir Bu ak mlardan ilki Web 10

ak m olarak adland r l r Bu ak mda kullan c lar bilgilendirmeye youmlnelik iccedilerik sunumu

yap lmaktad r [1]

Web 20 ak m ise internet sitelerinin bilgi bar na olmas ndan i leyen platformlara

ta nmas

olarak tan mlanabilir Web 20 RIA (Rich Internet Applications- Zengin nternet

Uygulamalar ) i lemleri internet sunucu mimarisi temeline dayanmaktad r RIA da beraberinde

kulland AJAX Flex gibi teknolojiler uumlzerine kuruludur [1]

Baz yeni teknolojilerle de i en World Wide Web duumlnyas Web 20 RIA AJAX

(Asynchronous JavaScript and XML- E zamanl olmayan JavaScript ve XML) terimleriyle izah

edilmektedir

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

Bu tez ccedilal mas yla Web 20 n ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript

and XML) teknolojisi ve Flex program kullan larak F rat Uumlniversitesini tan tan kolayl kla

guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA-Rich Internet Applications) oumlrnek bir

ccedilevrimiccedili (online) katalog tasar m yap lmas hedeflenmi tir Projenin gerccedilekle tirim

a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin anlat mlar n iccedileren bir yol

haritas olu turulmas amaccedillanm t r Bu tez ccedilal mas sonucunda geli tirilen yaz l mla kolay

guumlncellenebilen katalog haz rlanmas na katk sa lanmas amaccedillanm t r

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

Bu tez ccedilal mas 6 boumlluumlmden olu mu tur 1 Boumlluumlm giri i olu turmaktad r 2Boumlluumlmde

Web 20 ak m incelenecektir 3 Boumlluumlmde AJAX teknolojisi accedil klanacakt r 4 Boumlluumlmde

yaz l m gerccedilekle tirme arac olarak kullan lan Flex tan t lacakt r 5 Boumlluumlmde gerccedilekle tirilmi

ccedilevrimiccedili katalog hakk nda bilgi verilecektir 6 Boumlluumlmde ccedilal man n sonuccedillar

ve gelece e

youmlnelik oumlneriler bulunmaktad r

2

2 WEB 20 AKIMI

Ccedilo u teknolojilerde oldu u gibi yenilik aray ihtiyaccediltan do ar Yeni Web ak mlar n n

do u u da 2001 y l ndaki tuumlm duumlnyay etkileyen kriz sonras nda iflas eden irketlerin yeniden

aya a kalkma ccedilabalar n n bir sonucu olarak ortaya ccedil km t r [2 3] Web 20 ak m 2005 te ilk

kez OReilly ve MediaLive International aras nda gerccedilekle en bir beyin f rt nas s ras nda

uumlretilmi bir kavramd r [3] Web 20 kavram World Wide Web teknolojisinde kullan lan

de i en ve geli en e ilimlere verilen bir ad olarak da tan mlanabilmektedir

ekil 21 Web 20 kavram

[4]

Web 20 kavram ekil 21 de goumlsterildi i uumlzere Web bir uygulama platformu ve sosyal

etkile imli olma oumlzelliklerini bar nd r r Ccedilevrimiccedili hayat n ba lang c ve devam n temsil eder

Say sal ortamda kendini ifade etme imkacircn sunar Kullan c lar (oku-yaz oumlzelli i ile) Web te

kat l mc kimlik kazan r

Asl nda Web 20 ortam n 1964 y l nda McLuhan Global Koumly terimini kullanarak

ortaya atm t r McLuhan Global Koumlyuuml gelecekte ileri teknolojiye geccedililmesiyle ve toplumlar

aras nda s n rlar n kalkmas yla duumlnyan n her kouml esinde teknolojiyi kullanan herkesin co rafi

s n rlar ve s n rlamalar olmaks z n diledikleri ki iyle ileti im kurabilecekleri

haberle ebilecekleri ve payla mda bulunabilecekleri bir ortam olarak tan mlam t r [5]

Mc Luhan n n tan m ndan guumlnuumlmuumlze kadar geccedilen suumlreccedil iccedilinde kullan c ihtiyaccedillar

da

de i im ve geli im goumlstermi tir Bu ihtiyaccedillar kar lamak iccedilin genel olarak internet

uygulamalar n n daha zengin bir arayuumlz ile sunulmas n sa layan uygulamalar Zengin nternet

Uygulamalar ad alt nda k sa zaman oumlnce hayat m za girmi tir

RIA uygulamalar s radan HTML web uygulamalar ile standart masauumlstuuml uygulamalar

aras ndaki bo lu u dolduran bir geli tirme platformudur Web arayuumlzuumlnde basit HTML ile

3

s n rl kalmadan masauumlstuumlndeki zengin goumlrsel ouml eleri program niteli inde kullanabilecek her

tuumlrluuml araccedil RIA konseptini uygulamaktad r [6]

Kullan c lar art k iccedilerik uumlreticilerin s n rlar n kald rarak kullan c n n yan s ra kat l mc

olarak ta nitelendirilerek etkile imli bir rol uumlstlenmi lerdir nternetin bu yeni gereksinimlere

cevap vermesiyle ortaya ccedil kan Web 20 doumlnuuml uumlmuuml hem kullan c say s nda art a neden

olmu tur hem de kullan c lar n iccedilerikleri yani mesajlar olu turdu u ve payla t buumlyuumlk bir

guumlce doumlnuuml muuml tuumlr Bu guumlcuumln oumlnemini ccedilabuk anlayan kurulu lar mimarilerine AJAX da dacirchil

ederek oumlnce arama motorlar n Google Yahoo yu daha sonra MSN yi Hotmail i bloglar

(Myspace Bloggercom Blogcucom gibi) Youtube u Wikileri ve sosyal a sitelerini

(Facebook Twitter Orkut vb) ke fetmi lerdir Bu ke iflerin sonucunda McLuhan n Global

Koumly uumlnuumln 21 Yuumlzy lda tam olarak gerccedilekle ti i soumlylenebilir Bu interaktif siteler sayesinde

ayn anda milyarlarca ki inin rk dil din ya am tarz e itim ya cinsiyet statuuml goumlzetmeksizin

e zamanl payla mda bulunup kendi ccedilevreleri ve ba ka ccedilevrelerle ileti ime geccedilebilmektedirler

ekil22 de goumlsterilen irketler Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan sitelerin oumlzellikle ccedilevrimiccedili

faaliyet goumlsteren reklacircm irketleri pazarlama ve ticari irketler perspektifinden bak ld nda da

oumlnemli bir potansiyele sahip kitle ileti im araccedillar olarak goumlruumlluumlr [7]

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar [8]

Kitle ileti im arac olarak kullan labilen bu uygulamalar iccedilin birccedilok geli tirme ortam

mevcuttur Adobe Flex AJAX Java Applet Adobe Flash ve Microsoft Silverlight uygulamalar

en ccedilok bilinen RIA uygulamalar d r A a da da bu uygulamalarla olu turulmu Web 20

platformunda oumlne ccedil kan popuumller uygulama oumlrnekleri incelenecektir [7]

4

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar

kinci nesil internet hizmeti olarak literatuumlre giren Web 20 ak m yla internet sitelerinin

ccedilehresi de i mi tir nternet siteleri art k masauumlstuuml uygulamalar ile internet uygulamalar

aras nda bir koumlpruuml goumlrevi uumlstlenmi tir A a da bu ak m n popuumller uygulamalar ndan oumlrnekler

bulunmaktad r

211 Double Click - Google AdSense

Google firmas na ait iki uygulama da reklacircm verenlerin ve yay nc lar n web uumlzerinden

reklacircm hizmeti sunmas n sa layan sitelerdir Her reklacircmc n n hedefi tuumlketicilerin isteklerine

uygun ccediloumlzuumlmler sunmakt r Bu ccediloumlzuumlm ise Web 20 la reklacircmlar n profilini de i tirmi tir Art k

istenmeyen kendili inden accedil lan reklacircm pencerelerinin yerini kullan c n n bilgisayar na

yerle tirilmi ccedilerezlerden ccedilekti i bilgilere dayanarak kullan c n n ilgisini ccedilekebilece ini tahmin

etti i rahats z edici olmayan metin ya da resim tabanl

reklacircmlar alm t r

DoubleClick in di er reklacircm firmalar ndan ayr lan youmlnuuml reklacircmc lar iccedilin DART

oumlnerisiyle k saca DFA (DART for Advertisers) ile reklacircm youmlnetimi ve servis ccediloumlzuumlmlerinde

kullan c lar na dijital pazarlama programlar n n tuumlmuumlnuuml kapsayan youmlnetimi kolay daha iyi bir

arayuumlze sahip h zl geni bir arama sistemine sahip de eri artan sitelerin trafik ak n

belirleyen bir ccediloumlzuumlm olmu tur DoubleClick daha ccedilok grafiksel reklacircmlar yay nlamaktad r

Oumlnceleri Web 10 uygulamalar aras nda say lan bu site Web 20 doumlnuuml uumlmuumlnuuml ba ar yla

gerccedilekle tirmi tir [9]

Google AdSense ise web sitesi yay nc lar n n site iccedileri iyle alakal dinamik ve goumlze

batmayan Google reklacircmlar n

web sitelerinde goumlstererek kullan c lar n bu reklacircmlara

t klamalar yla para kazanmalar n sa laman n h zl ve kolay bir yoludur Uumlcretsiz olan bu

program sayesinde her t klama ve goumlsterim iccedilin site sahiplerine oumldeme yap l r [10] Bu

uygulamalar sayesinde Web de daha ak ll bir sisteme do ru youmlnelim ba lam t r

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar [11 12]

5

212 Flickr

Yahoo nun sundu u bir hizmet olan uumlcretsiz foto raf arama ve payla m sitesi Flickr

ayn zamanda web servisi ve ccedilevrimiccedili topluluk platformudur Web 20 n ilk uygulamalar ndan

biridir Foto raf payla m nda en popuumller sitelerin ba nda gelmektedir ccedileri inde yakla k

olarak 3 milyar

a an foto raf bulunmaktad r Yenilikccedili ccedilevrimiccedili topluluk araccedillar foto raflar

etiketlemeye ve s n fland rmaya yard mc olur Bu da popuumllaritesindeki ciddi art n

nedenlerinden biridir

Flickr a imaj yuumlkleyebilmek iccedilin Yahoo dan bir e-mail adresiyle sisteme giri

yap lmal d r Payla lmak istenen foto raflar uumlcretli uumlyelik olmadan her imaj iccedilin 5 Mb l k

s n rlamayla ayda toplam 100 Mb a kadar yuumlkleme yap labilir Sadece foto raf eklemenin

d nda imajlar uumlzerinde duumlzenlemeler yap labilir Belirlenen alanlara notlar eklenebilir

Be enilen foto raflara yorumlar eklenebilir Ccedile itli gruplara uumlye olunup ileti im kurulabilir

Ayr ca API leri sayesinde XML-RPC (Remote Procedure Call- Uzaktan Yordam Ccedila rma)

arabirimi kullanarak flickr sitesindeki foto raflarla ilgili bilgileri proseduumlrler sayesinde XML

format nda al p ayr t rarak ba ka bir programda kullan labilinir Flickr daki blog grup ve

etiketleme alt yap s bu API lere dayanmaktad r [13]

ekil 24 Flickr sitesinin logosu [14]

213 BitTorrent

BitTorrent internet uumlzerinden yuumlksek h zlarla iccedileri in da t ld duumlnya ccedilap nda bir

standartt r Ayr ca 150 milyondan fazla kullan c ya sahip en son p2p (peer to peer) dosya

payla m youmlntemlerinden biridir Di er p2p payla m programlar ndan fark sabit olmayan

ba ms z sunucu tan mlama dosyalar sayesinde sabit bir sunucuya ihtiyaccedil olmaks z n belirli bir

protokol ccedilerccedilevesinde indirme (download) yaparken yuumlkleme (upload) yap lmas na da izin

vererek payla ma devam edebilmesidir [15]

Python programlama diliyle yaz lm bir uygulamad r [15]

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu [16]

6

Bit Seli olarak da ccedilevirebilece imiz ccedilok h zl bir sistemdir BitTorrent sayesinde

oldukccedila buumlyuumlk boyutlu videolara ses ya da yaz l m dosyalar na daha h zl daha ucuz ve daha

kolay bir ekilde ula labilmeyi sa lar

Guumlnuumlmuumlzde ccedilerik Da t c A lar (Content Distributed Networks-CDNs) guumln geccediltikccedile

popuumllaritesini art rmaktad r Bittorent kullan m n n 2004 te internet te teknik standartlar ve

youmlnetim konusunda yetkili organ olan W3C (World Wide Web Consortium - Duumlnya Ccedilap nda

A Birli i) taraf ndan yap lan bir ccedilal maya goumlre P2P ba lant lar n toplamda 60 n tuumlm

internet trafi inin ise 30 unu a aca tahmin edilmektedir

BitTorrent le dosya transferi yap l rken oumlncelikle bilgisayarda BitTorrent stemci

(Client) yuumlkluuml olmal d r stemci yaz l mlara oumlrnek Flashget Azureus BitTorrent Torrent

ABC LimeWire vb yaz l mlar olabilir ekil 26 ve ekil 27 de en popuumller uygulamalardan

Torrent yaz l m n n kurulum ve arayuumlz oumlrne i goumlruumllmektedir

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

7

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml

BitTorrent istemciler BitTorrent Protokol uygulamalar n yapar Her istemci bu

protokoluuml kullanarak dosyalar n kullan c lar n BitTorent in kulland protokole sahip

duumlnyadaki tuumlm iccedileriklere h zl ve guumlvenilir bir ekilde eri mesine izin verir stenilen iccedileri in

indirilebilmesi iccedilin gerekli tan mlama bilgilerinin bar nd

torrent uzant l bir dosyaya

ihtiyaccedil vard r Bu torrent dosyalar n ccedile itli duyuru sitelerinden ya da Web den temin edildikten

sonra istemciler yukar da bahsedilen herhangi bir torrent yaz l m kullanarak bu dosyay accedilarlar

ndirme ba lad anda indirilmek istenen dosyay payla an kullan c lar n olu turdu u kuumlccediluumlk

a a (swarm) dacirchil olurlar Bu kuumlccediluumlk a daki her kullan c dosyan n indirdi i boumlluumlmuumlnuuml di er

kullan c larla payla mas gerekir Tuumlm bu i lemleri de takipccedili (tracker) isimli bir sunucu kontrol

eder Yakla k olarak 256 Kb buumlyuumlkluuml uumlndeki bu kuumlccediluumlk boyutlu dosyalara indeksleyici

(indexer) de denmektedir Kuumlccediluumlk bir a

kurulmas iccedilin tuumlm dosyaya sahip en az bir da t c n n

(seeder) olmas gerekir Da t c lar herhangi bir dosyay yuumlkleyen kaynaklard r O dosyan n

tamam n

kendi bilgisayar na indiren her kullan c art k bir da t c

olur Fakat da t c olmak

kullan c lar n insiyatifindedir ndirme i lemi bittikten sonra o dosya payla ma accedil k tutulmazsa

di er kullan c lar da t c dan bu dosyay ccedilekerek indirme i lemini h zland ramazlar Da t c

say s

ne kadar artarsa indirme i lemi o kadar h zl olur ndirme yapan kullan c lara da grup

uumlyeleri (peers) denilmektedir Torrent dosyas n indiren kullan c lar izleyicilere (tracker) dosya

hakk nda bilgi goumlnderirler di er kullan c lar (peers) ise izleyicilere ba lanarak kimde hangi

dosyan n hangi parccedilalar n n oldu unu ouml renirler zleyiciler uumlzerinden kesinlikle dosya transferi

8

gerccedilekle mez sadece kaynak payla l r Hangi kullan c ne kadar dosya ccedilekti ve ne kadar

yuumlkledi gibi istatistiksel bilgileri de bar nd rabilir [16 17]

Sadece indirme i lemi yap p kaynak olmay istemeyen ki ilere leecher (suumlluumlk) denir Bu

anlay a sahip ki iler gruplar iccedilinde ho kar lanmazlar Bir torrent dosyas payla m nda

kaynak (seed) say s s f r ise yani dosyan n tamam na sahip ki iler payla mdan ccedilekilmi lerse

eksik dosyaya sahip buumltuumln uumlyeler (peer) birbirleri aras nda veri al veri i yaparak eksik

parccedilalar indirebilecekleri bir kaynak olmad ndan belli bir yuumlzdesi tamamlanm dosyaya

sahip olarak kal rlar Bu durumda daha oumlnce dosyay indirmi ve dosyan n tamam na sahip olan

bir kullan c

eksik parccedilalar goumlndermek iccedilin dosyay yeniden payla ma accedilabilir (seed eder) Bu

olaya reseed etme denir [18]

214 Sosyal A Siteleri

Sosyal a lar bireyler aras ndaki ki isel veya profesyonel ili kilerin olu turuldu u

duumlzenlendi i a d r [19] Son y llardaki bilgi teknolojilerindeki geli meler sosyal a lar n gerccedilek

ya amdakinden daha farkl bir ekilde yeniden yap lanmas n

sa lam t r Herhangi bir

irketteki yerel a iccedilinde personelin e-posta al p-goumlndermesiyle olu an etkinlik ve e-posta

gruplar ilk ccedilevrimiccedili sosyal a oumlrneklerinden say labilir Daha sonra h zla hayat m za giren

bloglar wikiler ve sosyal a siteleri gibi sosyal i birli i sa layan teknolojilerin geli mesi

insanlar n ileti im kurduklar bilgi resim muumlzik video payla t klar ve birbirleriyle suumlrekli

haberle tikleri ccedilevrimiccedili sanal topluluklar n olu mas n sa lam t r [20] Bu topluluklar n h zla

yay lmas n n temelinde kullan c lar n bireysel aktivitesine ba l olarak duygu ve duuml uumlncelerini

bilgiyi guumlncel haberleri tavsiyelerini be enilerini payla ma fikri vard r A a da sosyal a

sitelerinden en popuumller olanlar iccedilinde yer alan Facebook incelenecektir [7]

2141 Facebook

En yayg n sosyal a sitesi Facebook Amerika Birle ik Devletleri nde 4 ubat 2004

tarihinde Harvard Uumlniversitesinde ouml renci Mark Zuckerberg taraf ndan kurulmu tur Facebook

oumlncelikle Harvard ouml rencileri iccedilin kurulmu tu Daha sonra h zla tuumlm duumlnyaya yay lm t r

Kullan c lar siteyi uumlcretsiz uumlye olarak kullanabilmektedir Site gelirini banner reklamlar ndan ve

sponsor gruplar ndan almaktad r Duumlnyan n en popuumller Web 20 blogu TechCruncha goumlre

Amerika Birle ik Devletleri ndeki uumlniversitelerdeki ouml rencilerin 85inin facebookda bir

hesab bulunmakta ve bunlar n 60 her guumln ba lanmaktad r 85 her hafta 93 her ay

ba lananlar aras ndad r [21] Facebook sitesinden ba ms z Web 20 ak m n yak ndan takip

9

eden bir blog sitesi olan insidefacebook 2009 Ocak ay n n ba nda yay nlad habere goumlre

facebook kullan c say s a a daki grafikte goumlruumllduuml uuml gibi yakla k 140 milyonu bulmu tur

Milyonlar a k n aktif uumlye say s yla guumlnde ortalama 150 bin aktif kullan c yla sanal duumlnyan n en

popular sitesi olmu tur [22]

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i [23]

Aktif kullan c lar n iccedileri e katk s a a daki istatistik sonuccedillar n do urmu tur [22]

13 milyon kullan c durumlar n en az ndan guumlnde bir kez guumlncellenmektedir

25 milyon kullan c her guumln Sayfa hayran (fan of Pages) olmaktad r

Siteye her ay 700 milyon foto raf yuumlkleniyor ki toplam foto raf rakam yakla k 10

milyar bulmaktad r

Her ay 4 milyon video yuumlklenmektedir

Her ay 15 milyon iccedilerik parccedilas (web linki yeni hikacircyeler blog yaz lar notlar

foto raflar vb) payla ma sunulmaktad r

Her ay 2 milyon etkinlik olu turulmaktad r

Sitede 19 milyon adet aktif grup varl n suumlrduumlrmektedir

Yukar da belirtilen bu rakamlar sosyal ileti im a lar n n ne kadar ciddi boyutlarda bir

kapasiteye sahip oldu unu goumlstermektedir

10

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi [22]

Facebook ve ona en yak n rakibi sosyal ileti im web sitesi olan MySpace compete de

kar la t r ld nda yukar daki grafik elde edilmektedir

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu

Tarih 032008 032009 Kullan c

Ayl k Y ll k

facebookcom

91054535 234

1951

myspacecom

55594761 48

-114

Tablo 21 de Mart 2008 ile Mart 2009 aras ndaki ayl k aktif ziyaretccedili say s n

goumlstermektedir Compete verilerine goumlre Aral k 2008 de facebook myspace in kullan c say s n

yakalam t r Tablo 21 deki verilere goumlre bir oumlnceki y la goumlre Facebook taki kullan c say s nda

ayl k 234 luumlk bir art varken MySpace 48 lik bir buumlyuumlmeye sahiptir Yakla k olarak

ayl k MySpace Facebook u 5 kat geriden takip etmektedir Facebook taki bir oumlnceki y la

goumlre 1951 lik buumlyuumlmeye kar n myspace de 114 luumlk kuumlccediluumllme goumlruumllmektedir Elde edilen

veriler ileriki y llarda bu rakamlar aras ndaki uccedilurumun artaca n i aret etmektedir

Facebooktaki bu h zl buumlyuumlme ekonomi ve ticari sektoumlruumlnuumln de ilgisini ccedilekmektedir Oumlnemli bir

yat r m alan olarak giri imcileri cezbetmektedir

Facebook youmlneticilerinden Peter Thiel ise Facebookun iccedil de erinin 8 Milyar dolar

oldu unu ve proje gelirlerinin 2015 y l iccedilin 1 milyar dolar oldu unu soumlylemektedir [24]

Duumlnyaca tan nm Microsoft irketi 24 Ekim 2007 de Facebooku 16l k hissesini 240 milyon

dolara sat n alm t r Google ve di er irketler de gittikccedile de er kazanan Facebook hisselerine

youmlnelmektedir [24]

11

215 Web Guumlnluumlkler

ngilizcedeki Web

ve log kelimelerinin birle iminden olu an Blog kelimesi internet

uumlzerinden ki ilerin istedikleri konu hakk nda fikir beyan edebilecekleri kendilerini kolayca

ifade etmelerini sa layacak bir ortamd r

Bloglar genellikle en yeni yorum ve yaz lardan eski tarihli yorum ve yaz lara do ru

s ralanm web tabanl yay nlar

belirtir Bloglar n iccedileri i suumlrekli guumlncellendi i iccedilin sadece

bloglar iccedilin kurulmu oumlzel indeksleme mekanizmalar ve arama motorlar bulunmaktad r [25]

Duumlnya ccedilap nda indeksleme mekanizmalar n n en oumlnde geleni Technorati firmas

milyonlarca blog okuyucusu iccedilin her geccedilen guumln 15 milyondan fazla yeni blogu

indekslemektedir [26] Forrester in ara t rma irketlerinden internet ile ilgili ciddi bir ara t rma

kurumu olan JupiterResearch uumln 2008 A ustos unda bloglar uumlzerine gerccedilekle tirdi i

ara t rmada internet kullan c lar na 40 soruluk kapal uccedillu soru youmlneltilmi tir Bu ara t rma

sonucunda geccedilti imiz doumlrt y l iccedilerisinde bloglar n okunma oranlar nda 300 oran nda bir art

oldu u ortaya ccedil km t r Belki ilgimi ccedilekecek bir bloga ula abilirim duuml uumlncesi ile kullan c lar

okuduklar bloga eklenmi

olan di er linkleri de takip edebiliyorlar S k blog okuruyum

diyenlerin 38 i yeni bir blogu okudu u blogun linklerinden ke fetti ini belirtmi tir

Ara t rmaya kat lan blog okurlar n n 34 uuml Web te dola rken yeni bir blogla tan t n 11 i

blog arama motorlar n kulland n

belirtmi [27]

Bloglar n bu kadar yayg nla mas n n nedenlerinde biri de internet gezginler sanal

acirclemdeki tek duumlze yorumsuz hatta bazen oldukccedila bilimsel bir dille yaz lm yaz lardan

s k ld klar iccedilin bloglar tercih etmektedir Bloglarda ki iler gittikleri bir seminer hakk ndaki

yorumlar n kulland klar bir uumlruumln hakk ndaki fikirlerini k saca hayata dair kendi yorumlar n

katarak ba ka ki ilerle payla abilmektedirler

216 Wiki

Bilgiye ula mak iccedilin eskiden oldu u gibi kitap ya da ansiklopediler kullan lmamaktad r

Guumlnuumlmuumlzde kuumlreselle menin ve geli en teknolojinin etkisiyle tuumlm kaynaklara bilgisayar

uumlzerinden ula lmas elde edilen bilgilerin k sa suumlrede derlenebilmesine imkacircn vermi tir

Wiki ler kullan c lar n uumlzerinde istedi i gibi duumlzenlemeler yapmas na izin veren bilgi

sayfalar toplulu udur ngilizce What I Know is soumlzcuumlklerinin k saltmas

olan Wiki

Bildi im kadar yla anlam na gelir [28]

12

Wikilerin ccedilal ma prensibi u ekilde accedil klanabilir Bir web program script ya da script

grubu sayesinde veritaban na yaz lm olan ya da sadece dosya halindeki verileri okur bu

verileri HTML kodlar ile de i tirir ve Web taray c s na yans t r

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu

Wiki dilini kullanan ve internetin en geni iccedileri ine sahip ccedilevrimiccedili ansiklopedisi

Vikipedi 22 Ocak 2007de Alt n Oumlruumlmcek 2006 En yi ccedilerik oumlduumlluumlnuumln sahibi oldu

Wikipediaorg taraf ndan geni kitlelere tan t lan Wiki dili pek ccedilok farkl programlama

platformunda Javascript ASP PHP C++ vb kullan labilmektedir

2161 Wiki Kullanman n Avantajlar

Web proje gruplar

projeleri olu tururken ekiplere ayr ld iccedilin programc lar kendi

goumlrevi d ndaki ccedilal malarda neler yap ld n

tam olarak bilemez ccedileri in yap land r lmas nda

geli melerden sadece iccedilerik koordinatoumlrleri haberdard r An nda yap goumlster oumlzelli iyle Wikiler

bu sorun iccedilin pratik bir ccediloumlzuumlm te kil eder

ndekslenme yapan sitelerde bile arama yap l rken defalarca ayn siteye girilebilir yahut

aran lan bilgiyi bulmak ccedilok zaman alabilir Wiki gereksiz tekrarlardan kurtar r steyen herkes

wiki iccedileri indeki bilgileri eksik ya da hatal

ise de i tirilebilir veya kald rabilir Bu i lemleri

yapan wiki youmlneticilerine wikipedist denir Wikipedistler sayfa duumlzenlemelerine ve iccedilerik

zenginle tirmeye yard mc olurlar

Wiki de de i iklik yap ld nda de i iklik yapan ki inin bir hesab yoksa IP adresiyle

varsa kullan c ad yla kaydedilerek hemen sonuccedil goumlzlenebilir Yap lan iccedileriksel herhangi bir

hata ba kalar taraf ndan fark edildi inde duumlzeltilir Geccedilmi sekmesiyle duumlzeltilen sayfalar n

oumlnceki suumlruumlmleri kronolojik s ralamayla takip edilebilir hatta sayfalar aras nda kar la t rma

bile yap labilir Sayfa iccedilerikleri hakk nda Tart ma

sekmesiyle fikir beyan nda bulunulabilinir

Tart malara yorum eklenebilir Denetleme mekanizmas sayesinde telif haklar n n ihlali gibi

durumlarda ihlali yapan kullan c lar engellenebilmektedir

13

Wiki di er ansiklopedilerden farkl olarak Vikipedi GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

(GOumlBL) kullanmaktad r Kullan c lar na oumlzguumlr iccedilerik kat l m e it tarafs z ve uumlcretsiz kat l m

hakk verir Ayr ca diluumllkekonuya goumlre geli mi kategorilendirme sistemine sahiptir Diff

oumlzelli i sayesinde sayfalar aras ndaki fark izlenebilir [29]

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri

ngilizce Content Management System ya da k saca CMS olarak tan nan ccedilerik

Youmlnetim Sistemleri - YS bilgiyi olu turmak ar ivlemek ara t rmak denetlemek ve

yay nlama olana sa layan buumlyuumlk bir veritaban na sahip moduumlllerden olu an buumltuumlnle ik bir

ortamd r YS lerde iccedilerik iki ayr boumlluumlmden olu ur Bunlardan birincisi uumlzerinde i lem

yap lmam olan ham bilgiyi bar nd ran veritaban

di eri ise bu bilginin yerle imini goumlsteren

ablondur ablonda bilginin goumlsterilece i sayfan n goumlrsel boumlluumlmuumlnuuml olu turan yaz tipleri

renkleri gibi tuumlm biccedilim bilgileri saklan r Genellikle PHP benzeri dillerle kodlan r Boumlylece daha

esnek hale gelebilirler [30]

ccedilerik Youmlnetim Sistemleri uluslararas platformda birccedilok organizasyon iccedilin zorunluluk

haline gelen modern bir veri youmlnetimi tekni idir Guumlnuumlmuumlzde iccedilerik youmlnetim sistemleri kendi

iccedilerisinde boumlluumlnmuuml bir yaz l m enduumlstrisi haline gelmi tir Kendi iccedilerisinde portal sistemleri

Wiki sistemleri web-based grupware vb alt dallara ayr lan enduumlstri guumlnuumlmuumlzde halen

geli imini suumlrduumlrmektedir [31]

Web yay nlama sistemi kullan c lar arad klar iccedileri e goumlre veritaban iccedilinde anahtar

kelimeler yazar olu turulma tarihi gibi ccedile itli oumllccediluumltlere goumlre arama yapabilirler Web iccedilerik

youmlnetim sistemleri bilgi portallar olu turmak iccedilin bilgi youmlnetimi hizmeti sunar YS buumlnyesinde

bar nd rd

yaz l m moduumllleri sayesinde herhangi bir kullan c n n web sitesi uumlzerindeki

i lemleri yapabilmesi iccedilin grafiksel kullan c arayuumlzuuml sunar

YSnin temeli iccedileri in olu turulmas ndan son hali olan yay nlanma evresine kadar tuumlm

evrelerde iccedileri i youmlnetme esas na dayan r Ayr ca YS nin iccedileri i E-ticaret ve Muuml teri li kileri

Youmlnetim Sistemleri (MIYS) (ing CRM - Customer Relationship Management System) ile de

payla labilir YS sayesinde iccedilerik yay n

teknik bilgisi olmayan kullan c lar taraf ndan bile

yap labilir Kullan c lar na sade basit ama guumlccedilluuml web taray c s destekli bir uygulama arayuumlzuuml

sunar [32]

14

218 Etiketleme (Folksonomi)

Web 20 sitelerinde goumlze ccedilarpan etiket bulutlar ile kullan c lara ilgilendikleri konulara

ili kin kolay ve h zl ba lant lar sa lanmaktad r Site iccedileri iyle ilgili konular ccedile itli etiketler ad

alt nda s n fland r l r Her etiket iccedilinde bar nd rd makale yaz ba l k ile farkl boyutlarda

olabilmektedir Yani etiketin yaz boyutu ne kadar buumlyuumlkse iccedilinde bar nd rd iccedilerik o kadar

fazlad r ekil 211 de bir etiket bulutu goumlruumllmektedir

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler

Yukar daki popuumller uygulamalar olu turulurken dikkat ccedileken ortak oumlzellikler bu ba l k

alt nda incelenecektir Genel olarak Web sitelerindeki de i im ve geli im tasar m ve arayuumlz

accedil s ndan de erlendirilecektir

221 Logolar

Logolara daha parlak bir goumlruumlntuuml verilirken yans ma efekti bolca kullan lmaktad r

Yans ma efekti dinamik olmayan tuumlm objelere kullan larak siteye derinlik hareket ve modern

bir goumlruumlnuuml kazand r l r Kullan c lar n dikkatini ccedilekmek iccedilin ekil 212 de goumlruumllduuml uuml gibi

logolara rozet eklinde yenilik bildiren kelimeler eklenebilmektedir [33] Bu yenilik bildiren

kelimelerden Beta ifadesiyle s k s k kar la l r Bunun nedeni Web 20 ak m na goumlre

kullan c lar birer yard mc -geli tiriciler olarak benimsenir Sonuccedil olarak ortaya ccedil kan site suumlrekli

geli mekte ve de i mektedir Logolara yerle en Beta bu geli imin bir simgesi haline gelmi tir

[34]

15

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i [34]

222 Butonlar

Butonlarda ise klasik butonlar yerine resim olarak haz rlanan butonlarda oumlzellikle cam

efekti ve renk geccedili (gradient) efekti hacirckimdir Gradient efekti butonlarda logolarda ya da arka

planlardaki renk geccedili lerini daha yumu at r Bir renkten farkl bir renge keskin geccedili lerin oumlnuumlne

geccedililmi olur [33] Ccedile itli buton oumlrnekleri ekil 213 de goumlruumllmektedir

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri

223 Arka Planlar

Web 20 ile sitelerde arka planlar olu turulurken yatay eritlerden ya da duumlz renk

geccedili lerinden faydalan labilinir Her iki ekilde de hedeflenen ortak amaccedil ekil 214 te oldu u

gibi goumlzuuml yormayan tasar mlar gerccedilekle tirmektir [33]

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri

16

224 Ccedilerccedileveler

Site iccedilinde goumlruumlnmez iframe ler yerine ekil 215 deki gibi ccedilerccedilevelerin yuvarlak kouml eli

kutular olarak tasarlanmas

oumln plana ccedil km t r Kouml eleri keskin duumlz kare veya dikdoumlrtgen

biccedilimde kutular art k kullan lmamaktad r Yuvarlak kouml eli kutu yap m iccedilin farkl tekniklerle

olu turulabilecek programlar mevcuttur Resim css ve html teknikleri kullan lacaksa Spiffy

Corners RoundedCornr ve CSS Rounded Box Generator gibi araccedillar kullan labilirken Nifty

Corners Cube ve curvyCorners gibi araccedillar da JavaScript tekni i ile kullan labilinir [33]

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek

225 Menuumller

Site iccedileri inden etkin bir ekilde faydalanabilmek iccedilin menuuml ve sekmeler sade kolay

anla labilir olmal d r Hem goumlrsel hem kullan l menuumller CSS kodlarla olu turulabilir [33]

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i

Yukar da bahsedilen konu Web 20 platformunda olu turulan sitelerin genel oumlzellikleri

olarak alg lanabilir Bu oumlzellikler d nda da tasar mlar olabilmektedir

17

3 AJAX

AJAX kavram n n ilk ccedil k noktas

ubat 2005 de Jesse James Garrett taraf ndan the

Adaptive Path Web sitesinde Ajax A New Approach to Web Applications ba l yla

yay nlanan makaledir [35]

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml [36]

Bu makalede Web uygulamalar olu turulurken tasar mlardaki buumlyuumlleyici geli meler

yenilikccedili ccedilevrimiccedili projelerle desteklenirken bunun yan nda h zl cevap verebilir daha zengin

goumlrsellere sahip masauumlstuuml uygulamalar aras ndaki bo lu a dikkat ccedilekilmi tir Bu bo lu u

dolduran Google Suggest ve Google Maps uygulamalar Adaptive Path sitesinde AJAX olarak

adland r lan Web uygulamalar na yeni yakla m n en iyi oumlrnekleri oldu u belirtilmi tir Klasik

Web uygulamalar n n ccedilal ma modeliyle AJAX l uygulamalar n ccedilal ma modeli

kar la t r lm t r AJAX di er uygulama youmlntemlerinden ay ran oumlzellikleri belirtilmi tir

AJAX yakla m na buumlyuumlk yat r mlar yapan Google n neden AJAX tercih etti i accedil klanm t r

Google Groups Google Suggest Gmail Google Maps ve ard ndan Flickr Amazon nun

A9com servisleriyle kullan c lar n oda haline geldi ine de inilmi tir [35]

AJAX n ccedilekirde i olan XMLHttpRequest (XHR) nesnesi sayesinde de iyi haz rlanm

sa lam ve kolay anla labilir-kullan labilir sitelerin olu umuna dikkat ccedilekilmi tir [35] A a da

18

ise AJAX tekni i kullanan en populer servislerden Google Suggest ve Google Maps hakk nda

k sa bilgi verilecektir

31 Google Suggest

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml

Google Suggest a httpwwwgooglecomigcomplete=1amphl=en

adresine girildi inde

ekil 32 de goumlruumlnen ana sayfaya ula lmaktad r Google Suggest servisinin oumlzelli i arama

motorunda aranacak kelimenin harfleri girilmeye ba land andan itibaren filtreleme yaparak

text alan n n alt na accedil lan boumllmede oumlneriler sunulmaktad r Sadece oumlneri sunmakla da kalmay p

oumlnerileri popuumllarite s ras na goumlre s ralar Kelime tamamlama oumlzelli i sayesinde aranan kelime

tam yaz lmadan gelen oumlnerilerden biri t klanarak istenen sonuca ula labilinir Ayr ca oumlnerilerin

yan nda o kelimeye ait kaccedil sonuccedil oldu u da belirtilir ve bu i lem sadece 1-2 sn iccedilinde

gerccedilekle ir

32 Google Maps

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml

TC

FIRAT UumlN VERS TES

FEN B L MLER ENST TUumlSUuml

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

YUumlKSEK L SANS TEZ

ELEKTRON K VE B LG SAYAR E T M ANAB L M DALI

Bu tez tarihinde a a da belirtilen juumlri taraf ndan oybirli ioyccediloklu u ile ba ar l ba ar s z olarak de erlendirilmi tir

Dan man Prof Dr Asaf VAROL

Uumlye

Uumlye

Bu tezin kabuluuml Fen Bilimleri Enstituumlsuuml Youmlnetim Kurulu nun tarih ve say l karar yla onaylanm t r

TE EKKUumlR

Bu tez ccedilal mas

suumlresince desteklerini esirgemeyen Dan man m Say n Prof Dr Asaf

VAROL a Prof Dr Z Hakan AKPOLAT a ccedilal mam n her a amas nda sevgi ve guumlvenlerini

her zaman hissetti im aileme e im Fatih AYDO MU a ve oumlzellikle karde im Ya mur

OumlZER e te ekkuumlrlerimi ve uumlkranlar m sunar m

Zeynep OumlZER AYDO MU

I

Ccedil NDEK LER

TE EKKUumlR

Ccedil NDEK LER I

EK LLER L STES

IV

TABLO L STES

VI

KISALTMALAR L STES

VII

OumlZET IX

ABSTRACT X

1 G R

1

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

1

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

1

2 WEB 20 AKIMI 2

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar 4

211 Double Click - Google AdSense 4

212 Flickr 5

213 BitTorrent 5

214 Sosyal A Siteleri 8

2141 Facebook 8

215 Web Guumlnluumlkler 11

216 Wiki 11

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri 13

218 Etiketleme (Folksonomi) 14

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler 14

221 Logolar 14

222 Butonlar 15

223 Arka Planlar 15

224 Ccedilerccedileveler 16

225 Menuumller 16

3 AJAX 17

31 Google Suggest 18

32 Google Maps 18

33 Neden AJAX 19

34 AJAX Metodolojisi 23

341 HTTP Requests Nesnesi 24

II

342 HTTP Request Nesnesinin Oumlzellikleri ve Youmlntemleri 25

343 HTTP Response Nesnesi 26

35 AJAX leti im Teknikleri 27

351 XMLHttp Requests (XHR) Nesnesi 27

36 AJAX Olu turan Bile enler 34

361 E zamanl Olmayan leti im 34

362 E zamanl leti im 35

363 Javascript 36

37 Basit Bir AJAX Oumlrne i 49

38 XML 51

381 Oumlrnek XML Belgesi Olu turma 53

382 XML Dokuumlman n n Yap s

55

383 XML nin Soumlz Dizim Kurallar

67

384 XML Dokuumlmanlar n n leyi i ve Sunumu 69

39 AJAX Prensipleri 69

310 AJAX Kuumltuumlphaneleri ve Araccedillar

70

3101 Prototype 70

3102 AJAX Gear Toolkit 71

3103 AspNet Ajax 71

3104 Dojo Toolkit 71

3105 MochiKit 71

3106 PHPLiveX 71

3107 Sardalya (Sarmal Dinamik Altyap s ) 72

3108 Sajax 72

3109 Solvent 72

31010 AjaxAC 72

31011 Xajax 72

31012 Scriptaculous 73

311 AJAX Uygulamalar nda Kullan lan Di er Teknolojiler 73

3111 HTMLXHTML 73

3112 CSS 73

3113 XSLT 74

4 FLEX 75

41 Adobereg Flexreg 3 Kurulumu ccedilin Gereken Minimum Sistem Gereksinimleri 76

411 Windows ccedilin Flex Builder 3 (Standart ve Profesyonel) 76

III

412 Macintosh ccedilin Flex Bu lder 3 (Standart ve Profesyonel) 77

5 CcedilEVR M Ccedil KATALOG TASARIMI F rat Uumlniversitesi Oumlrne i 78

6 SONUCcedil 88

61 Oumlneriler 89

KAYNAKLAR 90

OumlZGECcedilM

95

EK 96

IV

EK LLER L STES

Sayfa

ekil 21 Web 20 kavram

2

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar 3

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar 4

ekil 24 Flickr sitesinin logosu 5

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu 5

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

6

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml 7

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i 9

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi 10

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu 12

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu 14

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i 15

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri 15

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri 15

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek 16

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i 16

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml 17

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 34 Geleneksel sunucularda istekcevap modeli 20

ekil 35 AJAX n asenkron istekcevap modeli 20

ekil 36 Klasik Web uygulamalar nda t kla-bekle doumlnguumlsuuml 21

ekil 37 T kla-T kla interaktif AJAX uygulamas

21

ekil 38 Geleneksel Web ileti im modeli ile AJAX ileti im modeli 21

ekil 39 Web uygulamas ndaki cevap ak

22

ekil 310 AJAX uygulamalar ndaki istek ak

22

ekil 311 Normal Web ile AJAX uygulamalar n n kar la t rmas

23

ekil 312 Geleneksel istekcevap (requestresponse) youmlntemi 23

ekil 313 Standart AJAX etkile imi 32

ekil 314 E zamanl olmayan ileti im modeli 35

ekil 315 E zamanl ileti im modeli 36

ekil 316 Javascript nesneleri 44

V

ekil 317 DOM a accedil yap s

46

ekil 318 AJAX oumlrne i 49

ekil 319 sonuchtml sayfas n n ekran ccedil kt s

51

ekil 320 denemexml dosyas n n a accedil yap s

53

ekil 321 XML belgesi 55

ekil 322 Oumlrnek bir XML dokuumlman yap s

56

ekil 323 denemexsd nin ekran goumlruumlntuumlsuuml 65

ekil 41 Flex uygulamalar n n i lem ak emas

75

ekil 42 Flex arayuumlzuuml 76

ekil 51 Kodlama algoritmas

79

ekil 52 Katalo un ilk sayfas n n ekran goumlruumlntuumlsuuml 81

ekil 53 Katalo un 23 sayfa goumlruumlntuumlsuuml 82

ekil 54 Katalo un sayfa ccedilevirme efektli goumlruumlntuumlsuuml 83

ekil 55 Katalo un navigasyon ccedilubu u 84

ekil 56 Tuumlm Sayfalar duuml mesi t kland ndaki ekran goumlruumlntuumlsuuml 85

ekil 57 Zoom oumlzelli i 86

VI

TABLO L STES

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu 10

Tablo 31 Standart XHR nesnesinin oumlzellikleri 30

Tablo 32 Standart XHR nesnesinin fonksiyonlar

31

Tablo 33 De i ken tuumlrleri 41

Tablo 34 leccediller ve goumlrevleri 41

Tablo 35 kili i leccediller 42

Tablo 36 DTD karakterleri ve accedil klamalar

61

Tablo 37 DTD ccedilindeki niteliklerin de er ve accedil klamalar

62

Tablo 38 Varsay lan de erler ve accedil klamalar

62

Tablo 39 XML Belgelerinde kullan lan varl k bildirimleri 67

VII

KISALTMALAR L STES

AJAX Asenkron JavaScript ve XML

API Application Programming Interface (Uygulama Program Arayuumlzuuml)

ASP Active Server Pages (Aktif Sunucu Sayfalar )

CDNs Content Distributed Networks ( ccedilerik Da t c A lar)

CMS Content Management System ( ccedilerik Youmlnetim Sistemi)

CGI Common Gateway Interface (Genel Geccedili Arayuumlzuuml)

CSS Cascading Style Sheets (Basamakl Stil Sayfalar )

DFA DART for Advertisers

DOM Document Object Model (Doumlkuumlman Nesne Modeli)

DTD The Document Type Definition (Dokuumlman Tipi Tan mlama)

DWR Direct Web Remoting ( Direkt Web Eri imi)

ECMA European Computer Manufacturers Association (Avrupa Bilgisayar

Uumlreticileri Birli i)

GOumlBL GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

HTML Hyper Text Markup Language (Yard ml Metin aretleme Dili)

HTTP Hypertext Transfer Protocol (Yard ml Metin Aktar m Protokoluuml)

IDE Integrated Development Environment (Tuumlmle ik Geli tirme Ortam )

JSP Java Server Pages (Java sunucu Sayfalar)

LAN Local Area Network (Yerel Alan A )

MIYS E-ticaret ve Muuml teri li kileri Youmlnetim Sistemleri

MSN Microsoft Network

OOP Object Oriented Programming (Nesne Youmlnelimli Programlama)

PHP Hypertext Preprocessor (Yard ml Metin Oumlni leme)

PIs Processing Instructions ( lem Accedil klamalar )

RIA Rich Internet Applications (Zengin nternet Uygulamalar )

VIII

RPC Remote Procedure Call (Uzaktan Yordam Ccedila rma)

SAX Simple API for XML (XML iccedilin Basit API)

WIKI What I Know is (Ne Biliyorsam)

W3C World Wide Web Consortium (Duumlnya Ccedilap nda A Birli i)

XML eXtensible Markup Language (Geli tirilebilir aretleme Dili)

XHR XMLHttpRequest

XHTML Extensible HyperText Markup Language (Geli tirilebilir Yard ml Metin

aretleme Dili)

XSD eXtensible Schema Document(Geni letilebilir ema Dokuumlman )

XSL Extensible Stylesheet Language (Geli tirilebilir Biccedilimlendirme Dili)

XSLT Extensible Stylesheet Language Transformations (Geli tirilebilir

Biccedilimlendirme Dil Doumlnuuml uumlmleri)

IX

OumlZET

Yuumlksek Lisans Tezi

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat Uumlniversitesi

Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Elektronik-Bilgisayar E itimi Anabilim Dal

2009 Sayfa 107

Gerccedilekle tirilmi olan bu uygulama kapsam nda Flex program ve Web 20 n

ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) teknolojisi kullan larak F rat

Uumlniversitesini tan tan kolayl kla guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA- Rich

Internet Applications) oumlrnek bir ccedilevrimiccedili katalog tasar m ve gerccedilekle tirimi yap lm t r

Projenin gerccedilekle tirim a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin

anlat mlar n iccedileren bir yol haritas olu turulmu tur

Anahtar soumlzcuumlkler AJAX RIA Web 20 ccedilevrimiccedili katalog e-dergi

X

ABSTRACT

Master Thes s

ONLINE CATALOG DESIGN USING AJAX TECHNOLOGY

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Electronic and Computer Education

2009 Page 107

Embracing in this comparison F rat University is introduced by using Flex program and

AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) technology which forms Web 20 Also RIA (Rich

Internet Applications) is easily renowated which is instance for online catalog design A road

map including realization of the project and tracing methods are illustrated

Keywords AJAX RIA Web 20 online catalog e-journal

1

1 G R

Web in geli im suumlrecinde ccedile itli youmlntemler kullan l r Bu youmlntemlerin farkl amaccedillara

hizmet etmeye ba lamas yla Web te ak mlar meydana gelmi tir Bu ak mlardan ilki Web 10

ak m olarak adland r l r Bu ak mda kullan c lar bilgilendirmeye youmlnelik iccedilerik sunumu

yap lmaktad r [1]

Web 20 ak m ise internet sitelerinin bilgi bar na olmas ndan i leyen platformlara

ta nmas

olarak tan mlanabilir Web 20 RIA (Rich Internet Applications- Zengin nternet

Uygulamalar ) i lemleri internet sunucu mimarisi temeline dayanmaktad r RIA da beraberinde

kulland AJAX Flex gibi teknolojiler uumlzerine kuruludur [1]

Baz yeni teknolojilerle de i en World Wide Web duumlnyas Web 20 RIA AJAX

(Asynchronous JavaScript and XML- E zamanl olmayan JavaScript ve XML) terimleriyle izah

edilmektedir

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

Bu tez ccedilal mas yla Web 20 n ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript

and XML) teknolojisi ve Flex program kullan larak F rat Uumlniversitesini tan tan kolayl kla

guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA-Rich Internet Applications) oumlrnek bir

ccedilevrimiccedili (online) katalog tasar m yap lmas hedeflenmi tir Projenin gerccedilekle tirim

a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin anlat mlar n iccedileren bir yol

haritas olu turulmas amaccedillanm t r Bu tez ccedilal mas sonucunda geli tirilen yaz l mla kolay

guumlncellenebilen katalog haz rlanmas na katk sa lanmas amaccedillanm t r

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

Bu tez ccedilal mas 6 boumlluumlmden olu mu tur 1 Boumlluumlm giri i olu turmaktad r 2Boumlluumlmde

Web 20 ak m incelenecektir 3 Boumlluumlmde AJAX teknolojisi accedil klanacakt r 4 Boumlluumlmde

yaz l m gerccedilekle tirme arac olarak kullan lan Flex tan t lacakt r 5 Boumlluumlmde gerccedilekle tirilmi

ccedilevrimiccedili katalog hakk nda bilgi verilecektir 6 Boumlluumlmde ccedilal man n sonuccedillar

ve gelece e

youmlnelik oumlneriler bulunmaktad r

2

2 WEB 20 AKIMI

Ccedilo u teknolojilerde oldu u gibi yenilik aray ihtiyaccediltan do ar Yeni Web ak mlar n n

do u u da 2001 y l ndaki tuumlm duumlnyay etkileyen kriz sonras nda iflas eden irketlerin yeniden

aya a kalkma ccedilabalar n n bir sonucu olarak ortaya ccedil km t r [2 3] Web 20 ak m 2005 te ilk

kez OReilly ve MediaLive International aras nda gerccedilekle en bir beyin f rt nas s ras nda

uumlretilmi bir kavramd r [3] Web 20 kavram World Wide Web teknolojisinde kullan lan

de i en ve geli en e ilimlere verilen bir ad olarak da tan mlanabilmektedir

ekil 21 Web 20 kavram

[4]

Web 20 kavram ekil 21 de goumlsterildi i uumlzere Web bir uygulama platformu ve sosyal

etkile imli olma oumlzelliklerini bar nd r r Ccedilevrimiccedili hayat n ba lang c ve devam n temsil eder

Say sal ortamda kendini ifade etme imkacircn sunar Kullan c lar (oku-yaz oumlzelli i ile) Web te

kat l mc kimlik kazan r

Asl nda Web 20 ortam n 1964 y l nda McLuhan Global Koumly terimini kullanarak

ortaya atm t r McLuhan Global Koumlyuuml gelecekte ileri teknolojiye geccedililmesiyle ve toplumlar

aras nda s n rlar n kalkmas yla duumlnyan n her kouml esinde teknolojiyi kullanan herkesin co rafi

s n rlar ve s n rlamalar olmaks z n diledikleri ki iyle ileti im kurabilecekleri

haberle ebilecekleri ve payla mda bulunabilecekleri bir ortam olarak tan mlam t r [5]

Mc Luhan n n tan m ndan guumlnuumlmuumlze kadar geccedilen suumlreccedil iccedilinde kullan c ihtiyaccedillar

da

de i im ve geli im goumlstermi tir Bu ihtiyaccedillar kar lamak iccedilin genel olarak internet

uygulamalar n n daha zengin bir arayuumlz ile sunulmas n sa layan uygulamalar Zengin nternet

Uygulamalar ad alt nda k sa zaman oumlnce hayat m za girmi tir

RIA uygulamalar s radan HTML web uygulamalar ile standart masauumlstuuml uygulamalar

aras ndaki bo lu u dolduran bir geli tirme platformudur Web arayuumlzuumlnde basit HTML ile

3

s n rl kalmadan masauumlstuumlndeki zengin goumlrsel ouml eleri program niteli inde kullanabilecek her

tuumlrluuml araccedil RIA konseptini uygulamaktad r [6]

Kullan c lar art k iccedilerik uumlreticilerin s n rlar n kald rarak kullan c n n yan s ra kat l mc

olarak ta nitelendirilerek etkile imli bir rol uumlstlenmi lerdir nternetin bu yeni gereksinimlere

cevap vermesiyle ortaya ccedil kan Web 20 doumlnuuml uumlmuuml hem kullan c say s nda art a neden

olmu tur hem de kullan c lar n iccedilerikleri yani mesajlar olu turdu u ve payla t buumlyuumlk bir

guumlce doumlnuuml muuml tuumlr Bu guumlcuumln oumlnemini ccedilabuk anlayan kurulu lar mimarilerine AJAX da dacirchil

ederek oumlnce arama motorlar n Google Yahoo yu daha sonra MSN yi Hotmail i bloglar

(Myspace Bloggercom Blogcucom gibi) Youtube u Wikileri ve sosyal a sitelerini

(Facebook Twitter Orkut vb) ke fetmi lerdir Bu ke iflerin sonucunda McLuhan n Global

Koumly uumlnuumln 21 Yuumlzy lda tam olarak gerccedilekle ti i soumlylenebilir Bu interaktif siteler sayesinde

ayn anda milyarlarca ki inin rk dil din ya am tarz e itim ya cinsiyet statuuml goumlzetmeksizin

e zamanl payla mda bulunup kendi ccedilevreleri ve ba ka ccedilevrelerle ileti ime geccedilebilmektedirler

ekil22 de goumlsterilen irketler Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan sitelerin oumlzellikle ccedilevrimiccedili

faaliyet goumlsteren reklacircm irketleri pazarlama ve ticari irketler perspektifinden bak ld nda da

oumlnemli bir potansiyele sahip kitle ileti im araccedillar olarak goumlruumlluumlr [7]

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar [8]

Kitle ileti im arac olarak kullan labilen bu uygulamalar iccedilin birccedilok geli tirme ortam

mevcuttur Adobe Flex AJAX Java Applet Adobe Flash ve Microsoft Silverlight uygulamalar

en ccedilok bilinen RIA uygulamalar d r A a da da bu uygulamalarla olu turulmu Web 20

platformunda oumlne ccedil kan popuumller uygulama oumlrnekleri incelenecektir [7]

