ali Şeriati sanat.doc

7/23/2019 Ali eriati Sanat.doc

1/131

Ali eriati - Sanat

Sanat, var olanla doymayan, varl "az", souk, irkin, hatta Sartre'n ifadesiyle "aptal" bulan,varln anlam ve ruhtan yoksun olduunu dnen bir ruhun tecelli etmesinden ibarettir !tevarlktan ve hayattan rahatszlk duyan bir bak asnn rn olan sanat, varl temizleyerek

"olmas ereken"e yaknlatrmak ve bu alemin sahip olmad eyi ona vermek iin abasarfetmektedir

#serin $ri%inal ad &ner

izi, ( zen, )apak *irim

+ashih #%der $kumu

*ask, ilt #ko $fset

-../

0123 434567325

*eyazsaray 8emin )at 6o9 -: *eyazt;!stanbul +el9 ? =:

omatik #letiri ->G

*ilimsel #letiri ->.

7inuistik #letiri -G:

3hlak, #debiyat ve #letiri -J::

NauetBden Sonra >:G

Eodern;@ada #letiri >::?

Dniversite )aynakl #letiri >:?

4azar ve 0airlerin #letirisi >:?

+!43+2$ #7#0+!2!S! >:/

+iyatronun +rleri U >:/

#ski )omedi >:=

$rta;3ra veya Sosyal )omedi >:.

4eni )omedi >:.

4unan +iyatrosu >-:

7atin +iyatrosu >--

$rtaalarda +iyatro >->

2Onesans @a >-G

2omantik +iyatro >-/

arb Eesel ve 2omantik )omedi >-=

Mereki +iyatro >-.

Sembolik +iyatro >-.

4eni;Eodern +iyatro >>:

+iyatronun 4aamdaki 4eri >>-

+iyatroda #letiri 4Ontemi >>J

- )lliyat *rakp ziyatla Eeul $lmak >>J

> Hiyesin Eetnini $kumak >>>G?

- #debi #serin 4azarn 2uhunda ouu >G/

> #debi #serin &alk )itlesi #tkisi >G.


4/131

F *A7DE9 H!4#S9 337#+ H34#S!6# 817DE >J-

F5 *A7DE9 0!!27#2#6 S#@E#7#2 >J.

8indan Eumu >

7aleye SOyledi >?-

#)7#2 >??/

#) >9 *!2 !*2#+, *!2 &!)34# >?.

S363+3 3!2

KSanatL diyor 3li 0eriat(9 Farolandan katr *izi sanat yapmaya zorlayan ey, varolandanka duyusudur Farolandan ka, varolandan nefret, sanat meydana etirir Sanat,varolmas ereken ve fakat olmayandrL

Sanatn insan iin byk anlamlar ifade ettiini, toplumun can damarlarndan birinioluturduunu sOylemeye bile erek yok aslnda

insan sanatsz yapamaz bu dnyada Sanatsz bir toplum, sanatsz bir medeniyet dnlemezyeryzndeW

Sanatn birey ve toplumlar zerinde byk etkilerde bulunduuna tarih tanklk ettii ibi, bunbu etki aka Ozlemlenebilmekte, hatta hissedilebilmektedirI sanatn tabiatndaki bakalamaramen

#sasen bu etki karlkldr9 insandan sanata, sanattan insana !nsan sanatn yapyor, retiyorIama ortaya kan sanat, dOnyor, kendini reten insan etkisi altna alyor

#linizdeki kitap, 3li 0eriat(Bnin sanat ile ilili baz ori%inal almalarndan oluturulmu birderlemedir erleme, K3li 0eriat(Bnin *tn #serlerini erleme ve zenleme )urumuL Qefteri+edv(n u +anz(mi Eecmuai YsZri Euallim 0eh(d r 3li 0eriat(R tarafndan yaplarak -..J

ylnda Narsa K&nerL adyla yaymlanmtr +rke eviriye bu kitap esas alnmtr


5/131

Sanat' m ierdii bOlmler, +rkeBde ilk kez yaymlanmaktadr )itap, 0eriat(Bnin sanatla ililidncelerini, bir evirisini, bir piyesini, en Onemlisi de baz iirlerini ihtiva etmektedir #vet9Sanat, 0eriat(Bnin air yOnn ortaya koyan bir eser

KSanat, 3llahBn insana verdii bir emanettirL diyen 0eriat(, S an af ta, dinler tarihi, din felsefesi,din sosyolo%isi, din psikolo%isi, sanat felsefesi, sanat sosyolo%isi vb disiplinlerin

verilerinden de yararlanarak sanat yorumlamaya almakta, sanatn ilevleri zerinde durmakta,insansanat ilikisini tartmakta, sanatn din ve irfanla olan benzerlik veya farkllklarn elealmaktadr

&ner, +rke adyla Sanat, alt bOlm ve ekten olumaktadr9

*irinci bOlm, KSanat Fadedileni *ekliyorL baln tamaktadr KSanat Fadedileni *ekliyorL,3li 0eriat(Bnin Eehed Dniversitesinde verdii bir konferanstr )onferansnda 3li 0eriat(, bunsanatn erilediini, saptn, kOt bir konumda olduunu, ksaca yeniden asl( Ozelliinekavumas erektiini ve bunun iin de bir kurtarcya ihtiyac olduunu ifade etmekte,

insansanat ilikisinin boyutlar zerinde durmaktadrKin9 )apI Sanat9 HencereL baln tayan ikinci bOlm, 0eriat(Bnin -.?/?= Oretim ylndaEehed Dniversitesi #debiyat Nakltesinde verdii derslerin bir ksmndan olumaktadr *uradayazar, Oncelikle dinsel duyuyu izahla ie balamakta, dini izah eden teoriler hakknda Ozet

bililer verdikten sonra, beer( bilimlerin verilerinden de yararlanarak dinsanat ilikisi zerindedurmakta, sanatn insan iin neyi ifade ettiini ortaya koymaya almaktadr

Dnc bOlmn ad9 KSanat, Farolandan )atrL 3slnda bu bOlm, ikinci bOlmn tam birdevam niteliindedir 0eriat(Bnin bir dOnem verdii derslerin arasndan seilen KSanatFarolandan )atrL, sanatn KvarolanL, Orlen ve snrl eylerden ka olduu, sanatn olanla

deil, olmas erekenle ilikili bulunduu ibi hususlar ihtiva etmektedir 4azar, bu bOlmdekap ve pencere felsefesi yaparak dinin kap, yani Kolmas erekenL baka bir dnyaya aralananbir kapI sanatn ise pencere, yani insann bulunmad, varolmad, ancak bulunmas erekliyerde bulunmuluk duyusu veren, kOtnn olduu yerde iyinin ayb olduu duyusunu veren,insana varolduu yerden kama hissi uyandran pencere olduunu anlatmaktadr

SanatBm dOrdnc bOlmne elinceI bu bOlmn farkl bir Ozellii bulunmaktadr K#debiyat ve#letiriye airL st balm tayan bu bOlm, 0eriat(Bnin bir evirisinden mteekkildir 0eriat(,Eehed Dniversitesi #debiyat Nakltesinde lisans dOnemi son snf Orencisiyken lisans teziolarak Esrl edebiyat r Euhammed EendurBun NiBl#deb ven6akd isimli 3rapa eseriniNarsaBya evirmitir !te kitabmzn dOrdnc bOlm, bu eviriden ibarettir 0eriat(,

EendurBun notlarnn dnda kendisi de yer yer notlar derek aklamalar yapm, itirazlardabulunmu ve evirisine zeninlik katmtr

Ml bir 3rap edebiyats olan r Eendur, sOzkonusu kitabnda, Ozetle edebiyat ve eletiriilikisini ele almakta, edebiyat eletirisi zerinde enineboyuna durmaktadr

)saca ifade etmek erekirse, dOrdnc bOlm byk balktan olumaktadr9 *irincisi,K#debiyat #letirisi ve +arihiL, !kincisi KEodern @alarda #letiriL, ncs ise K+iyatro#letirisiL ismini tamaktadr

)itabmzn beinci bOlm, perdelik bir piyesten ibarettir9 K3dalet Hayesinde 8ulmL

3ltnc bOlm 0eriat(Bnin bata sOzn ettiimiz iirlerinden olumaktadr K0iirlerden SemelerLadn tayan bu bOlm, 0eriat(Bnin on iirini ihtiva etmektedir


6/131

Merekte 0eriat(, KEemleketteL, K8indan Eumu B K*uradan *ir 4ere 4ol 4okL QMarip 4olcu4ola*atanR ve K*eyaz )uuL isimlerini tayan dOrt iirinin dnda kalanlarn yaklmasn vasiyetetmiI ancak onun bu vasiyetine ramen yaynlanm ve dolaysyla 3 0eriat(Bnin *tn#serlerini erleme ve zenleme )urumuL tarafndan zorunlu olarak bu kitaba dahil edilmitir

)itapta, yukarda ksaca muhtevalarn belirtmeye altmz alt bOlmn dnda te ek

bulunmaktadr9#k 5, K0iir 6edirXL balm tayan bir makaledir

#k 55, K*ir ibret, *ir &ikZyeL balkl bir makaleden oluurken,

#k 555, 0eriat(Bnin bir ka elyazmas Orneinden teekkl etmektedir

)itabn muhtevas konusunda bu ksa bilileri verdikten sonra imdi de evirisiyle ilili birkahususun altn izmek istiyorum

@eviri iinin ne kadar zorluklar ierdiini her mtercim bilir @eviri yapmay stlenen, buzorluklar da stlenmek zorundadr *iz de mtercim olarak ayn zorluklar yaadk NakatOzellikle belirtmek erekir ki yaadmz zorluklarn banda Ozel isimlerin latinize edilmesi,+rkeBye aktarlmas elmektedir9 r 3li 0eriat(, EendurBun kitabn evirirken en ok ektiiskntlardan birinin Ozel isimleri anlamak olduunu sOylemektedir Eaalesef ayn sknty bizde ektik @nk bir ok Ozel ismin, latincesi verilmemitir kitapta *unlar anlamak ve doru birekilde yazmak ayr bir ura oldu bizim iin $nca abamza ramen, yanl eviride

bulunmusak ayet, yazardan ve okuyuculardan bizi balamalarn dileriz

*unlarn dnda ok mkemmel bir eviri yaptmz iddia edemeyiz 3ncak kesinlikle ifadeedebiliriz ki eviri iin elimizden elen btn ayreti OsterdikI elbette uzman olmadmz birkonuda eviri yaptmzn bilincinde olarak

*u vesileyle kitabn evirisinde karlalabilecek yanllklar peinen kabul ettiimizi ifadeetmemiz erek

Son olarak kitapla ilili teknik bir hususa da deinmek istiyorum9 Narsa yaync, yani 3li0eriat(Bnin *tn #serlerini erleme ve zenleme )urumu, boluk ve dklk olarak Ordyerlerde baz kk ilavelerde bulunmu ve bu ilaveleri kOeli parantez ierisine alarak K[ \Leklinde Ostermitir 3yrca tesbit ve tehis edilmeyen yerleri eklinde belirtmitir *iz deeviride bunlar aynen muhafaza etmeye altk

@aba bizden, baar 3llahBtandr

#%der $)1E10 6isan -../

5 *A7DE

S363+

F3#!7#6!

*#)7!4$2


7/131

S363+ F3#!7#6! *#)7!4$2

Sanat ne olursa olsun her yOnyle karmak ve Ozel bir alandr, ister istemez ondan sOzeden desanat olmaldr diyeceksiniz kukusuz *enim de sizlerin de kabul ettii ibi ben sanatdeilim 3ncak burada sanat hakknda serdetti im bu ifadenin, nmzde Kbir konu veya birtakm konular zerinde sOz sOyleyenlerin uzman olmalar erekirL prensibi altnda eer akeolan ifadelerle bir ilisi yoktur

+oplumumuzda mazlum Ozelliini tayan nice bilim dal vardr Eazlum, sahipsiz anlamnaelir Sahipsiz olmasnn nedeni, erevesinin belirli olmayndandr *u vesileyle sanathakknda benim sOyleyeceklerim, kesinlikle bu minvalde deildir *en, sanat alannda bir uzmanolarak konumuyorum burada 3ksine bilili biri veya bu memleketin kitap okuyan, uzmanlkoluturan her alanda sOz sOyleyebilen bireylerinden biri olarak konuuyorumI ama kendi

apmda, kendi seviyemde 8ira belirli uzmanlk alanyla snrl baz bilim dallarnn tersine,sanatn Ozel uzmanlk alan olduu ibi tamamen enel ve insana ilikin bir boyutu da vardr*akalarnn, uzmanlk isteyen alanlar zerinde konuma haklar yoktur 6itekim fizik bOyledir)imya bOyledir, matematik bOyledir Sanatn muhatab btn insanlardr Sanat ayn zamanda birtekniktir 3ma sadece teknik deildir &er halkarda onu bilmek, kavramak Oretimi kapsar, Ozel

bir biliyi kapsar $ysa ben, sanatn kendi zamanmdaki muhataplarndan biri olarakkonuuyorum *u adan da eletiri yapyorum 4a da sanatn KbOyle olmas erektiiLkonusunda kendi isteklerimi veya sanatn Kniin bOyle olduunaL ilikin Orlerimi sOylemekistiyorum

Sanat meselesi, bizim iin iki boyutuyla ndeme elir9

*irincisi udur9 *iz doulu, Ozellikle de Orkemli ve muhteem bir ka !nsan( medeniyete balinsanlarz Azellikle bun herkes, kendi ayaklarmz zerinde durmamz, kendi kltrelkaynaklarmzdan beslenmemiz, iradesiz bir aknlk ve boulmuluktan kltrel deerler vekalplardan kendimize dOnmemiz erektii lksnde birleiyor *tn 3sya ve 3frika uluslar

buna inanmaktadr *azlar bizim kendimize dOnmemiz erektiini, kendi kimliimizedOnmemiz erektiini kabul ettiimiz taktirde bunun yeterli olduunu zanneder &ayr, bu, iin

ba ve balancdr 3ma u soru hala Ozelliini koruyor ve hereyden Once buna cevapvermeliyiz9 K)endi kltrmze dOnelimL derken, bu KkendiL neyin nesidirX

