stress \стресс\

Ñò ðå ññ

Ñò ðå ññè é í 2 ò º ð º ë :

à ó ò îñò ðå ññ, ä è ñò ðå ññ

Àñó ó ä ë ûã ø è é ä â ýð ë ý õ à ðã à ç à ìó ó ä : ò à íû îð îë ö îîò îé á îë îí

îð îë ö îîã ¿ é ø è é ä â ýð ë ý õ ã ýæ 2 õ ó â à à æ á îë íî.

Áè ä ÿà ã à à ä ñò ðå ññò º ð ò ä º ã â ý ? • Áó ñä à à ñ á ó ð ó ó õ à é õ , ê ¿ íç è é í ñó ðã à à ë üä

“Ó õ à à íò õ ¿ í º º ð º º ñº º á ó ð ó ó õ à é ä à ã á îë ó õ à à í ìó ó ò º ð º º ë á ó ñä à à ñ á ó ð ó ó õ à é ä à ã ” ã ýæ á è ÷ æ ýý .

• “Á¿ õ ç ¿ é ë á îë îõ ã ¿ é á à é ã à à ó ÷ è ð á è á ó õ è ìä à æ á à é íà , ¿ ¿ íý ýñ à ðà é º º ð á à é õ á à é ñà í. . . ”

• Áó ñä ûã º º ð÷ ë º õ ã ýæ îð îë ä îõ ,• Á¿ õ ç ¿ é ë è é ã ò º ã ñ á îë ã îõ ã ýæ õ ¿ ñý õ ,• “Áè à ç ã ¿ é õ ¿ í. . . ”• “Õ ý í ÷ íà ä à ä ò ó ñà ë æ ä ý ìæ è õ ã ¿ é á à é íà . . . ”• “Áó ñä à ä ò à à ë à ã ä à õ ¿ ¿ ä íý ýñ á è þ ó ÷ õ è é õ ý ýñ

á ó ö à õ ã ¿ é . . . ”

Ñò ðå ññò º ð ò º õ ã ¿ é í ò ó ë ä ò à þ ó õ è é õ â ý ?

1 . Áó ñä ò ¿ ðý ìã è é ë ý õ ý ýñ ыгç à é ë ñõ è é õ

2 . Èíýýæ á à é õ

Ñýò ã ý ë è é í õ ÿ ìðà ë ûí ò à ë à à ðõ ò à ø à à îé ë ã îë ò :

• ñò ðå ññ è ë ýð÷ á à é ã à à ã ìýä ý õ ýä õ ÿ ë á à ð• ñò ðå ññ íü ÿ ìà ð íý ã ý í õ îð ó ðø è ã ã ¿ é , ò ¿ ð ç ó ó ðûí

¿ é ë ÿ â ö• ñó ë ä îð îé õ ¿ ì¿ ¿ ñ ñò ðå ññò è ë ¿ ¿ º ð ò ä º ã• ñò ðå ññýýñ ó ðüä ÷ è ë à í ñýðã è é ë ý õ íü á îë îìæ ã ¿ é

ç ¿ é ë• ñò ðå ññ á è é á îë æ á ó é ã ìý ä ýðä ýã• á ¿ õ õ ¿ í ñò ðå ññò à ä è ë ò º ñò ý é õ à ð è ó ¿ é ë ä ý ë

õ è é ä ýã

Ò à íä ä à ðà à õ ü ñý ò ã ý ö ô è ç è îë îã è é í ø è íæ ò ý é

º º ð÷ ë º ë ò ¿ ¿ ä à æ è ã ë à ã ä â à ë ñò ðå ññò ý é á îë ñîí á à é õ

ìà ã à ä ë à ë á è é :

• íîé ðã ¿ é ä ý õ• ó ó ð ë à õ , á ó õ è ìä à õ • à é ä à ñ ò ¿ ã ø ¿ ¿ ðò ý é á îë îõ• ö î÷ è õ• º º ð è é í õ ÿ íà ë ò ñó ë ðà õ• è ë ¿ ¿ õ º ë ð º ìò ã è é á îë îõ• ã à ðûí à ë ã à õ º ë ð º õ• ã à ð , õ º ë õ ¿ é ò ä à à õ , ä à à ðà õ ìýä ðý ìæ ò º ð º õ• õ ¿ é ò ý í õ º ë ñ ö ó ò ã à õ• ä îò îð ýâ ã ¿ é ö ý õ• õ îîë íû ä ó ðø è ë è õ ýâ ÷ ë ý í á ó ó ðà õ , ç à ð è ì ò îõ è îë ä îë ä è õ ñý õ• à íõ à à ðà ë ñà ð íè õ• à ð÷ à à ã ¿ é á à é ä ë ûí ìý ä ðý ìæ ¿ ¿ ñý õ