4

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar

kinci nesil internet hizmeti olarak literatuumlre giren Web 20 ak m yla internet sitelerinin

ccedilehresi de i mi tir nternet siteleri art k masauumlstuuml uygulamalar ile internet uygulamalar

aras nda bir koumlpruuml goumlrevi uumlstlenmi tir A a da bu ak m n popuumller uygulamalar ndan oumlrnekler

bulunmaktad r

211 Double Click - Google AdSense

Google firmas na ait iki uygulama da reklacircm verenlerin ve yay nc lar n web uumlzerinden

reklacircm hizmeti sunmas n sa layan sitelerdir Her reklacircmc n n hedefi tuumlketicilerin isteklerine

uygun ccediloumlzuumlmler sunmakt r Bu ccediloumlzuumlm ise Web 20 la reklacircmlar n profilini de i tirmi tir Art k

istenmeyen kendili inden accedil lan reklacircm pencerelerinin yerini kullan c n n bilgisayar na

yerle tirilmi ccedilerezlerden ccedilekti i bilgilere dayanarak kullan c n n ilgisini ccedilekebilece ini tahmin

etti i rahats z edici olmayan metin ya da resim tabanl

reklacircmlar alm t r

DoubleClick in di er reklacircm firmalar ndan ayr lan youmlnuuml reklacircmc lar iccedilin DART

oumlnerisiyle k saca DFA (DART for Advertisers) ile reklacircm youmlnetimi ve servis ccediloumlzuumlmlerinde

kullan c lar na dijital pazarlama programlar n n tuumlmuumlnuuml kapsayan youmlnetimi kolay daha iyi bir

arayuumlze sahip h zl geni bir arama sistemine sahip de eri artan sitelerin trafik ak n

belirleyen bir ccediloumlzuumlm olmu tur DoubleClick daha ccedilok grafiksel reklacircmlar yay nlamaktad r

Oumlnceleri Web 10 uygulamalar aras nda say lan bu site Web 20 doumlnuuml uumlmuumlnuuml ba ar yla

gerccedilekle tirmi tir [9]

Google AdSense ise web sitesi yay nc lar n n site iccedileri iyle alakal dinamik ve goumlze

batmayan Google reklacircmlar n

web sitelerinde goumlstererek kullan c lar n bu reklacircmlara

t klamalar yla para kazanmalar n sa laman n h zl ve kolay bir yoludur Uumlcretsiz olan bu

program sayesinde her t klama ve goumlsterim iccedilin site sahiplerine oumldeme yap l r [10] Bu

uygulamalar sayesinde Web de daha ak ll bir sisteme do ru youmlnelim ba lam t r

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar [11 12]

5

212 Flickr

Yahoo nun sundu u bir hizmet olan uumlcretsiz foto raf arama ve payla m sitesi Flickr

ayn zamanda web servisi ve ccedilevrimiccedili topluluk platformudur Web 20 n ilk uygulamalar ndan

biridir Foto raf payla m nda en popuumller sitelerin ba nda gelmektedir ccedileri inde yakla k

olarak 3 milyar

a an foto raf bulunmaktad r Yenilikccedili ccedilevrimiccedili topluluk araccedillar foto raflar

etiketlemeye ve s n fland rmaya yard mc olur Bu da popuumllaritesindeki ciddi art n

nedenlerinden biridir

Flickr a imaj yuumlkleyebilmek iccedilin Yahoo dan bir e-mail adresiyle sisteme giri

yap lmal d r Payla lmak istenen foto raflar uumlcretli uumlyelik olmadan her imaj iccedilin 5 Mb l k

s n rlamayla ayda toplam 100 Mb a kadar yuumlkleme yap labilir Sadece foto raf eklemenin

d nda imajlar uumlzerinde duumlzenlemeler yap labilir Belirlenen alanlara notlar eklenebilir

Be enilen foto raflara yorumlar eklenebilir Ccedile itli gruplara uumlye olunup ileti im kurulabilir

Ayr ca API leri sayesinde XML-RPC (Remote Procedure Call- Uzaktan Yordam Ccedila rma)

arabirimi kullanarak flickr sitesindeki foto raflarla ilgili bilgileri proseduumlrler sayesinde XML

format nda al p ayr t rarak ba ka bir programda kullan labilinir Flickr daki blog grup ve

etiketleme alt yap s bu API lere dayanmaktad r [13]

ekil 24 Flickr sitesinin logosu [14]

213 BitTorrent

BitTorrent internet uumlzerinden yuumlksek h zlarla iccedileri in da t ld duumlnya ccedilap nda bir

standartt r Ayr ca 150 milyondan fazla kullan c ya sahip en son p2p (peer to peer) dosya

payla m youmlntemlerinden biridir Di er p2p payla m programlar ndan fark sabit olmayan

ba ms z sunucu tan mlama dosyalar sayesinde sabit bir sunucuya ihtiyaccedil olmaks z n belirli bir

protokol ccedilerccedilevesinde indirme (download) yaparken yuumlkleme (upload) yap lmas na da izin

vererek payla ma devam edebilmesidir [15]

Python programlama diliyle yaz lm bir uygulamad r [15]

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu [16]

6

Bit Seli olarak da ccedilevirebilece imiz ccedilok h zl bir sistemdir BitTorrent sayesinde

oldukccedila buumlyuumlk boyutlu videolara ses ya da yaz l m dosyalar na daha h zl daha ucuz ve daha

kolay bir ekilde ula labilmeyi sa lar

Guumlnuumlmuumlzde ccedilerik Da t c A lar (Content Distributed Networks-CDNs) guumln geccediltikccedile

popuumllaritesini art rmaktad r Bittorent kullan m n n 2004 te internet te teknik standartlar ve

youmlnetim konusunda yetkili organ olan W3C (World Wide Web Consortium - Duumlnya Ccedilap nda

A Birli i) taraf ndan yap lan bir ccedilal maya goumlre P2P ba lant lar n toplamda 60 n tuumlm

internet trafi inin ise 30 unu a aca tahmin edilmektedir

BitTorrent le dosya transferi yap l rken oumlncelikle bilgisayarda BitTorrent stemci

(Client) yuumlkluuml olmal d r stemci yaz l mlara oumlrnek Flashget Azureus BitTorrent Torrent

ABC LimeWire vb yaz l mlar olabilir ekil 26 ve ekil 27 de en popuumller uygulamalardan

Torrent yaz l m n n kurulum ve arayuumlz oumlrne i goumlruumllmektedir

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

7

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml

BitTorrent istemciler BitTorrent Protokol uygulamalar n yapar Her istemci bu

protokoluuml kullanarak dosyalar n kullan c lar n BitTorent in kulland protokole sahip

duumlnyadaki tuumlm iccedileriklere h zl ve guumlvenilir bir ekilde eri mesine izin verir stenilen iccedileri in

indirilebilmesi iccedilin gerekli tan mlama bilgilerinin bar nd

torrent uzant l bir dosyaya

ihtiyaccedil vard r Bu torrent dosyalar n ccedile itli duyuru sitelerinden ya da Web den temin edildikten

sonra istemciler yukar da bahsedilen herhangi bir torrent yaz l m kullanarak bu dosyay accedilarlar

ndirme ba lad anda indirilmek istenen dosyay payla an kullan c lar n olu turdu u kuumlccediluumlk

a a (swarm) dacirchil olurlar Bu kuumlccediluumlk a daki her kullan c dosyan n indirdi i boumlluumlmuumlnuuml di er

kullan c larla payla mas gerekir Tuumlm bu i lemleri de takipccedili (tracker) isimli bir sunucu kontrol

eder Yakla k olarak 256 Kb buumlyuumlkluuml uumlndeki bu kuumlccediluumlk boyutlu dosyalara indeksleyici

(indexer) de denmektedir Kuumlccediluumlk bir a

kurulmas iccedilin tuumlm dosyaya sahip en az bir da t c n n

(seeder) olmas gerekir Da t c lar herhangi bir dosyay yuumlkleyen kaynaklard r O dosyan n

tamam n

kendi bilgisayar na indiren her kullan c art k bir da t c

olur Fakat da t c olmak

kullan c lar n insiyatifindedir ndirme i lemi bittikten sonra o dosya payla ma accedil k tutulmazsa

di er kullan c lar da t c dan bu dosyay ccedilekerek indirme i lemini h zland ramazlar Da t c

say s

ne kadar artarsa indirme i lemi o kadar h zl olur ndirme yapan kullan c lara da grup

uumlyeleri (peers) denilmektedir Torrent dosyas n indiren kullan c lar izleyicilere (tracker) dosya

hakk nda bilgi goumlnderirler di er kullan c lar (peers) ise izleyicilere ba lanarak kimde hangi

dosyan n hangi parccedilalar n n oldu unu ouml renirler zleyiciler uumlzerinden kesinlikle dosya transferi

8

gerccedilekle mez sadece kaynak payla l r Hangi kullan c ne kadar dosya ccedilekti ve ne kadar

yuumlkledi gibi istatistiksel bilgileri de bar nd rabilir [16 17]

Sadece indirme i lemi yap p kaynak olmay istemeyen ki ilere leecher (suumlluumlk) denir Bu

anlay a sahip ki iler gruplar iccedilinde ho kar lanmazlar Bir torrent dosyas payla m nda

kaynak (seed) say s s f r ise yani dosyan n tamam na sahip ki iler payla mdan ccedilekilmi lerse

eksik dosyaya sahip buumltuumln uumlyeler (peer) birbirleri aras nda veri al veri i yaparak eksik

parccedilalar indirebilecekleri bir kaynak olmad ndan belli bir yuumlzdesi tamamlanm dosyaya

sahip olarak kal rlar Bu durumda daha oumlnce dosyay indirmi ve dosyan n tamam na sahip olan

bir kullan c

eksik parccedilalar goumlndermek iccedilin dosyay yeniden payla ma accedilabilir (seed eder) Bu

olaya reseed etme denir [18]

214 Sosyal A Siteleri

Sosyal a lar bireyler aras ndaki ki isel veya profesyonel ili kilerin olu turuldu u

duumlzenlendi i a d r [19] Son y llardaki bilgi teknolojilerindeki geli meler sosyal a lar n gerccedilek

ya amdakinden daha farkl bir ekilde yeniden yap lanmas n

sa lam t r Herhangi bir

irketteki yerel a iccedilinde personelin e-posta al p-goumlndermesiyle olu an etkinlik ve e-posta

gruplar ilk ccedilevrimiccedili sosyal a oumlrneklerinden say labilir Daha sonra h zla hayat m za giren

bloglar wikiler ve sosyal a siteleri gibi sosyal i birli i sa layan teknolojilerin geli mesi

insanlar n ileti im kurduklar bilgi resim muumlzik video payla t klar ve birbirleriyle suumlrekli

haberle tikleri ccedilevrimiccedili sanal topluluklar n olu mas n sa lam t r [20] Bu topluluklar n h zla

yay lmas n n temelinde kullan c lar n bireysel aktivitesine ba l olarak duygu ve duuml uumlncelerini

bilgiyi guumlncel haberleri tavsiyelerini be enilerini payla ma fikri vard r A a da sosyal a

sitelerinden en popuumller olanlar iccedilinde yer alan Facebook incelenecektir [7]

2141 Facebook

En yayg n sosyal a sitesi Facebook Amerika Birle ik Devletleri nde 4 ubat 2004

tarihinde Harvard Uumlniversitesinde ouml renci Mark Zuckerberg taraf ndan kurulmu tur Facebook

oumlncelikle Harvard ouml rencileri iccedilin kurulmu tu Daha sonra h zla tuumlm duumlnyaya yay lm t r

Kullan c lar siteyi uumlcretsiz uumlye olarak kullanabilmektedir Site gelirini banner reklamlar ndan ve

sponsor gruplar ndan almaktad r Duumlnyan n en popuumller Web 20 blogu TechCruncha goumlre

Amerika Birle ik Devletleri ndeki uumlniversitelerdeki ouml rencilerin 85inin facebookda bir

hesab bulunmakta ve bunlar n 60 her guumln ba lanmaktad r 85 her hafta 93 her ay

ba lananlar aras ndad r [21] Facebook sitesinden ba ms z Web 20 ak m n yak ndan takip

9

eden bir blog sitesi olan insidefacebook 2009 Ocak ay n n ba nda yay nlad habere goumlre

facebook kullan c say s a a daki grafikte goumlruumllduuml uuml gibi yakla k 140 milyonu bulmu tur

Milyonlar a k n aktif uumlye say s yla guumlnde ortalama 150 bin aktif kullan c yla sanal duumlnyan n en

popular sitesi olmu tur [22]

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i [23]

Aktif kullan c lar n iccedileri e katk s a a daki istatistik sonuccedillar n do urmu tur [22]

13 milyon kullan c durumlar n en az ndan guumlnde bir kez guumlncellenmektedir

25 milyon kullan c her guumln Sayfa hayran (fan of Pages) olmaktad r

Siteye her ay 700 milyon foto raf yuumlkleniyor ki toplam foto raf rakam yakla k 10

milyar bulmaktad r

Her ay 4 milyon video yuumlklenmektedir

Her ay 15 milyon iccedilerik parccedilas (web linki yeni hikacircyeler blog yaz lar notlar

foto raflar vb) payla ma sunulmaktad r

Her ay 2 milyon etkinlik olu turulmaktad r

Sitede 19 milyon adet aktif grup varl n suumlrduumlrmektedir

Yukar da belirtilen bu rakamlar sosyal ileti im a lar n n ne kadar ciddi boyutlarda bir

kapasiteye sahip oldu unu goumlstermektedir

10

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi [22]

Facebook ve ona en yak n rakibi sosyal ileti im web sitesi olan MySpace compete de

kar la t r ld nda yukar daki grafik elde edilmektedir

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu

Tarih 032008 032009 Kullan c

Ayl k Y ll k

facebookcom

91054535 234

1951

myspacecom

55594761 48

-114

Tablo 21 de Mart 2008 ile Mart 2009 aras ndaki ayl k aktif ziyaretccedili say s n

goumlstermektedir Compete verilerine goumlre Aral k 2008 de facebook myspace in kullan c say s n

yakalam t r Tablo 21 deki verilere goumlre bir oumlnceki y la goumlre Facebook taki kullan c say s nda

ayl k 234 luumlk bir art varken MySpace 48 lik bir buumlyuumlmeye sahiptir Yakla k olarak

ayl k MySpace Facebook u 5 kat geriden takip etmektedir Facebook taki bir oumlnceki y la

goumlre 1951 lik buumlyuumlmeye kar n myspace de 114 luumlk kuumlccediluumllme goumlruumllmektedir Elde edilen

veriler ileriki y llarda bu rakamlar aras ndaki uccedilurumun artaca n i aret etmektedir

Facebooktaki bu h zl buumlyuumlme ekonomi ve ticari sektoumlruumlnuumln de ilgisini ccedilekmektedir Oumlnemli bir

yat r m alan olarak giri imcileri cezbetmektedir

Facebook youmlneticilerinden Peter Thiel ise Facebookun iccedil de erinin 8 Milyar dolar

oldu unu ve proje gelirlerinin 2015 y l iccedilin 1 milyar dolar oldu unu soumlylemektedir [24]

Duumlnyaca tan nm Microsoft irketi 24 Ekim 2007 de Facebooku 16l k hissesini 240 milyon

dolara sat n alm t r Google ve di er irketler de gittikccedile de er kazanan Facebook hisselerine

youmlnelmektedir [24]

11

215 Web Guumlnluumlkler

ngilizcedeki Web

ve log kelimelerinin birle iminden olu an Blog kelimesi internet

uumlzerinden ki ilerin istedikleri konu hakk nda fikir beyan edebilecekleri kendilerini kolayca

ifade etmelerini sa layacak bir ortamd r

Bloglar genellikle en yeni yorum ve yaz lardan eski tarihli yorum ve yaz lara do ru

s ralanm web tabanl yay nlar

belirtir Bloglar n iccedileri i suumlrekli guumlncellendi i iccedilin sadece

bloglar iccedilin kurulmu oumlzel indeksleme mekanizmalar ve arama motorlar bulunmaktad r [25]

Duumlnya ccedilap nda indeksleme mekanizmalar n n en oumlnde geleni Technorati firmas

milyonlarca blog okuyucusu iccedilin her geccedilen guumln 15 milyondan fazla yeni blogu

indekslemektedir [26] Forrester in ara t rma irketlerinden internet ile ilgili ciddi bir ara t rma

kurumu olan JupiterResearch uumln 2008 A ustos unda bloglar uumlzerine gerccedilekle tirdi i

ara t rmada internet kullan c lar na 40 soruluk kapal uccedillu soru youmlneltilmi tir Bu ara t rma

sonucunda geccedilti imiz doumlrt y l iccedilerisinde bloglar n okunma oranlar nda 300 oran nda bir art

oldu u ortaya ccedil km t r Belki ilgimi ccedilekecek bir bloga ula abilirim duuml uumlncesi ile kullan c lar

okuduklar bloga eklenmi

olan di er linkleri de takip edebiliyorlar S k blog okuruyum

diyenlerin 38 i yeni bir blogu okudu u blogun linklerinden ke fetti ini belirtmi tir

Ara t rmaya kat lan blog okurlar n n 34 uuml Web te dola rken yeni bir blogla tan t n 11 i

blog arama motorlar n kulland n

belirtmi [27]

Bloglar n bu kadar yayg nla mas n n nedenlerinde biri de internet gezginler sanal

acirclemdeki tek duumlze yorumsuz hatta bazen oldukccedila bilimsel bir dille yaz lm yaz lardan

s k ld klar iccedilin bloglar tercih etmektedir Bloglarda ki iler gittikleri bir seminer hakk ndaki

yorumlar n kulland klar bir uumlruumln hakk ndaki fikirlerini k saca hayata dair kendi yorumlar n

katarak ba ka ki ilerle payla abilmektedirler

216 Wiki

Bilgiye ula mak iccedilin eskiden oldu u gibi kitap ya da ansiklopediler kullan lmamaktad r

Guumlnuumlmuumlzde kuumlreselle menin ve geli en teknolojinin etkisiyle tuumlm kaynaklara bilgisayar

uumlzerinden ula lmas elde edilen bilgilerin k sa suumlrede derlenebilmesine imkacircn vermi tir

Wiki ler kullan c lar n uumlzerinde istedi i gibi duumlzenlemeler yapmas na izin veren bilgi

sayfalar toplulu udur ngilizce What I Know is soumlzcuumlklerinin k saltmas

olan Wiki

Bildi im kadar yla anlam na gelir [28]

12

Wikilerin ccedilal ma prensibi u ekilde accedil klanabilir Bir web program script ya da script

grubu sayesinde veritaban na yaz lm olan ya da sadece dosya halindeki verileri okur bu

verileri HTML kodlar ile de i tirir ve Web taray c s na yans t r

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu

Wiki dilini kullanan ve internetin en geni iccedileri ine sahip ccedilevrimiccedili ansiklopedisi

Vikipedi 22 Ocak 2007de Alt n Oumlruumlmcek 2006 En yi ccedilerik oumlduumlluumlnuumln sahibi oldu

Wikipediaorg taraf ndan geni kitlelere tan t lan Wiki dili pek ccedilok farkl programlama

platformunda Javascript ASP PHP C++ vb kullan labilmektedir

2161 Wiki Kullanman n Avantajlar

Web proje gruplar

projeleri olu tururken ekiplere ayr ld iccedilin programc lar kendi

goumlrevi d ndaki ccedilal malarda neler yap ld n

tam olarak bilemez ccedileri in yap land r lmas nda

geli melerden sadece iccedilerik koordinatoumlrleri haberdard r An nda yap goumlster oumlzelli iyle Wikiler

bu sorun iccedilin pratik bir ccediloumlzuumlm te kil eder

ndekslenme yapan sitelerde bile arama yap l rken defalarca ayn siteye girilebilir yahut

aran lan bilgiyi bulmak ccedilok zaman alabilir Wiki gereksiz tekrarlardan kurtar r steyen herkes

wiki iccedileri indeki bilgileri eksik ya da hatal

ise de i tirilebilir veya kald rabilir Bu i lemleri

yapan wiki youmlneticilerine wikipedist denir Wikipedistler sayfa duumlzenlemelerine ve iccedilerik

zenginle tirmeye yard mc olurlar

Wiki de de i iklik yap ld nda de i iklik yapan ki inin bir hesab yoksa IP adresiyle

varsa kullan c ad yla kaydedilerek hemen sonuccedil goumlzlenebilir Yap lan iccedileriksel herhangi bir

hata ba kalar taraf ndan fark edildi inde duumlzeltilir Geccedilmi sekmesiyle duumlzeltilen sayfalar n

oumlnceki suumlruumlmleri kronolojik s ralamayla takip edilebilir hatta sayfalar aras nda kar la t rma

bile yap labilir Sayfa iccedilerikleri hakk nda Tart ma

sekmesiyle fikir beyan nda bulunulabilinir

Tart malara yorum eklenebilir Denetleme mekanizmas sayesinde telif haklar n n ihlali gibi

durumlarda ihlali yapan kullan c lar engellenebilmektedir

13

Wiki di er ansiklopedilerden farkl olarak Vikipedi GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

(GOumlBL) kullanmaktad r Kullan c lar na oumlzguumlr iccedilerik kat l m e it tarafs z ve uumlcretsiz kat l m

hakk verir Ayr ca diluumllkekonuya goumlre geli mi kategorilendirme sistemine sahiptir Diff

oumlzelli i sayesinde sayfalar aras ndaki fark izlenebilir [29]

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri

ngilizce Content Management System ya da k saca CMS olarak tan nan ccedilerik

Youmlnetim Sistemleri - YS bilgiyi olu turmak ar ivlemek ara t rmak denetlemek ve

yay nlama olana sa layan buumlyuumlk bir veritaban na sahip moduumlllerden olu an buumltuumlnle ik bir

ortamd r YS lerde iccedilerik iki ayr boumlluumlmden olu ur Bunlardan birincisi uumlzerinde i lem

yap lmam olan ham bilgiyi bar nd ran veritaban

di eri ise bu bilginin yerle imini goumlsteren

ablondur ablonda bilginin goumlsterilece i sayfan n goumlrsel boumlluumlmuumlnuuml olu turan yaz tipleri

renkleri gibi tuumlm biccedilim bilgileri saklan r Genellikle PHP benzeri dillerle kodlan r Boumlylece daha

esnek hale gelebilirler [30]

ccedilerik Youmlnetim Sistemleri uluslararas platformda birccedilok organizasyon iccedilin zorunluluk

haline gelen modern bir veri youmlnetimi tekni idir Guumlnuumlmuumlzde iccedilerik youmlnetim sistemleri kendi

iccedilerisinde boumlluumlnmuuml bir yaz l m enduumlstrisi haline gelmi tir Kendi iccedilerisinde portal sistemleri

Wiki sistemleri web-based grupware vb alt dallara ayr lan enduumlstri guumlnuumlmuumlzde halen

geli imini suumlrduumlrmektedir [31]

Web yay nlama sistemi kullan c lar arad klar iccedileri e goumlre veritaban iccedilinde anahtar

kelimeler yazar olu turulma tarihi gibi ccedile itli oumllccediluumltlere goumlre arama yapabilirler Web iccedilerik

youmlnetim sistemleri bilgi portallar olu turmak iccedilin bilgi youmlnetimi hizmeti sunar YS buumlnyesinde

bar nd rd

yaz l m moduumllleri sayesinde herhangi bir kullan c n n web sitesi uumlzerindeki

i lemleri yapabilmesi iccedilin grafiksel kullan c arayuumlzuuml sunar

YSnin temeli iccedileri in olu turulmas ndan son hali olan yay nlanma evresine kadar tuumlm

evrelerde iccedileri i youmlnetme esas na dayan r Ayr ca YS nin iccedileri i E-ticaret ve Muuml teri li kileri

Youmlnetim Sistemleri (MIYS) (ing CRM - Customer Relationship Management System) ile de

payla labilir YS sayesinde iccedilerik yay n

teknik bilgisi olmayan kullan c lar taraf ndan bile

yap labilir Kullan c lar na sade basit ama guumlccedilluuml web taray c s destekli bir uygulama arayuumlzuuml

sunar [32]

14

218 Etiketleme (Folksonomi)

Web 20 sitelerinde goumlze ccedilarpan etiket bulutlar ile kullan c lara ilgilendikleri konulara

ili kin kolay ve h zl ba lant lar sa lanmaktad r Site iccedileri iyle ilgili konular ccedile itli etiketler ad

alt nda s n fland r l r Her etiket iccedilinde bar nd rd makale yaz ba l k ile farkl boyutlarda

olabilmektedir Yani etiketin yaz boyutu ne kadar buumlyuumlkse iccedilinde bar nd rd iccedilerik o kadar

fazlad r ekil 211 de bir etiket bulutu goumlruumllmektedir

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler

Yukar daki popuumller uygulamalar olu turulurken dikkat ccedileken ortak oumlzellikler bu ba l k

alt nda incelenecektir Genel olarak Web sitelerindeki de i im ve geli im tasar m ve arayuumlz

accedil s ndan de erlendirilecektir

221 Logolar

Logolara daha parlak bir goumlruumlntuuml verilirken yans ma efekti bolca kullan lmaktad r

Yans ma efekti dinamik olmayan tuumlm objelere kullan larak siteye derinlik hareket ve modern

bir goumlruumlnuuml kazand r l r Kullan c lar n dikkatini ccedilekmek iccedilin ekil 212 de goumlruumllduuml uuml gibi

logolara rozet eklinde yenilik bildiren kelimeler eklenebilmektedir [33] Bu yenilik bildiren

kelimelerden Beta ifadesiyle s k s k kar la l r Bunun nedeni Web 20 ak m na goumlre

kullan c lar birer yard mc -geli tiriciler olarak benimsenir Sonuccedil olarak ortaya ccedil kan site suumlrekli

geli mekte ve de i mektedir Logolara yerle en Beta bu geli imin bir simgesi haline gelmi tir

[34]

15

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i [34]

222 Butonlar

Butonlarda ise klasik butonlar yerine resim olarak haz rlanan butonlarda oumlzellikle cam

efekti ve renk geccedili (gradient) efekti hacirckimdir Gradient efekti butonlarda logolarda ya da arka

planlardaki renk geccedili lerini daha yumu at r Bir renkten farkl bir renge keskin geccedili lerin oumlnuumlne

geccedililmi olur [33] Ccedile itli buton oumlrnekleri ekil 213 de goumlruumllmektedir

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri

223 Arka Planlar

Web 20 ile sitelerde arka planlar olu turulurken yatay eritlerden ya da duumlz renk

geccedili lerinden faydalan labilinir Her iki ekilde de hedeflenen ortak amaccedil ekil 214 te oldu u

gibi goumlzuuml yormayan tasar mlar gerccedilekle tirmektir [33]

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri

16

224 Ccedilerccedileveler

Site iccedilinde goumlruumlnmez iframe ler yerine ekil 215 deki gibi ccedilerccedilevelerin yuvarlak kouml eli

kutular olarak tasarlanmas

oumln plana ccedil km t r Kouml eleri keskin duumlz kare veya dikdoumlrtgen

biccedilimde kutular art k kullan lmamaktad r Yuvarlak kouml eli kutu yap m iccedilin farkl tekniklerle

olu turulabilecek programlar mevcuttur Resim css ve html teknikleri kullan lacaksa Spiffy

Corners RoundedCornr ve CSS Rounded Box Generator gibi araccedillar kullan labilirken Nifty

Corners Cube ve curvyCorners gibi araccedillar da JavaScript tekni i ile kullan labilinir [33]

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek

225 Menuumller

Site iccedileri inden etkin bir ekilde faydalanabilmek iccedilin menuuml ve sekmeler sade kolay

anla labilir olmal d r Hem goumlrsel hem kullan l menuumller CSS kodlarla olu turulabilir [33]

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i

Yukar da bahsedilen konu Web 20 platformunda olu turulan sitelerin genel oumlzellikleri

olarak alg lanabilir Bu oumlzellikler d nda da tasar mlar olabilmektedir

17

3 AJAX

AJAX kavram n n ilk ccedil k noktas

ubat 2005 de Jesse James Garrett taraf ndan the

Adaptive Path Web sitesinde Ajax A New Approach to Web Applications ba l yla

yay nlanan makaledir [35]

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml [36]

Bu makalede Web uygulamalar olu turulurken tasar mlardaki buumlyuumlleyici geli meler

yenilikccedili ccedilevrimiccedili projelerle desteklenirken bunun yan nda h zl cevap verebilir daha zengin

goumlrsellere sahip masauumlstuuml uygulamalar aras ndaki bo lu a dikkat ccedilekilmi tir Bu bo lu u

dolduran Google Suggest ve Google Maps uygulamalar Adaptive Path sitesinde AJAX olarak

adland r lan Web uygulamalar na yeni yakla m n en iyi oumlrnekleri oldu u belirtilmi tir Klasik

Web uygulamalar n n ccedilal ma modeliyle AJAX l uygulamalar n ccedilal ma modeli

kar la t r lm t r AJAX di er uygulama youmlntemlerinden ay ran oumlzellikleri belirtilmi tir

AJAX yakla m na buumlyuumlk yat r mlar yapan Google n neden AJAX tercih etti i accedil klanm t r

Google Groups Google Suggest Gmail Google Maps ve ard ndan Flickr Amazon nun

A9com servisleriyle kullan c lar n oda haline geldi ine de inilmi tir [35]

AJAX n ccedilekirde i olan XMLHttpRequest (XHR) nesnesi sayesinde de iyi haz rlanm

sa lam ve kolay anla labilir-kullan labilir sitelerin olu umuna dikkat ccedilekilmi tir [35] A a da

18

ise AJAX tekni i kullanan en populer servislerden Google Suggest ve Google Maps hakk nda

k sa bilgi verilecektir

31 Google Suggest

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml

Google Suggest a httpwwwgooglecomigcomplete=1amphl=en

adresine girildi inde

ekil 32 de goumlruumlnen ana sayfaya ula lmaktad r Google Suggest servisinin oumlzelli i arama

motorunda aranacak kelimenin harfleri girilmeye ba land andan itibaren filtreleme yaparak

text alan n n alt na accedil lan boumllmede oumlneriler sunulmaktad r Sadece oumlneri sunmakla da kalmay p

oumlnerileri popuumllarite s ras na goumlre s ralar Kelime tamamlama oumlzelli i sayesinde aranan kelime

tam yaz lmadan gelen oumlnerilerden biri t klanarak istenen sonuca ula labilinir Ayr ca oumlnerilerin

yan nda o kelimeye ait kaccedil sonuccedil oldu u da belirtilir ve bu i lem sadece 1-2 sn iccedilinde

gerccedilekle ir

32 Google Maps

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml

TE EKKUumlR

Bu tez ccedilal mas

suumlresince desteklerini esirgemeyen Dan man m Say n Prof Dr Asaf

VAROL a Prof Dr Z Hakan AKPOLAT a ccedilal mam n her a amas nda sevgi ve guumlvenlerini

her zaman hissetti im aileme e im Fatih AYDO MU a ve oumlzellikle karde im Ya mur

OumlZER e te ekkuumlrlerimi ve uumlkranlar m sunar m

Zeynep OumlZER AYDO MU

I

Ccedil NDEK LER

TE EKKUumlR

Ccedil NDEK LER I

EK LLER L STES

IV

TABLO L STES

VI

KISALTMALAR L STES

VII

OumlZET IX

ABSTRACT X

1 G R

1

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

1

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

1

2 WEB 20 AKIMI 2

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar 4

211 Double Click - Google AdSense 4

212 Flickr 5

213 BitTorrent 5

214 Sosyal A Siteleri 8

2141 Facebook 8

215 Web Guumlnluumlkler 11

216 Wiki 11

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri 13

218 Etiketleme (Folksonomi) 14

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler 14

221 Logolar 14

222 Butonlar 15

223 Arka Planlar 15

224 Ccedilerccedileveler 16

225 Menuumller 16

3 AJAX 17

31 Google Suggest 18

32 Google Maps 18

33 Neden AJAX 19

34 AJAX Metodolojisi 23

341 HTTP Requests Nesnesi 24

II

342 HTTP Request Nesnesinin Oumlzellikleri ve Youmlntemleri 25

343 HTTP Response Nesnesi 26

35 AJAX leti im Teknikleri 27

351 XMLHttp Requests (XHR) Nesnesi 27

36 AJAX Olu turan Bile enler 34

361 E zamanl Olmayan leti im 34

362 E zamanl leti im 35

363 Javascript 36

37 Basit Bir AJAX Oumlrne i 49

38 XML 51

381 Oumlrnek XML Belgesi Olu turma 53

382 XML Dokuumlman n n Yap s

55

383 XML nin Soumlz Dizim Kurallar

67

384 XML Dokuumlmanlar n n leyi i ve Sunumu 69

39 AJAX Prensipleri 69

310 AJAX Kuumltuumlphaneleri ve Araccedillar

70

3101 Prototype 70

3102 AJAX Gear Toolkit 71

3103 AspNet Ajax 71

3104 Dojo Toolkit 71

3105 MochiKit 71

3106 PHPLiveX 71

3107 Sardalya (Sarmal Dinamik Altyap s ) 72

3108 Sajax 72

3109 Solvent 72

31010 AjaxAC 72

31011 Xajax 72

31012 Scriptaculous 73

311 AJAX Uygulamalar nda Kullan lan Di er Teknolojiler 73

3111 HTMLXHTML 73

3112 CSS 73

3113 XSLT 74

4 FLEX 75

41 Adobereg Flexreg 3 Kurulumu ccedilin Gereken Minimum Sistem Gereksinimleri 76

411 Windows ccedilin Flex Builder 3 (Standart ve Profesyonel) 76

III

412 Macintosh ccedilin Flex Bu lder 3 (Standart ve Profesyonel) 77

5 CcedilEVR M Ccedil KATALOG TASARIMI F rat Uumlniversitesi Oumlrne i 78

6 SONUCcedil 88

61 Oumlneriler 89

KAYNAKLAR 90

OumlZGECcedilM

95

EK 96

IV

EK LLER L STES

Sayfa

ekil 21 Web 20 kavram

2

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar 3

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar 4

ekil 24 Flickr sitesinin logosu 5

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu 5

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

6

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml 7

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i 9

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi 10

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu 12

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu 14

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i 15

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri 15

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri 15

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek 16

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i 16

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml 17

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 34 Geleneksel sunucularda istekcevap modeli 20

ekil 35 AJAX n asenkron istekcevap modeli 20

ekil 36 Klasik Web uygulamalar nda t kla-bekle doumlnguumlsuuml 21

ekil 37 T kla-T kla interaktif AJAX uygulamas

21

ekil 38 Geleneksel Web ileti im modeli ile AJAX ileti im modeli 21

ekil 39 Web uygulamas ndaki cevap ak

22

ekil 310 AJAX uygulamalar ndaki istek ak

22

ekil 311 Normal Web ile AJAX uygulamalar n n kar la t rmas

23

ekil 312 Geleneksel istekcevap (requestresponse) youmlntemi 23

ekil 313 Standart AJAX etkile imi 32

ekil 314 E zamanl olmayan ileti im modeli 35

ekil 315 E zamanl ileti im modeli 36

ekil 316 Javascript nesneleri 44

V

ekil 317 DOM a accedil yap s

46

ekil 318 AJAX oumlrne i 49

ekil 319 sonuchtml sayfas n n ekran ccedil kt s

51

ekil 320 denemexml dosyas n n a accedil yap s

53

ekil 321 XML belgesi 55

ekil 322 Oumlrnek bir XML dokuumlman yap s

56

ekil 323 denemexsd nin ekran goumlruumlntuumlsuuml 65

ekil 41 Flex uygulamalar n n i lem ak emas

75

ekil 42 Flex arayuumlzuuml 76

ekil 51 Kodlama algoritmas

79

ekil 52 Katalo un ilk sayfas n n ekran goumlruumlntuumlsuuml 81

ekil 53 Katalo un 23 sayfa goumlruumlntuumlsuuml 82

ekil 54 Katalo un sayfa ccedilevirme efektli goumlruumlntuumlsuuml 83

ekil 55 Katalo un navigasyon ccedilubu u 84

ekil 56 Tuumlm Sayfalar duuml mesi t kland ndaki ekran goumlruumlntuumlsuuml 85

ekil 57 Zoom oumlzelli i 86

VI

TABLO L STES

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu 10

Tablo 31 Standart XHR nesnesinin oumlzellikleri 30

Tablo 32 Standart XHR nesnesinin fonksiyonlar

31

Tablo 33 De i ken tuumlrleri 41

Tablo 34 leccediller ve goumlrevleri 41

Tablo 35 kili i leccediller 42

Tablo 36 DTD karakterleri ve accedil klamalar

61

Tablo 37 DTD ccedilindeki niteliklerin de er ve accedil klamalar

62

Tablo 38 Varsay lan de erler ve accedil klamalar

62

Tablo 39 XML Belgelerinde kullan lan varl k bildirimleri 67

VII

KISALTMALAR L STES

AJAX Asenkron JavaScript ve XML

API Application Programming Interface (Uygulama Program Arayuumlzuuml)

ASP Active Server Pages (Aktif Sunucu Sayfalar )

CDNs Content Distributed Networks ( ccedilerik Da t c A lar)

CMS Content Management System ( ccedilerik Youmlnetim Sistemi)

CGI Common Gateway Interface (Genel Geccedili Arayuumlzuuml)

CSS Cascading Style Sheets (Basamakl Stil Sayfalar )

DFA DART for Advertisers

DOM Document Object Model (Doumlkuumlman Nesne Modeli)

DTD The Document Type Definition (Dokuumlman Tipi Tan mlama)

DWR Direct Web Remoting ( Direkt Web Eri imi)

ECMA European Computer Manufacturers Association (Avrupa Bilgisayar

Uumlreticileri Birli i)

GOumlBL GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

HTML Hyper Text Markup Language (Yard ml Metin aretleme Dili)

HTTP Hypertext Transfer Protocol (Yard ml Metin Aktar m Protokoluuml)

IDE Integrated Development Environment (Tuumlmle ik Geli tirme Ortam )

JSP Java Server Pages (Java sunucu Sayfalar)

LAN Local Area Network (Yerel Alan A )

MIYS E-ticaret ve Muuml teri li kileri Youmlnetim Sistemleri

MSN Microsoft Network

OOP Object Oriented Programming (Nesne Youmlnelimli Programlama)

PHP Hypertext Preprocessor (Yard ml Metin Oumlni leme)

PIs Processing Instructions ( lem Accedil klamalar )

RIA Rich Internet Applications (Zengin nternet Uygulamalar )

VIII

RPC Remote Procedure Call (Uzaktan Yordam Ccedila rma)

SAX Simple API for XML (XML iccedilin Basit API)

WIKI What I Know is (Ne Biliyorsam)

W3C World Wide Web Consortium (Duumlnya Ccedilap nda A Birli i)

XML eXtensible Markup Language (Geli tirilebilir aretleme Dili)

XHR XMLHttpRequest

XHTML Extensible HyperText Markup Language (Geli tirilebilir Yard ml Metin

aretleme Dili)

XSD eXtensible Schema Document(Geni letilebilir ema Dokuumlman )

XSL Extensible Stylesheet Language (Geli tirilebilir Biccedilimlendirme Dili)

XSLT Extensible Stylesheet Language Transformations (Geli tirilebilir

Biccedilimlendirme Dil Doumlnuuml uumlmleri)

IX

OumlZET

Yuumlksek Lisans Tezi

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat Uumlniversitesi

Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Elektronik-Bilgisayar E itimi Anabilim Dal

2009 Sayfa 107

Gerccedilekle tirilmi olan bu uygulama kapsam nda Flex program ve Web 20 n

ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) teknolojisi kullan larak F rat

Uumlniversitesini tan tan kolayl kla guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA- Rich

Internet Applications) oumlrnek bir ccedilevrimiccedili katalog tasar m ve gerccedilekle tirimi yap lm t r

Projenin gerccedilekle tirim a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin

anlat mlar n iccedileren bir yol haritas olu turulmu tur

Anahtar soumlzcuumlkler AJAX RIA Web 20 ccedilevrimiccedili katalog e-dergi

X

ABSTRACT

Master Thes s

ONLINE CATALOG DESIGN USING AJAX TECHNOLOGY

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Electronic and Computer Education

2009 Page 107

Embracing in this comparison F rat University is introduced by using Flex program and

AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) technology which forms Web 20 Also RIA (Rich

Internet Applications) is easily renowated which is instance for online catalog design A road

map including realization of the project and tracing methods are illustrated

Keywords AJAX RIA Web 20 online catalog e-journal

1

1 G R

Web in geli im suumlrecinde ccedile itli youmlntemler kullan l r Bu youmlntemlerin farkl amaccedillara

hizmet etmeye ba lamas yla Web te ak mlar meydana gelmi tir Bu ak mlardan ilki Web 10

ak m olarak adland r l r Bu ak mda kullan c lar bilgilendirmeye youmlnelik iccedilerik sunumu

yap lmaktad r [1]

Web 20 ak m ise internet sitelerinin bilgi bar na olmas ndan i leyen platformlara

ta nmas

olarak tan mlanabilir Web 20 RIA (Rich Internet Applications- Zengin nternet

Uygulamalar ) i lemleri internet sunucu mimarisi temeline dayanmaktad r RIA da beraberinde

kulland AJAX Flex gibi teknolojiler uumlzerine kuruludur [1]

Baz yeni teknolojilerle de i en World Wide Web duumlnyas Web 20 RIA AJAX

(Asynchronous JavaScript and XML- E zamanl olmayan JavaScript ve XML) terimleriyle izah

edilmektedir

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

Bu tez ccedilal mas yla Web 20 n ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript

and XML) teknolojisi ve Flex program kullan larak F rat Uumlniversitesini tan tan kolayl kla

guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA-Rich Internet Applications) oumlrnek bir

ccedilevrimiccedili (online) katalog tasar m yap lmas hedeflenmi tir Projenin gerccedilekle tirim

a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin anlat mlar n iccedileren bir yol

haritas olu turulmas amaccedillanm t r Bu tez ccedilal mas sonucunda geli tirilen yaz l mla kolay

guumlncellenebilen katalog haz rlanmas na katk sa lanmas amaccedillanm t r

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

Bu tez ccedilal mas 6 boumlluumlmden olu mu tur 1 Boumlluumlm giri i olu turmaktad r 2Boumlluumlmde

Web 20 ak m incelenecektir 3 Boumlluumlmde AJAX teknolojisi accedil klanacakt r 4 Boumlluumlmde

yaz l m gerccedilekle tirme arac olarak kullan lan Flex tan t lacakt r 5 Boumlluumlmde gerccedilekle tirilmi

ccedilevrimiccedili katalog hakk nda bilgi verilecektir 6 Boumlluumlmde ccedilal man n sonuccedillar

ve gelece e

youmlnelik oumlneriler bulunmaktad r

2

2 WEB 20 AKIMI

Ccedilo u teknolojilerde oldu u gibi yenilik aray ihtiyaccediltan do ar Yeni Web ak mlar n n

do u u da 2001 y l ndaki tuumlm duumlnyay etkileyen kriz sonras nda iflas eden irketlerin yeniden

aya a kalkma ccedilabalar n n bir sonucu olarak ortaya ccedil km t r [2 3] Web 20 ak m 2005 te ilk

kez OReilly ve MediaLive International aras nda gerccedilekle en bir beyin f rt nas s ras nda

uumlretilmi bir kavramd r [3] Web 20 kavram World Wide Web teknolojisinde kullan lan

de i en ve geli en e ilimlere verilen bir ad olarak da tan mlanabilmektedir

ekil 21 Web 20 kavram

[4]

Web 20 kavram ekil 21 de goumlsterildi i uumlzere Web bir uygulama platformu ve sosyal

etkile imli olma oumlzelliklerini bar nd r r Ccedilevrimiccedili hayat n ba lang c ve devam n temsil eder

Say sal ortamda kendini ifade etme imkacircn sunar Kullan c lar (oku-yaz oumlzelli i ile) Web te

kat l mc kimlik kazan r

Asl nda Web 20 ortam n 1964 y l nda McLuhan Global Koumly terimini kullanarak

ortaya atm t r McLuhan Global Koumlyuuml gelecekte ileri teknolojiye geccedililmesiyle ve toplumlar

aras nda s n rlar n kalkmas yla duumlnyan n her kouml esinde teknolojiyi kullanan herkesin co rafi

s n rlar ve s n rlamalar olmaks z n diledikleri ki iyle ileti im kurabilecekleri

haberle ebilecekleri ve payla mda bulunabilecekleri bir ortam olarak tan mlam t r [5]

Mc Luhan n n tan m ndan guumlnuumlmuumlze kadar geccedilen suumlreccedil iccedilinde kullan c ihtiyaccedillar

da

de i im ve geli im goumlstermi tir Bu ihtiyaccedillar kar lamak iccedilin genel olarak internet

uygulamalar n n daha zengin bir arayuumlz ile sunulmas n sa layan uygulamalar Zengin nternet

Uygulamalar ad alt nda k sa zaman oumlnce hayat m za girmi tir

RIA uygulamalar s radan HTML web uygulamalar ile standart masauumlstuuml uygulamalar

aras ndaki bo lu u dolduran bir geli tirme platformudur Web arayuumlzuumlnde basit HTML ile

3

s n rl kalmadan masauumlstuumlndeki zengin goumlrsel ouml eleri program niteli inde kullanabilecek her

tuumlrluuml araccedil RIA konseptini uygulamaktad r [6]

Kullan c lar art k iccedilerik uumlreticilerin s n rlar n kald rarak kullan c n n yan s ra kat l mc

olarak ta nitelendirilerek etkile imli bir rol uumlstlenmi lerdir nternetin bu yeni gereksinimlere

cevap vermesiyle ortaya ccedil kan Web 20 doumlnuuml uumlmuuml hem kullan c say s nda art a neden

olmu tur hem de kullan c lar n iccedilerikleri yani mesajlar olu turdu u ve payla t buumlyuumlk bir

guumlce doumlnuuml muuml tuumlr Bu guumlcuumln oumlnemini ccedilabuk anlayan kurulu lar mimarilerine AJAX da dacirchil

ederek oumlnce arama motorlar n Google Yahoo yu daha sonra MSN yi Hotmail i bloglar

(Myspace Bloggercom Blogcucom gibi) Youtube u Wikileri ve sosyal a sitelerini

(Facebook Twitter Orkut vb) ke fetmi lerdir Bu ke iflerin sonucunda McLuhan n Global

Koumly uumlnuumln 21 Yuumlzy lda tam olarak gerccedilekle ti i soumlylenebilir Bu interaktif siteler sayesinde

ayn anda milyarlarca ki inin rk dil din ya am tarz e itim ya cinsiyet statuuml goumlzetmeksizin

e zamanl payla mda bulunup kendi ccedilevreleri ve ba ka ccedilevrelerle ileti ime geccedilebilmektedirler

ekil22 de goumlsterilen irketler Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan sitelerin oumlzellikle ccedilevrimiccedili

faaliyet goumlsteren reklacircm irketleri pazarlama ve ticari irketler perspektifinden bak ld nda da

oumlnemli bir potansiyele sahip kitle ileti im araccedillar olarak goumlruumlluumlr [7]

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar [8]

Kitle ileti im arac olarak kullan labilen bu uygulamalar iccedilin birccedilok geli tirme ortam

mevcuttur Adobe Flex AJAX Java Applet Adobe Flash ve Microsoft Silverlight uygulamalar

en ccedilok bilinen RIA uygulamalar d r A a da da bu uygulamalarla olu turulmu Web 20

platformunda oumlne ccedil kan popuumller uygulama oumlrnekleri incelenecektir [7]

4

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar

kinci nesil internet hizmeti olarak literatuumlre giren Web 20 ak m yla internet sitelerinin

ccedilehresi de i mi tir nternet siteleri art k masauumlstuuml uygulamalar ile internet uygulamalar

aras nda bir koumlpruuml goumlrevi uumlstlenmi tir A a da bu ak m n popuumller uygulamalar ndan oumlrnekler

bulunmaktad r

211 Double Click - Google AdSense

Google firmas na ait iki uygulama da reklacircm verenlerin ve yay nc lar n web uumlzerinden

reklacircm hizmeti sunmas n sa layan sitelerdir Her reklacircmc n n hedefi tuumlketicilerin isteklerine

uygun ccediloumlzuumlmler sunmakt r Bu ccediloumlzuumlm ise Web 20 la reklacircmlar n profilini de i tirmi tir Art k

istenmeyen kendili inden accedil lan reklacircm pencerelerinin yerini kullan c n n bilgisayar na

yerle tirilmi ccedilerezlerden ccedilekti i bilgilere dayanarak kullan c n n ilgisini ccedilekebilece ini tahmin

etti i rahats z edici olmayan metin ya da resim tabanl

reklacircmlar alm t r

DoubleClick in di er reklacircm firmalar ndan ayr lan youmlnuuml reklacircmc lar iccedilin DART

oumlnerisiyle k saca DFA (DART for Advertisers) ile reklacircm youmlnetimi ve servis ccediloumlzuumlmlerinde

kullan c lar na dijital pazarlama programlar n n tuumlmuumlnuuml kapsayan youmlnetimi kolay daha iyi bir

arayuumlze sahip h zl geni bir arama sistemine sahip de eri artan sitelerin trafik ak n

belirleyen bir ccediloumlzuumlm olmu tur DoubleClick daha ccedilok grafiksel reklacircmlar yay nlamaktad r

Oumlnceleri Web 10 uygulamalar aras nda say lan bu site Web 20 doumlnuuml uumlmuumlnuuml ba ar yla

gerccedilekle tirmi tir [9]

Google AdSense ise web sitesi yay nc lar n n site iccedileri iyle alakal dinamik ve goumlze

batmayan Google reklacircmlar n

web sitelerinde goumlstererek kullan c lar n bu reklacircmlara

t klamalar yla para kazanmalar n sa laman n h zl ve kolay bir yoludur Uumlcretsiz olan bu

program sayesinde her t klama ve goumlsterim iccedilin site sahiplerine oumldeme yap l r [10] Bu

uygulamalar sayesinde Web de daha ak ll bir sisteme do ru youmlnelim ba lam t r

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar [11 12]

5

212 Flickr

Yahoo nun sundu u bir hizmet olan uumlcretsiz foto raf arama ve payla m sitesi Flickr

ayn zamanda web servisi ve ccedilevrimiccedili topluluk platformudur Web 20 n ilk uygulamalar ndan

biridir Foto raf payla m nda en popuumller sitelerin ba nda gelmektedir ccedileri inde yakla k

olarak 3 milyar

a an foto raf bulunmaktad r Yenilikccedili ccedilevrimiccedili topluluk araccedillar foto raflar

etiketlemeye ve s n fland rmaya yard mc olur Bu da popuumllaritesindeki ciddi art n

nedenlerinden biridir

Flickr a imaj yuumlkleyebilmek iccedilin Yahoo dan bir e-mail adresiyle sisteme giri

yap lmal d r Payla lmak istenen foto raflar uumlcretli uumlyelik olmadan her imaj iccedilin 5 Mb l k

s n rlamayla ayda toplam 100 Mb a kadar yuumlkleme yap labilir Sadece foto raf eklemenin

d nda imajlar uumlzerinde duumlzenlemeler yap labilir Belirlenen alanlara notlar eklenebilir

Be enilen foto raflara yorumlar eklenebilir Ccedile itli gruplara uumlye olunup ileti im kurulabilir

Ayr ca API leri sayesinde XML-RPC (Remote Procedure Call- Uzaktan Yordam Ccedila rma)

arabirimi kullanarak flickr sitesindeki foto raflarla ilgili bilgileri proseduumlrler sayesinde XML

format nda al p ayr t rarak ba ka bir programda kullan labilinir Flickr daki blog grup ve

etiketleme alt yap s bu API lere dayanmaktad r [13]

ekil 24 Flickr sitesinin logosu [14]

213 BitTorrent

BitTorrent internet uumlzerinden yuumlksek h zlarla iccedileri in da t ld duumlnya ccedilap nda bir

standartt r Ayr ca 150 milyondan fazla kullan c ya sahip en son p2p (peer to peer) dosya

payla m youmlntemlerinden biridir Di er p2p payla m programlar ndan fark sabit olmayan

ba ms z sunucu tan mlama dosyalar sayesinde sabit bir sunucuya ihtiyaccedil olmaks z n belirli bir

protokol ccedilerccedilevesinde indirme (download) yaparken yuumlkleme (upload) yap lmas na da izin

vererek payla ma devam edebilmesidir [15]

Python programlama diliyle yaz lm bir uygulamad r [15]

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu [16]

6

Bit Seli olarak da ccedilevirebilece imiz ccedilok h zl bir sistemdir BitTorrent sayesinde

oldukccedila buumlyuumlk boyutlu videolara ses ya da yaz l m dosyalar na daha h zl daha ucuz ve daha

kolay bir ekilde ula labilmeyi sa lar

Guumlnuumlmuumlzde ccedilerik Da t c A lar (Content Distributed Networks-CDNs) guumln geccediltikccedile

popuumllaritesini art rmaktad r Bittorent kullan m n n 2004 te internet te teknik standartlar ve

youmlnetim konusunda yetkili organ olan W3C (World Wide Web Consortium - Duumlnya Ccedilap nda

A Birli i) taraf ndan yap lan bir ccedilal maya goumlre P2P ba lant lar n toplamda 60 n tuumlm

internet trafi inin ise 30 unu a aca tahmin edilmektedir

BitTorrent le dosya transferi yap l rken oumlncelikle bilgisayarda BitTorrent stemci

(Client) yuumlkluuml olmal d r stemci yaz l mlara oumlrnek Flashget Azureus BitTorrent Torrent

ABC LimeWire vb yaz l mlar olabilir ekil 26 ve ekil 27 de en popuumller uygulamalardan

Torrent yaz l m n n kurulum ve arayuumlz oumlrne i goumlruumllmektedir

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

7

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml

BitTorrent istemciler BitTorrent Protokol uygulamalar n yapar Her istemci bu

protokoluuml kullanarak dosyalar n kullan c lar n BitTorent in kulland protokole sahip

duumlnyadaki tuumlm iccedileriklere h zl ve guumlvenilir bir ekilde eri mesine izin verir stenilen iccedileri in

indirilebilmesi iccedilin gerekli tan mlama bilgilerinin bar nd

torrent uzant l bir dosyaya

ihtiyaccedil vard r Bu torrent dosyalar n ccedile itli duyuru sitelerinden ya da Web den temin edildikten

sonra istemciler yukar da bahsedilen herhangi bir torrent yaz l m kullanarak bu dosyay accedilarlar

ndirme ba lad anda indirilmek istenen dosyay payla an kullan c lar n olu turdu u kuumlccediluumlk

a a (swarm) dacirchil olurlar Bu kuumlccediluumlk a daki her kullan c dosyan n indirdi i boumlluumlmuumlnuuml di er

kullan c larla payla mas gerekir Tuumlm bu i lemleri de takipccedili (tracker) isimli bir sunucu kontrol

eder Yakla k olarak 256 Kb buumlyuumlkluuml uumlndeki bu kuumlccediluumlk boyutlu dosyalara indeksleyici

(indexer) de denmektedir Kuumlccediluumlk bir a

kurulmas iccedilin tuumlm dosyaya sahip en az bir da t c n n

(seeder) olmas gerekir Da t c lar herhangi bir dosyay yuumlkleyen kaynaklard r O dosyan n

tamam n

kendi bilgisayar na indiren her kullan c art k bir da t c

olur Fakat da t c olmak

kullan c lar n insiyatifindedir ndirme i lemi bittikten sonra o dosya payla ma accedil k tutulmazsa

di er kullan c lar da t c dan bu dosyay ccedilekerek indirme i lemini h zland ramazlar Da t c

say s

ne kadar artarsa indirme i lemi o kadar h zl olur ndirme yapan kullan c lara da grup

uumlyeleri (peers) denilmektedir Torrent dosyas n indiren kullan c lar izleyicilere (tracker) dosya

hakk nda bilgi goumlnderirler di er kullan c lar (peers) ise izleyicilere ba lanarak kimde hangi

dosyan n hangi parccedilalar n n oldu unu ouml renirler zleyiciler uumlzerinden kesinlikle dosya transferi