Snrl, duraan ve donuk bir seviyede karar klan bir toplumda, ne yazk ki anlamlarn yazs da

acnacak durumdadr *ir sorun veya bir dnce ortaya atld zaman, enellikle anlamadan,dinlemeden, bilmeden, kavramadan bir anda onun karsna eilir, yalnzca isbat ve aklyrtme ile, bili ve sOz ile deil ayn zamanda ahlak d btn yollarla da bastrlr ve onunlamcadele edilir +araf derine dalar, ince dnrse boulur, ama vurdumduymaz olur, her fiyatkabul ederse, moda olur Eoda olunca rezil olur, o kadar rezil olur ki o beyefendinin bizzatkendisi tevbe ederW

*u Kkendine dOnL Oyle bir ekilde ortaya kmtr ki bu sorunu o lkelerde ndemeetirenler, bun mmkn olan her deere kendilerini bu ithamdan temize karmaya hazrdrlarW)endine dOn, hurafeleri, donuk elenekleri ihya etmek, ericilie QkOhneperest(R, yerel vahive bedevi eleneklere dOn eklinde patlak vermitir &albuki kendine dOn, kendi kimliine

dOnI emite kltr yaratan, toplumu ina eden, medeniyet kuran yapc ve etkin Onc ruhundirilmesini, yeermesini ifade etmektedir


8/131

4oksa zaman ve zorunluluk deil, Ol, sOnk ve ilevi bitmi sorunlara dOn anlamn tamaz3slaW 3ma bir takm anlamlar, duyular, dnceleri ve felsefeleri zamann derinliklerindenn na karmamz, bun mzelerde serilememiz deil, bilakis erein ve erekliinerektirdii ekilde kendimize dOnmemizdir iyeceim, rk, kan ve toprak anlamnda deil,ulusal ve insani anlamda o yerel ve ulusal kimlie dOnmeliyiz 4ani d deerlerin saldrsnakar !nsan( bamszl kazanmalyz

3yn ekilde bunlarn acil ve temel ilevlerinden birisi, hurafe ve kOhne unsurlarlaI bir milleti, birOr kOr, zayf ve zelil klan, yaratclk, yenilikilik, ilericilik, srekli deiim ve yaamdanalkoyan btn etkenlerle mcadeledir @nk kltrel kimlie dOn, rm eski Or vedncelere dOnmek anlamn tamaz

3ncak bu noktada Oyle bir soru ndeme elmektedir9

Onmemiz ereken kltr, tanmamz, diriltmemiz, yaratc ve yapc bir ruh olarak kendimizdeyeertmemiz ereken kltr nedirX K)endine dOnL dorudur Nakat bu KkendiL kimdirX *usoruyu cevaplamak olduka acil bir konudur *unu artk yeniden bir soru olarak ortaya

atmayalm )endine dOn, kendi kltrmze dOntr 4ani biz, imdi kendimizi tanmal vebunn bak asyla !nsan(, bilimsel ve kltrel Ozlerimiz ve sermayelerimiz zerinde incebilimsel bir aratrma ve incelemeye balamalyz *u almalardan biri sanattr 1yuyanneslimizin zihninde yansyan bunk yarnn tersine, biz ne sadece sanat asndan btn

boyutlarda zayfz, ne de sadece bedeviler olarak elien dnya sanatnn bunk yansmalarkarsnda durmalyz +am tersine sanat tarihi zerine yaplan evirilerde veya sanat, 4unanBdan alp NransaBda noktalayan batl sanatlarn yazdklar yaptlarda deil de sanat, birokuyucu, Ozr bir tarihi olarak erekten btn boyutlar Qbtn dnyas, btn tarih( boyutlarve farkl izileriR ile aratrp incelersek Orrz ki biz sadece sanatta yksek bir sse sahipdeilizI ayn zamanda ben, bun hani sanatn modern sanat, yani >- yzylda yarnn sanatdalas ve sanat Oncs olacak sanat olduunu, kendini ou sanatnn temel ruhu olan sanat

ruhuna yaklatrmak iin yeni batan aba harcayacak sanat olduunu da sOyleyeceim

Sanatn ikinci boyutuna elinceI sanat meselesi, emiin aksine, rahat, varlkl ve aristokratsnflardan bir kesimin mreffeh yaantsnn alt ve eitli ubelerinden birisi deildir Ancekizamanlarn tersine, bun modern dnyada ndeme elen en ciddi ve en zaruri !nsan( sorundur*u bir yana, sekinlerin saraylarnn snrl erevesinden ve varlklla rn yaantlarnnkapsamndan km, halk ve btn eniliiyle kitlelere yaylm ve enellemitir Memiintersine, yeni sanatn dizinleri, sekinlerin tekelinde deildir *ilakis dertli, bilili ve aydndnrlerin elindedir Sanat emiin aksine, kapal ve mreffeh yaantlarmz iin eitlilikarayan ve lezzet datan bir mesken deil, tam tersine bunn felsefesinin en Onnde hareketediyor ve bunn dncesinden daha Onde kouyor Sanat kavramak, hem bunn sanatnn

eldii beeri enilik, hem de bun sanatn kazand ciddi ve ok akn misyon asndan, hertarih, kltr ve zemine baml olan, her halkarda bu ada yaayan bizler iin zorunlulukarzetmektedir

)endine dOn ve kendini tanma, kendi kalplarna skmak ve hapsolmak anlamna elmez*ilakis KbakasnL tanyabilen, KkendiniL tanyabilir il hakknda var olan, isabetli de olanKonun dilini, kesinlikle bir yabanc dil bilen anlayabilirL atasOz bu mesele iin de eerlidirAtekinin tarihini, dinini ve dilini tanyan, bilen kesinlikle kendi kltrn, dinini, rkn vetarihsel zevkini tanyabilir 0u var ki btn aba ve idealimiz, kaybolan ve bozulan kimliimizi

bulmak olduu ibi, ayn zamanda *aty tanmak da, nmz dnyasnn ve bunkmedeniyetin yeni dalalarn tanmaktr @nk herkes kendi zaafn, fesadn, sapknln,

ahlakszln zavall *atnn boynuna atyor ve bizi ondan muaf tutuyorW &albuki bu sorun, kOtbir ekilde ndeme etirilmitir &ani batl bOyledir9 *iz *at hayran olmuuzWX 0u andatank olduumuz olu, *aty taklit iin deil, bilakis *aty taklit etmemek, *aty tanmamak


9/131

iin bOyledir 8ira *atnn bilinli taklitisi olsaydk, oulu da olmasaydk, en azndan bir tr*atl olurduk, en azndan bir ey olurduk, u an ise hibir ey deilizW

*en, burada sOyleyeceim noktalar -.?> ylnda HarisBte bir kilisede verdiim be konferansesnasnda ndeme etirmitim Ferdiim konferanslardan biri, !ran ulusunun ruhuna ilikin idi*iri, Heyamberin Ozel hayatn tiyatro eklinde aktaran katolik bir [yazarn\ konferansna cevap

olarak KEu hammedBin MOznde ve )albinde )adnB bal altnda !slZm Heyamberininhayat $ konferanslarn bir dieri, KSanat *ir Fadedileni *ekliyorL konusuyla ilili [idi\ *ukonferans, daha sonra +ahranBda bir boy tarafndan evrildi Nakat bir sebeble onun bir ksmkarld, dier bir ksm atld @nk sonradan sanat hakkmdaki Orlerim temelde deiiklieurad ve son yllardaki Orlerim, o konferansta sunduklarmdan ayrld Meri oradasunduum bir ksm konular veya dank Orleri burada sOyleyeceimI tabi yukardakimeclise uyun olarak olmas ereken Orneklerde bir takm deiikli ler yaparak

)esin olan, bu balktan Oyle bir eyin ortaya kmasdr9

*en, sanat bir dini kateoridirI insanla kurtulu baheden akn QmteZl(R ve kutsal bir

erektir, ayn ekilde metafizik sel akn ve yzde yz !nsan( bir misyon tar demek istiyorum3ma din ve sanat sapmtr $ da dmanlar vesilesiyle deil @nk hi bir ey dmantarafndan sapmaz man, dman diriltir, canlandrr

3ksine bir dnceyi, bir dini bozan ey, dosttur 4a da dost toplumda ba Osteren dmanlktr*tn dinler, ieriden bozulmu ve ieriden rmtr )urey ile kar karya eldiizamanlarda !slZmBn elime, ykselme, ycelme, lenme ve Ovnme durumunda olduunatank oluyoruz 3ncak ite onlar Q)ureylilerR mslman olup dost elbisesini iydikleri vakit, bir

baka ey olduI !slZm tamamen ters bir srece irdi 0u var ki &ristiyanlk, !slam, 4ahudilik, hibir zaman muhalifler tarafndan savalarda, atma ve ekimelerde zayflam ya da sapm

deildir *ilakis !sa EesihBin dedii ibi, 4ahudilii erileten yahudi alimleridir &ristiyanlsaptrann, papaclk QpapismR olduunu Oryoruz !slam dinini saptranlarn, bizler olduunatank oluyoruz

Sanat da, ne iir kart veya sanat kart #flatun, ne de usulen sanata muhalif olanlar, onu abesbulanlar zaafa urattlar +am tersine sanat, tarihin byk sanatlar ve amzn byksanatkarlar saptrm ve bunk baya duruma etirmilerdir

&er din, Oknden ve izisini ilk izisine zt bir ekilde belirledikten sonraI kendini bilen,aydnl olan, o dinin hakikatini bilen, bu sapmay tehis etmi olan ve o iki ruptan da Qned, alalma ve kOt deiime inanan kesimden ve ne de bu alalma ve kOt deiime kail

olan, din budur [diyen\ ve sonra kar kan yar aydn ruptanR olmayan o iki rubundncesinin tersine baka bir eyin var idiini ve baka bir eyin olmu olduunu bilen tambilinli kimseler tarafndan [ihya edilir\

*u bilin, bir baka dnce [eklinde\ tm dinlerde Orlr $ da bozulma, zulm ve sapmannbu dinde kesin, devrimci ve kOkl bir surette esenlie dOneceine olan kurtulu inancdrEevud adndaki, Eesiyanizm adndaki bu kurtulu inanc, aslnda aniden ayaa kalkacak, biranda btn adetleri, anlaylar, aldatmalar ifa edecek, bu dinin doru ve erek yolunuOsterecek ve din ya da sanat, asl yolu olan bu yola sevkedecek devrimci bir dncedir

Sanat, imdi bOyle bir durumdadr Ayle bir durumda ki bunn dnyasnda en kOt Orevler,

en irkin, en dmanca fonksiyonlar sanatn zerine yklmtr &albuki sanatn Orevi, bunyaptnn tam tersi yOndedir &er zaman da bOyle olmutur9 Srekli suistimal edilen vearptlan bir akn hakikat, bir akn zellik olmutur Eevla naBnn ifadesiyle9 Ksahte QkalbR


10/131

parann arpazarda reva bulduunu OrrsenizI bilmelisiniz ki altndan para da vardrI Oncelerirevatayd bu para [8ira\ hi kimse QaltndanR sahte para yapQaRmaz, bilakis sahte altn parayaparL ite bu sahtelik, din tarafndan, sanat tarafndan, felsefe tarafndan insann aldatldhususu, insann uyan yolunun, bilin yolunun, yaratc yolunun bu olduu dncesini bizdeoluturmaldr *ir erek Qbu konu, ok OnemlidirR bun ben, dostlarm ve dnselayrlklarmz olan kimseler arasnda sOzkonusu olan ey, dmanlarn bahanesi haline eldiyse,

bir hakikat, suistimal edildiyseI o erek, o hakikat zerine bir bardak su imemiz erekir Feyabu suistimalle mcadele edip, eline eirdii bu silah dmandan almamz erekir Mereikoruyupkollamal, onu savunmalyz &akikati koruyupkollamay ve savunmay brakr onudmann eline koz olarak verirsek dman alip, bizler ma lub oluruz

+arihte enellikle din ad altnda yaplan suistimal yollarndan bir dieri bun dnyada sanatemsiyesi altnda yaplmaktadr 0u var ki sanatn erek yzn, izisini tanmamz[erekmektedir\ *u ok acil bir meseledir @nk sanat, bizim btn zamanmz kuatmtr,

bizim dnyamzn yirminci yzyln yani

Sanat tarihinde bir problem vardr9 Sanatn alt yaps;temeli olarak sOz edilen zellik problemi

Mzelliin, sanatn temeli olarak [tanmlanmasnn\ doru olmadn, bilakis sanatn emesiereken menzillerden biri olarak bilinmesi ve sanatn daha akn bir aamaya ulamaserektiini sOylemek istiyorum 3ma bun sanattan sOzetmek iin zellii bir kenara

brakmak icab eder 8ira [bun\ sanat, bilim ve felsefe konular arasnda hibir konu, zellikereinden daha Onemli ve daha kukulu deildir Eetafziksel ve dinsel sorunlarn tersinezellik inkar edilemez, nitekim o sorunlar ierisinde kaldmzda basite red ve inkar ederiz@nk zellik vardr @nk btn insanlk onun etkisi altndadr @nk herkes onu tehisetmektedir *ir ihtilaf var ise o da zelliin trlerindedir 3ncak insan yaamnda varolanzelliin varl konusunda, benim bakmda olsun, baktm eyde olsun, kimse inkaraidemez *ir yandan onu tahlil etmek zorundayz, dier yandan da hi bir tahlile elmiyor o

3risto zamanndan beri, tarihin sOyledii ibi, bilimsel ve felsefi bir konu olarak zellik, tahliledilip snrlar belirlenmeye allmtr 3ma btn bu abalar, faydasz olup imdiye kadarsonusuz kalmtr +abii herkes ve bu Orlerin her biri, bir kanad takip etmektedir Nakat ite

bu, hala konunun bir yere varmadn Osterir

*en, sanat okullarnn ksmlar ve tarih boyunca eitli ekollerde zellik zerinde olaelenfarkl Orlerin ksmlar hakknda burada bir ey sOyleyemeyeceim @nk buna frsatm yok8orunlu olarak konunun enel hatlarnda Ornek vermeye her zaman frsat buldum