Ñò ðå ññè é ã à ìüä ðà ë à õ ó é , ò ¿ ¿ íè é õ ý â ç à ã â à ð , á ¿ ò ý ë ã ¿ é

¿ é ë à æ è ë ë à ã à à , á ó ñä ûí ç ó ðø è ë , ò à à ã ¿ é íº õ ö º ë ã ý õ ìý ò

îë îí ç ¿ é ë ñ ¿ ¿ ñã ýä ýã . Ýä ã ýýð è é ã îá úå ê ò è â ,

ñó á úå ê ò è â õ ¿ ÷ è í ç ¿ é ë ã ýæ à íã è ë æ á îë íî.

Ñòðåññ ¿¿ñãýõ àìüäðàëûí ¿éë ÿâäàë, íºõöºë Ò¿¿íèé íºëººëºë, îíîîãîîð

Ýõíýð, íºõðèéí ¿õýë 100Ãýð á¿ë ñàëàëò 73

Ýõíýð íºõºð òóñäàà àìüäðàõ 65Øîðîíä õîðèãäîõ 63

Ãýð á¿ëèéí õýí íýãíèé ¿õýë 63Ãýìòýë áà ºâчèí 53

Ãýðëýëò 50Àæëààñ õàëàãäàõ 47

Ýõíýð íºõºðòýéãýý îéëãîëöîõ 45Òýòãýâýðò ãàðàõ 45

Îéð äîòíû õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ìóóäàõ 44Ýìýãòýé õ¿í æèðýìñýí áîëîõ 40

Áýëãèéí õàðüöàà çºðчèëòýé áàéõ 39Àì á¿ëèéí òîî íýìýãäýõ 39

Àëáàí ãàçàðò öîìõîòãîë ÿâàãäàõ 39

Ýäèéí çàñãèéí áàéäàë äîðîéòîõ 38Äîòíû íàéç íºõäèéí ¿õýë 37

Ìýðãýæëèéí чиг áàðèìæàà ººðчëºãäºõ 36Ýõíýð íºõðèéí õàðèëöàà çºðчèëòýé áàéõ 35

¯ë õºäëºõ õºðºí㺺 áàðüöààëàõ 31Çýýë òºëºõ õóãàöàà äºõºõ 30

Àëáàí òóøààë áóóðàõ 29Õ¿¿ ýñâýë îõèí òàíü ãýðýý îðõèæ ÿâàõ 29

Ñàäàí òºðëèéí õ¿íäðýëòýé àñóóäàë 29Õóâèéí ãîö àìæèëò 28

Ýõíýð íºõºð àæèëã¿é áîëîõ 26Ñóðãóóëüä ýëñýí îðîõ, òºãñºõ 26

Àìüäðàëûí íºõöºë áàéäàë ººðчëºãäºõ 25Õóâèéí äàäàë çóðøëààñ òàòãàëçàõàä õ¿ðýõ 24

Óäèðäëàãàòàé òààðàìæã¿é áàéõ 23Àæëûí íºõöºë, öàã ººðчëºãäºõ 20Îðøèí ñóóõ ãàçà𠺺ðчëºãäºõ 20

Ñóðãóóëü øèëæèõ 20

ªäðèéí õýìíýë àëäàãäàõ 19

Èòãýë ¿íýìøèë àëäðàõ 19

Íèéãìèéí èäýâõè áóóðàõ 18

Ýä õºðºí㺺 áàðüöààëàõ 17

Íîéðã¿éäýõ 16

Àì á¿ëèéí òîî ººðчëºãäºõ 15

Õîîëëîõ äàäàë çóðøèë ººðчëºãäºõ 15

Àæèëã¿é áàéõ 13

Áàÿð ¸ñëîë 12

Õóóëü ýðõ ç¿éí õýì õýìæýý çºð÷èãäºõ 11

Æè ÷ : ñò ðå ññ ¿ ¿ ñã ýæ á ó é õ ¿ ÷ è í ç ¿ é ë ñ ò à íû ýð¿ ¿ ë ìý íä ýä õ ýð õ ý í íº ë º º ë æ á à é ã à à ã ò îîö îõ ûí ò ó ë ä