8

gerccedilekle mez sadece kaynak payla l r Hangi kullan c ne kadar dosya ccedilekti ve ne kadar

yuumlkledi gibi istatistiksel bilgileri de bar nd rabilir [16 17]

Sadece indirme i lemi yap p kaynak olmay istemeyen ki ilere leecher (suumlluumlk) denir Bu

anlay a sahip ki iler gruplar iccedilinde ho kar lanmazlar Bir torrent dosyas payla m nda

kaynak (seed) say s s f r ise yani dosyan n tamam na sahip ki iler payla mdan ccedilekilmi lerse

eksik dosyaya sahip buumltuumln uumlyeler (peer) birbirleri aras nda veri al veri i yaparak eksik

parccedilalar indirebilecekleri bir kaynak olmad ndan belli bir yuumlzdesi tamamlanm dosyaya

sahip olarak kal rlar Bu durumda daha oumlnce dosyay indirmi ve dosyan n tamam na sahip olan

bir kullan c

eksik parccedilalar goumlndermek iccedilin dosyay yeniden payla ma accedilabilir (seed eder) Bu

olaya reseed etme denir [18]

214 Sosyal A Siteleri

Sosyal a lar bireyler aras ndaki ki isel veya profesyonel ili kilerin olu turuldu u

duumlzenlendi i a d r [19] Son y llardaki bilgi teknolojilerindeki geli meler sosyal a lar n gerccedilek

ya amdakinden daha farkl bir ekilde yeniden yap lanmas n

sa lam t r Herhangi bir

irketteki yerel a iccedilinde personelin e-posta al p-goumlndermesiyle olu an etkinlik ve e-posta

gruplar ilk ccedilevrimiccedili sosyal a oumlrneklerinden say labilir Daha sonra h zla hayat m za giren

bloglar wikiler ve sosyal a siteleri gibi sosyal i birli i sa layan teknolojilerin geli mesi

insanlar n ileti im kurduklar bilgi resim muumlzik video payla t klar ve birbirleriyle suumlrekli

haberle tikleri ccedilevrimiccedili sanal topluluklar n olu mas n sa lam t r [20] Bu topluluklar n h zla

yay lmas n n temelinde kullan c lar n bireysel aktivitesine ba l olarak duygu ve duuml uumlncelerini

bilgiyi guumlncel haberleri tavsiyelerini be enilerini payla ma fikri vard r A a da sosyal a

sitelerinden en popuumller olanlar iccedilinde yer alan Facebook incelenecektir [7]

2141 Facebook

En yayg n sosyal a sitesi Facebook Amerika Birle ik Devletleri nde 4 ubat 2004

tarihinde Harvard Uumlniversitesinde ouml renci Mark Zuckerberg taraf ndan kurulmu tur Facebook

oumlncelikle Harvard ouml rencileri iccedilin kurulmu tu Daha sonra h zla tuumlm duumlnyaya yay lm t r

Kullan c lar siteyi uumlcretsiz uumlye olarak kullanabilmektedir Site gelirini banner reklamlar ndan ve

sponsor gruplar ndan almaktad r Duumlnyan n en popuumller Web 20 blogu TechCruncha goumlre

Amerika Birle ik Devletleri ndeki uumlniversitelerdeki ouml rencilerin 85inin facebookda bir

hesab bulunmakta ve bunlar n 60 her guumln ba lanmaktad r 85 her hafta 93 her ay

ba lananlar aras ndad r [21] Facebook sitesinden ba ms z Web 20 ak m n yak ndan takip

9

eden bir blog sitesi olan insidefacebook 2009 Ocak ay n n ba nda yay nlad habere goumlre

facebook kullan c say s a a daki grafikte goumlruumllduuml uuml gibi yakla k 140 milyonu bulmu tur

Milyonlar a k n aktif uumlye say s yla guumlnde ortalama 150 bin aktif kullan c yla sanal duumlnyan n en

popular sitesi olmu tur [22]

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i [23]

Aktif kullan c lar n iccedileri e katk s a a daki istatistik sonuccedillar n do urmu tur [22]

13 milyon kullan c durumlar n en az ndan guumlnde bir kez guumlncellenmektedir

25 milyon kullan c her guumln Sayfa hayran (fan of Pages) olmaktad r

Siteye her ay 700 milyon foto raf yuumlkleniyor ki toplam foto raf rakam yakla k 10

milyar bulmaktad r

Her ay 4 milyon video yuumlklenmektedir

Her ay 15 milyon iccedilerik parccedilas (web linki yeni hikacircyeler blog yaz lar notlar

foto raflar vb) payla ma sunulmaktad r

Her ay 2 milyon etkinlik olu turulmaktad r

Sitede 19 milyon adet aktif grup varl n suumlrduumlrmektedir

Yukar da belirtilen bu rakamlar sosyal ileti im a lar n n ne kadar ciddi boyutlarda bir

kapasiteye sahip oldu unu goumlstermektedir

10

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi [22]

Facebook ve ona en yak n rakibi sosyal ileti im web sitesi olan MySpace compete de

kar la t r ld nda yukar daki grafik elde edilmektedir

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu

Tarih 032008 032009 Kullan c

Ayl k Y ll k

facebookcom

91054535 234

1951

myspacecom

55594761 48

-114

Tablo 21 de Mart 2008 ile Mart 2009 aras ndaki ayl k aktif ziyaretccedili say s n

goumlstermektedir Compete verilerine goumlre Aral k 2008 de facebook myspace in kullan c say s n

yakalam t r Tablo 21 deki verilere goumlre bir oumlnceki y la goumlre Facebook taki kullan c say s nda

ayl k 234 luumlk bir art varken MySpace 48 lik bir buumlyuumlmeye sahiptir Yakla k olarak

ayl k MySpace Facebook u 5 kat geriden takip etmektedir Facebook taki bir oumlnceki y la

goumlre 1951 lik buumlyuumlmeye kar n myspace de 114 luumlk kuumlccediluumllme goumlruumllmektedir Elde edilen

veriler ileriki y llarda bu rakamlar aras ndaki uccedilurumun artaca n i aret etmektedir

Facebooktaki bu h zl buumlyuumlme ekonomi ve ticari sektoumlruumlnuumln de ilgisini ccedilekmektedir Oumlnemli bir

yat r m alan olarak giri imcileri cezbetmektedir

Facebook youmlneticilerinden Peter Thiel ise Facebookun iccedil de erinin 8 Milyar dolar

oldu unu ve proje gelirlerinin 2015 y l iccedilin 1 milyar dolar oldu unu soumlylemektedir [24]

Duumlnyaca tan nm Microsoft irketi 24 Ekim 2007 de Facebooku 16l k hissesini 240 milyon

dolara sat n alm t r Google ve di er irketler de gittikccedile de er kazanan Facebook hisselerine

youmlnelmektedir [24]

11

215 Web Guumlnluumlkler

ngilizcedeki Web

ve log kelimelerinin birle iminden olu an Blog kelimesi internet

uumlzerinden ki ilerin istedikleri konu hakk nda fikir beyan edebilecekleri kendilerini kolayca

ifade etmelerini sa layacak bir ortamd r

Bloglar genellikle en yeni yorum ve yaz lardan eski tarihli yorum ve yaz lara do ru

s ralanm web tabanl yay nlar

belirtir Bloglar n iccedileri i suumlrekli guumlncellendi i iccedilin sadece

bloglar iccedilin kurulmu oumlzel indeksleme mekanizmalar ve arama motorlar bulunmaktad r [25]

Duumlnya ccedilap nda indeksleme mekanizmalar n n en oumlnde geleni Technorati firmas

milyonlarca blog okuyucusu iccedilin her geccedilen guumln 15 milyondan fazla yeni blogu

indekslemektedir [26] Forrester in ara t rma irketlerinden internet ile ilgili ciddi bir ara t rma

kurumu olan JupiterResearch uumln 2008 A ustos unda bloglar uumlzerine gerccedilekle tirdi i

ara t rmada internet kullan c lar na 40 soruluk kapal uccedillu soru youmlneltilmi tir Bu ara t rma

sonucunda geccedilti imiz doumlrt y l iccedilerisinde bloglar n okunma oranlar nda 300 oran nda bir art

oldu u ortaya ccedil km t r Belki ilgimi ccedilekecek bir bloga ula abilirim duuml uumlncesi ile kullan c lar

okuduklar bloga eklenmi

olan di er linkleri de takip edebiliyorlar S k blog okuruyum

diyenlerin 38 i yeni bir blogu okudu u blogun linklerinden ke fetti ini belirtmi tir

Ara t rmaya kat lan blog okurlar n n 34 uuml Web te dola rken yeni bir blogla tan t n 11 i

blog arama motorlar n kulland n

belirtmi [27]

Bloglar n bu kadar yayg nla mas n n nedenlerinde biri de internet gezginler sanal

acirclemdeki tek duumlze yorumsuz hatta bazen oldukccedila bilimsel bir dille yaz lm yaz lardan

s k ld klar iccedilin bloglar tercih etmektedir Bloglarda ki iler gittikleri bir seminer hakk ndaki

yorumlar n kulland klar bir uumlruumln hakk ndaki fikirlerini k saca hayata dair kendi yorumlar n

katarak ba ka ki ilerle payla abilmektedirler

216 Wiki

Bilgiye ula mak iccedilin eskiden oldu u gibi kitap ya da ansiklopediler kullan lmamaktad r

Guumlnuumlmuumlzde kuumlreselle menin ve geli en teknolojinin etkisiyle tuumlm kaynaklara bilgisayar

uumlzerinden ula lmas elde edilen bilgilerin k sa suumlrede derlenebilmesine imkacircn vermi tir

Wiki ler kullan c lar n uumlzerinde istedi i gibi duumlzenlemeler yapmas na izin veren bilgi

sayfalar toplulu udur ngilizce What I Know is soumlzcuumlklerinin k saltmas

olan Wiki

Bildi im kadar yla anlam na gelir [28]

12

Wikilerin ccedilal ma prensibi u ekilde accedil klanabilir Bir web program script ya da script

grubu sayesinde veritaban na yaz lm olan ya da sadece dosya halindeki verileri okur bu

verileri HTML kodlar ile de i tirir ve Web taray c s na yans t r

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu

Wiki dilini kullanan ve internetin en geni iccedileri ine sahip ccedilevrimiccedili ansiklopedisi

Vikipedi 22 Ocak 2007de Alt n Oumlruumlmcek 2006 En yi ccedilerik oumlduumlluumlnuumln sahibi oldu

Wikipediaorg taraf ndan geni kitlelere tan t lan Wiki dili pek ccedilok farkl programlama

platformunda Javascript ASP PHP C++ vb kullan labilmektedir

2161 Wiki Kullanman n Avantajlar

Web proje gruplar

projeleri olu tururken ekiplere ayr ld iccedilin programc lar kendi

goumlrevi d ndaki ccedilal malarda neler yap ld n

tam olarak bilemez ccedileri in yap land r lmas nda

geli melerden sadece iccedilerik koordinatoumlrleri haberdard r An nda yap goumlster oumlzelli iyle Wikiler

bu sorun iccedilin pratik bir ccediloumlzuumlm te kil eder

ndekslenme yapan sitelerde bile arama yap l rken defalarca ayn siteye girilebilir yahut

aran lan bilgiyi bulmak ccedilok zaman alabilir Wiki gereksiz tekrarlardan kurtar r steyen herkes

wiki iccedileri indeki bilgileri eksik ya da hatal

ise de i tirilebilir veya kald rabilir Bu i lemleri

yapan wiki youmlneticilerine wikipedist denir Wikipedistler sayfa duumlzenlemelerine ve iccedilerik

zenginle tirmeye yard mc olurlar

Wiki de de i iklik yap ld nda de i iklik yapan ki inin bir hesab yoksa IP adresiyle

varsa kullan c ad yla kaydedilerek hemen sonuccedil goumlzlenebilir Yap lan iccedileriksel herhangi bir

hata ba kalar taraf ndan fark edildi inde duumlzeltilir Geccedilmi sekmesiyle duumlzeltilen sayfalar n

oumlnceki suumlruumlmleri kronolojik s ralamayla takip edilebilir hatta sayfalar aras nda kar la t rma

bile yap labilir Sayfa iccedilerikleri hakk nda Tart ma

sekmesiyle fikir beyan nda bulunulabilinir

Tart malara yorum eklenebilir Denetleme mekanizmas sayesinde telif haklar n n ihlali gibi

durumlarda ihlali yapan kullan c lar engellenebilmektedir

13

Wiki di er ansiklopedilerden farkl olarak Vikipedi GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

(GOumlBL) kullanmaktad r Kullan c lar na oumlzguumlr iccedilerik kat l m e it tarafs z ve uumlcretsiz kat l m

hakk verir Ayr ca diluumllkekonuya goumlre geli mi kategorilendirme sistemine sahiptir Diff

oumlzelli i sayesinde sayfalar aras ndaki fark izlenebilir [29]

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri

ngilizce Content Management System ya da k saca CMS olarak tan nan ccedilerik

Youmlnetim Sistemleri - YS bilgiyi olu turmak ar ivlemek ara t rmak denetlemek ve

yay nlama olana sa layan buumlyuumlk bir veritaban na sahip moduumlllerden olu an buumltuumlnle ik bir

ortamd r YS lerde iccedilerik iki ayr boumlluumlmden olu ur Bunlardan birincisi uumlzerinde i lem

yap lmam olan ham bilgiyi bar nd ran veritaban

di eri ise bu bilginin yerle imini goumlsteren

ablondur ablonda bilginin goumlsterilece i sayfan n goumlrsel boumlluumlmuumlnuuml olu turan yaz tipleri

renkleri gibi tuumlm biccedilim bilgileri saklan r Genellikle PHP benzeri dillerle kodlan r Boumlylece daha

esnek hale gelebilirler [30]

ccedilerik Youmlnetim Sistemleri uluslararas platformda birccedilok organizasyon iccedilin zorunluluk

haline gelen modern bir veri youmlnetimi tekni idir Guumlnuumlmuumlzde iccedilerik youmlnetim sistemleri kendi

iccedilerisinde boumlluumlnmuuml bir yaz l m enduumlstrisi haline gelmi tir Kendi iccedilerisinde portal sistemleri

Wiki sistemleri web-based grupware vb alt dallara ayr lan enduumlstri guumlnuumlmuumlzde halen

geli imini suumlrduumlrmektedir [31]

Web yay nlama sistemi kullan c lar arad klar iccedileri e goumlre veritaban iccedilinde anahtar

kelimeler yazar olu turulma tarihi gibi ccedile itli oumllccediluumltlere goumlre arama yapabilirler Web iccedilerik

youmlnetim sistemleri bilgi portallar olu turmak iccedilin bilgi youmlnetimi hizmeti sunar YS buumlnyesinde

bar nd rd

yaz l m moduumllleri sayesinde herhangi bir kullan c n n web sitesi uumlzerindeki

i lemleri yapabilmesi iccedilin grafiksel kullan c arayuumlzuuml sunar

YSnin temeli iccedileri in olu turulmas ndan son hali olan yay nlanma evresine kadar tuumlm

evrelerde iccedileri i youmlnetme esas na dayan r Ayr ca YS nin iccedileri i E-ticaret ve Muuml teri li kileri

Youmlnetim Sistemleri (MIYS) (ing CRM - Customer Relationship Management System) ile de

payla labilir YS sayesinde iccedilerik yay n

teknik bilgisi olmayan kullan c lar taraf ndan bile

yap labilir Kullan c lar na sade basit ama guumlccedilluuml web taray c s destekli bir uygulama arayuumlzuuml

sunar [32]

14

218 Etiketleme (Folksonomi)

Web 20 sitelerinde goumlze ccedilarpan etiket bulutlar ile kullan c lara ilgilendikleri konulara

ili kin kolay ve h zl ba lant lar sa lanmaktad r Site iccedileri iyle ilgili konular ccedile itli etiketler ad

alt nda s n fland r l r Her etiket iccedilinde bar nd rd makale yaz ba l k ile farkl boyutlarda

olabilmektedir Yani etiketin yaz boyutu ne kadar buumlyuumlkse iccedilinde bar nd rd iccedilerik o kadar

fazlad r ekil 211 de bir etiket bulutu goumlruumllmektedir

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler

Yukar daki popuumller uygulamalar olu turulurken dikkat ccedileken ortak oumlzellikler bu ba l k

alt nda incelenecektir Genel olarak Web sitelerindeki de i im ve geli im tasar m ve arayuumlz

accedil s ndan de erlendirilecektir

221 Logolar

Logolara daha parlak bir goumlruumlntuuml verilirken yans ma efekti bolca kullan lmaktad r

Yans ma efekti dinamik olmayan tuumlm objelere kullan larak siteye derinlik hareket ve modern

bir goumlruumlnuuml kazand r l r Kullan c lar n dikkatini ccedilekmek iccedilin ekil 212 de goumlruumllduuml uuml gibi

logolara rozet eklinde yenilik bildiren kelimeler eklenebilmektedir [33] Bu yenilik bildiren

kelimelerden Beta ifadesiyle s k s k kar la l r Bunun nedeni Web 20 ak m na goumlre

kullan c lar birer yard mc -geli tiriciler olarak benimsenir Sonuccedil olarak ortaya ccedil kan site suumlrekli

geli mekte ve de i mektedir Logolara yerle en Beta bu geli imin bir simgesi haline gelmi tir

[34]

15

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i [34]

222 Butonlar

Butonlarda ise klasik butonlar yerine resim olarak haz rlanan butonlarda oumlzellikle cam

efekti ve renk geccedili (gradient) efekti hacirckimdir Gradient efekti butonlarda logolarda ya da arka

planlardaki renk geccedili lerini daha yumu at r Bir renkten farkl bir renge keskin geccedili lerin oumlnuumlne

geccedililmi olur [33] Ccedile itli buton oumlrnekleri ekil 213 de goumlruumllmektedir

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri

223 Arka Planlar

Web 20 ile sitelerde arka planlar olu turulurken yatay eritlerden ya da duumlz renk

geccedili lerinden faydalan labilinir Her iki ekilde de hedeflenen ortak amaccedil ekil 214 te oldu u

gibi goumlzuuml yormayan tasar mlar gerccedilekle tirmektir [33]

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri

16

224 Ccedilerccedileveler

Site iccedilinde goumlruumlnmez iframe ler yerine ekil 215 deki gibi ccedilerccedilevelerin yuvarlak kouml eli

kutular olarak tasarlanmas

oumln plana ccedil km t r Kouml eleri keskin duumlz kare veya dikdoumlrtgen

biccedilimde kutular art k kullan lmamaktad r Yuvarlak kouml eli kutu yap m iccedilin farkl tekniklerle

olu turulabilecek programlar mevcuttur Resim css ve html teknikleri kullan lacaksa Spiffy

Corners RoundedCornr ve CSS Rounded Box Generator gibi araccedillar kullan labilirken Nifty

Corners Cube ve curvyCorners gibi araccedillar da JavaScript tekni i ile kullan labilinir [33]

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek

225 Menuumller

Site iccedileri inden etkin bir ekilde faydalanabilmek iccedilin menuuml ve sekmeler sade kolay

anla labilir olmal d r Hem goumlrsel hem kullan l menuumller CSS kodlarla olu turulabilir [33]

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i

Yukar da bahsedilen konu Web 20 platformunda olu turulan sitelerin genel oumlzellikleri

olarak alg lanabilir Bu oumlzellikler d nda da tasar mlar olabilmektedir

17

3 AJAX

AJAX kavram n n ilk ccedil k noktas

ubat 2005 de Jesse James Garrett taraf ndan the

Adaptive Path Web sitesinde Ajax A New Approach to Web Applications ba l yla

yay nlanan makaledir [35]

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml [36]

Bu makalede Web uygulamalar olu turulurken tasar mlardaki buumlyuumlleyici geli meler

yenilikccedili ccedilevrimiccedili projelerle desteklenirken bunun yan nda h zl cevap verebilir daha zengin

goumlrsellere sahip masauumlstuuml uygulamalar aras ndaki bo lu a dikkat ccedilekilmi tir Bu bo lu u

dolduran Google Suggest ve Google Maps uygulamalar Adaptive Path sitesinde AJAX olarak

adland r lan Web uygulamalar na yeni yakla m n en iyi oumlrnekleri oldu u belirtilmi tir Klasik

Web uygulamalar n n ccedilal ma modeliyle AJAX l uygulamalar n ccedilal ma modeli

kar la t r lm t r AJAX di er uygulama youmlntemlerinden ay ran oumlzellikleri belirtilmi tir

AJAX yakla m na buumlyuumlk yat r mlar yapan Google n neden AJAX tercih etti i accedil klanm t r

Google Groups Google Suggest Gmail Google Maps ve ard ndan Flickr Amazon nun

A9com servisleriyle kullan c lar n oda haline geldi ine de inilmi tir [35]

AJAX n ccedilekirde i olan XMLHttpRequest (XHR) nesnesi sayesinde de iyi haz rlanm

sa lam ve kolay anla labilir-kullan labilir sitelerin olu umuna dikkat ccedilekilmi tir [35] A a da

18

ise AJAX tekni i kullanan en populer servislerden Google Suggest ve Google Maps hakk nda

k sa bilgi verilecektir

31 Google Suggest

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml

Google Suggest a httpwwwgooglecomigcomplete=1amphl=en

adresine girildi inde

ekil 32 de goumlruumlnen ana sayfaya ula lmaktad r Google Suggest servisinin oumlzelli i arama

motorunda aranacak kelimenin harfleri girilmeye ba land andan itibaren filtreleme yaparak

text alan n n alt na accedil lan boumllmede oumlneriler sunulmaktad r Sadece oumlneri sunmakla da kalmay p

oumlnerileri popuumllarite s ras na goumlre s ralar Kelime tamamlama oumlzelli i sayesinde aranan kelime

tam yaz lmadan gelen oumlnerilerden biri t klanarak istenen sonuca ula labilinir Ayr ca oumlnerilerin

yan nda o kelimeye ait kaccedil sonuccedil oldu u da belirtilir ve bu i lem sadece 1-2 sn iccedilinde

gerccedilekle ir

32 Google Maps

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml

I

Ccedil NDEK LER

TE EKKUumlR

Ccedil NDEK LER I

EK LLER L STES

IV

TABLO L STES

VI

KISALTMALAR L STES

VII

OumlZET IX

ABSTRACT X

1 G R

1

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

1

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

1

2 WEB 20 AKIMI 2

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar 4

211 Double Click - Google AdSense 4

212 Flickr 5

213 BitTorrent 5

214 Sosyal A Siteleri 8

2141 Facebook 8

215 Web Guumlnluumlkler 11

216 Wiki 11

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri 13

218 Etiketleme (Folksonomi) 14

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler 14

221 Logolar 14

222 Butonlar 15

223 Arka Planlar 15

224 Ccedilerccedileveler 16

225 Menuumller 16

3 AJAX 17

31 Google Suggest 18

32 Google Maps 18

33 Neden AJAX 19

34 AJAX Metodolojisi 23

341 HTTP Requests Nesnesi 24

II

342 HTTP Request Nesnesinin Oumlzellikleri ve Youmlntemleri 25

343 HTTP Response Nesnesi 26

35 AJAX leti im Teknikleri 27

351 XMLHttp Requests (XHR) Nesnesi 27

36 AJAX Olu turan Bile enler 34

361 E zamanl Olmayan leti im 34

362 E zamanl leti im 35

363 Javascript 36

37 Basit Bir AJAX Oumlrne i 49

38 XML 51

381 Oumlrnek XML Belgesi Olu turma 53

382 XML Dokuumlman n n Yap s

55

383 XML nin Soumlz Dizim Kurallar

67

384 XML Dokuumlmanlar n n leyi i ve Sunumu 69

39 AJAX Prensipleri 69

310 AJAX Kuumltuumlphaneleri ve Araccedillar

70

3101 Prototype 70

3102 AJAX Gear Toolkit 71

3103 AspNet Ajax 71

3104 Dojo Toolkit 71

3105 MochiKit 71

3106 PHPLiveX 71

3107 Sardalya (Sarmal Dinamik Altyap s ) 72

3108 Sajax 72

3109 Solvent 72

31010 AjaxAC 72

31011 Xajax 72

31012 Scriptaculous 73

311 AJAX Uygulamalar nda Kullan lan Di er Teknolojiler 73

3111 HTMLXHTML 73

3112 CSS 73

3113 XSLT 74

4 FLEX 75

41 Adobereg Flexreg 3 Kurulumu ccedilin Gereken Minimum Sistem Gereksinimleri 76

411 Windows ccedilin Flex Builder 3 (Standart ve Profesyonel) 76

III

412 Macintosh ccedilin Flex Bu lder 3 (Standart ve Profesyonel) 77

5 CcedilEVR M Ccedil KATALOG TASARIMI F rat Uumlniversitesi Oumlrne i 78

6 SONUCcedil 88

61 Oumlneriler 89

KAYNAKLAR 90

OumlZGECcedilM

95

EK 96

IV

EK LLER L STES

Sayfa

ekil 21 Web 20 kavram

2

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar 3

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar 4

ekil 24 Flickr sitesinin logosu 5

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu 5

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

6

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml 7

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i 9

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi 10

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu 12

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu 14

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i 15

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri 15

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri 15

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek 16

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i 16

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml 17

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 34 Geleneksel sunucularda istekcevap modeli 20

ekil 35 AJAX n asenkron istekcevap modeli 20

ekil 36 Klasik Web uygulamalar nda t kla-bekle doumlnguumlsuuml 21

ekil 37 T kla-T kla interaktif AJAX uygulamas

21

ekil 38 Geleneksel Web ileti im modeli ile AJAX ileti im modeli 21

ekil 39 Web uygulamas ndaki cevap ak

22

ekil 310 AJAX uygulamalar ndaki istek ak

22

ekil 311 Normal Web ile AJAX uygulamalar n n kar la t rmas

23

ekil 312 Geleneksel istekcevap (requestresponse) youmlntemi 23

ekil 313 Standart AJAX etkile imi 32

ekil 314 E zamanl olmayan ileti im modeli 35

ekil 315 E zamanl ileti im modeli 36

ekil 316 Javascript nesneleri 44

V

ekil 317 DOM a accedil yap s

46

ekil 318 AJAX oumlrne i 49

ekil 319 sonuchtml sayfas n n ekran ccedil kt s

51

ekil 320 denemexml dosyas n n a accedil yap s

53

ekil 321 XML belgesi 55

ekil 322 Oumlrnek bir XML dokuumlman yap s

56

ekil 323 denemexsd nin ekran goumlruumlntuumlsuuml 65

ekil 41 Flex uygulamalar n n i lem ak emas

75

ekil 42 Flex arayuumlzuuml 76

ekil 51 Kodlama algoritmas

79

ekil 52 Katalo un ilk sayfas n n ekran goumlruumlntuumlsuuml 81

ekil 53 Katalo un 23 sayfa goumlruumlntuumlsuuml 82

ekil 54 Katalo un sayfa ccedilevirme efektli goumlruumlntuumlsuuml 83

ekil 55 Katalo un navigasyon ccedilubu u 84

ekil 56 Tuumlm Sayfalar duuml mesi t kland ndaki ekran goumlruumlntuumlsuuml 85

ekil 57 Zoom oumlzelli i 86

VI

TABLO L STES

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu 10

Tablo 31 Standart XHR nesnesinin oumlzellikleri 30

Tablo 32 Standart XHR nesnesinin fonksiyonlar

31

Tablo 33 De i ken tuumlrleri 41

Tablo 34 leccediller ve goumlrevleri 41

Tablo 35 kili i leccediller 42

Tablo 36 DTD karakterleri ve accedil klamalar

61

Tablo 37 DTD ccedilindeki niteliklerin de er ve accedil klamalar

62

Tablo 38 Varsay lan de erler ve accedil klamalar

62

Tablo 39 XML Belgelerinde kullan lan varl k bildirimleri 67

VII

KISALTMALAR L STES

AJAX Asenkron JavaScript ve XML

API Application Programming Interface (Uygulama Program Arayuumlzuuml)

ASP Active Server Pages (Aktif Sunucu Sayfalar )

CDNs Content Distributed Networks ( ccedilerik Da t c A lar)

CMS Content Management System ( ccedilerik Youmlnetim Sistemi)

CGI Common Gateway Interface (Genel Geccedili Arayuumlzuuml)

CSS Cascading Style Sheets (Basamakl Stil Sayfalar )

DFA DART for Advertisers

DOM Document Object Model (Doumlkuumlman Nesne Modeli)

DTD The Document Type Definition (Dokuumlman Tipi Tan mlama)

DWR Direct Web Remoting ( Direkt Web Eri imi)

ECMA European Computer Manufacturers Association (Avrupa Bilgisayar

Uumlreticileri Birli i)

GOumlBL GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

HTML Hyper Text Markup Language (Yard ml Metin aretleme Dili)

HTTP Hypertext Transfer Protocol (Yard ml Metin Aktar m Protokoluuml)

IDE Integrated Development Environment (Tuumlmle ik Geli tirme Ortam )

JSP Java Server Pages (Java sunucu Sayfalar)

LAN Local Area Network (Yerel Alan A )

MIYS E-ticaret ve Muuml teri li kileri Youmlnetim Sistemleri

MSN Microsoft Network

OOP Object Oriented Programming (Nesne Youmlnelimli Programlama)

PHP Hypertext Preprocessor (Yard ml Metin Oumlni leme)

PIs Processing Instructions ( lem Accedil klamalar )

RIA Rich Internet Applications (Zengin nternet Uygulamalar )

VIII

RPC Remote Procedure Call (Uzaktan Yordam Ccedila rma)

SAX Simple API for XML (XML iccedilin Basit API)

WIKI What I Know is (Ne Biliyorsam)

W3C World Wide Web Consortium (Duumlnya Ccedilap nda A Birli i)

XML eXtensible Markup Language (Geli tirilebilir aretleme Dili)

XHR XMLHttpRequest

XHTML Extensible HyperText Markup Language (Geli tirilebilir Yard ml Metin

aretleme Dili)

XSD eXtensible Schema Document(Geni letilebilir ema Dokuumlman )

XSL Extensible Stylesheet Language (Geli tirilebilir Biccedilimlendirme Dili)

XSLT Extensible Stylesheet Language Transformations (Geli tirilebilir

Biccedilimlendirme Dil Doumlnuuml uumlmleri)

IX

OumlZET

Yuumlksek Lisans Tezi

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat Uumlniversitesi

Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Elektronik-Bilgisayar E itimi Anabilim Dal

2009 Sayfa 107

Gerccedilekle tirilmi olan bu uygulama kapsam nda Flex program ve Web 20 n

ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) teknolojisi kullan larak F rat

Uumlniversitesini tan tan kolayl kla guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA- Rich

Internet Applications) oumlrnek bir ccedilevrimiccedili katalog tasar m ve gerccedilekle tirimi yap lm t r

Projenin gerccedilekle tirim a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin

anlat mlar n iccedileren bir yol haritas olu turulmu tur

Anahtar soumlzcuumlkler AJAX RIA Web 20 ccedilevrimiccedili katalog e-dergi

X

ABSTRACT

Master Thes s

ONLINE CATALOG DESIGN USING AJAX TECHNOLOGY

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Electronic and Computer Education

2009 Page 107

Embracing in this comparison F rat University is introduced by using Flex program and

AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) technology which forms Web 20 Also RIA (Rich

Internet Applications) is easily renowated which is instance for online catalog design A road

map including realization of the project and tracing methods are illustrated

Keywords AJAX RIA Web 20 online catalog e-journal

1

1 G R

Web in geli im suumlrecinde ccedile itli youmlntemler kullan l r Bu youmlntemlerin farkl amaccedillara

hizmet etmeye ba lamas yla Web te ak mlar meydana gelmi tir Bu ak mlardan ilki Web 10

ak m olarak adland r l r Bu ak mda kullan c lar bilgilendirmeye youmlnelik iccedilerik sunumu

yap lmaktad r [1]

Web 20 ak m ise internet sitelerinin bilgi bar na olmas ndan i leyen platformlara

ta nmas

olarak tan mlanabilir Web 20 RIA (Rich Internet Applications- Zengin nternet

Uygulamalar ) i lemleri internet sunucu mimarisi temeline dayanmaktad r RIA da beraberinde

kulland AJAX Flex gibi teknolojiler uumlzerine kuruludur [1]

Baz yeni teknolojilerle de i en World Wide Web duumlnyas Web 20 RIA AJAX

(Asynchronous JavaScript and XML- E zamanl olmayan JavaScript ve XML) terimleriyle izah

edilmektedir

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

Bu tez ccedilal mas yla Web 20 n ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript

and XML) teknolojisi ve Flex program kullan larak F rat Uumlniversitesini tan tan kolayl kla

guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA-Rich Internet Applications) oumlrnek bir

ccedilevrimiccedili (online) katalog tasar m yap lmas hedeflenmi tir Projenin gerccedilekle tirim

a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin anlat mlar n iccedileren bir yol

haritas olu turulmas amaccedillanm t r Bu tez ccedilal mas sonucunda geli tirilen yaz l mla kolay

guumlncellenebilen katalog haz rlanmas na katk sa lanmas amaccedillanm t r

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

Bu tez ccedilal mas 6 boumlluumlmden olu mu tur 1 Boumlluumlm giri i olu turmaktad r 2Boumlluumlmde

Web 20 ak m incelenecektir 3 Boumlluumlmde AJAX teknolojisi accedil klanacakt r 4 Boumlluumlmde

yaz l m gerccedilekle tirme arac olarak kullan lan Flex tan t lacakt r 5 Boumlluumlmde gerccedilekle tirilmi

ccedilevrimiccedili katalog hakk nda bilgi verilecektir 6 Boumlluumlmde ccedilal man n sonuccedillar

ve gelece e

youmlnelik oumlneriler bulunmaktad r

2

2 WEB 20 AKIMI

Ccedilo u teknolojilerde oldu u gibi yenilik aray ihtiyaccediltan do ar Yeni Web ak mlar n n

do u u da 2001 y l ndaki tuumlm duumlnyay etkileyen kriz sonras nda iflas eden irketlerin yeniden

aya a kalkma ccedilabalar n n bir sonucu olarak ortaya ccedil km t r [2 3] Web 20 ak m 2005 te ilk

kez OReilly ve MediaLive International aras nda gerccedilekle en bir beyin f rt nas s ras nda

uumlretilmi bir kavramd r [3] Web 20 kavram World Wide Web teknolojisinde kullan lan

de i en ve geli en e ilimlere verilen bir ad olarak da tan mlanabilmektedir

ekil 21 Web 20 kavram

[4]

Web 20 kavram ekil 21 de goumlsterildi i uumlzere Web bir uygulama platformu ve sosyal

etkile imli olma oumlzelliklerini bar nd r r Ccedilevrimiccedili hayat n ba lang c ve devam n temsil eder

Say sal ortamda kendini ifade etme imkacircn sunar Kullan c lar (oku-yaz oumlzelli i ile) Web te

kat l mc kimlik kazan r

Asl nda Web 20 ortam n 1964 y l nda McLuhan Global Koumly terimini kullanarak

ortaya atm t r McLuhan Global Koumlyuuml gelecekte ileri teknolojiye geccedililmesiyle ve toplumlar

aras nda s n rlar n kalkmas yla duumlnyan n her kouml esinde teknolojiyi kullanan herkesin co rafi

s n rlar ve s n rlamalar olmaks z n diledikleri ki iyle ileti im kurabilecekleri

haberle ebilecekleri ve payla mda bulunabilecekleri bir ortam olarak tan mlam t r [5]

Mc Luhan n n tan m ndan guumlnuumlmuumlze kadar geccedilen suumlreccedil iccedilinde kullan c ihtiyaccedillar

da

de i im ve geli im goumlstermi tir Bu ihtiyaccedillar kar lamak iccedilin genel olarak internet

uygulamalar n n daha zengin bir arayuumlz ile sunulmas n sa layan uygulamalar Zengin nternet

Uygulamalar ad alt nda k sa zaman oumlnce hayat m za girmi tir

RIA uygulamalar s radan HTML web uygulamalar ile standart masauumlstuuml uygulamalar

aras ndaki bo lu u dolduran bir geli tirme platformudur Web arayuumlzuumlnde basit HTML ile

3

s n rl kalmadan masauumlstuumlndeki zengin goumlrsel ouml eleri program niteli inde kullanabilecek her

tuumlrluuml araccedil RIA konseptini uygulamaktad r [6]

Kullan c lar art k iccedilerik uumlreticilerin s n rlar n kald rarak kullan c n n yan s ra kat l mc

olarak ta nitelendirilerek etkile imli bir rol uumlstlenmi lerdir nternetin bu yeni gereksinimlere

cevap vermesiyle ortaya ccedil kan Web 20 doumlnuuml uumlmuuml hem kullan c say s nda art a neden

olmu tur hem de kullan c lar n iccedilerikleri yani mesajlar olu turdu u ve payla t buumlyuumlk bir

guumlce doumlnuuml muuml tuumlr Bu guumlcuumln oumlnemini ccedilabuk anlayan kurulu lar mimarilerine AJAX da dacirchil

ederek oumlnce arama motorlar n Google Yahoo yu daha sonra MSN yi Hotmail i bloglar

(Myspace Bloggercom Blogcucom gibi) Youtube u Wikileri ve sosyal a sitelerini

(Facebook Twitter Orkut vb) ke fetmi lerdir Bu ke iflerin sonucunda McLuhan n Global

Koumly uumlnuumln 21 Yuumlzy lda tam olarak gerccedilekle ti i soumlylenebilir Bu interaktif siteler sayesinde

ayn anda milyarlarca ki inin rk dil din ya am tarz e itim ya cinsiyet statuuml goumlzetmeksizin

e zamanl payla mda bulunup kendi ccedilevreleri ve ba ka ccedilevrelerle ileti ime geccedilebilmektedirler

ekil22 de goumlsterilen irketler Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan sitelerin oumlzellikle ccedilevrimiccedili

faaliyet goumlsteren reklacircm irketleri pazarlama ve ticari irketler perspektifinden bak ld nda da

oumlnemli bir potansiyele sahip kitle ileti im araccedillar olarak goumlruumlluumlr [7]

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar [8]

Kitle ileti im arac olarak kullan labilen bu uygulamalar iccedilin birccedilok geli tirme ortam

mevcuttur Adobe Flex AJAX Java Applet Adobe Flash ve Microsoft Silverlight uygulamalar

en ccedilok bilinen RIA uygulamalar d r A a da da bu uygulamalarla olu turulmu Web 20

platformunda oumlne ccedil kan popuumller uygulama oumlrnekleri incelenecektir [7]

4

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar

kinci nesil internet hizmeti olarak literatuumlre giren Web 20 ak m yla internet sitelerinin

ccedilehresi de i mi tir nternet siteleri art k masauumlstuuml uygulamalar ile internet uygulamalar

aras nda bir koumlpruuml goumlrevi uumlstlenmi tir A a da bu ak m n popuumller uygulamalar ndan oumlrnekler

bulunmaktad r

211 Double Click - Google AdSense

Google firmas na ait iki uygulama da reklacircm verenlerin ve yay nc lar n web uumlzerinden

reklacircm hizmeti sunmas n sa layan sitelerdir Her reklacircmc n n hedefi tuumlketicilerin isteklerine

uygun ccediloumlzuumlmler sunmakt r Bu ccediloumlzuumlm ise Web 20 la reklacircmlar n profilini de i tirmi tir Art k

istenmeyen kendili inden accedil lan reklacircm pencerelerinin yerini kullan c n n bilgisayar na

yerle tirilmi ccedilerezlerden ccedilekti i bilgilere dayanarak kullan c n n ilgisini ccedilekebilece ini tahmin

etti i rahats z edici olmayan metin ya da resim tabanl

reklacircmlar alm t r

DoubleClick in di er reklacircm firmalar ndan ayr lan youmlnuuml reklacircmc lar iccedilin DART

oumlnerisiyle k saca DFA (DART for Advertisers) ile reklacircm youmlnetimi ve servis ccediloumlzuumlmlerinde

kullan c lar na dijital pazarlama programlar n n tuumlmuumlnuuml kapsayan youmlnetimi kolay daha iyi bir

arayuumlze sahip h zl geni bir arama sistemine sahip de eri artan sitelerin trafik ak n

belirleyen bir ccediloumlzuumlm olmu tur DoubleClick daha ccedilok grafiksel reklacircmlar yay nlamaktad r

Oumlnceleri Web 10 uygulamalar aras nda say lan bu site Web 20 doumlnuuml uumlmuumlnuuml ba ar yla

gerccedilekle tirmi tir [9]

Google AdSense ise web sitesi yay nc lar n n site iccedileri iyle alakal dinamik ve goumlze

batmayan Google reklacircmlar n

web sitelerinde goumlstererek kullan c lar n bu reklacircmlara

t klamalar yla para kazanmalar n sa laman n h zl ve kolay bir yoludur Uumlcretsiz olan bu

program sayesinde her t klama ve goumlsterim iccedilin site sahiplerine oumldeme yap l r [10] Bu

uygulamalar sayesinde Web de daha ak ll bir sisteme do ru youmlnelim ba lam t r

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar [11 12]

5

212 Flickr

Yahoo nun sundu u bir hizmet olan uumlcretsiz foto raf arama ve payla m sitesi Flickr

ayn zamanda web servisi ve ccedilevrimiccedili topluluk platformudur Web 20 n ilk uygulamalar ndan

biridir Foto raf payla m nda en popuumller sitelerin ba nda gelmektedir ccedileri inde yakla k

olarak 3 milyar

a an foto raf bulunmaktad r Yenilikccedili ccedilevrimiccedili topluluk araccedillar foto raflar

etiketlemeye ve s n fland rmaya yard mc olur Bu da popuumllaritesindeki ciddi art n

nedenlerinden biridir

Flickr a imaj yuumlkleyebilmek iccedilin Yahoo dan bir e-mail adresiyle sisteme giri

yap lmal d r Payla lmak istenen foto raflar uumlcretli uumlyelik olmadan her imaj iccedilin 5 Mb l k

s n rlamayla ayda toplam 100 Mb a kadar yuumlkleme yap labilir Sadece foto raf eklemenin

d nda imajlar uumlzerinde duumlzenlemeler yap labilir Belirlenen alanlara notlar eklenebilir

Be enilen foto raflara yorumlar eklenebilir Ccedile itli gruplara uumlye olunup ileti im kurulabilir

Ayr ca API leri sayesinde XML-RPC (Remote Procedure Call- Uzaktan Yordam Ccedila rma)

arabirimi kullanarak flickr sitesindeki foto raflarla ilgili bilgileri proseduumlrler sayesinde XML

format nda al p ayr t rarak ba ka bir programda kullan labilinir Flickr daki blog grup ve

etiketleme alt yap s bu API lere dayanmaktad r [13]

ekil 24 Flickr sitesinin logosu [14]

213 BitTorrent

BitTorrent internet uumlzerinden yuumlksek h zlarla iccedileri in da t ld duumlnya ccedilap nda bir

standartt r Ayr ca 150 milyondan fazla kullan c ya sahip en son p2p (peer to peer) dosya

payla m youmlntemlerinden biridir Di er p2p payla m programlar ndan fark sabit olmayan

ba ms z sunucu tan mlama dosyalar sayesinde sabit bir sunucuya ihtiyaccedil olmaks z n belirli bir

protokol ccedilerccedilevesinde indirme (download) yaparken yuumlkleme (upload) yap lmas na da izin

vererek payla ma devam edebilmesidir [15]

Python programlama diliyle yaz lm bir uygulamad r [15]

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu [16]

6

Bit Seli olarak da ccedilevirebilece imiz ccedilok h zl bir sistemdir BitTorrent sayesinde

oldukccedila buumlyuumlk boyutlu videolara ses ya da yaz l m dosyalar na daha h zl daha ucuz ve daha

kolay bir ekilde ula labilmeyi sa lar

Guumlnuumlmuumlzde ccedilerik Da t c A lar (Content Distributed Networks-CDNs) guumln geccediltikccedile

popuumllaritesini art rmaktad r Bittorent kullan m n n 2004 te internet te teknik standartlar ve

youmlnetim konusunda yetkili organ olan W3C (World Wide Web Consortium - Duumlnya Ccedilap nda

A Birli i) taraf ndan yap lan bir ccedilal maya goumlre P2P ba lant lar n toplamda 60 n tuumlm

internet trafi inin ise 30 unu a aca tahmin edilmektedir

BitTorrent le dosya transferi yap l rken oumlncelikle bilgisayarda BitTorrent stemci

(Client) yuumlkluuml olmal d r stemci yaz l mlara oumlrnek Flashget Azureus BitTorrent Torrent

ABC LimeWire vb yaz l mlar olabilir ekil 26 ve ekil 27 de en popuumller uygulamalardan

Torrent yaz l m n n kurulum ve arayuumlz oumlrne i goumlruumllmektedir

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

7

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml

BitTorrent istemciler BitTorrent Protokol uygulamalar n yapar Her istemci bu

protokoluuml kullanarak dosyalar n kullan c lar n BitTorent in kulland protokole sahip

duumlnyadaki tuumlm iccedileriklere h zl ve guumlvenilir bir ekilde eri mesine izin verir stenilen iccedileri in

indirilebilmesi iccedilin gerekli tan mlama bilgilerinin bar nd

torrent uzant l bir dosyaya

ihtiyaccedil vard r Bu torrent dosyalar n ccedile itli duyuru sitelerinden ya da Web den temin edildikten

sonra istemciler yukar da bahsedilen herhangi bir torrent yaz l m kullanarak bu dosyay accedilarlar

ndirme ba lad anda indirilmek istenen dosyay payla an kullan c lar n olu turdu u kuumlccediluumlk

a a (swarm) dacirchil olurlar Bu kuumlccediluumlk a daki her kullan c dosyan n indirdi i boumlluumlmuumlnuuml di er

kullan c larla payla mas gerekir Tuumlm bu i lemleri de takipccedili (tracker) isimli bir sunucu kontrol

eder Yakla k olarak 256 Kb buumlyuumlkluuml uumlndeki bu kuumlccediluumlk boyutlu dosyalara indeksleyici

(indexer) de denmektedir Kuumlccediluumlk bir a

kurulmas iccedilin tuumlm dosyaya sahip en az bir da t c n n

(seeder) olmas gerekir Da t c lar herhangi bir dosyay yuumlkleyen kaynaklard r O dosyan n

tamam n

kendi bilgisayar na indiren her kullan c art k bir da t c

olur Fakat da t c olmak

kullan c lar n insiyatifindedir ndirme i lemi bittikten sonra o dosya payla ma accedil k tutulmazsa

di er kullan c lar da t c dan bu dosyay ccedilekerek indirme i lemini h zland ramazlar Da t c

say s

ne kadar artarsa indirme i lemi o kadar h zl olur ndirme yapan kullan c lara da grup

uumlyeleri (peers) denilmektedir Torrent dosyas n indiren kullan c lar izleyicilere (tracker) dosya

hakk nda bilgi goumlnderirler di er kullan c lar (peers) ise izleyicilere ba lanarak kimde hangi

dosyan n hangi parccedilalar n n oldu unu ouml renirler zleyiciler uumlzerinden kesinlikle dosya transferi

8

gerccedilekle mez sadece kaynak payla l r Hangi kullan c ne kadar dosya ccedilekti ve ne kadar

yuumlkledi gibi istatistiksel bilgileri de bar nd rabilir [16 17]

Sadece indirme i lemi yap p kaynak olmay istemeyen ki ilere leecher (suumlluumlk) denir Bu

anlay a sahip ki iler gruplar iccedilinde ho kar lanmazlar Bir torrent dosyas payla m nda

kaynak (seed) say s s f r ise yani dosyan n tamam na sahip ki iler payla mdan ccedilekilmi lerse

eksik dosyaya sahip buumltuumln uumlyeler (peer) birbirleri aras nda veri al veri i yaparak eksik

parccedilalar indirebilecekleri bir kaynak olmad ndan belli bir yuumlzdesi tamamlanm dosyaya

sahip olarak kal rlar Bu durumda daha oumlnce dosyay indirmi ve dosyan n tamam na sahip olan

bir kullan c

eksik parccedilalar goumlndermek iccedilin dosyay yeniden payla ma accedilabilir (seed eder) Bu

olaya reseed etme denir [18]

214 Sosyal A Siteleri

Sosyal a lar bireyler aras ndaki ki isel veya profesyonel ili kilerin olu turuldu u

duumlzenlendi i a d r [19] Son y llardaki bilgi teknolojilerindeki geli meler sosyal a lar n gerccedilek

ya amdakinden daha farkl bir ekilde yeniden yap lanmas n

sa lam t r Herhangi bir

irketteki yerel a iccedilinde personelin e-posta al p-goumlndermesiyle olu an etkinlik ve e-posta

gruplar ilk ccedilevrimiccedili sosyal a oumlrneklerinden say labilir Daha sonra h zla hayat m za giren

bloglar wikiler ve sosyal a siteleri gibi sosyal i birli i sa layan teknolojilerin geli mesi

insanlar n ileti im kurduklar bilgi resim muumlzik video payla t klar ve birbirleriyle suumlrekli

haberle tikleri ccedilevrimiccedili sanal topluluklar n olu mas n sa lam t r [20] Bu topluluklar n h zla

yay lmas n n temelinde kullan c lar n bireysel aktivitesine ba l olarak duygu ve duuml uumlncelerini

bilgiyi guumlncel haberleri tavsiyelerini be enilerini payla ma fikri vard r A a da sosyal a

sitelerinden en popuumller olanlar iccedilinde yer alan Facebook incelenecektir [7]

2141 Facebook

En yayg n sosyal a sitesi Facebook Amerika Birle ik Devletleri nde 4 ubat 2004

tarihinde Harvard Uumlniversitesinde ouml renci Mark Zuckerberg taraf ndan kurulmu tur Facebook

oumlncelikle Harvard ouml rencileri iccedilin kurulmu tu Daha sonra h zla tuumlm duumlnyaya yay lm t r

Kullan c lar siteyi uumlcretsiz uumlye olarak kullanabilmektedir Site gelirini banner reklamlar ndan ve

sponsor gruplar ndan almaktad r Duumlnyan n en popuumller Web 20 blogu TechCruncha goumlre

Amerika Birle ik Devletleri ndeki uumlniversitelerdeki ouml rencilerin 85inin facebookda bir

hesab bulunmakta ve bunlar n 60 her guumln ba lanmaktad r 85 her hafta 93 her ay

ba lananlar aras ndad r [21] Facebook sitesinden ba ms z Web 20 ak m n yak ndan takip

9

eden bir blog sitesi olan insidefacebook 2009 Ocak ay n n ba nda yay nlad habere goumlre

facebook kullan c say s a a daki grafikte goumlruumllduuml uuml gibi yakla k 140 milyonu bulmu tur

Milyonlar a k n aktif uumlye say s yla guumlnde ortalama 150 bin aktif kullan c yla sanal duumlnyan n en

popular sitesi olmu tur [22]

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i [23]

Aktif kullan c lar n iccedileri e katk s a a daki istatistik sonuccedillar n do urmu tur [22]

13 milyon kullan c durumlar n en az ndan guumlnde bir kez guumlncellenmektedir

25 milyon kullan c her guumln Sayfa hayran (fan of Pages) olmaktad r

Siteye her ay 700 milyon foto raf yuumlkleniyor ki toplam foto raf rakam yakla k 10

milyar bulmaktad r

Her ay 4 milyon video yuumlklenmektedir

Her ay 15 milyon iccedilerik parccedilas (web linki yeni hikacircyeler blog yaz lar notlar

foto raflar vb) payla ma sunulmaktad r

Her ay 2 milyon etkinlik olu turulmaktad r

Sitede 19 milyon adet aktif grup varl n suumlrduumlrmektedir

Yukar da belirtilen bu rakamlar sosyal ileti im a lar n n ne kadar ciddi boyutlarda bir

kapasiteye sahip oldu unu goumlstermektedir

10

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi [22]

Facebook ve ona en yak n rakibi sosyal ileti im web sitesi olan MySpace compete de

kar la t r ld nda yukar daki grafik elde edilmektedir

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu

Tarih 032008 032009 Kullan c

Ayl k Y ll k

facebookcom

91054535 234

1951

myspacecom

55594761 48

-114

Tablo 21 de Mart 2008 ile Mart 2009 aras ndaki ayl k aktif ziyaretccedili say s n

goumlstermektedir Compete verilerine goumlre Aral k 2008 de facebook myspace in kullan c say s n

yakalam t r Tablo 21 deki verilere goumlre bir oumlnceki y la goumlre Facebook taki kullan c say s nda

ayl k 234 luumlk bir art varken MySpace 48 lik bir buumlyuumlmeye sahiptir Yakla k olarak

ayl k MySpace Facebook u 5 kat geriden takip etmektedir Facebook taki bir oumlnceki y la

goumlre 1951 lik buumlyuumlmeye kar n myspace de 114 luumlk kuumlccediluumllme goumlruumllmektedir Elde edilen

veriler ileriki y llarda bu rakamlar aras ndaki uccedilurumun artaca n i aret etmektedir

Facebooktaki bu h zl buumlyuumlme ekonomi ve ticari sektoumlruumlnuumln de ilgisini ccedilekmektedir Oumlnemli bir

yat r m alan olarak giri imcileri cezbetmektedir

Facebook youmlneticilerinden Peter Thiel ise Facebookun iccedil de erinin 8 Milyar dolar

oldu unu ve proje gelirlerinin 2015 y l iccedilin 1 milyar dolar oldu unu soumlylemektedir [24]

Duumlnyaca tan nm Microsoft irketi 24 Ekim 2007 de Facebooku 16l k hissesini 240 milyon

dolara sat n alm t r Google ve di er irketler de gittikccedile de er kazanan Facebook hisselerine

youmlnelmektedir [24]

11

215 Web Guumlnluumlkler

ngilizcedeki Web

ve log kelimelerinin birle iminden olu an Blog kelimesi internet

uumlzerinden ki ilerin istedikleri konu hakk nda fikir beyan edebilecekleri kendilerini kolayca

ifade etmelerini sa layacak bir ortamd r

Bloglar genellikle en yeni yorum ve yaz lardan eski tarihli yorum ve yaz lara do ru

s ralanm web tabanl yay nlar

belirtir Bloglar n iccedileri i suumlrekli guumlncellendi i iccedilin sadece

bloglar iccedilin kurulmu oumlzel indeksleme mekanizmalar ve arama motorlar bulunmaktad r [25]

Duumlnya ccedilap nda indeksleme mekanizmalar n n en oumlnde geleni Technorati firmas

milyonlarca blog okuyucusu iccedilin her geccedilen guumln 15 milyondan fazla yeni blogu

indekslemektedir [26] Forrester in ara t rma irketlerinden internet ile ilgili ciddi bir ara t rma

kurumu olan JupiterResearch uumln 2008 A ustos unda bloglar uumlzerine gerccedilekle tirdi i

ara t rmada internet kullan c lar na 40 soruluk kapal uccedillu soru youmlneltilmi tir Bu ara t rma

sonucunda geccedilti imiz doumlrt y l iccedilerisinde bloglar n okunma oranlar nda 300 oran nda bir art

oldu u ortaya ccedil km t r Belki ilgimi ccedilekecek bir bloga ula abilirim duuml uumlncesi ile kullan c lar

okuduklar bloga eklenmi

olan di er linkleri de takip edebiliyorlar S k blog okuruyum

diyenlerin 38 i yeni bir blogu okudu u blogun linklerinden ke fetti ini belirtmi tir