)esinlikle sanat ve zellii bilmek, tanmak, insan tanmaya baldr Azellikle sanat konusu,her eyden ok ve her zamandan fazla, insan resmetmeye, insan tanmaya baldr *en kltr

ve medeniyet meselesinde de kltr ve evrimi QtekamlR eniletip salamlatrmak iin yaplantm almalarn eksik kalacan sOyledim 8ira bu medeniyette ve bu kltrel kalplardayaamas ereken kii, tannm deil, onun ihtiyalar belli deil ve o, stelik insan Azelliklesanat, insan tanmaya herkesten daha muhtatr @nk enellikle sanat, isel yani yzde yzinsani bir ey olarak kabul edilir @ok ob%ektif ve ok dardan QtarafszR dnenler, estetiin,KbenL, d nesne ve d etkiye uyun olarak ortaya kan hakikatten ibaret olduu kanaatinitarlar *u nedenle, ob%ektif kiinin de yar tamamen dsal, yar yzdeyz insani olduuna tankoluyoruz

*u yzden sanat ve zellik hakknda, Onceden insan zerine sOyleyeceimiz dnda tamanlamyla sOz sOylemek mmkn deildir

*enim, tandm insan [hakknda\ tadm Or, bir ekilde farkl, Ornrde de eliik olarakkabul edilir $ da u9 !nsan denildiinde beer ile fark vardr *eer, maymundan ayrldndan


11/131

beri olumutur, o kadar ki ona kan dm, ayaklar zerine durmu, beer olmutur, insan,KolmakL halinde bir erektir $ysa beer, hakknda konuulabi len ve be yz bin yllk emiiolan belirli ve somut bir varlktr K*eerL, olmak durumunda, beer trnde varolma halinde birerek deildir *u erek, asl derinlerden bunk modern felsefeye kadar, herkesinkendisinden eitli irfani, felsefi, hatta maddi ekiller ve tabirler ile sOzettii dierOzelliklerdendir 0u var ki bir varlk, doadan, toplum ve kabilesinden ve btn kainata eemen

olan fizyolo%ik ve maddi yasalardan koptuu, ayrt Olde yalnzlk duyusuI bu duyuyabal olarak zdrap, korku, aba ile ayrld eyle ikinci kez birleme ayreti, alk, susuzluk,sreen, ittike artan, ykselen ihtiya, seme istei, varlk aleminde duyumsad eksikliiiderme abas ortaya kar *enim kavradm, alladm> cennet, sb%ektif bir eyden ibaretolaelmitir ve insann kendisine baldr 3demBin yaratl hikayesinde anladm ekliyle tarihkesintiye uramyor +arih doal deildir insann, u an insan ad altnda tandmz bumuamma trn, u anki yolunu Ozmlemek isteyen, felsefi sembolik bir yapdr 3dem, yani

beeriyet, yani insanlk ennet ne anlama elmektedirX 0imdi cennette olan, henz cennettenkovulmayan ve hala cennette olan ademler Oryoruz 6e zaman cennettedirX nyann nimetledolu olduunu, lezzetle dolu olduunu duyumsayan biri, hayatta tokluk, doymuluk, tam vemkemmel bir tatmin duyusuna ular Melecek bir ka yl iinde maana >< tmenlik zam

yaplacana ilikin yasann mecliste onaylanabilecei dncesiyle imdiden mutlu olan biri,cennettedir $ kii, cennetten henz kmamtr 3llahBn KyemeWL dedii yasak meyveyiyemeyen kimse, rahattr, huzurludur, mesuttur

3caba u yasak meyve nedirX +evrat ve )urBan, her ikisi de KNeraset ve *ilinL diyor *encennetin en st odalarnda kalan insanlar QademlerR tanyorum *iz, cennetlik insanlar tanyoruz*u dnyadan lezzet alan insanlar Qtaze koyun yourdunun eldiini Oren, lezzet duyan, buyzden u anda bahar hisseden insanlarWR 3ma cennet, tamamen idealist ve sb%ektiftir *u, uan bir ey olmad anlamna elir -= yl Once bir davete itmitim $ davette hanmefendiKhoreti fesencanL Qetlicevizli yemekR hazrlamt, insan nerdeyse parmaklarn yemek istiyordu*u hatra tazelendiinde ve bu

] 4ani benim zannettiim ibiI ancak insann ortaya koyduu btn kuramlar doru olmayabilir3ma bilim, yani abalama, dnme, Or bildirme ve bir yere varncaya dek srekli slaholma *izim muhakkak ilmeBlyak(n ve hakkaBlyak(ne ulatmzda bir ey sOylememizerekmez @nk bir anda ancak vahyeBlyak(ne ulaabiliriz Faracamz kadar sOylememiz ve okadar dnmemiz erekir *izim bir Oretmenimiz vard, her zaman )urBanB yanl okurduk*ize tokat atard *u yzden de hi kimse o zamana dek )urBanB doru okuyamad

hikaye anlatldnda insan u an bile parmaklarn yemek ister, az sal datr hatratazelemenin verdii tatlaW $ durumda iken insan kendini mi, Onnde duran eyleri mi yiyorduX*elli deil kukusuz

&enri 7efebvre, insanlar diyor, iki tiptir9 [*azlar\ nesnel, yzde yz ereki QrealistR sistemlive bilimsel insanlardr *unlarn hi benliksizlik sorunlar yoktur, serZpZ akldrlar 3ma haniaklX Eaddi dnyaya eemen olan akl *en bu tip insanlardan birine, birka yl Once restoranda7e Eonde azetesini okuyorken tank oldum Mazetenin bayazs, *olivya zerine oldukaderin bir yorum yazsyd $rada bir ihtilal olmutu *en bayazy okurken arkada yemeiniyiyor ve iki bklm bir vaziyette, Orld kadaryla, azetenin altndan nc sayfayokumaya abalyordu *en oral olmadm Sonra Khani sayfay okuyorsunXL dedim KDncsayfayL dedi Dnc sayfa, ekonomi sayfasyd 4ani otomobil ve bir takm eylerin fiyatlistelerini, fiyat dalalanmalarn n nne yazan sayfa *u sayfa, byk i adam vesermayedarlara aittir *ana Ksiz ne ile urayorsunuz ki bu sayfay Qba yaznn olduu sayfaR

okuyorsunuzXL dedi, K*olivyal5 msnzXL edim ki Khayr, ben politikac deilim 5ranl birOrenciyim EehedliyimL KSiz ne i yapyorsunuzXL diye sordum K*endeniz !srailli birOrenciyim, aylk ?:: Nrank alyor, bu ekilde yaamm srdryorumL diye cevap verdi


12/131

KNiyatlarla ne iiniz varXL Niyat, nasl istiyorsa Oyle olsun NrankBm deer kazanp deerkaybetmesinin bizimle bir ilisi yokL dedim edi ki Ksiz dnyann bir baka kOesindensi niz,siyaseti de deilsiniz, *olivyaBdan ne haber olduuna bakmaya ihtiya duyuyorsunuz Nakat

ben her halkarda ?:: Nrankla burada yaayan bir insanm Nrank, 7ira ve olarn dalalanmas,bu yaamda benim ?:: Nrankm etkiler Siara iiyorum Nrankn deeri derseI iki Nrank, ikibuuk Nrank olur 4emek yiyorum Nrankn pozisyonu ifade ettiim ibi olursa, een bir ylda,

yani elecek ylda, be cent zam elir yemek filerine *tn bunlarn bizim hayatmzda OzleOrlr etkisi vardr 3ma senin okuduun eyin hi bir zaman bir etkisi yokturL *en,kalakaldm *ir sre baktk MOzlerimizden, birbirimizin ne kadar ahmak olduunu okuyordukW&enri 7efebvreBin ifadesiyle insanda kaynak vardr9 *iri akl, biri idrak, biri dnme *ustlahlar sOzkonusu *irey vardr ve o ey, benim anlaym, benim kabullenme ve kavramatarafmdr K3kl, bOyle diyorL, Kduyu bOyle diyorL, Oyle deil miX 3kllar farkllk arzederler&erkes sahip olduu akl tarafyla dnyay OrrI maddi eyler ve renkleri de onunla Orr*aka akl ile hemcins olmayan akim baknda bir renk de bir baka Ord renk ile uyumaznyay erekte olduu ekilde Ormyoruz bizI dnyay, erekte olduumuz ekildeOryoruz

!nsan Oznn paras olan ihtiya, insann yaratl felsefesinde olduka derin ve ince bir ekildeizah edilmitir9 &er eye sahip olan insan, doyurulmutur &i bir ereksinim ve hi bir derthissetmez, btn lezzetler, btn nimetler onun imkan dahilindedir K$ yasak meyveden yemeWLdenildi, bu haldeyken 3ma eytann aldatmasyla tahrik oldu, itti ve o meyveyi yedi !nsandakendini Osteren ilk yansma, her eyiyle biliniyor $ aa nedirX *ilinsizce, !sraili !slZm mfessirleri, asma m, buday m, yoksa baka bir ey mi diye o aacn cinsini belirlemeyealyorlarW *u belli bir ey 8ira )urBanBda deniyor ki Eeyveyi yedikten sonra, 3llah onlara

bakt, ortadan kaybolduklarn OrdI onlara seslendiI elmediklerini OrdI dediler ki9 K*izplaklmzdan utanyoruzL 3llah, o aatan yediklerini anlad 4ani daha Once plaklklarn,irkinliklerini hayaszlklarn, kendi durumlarn ne halde olduklarn farketmiyorlard *uyzden mutluydular *unun iin cennette idiler *u meyve, +evratBta, doru ak bir ekilde

basiret meyvesi, bilin meyvesi olarak bildirilmitir 3yn aklkla da )urBanBda vardrEetinden de tamamen anlalmaktadr9 *u yasak meyve, 3demBin boazndan midesine indiivakit, Oznde ve duyularndaki cennet, ac dolu, kk, eksik, insandan daha eksik, insannihtiyacndan daha noksan topraktan bir dnya oluverdi *u, d ve Okn ifadesidir 3dncenneti yeryznde vcuda elmitir *u, yerdir, topraktr !nsanlar, o meyveden ne kadar okyemilerse, o kadar kendilerini toprakta, darda, yaamn noksanlk ve eziyetinde hissettikleriniIne kadar az yemilerse o denli huzura kavutuklarn, mutmain olduklarn ve ihtiyalarnnivedilikle bayndrlk bankasnn ekiliiyle iderildiini u anda ve her zaman Oryoruz *tnKolmakL ve btn KvarlkL, bunun alk ve susuzluu ierisinde yer alrsa, yeniden alk duymasihtiya olmutur

3krabalarmzdan biri, hastalanmt *ana Oz dediler diyordu 6iinX dedim 3nladm ki altay [Once\ ie irmiti, haklar, aylk maa >/= tmenden bir yere kadar elmiti )omular veakrabalar ona Oz dedirmitiW *u duyuyu tayan biri, dnyay ne kadar Orebilir, nereye kadarihtiyalarn iderebilir 8aten Kcennette, bir salavat ile, ne istersen ayana elirL derler *undandaha basit bir ey olabilir miX *undan daha doru sOz olabilir miX

3demBin yedii bu meyve Qbir defada yenmi deildir bu meyveI insan o meyveyi yemehalindedir srekliR, niin yasaktrX @nk 3dem, o rahatlk, doymuluk, kolaylk, refah vehonutluktan iniyorI dnyada eksiklik hissediyor ve ruhu zerinde varlk duvarlarnn darlkoluturduunu duyumsu yor ve ac ekiyor *u dnya ve madde, her zaman onu raz edecekdonanma sahip deildir aima itmek durumunda, aramak, abalamak durumundaI alp

beklemek durumundadr oymamaktadr &erkes o meyveden yemekte ve bilince daha fazlaulamaktadr aha fazla ihtiya hissetmektedirI isyan da bu demektir yaW 6e tr bir kii isyanederX *ilinli QentellektelR isyan eder 3llahBn iradesine kar isyan 3llahBn iradesi nedirX


13/131

3llahBn iradesi, tarihte varolan kanunlardrI 3llahBn iradesi, tabiatta varolan yasalardrI 3llahBniradesi, kabile, toplum ve insan topluluunda varolan kurallardr

*enim fizyolo%im ve endammda, bir beer olarak, bu dnyada yaayan bir varlk olarak, varolankanunlardr Sonra bize Ko meyveden yemeWL diyen bir irade olan 3llahBn iradesi, yani bu dOrtevre, dOrt zorunluluk Qcebr, determinizmR ve dOrt zincir, bize cebirde kalnz diyorlar *asiret ve

bilince erien insan, tabiatn zorunluluundan, tarihin zorunluluundan, toplumunzorunluluundan ve benliin zorunluluundan kurtulur !te bu, &eelBin dedii KEutlak irade,ilk badan kurtulu QsyrlRtrL &eelBin bu sOz ibi, bizim dinimiz de der ki9 K!nsan kendisuretimde yarattmL ve der ki9 K$nu yeryznde kendime halife yaptmL 4ani bu insan, kendiabasyla tabiat bandan, tabiatn onun yaps iin, onun yapsna mdahale ettii yasalardan, budurumda insan, artk bir hayvan ve bir bitkidir ve ayn ekilde tarih zindanndan +arihselciliinQhistorizmR dedii ibi9 K&erkes, kendi tarihinin yaratlp donatlmdrL syrlp serbestlieular Sonra zindan tezi, bir takm yasalar ve elenekler Osterir9 *tn insanlar, sosyalevresinin, sosyal yasalar ve ilikilerin yaratklardr 3ncak mutlak bilince ulaan, bu dnyevi vemaddi benliin zindanndan kendini kurtaran insan, bili ve bilince ulat Olde kurtulur*un onun ulatna tank oluyoruz

@evrenin zorunluluundan teknik yolla kurtulduumuzu, toplumbilimsel bili ile sosyalyasalardan kendimizi syrdmz ve topluma musallat olduumuzu Ozlemliyoruz *unninsan, toplumunu deitiriyor ve ina ediyor onu &albuki emiin insan, kabile vetoplumunun dayatt ekilde yaplanyordu )abilede bir kimse kendi sosyal eleneinideitirecek, dininde deiiklik yapacak, sosyal ilikilerinde ve yaamnda deiim meydanaetirecek bili dzeyine asla ulamamtr @nk KbenL yoktur Azr ve serbest insan yoktur