ñ¿ ¿ ë è é í õ ýä ý í æ è ë ä º º ð è é í à ìüä ðà ë ä ò îõ è îë ä ñîí ¿ é ë ÿ â ä ë ûã å ð º íõ è é ä íü à â ÷ ¿ ç ý í, õ à ðã à ë ç à õ îíîîíû

íè é ë á ýð è é ã ã à ðã à íà . Ìà ã à ä ã ¿ é , ä ý ýð õ ¿ ç ¿ ¿ ë ý ë ò ý íä õ à ìðà ã ä à à ã ¿ é º º ð íº õ ö º ë á à é ä à ë

ñà íà à íä ò à íü îðæ á îë îõ þ ì. Ò ýã â ý ë ¿ ¿ íè é ã ò ó õ à é í íº õ ö º ë á à é ä à ë ò à é îé ð îë ö îî ¿ ç ¿ ¿ ë ý ë ò è é í îíîîã îîð

õ à ðã à ë ç ó ó ë à í ¿ íý ë íý . ¯ ð ä ¿ í: 1 5 0 îíîî íü ÿ ìà ð íýã ý í º â ÷ è í ¿ ¿ ñý õ ìà ã à ä ë à ë

5 0 õ ó â ü á à é ã à à ã , õ à ð è í 3 0 0 îíîî íü 9 0 õ ó â ü

õ ¿ ð ò ý ë õ ìà ã à ä ë à ë ò à é á à é ã à à ã è ë ò ã ýä ýã .

Ñýò ã ý ö è é í ç à â ñðûí ý ìã ýã : Ñò ðå ññ, íå â ð îç , à ïà ò è ÿ ,

ä å ïðå ññ, ô ð ó ñò ðà ö è ÿ ç ýðýã .

Áè å õ ¿ íè é îíö ë îã è é í õ ó â üä ÿ ìà ð ç à í à ðà íø è íò à é õ ¿ í ñò ðå ññò

è ë ¿ ¿ º ð ò º õ â ý ?

• Ìå ë à íõ îë è ê • Ô ë å ã ìà ò è ê• Ñà íã â è íè ê• Õ îë å ð è ê

ß ìà ð à æ è ë ìýðã ýæ ë è é í õ ¿ í ñò ðå ññò è ë ¿ ¿ º ð ò º æ á îë îõ â ý ?

• Õ ¿ ÷ íè é á à é ã ó ó ë ë à ã ûíõ à í á ó þ ó ö à ã ä à à , ïð îê ó ð îð ã . ì.• Ýìíý ë ã è é í á à é ã ó ó ë ë à ã à ä àæ è ë ë à ä à ã õ ¿ ì¿ ¿ ñ á ó þ ó

ÿ ë à íã ó ÿà ý ê ñò ð è ìà ë ü íº õ ö º ë ä , ò ó õ à é ë á à ë ã ý ìò ý ë , ñîã îã , ñý ò ã ý ö è é í ý ìã ýã ò ý é º â ÷ ò º íò ý é , ø ¿ ¿ õ ý ìíý ë ýã , ò ¿ ðã ý í ò ó ñë à ìæ ã . ì.

• Íè é ã ìè é í ý ìç ýã ä à â õ ðà ã ûí õ ¿ ì¿ ¿ ñò ¿ é ë ÷ è ë ã ýý ¿ ç ¿ ¿ ë ä ýã á à é ã ó ó ë ë à ã à , ò ó õ à é ë á à ë õ îð îî ç à õ è ðã à à íû ä ó íä ò º â ø è íè é àæ è ë ò íó ó ä .