Ara t rmaya kat lan blog okurlar n n 34 uuml Web te dola rken yeni bir blogla tan t n 11 i

blog arama motorlar n kulland n

belirtmi [27]

Bloglar n bu kadar yayg nla mas n n nedenlerinde biri de internet gezginler sanal

acirclemdeki tek duumlze yorumsuz hatta bazen oldukccedila bilimsel bir dille yaz lm yaz lardan

s k ld klar iccedilin bloglar tercih etmektedir Bloglarda ki iler gittikleri bir seminer hakk ndaki

yorumlar n kulland klar bir uumlruumln hakk ndaki fikirlerini k saca hayata dair kendi yorumlar n

katarak ba ka ki ilerle payla abilmektedirler

216 Wiki

Bilgiye ula mak iccedilin eskiden oldu u gibi kitap ya da ansiklopediler kullan lmamaktad r

Guumlnuumlmuumlzde kuumlreselle menin ve geli en teknolojinin etkisiyle tuumlm kaynaklara bilgisayar

uumlzerinden ula lmas elde edilen bilgilerin k sa suumlrede derlenebilmesine imkacircn vermi tir

Wiki ler kullan c lar n uumlzerinde istedi i gibi duumlzenlemeler yapmas na izin veren bilgi

sayfalar toplulu udur ngilizce What I Know is soumlzcuumlklerinin k saltmas

olan Wiki

Bildi im kadar yla anlam na gelir [28]

12

Wikilerin ccedilal ma prensibi u ekilde accedil klanabilir Bir web program script ya da script

grubu sayesinde veritaban na yaz lm olan ya da sadece dosya halindeki verileri okur bu

verileri HTML kodlar ile de i tirir ve Web taray c s na yans t r

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu

Wiki dilini kullanan ve internetin en geni iccedileri ine sahip ccedilevrimiccedili ansiklopedisi

Vikipedi 22 Ocak 2007de Alt n Oumlruumlmcek 2006 En yi ccedilerik oumlduumlluumlnuumln sahibi oldu

Wikipediaorg taraf ndan geni kitlelere tan t lan Wiki dili pek ccedilok farkl programlama

platformunda Javascript ASP PHP C++ vb kullan labilmektedir

2161 Wiki Kullanman n Avantajlar

Web proje gruplar

projeleri olu tururken ekiplere ayr ld iccedilin programc lar kendi

goumlrevi d ndaki ccedilal malarda neler yap ld n

tam olarak bilemez ccedileri in yap land r lmas nda

geli melerden sadece iccedilerik koordinatoumlrleri haberdard r An nda yap goumlster oumlzelli iyle Wikiler

bu sorun iccedilin pratik bir ccediloumlzuumlm te kil eder

ndekslenme yapan sitelerde bile arama yap l rken defalarca ayn siteye girilebilir yahut

aran lan bilgiyi bulmak ccedilok zaman alabilir Wiki gereksiz tekrarlardan kurtar r steyen herkes

wiki iccedileri indeki bilgileri eksik ya da hatal

ise de i tirilebilir veya kald rabilir Bu i lemleri

yapan wiki youmlneticilerine wikipedist denir Wikipedistler sayfa duumlzenlemelerine ve iccedilerik

zenginle tirmeye yard mc olurlar

Wiki de de i iklik yap ld nda de i iklik yapan ki inin bir hesab yoksa IP adresiyle

varsa kullan c ad yla kaydedilerek hemen sonuccedil goumlzlenebilir Yap lan iccedileriksel herhangi bir

hata ba kalar taraf ndan fark edildi inde duumlzeltilir Geccedilmi sekmesiyle duumlzeltilen sayfalar n

oumlnceki suumlruumlmleri kronolojik s ralamayla takip edilebilir hatta sayfalar aras nda kar la t rma

bile yap labilir Sayfa iccedilerikleri hakk nda Tart ma

sekmesiyle fikir beyan nda bulunulabilinir

Tart malara yorum eklenebilir Denetleme mekanizmas sayesinde telif haklar n n ihlali gibi

durumlarda ihlali yapan kullan c lar engellenebilmektedir

13

Wiki di er ansiklopedilerden farkl olarak Vikipedi GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

(GOumlBL) kullanmaktad r Kullan c lar na oumlzguumlr iccedilerik kat l m e it tarafs z ve uumlcretsiz kat l m

hakk verir Ayr ca diluumllkekonuya goumlre geli mi kategorilendirme sistemine sahiptir Diff

oumlzelli i sayesinde sayfalar aras ndaki fark izlenebilir [29]

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri

ngilizce Content Management System ya da k saca CMS olarak tan nan ccedilerik

Youmlnetim Sistemleri - YS bilgiyi olu turmak ar ivlemek ara t rmak denetlemek ve

yay nlama olana sa layan buumlyuumlk bir veritaban na sahip moduumlllerden olu an buumltuumlnle ik bir

ortamd r YS lerde iccedilerik iki ayr boumlluumlmden olu ur Bunlardan birincisi uumlzerinde i lem

yap lmam olan ham bilgiyi bar nd ran veritaban

di eri ise bu bilginin yerle imini goumlsteren

ablondur ablonda bilginin goumlsterilece i sayfan n goumlrsel boumlluumlmuumlnuuml olu turan yaz tipleri

renkleri gibi tuumlm biccedilim bilgileri saklan r Genellikle PHP benzeri dillerle kodlan r Boumlylece daha

esnek hale gelebilirler [30]

ccedilerik Youmlnetim Sistemleri uluslararas platformda birccedilok organizasyon iccedilin zorunluluk

haline gelen modern bir veri youmlnetimi tekni idir Guumlnuumlmuumlzde iccedilerik youmlnetim sistemleri kendi

iccedilerisinde boumlluumlnmuuml bir yaz l m enduumlstrisi haline gelmi tir Kendi iccedilerisinde portal sistemleri

Wiki sistemleri web-based grupware vb alt dallara ayr lan enduumlstri guumlnuumlmuumlzde halen

geli imini suumlrduumlrmektedir [31]

Web yay nlama sistemi kullan c lar arad klar iccedileri e goumlre veritaban iccedilinde anahtar

kelimeler yazar olu turulma tarihi gibi ccedile itli oumllccediluumltlere goumlre arama yapabilirler Web iccedilerik

youmlnetim sistemleri bilgi portallar olu turmak iccedilin bilgi youmlnetimi hizmeti sunar YS buumlnyesinde

bar nd rd

yaz l m moduumllleri sayesinde herhangi bir kullan c n n web sitesi uumlzerindeki

i lemleri yapabilmesi iccedilin grafiksel kullan c arayuumlzuuml sunar

YSnin temeli iccedileri in olu turulmas ndan son hali olan yay nlanma evresine kadar tuumlm

evrelerde iccedileri i youmlnetme esas na dayan r Ayr ca YS nin iccedileri i E-ticaret ve Muuml teri li kileri

Youmlnetim Sistemleri (MIYS) (ing CRM - Customer Relationship Management System) ile de

payla labilir YS sayesinde iccedilerik yay n

teknik bilgisi olmayan kullan c lar taraf ndan bile

yap labilir Kullan c lar na sade basit ama guumlccedilluuml web taray c s destekli bir uygulama arayuumlzuuml

sunar [32]

14

218 Etiketleme (Folksonomi)

Web 20 sitelerinde goumlze ccedilarpan etiket bulutlar ile kullan c lara ilgilendikleri konulara

ili kin kolay ve h zl ba lant lar sa lanmaktad r Site iccedileri iyle ilgili konular ccedile itli etiketler ad

alt nda s n fland r l r Her etiket iccedilinde bar nd rd makale yaz ba l k ile farkl boyutlarda

olabilmektedir Yani etiketin yaz boyutu ne kadar buumlyuumlkse iccedilinde bar nd rd iccedilerik o kadar

fazlad r ekil 211 de bir etiket bulutu goumlruumllmektedir

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler

Yukar daki popuumller uygulamalar olu turulurken dikkat ccedileken ortak oumlzellikler bu ba l k

alt nda incelenecektir Genel olarak Web sitelerindeki de i im ve geli im tasar m ve arayuumlz

accedil s ndan de erlendirilecektir

221 Logolar

Logolara daha parlak bir goumlruumlntuuml verilirken yans ma efekti bolca kullan lmaktad r

Yans ma efekti dinamik olmayan tuumlm objelere kullan larak siteye derinlik hareket ve modern

bir goumlruumlnuuml kazand r l r Kullan c lar n dikkatini ccedilekmek iccedilin ekil 212 de goumlruumllduuml uuml gibi

logolara rozet eklinde yenilik bildiren kelimeler eklenebilmektedir [33] Bu yenilik bildiren

kelimelerden Beta ifadesiyle s k s k kar la l r Bunun nedeni Web 20 ak m na goumlre

kullan c lar birer yard mc -geli tiriciler olarak benimsenir Sonuccedil olarak ortaya ccedil kan site suumlrekli

geli mekte ve de i mektedir Logolara yerle en Beta bu geli imin bir simgesi haline gelmi tir

[34]

15

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i [34]

222 Butonlar

Butonlarda ise klasik butonlar yerine resim olarak haz rlanan butonlarda oumlzellikle cam

efekti ve renk geccedili (gradient) efekti hacirckimdir Gradient efekti butonlarda logolarda ya da arka

planlardaki renk geccedili lerini daha yumu at r Bir renkten farkl bir renge keskin geccedili lerin oumlnuumlne

geccedililmi olur [33] Ccedile itli buton oumlrnekleri ekil 213 de goumlruumllmektedir

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri

223 Arka Planlar

Web 20 ile sitelerde arka planlar olu turulurken yatay eritlerden ya da duumlz renk

geccedili lerinden faydalan labilinir Her iki ekilde de hedeflenen ortak amaccedil ekil 214 te oldu u

gibi goumlzuuml yormayan tasar mlar gerccedilekle tirmektir [33]

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri

16

224 Ccedilerccedileveler

Site iccedilinde goumlruumlnmez iframe ler yerine ekil 215 deki gibi ccedilerccedilevelerin yuvarlak kouml eli

kutular olarak tasarlanmas

oumln plana ccedil km t r Kouml eleri keskin duumlz kare veya dikdoumlrtgen

biccedilimde kutular art k kullan lmamaktad r Yuvarlak kouml eli kutu yap m iccedilin farkl tekniklerle

olu turulabilecek programlar mevcuttur Resim css ve html teknikleri kullan lacaksa Spiffy

Corners RoundedCornr ve CSS Rounded Box Generator gibi araccedillar kullan labilirken Nifty

Corners Cube ve curvyCorners gibi araccedillar da JavaScript tekni i ile kullan labilinir [33]

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek

225 Menuumller

Site iccedileri inden etkin bir ekilde faydalanabilmek iccedilin menuuml ve sekmeler sade kolay

anla labilir olmal d r Hem goumlrsel hem kullan l menuumller CSS kodlarla olu turulabilir [33]

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i

Yukar da bahsedilen konu Web 20 platformunda olu turulan sitelerin genel oumlzellikleri

olarak alg lanabilir Bu oumlzellikler d nda da tasar mlar olabilmektedir

17

3 AJAX

AJAX kavram n n ilk ccedil k noktas

ubat 2005 de Jesse James Garrett taraf ndan the

Adaptive Path Web sitesinde Ajax A New Approach to Web Applications ba l yla

yay nlanan makaledir [35]

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml [36]

Bu makalede Web uygulamalar olu turulurken tasar mlardaki buumlyuumlleyici geli meler

yenilikccedili ccedilevrimiccedili projelerle desteklenirken bunun yan nda h zl cevap verebilir daha zengin

goumlrsellere sahip masauumlstuuml uygulamalar aras ndaki bo lu a dikkat ccedilekilmi tir Bu bo lu u

dolduran Google Suggest ve Google Maps uygulamalar Adaptive Path sitesinde AJAX olarak

adland r lan Web uygulamalar na yeni yakla m n en iyi oumlrnekleri oldu u belirtilmi tir Klasik

Web uygulamalar n n ccedilal ma modeliyle AJAX l uygulamalar n ccedilal ma modeli

kar la t r lm t r AJAX di er uygulama youmlntemlerinden ay ran oumlzellikleri belirtilmi tir

AJAX yakla m na buumlyuumlk yat r mlar yapan Google n neden AJAX tercih etti i accedil klanm t r

Google Groups Google Suggest Gmail Google Maps ve ard ndan Flickr Amazon nun

A9com servisleriyle kullan c lar n oda haline geldi ine de inilmi tir [35]

AJAX n ccedilekirde i olan XMLHttpRequest (XHR) nesnesi sayesinde de iyi haz rlanm

sa lam ve kolay anla labilir-kullan labilir sitelerin olu umuna dikkat ccedilekilmi tir [35] A a da

18

ise AJAX tekni i kullanan en populer servislerden Google Suggest ve Google Maps hakk nda

k sa bilgi verilecektir

31 Google Suggest

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml

Google Suggest a httpwwwgooglecomigcomplete=1amphl=en

adresine girildi inde

ekil 32 de goumlruumlnen ana sayfaya ula lmaktad r Google Suggest servisinin oumlzelli i arama

motorunda aranacak kelimenin harfleri girilmeye ba land andan itibaren filtreleme yaparak

text alan n n alt na accedil lan boumllmede oumlneriler sunulmaktad r Sadece oumlneri sunmakla da kalmay p

oumlnerileri popuumllarite s ras na goumlre s ralar Kelime tamamlama oumlzelli i sayesinde aranan kelime

tam yaz lmadan gelen oumlnerilerden biri t klanarak istenen sonuca ula labilinir Ayr ca oumlnerilerin

yan nda o kelimeye ait kaccedil sonuccedil oldu u da belirtilir ve bu i lem sadece 1-2 sn iccedilinde

gerccedilekle ir

32 Google Maps

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml

II

342 HTTP Request Nesnesinin Oumlzellikleri ve Youmlntemleri 25

343 HTTP Response Nesnesi 26

35 AJAX leti im Teknikleri 27

351 XMLHttp Requests (XHR) Nesnesi 27

36 AJAX Olu turan Bile enler 34

361 E zamanl Olmayan leti im 34

362 E zamanl leti im 35

363 Javascript 36

37 Basit Bir AJAX Oumlrne i 49

38 XML 51

381 Oumlrnek XML Belgesi Olu turma 53

382 XML Dokuumlman n n Yap s

55

383 XML nin Soumlz Dizim Kurallar

67

384 XML Dokuumlmanlar n n leyi i ve Sunumu 69

39 AJAX Prensipleri 69

310 AJAX Kuumltuumlphaneleri ve Araccedillar

70

3101 Prototype 70

3102 AJAX Gear Toolkit 71

3103 AspNet Ajax 71

3104 Dojo Toolkit 71

3105 MochiKit 71

3106 PHPLiveX 71

3107 Sardalya (Sarmal Dinamik Altyap s ) 72

3108 Sajax 72

3109 Solvent 72

31010 AjaxAC 72

31011 Xajax 72

31012 Scriptaculous 73

311 AJAX Uygulamalar nda Kullan lan Di er Teknolojiler 73

3111 HTMLXHTML 73

3112 CSS 73

3113 XSLT 74

4 FLEX 75

41 Adobereg Flexreg 3 Kurulumu ccedilin Gereken Minimum Sistem Gereksinimleri 76

411 Windows ccedilin Flex Builder 3 (Standart ve Profesyonel) 76

III

412 Macintosh ccedilin Flex Bu lder 3 (Standart ve Profesyonel) 77

5 CcedilEVR M Ccedil KATALOG TASARIMI F rat Uumlniversitesi Oumlrne i 78

6 SONUCcedil 88

61 Oumlneriler 89

KAYNAKLAR 90

OumlZGECcedilM

95

EK 96

IV

EK LLER L STES

Sayfa

ekil 21 Web 20 kavram

2

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar 3

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar 4

ekil 24 Flickr sitesinin logosu 5

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu 5

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

6

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml 7

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i 9

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi 10

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu 12

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu 14

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i 15

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri 15

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri 15

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek 16

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i 16

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml 17

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 34 Geleneksel sunucularda istekcevap modeli 20

ekil 35 AJAX n asenkron istekcevap modeli 20

ekil 36 Klasik Web uygulamalar nda t kla-bekle doumlnguumlsuuml 21

ekil 37 T kla-T kla interaktif AJAX uygulamas

21

ekil 38 Geleneksel Web ileti im modeli ile AJAX ileti im modeli 21

ekil 39 Web uygulamas ndaki cevap ak

22

ekil 310 AJAX uygulamalar ndaki istek ak

22

ekil 311 Normal Web ile AJAX uygulamalar n n kar la t rmas

23

ekil 312 Geleneksel istekcevap (requestresponse) youmlntemi 23

ekil 313 Standart AJAX etkile imi 32

ekil 314 E zamanl olmayan ileti im modeli 35

ekil 315 E zamanl ileti im modeli 36

ekil 316 Javascript nesneleri 44

V

ekil 317 DOM a accedil yap s

46

ekil 318 AJAX oumlrne i 49

ekil 319 sonuchtml sayfas n n ekran ccedil kt s

51

ekil 320 denemexml dosyas n n a accedil yap s

53

ekil 321 XML belgesi 55

ekil 322 Oumlrnek bir XML dokuumlman yap s

56

ekil 323 denemexsd nin ekran goumlruumlntuumlsuuml 65

ekil 41 Flex uygulamalar n n i lem ak emas

75

ekil 42 Flex arayuumlzuuml 76

ekil 51 Kodlama algoritmas

79

ekil 52 Katalo un ilk sayfas n n ekran goumlruumlntuumlsuuml 81

ekil 53 Katalo un 23 sayfa goumlruumlntuumlsuuml 82

ekil 54 Katalo un sayfa ccedilevirme efektli goumlruumlntuumlsuuml 83

ekil 55 Katalo un navigasyon ccedilubu u 84

ekil 56 Tuumlm Sayfalar duuml mesi t kland ndaki ekran goumlruumlntuumlsuuml 85

ekil 57 Zoom oumlzelli i 86

VI

TABLO L STES

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu 10

Tablo 31 Standart XHR nesnesinin oumlzellikleri 30

Tablo 32 Standart XHR nesnesinin fonksiyonlar

31

Tablo 33 De i ken tuumlrleri 41

Tablo 34 leccediller ve goumlrevleri 41

Tablo 35 kili i leccediller 42

Tablo 36 DTD karakterleri ve accedil klamalar

61

Tablo 37 DTD ccedilindeki niteliklerin de er ve accedil klamalar

62

Tablo 38 Varsay lan de erler ve accedil klamalar

62

Tablo 39 XML Belgelerinde kullan lan varl k bildirimleri 67

VII

KISALTMALAR L STES

AJAX Asenkron JavaScript ve XML

API Application Programming Interface (Uygulama Program Arayuumlzuuml)

ASP Active Server Pages (Aktif Sunucu Sayfalar )

CDNs Content Distributed Networks ( ccedilerik Da t c A lar)

CMS Content Management System ( ccedilerik Youmlnetim Sistemi)

CGI Common Gateway Interface (Genel Geccedili Arayuumlzuuml)

CSS Cascading Style Sheets (Basamakl Stil Sayfalar )

DFA DART for Advertisers

DOM Document Object Model (Doumlkuumlman Nesne Modeli)

DTD The Document Type Definition (Dokuumlman Tipi Tan mlama)

DWR Direct Web Remoting ( Direkt Web Eri imi)

ECMA European Computer Manufacturers Association (Avrupa Bilgisayar

Uumlreticileri Birli i)

GOumlBL GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

HTML Hyper Text Markup Language (Yard ml Metin aretleme Dili)

HTTP Hypertext Transfer Protocol (Yard ml Metin Aktar m Protokoluuml)

IDE Integrated Development Environment (Tuumlmle ik Geli tirme Ortam )

JSP Java Server Pages (Java sunucu Sayfalar)

LAN Local Area Network (Yerel Alan A )

MIYS E-ticaret ve Muuml teri li kileri Youmlnetim Sistemleri

MSN Microsoft Network

OOP Object Oriented Programming (Nesne Youmlnelimli Programlama)

PHP Hypertext Preprocessor (Yard ml Metin Oumlni leme)

PIs Processing Instructions ( lem Accedil klamalar )

RIA Rich Internet Applications (Zengin nternet Uygulamalar )

VIII

RPC Remote Procedure Call (Uzaktan Yordam Ccedila rma)

SAX Simple API for XML (XML iccedilin Basit API)

WIKI What I Know is (Ne Biliyorsam)

W3C World Wide Web Consortium (Duumlnya Ccedilap nda A Birli i)

XML eXtensible Markup Language (Geli tirilebilir aretleme Dili)

XHR XMLHttpRequest

XHTML Extensible HyperText Markup Language (Geli tirilebilir Yard ml Metin

aretleme Dili)

XSD eXtensible Schema Document(Geni letilebilir ema Dokuumlman )

XSL Extensible Stylesheet Language (Geli tirilebilir Biccedilimlendirme Dili)

XSLT Extensible Stylesheet Language Transformations (Geli tirilebilir

Biccedilimlendirme Dil Doumlnuuml uumlmleri)

IX

OumlZET

Yuumlksek Lisans Tezi

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat Uumlniversitesi

Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Elektronik-Bilgisayar E itimi Anabilim Dal

2009 Sayfa 107

Gerccedilekle tirilmi olan bu uygulama kapsam nda Flex program ve Web 20 n

ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) teknolojisi kullan larak F rat

Uumlniversitesini tan tan kolayl kla guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA- Rich

Internet Applications) oumlrnek bir ccedilevrimiccedili katalog tasar m ve gerccedilekle tirimi yap lm t r

Projenin gerccedilekle tirim a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin

anlat mlar n iccedileren bir yol haritas olu turulmu tur

Anahtar soumlzcuumlkler AJAX RIA Web 20 ccedilevrimiccedili katalog e-dergi

X

ABSTRACT

Master Thes s

ONLINE CATALOG DESIGN USING AJAX TECHNOLOGY

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Electronic and Computer Education

2009 Page 107

Embracing in this comparison F rat University is introduced by using Flex program and

AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) technology which forms Web 20 Also RIA (Rich

Internet Applications) is easily renowated which is instance for online catalog design A road

map including realization of the project and tracing methods are illustrated

Keywords AJAX RIA Web 20 online catalog e-journal

1

1 G R

Web in geli im suumlrecinde ccedile itli youmlntemler kullan l r Bu youmlntemlerin farkl amaccedillara

hizmet etmeye ba lamas yla Web te ak mlar meydana gelmi tir Bu ak mlardan ilki Web 10

ak m olarak adland r l r Bu ak mda kullan c lar bilgilendirmeye youmlnelik iccedilerik sunumu

yap lmaktad r [1]

Web 20 ak m ise internet sitelerinin bilgi bar na olmas ndan i leyen platformlara

ta nmas

olarak tan mlanabilir Web 20 RIA (Rich Internet Applications- Zengin nternet

Uygulamalar ) i lemleri internet sunucu mimarisi temeline dayanmaktad r RIA da beraberinde

kulland AJAX Flex gibi teknolojiler uumlzerine kuruludur [1]

Baz yeni teknolojilerle de i en World Wide Web duumlnyas Web 20 RIA AJAX

(Asynchronous JavaScript and XML- E zamanl olmayan JavaScript ve XML) terimleriyle izah

edilmektedir

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

Bu tez ccedilal mas yla Web 20 n ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript

and XML) teknolojisi ve Flex program kullan larak F rat Uumlniversitesini tan tan kolayl kla

guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA-Rich Internet Applications) oumlrnek bir

ccedilevrimiccedili (online) katalog tasar m yap lmas hedeflenmi tir Projenin gerccedilekle tirim

a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin anlat mlar n iccedileren bir yol

haritas olu turulmas amaccedillanm t r Bu tez ccedilal mas sonucunda geli tirilen yaz l mla kolay

guumlncellenebilen katalog haz rlanmas na katk sa lanmas amaccedillanm t r

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

Bu tez ccedilal mas 6 boumlluumlmden olu mu tur 1 Boumlluumlm giri i olu turmaktad r 2Boumlluumlmde

Web 20 ak m incelenecektir 3 Boumlluumlmde AJAX teknolojisi accedil klanacakt r 4 Boumlluumlmde

yaz l m gerccedilekle tirme arac olarak kullan lan Flex tan t lacakt r 5 Boumlluumlmde gerccedilekle tirilmi

ccedilevrimiccedili katalog hakk nda bilgi verilecektir 6 Boumlluumlmde ccedilal man n sonuccedillar

ve gelece e

youmlnelik oumlneriler bulunmaktad r

2

2 WEB 20 AKIMI

Ccedilo u teknolojilerde oldu u gibi yenilik aray ihtiyaccediltan do ar Yeni Web ak mlar n n

do u u da 2001 y l ndaki tuumlm duumlnyay etkileyen kriz sonras nda iflas eden irketlerin yeniden

aya a kalkma ccedilabalar n n bir sonucu olarak ortaya ccedil km t r [2 3] Web 20 ak m 2005 te ilk

kez OReilly ve MediaLive International aras nda gerccedilekle en bir beyin f rt nas s ras nda

uumlretilmi bir kavramd r [3] Web 20 kavram World Wide Web teknolojisinde kullan lan

de i en ve geli en e ilimlere verilen bir ad olarak da tan mlanabilmektedir

ekil 21 Web 20 kavram

[4]

Web 20 kavram ekil 21 de goumlsterildi i uumlzere Web bir uygulama platformu ve sosyal

etkile imli olma oumlzelliklerini bar nd r r Ccedilevrimiccedili hayat n ba lang c ve devam n temsil eder

Say sal ortamda kendini ifade etme imkacircn sunar Kullan c lar (oku-yaz oumlzelli i ile) Web te

kat l mc kimlik kazan r

Asl nda Web 20 ortam n 1964 y l nda McLuhan Global Koumly terimini kullanarak

ortaya atm t r McLuhan Global Koumlyuuml gelecekte ileri teknolojiye geccedililmesiyle ve toplumlar

aras nda s n rlar n kalkmas yla duumlnyan n her kouml esinde teknolojiyi kullanan herkesin co rafi

s n rlar ve s n rlamalar olmaks z n diledikleri ki iyle ileti im kurabilecekleri

haberle ebilecekleri ve payla mda bulunabilecekleri bir ortam olarak tan mlam t r [5]

Mc Luhan n n tan m ndan guumlnuumlmuumlze kadar geccedilen suumlreccedil iccedilinde kullan c ihtiyaccedillar

da

de i im ve geli im goumlstermi tir Bu ihtiyaccedillar kar lamak iccedilin genel olarak internet

uygulamalar n n daha zengin bir arayuumlz ile sunulmas n sa layan uygulamalar Zengin nternet

Uygulamalar ad alt nda k sa zaman oumlnce hayat m za girmi tir

RIA uygulamalar s radan HTML web uygulamalar ile standart masauumlstuuml uygulamalar

aras ndaki bo lu u dolduran bir geli tirme platformudur Web arayuumlzuumlnde basit HTML ile

3

s n rl kalmadan masauumlstuumlndeki zengin goumlrsel ouml eleri program niteli inde kullanabilecek her

tuumlrluuml araccedil RIA konseptini uygulamaktad r [6]

Kullan c lar art k iccedilerik uumlreticilerin s n rlar n kald rarak kullan c n n yan s ra kat l mc

olarak ta nitelendirilerek etkile imli bir rol uumlstlenmi lerdir nternetin bu yeni gereksinimlere

cevap vermesiyle ortaya ccedil kan Web 20 doumlnuuml uumlmuuml hem kullan c say s nda art a neden

olmu tur hem de kullan c lar n iccedilerikleri yani mesajlar olu turdu u ve payla t buumlyuumlk bir

guumlce doumlnuuml muuml tuumlr Bu guumlcuumln oumlnemini ccedilabuk anlayan kurulu lar mimarilerine AJAX da dacirchil

ederek oumlnce arama motorlar n Google Yahoo yu daha sonra MSN yi Hotmail i bloglar

(Myspace Bloggercom Blogcucom gibi) Youtube u Wikileri ve sosyal a sitelerini

(Facebook Twitter Orkut vb) ke fetmi lerdir Bu ke iflerin sonucunda McLuhan n Global

Koumly uumlnuumln 21 Yuumlzy lda tam olarak gerccedilekle ti i soumlylenebilir Bu interaktif siteler sayesinde

ayn anda milyarlarca ki inin rk dil din ya am tarz e itim ya cinsiyet statuuml goumlzetmeksizin

e zamanl payla mda bulunup kendi ccedilevreleri ve ba ka ccedilevrelerle ileti ime geccedilebilmektedirler

ekil22 de goumlsterilen irketler Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan sitelerin oumlzellikle ccedilevrimiccedili

faaliyet goumlsteren reklacircm irketleri pazarlama ve ticari irketler perspektifinden bak ld nda da

oumlnemli bir potansiyele sahip kitle ileti im araccedillar olarak goumlruumlluumlr [7]

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar [8]

Kitle ileti im arac olarak kullan labilen bu uygulamalar iccedilin birccedilok geli tirme ortam

mevcuttur Adobe Flex AJAX Java Applet Adobe Flash ve Microsoft Silverlight uygulamalar

en ccedilok bilinen RIA uygulamalar d r A a da da bu uygulamalarla olu turulmu Web 20

platformunda oumlne ccedil kan popuumller uygulama oumlrnekleri incelenecektir [7]

4

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar

kinci nesil internet hizmeti olarak literatuumlre giren Web 20 ak m yla internet sitelerinin

ccedilehresi de i mi tir nternet siteleri art k masauumlstuuml uygulamalar ile internet uygulamalar

aras nda bir koumlpruuml goumlrevi uumlstlenmi tir A a da bu ak m n popuumller uygulamalar ndan oumlrnekler

bulunmaktad r

211 Double Click - Google AdSense

Google firmas na ait iki uygulama da reklacircm verenlerin ve yay nc lar n web uumlzerinden

reklacircm hizmeti sunmas n sa layan sitelerdir Her reklacircmc n n hedefi tuumlketicilerin isteklerine

uygun ccediloumlzuumlmler sunmakt r Bu ccediloumlzuumlm ise Web 20 la reklacircmlar n profilini de i tirmi tir Art k

istenmeyen kendili inden accedil lan reklacircm pencerelerinin yerini kullan c n n bilgisayar na

yerle tirilmi ccedilerezlerden ccedilekti i bilgilere dayanarak kullan c n n ilgisini ccedilekebilece ini tahmin

etti i rahats z edici olmayan metin ya da resim tabanl

reklacircmlar alm t r

DoubleClick in di er reklacircm firmalar ndan ayr lan youmlnuuml reklacircmc lar iccedilin DART

oumlnerisiyle k saca DFA (DART for Advertisers) ile reklacircm youmlnetimi ve servis ccediloumlzuumlmlerinde

kullan c lar na dijital pazarlama programlar n n tuumlmuumlnuuml kapsayan youmlnetimi kolay daha iyi bir

arayuumlze sahip h zl geni bir arama sistemine sahip de eri artan sitelerin trafik ak n

belirleyen bir ccediloumlzuumlm olmu tur DoubleClick daha ccedilok grafiksel reklacircmlar yay nlamaktad r

Oumlnceleri Web 10 uygulamalar aras nda say lan bu site Web 20 doumlnuuml uumlmuumlnuuml ba ar yla

gerccedilekle tirmi tir [9]

Google AdSense ise web sitesi yay nc lar n n site iccedileri iyle alakal dinamik ve goumlze

batmayan Google reklacircmlar n

web sitelerinde goumlstererek kullan c lar n bu reklacircmlara

t klamalar yla para kazanmalar n sa laman n h zl ve kolay bir yoludur Uumlcretsiz olan bu

program sayesinde her t klama ve goumlsterim iccedilin site sahiplerine oumldeme yap l r [10] Bu

uygulamalar sayesinde Web de daha ak ll bir sisteme do ru youmlnelim ba lam t r

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar [11 12]

5

212 Flickr

Yahoo nun sundu u bir hizmet olan uumlcretsiz foto raf arama ve payla m sitesi Flickr

ayn zamanda web servisi ve ccedilevrimiccedili topluluk platformudur Web 20 n ilk uygulamalar ndan

biridir Foto raf payla m nda en popuumller sitelerin ba nda gelmektedir ccedileri inde yakla k

olarak 3 milyar

a an foto raf bulunmaktad r Yenilikccedili ccedilevrimiccedili topluluk araccedillar foto raflar

etiketlemeye ve s n fland rmaya yard mc olur Bu da popuumllaritesindeki ciddi art n

nedenlerinden biridir

Flickr a imaj yuumlkleyebilmek iccedilin Yahoo dan bir e-mail adresiyle sisteme giri

yap lmal d r Payla lmak istenen foto raflar uumlcretli uumlyelik olmadan her imaj iccedilin 5 Mb l k

s n rlamayla ayda toplam 100 Mb a kadar yuumlkleme yap labilir Sadece foto raf eklemenin

d nda imajlar uumlzerinde duumlzenlemeler yap labilir Belirlenen alanlara notlar eklenebilir

Be enilen foto raflara yorumlar eklenebilir Ccedile itli gruplara uumlye olunup ileti im kurulabilir

Ayr ca API leri sayesinde XML-RPC (Remote Procedure Call- Uzaktan Yordam Ccedila rma)

arabirimi kullanarak flickr sitesindeki foto raflarla ilgili bilgileri proseduumlrler sayesinde XML

format nda al p ayr t rarak ba ka bir programda kullan labilinir Flickr daki blog grup ve

etiketleme alt yap s bu API lere dayanmaktad r [13]

ekil 24 Flickr sitesinin logosu [14]

213 BitTorrent

BitTorrent internet uumlzerinden yuumlksek h zlarla iccedileri in da t ld duumlnya ccedilap nda bir

standartt r Ayr ca 150 milyondan fazla kullan c ya sahip en son p2p (peer to peer) dosya

payla m youmlntemlerinden biridir Di er p2p payla m programlar ndan fark sabit olmayan

ba ms z sunucu tan mlama dosyalar sayesinde sabit bir sunucuya ihtiyaccedil olmaks z n belirli bir

protokol ccedilerccedilevesinde indirme (download) yaparken yuumlkleme (upload) yap lmas na da izin

vererek payla ma devam edebilmesidir [15]

Python programlama diliyle yaz lm bir uygulamad r [15]

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu [16]

6

Bit Seli olarak da ccedilevirebilece imiz ccedilok h zl bir sistemdir BitTorrent sayesinde

oldukccedila buumlyuumlk boyutlu videolara ses ya da yaz l m dosyalar na daha h zl daha ucuz ve daha

kolay bir ekilde ula labilmeyi sa lar

Guumlnuumlmuumlzde ccedilerik Da t c A lar (Content Distributed Networks-CDNs) guumln geccediltikccedile

popuumllaritesini art rmaktad r Bittorent kullan m n n 2004 te internet te teknik standartlar ve

youmlnetim konusunda yetkili organ olan W3C (World Wide Web Consortium - Duumlnya Ccedilap nda

A Birli i) taraf ndan yap lan bir ccedilal maya goumlre P2P ba lant lar n toplamda 60 n tuumlm

internet trafi inin ise 30 unu a aca tahmin edilmektedir

BitTorrent le dosya transferi yap l rken oumlncelikle bilgisayarda BitTorrent stemci

(Client) yuumlkluuml olmal d r stemci yaz l mlara oumlrnek Flashget Azureus BitTorrent Torrent

ABC LimeWire vb yaz l mlar olabilir ekil 26 ve ekil 27 de en popuumller uygulamalardan

Torrent yaz l m n n kurulum ve arayuumlz oumlrne i goumlruumllmektedir

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

7

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml

BitTorrent istemciler BitTorrent Protokol uygulamalar n yapar Her istemci bu

protokoluuml kullanarak dosyalar n kullan c lar n BitTorent in kulland protokole sahip

duumlnyadaki tuumlm iccedileriklere h zl ve guumlvenilir bir ekilde eri mesine izin verir stenilen iccedileri in

indirilebilmesi iccedilin gerekli tan mlama bilgilerinin bar nd

torrent uzant l bir dosyaya

ihtiyaccedil vard r Bu torrent dosyalar n ccedile itli duyuru sitelerinden ya da Web den temin edildikten

sonra istemciler yukar da bahsedilen herhangi bir torrent yaz l m kullanarak bu dosyay accedilarlar

ndirme ba lad anda indirilmek istenen dosyay payla an kullan c lar n olu turdu u kuumlccediluumlk

a a (swarm) dacirchil olurlar Bu kuumlccediluumlk a daki her kullan c dosyan n indirdi i boumlluumlmuumlnuuml di er

kullan c larla payla mas gerekir Tuumlm bu i lemleri de takipccedili (tracker) isimli bir sunucu kontrol

eder Yakla k olarak 256 Kb buumlyuumlkluuml uumlndeki bu kuumlccediluumlk boyutlu dosyalara indeksleyici

(indexer) de denmektedir Kuumlccediluumlk bir a

kurulmas iccedilin tuumlm dosyaya sahip en az bir da t c n n

(seeder) olmas gerekir Da t c lar herhangi bir dosyay yuumlkleyen kaynaklard r O dosyan n

tamam n

kendi bilgisayar na indiren her kullan c art k bir da t c

olur Fakat da t c olmak

kullan c lar n insiyatifindedir ndirme i lemi bittikten sonra o dosya payla ma accedil k tutulmazsa

di er kullan c lar da t c dan bu dosyay ccedilekerek indirme i lemini h zland ramazlar Da t c

say s

ne kadar artarsa indirme i lemi o kadar h zl olur ndirme yapan kullan c lara da grup

uumlyeleri (peers) denilmektedir Torrent dosyas n indiren kullan c lar izleyicilere (tracker) dosya

hakk nda bilgi goumlnderirler di er kullan c lar (peers) ise izleyicilere ba lanarak kimde hangi

dosyan n hangi parccedilalar n n oldu unu ouml renirler zleyiciler uumlzerinden kesinlikle dosya transferi

8

gerccedilekle mez sadece kaynak payla l r Hangi kullan c ne kadar dosya ccedilekti ve ne kadar

yuumlkledi gibi istatistiksel bilgileri de bar nd rabilir [16 17]

Sadece indirme i lemi yap p kaynak olmay istemeyen ki ilere leecher (suumlluumlk) denir Bu

anlay a sahip ki iler gruplar iccedilinde ho kar lanmazlar Bir torrent dosyas payla m nda

kaynak (seed) say s s f r ise yani dosyan n tamam na sahip ki iler payla mdan ccedilekilmi lerse

eksik dosyaya sahip buumltuumln uumlyeler (peer) birbirleri aras nda veri al veri i yaparak eksik

parccedilalar indirebilecekleri bir kaynak olmad ndan belli bir yuumlzdesi tamamlanm dosyaya

sahip olarak kal rlar Bu durumda daha oumlnce dosyay indirmi ve dosyan n tamam na sahip olan

bir kullan c

eksik parccedilalar goumlndermek iccedilin dosyay yeniden payla ma accedilabilir (seed eder) Bu

olaya reseed etme denir [18]

214 Sosyal A Siteleri

Sosyal a lar bireyler aras ndaki ki isel veya profesyonel ili kilerin olu turuldu u

duumlzenlendi i a d r [19] Son y llardaki bilgi teknolojilerindeki geli meler sosyal a lar n gerccedilek

ya amdakinden daha farkl bir ekilde yeniden yap lanmas n

sa lam t r Herhangi bir

irketteki yerel a iccedilinde personelin e-posta al p-goumlndermesiyle olu an etkinlik ve e-posta

gruplar ilk ccedilevrimiccedili sosyal a oumlrneklerinden say labilir Daha sonra h zla hayat m za giren

bloglar wikiler ve sosyal a siteleri gibi sosyal i birli i sa layan teknolojilerin geli mesi

insanlar n ileti im kurduklar bilgi resim muumlzik video payla t klar ve birbirleriyle suumlrekli

haberle tikleri ccedilevrimiccedili sanal topluluklar n olu mas n sa lam t r [20] Bu topluluklar n h zla

yay lmas n n temelinde kullan c lar n bireysel aktivitesine ba l olarak duygu ve duuml uumlncelerini

bilgiyi guumlncel haberleri tavsiyelerini be enilerini payla ma fikri vard r A a da sosyal a

sitelerinden en popuumller olanlar iccedilinde yer alan Facebook incelenecektir [7]

2141 Facebook

En yayg n sosyal a sitesi Facebook Amerika Birle ik Devletleri nde 4 ubat 2004

tarihinde Harvard Uumlniversitesinde ouml renci Mark Zuckerberg taraf ndan kurulmu tur Facebook

oumlncelikle Harvard ouml rencileri iccedilin kurulmu tu Daha sonra h zla tuumlm duumlnyaya yay lm t r

Kullan c lar siteyi uumlcretsiz uumlye olarak kullanabilmektedir Site gelirini banner reklamlar ndan ve

sponsor gruplar ndan almaktad r Duumlnyan n en popuumller Web 20 blogu TechCruncha goumlre

Amerika Birle ik Devletleri ndeki uumlniversitelerdeki ouml rencilerin 85inin facebookda bir

hesab bulunmakta ve bunlar n 60 her guumln ba lanmaktad r 85 her hafta 93 her ay

ba lananlar aras ndad r [21] Facebook sitesinden ba ms z Web 20 ak m n yak ndan takip

9

eden bir blog sitesi olan insidefacebook 2009 Ocak ay n n ba nda yay nlad habere goumlre

facebook kullan c say s a a daki grafikte goumlruumllduuml uuml gibi yakla k 140 milyonu bulmu tur

Milyonlar a k n aktif uumlye say s yla guumlnde ortalama 150 bin aktif kullan c yla sanal duumlnyan n en

popular sitesi olmu tur [22]

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i [23]

Aktif kullan c lar n iccedileri e katk s a a daki istatistik sonuccedillar n do urmu tur [22]

13 milyon kullan c durumlar n en az ndan guumlnde bir kez guumlncellenmektedir

25 milyon kullan c her guumln Sayfa hayran (fan of Pages) olmaktad r

Siteye her ay 700 milyon foto raf yuumlkleniyor ki toplam foto raf rakam yakla k 10

milyar bulmaktad r

Her ay 4 milyon video yuumlklenmektedir

Her ay 15 milyon iccedilerik parccedilas (web linki yeni hikacircyeler blog yaz lar notlar

foto raflar vb) payla ma sunulmaktad r

Her ay 2 milyon etkinlik olu turulmaktad r

Sitede 19 milyon adet aktif grup varl n suumlrduumlrmektedir

Yukar da belirtilen bu rakamlar sosyal ileti im a lar n n ne kadar ciddi boyutlarda bir

kapasiteye sahip oldu unu goumlstermektedir

10

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi [22]

Facebook ve ona en yak n rakibi sosyal ileti im web sitesi olan MySpace compete de

kar la t r ld nda yukar daki grafik elde edilmektedir

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu

Tarih 032008 032009 Kullan c

Ayl k Y ll k

facebookcom

91054535 234

1951

myspacecom

55594761 48

-114

Tablo 21 de Mart 2008 ile Mart 2009 aras ndaki ayl k aktif ziyaretccedili say s n

goumlstermektedir Compete verilerine goumlre Aral k 2008 de facebook myspace in kullan c say s n

yakalam t r Tablo 21 deki verilere goumlre bir oumlnceki y la goumlre Facebook taki kullan c say s nda

ayl k 234 luumlk bir art varken MySpace 48 lik bir buumlyuumlmeye sahiptir Yakla k olarak

ayl k MySpace Facebook u 5 kat geriden takip etmektedir Facebook taki bir oumlnceki y la

goumlre 1951 lik buumlyuumlmeye kar n myspace de 114 luumlk kuumlccediluumllme goumlruumllmektedir Elde edilen

veriler ileriki y llarda bu rakamlar aras ndaki uccedilurumun artaca n i aret etmektedir

Facebooktaki bu h zl buumlyuumlme ekonomi ve ticari sektoumlruumlnuumln de ilgisini ccedilekmektedir Oumlnemli bir

yat r m alan olarak giri imcileri cezbetmektedir

Facebook youmlneticilerinden Peter Thiel ise Facebookun iccedil de erinin 8 Milyar dolar

oldu unu ve proje gelirlerinin 2015 y l iccedilin 1 milyar dolar oldu unu soumlylemektedir [24]

Duumlnyaca tan nm Microsoft irketi 24 Ekim 2007 de Facebooku 16l k hissesini 240 milyon

dolara sat n alm t r Google ve di er irketler de gittikccedile de er kazanan Facebook hisselerine

youmlnelmektedir [24]

11

215 Web Guumlnluumlkler

ngilizcedeki Web

ve log kelimelerinin birle iminden olu an Blog kelimesi internet

uumlzerinden ki ilerin istedikleri konu hakk nda fikir beyan edebilecekleri kendilerini kolayca

ifade etmelerini sa layacak bir ortamd r

Bloglar genellikle en yeni yorum ve yaz lardan eski tarihli yorum ve yaz lara do ru

s ralanm web tabanl yay nlar

belirtir Bloglar n iccedileri i suumlrekli guumlncellendi i iccedilin sadece

bloglar iccedilin kurulmu oumlzel indeksleme mekanizmalar ve arama motorlar bulunmaktad r [25]

Duumlnya ccedilap nda indeksleme mekanizmalar n n en oumlnde geleni Technorati firmas

milyonlarca blog okuyucusu iccedilin her geccedilen guumln 15 milyondan fazla yeni blogu

indekslemektedir [26] Forrester in ara t rma irketlerinden internet ile ilgili ciddi bir ara t rma

kurumu olan JupiterResearch uumln 2008 A ustos unda bloglar uumlzerine gerccedilekle tirdi i

ara t rmada internet kullan c lar na 40 soruluk kapal uccedillu soru youmlneltilmi tir Bu ara t rma

sonucunda geccedilti imiz doumlrt y l iccedilerisinde bloglar n okunma oranlar nda 300 oran nda bir art

oldu u ortaya ccedil km t r Belki ilgimi ccedilekecek bir bloga ula abilirim duuml uumlncesi ile kullan c lar

okuduklar bloga eklenmi

olan di er linkleri de takip edebiliyorlar S k blog okuruyum

diyenlerin 38 i yeni bir blogu okudu u blogun linklerinden ke fetti ini belirtmi tir

Ara t rmaya kat lan blog okurlar n n 34 uuml Web te dola rken yeni bir blogla tan t n 11 i

blog arama motorlar n kulland n

belirtmi [27]

Bloglar n bu kadar yayg nla mas n n nedenlerinde biri de internet gezginler sanal

acirclemdeki tek duumlze yorumsuz hatta bazen oldukccedila bilimsel bir dille yaz lm yaz lardan

s k ld klar iccedilin bloglar tercih etmektedir Bloglarda ki iler gittikleri bir seminer hakk ndaki

yorumlar n kulland klar bir uumlruumln hakk ndaki fikirlerini k saca hayata dair kendi yorumlar n

katarak ba ka ki ilerle payla abilmektedirler

216 Wiki

Bilgiye ula mak iccedilin eskiden oldu u gibi kitap ya da ansiklopediler kullan lmamaktad r

Guumlnuumlmuumlzde kuumlreselle menin ve geli en teknolojinin etkisiyle tuumlm kaynaklara bilgisayar

uumlzerinden ula lmas elde edilen bilgilerin k sa suumlrede derlenebilmesine imkacircn vermi tir

Wiki ler kullan c lar n uumlzerinde istedi i gibi duumlzenlemeler yapmas na izin veren bilgi

sayfalar toplulu udur ngilizce What I Know is soumlzcuumlklerinin k saltmas

olan Wiki

Bildi im kadar yla anlam na gelir [28]

12

Wikilerin ccedilal ma prensibi u ekilde accedil klanabilir Bir web program script ya da script

grubu sayesinde veritaban na yaz lm olan ya da sadece dosya halindeki verileri okur bu

verileri HTML kodlar ile de i tirir ve Web taray c s na yans t r

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu

Wiki dilini kullanan ve internetin en geni iccedileri ine sahip ccedilevrimiccedili ansiklopedisi

Vikipedi 22 Ocak 2007de Alt n Oumlruumlmcek 2006 En yi ccedilerik oumlduumlluumlnuumln sahibi oldu

Wikipediaorg taraf ndan geni kitlelere tan t lan Wiki dili pek ccedilok farkl programlama

platformunda Javascript ASP PHP C++ vb kullan labilmektedir

2161 Wiki Kullanman n Avantajlar

Web proje gruplar

projeleri olu tururken ekiplere ayr ld iccedilin programc lar kendi

goumlrevi d ndaki ccedilal malarda neler yap ld n

tam olarak bilemez ccedileri in yap land r lmas nda

geli melerden sadece iccedilerik koordinatoumlrleri haberdard r An nda yap goumlster oumlzelli iyle Wikiler

bu sorun iccedilin pratik bir ccediloumlzuumlm te kil eder

ndekslenme yapan sitelerde bile arama yap l rken defalarca ayn siteye girilebilir yahut

aran lan bilgiyi bulmak ccedilok zaman alabilir Wiki gereksiz tekrarlardan kurtar r steyen herkes

wiki iccedileri indeki bilgileri eksik ya da hatal

ise de i tirilebilir veya kald rabilir Bu i lemleri

yapan wiki youmlneticilerine wikipedist denir Wikipedistler sayfa duumlzenlemelerine ve iccedilerik

zenginle tirmeye yard mc olurlar

Wiki de de i iklik yap ld nda de i iklik yapan ki inin bir hesab yoksa IP adresiyle

varsa kullan c ad yla kaydedilerek hemen sonuccedil goumlzlenebilir Yap lan iccedileriksel herhangi bir

hata ba kalar taraf ndan fark edildi inde duumlzeltilir Geccedilmi sekmesiyle duumlzeltilen sayfalar n

oumlnceki suumlruumlmleri kronolojik s ralamayla takip edilebilir hatta sayfalar aras nda kar la t rma

bile yap labilir Sayfa iccedilerikleri hakk nda Tart ma

sekmesiyle fikir beyan nda bulunulabilinir

Tart malara yorum eklenebilir Denetleme mekanizmas sayesinde telif haklar n n ihlali gibi

durumlarda ihlali yapan kullan c lar engellenebilmektedir

13

Wiki di er ansiklopedilerden farkl olarak Vikipedi GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

(GOumlBL) kullanmaktad r Kullan c lar na oumlzguumlr iccedilerik kat l m e it tarafs z ve uumlcretsiz kat l m

hakk verir Ayr ca diluumllkekonuya goumlre geli mi kategorilendirme sistemine sahiptir Diff

oumlzelli i sayesinde sayfalar aras ndaki fark izlenebilir [29]

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri

ngilizce Content Management System ya da k saca CMS olarak tan nan ccedilerik

Youmlnetim Sistemleri - YS bilgiyi olu turmak ar ivlemek ara t rmak denetlemek ve

yay nlama olana sa layan buumlyuumlk bir veritaban na sahip moduumlllerden olu an buumltuumlnle ik bir

ortamd r YS lerde iccedilerik iki ayr boumlluumlmden olu ur Bunlardan birincisi uumlzerinde i lem

yap lmam olan ham bilgiyi bar nd ran veritaban

di eri ise bu bilginin yerle imini goumlsteren

ablondur ablonda bilginin goumlsterilece i sayfan n goumlrsel boumlluumlmuumlnuuml olu turan yaz tipleri

renkleri gibi tuumlm biccedilim bilgileri saklan r Genellikle PHP benzeri dillerle kodlan r Boumlylece daha

esnek hale gelebilirler [30]

ccedilerik Youmlnetim Sistemleri uluslararas platformda birccedilok organizasyon iccedilin zorunluluk

haline gelen modern bir veri youmlnetimi tekni idir Guumlnuumlmuumlzde iccedilerik youmlnetim sistemleri kendi

iccedilerisinde boumlluumlnmuuml bir yaz l m enduumlstrisi haline gelmi tir Kendi iccedilerisinde portal sistemleri

Wiki sistemleri web-based grupware vb alt dallara ayr lan enduumlstri guumlnuumlmuumlzde halen

geli imini suumlrduumlrmektedir [31]

Web yay nlama sistemi kullan c lar arad klar iccedileri e goumlre veritaban iccedilinde anahtar

kelimeler yazar olu turulma tarihi gibi ccedile itli oumllccediluumltlere goumlre arama yapabilirler Web iccedilerik

youmlnetim sistemleri bilgi portallar olu turmak iccedilin bilgi youmlnetimi hizmeti sunar YS buumlnyesinde

bar nd rd

yaz l m moduumllleri sayesinde herhangi bir kullan c n n web sitesi uumlzerindeki

i lemleri yapabilmesi iccedilin grafiksel kullan c arayuumlzuuml sunar

YSnin temeli iccedileri in olu turulmas ndan son hali olan yay nlanma evresine kadar tuumlm

evrelerde iccedileri i youmlnetme esas na dayan r Ayr ca YS nin iccedileri i E-ticaret ve Muuml teri li kileri

Youmlnetim Sistemleri (MIYS) (ing CRM - Customer Relationship Management System) ile de

payla labilir YS sayesinde iccedilerik yay n

teknik bilgisi olmayan kullan c lar taraf ndan bile

yap labilir Kullan c lar na sade basit ama guumlccedilluuml web taray c s destekli bir uygulama arayuumlzuuml

sunar [32]

14

218 Etiketleme (Folksonomi)

Web 20 sitelerinde goumlze ccedilarpan etiket bulutlar ile kullan c lara ilgilendikleri konulara

ili kin kolay ve h zl ba lant lar sa lanmaktad r Site iccedileri iyle ilgili konular ccedile itli etiketler ad

alt nda s n fland r l r Her etiket iccedilinde bar nd rd makale yaz ba l k ile farkl boyutlarda

olabilmektedir Yani etiketin yaz boyutu ne kadar buumlyuumlkse iccedilinde bar nd rd iccedilerik o kadar

fazlad r ekil 211 de bir etiket bulutu goumlruumllmektedir

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler

Yukar daki popuumller uygulamalar olu turulurken dikkat ccedileken ortak oumlzellikler bu ba l k

alt nda incelenecektir Genel olarak Web sitelerindeki de i im ve geli im tasar m ve arayuumlz

accedil s ndan de erlendirilecektir

221 Logolar

Logolara daha parlak bir goumlruumlntuuml verilirken yans ma efekti bolca kullan lmaktad r

Yans ma efekti dinamik olmayan tuumlm objelere kullan larak siteye derinlik hareket ve modern

bir goumlruumlnuuml kazand r l r Kullan c lar n dikkatini ccedilekmek iccedilin ekil 212 de goumlruumllduuml uuml gibi

logolara rozet eklinde yenilik bildiren kelimeler eklenebilmektedir [33] Bu yenilik bildiren

kelimelerden Beta ifadesiyle s k s k kar la l r Bunun nedeni Web 20 ak m na goumlre

kullan c lar birer yard mc -geli tiriciler olarak benimsenir Sonuccedil olarak ortaya ccedil kan site suumlrekli

geli mekte ve de i mektedir Logolara yerle en Beta bu geli imin bir simgesi haline gelmi tir