*en, benlie mahkum bir insan &ayatn devam iin tabiatn, benBde ortaya kard ve benBiniradesini bu mizacn zorunluluklarnn tuzana esir ettii btn idler, btn abalar veyOnelimleri kendimden uzaklatryorum Sonra o insan, yani o mutlak bilin, yani o seme

iradesi, +anrya yaklayorI KtanrlamaLya yaklayor *ilince ulat ve kurtulu hissettiiOlde ayrlk hisseden yalnzla erien insan, bu insandr *u, KyalnzL dnyay yetersiz Oren*u KyalnzLdr, kendinde zdrap meydana elen *u KyalnzLdr, yer sofralarnn, tabiatsofrasnn, ihtiyalarn ideremedii, doyura mad

!nsan, asla renksizlie yOnelmezI renksizlie ermeyi arzulamas da erekmez 2enksizlik, Olmdemek, otlamak demek !nsan, kendinde srekli daha deersiz ereksinimlerin yerini, dahaakn ereksinimlerin almasn arzulamalI daha yksek ve daha yce aclar ekmeyi istemelidir&ani tip insan, daha zdrapl ve susuzdurX aha ok nasiplenen veya daha az nasiplenen deil*u deil sOzkonusu olan *ilakis daha ok ve daha yce ihtiyalar tayan, ayn zamanda dahaok muzdarip ve dertlidir

*elikaBda erekleen antropolo%i konferansnda btn toplumbilimcilerin Or birliinevardklar, ^^ yzyln Kztrap QbunalmR aL diye isimlendirilmesiydi 6iinX *enim buradaeitli konularda deiik mnasebetlerle ortaya koyduum eitli ekillerdeki etkenlerin hepsivardr Nakat u inkar edilemez bir erektir9 *unn insan, daha ok biliye sahiptir veemiin insanndan daha bilinlidir

urkheimBin deyiiyle, bunn insannda KbenL ortaya kmtr emek oluyor ki onda bireymeydana elmitir Memiin insan, toplum bnyesinden bir hcreydi 4aam ve doann Ozonda cereyan ediyordu $ Oz ile rde eriyor, besleniyor ve onunla huzur ve dzen buluyordu$ysa bunn insan, yalnzdr *u ne demektirX &erkesin, insanlarn arasnda olduu halde

yalnzdr, yani *u insann ihtiyac vardr 6eye ihtiyac vardrX ihtiyacn karlayanaI yaniolmas erektiini, ama olmadn tesbit ettii eye *u ihtiya, onda daimi bir halde artar*iliye, bilince ve evren bilisine ulat, bamszlat ve tabiatn, bitki ve hayvanlarla bira


14/131

rada yaad bir ev olduunu hissettii Olde, eksiklik hisseder nyann hissettii eyeihtiya, insan yalnz olduu Olde, kendinde yabanclk hisseder amusBun KyabancL dedii de

budur *unn insan hereye yabanclayor *u yabanc, ba ve iliyi her zamankinden dahafazla hissediyor, o Olde de yaknlk ve akrabala ihtiyac var nya, ona her zamankindendaha yabancdr $, kendi iinde ve derin dnlerinde hisseder bunu $nu duyumsamas, budnyada kald srece, artk KolmakL snrnn tamamland varln son bulduu bir yere varr

3ma onun duyuu, ayn ekilde devam eder Farolan eyi manevi ve varlk Otesi ihtiyalarylakyaslarI bakar ki ihtiyalarn tam anlamyla karlamyor, o zaman ariplik hisseder

*u ariplik konusu, hem Sartre, hem amusBnun hem de TaspersBn, sOzettiklerin bu ariplik,metafziksel bir sorun deildir *urada sanat devreye iriyor

*ili, insann varolan hakknda bililenme abasdr +eknik ve zenaat;sanayii, varolandanmmkn mertebe daha fazla faydalanmak iin, insann dnsel abasnn aralarndan ibarettir$ysa sanat, olmas ereken, fakat olmayandan yararlanmak iin insann abalamasndan ibarettir*u balamda kendini yalnz bulan insan, sanat vesilesiyle bu yeryzn, Okyzn ya dauyuamad, yabanc olduu nesneleriI idrak etmek iin, yaknlama ve barma boyasyla

boyanmak ister *ununla birlikte sanatn bir ilevi de, daha fazla insani biliyle, tabiattankatktan, tabiat kendine yabanc Ordkten ve kendini tabiatta arip bulduktan sonra, insandakiariplik duyusunu hafifletmek iin insann yardmna komasdr 6asl olur buX insan, buzindannn duvarn keke olsayd, ama yok eklinde arzulad bir ev formunda ssler *u eylerQeya, nesnelerR, bu Okyz, bu yldzlar, dalar, onu anlamyorlar $ da btn bu duraan vekOr nesneler arasnda yalnz kalmtr Sanat btn bu eyay duyumsar

0iirimiz mkemmel bir nmunedir @ou iirlerimizin ilevi, yalnz aire sosyallik ve kaynamasalamaktr 4alnz olan bu ahs, bir mumla anlama ve uyum seriler Sanat, mumu, mehuleittiini hissettii yaknla QscaklaR dOntrr Sanat, douu, yer ve Okn arketmesiolarak, nein ortaya kmas, belirmesi olarak ki bu, onun ihtiyacn idermiyor deil, dou

sahilinden elen tandktan bir mesa% olarak [niteler\ *u sanatkarane aldatmacada, onun tabiatnesnelerine yabanclk ve uzaklk duyusu, letafet ve skunet bulur Sanatn yapt bir dier i,bu yaamda, bu tabiatta olmayan, ama benim olmasna ereksinim duyduum eyi yapmak veyaratmaktr

#ski QklasikR sanat, tabiat taklit etme aamasnda braklmt #flatunun dedii ibi, sanat,tabiatn taklididir Sanat, tabiatn taklidi ise, #flatunun sOz dorudur9 emek ki sanat, biroyundur, aldatmaca ve yalandr @nk ereklikleri elinde bulunduran insan, o erekliklerdensahtelerini yaparsa, o insan bozulmutur 4alandan su ime numaras yapan ibiW Su varken,sahtesi niyeX #flatun doru sOylyor9 Sanat bir oyundur ve bir oyalamaca, beyhude ura 3ma

ben, tersine sanatn, duyu Otesinin, tabiat Otesinin tam taklidi olduunu dnyorum, tabiat

kendi suretinde sslemek veya tabiatta olmasn istedii ve bulamad eyi yaratmak iin,insann ereksinim duyusu, onun ztrabm, onun yalnzln, hepsinden daha by onuntekamle Qevrime, olunlamayaR ihtiyacn yani duyumsanabilir maddi balardan uzaklamayerekletirmek iin

0u var ki sanat, 3llahBn insana verdii bir emanettir 3llah, yeryzne, Okyzne, btndalara ve denizlere sundu bu emaneti, hibiri yklenmedi *u ifadeyle anlatlmak istenen3llahBn durup K#y da ve OkyzW Siz ister misiniz bu emanetiXL demesi ve onlarn daK&ayrWL demeleri, sonra insann yklenmesi deildir [+ersine\ dalar ve denizler, yaratclk,duyarllk ve varolandan fazla bir ihtiyaca sahip deildirler $nlar ne muhta olduklarn, nezdrap sahibi olduklarn, ne dertli olduklarn ve ne de yaratabileceklerini hissederler !nsandr,

yklenen 6e sebepleX &issedebilen, seebilen ve yaratabilen bir yeti sebebiyle Sanatn, varlntelafi edilmesinde, sslenmesinde ve sreklilik kazanmasnda insann yaratc cnn yansmasolduunu ifade ettik KFarlkL, her eydir &em tabiatn varl, hem sosyal yaamn varl, hem


15/131

bedenin varl, hem beeri snrlarmzn varldr Sanat, tabiat ve varl, 3llahBn istedii amaolmayan ekliyle sslemek veya 3llahBn istedii ama olmayan eyi yapmak, yaratmak iin3llahBn yaratclnn yansmas olan bu varln idamesinde insann yaratclnnyansmasdr Sanat, &eelBin dedii ibi, tarihi boyunca, nesnellik ve maddilikten zihinsellie,akla uyun;makul olmaya, aklcla;akl( olmaya ve zihinsellie doru evrim eirmektedir

8ihinsellikten maksadn, zihnimizde varolan ve herkesin kendisine mahkum olduunu kabulettiimiz bur%uvazi idealizmi deildir $nun Q&eelBinR felsefesiyle de bir iim yok &eel diyorki ilk varlk alemi, bilinsiz mutlak ruh idi, sonra tabiat Orntsne brnd Sonra insanavarncaya kadar, o ruh evrimleti QtekamlR Sonra insan, bilince ulayor, bilince ulat Oldesoyutu duyabiliyor, kendini duyabiliyor 8ira kendisi soyutturQR Sanat, bu soyutlanmay,soyutlamay duyumsamaktr, o bilinsiz mutlak ruhu insanda bilince ulatrmaktr +anrBytanmaktr *Oyle olduuna tank oluyoruz Arneklerimizde Eenuehr(, 2udek( ve Nerruh(Bye

baknz9 3rzular, yaamlar, idealleri, ihtiyalar, hep ob%ektiftir Eaddidir Farolandr *ununderdi nedirX *unun derdi, varolana sahip olmamaktr $ysa EevlanaBnm derdi, varolmayanasahip olmamaktr

ediler ki bulunmaz, bulmuuz biz edi ki bulunmaz olan da arzudur

Sanat, onun takipisidirI sanat, bunun takipisidirI sanat, tabiatta varolan, ama insan elininerimedii eye insan ulatrmaya abalar +am aksine sanatta sOylediimiz ibi insan,varolmayann arayndadr 5zdrap, buradan meydana elir SartreBm K#debiyat 6edirXL adlyaptnda Kiirin bir ilevi varsa, kaybetmitirL eklinde ifade ettii yenili, ite budur 8ira nedenli aba harcarsa, ne denli yaratrsa, ne denli ok evrim eirirse, benlikten o kadaruzaklatn hisseder Sanatn ve insann evrim motoru, aslnda budur

Eenuehr(Bnin ak, en kk insani duyunun yansmad bir ob%ektiflik snrndadr, dkQadiR tr, tamamen KcennetlikLtirI

SeviliW Onlm hi durulmuyor sensiz *un olsa yarn olmuyor phesiz Sonra eliyoruzSaBdiBye, sonra ruhun duyu ve yansma Oyksnn byk bir soyutlamada etii, alemintutsak olduu, vehmin varolmad, hatta nesnelliin, ob%ektivitenin ve maddiliin bile olmad&Zfz ve EevlZnZBya *azan insan, bu su%eyi Ormek, ve QR duymak istedii vakit tamamen

bir akl formunda, tamamyla ak sureti ve duyu Oz eklinde meydana eldiini Ormektedir*azan anlalmaz ve anlayamayz onu aslnda9

K3rtk nasl vardr derim ondan haberim yok kiWL

*u ila%( sevili QmaukR hakknda deil, soyutlama ve a knlk suretinde ortaya kp artk

birbirine kartrlsa da @nk snr, ob%ektivitededir Srekli bu birlik QvahdetR arabdr ya dazm arabdr eklinde sOylenenler bo sOzler Soyutlamaya itme meselesidir Soyutlamadaartk bu snflandrmalar yoktur uyuda bu snflandrmalar ve snrlar olmaz

Eenuehr(Bdir o Sohbete eldii zaman amac, memdu hundan QOvd, zerine medh iiriyazd etkili ahsR ald araptr, ak bu H(r olduktan, bir ekol olduktan sonra artk bellidir9$nun arab, baka bir arap, maBVkBu baka bir maBukBtur *u duyuda, soyutlamaya iden birtekaml bulmutur *u sOzler, Eenuehr(, Nerruh( ve 1nsur(Bnin eserine, eserlerine ve hallerineuyun den sOzlerdir

Soyut duyu, bu aamaya elince Oyle der9

3rtk nasl vardr derim, ondan haberim yok kiW

6e diye yoktur derim, Ozm zerinde nk


16/131

*ir sb%ektivitede, bir Oznellikte, tabiatlardan ve nesnel maddiliklerden tamamyla syrlmtr,bu iire varncaya dek, yeni iire, modern iire

*izim Ordmz, duyumsadmz ve tandmz somut ve belirli kalplarda asla deildir3atan, Okten ve yerden sOz ediyorsa, ne o Ok bu Oktr, ne o yer bu yeryzdr, ne de orenk bu renktir

Sevili dostum r EuhtZr( *ey, bir kitap tercme etmilerdi $ kitabn tercmesini banavermilerdi ve ben de okumutum *u yeni romanda, hatta eyann nitelemesiyle doluGdediimiz yeni romanda, tersine diyor, bu eyann hibiri, darda olan eyadan deildir *enimsOylediim aa diyor, bahede boy veren aa deildir, yreimde ekillenen, benimnitelediim aatr &akknda konutuum falanca insan, biyorafi yazarnn veya doktorun

bahsettii insandan baka bir insan, benim almda varolan bir insandr *u yzden ben onlarbaka bir surette OryorumI baka bir surette anlamlandryorum onlarI benim iin baka birformdur o

Sanat, her zaman iin, 3ristoBnun sOylediinin tersine, nesnel ve duyumsanr olanI bilim konusu

olan eyin bamU *ir roman atnzda Oryorsunuz ki otobsten, bilet almaktan, arabannelmesinden, korna almaktan ve bahsediyor *unlarn hepsi, hayatn tasviridir, insan, sanat veedebiyatn insann iinden QderunR da, nesnelere iderek eyletiini ve nesnelletiinidndan syrlma ve insan kurtarma abasnda olmutur #ski 4unan hmanist sanat, vcutzelliine, ereklik zelliine, Oller ve dalarn zelliine ve daha ok da insan bedenininzelliine dayanr 3ma tarih boyunca sanat, Ozr hareket ettii ve fizyolo%ik tepki olmadsrece kendini balardan koparmaya ayret etmitir Eetafziksel balar tayan sanatlartarafndan ortaya karlan btn sanat akmlarnn abas, sanattan, erekliin tasvir venitelemesi ya da insann kendi erevesinde tehis edilmesi iin bir takm aralar yaratmak deil,onu, bir ar, bir yaratclk, bir ilahi yaratclk olarak varolmaktaI insann duyularnn,Oznn, varlnn ve hakikatinin olunlap mkemmellemesinde QtekamlR ilevsel hale

etirmektir [Arnein\ HicassoBnun yaptlarna bakyorsunuz, bOyledir *un insann zihninisulandracak bir karpuz izen kimse yok *Oyle bir akm, yeni bir sanat akm deildir *irressam, zmden bir tablo yapmt *ir darb mesel vardr enir ki Osterildii zaman kulareliyor, ondan yiyorlard *u, o ressamn sanatsal baarsnn doruunu Osteriyor 3manmzde bu, resimde baar deildirQR Eatlac diyor ki ben sanat olsaydm, sanat da bute olsayd, bu tabloyu kularn o zm iyemeyecekleri yere Otrecek bir ocuun elineverirdimW 4ine diyor ki btn sanat eserlerini, nesnellik ve madd(likten soyutlanma, Oznellieitme temeli zerine snflandryorum9 &epsinden daha maddi olan, heykeldir &em donuktur,hem mkemmel maddi boyutu vardr $ndan da mkemmeli resimdir 6iin dahamkemmeldirX @nk bir boyut daha eksiktir ve iki boyutludur +abiattan bir boyut daha eksikolduu Olde, sb%ektiviteye daha yakn olma ans vardr *unun iindir ki bun resim dalnda