• Åðä è é í á ó ñ íº õ ö º ë ä àæ è ë ë à ä à ã õ ¿ ì¿ ¿ ñ, ò ó õ à é ë á à ë ø º íè é í ý ý ë æ , ø ó ó ã è à íò à é íº õ ö º ë ä , ¿ é ë ä â ýð , ìà ø è í ò îíîã ò º õ º º ð º ìæ ä ýýð à æ è ë ë à ä à ã õ ¿ ì¿ ¿ ñ ã . ì.

Ñò ðå ññýýñ õ ýð õ ý í ó ðüä ÷ è ë à í ñýðã è é ë ý õ â ý ?

• Áó ñà ä ò à é õ à ð è ë ö à õ õ à ð è ë ö à à íä à íõ à à ðà õ , ò ó õ à é ë á à ë ç º ð÷ è ë ìà ðã à à í íü à ñó ó ä ë ûã ø è é ä â ýð ë ý õ ã ¿ é , “ÿ ë à ã ÷ , ÿ ë à ã ä à ã ÷ ” ã ýæ ¿ ã ¿ é ó ÷ è ð ò à ç à à â à ë ÿ ë à õ ã ýæ õ è ÷ ýý õ õ ýðýã ã ¿ é , á ó ó ë ò õ è é õ , á ó ñä ûã ñîíñîõ , º º ð è é ã º º ç º â îé ë ã ó ó ë à õ à ìà à ð á îë îí á è ÷ ã ýýð , îé ë ã îæ ó íø è õ á ó þ ó 4 s kill-ä ñó ðà ë ö à õ .

• Áè å á ÿ ë ä ðà à ýð¿ ¿ ë æ ¿ ¿ ë ý õ .• Ìå ä è ò à ö è é í ä à ñã à ë õ è é õ , ò ó õ à é ë á à ë á îä îë ñà íà à ã à à

á è å ýð ò ¿ ã ý ý õ , º º ð è é ã ýý ä à ñã à ë æ ó ó ë à õ õ ýä õ ýä ý í à ðã à á à ð è ë ûã õ ýðýã ë ýæ , à ë ü ò îõ è ð÷ á ó é ã ñîíã îí ý õ ë ý ýä 2 ä îë îî õ îíîã è é í ò ó ðø , ä à ðà à íü ò îã ò ìîë õ è ÷ ý ý ë ë ý õ .

• Äà ñã à ë ñó ðã ó ó ë è ë ò ûí õ ¿ ñý í õ ¿ ë ý ýñý í ¿ ð ä ¿ í ò à íû õ ó â üä ÷ ó õ à ë á è ø , õ à ð è í õ è é æ á ó é ÿâ ö à ä à ÷ õ îë á îã ä îë º ã º õ .

Ñò ðå ññè é ã õ ýð õ ý í ä à â à í ò ó ó ë à õ â ý ?• ª º ð è é í à íõ à à ðà ë , ýð÷ õ ¿ ÷ ýý à ñó ó ä ë ûã

ø è é ä â ýð ë ý õ á îë îí º º ð è é ã ýý ç îõ è ö ó ó ë à õ ã ýñý í 2 ÷ è ã ë ý ë ý ýð õ ó â à à ð è ë à õ .

• Ñò ðå ññ íü ó íò àæ à ìà ð à à ð á à ã à ñà õ ã ¿ é .сан• Áîã è íî õ ó ã à ö à à íû õ ó ð ö ÿâ ö ò à é ñò ðå ññè é í ¿ å ä

ò à é â à í õ º ä º ë ã º º í õ è é õ , ò ó õ à é ë á à ë ÿà ðà ë ã ¿ é à ë õ à õ , à ÿ ò à é ò à à ò à é íº õ ö º ë ä õ îîë ë îõ , ø è íã ý í ç ¿ é ë ó ó õ ã . ì.

Íîé ðã ¿ é ä ë è é ã õ ýð õ ý í ç îõ è ö ó ó ë à õ â ý ?

Íîé ð õ ¿ ðý õ ã ¿ é á à é íà ã ýñý í á îä ë îîñ ç à é ë ñõ è é õ , ¿ ¿ íä à ÷ õ îë á îã ä îë º ã º õ ã ¿ é á à é õ .