[34]

15

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i [34]

222 Butonlar

Butonlarda ise klasik butonlar yerine resim olarak haz rlanan butonlarda oumlzellikle cam

efekti ve renk geccedili (gradient) efekti hacirckimdir Gradient efekti butonlarda logolarda ya da arka

planlardaki renk geccedili lerini daha yumu at r Bir renkten farkl bir renge keskin geccedili lerin oumlnuumlne

geccedililmi olur [33] Ccedile itli buton oumlrnekleri ekil 213 de goumlruumllmektedir

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri

223 Arka Planlar

Web 20 ile sitelerde arka planlar olu turulurken yatay eritlerden ya da duumlz renk

geccedili lerinden faydalan labilinir Her iki ekilde de hedeflenen ortak amaccedil ekil 214 te oldu u

gibi goumlzuuml yormayan tasar mlar gerccedilekle tirmektir [33]

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri

16

224 Ccedilerccedileveler

Site iccedilinde goumlruumlnmez iframe ler yerine ekil 215 deki gibi ccedilerccedilevelerin yuvarlak kouml eli

kutular olarak tasarlanmas

oumln plana ccedil km t r Kouml eleri keskin duumlz kare veya dikdoumlrtgen

biccedilimde kutular art k kullan lmamaktad r Yuvarlak kouml eli kutu yap m iccedilin farkl tekniklerle

olu turulabilecek programlar mevcuttur Resim css ve html teknikleri kullan lacaksa Spiffy

Corners RoundedCornr ve CSS Rounded Box Generator gibi araccedillar kullan labilirken Nifty

Corners Cube ve curvyCorners gibi araccedillar da JavaScript tekni i ile kullan labilinir [33]

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek

225 Menuumller

Site iccedileri inden etkin bir ekilde faydalanabilmek iccedilin menuuml ve sekmeler sade kolay

anla labilir olmal d r Hem goumlrsel hem kullan l menuumller CSS kodlarla olu turulabilir [33]

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i

Yukar da bahsedilen konu Web 20 platformunda olu turulan sitelerin genel oumlzellikleri

olarak alg lanabilir Bu oumlzellikler d nda da tasar mlar olabilmektedir

17

3 AJAX

AJAX kavram n n ilk ccedil k noktas

ubat 2005 de Jesse James Garrett taraf ndan the

Adaptive Path Web sitesinde Ajax A New Approach to Web Applications ba l yla

yay nlanan makaledir [35]

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml [36]

Bu makalede Web uygulamalar olu turulurken tasar mlardaki buumlyuumlleyici geli meler

yenilikccedili ccedilevrimiccedili projelerle desteklenirken bunun yan nda h zl cevap verebilir daha zengin

goumlrsellere sahip masauumlstuuml uygulamalar aras ndaki bo lu a dikkat ccedilekilmi tir Bu bo lu u

dolduran Google Suggest ve Google Maps uygulamalar Adaptive Path sitesinde AJAX olarak

adland r lan Web uygulamalar na yeni yakla m n en iyi oumlrnekleri oldu u belirtilmi tir Klasik

Web uygulamalar n n ccedilal ma modeliyle AJAX l uygulamalar n ccedilal ma modeli

kar la t r lm t r AJAX di er uygulama youmlntemlerinden ay ran oumlzellikleri belirtilmi tir

AJAX yakla m na buumlyuumlk yat r mlar yapan Google n neden AJAX tercih etti i accedil klanm t r

Google Groups Google Suggest Gmail Google Maps ve ard ndan Flickr Amazon nun

A9com servisleriyle kullan c lar n oda haline geldi ine de inilmi tir [35]

AJAX n ccedilekirde i olan XMLHttpRequest (XHR) nesnesi sayesinde de iyi haz rlanm

sa lam ve kolay anla labilir-kullan labilir sitelerin olu umuna dikkat ccedilekilmi tir [35] A a da

18

ise AJAX tekni i kullanan en populer servislerden Google Suggest ve Google Maps hakk nda

k sa bilgi verilecektir

31 Google Suggest

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml

Google Suggest a httpwwwgooglecomigcomplete=1amphl=en

adresine girildi inde

ekil 32 de goumlruumlnen ana sayfaya ula lmaktad r Google Suggest servisinin oumlzelli i arama

motorunda aranacak kelimenin harfleri girilmeye ba land andan itibaren filtreleme yaparak

text alan n n alt na accedil lan boumllmede oumlneriler sunulmaktad r Sadece oumlneri sunmakla da kalmay p

oumlnerileri popuumllarite s ras na goumlre s ralar Kelime tamamlama oumlzelli i sayesinde aranan kelime

tam yaz lmadan gelen oumlnerilerden biri t klanarak istenen sonuca ula labilinir Ayr ca oumlnerilerin

yan nda o kelimeye ait kaccedil sonuccedil oldu u da belirtilir ve bu i lem sadece 1-2 sn iccedilinde

gerccedilekle ir

32 Google Maps

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml

III

412 Macintosh ccedilin Flex Bu lder 3 (Standart ve Profesyonel) 77

5 CcedilEVR M Ccedil KATALOG TASARIMI F rat Uumlniversitesi Oumlrne i 78

6 SONUCcedil 88

61 Oumlneriler 89

KAYNAKLAR 90

OumlZGECcedilM

95

EK 96

IV

EK LLER L STES

Sayfa

ekil 21 Web 20 kavram

2

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar 3

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar 4

ekil 24 Flickr sitesinin logosu 5

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu 5

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

6

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml 7

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i 9

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi 10

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu 12

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu 14

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i 15

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri 15

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri 15

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek 16

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i 16

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml 17

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 34 Geleneksel sunucularda istekcevap modeli 20

ekil 35 AJAX n asenkron istekcevap modeli 20

ekil 36 Klasik Web uygulamalar nda t kla-bekle doumlnguumlsuuml 21

ekil 37 T kla-T kla interaktif AJAX uygulamas

21

ekil 38 Geleneksel Web ileti im modeli ile AJAX ileti im modeli 21

ekil 39 Web uygulamas ndaki cevap ak

22

ekil 310 AJAX uygulamalar ndaki istek ak

22

ekil 311 Normal Web ile AJAX uygulamalar n n kar la t rmas

23

ekil 312 Geleneksel istekcevap (requestresponse) youmlntemi 23

ekil 313 Standart AJAX etkile imi 32

ekil 314 E zamanl olmayan ileti im modeli 35

ekil 315 E zamanl ileti im modeli 36

ekil 316 Javascript nesneleri 44

V

ekil 317 DOM a accedil yap s

46

ekil 318 AJAX oumlrne i 49

ekil 319 sonuchtml sayfas n n ekran ccedil kt s

51

ekil 320 denemexml dosyas n n a accedil yap s

53

ekil 321 XML belgesi 55

ekil 322 Oumlrnek bir XML dokuumlman yap s

56

ekil 323 denemexsd nin ekran goumlruumlntuumlsuuml 65

ekil 41 Flex uygulamalar n n i lem ak emas

75

ekil 42 Flex arayuumlzuuml 76

ekil 51 Kodlama algoritmas

79

ekil 52 Katalo un ilk sayfas n n ekran goumlruumlntuumlsuuml 81

ekil 53 Katalo un 23 sayfa goumlruumlntuumlsuuml 82

ekil 54 Katalo un sayfa ccedilevirme efektli goumlruumlntuumlsuuml 83

ekil 55 Katalo un navigasyon ccedilubu u 84

ekil 56 Tuumlm Sayfalar duuml mesi t kland ndaki ekran goumlruumlntuumlsuuml 85

ekil 57 Zoom oumlzelli i 86

VI

TABLO L STES

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu 10

Tablo 31 Standart XHR nesnesinin oumlzellikleri 30

Tablo 32 Standart XHR nesnesinin fonksiyonlar

31

Tablo 33 De i ken tuumlrleri 41

Tablo 34 leccediller ve goumlrevleri 41

Tablo 35 kili i leccediller 42

Tablo 36 DTD karakterleri ve accedil klamalar

61

Tablo 37 DTD ccedilindeki niteliklerin de er ve accedil klamalar

62

Tablo 38 Varsay lan de erler ve accedil klamalar

62

Tablo 39 XML Belgelerinde kullan lan varl k bildirimleri 67

VII

KISALTMALAR L STES

AJAX Asenkron JavaScript ve XML

API Application Programming Interface (Uygulama Program Arayuumlzuuml)

ASP Active Server Pages (Aktif Sunucu Sayfalar )

CDNs Content Distributed Networks ( ccedilerik Da t c A lar)

CMS Content Management System ( ccedilerik Youmlnetim Sistemi)

CGI Common Gateway Interface (Genel Geccedili Arayuumlzuuml)

CSS Cascading Style Sheets (Basamakl Stil Sayfalar )

DFA DART for Advertisers

DOM Document Object Model (Doumlkuumlman Nesne Modeli)

DTD The Document Type Definition (Dokuumlman Tipi Tan mlama)

DWR Direct Web Remoting ( Direkt Web Eri imi)

ECMA European Computer Manufacturers Association (Avrupa Bilgisayar

Uumlreticileri Birli i)

GOumlBL GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

HTML Hyper Text Markup Language (Yard ml Metin aretleme Dili)

HTTP Hypertext Transfer Protocol (Yard ml Metin Aktar m Protokoluuml)

IDE Integrated Development Environment (Tuumlmle ik Geli tirme Ortam )

JSP Java Server Pages (Java sunucu Sayfalar)

LAN Local Area Network (Yerel Alan A )

MIYS E-ticaret ve Muuml teri li kileri Youmlnetim Sistemleri

MSN Microsoft Network

OOP Object Oriented Programming (Nesne Youmlnelimli Programlama)

PHP Hypertext Preprocessor (Yard ml Metin Oumlni leme)

PIs Processing Instructions ( lem Accedil klamalar )

RIA Rich Internet Applications (Zengin nternet Uygulamalar )

VIII

RPC Remote Procedure Call (Uzaktan Yordam Ccedila rma)

SAX Simple API for XML (XML iccedilin Basit API)

WIKI What I Know is (Ne Biliyorsam)

W3C World Wide Web Consortium (Duumlnya Ccedilap nda A Birli i)

XML eXtensible Markup Language (Geli tirilebilir aretleme Dili)

XHR XMLHttpRequest

XHTML Extensible HyperText Markup Language (Geli tirilebilir Yard ml Metin

aretleme Dili)

XSD eXtensible Schema Document(Geni letilebilir ema Dokuumlman )

XSL Extensible Stylesheet Language (Geli tirilebilir Biccedilimlendirme Dili)

XSLT Extensible Stylesheet Language Transformations (Geli tirilebilir

Biccedilimlendirme Dil Doumlnuuml uumlmleri)

IX

OumlZET

Yuumlksek Lisans Tezi

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat Uumlniversitesi

Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Elektronik-Bilgisayar E itimi Anabilim Dal

2009 Sayfa 107

Gerccedilekle tirilmi olan bu uygulama kapsam nda Flex program ve Web 20 n

ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) teknolojisi kullan larak F rat

Uumlniversitesini tan tan kolayl kla guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA- Rich

Internet Applications) oumlrnek bir ccedilevrimiccedili katalog tasar m ve gerccedilekle tirimi yap lm t r

Projenin gerccedilekle tirim a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin

anlat mlar n iccedileren bir yol haritas olu turulmu tur

Anahtar soumlzcuumlkler AJAX RIA Web 20 ccedilevrimiccedili katalog e-dergi

X

ABSTRACT

Master Thes s

ONLINE CATALOG DESIGN USING AJAX TECHNOLOGY

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Electronic and Computer Education

2009 Page 107

Embracing in this comparison F rat University is introduced by using Flex program and

AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) technology which forms Web 20 Also RIA (Rich

Internet Applications) is easily renowated which is instance for online catalog design A road

map including realization of the project and tracing methods are illustrated

Keywords AJAX RIA Web 20 online catalog e-journal

1

1 G R

Web in geli im suumlrecinde ccedile itli youmlntemler kullan l r Bu youmlntemlerin farkl amaccedillara

hizmet etmeye ba lamas yla Web te ak mlar meydana gelmi tir Bu ak mlardan ilki Web 10

ak m olarak adland r l r Bu ak mda kullan c lar bilgilendirmeye youmlnelik iccedilerik sunumu

yap lmaktad r [1]

Web 20 ak m ise internet sitelerinin bilgi bar na olmas ndan i leyen platformlara

ta nmas

olarak tan mlanabilir Web 20 RIA (Rich Internet Applications- Zengin nternet

Uygulamalar ) i lemleri internet sunucu mimarisi temeline dayanmaktad r RIA da beraberinde

kulland AJAX Flex gibi teknolojiler uumlzerine kuruludur [1]

Baz yeni teknolojilerle de i en World Wide Web duumlnyas Web 20 RIA AJAX

(Asynchronous JavaScript and XML- E zamanl olmayan JavaScript ve XML) terimleriyle izah

edilmektedir

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

Bu tez ccedilal mas yla Web 20 n ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript

and XML) teknolojisi ve Flex program kullan larak F rat Uumlniversitesini tan tan kolayl kla

guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA-Rich Internet Applications) oumlrnek bir

ccedilevrimiccedili (online) katalog tasar m yap lmas hedeflenmi tir Projenin gerccedilekle tirim

a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin anlat mlar n iccedileren bir yol

haritas olu turulmas amaccedillanm t r Bu tez ccedilal mas sonucunda geli tirilen yaz l mla kolay

guumlncellenebilen katalog haz rlanmas na katk sa lanmas amaccedillanm t r

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

Bu tez ccedilal mas 6 boumlluumlmden olu mu tur 1 Boumlluumlm giri i olu turmaktad r 2Boumlluumlmde

Web 20 ak m incelenecektir 3 Boumlluumlmde AJAX teknolojisi accedil klanacakt r 4 Boumlluumlmde

yaz l m gerccedilekle tirme arac olarak kullan lan Flex tan t lacakt r 5 Boumlluumlmde gerccedilekle tirilmi

ccedilevrimiccedili katalog hakk nda bilgi verilecektir 6 Boumlluumlmde ccedilal man n sonuccedillar

ve gelece e

youmlnelik oumlneriler bulunmaktad r

2

2 WEB 20 AKIMI

Ccedilo u teknolojilerde oldu u gibi yenilik aray ihtiyaccediltan do ar Yeni Web ak mlar n n

do u u da 2001 y l ndaki tuumlm duumlnyay etkileyen kriz sonras nda iflas eden irketlerin yeniden

aya a kalkma ccedilabalar n n bir sonucu olarak ortaya ccedil km t r [2 3] Web 20 ak m 2005 te ilk

kez OReilly ve MediaLive International aras nda gerccedilekle en bir beyin f rt nas s ras nda

uumlretilmi bir kavramd r [3] Web 20 kavram World Wide Web teknolojisinde kullan lan

de i en ve geli en e ilimlere verilen bir ad olarak da tan mlanabilmektedir

ekil 21 Web 20 kavram

[4]

Web 20 kavram ekil 21 de goumlsterildi i uumlzere Web bir uygulama platformu ve sosyal

etkile imli olma oumlzelliklerini bar nd r r Ccedilevrimiccedili hayat n ba lang c ve devam n temsil eder

Say sal ortamda kendini ifade etme imkacircn sunar Kullan c lar (oku-yaz oumlzelli i ile) Web te

kat l mc kimlik kazan r

Asl nda Web 20 ortam n 1964 y l nda McLuhan Global Koumly terimini kullanarak

ortaya atm t r McLuhan Global Koumlyuuml gelecekte ileri teknolojiye geccedililmesiyle ve toplumlar

aras nda s n rlar n kalkmas yla duumlnyan n her kouml esinde teknolojiyi kullanan herkesin co rafi

s n rlar ve s n rlamalar olmaks z n diledikleri ki iyle ileti im kurabilecekleri

haberle ebilecekleri ve payla mda bulunabilecekleri bir ortam olarak tan mlam t r [5]

Mc Luhan n n tan m ndan guumlnuumlmuumlze kadar geccedilen suumlreccedil iccedilinde kullan c ihtiyaccedillar

da

de i im ve geli im goumlstermi tir Bu ihtiyaccedillar kar lamak iccedilin genel olarak internet

uygulamalar n n daha zengin bir arayuumlz ile sunulmas n sa layan uygulamalar Zengin nternet

Uygulamalar ad alt nda k sa zaman oumlnce hayat m za girmi tir

RIA uygulamalar s radan HTML web uygulamalar ile standart masauumlstuuml uygulamalar

aras ndaki bo lu u dolduran bir geli tirme platformudur Web arayuumlzuumlnde basit HTML ile

3

s n rl kalmadan masauumlstuumlndeki zengin goumlrsel ouml eleri program niteli inde kullanabilecek her

tuumlrluuml araccedil RIA konseptini uygulamaktad r [6]

Kullan c lar art k iccedilerik uumlreticilerin s n rlar n kald rarak kullan c n n yan s ra kat l mc

olarak ta nitelendirilerek etkile imli bir rol uumlstlenmi lerdir nternetin bu yeni gereksinimlere

cevap vermesiyle ortaya ccedil kan Web 20 doumlnuuml uumlmuuml hem kullan c say s nda art a neden

olmu tur hem de kullan c lar n iccedilerikleri yani mesajlar olu turdu u ve payla t buumlyuumlk bir

guumlce doumlnuuml muuml tuumlr Bu guumlcuumln oumlnemini ccedilabuk anlayan kurulu lar mimarilerine AJAX da dacirchil

ederek oumlnce arama motorlar n Google Yahoo yu daha sonra MSN yi Hotmail i bloglar

(Myspace Bloggercom Blogcucom gibi) Youtube u Wikileri ve sosyal a sitelerini

(Facebook Twitter Orkut vb) ke fetmi lerdir Bu ke iflerin sonucunda McLuhan n Global

Koumly uumlnuumln 21 Yuumlzy lda tam olarak gerccedilekle ti i soumlylenebilir Bu interaktif siteler sayesinde

ayn anda milyarlarca ki inin rk dil din ya am tarz e itim ya cinsiyet statuuml goumlzetmeksizin

e zamanl payla mda bulunup kendi ccedilevreleri ve ba ka ccedilevrelerle ileti ime geccedilebilmektedirler

ekil22 de goumlsterilen irketler Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan sitelerin oumlzellikle ccedilevrimiccedili

faaliyet goumlsteren reklacircm irketleri pazarlama ve ticari irketler perspektifinden bak ld nda da

oumlnemli bir potansiyele sahip kitle ileti im araccedillar olarak goumlruumlluumlr [7]

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar [8]

Kitle ileti im arac olarak kullan labilen bu uygulamalar iccedilin birccedilok geli tirme ortam

mevcuttur Adobe Flex AJAX Java Applet Adobe Flash ve Microsoft Silverlight uygulamalar

en ccedilok bilinen RIA uygulamalar d r A a da da bu uygulamalarla olu turulmu Web 20

platformunda oumlne ccedil kan popuumller uygulama oumlrnekleri incelenecektir [7]

4

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar

kinci nesil internet hizmeti olarak literatuumlre giren Web 20 ak m yla internet sitelerinin

ccedilehresi de i mi tir nternet siteleri art k masauumlstuuml uygulamalar ile internet uygulamalar

aras nda bir koumlpruuml goumlrevi uumlstlenmi tir A a da bu ak m n popuumller uygulamalar ndan oumlrnekler

bulunmaktad r

211 Double Click - Google AdSense

Google firmas na ait iki uygulama da reklacircm verenlerin ve yay nc lar n web uumlzerinden

reklacircm hizmeti sunmas n sa layan sitelerdir Her reklacircmc n n hedefi tuumlketicilerin isteklerine

uygun ccediloumlzuumlmler sunmakt r Bu ccediloumlzuumlm ise Web 20 la reklacircmlar n profilini de i tirmi tir Art k

istenmeyen kendili inden accedil lan reklacircm pencerelerinin yerini kullan c n n bilgisayar na

yerle tirilmi ccedilerezlerden ccedilekti i bilgilere dayanarak kullan c n n ilgisini ccedilekebilece ini tahmin

etti i rahats z edici olmayan metin ya da resim tabanl

reklacircmlar alm t r

DoubleClick in di er reklacircm firmalar ndan ayr lan youmlnuuml reklacircmc lar iccedilin DART

oumlnerisiyle k saca DFA (DART for Advertisers) ile reklacircm youmlnetimi ve servis ccediloumlzuumlmlerinde

kullan c lar na dijital pazarlama programlar n n tuumlmuumlnuuml kapsayan youmlnetimi kolay daha iyi bir

arayuumlze sahip h zl geni bir arama sistemine sahip de eri artan sitelerin trafik ak n

belirleyen bir ccediloumlzuumlm olmu tur DoubleClick daha ccedilok grafiksel reklacircmlar yay nlamaktad r

Oumlnceleri Web 10 uygulamalar aras nda say lan bu site Web 20 doumlnuuml uumlmuumlnuuml ba ar yla

gerccedilekle tirmi tir [9]

Google AdSense ise web sitesi yay nc lar n n site iccedileri iyle alakal dinamik ve goumlze

batmayan Google reklacircmlar n

web sitelerinde goumlstererek kullan c lar n bu reklacircmlara

t klamalar yla para kazanmalar n sa laman n h zl ve kolay bir yoludur Uumlcretsiz olan bu

program sayesinde her t klama ve goumlsterim iccedilin site sahiplerine oumldeme yap l r [10] Bu

uygulamalar sayesinde Web de daha ak ll bir sisteme do ru youmlnelim ba lam t r

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar [11 12]

5

212 Flickr

Yahoo nun sundu u bir hizmet olan uumlcretsiz foto raf arama ve payla m sitesi Flickr

ayn zamanda web servisi ve ccedilevrimiccedili topluluk platformudur Web 20 n ilk uygulamalar ndan

biridir Foto raf payla m nda en popuumller sitelerin ba nda gelmektedir ccedileri inde yakla k

olarak 3 milyar

a an foto raf bulunmaktad r Yenilikccedili ccedilevrimiccedili topluluk araccedillar foto raflar

etiketlemeye ve s n fland rmaya yard mc olur Bu da popuumllaritesindeki ciddi art n

nedenlerinden biridir

Flickr a imaj yuumlkleyebilmek iccedilin Yahoo dan bir e-mail adresiyle sisteme giri

yap lmal d r Payla lmak istenen foto raflar uumlcretli uumlyelik olmadan her imaj iccedilin 5 Mb l k

s n rlamayla ayda toplam 100 Mb a kadar yuumlkleme yap labilir Sadece foto raf eklemenin

d nda imajlar uumlzerinde duumlzenlemeler yap labilir Belirlenen alanlara notlar eklenebilir

Be enilen foto raflara yorumlar eklenebilir Ccedile itli gruplara uumlye olunup ileti im kurulabilir

Ayr ca API leri sayesinde XML-RPC (Remote Procedure Call- Uzaktan Yordam Ccedila rma)

arabirimi kullanarak flickr sitesindeki foto raflarla ilgili bilgileri proseduumlrler sayesinde XML

format nda al p ayr t rarak ba ka bir programda kullan labilinir Flickr daki blog grup ve

etiketleme alt yap s bu API lere dayanmaktad r [13]

ekil 24 Flickr sitesinin logosu [14]

213 BitTorrent

BitTorrent internet uumlzerinden yuumlksek h zlarla iccedileri in da t ld duumlnya ccedilap nda bir

standartt r Ayr ca 150 milyondan fazla kullan c ya sahip en son p2p (peer to peer) dosya

payla m youmlntemlerinden biridir Di er p2p payla m programlar ndan fark sabit olmayan

ba ms z sunucu tan mlama dosyalar sayesinde sabit bir sunucuya ihtiyaccedil olmaks z n belirli bir

protokol ccedilerccedilevesinde indirme (download) yaparken yuumlkleme (upload) yap lmas na da izin

vererek payla ma devam edebilmesidir [15]

Python programlama diliyle yaz lm bir uygulamad r [15]

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu [16]

6

Bit Seli olarak da ccedilevirebilece imiz ccedilok h zl bir sistemdir BitTorrent sayesinde

oldukccedila buumlyuumlk boyutlu videolara ses ya da yaz l m dosyalar na daha h zl daha ucuz ve daha

kolay bir ekilde ula labilmeyi sa lar

Guumlnuumlmuumlzde ccedilerik Da t c A lar (Content Distributed Networks-CDNs) guumln geccediltikccedile

popuumllaritesini art rmaktad r Bittorent kullan m n n 2004 te internet te teknik standartlar ve

youmlnetim konusunda yetkili organ olan W3C (World Wide Web Consortium - Duumlnya Ccedilap nda

A Birli i) taraf ndan yap lan bir ccedilal maya goumlre P2P ba lant lar n toplamda 60 n tuumlm

internet trafi inin ise 30 unu a aca tahmin edilmektedir

BitTorrent le dosya transferi yap l rken oumlncelikle bilgisayarda BitTorrent stemci

(Client) yuumlkluuml olmal d r stemci yaz l mlara oumlrnek Flashget Azureus BitTorrent Torrent

ABC LimeWire vb yaz l mlar olabilir ekil 26 ve ekil 27 de en popuumller uygulamalardan

Torrent yaz l m n n kurulum ve arayuumlz oumlrne i goumlruumllmektedir

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

7

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml

BitTorrent istemciler BitTorrent Protokol uygulamalar n yapar Her istemci bu

protokoluuml kullanarak dosyalar n kullan c lar n BitTorent in kulland protokole sahip

duumlnyadaki tuumlm iccedileriklere h zl ve guumlvenilir bir ekilde eri mesine izin verir stenilen iccedileri in

indirilebilmesi iccedilin gerekli tan mlama bilgilerinin bar nd

torrent uzant l bir dosyaya

ihtiyaccedil vard r Bu torrent dosyalar n ccedile itli duyuru sitelerinden ya da Web den temin edildikten

sonra istemciler yukar da bahsedilen herhangi bir torrent yaz l m kullanarak bu dosyay accedilarlar

ndirme ba lad anda indirilmek istenen dosyay payla an kullan c lar n olu turdu u kuumlccediluumlk

a a (swarm) dacirchil olurlar Bu kuumlccediluumlk a daki her kullan c dosyan n indirdi i boumlluumlmuumlnuuml di er

kullan c larla payla mas gerekir Tuumlm bu i lemleri de takipccedili (tracker) isimli bir sunucu kontrol

eder Yakla k olarak 256 Kb buumlyuumlkluuml uumlndeki bu kuumlccediluumlk boyutlu dosyalara indeksleyici

(indexer) de denmektedir Kuumlccediluumlk bir a

kurulmas iccedilin tuumlm dosyaya sahip en az bir da t c n n

(seeder) olmas gerekir Da t c lar herhangi bir dosyay yuumlkleyen kaynaklard r O dosyan n

tamam n

kendi bilgisayar na indiren her kullan c art k bir da t c

olur Fakat da t c olmak

kullan c lar n insiyatifindedir ndirme i lemi bittikten sonra o dosya payla ma accedil k tutulmazsa

di er kullan c lar da t c dan bu dosyay ccedilekerek indirme i lemini h zland ramazlar Da t c

say s

ne kadar artarsa indirme i lemi o kadar h zl olur ndirme yapan kullan c lara da grup

uumlyeleri (peers) denilmektedir Torrent dosyas n indiren kullan c lar izleyicilere (tracker) dosya

hakk nda bilgi goumlnderirler di er kullan c lar (peers) ise izleyicilere ba lanarak kimde hangi

dosyan n hangi parccedilalar n n oldu unu ouml renirler zleyiciler uumlzerinden kesinlikle dosya transferi

8

gerccedilekle mez sadece kaynak payla l r Hangi kullan c ne kadar dosya ccedilekti ve ne kadar

yuumlkledi gibi istatistiksel bilgileri de bar nd rabilir [16 17]

Sadece indirme i lemi yap p kaynak olmay istemeyen ki ilere leecher (suumlluumlk) denir Bu

anlay a sahip ki iler gruplar iccedilinde ho kar lanmazlar Bir torrent dosyas payla m nda

kaynak (seed) say s s f r ise yani dosyan n tamam na sahip ki iler payla mdan ccedilekilmi lerse

eksik dosyaya sahip buumltuumln uumlyeler (peer) birbirleri aras nda veri al veri i yaparak eksik

parccedilalar indirebilecekleri bir kaynak olmad ndan belli bir yuumlzdesi tamamlanm dosyaya

sahip olarak kal rlar Bu durumda daha oumlnce dosyay indirmi ve dosyan n tamam na sahip olan

bir kullan c

eksik parccedilalar goumlndermek iccedilin dosyay yeniden payla ma accedilabilir (seed eder) Bu

olaya reseed etme denir [18]

214 Sosyal A Siteleri

Sosyal a lar bireyler aras ndaki ki isel veya profesyonel ili kilerin olu turuldu u

duumlzenlendi i a d r [19] Son y llardaki bilgi teknolojilerindeki geli meler sosyal a lar n gerccedilek

ya amdakinden daha farkl bir ekilde yeniden yap lanmas n

sa lam t r Herhangi bir

irketteki yerel a iccedilinde personelin e-posta al p-goumlndermesiyle olu an etkinlik ve e-posta

gruplar ilk ccedilevrimiccedili sosyal a oumlrneklerinden say labilir Daha sonra h zla hayat m za giren

bloglar wikiler ve sosyal a siteleri gibi sosyal i birli i sa layan teknolojilerin geli mesi

insanlar n ileti im kurduklar bilgi resim muumlzik video payla t klar ve birbirleriyle suumlrekli

haberle tikleri ccedilevrimiccedili sanal topluluklar n olu mas n sa lam t r [20] Bu topluluklar n h zla

yay lmas n n temelinde kullan c lar n bireysel aktivitesine ba l olarak duygu ve duuml uumlncelerini

bilgiyi guumlncel haberleri tavsiyelerini be enilerini payla ma fikri vard r A a da sosyal a

sitelerinden en popuumller olanlar iccedilinde yer alan Facebook incelenecektir [7]

2141 Facebook

En yayg n sosyal a sitesi Facebook Amerika Birle ik Devletleri nde 4 ubat 2004

tarihinde Harvard Uumlniversitesinde ouml renci Mark Zuckerberg taraf ndan kurulmu tur Facebook

oumlncelikle Harvard ouml rencileri iccedilin kurulmu tu Daha sonra h zla tuumlm duumlnyaya yay lm t r

Kullan c lar siteyi uumlcretsiz uumlye olarak kullanabilmektedir Site gelirini banner reklamlar ndan ve

sponsor gruplar ndan almaktad r Duumlnyan n en popuumller Web 20 blogu TechCruncha goumlre

Amerika Birle ik Devletleri ndeki uumlniversitelerdeki ouml rencilerin 85inin facebookda bir

hesab bulunmakta ve bunlar n 60 her guumln ba lanmaktad r 85 her hafta 93 her ay

ba lananlar aras ndad r [21] Facebook sitesinden ba ms z Web 20 ak m n yak ndan takip

9

eden bir blog sitesi olan insidefacebook 2009 Ocak ay n n ba nda yay nlad habere goumlre

facebook kullan c say s a a daki grafikte goumlruumllduuml uuml gibi yakla k 140 milyonu bulmu tur

Milyonlar a k n aktif uumlye say s yla guumlnde ortalama 150 bin aktif kullan c yla sanal duumlnyan n en

popular sitesi olmu tur [22]

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i [23]

Aktif kullan c lar n iccedileri e katk s a a daki istatistik sonuccedillar n do urmu tur [22]

13 milyon kullan c durumlar n en az ndan guumlnde bir kez guumlncellenmektedir

25 milyon kullan c her guumln Sayfa hayran (fan of Pages) olmaktad r

Siteye her ay 700 milyon foto raf yuumlkleniyor ki toplam foto raf rakam yakla k 10

milyar bulmaktad r

Her ay 4 milyon video yuumlklenmektedir

Her ay 15 milyon iccedilerik parccedilas (web linki yeni hikacircyeler blog yaz lar notlar

foto raflar vb) payla ma sunulmaktad r

Her ay 2 milyon etkinlik olu turulmaktad r

Sitede 19 milyon adet aktif grup varl n suumlrduumlrmektedir

Yukar da belirtilen bu rakamlar sosyal ileti im a lar n n ne kadar ciddi boyutlarda bir

kapasiteye sahip oldu unu goumlstermektedir

10

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi [22]

Facebook ve ona en yak n rakibi sosyal ileti im web sitesi olan MySpace compete de

kar la t r ld nda yukar daki grafik elde edilmektedir

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu

Tarih 032008 032009 Kullan c

Ayl k Y ll k

facebookcom

91054535 234

1951

myspacecom

55594761 48

-114

Tablo 21 de Mart 2008 ile Mart 2009 aras ndaki ayl k aktif ziyaretccedili say s n

goumlstermektedir Compete verilerine goumlre Aral k 2008 de facebook myspace in kullan c say s n

yakalam t r Tablo 21 deki verilere goumlre bir oumlnceki y la goumlre Facebook taki kullan c say s nda

ayl k 234 luumlk bir art varken MySpace 48 lik bir buumlyuumlmeye sahiptir Yakla k olarak

ayl k MySpace Facebook u 5 kat geriden takip etmektedir Facebook taki bir oumlnceki y la

goumlre 1951 lik buumlyuumlmeye kar n myspace de 114 luumlk kuumlccediluumllme goumlruumllmektedir Elde edilen

veriler ileriki y llarda bu rakamlar aras ndaki uccedilurumun artaca n i aret etmektedir

Facebooktaki bu h zl buumlyuumlme ekonomi ve ticari sektoumlruumlnuumln de ilgisini ccedilekmektedir Oumlnemli bir

yat r m alan olarak giri imcileri cezbetmektedir

Facebook youmlneticilerinden Peter Thiel ise Facebookun iccedil de erinin 8 Milyar dolar

oldu unu ve proje gelirlerinin 2015 y l iccedilin 1 milyar dolar oldu unu soumlylemektedir [24]

Duumlnyaca tan nm Microsoft irketi 24 Ekim 2007 de Facebooku 16l k hissesini 240 milyon

dolara sat n alm t r Google ve di er irketler de gittikccedile de er kazanan Facebook hisselerine

youmlnelmektedir [24]

11

215 Web Guumlnluumlkler

ngilizcedeki Web

ve log kelimelerinin birle iminden olu an Blog kelimesi internet

uumlzerinden ki ilerin istedikleri konu hakk nda fikir beyan edebilecekleri kendilerini kolayca

ifade etmelerini sa layacak bir ortamd r

Bloglar genellikle en yeni yorum ve yaz lardan eski tarihli yorum ve yaz lara do ru

s ralanm web tabanl yay nlar

belirtir Bloglar n iccedileri i suumlrekli guumlncellendi i iccedilin sadece

bloglar iccedilin kurulmu oumlzel indeksleme mekanizmalar ve arama motorlar bulunmaktad r [25]

Duumlnya ccedilap nda indeksleme mekanizmalar n n en oumlnde geleni Technorati firmas

milyonlarca blog okuyucusu iccedilin her geccedilen guumln 15 milyondan fazla yeni blogu

indekslemektedir [26] Forrester in ara t rma irketlerinden internet ile ilgili ciddi bir ara t rma

kurumu olan JupiterResearch uumln 2008 A ustos unda bloglar uumlzerine gerccedilekle tirdi i

ara t rmada internet kullan c lar na 40 soruluk kapal uccedillu soru youmlneltilmi tir Bu ara t rma

sonucunda geccedilti imiz doumlrt y l iccedilerisinde bloglar n okunma oranlar nda 300 oran nda bir art

oldu u ortaya ccedil km t r Belki ilgimi ccedilekecek bir bloga ula abilirim duuml uumlncesi ile kullan c lar

okuduklar bloga eklenmi

olan di er linkleri de takip edebiliyorlar S k blog okuruyum

diyenlerin 38 i yeni bir blogu okudu u blogun linklerinden ke fetti ini belirtmi tir

Ara t rmaya kat lan blog okurlar n n 34 uuml Web te dola rken yeni bir blogla tan t n 11 i

blog arama motorlar n kulland n

belirtmi [27]

Bloglar n bu kadar yayg nla mas n n nedenlerinde biri de internet gezginler sanal

acirclemdeki tek duumlze yorumsuz hatta bazen oldukccedila bilimsel bir dille yaz lm yaz lardan

s k ld klar iccedilin bloglar tercih etmektedir Bloglarda ki iler gittikleri bir seminer hakk ndaki

yorumlar n kulland klar bir uumlruumln hakk ndaki fikirlerini k saca hayata dair kendi yorumlar n

katarak ba ka ki ilerle payla abilmektedirler

216 Wiki

Bilgiye ula mak iccedilin eskiden oldu u gibi kitap ya da ansiklopediler kullan lmamaktad r

Guumlnuumlmuumlzde kuumlreselle menin ve geli en teknolojinin etkisiyle tuumlm kaynaklara bilgisayar

uumlzerinden ula lmas elde edilen bilgilerin k sa suumlrede derlenebilmesine imkacircn vermi tir

Wiki ler kullan c lar n uumlzerinde istedi i gibi duumlzenlemeler yapmas na izin veren bilgi

sayfalar toplulu udur ngilizce What I Know is soumlzcuumlklerinin k saltmas

olan Wiki

Bildi im kadar yla anlam na gelir [28]

12

Wikilerin ccedilal ma prensibi u ekilde accedil klanabilir Bir web program script ya da script

grubu sayesinde veritaban na yaz lm olan ya da sadece dosya halindeki verileri okur bu

verileri HTML kodlar ile de i tirir ve Web taray c s na yans t r

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu

Wiki dilini kullanan ve internetin en geni iccedileri ine sahip ccedilevrimiccedili ansiklopedisi

Vikipedi 22 Ocak 2007de Alt n Oumlruumlmcek 2006 En yi ccedilerik oumlduumlluumlnuumln sahibi oldu

Wikipediaorg taraf ndan geni kitlelere tan t lan Wiki dili pek ccedilok farkl programlama

platformunda Javascript ASP PHP C++ vb kullan labilmektedir

2161 Wiki Kullanman n Avantajlar

Web proje gruplar

projeleri olu tururken ekiplere ayr ld iccedilin programc lar kendi

goumlrevi d ndaki ccedilal malarda neler yap ld n

tam olarak bilemez ccedileri in yap land r lmas nda

geli melerden sadece iccedilerik koordinatoumlrleri haberdard r An nda yap goumlster oumlzelli iyle Wikiler

bu sorun iccedilin pratik bir ccediloumlzuumlm te kil eder

ndekslenme yapan sitelerde bile arama yap l rken defalarca ayn siteye girilebilir yahut

aran lan bilgiyi bulmak ccedilok zaman alabilir Wiki gereksiz tekrarlardan kurtar r steyen herkes

wiki iccedileri indeki bilgileri eksik ya da hatal

ise de i tirilebilir veya kald rabilir Bu i lemleri

yapan wiki youmlneticilerine wikipedist denir Wikipedistler sayfa duumlzenlemelerine ve iccedilerik

zenginle tirmeye yard mc olurlar

Wiki de de i iklik yap ld nda de i iklik yapan ki inin bir hesab yoksa IP adresiyle

varsa kullan c ad yla kaydedilerek hemen sonuccedil goumlzlenebilir Yap lan iccedileriksel herhangi bir

hata ba kalar taraf ndan fark edildi inde duumlzeltilir Geccedilmi sekmesiyle duumlzeltilen sayfalar n

oumlnceki suumlruumlmleri kronolojik s ralamayla takip edilebilir hatta sayfalar aras nda kar la t rma

bile yap labilir Sayfa iccedilerikleri hakk nda Tart ma

sekmesiyle fikir beyan nda bulunulabilinir

Tart malara yorum eklenebilir Denetleme mekanizmas sayesinde telif haklar n n ihlali gibi

durumlarda ihlali yapan kullan c lar engellenebilmektedir

13

Wiki di er ansiklopedilerden farkl olarak Vikipedi GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

(GOumlBL) kullanmaktad r Kullan c lar na oumlzguumlr iccedilerik kat l m e it tarafs z ve uumlcretsiz kat l m

hakk verir Ayr ca diluumllkekonuya goumlre geli mi kategorilendirme sistemine sahiptir Diff

oumlzelli i sayesinde sayfalar aras ndaki fark izlenebilir [29]

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri

ngilizce Content Management System ya da k saca CMS olarak tan nan ccedilerik

Youmlnetim Sistemleri - YS bilgiyi olu turmak ar ivlemek ara t rmak denetlemek ve

yay nlama olana sa layan buumlyuumlk bir veritaban na sahip moduumlllerden olu an buumltuumlnle ik bir

ortamd r YS lerde iccedilerik iki ayr boumlluumlmden olu ur Bunlardan birincisi uumlzerinde i lem

yap lmam olan ham bilgiyi bar nd ran veritaban

di eri ise bu bilginin yerle imini goumlsteren

ablondur ablonda bilginin goumlsterilece i sayfan n goumlrsel boumlluumlmuumlnuuml olu turan yaz tipleri

renkleri gibi tuumlm biccedilim bilgileri saklan r Genellikle PHP benzeri dillerle kodlan r Boumlylece daha

esnek hale gelebilirler [30]

ccedilerik Youmlnetim Sistemleri uluslararas platformda birccedilok organizasyon iccedilin zorunluluk

haline gelen modern bir veri youmlnetimi tekni idir Guumlnuumlmuumlzde iccedilerik youmlnetim sistemleri kendi

iccedilerisinde boumlluumlnmuuml bir yaz l m enduumlstrisi haline gelmi tir Kendi iccedilerisinde portal sistemleri

Wiki sistemleri web-based grupware vb alt dallara ayr lan enduumlstri guumlnuumlmuumlzde halen

geli imini suumlrduumlrmektedir [31]

Web yay nlama sistemi kullan c lar arad klar iccedileri e goumlre veritaban iccedilinde anahtar

kelimeler yazar olu turulma tarihi gibi ccedile itli oumllccediluumltlere goumlre arama yapabilirler Web iccedilerik

youmlnetim sistemleri bilgi portallar olu turmak iccedilin bilgi youmlnetimi hizmeti sunar YS buumlnyesinde

bar nd rd

yaz l m moduumllleri sayesinde herhangi bir kullan c n n web sitesi uumlzerindeki

i lemleri yapabilmesi iccedilin grafiksel kullan c arayuumlzuuml sunar

YSnin temeli iccedileri in olu turulmas ndan son hali olan yay nlanma evresine kadar tuumlm

evrelerde iccedileri i youmlnetme esas na dayan r Ayr ca YS nin iccedileri i E-ticaret ve Muuml teri li kileri

Youmlnetim Sistemleri (MIYS) (ing CRM - Customer Relationship Management System) ile de

payla labilir YS sayesinde iccedilerik yay n

teknik bilgisi olmayan kullan c lar taraf ndan bile

yap labilir Kullan c lar na sade basit ama guumlccedilluuml web taray c s destekli bir uygulama arayuumlzuuml

sunar [32]

14

218 Etiketleme (Folksonomi)

Web 20 sitelerinde goumlze ccedilarpan etiket bulutlar ile kullan c lara ilgilendikleri konulara

ili kin kolay ve h zl ba lant lar sa lanmaktad r Site iccedileri iyle ilgili konular ccedile itli etiketler ad

alt nda s n fland r l r Her etiket iccedilinde bar nd rd makale yaz ba l k ile farkl boyutlarda

olabilmektedir Yani etiketin yaz boyutu ne kadar buumlyuumlkse iccedilinde bar nd rd iccedilerik o kadar

fazlad r ekil 211 de bir etiket bulutu goumlruumllmektedir

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler

Yukar daki popuumller uygulamalar olu turulurken dikkat ccedileken ortak oumlzellikler bu ba l k

alt nda incelenecektir Genel olarak Web sitelerindeki de i im ve geli im tasar m ve arayuumlz

accedil s ndan de erlendirilecektir

221 Logolar

Logolara daha parlak bir goumlruumlntuuml verilirken yans ma efekti bolca kullan lmaktad r

Yans ma efekti dinamik olmayan tuumlm objelere kullan larak siteye derinlik hareket ve modern

bir goumlruumlnuuml kazand r l r Kullan c lar n dikkatini ccedilekmek iccedilin ekil 212 de goumlruumllduuml uuml gibi

logolara rozet eklinde yenilik bildiren kelimeler eklenebilmektedir [33] Bu yenilik bildiren

kelimelerden Beta ifadesiyle s k s k kar la l r Bunun nedeni Web 20 ak m na goumlre

kullan c lar birer yard mc -geli tiriciler olarak benimsenir Sonuccedil olarak ortaya ccedil kan site suumlrekli

geli mekte ve de i mektedir Logolara yerle en Beta bu geli imin bir simgesi haline gelmi tir

[34]

15

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i [34]

222 Butonlar

Butonlarda ise klasik butonlar yerine resim olarak haz rlanan butonlarda oumlzellikle cam

efekti ve renk geccedili (gradient) efekti hacirckimdir Gradient efekti butonlarda logolarda ya da arka

planlardaki renk geccedili lerini daha yumu at r Bir renkten farkl bir renge keskin geccedili lerin oumlnuumlne

geccedililmi olur [33] Ccedile itli buton oumlrnekleri ekil 213 de goumlruumllmektedir

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri

223 Arka Planlar

Web 20 ile sitelerde arka planlar olu turulurken yatay eritlerden ya da duumlz renk

geccedili lerinden faydalan labilinir Her iki ekilde de hedeflenen ortak amaccedil ekil 214 te oldu u

gibi goumlzuuml yormayan tasar mlar gerccedilekle tirmektir [33]

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri

16

224 Ccedilerccedileveler

Site iccedilinde goumlruumlnmez iframe ler yerine ekil 215 deki gibi ccedilerccedilevelerin yuvarlak kouml eli

kutular olarak tasarlanmas

oumln plana ccedil km t r Kouml eleri keskin duumlz kare veya dikdoumlrtgen

biccedilimde kutular art k kullan lmamaktad r Yuvarlak kouml eli kutu yap m iccedilin farkl tekniklerle

olu turulabilecek programlar mevcuttur Resim css ve html teknikleri kullan lacaksa Spiffy

Corners RoundedCornr ve CSS Rounded Box Generator gibi araccedillar kullan labilirken Nifty

Corners Cube ve curvyCorners gibi araccedillar da JavaScript tekni i ile kullan labilinir [33]

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek

225 Menuumller

Site iccedileri inden etkin bir ekilde faydalanabilmek iccedilin menuuml ve sekmeler sade kolay

anla labilir olmal d r Hem goumlrsel hem kullan l menuumller CSS kodlarla olu turulabilir [33]

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i

Yukar da bahsedilen konu Web 20 platformunda olu turulan sitelerin genel oumlzellikleri

olarak alg lanabilir Bu oumlzellikler d nda da tasar mlar olabilmektedir

17

3 AJAX

AJAX kavram n n ilk ccedil k noktas

ubat 2005 de Jesse James Garrett taraf ndan the

Adaptive Path Web sitesinde Ajax A New Approach to Web Applications ba l yla

yay nlanan makaledir [35]

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml [36]

Bu makalede Web uygulamalar olu turulurken tasar mlardaki buumlyuumlleyici geli meler

yenilikccedili ccedilevrimiccedili projelerle desteklenirken bunun yan nda h zl cevap verebilir daha zengin

goumlrsellere sahip masauumlstuuml uygulamalar aras ndaki bo lu a dikkat ccedilekilmi tir Bu bo lu u

dolduran Google Suggest ve Google Maps uygulamalar Adaptive Path sitesinde AJAX olarak

adland r lan Web uygulamalar na yeni yakla m n en iyi oumlrnekleri oldu u belirtilmi tir Klasik

Web uygulamalar n n ccedilal ma modeliyle AJAX l uygulamalar n ccedilal ma modeli

kar la t r lm t r AJAX di er uygulama youmlntemlerinden ay ran oumlzellikleri belirtilmi tir

AJAX yakla m na buumlyuumlk yat r mlar yapan Google n neden AJAX tercih etti i accedil klanm t r

Google Groups Google Suggest Gmail Google Maps ve ard ndan Flickr Amazon nun

A9com servisleriyle kullan c lar n oda haline geldi ine de inilmi tir [35]

AJAX n ccedilekirde i olan XMLHttpRequest (XHR) nesnesi sayesinde de iyi haz rlanm

sa lam ve kolay anla labilir-kullan labilir sitelerin olu umuna dikkat ccedilekilmi tir [35] A a da

18

ise AJAX tekni i kullanan en populer servislerden Google Suggest ve Google Maps hakk nda

k sa bilgi verilecektir

31 Google Suggest

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml

Google Suggest a httpwwwgooglecomigcomplete=1amphl=en

adresine girildi inde

ekil 32 de goumlruumlnen ana sayfaya ula lmaktad r Google Suggest servisinin oumlzelli i arama

motorunda aranacak kelimenin harfleri girilmeye ba land andan itibaren filtreleme yaparak

text alan n n alt na accedil lan boumllmede oumlneriler sunulmaktad r Sadece oumlneri sunmakla da kalmay p

oumlnerileri popuumllarite s ras na goumlre s ralar Kelime tamamlama oumlzelli i sayesinde aranan kelime

tam yaz lmadan gelen oumlnerilerden biri t klanarak istenen sonuca ula labilinir Ayr ca oumlnerilerin

yan nda o kelimeye ait kaccedil sonuccedil oldu u da belirtilir ve bu i lem sadece 1-2 sn iccedilinde

gerccedilekle ir

32 Google Maps

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml

IV

EK LLER L STES

Sayfa

ekil 21 Web 20 kavram

2

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar 3

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar 4

ekil 24 Flickr sitesinin logosu 5

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu 5

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

6

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml 7

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i 9

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi 10

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu 12

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu 14

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i 15

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri 15

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri 15

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek 16

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i 16

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml 17

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml 18

ekil 34 Geleneksel sunucularda istekcevap modeli 20

ekil 35 AJAX n asenkron istekcevap modeli 20

ekil 36 Klasik Web uygulamalar nda t kla-bekle doumlnguumlsuuml 21

ekil 37 T kla-T kla interaktif AJAX uygulamas

21

ekil 38 Geleneksel Web ileti im modeli ile AJAX ileti im modeli 21

ekil 39 Web uygulamas ndaki cevap ak

22

ekil 310 AJAX uygulamalar ndaki istek ak

22

ekil 311 Normal Web ile AJAX uygulamalar n n kar la t rmas

23

ekil 312 Geleneksel istekcevap (requestresponse) youmlntemi 23

ekil 313 Standart AJAX etkile imi 32

ekil 314 E zamanl olmayan ileti im modeli 35

ekil 315 E zamanl ileti im modeli 36

ekil 316 Javascript nesneleri 44

V

ekil 317 DOM a accedil yap s

46

ekil 318 AJAX oumlrne i 49

ekil 319 sonuchtml sayfas n n ekran ccedil kt s

51

ekil 320 denemexml dosyas n n a accedil yap s

53

ekil 321 XML belgesi 55

ekil 322 Oumlrnek bir XML dokuumlman yap s

56

ekil 323 denemexsd nin ekran goumlruumlntuumlsuuml 65

ekil 41 Flex uygulamalar n n i lem ak emas

75

ekil 42 Flex arayuumlzuuml 76

ekil 51 Kodlama algoritmas

79

ekil 52 Katalo un ilk sayfas n n ekran goumlruumlntuumlsuuml 81

ekil 53 Katalo un 23 sayfa goumlruumlntuumlsuuml 82

ekil 54 Katalo un sayfa ccedilevirme efektli goumlruumlntuumlsuuml 83

ekil 55 Katalo un navigasyon ccedilubu u 84

ekil 56 Tuumlm Sayfalar duuml mesi t kland ndaki ekran goumlruumlntuumlsuuml 85

ekil 57 Zoom oumlzelli i 86

VI

TABLO L STES

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu 10

Tablo 31 Standart XHR nesnesinin oumlzellikleri 30

Tablo 32 Standart XHR nesnesinin fonksiyonlar

31

Tablo 33 De i ken tuumlrleri 41

Tablo 34 leccediller ve goumlrevleri 41

Tablo 35 kili i leccediller 42

Tablo 36 DTD karakterleri ve accedil klamalar

61

Tablo 37 DTD ccedilindeki niteliklerin de er ve accedil klamalar

62

Tablo 38 Varsay lan de erler ve accedil klamalar

62

Tablo 39 XML Belgelerinde kullan lan varl k bildirimleri 67

VII

KISALTMALAR L STES

AJAX Asenkron JavaScript ve XML

API Application Programming Interface (Uygulama Program Arayuumlzuuml)

ASP Active Server Pages (Aktif Sunucu Sayfalar )

CDNs Content Distributed Networks ( ccedilerik Da t c A lar)

CMS Content Management System ( ccedilerik Youmlnetim Sistemi)

CGI Common Gateway Interface (Genel Geccedili Arayuumlzuuml)

CSS Cascading Style Sheets (Basamakl Stil Sayfalar )

DFA DART for Advertisers

DOM Document Object Model (Doumlkuumlman Nesne Modeli)

DTD The Document Type Definition (Dokuumlman Tipi Tan mlama)

DWR Direct Web Remoting ( Direkt Web Eri imi)

ECMA European Computer Manufacturers Association (Avrupa Bilgisayar

Uumlreticileri Birli i)

GOumlBL GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

HTML Hyper Text Markup Language (Yard ml Metin aretleme Dili)

HTTP Hypertext Transfer Protocol (Yard ml Metin Aktar m Protokoluuml)

IDE Integrated Development Environment (Tuumlmle ik Geli tirme Ortam )

JSP Java Server Pages (Java sunucu Sayfalar)

LAN Local Area Network (Yerel Alan A )

MIYS E-ticaret ve Muuml teri li kileri Youmlnetim Sistemleri

MSN Microsoft Network

OOP Object Oriented Programming (Nesne Youmlnelimli Programlama)

PHP Hypertext Preprocessor (Yard ml Metin Oumlni leme)

PIs Processing Instructions ( lem Accedil klamalar )

RIA Rich Internet Applications (Zengin nternet Uygulamalar )

VIII

RPC Remote Procedure Call (Uzaktan Yordam Ccedila rma)

SAX Simple API for XML (XML iccedilin Basit API)

WIKI What I Know is (Ne Biliyorsam)

W3C World Wide Web Consortium (Duumlnya Ccedilap nda A Birli i)

XML eXtensible Markup Language (Geli tirilebilir aretleme Dili)

XHR XMLHttpRequest

XHTML Extensible HyperText Markup Language (Geli tirilebilir Yard ml Metin

aretleme Dili)

XSD eXtensible Schema Document(Geni letilebilir ema Dokuumlman )

XSL Extensible Stylesheet Language (Geli tirilebilir Biccedilimlendirme Dili)

XSLT Extensible Stylesheet Language Transformations (Geli tirilebilir

Biccedilimlendirme Dil Doumlnuuml uumlmleri)

IX

OumlZET

Yuumlksek Lisans Tezi

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat Uumlniversitesi

Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Elektronik-Bilgisayar E itimi Anabilim Dal

2009 Sayfa 107

Gerccedilekle tirilmi olan bu uygulama kapsam nda Flex program ve Web 20 n

ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) teknolojisi kullan larak F rat

Uumlniversitesini tan tan kolayl kla guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA- Rich

Internet Applications) oumlrnek bir ccedilevrimiccedili katalog tasar m ve gerccedilekle tirimi yap lm t r