Hicasso ibi byk insanlarmz var $ysa heykelcilikte henz bOyle dahiler kmamtr @nkonlar maddi boyuta taklmlardr

ans QraksR, klasik bir sanat, hareketli bir sanat olduu

ibi, bu hareketler ayn zamanda ruh, duyu ve idrak ile tamamen uyum ierisindedir *ununlabirlikte insan ruhunun yansmas ve soyutlanma olabilmektedir Eusikide sadece ve sadece tekboyut vardr $ da zamandr 0iir, mutlak ve salt soyutlanmadr 0u var ki l iirde dieryaptlarda olmayan mefhumlar kendi akn zirvesinde ifade edebildiimize tank oluyoruz

*un eski ve yeni sanatn en maddi QsomutR cilvesi olan heykelcilik, artk eskisi ibi bir

kahramann heykelini yapmak iin abalamyor veya ressam, bir bay veya bayann resmini, birdan, resmini tasvir etmeye uramyor *un heykelt ra, ta ile vcut yaratmyor, ressam

boya ile resim yapmyor *oya ve ta ile konuuyorlar Mnmzde baz resim ve heykel


17/131

yaptlarnn, ki biz kendimiz onlardan daha iyisini yapa rz sOzelimi beyinin erek beyin ibiyanstlmasn istemediklerini OryoruzW Merek beyinin kendisi ka para eder ki bu, onunsahtesini yapmak istesinW *u HicassoBnun yaratt ibi, orta cephede Oz olan bir insanyaratyor 6e demek istiyorX )onumak istiyor *ir sanat, kendisini varolann tasvirinde ifadeetmek istemiyor K*un, insan tek boyutlu hale elmitirL demek istiyor *unu sOylemekistiyor *un heykel, insanlarn heykeli deildir !nsanln heykeli yaplyor *unn ressam,

Hicasso sava ve barn resmini, 1nescoBnun duvarndan almam, sava ve bar felsefesininresmini bir anlam olarak Ostermitir Ayle ki ben KsavaL ve KbarL kelimeleriyle, ondan birinsanlk sorunu diye sOzedi yorum $ fra ile ondan bahsediyor, fotoraf ibi onun resmini

bize ekmekle deil

!zlenimciliin QimpressionizmR ba olan bir byk izlenimci QimpresionistR Meores Seurat bendiyor, bir at Oldrebilirim 3ma bu, krdaki bir at deildir *u, atm ifade edilen anlam vemefhumudur, atm somutlam heykeli deil

3yn !zlenimci, benim K3daL tablosunda diyor, Ostermi olduum bireyler, bedenlerinin erilerisaysz ince noktalardan oluan, bir eyin zihinsel ekillerinin paras olmayan ahslardr +ablo

ve renklerimiz izlenimci Eonet ve Hisarro tablolarnn renklerinden daha akt +ablonunseriledii yaam, hibir milletin yaam deildi $ tablodan hayret verici bir parlaklkyansmtr 3ncak ruh, cevher ve Oz, ona yabancyd &areket enel olarak ondan srlmt!zlenimcilikten ne zerinde birbirine irmi bir manzara, nein altms ipek parlaklnnyava yava zerine yayld bir mekandan ibaret deildir *ilakis onun nei nasl Ord yada nasl bir nee muhta olduu ile ililidir Ayle bir ne olmad iin yaratyor, &akan(Bninyaratt ibi, airlerin nei yarattklar ibi *ilinmeyen;tannmayan aalar, bu tabloda boyvermilerdir Dnl zoolo NourierBnin bile varlk portrelerini hayaline etiremedii hayvanlar*u, Kyarat maBnn, Kyokluktan varla etirmeL Qyoktan varetmeRBnin anlamdr 3llah ve sanatiin bir misyon, yani sanatn !lah( tecellisi MauuinBin snrlar, MauuinBin yaratm olduusnrlardr

3deta ate fkran azdan dar dOklen bir deniz Or lyorduI kimsenin Oznn OrmediiOkyzI vahi, yani yabanc, yani varolmayan ve ilin ekiller serileyen adamlarI bu insanasOylemek istiyor ve Mauuin, bu insann izini sryor, olmadn Oryor, yaratyorIEevlZnZBnm peinde kotuu insan, her insann peinde dolat insan EevlZnZ, irfan yoluyla0emsBe ulayorI bu, resim yoluyla onu yaratyor *u insan, ilin bir ekilde sonsuz bir snr,kendi sade ve masum Ozlerinde izliyordu &ayali perdeler, formel, koyu meneke ve uBlemsirenklerle tablo haline elmiti &erbiri hibir perdede olmayan bir surette, bir anlamasrklyordu

ibi, bu hareketler ayn zamanda ruh, duyu ve idrak ile tamamen uyum ierisindedir *ununla

birlikte insan ruhunun yansmas ve soyutlanma olabilmektedir Eusikide sadece ve sadece tekboyut vardr $ da zamandr 0iir, mutlak ve salt soyutlanmadr 0u var ki l iirde dieryaptlarda olmayan mefhumlar kendi akn zirvesinde ifade edebildiimize tank oluyoruz

*un eski ve yeni sanatn en maddi QsomutR cilvesi olan heykelcilik, artk eskisi ibi birkahramann heykelini yapmak iin abalamyor veya ressam, bir bay veya bayann resmini, birdan, resmini tasvir etmeye uramyor *un heykelt ra, ta ile vcut yaratmyor, ressam

boya ile resim yapmyor *oya ve ta ile konuuyorlar Mnmzde baz resim ve heykelyaptlarnn, ki biz kendimiz onlardan daha iyisini yapa rz sOzelimi beyinin erek beyin ibiyanstlmasn istemediklerini OryoruzW Merek beyinin kendisi ka para eder ki bu, onunsahtesini yapmak istesinW *u HicassoBnun yaratt ibi, orta cephede Oz olan bir insan

yaratyor 6e demek istiyorX )onumak istiyor *ir sanat, kendisini varolann tasvirinde ifadeetmek istemiyor K*un, insan tek boyutlu hale elmitirL demek istiyor *unu sOylemekistiyor *un heykel, insanlarn heykeli deildir !nsanln heykeli yaplyor *unn ressam,


18/131

Hicasso sava ve barn resmini, 1nescoBnun duvarndan almam, sava ve bar felsefesininresmini bir anlam olarak Ostermitir Ayle ki ben KsavaL ve KbarL kelimeleriyle, ondan birinsanlk sorunu diye sOzedi yorum $ fra ile ondan bahsediyor, fotoraf ibi onun resmini

bize ekmekle deil

!zlenimciliin QimpressionizmR ba olan bir byk izlenimci QimpresionistR Meores Seurat ben

diyor, bir at Oldrebilirim 3ma bu, krdaki bir at deildir *u, atm ifade edilen anlam vemefhumudur, atm somutlam heykeli deil

3yn !zlenimci, benim K3daL tablosunda diyor, Ostermi olduum bireyler, bedenlerinin erilerisaysz ince noktalardan oluan, bir eyin zihinsel ekillerinin paras olmayan ahslardr +ablove renklerimiz izlenimci Eonet ve Hisarro tablolarnn renklerinden daha akt +ablonunseriledii yaam, hibir milletin yaam deildi $ tablodan hayret verici bir parlaklkyansmtr 3ncak ruh, cevher ve Oz, ona yabancyd &areket enel olarak ondan srlmt!zlenimcilikten ne zerinde birbirine irmi bir manzara, nein altms ipek parlaklnnyava yava zerine yayld bir mekandan ibaret deildir *ilakis onun nei nasl Ord yada nasl bir nee muhta olduu ile ililidir Ayle bir ne olmad iin yaratyor, &akan(Bnin

yaratt ibi, airlerin nei yarattklar ibi *ilinmeyen;tannmayan aalar, bu tabloda boyvermilerdir Dnl zoolo NourierBnin bile varlk portrelerini hayaline etiremedii hayvanlar*u, Kyarat maLnn, Kyokluktan varla etirmeL Qyoktan varetmeRBnin anlamdr 3llah ve sanatiin bir misyon, yani sanatn !lah( tecellisi MauuinBin snrlar, MauuinBin yaratm olduusnrlardr

3deta ate fkran azdan dar dOklen bir deniz Or lyorduI kimsenin Oznn OrmediiOkyzI vahi, yani yabanc, yani varolmayan ve ilin ekiller serileyen adamlarI bu insanasOylemek istiyor ve Mauuin, bu insann izini sryor, olmadn Oryor, yaratyorIEevlZnZBnm peinde kotuu insan, her insann peinde dolat insan EevlZnZ, irfan yoluyla0emsBe ulayorI bu, resim yoluyla onu yaratyor *u insan, ilin bir ekilde sonsuz bir snr,

kendi sade ve masum Ozlerinde izliyordu &ayali perdeler, formel, koyu meneke ve uBlemsirenklerle tablo haline elmiti &erbiri hibir perdede olmayan bir surette, bir anlamasrklyordu

&ayvanlarn, vahi ieklerin, ate ibi nein parlak altnda yetiip at ilin tablolar

&ani iek atete aarX *u tablo konumasdr *un &eel, maddi olduunu ve daima tabiatbanda kalmas erektiini sOylyor &albuki al ve ta bile sanat emriyle, sanatn penesiatnda, anlamaya, duyuya, akletmeye ve soyutlamaya dOnyor

*un felsefeye irdiimiz zaman &eideerBin insana, bilimin daima Ozard edip doaya

bakt ve merakla inceleyip durduu insann u erek Ozne baktn Orrz )ari Taspers,!nsan( benlii sadece bilimin ililendii, sadece sanatn ililendii ve insann yalnz kald butabiat alanndan syrmak iin bilimiI insan kendine yabanclatran bilimi dlar

Sartre da ayn yalnzl duyumsar, dnyay her eyden yoksun Orr ve der ki dnce ve iradeile kendini yaratmas ereken, insandr amus da bu veba ile, bu yabanclk ile der9 !nsan budnyadadrI 7ucresBin dedii mihrab, bu dnyadr

)im iinX )endisine bilin ve yalnzln ulat, veba ve yabanclamann varolduu, maddiyaamda boluk ve anlamszla varan iin o kimX insan &ani insanX 0imdiye kadar ^F55,^F555 ve ^5^ asrlarda bur%uvazinin cennet yaratma felsefesini kendine realizm felsefesi haline

etirip din ve felsefenin yerine koyduu insan *ur%uvazi, insann milyonlarca asr Once 3llahBnyaratt, srekli tketimin, faydalanmann ve tat almann olduu cennette isyan ettiinianmsamyordu *ur%uvazinin yaamda, zamanede, yeryznde yaratmak istedii cennetteI


19/131

bilinli insan, yalnz insan, Otebi lince ermi insan nasl rahat edebilirI kendini mutmainhissedebilirX isyan eder *un mreffeh QmutluR insann yaptna tank olduumuz isyan,mreffeh 3demBin cennetteki isyan ile ayn isyandr *unn 3dn cennetinde bile olsa, bilinceulat an, olmas erekene ermek hasreti, ak ve evkiyle varolana kar isyan eder *u, beeri

bir yasadr

SOyleyeceim ok ey var daha, ne are bunlar kesmem erekiyor, ifade etmek istediim birdier konu u9 *un tank olduumuz ibi, 4unan hmanizminin ve zevk yOnne, tabiatnzelliklerini ve insan bedeninin erevelerini Osterme, insani zelliklerini iaret etme yOnneitmekI nesnellik ve ereklik erevesinde kalmaktan ibaret 2Onesans dOnemi hmanizmininaksine, bunn felsefe ve mreffeh insannn payandas olan sanat, isyan etmitir, varlk, imekQbVdenR ve nesnellik balarna isyan, hurafelere Omlmek deil, tersine insann tabiat veereklik izisinde devam etmesi, sreklilik Ostermesi, ereklik ve nesnelliin temellerizerinden tekaml etmesi, nesnellik ve ereklie kar ayaa kalkmas, ama hurafecilik olannesnellik ve ereklikten soumamas

2ealizm, varolann erevesinde kalmaktr *u da insann srekli bir yerde kalmas demektir *u,

asi insana, srekli susuzluk eken insana uymaz !dealizm hurafesi, erek ve ereklik olaninsana hiyanettir

Nelsefe ve insann yolda, bun tabiata ve nesnellie kar kan bu isyann bayraktarI insannbenliinin kefinin ve insann topyekn Otesel, akl ve mantk Otesi yetenekleriyle elimesinin,yeermesinin bayraktar sanattr *unn sanat, dnknn tersine, elencede kalmak deil,insandan, beerden daha yce bir tr yaratmaktr *u, bir misyon ve bir emanettir EaeterlinckBindeyimiyle9 K+anr, hereyi yaratp sra insana eldiinde, yaratmay brakt, insana verdiL4aratc, yani sanatkar insan, her eyi yklenen insan, bu sanat ediminin en byk Orkemidir&ereyi yklendiinde, yaratyor oluuna, sanatsal yaratna ramen, kendini ifade eder 4eni biryapt yazan, 0ahnZmeByi yaratan Nirdevs(, kendini yaratmtr 4ani Nirdevs(Byi yaratmtr

Sanat, kendi bilimsel ve sanatlk anlamnda deil de kendi !nsan( anlamnda ilerleme[kaydettii\ Olde insan, kendisinin yaratcs, kendisinin hZlk [olur\