Õ àðà íõ ó é îð÷ è íä ó íò à õ . Àã àà ð îð ó ó ë à õ . Ó ñà íä îð îõ . Ó íò à õ ûí º ìíº à ã à à ðò à ë õ à õ . Îðîé í ö à ã à à ð á è å è é í õ ¿ ÷ íè é á îë îí îþ ó íû õ ý ò à ÷ à à ë ë à à ñ

ç à é ë ñõ è é õ . Õ îîë íû ä à ðà à 2 0 -3 0 ìè íó ò à ìðà õ . Íýã õ ýâ è é í ç ¿ é ë õ è é õ , ò ó õ à é ë á à ë õ ¿ ¿ ð íýñý í, ñý ò ã ý ë è é í

õ º ä ë º ë á à ã à ò à é º ã ¿ ¿ ë ë ýã , íîì ç îõ è îë ó íø è õ , íà ìó ó õ à í õ º ãæ è ì ñîíñîõ .

Íîé ðã ¿ é ä ñý íý ýñ ìà ðã à à ø è é í àæ è ë ä ñº ð º ã íº ë º º ë íº ã ýä ýã á îä ë îîñ ç à é ë ñõ è é õ .

Ñò ðå ññè é ã õ ýð õ ý í á à ã à ñã à õ , à ð è ë ã à õ â ý ?

• ªä º ð á ¿ ð ñà é õ à í ä ó ðñà ìæ ¿ ë ä ý ý õ ý ýð º íã º ð ¿ ¿ ë ý õ .• Èíýýæ á à é õ .• ª º ð è é ã º º ó ðà ìø ó ó ë æ ¿ íý ë æ á à é õ , ò ó õ à é ë á à ë

º º ð ò º º ò ó ñã à é ë à í á ý ë ý ã á ý ë ò ã ýæ á ý ë ý ã ë ý õ .• Ýìýã ò ý é õ ¿ ì¿ ¿ ñè é í õ ó â üä ä ý ë ã ¿ ¿ ðò î÷ è õ á ó þ ó

“ø îïïè íã ” õ è é õ .• Ó ðë à ã ñî¸ ë ûí ã à ç à ð , ò ó õ à é ë á à ë ó ðà í ç ó ðã è é í

ã à ë à ðå é , ìó ç å é , ¿ ç ýñã ý ë ý í, íîìûí ñà í, íîìûí ä ý ë ã ¿ ¿ ð , á ý ë ý ã ä ó ðñã à ë ûí ç ¿ é ë ñ, ö ý ö ã è é í ä ý ë ã ¿ ¿ ðò î÷ è õ , ç ó ðà ã ç ó ðà õ , ç ó ðà ã à â à õ ã . ì. á ó þ ó “à ðò ò å ðà ïè ” .

• Ó ñà íä îð îõ , ã îë ûí ýðýã ò î÷ è æ ó ñíû ÷ è ìý ý , ä à â à ë ã à à ã ñîíñîõ , ó ñà íä ñý ë ý õ , íà ð ë à õ ã . ì. “à ê â à ò å ðà ïè ” .

• Õ à ìã è é í ä îò íû õ ¿ ì¿ ¿ ñò ý ý “õ à é ðò à é ” ã ýæ õ ý ë ý õ .• Äîë îî õ îíîã è é í 1 º ä º ð á ó þ ó õ à ã à ñ ñà é í º ä ð è é ã º º ð è é í

ä ó ðò à é ç ¿ é ë è é ã õ è é æ º íã º ð¿ ¿ ë ý õ .• Äîë îî õ îíîã ò 2 -3 ó ä à à á è å è é í ò à ìè ðûí ä à ñã à ë õ è é æ ,

õ º ë º ð ÷ , ó ó ðà íä ñó ó æ , á è å è é í õ ¿ ÷ íè é àæ è ë õ è é æ º íã º ð º º õ .

• Ö àã õ ó ã à ö à à ã õ ý ìíýæ ìº ÷ á ¿ ð è é ã ¿ ð ä ¿ íò ý é º íã º ð º º æ , àæ è ë à ìüä ðà ë à à ò º ë º â ë º æ , õ ý ò è é ã õ à ðæ “Ýíý ìè íè é õ ó â üä 5 æ è ë è é í ä à ðà à à ÷ õ îë á îã ä îë ò îé õ ýðýã ò ý é á à é æ ÷ à ä à õ ó ó ” ã ýä ã è é ã ýðýã ö ¿ ¿ ë ý õ .