Projenin gerccedilekle tirim a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin

anlat mlar n iccedileren bir yol haritas olu turulmu tur

Anahtar soumlzcuumlkler AJAX RIA Web 20 ccedilevrimiccedili katalog e-dergi

X

ABSTRACT

Master Thes s

ONLINE CATALOG DESIGN USING AJAX TECHNOLOGY

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Electronic and Computer Education

2009 Page 107

Embracing in this comparison F rat University is introduced by using Flex program and

AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) technology which forms Web 20 Also RIA (Rich

Internet Applications) is easily renowated which is instance for online catalog design A road

map including realization of the project and tracing methods are illustrated

Keywords AJAX RIA Web 20 online catalog e-journal

1

1 G R

Web in geli im suumlrecinde ccedile itli youmlntemler kullan l r Bu youmlntemlerin farkl amaccedillara

hizmet etmeye ba lamas yla Web te ak mlar meydana gelmi tir Bu ak mlardan ilki Web 10

ak m olarak adland r l r Bu ak mda kullan c lar bilgilendirmeye youmlnelik iccedilerik sunumu

yap lmaktad r [1]

Web 20 ak m ise internet sitelerinin bilgi bar na olmas ndan i leyen platformlara

ta nmas

olarak tan mlanabilir Web 20 RIA (Rich Internet Applications- Zengin nternet

Uygulamalar ) i lemleri internet sunucu mimarisi temeline dayanmaktad r RIA da beraberinde

kulland AJAX Flex gibi teknolojiler uumlzerine kuruludur [1]

Baz yeni teknolojilerle de i en World Wide Web duumlnyas Web 20 RIA AJAX

(Asynchronous JavaScript and XML- E zamanl olmayan JavaScript ve XML) terimleriyle izah

edilmektedir

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

Bu tez ccedilal mas yla Web 20 n ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript

and XML) teknolojisi ve Flex program kullan larak F rat Uumlniversitesini tan tan kolayl kla

guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA-Rich Internet Applications) oumlrnek bir

ccedilevrimiccedili (online) katalog tasar m yap lmas hedeflenmi tir Projenin gerccedilekle tirim

a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin anlat mlar n iccedileren bir yol

haritas olu turulmas amaccedillanm t r Bu tez ccedilal mas sonucunda geli tirilen yaz l mla kolay

guumlncellenebilen katalog haz rlanmas na katk sa lanmas amaccedillanm t r

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

Bu tez ccedilal mas 6 boumlluumlmden olu mu tur 1 Boumlluumlm giri i olu turmaktad r 2Boumlluumlmde

Web 20 ak m incelenecektir 3 Boumlluumlmde AJAX teknolojisi accedil klanacakt r 4 Boumlluumlmde

yaz l m gerccedilekle tirme arac olarak kullan lan Flex tan t lacakt r 5 Boumlluumlmde gerccedilekle tirilmi

ccedilevrimiccedili katalog hakk nda bilgi verilecektir 6 Boumlluumlmde ccedilal man n sonuccedillar

ve gelece e

youmlnelik oumlneriler bulunmaktad r

2

2 WEB 20 AKIMI

Ccedilo u teknolojilerde oldu u gibi yenilik aray ihtiyaccediltan do ar Yeni Web ak mlar n n

do u u da 2001 y l ndaki tuumlm duumlnyay etkileyen kriz sonras nda iflas eden irketlerin yeniden

aya a kalkma ccedilabalar n n bir sonucu olarak ortaya ccedil km t r [2 3] Web 20 ak m 2005 te ilk

kez OReilly ve MediaLive International aras nda gerccedilekle en bir beyin f rt nas s ras nda

uumlretilmi bir kavramd r [3] Web 20 kavram World Wide Web teknolojisinde kullan lan

de i en ve geli en e ilimlere verilen bir ad olarak da tan mlanabilmektedir

ekil 21 Web 20 kavram

[4]

Web 20 kavram ekil 21 de goumlsterildi i uumlzere Web bir uygulama platformu ve sosyal

etkile imli olma oumlzelliklerini bar nd r r Ccedilevrimiccedili hayat n ba lang c ve devam n temsil eder

Say sal ortamda kendini ifade etme imkacircn sunar Kullan c lar (oku-yaz oumlzelli i ile) Web te

kat l mc kimlik kazan r

Asl nda Web 20 ortam n 1964 y l nda McLuhan Global Koumly terimini kullanarak

ortaya atm t r McLuhan Global Koumlyuuml gelecekte ileri teknolojiye geccedililmesiyle ve toplumlar

aras nda s n rlar n kalkmas yla duumlnyan n her kouml esinde teknolojiyi kullanan herkesin co rafi

s n rlar ve s n rlamalar olmaks z n diledikleri ki iyle ileti im kurabilecekleri

haberle ebilecekleri ve payla mda bulunabilecekleri bir ortam olarak tan mlam t r [5]

Mc Luhan n n tan m ndan guumlnuumlmuumlze kadar geccedilen suumlreccedil iccedilinde kullan c ihtiyaccedillar

da

de i im ve geli im goumlstermi tir Bu ihtiyaccedillar kar lamak iccedilin genel olarak internet

uygulamalar n n daha zengin bir arayuumlz ile sunulmas n sa layan uygulamalar Zengin nternet

Uygulamalar ad alt nda k sa zaman oumlnce hayat m za girmi tir

RIA uygulamalar s radan HTML web uygulamalar ile standart masauumlstuuml uygulamalar

aras ndaki bo lu u dolduran bir geli tirme platformudur Web arayuumlzuumlnde basit HTML ile

3

s n rl kalmadan masauumlstuumlndeki zengin goumlrsel ouml eleri program niteli inde kullanabilecek her

tuumlrluuml araccedil RIA konseptini uygulamaktad r [6]

Kullan c lar art k iccedilerik uumlreticilerin s n rlar n kald rarak kullan c n n yan s ra kat l mc

olarak ta nitelendirilerek etkile imli bir rol uumlstlenmi lerdir nternetin bu yeni gereksinimlere

cevap vermesiyle ortaya ccedil kan Web 20 doumlnuuml uumlmuuml hem kullan c say s nda art a neden

olmu tur hem de kullan c lar n iccedilerikleri yani mesajlar olu turdu u ve payla t buumlyuumlk bir

guumlce doumlnuuml muuml tuumlr Bu guumlcuumln oumlnemini ccedilabuk anlayan kurulu lar mimarilerine AJAX da dacirchil

ederek oumlnce arama motorlar n Google Yahoo yu daha sonra MSN yi Hotmail i bloglar

(Myspace Bloggercom Blogcucom gibi) Youtube u Wikileri ve sosyal a sitelerini

(Facebook Twitter Orkut vb) ke fetmi lerdir Bu ke iflerin sonucunda McLuhan n Global

Koumly uumlnuumln 21 Yuumlzy lda tam olarak gerccedilekle ti i soumlylenebilir Bu interaktif siteler sayesinde

ayn anda milyarlarca ki inin rk dil din ya am tarz e itim ya cinsiyet statuuml goumlzetmeksizin

e zamanl payla mda bulunup kendi ccedilevreleri ve ba ka ccedilevrelerle ileti ime geccedilebilmektedirler

ekil22 de goumlsterilen irketler Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan sitelerin oumlzellikle ccedilevrimiccedili

faaliyet goumlsteren reklacircm irketleri pazarlama ve ticari irketler perspektifinden bak ld nda da

oumlnemli bir potansiyele sahip kitle ileti im araccedillar olarak goumlruumlluumlr [7]

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar [8]

Kitle ileti im arac olarak kullan labilen bu uygulamalar iccedilin birccedilok geli tirme ortam

mevcuttur Adobe Flex AJAX Java Applet Adobe Flash ve Microsoft Silverlight uygulamalar

en ccedilok bilinen RIA uygulamalar d r A a da da bu uygulamalarla olu turulmu Web 20

platformunda oumlne ccedil kan popuumller uygulama oumlrnekleri incelenecektir [7]

4

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar

kinci nesil internet hizmeti olarak literatuumlre giren Web 20 ak m yla internet sitelerinin

ccedilehresi de i mi tir nternet siteleri art k masauumlstuuml uygulamalar ile internet uygulamalar

aras nda bir koumlpruuml goumlrevi uumlstlenmi tir A a da bu ak m n popuumller uygulamalar ndan oumlrnekler

bulunmaktad r

211 Double Click - Google AdSense

Google firmas na ait iki uygulama da reklacircm verenlerin ve yay nc lar n web uumlzerinden

reklacircm hizmeti sunmas n sa layan sitelerdir Her reklacircmc n n hedefi tuumlketicilerin isteklerine

uygun ccediloumlzuumlmler sunmakt r Bu ccediloumlzuumlm ise Web 20 la reklacircmlar n profilini de i tirmi tir Art k

istenmeyen kendili inden accedil lan reklacircm pencerelerinin yerini kullan c n n bilgisayar na

yerle tirilmi ccedilerezlerden ccedilekti i bilgilere dayanarak kullan c n n ilgisini ccedilekebilece ini tahmin

etti i rahats z edici olmayan metin ya da resim tabanl

reklacircmlar alm t r

DoubleClick in di er reklacircm firmalar ndan ayr lan youmlnuuml reklacircmc lar iccedilin DART

oumlnerisiyle k saca DFA (DART for Advertisers) ile reklacircm youmlnetimi ve servis ccediloumlzuumlmlerinde

kullan c lar na dijital pazarlama programlar n n tuumlmuumlnuuml kapsayan youmlnetimi kolay daha iyi bir

arayuumlze sahip h zl geni bir arama sistemine sahip de eri artan sitelerin trafik ak n

belirleyen bir ccediloumlzuumlm olmu tur DoubleClick daha ccedilok grafiksel reklacircmlar yay nlamaktad r

Oumlnceleri Web 10 uygulamalar aras nda say lan bu site Web 20 doumlnuuml uumlmuumlnuuml ba ar yla

gerccedilekle tirmi tir [9]

Google AdSense ise web sitesi yay nc lar n n site iccedileri iyle alakal dinamik ve goumlze

batmayan Google reklacircmlar n

web sitelerinde goumlstererek kullan c lar n bu reklacircmlara

t klamalar yla para kazanmalar n sa laman n h zl ve kolay bir yoludur Uumlcretsiz olan bu

program sayesinde her t klama ve goumlsterim iccedilin site sahiplerine oumldeme yap l r [10] Bu

uygulamalar sayesinde Web de daha ak ll bir sisteme do ru youmlnelim ba lam t r

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar [11 12]

5

212 Flickr

Yahoo nun sundu u bir hizmet olan uumlcretsiz foto raf arama ve payla m sitesi Flickr

ayn zamanda web servisi ve ccedilevrimiccedili topluluk platformudur Web 20 n ilk uygulamalar ndan

biridir Foto raf payla m nda en popuumller sitelerin ba nda gelmektedir ccedileri inde yakla k

olarak 3 milyar

a an foto raf bulunmaktad r Yenilikccedili ccedilevrimiccedili topluluk araccedillar foto raflar

etiketlemeye ve s n fland rmaya yard mc olur Bu da popuumllaritesindeki ciddi art n

nedenlerinden biridir

Flickr a imaj yuumlkleyebilmek iccedilin Yahoo dan bir e-mail adresiyle sisteme giri

yap lmal d r Payla lmak istenen foto raflar uumlcretli uumlyelik olmadan her imaj iccedilin 5 Mb l k

s n rlamayla ayda toplam 100 Mb a kadar yuumlkleme yap labilir Sadece foto raf eklemenin

d nda imajlar uumlzerinde duumlzenlemeler yap labilir Belirlenen alanlara notlar eklenebilir

Be enilen foto raflara yorumlar eklenebilir Ccedile itli gruplara uumlye olunup ileti im kurulabilir

Ayr ca API leri sayesinde XML-RPC (Remote Procedure Call- Uzaktan Yordam Ccedila rma)

arabirimi kullanarak flickr sitesindeki foto raflarla ilgili bilgileri proseduumlrler sayesinde XML

format nda al p ayr t rarak ba ka bir programda kullan labilinir Flickr daki blog grup ve

etiketleme alt yap s bu API lere dayanmaktad r [13]

ekil 24 Flickr sitesinin logosu [14]

213 BitTorrent

BitTorrent internet uumlzerinden yuumlksek h zlarla iccedileri in da t ld duumlnya ccedilap nda bir

standartt r Ayr ca 150 milyondan fazla kullan c ya sahip en son p2p (peer to peer) dosya

payla m youmlntemlerinden biridir Di er p2p payla m programlar ndan fark sabit olmayan

ba ms z sunucu tan mlama dosyalar sayesinde sabit bir sunucuya ihtiyaccedil olmaks z n belirli bir

protokol ccedilerccedilevesinde indirme (download) yaparken yuumlkleme (upload) yap lmas na da izin

vererek payla ma devam edebilmesidir [15]

Python programlama diliyle yaz lm bir uygulamad r [15]

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu [16]

6

Bit Seli olarak da ccedilevirebilece imiz ccedilok h zl bir sistemdir BitTorrent sayesinde

oldukccedila buumlyuumlk boyutlu videolara ses ya da yaz l m dosyalar na daha h zl daha ucuz ve daha

kolay bir ekilde ula labilmeyi sa lar

Guumlnuumlmuumlzde ccedilerik Da t c A lar (Content Distributed Networks-CDNs) guumln geccediltikccedile

popuumllaritesini art rmaktad r Bittorent kullan m n n 2004 te internet te teknik standartlar ve

youmlnetim konusunda yetkili organ olan W3C (World Wide Web Consortium - Duumlnya Ccedilap nda

A Birli i) taraf ndan yap lan bir ccedilal maya goumlre P2P ba lant lar n toplamda 60 n tuumlm

internet trafi inin ise 30 unu a aca tahmin edilmektedir

BitTorrent le dosya transferi yap l rken oumlncelikle bilgisayarda BitTorrent stemci

(Client) yuumlkluuml olmal d r stemci yaz l mlara oumlrnek Flashget Azureus BitTorrent Torrent

ABC LimeWire vb yaz l mlar olabilir ekil 26 ve ekil 27 de en popuumller uygulamalardan

Torrent yaz l m n n kurulum ve arayuumlz oumlrne i goumlruumllmektedir

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

7

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml

BitTorrent istemciler BitTorrent Protokol uygulamalar n yapar Her istemci bu

protokoluuml kullanarak dosyalar n kullan c lar n BitTorent in kulland protokole sahip

duumlnyadaki tuumlm iccedileriklere h zl ve guumlvenilir bir ekilde eri mesine izin verir stenilen iccedileri in

indirilebilmesi iccedilin gerekli tan mlama bilgilerinin bar nd

torrent uzant l bir dosyaya

ihtiyaccedil vard r Bu torrent dosyalar n ccedile itli duyuru sitelerinden ya da Web den temin edildikten

sonra istemciler yukar da bahsedilen herhangi bir torrent yaz l m kullanarak bu dosyay accedilarlar

ndirme ba lad anda indirilmek istenen dosyay payla an kullan c lar n olu turdu u kuumlccediluumlk

a a (swarm) dacirchil olurlar Bu kuumlccediluumlk a daki her kullan c dosyan n indirdi i boumlluumlmuumlnuuml di er

kullan c larla payla mas gerekir Tuumlm bu i lemleri de takipccedili (tracker) isimli bir sunucu kontrol

eder Yakla k olarak 256 Kb buumlyuumlkluuml uumlndeki bu kuumlccediluumlk boyutlu dosyalara indeksleyici

(indexer) de denmektedir Kuumlccediluumlk bir a

kurulmas iccedilin tuumlm dosyaya sahip en az bir da t c n n

(seeder) olmas gerekir Da t c lar herhangi bir dosyay yuumlkleyen kaynaklard r O dosyan n

tamam n

kendi bilgisayar na indiren her kullan c art k bir da t c

olur Fakat da t c olmak

kullan c lar n insiyatifindedir ndirme i lemi bittikten sonra o dosya payla ma accedil k tutulmazsa

di er kullan c lar da t c dan bu dosyay ccedilekerek indirme i lemini h zland ramazlar Da t c

say s

ne kadar artarsa indirme i lemi o kadar h zl olur ndirme yapan kullan c lara da grup

uumlyeleri (peers) denilmektedir Torrent dosyas n indiren kullan c lar izleyicilere (tracker) dosya

hakk nda bilgi goumlnderirler di er kullan c lar (peers) ise izleyicilere ba lanarak kimde hangi

dosyan n hangi parccedilalar n n oldu unu ouml renirler zleyiciler uumlzerinden kesinlikle dosya transferi

8

gerccedilekle mez sadece kaynak payla l r Hangi kullan c ne kadar dosya ccedilekti ve ne kadar

yuumlkledi gibi istatistiksel bilgileri de bar nd rabilir [16 17]

Sadece indirme i lemi yap p kaynak olmay istemeyen ki ilere leecher (suumlluumlk) denir Bu

anlay a sahip ki iler gruplar iccedilinde ho kar lanmazlar Bir torrent dosyas payla m nda

kaynak (seed) say s s f r ise yani dosyan n tamam na sahip ki iler payla mdan ccedilekilmi lerse

eksik dosyaya sahip buumltuumln uumlyeler (peer) birbirleri aras nda veri al veri i yaparak eksik

parccedilalar indirebilecekleri bir kaynak olmad ndan belli bir yuumlzdesi tamamlanm dosyaya

sahip olarak kal rlar Bu durumda daha oumlnce dosyay indirmi ve dosyan n tamam na sahip olan

bir kullan c

eksik parccedilalar goumlndermek iccedilin dosyay yeniden payla ma accedilabilir (seed eder) Bu

olaya reseed etme denir [18]

214 Sosyal A Siteleri

Sosyal a lar bireyler aras ndaki ki isel veya profesyonel ili kilerin olu turuldu u

duumlzenlendi i a d r [19] Son y llardaki bilgi teknolojilerindeki geli meler sosyal a lar n gerccedilek

ya amdakinden daha farkl bir ekilde yeniden yap lanmas n

sa lam t r Herhangi bir

irketteki yerel a iccedilinde personelin e-posta al p-goumlndermesiyle olu an etkinlik ve e-posta

gruplar ilk ccedilevrimiccedili sosyal a oumlrneklerinden say labilir Daha sonra h zla hayat m za giren

bloglar wikiler ve sosyal a siteleri gibi sosyal i birli i sa layan teknolojilerin geli mesi

insanlar n ileti im kurduklar bilgi resim muumlzik video payla t klar ve birbirleriyle suumlrekli

haberle tikleri ccedilevrimiccedili sanal topluluklar n olu mas n sa lam t r [20] Bu topluluklar n h zla

yay lmas n n temelinde kullan c lar n bireysel aktivitesine ba l olarak duygu ve duuml uumlncelerini

bilgiyi guumlncel haberleri tavsiyelerini be enilerini payla ma fikri vard r A a da sosyal a

sitelerinden en popuumller olanlar iccedilinde yer alan Facebook incelenecektir [7]

2141 Facebook

En yayg n sosyal a sitesi Facebook Amerika Birle ik Devletleri nde 4 ubat 2004

tarihinde Harvard Uumlniversitesinde ouml renci Mark Zuckerberg taraf ndan kurulmu tur Facebook

oumlncelikle Harvard ouml rencileri iccedilin kurulmu tu Daha sonra h zla tuumlm duumlnyaya yay lm t r

Kullan c lar siteyi uumlcretsiz uumlye olarak kullanabilmektedir Site gelirini banner reklamlar ndan ve

sponsor gruplar ndan almaktad r Duumlnyan n en popuumller Web 20 blogu TechCruncha goumlre

Amerika Birle ik Devletleri ndeki uumlniversitelerdeki ouml rencilerin 85inin facebookda bir

hesab bulunmakta ve bunlar n 60 her guumln ba lanmaktad r 85 her hafta 93 her ay

ba lananlar aras ndad r [21] Facebook sitesinden ba ms z Web 20 ak m n yak ndan takip

9

eden bir blog sitesi olan insidefacebook 2009 Ocak ay n n ba nda yay nlad habere goumlre

facebook kullan c say s a a daki grafikte goumlruumllduuml uuml gibi yakla k 140 milyonu bulmu tur

Milyonlar a k n aktif uumlye say s yla guumlnde ortalama 150 bin aktif kullan c yla sanal duumlnyan n en

popular sitesi olmu tur [22]

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i [23]

Aktif kullan c lar n iccedileri e katk s a a daki istatistik sonuccedillar n do urmu tur [22]

13 milyon kullan c durumlar n en az ndan guumlnde bir kez guumlncellenmektedir

25 milyon kullan c her guumln Sayfa hayran (fan of Pages) olmaktad r

Siteye her ay 700 milyon foto raf yuumlkleniyor ki toplam foto raf rakam yakla k 10

milyar bulmaktad r

Her ay 4 milyon video yuumlklenmektedir

Her ay 15 milyon iccedilerik parccedilas (web linki yeni hikacircyeler blog yaz lar notlar

foto raflar vb) payla ma sunulmaktad r

Her ay 2 milyon etkinlik olu turulmaktad r

Sitede 19 milyon adet aktif grup varl n suumlrduumlrmektedir

Yukar da belirtilen bu rakamlar sosyal ileti im a lar n n ne kadar ciddi boyutlarda bir

kapasiteye sahip oldu unu goumlstermektedir

10

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi [22]

Facebook ve ona en yak n rakibi sosyal ileti im web sitesi olan MySpace compete de

kar la t r ld nda yukar daki grafik elde edilmektedir

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu

Tarih 032008 032009 Kullan c

Ayl k Y ll k

facebookcom

91054535 234

1951

myspacecom

55594761 48

-114

Tablo 21 de Mart 2008 ile Mart 2009 aras ndaki ayl k aktif ziyaretccedili say s n

goumlstermektedir Compete verilerine goumlre Aral k 2008 de facebook myspace in kullan c say s n

yakalam t r Tablo 21 deki verilere goumlre bir oumlnceki y la goumlre Facebook taki kullan c say s nda

ayl k 234 luumlk bir art varken MySpace 48 lik bir buumlyuumlmeye sahiptir Yakla k olarak

ayl k MySpace Facebook u 5 kat geriden takip etmektedir Facebook taki bir oumlnceki y la

goumlre 1951 lik buumlyuumlmeye kar n myspace de 114 luumlk kuumlccediluumllme goumlruumllmektedir Elde edilen

veriler ileriki y llarda bu rakamlar aras ndaki uccedilurumun artaca n i aret etmektedir

Facebooktaki bu h zl buumlyuumlme ekonomi ve ticari sektoumlruumlnuumln de ilgisini ccedilekmektedir Oumlnemli bir

yat r m alan olarak giri imcileri cezbetmektedir

Facebook youmlneticilerinden Peter Thiel ise Facebookun iccedil de erinin 8 Milyar dolar

oldu unu ve proje gelirlerinin 2015 y l iccedilin 1 milyar dolar oldu unu soumlylemektedir [24]

Duumlnyaca tan nm Microsoft irketi 24 Ekim 2007 de Facebooku 16l k hissesini 240 milyon

dolara sat n alm t r Google ve di er irketler de gittikccedile de er kazanan Facebook hisselerine

youmlnelmektedir [24]

11

215 Web Guumlnluumlkler

ngilizcedeki Web

ve log kelimelerinin birle iminden olu an Blog kelimesi internet

uumlzerinden ki ilerin istedikleri konu hakk nda fikir beyan edebilecekleri kendilerini kolayca

ifade etmelerini sa layacak bir ortamd r

Bloglar genellikle en yeni yorum ve yaz lardan eski tarihli yorum ve yaz lara do ru

s ralanm web tabanl yay nlar

belirtir Bloglar n iccedileri i suumlrekli guumlncellendi i iccedilin sadece

bloglar iccedilin kurulmu oumlzel indeksleme mekanizmalar ve arama motorlar bulunmaktad r [25]

Duumlnya ccedilap nda indeksleme mekanizmalar n n en oumlnde geleni Technorati firmas

milyonlarca blog okuyucusu iccedilin her geccedilen guumln 15 milyondan fazla yeni blogu

indekslemektedir [26] Forrester in ara t rma irketlerinden internet ile ilgili ciddi bir ara t rma

kurumu olan JupiterResearch uumln 2008 A ustos unda bloglar uumlzerine gerccedilekle tirdi i

ara t rmada internet kullan c lar na 40 soruluk kapal uccedillu soru youmlneltilmi tir Bu ara t rma

sonucunda geccedilti imiz doumlrt y l iccedilerisinde bloglar n okunma oranlar nda 300 oran nda bir art

oldu u ortaya ccedil km t r Belki ilgimi ccedilekecek bir bloga ula abilirim duuml uumlncesi ile kullan c lar

okuduklar bloga eklenmi

olan di er linkleri de takip edebiliyorlar S k blog okuruyum

diyenlerin 38 i yeni bir blogu okudu u blogun linklerinden ke fetti ini belirtmi tir

Ara t rmaya kat lan blog okurlar n n 34 uuml Web te dola rken yeni bir blogla tan t n 11 i

blog arama motorlar n kulland n

belirtmi [27]

Bloglar n bu kadar yayg nla mas n n nedenlerinde biri de internet gezginler sanal

acirclemdeki tek duumlze yorumsuz hatta bazen oldukccedila bilimsel bir dille yaz lm yaz lardan

s k ld klar iccedilin bloglar tercih etmektedir Bloglarda ki iler gittikleri bir seminer hakk ndaki

yorumlar n kulland klar bir uumlruumln hakk ndaki fikirlerini k saca hayata dair kendi yorumlar n

katarak ba ka ki ilerle payla abilmektedirler

216 Wiki

Bilgiye ula mak iccedilin eskiden oldu u gibi kitap ya da ansiklopediler kullan lmamaktad r

Guumlnuumlmuumlzde kuumlreselle menin ve geli en teknolojinin etkisiyle tuumlm kaynaklara bilgisayar

uumlzerinden ula lmas elde edilen bilgilerin k sa suumlrede derlenebilmesine imkacircn vermi tir

Wiki ler kullan c lar n uumlzerinde istedi i gibi duumlzenlemeler yapmas na izin veren bilgi

sayfalar toplulu udur ngilizce What I Know is soumlzcuumlklerinin k saltmas

olan Wiki

Bildi im kadar yla anlam na gelir [28]

12

Wikilerin ccedilal ma prensibi u ekilde accedil klanabilir Bir web program script ya da script

grubu sayesinde veritaban na yaz lm olan ya da sadece dosya halindeki verileri okur bu

verileri HTML kodlar ile de i tirir ve Web taray c s na yans t r

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu

Wiki dilini kullanan ve internetin en geni iccedileri ine sahip ccedilevrimiccedili ansiklopedisi

Vikipedi 22 Ocak 2007de Alt n Oumlruumlmcek 2006 En yi ccedilerik oumlduumlluumlnuumln sahibi oldu

Wikipediaorg taraf ndan geni kitlelere tan t lan Wiki dili pek ccedilok farkl programlama

platformunda Javascript ASP PHP C++ vb kullan labilmektedir

2161 Wiki Kullanman n Avantajlar

Web proje gruplar

projeleri olu tururken ekiplere ayr ld iccedilin programc lar kendi

goumlrevi d ndaki ccedilal malarda neler yap ld n

tam olarak bilemez ccedileri in yap land r lmas nda

geli melerden sadece iccedilerik koordinatoumlrleri haberdard r An nda yap goumlster oumlzelli iyle Wikiler

bu sorun iccedilin pratik bir ccediloumlzuumlm te kil eder

ndekslenme yapan sitelerde bile arama yap l rken defalarca ayn siteye girilebilir yahut

aran lan bilgiyi bulmak ccedilok zaman alabilir Wiki gereksiz tekrarlardan kurtar r steyen herkes

wiki iccedileri indeki bilgileri eksik ya da hatal

ise de i tirilebilir veya kald rabilir Bu i lemleri

yapan wiki youmlneticilerine wikipedist denir Wikipedistler sayfa duumlzenlemelerine ve iccedilerik

zenginle tirmeye yard mc olurlar

Wiki de de i iklik yap ld nda de i iklik yapan ki inin bir hesab yoksa IP adresiyle

varsa kullan c ad yla kaydedilerek hemen sonuccedil goumlzlenebilir Yap lan iccedileriksel herhangi bir

hata ba kalar taraf ndan fark edildi inde duumlzeltilir Geccedilmi sekmesiyle duumlzeltilen sayfalar n

oumlnceki suumlruumlmleri kronolojik s ralamayla takip edilebilir hatta sayfalar aras nda kar la t rma

bile yap labilir Sayfa iccedilerikleri hakk nda Tart ma

sekmesiyle fikir beyan nda bulunulabilinir

Tart malara yorum eklenebilir Denetleme mekanizmas sayesinde telif haklar n n ihlali gibi

durumlarda ihlali yapan kullan c lar engellenebilmektedir

13

Wiki di er ansiklopedilerden farkl olarak Vikipedi GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

(GOumlBL) kullanmaktad r Kullan c lar na oumlzguumlr iccedilerik kat l m e it tarafs z ve uumlcretsiz kat l m

hakk verir Ayr ca diluumllkekonuya goumlre geli mi kategorilendirme sistemine sahiptir Diff

oumlzelli i sayesinde sayfalar aras ndaki fark izlenebilir [29]

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri

ngilizce Content Management System ya da k saca CMS olarak tan nan ccedilerik

Youmlnetim Sistemleri - YS bilgiyi olu turmak ar ivlemek ara t rmak denetlemek ve

yay nlama olana sa layan buumlyuumlk bir veritaban na sahip moduumlllerden olu an buumltuumlnle ik bir

ortamd r YS lerde iccedilerik iki ayr boumlluumlmden olu ur Bunlardan birincisi uumlzerinde i lem

yap lmam olan ham bilgiyi bar nd ran veritaban

di eri ise bu bilginin yerle imini goumlsteren

ablondur ablonda bilginin goumlsterilece i sayfan n goumlrsel boumlluumlmuumlnuuml olu turan yaz tipleri

renkleri gibi tuumlm biccedilim bilgileri saklan r Genellikle PHP benzeri dillerle kodlan r Boumlylece daha

esnek hale gelebilirler [30]

ccedilerik Youmlnetim Sistemleri uluslararas platformda birccedilok organizasyon iccedilin zorunluluk

haline gelen modern bir veri youmlnetimi tekni idir Guumlnuumlmuumlzde iccedilerik youmlnetim sistemleri kendi

iccedilerisinde boumlluumlnmuuml bir yaz l m enduumlstrisi haline gelmi tir Kendi iccedilerisinde portal sistemleri

Wiki sistemleri web-based grupware vb alt dallara ayr lan enduumlstri guumlnuumlmuumlzde halen

geli imini suumlrduumlrmektedir [31]

Web yay nlama sistemi kullan c lar arad klar iccedileri e goumlre veritaban iccedilinde anahtar

kelimeler yazar olu turulma tarihi gibi ccedile itli oumllccediluumltlere goumlre arama yapabilirler Web iccedilerik

youmlnetim sistemleri bilgi portallar olu turmak iccedilin bilgi youmlnetimi hizmeti sunar YS buumlnyesinde

bar nd rd

yaz l m moduumllleri sayesinde herhangi bir kullan c n n web sitesi uumlzerindeki

i lemleri yapabilmesi iccedilin grafiksel kullan c arayuumlzuuml sunar

YSnin temeli iccedileri in olu turulmas ndan son hali olan yay nlanma evresine kadar tuumlm

evrelerde iccedileri i youmlnetme esas na dayan r Ayr ca YS nin iccedileri i E-ticaret ve Muuml teri li kileri

Youmlnetim Sistemleri (MIYS) (ing CRM - Customer Relationship Management System) ile de

payla labilir YS sayesinde iccedilerik yay n

teknik bilgisi olmayan kullan c lar taraf ndan bile

yap labilir Kullan c lar na sade basit ama guumlccedilluuml web taray c s destekli bir uygulama arayuumlzuuml

sunar [32]

14

218 Etiketleme (Folksonomi)

Web 20 sitelerinde goumlze ccedilarpan etiket bulutlar ile kullan c lara ilgilendikleri konulara

ili kin kolay ve h zl ba lant lar sa lanmaktad r Site iccedileri iyle ilgili konular ccedile itli etiketler ad

alt nda s n fland r l r Her etiket iccedilinde bar nd rd makale yaz ba l k ile farkl boyutlarda

olabilmektedir Yani etiketin yaz boyutu ne kadar buumlyuumlkse iccedilinde bar nd rd iccedilerik o kadar

fazlad r ekil 211 de bir etiket bulutu goumlruumllmektedir

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler

Yukar daki popuumller uygulamalar olu turulurken dikkat ccedileken ortak oumlzellikler bu ba l k

alt nda incelenecektir Genel olarak Web sitelerindeki de i im ve geli im tasar m ve arayuumlz

accedil s ndan de erlendirilecektir

221 Logolar

Logolara daha parlak bir goumlruumlntuuml verilirken yans ma efekti bolca kullan lmaktad r

Yans ma efekti dinamik olmayan tuumlm objelere kullan larak siteye derinlik hareket ve modern

bir goumlruumlnuuml kazand r l r Kullan c lar n dikkatini ccedilekmek iccedilin ekil 212 de goumlruumllduuml uuml gibi

logolara rozet eklinde yenilik bildiren kelimeler eklenebilmektedir [33] Bu yenilik bildiren

kelimelerden Beta ifadesiyle s k s k kar la l r Bunun nedeni Web 20 ak m na goumlre

kullan c lar birer yard mc -geli tiriciler olarak benimsenir Sonuccedil olarak ortaya ccedil kan site suumlrekli

geli mekte ve de i mektedir Logolara yerle en Beta bu geli imin bir simgesi haline gelmi tir

[34]

15

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i [34]

222 Butonlar

Butonlarda ise klasik butonlar yerine resim olarak haz rlanan butonlarda oumlzellikle cam

efekti ve renk geccedili (gradient) efekti hacirckimdir Gradient efekti butonlarda logolarda ya da arka

planlardaki renk geccedili lerini daha yumu at r Bir renkten farkl bir renge keskin geccedili lerin oumlnuumlne

geccedililmi olur [33] Ccedile itli buton oumlrnekleri ekil 213 de goumlruumllmektedir

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri

223 Arka Planlar

Web 20 ile sitelerde arka planlar olu turulurken yatay eritlerden ya da duumlz renk

geccedili lerinden faydalan labilinir Her iki ekilde de hedeflenen ortak amaccedil ekil 214 te oldu u

gibi goumlzuuml yormayan tasar mlar gerccedilekle tirmektir [33]

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri

16

224 Ccedilerccedileveler

Site iccedilinde goumlruumlnmez iframe ler yerine ekil 215 deki gibi ccedilerccedilevelerin yuvarlak kouml eli

kutular olarak tasarlanmas

oumln plana ccedil km t r Kouml eleri keskin duumlz kare veya dikdoumlrtgen

biccedilimde kutular art k kullan lmamaktad r Yuvarlak kouml eli kutu yap m iccedilin farkl tekniklerle

olu turulabilecek programlar mevcuttur Resim css ve html teknikleri kullan lacaksa Spiffy

Corners RoundedCornr ve CSS Rounded Box Generator gibi araccedillar kullan labilirken Nifty

Corners Cube ve curvyCorners gibi araccedillar da JavaScript tekni i ile kullan labilinir [33]

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek

225 Menuumller

Site iccedileri inden etkin bir ekilde faydalanabilmek iccedilin menuuml ve sekmeler sade kolay

anla labilir olmal d r Hem goumlrsel hem kullan l menuumller CSS kodlarla olu turulabilir [33]

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i

Yukar da bahsedilen konu Web 20 platformunda olu turulan sitelerin genel oumlzellikleri

olarak alg lanabilir Bu oumlzellikler d nda da tasar mlar olabilmektedir

17

3 AJAX

AJAX kavram n n ilk ccedil k noktas

ubat 2005 de Jesse James Garrett taraf ndan the

Adaptive Path Web sitesinde Ajax A New Approach to Web Applications ba l yla

yay nlanan makaledir [35]

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml [36]

Bu makalede Web uygulamalar olu turulurken tasar mlardaki buumlyuumlleyici geli meler

yenilikccedili ccedilevrimiccedili projelerle desteklenirken bunun yan nda h zl cevap verebilir daha zengin

goumlrsellere sahip masauumlstuuml uygulamalar aras ndaki bo lu a dikkat ccedilekilmi tir Bu bo lu u

dolduran Google Suggest ve Google Maps uygulamalar Adaptive Path sitesinde AJAX olarak

adland r lan Web uygulamalar na yeni yakla m n en iyi oumlrnekleri oldu u belirtilmi tir Klasik

Web uygulamalar n n ccedilal ma modeliyle AJAX l uygulamalar n ccedilal ma modeli

kar la t r lm t r AJAX di er uygulama youmlntemlerinden ay ran oumlzellikleri belirtilmi tir

AJAX yakla m na buumlyuumlk yat r mlar yapan Google n neden AJAX tercih etti i accedil klanm t r

Google Groups Google Suggest Gmail Google Maps ve ard ndan Flickr Amazon nun

A9com servisleriyle kullan c lar n oda haline geldi ine de inilmi tir [35]

AJAX n ccedilekirde i olan XMLHttpRequest (XHR) nesnesi sayesinde de iyi haz rlanm

sa lam ve kolay anla labilir-kullan labilir sitelerin olu umuna dikkat ccedilekilmi tir [35] A a da

18

ise AJAX tekni i kullanan en populer servislerden Google Suggest ve Google Maps hakk nda

k sa bilgi verilecektir

31 Google Suggest

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml

Google Suggest a httpwwwgooglecomigcomplete=1amphl=en

adresine girildi inde

ekil 32 de goumlruumlnen ana sayfaya ula lmaktad r Google Suggest servisinin oumlzelli i arama

motorunda aranacak kelimenin harfleri girilmeye ba land andan itibaren filtreleme yaparak

text alan n n alt na accedil lan boumllmede oumlneriler sunulmaktad r Sadece oumlneri sunmakla da kalmay p

oumlnerileri popuumllarite s ras na goumlre s ralar Kelime tamamlama oumlzelli i sayesinde aranan kelime

tam yaz lmadan gelen oumlnerilerden biri t klanarak istenen sonuca ula labilinir Ayr ca oumlnerilerin

yan nda o kelimeye ait kaccedil sonuccedil oldu u da belirtilir ve bu i lem sadece 1-2 sn iccedilinde

gerccedilekle ir

32 Google Maps

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml

V

ekil 317 DOM a accedil yap s

46

ekil 318 AJAX oumlrne i 49

ekil 319 sonuchtml sayfas n n ekran ccedil kt s

51

ekil 320 denemexml dosyas n n a accedil yap s

53

ekil 321 XML belgesi 55

ekil 322 Oumlrnek bir XML dokuumlman yap s

56

ekil 323 denemexsd nin ekran goumlruumlntuumlsuuml 65

ekil 41 Flex uygulamalar n n i lem ak emas

75

ekil 42 Flex arayuumlzuuml 76

ekil 51 Kodlama algoritmas

79

ekil 52 Katalo un ilk sayfas n n ekran goumlruumlntuumlsuuml 81

ekil 53 Katalo un 23 sayfa goumlruumlntuumlsuuml 82

ekil 54 Katalo un sayfa ccedilevirme efektli goumlruumlntuumlsuuml 83

ekil 55 Katalo un navigasyon ccedilubu u 84

ekil 56 Tuumlm Sayfalar duuml mesi t kland ndaki ekran goumlruumlntuumlsuuml 85

ekil 57 Zoom oumlzelli i 86

VI

TABLO L STES

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu 10

Tablo 31 Standart XHR nesnesinin oumlzellikleri 30

Tablo 32 Standart XHR nesnesinin fonksiyonlar

31

Tablo 33 De i ken tuumlrleri 41

Tablo 34 leccediller ve goumlrevleri 41

Tablo 35 kili i leccediller 42

Tablo 36 DTD karakterleri ve accedil klamalar

61

Tablo 37 DTD ccedilindeki niteliklerin de er ve accedil klamalar

62

Tablo 38 Varsay lan de erler ve accedil klamalar

62

Tablo 39 XML Belgelerinde kullan lan varl k bildirimleri 67

VII

KISALTMALAR L STES

AJAX Asenkron JavaScript ve XML

API Application Programming Interface (Uygulama Program Arayuumlzuuml)

ASP Active Server Pages (Aktif Sunucu Sayfalar )

CDNs Content Distributed Networks ( ccedilerik Da t c A lar)

CMS Content Management System ( ccedilerik Youmlnetim Sistemi)

CGI Common Gateway Interface (Genel Geccedili Arayuumlzuuml)

CSS Cascading Style Sheets (Basamakl Stil Sayfalar )

DFA DART for Advertisers

DOM Document Object Model (Doumlkuumlman Nesne Modeli)

DTD The Document Type Definition (Dokuumlman Tipi Tan mlama)

DWR Direct Web Remoting ( Direkt Web Eri imi)

ECMA European Computer Manufacturers Association (Avrupa Bilgisayar

Uumlreticileri Birli i)

GOumlBL GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

HTML Hyper Text Markup Language (Yard ml Metin aretleme Dili)

HTTP Hypertext Transfer Protocol (Yard ml Metin Aktar m Protokoluuml)

IDE Integrated Development Environment (Tuumlmle ik Geli tirme Ortam )

JSP Java Server Pages (Java sunucu Sayfalar)

LAN Local Area Network (Yerel Alan A )

MIYS E-ticaret ve Muuml teri li kileri Youmlnetim Sistemleri

MSN Microsoft Network

OOP Object Oriented Programming (Nesne Youmlnelimli Programlama)

PHP Hypertext Preprocessor (Yard ml Metin Oumlni leme)

PIs Processing Instructions ( lem Accedil klamalar )

RIA Rich Internet Applications (Zengin nternet Uygulamalar )

VIII

RPC Remote Procedure Call (Uzaktan Yordam Ccedila rma)

SAX Simple API for XML (XML iccedilin Basit API)

WIKI What I Know is (Ne Biliyorsam)

W3C World Wide Web Consortium (Duumlnya Ccedilap nda A Birli i)

XML eXtensible Markup Language (Geli tirilebilir aretleme Dili)

XHR XMLHttpRequest

XHTML Extensible HyperText Markup Language (Geli tirilebilir Yard ml Metin

aretleme Dili)

XSD eXtensible Schema Document(Geni letilebilir ema Dokuumlman )

XSL Extensible Stylesheet Language (Geli tirilebilir Biccedilimlendirme Dili)

XSLT Extensible Stylesheet Language Transformations (Geli tirilebilir

Biccedilimlendirme Dil Doumlnuuml uumlmleri)

IX

OumlZET

Yuumlksek Lisans Tezi

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat Uumlniversitesi

Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Elektronik-Bilgisayar E itimi Anabilim Dal

2009 Sayfa 107

Gerccedilekle tirilmi olan bu uygulama kapsam nda Flex program ve Web 20 n

ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) teknolojisi kullan larak F rat

Uumlniversitesini tan tan kolayl kla guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA- Rich

Internet Applications) oumlrnek bir ccedilevrimiccedili katalog tasar m ve gerccedilekle tirimi yap lm t r

Projenin gerccedilekle tirim a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin

anlat mlar n iccedileren bir yol haritas olu turulmu tur

Anahtar soumlzcuumlkler AJAX RIA Web 20 ccedilevrimiccedili katalog e-dergi

X

ABSTRACT

Master Thes s

ONLINE CATALOG DESIGN USING AJAX TECHNOLOGY

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Electronic and Computer Education

2009 Page 107

Embracing in this comparison F rat University is introduced by using Flex program and

AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) technology which forms Web 20 Also RIA (Rich

Internet Applications) is easily renowated which is instance for online catalog design A road

map including realization of the project and tracing methods are illustrated

Keywords AJAX RIA Web 20 online catalog e-journal

1

1 G R

Web in geli im suumlrecinde ccedile itli youmlntemler kullan l r Bu youmlntemlerin farkl amaccedillara

hizmet etmeye ba lamas yla Web te ak mlar meydana gelmi tir Bu ak mlardan ilki Web 10

ak m olarak adland r l r Bu ak mda kullan c lar bilgilendirmeye youmlnelik iccedilerik sunumu

yap lmaktad r [1]

Web 20 ak m ise internet sitelerinin bilgi bar na olmas ndan i leyen platformlara

ta nmas

olarak tan mlanabilir Web 20 RIA (Rich Internet Applications- Zengin nternet

Uygulamalar ) i lemleri internet sunucu mimarisi temeline dayanmaktad r RIA da beraberinde

kulland AJAX Flex gibi teknolojiler uumlzerine kuruludur [1]

Baz yeni teknolojilerle de i en World Wide Web duumlnyas Web 20 RIA AJAX

(Asynchronous JavaScript and XML- E zamanl olmayan JavaScript ve XML) terimleriyle izah

edilmektedir

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

Bu tez ccedilal mas yla Web 20 n ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript

and XML) teknolojisi ve Flex program kullan larak F rat Uumlniversitesini tan tan kolayl kla

guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA-Rich Internet Applications) oumlrnek bir

ccedilevrimiccedili (online) katalog tasar m yap lmas hedeflenmi tir Projenin gerccedilekle tirim

a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin anlat mlar n iccedileren bir yol

haritas olu turulmas amaccedillanm t r Bu tez ccedilal mas sonucunda geli tirilen yaz l mla kolay

guumlncellenebilen katalog haz rlanmas na katk sa lanmas amaccedillanm t r

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

Bu tez ccedilal mas 6 boumlluumlmden olu mu tur 1 Boumlluumlm giri i olu turmaktad r 2Boumlluumlmde

Web 20 ak m incelenecektir 3 Boumlluumlmde AJAX teknolojisi accedil klanacakt r 4 Boumlluumlmde

yaz l m gerccedilekle tirme arac olarak kullan lan Flex tan t lacakt r 5 Boumlluumlmde gerccedilekle tirilmi

ccedilevrimiccedili katalog hakk nda bilgi verilecektir 6 Boumlluumlmde ccedilal man n sonuccedillar

ve gelece e

youmlnelik oumlneriler bulunmaktad r

2

2 WEB 20 AKIMI

Ccedilo u teknolojilerde oldu u gibi yenilik aray ihtiyaccediltan do ar Yeni Web ak mlar n n

do u u da 2001 y l ndaki tuumlm duumlnyay etkileyen kriz sonras nda iflas eden irketlerin yeniden

aya a kalkma ccedilabalar n n bir sonucu olarak ortaya ccedil km t r [2 3] Web 20 ak m 2005 te ilk

kez OReilly ve MediaLive International aras nda gerccedilekle en bir beyin f rt nas s ras nda

uumlretilmi bir kavramd r [3] Web 20 kavram World Wide Web teknolojisinde kullan lan

de i en ve geli en e ilimlere verilen bir ad olarak da tan mlanabilmektedir

ekil 21 Web 20 kavram

[4]

Web 20 kavram ekil 21 de goumlsterildi i uumlzere Web bir uygulama platformu ve sosyal

etkile imli olma oumlzelliklerini bar nd r r Ccedilevrimiccedili hayat n ba lang c ve devam n temsil eder

Say sal ortamda kendini ifade etme imkacircn sunar Kullan c lar (oku-yaz oumlzelli i ile) Web te

kat l mc kimlik kazan r

Asl nda Web 20 ortam n 1964 y l nda McLuhan Global Koumly terimini kullanarak

ortaya atm t r McLuhan Global Koumlyuuml gelecekte ileri teknolojiye geccedililmesiyle ve toplumlar

aras nda s n rlar n kalkmas yla duumlnyan n her kouml esinde teknolojiyi kullanan herkesin co rafi

s n rlar ve s n rlamalar olmaks z n diledikleri ki iyle ileti im kurabilecekleri

haberle ebilecekleri ve payla mda bulunabilecekleri bir ortam olarak tan mlam t r [5]

Mc Luhan n n tan m ndan guumlnuumlmuumlze kadar geccedilen suumlreccedil iccedilinde kullan c ihtiyaccedillar

da

de i im ve geli im goumlstermi tir Bu ihtiyaccedillar kar lamak iccedilin genel olarak internet

uygulamalar n n daha zengin bir arayuumlz ile sunulmas n sa layan uygulamalar Zengin nternet

Uygulamalar ad alt nda k sa zaman oumlnce hayat m za girmi tir

RIA uygulamalar s radan HTML web uygulamalar ile standart masauumlstuuml uygulamalar

aras ndaki bo lu u dolduran bir geli tirme platformudur Web arayuumlzuumlnde basit HTML ile

3

s n rl kalmadan masauumlstuumlndeki zengin goumlrsel ouml eleri program niteli inde kullanabilecek her

tuumlrluuml araccedil RIA konseptini uygulamaktad r [6]

Kullan c lar art k iccedilerik uumlreticilerin s n rlar n kald rarak kullan c n n yan s ra kat l mc

olarak ta nitelendirilerek etkile imli bir rol uumlstlenmi lerdir nternetin bu yeni gereksinimlere

cevap vermesiyle ortaya ccedil kan Web 20 doumlnuuml uumlmuuml hem kullan c say s nda art a neden

olmu tur hem de kullan c lar n iccedilerikleri yani mesajlar olu turdu u ve payla t buumlyuumlk bir

guumlce doumlnuuml muuml tuumlr Bu guumlcuumln oumlnemini ccedilabuk anlayan kurulu lar mimarilerine AJAX da dacirchil

ederek oumlnce arama motorlar n Google Yahoo yu daha sonra MSN yi Hotmail i bloglar

(Myspace Bloggercom Blogcucom gibi) Youtube u Wikileri ve sosyal a sitelerini

(Facebook Twitter Orkut vb) ke fetmi lerdir Bu ke iflerin sonucunda McLuhan n Global

Koumly uumlnuumln 21 Yuumlzy lda tam olarak gerccedilekle ti i soumlylenebilir Bu interaktif siteler sayesinde

ayn anda milyarlarca ki inin rk dil din ya am tarz e itim ya cinsiyet statuuml goumlzetmeksizin

e zamanl payla mda bulunup kendi ccedilevreleri ve ba ka ccedilevrelerle ileti ime geccedilebilmektedirler

ekil22 de goumlsterilen irketler Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan sitelerin oumlzellikle ccedilevrimiccedili

faaliyet goumlsteren reklacircm irketleri pazarlama ve ticari irketler perspektifinden bak ld nda da

oumlnemli bir potansiyele sahip kitle ileti im araccedillar olarak goumlruumlluumlr [7]

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar [8]

Kitle ileti im arac olarak kullan labilen bu uygulamalar iccedilin birccedilok geli tirme ortam

mevcuttur Adobe Flex AJAX Java Applet Adobe Flash ve Microsoft Silverlight uygulamalar

en ccedilok bilinen RIA uygulamalar d r A a da da bu uygulamalarla olu turulmu Web 20

platformunda oumlne ccedil kan popuumller uygulama oumlrnekleri incelenecektir [7]

4

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar

kinci nesil internet hizmeti olarak literatuumlre giren Web 20 ak m yla internet sitelerinin

ccedilehresi de i mi tir nternet siteleri art k masauumlstuuml uygulamalar ile internet uygulamalar

aras nda bir koumlpruuml goumlrevi uumlstlenmi tir A a da bu ak m n popuumller uygulamalar ndan oumlrnekler

bulunmaktad r

211 Double Click - Google AdSense

Google firmas na ait iki uygulama da reklacircm verenlerin ve yay nc lar n web uumlzerinden

reklacircm hizmeti sunmas n sa layan sitelerdir Her reklacircmc n n hedefi tuumlketicilerin isteklerine

uygun ccediloumlzuumlmler sunmakt r Bu ccediloumlzuumlm ise Web 20 la reklacircmlar n profilini de i tirmi tir Art k

istenmeyen kendili inden accedil lan reklacircm pencerelerinin yerini kullan c n n bilgisayar na

yerle tirilmi ccedilerezlerden ccedilekti i bilgilere dayanarak kullan c n n ilgisini ccedilekebilece ini tahmin

etti i rahats z edici olmayan metin ya da resim tabanl

reklacircmlar alm t r

DoubleClick in di er reklacircm firmalar ndan ayr lan youmlnuuml reklacircmc lar iccedilin DART

oumlnerisiyle k saca DFA (DART for Advertisers) ile reklacircm youmlnetimi ve servis ccediloumlzuumlmlerinde

kullan c lar na dijital pazarlama programlar n n tuumlmuumlnuuml kapsayan youmlnetimi kolay daha iyi bir

arayuumlze sahip h zl geni bir arama sistemine sahip de eri artan sitelerin trafik ak n

belirleyen bir ccediloumlzuumlm olmu tur DoubleClick daha ccedilok grafiksel reklacircmlar yay nlamaktad r

Oumlnceleri Web 10 uygulamalar aras nda say lan bu site Web 20 doumlnuuml uumlmuumlnuuml ba ar yla

gerccedilekle tirmi tir [9]

Google AdSense ise web sitesi yay nc lar n n site iccedileri iyle alakal dinamik ve goumlze

batmayan Google reklacircmlar n

web sitelerinde goumlstererek kullan c lar n bu reklacircmlara

t klamalar yla para kazanmalar n sa laman n h zl ve kolay bir yoludur Uumlcretsiz olan bu

program sayesinde her t klama ve goumlsterim iccedilin site sahiplerine oumldeme yap l r [10] Bu

uygulamalar sayesinde Web de daha ak ll bir sisteme do ru youmlnelim ba lam t r

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar [11 12]

5

212 Flickr

Yahoo nun sundu u bir hizmet olan uumlcretsiz foto raf arama ve payla m sitesi Flickr

ayn zamanda web servisi ve ccedilevrimiccedili topluluk platformudur Web 20 n ilk uygulamalar ndan

biridir Foto raf payla m nda en popuumller sitelerin ba nda gelmektedir ccedileri inde yakla k

olarak 3 milyar

a an foto raf bulunmaktad r Yenilikccedili ccedilevrimiccedili topluluk araccedillar foto raflar

etiketlemeye ve s n fland rmaya yard mc olur Bu da popuumllaritesindeki ciddi art n

nedenlerinden biridir

Flickr a imaj yuumlkleyebilmek iccedilin Yahoo dan bir e-mail adresiyle sisteme giri

yap lmal d r Payla lmak istenen foto raflar uumlcretli uumlyelik olmadan her imaj iccedilin 5 Mb l k

s n rlamayla ayda toplam 100 Mb a kadar yuumlkleme yap labilir Sadece foto raf eklemenin

d nda imajlar uumlzerinde duumlzenlemeler yap labilir Belirlenen alanlara notlar eklenebilir

Be enilen foto raflara yorumlar eklenebilir Ccedile itli gruplara uumlye olunup ileti im kurulabilir

Ayr ca API leri sayesinde XML-RPC (Remote Procedure Call- Uzaktan Yordam Ccedila rma)

arabirimi kullanarak flickr sitesindeki foto raflarla ilgili bilgileri proseduumlrler sayesinde XML

format nda al p ayr t rarak ba ka bir programda kullan labilinir Flickr daki blog grup ve

etiketleme alt yap s bu API lere dayanmaktad r [13]

ekil 24 Flickr sitesinin logosu [14]

213 BitTorrent

BitTorrent internet uumlzerinden yuumlksek h zlarla iccedileri in da t ld duumlnya ccedilap nda bir

standartt r Ayr ca 150 milyondan fazla kullan c ya sahip en son p2p (peer to peer) dosya

payla m youmlntemlerinden biridir Di er p2p payla m programlar ndan fark sabit olmayan

ba ms z sunucu tan mlama dosyalar sayesinde sabit bir sunucuya ihtiyaccedil olmaks z n belirli bir

protokol ccedilerccedilevesinde indirme (download) yaparken yuumlkleme (upload) yap lmas na da izin

vererek payla ma devam edebilmesidir [15]