*un, an yaamnn asln temsil eden bur%uvazi felsefenin mealesi olan sanat neredeX*ur%uvazinin yeryznde yaratmak istedii cennetteI o da sadece faydalanmak, nasiplenmek,tad;zevk almak ve ebedi olarak o cennette kalmak iin *u takdirde sanat, bir meale olarak,

bo zamanlar doldurma eylemi eklinde, zevk duyma, kuru hayat ileme adna bir sanattr *uen aa mealeyi, sanat olan en kutsal varla sevketmektir *Oyle bir ey ise bir alcnniini bir yaratcya, peyamberliin son bulmasnn ardndan bir peyambere, yani sanata

brakmak demektir

55 *A7DE

!69 )3H5I

S363+9 H#6#2#

_

!69 )3H5I S363+9 H#6#2#


20/131

^]y [onumuza balamadan Once, derslerimde deineceim konular, bir dereceye kadar eenyln konularyla ilikili olacandan, arkadalardan een yl ilediimiz, K(slarni *ilimlerL veKinler +arihiL derslerinde ele aldmz konular tekrar okumalarn rica ediyorum

*unun iki nedeni vardr9

*irincisi, Kkelimenin anlam verme derecesiL< )elime ile ilili olarak dOrt durum sOzkonusudur9)elimenin anlam, kelimenin nans, kelimenin tad ruh ya da duyu, dOrdncs isekelimeye anlam verme derecesi

K)elimenin anlamLyla ne kastedildii aktr 6ansa elinceI eitli dillerde birbirleriyle aynanlama elen QmteradifR bir ok kelime vardr ki aslnda bu kelimelerin mteradif olmadklarnsOylemek erek #lbette bu kelimelerin enel olarak ortak anlamlar tadklar dorudur, fakataralarnda nans vardr 2enkler arasndaki farka dikkat ederseniz, nansla ne demek istediimizidaha iyi anlarsnz uvarn beyazl ile yumurtann beyazl arasndaki ince farkllk nanskelimesiyle iaret etmeye altmz eydir *azen renkteki bu farkllk o kadar fazlalar kionun adn deitirmek zorunda kalrz9 )rmz, kzl, vine reni, diken zm reni vs *u

bakmdan anlam ve renkler arasndaki ince farka)elimeye anlam verme derecesi Qere de SinificationR terimi *erkBe aitir

nans denilmektedir Eesela NarsaBda, KaenL kelimesi ile Kz(baL kelimesi mteradiftirI yaniikisi de KzelL anlamna elmektedir Q)elimeler, cmlelerde anlaml ve canl birer varlk iken,sOzlklerde adeta birer le ibidirlerR *u iki kelimenin cmle iinde kullanln Ordmzde,aralarnda ne tr bir nansn bulunduunu daha iyi anlarz SOzelimi K3llah mutlak z(bZBdrLQ&dZ z(ba(yi mutlak estR deriz, ancak hi bir zaman, K3llah mutlak aendrL Q&dZ aen( yimutlak estR diyemeyiz

)elimenin ruhu ya da duyusu, onun anlam ve nansndan farkl bir eydir Arnein KiiLkelimesi Sosyalist ev rimBe kadar aalayc ve olumsuz bir anlamda kullanlrd !i snfnaait olmak utan verici bir ey olarak kabul edilirdi 3ncak nmzde bu kelimenin Ovnlecek

bir ruh kazandna ahid oluyoruz

)elime ile ilili durumlardan sonuncusu ise, bir kelimeye, bir fikre ve dnceye anlam verme,onu ifade etme derecesidir !nsani anlamlarn belli bir snr ve belli bir derinlii yoktur3nlamsal derinlik, bizim derinlemedeki cmze bal olan bir eydir Eesela Kolun insan,saa sola sapmak szm dosdoru iden ve adaletli davranan kimsedirL dediimizde, bu kelimeninifade ettii anlam ak olmakla birlikte, bu sOz dinleyenlerin onu anlama dereceleri birbirindenfarkl olacaktr )eza Kdou da, bat da 3llahndrL ve Lsizi vasat bir mmet kldkL ayetlerinin

anlamn her mfessir anlamasna ramen hepsi de kendine Oz bir anlam derinlii ile bunaanlam vermektedir

SOzkonusu iki nedenden !kincisi, !ran niversitelerinde ders verme sistemidir !ranniversitelerindeki Qeski medreselerde bulunmayanR eksiklerden biri de, derslerin birbirindenkopuk olmasdr #er bir hocann Orencilere sOyleyecek bir sOz varsa, bunu tamamen onlaraanlatma frsat bulamamaktadr &oca, her derste sadece bir dOnem ya da yarm dOnemOrencilerle beraber olduundan, her eyi anlatma im kanma sahip olamamaktadr

Eodern kltrle birlikte eski kltrmze ait bir ok meziyetleri de kaybetmi bulunuyoruz*unun nedeni, halihazrdaki sistemin aynen 3vrupaBdan alnm olmasdr Arnein bir 3frika

lkesinde, hi bir kltrel emi ve yeterli tecrbeye sahip olmakszn, ilk kez 3vrupa formundaniversiteler kurdular 3yn ekilde !ranBda da, yzyllarn tecrbesini bir kenara brakarakniversiteler kurdular *u sistemi kopya edenler, emi kltrmzn tecrbelerinden, manevi


21/131

birikiminden hi bir nasibi olmayan tahsilliler veya yar tahsilli, Nransz taklidisidirler Sankikltre henz kavumu bir lkede yayoriarm ibi, niversitelerimizin proramlarn aynen3vrupa lkelerinden kopya etmilerdir

Eevcut kltrmzn aksine eski kltrmzn Ozelliklerinden birisi de iki aamal bir eitimanlayna dayanm olmasdr

*irinci aamada yzeysel, balan bilileri verilirdi9 3rapa, beyan ve mean(, edebiyat Q!lm(meeleri anlamak iinR Sonra biraz fkh ve felsefe bilisi verilirdi *u bililer zamanmzdaKenel kltrL dediimiz eye karlk elen enel bililerdi Sonra uzmanlama balardISOzelimi ben ider fkh alannda uzmanlardm, arkadam da felsefe alannda uzmanlardNkh alannda uzmanlatmda, fkh sahasnda yazlm kitaplar okur, mtehid olurdum, yanidoktora yapardm *u alanla ilili bilinmesi ereken her eyi fkhla ilili zamann tm kitap vekaynaklarn, Ozel Orleri OrenirdimI *irinci merhale, yani yzeysel bili aamas, buradasona ererdi

3sl aamay oluturan ikinci aamada Qdardan ders aamasR artk kitap falan yoktu 1zmanlk

alanyla ilili tm bililere sahip olan mderris asl yapmas ereken eye bu aamadabalyordu 3rtk mevcut bilileri ezberleyen, onlar hafzasna kaydeden bir kimseden ziyade,kendi tarzyla konuan, mevcut ilmi birikime eklemelerde bulunan bir ilim adam durumunda idiEderrisin ndeme etirdii eyler, uzmanlk alanndaki kendi Ozel bulularndan ibarettir *uekilde bir Orenci kendi zamanndaki ilmi snrlarn Otesine emi oluyordu !lin olan3vrupallarm da ayn eyi yapm olmalar, hatta bizim onlar taklid ederken bunu tam olarakyapamam olmamzdr *unun Ornei, Kollae de NranceLdir

4eni alan byk niversitelerde erekletirilen en byk i, birinci aama, yani yzeyselaamadr erslerin bOlk pOrk olmas sonucu bir hoca kendi uzmanlk alanyla ilili OzelOrlerini verme imkan bulamamaktadr @nk hoca Orencileri kendi Orlerini anlamaya

hazr hale etirdiinde ders yl sona eriyor, tabiatyla bir sonraki yl da baka Orenciler eliyor,bu ekilde devam edip idiyor

Meen ylki ders notlarma Oyle bir Oz atm diyorumI nk, birincisi, benim dilime kar birainalk kazanm olacaksnz ve neticede, sOzlerimi anlamada daha ileri bir dzeye eleceksinizI!kincisi ise een sene sOylediim eyleri bu yl iinde tekrarlayacama dair bir arantiveremeyiimdir

insel uyu, !dsel *ir uyudur

insel duyu ve eilim insan iradesi ve dncesinin yaratmas;rn olmayp idsel bir

eilimdirinin idsel ya da akl( bir olu olduunu nasl anlayabilirizX !dsel olanda iki Ozellikvardr9 +ekrarlama ve sreklilik insel duyu ve eilimde her iki Ozellik de bulunmaktadr

*ana Ore, dini duyu ve eilim dinlerin etirdii bir ey olmayp, idseldir )urBanmifadesiyle, insann ftrat, yazs ve yaptanda bulunan bir eydir

ini duyunun idsel oluu konusunu ispat etmede tarih bize ok yardmc olmaktadr iniduyunun tekrarl ve srekli oluunu tarihten Orenmek mmkndr +arih Oncesi dOnemleredOnecek olursak, arkeolo%i ve prehistoire Qtarih OncesiR bize Ostermektedir ki, insanla ilili olanher trl eserde tapnmann izleri bulunmaktadr 5spanya maaralarnda bulunan ve mOotuzbin yl Oncesine ait olduu sanlan ve insanla ilili en eski kalt olan buluntular, insanhayatnda bir maBbuda tapnmann her zaman varolduuna iaret etmektedir 3yrca bu kalntlar,insan yaamyla ilili olarak ortaya kan en eski olunun tapnma olusu olduunu da


22/131

Ostermektedir, insan hayatnn en eski dOnemlerinde varolduu Orlen bu duyu halen dedevam etmektedir +arihin Osterdiine baklacak olursa, elecekte de bu duyuda bir erilemeya da krlma olmayacaktr *urada hemen belirtmeliyim ki tarih kelimesini, dorusal izide bir

balan kabul ettikleri Kzamansal sreL anlamnda deil, Kinsann yazsL anlamndakullanyorum 0u halde din( duyu, hem insann toplumsal duyular arasnda en eski olan, hemde zamanmza kadar bir krlmaya uramadan devam eden, insann yaad her tr ortam ve

yerde tekrarlanan bir olu olmas sebebiyle idseldir @nk idsel bilinin, tek rarllk vesreklilikten baka ayrc bir nitelii bulunmamaktadr

in( duyu niin bilimselrasyonel bir olu olarak OrlemezX 2asyonel bir olu ile idsel birolu arasndaki fark, rasyonel olunun bazen varolup, bazen yokolmasI bazen ekil deitirmesi,

bazen bir baka olunun yerine eebilmesi, bazen de bir baka olunun onun yerine eebilmiolmasdr Eesela tarih Ostermektedir ki, sosyallemeye, toplumsal yaama idsel olaraksahip olmayan hayvanlar, bir tehlike ya da toplu O neticesinde, bazen toplu halde yaamakzorunda kalmalarna ramen, bunu srekli deil eici olarak yapmlardr *u yzden bu trtoplu yaamlara, KsocietyL QtoplumR deil, KsosyaliteL Qtopluluk, kalabalkR diyoruz Arnein

bazen, caddelerde, arabalarn, insanlar ve hayvanlarn birlikte bir kalabalk oluturduklarna tank

oluruz ite bu sosyalite, kalabalktr ier yandan, bir iyerinde

alan yz kii veya yzden daha az ya da ok insan bir toplumu oluturur @nk !kincisimantksal adan, belli bir amaca ulamak iin bir araya elmi bulunmaktadr *irincileri iin

bOyle ortak bir hedef yoktur

oa mantksal bir tmeldirI doann, olularn, eylerin ve varlklarn yapsna mantk( veanlaml eyler koymaktadr *ir baka deyile doada idsel olarak bulunan ey mantk( veanlamldr @nk doa anlamsz, mantkd, abes olan bir eyi yapmaz 0u halde doanninsann yapsna koyduu din( duyuI vecd(, maBkul, doal, !lm( ve dorudur #er akletmeneticesinde ortaya kan bir ey olmu olsayd, din( duyunun yanl olacan da sOylememiz

pekala mmkndr @nk akletme, ierisinde KyanlL da barndran bir eydir 3ncak doadayanllk, bounalk yoktur

*una Ore dinsel duyuyu cidd(ye almamz erektiren, onu doal bir ey olarak kabul etmemizisalayan delillerden birisi de onun idsel oluudur *unun ikinci bir delili ise udur9 &em

bireysel psikolo%i, hem de sosyal psikolo%i, Qhem nmzn labarotuar deneylerinde hem deemi tarihteR bu duyunun, sadece idsel olduunu deil, ayn zamanda idnn sonucuolan insan ruhunun ereksinim duyduu bir ey olduunu Ostermektedir Q&er ne kadar insanda

bu duyu idsel bir halde bulunmakta ise de, insann kendisi de ona aresiz bir ekildemuhtatrI nk insan bu ekilde yaratlmtrR

*Oyle bir duyuya insann ruhsal bakmdan ereksinim duyduunu nereden bilebilirizX *unuerekletirmek iin, KtekrarllkL ve KsreklilikL dnda, bilimsel bir metod daha vardr *Oylebir duyunun olmadn varsayalmI sonra da insan ruhunun hi bir zaman tapnmadan uzakkalmad sonucunu karalm #er !lah( mabudu insann ruhundan ekip alrsak, tapnmanninsann psikolo%ik yaamnda douraca boluk iddetli ruhsal bunalmlara, ahlak( sapmalara,sinir bozukluklarna, hatta fizyolo%ik rahatszlklara yol aacaktr Ance tarihe bir Oz atalm9+apnmaya kendi Oretileri iinde yer vermeyen dinlerin varl bir erektir Arnein *udizm,tapnmay ortadan kaldrm olan tanrsz bir dindir ier yandan )onfyanizm, tapnmay ilaetmemi, ancak yine de ona yeteri derecede itina Ostermemitir *ud ha kastl olarak tapnmay

bir kenara brakarak, insan kendi bireysel, psikolo%ik yaamyla babaa brakmtr Hekiballarnn ruhundan tapnmay kaldran bu dinlerde sonu itibariyle meydana elen ey nedirX

inler tarihi, tarih boyunca, Sami dinleri dahil, tm dinler arasnda tapnmann en ok bu ikidinde Orldn ortaya koymutur &i bir din )onfyanizm kadar fazla mabede ve tapmaasahip deildirI ayn ekilde hi bir dindar, budizmin dindar Olsnde dindarln da