• “ ¯ ã ¿ é ” ã ýæ õ ý ë æ ÷ à ä ä à ã á à é õ , ã ý õ ä ýý ¿ ¿ íè é ã ç º â ¿ å ä ç º â à ã ó ó ë ã à à ð õ ýðýã ë ý õ ÷ à ä â à ðò à é á à é õ .

• Ñýò ã ý ë è é í õ º ä º ë ã º º íè é ã ç º â ç îõ è ö ó ó ë à õ .

• Ãýð îð îí, àæ ë ûí á à é ð íû ò à à ò à é ä ó ë à à í ó ó ð à ìüñã à ë ûã á ¿ ðä ¿ ¿ ë ý õ , ¿ ¿ íè é ò ó ë ä º íã º íè é ç º â õ îñë îë , ø è é ä ë è é ã ñîíã îõ .

• Àìò ò à é õ îîë õ è é õ , õ îîë á îë “ ó ð ë à ã ” ã ýæ ¿ ç ä ýã ó ë ñ ¿ íä ýñò ý í á è é .

• Ǻ â ç îõ è ñò îé õ îîë ë îõ , ò ó õ à é ë á à ë õ à ã à ðõ à é , º íã º ¿ ç ý ìæ ò à à ðó ó , õ à ð ö à é íà à ñ ä îò îð íü õ à ð º íã º ò ý é á îë ñîí à ÿã à à ð ö à é ó ó õ , ýñâ ý ë ã à íã à ð ø à à ç à íä ö à é ó ó õ ÿ ë ã à à á è é þ ó ? Ö à ä ò à ë è õ õ ý ìæ ýý ò ý é õ îîë îð îé í ö à ã à à ð è ä ý õ íü ñò ðå ññ ¿ ¿ ñã ýä ýã , íîé ðã ¿ é ä ä ýã íýã ø à ë ò ã à à í.

• Ìà õ à í õ îîë , ÿ ë à íã ó ÿà “õ à ð ” ìà õ à í õ îîë á à ã à è ä ý õ .• Áó ñäûã º º ð÷ è ë æ º º ð è é íõ º º ç à í ò º ë º â , ä à ä à ë , ç ó ðø è ë ä

ò îõ è ð ó ó ë à õ , õ ¿ ÷ ë ý õ îð îë ä ë îã î õ è é õ íü ìº í ñò ðå ññ á è é á îë ã îä îã . Ò ýã â ý ë á ó ñà ä õ ¿ ì¿ ¿ ñ º º ð è é íõ º º ç à í ò º ë º â , õ ó â è é í îíö ë îã è é ã õ à ä ã à ë à õ , õ à ìã à à ë à õ íü ò à íüä ñà à ä á îë îõ ¸ ñã ¿ é .

• Áó ë ÷ è íã è é í ÷ à íã à ð ë ûã ñó ë ë à æ á à é õ .• Àìæ è ë ò ã ¿ é ¿ å ä º º ð ò º º ñý ò ã ý ë ç ¿ é í ò ó ñë à ìæ

¿ ç ¿ ¿ ë æ á à é õ .• Áó ñä à ä á îë îí º º ð ò º º ó ðà ì ç îð è ã õ à é ð ë à æ á à é õ .• ß ä à ðã à à íä îð îõ îîñ õ ýð õ ý í ñýðã è é ë ý õ ò à ë à à ð

ç îõ è õ ìý ä ë ýã ò ý é á à é õ .• Äå ïðå ññè é ã ã ý ò ë ý í ä à â à õ ÷ à ä â à ð º º ð ò º º á è é

á îë ã îõ .• Ó õ à à íã ¿ é ä ó ð ë à ë à à ñ à íã è æ ðà õ , ç à é ë ñõ è é õ .• ª º ð ò º º è ý ë ò ý é á à é õ .тг• È÷ è æ ó ë à é õ ç à íã à à ñ à íã è æ ðà õ .• ª º ð è é ã º º õ º ã æ ¿ ¿ ë ý õ à ðã ûã ç º â ñîíã îæ õ ýðýã ë ýæ

õ ýâ ø è õ .

Àíõ à à ðà ë ò à â üñà íä á à ÿð ë à ë à à