Python programlama diliyle yaz lm bir uygulamad r [15]

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu [16]

6

Bit Seli olarak da ccedilevirebilece imiz ccedilok h zl bir sistemdir BitTorrent sayesinde

oldukccedila buumlyuumlk boyutlu videolara ses ya da yaz l m dosyalar na daha h zl daha ucuz ve daha

kolay bir ekilde ula labilmeyi sa lar

Guumlnuumlmuumlzde ccedilerik Da t c A lar (Content Distributed Networks-CDNs) guumln geccediltikccedile

popuumllaritesini art rmaktad r Bittorent kullan m n n 2004 te internet te teknik standartlar ve

youmlnetim konusunda yetkili organ olan W3C (World Wide Web Consortium - Duumlnya Ccedilap nda

A Birli i) taraf ndan yap lan bir ccedilal maya goumlre P2P ba lant lar n toplamda 60 n tuumlm

internet trafi inin ise 30 unu a aca tahmin edilmektedir

BitTorrent le dosya transferi yap l rken oumlncelikle bilgisayarda BitTorrent stemci

(Client) yuumlkluuml olmal d r stemci yaz l mlara oumlrnek Flashget Azureus BitTorrent Torrent

ABC LimeWire vb yaz l mlar olabilir ekil 26 ve ekil 27 de en popuumller uygulamalardan

Torrent yaz l m n n kurulum ve arayuumlz oumlrne i goumlruumllmektedir

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

7

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml

BitTorrent istemciler BitTorrent Protokol uygulamalar n yapar Her istemci bu

protokoluuml kullanarak dosyalar n kullan c lar n BitTorent in kulland protokole sahip

duumlnyadaki tuumlm iccedileriklere h zl ve guumlvenilir bir ekilde eri mesine izin verir stenilen iccedileri in

indirilebilmesi iccedilin gerekli tan mlama bilgilerinin bar nd

torrent uzant l bir dosyaya

ihtiyaccedil vard r Bu torrent dosyalar n ccedile itli duyuru sitelerinden ya da Web den temin edildikten

sonra istemciler yukar da bahsedilen herhangi bir torrent yaz l m kullanarak bu dosyay accedilarlar

ndirme ba lad anda indirilmek istenen dosyay payla an kullan c lar n olu turdu u kuumlccediluumlk

a a (swarm) dacirchil olurlar Bu kuumlccediluumlk a daki her kullan c dosyan n indirdi i boumlluumlmuumlnuuml di er

kullan c larla payla mas gerekir Tuumlm bu i lemleri de takipccedili (tracker) isimli bir sunucu kontrol

eder Yakla k olarak 256 Kb buumlyuumlkluuml uumlndeki bu kuumlccediluumlk boyutlu dosyalara indeksleyici

(indexer) de denmektedir Kuumlccediluumlk bir a

kurulmas iccedilin tuumlm dosyaya sahip en az bir da t c n n

(seeder) olmas gerekir Da t c lar herhangi bir dosyay yuumlkleyen kaynaklard r O dosyan n

tamam n

kendi bilgisayar na indiren her kullan c art k bir da t c

olur Fakat da t c olmak

kullan c lar n insiyatifindedir ndirme i lemi bittikten sonra o dosya payla ma accedil k tutulmazsa

di er kullan c lar da t c dan bu dosyay ccedilekerek indirme i lemini h zland ramazlar Da t c

say s

ne kadar artarsa indirme i lemi o kadar h zl olur ndirme yapan kullan c lara da grup

uumlyeleri (peers) denilmektedir Torrent dosyas n indiren kullan c lar izleyicilere (tracker) dosya

hakk nda bilgi goumlnderirler di er kullan c lar (peers) ise izleyicilere ba lanarak kimde hangi

dosyan n hangi parccedilalar n n oldu unu ouml renirler zleyiciler uumlzerinden kesinlikle dosya transferi

8

gerccedilekle mez sadece kaynak payla l r Hangi kullan c ne kadar dosya ccedilekti ve ne kadar

yuumlkledi gibi istatistiksel bilgileri de bar nd rabilir [16 17]

Sadece indirme i lemi yap p kaynak olmay istemeyen ki ilere leecher (suumlluumlk) denir Bu

anlay a sahip ki iler gruplar iccedilinde ho kar lanmazlar Bir torrent dosyas payla m nda

kaynak (seed) say s s f r ise yani dosyan n tamam na sahip ki iler payla mdan ccedilekilmi lerse

eksik dosyaya sahip buumltuumln uumlyeler (peer) birbirleri aras nda veri al veri i yaparak eksik

parccedilalar indirebilecekleri bir kaynak olmad ndan belli bir yuumlzdesi tamamlanm dosyaya

sahip olarak kal rlar Bu durumda daha oumlnce dosyay indirmi ve dosyan n tamam na sahip olan

bir kullan c

eksik parccedilalar goumlndermek iccedilin dosyay yeniden payla ma accedilabilir (seed eder) Bu

olaya reseed etme denir [18]

214 Sosyal A Siteleri

Sosyal a lar bireyler aras ndaki ki isel veya profesyonel ili kilerin olu turuldu u

duumlzenlendi i a d r [19] Son y llardaki bilgi teknolojilerindeki geli meler sosyal a lar n gerccedilek

ya amdakinden daha farkl bir ekilde yeniden yap lanmas n

sa lam t r Herhangi bir

irketteki yerel a iccedilinde personelin e-posta al p-goumlndermesiyle olu an etkinlik ve e-posta

gruplar ilk ccedilevrimiccedili sosyal a oumlrneklerinden say labilir Daha sonra h zla hayat m za giren

bloglar wikiler ve sosyal a siteleri gibi sosyal i birli i sa layan teknolojilerin geli mesi

insanlar n ileti im kurduklar bilgi resim muumlzik video payla t klar ve birbirleriyle suumlrekli

haberle tikleri ccedilevrimiccedili sanal topluluklar n olu mas n sa lam t r [20] Bu topluluklar n h zla

yay lmas n n temelinde kullan c lar n bireysel aktivitesine ba l olarak duygu ve duuml uumlncelerini

bilgiyi guumlncel haberleri tavsiyelerini be enilerini payla ma fikri vard r A a da sosyal a

sitelerinden en popuumller olanlar iccedilinde yer alan Facebook incelenecektir [7]

2141 Facebook

En yayg n sosyal a sitesi Facebook Amerika Birle ik Devletleri nde 4 ubat 2004

tarihinde Harvard Uumlniversitesinde ouml renci Mark Zuckerberg taraf ndan kurulmu tur Facebook

oumlncelikle Harvard ouml rencileri iccedilin kurulmu tu Daha sonra h zla tuumlm duumlnyaya yay lm t r

Kullan c lar siteyi uumlcretsiz uumlye olarak kullanabilmektedir Site gelirini banner reklamlar ndan ve

sponsor gruplar ndan almaktad r Duumlnyan n en popuumller Web 20 blogu TechCruncha goumlre

Amerika Birle ik Devletleri ndeki uumlniversitelerdeki ouml rencilerin 85inin facebookda bir

hesab bulunmakta ve bunlar n 60 her guumln ba lanmaktad r 85 her hafta 93 her ay

ba lananlar aras ndad r [21] Facebook sitesinden ba ms z Web 20 ak m n yak ndan takip

9

eden bir blog sitesi olan insidefacebook 2009 Ocak ay n n ba nda yay nlad habere goumlre

facebook kullan c say s a a daki grafikte goumlruumllduuml uuml gibi yakla k 140 milyonu bulmu tur

Milyonlar a k n aktif uumlye say s yla guumlnde ortalama 150 bin aktif kullan c yla sanal duumlnyan n en

popular sitesi olmu tur [22]

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i [23]

Aktif kullan c lar n iccedileri e katk s a a daki istatistik sonuccedillar n do urmu tur [22]

13 milyon kullan c durumlar n en az ndan guumlnde bir kez guumlncellenmektedir

25 milyon kullan c her guumln Sayfa hayran (fan of Pages) olmaktad r

Siteye her ay 700 milyon foto raf yuumlkleniyor ki toplam foto raf rakam yakla k 10

milyar bulmaktad r

Her ay 4 milyon video yuumlklenmektedir

Her ay 15 milyon iccedilerik parccedilas (web linki yeni hikacircyeler blog yaz lar notlar

foto raflar vb) payla ma sunulmaktad r

Her ay 2 milyon etkinlik olu turulmaktad r

Sitede 19 milyon adet aktif grup varl n suumlrduumlrmektedir

Yukar da belirtilen bu rakamlar sosyal ileti im a lar n n ne kadar ciddi boyutlarda bir

kapasiteye sahip oldu unu goumlstermektedir

10

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi [22]

Facebook ve ona en yak n rakibi sosyal ileti im web sitesi olan MySpace compete de

kar la t r ld nda yukar daki grafik elde edilmektedir

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu

Tarih 032008 032009 Kullan c

Ayl k Y ll k

facebookcom

91054535 234

1951

myspacecom

55594761 48

-114

Tablo 21 de Mart 2008 ile Mart 2009 aras ndaki ayl k aktif ziyaretccedili say s n

goumlstermektedir Compete verilerine goumlre Aral k 2008 de facebook myspace in kullan c say s n

yakalam t r Tablo 21 deki verilere goumlre bir oumlnceki y la goumlre Facebook taki kullan c say s nda

ayl k 234 luumlk bir art varken MySpace 48 lik bir buumlyuumlmeye sahiptir Yakla k olarak

ayl k MySpace Facebook u 5 kat geriden takip etmektedir Facebook taki bir oumlnceki y la

goumlre 1951 lik buumlyuumlmeye kar n myspace de 114 luumlk kuumlccediluumllme goumlruumllmektedir Elde edilen

veriler ileriki y llarda bu rakamlar aras ndaki uccedilurumun artaca n i aret etmektedir

Facebooktaki bu h zl buumlyuumlme ekonomi ve ticari sektoumlruumlnuumln de ilgisini ccedilekmektedir Oumlnemli bir

yat r m alan olarak giri imcileri cezbetmektedir

Facebook youmlneticilerinden Peter Thiel ise Facebookun iccedil de erinin 8 Milyar dolar

oldu unu ve proje gelirlerinin 2015 y l iccedilin 1 milyar dolar oldu unu soumlylemektedir [24]

Duumlnyaca tan nm Microsoft irketi 24 Ekim 2007 de Facebooku 16l k hissesini 240 milyon

dolara sat n alm t r Google ve di er irketler de gittikccedile de er kazanan Facebook hisselerine

youmlnelmektedir [24]

11

215 Web Guumlnluumlkler

ngilizcedeki Web

ve log kelimelerinin birle iminden olu an Blog kelimesi internet

uumlzerinden ki ilerin istedikleri konu hakk nda fikir beyan edebilecekleri kendilerini kolayca

ifade etmelerini sa layacak bir ortamd r

Bloglar genellikle en yeni yorum ve yaz lardan eski tarihli yorum ve yaz lara do ru

s ralanm web tabanl yay nlar

belirtir Bloglar n iccedileri i suumlrekli guumlncellendi i iccedilin sadece

bloglar iccedilin kurulmu oumlzel indeksleme mekanizmalar ve arama motorlar bulunmaktad r [25]

Duumlnya ccedilap nda indeksleme mekanizmalar n n en oumlnde geleni Technorati firmas

milyonlarca blog okuyucusu iccedilin her geccedilen guumln 15 milyondan fazla yeni blogu

indekslemektedir [26] Forrester in ara t rma irketlerinden internet ile ilgili ciddi bir ara t rma

kurumu olan JupiterResearch uumln 2008 A ustos unda bloglar uumlzerine gerccedilekle tirdi i

ara t rmada internet kullan c lar na 40 soruluk kapal uccedillu soru youmlneltilmi tir Bu ara t rma

sonucunda geccedilti imiz doumlrt y l iccedilerisinde bloglar n okunma oranlar nda 300 oran nda bir art

oldu u ortaya ccedil km t r Belki ilgimi ccedilekecek bir bloga ula abilirim duuml uumlncesi ile kullan c lar

okuduklar bloga eklenmi

olan di er linkleri de takip edebiliyorlar S k blog okuruyum

diyenlerin 38 i yeni bir blogu okudu u blogun linklerinden ke fetti ini belirtmi tir

Ara t rmaya kat lan blog okurlar n n 34 uuml Web te dola rken yeni bir blogla tan t n 11 i

blog arama motorlar n kulland n

belirtmi [27]

Bloglar n bu kadar yayg nla mas n n nedenlerinde biri de internet gezginler sanal

acirclemdeki tek duumlze yorumsuz hatta bazen oldukccedila bilimsel bir dille yaz lm yaz lardan

s k ld klar iccedilin bloglar tercih etmektedir Bloglarda ki iler gittikleri bir seminer hakk ndaki

yorumlar n kulland klar bir uumlruumln hakk ndaki fikirlerini k saca hayata dair kendi yorumlar n

katarak ba ka ki ilerle payla abilmektedirler

216 Wiki

Bilgiye ula mak iccedilin eskiden oldu u gibi kitap ya da ansiklopediler kullan lmamaktad r

Guumlnuumlmuumlzde kuumlreselle menin ve geli en teknolojinin etkisiyle tuumlm kaynaklara bilgisayar

uumlzerinden ula lmas elde edilen bilgilerin k sa suumlrede derlenebilmesine imkacircn vermi tir

Wiki ler kullan c lar n uumlzerinde istedi i gibi duumlzenlemeler yapmas na izin veren bilgi

sayfalar toplulu udur ngilizce What I Know is soumlzcuumlklerinin k saltmas

olan Wiki

Bildi im kadar yla anlam na gelir [28]

12

Wikilerin ccedilal ma prensibi u ekilde accedil klanabilir Bir web program script ya da script

grubu sayesinde veritaban na yaz lm olan ya da sadece dosya halindeki verileri okur bu

verileri HTML kodlar ile de i tirir ve Web taray c s na yans t r

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu

Wiki dilini kullanan ve internetin en geni iccedileri ine sahip ccedilevrimiccedili ansiklopedisi

Vikipedi 22 Ocak 2007de Alt n Oumlruumlmcek 2006 En yi ccedilerik oumlduumlluumlnuumln sahibi oldu

Wikipediaorg taraf ndan geni kitlelere tan t lan Wiki dili pek ccedilok farkl programlama

platformunda Javascript ASP PHP C++ vb kullan labilmektedir

2161 Wiki Kullanman n Avantajlar

Web proje gruplar

projeleri olu tururken ekiplere ayr ld iccedilin programc lar kendi

goumlrevi d ndaki ccedilal malarda neler yap ld n

tam olarak bilemez ccedileri in yap land r lmas nda

geli melerden sadece iccedilerik koordinatoumlrleri haberdard r An nda yap goumlster oumlzelli iyle Wikiler

bu sorun iccedilin pratik bir ccediloumlzuumlm te kil eder

ndekslenme yapan sitelerde bile arama yap l rken defalarca ayn siteye girilebilir yahut

aran lan bilgiyi bulmak ccedilok zaman alabilir Wiki gereksiz tekrarlardan kurtar r steyen herkes

wiki iccedileri indeki bilgileri eksik ya da hatal

ise de i tirilebilir veya kald rabilir Bu i lemleri

yapan wiki youmlneticilerine wikipedist denir Wikipedistler sayfa duumlzenlemelerine ve iccedilerik

zenginle tirmeye yard mc olurlar

Wiki de de i iklik yap ld nda de i iklik yapan ki inin bir hesab yoksa IP adresiyle

varsa kullan c ad yla kaydedilerek hemen sonuccedil goumlzlenebilir Yap lan iccedileriksel herhangi bir

hata ba kalar taraf ndan fark edildi inde duumlzeltilir Geccedilmi sekmesiyle duumlzeltilen sayfalar n

oumlnceki suumlruumlmleri kronolojik s ralamayla takip edilebilir hatta sayfalar aras nda kar la t rma

bile yap labilir Sayfa iccedilerikleri hakk nda Tart ma

sekmesiyle fikir beyan nda bulunulabilinir

Tart malara yorum eklenebilir Denetleme mekanizmas sayesinde telif haklar n n ihlali gibi

durumlarda ihlali yapan kullan c lar engellenebilmektedir

13

Wiki di er ansiklopedilerden farkl olarak Vikipedi GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

(GOumlBL) kullanmaktad r Kullan c lar na oumlzguumlr iccedilerik kat l m e it tarafs z ve uumlcretsiz kat l m

hakk verir Ayr ca diluumllkekonuya goumlre geli mi kategorilendirme sistemine sahiptir Diff

oumlzelli i sayesinde sayfalar aras ndaki fark izlenebilir [29]

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri

ngilizce Content Management System ya da k saca CMS olarak tan nan ccedilerik

Youmlnetim Sistemleri - YS bilgiyi olu turmak ar ivlemek ara t rmak denetlemek ve

yay nlama olana sa layan buumlyuumlk bir veritaban na sahip moduumlllerden olu an buumltuumlnle ik bir

ortamd r YS lerde iccedilerik iki ayr boumlluumlmden olu ur Bunlardan birincisi uumlzerinde i lem

yap lmam olan ham bilgiyi bar nd ran veritaban

di eri ise bu bilginin yerle imini goumlsteren

ablondur ablonda bilginin goumlsterilece i sayfan n goumlrsel boumlluumlmuumlnuuml olu turan yaz tipleri

renkleri gibi tuumlm biccedilim bilgileri saklan r Genellikle PHP benzeri dillerle kodlan r Boumlylece daha

esnek hale gelebilirler [30]

ccedilerik Youmlnetim Sistemleri uluslararas platformda birccedilok organizasyon iccedilin zorunluluk

haline gelen modern bir veri youmlnetimi tekni idir Guumlnuumlmuumlzde iccedilerik youmlnetim sistemleri kendi

iccedilerisinde boumlluumlnmuuml bir yaz l m enduumlstrisi haline gelmi tir Kendi iccedilerisinde portal sistemleri

Wiki sistemleri web-based grupware vb alt dallara ayr lan enduumlstri guumlnuumlmuumlzde halen

geli imini suumlrduumlrmektedir [31]

Web yay nlama sistemi kullan c lar arad klar iccedileri e goumlre veritaban iccedilinde anahtar

kelimeler yazar olu turulma tarihi gibi ccedile itli oumllccediluumltlere goumlre arama yapabilirler Web iccedilerik

youmlnetim sistemleri bilgi portallar olu turmak iccedilin bilgi youmlnetimi hizmeti sunar YS buumlnyesinde

bar nd rd

yaz l m moduumllleri sayesinde herhangi bir kullan c n n web sitesi uumlzerindeki

i lemleri yapabilmesi iccedilin grafiksel kullan c arayuumlzuuml sunar

YSnin temeli iccedileri in olu turulmas ndan son hali olan yay nlanma evresine kadar tuumlm

evrelerde iccedileri i youmlnetme esas na dayan r Ayr ca YS nin iccedileri i E-ticaret ve Muuml teri li kileri

Youmlnetim Sistemleri (MIYS) (ing CRM - Customer Relationship Management System) ile de

payla labilir YS sayesinde iccedilerik yay n

teknik bilgisi olmayan kullan c lar taraf ndan bile

yap labilir Kullan c lar na sade basit ama guumlccedilluuml web taray c s destekli bir uygulama arayuumlzuuml

sunar [32]

14

218 Etiketleme (Folksonomi)

Web 20 sitelerinde goumlze ccedilarpan etiket bulutlar ile kullan c lara ilgilendikleri konulara

ili kin kolay ve h zl ba lant lar sa lanmaktad r Site iccedileri iyle ilgili konular ccedile itli etiketler ad

alt nda s n fland r l r Her etiket iccedilinde bar nd rd makale yaz ba l k ile farkl boyutlarda

olabilmektedir Yani etiketin yaz boyutu ne kadar buumlyuumlkse iccedilinde bar nd rd iccedilerik o kadar

fazlad r ekil 211 de bir etiket bulutu goumlruumllmektedir

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler

Yukar daki popuumller uygulamalar olu turulurken dikkat ccedileken ortak oumlzellikler bu ba l k

alt nda incelenecektir Genel olarak Web sitelerindeki de i im ve geli im tasar m ve arayuumlz

accedil s ndan de erlendirilecektir

221 Logolar

Logolara daha parlak bir goumlruumlntuuml verilirken yans ma efekti bolca kullan lmaktad r

Yans ma efekti dinamik olmayan tuumlm objelere kullan larak siteye derinlik hareket ve modern

bir goumlruumlnuuml kazand r l r Kullan c lar n dikkatini ccedilekmek iccedilin ekil 212 de goumlruumllduuml uuml gibi

logolara rozet eklinde yenilik bildiren kelimeler eklenebilmektedir [33] Bu yenilik bildiren

kelimelerden Beta ifadesiyle s k s k kar la l r Bunun nedeni Web 20 ak m na goumlre

kullan c lar birer yard mc -geli tiriciler olarak benimsenir Sonuccedil olarak ortaya ccedil kan site suumlrekli

geli mekte ve de i mektedir Logolara yerle en Beta bu geli imin bir simgesi haline gelmi tir

[34]

15

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i [34]

222 Butonlar

Butonlarda ise klasik butonlar yerine resim olarak haz rlanan butonlarda oumlzellikle cam

efekti ve renk geccedili (gradient) efekti hacirckimdir Gradient efekti butonlarda logolarda ya da arka

planlardaki renk geccedili lerini daha yumu at r Bir renkten farkl bir renge keskin geccedili lerin oumlnuumlne

geccedililmi olur [33] Ccedile itli buton oumlrnekleri ekil 213 de goumlruumllmektedir

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri

223 Arka Planlar

Web 20 ile sitelerde arka planlar olu turulurken yatay eritlerden ya da duumlz renk

geccedili lerinden faydalan labilinir Her iki ekilde de hedeflenen ortak amaccedil ekil 214 te oldu u

gibi goumlzuuml yormayan tasar mlar gerccedilekle tirmektir [33]

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri

16

224 Ccedilerccedileveler

Site iccedilinde goumlruumlnmez iframe ler yerine ekil 215 deki gibi ccedilerccedilevelerin yuvarlak kouml eli

kutular olarak tasarlanmas

oumln plana ccedil km t r Kouml eleri keskin duumlz kare veya dikdoumlrtgen

biccedilimde kutular art k kullan lmamaktad r Yuvarlak kouml eli kutu yap m iccedilin farkl tekniklerle

olu turulabilecek programlar mevcuttur Resim css ve html teknikleri kullan lacaksa Spiffy

Corners RoundedCornr ve CSS Rounded Box Generator gibi araccedillar kullan labilirken Nifty

Corners Cube ve curvyCorners gibi araccedillar da JavaScript tekni i ile kullan labilinir [33]

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek

225 Menuumller

Site iccedileri inden etkin bir ekilde faydalanabilmek iccedilin menuuml ve sekmeler sade kolay

anla labilir olmal d r Hem goumlrsel hem kullan l menuumller CSS kodlarla olu turulabilir [33]

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i

Yukar da bahsedilen konu Web 20 platformunda olu turulan sitelerin genel oumlzellikleri

olarak alg lanabilir Bu oumlzellikler d nda da tasar mlar olabilmektedir

17

3 AJAX

AJAX kavram n n ilk ccedil k noktas

ubat 2005 de Jesse James Garrett taraf ndan the

Adaptive Path Web sitesinde Ajax A New Approach to Web Applications ba l yla

yay nlanan makaledir [35]

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml [36]

Bu makalede Web uygulamalar olu turulurken tasar mlardaki buumlyuumlleyici geli meler

yenilikccedili ccedilevrimiccedili projelerle desteklenirken bunun yan nda h zl cevap verebilir daha zengin

goumlrsellere sahip masauumlstuuml uygulamalar aras ndaki bo lu a dikkat ccedilekilmi tir Bu bo lu u

dolduran Google Suggest ve Google Maps uygulamalar Adaptive Path sitesinde AJAX olarak

adland r lan Web uygulamalar na yeni yakla m n en iyi oumlrnekleri oldu u belirtilmi tir Klasik

Web uygulamalar n n ccedilal ma modeliyle AJAX l uygulamalar n ccedilal ma modeli

kar la t r lm t r AJAX di er uygulama youmlntemlerinden ay ran oumlzellikleri belirtilmi tir

AJAX yakla m na buumlyuumlk yat r mlar yapan Google n neden AJAX tercih etti i accedil klanm t r

Google Groups Google Suggest Gmail Google Maps ve ard ndan Flickr Amazon nun

A9com servisleriyle kullan c lar n oda haline geldi ine de inilmi tir [35]

AJAX n ccedilekirde i olan XMLHttpRequest (XHR) nesnesi sayesinde de iyi haz rlanm

sa lam ve kolay anla labilir-kullan labilir sitelerin olu umuna dikkat ccedilekilmi tir [35] A a da

18

ise AJAX tekni i kullanan en populer servislerden Google Suggest ve Google Maps hakk nda

k sa bilgi verilecektir

31 Google Suggest

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml

Google Suggest a httpwwwgooglecomigcomplete=1amphl=en

adresine girildi inde

ekil 32 de goumlruumlnen ana sayfaya ula lmaktad r Google Suggest servisinin oumlzelli i arama

motorunda aranacak kelimenin harfleri girilmeye ba land andan itibaren filtreleme yaparak

text alan n n alt na accedil lan boumllmede oumlneriler sunulmaktad r Sadece oumlneri sunmakla da kalmay p

oumlnerileri popuumllarite s ras na goumlre s ralar Kelime tamamlama oumlzelli i sayesinde aranan kelime

tam yaz lmadan gelen oumlnerilerden biri t klanarak istenen sonuca ula labilinir Ayr ca oumlnerilerin

yan nda o kelimeye ait kaccedil sonuccedil oldu u da belirtilir ve bu i lem sadece 1-2 sn iccedilinde

gerccedilekle ir

32 Google Maps

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml

VI

TABLO L STES

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu 10

Tablo 31 Standart XHR nesnesinin oumlzellikleri 30

Tablo 32 Standart XHR nesnesinin fonksiyonlar

31

Tablo 33 De i ken tuumlrleri 41

Tablo 34 leccediller ve goumlrevleri 41

Tablo 35 kili i leccediller 42

Tablo 36 DTD karakterleri ve accedil klamalar

61

Tablo 37 DTD ccedilindeki niteliklerin de er ve accedil klamalar

62

Tablo 38 Varsay lan de erler ve accedil klamalar

62

Tablo 39 XML Belgelerinde kullan lan varl k bildirimleri 67

VII

KISALTMALAR L STES

AJAX Asenkron JavaScript ve XML

API Application Programming Interface (Uygulama Program Arayuumlzuuml)

ASP Active Server Pages (Aktif Sunucu Sayfalar )

CDNs Content Distributed Networks ( ccedilerik Da t c A lar)

CMS Content Management System ( ccedilerik Youmlnetim Sistemi)

CGI Common Gateway Interface (Genel Geccedili Arayuumlzuuml)

CSS Cascading Style Sheets (Basamakl Stil Sayfalar )

DFA DART for Advertisers

DOM Document Object Model (Doumlkuumlman Nesne Modeli)

DTD The Document Type Definition (Dokuumlman Tipi Tan mlama)

DWR Direct Web Remoting ( Direkt Web Eri imi)

ECMA European Computer Manufacturers Association (Avrupa Bilgisayar

Uumlreticileri Birli i)

GOumlBL GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

HTML Hyper Text Markup Language (Yard ml Metin aretleme Dili)

HTTP Hypertext Transfer Protocol (Yard ml Metin Aktar m Protokoluuml)

IDE Integrated Development Environment (Tuumlmle ik Geli tirme Ortam )

JSP Java Server Pages (Java sunucu Sayfalar)

LAN Local Area Network (Yerel Alan A )

MIYS E-ticaret ve Muuml teri li kileri Youmlnetim Sistemleri

MSN Microsoft Network

OOP Object Oriented Programming (Nesne Youmlnelimli Programlama)

PHP Hypertext Preprocessor (Yard ml Metin Oumlni leme)

PIs Processing Instructions ( lem Accedil klamalar )

RIA Rich Internet Applications (Zengin nternet Uygulamalar )

VIII

RPC Remote Procedure Call (Uzaktan Yordam Ccedila rma)

SAX Simple API for XML (XML iccedilin Basit API)

WIKI What I Know is (Ne Biliyorsam)

W3C World Wide Web Consortium (Duumlnya Ccedilap nda A Birli i)

XML eXtensible Markup Language (Geli tirilebilir aretleme Dili)

XHR XMLHttpRequest

XHTML Extensible HyperText Markup Language (Geli tirilebilir Yard ml Metin

aretleme Dili)

XSD eXtensible Schema Document(Geni letilebilir ema Dokuumlman )

XSL Extensible Stylesheet Language (Geli tirilebilir Biccedilimlendirme Dili)

XSLT Extensible Stylesheet Language Transformations (Geli tirilebilir

Biccedilimlendirme Dil Doumlnuuml uumlmleri)

IX

OumlZET

Yuumlksek Lisans Tezi

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat Uumlniversitesi

Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Elektronik-Bilgisayar E itimi Anabilim Dal

2009 Sayfa 107

Gerccedilekle tirilmi olan bu uygulama kapsam nda Flex program ve Web 20 n

ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) teknolojisi kullan larak F rat

Uumlniversitesini tan tan kolayl kla guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA- Rich

Internet Applications) oumlrnek bir ccedilevrimiccedili katalog tasar m ve gerccedilekle tirimi yap lm t r

Projenin gerccedilekle tirim a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin

anlat mlar n iccedileren bir yol haritas olu turulmu tur

Anahtar soumlzcuumlkler AJAX RIA Web 20 ccedilevrimiccedili katalog e-dergi

X

ABSTRACT

Master Thes s

ONLINE CATALOG DESIGN USING AJAX TECHNOLOGY

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Electronic and Computer Education

2009 Page 107

Embracing in this comparison F rat University is introduced by using Flex program and

AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) technology which forms Web 20 Also RIA (Rich

Internet Applications) is easily renowated which is instance for online catalog design A road

map including realization of the project and tracing methods are illustrated

Keywords AJAX RIA Web 20 online catalog e-journal

1

1 G R

Web in geli im suumlrecinde ccedile itli youmlntemler kullan l r Bu youmlntemlerin farkl amaccedillara

hizmet etmeye ba lamas yla Web te ak mlar meydana gelmi tir Bu ak mlardan ilki Web 10

ak m olarak adland r l r Bu ak mda kullan c lar bilgilendirmeye youmlnelik iccedilerik sunumu

yap lmaktad r [1]

Web 20 ak m ise internet sitelerinin bilgi bar na olmas ndan i leyen platformlara

ta nmas

olarak tan mlanabilir Web 20 RIA (Rich Internet Applications- Zengin nternet

Uygulamalar ) i lemleri internet sunucu mimarisi temeline dayanmaktad r RIA da beraberinde

kulland AJAX Flex gibi teknolojiler uumlzerine kuruludur [1]

Baz yeni teknolojilerle de i en World Wide Web duumlnyas Web 20 RIA AJAX

(Asynchronous JavaScript and XML- E zamanl olmayan JavaScript ve XML) terimleriyle izah

edilmektedir

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

Bu tez ccedilal mas yla Web 20 n ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript

and XML) teknolojisi ve Flex program kullan larak F rat Uumlniversitesini tan tan kolayl kla

guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA-Rich Internet Applications) oumlrnek bir

ccedilevrimiccedili (online) katalog tasar m yap lmas hedeflenmi tir Projenin gerccedilekle tirim

a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin anlat mlar n iccedileren bir yol

haritas olu turulmas amaccedillanm t r Bu tez ccedilal mas sonucunda geli tirilen yaz l mla kolay

guumlncellenebilen katalog haz rlanmas na katk sa lanmas amaccedillanm t r

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

Bu tez ccedilal mas 6 boumlluumlmden olu mu tur 1 Boumlluumlm giri i olu turmaktad r 2Boumlluumlmde

Web 20 ak m incelenecektir 3 Boumlluumlmde AJAX teknolojisi accedil klanacakt r 4 Boumlluumlmde

yaz l m gerccedilekle tirme arac olarak kullan lan Flex tan t lacakt r 5 Boumlluumlmde gerccedilekle tirilmi

ccedilevrimiccedili katalog hakk nda bilgi verilecektir 6 Boumlluumlmde ccedilal man n sonuccedillar

ve gelece e

youmlnelik oumlneriler bulunmaktad r

2

2 WEB 20 AKIMI

Ccedilo u teknolojilerde oldu u gibi yenilik aray ihtiyaccediltan do ar Yeni Web ak mlar n n

do u u da 2001 y l ndaki tuumlm duumlnyay etkileyen kriz sonras nda iflas eden irketlerin yeniden

aya a kalkma ccedilabalar n n bir sonucu olarak ortaya ccedil km t r [2 3] Web 20 ak m 2005 te ilk

kez OReilly ve MediaLive International aras nda gerccedilekle en bir beyin f rt nas s ras nda

uumlretilmi bir kavramd r [3] Web 20 kavram World Wide Web teknolojisinde kullan lan

de i en ve geli en e ilimlere verilen bir ad olarak da tan mlanabilmektedir

ekil 21 Web 20 kavram

[4]

Web 20 kavram ekil 21 de goumlsterildi i uumlzere Web bir uygulama platformu ve sosyal

etkile imli olma oumlzelliklerini bar nd r r Ccedilevrimiccedili hayat n ba lang c ve devam n temsil eder

Say sal ortamda kendini ifade etme imkacircn sunar Kullan c lar (oku-yaz oumlzelli i ile) Web te

kat l mc kimlik kazan r

Asl nda Web 20 ortam n 1964 y l nda McLuhan Global Koumly terimini kullanarak

ortaya atm t r McLuhan Global Koumlyuuml gelecekte ileri teknolojiye geccedililmesiyle ve toplumlar

aras nda s n rlar n kalkmas yla duumlnyan n her kouml esinde teknolojiyi kullanan herkesin co rafi

s n rlar ve s n rlamalar olmaks z n diledikleri ki iyle ileti im kurabilecekleri

haberle ebilecekleri ve payla mda bulunabilecekleri bir ortam olarak tan mlam t r [5]

Mc Luhan n n tan m ndan guumlnuumlmuumlze kadar geccedilen suumlreccedil iccedilinde kullan c ihtiyaccedillar

da

de i im ve geli im goumlstermi tir Bu ihtiyaccedillar kar lamak iccedilin genel olarak internet

uygulamalar n n daha zengin bir arayuumlz ile sunulmas n sa layan uygulamalar Zengin nternet

Uygulamalar ad alt nda k sa zaman oumlnce hayat m za girmi tir

RIA uygulamalar s radan HTML web uygulamalar ile standart masauumlstuuml uygulamalar

aras ndaki bo lu u dolduran bir geli tirme platformudur Web arayuumlzuumlnde basit HTML ile

3

s n rl kalmadan masauumlstuumlndeki zengin goumlrsel ouml eleri program niteli inde kullanabilecek her

tuumlrluuml araccedil RIA konseptini uygulamaktad r [6]

Kullan c lar art k iccedilerik uumlreticilerin s n rlar n kald rarak kullan c n n yan s ra kat l mc

olarak ta nitelendirilerek etkile imli bir rol uumlstlenmi lerdir nternetin bu yeni gereksinimlere

cevap vermesiyle ortaya ccedil kan Web 20 doumlnuuml uumlmuuml hem kullan c say s nda art a neden

olmu tur hem de kullan c lar n iccedilerikleri yani mesajlar olu turdu u ve payla t buumlyuumlk bir

guumlce doumlnuuml muuml tuumlr Bu guumlcuumln oumlnemini ccedilabuk anlayan kurulu lar mimarilerine AJAX da dacirchil

ederek oumlnce arama motorlar n Google Yahoo yu daha sonra MSN yi Hotmail i bloglar

(Myspace Bloggercom Blogcucom gibi) Youtube u Wikileri ve sosyal a sitelerini

(Facebook Twitter Orkut vb) ke fetmi lerdir Bu ke iflerin sonucunda McLuhan n Global

Koumly uumlnuumln 21 Yuumlzy lda tam olarak gerccedilekle ti i soumlylenebilir Bu interaktif siteler sayesinde

ayn anda milyarlarca ki inin rk dil din ya am tarz e itim ya cinsiyet statuuml goumlzetmeksizin

e zamanl payla mda bulunup kendi ccedilevreleri ve ba ka ccedilevrelerle ileti ime geccedilebilmektedirler

ekil22 de goumlsterilen irketler Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan sitelerin oumlzellikle ccedilevrimiccedili

faaliyet goumlsteren reklacircm irketleri pazarlama ve ticari irketler perspektifinden bak ld nda da

oumlnemli bir potansiyele sahip kitle ileti im araccedillar olarak goumlruumlluumlr [7]

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar [8]

Kitle ileti im arac olarak kullan labilen bu uygulamalar iccedilin birccedilok geli tirme ortam

mevcuttur Adobe Flex AJAX Java Applet Adobe Flash ve Microsoft Silverlight uygulamalar

en ccedilok bilinen RIA uygulamalar d r A a da da bu uygulamalarla olu turulmu Web 20

platformunda oumlne ccedil kan popuumller uygulama oumlrnekleri incelenecektir [7]

4

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar

kinci nesil internet hizmeti olarak literatuumlre giren Web 20 ak m yla internet sitelerinin

ccedilehresi de i mi tir nternet siteleri art k masauumlstuuml uygulamalar ile internet uygulamalar

aras nda bir koumlpruuml goumlrevi uumlstlenmi tir A a da bu ak m n popuumller uygulamalar ndan oumlrnekler

bulunmaktad r

211 Double Click - Google AdSense

Google firmas na ait iki uygulama da reklacircm verenlerin ve yay nc lar n web uumlzerinden

reklacircm hizmeti sunmas n sa layan sitelerdir Her reklacircmc n n hedefi tuumlketicilerin isteklerine

uygun ccediloumlzuumlmler sunmakt r Bu ccediloumlzuumlm ise Web 20 la reklacircmlar n profilini de i tirmi tir Art k

istenmeyen kendili inden accedil lan reklacircm pencerelerinin yerini kullan c n n bilgisayar na

yerle tirilmi ccedilerezlerden ccedilekti i bilgilere dayanarak kullan c n n ilgisini ccedilekebilece ini tahmin

etti i rahats z edici olmayan metin ya da resim tabanl

reklacircmlar alm t r

DoubleClick in di er reklacircm firmalar ndan ayr lan youmlnuuml reklacircmc lar iccedilin DART

oumlnerisiyle k saca DFA (DART for Advertisers) ile reklacircm youmlnetimi ve servis ccediloumlzuumlmlerinde

kullan c lar na dijital pazarlama programlar n n tuumlmuumlnuuml kapsayan youmlnetimi kolay daha iyi bir

arayuumlze sahip h zl geni bir arama sistemine sahip de eri artan sitelerin trafik ak n

belirleyen bir ccediloumlzuumlm olmu tur DoubleClick daha ccedilok grafiksel reklacircmlar yay nlamaktad r

Oumlnceleri Web 10 uygulamalar aras nda say lan bu site Web 20 doumlnuuml uumlmuumlnuuml ba ar yla

gerccedilekle tirmi tir [9]

Google AdSense ise web sitesi yay nc lar n n site iccedileri iyle alakal dinamik ve goumlze

batmayan Google reklacircmlar n

web sitelerinde goumlstererek kullan c lar n bu reklacircmlara

t klamalar yla para kazanmalar n sa laman n h zl ve kolay bir yoludur Uumlcretsiz olan bu

program sayesinde her t klama ve goumlsterim iccedilin site sahiplerine oumldeme yap l r [10] Bu

uygulamalar sayesinde Web de daha ak ll bir sisteme do ru youmlnelim ba lam t r

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar [11 12]

5

212 Flickr

Yahoo nun sundu u bir hizmet olan uumlcretsiz foto raf arama ve payla m sitesi Flickr

ayn zamanda web servisi ve ccedilevrimiccedili topluluk platformudur Web 20 n ilk uygulamalar ndan

biridir Foto raf payla m nda en popuumller sitelerin ba nda gelmektedir ccedileri inde yakla k

olarak 3 milyar

a an foto raf bulunmaktad r Yenilikccedili ccedilevrimiccedili topluluk araccedillar foto raflar

etiketlemeye ve s n fland rmaya yard mc olur Bu da popuumllaritesindeki ciddi art n

nedenlerinden biridir

Flickr a imaj yuumlkleyebilmek iccedilin Yahoo dan bir e-mail adresiyle sisteme giri

yap lmal d r Payla lmak istenen foto raflar uumlcretli uumlyelik olmadan her imaj iccedilin 5 Mb l k

s n rlamayla ayda toplam 100 Mb a kadar yuumlkleme yap labilir Sadece foto raf eklemenin

d nda imajlar uumlzerinde duumlzenlemeler yap labilir Belirlenen alanlara notlar eklenebilir

Be enilen foto raflara yorumlar eklenebilir Ccedile itli gruplara uumlye olunup ileti im kurulabilir

Ayr ca API leri sayesinde XML-RPC (Remote Procedure Call- Uzaktan Yordam Ccedila rma)

arabirimi kullanarak flickr sitesindeki foto raflarla ilgili bilgileri proseduumlrler sayesinde XML

format nda al p ayr t rarak ba ka bir programda kullan labilinir Flickr daki blog grup ve

etiketleme alt yap s bu API lere dayanmaktad r [13]

ekil 24 Flickr sitesinin logosu [14]

213 BitTorrent

BitTorrent internet uumlzerinden yuumlksek h zlarla iccedileri in da t ld duumlnya ccedilap nda bir

standartt r Ayr ca 150 milyondan fazla kullan c ya sahip en son p2p (peer to peer) dosya

payla m youmlntemlerinden biridir Di er p2p payla m programlar ndan fark sabit olmayan

ba ms z sunucu tan mlama dosyalar sayesinde sabit bir sunucuya ihtiyaccedil olmaks z n belirli bir

protokol ccedilerccedilevesinde indirme (download) yaparken yuumlkleme (upload) yap lmas na da izin

vererek payla ma devam edebilmesidir [15]

Python programlama diliyle yaz lm bir uygulamad r [15]

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu [16]

6

Bit Seli olarak da ccedilevirebilece imiz ccedilok h zl bir sistemdir BitTorrent sayesinde

oldukccedila buumlyuumlk boyutlu videolara ses ya da yaz l m dosyalar na daha h zl daha ucuz ve daha

kolay bir ekilde ula labilmeyi sa lar

Guumlnuumlmuumlzde ccedilerik Da t c A lar (Content Distributed Networks-CDNs) guumln geccediltikccedile

popuumllaritesini art rmaktad r Bittorent kullan m n n 2004 te internet te teknik standartlar ve

youmlnetim konusunda yetkili organ olan W3C (World Wide Web Consortium - Duumlnya Ccedilap nda

A Birli i) taraf ndan yap lan bir ccedilal maya goumlre P2P ba lant lar n toplamda 60 n tuumlm

internet trafi inin ise 30 unu a aca tahmin edilmektedir

BitTorrent le dosya transferi yap l rken oumlncelikle bilgisayarda BitTorrent stemci

(Client) yuumlkluuml olmal d r stemci yaz l mlara oumlrnek Flashget Azureus BitTorrent Torrent

ABC LimeWire vb yaz l mlar olabilir ekil 26 ve ekil 27 de en popuumller uygulamalardan

Torrent yaz l m n n kurulum ve arayuumlz oumlrne i goumlruumllmektedir

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

7

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml

BitTorrent istemciler BitTorrent Protokol uygulamalar n yapar Her istemci bu

protokoluuml kullanarak dosyalar n kullan c lar n BitTorent in kulland protokole sahip

duumlnyadaki tuumlm iccedileriklere h zl ve guumlvenilir bir ekilde eri mesine izin verir stenilen iccedileri in

indirilebilmesi iccedilin gerekli tan mlama bilgilerinin bar nd

torrent uzant l bir dosyaya

ihtiyaccedil vard r Bu torrent dosyalar n ccedile itli duyuru sitelerinden ya da Web den temin edildikten

sonra istemciler yukar da bahsedilen herhangi bir torrent yaz l m kullanarak bu dosyay accedilarlar

ndirme ba lad anda indirilmek istenen dosyay payla an kullan c lar n olu turdu u kuumlccediluumlk

a a (swarm) dacirchil olurlar Bu kuumlccediluumlk a daki her kullan c dosyan n indirdi i boumlluumlmuumlnuuml di er

kullan c larla payla mas gerekir Tuumlm bu i lemleri de takipccedili (tracker) isimli bir sunucu kontrol

eder Yakla k olarak 256 Kb buumlyuumlkluuml uumlndeki bu kuumlccediluumlk boyutlu dosyalara indeksleyici

(indexer) de denmektedir Kuumlccediluumlk bir a

kurulmas iccedilin tuumlm dosyaya sahip en az bir da t c n n

(seeder) olmas gerekir Da t c lar herhangi bir dosyay yuumlkleyen kaynaklard r O dosyan n

tamam n

kendi bilgisayar na indiren her kullan c art k bir da t c

olur Fakat da t c olmak

kullan c lar n insiyatifindedir ndirme i lemi bittikten sonra o dosya payla ma accedil k tutulmazsa

di er kullan c lar da t c dan bu dosyay ccedilekerek indirme i lemini h zland ramazlar Da t c

say s

ne kadar artarsa indirme i lemi o kadar h zl olur ndirme yapan kullan c lara da grup

uumlyeleri (peers) denilmektedir Torrent dosyas n indiren kullan c lar izleyicilere (tracker) dosya

hakk nda bilgi goumlnderirler di er kullan c lar (peers) ise izleyicilere ba lanarak kimde hangi

dosyan n hangi parccedilalar n n oldu unu ouml renirler zleyiciler uumlzerinden kesinlikle dosya transferi

8

gerccedilekle mez sadece kaynak payla l r Hangi kullan c ne kadar dosya ccedilekti ve ne kadar

yuumlkledi gibi istatistiksel bilgileri de bar nd rabilir [16 17]

Sadece indirme i lemi yap p kaynak olmay istemeyen ki ilere leecher (suumlluumlk) denir Bu

anlay a sahip ki iler gruplar iccedilinde ho kar lanmazlar Bir torrent dosyas payla m nda

kaynak (seed) say s s f r ise yani dosyan n tamam na sahip ki iler payla mdan ccedilekilmi lerse

eksik dosyaya sahip buumltuumln uumlyeler (peer) birbirleri aras nda veri al veri i yaparak eksik

parccedilalar indirebilecekleri bir kaynak olmad ndan belli bir yuumlzdesi tamamlanm dosyaya

sahip olarak kal rlar Bu durumda daha oumlnce dosyay indirmi ve dosyan n tamam na sahip olan

bir kullan c

eksik parccedilalar goumlndermek iccedilin dosyay yeniden payla ma accedilabilir (seed eder) Bu

olaya reseed etme denir [18]

214 Sosyal A Siteleri

Sosyal a lar bireyler aras ndaki ki isel veya profesyonel ili kilerin olu turuldu u

duumlzenlendi i a d r [19] Son y llardaki bilgi teknolojilerindeki geli meler sosyal a lar n gerccedilek

ya amdakinden daha farkl bir ekilde yeniden yap lanmas n

sa lam t r Herhangi bir

irketteki yerel a iccedilinde personelin e-posta al p-goumlndermesiyle olu an etkinlik ve e-posta

gruplar ilk ccedilevrimiccedili sosyal a oumlrneklerinden say labilir Daha sonra h zla hayat m za giren

bloglar wikiler ve sosyal a siteleri gibi sosyal i birli i sa layan teknolojilerin geli mesi

insanlar n ileti im kurduklar bilgi resim muumlzik video payla t klar ve birbirleriyle suumlrekli

haberle tikleri ccedilevrimiccedili sanal topluluklar n olu mas n sa lam t r [20] Bu topluluklar n h zla

yay lmas n n temelinde kullan c lar n bireysel aktivitesine ba l olarak duygu ve duuml uumlncelerini

bilgiyi guumlncel haberleri tavsiyelerini be enilerini payla ma fikri vard r A a da sosyal a

sitelerinden en popuumller olanlar iccedilinde yer alan Facebook incelenecektir [7]

2141 Facebook

En yayg n sosyal a sitesi Facebook Amerika Birle ik Devletleri nde 4 ubat 2004

tarihinde Harvard Uumlniversitesinde ouml renci Mark Zuckerberg taraf ndan kurulmu tur Facebook

oumlncelikle Harvard ouml rencileri iccedilin kurulmu tu Daha sonra h zla tuumlm duumlnyaya yay lm t r

Kullan c lar siteyi uumlcretsiz uumlye olarak kullanabilmektedir Site gelirini banner reklamlar ndan ve

sponsor gruplar ndan almaktad r Duumlnyan n en popuumller Web 20 blogu TechCruncha goumlre

Amerika Birle ik Devletleri ndeki uumlniversitelerdeki ouml rencilerin 85inin facebookda bir

hesab bulunmakta ve bunlar n 60 her guumln ba lanmaktad r 85 her hafta 93 her ay

ba lananlar aras ndad r [21] Facebook sitesinden ba ms z Web 20 ak m n yak ndan takip

9

eden bir blog sitesi olan insidefacebook 2009 Ocak ay n n ba nda yay nlad habere goumlre

facebook kullan c say s a a daki grafikte goumlruumllduuml uuml gibi yakla k 140 milyonu bulmu tur

Milyonlar a k n aktif uumlye say s yla guumlnde ortalama 150 bin aktif kullan c yla sanal duumlnyan n en

popular sitesi olmu tur [22]

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i [23]

Aktif kullan c lar n iccedileri e katk s a a daki istatistik sonuccedillar n do urmu tur [22]

13 milyon kullan c durumlar n en az ndan guumlnde bir kez guumlncellenmektedir

25 milyon kullan c her guumln Sayfa hayran (fan of Pages) olmaktad r

Siteye her ay 700 milyon foto raf yuumlkleniyor ki toplam foto raf rakam yakla k 10

milyar bulmaktad r

Her ay 4 milyon video yuumlklenmektedir

Her ay 15 milyon iccedilerik parccedilas (web linki yeni hikacircyeler blog yaz lar notlar

foto raflar vb) payla ma sunulmaktad r

Her ay 2 milyon etkinlik olu turulmaktad r

Sitede 19 milyon adet aktif grup varl n suumlrduumlrmektedir

Yukar da belirtilen bu rakamlar sosyal ileti im a lar n n ne kadar ciddi boyutlarda bir

kapasiteye sahip oldu unu goumlstermektedir

10

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi [22]

Facebook ve ona en yak n rakibi sosyal ileti im web sitesi olan MySpace compete de

kar la t r ld nda yukar daki grafik elde edilmektedir

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu

Tarih 032008 032009 Kullan c

Ayl k Y ll k

facebookcom

91054535 234

1951

myspacecom

55594761 48

-114

Tablo 21 de Mart 2008 ile Mart 2009 aras ndaki ayl k aktif ziyaretccedili say s n

goumlstermektedir Compete verilerine goumlre Aral k 2008 de facebook myspace in kullan c say s n

yakalam t r Tablo 21 deki verilere goumlre bir oumlnceki y la goumlre Facebook taki kullan c say s nda

ayl k 234 luumlk bir art varken MySpace 48 lik bir buumlyuumlmeye sahiptir Yakla k olarak

ayl k MySpace Facebook u 5 kat geriden takip etmektedir Facebook taki bir oumlnceki y la

goumlre 1951 lik buumlyuumlmeye kar n myspace de 114 luumlk kuumlccediluumllme goumlruumllmektedir Elde edilen

veriler ileriki y llarda bu rakamlar aras ndaki uccedilurumun artaca n i aret etmektedir

Facebooktaki bu h zl buumlyuumlme ekonomi ve ticari sektoumlruumlnuumln de ilgisini ccedilekmektedir Oumlnemli bir

yat r m alan olarak giri imcileri cezbetmektedir

Facebook youmlneticilerinden Peter Thiel ise Facebookun iccedil de erinin 8 Milyar dolar

oldu unu ve proje gelirlerinin 2015 y l iccedilin 1 milyar dolar oldu unu soumlylemektedir [24]

Duumlnyaca tan nm Microsoft irketi 24 Ekim 2007 de Facebooku 16l k hissesini 240 milyon

dolara sat n alm t r Google ve di er irketler de gittikccedile de er kazanan Facebook hisselerine

youmlnelmektedir [24]

11

215 Web Guumlnluumlkler

ngilizcedeki Web

ve log kelimelerinin birle iminden olu an Blog kelimesi internet

uumlzerinden ki ilerin istedikleri konu hakk nda fikir beyan edebilecekleri kendilerini kolayca

ifade etmelerini sa layacak bir ortamd r

Bloglar genellikle en yeni yorum ve yaz lardan eski tarihli yorum ve yaz lara do ru

s ralanm web tabanl yay nlar

belirtir Bloglar n iccedileri i suumlrekli guumlncellendi i iccedilin sadece

bloglar iccedilin kurulmu oumlzel indeksleme mekanizmalar ve arama motorlar bulunmaktad r [25]

Duumlnya ccedilap nda indeksleme mekanizmalar n n en oumlnde geleni Technorati firmas

milyonlarca blog okuyucusu iccedilin her geccedilen guumln 15 milyondan fazla yeni blogu

indekslemektedir [26] Forrester in ara t rma irketlerinden internet ile ilgili ciddi bir ara t rma

kurumu olan JupiterResearch uumln 2008 A ustos unda bloglar uumlzerine gerccedilekle tirdi i

ara t rmada internet kullan c lar na 40 soruluk kapal uccedillu soru youmlneltilmi tir Bu ara t rma

sonucunda geccedilti imiz doumlrt y l iccedilerisinde bloglar n okunma oranlar nda 300 oran nda bir art

oldu u ortaya ccedil km t r Belki ilgimi ccedilekecek bir bloga ula abilirim duuml uumlncesi ile kullan c lar

okuduklar bloga eklenmi

olan di er linkleri de takip edebiliyorlar S k blog okuruyum

diyenlerin 38 i yeni bir blogu okudu u blogun linklerinden ke fetti ini belirtmi tir

Ara t rmaya kat lan blog okurlar n n 34 uuml Web te dola rken yeni bir blogla tan t n 11 i

blog arama motorlar n kulland n

belirtmi [27]

Bloglar n bu kadar yayg nla mas n n nedenlerinde biri de internet gezginler sanal

acirclemdeki tek duumlze yorumsuz hatta bazen oldukccedila bilimsel bir dille yaz lm yaz lardan

s k ld klar iccedilin bloglar tercih etmektedir Bloglarda ki iler gittikleri bir seminer hakk ndaki

yorumlar n kulland klar bir uumlruumln hakk ndaki fikirlerini k saca hayata dair kendi yorumlar n

katarak ba ka ki ilerle payla abilmektedirler

216 Wiki

Bilgiye ula mak iccedilin eskiden oldu u gibi kitap ya da ansiklopediler kullan lmamaktad r

Guumlnuumlmuumlzde kuumlreselle menin ve geli en teknolojinin etkisiyle tuumlm kaynaklara bilgisayar

uumlzerinden ula lmas elde edilen bilgilerin k sa suumlrede derlenebilmesine imkacircn vermi tir

Wiki ler kullan c lar n uumlzerinde istedi i gibi duumlzenlemeler yapmas na izin veren bilgi

sayfalar toplulu udur ngilizce What I Know is soumlzcuumlklerinin k saltmas

olan Wiki

Bildi im kadar yla anlam na gelir [28]