23/131

vurmamaktadr *u da Ostermektedir ki, insann ruhundan ve dinden maBbudu kaldrdmzda,tapnma ereksinimi daha fazla maBbudun ortaya kmasna neden olmaktadr

Mnmz 3vrupaBsnn yaamnda, eski ekliyle, bir maBbuda tapnma duyusu zayflamtrIinsan, modern hayatta, eskisi ibi, tapnma frsat bulamamaktadr 3ncak tapnma duyusu dahaOnceki kuaklarda olduu ibi, hatta onlardan daha l bir ekilde devam etmektedir 6e var ki

bu duyu fantastik sapmalar eklinde kendini Ostermektedir #ski tapnma ekillerinin yerineeen yeni biimler ne kadar basit, ne kadar aptalcaWWW *u ada tapnmalardan birisi de,topraa, kana ve ulusa tapnmadr !te bu yzdendir ki, 2O nesanstan nmze dek uzanan, dinduyusunun kendi asaletini yitirdii dOnemlerin karakteristik Ozelliklerinden birisi demilliyetilik, ulusa ve topraa tapnma ruhunun canlanm olmasdr 5rka, kana, topraa tapnmaesas zerine kurulmu olan faizm ve nazizm bu dOnemde, daha Onceki dinlerin tmnden dahal izler brakan, dnyann iki Onemli akm haline eldi !kincisi ise, ahslara vekahramanlara tapnmadr &itler, Eussolini vd iin, Kpolitik marL ad altnda yaplan, dinsel birilah(Bnin ruhunu ve ritmini hatrlatan dualarn olduuna tank oluyoruz &epsinden dahaOnemlisi, Earksizm ve komnizmde ahslara tapnmann canlanm olmasdr Stalin dOnemindeStalin iin yazlan marlarda tapnma havasn aka sezmek mmkndr9

#y Mrc,

sen ki yamur yadryorsun

@ocuklarmz besliyorsun

*ize ekmek veren sensin

*un @inBde bir tr Eaoperestliin ortaya ktn Ormekteyiz uyularn aa vurulmaekli, politik bir ahsiyetin teviki ve yceltilmesinden ziyade, beerst, sradan olmayan bir

ahsiyetin taBziminin varln Ostermektedir *ir baka tapnma ekli de sanat ve sporcu olankiilere tapnma eklinde tezahr etmektedir $limpiyat ampiyonlarna ve &oly`oodyldzlarna kar duyulan hayranlk, tam anlamyla doal olann Otesinde bir tapnma kokusunuve renini tamaktadr !nsanlar her zaman tapnma duyusunu ilerinde tarlarI tapnmaduyusunu doyuracak eylere ihtiya duyduklarn bilirler Mene rasyonel olarak, bu tr birtapnmann mantksal olmadn, bu maBbudlarm tapnmaya layk varlklar olmadklarn da

bilmeleri erekir

inin !zah

$ndokuzuncu yzyl bilimciliinin QscientizmR bir sonucu olarak dinlerin kayna konusunda

eitli Orler ileri srlmtr *unlardan en Onemli dOrt tanesi unlardr9- ini, korku temeline dayal olarak aklayan teoriler

> Elk edinme temeline dayal olarak aklayan teoriler

G Snflar temeline dayal olarak aklayan teoriler

J 6edenlerin bilinmemesi temeline bal olarak aklayan teoriler

ine muhalif olan, Qdinlerini izleyenR kimselerin dinin kaynayla ilili olarak ileri srdkleriOrler bunlardan ibarettir


24/131

0phesiz ondokuzuncu asrda olduu ibi amzda da dinsel duyu? problemi, bilimsel birtemel zerinde yeniden ele alnmaldrI her ne kadar dinsel duyunun idsel olduuhususunda din(QR onun idsel olmas meselesidir

ini )orku +emeline ayal $larak 3klayan +eoriler

*ir ok psikolo din duyusunun kaynanda korkunun bulunduunu ileri srmektedirler*alantan beri insann, Olmden, tufanlardan, depremlerden, hastalklardan korkmuolduunu biliyoruz *u korku insann bir eylere snma ereksinimi duymasna sebep olmutur!te din bu noktada insana bir snak vazifesi Orm bulunmaktadr !nsan, doadaki zararlolularn defedilip, faydal olularn muhafaza edilmesi iin baz arac snaklara QtevesslRerek duyduu iin dine sarlmtr /

*u yorumun l neredededirX Hsikolo%ik olarak din( duyunun korkunun bir neticesi olarakortaya kt, insann korkudan dolay dine sndn ileri sren kimseye, dinin soyluluunuOstermek iin neler sOyleyebilirizX

!nsandaki din duyusunun kayna korku olmu olsayd, medeniyetin lenmesi ve bilimselteknolo%ik ilerlemelere paralel olarak korkunun zayflad bir erek olduundan, korkununzayflamasyla birlikte din( duyunun da zayflamas, hatta ortadan kalkmas erekecekti 4aniinsan bedevilikten kp medeniletike dininde ve dinsel duyusunda bir erilemenin olduuvarsaylm olacakt 4a da snfl toplumlarda, dinsel duyunun avam tabakasnda daha l,st snf arasnda ise daha zayf olmas erekecekti &albuki mevcut durum hi de bOyle deildirIaksine tarih bilimiz, orta snfa mensup insanlar arasnda din( duyularn daha l olduunuOstermektedir Eesela nmz !ranBnda ehirlilerin din duyular kOyllerinkinden dahaldr *u da bize Kdoru dinL duyusunun kaynanda korkunun olmadm Ostermektedir

*unun ortaya karlmas iin iki metoddan yararlanabiliriz 4ataylamasma yaplan QdiyakronikRaratrma metodu ve dikeylemesine yaplan QakronikR aratrma metodu Elk edinmenin tarihboyunca nasl tezahr ettiini aratrmak yatay metod QdiacronicR, bunun ada toplumlardatezahrn aratrmak ise dikey metod QacronicRtur 3naliz ve sentez iin takibedilmesi erekenen iyi ve en doru yOntem her ikisini de birlikte kullanmaktr !ki metodun birarada kullanlmas

bize yzde yz doru sonular verecektir

!kinci mesele ise, tp biliminin hastalk korkusundan ortaya kt iddiasdr 4a da sanatn ,insana zele olan ereksiniminin bir rn olduunu sOyleyebiliriz 6itekim dorudur da *utanmn olaan sonularndan birisi de udur9 +p ve sanat alanndaki tepkilerin ve olularntm, onlarn domasna yolaan ilk nedenin Osteresi durumundadr Sanatta ve tpta ortaya

konulan eylemlerin hepsinin de hastalk korkusundan kaynaklandn kabul etmekdurumundayz +pta, hastaln enellenmesine yOnelik olmayan, hi bir eylem yoktur

#er din, korkunun bir sonucu olarak ortaya km olsayd, insann sna olan kutsal lerkarsnda besledii ve eilim duyduu din( duyularn, insan korkusundan kaynaklanm olmaserekirdi $ysa durum bOyle deildir inin korkudan trediini iddia etmek, tm kutsaleylerin, putlarn, insann eilim duyduu tm mabetlerin insan korkusundan tremi olduunuiddia etmek anlamna elir !nsann tufan korkusu dolaysyla setii bir tanrnn tufan Onleyecek

bir ce sahip olmas erekir

!nsan korkusunun rn olan lerin ve tanrlarn varln kabul ediyorum 3ncak insann

meylettii, kendisine yOneldii tm maBbudlar, onun korkusunun bir rn olarak kabullenmekmmkn deildir )abilev( toplumlarda bulunan ilahlar toplasak, bunlardan ancak yzde biri


25/131

KL temsil ederken, eriye kalanlar, dnda her eyi artran sembolik ifadelerleanlmaktadrlar

KNetiizmL dininin kk talar ibi hacim ve cisim bakmndan kk ve ufak olan mabutlarainsann bir atfettiinden sOzetmek mmkndr 3ncak onlara atfedilen sembolik ,insandaki tapnma duyusunun bir sonucudur 4ani insan, bir eyi mabud olarak kabul etmezden

Once, ona ta pmmazdan Once onun l olduu duyusunu tamaz 3ncak o eyi mabud olaraktapnmaya baladktan sonra ona belli bir atfeder

ier bir husus da, eer korku, dinin ortaya kmasnn nedeni olmu olsayd, dinle ilili olanher kurumun ve ekoln, din( edebiyatn korku unsurlaryla dolu olmas erekirdi &albukidinlerde ve edebiyatta korkudan ok ak ve iman unsurlar hakimdir

ini, Elk #dinme +emeline ayal $larak 3klayan +eoriler

$nsekizinci ve ondokuzuncu yzyl sosyalistlerinin, dini mlk edinme temeline dayal olarakaklama eiliminde olduklarn Oryoruz *u kimseler Oyle diyorlar9 !nsan yerleik hayata

eip ziraatla uramaya balad anda, mlk edinme ortaya kt Elk edinme snfsalkavalarn kmasna sebep oldu 4ani insan Oebe olarak ormanlarda ve sahralarda avclkyaparken, ibOlm ve mlk edinme diye bir ey sOzkonusu deildi Q4a da ibOlm sadecekadn ve erkek arasndaydR @nk retim arac ormand ve orman herkesin ortak malyd@iftilik ortaya knca, mlk edinme kanlmaz hale eldi @nk iftilik yaplacak alanlarsnrlyd MOebe olanlarn banda bulunan kimse ziraat yaplacak yeri paylar, en iyi ve eneni yerleri kendisi alrken dierlerini kendisine tabii klyordu *u ekilde iki tr snf olutu9Elk sahibi ve reaya Elkiyetin meydana elmesiyle birlikte zulmler, cinayetler, isyanlar,honutsuzluk ve yoksunluk duyular da birbiri ardsra ortaya kmaya balad Eahrumlar vemazlumlar tabakasnn teskin edilmesi ve onlarn yatt rlmas iin bir dnce tarzna ve birfelsefeye ereksinim duyuluyordu !te mlk sahipleri snfyla mahrumlar snfnn ortaya

kmasn merulatrmak, bu durumun doal kabul edilmesini salamak iin din icad edildiinde varolan temel tezlerden birisi de her eyin 3llahBn elinde olmu olmasdr *una Oremlkiyetin dalmn ve mlk edinme sistemini meydana etirmek de 3llahBn kudretidahilindedirI 3llah dilediine verir dilediine vermez &er olu ve varlk 3llahBn istemesiylevarlk alanna kmtr *unlar mahrum braklmlar snfnn bakaldrsn Onlemeye yOnelikve onlarn honutsuzluklarna kar verilmi cevaplardr 0u halde din, mlkiyetin ortayakmasyla birlikte insan toplumlarm da beliren ekonomik, ahlaki ve toplumsal rahatszlklarnve ihtiyalarn rettii bir eydir

*u teori u ekilde reddedilebilir9 *iz tarihte mlkiyetin ne zaman ortaya ktn ok iyibiliyoruz 3yrca ene dinin mlkiyetin ortaya kndan ok daha Onceleri varolduunu da

biliyoruz Elkiyetin varolduu dOnemlerde ortaya kan baz dinlerin mevcut mlkiyetdurumunu kendi toplumla rnda meruiyet kazandrma cihetine ittiklerini varsayalm 3ncak buOr hi bir zaman dinin mlkiyetin bir rn olduunu Ostermez 6iin bunun farknavaramyorlarX @nk srekli olarak iki eyi birbirine kartryoruz9 *iz KdinL dediimizde

bununla kastettiimiz insann doasna yerletirilmi olan, din( inan, id ve itikaddr ieryandan eitli ilke ve kanunlar bulunan tarihsel dinlerden biri iin de KdinL kelimesinikullanyoruz 6e var ki bu ikisi, yani din( duyu ki idseldir ile KdinL olarak adlandrlanilkeler ve yasalar toplam, birbirinden ok farkldr 4ani yalan ve uydurma bir dinin olmas da

pekala mmkndr Arnek olarak Meneral MueoumBun uydurma dinini Osterebiliriz

ini, Snf $lusuna ayal $larak 3klayan +eoriler

inin snf olusuna bal olarak aklanmas, daha ok Earksist ve 7eninistlerin itibar ettii birteoridir Ear ve 7e ninBe ait eserlerin tmn incelediimizde dinin tek bir tanmna


26/131

rastlamamz mmkn deildir *u iki dnrn eserlerinde birbiriyle elien tanmlara bilerastlamak mmkndr Ear, )apitalBin bir yerinde, Kdin toplumun afyonudurL derken, en soneseri olan, KSiyasi #konomiye MiritBte dini, Kyoksun braklm insanlarn, zalimler ve zeninleraleyhine Osterdii abaL olarak tanmlyor *u sonuncusunun, ilk tanmla elitii aktr 7enin

bir yerde dini yerden yere vurarak, Kbilimin kartL, Ktoplumun kartL, Kii snfnn kartL IKii snfna kar kullanlan bir silahL olarak Orrken, bir baka yerde de, Kdevrimde aydn din(

ler, Ksosyal demokratL= toplum aamasnda ilerici bir Onc rol oynayabilirlerL der *uaama, sosyalizme ve ii snfna doru bir eilimin bulunduu aamadr &albuki din, 7eninBindaha Once zikrettiimiz Orne Ore, varlkl ve hakim snfn yararna olan bir kurumdurumunda idi *una Ore dinin,

$ c durumunda insan, kendi tanm konusunda bize yardmc olabilir

!nsann Ozelliklerinden birisi de doayla hemcins ve uyumlu olmamasndan ve mehulkalmasndan dolay zd rap duymasdr Marip olmak ne demektirX !nsan niin ariplikten

rahatsz olurX @nk insan urbette nlehuldrI kendisini hi kimse tanmamaktadrI tminsanlardan, tm

*ana Ore insan, bir canl trnn ad deil, KinsanLda bulunan bir niteliktir *u sebeple ben,doal bilimler bakmndan insan olarak kabul edilen ve iki ayak zerinde yryen varla insandemiyorum *en, kendi erekliinin bilisine ulaan, kendisinin ne olduunu bilen kimseyeinsan diyorum 3slnda benim insan anlaym ar vvinBinkisiyle ayndrI ancak onun ifadelerinikullanmyorum ar `in unlar sOylemektedir9 #vrim, suda yaayan tek hcrelilerde balam,sonra srnenlerle srm, neticede insana ulalmtr 3rtk insandan sonra evrim

bakalaarak devam etmitir #vrim eirmi bir varlkta, yani insanda meydana elen ilk oluirfan duyusudurL (rfan duyusu dediimiz ey, ar`inBin kulland ifadeden farkldr $nun

terminolo%isinde irfan duyusu iin, benim Kkendisinin farkna varmakL olarak tercme ettiimbir ifadenin kullanldn Oryoruz 4ani srnenlerin kanat edinmeleri, yeni bir tr olankularn meydana elmesine neden oldu 3yn ekilde insann evrim srecinde, arvvinBin,Kkendisinin farkna varmakL Qyani insann doann kucanda byyen ancak yz bu evrenindna, fizi kOtesine dOnk olan bir varlk olduunun farkna varmasR dedii ve benim dekatldm irfan duyusu meydana elir *u durum yeni bir insan trnn ortaya kna nedenolur 4ani insana varncaya kadar evrim sreci fizyolo%ik ve bedende QcisimdeR meydanaelirken, insandan sonras, yani insann evrimiyle artk bu srecin ruh zerinde izlenmesierekmektedir *aka trl sOyleyecek olursak, nasl ki tek hcreliler yeryzndeki fizyolo%ikyaamn evrim zincirinin ilk halkas olarak kabul ediliyorsa, insan da manevi ve ruhsalyaamdaki evrim srecinin ilk halkasdr 6eticede insanda, Kkendini bilmeL ne kadar l, ne

kadar derin olursa, tekaml derecesi de o derece ileri olmu olur


34/131

renklerden ve tm Ornmlerden, ksacas her eyden farkldr Murbetlik korkusu ve yabanclkduyusu, bir baka ruhsal olunun, Kmehul kalmakL ve Kbilinmi olmaya kar beslenen akLolusunun bir sonucudur !te insann en iten arzusudur budur Eslmanlar arasnda yayn birsOz vardr9 K3llah insan kendisinde bulunan hZzineyi ortaya karsn diye yaratmtrL *unaOre allanmak ve allamak, bilinmek, insann en byk dileidir

!nsanda bu arzu ne kadar l ise, mehul kalma korkusu ve bilinme arzusu da o kadarldr !nsan ocuklarn niin severX Q)abul etmek erekir ki bu doal bir iddr, ancakher doal idnn psikolo%ikmantksal bir analizi vardrR @nk insan, herkesin kendisineyabanc olduunu dnmekte, ancak ocuunun hareketinde, tavrlarnda, Ornmnde,kendisini OrmektedirI ocuunun kendisinin bilinmesine yardm ettiini dnmektedir*ilinme arzusu iki boyutlu bir arzudur !nsan sadece doann, evrenin ve dier insanlarnkendisini bilmesini arzu etmekle kalmayp, ayn zamanda kendi kendisini de tanmay, bilmeyiarzulamaktadr !nsann kendisine mehul kalmas da ona byk ac vermektedir !te insankendisinin karsna oturtan her tr eylem, onun arzusunu ifa etmektedir *ir sanatnn kendiyaptn sevmesinin nedeni, bu yaptn kendisinin bir paras olmas ve onu baka trl Ormeimkannn bulunmamasdr *u sanatsal yapt, hem sanatnn kendi kendisini tanmasna

yardmc olamkta, hem de onun dierlerinin nezdinde bilinmesine vesile olmaktadr 0ayet bueser benim iimde soyut bir halde izli kalacak olursa d dnyada tecessm etmezse, dierleri

beni Oremezler, bende izlenmi olan potansiyel lerin farkna varamam olurlar *unlarnd dnyada tecessm etmesiyle birlikte, hem kendi kendimi tanm, hem de dierlerine kendimi

bildirmi;tantm olurum !te bu arzu, tm sanatsal eserlerin yaratlmasnn nedenidir

!nsan doada bir mehul olarak kalacam Ormektedir @nk doada varolan her varlk onayabancdr, onu allama bilincine sahip deildirlerI duyu allarna sahip deildirler *u acsnve bu urbet duyusunu dindirmek iin ne yapmas erekirX 4a bu zindandan, bu urbettenkaacak, ya da kendisini bu dnyaya muhta olmaktan kurtaracak yollar bulacaktr Feyahut dazorunlu olarak kendisine daha iyi ve daha zel bir urbet yaratacaktrI bir baka deyile dnyay

zelletirecek, onu baka bir dnya haline etirecektir

nyay iki ekilde zelletirmek;sslemek mmkndr9 *irincisi, dnyada olmayan olular,renkler ve ekiller yaratabiliriz !te sanat bOyle bir arzuyu dourmutur !kincisi ise dilsiz ve

bilinsiz olan tm doaya ve onun olularna duyu ve anlam verebiliriz 4ani istiare, mecaz vesemboller, araclyla doal olulara bizim onlarda bulunmasn istediimiz yeni bir anlamverebiliriz *u ekilde doay, olmad, ancak olmasn istediimiz ekle yakn bir ekildeallarz *Oylece saba rzarn, anlay ve iradesi olan, bizim iin esen, estiinde bizimlekonuan bir varlk haline etiririz 6eden bOyle yapyoruzX @nk eer, doal varlklar duyuallarna sahip olup, bizimle ruhsal ve manevi bir ba kurarlarsa, biz bu dnyada daha azurbetlik ekmi oluruz

+arihsel aratrmalar, doayla hemcins olmaynn verdii aclar dindirmek iin insann ne trareler aradn ortaya koymaktadr +m dinler, sanatsal eserler, mistik akmlar insann buarzusunu idermeye yOnelik ayretlerin rndr

!nsann bu ayretlerinden birisi de, onun mutlak ve ideali erekletirme abasdr )endisineyabanc olan bir yerde mehul kalmaktan zdrap duyan KaribL insan, istedii, ancak QburadaRolmayan yere yaklamak iin alp abalamaktadr *u abalardan birisi de mutlaklktrEutlak, sadece insann istei olan mutlak idealler, iyilik ve zelliklerdir !nsan her zaman,mutlak idealleri Over ve ister @nk doada

mutlak yokturI doa Orecelilik esas zerine yaratlmtr *una Ore insan Kmutlak retenhayvanL olarak tanmlayabiliriz !nsann yaps doann realizminden de beslenmitir 6e var kionun zat, doas ve en byk arzusu idealizmdir !nsan doada idealist olan yeane varlktr !te


35/131

tm zorunluluklar meydana etiren bu elikidir !nsanla ilili olan idealizmle, mutlak doaylailili olan realizm arasndaki bu elikiyi ve uurumu idermek iin Qen byk insanlar en okmutlak reten insanlardrR, NransaBl marksist filozof Meore Holitzer, KNelsefenin *alan!lkeleriL adl kitabnda materyalist felsefeyi idealist felsefe ibi dier felsefi ekollerlekarlatrarak materyalizmin en byk felsefi ekol, diyalektik materyalizmin de materyalistfelsefeler arasnda en byk akm olduuna karar vermitir *u kitapta eitli konular

ilenmektedir *unlardan birisi de materyalist felsefe asndan insann konumudur HolitzerBeOre insan materyalist felsefede maddi ve reel bir varlktrI yani doa ile hemcinstirI ondaKdoaLya eklenmi baka bir ey yoktur *undan dolaydr ki varolann haricinde doast bireye muhta deildir *u tanmn doruluuna inanan Holitzer, ayi zamanda bu tanmn insannereklii ile eliki iinde olduunu ve insann daima idealler peinde kotuunu Ord &attamateryalistler bile bu felsefeyi Orendiklerinde, bu, onlara dier insanlara da bu felsefeyiOretme sorumluluunu yklemiyor muyduX *u i iin fedakarlk yapmay Onermiyor muXNedakarlk, bir idealdir, materyalist felsefenin mantyla asla uyumayan maddi ve doalolmayan bir oludur *en kalkp birisine, Ksen maddi bir varlksn, arzularn da bu dnyaya aitolan arzulardr 3ncak tm bu ruhsal ve bedensel arzu ve eilimlerini, etkinlik ve edilenliklerini

bakalarnn hatr iin hemen yoketmelisin $ysa sen, bu fedakarln karsnda Kbakala rinn

hi bir faydasn Ormeyeceksin &atta onlarn mutluluunu bile Oremeyeceksin ierlerininyaamas iin kendini Olmn kucana atacaksn dediimde bu duyu, doal

arzularmzdan m, yoksa bir idealden kaynaklanan bir duyu mudurX )esinlikle bu, en ideal veen manevi insann duyusudur

Nedakarlk yapan kimdirX !dealin, mutlak zelliklerin f zikOtesi bir anlamnn bulunduunainanan ve ideal bir ruha sahip olan kimsedir Merek bir varlk olan bir bitkiyi, Olesinde

bymek isteyen ieklerin bymesini enellememesi iin kendisini kurutmas erektiineinandrmam imkanszdr Eaddi, reel, doal bir varlkta bOyle bir duyuyu meydana etirmemizmmkn deildir !te bunlara inanan M Holitzer u komik sOzleri sOyleyebiliyor9 Kiyalektik

materyalizm, insan, dnce ve teoride materyalist, ahlakta ise idealist olmaya zorlarL 6aslolur da, bir insana, KSen bir materyalistsin !dealizm, hayali, arpk, sapk ve zihnimizdenkovmamz ereken bir dnya Ordr 3ncak sen, pratik hayatnda, ahlaki yaamnda idealistolacaksnW Merekirse dierlerinin kar uruna kendini feda edeceksinWL diyebilirizX !nsannteorik hayatnda baka, pratik hayatnda baka birisi olmas mmkn mdrX *u ereklieaykr bir durum deil midirX 3hlak, insann erekliine ve hakikatine dayanmak zorunda deilmidirX

!nsann devam eden bu aclarn dindirmek iin setii dier yollar ki buna K#debiyat ve #letiriLadl kitabn iriinde deinmemitim mitolo%i, roman, hikaye ve dier sanatsal eserlerdir

Eitolo%i ne demektirX !ki byk mitolo%i vardr *irincisi, 4unan mitolo%isi ve onun kopyas olan2oma mitolo%isidir !kincisi ise, ekil bakmndan 4unan mitolo%isinden olduka farkl olan Samimitolo%isidir *u !kincisinin kaynanda 4ahudilik vardr ennet, ehennem, 3dem, 0eytan vs

bu mitolo%inin temel unsurlarndandr

4unan ve 2oma mitolo%isini, Kbu dnyann Otesinde varolan ve tanrlarn yaad bir dnyayainanmakL eklinde tanmlayabiliriz +anrlarn yaad ve bizim dnyamzn Otesinde bulunan

bir dnyada, zaman, mekan, kOtlkler ve eksiklikler yoktur +anrlar kimlerdirX &er birisiinsana ait Onemli bir niteliin, trn tanrs QrabbBnnevBR esaret, zellik vs niteliklerinsanda da vardr 3ncak insanda varolan tm bu istidatlar ve sfatlar nisb( olup, onu tatminetmekten uzaktr 3yrca bu sfatlardan hi biri doada bulunmazlar oada, insann arzusunu

tamamen ideren bir zellikten sOzedilemez !nsann, dnyada kendisiyle menfaat karlarkadalk etmeyen bir kimseye rastlamas ok zordur !te bu yzden, trn tanrs sOz edilen

bu eksikliklerden mnezzehtir Heki kimdir bu tanrlarX #n bykleri 8eus QTpiterR [dir\ *u


36/131

tanrnn Ozellii nedirX Eutlak bir bykle sahiptir 0phesiz doada, Kdaha byk olanLvardrI fakat, tm evreni OzOnnde bulundursak bile, mutlak anlamda bir bykln

bulunmas mmkn deildir olaysyla dnyadaki byklk nisb(dir !nsan, menfaatlerin,bencilliklerin ie kart nisb( bir fedakarlk deil, mutlak bir fedakarlk arzulamaktadr !tebOyle bir arzu 8eusBu dourmutur ahas insan, mutlak kOtl bile arzulayarak, &indmitolo%isinde 2amaBy 4unan mitolo%isinde de EiravusBu icad etmitir

Mzellik, temizlik ve kOtlk tanrlar olmayan hi bir millet yoktur 3caba bunlar, doadabulunan ve insann kefettii eyler midirX &ayr oada bulunmad iin insan bunlaryaratmaya kalkmtr

Hsikolo%ide bir Or vardr9 !nsan bir eyi iddetle arzulad zaman, bu arzusu olaanst birhal alarak devam ederse bunu ne yapp yapp darda vareder *u Ore dayanarak, insandaKdaha iyi bir dnyaL arzusu iddetlendike ve bu arzu srdke, onun, ruhen bu arzusununnesnesini darda tecessm ettirdiini, mutlak dnyalar yarattn sOyleyebiliriz

*u mutlaklk anlay halen devam etmektedir Mnmzde bile mitolo%ilerin retimi devam

etmektedir Eitolo%idnda, felsefede bile bunun varlnn izlerini srmek mmkndr #flatunBnun felsefesindekiidealar nedirX'#flatun erekten bu idealar doadan m almtrX !nsan, her eyin ebedi ve nisb(olmayan ideasma muhtatr

!te bu yzden #flatun, halkn inanlarndan farkl olan felsefede idealar dnyasnnbulunduuna inanyordu

!nsann yeryzndeki uralarndan birisi de erek insanlardan mitolo%ik tipler retmektir!skender kimdirX )azand zaferlerin ve iledii cinayetlerin sarholuunu yaayan marur bir

fatih !ranllarn lanetlemesi ereken !skender onlarn sevilisi, hatta tanrs ve rabbi konumunaelmitir K!skendernameB adyla kaleme alman kitaplara baktmzda, !skenderin !ranllarnmevBud bir kahraman, zamann etkileyemedii yenilmez bir kahraman olarak tantldna tankoluyoruz Ort yanda byk savalara katlan, yanda kl kullanmay Orenen bir kimseQ2stemBin durumu da bundan farkszdrR $nalt yanda !ran topraklarnda Orlr &animisyonla buralara elmitirX 6e yapacaktrX ehalete arkolmu dnyada hikmeti yaymak,dnyann ve !ranBn dar olduu irk hastalndan onlar kurtarmak ve tevhidi hakim klmakiinWW !skendernamelerde een uydurma bir hikayeye Ore, !skender, bir n KkatolikSleymanLm meclisine

ali Şeriati sanat.doc

Documents