12

Wikilerin ccedilal ma prensibi u ekilde accedil klanabilir Bir web program script ya da script

grubu sayesinde veritaban na yaz lm olan ya da sadece dosya halindeki verileri okur bu

verileri HTML kodlar ile de i tirir ve Web taray c s na yans t r

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu

Wiki dilini kullanan ve internetin en geni iccedileri ine sahip ccedilevrimiccedili ansiklopedisi

Vikipedi 22 Ocak 2007de Alt n Oumlruumlmcek 2006 En yi ccedilerik oumlduumlluumlnuumln sahibi oldu

Wikipediaorg taraf ndan geni kitlelere tan t lan Wiki dili pek ccedilok farkl programlama

platformunda Javascript ASP PHP C++ vb kullan labilmektedir

2161 Wiki Kullanman n Avantajlar

Web proje gruplar

projeleri olu tururken ekiplere ayr ld iccedilin programc lar kendi

goumlrevi d ndaki ccedilal malarda neler yap ld n

tam olarak bilemez ccedileri in yap land r lmas nda

geli melerden sadece iccedilerik koordinatoumlrleri haberdard r An nda yap goumlster oumlzelli iyle Wikiler

bu sorun iccedilin pratik bir ccediloumlzuumlm te kil eder

ndekslenme yapan sitelerde bile arama yap l rken defalarca ayn siteye girilebilir yahut

aran lan bilgiyi bulmak ccedilok zaman alabilir Wiki gereksiz tekrarlardan kurtar r steyen herkes

wiki iccedileri indeki bilgileri eksik ya da hatal

ise de i tirilebilir veya kald rabilir Bu i lemleri

yapan wiki youmlneticilerine wikipedist denir Wikipedistler sayfa duumlzenlemelerine ve iccedilerik

zenginle tirmeye yard mc olurlar

Wiki de de i iklik yap ld nda de i iklik yapan ki inin bir hesab yoksa IP adresiyle

varsa kullan c ad yla kaydedilerek hemen sonuccedil goumlzlenebilir Yap lan iccedileriksel herhangi bir

hata ba kalar taraf ndan fark edildi inde duumlzeltilir Geccedilmi sekmesiyle duumlzeltilen sayfalar n

oumlnceki suumlruumlmleri kronolojik s ralamayla takip edilebilir hatta sayfalar aras nda kar la t rma

bile yap labilir Sayfa iccedilerikleri hakk nda Tart ma

sekmesiyle fikir beyan nda bulunulabilinir

Tart malara yorum eklenebilir Denetleme mekanizmas sayesinde telif haklar n n ihlali gibi

durumlarda ihlali yapan kullan c lar engellenebilmektedir

13

Wiki di er ansiklopedilerden farkl olarak Vikipedi GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

(GOumlBL) kullanmaktad r Kullan c lar na oumlzguumlr iccedilerik kat l m e it tarafs z ve uumlcretsiz kat l m

hakk verir Ayr ca diluumllkekonuya goumlre geli mi kategorilendirme sistemine sahiptir Diff

oumlzelli i sayesinde sayfalar aras ndaki fark izlenebilir [29]

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri

ngilizce Content Management System ya da k saca CMS olarak tan nan ccedilerik

Youmlnetim Sistemleri - YS bilgiyi olu turmak ar ivlemek ara t rmak denetlemek ve

yay nlama olana sa layan buumlyuumlk bir veritaban na sahip moduumlllerden olu an buumltuumlnle ik bir

ortamd r YS lerde iccedilerik iki ayr boumlluumlmden olu ur Bunlardan birincisi uumlzerinde i lem

yap lmam olan ham bilgiyi bar nd ran veritaban

di eri ise bu bilginin yerle imini goumlsteren

ablondur ablonda bilginin goumlsterilece i sayfan n goumlrsel boumlluumlmuumlnuuml olu turan yaz tipleri

renkleri gibi tuumlm biccedilim bilgileri saklan r Genellikle PHP benzeri dillerle kodlan r Boumlylece daha

esnek hale gelebilirler [30]

ccedilerik Youmlnetim Sistemleri uluslararas platformda birccedilok organizasyon iccedilin zorunluluk

haline gelen modern bir veri youmlnetimi tekni idir Guumlnuumlmuumlzde iccedilerik youmlnetim sistemleri kendi

iccedilerisinde boumlluumlnmuuml bir yaz l m enduumlstrisi haline gelmi tir Kendi iccedilerisinde portal sistemleri

Wiki sistemleri web-based grupware vb alt dallara ayr lan enduumlstri guumlnuumlmuumlzde halen

geli imini suumlrduumlrmektedir [31]

Web yay nlama sistemi kullan c lar arad klar iccedileri e goumlre veritaban iccedilinde anahtar

kelimeler yazar olu turulma tarihi gibi ccedile itli oumllccediluumltlere goumlre arama yapabilirler Web iccedilerik

youmlnetim sistemleri bilgi portallar olu turmak iccedilin bilgi youmlnetimi hizmeti sunar YS buumlnyesinde

bar nd rd

yaz l m moduumllleri sayesinde herhangi bir kullan c n n web sitesi uumlzerindeki

i lemleri yapabilmesi iccedilin grafiksel kullan c arayuumlzuuml sunar

YSnin temeli iccedileri in olu turulmas ndan son hali olan yay nlanma evresine kadar tuumlm

evrelerde iccedileri i youmlnetme esas na dayan r Ayr ca YS nin iccedileri i E-ticaret ve Muuml teri li kileri

Youmlnetim Sistemleri (MIYS) (ing CRM - Customer Relationship Management System) ile de

payla labilir YS sayesinde iccedilerik yay n

teknik bilgisi olmayan kullan c lar taraf ndan bile

yap labilir Kullan c lar na sade basit ama guumlccedilluuml web taray c s destekli bir uygulama arayuumlzuuml

sunar [32]

14

218 Etiketleme (Folksonomi)

Web 20 sitelerinde goumlze ccedilarpan etiket bulutlar ile kullan c lara ilgilendikleri konulara

ili kin kolay ve h zl ba lant lar sa lanmaktad r Site iccedileri iyle ilgili konular ccedile itli etiketler ad

alt nda s n fland r l r Her etiket iccedilinde bar nd rd makale yaz ba l k ile farkl boyutlarda

olabilmektedir Yani etiketin yaz boyutu ne kadar buumlyuumlkse iccedilinde bar nd rd iccedilerik o kadar

fazlad r ekil 211 de bir etiket bulutu goumlruumllmektedir

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler

Yukar daki popuumller uygulamalar olu turulurken dikkat ccedileken ortak oumlzellikler bu ba l k

alt nda incelenecektir Genel olarak Web sitelerindeki de i im ve geli im tasar m ve arayuumlz

accedil s ndan de erlendirilecektir

221 Logolar

Logolara daha parlak bir goumlruumlntuuml verilirken yans ma efekti bolca kullan lmaktad r

Yans ma efekti dinamik olmayan tuumlm objelere kullan larak siteye derinlik hareket ve modern

bir goumlruumlnuuml kazand r l r Kullan c lar n dikkatini ccedilekmek iccedilin ekil 212 de goumlruumllduuml uuml gibi

logolara rozet eklinde yenilik bildiren kelimeler eklenebilmektedir [33] Bu yenilik bildiren

kelimelerden Beta ifadesiyle s k s k kar la l r Bunun nedeni Web 20 ak m na goumlre

kullan c lar birer yard mc -geli tiriciler olarak benimsenir Sonuccedil olarak ortaya ccedil kan site suumlrekli

geli mekte ve de i mektedir Logolara yerle en Beta bu geli imin bir simgesi haline gelmi tir

[34]

15

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i [34]

222 Butonlar

Butonlarda ise klasik butonlar yerine resim olarak haz rlanan butonlarda oumlzellikle cam

efekti ve renk geccedili (gradient) efekti hacirckimdir Gradient efekti butonlarda logolarda ya da arka

planlardaki renk geccedili lerini daha yumu at r Bir renkten farkl bir renge keskin geccedili lerin oumlnuumlne

geccedililmi olur [33] Ccedile itli buton oumlrnekleri ekil 213 de goumlruumllmektedir

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri

223 Arka Planlar

Web 20 ile sitelerde arka planlar olu turulurken yatay eritlerden ya da duumlz renk

geccedili lerinden faydalan labilinir Her iki ekilde de hedeflenen ortak amaccedil ekil 214 te oldu u

gibi goumlzuuml yormayan tasar mlar gerccedilekle tirmektir [33]

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri

16

224 Ccedilerccedileveler

Site iccedilinde goumlruumlnmez iframe ler yerine ekil 215 deki gibi ccedilerccedilevelerin yuvarlak kouml eli

kutular olarak tasarlanmas

oumln plana ccedil km t r Kouml eleri keskin duumlz kare veya dikdoumlrtgen

biccedilimde kutular art k kullan lmamaktad r Yuvarlak kouml eli kutu yap m iccedilin farkl tekniklerle

olu turulabilecek programlar mevcuttur Resim css ve html teknikleri kullan lacaksa Spiffy

Corners RoundedCornr ve CSS Rounded Box Generator gibi araccedillar kullan labilirken Nifty

Corners Cube ve curvyCorners gibi araccedillar da JavaScript tekni i ile kullan labilinir [33]

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek

225 Menuumller

Site iccedileri inden etkin bir ekilde faydalanabilmek iccedilin menuuml ve sekmeler sade kolay

anla labilir olmal d r Hem goumlrsel hem kullan l menuumller CSS kodlarla olu turulabilir [33]

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i

Yukar da bahsedilen konu Web 20 platformunda olu turulan sitelerin genel oumlzellikleri

olarak alg lanabilir Bu oumlzellikler d nda da tasar mlar olabilmektedir

17

3 AJAX

AJAX kavram n n ilk ccedil k noktas

ubat 2005 de Jesse James Garrett taraf ndan the

Adaptive Path Web sitesinde Ajax A New Approach to Web Applications ba l yla

yay nlanan makaledir [35]

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml [36]

Bu makalede Web uygulamalar olu turulurken tasar mlardaki buumlyuumlleyici geli meler

yenilikccedili ccedilevrimiccedili projelerle desteklenirken bunun yan nda h zl cevap verebilir daha zengin

goumlrsellere sahip masauumlstuuml uygulamalar aras ndaki bo lu a dikkat ccedilekilmi tir Bu bo lu u

dolduran Google Suggest ve Google Maps uygulamalar Adaptive Path sitesinde AJAX olarak

adland r lan Web uygulamalar na yeni yakla m n en iyi oumlrnekleri oldu u belirtilmi tir Klasik

Web uygulamalar n n ccedilal ma modeliyle AJAX l uygulamalar n ccedilal ma modeli

kar la t r lm t r AJAX di er uygulama youmlntemlerinden ay ran oumlzellikleri belirtilmi tir

AJAX yakla m na buumlyuumlk yat r mlar yapan Google n neden AJAX tercih etti i accedil klanm t r

Google Groups Google Suggest Gmail Google Maps ve ard ndan Flickr Amazon nun

A9com servisleriyle kullan c lar n oda haline geldi ine de inilmi tir [35]

AJAX n ccedilekirde i olan XMLHttpRequest (XHR) nesnesi sayesinde de iyi haz rlanm

sa lam ve kolay anla labilir-kullan labilir sitelerin olu umuna dikkat ccedilekilmi tir [35] A a da

18

ise AJAX tekni i kullanan en populer servislerden Google Suggest ve Google Maps hakk nda

k sa bilgi verilecektir

31 Google Suggest

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml

Google Suggest a httpwwwgooglecomigcomplete=1amphl=en

adresine girildi inde

ekil 32 de goumlruumlnen ana sayfaya ula lmaktad r Google Suggest servisinin oumlzelli i arama

motorunda aranacak kelimenin harfleri girilmeye ba land andan itibaren filtreleme yaparak

text alan n n alt na accedil lan boumllmede oumlneriler sunulmaktad r Sadece oumlneri sunmakla da kalmay p

oumlnerileri popuumllarite s ras na goumlre s ralar Kelime tamamlama oumlzelli i sayesinde aranan kelime

tam yaz lmadan gelen oumlnerilerden biri t klanarak istenen sonuca ula labilinir Ayr ca oumlnerilerin

yan nda o kelimeye ait kaccedil sonuccedil oldu u da belirtilir ve bu i lem sadece 1-2 sn iccedilinde

gerccedilekle ir

32 Google Maps

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml

VII

KISALTMALAR L STES

AJAX Asenkron JavaScript ve XML

API Application Programming Interface (Uygulama Program Arayuumlzuuml)

ASP Active Server Pages (Aktif Sunucu Sayfalar )

CDNs Content Distributed Networks ( ccedilerik Da t c A lar)

CMS Content Management System ( ccedilerik Youmlnetim Sistemi)

CGI Common Gateway Interface (Genel Geccedili Arayuumlzuuml)

CSS Cascading Style Sheets (Basamakl Stil Sayfalar )

DFA DART for Advertisers

DOM Document Object Model (Doumlkuumlman Nesne Modeli)

DTD The Document Type Definition (Dokuumlman Tipi Tan mlama)

DWR Direct Web Remoting ( Direkt Web Eri imi)

ECMA European Computer Manufacturers Association (Avrupa Bilgisayar

Uumlreticileri Birli i)

GOumlBL GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

HTML Hyper Text Markup Language (Yard ml Metin aretleme Dili)

HTTP Hypertext Transfer Protocol (Yard ml Metin Aktar m Protokoluuml)

IDE Integrated Development Environment (Tuumlmle ik Geli tirme Ortam )

JSP Java Server Pages (Java sunucu Sayfalar)

LAN Local Area Network (Yerel Alan A )

MIYS E-ticaret ve Muuml teri li kileri Youmlnetim Sistemleri

MSN Microsoft Network

OOP Object Oriented Programming (Nesne Youmlnelimli Programlama)

PHP Hypertext Preprocessor (Yard ml Metin Oumlni leme)

PIs Processing Instructions ( lem Accedil klamalar )

RIA Rich Internet Applications (Zengin nternet Uygulamalar )

VIII

RPC Remote Procedure Call (Uzaktan Yordam Ccedila rma)

SAX Simple API for XML (XML iccedilin Basit API)

WIKI What I Know is (Ne Biliyorsam)

W3C World Wide Web Consortium (Duumlnya Ccedilap nda A Birli i)

XML eXtensible Markup Language (Geli tirilebilir aretleme Dili)

XHR XMLHttpRequest

XHTML Extensible HyperText Markup Language (Geli tirilebilir Yard ml Metin

aretleme Dili)

XSD eXtensible Schema Document(Geni letilebilir ema Dokuumlman )

XSL Extensible Stylesheet Language (Geli tirilebilir Biccedilimlendirme Dili)

XSLT Extensible Stylesheet Language Transformations (Geli tirilebilir

Biccedilimlendirme Dil Doumlnuuml uumlmleri)

IX

OumlZET

Yuumlksek Lisans Tezi

AJAX TEKNOLOJ S KULLANARAK CcedilEVR M Ccedil

KATALOG TASARIMI

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat Uumlniversitesi

Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Elektronik-Bilgisayar E itimi Anabilim Dal

2009 Sayfa 107

Gerccedilekle tirilmi olan bu uygulama kapsam nda Flex program ve Web 20 n

ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) teknolojisi kullan larak F rat

Uumlniversitesini tan tan kolayl kla guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA- Rich

Internet Applications) oumlrnek bir ccedilevrimiccedili katalog tasar m ve gerccedilekle tirimi yap lm t r

Projenin gerccedilekle tirim a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin

anlat mlar n iccedileren bir yol haritas olu turulmu tur

Anahtar soumlzcuumlkler AJAX RIA Web 20 ccedilevrimiccedili katalog e-dergi

X

ABSTRACT

Master Thes s

ONLINE CATALOG DESIGN USING AJAX TECHNOLOGY

Zeynep OumlZER AYDO MU

F rat University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Electronic and Computer Education

2009 Page 107

Embracing in this comparison F rat University is introduced by using Flex program and

AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) technology which forms Web 20 Also RIA (Rich

Internet Applications) is easily renowated which is instance for online catalog design A road

map including realization of the project and tracing methods are illustrated

Keywords AJAX RIA Web 20 online catalog e-journal

1

1 G R

Web in geli im suumlrecinde ccedile itli youmlntemler kullan l r Bu youmlntemlerin farkl amaccedillara

hizmet etmeye ba lamas yla Web te ak mlar meydana gelmi tir Bu ak mlardan ilki Web 10

ak m olarak adland r l r Bu ak mda kullan c lar bilgilendirmeye youmlnelik iccedilerik sunumu

yap lmaktad r [1]

Web 20 ak m ise internet sitelerinin bilgi bar na olmas ndan i leyen platformlara

ta nmas

olarak tan mlanabilir Web 20 RIA (Rich Internet Applications- Zengin nternet

Uygulamalar ) i lemleri internet sunucu mimarisi temeline dayanmaktad r RIA da beraberinde

kulland AJAX Flex gibi teknolojiler uumlzerine kuruludur [1]

Baz yeni teknolojilerle de i en World Wide Web duumlnyas Web 20 RIA AJAX

(Asynchronous JavaScript and XML- E zamanl olmayan JavaScript ve XML) terimleriyle izah

edilmektedir

11 Tez Ccedilal mas n n Amac

Bu tez ccedilal mas yla Web 20 n ccedilekirde ini olu turan AJAX (Asynchronous JavaScript

and XML) teknolojisi ve Flex program kullan larak F rat Uumlniversitesini tan tan kolayl kla

guumlncellenebilen Zengin nternet Uygulamalar na (RIA-Rich Internet Applications) oumlrnek bir

ccedilevrimiccedili (online) katalog tasar m yap lmas hedeflenmi tir Projenin gerccedilekle tirim

a amalar nda kullan lan teknolojilerin ve izlenen youmlntemlerin anlat mlar n iccedileren bir yol

haritas olu turulmas amaccedillanm t r Bu tez ccedilal mas sonucunda geli tirilen yaz l mla kolay

guumlncellenebilen katalog haz rlanmas na katk sa lanmas amaccedillanm t r

12 Tez Ccedilal mas n n Kapsam

Bu tez ccedilal mas 6 boumlluumlmden olu mu tur 1 Boumlluumlm giri i olu turmaktad r 2Boumlluumlmde

Web 20 ak m incelenecektir 3 Boumlluumlmde AJAX teknolojisi accedil klanacakt r 4 Boumlluumlmde

yaz l m gerccedilekle tirme arac olarak kullan lan Flex tan t lacakt r 5 Boumlluumlmde gerccedilekle tirilmi

ccedilevrimiccedili katalog hakk nda bilgi verilecektir 6 Boumlluumlmde ccedilal man n sonuccedillar

ve gelece e

youmlnelik oumlneriler bulunmaktad r

2

2 WEB 20 AKIMI

Ccedilo u teknolojilerde oldu u gibi yenilik aray ihtiyaccediltan do ar Yeni Web ak mlar n n

do u u da 2001 y l ndaki tuumlm duumlnyay etkileyen kriz sonras nda iflas eden irketlerin yeniden

aya a kalkma ccedilabalar n n bir sonucu olarak ortaya ccedil km t r [2 3] Web 20 ak m 2005 te ilk

kez OReilly ve MediaLive International aras nda gerccedilekle en bir beyin f rt nas s ras nda

uumlretilmi bir kavramd r [3] Web 20 kavram World Wide Web teknolojisinde kullan lan

de i en ve geli en e ilimlere verilen bir ad olarak da tan mlanabilmektedir

ekil 21 Web 20 kavram

[4]

Web 20 kavram ekil 21 de goumlsterildi i uumlzere Web bir uygulama platformu ve sosyal

etkile imli olma oumlzelliklerini bar nd r r Ccedilevrimiccedili hayat n ba lang c ve devam n temsil eder

Say sal ortamda kendini ifade etme imkacircn sunar Kullan c lar (oku-yaz oumlzelli i ile) Web te

kat l mc kimlik kazan r

Asl nda Web 20 ortam n 1964 y l nda McLuhan Global Koumly terimini kullanarak

ortaya atm t r McLuhan Global Koumlyuuml gelecekte ileri teknolojiye geccedililmesiyle ve toplumlar

aras nda s n rlar n kalkmas yla duumlnyan n her kouml esinde teknolojiyi kullanan herkesin co rafi

s n rlar ve s n rlamalar olmaks z n diledikleri ki iyle ileti im kurabilecekleri

haberle ebilecekleri ve payla mda bulunabilecekleri bir ortam olarak tan mlam t r [5]

Mc Luhan n n tan m ndan guumlnuumlmuumlze kadar geccedilen suumlreccedil iccedilinde kullan c ihtiyaccedillar

da

de i im ve geli im goumlstermi tir Bu ihtiyaccedillar kar lamak iccedilin genel olarak internet

uygulamalar n n daha zengin bir arayuumlz ile sunulmas n sa layan uygulamalar Zengin nternet

Uygulamalar ad alt nda k sa zaman oumlnce hayat m za girmi tir

RIA uygulamalar s radan HTML web uygulamalar ile standart masauumlstuuml uygulamalar

aras ndaki bo lu u dolduran bir geli tirme platformudur Web arayuumlzuumlnde basit HTML ile

3

s n rl kalmadan masauumlstuumlndeki zengin goumlrsel ouml eleri program niteli inde kullanabilecek her

tuumlrluuml araccedil RIA konseptini uygulamaktad r [6]

Kullan c lar art k iccedilerik uumlreticilerin s n rlar n kald rarak kullan c n n yan s ra kat l mc

olarak ta nitelendirilerek etkile imli bir rol uumlstlenmi lerdir nternetin bu yeni gereksinimlere

cevap vermesiyle ortaya ccedil kan Web 20 doumlnuuml uumlmuuml hem kullan c say s nda art a neden

olmu tur hem de kullan c lar n iccedilerikleri yani mesajlar olu turdu u ve payla t buumlyuumlk bir

guumlce doumlnuuml muuml tuumlr Bu guumlcuumln oumlnemini ccedilabuk anlayan kurulu lar mimarilerine AJAX da dacirchil

ederek oumlnce arama motorlar n Google Yahoo yu daha sonra MSN yi Hotmail i bloglar

(Myspace Bloggercom Blogcucom gibi) Youtube u Wikileri ve sosyal a sitelerini

(Facebook Twitter Orkut vb) ke fetmi lerdir Bu ke iflerin sonucunda McLuhan n Global

Koumly uumlnuumln 21 Yuumlzy lda tam olarak gerccedilekle ti i soumlylenebilir Bu interaktif siteler sayesinde

ayn anda milyarlarca ki inin rk dil din ya am tarz e itim ya cinsiyet statuuml goumlzetmeksizin

e zamanl payla mda bulunup kendi ccedilevreleri ve ba ka ccedilevrelerle ileti ime geccedilebilmektedirler

ekil22 de goumlsterilen irketler Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan sitelerin oumlzellikle ccedilevrimiccedili

faaliyet goumlsteren reklacircm irketleri pazarlama ve ticari irketler perspektifinden bak ld nda da

oumlnemli bir potansiyele sahip kitle ileti im araccedillar olarak goumlruumlluumlr [7]

ekil 22 Web 20 ak m nda oumlne ccedil kan uygulamalar [8]

Kitle ileti im arac olarak kullan labilen bu uygulamalar iccedilin birccedilok geli tirme ortam

mevcuttur Adobe Flex AJAX Java Applet Adobe Flash ve Microsoft Silverlight uygulamalar

en ccedilok bilinen RIA uygulamalar d r A a da da bu uygulamalarla olu turulmu Web 20

platformunda oumlne ccedil kan popuumller uygulama oumlrnekleri incelenecektir [7]

4

21 Web 20 Platformunda Oumlne Ccedil kan Popuumller Uygulamalar

kinci nesil internet hizmeti olarak literatuumlre giren Web 20 ak m yla internet sitelerinin

ccedilehresi de i mi tir nternet siteleri art k masauumlstuuml uygulamalar ile internet uygulamalar

aras nda bir koumlpruuml goumlrevi uumlstlenmi tir A a da bu ak m n popuumller uygulamalar ndan oumlrnekler

bulunmaktad r

211 Double Click - Google AdSense

Google firmas na ait iki uygulama da reklacircm verenlerin ve yay nc lar n web uumlzerinden

reklacircm hizmeti sunmas n sa layan sitelerdir Her reklacircmc n n hedefi tuumlketicilerin isteklerine

uygun ccediloumlzuumlmler sunmakt r Bu ccediloumlzuumlm ise Web 20 la reklacircmlar n profilini de i tirmi tir Art k

istenmeyen kendili inden accedil lan reklacircm pencerelerinin yerini kullan c n n bilgisayar na

yerle tirilmi ccedilerezlerden ccedilekti i bilgilere dayanarak kullan c n n ilgisini ccedilekebilece ini tahmin

etti i rahats z edici olmayan metin ya da resim tabanl

reklacircmlar alm t r

DoubleClick in di er reklacircm firmalar ndan ayr lan youmlnuuml reklacircmc lar iccedilin DART

oumlnerisiyle k saca DFA (DART for Advertisers) ile reklacircm youmlnetimi ve servis ccediloumlzuumlmlerinde

kullan c lar na dijital pazarlama programlar n n tuumlmuumlnuuml kapsayan youmlnetimi kolay daha iyi bir

arayuumlze sahip h zl geni bir arama sistemine sahip de eri artan sitelerin trafik ak n

belirleyen bir ccediloumlzuumlm olmu tur DoubleClick daha ccedilok grafiksel reklacircmlar yay nlamaktad r

Oumlnceleri Web 10 uygulamalar aras nda say lan bu site Web 20 doumlnuuml uumlmuumlnuuml ba ar yla

gerccedilekle tirmi tir [9]

Google AdSense ise web sitesi yay nc lar n n site iccedileri iyle alakal dinamik ve goumlze

batmayan Google reklacircmlar n

web sitelerinde goumlstererek kullan c lar n bu reklacircmlara

t klamalar yla para kazanmalar n sa laman n h zl ve kolay bir yoludur Uumlcretsiz olan bu

program sayesinde her t klama ve goumlsterim iccedilin site sahiplerine oumldeme yap l r [10] Bu

uygulamalar sayesinde Web de daha ak ll bir sisteme do ru youmlnelim ba lam t r

ekil 23 Doubleclick ve Google Adsense sitelerinin logolar [11 12]

5

212 Flickr

Yahoo nun sundu u bir hizmet olan uumlcretsiz foto raf arama ve payla m sitesi Flickr

ayn zamanda web servisi ve ccedilevrimiccedili topluluk platformudur Web 20 n ilk uygulamalar ndan

biridir Foto raf payla m nda en popuumller sitelerin ba nda gelmektedir ccedileri inde yakla k

olarak 3 milyar

a an foto raf bulunmaktad r Yenilikccedili ccedilevrimiccedili topluluk araccedillar foto raflar

etiketlemeye ve s n fland rmaya yard mc olur Bu da popuumllaritesindeki ciddi art n

nedenlerinden biridir

Flickr a imaj yuumlkleyebilmek iccedilin Yahoo dan bir e-mail adresiyle sisteme giri

yap lmal d r Payla lmak istenen foto raflar uumlcretli uumlyelik olmadan her imaj iccedilin 5 Mb l k

s n rlamayla ayda toplam 100 Mb a kadar yuumlkleme yap labilir Sadece foto raf eklemenin

d nda imajlar uumlzerinde duumlzenlemeler yap labilir Belirlenen alanlara notlar eklenebilir

Be enilen foto raflara yorumlar eklenebilir Ccedile itli gruplara uumlye olunup ileti im kurulabilir

Ayr ca API leri sayesinde XML-RPC (Remote Procedure Call- Uzaktan Yordam Ccedila rma)

arabirimi kullanarak flickr sitesindeki foto raflarla ilgili bilgileri proseduumlrler sayesinde XML

format nda al p ayr t rarak ba ka bir programda kullan labilinir Flickr daki blog grup ve

etiketleme alt yap s bu API lere dayanmaktad r [13]

ekil 24 Flickr sitesinin logosu [14]

213 BitTorrent

BitTorrent internet uumlzerinden yuumlksek h zlarla iccedileri in da t ld duumlnya ccedilap nda bir

standartt r Ayr ca 150 milyondan fazla kullan c ya sahip en son p2p (peer to peer) dosya

payla m youmlntemlerinden biridir Di er p2p payla m programlar ndan fark sabit olmayan

ba ms z sunucu tan mlama dosyalar sayesinde sabit bir sunucuya ihtiyaccedil olmaks z n belirli bir

protokol ccedilerccedilevesinde indirme (download) yaparken yuumlkleme (upload) yap lmas na da izin

vererek payla ma devam edebilmesidir [15]

Python programlama diliyle yaz lm bir uygulamad r [15]

ekil 25 ccedilerik da t m sitelerinde bittorrent site logosu [16]

6

Bit Seli olarak da ccedilevirebilece imiz ccedilok h zl bir sistemdir BitTorrent sayesinde

oldukccedila buumlyuumlk boyutlu videolara ses ya da yaz l m dosyalar na daha h zl daha ucuz ve daha

kolay bir ekilde ula labilmeyi sa lar

Guumlnuumlmuumlzde ccedilerik Da t c A lar (Content Distributed Networks-CDNs) guumln geccediltikccedile

popuumllaritesini art rmaktad r Bittorent kullan m n n 2004 te internet te teknik standartlar ve

youmlnetim konusunda yetkili organ olan W3C (World Wide Web Consortium - Duumlnya Ccedilap nda

A Birli i) taraf ndan yap lan bir ccedilal maya goumlre P2P ba lant lar n toplamda 60 n tuumlm

internet trafi inin ise 30 unu a aca tahmin edilmektedir

BitTorrent le dosya transferi yap l rken oumlncelikle bilgisayarda BitTorrent stemci

(Client) yuumlkluuml olmal d r stemci yaz l mlara oumlrnek Flashget Azureus BitTorrent Torrent

ABC LimeWire vb yaz l mlar olabilir ekil 26 ve ekil 27 de en popuumller uygulamalardan

Torrent yaz l m n n kurulum ve arayuumlz oumlrne i goumlruumllmektedir

ekil 26 Torrent program n n anasayfas

7

ekil 27 Torrent program n n arayuumlzuuml

BitTorrent istemciler BitTorrent Protokol uygulamalar n yapar Her istemci bu

protokoluuml kullanarak dosyalar n kullan c lar n BitTorent in kulland protokole sahip

duumlnyadaki tuumlm iccedileriklere h zl ve guumlvenilir bir ekilde eri mesine izin verir stenilen iccedileri in

indirilebilmesi iccedilin gerekli tan mlama bilgilerinin bar nd

torrent uzant l bir dosyaya

ihtiyaccedil vard r Bu torrent dosyalar n ccedile itli duyuru sitelerinden ya da Web den temin edildikten

sonra istemciler yukar da bahsedilen herhangi bir torrent yaz l m kullanarak bu dosyay accedilarlar

ndirme ba lad anda indirilmek istenen dosyay payla an kullan c lar n olu turdu u kuumlccediluumlk

a a (swarm) dacirchil olurlar Bu kuumlccediluumlk a daki her kullan c dosyan n indirdi i boumlluumlmuumlnuuml di er

kullan c larla payla mas gerekir Tuumlm bu i lemleri de takipccedili (tracker) isimli bir sunucu kontrol

eder Yakla k olarak 256 Kb buumlyuumlkluuml uumlndeki bu kuumlccediluumlk boyutlu dosyalara indeksleyici

(indexer) de denmektedir Kuumlccediluumlk bir a

kurulmas iccedilin tuumlm dosyaya sahip en az bir da t c n n

(seeder) olmas gerekir Da t c lar herhangi bir dosyay yuumlkleyen kaynaklard r O dosyan n

tamam n

kendi bilgisayar na indiren her kullan c art k bir da t c

olur Fakat da t c olmak

kullan c lar n insiyatifindedir ndirme i lemi bittikten sonra o dosya payla ma accedil k tutulmazsa

di er kullan c lar da t c dan bu dosyay ccedilekerek indirme i lemini h zland ramazlar Da t c

say s

ne kadar artarsa indirme i lemi o kadar h zl olur ndirme yapan kullan c lara da grup

uumlyeleri (peers) denilmektedir Torrent dosyas n indiren kullan c lar izleyicilere (tracker) dosya

hakk nda bilgi goumlnderirler di er kullan c lar (peers) ise izleyicilere ba lanarak kimde hangi

dosyan n hangi parccedilalar n n oldu unu ouml renirler zleyiciler uumlzerinden kesinlikle dosya transferi

8

gerccedilekle mez sadece kaynak payla l r Hangi kullan c ne kadar dosya ccedilekti ve ne kadar

yuumlkledi gibi istatistiksel bilgileri de bar nd rabilir [16 17]

Sadece indirme i lemi yap p kaynak olmay istemeyen ki ilere leecher (suumlluumlk) denir Bu

anlay a sahip ki iler gruplar iccedilinde ho kar lanmazlar Bir torrent dosyas payla m nda

kaynak (seed) say s s f r ise yani dosyan n tamam na sahip ki iler payla mdan ccedilekilmi lerse

eksik dosyaya sahip buumltuumln uumlyeler (peer) birbirleri aras nda veri al veri i yaparak eksik

parccedilalar indirebilecekleri bir kaynak olmad ndan belli bir yuumlzdesi tamamlanm dosyaya

sahip olarak kal rlar Bu durumda daha oumlnce dosyay indirmi ve dosyan n tamam na sahip olan

bir kullan c

eksik parccedilalar goumlndermek iccedilin dosyay yeniden payla ma accedilabilir (seed eder) Bu

olaya reseed etme denir [18]

214 Sosyal A Siteleri

Sosyal a lar bireyler aras ndaki ki isel veya profesyonel ili kilerin olu turuldu u

duumlzenlendi i a d r [19] Son y llardaki bilgi teknolojilerindeki geli meler sosyal a lar n gerccedilek

ya amdakinden daha farkl bir ekilde yeniden yap lanmas n

sa lam t r Herhangi bir

irketteki yerel a iccedilinde personelin e-posta al p-goumlndermesiyle olu an etkinlik ve e-posta

gruplar ilk ccedilevrimiccedili sosyal a oumlrneklerinden say labilir Daha sonra h zla hayat m za giren

bloglar wikiler ve sosyal a siteleri gibi sosyal i birli i sa layan teknolojilerin geli mesi

insanlar n ileti im kurduklar bilgi resim muumlzik video payla t klar ve birbirleriyle suumlrekli

haberle tikleri ccedilevrimiccedili sanal topluluklar n olu mas n sa lam t r [20] Bu topluluklar n h zla

yay lmas n n temelinde kullan c lar n bireysel aktivitesine ba l olarak duygu ve duuml uumlncelerini

bilgiyi guumlncel haberleri tavsiyelerini be enilerini payla ma fikri vard r A a da sosyal a

sitelerinden en popuumller olanlar iccedilinde yer alan Facebook incelenecektir [7]

2141 Facebook

En yayg n sosyal a sitesi Facebook Amerika Birle ik Devletleri nde 4 ubat 2004

tarihinde Harvard Uumlniversitesinde ouml renci Mark Zuckerberg taraf ndan kurulmu tur Facebook

oumlncelikle Harvard ouml rencileri iccedilin kurulmu tu Daha sonra h zla tuumlm duumlnyaya yay lm t r

Kullan c lar siteyi uumlcretsiz uumlye olarak kullanabilmektedir Site gelirini banner reklamlar ndan ve

sponsor gruplar ndan almaktad r Duumlnyan n en popuumller Web 20 blogu TechCruncha goumlre

Amerika Birle ik Devletleri ndeki uumlniversitelerdeki ouml rencilerin 85inin facebookda bir

hesab bulunmakta ve bunlar n 60 her guumln ba lanmaktad r 85 her hafta 93 her ay

ba lananlar aras ndad r [21] Facebook sitesinden ba ms z Web 20 ak m n yak ndan takip

9

eden bir blog sitesi olan insidefacebook 2009 Ocak ay n n ba nda yay nlad habere goumlre

facebook kullan c say s a a daki grafikte goumlruumllduuml uuml gibi yakla k 140 milyonu bulmu tur

Milyonlar a k n aktif uumlye say s yla guumlnde ortalama 150 bin aktif kullan c yla sanal duumlnyan n en

popular sitesi olmu tur [22]

ekil 28 Facebook kullan c say s n n aylara goumlre da l m grafi i [23]

Aktif kullan c lar n iccedileri e katk s a a daki istatistik sonuccedillar n do urmu tur [22]

13 milyon kullan c durumlar n en az ndan guumlnde bir kez guumlncellenmektedir

25 milyon kullan c her guumln Sayfa hayran (fan of Pages) olmaktad r

Siteye her ay 700 milyon foto raf yuumlkleniyor ki toplam foto raf rakam yakla k 10

milyar bulmaktad r

Her ay 4 milyon video yuumlklenmektedir

Her ay 15 milyon iccedilerik parccedilas (web linki yeni hikacircyeler blog yaz lar notlar

foto raflar vb) payla ma sunulmaktad r

Her ay 2 milyon etkinlik olu turulmaktad r

Sitede 19 milyon adet aktif grup varl n suumlrduumlrmektedir

Yukar da belirtilen bu rakamlar sosyal ileti im a lar n n ne kadar ciddi boyutlarda bir

kapasiteye sahip oldu unu goumlstermektedir

10

ekil 29 Aylara goumlre facebook ve myspace site analizi [22]

Facebook ve ona en yak n rakibi sosyal ileti im web sitesi olan MySpace compete de

kar la t r ld nda yukar daki grafik elde edilmektedir

Tablo 21 Facebook ve myspace in buumlyuumlme tablosu

Tarih 032008 032009 Kullan c

Ayl k Y ll k

facebookcom

91054535 234

1951

myspacecom

55594761 48

-114

Tablo 21 de Mart 2008 ile Mart 2009 aras ndaki ayl k aktif ziyaretccedili say s n

goumlstermektedir Compete verilerine goumlre Aral k 2008 de facebook myspace in kullan c say s n

yakalam t r Tablo 21 deki verilere goumlre bir oumlnceki y la goumlre Facebook taki kullan c say s nda

ayl k 234 luumlk bir art varken MySpace 48 lik bir buumlyuumlmeye sahiptir Yakla k olarak

ayl k MySpace Facebook u 5 kat geriden takip etmektedir Facebook taki bir oumlnceki y la

goumlre 1951 lik buumlyuumlmeye kar n myspace de 114 luumlk kuumlccediluumllme goumlruumllmektedir Elde edilen

veriler ileriki y llarda bu rakamlar aras ndaki uccedilurumun artaca n i aret etmektedir

Facebooktaki bu h zl buumlyuumlme ekonomi ve ticari sektoumlruumlnuumln de ilgisini ccedilekmektedir Oumlnemli bir

yat r m alan olarak giri imcileri cezbetmektedir

Facebook youmlneticilerinden Peter Thiel ise Facebookun iccedil de erinin 8 Milyar dolar

oldu unu ve proje gelirlerinin 2015 y l iccedilin 1 milyar dolar oldu unu soumlylemektedir [24]

Duumlnyaca tan nm Microsoft irketi 24 Ekim 2007 de Facebooku 16l k hissesini 240 milyon

dolara sat n alm t r Google ve di er irketler de gittikccedile de er kazanan Facebook hisselerine

youmlnelmektedir [24]

11

215 Web Guumlnluumlkler

ngilizcedeki Web

ve log kelimelerinin birle iminden olu an Blog kelimesi internet

uumlzerinden ki ilerin istedikleri konu hakk nda fikir beyan edebilecekleri kendilerini kolayca

ifade etmelerini sa layacak bir ortamd r

Bloglar genellikle en yeni yorum ve yaz lardan eski tarihli yorum ve yaz lara do ru

s ralanm web tabanl yay nlar

belirtir Bloglar n iccedileri i suumlrekli guumlncellendi i iccedilin sadece

bloglar iccedilin kurulmu oumlzel indeksleme mekanizmalar ve arama motorlar bulunmaktad r [25]

Duumlnya ccedilap nda indeksleme mekanizmalar n n en oumlnde geleni Technorati firmas

milyonlarca blog okuyucusu iccedilin her geccedilen guumln 15 milyondan fazla yeni blogu

indekslemektedir [26] Forrester in ara t rma irketlerinden internet ile ilgili ciddi bir ara t rma

kurumu olan JupiterResearch uumln 2008 A ustos unda bloglar uumlzerine gerccedilekle tirdi i

ara t rmada internet kullan c lar na 40 soruluk kapal uccedillu soru youmlneltilmi tir Bu ara t rma

sonucunda geccedilti imiz doumlrt y l iccedilerisinde bloglar n okunma oranlar nda 300 oran nda bir art

oldu u ortaya ccedil km t r Belki ilgimi ccedilekecek bir bloga ula abilirim duuml uumlncesi ile kullan c lar

okuduklar bloga eklenmi

olan di er linkleri de takip edebiliyorlar S k blog okuruyum

diyenlerin 38 i yeni bir blogu okudu u blogun linklerinden ke fetti ini belirtmi tir

Ara t rmaya kat lan blog okurlar n n 34 uuml Web te dola rken yeni bir blogla tan t n 11 i

blog arama motorlar n kulland n

belirtmi [27]

Bloglar n bu kadar yayg nla mas n n nedenlerinde biri de internet gezginler sanal

acirclemdeki tek duumlze yorumsuz hatta bazen oldukccedila bilimsel bir dille yaz lm yaz lardan

s k ld klar iccedilin bloglar tercih etmektedir Bloglarda ki iler gittikleri bir seminer hakk ndaki

yorumlar n kulland klar bir uumlruumln hakk ndaki fikirlerini k saca hayata dair kendi yorumlar n

katarak ba ka ki ilerle payla abilmektedirler

216 Wiki

Bilgiye ula mak iccedilin eskiden oldu u gibi kitap ya da ansiklopediler kullan lmamaktad r

Guumlnuumlmuumlzde kuumlreselle menin ve geli en teknolojinin etkisiyle tuumlm kaynaklara bilgisayar

uumlzerinden ula lmas elde edilen bilgilerin k sa suumlrede derlenebilmesine imkacircn vermi tir

Wiki ler kullan c lar n uumlzerinde istedi i gibi duumlzenlemeler yapmas na izin veren bilgi

sayfalar toplulu udur ngilizce What I Know is soumlzcuumlklerinin k saltmas

olan Wiki

Bildi im kadar yla anlam na gelir [28]

12

Wikilerin ccedilal ma prensibi u ekilde accedil klanabilir Bir web program script ya da script

grubu sayesinde veritaban na yaz lm olan ya da sadece dosya halindeki verileri okur bu

verileri HTML kodlar ile de i tirir ve Web taray c s na yans t r

ekil 210 Vikipedi oumlzguumlr ansiklopedi sitesinin logosu

Wiki dilini kullanan ve internetin en geni iccedileri ine sahip ccedilevrimiccedili ansiklopedisi

Vikipedi 22 Ocak 2007de Alt n Oumlruumlmcek 2006 En yi ccedilerik oumlduumlluumlnuumln sahibi oldu

Wikipediaorg taraf ndan geni kitlelere tan t lan Wiki dili pek ccedilok farkl programlama

platformunda Javascript ASP PHP C++ vb kullan labilmektedir

2161 Wiki Kullanman n Avantajlar

Web proje gruplar

projeleri olu tururken ekiplere ayr ld iccedilin programc lar kendi

goumlrevi d ndaki ccedilal malarda neler yap ld n

tam olarak bilemez ccedileri in yap land r lmas nda

geli melerden sadece iccedilerik koordinatoumlrleri haberdard r An nda yap goumlster oumlzelli iyle Wikiler

bu sorun iccedilin pratik bir ccediloumlzuumlm te kil eder

ndekslenme yapan sitelerde bile arama yap l rken defalarca ayn siteye girilebilir yahut

aran lan bilgiyi bulmak ccedilok zaman alabilir Wiki gereksiz tekrarlardan kurtar r steyen herkes

wiki iccedileri indeki bilgileri eksik ya da hatal

ise de i tirilebilir veya kald rabilir Bu i lemleri

yapan wiki youmlneticilerine wikipedist denir Wikipedistler sayfa duumlzenlemelerine ve iccedilerik

zenginle tirmeye yard mc olurlar

Wiki de de i iklik yap ld nda de i iklik yapan ki inin bir hesab yoksa IP adresiyle

varsa kullan c ad yla kaydedilerek hemen sonuccedil goumlzlenebilir Yap lan iccedileriksel herhangi bir

hata ba kalar taraf ndan fark edildi inde duumlzeltilir Geccedilmi sekmesiyle duumlzeltilen sayfalar n

oumlnceki suumlruumlmleri kronolojik s ralamayla takip edilebilir hatta sayfalar aras nda kar la t rma

bile yap labilir Sayfa iccedilerikleri hakk nda Tart ma

sekmesiyle fikir beyan nda bulunulabilinir

Tart malara yorum eklenebilir Denetleme mekanizmas sayesinde telif haklar n n ihlali gibi

durumlarda ihlali yapan kullan c lar engellenebilmektedir

13

Wiki di er ansiklopedilerden farkl olarak Vikipedi GNU Oumlzguumlr Belgeleme Lisans

(GOumlBL) kullanmaktad r Kullan c lar na oumlzguumlr iccedilerik kat l m e it tarafs z ve uumlcretsiz kat l m

hakk verir Ayr ca diluumllkekonuya goumlre geli mi kategorilendirme sistemine sahiptir Diff

oumlzelli i sayesinde sayfalar aras ndaki fark izlenebilir [29]

217 ccedilerik Youmlnetim Sistemleri

ngilizce Content Management System ya da k saca CMS olarak tan nan ccedilerik

Youmlnetim Sistemleri - YS bilgiyi olu turmak ar ivlemek ara t rmak denetlemek ve

yay nlama olana sa layan buumlyuumlk bir veritaban na sahip moduumlllerden olu an buumltuumlnle ik bir

ortamd r YS lerde iccedilerik iki ayr boumlluumlmden olu ur Bunlardan birincisi uumlzerinde i lem

yap lmam olan ham bilgiyi bar nd ran veritaban

di eri ise bu bilginin yerle imini goumlsteren

ablondur ablonda bilginin goumlsterilece i sayfan n goumlrsel boumlluumlmuumlnuuml olu turan yaz tipleri

renkleri gibi tuumlm biccedilim bilgileri saklan r Genellikle PHP benzeri dillerle kodlan r Boumlylece daha

esnek hale gelebilirler [30]

ccedilerik Youmlnetim Sistemleri uluslararas platformda birccedilok organizasyon iccedilin zorunluluk

haline gelen modern bir veri youmlnetimi tekni idir Guumlnuumlmuumlzde iccedilerik youmlnetim sistemleri kendi

iccedilerisinde boumlluumlnmuuml bir yaz l m enduumlstrisi haline gelmi tir Kendi iccedilerisinde portal sistemleri

Wiki sistemleri web-based grupware vb alt dallara ayr lan enduumlstri guumlnuumlmuumlzde halen

geli imini suumlrduumlrmektedir [31]

Web yay nlama sistemi kullan c lar arad klar iccedileri e goumlre veritaban iccedilinde anahtar

kelimeler yazar olu turulma tarihi gibi ccedile itli oumllccediluumltlere goumlre arama yapabilirler Web iccedilerik

youmlnetim sistemleri bilgi portallar olu turmak iccedilin bilgi youmlnetimi hizmeti sunar YS buumlnyesinde

bar nd rd

yaz l m moduumllleri sayesinde herhangi bir kullan c n n web sitesi uumlzerindeki

i lemleri yapabilmesi iccedilin grafiksel kullan c arayuumlzuuml sunar

YSnin temeli iccedileri in olu turulmas ndan son hali olan yay nlanma evresine kadar tuumlm

evrelerde iccedileri i youmlnetme esas na dayan r Ayr ca YS nin iccedileri i E-ticaret ve Muuml teri li kileri

Youmlnetim Sistemleri (MIYS) (ing CRM - Customer Relationship Management System) ile de

payla labilir YS sayesinde iccedilerik yay n

teknik bilgisi olmayan kullan c lar taraf ndan bile

yap labilir Kullan c lar na sade basit ama guumlccedilluuml web taray c s destekli bir uygulama arayuumlzuuml

sunar [32]

14

218 Etiketleme (Folksonomi)

Web 20 sitelerinde goumlze ccedilarpan etiket bulutlar ile kullan c lara ilgilendikleri konulara

ili kin kolay ve h zl ba lant lar sa lanmaktad r Site iccedileri iyle ilgili konular ccedile itli etiketler ad

alt nda s n fland r l r Her etiket iccedilinde bar nd rd makale yaz ba l k ile farkl boyutlarda

olabilmektedir Yani etiketin yaz boyutu ne kadar buumlyuumlkse iccedilinde bar nd rd iccedilerik o kadar

fazlad r ekil 211 de bir etiket bulutu goumlruumllmektedir

ekil 211 Oumlrnek etiket bulutu

22 Web 20 da Site Tasar m nda Dikkat Ccedileken Oumlzellikler

Yukar daki popuumller uygulamalar olu turulurken dikkat ccedileken ortak oumlzellikler bu ba l k

alt nda incelenecektir Genel olarak Web sitelerindeki de i im ve geli im tasar m ve arayuumlz

accedil s ndan de erlendirilecektir

221 Logolar

Logolara daha parlak bir goumlruumlntuuml verilirken yans ma efekti bolca kullan lmaktad r

Yans ma efekti dinamik olmayan tuumlm objelere kullan larak siteye derinlik hareket ve modern

bir goumlruumlnuuml kazand r l r Kullan c lar n dikkatini ccedilekmek iccedilin ekil 212 de goumlruumllduuml uuml gibi

logolara rozet eklinde yenilik bildiren kelimeler eklenebilmektedir [33] Bu yenilik bildiren

kelimelerden Beta ifadesiyle s k s k kar la l r Bunun nedeni Web 20 ak m na goumlre

kullan c lar birer yard mc -geli tiriciler olarak benimsenir Sonuccedil olarak ortaya ccedil kan site suumlrekli

geli mekte ve de i mektedir Logolara yerle en Beta bu geli imin bir simgesi haline gelmi tir

[34]

15

ekil 212 Yans mal logo oumlrne i [34]

222 Butonlar

Butonlarda ise klasik butonlar yerine resim olarak haz rlanan butonlarda oumlzellikle cam

efekti ve renk geccedili (gradient) efekti hacirckimdir Gradient efekti butonlarda logolarda ya da arka

planlardaki renk geccedili lerini daha yumu at r Bir renkten farkl bir renge keskin geccedili lerin oumlnuumlne

geccedililmi olur [33] Ccedile itli buton oumlrnekleri ekil 213 de goumlruumllmektedir

ekil 213 Web 20 da buton oumlrnekleri

223 Arka Planlar

Web 20 ile sitelerde arka planlar olu turulurken yatay eritlerden ya da duumlz renk

geccedili lerinden faydalan labilinir Her iki ekilde de hedeflenen ortak amaccedil ekil 214 te oldu u

gibi goumlzuuml yormayan tasar mlar gerccedilekle tirmektir [33]

ekil 214 Web 20 da arka plan oumlrnekleri

16

224 Ccedilerccedileveler

Site iccedilinde goumlruumlnmez iframe ler yerine ekil 215 deki gibi ccedilerccedilevelerin yuvarlak kouml eli

kutular olarak tasarlanmas

oumln plana ccedil km t r Kouml eleri keskin duumlz kare veya dikdoumlrtgen

biccedilimde kutular art k kullan lmamaktad r Yuvarlak kouml eli kutu yap m iccedilin farkl tekniklerle

olu turulabilecek programlar mevcuttur Resim css ve html teknikleri kullan lacaksa Spiffy

Corners RoundedCornr ve CSS Rounded Box Generator gibi araccedillar kullan labilirken Nifty

Corners Cube ve curvyCorners gibi araccedillar da JavaScript tekni i ile kullan labilinir [33]

ekil 215 Web 20 da ccedilerccedileve yap s na oumlrnek

225 Menuumller

Site iccedileri inden etkin bir ekilde faydalanabilmek iccedilin menuuml ve sekmeler sade kolay

anla labilir olmal d r Hem goumlrsel hem kullan l menuumller CSS kodlarla olu turulabilir [33]

ekil 216 Web 20 da menuuml oumlrne i

Yukar da bahsedilen konu Web 20 platformunda olu turulan sitelerin genel oumlzellikleri

olarak alg lanabilir Bu oumlzellikler d nda da tasar mlar olabilmektedir

17

3 AJAX

AJAX kavram n n ilk ccedil k noktas

ubat 2005 de Jesse James Garrett taraf ndan the

Adaptive Path Web sitesinde Ajax A New Approach to Web Applications ba l yla

yay nlanan makaledir [35]

ekil 31 Jesse James Garrett in makale goumlruumlntuumlsuuml [36]

Bu makalede Web uygulamalar olu turulurken tasar mlardaki buumlyuumlleyici geli meler

yenilikccedili ccedilevrimiccedili projelerle desteklenirken bunun yan nda h zl cevap verebilir daha zengin

goumlrsellere sahip masauumlstuuml uygulamalar aras ndaki bo lu a dikkat ccedilekilmi tir Bu bo lu u

dolduran Google Suggest ve Google Maps uygulamalar Adaptive Path sitesinde AJAX olarak

adland r lan Web uygulamalar na yeni yakla m n en iyi oumlrnekleri oldu u belirtilmi tir Klasik

Web uygulamalar n n ccedilal ma modeliyle AJAX l uygulamalar n ccedilal ma modeli

kar la t r lm t r AJAX di er uygulama youmlntemlerinden ay ran oumlzellikleri belirtilmi tir

AJAX yakla m na buumlyuumlk yat r mlar yapan Google n neden AJAX tercih etti i accedil klanm t r

Google Groups Google Suggest Gmail Google Maps ve ard ndan Flickr Amazon nun

A9com servisleriyle kullan c lar n oda haline geldi ine de inilmi tir [35]

AJAX n ccedilekirde i olan XMLHttpRequest (XHR) nesnesi sayesinde de iyi haz rlanm

sa lam ve kolay anla labilir-kullan labilir sitelerin olu umuna dikkat ccedilekilmi tir [35] A a da

18

ise AJAX tekni i kullanan en populer servislerden Google Suggest ve Google Maps hakk nda

k sa bilgi verilecektir

31 Google Suggest

ekil 32 Google Suggest ekran goumlruumlntuumlsuuml

Google Suggest a httpwwwgooglecomigcomplete=1amphl=en

adresine girildi inde

ekil 32 de goumlruumlnen ana sayfaya ula lmaktad r Google Suggest servisinin oumlzelli i arama

motorunda aranacak kelimenin harfleri girilmeye ba land andan itibaren filtreleme yaparak

text alan n n alt na accedil lan boumllmede oumlneriler sunulmaktad r Sadece oumlneri sunmakla da kalmay p

oumlnerileri popuumllarite s ras na goumlre s ralar Kelime tamamlama oumlzelli i sayesinde aranan kelime

tam yaz lmadan gelen oumlnerilerden biri t klanarak istenen sonuca ula labilinir Ayr ca oumlnerilerin

yan nda o kelimeye ait kaccedil sonuccedil oldu u da belirtilir ve bu i lem sadece 1-2 sn iccedilinde

gerccedilekle ir

32 Google Maps

ekil 33 Google Maps ekran goumlruumlntuumlsuuml